Abdulla Sur
(23 Temmuz 1883, Gence - 8 Mayıs 1912, Tiflis)
Mirze Abdulla Mehemmedzâde (Abdulla Sur)
XX. yy başlarında Edebiyat ve kültür sahasında en
faal çalışan Azerî tenkitçilerinden biriydi. 23 Tem-
muz 1883'te Gence'de doğmuştu, ilk tahsilini
Gence'deki Hayriye Mektebi'nde almış, burada çe-
şitli dünyevî ilimlerle birlikte Arap ve Fars dil-
lerini de öğrenmiştir. Çok genç yaşta -1889'da- tah-
sil aldığı okulun öğretmeni olarak çalışmaya
başlamıştı. Derin bilgisi, edebî zevki ve geniş mu-
hakemesiyle çok kısa zamanda tüm Gence ay-
dınları arasında tanınmıştı. İlk makaleleri, 1903'de
Tiflis'te neşre başlayan "Şarki-Rus" gazetesinde
yayınlanmıştı. Aynı yıl Tiflis'e göçtü. Bu gazetenin
tashihçisi olarak çalıştı. Her sayıda O'nun yazıları
yer alıyordu. Abdulla Sur'un 1903'den başlayan
matbuat hayatı, gazetecilik faaliyeti onun kısa öm-
rünün sonuna kadar devam etmişti. Kafkaz'm
farklı matbuat organlarındaki yazılarını, A. Sur,
Mehemmedzâde, Qafqasiyalı, A. Tofig, Genceli,
Abdulla Mehemmedzâde, Bir Adam ve başka ad-
larla yayınlatmıştı. "Şarki-Rus" kapandıktan sonra
yeniden Gence'ye dönen Abdulla Sur burada öğ-
retmenlik faaliyetini devam ettirir, aynı zamanda
"Heyat" ve "İrşad" gazetelerine Edebiyat ve kül-
tür konusunda makaleler yazar. Çağdaşları, bu yo-
rulmaz ve verimli genci, bir yönüyle de güler
yüzlü, hoş tavırlı, milliyetçi ve bütün öğ-
rencilerinin gözdesi olan bir hoca olarak ha-
tırlayacaklardı.
1906'da Abdulla Sur İstanbul'a gider. İkibuçuk
sene burada yaşayarak, İstanbul Darülfûnun'un
Edebiyat derslerine devam eder. Türk ga-
zetelerinde makaleler yayınlatır. Hayatının is-
tanbul döneminde en büyük ve en önemli eserini
"Türk Edebiyatına Bir Bakış" kitabını yazmaya
başlar. Hacmi bin sahifeden fazla olan bu kitabı bi-
tirirse de yaymlatamaz. El yazması halindeki ki-
tabın çoğu bölümleri yitmiş, yalnız ayrı ayrı par-
çalar kalmıştır.
İstanbul'da 1908 yılının Kasım ayma kadar ya-
şayan Abdulla Sur burada Osmanlı Edebiyatı üze-
rine araştırmalar yapmış, İbrahim Şinasi'nin "Şair
Evlenmesi" eserini Azerbaycan Türkçesine ak-
tarmış, Rus dilinde yazılmış bulunan coğrafyaya
dair bir ders kitabını ise Türkçeleştirmişti. Bütün
bunlarla bir arada üç ciltten oluşan bir antaloji ha-
zırlamaya başlamıştı.
Azerbaycan'a döndükten sonra Abdulla Sur
vatanının kültür hayatına daha büyük katkıda bu-
lunmuş- 1910'da Gence'de "Edebiyat ve Senet" ce-
miyeti kurmuştu. Bu cemiyetin esas amacı genç ve
istidatlı potansiyelleri gün ışığına çıkarmak, onlara
ileriki eğitim ve tahsillerinde yardımcı olmak idi.
Cemiyet, yeni Edebiyat ve sanat eserlerini ortaya
çıkarmak için müsabakalar da tertipliyordu.
