Professional Documents
Culture Documents
Şair, dram yazarı ve eğitimcidir. 1863'te, Azer- Lermontov'dan- tercüme etmişti. "Besiretül-etfal"
baycan'ın kültür merkezlerinden biri olan Şeki'de kitabının giriş kısmında; "Her bir şairimiz asar-i
doğdu. Babası ruhanî olsa da, evlatlarına çağdaş kalemlerini ele bir hala getirmelidir ki, ondan
bir eğitim vermeye çaba göstermişti. Reşidbey, ev- ancak edeb ve merifet dersi alınsın" diye yazan
vela mollahanede tahsil almış, Kur'an'ı bitirmiş, Reşidbey, kendi edebî kişiliğiyle bu alanda örnek
1874'te ise Şeki'deki Rusça eğitim veren okula olmağa gayret göstermişti.
devam etmişti. 1878'de Tiflis'de hayatının son yı- 1892'de Tiflis'e göçmüş, Tiflis'teki Âzeri-Türk
lını yaşayan Mirze Fetali Ahundzâde ile tanışmış, mekteblerinde ders vermekle beraber Transkafkaz
yazarın isteği üzerine, 1879'da onun ko- Müslümanlarının dinî idaresinde de gö-
medilerinden birini-"Hacı Kara"yı-Şeki'de sahneye revlendirilmişti. Reşidbey, sağlam dinî itikadı eği-
koymuş ve kendisi de Hacı Kara rolünü oynamıştı. timde ve olgun insan yetişdirilmesinde gerekli
Ahundzâde'nin "Temsilafınm etkisi altında, dram faktörlerden biri sayardı ve eserlerinde döne-döne
yazarlığına ilgi duymuş ve bu türde yazılmış eser- bu konu üzerinde durmuştu.
leriyle sanat öğretmeninin geleneğini devam et- 1900-1916'da Transkafkaz öğretmen oku-
tirmiştir. lunda, Azerî öğrencilere Türkçe ve şeriat dersleri
1879'da Azerî Türkleri içerisinde Gürcistan'ın okuttu. 1917'de Şeki'ye geldi, imparatorluğun çö-
Gori şehrindeki Transkafkaz öğretmen okuluna ilk küşünden sonra başka yerlerde olduğu gibi Azer-
girenlerden olmuş, 1882'de okulu bitirerek, ha- baycan'da da hızlanan millî mücadeleye katıldı.
yatının 60 yıldan fazlasını öğretmenliğe vermiştir. 1918'de toplanan ilk Azerbaycan parlamentosuna
1882-1892'de Azerbaycan'ın farklı bölgelerinde öğ- milletvekili seçildi. Aynı zamanda eğitimcilik fa-
retmenlik yapmış, ilkokullar ve eğitim sınıfları aliyetini de devam ettirerek Şeki'de kızlar ve er-
kurmuştu. Azerbaycan mekteplerinin, özellikle de kekler için okullar kurdu. Hayatının sonuna
kadar, yürekten bağlandığı öğretmenlikden ay-
ilkokullarm ders kitaplarına olan büyük ihtiyacını rılmadı.
gören Reşidbey Efendiyev, eğitimci-yazarlardan 1942'de Şeki'de vefat etti.
Abdulla Şâik, Süleyman Sâni Ahundov, Sultan Edebî hayatına şiirle başladı. "Şaki" mah-
Mecid Ganizâde, Firudinbey Köçerli vb. birlikte lasıyla yazdığı şiirlerin başlıca konusu ilme, ma-
millî ders kitapları yazmak işine başlamıştır. Onun arife, kültüre davettir. Şiirleri sanat açısından za-
yazdığı ve büyük zorluklarla karşılaşarak İs- yıftır. Çocuklar için yazdığı şiirlerde daha fazla
tanbul'da, Bakü'de ve Tiflis'te yayınlattığı "Be- başarılı olduğu gözükmekdedir. Edebiyat ta-
siretül-etfal" (Çocuk Gözlüyü) ve "Uşak Bağçası" rihinde de daha çok bir dram yazarı olarak ta-
kitapları, uzun yıllar boyu, Azerî Türkçesi ile eği- nınmıştır. "Kan Ocağı", "Komşu Komşu Olsa, Kör
tim veren okulların esas ders kitaplarından sa- Kız Ere Geder", "Sakkalm Kerameti", "Bir Saç Te-
yılmıştır. Bu kitaplardaki şiir ve hikaye ör- linin Kıymeti", "Pul Delisi", "Tiflis Seferleri", "Diş
neklerinin büyük bir kısmını, Reşidbey Efendiyev Ağrısı", "Gizil Gül" vb. komedilerin yazarı olarak
