Abbas Sehhet
(Şamahı, 1874 - Gence, 1918)
Abbas Sehhet "Sehhet" mahlasıdır. Asıl adı ve
soyadı Abbasqulu Mehdizâde) 1874'te Şamahı'da
ruhanî bir ailede doğdu. Babası Molla Aliabbas
mahalle okulunda öğretmendi. Sehhet ilk tahsilini
babasından aldı. 15-16 yaşlarında şiir yazmaya baş
ladı. İlk şiirleri genellikle taklitçi yöndeydi. Genç
Abbas Sehhet, Şamahı muhitinin yetiştirdiği üstad
şair Seyid Azim Şirvâni'nin üslûbunu taklid et
meye çalışsa da pek başarılı olamadı. Bu yüzden,
edebî bilgilerini artırmak amacıyla, Şamahı'lı Hacı
Cabbar Sâbit'ten aruz dersi almaya başladı.
1892'de, Hacı Cabbar Sâbit'in tavsiyesi üzerine,
tahsilini tamamlamak için İran'ın Horasan şehrine
gitti. Bir yıl kadar çeşitli Horasan medreselerinde
okuduysa da, aradığını burada bulamayacağını
görüb, 1893'te Tahran'a gitti. Burada Tahran
darülfünununa -"Medreseyi-Nizamiyyeyi-
Nasiriyyeye"- dahil oldu, altı sene tıp tahsili yaptı
ve darülfünunu hekim diploması ile bitirdi. Aynı
zamanda ona naiblik rütbesi verildi.
Tahsilini bitirdikten sonra da İran'da yaşayan
Sehhet, bir müddet İran hanlarından birinin saray
hekimi olur. Han çok zayıf ve asabî bir insandır.
Ciğerleri hasta olduğundan Sehhet ona tütün iç-
meyi yasaklar. Han ise buna kızarak hizmetçilerine
hekimi dövmeleri emrini verir. Bu olaydan sonra
İran'daki hayata dayanamayan Sehhet, 1899'da va-
tanına döner.
Lakin Şamahı'daki Rus yöneticileri Tahran
Üniversitesi'nin diplomasını geçerli say-
madıklarından hekimlikle meşgul olamadı. Bir
müddet işsiz kaldıktan sonra Şamahı'daki Fen
mektebinde Azerbaycan Türkçesi ve şeriat dersleri
okutmaya başladı. Rus dilinde eğitim veren bu
okuldaki Azerî çocukları ile meşgul olan Abbas
Sehhet, yalnız dil ve şeriat dersleri vermekle ye-
tinmedi, onların gözünü açmağa; onları Rus şo-
venizminin fitnelerinden haberdar etmeye çaba
gösterdi.
1905 yılı ihtilâlinden sonra, kültürel hayattaki
gelişme ve yenileşmeye katılanların ön sıralarında
Abbas Sehhet de vardı. Bu devirde artık o, eski ge-
leneksel şiirden uzaklaşmış durumdaydı ve şiiri,
genellikle edebîyyatı yenileştirmek amacıyla mü-
cadele ediyordu. "Başkadır, başka tekazeyi zaman,
fikrimiz terbiyeyi milletdir, Kasdimiz millete bir
hizmetdir" diye, kalem arkadaşlarını, edebiyatı
milletin problemlerinin tercümanı yapmaya ça-
ğırıyordu. Bu açıdan Abbas Sehhet'in 1905 de
"Hayat" gezetesinde yayınlanan "Teze şiir nasıl ol-
malıdır" makalesi bir edebî program ka-
rakterindeydi. Türk, Fars ve Arap dillerinin ya-
nısıra, Rus ve Fransız dillerini de mükemmel bilen
Abbas Sehhet, dünya edebiyatının Amir Hosrov
Dehlevi, V.Hügo, I.V.Göte, M.Hauptman, A.K.
Tolstoy, A.S.Puşkin, İ.A. Krılov, Alfred de Müsse
vs. gibi yazarlarının eserlerini Azerî Türkçesi'ne çe-
virdi ve bu yolla yeni şiir örnekleri hakkında bir
fikir vermeye çalıştı. 1905-1917 yılları arasında şi-
irleri, hikayeleri, makaleleri, tercümeleri "Hayat",
"İrşad", "Molla Nasraddin", "Füyûzât", "Yeni
Füyûzât", "Mekteb", "Debistan", "Açık Söz" ve
başka gezete ve dergilerde yayınlandı.
