Süleyman Rüstem
(Baku, 1906 - Baku, 1987)
Süleyman Rüstemzade (Süleyman Rüstem)
1906 yılında Bakü'de, bir demirci ailesinin çocuğu
olarak doğdu. Babasının adı Eliabbas'dir.
İlk öğrenimini Rus-Azerbaycan mektebinde
almış, 1927 yılında Azerbaycan Devlet Uni-
versitesi'nin Şark bölümüne girmiş, iki yıl orada
okuduktan sonra, Moskova Devlet Universitesi'nin
Filoloji Fakültesinde tehsilini devam ettirmiştir.
1923 yılından itibaren "Kommünist", "Genç
İşçi", "Maarif ve Medeniyyet", "Yeni Yol" gibi
yayın organlarında şiirieri neşredilmiştir.
1925 yılından itibaren "Genş İşçi" gazetesinin
edebiyat şubesinin müdürü olarak çalışmış, 1926-
28 yıllarında "Genç Qızıl Qalemler İttifağı"na baş-
kanlık yapmıştır.
1927 yılında şairin, "Elemden Neş'eye" kitabı
yayınlanır. Bu kitap sadece Süleyman Rüstem'in
sanatkarlığını değil, genellikle, Azerbaycan Sovet
edebiyatının geçtiği yolu göstermek bakımından
son derece karakteristik ve tarihi-estetik bir belge
mahiyetindedir. >
Otuzuncu yıllardan itibaren, birbiri ardınca
"Elemden Neş'eye" (1927), "Addımlar" (1930),
"Ataş" (1932), "Ses" (1932), "Ulduzlar" (1934), "Ça-
payev" (1936), "Gecenin Romantikası" (1938) adlı
kitapları yayınlanmıştır. Süleyman Rüstem, daha
ilk eserlerinden itibaren kendini "Sosialist realisti",
asıl, tebii "proletar şairi" olarak tanıtmış, son şi-
irine, son satırına kadar bu yoldan dönmemiştir.
"Komsomol", "Üsyan Yarat", "Oktyabr Neğmesi",
"Gençlik", "Bir Az Da Özümden", "Gence", "Şef-
qet Bacısı" gibi şiirler, Süleyman Rüstem şiirinin
konu çerçevesini çok iyi belirlemektedir.
1940 yılında "Azerbaycan Dram Teatrı" sah-
nesinde "Qaçaq Nebi" adlı manzum piyesi oy-
nanır. İkinci Dünya Savaşı yıllarında "Ana ve Poç-
talyon", "Qehremanın Vesiyyeti", "Ana Üreyi",
"Qocanm Dedikleri", "Gün O Gün Olsun Ki",
"Qafqaz Ordusu", "Koroğlu", "And" gibi eserleri
yayınlanmıştır.
Süleyman Rüstem sanatında "Güney" konusu
ayrıca önemli yer tutar. "Tebriz Şe'rleri" sil-
silesinden şiirler, Süleyman Rüstem'in sanat mi-
rasının en kıymetli bölümünü oluşturur.
1950 nci yıllarda "Qafurun Qelbi", "Biz Ko-
münistlerik", "Xezer Sahilinde", "Gezinti", "Min-
geçevirde", "İki Sahil", "Me'marın Faciesi" gibi
eserleri çıkar. "İki Sahil" (1954), "Sosialist Re-
alizmi" şiiri, particilik ve smıfçılık denilen, di-
daktik, amiyane tavrı yansıtması bakımından çok
özel bir örnektir.
Süleyman Rüstem, sonraki yıllarda da "kom-
somol" mevzusuna, Komünist partisinin pro-
pagandasına, Rus halkına pek çok eserini tahsis et-
miştir. ("Demir Addımlar", "Rus Qardaşıma",
"Bahar Düşünceleri", "Güneşli Sahillerde" ve s.)
