Sabit Rehman
(Şehi, 1910-Baku, 1972)
Sabit Rehman, 26 mart 1910 tarihinde, Seki
şehrinde dünyaya gelmiştir. M.F.Axundov gibi, o
da ilk gülüş, yani mizah tahsilini doğduğu şeh-
rinde almış, Şeki'de ilkokulu bitirdikten sonra,
Baku Öğretmen Okulu'nda (l926), Yüksek Pe-
dagoji Enstitüsü'nün Edebiyat Fakültesi'nde (1929-
1932), daha sonra ise Moskova'da Sinematografi
Enstitüsü bünyesindeki Senaryo Akademisi'nde
okumuştur.
Zaqafqaz'ın mizah başkenti olarak tanınan
Şeki'nin folklor muhitinden sonra, edibin ikinci
mizah mektebi Meşhur "Molla Nesreddin" dergisi
olmuştur. İlk mizah yazısı "Şeyx Şamil" ile, 1926
yılında bu dergide çıkmıştır.
Molla Nesreddin'de aldığı edebi hayır duadan
sonra, 1932-1938 yıllan arasında, yazarın beş hi-
kaye ve uzun hikaye kitabı çıkar: "Pozğun" (1932),
"Şirin Bülbül" (1932), "Vefasız" (1936), "Gençlik
Hekayeleri" (1936), "Xeyal Plov" (1937) ve "Son
Facie" (1938). Bunlarda hayatın gerçekçi psikolojik
tahlilleri verilir ve tenkitçi bir üslub eserlerde
önemli bir yer tutar.
Ancak, bir sanatçı olarak asıl çıkışını, 1938 yı-
lında yazdığı "Toy" komedisi ile yapar. "Toy"da
temeli atılan başarılı çığır, sonraları onu yeni yeni
eserlere doğru çekip götürür: "Xoşbextler" (1941),
"Aşnalar" (1944), "Aydınlıq" (1949), "Nişanlı Qız"
(1953), "Eliqulu Evlenir" (1961), "Yalan" (1965), ve
nihayet "Külekler" (1972). Bunların yanında
"Arşin Mal Alan", "Meşedi İbad", "Ulduz" mü-
zikal komedilerinin edebi metinlerini, "Yedi
Gözel"in librettosunu da Sabit Rehman yazmış.
Avrupa ve Rus (Şekspir, Molyer, KaJdoni, Qoc]Oİ...)
komedi klasiklerinden bir çoğunu da Azerbaycan
Türkçesine O tercüme etmiştir. Lakin özellikle
"Toy", sanat hayatı boyunca, onun mizah sanatının
değişmeyen zirvesi olarak kalmıştır.
Elbette ki, parlak mizah eserleriyle beraber, Sabit
Rehman yaşadığı gerçekliği şiir ve nesir eserlerle de
tahlile çalışmıştır. Öyle ki, daha 1927 yılında, Şeki'de
yayınlanan "Qızıl Qelem" dergisinde ilk şiiri çıkmış,
daha sonra "Pozğıın" (1932), "Şirin Bülbül" (1932),
"Vefasız" (1933), "Gençlik Hekayeleri" (1936), "Xeyal
Plov" (1937), "Hekayeler" (1951) "Hediyye", "Yoldaşlıq"
(1959) kitapları neşredilmiştir. Sonraları da zaman
zaman "Son Facie" (1940), "Böyük Günler" (1952),
"Nina" (1949) gibi romanlar, küçük destansı Örnekler,
librettolar kaleme alması, onun şahsiyetinin ve
kabiliyetinin tamlığına, gerçeklikle ilişkisinin
bütünlüğüne, yanı bütüncü bir görüşüne sahibolduğuna
delil teşkil eder.
1972 yılında, Bakü'de kalp rahatsızlığından ölmüş,
devlet mezarlağında defnedilmiş tir.
Kaynakça:
1. Azerbaycan Sovet Yazıcıları. Bakı, 1958.
2. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi.
Bakı,1988.
3. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi. I-II
ciltler. Bakı, 1966-67.
4. Memmedov M. Sabit Rehman. Bakı, 1960.
5. Sefiyev A. Sabit Rehman Komediyaları.
Bakı, 1978.
 "Toy" komediyasından parça

(Azerbaycan Edebiyyah İncileri. Dramlar. Bakı, 1986, s.512-515,524-532).

Keremov içeri girib portfelini1 stolun2 üstüne K e r e m o v . Müellimle ne? Mızıldama, sö

a tır.
Keremov. Salmanov, götür3 telefonu, meni
rayon icraiyye komitesi4 ile calaşdır5. İşler yene düz
getmir.
Salmanov celd6 telefonu götürür.
M i r z e H ü s e y n. Yoldaş Keremov, bu bir nece7
vereqe8 imza atın.
K e r e m o v . Mirze Hüseyn, sehere gedende
menim qolumun bir peçatmı9 qayıtdır, lazım olanda
özün bas. Yorulmam qol çekmekde. (İmza atir.)