Sehhet, aynı zamanda nesir ve dram eser-
lerinin de müellifidir. Onun "Neft Fontanı" (1912),
"Yoksulluk Eyib Deyil" (1913) gibi dram eserleri,
birinci cihan savaşındaki kaçakların acıklı ha-
yatından söz eden "Karagünlü Helime" vb. hi-
kayeleri vardır.
1912'de Sehhet İdil (Volga) nehri boyunca se-
yahate çıkmış ve bu seyahatten aldığı izlenimleri
"İdil seyaheti" adlı eserinde dile getirmişti. Onun
aynı zamanda "Ali ve Ayişe" adlı bir roman yaz-
dığı hakkında kaynaklarda malûmat vardır. Lakin
1918'de Ermeniler büyük bir vahşilikle Şamahı
kentini yakdıkları zaman Sehhet'in de evi yanmış
ve onun elyazmaları mahvolmuştu.
Devamlı olarak Şamahı'da yaşayan Abbas
Sehet, 1899-1917 yılları arasında kentin kültür ha-
yatında önemli rol oynadı. Onun en yakın ar-
kadaşlarından biri, Mirze Elekber Sâbir (1862-
1911) idi. Sâbir'in ölümünden sonra Sehhet, onun
ayrı-ayrı gezete ve mecmualarda yayınlanmış şi-
irlerini toplayarak 1912 ve 1914'te "Hophopnâme"
adı altında kitap halinde yayınlattı. Bunun yanı
sıra Sâbir'in şahsiyyeti ve sanatkârlığı üzerine de-
ğerli makaleler yazdı.
1917 ve 1918'de Bolşeviklerin ve Şaumyan'ın
önderliğiyle, Ermenilerin Şamahı'da ger-
çekleştirdikleri talan ve vahşetlerden sonra her şe-
yini kaybeden Sehhet, ailesi ve binlerce Âzerî-Türk
göçmenle birlikde evvelce Kürdemir'e, daha sonra
ise Gence'ye çekilmek zorunda kaldı. 1918'de şair
Gence hastahanesinde felç hastalığından öldü ve
Gence mezarlığında toprağa verildi.
ŞİİRLERİ
Şeyx Se'di
(Abbas Sehhet, Eserleri, Bakü-1975, c.I, s.7)
Se'di, eyi şâir-i şîrinkelâm,
Xâbgâhın rövzey-i dârü's-selâm.
Dur, oyan ey dâhiye-yi rûzigâr,
Gör vetenin oldu nasıl târ ü mâr.
Mezce-i pâkindir eğer Dilguşâ,
Heyf deyil, mence bu gün dilguşâ.
Aç gözünü, bax veten övlâdma,
Sevgili e'gâbma, ehfâdına.
Oldu ferâmûş nesîhetlerin,
Vermedi heç fâide zehmetlerin.
Hikmet-i e'şârını bîixtilaf, Eyler
iken ehl-i cahân e'tirâf,
Qedr qoyarken hamı âsârma,
Sözlerine, şîve-yi göftârına.
Her dile neql oldu kelâmin senin,
Tutdu bütün âlemi nâmın senin.
Yatdılar ahfâdları xâbde,
Etmediler rekz adına âbide.
Qedrini bilseydi eğer eğniyâ,
İsmine min mekteb olurdu bina.
1898
"Meslekim tercümeyi halimdir, Lütfi hak ga-
yeyi- amalımdır" diyerek, sanatçı şahsiyyeti ile
sanat gayesini özdeşleştiren Sehhet, XX. yy. Azer-
baycan şiirinin yenileşmesinde, onun çağdaşlık,
Türkçülük ve millîyyetçilik duygularıyla zen-
ginleşmesinde önemli rol oynadı.