Klâsik ve çağdaş Azerbaycan ve Osmanlı-
Türk Edebiyatının problemleri ile devamlı şekilde
meşgul olan Abdulla Sur, dilin ve üslûbun sa-
deliği, anlaşılır olması meselesine oldukça büyük
önem verirdi. Bu açıdan, eserlerini Arap, Fars ve
Türk dillerinin sentezinden ibaret bir dilde yazan
Abdülhak Hâmid ve Tevfik Fikret, Azerbaycan
Edebiyatında ise Mehemmed Hadi gibi büyük se-
netkârların yaratıcılığını tenkitle, kullandıkları
mürekkeb sun'î dilin, onların eserlerindeki fikiri
ve düşüncelerin anlaşılmamasına yol açtığını iddia
ederdi. XX. yy. Azerbaycan Edebiyatının tanınmış
şairlerinden biri olan Ahmet Cavat, Gence'de Ab-
dulla Sur'dan Edebiyat dersleri almış ve onun et-
kisinde kalmıştı. Sur ise Firidunbey Köçerli'yi öğ
retmeni saymakla beraber, O'nun "Azerbaycan
Edebiyatı" eserinin yazılmasında büyük yar-
dımlarda bulunmuştu.
Abdulla Sur, 8 Mayıs 1912'de ağır bir has-
talıktan sonra Tiflis hastanesinde ölmüş ve doğum
yeri Gence'de defnolunmuştu. Onun vakitsiz
ölümü münasebetiyle Hüseyin Cavid şöyle yaz-
mıştı: "Bugün Qara torpaq ecelin pençeyi qehri
Qafqaziya'nın, Rusiya Türklerinin, daha doğrusu
bütün Türk ünsür-i necibinin yorulmayan, qeh-
reman ve çalışqan bir övladmı ağûş-i ebedisine
aldı... İşte o feal gene getdi. Nâkâm olaraq terk-i
heyat etdi..."
Kaynakça: Hüseyin Cavid. Eserleri, c. IV, s.
211-227, Kamal Talıbzâde. Abdulla Sur, "Fikrin
Karvanı" kitabında, Bakı, 1984.
 FÜZÛLİ'YE BİR NEZER
(Elyazısı olup, yayınlanmamıştır.)
Hille müftisinin oğlu olub 910 hicri tarixinde
Kerbelâ'da qoynunu efvâc-i şühedâ ile doldurmuş,
seller qeder qanlı yaşlar yutmuş o âşiqler meq-
berinde doğan Fuzûlî nehayet Bağdat'da düşerek
65 senelik bir heyatdan sonra Darüsselâm'da tek-
mil-i infâs etmişdir.
Füzûlî'nin her misrasmda hiss olunan o ibtilâyi
belâya, o daimî "şehid-i eşq" olmaq heveslerine
Kerbelâ'da doğuşu bir beraet istehlâl olmaz mı idi?
Kerbelâ, o qülüzâr-i belâ, bir şair-i hezîn efkâr üçün
ne güzide bir mesqet-i res'dir. Fuzûlî Kerbelâ'da
doğulmuşdur.
...Kelâm-i şahanesinin qâili Yavuz Sultan Selim
kimi zât tereflerinden Türkçe şe'rler söylenmiş idise
de onlar temeli tutturamamışdılar. Nasıl ki, ken-
dilerinden evvel Ertoğrullar, Sultan Veledler, Şey-
xiler, Nesîmîler, Süleymanlar, Ahmedîler de bir
esas edebî vezn edememişlerdi.