S a l m a n o v . Yoldaş Keremov, rayon cavab
vermir.
K e r e m o v . Ay barişna, barişna11... Sal-
manov, indi ki, telefon sözümüze baxmır, onda götür
te'liqei2 yaz, sureti rayon kend teserrüfatı şö'besine13.
Salmanov. Esli hara 14 ?
K e r e m o v . Eslini özün bilirsen, rayon icraiyye
komitesine. Son derece te'cili, yaz! "Şefeq"
kobcozunun plan terefden geride qalmasının ve ire-
liye atılan böyük addımlann bir azca len-
gidilmesinin'5 sebebi... Yazdın?
S a l m a n o v . Xeyr, yoldaş Keremov, hele
ruçkaru16 tapmamışami?'.
K e r e m o v . Eh, Salmanov, senin de yaşxı
başın var, amma axmaq adama rast gelib.
M i r z e H ü s e y n. Taxıllar daşındı, yoldaş
Keremov?
K e r e m o v . Daşındı ya daşınmadı ne ferqi
var? Vaxtında ki, raport göndere bilmeyeceyem.
Bilmirem ayrı kolxoz sedrleri18 neyleyirler ki, planı
yüz faizim yerine yetirirler. Özü de vaxtından
qabaq. Çağır-bağırdır - menden çox salan yoxdur.
Ağıldır - mende, güedür - mende. Bes20 niye bu plan
dönüb xerçenge21, ele hey günü-günden geri gedir?
Başım çıxmır.
M i r z e H ü s e y n. Ürek yandıran kö-
mekçileriniz22 yoxdur. Bu kağızda da qol çekin.
Keremov oxumayıb qol çekir.
K e r e m o v . Kamile menim emrimi çap
eledik?
S a l m a n o v. Yaxşı bilmirem. Men gördüm ki,
müellimle...
zünü bütöv24 de!..
M i r z e H ü s e y n. Men indice bu otağa ge-
lende gördüm ki, Kamile müellimle şirin sohbet
eleyir. Ellerinde de divar qezeti...
K e r e m o v . Divar qezeti? Menim ka-
binetimde25 divar qezeti?
M i r z e H ü s e y n. Beli, meqalelerini de ma-
şında26 sizin qardaş qızı yazır.
K e r e m o v . Salmanov, Kamileni tez bura
çağır!
Salmanov çıxır.
M i r z e H ü s e y n. Yoldaş Keremov, eşit-
diyime göre müellim sizin haqqınızda merkezi qe-
zete böyük bir meqale hazırlayıb.
Keremov. Hazırlasın, menim adımı ki, gör
düler, çap elemeyecekler. Yoldaş Keremovu
hamı27 tanıyır. Ancaq tammayıb çap eleseler ha,
sen öl, bir qiyamet qopardaram ki, merkezden
gelib tamaşa eleyerler.
Salmanov ve Kamile içeri girirler.
He, yaxın gel görek, menim emrimi yazdın?
Kamile. Beli, yazmışam, yoldaş Keremov!
Keremov. Getir baxım. Müellimle bu gün
ne barede28 gizli danışırdınız?
Kamile. Bizim sohbetimiz gizli deyildi.
Keremov. Uzatma, yeqin29- gizlinden gelib
menim idaremin sirlerini senden öyrenirmiş.
Ancaq onu da bilsin ki, pedaqoq, medaqoq menim
qabağımda davam getire bilmez.
Kamile kağızları getirib Keremovun sto-
lunun30 üstüne qoyur.
K a m i 1 e. Bir sözünüz varanı?
Keremov. Yox, gede bilersen. Dayan51! Ka-
tibimle buxalterimi32 eve qonaq getireceyem, boz-
başdan-zaddan33 bişir. (Eli ile Mirze Hüseynle Sal-
manovu gösterir.)
M i r z e H ü s e y n. Noxudunu bir az çox ele.
Kamile cavab vermeyib çıxır. Keremov ka-
ğızlara bir-bir qol çekib34 yere atır. Salmanov on-
ları yerden yığışdırır35,
M i r z e H ü s e y n. Bugünkü emriniz ne ba-
rededir, yoldaş Keremov?

1. çantasını 2. masanın 3. al 4. kasaba belediyesi 5. bağla 6. çabuk 7. kaç 8. yaprak 9. mührünü 10. imza atmak 11.
hanım 12. resmi mektup 13. kasaba ziraat şubesine 14. nereye 15. geciktirilmesinin 16. kalemi 17. bulmamışım 18. baş-
kanları 19. yüzde yüz 20. peki 21. yengece 22. yardımcılarınız 23. yayınladı 24. tam, bütün 25. odamda 26. arabada 27.
hepsi 28. konuda, mevzuda 29. herhalde, ihtimal ki, mümkünkü 30. masasının 31. dur 32. muhasibimi 33. et, nohut ve
patetes pişirilen bir çeşit yemek 34. imza atıp 35. topluyor, toplama
 K e r e m o v. "Şefeq" kolxozunun bütün üzv-
lerine emr eleyirem: ya planı yüz faizdeni arüq2
yerine yetirsinler, ya da ki, hamisini3 kolxozdan çı-
xardiram.