Eserleri: Yoxsulluq Eyib Deyil, Bakı, 1912;
Neft Fantanı, Bakı, 1912 Meğrib Güneşleri, I-II
hisse, Bakı, 1912; Sınıq Saz, Bakı, 1912; Cehalet
Semeresi Yahut Bir Yetimin Xoşbextliyi, Bakı,
1914; Müntexabat, Bakı, 1928; Eserleri, Bakı, 1935;
Seçilmiş Eserleri, 1938; Seçilmiş Eserleri, Bakı,
1950; Eserleri, 2 cildde, I-II c. Bakı, 1975-1976.
Kaynakça: Azerbaycan Edebiyatı Tarihi,
Bakı, 1960, c. II, s. 829-869; Cefer Xendan. XX. Esr
Edebiyatı, Bakı, 1955; Kemal Talıbzâde, Abbas
Sehhet, Bakı, 1948, 1955, 1980. Kamal Talıbzâde.
Abbas Sehhet, Bakı, 1963 (Rus dilinde), Mir Celal
Firuddin Hüseynov. XX. Esr Azerbaycan Ede-
biyatı Tarihi, Bakı, 1982, s.365-377.
Ey Sadi, ey şirin sözlü, mekanı cennet olan şair! Ey
zamanının dahisi, dur, uyan! Vatanının nasıl târ ü
mâr olduğu gör.
Dilgüşa (adlı eserin) medar-ı iftiharındır ancak ne
yazık ki bugün vatanın ferah değil. Gözünü aç da,
vatan evlatlarına sevgili torunlarına bak.
Nasihatların unutuldu. Şiirlerindeki hikmeti, ih-
tilafsız bütün cihan halkı kabul ettiği halde çek-
tiğin zahmetler boşa gitti.
Eserlerinin, kıymeti bilinip, tüm dünya dillerine
çevrildi. Şöhretin bütün dünyayı tuttu.
Torunların (kıymetini bilmeyip) uyudu kaldı ve
senin adına bir abide dikmediler. Eğer halk kadrini
bilseydi, senin adına bin okul yapılırdı.
 FERYAD-I İNTİBAH, YAXUD AMAL-İ VATANPERVERANE
(c.I, s. 19-20)
Ayıl, y millet-imerhume, ayıl.
Ayıl, ey millet-i mezlûme,ayıl.
Ayıl, ey bülbül-i gülzâr-i veten.
Sen ki, şehbâz-i yed-i nüsret idin,
Tâyir-i sidre-yi ülviyyet idin.
Kim seni dîdesi giryân elemiş-
Kim seni hâl-i perişan elemiş?
Smdırıblar ne üçün bâl ü-perin?
Hanı ol ruhfezâ neğmelerin?
Qanadm altına qoyma başını,
Tökme gül ârizine göz yaşını.
Qalx, ele öve-i semâya pervâz,
Besdi bu qeflet ile xâb-i dirâz.
Ayıl, ey xâb-i qeme âlûde.
Bu qeder yatma dahi âsûde.
Aç gözün, gözlerinin qurbânı.
Bir tamâşâ ele, gör dünyanı.
Ecnebiler qabağa düşdü tamam,
Ne yaman günlere qaldı İslâm.
Hâlet-i hez'e yetişmiş millet,
Mehv, nâbûd oluyor bu ümmet.
Yâ ilâhî, sene yetmez ne eceb,
Bu qeder nâleyi -"yâ Reb, yâ Reb"
İndi millet, medeniyyet demidir,
Râh-i ümmetde hemiyyet demidir.
Qedemendâz olalım meydâna,
Kesb-i ürfân edelim merdâna.
Qalxalım, biz dahi bir âd edelim,
Dövr-i eslâfımızı yâd edelim.
Oxuyaq, elm oxumaqlıq demidir,
İndi âlem daha elm âlemidir.
Cehl edib milleti pâbend-i belâ,
Qılalım "neşr-i maârifle rehâ.
Qefleti, cehli ferâmûş edelim,
Şâhid-i elmi derâğûş edelim.
Kesb-i elm ü şeref ü şân edelim,
Medeniyyet sarı iqdam edelim.
Ey merhum millet uyan, ey mazlum millet uyan.
Ayıl, ey vaten bağının bülbülü!
Sen ki, yardım eden kudretin sahimi idin,
Yüceliklerin nihayetinde uçardın
Seni kim gözü yaşlı, hali perişan eylemiş.
Ne için kanadını kırdılar? Nerede o ruha ferahlık
veren ezgilerin?