kendisi yazmış, bir kısmını ise Rus ve Batı Ede- tanınır. İlk komedisi olan "Kan ocağı" nın gi-
biyatından -özellikle de, Puşkin'den, Krılov'dan,
:
rişinde; "Hükemanın birinden sual elediler ki, tesis olunub telis ve sülüs xetleri üzre tertib olu-
edebî kimden öğrendin? Dedi: Edebsizden. Ko- nubdur. İstanbul, 1898; Besiretül-Etfal. Mek-
medi edebsizliyin aynasıdır. Bes bu güne mil- teblerde oxunmalı türki qiraet kitabıdır. Bakı,
letimiz arasmda mövcud olan edebsizliyi bele bir 1901; Çan ocağı unvanında bir komediyadır ki,
ayna vasitesi ile maydana koyub komedi yaz- beş meclisde tamam olur, Tiflis, 1904; Uşaq Bağ-
makdan meksedimiz halka edeb öğretmekdir. çası, İstanbul, 1904; Tiflis, 1907; Saqqalın Ke-
Mesel vardır ki, güldürenin yanma getme, ağ- rameti Unvanında iki Meclisli Bir Mezhekedir,
ladanın yanına get. Ey Türk kardeşlerim, bizim bu Tiflis, 1909; Müxteser Şeriet, c.I-II, Bakı, Tiflis,
eybimizi gördükde bize ağlamak lazımdır. Bunun 1910; Arvad Meselesi, Analarımızın telim ve ter-
üçün de mübtela olduğumuz rezalet ve zelalet biyesi xüsusunde şeriet fitvalarına aid risaledir,
eynen müşehhes kılmıbdır ki, her birisi besiret sa- Tiflis, 1912; Qon şu qonşu olsa kor qız ere geder.
hibine büyük bir dersdir"-diyen Reşidbey Efen- Dörd Meclisde Bir Komediya, Bakı, 1913; Saq-
diyev, maneviyat ve ahlâkın, Edebiyat aracılığı ile qahn Kerameti, Bakı, 1914; Pul delisi, Bakı, 1918;
düzenleneceğine, eğitimin desteği ile insanın zih- Huxa Cezasında Olan Asari-etiqeler Haqqında,
niyet yapısının sağlamlaşacağma inanırdı ve bütün Bakı, 1929; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1979.
edebî hayatını da bu inancın gerçekleşmesine sar-
fetmişti.
Kaynakça: Ebdürrehman Abdullayev. Gör-
Eserleri: Uşaq Bağçası. Sevdasız Adam Bir kemli maarifçi-demokrat yazıcı Reşidbey Efen-
Ayda Oxur ve Yazır. On Sene Müririyyetinde diyev, Bakı, 1960; Mir celal, Firudin Hüseynov.
Kesb Olunmuş Tecrübeden Sonra teze üsuli-sövti XX. Esr Azerbeycan Edebiyyatı, Bakı, 1982.
üzre
ÇOCUK ŞİİRLERİNDEN
SOHBET DURNA
1. toprak 2. tahıl dömeye yarayan alet (kem) 3. endişesine 4. balyaz 5. biçici 6. nerde 7. örs 8. ağlayan, sızlayan 9. gömleği
10. gün 11. inanmaz 12. kurtuluş 13. ölüm 14. baskıya 15. iyi yaklaş 16. çabuk ulaştırır 17. yücelmeye 18. ışıktır, mumdur
19. dal-budak 20. mahkeme 21. kimseler 22. defnedilmiş
ÇOCUKLAR ÜÇÜN HİKAYELER
DRAM ESERLERİNDEN
SAQQALIN KERAMETİ
2 perdeli komediya
(s. 117-119)
Çarvadar gedir. Qan oğlu ile lelesild evi dü- Şahsenem çıxıb gedir. Usta Mehemmed yüyürüb
zeldirler. Yere döşekler salınıb mitekkelerZ qoyulur, süfre samovarın qırağında eyleşir.
çekilir, lampalar düzülür. Samovara köz yetirib şe-
kerdanlara qend3 qoyurlar. Stekanlar düzülür. USTA MEHEMMED - Ade, mal budu e... Ade,
bu xeyal evvel kimin ağlına geldi? Bu büsatıi2 men
ÇARVADAR HÜSEYNQULU - A bacı, qo- heç ömrümde görmemişem. Gelin bir nece hefte
naqlar geldiler, gelin atlarımıza tövle4 gösterin. burada qalaq. Yeyek, içek, harmlayaqi3. Ha-ha-ha...
Arpa-saman verin. HACI SÖHRAB - Kül başına. Ne eleyirsen ha-
ŞAHSENEM QARI - Ay Eliqulu, durma, sen rınlaşıb?
qonaqları eve uzat. Sonra Çarvadar'a ve atlarına USTA MEHEMMED - Bu obadan heremize bir
yem göster, ferağet ele, tez gel. qız almaq olar. Molla yanımızda, axundumuz14
hazır. Hacı Söhrab'a Şahsenem karını nikahlarıq.