M i r z e H ü s e y n. Düzgün fikirdir, gözel
tedbirdir.
K e r e m o v. Salmanov, dur4 gedek, bunları
bütün diyarlara yapışdiraq.
S a l m a n o v. Bes kağız? Biz ki, tecili kağız
yazirdıq.
K e r e m o v. O qeder de te'cili deyil. Mirze
Hüseyn, işini qurtar sen de gel, tebligat aparmaq5
lazımdır.
M i r z e H ü s e y n . Baş üste! (Keremov, Sal-
manov çıxırlar. Bir azdan o biri qapıdan demirci
Musa içeri girir.) Buyur, buyur, Musa dayı, eley-
kessalam, eleykessalam, beyendiyin yerde otur!
M ti s a. Meni niye çağırmısan. Mirze Hüseyn?
M i r z e H ü s e y n . Nece6 ye'ni niye ça-
ğirmışam? Bes7 yaxşı işlemisen, zehmet çekmisen,
pul almacı istemirsen?
Musa. Ne pul»?
M i r z e H ü s e yn. Neqd pul. Burdan sene
bir az qepik9-quruş yetişecek. Zehmet çek imza at,
pulları al. Daha bundan şadl{1 xeber ne ola biler?
Musa. Xeyr.
M i r z e H ü s e y n. Nece xeyr?
Musa. Erz eledim ki, xeyr.
M i r z e H ü s e y n. Erz elemeyini eşildim,
amma xeyrin me'nasmı başa düşmedim11. Nece
ye'ni xeyr, pul almaq istemirsen?
Musa. Xeyr.
M i r z e H ü s e y n. Qeribe işdir. Müft-
müsellcm 12 işleyirsen? Pul almırsan?
Musa. Xeyr.
Mirze Hüseyn. A kişi, bunun harası12 xeyir
oldu? Bir emelli-başlı14cavab ver. Bağrım çatladı ki...
Mu s a. Sen bu ca vahin me'nasmı anlamazsan,
men sene aydın-aşkar15 deyirem ki, pul al-
mayacağam, çünki o işi men bir neferin xatiri üçün
yerine yetirmişem.
M i r z e H ü s e y n . Meni basdırasanlö eğer
bir kelme başa düşdümse. Aşi17, xetir nedir, zad
nedir? Gel şaq-şaq şaqqıldayan yüzlükleri verim,
qatla qoy dbine.
Musa. Dedim ki, almıram.
M i r z e H ü s e y n . Onda, bax, bu kağızm al-
tından qol çek18, xudahafiz19, sen sağ, men salamat.
i. yüzde yüz 2. fazla S. hepsini 4. kalk 5. propaganda yapmak 6. nasıl 7. peki, tamam S. para 9. kuruş 10. neşeli, se-
vinçli 11. anlamadım 12. parasız, bedava 13. neresi 14. tam, tam anlamıyla 15. açık, açık-seçik 16. toprağa göm, öldür 17.
kişi 18. imza al , 19. hoşçakal 20. kötülük, dili açıklık 21. durmadan, fasılasız 22. önünden, karşısından 23. çeşit 24. he-
saplamaktır. Cötke adlı aletle hesaplamaktır. 25. konuşurduk 26. bitti 27. kuruş
Musa. Xeyr, qol da çekmeyeccyem.
M i r z e H ü s e y n. Daha seninki oldu eli-
acıhq20. Bu gün "xeyr" sözünü ezberleyib vı-
xodnoysu7,21 isledirsen. Qol çekmesen olmaz, bura
resmi idaredir. Pul istemirsen alma, daha imza at-
mağa ne söz? Al bu qelemi bu kağızın altından
adını yaz, qurtarsm getsin.
M u s a. Çekil gözlerimin sekisinden22. İmza da
atmıram, pul da almayacağanı. Vessalam.
Dedim, qurtardı.
Çölden ses-küy eşidilir. Bir nece kolxozçu el-
lerinde diyardan qopartdıqlan emr kağızları içeri
girirler.
İ b r a h i m k i ş i . Keremov hardadır?
T e m r a z. Bu nece enirdir?
Mehrah ve Şireli içeri girir.
Ş i r e 1 i. Bu cür23 emr hele tarixde görünmeyib,
M e h r a h . Mirze Hüseyn, o üzüqara har-
dadır?
M i r z e H ü s e y n . Xeberim yoxdur. Menim
vezifem burda oturub xırda-xırda çötge sal-
maqdır24. Zeheml çekdin, haqqım gel menden iste.
Budur, Musa dayı ile de indice onu damşırdıq25.
