Nebi Xezri
(Baku, 1924)
Nebi Xezri 1924 yılında Baku'nun Xırdalan kö-
yünde doğmuştur. Babasının adı Elekber'dir. Orta
öğrenimini doğduğu köyde yapmış, ancak tahsilini
muharebeden sonra devam etlire bilmiştir, 1947 yı-
lında Leninqrad Üniversitesinde, Moskova'da
M.Qorki adına Edebiyyat Fakültesi'nde tahsilini
devam ettirmiştir.
1950 yılında "Çiçeklenen Arzular" adlı ilk ki-
tabını yayınlamıştır.
"Sulh Eskerleri" (1951) adlı ikinci kitabı ve
"Temiz Ürek" (1955), "Salxım Söyüdler" (1957),
"Güneşin bacısı", "Sumqayıt Sehif eleri", des-
tanları; çalışan insanların geçimleri, aileleri, duygu
ve düşünceleri konularının lirik-epik ça-
lışmalarıdır.
"Veten ve Qurbet" (1959), "Kim Meni Xa-
tırlasa" (1960), "Deniz, Köy, Mehebbet" (1965),
"Xatireler Çığırıyla" (1966), "Avropa Xatireleri"
(1970) kitaplarında vatan sevgisi ve tabiat coşkusu
temel konulan oluşturmaktadır.
"Partiyah Poeziyanın" N.Xezri'nin edebi ça-
lışmalarındaki en belirgin örneği ise, Sov. tkp
XXVI. Kurultayı ve Azerbaycan komünistlerinin
XXX. Kurultayı öncesinde toplanılmış "İnam" des-
tanıdır. "İnam" ve "Güneşin Bacısı" adlı eserler
çok övgüler almıştır. Her iki eserin esas kahramanı
- sadece işçilik yapan, pamuk tarlalarının zavallı
kızı Sevil, onun işarkadaşı ve kızkardeşi olan Ter-
lan Hüseynova'dır.
"Torpağa Sancılan Qılınç", "Şehidler ve Şa-
hidler", "Qem Defteri" sosyal konularla yakın ala-
kalı eserlerdir.
N.Xezri edebi çalışmalarda faal olduğu gibi,
sosyal-siyasi hayatta da aynı derecede katılımcıdır.
Azerbaycan'ın Xarici Ülkelerle Dostluq ve Manevi
EIaqe Cemiyyeti Reyaset Heyeti'nin başkanı ola-
rak, milli edebiyat ve maneviyatı dış ülkelere de
tebliğ eder.
N.Xezri aynı zamanda usta bir mütercimdir.
A.S.Puşkin, M.Y.Lermontov, Ş.Petefi, O. Tu-
manyan, A.Tvardovski, D.Quramişvili ve daha bir
dizi şairlerin eserlerini Azerbaycan Türkçesi'ne ter-
cüme etmiştir.
N.Xezri'nin şiirleri Moskova'da, diğer (eski)
Sovyet topluluklarında ve dış ülkelerde ya-
yınlanmıştır.
N.Xezri'nin "Deniz Zirveden Başlanır" eseri
1973 yıl SSRİ, "İnam" adlı eseri ise 1982 yılı Res-
publika Devlet Mükafatı ile onurlandırılmıştır.
Başlıca eserleri: Seçilmiş Eserleri (iki cilt), B.,
1973-1974; Dereler, B., 1970; İller ve Sahiller", B.,
1969; İnam, B., 1982; Son İllerin Setirleri, B., 1975;
Ulduz Karvanı, B., 1979; Ummandan Damlalar
(makale, hikaye, nesirler, piyesler), B., 1979.
Kaynaqça:
1. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi. Bakı,
1988.
2. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi. 2 cilt
te, cilt 2. Bakı, 1967.
3. Edebi Proses-76-80. Bakı, 1978-91.
 ŞİİRLER
(Nebi Xezri Son illerin setirleri Bakı, 1975, s. 160-179...)