Süleyman Rüstem tercüme işiyle de meşgul
olmuş, bilhassa 1937 yılında, S. Vurgun ve
M.Rahim'le birlikte, Ş.Rustaveli'nin "Kaplan Derisi
Giymiş Pehlivan" eserini, Nizami'nin "Sirler Ha-
zinesı” şiirini, M.Y.Lermontov'un, A.S.Puşkin'in,
T.Şevçenko'nun Nazım Hikmet'in, N.A. Nek-
rasov'un eserlerini Azerbaycan Türkçesine tercüme
etmiştir.
Şair, sosyal faaliyetlerle de aralıksız meşgul
olmuş, çeşitli yıllarda "Azerbaycan Proletar Ya-
zıcıları Cemıyyeti"nin katipliğinde, "İnqilab ve
Medeniyyet" dergisinde, Azerbaycan Devlet Ti-
yatrosunda, "Edebiyyat ve İncesenet" gazetesinde
çalışmıştır. Defalarla Azerbaycan parlamentosuna
milletvekili seçilmiş, Sovyet edebiyatının qe-
lişmesindeki hizmetlerinden dolayı "Sosialist
Emeği Qehremanı" adıyla taltif edilmiştir (1976).
1950 yılında "İki Sahil" kitabıyla Sovyetler Bir-
liği Devlet Mükafatına, 1970 yılındaysa "Raykom
Katibi" şiiri ve "Edebiyyat Ve İncesenet" ga-
zetesinde yayınlattığı şiirleri dolayısıyla Azer-
baycan SSR devlet mükafatına layık görülmüştür.
Başlıca eserleri: Seçilmiş Eserleri. 4 ciltte.
Bakı, 1969-1972; Bir Az Da Mehebbetten. Bakı,
1966; Veten Teraneleri. Bakı, 1980; İki Sahil. Bakı,
1950; Güneşli Sahillerde. Bakı, 1963; Könül. Bakı,
1970; Menim Güneşim. Bakı, 1980.
Kaynakça:
1. Azerbaycan Sovet Edebiyatı Tarixi. Bakı.
1988.
2. Azerbaycan Sovet Edebiyatı Tarixi. I-II cilt
ler. Bakı, 1966-68.
3. Azerbaycan Sovet Yazıcıları. Bakı, 1958.
4. Zeynalov A. Keçilmemiş Yollarla. Bakı,
1970.
5. Mübariz Şair. Bakı. 1956.
6. Süleyman Rüstem (Anadan Olmasının 80
illiyi münasibetile) Mecmuesi. Bakı, 1987.
ŞE'’RLER
(Süleyman Rüstem. Eserleri. 6 cildde, c.l, Bakı,
1983, s.33-35,110-116,158-165...)

ŞİİRLERİ

YADIMA DÜŞDÜ XATİRE

Xatirat defterim durur qarşımda, Zefer dolu kitabında Vetenin

Dolaşır bir ölmez sevda başımda. Her igidin şöhreti var, adı var.
Gözel Qarabağ'da cavan1 yaşımda Dastanlarda bu gün bele kişneyen,
Bir gözel seçdiyim yadıma düşdü. Bozat kimi, Qırat kimi atı var.
Gezdik Qarabağ'ı qolum qolunda,
Qan qardaşım, yadmdamı o iller,
Varımı, yoxumu görürdüm onda.
Bu şair qelbimle onun yolunda Bir-birine neler dedi könüller?!
Min derde düşdüyüm yadıma düşdü. Ömrümüze yazdıq teze fesiller,
Könlümün arzusu, dileyiydi o, Ağızlarda o günlerin dadı var.
Nazlı meleklerin meleyiydi o, Gece-gündüz qelem düşmür elimden,
Gözümde göy çekler2 köyçeyiydi o. Nigaranam o taydakı11 elimden.
Buna and içdiyim yadıma düşdü. Süleymanam, od tökülür dilimden,
O menden xebersiz köçdü yaylağa3, Üreyimde ayrılığın odu var.
Bextimden nigaran4, soraq-sorağa5.