Mehrah. Bıy. Musa, xoş gördük. Seni men
birinci defedir bizim kolxozun idaresinde gö-
rürem. Camaata yaxmlaşmaqda çox gözel iş gö-
rürsen.
Ş i r e l i . Musa, Surxay deyirdî ki, kursa gel-
meye söz vermisen, düzdür?
M u s a . Söz vermişem, geleceyem de... Men
camaatdan uzaqlaşmıram. Be'zi-be'zi adamlardan
qaçıram, onlardan birini gözüm görende ağlım ba-
şımdan çıxır.
M e h r a h , Keremovu deyirsen? Onu gö-
rende ele menim de ağlım başımdan çıxır.
***
Z i y n e t . Mesele de ondadır ki, alt-üst eliye
bilmedi.
S u r x a y. Yoxlama qur tardı26?
Z i y n e t . Qurtardı, üstlerinde bir qepik27 de
pul qalmadı.
S u r x a y. Gör ne ustadırlar.
Z i y n e t . Ancaq bir mesele var. Demirci Mu-
sanın tekerler üçün iki min beş yüz manat pul al-
masına inanırsan?
S u r x a y. İnanmıram, Musa kişi o qeder pul
almaz.
Z i y n e t . Mence, heç bir qepik de almayıb.
 S u r x a y. Bes imzası yoxdur?
Z i y n e t . Var. Ancaq yeni elifba iledir. Musa
kişi hele heç bir defe de derse gelmeyib, yeni elif-
banı da bilmir. Demeli, onun evezine1 başqası imza
atıb. Bilmirem, heqiqeti nece öyrenek.
S u r x a y. Musanın özünden soruşmaq la-
zımdır.
Ziynet. Heç deyermi?
S u r x a y. O mende. Demirci Musa bu saat en
böyük sirlerini mene deyir. Hele sen olmasaydın,
heç arabalar da işe düşmeyecekdi.
Z i y n e t . Doğrudan, Surxay, bu sini mene aç,
ne üçün demirci Musa meni görende bir cür olur.
S u r x a y. Bir ı:ür2 yox, çox cür olur.
Z i y n e t . Men söz deyen kimi o saat baş üste
deyir. Göresen, işin içinde ne var?
S ıi r x a y. İsteyirsen açıb sene deyim?
Z i y n e t . He, de görüm, ne var?
S ıı r x a y. Günlerin bir gününde, demirci Mu-
samn zindanının dibinde, axşama iki saat ya olar-
dı, ya olmazdı...
Z i y n e t . Müxteser3 danış4.
S ıı r x a y. Yaxşı, müxteser ki... yazıq kişi aşiq
olubdur.
Z i y n e t . Kime?
Bayırdan ses gelir.
S u r x a y. Zabta arvaddır. Gelib yene tutacaq
xirtdeyimden5... Gedek.
Z i y n e t . Gederik, sen de görek demirci Musa
kime aşiq olub?
S ıı r x a y. Bilirsen kime? Hamail bu Zalxa ar-
vada.
Z i y n e t. Ne danışırsan? Bes6 yaxşı, Zalxa ar-
vada aşiq olub, mene niye hörmet eleyir?
S u r x a y. Çünki... deyir ki... Zalxa arvada -
deyir - tekçe Ziynet te'sir eleye biler. Zalxa arvadı
gören kimi yazıq qaçır, özünü itirir7, eşqin şid-
detinden dalaşmağa, söymeye başlayır.
Z i y n e t . Ne qeribe8 eşqdir.
S u r x a y. Bes nece9? Eşq insanı cürbecüri11
şekle salar.
Z i y n e t . Demek, Zalxa arvadın xatirine
mene hörmet eleyir?
S u r x a y. Yalnız onun xatirine. İndi sen gerek
o yazığa11 kömek12 eleyesen, Ziynet can!
Z i y n e t . Nece kömek?
S u r x a y. Gerek Zalxa arvadı başa salasan13.
1. yerine 2. çeşit 3. kısa 4. konuş, söyle 5. boğazımdan 6. peki, tamam, oldu 7. kendini kaybeder, kendinden geçer 8.
acaip 9. nasıl 10. çeşit çeşit 11. adze, yoksula 12. yardım 13. anlaşan 14.fısıldaşmak 15.yapım 16. ahırın 17, lis-
tesinde 18. başarılı işçi 19. nişancı 20. dur 21. şimdilik
Z i y n e t . Men qorxuram, Surxay, heç Zalxa
arvada o cür söz demek olar?
S u r x a y. Qorxma, üreyinden olacaq.
Z a 1 x a. içeri girir.
Z a 1 x a. Yene baş-başa vermişiniz? Bes deyil?
Burda kölgede otıırub, pıçı-pıçı1* elemekdense,
gedin kolxozun işlerini düzeldm1^, Keremov da-
ğıldı kolxozu. Buna bax, ne menim üzüme baxır.
(Surxayı gösterir.)