Fuzûlî yalnız nezmen yazmadı, âsâr-i
mensûresi de vardır. "Şikayetname" si ile "He-
diqetüssüedâ"sı o cümledendir. Müqeddime kimi
be'zi nesrlerde üslûbu selîs, sevimli ise de, secler ile
dolu olduğu terkib-i izafi ve vesfler biri-birine girift
bir sûretde bulunduğu üçün bu gün teqlidine reğ-
bet olunmaz- feqet ihtizam-i-hendesiye malik bir
şekil qeder xoş menzerdir. Âsâr-i mensûresinin en
parlaq, en rengin qismi meşhur "Şi-
kayetnâmesi"dir. Çünki ürekden çıxmadır. Çünki
sadedilânedir. Bu mektub şairin nârazılığınm bir
nümûnesidir. Fuzûlî be'zi herzeguler kimi qal-
xışmadı, acısını heqaretamiz bir xendeyi edibâne ile
geçişdirdi. Bu qederle iktifa etdi ki, Fuzûlî üçün bu
dexi ayrıca bir faziletdir. "Salam verdim, rüşvet de-
yildir deye almadılar" ibaresi o ocaqdan bir şe-
raredir.
Füzûlî'nin sebeb-i şöhreti üslûbundan ziyade
efkâr-i şairane ve hezinânesindedir. Üslûbunda
nezer-i diqqeti celb eden fesaheti deyil, o sevimli
qırıq düyünlüyüdür, o gözel perişanlığıdır. İrelide
kendisinden behs edeyecimiz Nefî'nin mühasini ne
qeder zahiri ve üslûbî ise, Füzlûlî'nin mazisi o
qeder mene'vî ve qelbîdir.Âşiqâne qezellerinde
Fuzûlî, Türk'ün Hâfiz'idir.
Fuzûlî şerq ve qerb Türklerinin şivelerine mex-
sus incelikleri, mecazları dilinde qarışdırmadığı
üçün her ne qeder Rum büleğâsından- Tatar
füsehâsından e'tizar dileyir ise, lisanı yalnız İraq-i
Ereb ile Azerbaycan'a mexsus olmayıb her terefde
anlaşılabilecek bir terzdedir. Füzûlî'nin lisanında
mef'ul behrler ile be'zi siqeyi fe'liyyelerden Azer-
baycanlılıq hiss olunması ecdadının Azerbaycan
Türklerinden olması haqqmda bir zenn veriyor.
Füzûlî'nin Divanı ve sair âsârı en evvel Iraq
Türkleri terefinden bir çox defeler teb olunduğu
üçün tehrifata da uğradılmışdır. Füzûli'nin bizde
intişarı ile Azerbaycanlılığına bu meselenin dexi
te'siri olsa gerek. İran metbeeçilerinin bu dürlü teh-
kimatını görmek üçün Tebriz ile Tehran'da ve ya
eyni seherde, feqet ayrı-ayrı metbeelerde basılmış
iki Fuzûlî divanı nüsxesi müqayise edilsin.
...Ümumiyyet üzre Füzûlî'nin tebii meyli
senetperdazlığa mail olduğu üçün senaye-yi
edebîyyeye en çox müraciet eden heqiqi şa-
irlerimizden biri, belke de birincisi Füzûlî'dir.
Bugün edebî Qerb Türkçesinde metruk, Azer-
baycan'da ise hâlâ mövcud be'zi sözleri Fuzûlî is-
temal etmişdir: Tapşırılmaq (teslim, tefviz, tenbih
ve tövsiyye edilmek), tapmaq (bulmaq), budaq
(dal), bitmek (qurtarmaq, tükenmek), güzgü
(ayine), ata (baba), oğurlamaq (çalmaq), it (köpek),
naşı (ecemi) çizginmek (dolaşmaq, dur olmaq) vs.
kimi sözler bu cümledendir.
Şair bütün qesîdelerinde, hetta hemdü ne'te ait
neşîdelerinde de âşiqâne bir terîq tutmuşdur.
Übûdiyyetini dexi o yolda eder. Mübaliğeden uzaq
qaçdığı kimi riya irtikâbından da uzaqdır. Her bey-
tinde sünbülî bir samimiyyet qoxusu hiss olun-
maqdadır. Memafih, be'zi qesîdeleri Füzûlî'ni
Fuzûlî kimi tesvir edecek qüwete malik deyildir.
