Abdulla Şaiq
(Tiflis, 25 Şubat 1881 - Bakı, 28 Kasım 1959)
Şair, yazar, öğretmen ve XX. yy. Realist Azer-
baycan Edebiyatı'nın tanınmış temsilcilerinden bi-
ridir. 25 Şubat 1881'de Tiflis'de doğmuştur. Kafkas
Müslümanları dinî idaresi görevlilerinden Ahund
Molla Mustafa'nın oğludur. İlk tahsilini babasının
hocalık yaptığı, Tiflis altı sınıflı Müslüman oku-
lunda almıştır. Burada Fars ve Ruş dillerini öğ-
renmiştir. 1893'te anası ile birlikde İran'ın Meşhed
şehrine gitmiş ve yedi yıl Meşhed ve Horasan'da
yaşayarak tahsilini devam ettirmiştir. İlk şiirlerini
XX. yy. sonlarında klasik şiirin etkisi altında yaz-
mıştır. "Valeh" takma adı ile yazılan bu gazellerde,
şairin sonraki eserlerinde tesadüf olunan yeni ruh
ve yeni fikir tabii ki, görülmez. Hayatının Meşhed
döneminde Şâik, aynı zamanda Rus Edebiyatı'nın
bazı örneklerini özellikle de Knlov'un temsillerini
Fars diline çevirmiştir.
1900'de Horasan'dan Tiflis'e dönen AbduUa
Tahbzâde-Şâik, burada bir kaç ay yaşadıktan sonra
Bakü'ye gelir. Komisyon karşısında imtihan ve-
rerek ilkokullarda Azerî Türkçesi'nde ders vermek
hakkını kazanır ve böylece hayatında kırk yıla
yakın devam edecek öğretmenlik faaliyetine baş-
lar.
1901-1934 yılları arasında Baku'nun bir çok
okullarında öğretmenlik yapan, 1922'de ise onun
adının verildiği "Şâik Numune Mektebi"ni kuran
yazar, 1935'te çok sevdiği işinden emekliye ay-
rılmış ve hayatını tamamen sanat çalışmalarına
hasretmişti. Şâik bu dönemde, sosyal hayata da
aktif bir şekilde katılmıştı. 28 Kasım 1959'da
Bakü'de vefat etmiş ve burada defnolunmuştur.
Çağdaşı olduğu bir çok Azerî yazarları gibi,
Abdulla Şâik'in de asıl sanat hayatı 1905'ten sonra
başlamıştı. Bu tarihe kadar ekonomik bir canlanma
devri yaşayan Baku, 1905'ten sonra, Çarlık Rus-
yası'nda baş gösteren yeni siyasî ve sosyal du-
rumun etkisi altında, aynı zamanda yeni Azer-
baycan kültürünün merkezine dönüştü. Bu yeni
kültürün kurucuları arasında Abdulla Şâik de
vardı. Onun, 1905'ten sonra yazdığı şiirler, hi-
kayeler, ders kitapları, en önemlisiyle yeni Azer-
baycan aydınlarının yetişmesini sağlayan öğ-
retmenlik faaliyeti, Şâik'i yeni millî kültürün ön
sıralarına çıkarmıştı.
Şâik'in 1920'den -Azerbaycan'da Bolşeviklerin
iktidara gelmesinden- sonra yazdığı eserlerde, Bol-
şevik fikirlerin etkisi, edebiyatı iktidarın ve onun
ideolojisinin hizmetine vermek meyli açıkça gö-
züktüğü halde, onun 1905-1920 yılları arasındaki
eserleri şair ruhunun, şair kaleminin bağımsızlığı
ve özgürlüğü hakkında bir bilgi vermektedir. Şa-
irin bu dönemdeki şiir ve hikayelerinde, kuvvetli
bir millî ruh, uygar dünyaya kavuşma, kalem
dostu Mehemmed Hâdi'nin yazdığı gibi; "Var mil-
letimin hetti bu imzalar içinde" diye anılmak is-
teği vardı. Külliyatının bu dönemine ait ör-
neklerinde kederli, sıkıntılı levhaların, anların
tasvirinden ibaret olan liriklerle beraber, geleceğe
hitab eden umut yüklü parçalar da az değildir.
Şâik bu devirde, Çağdaş Azerbaycan Ede-
biyatı'nda mevcud olan her iki çizgiyi -realizmi ve
romantizmi- de kendi eserlerinde yansıtmıştı. Ço-
cuklar için eserler yazılmasına, genellikle, okul ve
kitaplar vasıtasıyla yeni neslin eğitilmesine büyük
önem verir ve kendi eserleri ile bu fikirlerin ger-
çekleşmesine hizmet ederdi. Şâik'in tertib ettiği,
"Uşak Gözlüyü", "Gülzar" ve diğer ders kitapları
Azerbaycan'da yeni eğitim sisteminin oluş-
masında bir merhale kabul edilmişti. Ders ki-
taplarının yanı sıra, konusu çocuk hayatından
alınmış, çocuk psikolojisini anlatan küçük şiir ve
hikayelere de büyük önem verir ve bu tip eserlerle
gazete ve dergi sehifelerinde devamlı şekilde boy
gösterirdi.
Şâik'in 1920 yılma kadarki eserleri içerisinde,