S u r x a y. Ay Zalxa xala, men size ney-
lemişem?
Z a 1 x a. Neylemisen? Bundan artıq ney-
leyeceksen? O töylenin16 divarına vurulan sa-
yahmda17 hanı menim adım? Sene demedimmi ki,
birinci gerek menim adımı yazasan?
S u r x a y. Ay Zalxa xala, o, staxanovçu18 ço-
banların siyahısıdır. Sen ki, çoban deyilsen.
Z a 1 x a. Her kiminki olur-olsun, siyahıdır,
yoxsa yox? C.ierek men Zalxanın adı başda olsun.
Hele qoy mehsul yığınınıı qurtaraq, sonra sizinle
damşacağam. Gedirem Keremovu axtarmağa.
(Çıxır.)
S u r x a y. Bu Zalxa xaladan yaxşı pu-
lemyotçui9 çıxar.
Z i y n e t . Heç onunla sevgi baresinde da-
nışmaq olar? (Getmek isteyir.)
S u r x a y. Onu yalnız sevgi yumşaldar.
Dayan20, gelme...
Z i y n e t . Men getdim, sen qahrsan qal.
S u r x a y. Yox~yox... Sensiz men burda ney-
leyeceyem?
Çıxirîar. Keremov elinde qezet, Salmanov,
Mirze Hüseyn girirler.
K e r e m o v. Salmanov, görürsenmi? Gö-
rürsenmi Mirze Hüseyn?
M i r z e H ü s e y n . Heleliksı bir şey gör-
mürük, yoldaş Keremov.
K e r e m o v. Mene toxımııblar, Mirze Hü-
seyn... (Bir qeder sükutdan sonra.) Aslanı ya-
ralayıblar. Aslan yaralananda neyleyer, bilirsenmi,
Mirze Hüseyn?
M i r z e H ü s e y n. Bilmirem, yoldaş Ke-
remov. Men mektebde oxuyanda hemişe heyvanal
dersinden zeif qiymet alardım.
K e r e m o v . Aslan yaralananda onun qa-
bağında fil de dayana bilmez. Dedim mene dey-
meyin, deydiler, eybi yoxdur, özleri zerer çekecekler.
Bir papaq elesem bütün Bakı bir-birine deyer.
 Salmano v. Elbette,yoldaş Keremov,
M i r z e H ü s e y n. Bu işlerin hamisinin1 ma-
yeyi-fesadı2 Ziynetdir. Şeydaya mecjaleni yazdıran
da odur, yoxlamaıu teşkil eleyen de. Eşitdiyime
göre seherde bizim deputatla3 danışıb4.
K e r e m o v . Ne olar deputatla danışanda?
Deputat kimdir, xalqın nökeri5. Depııtat gerek
günde iki defe menim kefimi xeber alsın ki, yoldaş
Keremov, necesen? Eh yamram, Mirze Hüseyn, ya-
ruram. Yax|i, Ziynet, men men olum, sen de sen.
Aslanı yaralamaq asan6 mesele deyil. Yaralı as-
lanın ne'resine Ziynet-miynet davam getire bilmez.
A kişiler axı7 men bu kendde qiyamet yaratmışam,
qiyamet. Men ne üçün vuruşmuşam? Men ne üçün
bu kobcozu yaratmışam? Qezetde biabır8 olmaq
üçünnnü? Salmanov, te'cili yaz!
S a l m a n o v. Kağız hazırdır, yoldaş Ke-
remov.
Keremov. Te'cili9. Sureti rayon icraiyye ko-
mitesine10 ve rayon prokurorluğuna11.
S a 1 m a n o v. Bes esli hara12?
K e r e m o v . Eslini de göndermeye yer ta-
pam^, sen yaz.
S a 1 m a n o v. Hazır.
K e r e m o v . Yaz: men 1895-ci il recebül-
müreceb14 ayında bir muzdur15 ailesinde anadan
olmuşam.
S a 1 m a n o v. Yoldaş Keremov, sizin ter-
ctimeyi-halınız1^ mende çoxdur. Emr verin her ida-
reye bir nüsxe gönderim.
K e r e m o v . Yox, bu teze tercümeyi-haldır.
Burda men hamisini deyeceyem. Yaz: al-
baylığımda aiıam rehmetlik Sekine...
MirzeHüseyn. Allah rehmet elesin.
K e r e m o v . Allah ölenlerine rehmet elesin...
Harda qalmışdıq, Salmanov?
S a l m a n o v. Rehmetlik ananız haqqında da-
nışırdınız.
Keremov. He, anam vefat eledi ve atam ile
beraber men de çöle17, işlemeye gelmeye mecbur
oldum.
S a 1 m a n o v. Altıaylıq uşaq yeriye bilmez
axı?
Keremov (hirsli). Keremov yeriyer.
MirzeHüseyn. Belke bir az böyüdesiniz.
K e r e m o v . Yaxşı, olsun bir yaşında. Bir ya-
şında uşaq gezer?