Bu qisim menzumeler qaliba, istemeden ya-
zılmışdır. Merasime qapılmışdır. Çünki Füzûlî'ye
mexsus zerafet-i efkâr, riqqet-i hiss her zaman cil-
venümâ olmuyor...
Fuzûlî cidden, medhe ve zemme göze irişecek
derecede yaxmlaşmadı. Hele hecve heç yaxm dur-
madı. Çünki o, heqiqi bir şair, semimi bir âşiq idi,
daha gene iken hiss etdi, düşündü, ele yazdı.
Fuzûlî qandığı kimi söylemeyenler ile yaz-
mayanların arasında ferq olmadığını, her iki sifetin
de vicdana mugayir herekâtda bulunduğunu bil-
miş olmalıdır ki, ehsasatını senetkârâne tesvirden
başqa bir şey yapmadı.
Fuzûlî qezelqervaz şairlerimizin en böyüyü ol-
duğu üçün nâmı yâd olundu mu, xatire derhal
qezel gelir. Bunun qezelleri bütün "tazekâr",
mehcûr-i yâr âşiqler üçün benzersiz bir orman,
sâkit bir irmaq, solgun bir çiçek, rengin bir qürûb,
mavi bir mehtab qeder tesliyetbexş, ruhperver birer
neğmedir.
1908
 QAFQAZİYA'DA QONŞULARIMIZDAN GÜRCÜLERİN MAARİF VE EDEBİYATINA BİR NEZER
(El yazısı olup, yayınlanmamıştır.)
Qafqaziya'da hem yetenlerimizden biri de
me'lum olduğu vehcle "Gürcü" qövmüdür. Bun-
larda da görülen mehmannevazhg, tevazö, co-
merdlik, sedâqet, sexâvet ve merdânelik kimi tebiet
ve mezaclara, âdet ve exlaqlarma baxmca bir Türk
qövmü ile böyük münasibetleri olduğuna hökm
oluna biler. Tarixî ve'qeler bizi biri-birimize ne-
hayet elaqeder eder.
Gâh Gürcüler, İslâmlar ve Türkler nüfuzu al-
tında olmuşlar ve gâh da Gürcüstan hevalisindeki
Türkler, İslâmlar Gürcü knyazların idaresi altında
olmuşdur. Bu münasibetler ile iş bu yaxm qon-
şularımızm maarif ve Edebiyatlarına mücmelen
olsa da, me'lumat almaq faydadan xâli deyil.
Gürcülerde teatro dairesi de pek vüsetlenmiş.
Bunlarda da ilk evvel pyesa kitabları Voronsov ser-
darın dövründe görünmeye başlamış. Bizimki de
bu zamanlarda başlamış ise de, amma Gürcü qar-
daşlar bizleri fersexlerce ireli geçmişler. Belke te-
atro dairesinde Qafqazlılar içinde birincilik möv-
qeyini tutmuşlar, Tiflis'de Gürcü drama cemiyyeti
var. Batum'da, Poti'de, Kutaisi'de ve Vla-
deqafqaz'da sobeleri var. Mexsûsi teatroları var.
Tiflis'deki teatro bunlardandır. Bu cemiyyet on beş
seneden beri vücuda gelmiş. Bu az müddetde o
qeder tereqqi etmişdir ki, Gürcü vetendaşlarrmızm
bu tereqqisine qibte etmemek mümkün değildir.
Sair medeniyyetli ve maarifli qövmlerde ol-
duğu kimi Gürcülerde de her oyunu, her kesin ese-
rini mövqeyi tamaşaya qoymazlar. Evvelce tenqid
ederler, tenqidden doğru çıxanları qebul ederler.