onun şiir ve hikayeleri daha fazla dikkat çek-
mektedir. Bu eserlerde, istidad ve başarısını daha
fazla gösterebilmiştir. Dram eserleri ve ro-
manlarıysa, şiirleri ile kıyaslandığında zayıftır. Bu
eserlerde fikirler seçkin ve gerekli olsa da, onların
estetik gerçekliğe çevrilmesi yolları bu-
lunamamıştır.
Eserleri:
İki Uşaq, Bakı, 1906; Uşak Gözlüyü, Bakı,
1910; Tıq-tıq Hanım, Bakı, 1910; Tülkü ve Horuz,
Bakı, 1912; Yaxşı Arxa, Bakı, 1912; Gülzar, Bakı,
1912; Bedbext Aile, Bakı, 1912; Gözel Bahar, Bakı,
1912; Murad, Bakı, 1913; Şelequyruq, Bakı, 1913;
Ürek Tikmek, Yahud Qurban Bayramı, Bakı,
1913; Mektub Yetişmedi, Bakı, 1914; Göbelek,
ŞİİRLER
VETEN
(Abdulla Şaiq, Eserleri, c. I, II, III, IV, V, Bakü-1968,
c.II, s. 7)
Ey çeşmimini önünde mücessem2 veten, veten,
Qelbim kimi elemlere hemdem3 veten, veten.
Fikrim sarayını dolaşırsan zaman-zaman,
Qanlı kefenle, derd ile toem veten-veten.
Baxdıqca hesret ile o solgun camâlma4,
Çeşmimde tar görsenir âlem veten, veten.
Axşam, seher o gül üzünü ısladan nedir,
Göz yaşların mı, yoxsa ki, şebnem^, veten, veten.
Dehşet içinde cism-i şerifin donub durur,
Nolmuş vücud-i pâkine bilmem veten, veten.
Baxdıqca gül-çiçekli o gülgûnö çemenlere,
Möhnet evi sanır onu adem veten, veten.
Sensen beqâ-yi dil ü cân-i nâtevan?,
Canım kimi seni sevsem nolar veten, veten.
Gördükçe derdini eriyir cism-i nâtevan,
Ney tek sizildayır dil-i pürgem^, veten, veten.
Qarşımda derd, mateme batmış gözel melek,
Sesler hezin seda ile herdem: veten, veten.
Övlâd-i nâxelef mi seni saldı bu qüne?
Eyvah, bu derd, möhnete dözmem^ veten veten.
Ah, aç o gemli könlünü, ey mexzen-i melal,
Bas bağrına bu Şâiq'i möhkem, veten, veten.
1905
1. gözümün 2. cisimlenmiş, canlanmış 3. dost 4. yüzüne 5. kıraj 14. Doludizgin at sürüyor 15. gençler 16. kaval 17. yıldızlar
10. Mayıs ayı gelince 11. ses-seda 12. ormanlara 13. ovalara
Bakı, 1926; Müellim, Bakı, 1926; Eşşek Üste Se-
yahet, Bakı, 1933; Seçilmiş Hikayeler, Bakı, 1933;
Oyuncu Bağalar, Bakı, 1934; Çocuk Şiirleri, Bakı,
1934; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1936; Pişik ile Si-
çanın Davası, Bakı, 1939; Araz, Bakı, 1940; Sehrli
Üzük, Bakı, 1948; Nüşabe, Bakı, 1948; Mekteb
Sehnesi, Bakı, 1948; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1948;
Şiirler ve Hikayeler, Bakı, 1950; Araz, Bakı, 1954;
Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1955; Şiirler ve He-
kayeler, Bakı, 1959; Seçilmiş Eserleri, I-III c. Bakı,
1957-1960; Eserleri, I-V cildler. Bakı, 1966-1973.
Kaynakça:
Azerbaycan Edebiyyatı Tarihi, c.III, Bakı,
1957, s.404-418; Eziz Mirehmedov. Abdulla Şaiq,
Bakı, 1956; Abbas Zamanov. Abdulla Şaiq, Bakı,
1956; Yaqub İsmayılov. Abdulla Şaiq'in Heyatı ve
Bedii Yaradıcıhğı, Bakı, 1962; Tahbzâde Abdulla
Şaiq, Bakı, 1923, Meqaleler, Xatireler, Şiirler,
Bakı, 1923; Şaiqâne Yad Et, Meqaleler, Araş-
tırmalar, Xatireler, Şiirler, Bakı, 1987.
May olcağmio el köçür yaylaqlara,
Ses-küyil düşür meşelerel2, dağlara.
Atlar kişner, qoyun, quzu meleşir,
Çara mallar bir-birile sesleşir.
Qız-gelinler düzenlikde^3 çapır ati4,
"Hey" vurunca ata, acır qol-qanad.
Yollar dağdır, ya meşe, ya düzenlik,
Her terefi basmış böyük bir şenlik.
Bir çay kenarında düşürler axşam,
Sefalı bir yerde olurlar ârâm.
Od qalayıb qızlar suya gedirler,
Qocalar yığışıb sohbet edirler.
Rahet edir cavanlaris malı, atı,
Çoban tütekiö çalır, oxur bayatı.
Bir terefde sürü, naxır otlaşır,
Bir terefde colma-çocuq oynaşır.
Gece olur, başlarmı atırlar,
Arabalar arxasmda yatırlar.
Mehtab gece. Göyde ulduzlarl7 axır,
Seyrek buludlar arxasından baxır.
Meşe, dağ, daş sükût içinde inler,
Yalnız hürür orda-burda köpekler.
1907
6. gül renkli 7. güçsüz düşmüş 8. dertli gönül 9. dayanamam
 :