Çjelbimde ilk yara, yar köçen dağa
Yığışıb6 köçdüyüm yadıma düşdü.
Uçdu bir sona tek? eşqin gölünden, Dekabri2,1964
Adı bu aşiqin düşmez dilinden İsa
bulağında^ onun elinden
Su alıb içdiyim yadıma düşdü.
Menden uzaq gezdi nedense aman,
Ayrılıq ölümden yamanmış, yaman.
Her gün evlerinin Iap8 qabağmdanl0
Titreyib keçdiyim yadıma düşdü.

1. genç, delikanlı 2. güzeller, şirinler 3. yaylaya 4. endişeli, rahatsız 5. sorgu suale 6. toplanıp, hazırlanıp 7. ördek gibi
8. pınarında, kaynağında 9. tam 10. önünden 11. taraftaki 12. Aralık ayı
VETEN YANDI
O qedri1 nale etdim2 ki, qızardı Ialetek3 bağrım,
Baxıb öz dövreme^ gördüm qerenfil, yasemen
yandı.
Ürekde min yaram vardır, yazıq5 millet, yazıq
millet,
Sene her lehzede öz canını qurban eden yandı.
Qonub damlarda asude^ ötür heybetle bayquşlar,
Elinde haqqı bayraq eyleyen, düz yol geden yandı.
Dolubdur nemli zindanlar, yanır odlarda azadlıq,
Necin dinmirsen?, ey qardaş, soruşS bir gör neden
yandı!
Durubdur başım üstünde, elinde xenceri cellad,
Ne gül qaldı, ne bülbül qaldı, bağ yandı, çemen
yandı.
Yadımdan çıxdı bülbültek9 qefesde güllerin rengi,
Qemin, derdin elinden od tutub axır beden yandı.
Süleyman, qafil olma, yaxşı bax etrafa, şairsen,
Cinayet aşdı heddinden, haray sal kil0: Veten
yandı!
Tebriz, 1941
SÜLEYMAN KİMİYEM11
Kim deyir men bu veten mülküne mehman^
kimiyem?
Yox, bahar ömrümüzün can evine can kimiyem.
Toqquşur göyde buludlarla şe'r dalgalarım,
Şairem, sanki bu qelbimle bir umman kimiyem.
Birdir her yerde mene hem aşağı, hem yuxarı,
Yox tekebbürle13 işim, sade bir insan kimiyem.
Gezirem elde qelem şe'rimizin bağlarını,
Qoymaram bassın alaq bağları, bağban kimiyem.
Keçmedim köhneliyi^n baş qapısmdan içeri,
Yeni şe'rin, yeni taxtmda Süleyman kimiyem!
GECENİN ROMANTİKASI
Bu yatmış küçelerdelS bu gece menem ayıq,
Menem addımlarımla bir sükuta yaraşıq.
Deyil yalnız bu gece, bir çox geceler bele
Çıxaraq küçelere gezirem güle-güle.
Yeriyirem, xeyalım, üreyim, beynim ateş, -
Sonsuz neş'e duyuram bu sonsuz gezhagezden
Ayaqlar silmesinler deye, qurudur güneş
Küçelere yazdığım şe'rimi seher tezden.
Bu gece tekbaşıma gezirem küçeleri;
Baxıram birleşmeden gözlerimin çeperi.
Yeriyirem, şe'rimi öterek dodaqaltı,
1. kadar 2. ağlayıp inledim ki 3. lâle gibi 4. çevreme, etrafıma 5. zavallı, çaresiz 6. rahat, gailesiz, dinç 7. konuşmuyorsun 8.
sor, sual et 9. bülbül gibi 10. feryar et ki 11. gibiyim 12. misafir, konuk 13. kibirle, büyüklük gösterek 14. eskiliğin
15.köşelerde, sokaklarda 16. sorar, sual eder 17. parola 18. gibi 19. semayı, gökyüzünü 20. sevgilimdir, gönlümü alandır 21.
yatakta, karyolada 22. endişeli, telaşlı 23. bekliyor 24. bul 25. okuyor 26. büklümlerin, kıvrımların 27. aynasını 28. birlikte,
beraber 29. pusuda 30. yeter
İşığam qaranlıqda, deyilem bir qaraltı.