S a 1 m a n o v. Elinden tutsan gezer.
1. hepsinin 2. planlayan 3. milletvekiliyle 4. konuşup 5. yardımcı 6-kolay 7-bak, aha 8. rezil 9. acele 10. kasaba belediye
başkanlığım 11. savcılığına 12. nere 13. buluruz 14. recep ayı 15. işçi 16. özgeçmişiniz 17. tarlaya 18. rahatlıkla 19. ya-
payını 20. imzalayayım 2i. maaşını 22. telgraf gönder 23. konuda 24. sanki 25. kendimi kaybetmişim 26. toplantı 27. arı-
yorsun 28. anlamadım 29. çelik 30. berber
Keremov. Yaz, bir yaşında.
S a 1 m a n o v. Yoldaş Keremov, iş ki, bele
oldu, qoy men evde, arxayınlıqla18 oturub sizin
üçün etraflı bir tercümeyi-hal düzeldim19.
Keremov. Yaxşı, düzelt, sonra getir ver qol
çekim20. Aslanı yaralayıblar. Gör yaralı-yarah ne
tufan qoparacağam, Mirze Hüseyn!
MirzeHüseyn. Beli, yoldaş Keremov!
K e r e m o v . Müellim Şeydanın mevadbini21
verme.
MirzeHüseyn. Elbette, vermerem.
K e r e m o v. Aylarla gelib menim qapımda
dayansa, qebul elemeyeceyem. Ada, derd meni
yandiiir, a kişiler. Demirci Musa beş-altı araba te-
keri te'mir elemek üçün iki min beş yüz manat pul
ahb. Basıb yeyirler kolxozu, vallah, basıb yeyirler.
İki min beş yüz mana ta qırx dene teze araba almaq
olardı.
M i r z e H ü s e y n . Yazıqdır, yoldaş Ke-
remov, eziyyeti çox olub.
S a l m a n o v . Ona toxunmaym, geceli-
gündüzlü işleyib.
Keremov. Yox-yox, üreyi yumşaq olmayın,
demirci Musaya men toy tutacağam, alemi yan-
dınb yaxacağam... Te'cili kağız yaz, Salmanov! Son
derece te'cili.., Teleqramma vur22...
Salmanov. Ne barede 2 3?
K e r e m o v . Dayan, dayan lazım olmadı.
Lap24 başımı itirmişem24. Axşam iclas26 çağırıb,
gerek düz sehere kimi tek özüm danışanı. Gedek!
Onlar gedirler. Saqqalını qırxdırmış demirci M
u s a ve Z e 1 x a arvad qarşı-qarşıya çrarlar.
Z a 1 x a (onun üzüne çox diqqetle baxır). A
yoldaş, sen buralarda ne axtarırsan27?
M u s a . Men buralarda heyala, eşqe ziynet
olan bir şexsi axtanram.
Z a 1 x a- Başa düşmedim28, ye'ni. ne ax-
tarırsan? Kend sovetini isteyirsen, yoxsa koîxozu?
Musa. Heç birisini. El çek menden!
Z a 1 x a. Senin senetin nedir?
M u s a. Men her zaman demirle elleşen
polad29 ürekli bir adam idim. İndi ise sevgi üre-
yimi dönderib mum eledi.
Z a 1 x a. Demek demirci imiş. Sen burda de-
mirci Musanı tanıyırsanmı? Uzunsaqqal bir kişidir.
M u s a . Sükut! O artıq yoxdur. Uzunsaqqal
demirci Musa dellek30 dükanında qaldı, men Mu-
sanın teze bir şekliyem.
 Z a 1 x a. Bıy, ele bu demirci Musa özü imiş. A
kişi, bes1 saqqal ham2? Bn ne biabırçılıqdır3?
M u s a . Saqqal eşq ile menim aramdaki mü-
haribede şehid oldu.
Z a I x a. Etin tökülsün, a kişi! Utanmadın qo-
calıqda özünü bu şekle saldın? O uzun şüve4 saq-
qala hayfın5 gelmedi?
M u s a. Sükut! Ey insanların en bedbexti!
Tükün6 uzunluğu axmaqlıq nişanesidir ki, onu da
allah qadınlara verib.
Z a 1 x a. Bedbext niye ohıram, ay üzüqara!
Bedbext senin kimi cavanlıqda yuxulayıb, qo-
calıqda ayılanlardır. Dünyanın hansı kefini7, hansı
lezzetini görmüsen ki, bele özünü xoşbext de
hesab eleyirsen?
M u s a . Çekil gözlerimin sekisinden8, elime-
ayağıma dolaşma!
Z a 1 x a. Bunun diline-diyirceyine9 bir bax.
Ağaçlar baş terpedendeî0, söyüd deyer men de,
men de...
M u s a. Esteğfurulla, işe düşmedik. Ay arvad,
ne girlemisen'11 meni? El çeksene, ne vermisen ala
bil mir sen?