Gürcü drama cemiyyeti öz xerci ile çap et-
direceyi ve sehne-yi tamaşaya qoyacağı eserleri,
oyun kitablarmı evvelce özü nezer-i tenqidiyyetden
keçirer, meqbullarını intixâb eder. İş bu intixâb
olunmuşları bir daha diqqetle tehqîq ve tenqid
eder. Bu imtahandan da çucanları Gürcü metbuatı
terefinden neşr edilerek Gürcü ehl-i qeleminin teh-
lilini isterler; cemaet de tenqid ve tehlil eder. Böyle
imtahanlar ile süzülerek âxıra nöqsansız çıxan eser-
ler sansora verilerek imtiyaz alar, çap olunar. Ne-
hayet sehneyi tamaşa qoyular. Ve illa bizdeki kimi
her yeten oyun kitabı yazmaz, her adamın yaz-
dığını çap etmezler. Her çap olunmuş eseri de möv-
qeyi tamaşaya qoymazlar. Ümid olunur ki, her me-
deniyyetli ve maarifli qövmler terefinden qebul
olunmuş bu usûl bizde de qebul olunar.
1903'cü ilde Gürcü drama cemiyyetine 30 eser
verilmiş idi. Nece günler davam eden tenqid mec-
lisi terefinden ancaq dörd eser qebul olundu. İş bu
dörd eser de nehayet metbuat ile nezer-i ümmeye
qonuldu ve tenqid istenildi. Bu umûmun tenqidi al-
tından yalnız birce eser çıxdı. Şekspirlerin, Şil-
lerlerin âsârı Gürcüce'ye çoxdan tercüme olun-
muşdur.
... Gürcü Edebiyatının tarixi Tamara'nm vax-
tmda Şota Rustaveli'nin yazdığı eserler ile baş-
lanmış, Şota'nm yazdığı menzum romanlardır.
Bunun eserlerinden en meqbulu ve teveccöhü-
ümmeye nail olmuşu Ereb meişetine dair İran'da
yazdığı "Vepxis tepsixuani" adlı eserdir ki, "Aslan
Derisinde İnsan" demekdir.
Şota Rustaveli'den sonra Gürcü Edebiyatında
uzun müddet davam eden bir durgunluq görünür.
Âliqedr, maarifperver, medeniyyetgüster baş vali
Vorontsov hezretleri Qafqaz ehalisini ma-
ariflendirmek ve medenileşdirmek üçün mes-
lekinin peyrevilerinden olduğu üçün Türkleri ve
Ermenileri kitab tesnif etmeye, mekteb açmağa ve
teatr ve oyun kitabları yazmağa terğib ve teşviq et-
diyi kimi Gürcüleri dexi teşviq etmiş. Bu terğibin
neticesi olaraq biz Türkler kimi Gürcüler de bir kaç
pyesaya nail olmuşlar. Bu pyeseları yazan "Gür-
cülerin Merze Feteli Axundovu" denilmeye şayan
Georgi Eristavi'dir. Eristavi'nin beş ilde yazdıqlan
eserler bunlardır: Qardaşlarm Ayrılması, Mü-
bahise, Xan Tilsimi vs. Bu oyunlar 1850'ci illerde
yazılmışlardır? Eristavi'nin 55 sene bundan ireli
yazdığı eserler Gürcü milletinin özlerine olan reğ-
betlerini henüz qeyb etmedikleri bu oyunlar möv-
qeyi tamaşaya qoyulan geceler teatro xmca-xınc
dolu olduğundan anlaşılır. Demek ki- bir söz ile
Mirze Feteli cenablarmm eserleri bizde nasıl bir
mövqe ehraz etmişlerse, öyle...
Bundan sonra zikre şayan romancı Daniel Çon-
kadze gelir. Çonkadze'nin yazdıqlarmın hamisi
mülkedâr knyazların reiyyete etdikleri zülm ve si-
temlerden ve bu zulmün çenginden qurtulmaya
dair çareler aramadan ibaretdir. Demek, Çon-
kadze'nin eserleri açıq-aşkâr Gürcü knyazlarmm
eleyhinedir.