HURRIYYET PERİSİNE ŞİKAYETLERİM

(c. II, s. 17) (c. II, s. 22)

Söndün ne çabuq, ruhuma qüwet veren ey nur, Yene her yanda hökm eder zülmetio,
Ümmid-i vüsâlinlal senin men yaşayırdım. Yene söndü o nazenin ülkerü.
Şövqünle o daşqm derelerden hep aşırdrm, Gece-gündüz tapındığım dilber,
Yene qaldıq vüsaline^ hesret.
Hicrin meni ah etdi yene xestev ü rencûr.
Yene dilsiz sükût içinde bütün,
Oynatmadadır qelbimi ateşli bir aheng, Qaralır nur saçan düşüncelerim.
Vulkan kimi püskürmede etrafe şerare. Üreyimde sönür o qüvvelerim,
Nolmuş ki, yaxırsan meni sen, ey dil-i pare? Yene her şey qara, cahan küskün.
Etmiş mi heyatı bu muhitin sene de teng?
Yenice uçmağa qanadlandım,
Müzlim2 gece, etrafı bulud, çen3 bürüyürken, Onu zülm ile qırdı bir seyyad!3.
Göz yaşlarımın beslediyi ey gözel ümmid, Sızlaram indi eylerem feryad,
Ne qeder sade idim, aldandım.
Qarşımda tecessüm ederek ver mene te'yid,
Bu zulmet ile sübhe qeder ta vuruşum men. Bu qaranlıqları seven bayquş,
Ruhumu pencesile cırmaqîarl4.
Üreyim hesret ateşinde yanar,
1908 Dözebilmez böyle heyata vühuş.
Sözümü dinle, dinle, ey Qehhâri5.
NİŞANLI QIZ Bu qışı ya gözel bahar eyle,
Ya meni gözsüz eyle, kâr eyle,
(c. II, s. 19) Ya ki, âzâdei6 bir diyara çıxar.
Zulmet gecede nişanlı bir qız, 1908
Bir hüzn, keder içinde yalqız.
Ateşli düşüncelerle inler,
Bextinden uzun şikayet eyler. VEREMLİ HEYAT
Hesretle qucaqlayıb üzünü, (c. II, s. 25)
Yaqut üzüyüne dikib gözünü
Esir doğuldum, esir getdim, ah gene iken,
En haqlı bir e'tirazla ağlar, Verem ciyerlerimi deldi, ömrümü biçdi.
Feryadı bu kainatı dağlar, Bahar içinde heyatım bulud kimi keçdi.
Bütün ümidimi qırdı o rûzigâr-i mihenl?.
Söyler: "Bu üzük mene nişandır, Kömüldü, soldu içimde şükûfe-yi emelimis,
Könlüm tek4 onun da bexti qandır. Mene teselli üçün şimdi sen yetiş, ecelim.
Layiqmidir ey heyat, -söyler Veten, veten! Mene oldun mezar-i ye's*9 neden?
Bir div ola bir perîle hemser? Soyuq damarlarımı ah, işitmedi güneşin.
Emel çiçeklerimi heç bitirmedi yağışın,
Heyvan kimi servete satıldım, Dodaqlarımdakı al-qırmızı nedir görünen?
Suçlu kimi zindana atıldım. Yaralı qelbimin eyvah, eks-i möhnetidir20,
Ve ya ki, ömrümün âmâl-i dağ-i hesretidir.
Ey tâleyim5, etme gel mene naz,
Qan qusmağa neylerem qızıl tas? Çiçeklenib dodaglarımda emellerim, heyyat,
Baxm, baxm, ne qeder pürmelâl2i, pürşiven22.
Men yalqızam, ah yox müinimö, Mene yetişdi şu solgun çiçek bir ümmetden,
Dağ-daşları sizladır enînim7. İyirmi beş senelik bir heyat üçün sövqat23.
Onu tepikledi mazi, mezara soxdu bu hâl,
Söndürdü atam çırağımı^, âh. Feqet nasıl baxacaqdırsa bilmem istiqbal...
Bir qönçe tikanlaö oldu hemrâh".
1909
1908
1. kavuşma ümidi 2. karanlık 3. şiş 4. gibi 5. bahtım, talihim 6. yardım edenim 7. iniltim 8. baba ocağımı 9. dikenli 10.
karanlık 11. cilveli, Ülker yıldızı 12. kavuşmana 13. avcı 14. pençesiyle tırmalar 15. kahredici (Allah'ın sıfatlarından) 16.
özgür 17. sıkıntı rüzgârı 18. emel çiçeğim 19. üzüntü meyanı 20. derdinin yansımasıdır 21. gamlı 22. inlemeli 23. armağan
270

LAYLA İŞIQMEN BEYİ

(c. II, s. 31)
(c. II, s. 51)
Laylay, melekim, körpe balam, sevdiciyim, yat,
Bir de ele düşmez bu uşaqlıq demi, heyhat...
Qaranlıqdır vetenin her bucağı,
Türk oğlusan, ecdadın ulu, şanlı, şerefrâz, Sönmüş ata-babamızm ocağı.
Doğma yetenindir başı qovgalı bu Qafqaz. Babalarımız çalışdı, ad qazandı,
Himmetle qoydular dağ üste, dağı,
Yat körpe iken öz beşiyinde hele rahet, Yaramaz bir övlad qalarsa yurdda,
Almış yene etrafı duman, fırtına, zulmet. Söner babasının yanar çırağı5.
Heç bir zaman bir növ ile keçinmez,
Getdikce coşub Kür özünü daşlara çarpar. Her bir esrin var bir tereqqi çağı.
Saçdıqca köpük dalgalanar, hiddeti artar. Tereqqi etmeye lazımdır ancaq,
Terbiyeli anaların qucağı.
Muzlim gece, ulduzları sarmış qara sisler, Qadmla her millet eyler tereqqi,
Bayquşlar öter, ölkemin her gûşesii inler. Qadmdır milletin şamı6, çırağı.
Yıxar bir milleti bütün mehv eder,
Yum gözlerini, yat seni oğlum, seher erken, Qadınların terbiyesiz qalmağı.
Al telli şefeqler öpecekdir oyanırken... Yaşa adın dünya durduqca galsın,
Millet, veten ile birge ucalsm7.
1909
1912
HAMIMIZ BİR GÜNEŞİN ZERRESİYİK
(c. II, s. 38)