Eliqulu çıxıb gedir. Şahsenem qâh qapıya yüyürür, Ha-ha-ha.
qâh içeri qayıdır. Bu esnada qapı açılır. Hacı Söhrab HACI SÖHRAB - A levend, zarafat yeri deyil.
vüqâr5 ile salam verib içeri girir. Geriden yoldaşları gi- Buradan tez qaçak. Eğer paxırımız açılsalS, bizi bu-
rirler. Kemal-i te 'zim ile el bağlayıb itaet gösterirler. radan sağ-salamat çıxmağa qoymazlar. Sağ ti-
kemizi!6 qulağımız boyda qoyarlar. Hacı Söhrab'm
ŞAHSENEM QARI - (Hacı Söhrab'a sarıö) Aya- derisine saman teperler.
ğının torpağına canım qurban, axund. Ve eley- Bu aralıqdal7 Meşedî Rüstem yerinden qalxıb
kümessalam. Seni bize Allah özü gönderibdir. qapıdan başını uzadıb geri çekilir ve çırtıq!8 vura-
Buyur, qadan alım7, başda eyleşS. (Hacı Söhrab ey- vura o yan bu yana baxır evin ortasında dayanıb
leşir). Menim ömrüm, günüm bitibdir, qardaş. alçaq sesle deyir.
Belke senin kimi müctehid ağalarımın qulluğunda MEŞEDİ RÜSTEM - Eviniz yıkılsın, arvad kel
duram, imamıma xoş gelem, iman sahibi olam. (Bu kimi bir qoçu yıxıbdır, heyetde kesdirir. Ay mek-
sözleri deyib ağlayır). şim, ay mekşim, mekşim, mekşim. Mihu, mihu, âlâ
HACI SÖHRAB - Bacı, men bu saat ab- mihu, "irze mihu, hoho, hoho, mihu-hoho... Ev-
destliyem. Bir dua ederem ki, sen behişte? ge- leridir dü mertebe... (Hacı Söhrab'a sarıl9 biraz be-
dersen, inşallah. (Deyib el qaldırır ve oxuduqca yol- lini eyib sağ elini yumruğa yumub bileyini sinesine
daşları da âmin deyirler). Derbedühe bedmi âmin. teref, sonra da Hacı Söhrab'a teref aparıb getirir ve
Qutenduha bekmi âmin. Enuz-i billah minelturace bu sözleri lahıc20 dilinde başını yırğalaya-
ve elqırqovule velserpicum ve velkekliye âmin. yırğalaya2l oxuyur. Oxuyub qurtardıqdan sonra
Velkebabele vel qovurmasile velserpücim el- Hacı Söhrab'ın qabağında22 diz üste çökür ve eyilib
şapalağüm, âmin. Allahün meselli Ela Mehemmed saqqalından öpür). Bele, bele ha, bu saqqalın ke-
ve Ali Mehemmed. rametine qurban olum. Yoldaşlar, gelin bir bir bu
ŞAHSENEM QARI - Allah nefesini uzun ele- saqqalın başına dolanın. Ziyaret edin. Sonra qis-
sin. Eziz qonaqlarım, siz yorgunsunuz, çaydan, çö- metinizi yeyin. Bu hörmet ve izzet mehz23 bu bir
rekden, qaymaqdan buyurun, yeyin, için. Qu- sele saqqaladır. Buna bax, buna (deyib saqqalı sam-
runasılO şeyleriniz var ise, verin, qurudum. Size ballayır24)
qulluq elemek menim canıma küvaredir. Siz geden
ağalara menim düşkün canım qurban, axund. HACI SÖHRAB - Ezizim, yüz gün yaraq25, bir
HACI SÖHRAB - Ay bacı, yağışdan tek bir gün gerek. Bes biz ömrümüz uzunu bir qucaq saq-
başlıqlarımız ve yapmcılarımızll islamb. Eliqulu'ya qalm hammallığmı eyleyib gezdirmişik, bu se-
deyin onları bir yere sersin. Orada quruyar. bebsiz idimi?
1909
1. acele 2. minder 3. şeker 4. tavla 5. vakar 6. doğru 7. derdini yaplaşayım. 8. baş köşede otur 9. cennete 10. kurutulması
gereken 11. keçeden yapılmış kolsuz uzun giyecek 12. töreni, merasimi 13. azgınlaşalım, iyice beslenelim 14. hocamız 15. bakırımız
görünse (düşüncemiz anlaşılsa) 16. parça 17. bu sırada 18. parmaklarını çıtırdatma 19. doğru 20. ilahi 21. ırgalaya-ırgalaya 22.
önünde 23. ancak 24. sıvazlayan 25. silah