Bu ulduzlu, bu aylı, bu ilhamlı gecede
Yeriyirem, menimle yeriyir bu gece de...
Yurdumun addımından geri qalmır addımım,
Ulduzlar reqs edirler dövresinde adımın.
Gece soruşur1^. parol17? Cavab verirem - Lenin!
Bu parol tekis menim yox, bütün elindir, elin.
Yeriyirem, emelim elimde fanar kimi,
Baxışımla semanı19 kesirem bir nar kimi.
Çjelbim od alsın deye, uduram ulduzları,
Gah axan, gah yerinde düz duran ulduzları.
Menem addımlayaraq sürüyen öz kölgemi,
Menem gene üreyimde daşıyan, gene ölkemi.
Bu ulduzlu, bu aylı, bu ilhamlı gecede
Yeriyirem, menimle yeriyir bu gece de...
Evlerin qapısında göz qırpa-qırpa yanan
Elektrik lampası deyil, misralarımdır.
Ta uzaq pencereden qılınc kimi uzanan
İşığın pervanesi menim öz dildarımdır20!
Bilirem ki, sevgilim bu saat çarpayıda21
Nigaran22 gözlerile her an gözleyir23 meni.
O bu saat görmeyir ulduzu da, ayı da,
Bir xeyal aleminde daim izleyir meni.
Başqa bir pencerede menim şair yoldaşım,
Bir baxınız, dayamış başını masasına.
Deyir ki, söz tap24, başım; deyir ki, söz ver başım,
Ölmez sözler gerekdir ölmezler dünyasına!
Başqa bir pencerede vereqleyir25 Marks'ı
Yurdumun qara qaşlı, qara gözlü bir qızı.
Başqa bir pencerede fikre dalmış mühendis,
Gelecek buruqlarm26 neqş edir çizgisini.
Bir daha güldürmekçin bu yurdun güzgüsünü27
Yerlerin alt qatmda arayır qızıl deniz.
Bu ulduzlu, bu aylı, bu ilhamlı gecede,
Yeriyirem, menimle yeriyir bu gece de...
Artıq men sahildeyem... Bu sahil mene tanış,
Bu sahil mene yaxın, bu deyil bir aldanış...
Men de ilk gencliyimde ilk bahar semasını
Öz sevgilimle birge28 seyr etmişem bu suda.
Udaraq sabam-sabam denizin havasını,
Durmuşam sevgilimçin bu sahilde pusquda29.
Besdir30 bu qeder gezdim, dedim öz-özüme,
Göresen, gece qulaq asacaq mı sözüme?
Gecenin qulağma: "Gündüz gelir, qaç!" - dedim.
Sevgilim, güneş doğur, pencereni aç! - dedim.
May, 1934
ANA ÇÖREYİİ Görürem kündelerin bolluğunu,
Gey qalın elceyinilö, qolluğunul7.
Bu bağın başqa gözellikleri var, Qoyma od qarsalasıni8 ellerini,
Boylanıb ince çiçekler, otlar Bağla yaylıqla19 dümağ20 tellerini.
Oxşayır bir daha şair gözümü, Qoy bizim hesretimiz tez bitsin,
Burda serbest sanıram men özümü. Ne olar, bir neçesi küt getsin21.
Güneşimden yeni qüwet alıram, Yene canlansın uşaqhq çağımız,
Ne verirse bu tebiet, alıram. Gezsin ellerde qızıl qazmağımız22.
Nece aydır ki, seherden uzağam, Ele bil körpe uşaqdır oğlun,
Su, hava, meyve cehetdense toxam. Ferehinden uçacaqdır oğlun!