Esrlerden beri zulme alışan, İRELİ

Qan içen, qan qusan iy şer insan.
(c. II, s. 60)
Aldı mı qelbinizi qesvet-i şûm?
Yakdı mı ruhunuzu bâd-isemûm?
Keçmişleri unut quzum, artıq ona el vurma,
Görünür mü size xoş qanlı heyat? O dumanlı perdeleri üzerinden qaldırma.
Unudulmuş beşeriyyet, heyhat...
Ora min-min nerdivanlı8 quyu olmuş her zaman,
2
Hamımız bir yuva perverdesiyik. Her nerdivanda yuxlayır bir ejdeha, bir ilan.
Hamımız bir güneşin zerresiyik.
Salan, açma, açma, quzum, o quyunun ağzını,
Ayırmaz bizleri teğyîr-i lisan, Çalma artıq keçmişlerin ruh inleden sazını.
Ayırmaz bizleri tebdil-i mekân,
Burax onlar o qaranlıq mezarhğa atılsın,
Ayırmaz bizleri İncil, Qur'an, Razı olma, gene ömrüne, gülüm, zeher qatılsın.
Ayırmaz bizleri serhedd-i Şehan,
İreliye doğru yürü, yersiz arxana baxma,
Ayırmaz bizleri ümman-i muhit, Geleceyi düşün daim, onu gözden buraxma.
Ayırmaz bizleri sehrâ-yi besit.
Unutma ki, o alnının altında nurlu gözler,
Ayırmaz bizleri heşmetli cibâl, İrelini görmek üçün verilmişdir, yol izler.
Ayırmaz şerq, cenûb, qerb, şimal.
Sen o parlaq, yol izleyen gözlerini daima,
Yetişer kin ü edâvet daşımaq, İreliye dik her zaman, yürü, yürü ve durma.
Qoxumuş mezhebelerde3 yaşamaq.
O dumanlı, fırtınalı keçmişlerden uzaqlaş,
Uzadır dest-i üxüvvet4 sıxalım, Odlu, metin addımlarla yürü, yürü, durma, arş.
Rişe-yi zulmü,, nifâqı yıxalım.
İrelide inan ki, bir cennet kimi cahan var,
Qelbimizde yaşasın mehr ü vefa, Sabah güneş orda doğar, seadet orda parlar
Verelim bir-birine dest-i vefa.
1914
1910
1. köşesi 2. hepimiz 3. kokuşmuş yerlerde 4. dostluk elini 5. ocağı 6. mumu 7. yücelsin 8. merdivenli
ARAZDAN TURANA
(Kurtuluş Dergisi, 1920, No; 2 S. 6-7)
Mingöl eteklerinden coşğun Araz axaraq,
Yıldırımlı, qayalı qartallara çarparaq,
Qaplan kimi kükreyib deniz kimi qabarır,
Memleketler aşaraq dalga kimi yol alır,
Turan- İran dolaşır, döner Qafqaz eline,
Yaklaşınca o daşqın, acıqlı Kür nehrine,
Hayqırm: "Ox, qardaşım, dinle meni bir zaman,
İztirablar içinde çırpmır şimdi Turan.
Girmiş şehirli divler qızıl alma bağına,
Qara quçğun uşumuş soluna, hem sağına.
Derler dünya gözelnin dizlerinde başlar var,
Süzgün, baygın gözünde qan köpüren yaşlar var.
Berelenmiş gül kimi günden güne soluyor,
Çara, gur saçlarını elleriyle yoluyor.
Gülümserken ağzından güller saçan o gözel,
Şimdi ağlar gözünden inci damlar, xain el,
Girmiş me'sum qoynuna, yaralayır köksünü,
İnler: "Yoxmu Turanda qurtaracaq er meni?
Nerde o Türk nişanlım, o qoç yiğit, qehreman?
Yolunu pek özledim, yol ver ona, yaradan.
Yel atına minsin de gelsin, meni qurtarsm.
Sevmediyim şu xain başları hep qoparsm.
Şu şehirli tilsimi qırsın namus aşkına
Çuruntulu bir keder çökmüş Turan yurduna.
"Qızıl irmaq", "Süd gölü" bu anda qan köpürür,
Balta bığlı igidler dil ve dodaq çeyneyir.
İşte meni inleten bax şu acı duygudur,
Çağlayanlar dağımda köpüklü qan qusurlar".
Coşğun Araz sözünü hıçqırıqla bitirdi,
Kür nehrini bu xeber heyecana getirdi:
"Evet, qara buludlar almış yurdu, qardaşım,
Ne yaşarız, ne güler çemenlerim, dağ, daşım.
Böyük Türkün sevdiyi yekta dünya gözeli,
Çan ağlasın, qoynuna girsin yabancı eli-?
Turanda yüz milyonluq Türklük buna qızmazmı?
Çızmazsa bu xain el yasamızı pozmazmı?
Gel, qardaşım, qoynuna keçireyim golumu
Anamız Çuzğun deniz bekler menim yolumu.
Gedelim derdimizi anamıza açalım,
Eski Turan yurduna ildırımlar saçalım".
Kür ve Araz coşaraq bir-birine qarışdı,
Sahilleri çeyneyib iki aşiq qovuşdu.
Axm-axm axaraq fırtılanı denize,
Tökülünce anlatdı her ikisi diz-dize:
"Anne Turan elinden üzüntülü bir xeber,
Yetirilen bu tasa üreymizi hep deler.
Girmiş şehirli divler qızıl alma bağına,
Çarğa-quçğun uşumuş soluna ve sağına.
Derler dünya gözelnin dizlerinde başlar var,
Süzgün, baygın gözünde qan köpüren yaşlar var.
Berelenmiş gül kimi günden güne soluyor,
Çara, gur saçlarını elleriyle yoluyor.
Gülümserken ağzından güller saçan o gözel,
Şimdi ağlar gözünden inci damlar, xain el,
Girmiş me'sum qoynuna, yaralayır köksünü,
İnler: "Yoxmu Turanda qurtaracaq er meni?
Nerde o Türk nişanlım, o qoç yiğit, Yol alsın,
Şu şehirli tilsimi qırsm, meni qurtarsm".
Çuzğun deniz bu qara xeberleri dinledi,
Yara almış dişi bir qaplan kimi inledi,
Çucaqlayıb Arazı, Kürü basdı könlüne,
Birden bire köpürdü, daşdı Turan eline,
Sahilleri çeynedi, dalgaları kürüdü,
Yüz milyonluq Turanı başdan-başa bürüdü.
Her kiçik dalgasında bir ildırım patladı,
Almaş kipriklerinde birer şimşek oynadı.
Her bir öksüz bucaqda qopdu yeni bir tufan,
Coşğun seller qaldırdı enqelleri aradan.
Artıq şehirli divler yediyini hep qusdu,
Sonra deniz de susdu, Turan da, göy de susdu.
Yene dalğacıqlarla oynar Çuzğun denizi,
Güzgü kimi parıldar ay-ildızlı benizi.
Göbeyinde görünür şimdi zümrüd bir ada,
Altun kerpicli bir köşk adanın ortasında.
Köşkün qarşı terefi qızıl alma bağdır,
Ayaq bassa daş olur her kes ona yağıdır.
Çizil alma bağında gezer dünya gözeli,
Güler coşğun sevinçle Türk'ün elinde eli...
MARŞ
(Açık Söz gazetesi, 1918, No: 674)
Türk Edemi-Merkezziyet firgesi "Müsavat"a ithaf
Birleşelim Türk oğlu, bu yol millet yoludur,
Ünle, zeferle, şanla tariximiz doludur.
Yürüyelim ireli, haydi, millet esgeri,
Keçmişimiz şan, zefer, durmayalım bir geri.
Yıldırımlı gözünüz qan ağladır düşmene,
Çorxaq, alçaq, xainin bu meydanda işi ne?
Deniz kibi qoşalım, dalga kibi coşalım,
Altun ordu, ireli! Dağlar, daşlar aşalım!
Türk qafasmda qorxu yuvalamaz, düşmenim,
Hep demirden yapılmış ruhum, qelbim, bedenim.
Süngümüzün ucundan damar qetre-qetre qan,
Hürriyyetden, vetenden ölünce keçmem, düşman.
Dalgalanır üstümde şanlı Turan bayrağı-
Alovlanır qelbimde Erkeneqon ocağı!
Haydi, yola çıxalım- haqsızlığı yıxalım,
Turanda gün düğünca zulmetle çarpışalım.
Arş ireli, irelde cennet kibi cahan var.
Güneş orda hep doğar, seadet orda parlar.
Türk firqesi Müsavat,
Açalım quş tek qanad.
Sarılıb hürriyyete,
Bulalım şanlı heyat.
 DRAM ESERLERİ
ŞAİR VE KADIN
(Dramatik poema)

(Abdulla Ş$aiq, Eserleri, beş cilt, Bakü-1968 c. II. S. 287-289)

KONU: Bu eserin konusu şairin kendi özgeçmişinden alınmıştır. Abdulla Saik

dramatik poemasında çoık sevdiyi birinci karısının genç yaşlarında yaşamını yi-
tirmesi ile bağlı geçirdiği ruhi sarsıntıları ve ıstırabları şiir dili ile aynı zamanda ro-
mantik bir tarzda tasvir etmeye çaba göstermiştir:

ŞAİR Şair kölgeni te'qib edir. Her ikisi ağaçların ara-

Semimiydi menim sevgim, peymânıml,
Buna şahid o peri-yi vicdanım.
Ağaçlar arasında perişan saçlı, esmer çöhreli
bir kadın kölgesi zahir olur. Esebi gülüşlerle şaire
doğru irelileyir. Şair ona hitaben:
Ey nazenin, sevimli, dilber kölge,
Dediklerim yalan mıdır, sen söyle?
Tebessümle meni salamlayır, ya
Ay o gülüş, bax, o baxış, o sîmâ.
Çekildi mi adı, qarşımda hazır,
Menim kimi o da meni arayır.
Yanaşınca birden-bire küserek,
Uçar-geder o zerrinper2 kepenek.
Heyatdan mı qorxar, nedir bu esrar?
Yoxsa onlar bizden me'sud yaşarlar?
Bu görüşler meni devet üçün mü?
Nedir bu ya bir üqûbet3 üçün mü?
Heyat memat4 dönmüş güneşe, aya-
Neçin girmez ikisi bir araya?
(Derin bir sükûtdan sonra mütefekkirâne)
Heyat, memat-her ikisi bir xülya...
QADIN
Her ikisi qorxunc, müdhiş bir rö'ya
Sevgilisinin kölgesi şairi işaretle çağırır gibi gö-
rünür.
ŞAİR
Bax, ne qeder hezin, dalgın sürünür,
Meni de'vet edir kimi görünür.
Çoxdan meni mehv etmiş idi hicran,
Yalnız bu kölgedir meni yasadan.
Ox, ne qeder canlandı şûx5 kölgesi,
Sanki qulağımı oxşar şen sesi.
Kölge onu te'qib eder kimi görünür. Şair qa-
çaraq onu te'qib edir.
sında qeyb olurlar. Qadm onları esebi ve şairane
baxışlarla süzdükten sonra:
QADIN
Ah, bextiyar, get arxasmca, izle.
Böyük teskin, tesellidir bu bence.
Maraq6 sevmek, sevilmekdir heyatda,
Bu olmasa, yox neş'e kâinatda.
Bu olmasa, yoxluq varlıqdan efzeP,
Böyle varhq vücûd üçün bir engel.
(Heyecanlı)
Dünyanın bextiyarlığmdan yalnız,
Göz yaşlarım qalmış, o da sebatsız.
Durma, durma, gelbimin ta içinden,
BoşlanS, sen de ülfetini kes menden.
Bir zamanlar qehqehe, neşemizden,
Zövq alan bu dere, mehtab, dağ, çemen,
Her an bize qibte eder kimiydi,
Ancaq etrafımı alanlar indi
Sanki mene eyleyirler istehzâ9,
Her an menimle eylenirler güya.
Keskin, acı, tehqirâmiz nezerler,
Neşter kimi qelbime te'sir eder.
Yox, bu sefalete boyun eymerem,
Gece-gündüz göz yaşımı tökerem.
Yaşamaram men duygusuz, vicdansız,
Yaşamaram sevgi, ümid, imansız.
(Dereye xitâben)
Sen ey coşqun, daşqm dere, bir zaman,
Bu sefile qucağmda ver mekan.
Dalgaların köpüklensin, yükselsin,
Yorgun cismim qucağmda dincelsin.
Elvida, ey sefil heyyat, elvida^0.
Ram olmaram sene, heyhat, elvida.
Elvida ey tehqir eden nezerlern,
Siz baxdıqca heyatım, ruhu m inler.
Elvida, ey qatı, yumşaq ürekler,
Elvida, ey iblisler, ey melekler.
Size gömdüm hesretli bir yadigâr,
Elvida ey yerler, göyler, elvida...

Heyatmdan mene xeber verecek, Bu sözleri deyib qadın dereye atılır. Şair uzaqda
Geldim, geldim, menden ayrılmaz melek. sevgilisinin gelmesini te'qib eder kimi görünür.
1911