Çonkadze'nin meşhur eseri "Suramis
Tsexe"dir-ye'ni "Şuram Qalası". Elelümûm Gür-
cüler bu roman ve sahibini pek severler. Her bir
Gürcü'nün evinde bu roman ile Çonkadze'nin
resmînin bulunması zerîriyyet hökmüne keçmiş ki-
midir.
Gürcü Çonkadze 40 sene ireli olmuş. Amma...
bizim Çonkadzemiz hele zuhur etmemiş...
Gürcülerin en müqtedir şairi deyilmeye şayan
Nikolaz Barataşvili kiçik bir divan yazmaq ile
Gürcü qövmü arasında İtalyanlar nezdinde Dante
Aligyeri'nin tutduğu mövqe kimi bir meqam tut-
muş, Farslar içerisinde bir Se'di kimi ülvîyyet qa-
zanmış, Osmanlı Türkleri arasında Müellim Naci
hezretlerinin bulduğu şöhret kimi bir iştihar al-
mışdır. Şair Nikolaz'ı Gürcüler, Gürcü qövmünün
müfexxiri deye adlandırırlar.
Gürcülerin şu âxır zaman romançılarmdan bi-
risi de möhterem knyaz Aleksandr Kazbeqi'dir.
Edib knyaz general oğludur. Rusiya da-
rülfünunlarında ikmâl-i tehsil etmiş. Tehsilden
sonra da çobanlıq ile yaşayırmış. Qoyun sürüleri
otararmış. "İkmâl-i tehsil etdiyiniz halda ne üçün
çobanlıq ile sehralarda, avâm-ün nâs arasında ya-
şayırsınız, övqatmızı zâye edirsiniz?" deye so-
ranlara "Seherlerde menim kimi, menden daha zi-
yade me'lumatlı, maarifli qardaşlar çoxdur, onlar
orada işlesinler, çalışsınlar, men de burada çoban
ve kendli avam qardaşlarımı maarife tebliğ ve
de'vet edim, zira onlar bu qardaşlarımız ile ya-
şamağa, bunları maariflendirmeye tenezzül et-
mezler, isteseler de tehemmül edemezler" cavabı
ile qarşılarmış. Edîb knyazın on iki cilde qeder ro-
manı vardır. Bunlar hamisi öz qövmünün ya-
şayışından bahisdirler.
Barataşvili'den sonra Gürcü Edebiyyatınm ser-
veri deyilmeye şayan olan Vaja Pşavela ce-
nablarıdır. Pşavela, Rusiya Darülfünunlarında
ikmâl-i tehsil etmiş, sonra ise çoban sifeti ile, kendli
qiyafetinde yaşayan bir Gürcü şairidir. Çap olun-
muş ve olunmamış bir çox divanları vardır. Bu
zâtın resminden de göründüyüne göre geydiyi pal-
tar büsbütün yabanı sade bir çoban paltarıdır. Fran-
sızca dexi mükemmel bilir. Bunun da eksi her bir
Gürcü xanesinde var. Pşavela'nı tanımayan, bil-
meyen bir Gürcü çocuğu bele yoxdur. Pşavela öz
eserleri ile Gürcü Edebiyyat âlemini xeyli bezediyi
kimi xeyli de zenginleşdirmiştir.
Gürcülerin meşhir edîb ve müherrirlerinden
biri de knyaz Çavçavadze hezretleridir. Özü
"knyaz" ve "mülkedar" olduğu halda onların eley-
hine qonuşan ve yazanlardandır. Knyazın dörd cild
çap olunmuş eseri var.