Z a 1 x a. Bele senin başına men bir oyun aça-
ram ki, çekiç vurmağı yaddan çıxardarsan. De
görüm saqqal ham?
K e r e m o v, S a 1 m a n o v, M i r z e H ü s e y
n qayıdırlar.
K e r e m o v. Bu ne yığıncaqdırl2?
Z a 1 x a. Aha, Keremov, seherden seni ax-
tarırdım13. Men nece14 bir hey'et üzvüi5, senden
teleb eleyirem, gel haqq-hesab ver görüm, o qe-
zetde yazılan ne ehvalatdır?
K e r e m o v. Ne ehvalat olacaq? Görmürsen
aslanı yaralayıblar? Bu kimdir?
Z a 1 x a. Bunu tanımırsan? Demirci Muşadır
da.
K e r e m o v (çığırır). Salmanov, protokol yaz.
Salmanov, te'cili! Ada, demirci Musa, demek iki
min beş yüz manatı almısan, indi üzünü qırxdırıb,
teğyiri-libas16 eleyib, qaçmaq isteyirsen?
M u s a . Keremov! Bu saat seninle sohbet ele-
meye menim hevesim yoxdur.
Keremov. Olmaz da, pulları17 yemisen, üs-
tünden de su içmisen. İndi dama girende ağlın ba-
şına geler.
1. peki 2. hani, nerede 3. ayıptır, rezilliktir 4. kara 5. intikamın, öcün, hayıfın 6. saçın 7. keyfini 8.önünden 9. diline dil-
ceğine 10. oynatanda, kaldıranda 11. takip ediyorsun, bırakmıyorsun 12. toplantıdır 13. arıyordum 14- nasıl 15. üzvü 16. el-
bise, kıyafet değiştirmek 17. paraları 18. imza atmışım 19. bağını- 20. savanın 21. gizletir, saklar 22. çeşit 23. dayanır 24.
önünde karşısında 25. ayçiçeği (mi) dir? 26. parça parça
M u s a. Ne puldur, men başa düşmürem.
K e r e m o v. Bilmezsen, elbette. İmzan var,
imzan, qol çekmisen18.
VI u s a. Çekil gözlerimin sekisinden, men pul-
zad almamışam.
K e r e m o v. Nece? Mene çekil deyirsen? Ay
camaat, eşitdiniz? Ay yoldaşlar, ada, hey... (Haray19
salır. Surxay, Ziynet ve bir nece kolxozçu gelirler.)
Bura gelin. Seni men bu saat prokurorun20 yanına
göndermesem, adımı Keremov yox, İtov qoyaram.
S u r x a y. Yoldaş Keremov, bir bizi başa salın
görek ne ehvalatdır?
K e r e m o v. Saqqallı vaxtında menden gizlin
iki min beş yüz manat pul alıb, indi saqqalmı qırx-
dmb, aldığı pulları danır21. Bu cür22 işe Keremov
dozer23?
S u r x a y. Musa dayı, saqqal getdi?
Z i y n e t . Axı ham burda Musa dayı? Men-
görmürem.
Z a 1 x a. Aha, tebrik eleyirik, ay Musa dayı.
Siz tekerler üçün iki min beş yüz manat pul al-
mışınız?
M u s a. Ziynet, quzum, men senin verdiyin
zehmete haqq iytemirem, men pul almamışam.
M i r z e H ü s e y n. Kişi utanmır, gör nece
yalan danışır...
K e r e m o v . Bu saat, bax bu camaatm qa-
bağmda24 cavab ver. Kolxoz pulu senin üçün se-
miçkadır25 beyem? (Musaya yaxmlaşır.) Vallah,
cınm-cırım26 eleyeceyem. Aslanı yaralayıblar.
M u s a . Bağla söz körüyünün ağzını. Aslanı
yaralayıblar. Aslana bax... Men çox senin kimi as-
lanları zindanın üstüne qoyub tülküye dön-
dermişem. Düzdür, tekerler üçün zehmet haqqı
teklif elediler, men redd eledim. İndi bes hansı iki
min beş yüz manatdan sohbet salmışınız?
M i r z e H ü s e y n. Almısan, altından da
imza atmısan. Fırıldağa sahb danmaq isteyir ha...
M u s a . Çekil kenara mel'un, sen mene pul
vermek isteyende men onu redd etmedim?
S u r x a y. Aha, mesele yavaş-yavaş aydın
olur.
K e r e m o v . Menim hesabdanmı qesden do-
laşdırmaq isteyir, inanmayın...
 ÜÇÜNCÜ PERDE
BEŞİNCİ ŞEKİL
Kolxoz klubunun heyeti. Her teref ağacliq, ot-
luqdur. S a l m a n o v v e M i r z e H ü s e y n tri-
buna düzeltmek üçün stol1, skamya2 getirirler, dal-
Iarmca3 Keremov çıxır.