MEN DENİZİ DÜŞÜMÜREM

DERELER

Çinarlar qatar-qatar, Ne zaman ki, yuxum15 gelmir,

Qalxıb zirveye çatar1.., Men denizi düşünürem.
Dağa qısılıb2 yatar Dalgalardan göy10 sulara
Mışıl-mişıl dereler, Düşen izi düşünürem.
Yaşü-yaşü3 dereler. Düşünürem, sular qelbe
Bir serinlik yayır, yayır.
Sizlere vurğunam men,
Bezeyiniz4 şefeqden... Bu sahilde yatan deniz
Güneş çıxar üfüqden, O sahilde göz yummayır.
Ovuc-ovuc5 zer6 eler, Heç bilmirem niye bele17
Dereler!.. Denizleri düşünürem,
Geceleri düşünürem,
Sevdiyiniz ağaçlar Gündüzleri düşünürem.
Küknarmıdır, şammıdır?! ... Men yatıram, deniz yatmır,
Sizden qalxan dumanlar Yuxuma da deniz gelir.
Dağlara salammıdır?! Oyaq18 vaxtda coşan dalga
Yuxulara sessiz gelir.
Qıxş kimi üstünüzde
Gelib coşıır,
Qanad çalım7, dereler!
Sizlerden yollar keçer, Aşıb-daşır
Siz yaxşı8 ki, varsınız, Sinedeki ürek kimi.
Dereler! Deniz dinir10,
Ü rek dinir
Zirvelere açılan Min-nün arzu, dilek kimi20.
Geniş qapılarsınız, Men yatıranı...
Dereler! Meşe yatır.
Şamlıqda bir axşamlıq Tarla yatır,
Qonaqfl qalım, dereler! Çemen yatır.
Men yatıranı...
Eğer ki, yıxılsanı, çinar gösterin,
Ürek yatmır.
Men ona söykenim10 arana11 baxım.
Gözlerim görmese, Göy gölü verin, Beyin yatır, beden yatır,
Men onun gözüyle canana baxım. Deniz coşur,
Sanki dalga
Her yerde, hemişe12 Arzusudur, dileyidir.
Sensen gümanım13, Belke21 ele22 gur deniz de
Canim-göürn menim, Tebielin üreyidir.
Azerbaycanım! Belke ele onuncun da
Men denizi düşünürem.
Sen güneş men ise bir zerre kimi, Arzulardan üreklere
Diriyken oğlunam, Düşen izi düşünürem.
Ölsem torpağın.
Biz yatanda dincelmeyen
Sen ki dövündürdün menim qelbimi,
Sen uca14 çinarsan, mense yarpağın. Qelbimizi düşünürem.
Deniz menden xebersizdir,
Menem senin özün, Men denizi düşünürem.
Ey eşqim-canım,
Sensen özüm menim,
Azerbaycanım!
I. ulaşır 2. kısılıb, kısılarak 3. yegil-yeşil 4. süsünüz 5. aviıç-avııç b altın 7. kanat çırpayım, kanat açayım 8. iyi o. misafir, komik İÜ. yaslanıp 11.
düzlüklere, ovalara 12. her zaman, daima 13. ümidim, arzum,isteğim 14. yüce 15. uykum 16. mavi, gükyüzü-rengi 17. böyle İ8. »yanıklık, uyanma I9'.
durulur, diner, durgunlaşır 20. gibi 21. belki 22. öyle
DENİZ, GÖY1, MEHEBBET Yoluna şefeqler seperem herden1'1,
Seperem deniz kimi.
1 İstesen üzünden öperem herden,
- Denizi hediyye verirem sene... Öperem deniz kimi.
Men dedim, sen baxdın, sen gülümsedin. Adını qelbimin sahillerine
(köylerin şefeqi düşdü özüne, Yazaram deniz kimi.
- Men ise göyleri verirem, - dedin... "Sevmirem" söylesen bir axşam mene,
Susaram deniz kimi,
Ayrıldıq Susaram deniz kimi...
Oeribe2 hediyyelerle,
Göyler eşqim kimi? mene ezizdir.
Aynlchq denizle, Dünyada sakitlik aramadım men,
Ağ tepelerle*, Güneş kimi parla,
Nece5 aparasan6?... Deniz denizdir! Seher kimi gel.
Göylertek20 yuxuma gelmek istesen,
Denizi verdim ki, sene hediyye, Sen aylı, ulduzlu göyler kimi gel.
Geldiyin sahile gelesen bir de. Adla qucagından gur tufanların,
Meni görmeyende - o menem - deye, Men baxım axşamdan sehere kimi21.
Menimle danışıb7 gülesen bir de. Adla ağ yoluyla kehkeşanların,
Parlasm her uldıız xatire kimi.
Eğer görüşmesek bize dağ olar, Gel qış gecesinde,
Dedim, nece** defe bele dedim men. Yaz sellerinde -
Deniz sahiline qayıtmaq9 olar, Denizi göylerden ayırmaq olmaz!
Göylerin sahili varma, gedim men?! Sonsuz kainatın üfüqlerinde
Sen görüş vaxtını şimşeklerle yaz!
Düşündüm, ayrılıq gelenden beri
Sen menim eşqime çıraq10 olasan. Men gerek
Onuncun verdinmi mene göyleri, N eğme tek22
Menden göyler qeder uzaq olasan?! Seni dinleyem.
Sen menim eştjimle, üreyimîesen.
Ne qeder göyler var, men seninieyem!
Men bir denizem ki, eşqim seherdir, Ne qeder deniz var, sen menimlesen!
Seni düşünürem, ezizim, yene.
Menim dalgalarım xatirelerdir,
Qoy çatsın11 qelbinin sahillerine. İSTE
Esi12 mehebbet ki, böyük hünerdir, Öz meğrar eşqimde temennasızam23,
Coşar umman kimi teze13 arzular. Bir damla istesem,
Menim dalgalarım xatirelerdir, Bir umman iste...
Urda tufan da var, burulğan14 da var.
Men ki bir dünyalıq baharam, yazam,
Denizem, eşqimden qaçmaq hederdir, Birce24 gül istesem,
Men ki, adlayaram çölü, çemeni. Gülüstan iste.
Menim dalgalarım xatirelerdir,
Gece de, gündüz de tapacaq15 seni. Mene uldıız25 boyda işıq ver desem,
Sen menden güneşli
3 Asiman26 iste.
İstesen yııxuna16 gelerem senin,
Gelerem deniz kimi. Haçan27 bir saatlıq görüş istesem,
Üzüne17 inciler çilerem18 senin, Sen bütün ömrümü
Çilerem deniz kimi. Ermeğan iste.