1. yemin 2. altın kanatlı 3. ceza 4. ölüm 5. çekici 6. amaç 7. daha cazip 8. boş ver 9. alay 10. elveda 11. bakışlar
 BEDİİ NEŞRİ
MEKTUB YETİŞMEDİ
(Hekaye)
(c.I, s. 3-7)
Qışm dondurucu bir günü idi. Soyuq qılmc ke-
sirdi. Göyler matemliler kimi qara çarşaba bü-
rünmüş, dağlar, çöller ağ kefenle örtülmüşdü. Kü-
çelerdel koma-koma2 duran qarlar üzerinde qargalar
qorxaq baxışlarla gezinirdi. Qalm palto, isti paltar ge-
yinmiş adamlar bezekli ve isti3 menzillerinden çıxıb
piyada, ya da arabalar içinde rahat-rahat küçelerden
keçirdiler. Bu dondurucu qış, bu sert soyuq onlar
üçün eylenceden başqa bir şey deyildi.
Dünyada bütün felaket ve sefalet yalnız in-
sanlığın yoxsul qismine nesib imiş...
Qurban Şeytanbazar ucunda mektub yazan
hemşehirlisi Molla Ferzeli'nin yanında oturmuş, so-
yuqdan elleri, üzü bozarmış, bir eli ile köhne4 ve
yırtıq paltarmm açıq yaxasını tutaraq o biri eli ile
de ayaqlarına buz kimi yapışan yırtıq çustunun5
palçığmıö temizleye-temizleye:
-Molla, mene bir mektub yaz. Bilirsen ki, her il
sene ne qeder xeyir verirem. Vetenden geldiyim bir
il olmaz, ancaq bununla sene beş mektub yaz-
dırıram, -dedi.
Molla Ferzeli soyuqdan donmuş ellerini ovuş-
durdu. Esneye-esneye bir kağız parçasını dizleri üs-
tüne alaraq:
-Hemşeri, ne yazılacaq?- dedi.
Qurban Molla Ferzeli'ye bir az da yaxmlaşdı.
Qizli bir söz söyleyirmiş kimi? fısıldayaraq:
-Molla, evvelce menim uşaqlarımın anasına
salam yaz,-dedi,-yaz ki, Anaxanım'ın, Memiş'in
gözlerinden menim evezime^ öpsün, onlardan göz-
qulaq olsun. Sonra yaz ki, men de şükür Allah'a,
sağ ve salamatam9 . Qulamrza ile size on beş
manatio gönderirem. Bayram qabağı yene gön-
dereceyem. Uşaqlar korluqll çekmesinler, yaz qa-
bağı özüm de geleceyem.
Molla Ferzeli qelemi mürekkebe batırıb yaz-
maq istedi. Mürekkeb qatı olduğundan yazmadı.
Molla ağzının suyundan bir damcıı2 mürekkebe da-
mızdırıbl3 qarışdırdıqdan sonra yazmağa başladı.
Qurban döşü açıq arxalığmm ve köyneyininl4
arasından görünen, soyuğun te'sirinden dik-dik
durmuş qıllarını arxalığınınl5 yaxalığı ile örtüb sü-
müklerine16 qeder nüfuz eden soyuqdan yumaq
kimi büzüşerek dedi:
-Molla emi, yaman adammi? quyusunda iş-
leyirem. Quyu indi otuz sajenden aşağı enib, ne
qeder yalvarırıq: "Ay ağa, haqqımızı biraz artır,
aşağı getmek çox çetindir, neftin, qazm iyindeni8
nefes tutulur"-zalım oğlu razı olmur. "Evvelki ser-
timizle qazacaqsınız, yoxsa haqqmızı ver-
meyeceyem"-deyir. Molla, burada pul qazanmaq
çox çetindir. Senin peşeni9 yaxşıdır. Günde beş-on
kağız, dörd-beş duâ yazsan besindir20. Allah be-
reket versin. Daha ne isteyirsen?
Molla Ferzeli qelemi qelemdâna2i qoydu, di-
varm deşiyinden iki barmağı arasında bir qeder
1. sokaklarda 2. küme küme 3. sıcak 4. eski 5. ayakkabısının 6. çamurunu 7. gibi 8. yerime 9. selametim 10. eski
Rusya'da para bîrimi 11. sıkıntı 12. damla 13. damlatıp 14. gömleğinin 15. paltosunun 16. kemiklerine 17. kalemlik 18. ko-
kusundan 19. sanatın 20. yeterlidir 21. kalemlik 22. kolay 23. sokakta 24. giysisine 25. kör atını 26. mendil 27. hayır ge-
lecek 28. ısmarlamak 29. bir tür alıcı kuş 30. sığırcık 31. yapacak 32. yoksulluk 33. yüzüstü
torpaq alıb mektubun üstüne tökerek quruda-
quruda cavab verdi:
-Hemşeri, uzaqdan döyüş adama âsan22 gelir.
Menim senetim bildiyin qeder de asan deyil. Qış-yaz
küçede23 müşteri yolu gözlemekden adamın göz-
lerine qaranlıq çökür. Ele gün olur ki, bir nefer de
müşteri gelmir. Qarnını ovuşdura-ovuşdura qalırsan.
Molla ebasına24 berk sarmdıqdan sonra mek-
tubu Qurban'a oxudu. Qurban mollanın ağzından
çıxan kelmeleri yeyecekmiş kimi ağzını açmış, diq-
qetle onu dinleyirdi. Sonra üzünde, gözünde sevine
qığılcımları uçaraq:
-Molla, Qıılamhüseyn'e de salam yaz,-dedi, -
yaz ki, men gelince uşaqlardan göz-qulaq olsun,
yazsın görüm bizim qızıl inek durur mu? Kor ya-
tın^ satıb, ya yox? Bir de yaz ki, gelende Ana-
xanım'a güllü-güllü desmal26, Memiş'e de qırmızı
köynek getireceyem.
Molla Ferzeli mektubu yazıb bitirdikten sonra
büküb zerfe qoydu ve üzünü Qurban'a tutdu:
-Hemşeri, zerfin üstünde kimin adı yazılacaq?-
deye soruşdu. Qurba eli ile boynunu ovuşdura-
ovuşdura:
-He, Molla, yaz ki, Qurban'm uşaqlarının ana-
sına yetişecek.
Molla zerfin üzünü yazıb Qurban'a uzatdı.
Qurban mektubu alıb sevincek iki eli ile tutub
baxdıqdan sonra qoynuna qoymaq istedi. Mektub
elinden yere düşdü. Mektubu tez götürdü. O yan
bu yanını temizleyib yeniden qoynuna qoydu. Ki-
sesini çıxarıb iki şahı mollanın ovcuna sıxaraq: "Al,
hemşeri, bayram qabağı gelib gene mektub yaz-
dıracağam. Menden sene çok xeyir çatacaq27"-