Başını kanadının altına koyma gül yüzüne göz ya-
şını dökme.
Kalk, gökyüzünün ta tepesine uç! Yeter, bu gaflet,
bu uzun keder uykusu yeter.
Uyan; kendine gel! Ey gam uykusuna dalmış; bu
kadar sorumsuz yatma.
Gözlerine kurban olduğum aç gözünü de dünyaya
bir bak.
Yabancılar öne geçti de İslam ne kötü günlere
kaldı.
Rahat günleri yaşamış millet, mahvoluyor, yok olu-
yor, bu ümmet.
"Yâ İlâhi, bu kadar Yâ Rab yâ Rab" yakarışları sana
niçin ulaşmaz?
Şimdi, millet, medeniyet, zamanıdır; ümmet yo-
lunda gayret zamanıdır.
Meydana çıkıp, merdçe irfan için çalışalım.
Kendimize gelip, adınızı yüceltelim, bizden ön-
cekileri analım.
Okuyalım. İlm edinme zamanıdır, şimdi dünya
bilgi dünyasıdır.
Cehalet milletin ayağına belâ gibi yapışmış, Bilgi
yayarak kurtulalım.
Gafleti, cehaleti unutup, ilmin güzelliğini ku-
caklayalım.
İlim için çalışıp, şeref ve şan kazanalım.
Medeniyete doğru yürüyelim.
Bir tereqqi eliyek dünyâde, Dünyada bir gelişme sağlayalım, öbür âlemde
Misl-i hâdide ola qebrâde. Çok daha iyi oluruz.

Qibtebexş-i heme-yi âlem olaq, Âlemin gıpta ettiği, şerefli birer insan olalım.
Eşref-i növ-i beni âdem olaq.

1906

Ey veten, getme ki, elden gederiz. Ey vatan yok olma, sen olmazsan biz de olmayız.
Bileriz ferz senin xidmetini. Sana hizmet etmeyi farz biliriz. Senin uğruna, senin
Neqd-i cân eşqine isâr ederiz, kurtuluşun için canımızı feda ederiz.
İsteriz ve'zi felah hey'etini.

1906

YAD ET!
(c. I, s.27-28)

Veqtâ ki, keçer bu leyl-i zulmet,
İşrâq eder exter-i heqîqet,
Elm ile ziyâlanar bu millet,
Qalxar bu teessübü cehalet,
Suret hamı ruh olar meâni
Âlem hamı eşq olar mehebbet.
Ey derk eden ol gözel zamâni,
Çhllam sene işte bir vesiyyet-
Yâd et, meni qâibâne yâd et!
Veqtâ ki, geler o şanlı eyyam,
Olmaz güne ebr-i tîre hâil,
Her yerde olur gürûh-i İslâm,
Qânûn-i tekâmül ile kâmil,
Bir fecr-i heyatbizi ürfân
Saçdıqca canana nûr-i hikmet,
Bir çöhre-yi xenderiz ü şâdan-
Verdikce cahâniyâne nezhet,
Yâd et meni, arifane yâd et!
Veqtâ ki, qaçar sehâb-i övhâm,
Bir dadlı üfüq olar nümâyan,
Xurşîd-i haq eyler erz-i endam,
Me'sud yaşar ümum-i insan.
Baxdıqca cevânib ü nevâhi,
Behcetde olar riyâz-ı cennet.
Rövşen olar e'tilâ sebâhi,
Pâyâne yeter bu qem, bu möhnet,
Yâd et meni, sâdiqâne yâd et!
Veqtâ olar ittihâd-i ârâ,
Q_alxar bu teanüd ü tehellüf,
İslâm olar elm ü fenne dara,
Mazisine eyleyer teessüf.
Bir lehze meni tehettür ele-
Kim öldüm, ürekde qaldı hesret,
Yâd et meni, dustâne yâd et!
Ne zamanki bu zulmet gecesi geçer, hakikat yıldızı
doğar, bu millet ilim ile aydınlanır, bu cehalet ta-
assubu kalkar, şeklin ötesindeki mâna anlaşılır,
âlem aşk ile sevgi ile dolar, işte o güzel zamana ula-
şan kişi sana bir vasiyetim var; Yâd et, beni ar-
kamdan yâd et!