Keremo v. He,bele ha... Tribunanı düz o te-
penin üstünde qoyun. Bele ha... İndi onlar baxıb
görsünler ki, kolxoz geride qalir, yoxsa ireli gedir?
Siyahım4 da getirib vurarsmız, bax, bu tribunanın
qapisına... Qoy hemişe5 gözlerinin cjabağında6
olsun.
S a l m a n o v. Siyahıya o qeder ehemiyyet
vermeyin, yoldaş Keremov, siyahıdan ne çıxar?
K e r e m o v. Ne ç.ıxsa siyahıdan çıxar. Siz ne
qanırsınız, idare, haqq-hesab ne deyen sözdür?
Mene planı doldurmaq lazım deyil, hökumete bir
teleqram vurmaq lazımdır ki, plan doldu. Yaxşı,
Mirze Hüseyn, gedek materiaîları getirek. Men
gerek me'ruzeye7 hazırlaşam. Salmanov!
S a 1 m a n o v. Beli, yoldaş Keremov!
K e r e m o v. Sen de gel, bura çoxhı fanar
getir.
M i r z e H ü s e y n. Gündüzün günortasında
fanar neyinize lazımdır, yoldaş Keremov?!
K e r e m o v. Onu men bilirem neye lazımdır.
Bes ele bilirsiniz, menim fealiyyetim bir saatin, iki
saatin içine sığışar? Men me'ruzeni indi başlayıb
sehere yaxm qurtaracağam. İşıj olmasa camaatın
üzünü görmerem, yaxşı, gedek daha... Çox eceb...
Tribuna var, stol, skamya var... Daha kim deye
biler ki, kolxoz geride qalır? Gelin dalımca...
Çıxanda Z i y n e t l e S u r x a y a rast gelir.
He, tir-tir esirsiniz?
Ziynet. Kim?
K e r e m o v. Siz, hamınızı küle dön-
dereceyem.
Z i y n e t . Yaxşı deyil, Keremov, kobcoz sedri8
öz briqadirlerini9 hedelemezi10.
K e r e m o v.' Hedeleyer, hele idasda bri-
qadirlikden çıxardar da...
1. masa 2. sıra, bank 3. arkadalarınca 4. listeyi 5. her zaman, daima, sürekli b. önünde 7. bildiriye, tebliğe, hazırlığa, ko-
nuşmaya 8. başkanı, reisi 9- işçilerini; hizmetlilerin 10. korkutmaz 11. sana ulaşmaz, sana ermez 12. diyet koyarım, haciz ve-
ririm 13. hepsini 14. toplantıda 15. kıyafet değiştirme 16. hangi 17. rezil 18. çeşit 19. konuşmak
M i r z e H ü s e y n. O frnldaqlar baş tut-
maziı.
Keremo v. Salmanov, protokol bağla.
Z a 1 x a. Bağlama, dayan görüm. Biz bu kişini
yaxşı tanıyırıq. (Musam gösterir.) Hele bu kendde
onun ağzından yalan söz eşiden olmayıb, amma
sen Mirze Hüseyn yalançısan, oğrusan, iki min beş
yüz maııatı özün ciblemisen. Sen Salmanov da
onunla elbirsen, sen Keremov da onların quy~
ruğusan. Yaxşı hesabdarımızı işden çıxartdın, bun-
ları hardansa tapıb getirdin.
Z i y n e t . Sağ ol, Zaxla xala, düz deyirsen, bu
İşi yoxlamaq lazımdır.
K e r e m o v . Sizin namuslu adamları le-
kelemeye haqqımz yoxdur. Men, Mirze Hüseynin
düzgünlüyüne başımı girov qoyaram12.
Z a 1 x a. Girov qiymetli şey qoyarlar, senin
başın çox ucuzdur.
K e r e m o v . Yaxşı, bu meselelerin hamisini^
iclasda ayırd eleyerik. İclasdai14 men göstererem ki,
görek teğyiri-libas15 eleyib qaçmaq hansı16 maddeye
düşür ?-
Z a 1 x a. Kişi saqqalını qırxdırıb, özünü bi-
abır17 elemedi?
M u s a (Zalxaya), Sükut! Bağla söz kö-
rüyünün ağzını.
Z i y n e t . Musa dayı!
Musa. Buyur, Ziynet can, emrin nedir?
Ziynet. Siz nahaq Zalxa xala ile bu cür18 ref-
tar eleyirsiniz. Qadınlarla o cür daınşmaq19 olmaz.
M u s a (yavaşdan), Surxay, meni başa sal, o
ne demek isteyir?
S u r x a y. Deyir ki, qadınlara hörmet ele, ince
ol.
M u s a. Ele ise men bu günden bütün qa-
dınlara sulh e'lan edirem.
Keremov. Biz sülhü sene başa sahrıq. Gelin
gedek, uşaqlar, ağ üz ile, qara üz iclasda me'lum
olar.
Ziynet. Me'lum olar, biz de gedek.
PERDE