I. gökyüzü 2. garip, acayip 3. gibi 4. küçük dalgalarla 5. nasıl 6. götürürsün 7. konuşup 8. kaç 9. geri dönmek 10. ışık, çıra 11. ulaşsın 12. asıl,
esas 13. yeni. genç 14. hortum 15. bulacak 16. uykuna 17. yüzüne 18. serperim, saçarım 19. bazen 20- gökler gibi 21. gibi 22. ezgi gibi
23- isteksizim 24. yalnızca, sadece 25. yıldız 26. gökyüzü 27. ne zaman
ONSUZ DA EZABDIR ÖMRÜ ŞAİRİN İçersen, başının ağrısı keçer!
Ancaq özünedir
Cabir Norma ve Neriman Hesenzadeye Emri şairin,
Yalnız gücü çatır misraya, söze.
Evde olmamısan Onsuz da ezabdır
haçandan beri, Ömrü şairin,
Addımlar. Min fikir Tale! Bir bela da sen
gelir başına. verdin bize.
Astaca çıkarsan Üfüqde buludlar qala-qaladır,
pillekenleri, Arzular ele bil bezin külekdir.
Sanırsan çıxacaq Kişi serkerdese, arvad qaladır,
kimse qarşına. Qalasız serkerde neye gerekdir?
Sakitce qapını Sesler heqiqete
acırsan yene, Kaş ki, döneydi.
Otaq sükuneti Yene eşildiyim onun sesidir:
qulaq batırır. Sanki saçlarıma
Ele bil daş-divar gelir üstüne, eli de deydi,
Bütün bedenini - Sene çay qoymuşam, get iç, islidir!
üşütme sarır.
El a tdın, bir büllur
düşdü ve sındı, QARA GÖZYAŞLARI
Ürek çoxdan sınıb.
Axı, ne ferqi, Ne tez vida dedik
hezin duyguların Biz Elekbere,
sızıltısında Dörd il ele bil ki,
Var yerin harayı, Bir anlıq şimşek.
var göyün derdi. Ressama yalvardım:
Saatlar dayanıb, Qara mermere
işlemir daha, Oğlumun şeklini
Saa t sahibesi Tebessümlü çek.
hara telesdi. Ele bil mermerde
Coşub çaxnasdıqca Ağ çiçek açdı,
ses-küylü dünya, Sanki işıqlandı
Senin eşitdiyin Qap-qara mermer.
Şehirli sesdir. Tebessümü yere,
- Başın ağrıyır? Göye yaraşdı
- Yox, Anası yanına
- Niye qemlisen? Köçene qeder.
- Ele bele. Bir yol sükunetin
- Söyle, gizletme menden. Getdi qoynuna,
- Ne var ki... Güneşin şefeqi
- Bir azca havaya çıxsan... Qıyğacı düşdü,
Üreyi partladır üreyimdeki, Qebir daşlarından
Ona nece deyim, nece deyim ki, Yer kölgelendi,
Dünyada her şey var, Tebessüm yox idi
sen birce yoxsan? Üzünde onun.
Nece mö'cüzedir Onun gözlerinde
Bu gören bele? Yaş gilelendi,
Sepilir alnıma Qara göz yaşıydı
puçur-puçur ter. gözünde onun.
- Sene çay qoymuşam, islidir hele. Dünyanın bele bir
Sirri de varmış,
Torpaq altında da DUYGU
İnsan ağlarmış.
Yaşlar işıq saçır Nece sün'i-sün'i
Nurlu sellerde, Etirler çıxıb,
Ayın şefeqinde Dönse bir qızılgül
Parlayır gece, Etre, besimdir.
İki qara büllur Ömrümden tufanlı
Durab gözlerde, Ümmanlar axıb,
Titreşir düşecek Derya istemirem,
Sanki indice. Qetre besimdir.
Heyatdır! Günleri Soyuq şe'rlerim
Aylar udurdu Dar ağacına
Yaşlar litrek-titrek Çekilse cani tek
Ele dururdu. Qetle, besimdir.
Burda ürek susur... Gül açıb zamanın
Nece danışım, Müdrik çağından
Ey menim dörd yaşlım Can versem tek birce
Gözleri yaşlım? Setre, besimdir.
Ne derddi başıma
Cananda geldi?
Yene tuğyan edir
Ömrün qışları.
Niye yerin, göyün
Üreyi soyuq?
Anan yanındadır,
Sen rahat uyu.
Belke tezlik ile
Atanda geldi.
Tök qara toprağa
Qara yaşları!