Ne zaman ki, o şanlı günler gelir, kara bulutlar gü-
neşi kapamaz,. Her yerde İslâm toplulukları
tekâmül ederek olgunlaşır, hayat veren, irfan, hik-
met nurunu cihana saçıp, gülen, sevinçli bir çehre
dünyayı mutlu eder, o zaman arifane bir şekilde
beni yâd et.
Ne zaman ki, evham bulutu uzaklaşır, tatlı bir ufuk
görünür, hak güneşi ortaya çıkar, bütün insanlar
mesud yaşar. Her taraf cennet bahçesi gibi olur,
parlak yükseliş sabahında, gam, keder sona erer
beni sadıkane yâd et (hatırla).
Ne zaman birlik olur, bu karışıklık düzelir, İslam
âlemi ilim ve fenne hükmeder, (halk) mazisi için
üzülür, o an beni hatırla ki öldüm ama yüreğimde
hasret kaldı. Yâd et beni, dostça yâd et.
Veqtâ ki, yeter zamân-i hâzir, Ne zaman ki, bu devir geçer, kapalı yürekler gül
Gül tek açılar tutuq ürekler, gibi açılır. Toprakta yatan bu gamlı şairin kabrinde
Torpaqda yatar bu qemli şâir, soluk çiçekler biter, içinde o hâlâ iyi günleri has-
Cebrinde çıxar soluq çiçekler, retle bekler, işte o zaman milletine dostça bak,
Batinde olar o hâlâ nâzir, öğün amma ki dostça yâd et beni aşıkane yad et.
Hesretle bu dağidâr-i firqet.
Bax millete eyle sen tefâxür,
Amma ki, bexâtırı uxuvvet,
Yâd et meni, âşiqane yâd et!
1908
VATAN
(c.I,s.35)
Könlümün sevgili mehbûbu menim, Benim gönlümün sevgili yari vatanımdır, vatanım.
Vetenimdir, vetenimdir, vetenim.
Meni xelq eylemiş evvelce Xudâ, Beni önce Allah yarattı, sonra vatanım büyüttü; tuz
Sonra vermiş vetenim neşv ü nümâ. ekmek verdi, Vatan nasıl unutulur?
Vetenim verdi mene nân ü nemek,
Veteni mence unutmaq ne demek?
Herkesin öz vatanı, onu göğsünde besleyen ka-
Anadır her kişiye öz veteni, lacak. Onun sütü benim kanım oldu. O benim sev-
Besleyib sinesi üstünde onu. gili yarim oldu.
Südüdür kim, dolanıb qânım olub,
O menim sevgili cânânim olub.
Onu gözüm gibi saklarım, onsuz yaşayamam. Va-
Şaxlaram gözlerim üste onu men, tanın bize verdikleri unutulmaz, hayırsız evlatlar
Ölerem elden, eğer getse veten. onun değerini bilmez.
Vetenin ne'meti nisyân olmaz.
Nâxelefler ona qurbân olmaz.
Vatan, atalarımızın kabri, evladımızın meskenidir.
Veten-ecdâdımızm medf enidir, Vatanını sevmeyen insan olmaz, olsa da o kişide
Veten-övlâdımızm meskenidir. vicdan olmaz.
Vetenin sevmeyen insan olmaz,
Olsa ol şexsde vicdan olmaz.
1909
TERCUME-I HALIM, YAXUD HULULÜ
(c.I, s.47)

Eşq zencîri qırıldı, yol acm,
Ey uşaqlar, hululü geldi, qacın.
Od saçır ağzı, vücûdu alışır,
Od tutar kim ona bir dem yanaşır.
Meğzi bir sâiqe, bir vulkandır,
Könlü niyrân, emeli hisrandır,
Uçurumlar, qayalar meskenidir.
Qanlı, müdhiş quyular me'mânidir.
Daldığı fikri derin deryalar,
Düşdüyü eşqi çetin sevdalar.
Qelbi qan, hâli yaman, xânexerâb,
Göz yaşı içdiyi su, bağrı kabab.
Aşk zinciri kırıldı, yol açın, ey çocuklar hululü
geldi, kaçın. Ağzından ateş çıkıyor, kim ona yak-
laşırsa yanar, tutuşur.