deyib ayağa qalxdı.
Qurban eli ile qoynundakı mektubu berk tu-
taraq yeriyirdi. O indi hemşerisi Qulamirza'nm
menziline gedib hem mektubu ona vermek, hem de
dilcavabı bir-iki söz sifariş etmek28 isteyirdi. Yolda
yeriyerken düşünürdü: "Eceb bextever adamdır,
indi gedib balalarmı görecek, külfetine, eline- oba-
sına qovuşacaq29. Ox... bir-iki ay sonra oralar ne
gözel olacaq. Çöller, dağlar, yamyaşıl olacaq, çi-
çekler açacaq, ağaçlar yarpaqlanacaq. ilk baharın el-
çileri olan qaranquş, sığırçm30 ve leylek sürü-sürü
dönüb yuvalarını tikecek3!, seher ve axşam şirin-
şirin neğmelerle ruhları, ürekleri oxşayacaqlar. Her
yerde ekin ve bostan işleri başlanacaq, balıqçılar
çaylardan ve göllerden balıq ovlayacaqlar. Ah,
meni bu gözelliklere, ev-eşiyime, uşaqlarıma hesret
qoyan kasıblıq32..." Bu kederli düşünce Qurban'ın
vücudunun her sahesine sür'etle yayılaraq bütün
bedenini titretdi. Dâxilinde ezici bir sızıltı duydu.
Qelbi sanki bir an dayandı. Artıq dizlerinde taqet,
vücudunda qüvvet qalmamışdı. O, ayaqları altında
xışıldayan qarın üzerine birden-bire üzüqoylu33 se-
rildi, ölgün ve üzgün halda başını qaldırdı. Qa-
bağında izdihamı yarıb keçen arabaları, isti pal-
tarlıi, şen sifetli iztihamı, o qaynar heyat sahesini
qezebli nezerlerle süzdü, bîbdiyâr soyuq do-
daqlarmdan bütün iztirab ve kederlerine tercüman
olan "of" uçdu, özünü doğruldaraq düşdüyü yer-
den qalxdı. Tez elini qoynuna soxdu ve mektubu
yanıq üreyi üzerine sıxaraq yeridi. Biraz sonra Qu-
lamirza'nın menziline yetişdi. Qapı bağlı idi,
me'yûs ve dalgın halda geri döndü, qarışqa2 kimi
qaynaşan işçiler arasında serseri kimi dolaşırken,
hemşehirlisi Sefter'i gördü. Ona yaxmlaşaraq ehvâl
soruşdu. Me'lûm oldu ki, Qulamirza sehere get-
mişdir. Qurban Sefter'e yalvardı ki, "Qulamirza qa-
yıdanda3 menim geldiyimi ona de, tapşır4 ki, meni
görmemiş getmesin, amanatım5 da dilcavabı si-
farişim6 de var".
Bunu deyib Qurban menziline qayıtdı.
II
-Nâmerdler, alçaqlar, ne qeder ki, quyu de-
rinleşmemişdi, men baş idim, onlar quyruq. Her te-
refe dönsem, onlar da o terefe sünürürdüler. İndi
ki, quyu derinleşib, mene baş olmaq isteyirler. Her
gün mene teze bir ultimatum verirler: "Quyu de-
rinleşib, ölüm ayağı var. Daha ne bilim ne, ne...
"Tfu sizin kimi namerd adamlara, size qırmanc7 la-
zımdır, qırmanc.
Tannverdi ve Sefer çekdikleri torpağı boşaldıb
yeniden dolu quyuya buraxdıqdan sonra Tannverdi:
-Ay ağa, -dedi, -bilirsen ki, quyunun indi çetin
yaxtıdır, ejdeha kimi ağzını açıb qurban isteyir.
İnsaf da yaxşı şeydir. Axı...
Sefter Tannverdi'nin sözünü kesdi, göz iş-
ledikçe8 sıra ile düzülen neft buruqlarma9 eli ile
işare eyleyerek elâve etdi:
-Bax, bu yerlerin her gûşesine10 ayaq bassan,
her ovuc torpağma qazma vursan, işçi sümüyüH
görersen, işçi feryadı işidersen. Bu uca evlerde, isti
otaqlarda naz-ne'met içinde yaşayan...
Hacı Qulu Sefter'in sözünü kesib ayaqlannı
yere çarparaq bağır a-bağıra:
-Canınız çıxsm, -dedi, -pul qazanmaq
âsandırl2? Siz canınızdan keçirsiniz, biz de etek-
etek pulumuzdan...
-Sefter, Sefter, Qurban ipi terpedir!3.
Sefter ve Tanrıverdi tez quyunun ağzına yü-
yürdüler^, başlarım aşağı dikerek baxırken quyu
içinde partlayan qazm qurultusundan diksinib çe-
kildiler. Her ikisi heyecanlı bir sesle:
-Allah özü bağışlasın. Qurban da bele getd-i
deye feryad qopardılar.
Hacı Qulu bir şey eşitmirmiş kimi qorxa-qorxa
quyunun ağzına geldi ve ehtiyatla quyunun ağzına
uzanıb diqqetle baxdı. Birden-bire gözlerinde,
üzünde daşqm bir sevine qiğilcimları, do-
daqlarmda memnuniyyeti andıran bir tebessüm ol-
duğu halda uca sesle:
-Çeşmenin başı açıldı, yavaş-yavaş neft qay-
nayır,-dedi.
Tannverdi soyuq ve lâqeyd bir sesle:
-Hacı, Qurban'm meyidi!5 quyuda qalacaq?-
deye soruşdu.
Bu sözden Hacı Qulu şirin yuxudan oyanmış
kimi oldu. Göz qapaqları iri-iri açıldı. Kisesinden
iki iyirmi beşlik çıxarıb:
-Kim bu işi görse, bu elli manat onundur, -
dedi.
Tanrıverdi quyuya yaxmlaşdı ve neftin qay-
nayıb qalxdığını görüb:
-Yazıq Qurban, sen qebrini öz elinle qazdın, -
dedi.
Hacı elli manatı onlara verib dedi:
-Alın, sizin olsun, bölüşün, ancaq bu işi ağ-
zınızdan qaçırmaym.
Sefter soruşdu:
-Ağa, bes paltarı nece olacaq?
Hacı elini onun çiyninel6 qoyaraq yağlı bir dil
ile:
-Onu da buralarda bir yer qazıb basdırm,-dedi.
Sefter'le Tanrıverdi Qurban'm paltarını yı-
ğışdırıbl? götürerken arasından yere bir mektub
düşdü. Mektubun üzerinde "Bu mektub Qurban'm
uşaqlarınm anasına yetişecek" sözleri yazılmışdı.
Seferle Tanrıverdi bir müddet mektubu acı ne-
zerlerlel8 süzerek: "Yazıq Qurban, mektub ye-
tişmedi"-deye inildediler.
1908