Deyirem mahnı2 yaşıl meynelere3, Anacan! Kibriti çek, ümsunaram23,
Üzümü belke bu yay4 bollu vere! Tendirin yanmasa bil, men yanaram.
Yaşamaz, olmasa insanda inam5, Çare tap24 beslediyim arzulara,
Hele sağdır qoca, ağbirçek6 anam. Çöreyin yaxşı bişenden sonra
Elleşir eşq ile metbexde7 yene... Bürüyüb esgiye bir şor25 balığı
Qocalar gelmeseler bağ yerine Onu basdır küle tendire bişir.
Bir çox işlerde biz aciz qalarıq, Oğlunun xalqa eyandır qıhğı,
Ne deyim, dadlı yemeksiz qalarıq. Salaram yoxsa uşaqlartek26 heşir27.
Ana! Her yerde yetirsen kömeye^, Yeyerik şor balıq üstünden üzüm,
Aşiqem sen bişiren her xöreye9. Sene qurban olum ancaq men özüm.
Yene düşmüş başıma istiio çörek, Sene zehmetse de tez kündeni28 al,
Sözümü sen yere gel salma görek. Yay, naxış vur anacan, tendire sal.
Anacan! Tendire doldur odunu, Gelir ondan ana torpaq etri29,
Seyr edek tendirinin gur odunu. İnce güller bitiren bağ etri.
Çek, tez ol kibriti yansın tendir, Etri geldikçe bizim burnumuza
Bir qızıl renge boyansm tendir, Daha çox bağlanırıq yurdumuza.
Göye qalxsın bacamızdan tüstü, Onu öpdükce gözüm, hem dodağım
Yığılaq dövrene axşam üstü. Berk30 durur, yerden üzülmür3! ayağım.
Qulaq as gör senin ilkin ne deyir. Sen keçerken, ana, tendir başına,
Sen mehebbetle yoğurduqca xemir Baxıram qartek32 ağarmış saçma,
Bu işinden, ana, lezzet alırıq, Anıram qemli keçen gencliyini,
O arıqll ellere heyran qalırıq! Görmedik onda senin dincliyini33.
Kes, totuq!2 kündelerU3, düz tabağa, İndi sen barlı34 ağacsan, başı dik,
Canımız qoy sene olsun sadağa. İftixar et, anacan, biz seninik!
Sene zehmetse de tez kündeni al, Sen çetinliklere^ göstermedin üz,
Yay, naxış vur anacan, tendire sal. Anasız olmasın heç bir günümüz.
Yox, yanıldım, mene bir an qulaq as14 Ana! Süfren36 tek açıqdır üreyin,
Beze ancaq onu xaşxaşla bir az, Her zaman bolluca olsun çöreyin!
Benzesin bir qeder ulduzlu göye. Anacan! Tendire doldur odunu,
Her gören söylesin: enseni çöreye! Seyr edek tendirinin gur odunu!

1958

1. ekmeği 2. türkü, şarkı 3. bağ kütüklerine, bağ çubuklarına 4. yaz 5. inanç 6. ak perçemli, beyaz saçlı 7. mutfakta 8. yar-
dıma 9. yemeğe 10. sıcak 11. cılız, sıska, zayıf 12. tombulca, şişman 13.hamur merdaneleri, oklavaları 14. dinle 15. aferin,
bravo 16. eldivenini 17. kolluğunu 18. ateş yaksın 19. mendille 20. apak, bembeyaz 21. tandırın duvarından ateşin veya
külün üstüne düşsün 22. tencere dibinde yapışıp kalan kısmı 23. hayal kırıklığına uğrarım 24. çare bul 25. tuzlu 26. çocuklar
gibi 27. kıyamet koparırım, bağırır çağırırım 28. merdaneni, oklavam 29. kokusu 30. sağlam 31. kesilmiyor, ayrılmıyor 32.
kar gibi 33. huzurunu, rahatını 34. meyveli 35. zorluklara, güçlüklere 36. safran