Gürcülerin her sinfe dair edibleri olduğu halda
belletristleri de vardır. En meşhur belletristleri
David Geliaşvili'dir. Gürcü me'lumatlılarmın sö-
züne göre, David'in eserlerinde heqiqeten Ede-
biyata getirilmiş bir ressamlıq vardır ki, bunun ile
de müellifini sevdirir. David, Gürcülerin Kamal
Bey'idir.
Gürcülerin şaireleri de yox deyildir. En mahir
ve istedadlı şaireleri cavan xanım Qandelaki'dir.
Xanım Qandelaki'nin şiirlerini Gürcüler artıq he-
vesle oxurlar. Kandelaki Xanım Gürcülerin Fatma
Nigâr Xanım'larıdır. Şaire xanım hem de "Tsenobis
Purseli" ruznâmesinin he'yet-i tehrîriyye
efrâdmdandır.
Gürcülerde meşhur pedaqoq da var. Akop Qo-
qibaşvili Gürcü pedeqoqudur. Akop Efendi öz seb-
kine ve üslûbuna müvafiq bir çox elifba ve oxu ki-
tabları tertib ve neşr etmişdir. Bunun üsûlu, Gürcü
mekteblerinin cümlesinde meqbul görünmüşdür.
Rusça da eserleri vardır. Bunun zennince, oxumağa
yeni başlayan çocuğa öz ana dilinde telim edil-
melidir. İbtidai me'lîmatlarm hamisi ana dilinde ol-
malıdır.
Bu usûl âxır vaxtlarda Qafqaziya'da her qöv-
mün arasında da qebul derecesine çatdı. Bu üsûlu
her kes qebul etdi.
Gürcü Edebiyatına büyük hevesle qulluq eden-
lerden birisi de Alman qövmüne mensub Artur
Layst'dır. Artur efendi Tiflis'de "Qafqaz Eczaxana
Şirketi" dergâhında qulluqdadır. Gürcülerin cümle
gözel ve maraqbexşa te'lifatlarını Almancaya,
Alman ediblerinin de eserlerini Gürcüceye tercüme
etmiş ve şimdi dexi tercüme etmekdedir. Bunun va-
sitesi ile Almanlar Gürcü Edebiyyatma, Gürcüler
de Alman Edebiyyatma lazımmca âşinâdırlar.
Qedir bilici Gürcüler kendi ediblerini nasıl ehem-
miyetle sevirlerse, Artur Layst efendini de öylece
sevirler.
Gürcülerin ufaq tefek, qeyri meşhur daha
neçe<ıeçe müherrirleri, edibleri, şairleri vardır.
İş bu Gürcü şairlerinin ve ediblerinin söz-
lerinden birer, ikişer, numuneler de göstermek olar-
dı. Böyle olsa idi, daha gözel olardı. Teessüf olunur
ki, misal ve nümûne gösterilmedi. Ümid olunur ki,
bu bârede daha vüs'etli me'lumatı Gürcü âlemine
ve Edebiyyatma bizzat dara olan ehli qelemlerimiz
yazar. Bu iş eslinde Gürcü qövmüne mensub
Batum'lu, Sancaqbeyzâde Abaşidze cenablarının
idi. Bu defe bu qedercik men yazdım. İkinci defe
müşarileyh hezretleri Gürcü Edebiyatı bâresinde
bize daha ziyade me'lumat verer ümidindeyiz.
Gürcü Edebiyyatma ve onun tarixine kesb-i
me'lumat etmek ile iktifa etmek olmaz. Rus, Fireng,
Alman vs. Edebiyyatlarmdan da me'lumat-i kâfiye
almalıyız. Hemdler olsun ki, bu dillere de vâqif ya-
zıcılarımız yox deyildir. Edebiyyatları ile âşinâ et-
mekden başqa münasib eserlerini de Türkçemize
tercüme edelim. Biz de çalışaraq Türk Edebiyyatma
az-çox xidmetde bulunalım. Öz dilimiz olan Türk
dilinden ve Türk Edebiyyatmdan me'lumatımız ol-
madığından utana-utana yazıram.
1910