ZEMANEMIZIN QEHREMANLARI
(Roman)
(c. II, s. 218-220)

KONU: Ahmed, Eşref ve Zeki adlı üç gencin hayat hekayelerinin tesviri ile XIX
yy. sonu XX yy. evvellerinde Azerbaycan gençlerinin emel, fikir ve düşünceleri tesvir
olunmuşdur. Yoksul aileden çıkan Ahmed, servet ve paranın etkisi ile gençlik âmâl ve
ideallerinden üz çevirir. Eşref içerisinde böyüdüyü muhitin düşkün ve kirli eh-
tiraslanna kurban gedir. Zeki ise sona kadar izlediyi yoldan çekilmeyerek özünü öz-
gürlük uğrundaki mücadilede kurban verir.
Ehmed dörd il Moskva'da çalışdı, çapaladı, her muşdu. O gün Moskva'nm en güzel gezinti yer-
çetinlik ve zehmete qatlanaraq jeoloji fakülteni bi- lerini saatlarla dolaşdı. En böyük küçelerdeki iri
tirdi. O, artıq Moskva'nın küçelerinel9 sığınırdı. Ne mağazaların sergisini derin bir ne'şe ve maraq içe-
demek, bu onun üçün az şey deyildi. Bilik20 seh- risinde nezerden keçirdi. Ancaq onun gene kök-
nesinden heyat cebhesine atılmış, maddî ve sünü ve daşqın qelbini axm-axm doldurmaqda olan
me'nevî ehtiyacını te'min edecek ixtisas sahibi ol- sevinçlerinde iştirak edecek bir kimse tapmadı2!.
1. sıcak giysili 2. böcek 3. geri döndüğünde 4. ilet 5. emanetim 6. sözü siparişim 7. kırbaç 8. gözün alabildiği kadar 9. petrol
kuyularına 10. köşesine 11. kemiği 12. kolaydır 13. harekete geçirir, deprenir 14. yürüdüler 15. cesedi 16. omuzuna 17.
toparlayıp 18. bakışlarda 19. sokaklarına 20. bilgi 21. bulamadı
Artıq o gözel bağçalar, gezintiler, o geniş küçeler
onu SDcmağa başladı. O, hamıdan artıq Meherrem
emini xatırladı. Ellerini köksü üzerinde çar-
pazlayaraq:
-Ah, o indii yanımda olmalı idi.-dedi, -hem
diplomu göstererek sevincimi onunla bölüşür, hem
de gelecekde göreceyim işler bâresinde? ona geniş
me'lumat vererdim.
İki-üç gün de Moskva'da qalmağa qerar ver-
miş olduğu halda birinci günden sıxılmağa başladı,
çünki o dörd ildi3 ki, Bakı'dan uzaqlaşmış ve bu
uzun müddetde ancaq iki defe yay4 te'tili za-
manlarında Bakı'nı görmek ona nesib olmuşdu. Bu
uzun müddet içerisinde Bakı'da ne kimi deyişiklik
olduğunu görmek, bilmek isteyirdi. Sebr ede-
bilmedi, o axşam Bakı'ya hereket etdi. O, yene
neş'esini toplamışdı. Onu yalnız mesafenin uzun
olması sıxır. Bakı'ya yaxmlaşdıqca heyecan ve iz-
tirabı da o derecede artır, bir quş kimi qa-
nadlanaraq uçmaq isteyirdi. Qatar Bileceri stan-
siyasından5 Bakı'ya hereket etdiyi zaman
parovozun verdiyi fit6, çarxlarm taqqıltısı onun qu-
laqlarmda en ahengdar bir musigi kimi seslenirdi.
O, pencere önünde mıxlanmış kimi durub gözlerini
uzaqdan görünen seherin umumi görünüşüne di-
kerek qemgîn-qemgîn7 düşünür, köhne mekteb he-
yatı, uşaqlık ve telebelelik-illeri, çekdiyi bütün fe-
laketler bir-bir zehninden keçirdi. Ancaq bu defa o
qemli lövheler onun böyük ümidlerle çırpman gene
qelbinde acı te'sirler buraxmırdı. Çünki felaket ve
meşeqqetlerle elde etdiyi ixtisas sayesinde o, fe-
laketlere bir defelik vida etmiş8 olduğuna emin idi.
Qatar stansiyaya yaxmlaşdığından sür'etini
azaldaraq ucadan fit verdikde Ehmed'in qelbi daha
şiddetle dövündü, tanıdığı bir çox adamlardan bi-
ÇOCUK ŞİİRLERİNDEN
KEÇİ
(c. III, s. 8)
Ala-bula, boz keçi,
Ay qoşa buynuz keçi,
Yalqızl4 gezme, dolanma,
Dağa, daşa dırmanma.
Bir qurd çıxsa qarşına,
Sen ne edersen ona?
Çoban açınca gözün,
Qalar iki buynuzun...
1908
UŞAQ VE DOVŞAN
(c. III, s. 9)
UŞAQ
Dovşanl5, dovşan, a dovşan,
Qaçma, dayan a dovşan.
Qaçma seni sevenden,
Can kimi besleyenden.
1. şimdi 2. konusunda 3. yıldı 4. yaz 5. istasyonundan 6. gıcırtı 7. gamlı gamlı 8. veda etmiş 9. kişi 10. iş yerinde 11. ar-
zularken 12. bıyıklarımı kestiririm 13. parada 14. yalnız 15. tavşan 16. sarardı 17. ses-seda 18. akar
risine tesadüf edeceyi ümidi ile gözlerini stan-
siyada qaynaşmaqda olan adamlara dikdi. Qatar
dayandı. O, qaynaşmada olan yüzlerce adamları
bir-bir gözden keçirdi, amma onun sevincinde iş-
tirak edecek bir neferi bele tanış çıxmadı.
Ehmed indi çox ne'şesiz idi. Her gün vü-
cudunu rahat-rahat daşıyan ayaqları bu gün zorla,
güçle sürünüdü. Köksünü ezmekde olan acı dü-
şünceler bütün ümid ve sevine çiçeklerini yolmuş,
onu dermansız bir halda buraxmışdı. O, ad-
dımlarını tereddüdle ataraq düşünür, hara ge-
deceyini, iş tapıncaya qeder kimin evinde qa-
lacağını te'yin edebilmirdi. En çox güvendiyi
Meherrem emi de arvadı ve qızlığı Nezaket'le iki
kiçik otağa sığınmış olduğundan bu xüsusda ona
yardım edebilmeyecekdi. Bir de ki, Nezaket... O,
indi böyük bir qız idi. Ora düşmek heç cehetden
münasib değildi. Bu müdhiş veziyyeti mühakime
ederken içinde: "Heyat yoxsullar üçün her zaman
ve her yerde müdhişdir"-deye ah çekdi. Ancaq
yene de Eşrefe qonaq olmağı münasib gördü. Eşref
onu nece qarşılayacaqdı? Bu haqda çox düşündü.
Xatırladı ki, Eşref defelerle tehsilini ataraq onun
kontorundaio yaxşı maaşla hesabdar sifeti ile ça-
lışmağı teklif etmişdi. Hetta son zamanlar Mosk-
va'da tehsili boşa çıxdığı zaman onunla birlikde
Bakı'ya dönmeyi xahiş ederkenll redd cevabı alın-
ca: "Bilmirem, bu ne ölümdür, bir qarnı ac, bir
qarnı tox, oxuyub ne olacaqsan? Eğer sen bu fa-
külteni bitirsen, bu bığlarımı qırxdıraraml2"~
demişdi. Son hadiseleri, Eşrefin ona beslediyi mü-
nasibeti bir de nezerden keçirdikde yoxsul mü-
hendisin qürur ve menlik hissi coşdu: "Yox, men
ona qonaq olabilmeyecem"-dedi. -"Onlar fezilet ve
şerafeti puldalS görür, yoxsul Eflâtun da olsa, on-
ların nezerinde heçdir"-deye düşündü...
1909-1918
DOVŞAN
-Dayanmaram, a qardaş,
Yanında var Alabaş.
Xeberdaram işinden,
Qurtarmaram dişinden...
1908
PAYIZ GECESİ
(c. III, s. 17)
Güneş saraldıl6/ söndü,
Yavaş-yavaş büründü
Dumanlara çayırlar,
Dere, dağlar, bayırlar.
Çökdü derin qaranlıq,
Qaraldı hem ortalıq,
Qurd-quş da ekildi,
Yuvasına çekildi.
Yox ses-semir1? bir yerde,
Ancak ki, derelerde,
Sular sırhaşıris çağlar,
Ses verer qaya, dağlar...
1909