Sanki, bir yıldırım, bir volkandır. Gönlü kapanmış,
emeli yıkılmıştır.Meskeni uçurumlar, kayalardır.
Sığındığı yer kanlı, korkunç kuyulardır.
Daldığı fikri, derin deryalar, düştüğü aşkı, çetin
sevdalar. Kalbi kan, hâli perişan, hanesi harap, iç-
tiği su gözyaşı, bağrı yanık.
Satdığı cinsi böyük niyyetler,
Aldığı ne'fi fena töhmetler.
Fikri âli, bedeni xâr ü zelîl,
Adı Sehhet'ken özü xeste, elîl.
Qanlı ellerle tıxanmış nefesi,
Bağırır, çıxmayir amma ki, sesi.
Çırpmır, belke qurtarsın özünü,
Dinleyenler eşiderler sözünü.
Şişe çeksez de diriyken etimi,
Atmaram men veten ü milletimi.
Meslekim tercüme-yi halimdir,
Mülk-i haq qâye-yi âmâlımdır.
1912
YAY SEHERİ
(c. I, s.66)
Od tutub qırmızı âteşle yene yandı üfüq,
Şefeqin qırmızı rengiyle işıqlandı üfüq.
Bir qeder çaydan uzaq od qalamış dağda çoban,
Oyadır öz sürüsün otlaya yaylaqda çoban.
Yumuşaq göy çemenin üste düşüb şeh geceden,
İsti yoxdur, hele var bir balaca meh geceden.
Ağ dumanlar ucalır göz üzüne dağlardan,
Çox serindir havası, keçme bu yaylaqlardan.
Gün çıxır, göyde bulud qırmızı renge boyanır,
Kendliler çox yorulub, uyqudan indi oyanır.
Peyeden mal-qâranı be'zi çıxardır qırağa,
Be'zi sehrâya gedir işlemeye, be'zi bağa.
OĞLUM İÇİN
(c. I, s. 77)
Melekim, yavrucuğum, şükr edirem Allah'a,
Rehin edib sen kimi nemet mene ehsân etdi.
Cjılaram secde müdâm icz ile ol dergâha,
Ki, heyâtınla bu gün könlümü xendân etdi.
Men seninle severim ömrü, heyâtı, canı,
Men seninle görürem indi geniş dünyânı.
Seni çoxdan arayıb hesret ile beklerdim,
Sensiz âfâq qaranlıq görünürdü gözüme.
Senden ötrü çox uzun iller idi inlerdim,
Qemlerim yox oluyor sen güler iken üzüme.
Men seninle severim ömrü, heyâtı, canı,
Men seninle görürem indi bütün dünyânı.
1912
Sattığı büyük niyetler (ama) kârı kötülükler. Fikri
yüce (ama) bedeni zayıf, perişan. Adı Sıhhat'ken
kendi hasta zavallı.
Kanlı ellerle nefesi tıkandığı için bağırsa da sesi çık-
mıyor. Çırpınıyor, belki kendini kurtarır da din-
leyenler sözünü işitir:
"Diri diri şişe geçirseniz de beni, vatan ve milletimi
feda etmem. Tuttuğum yol hayatımdır, emelim,
Hak'a ulaşmaktır"
Alevlenip kırmızı ateşle yine yandı ufuk; şafağın
kırmızı rengine boyanıp, aydınlandı ufuk.
Çaydan uzakta ateş yakmış çoban sürüsünü yay-
lada otlatmak için uyandırır.
Yumuşak yeşil çimenin üstüne geceden şebnem düş-
müş, sıcak değil, hem geceden küçük bir ay kalmış.
Dağlardan ak dumanlar gökyüzüne yükselir, ha-
vası çok serindir, bu yaylalardan geçme.
Güneş çıkınca gökte bulut kırmızı renge boyanır,
köylüler çok yorulmuşlardır, şimdi uykudan uya-
nırlar.
Bazen sürüyü dağlara çıkarırlar, bazen ovaya bazen
da bağa çalışmaya gelirler.
Meleğim, yavrucuğum, senin gibi bir nimeti bana
ihsan ettiği için Allah'a şükrederim. Seninle bugün
beni mutlu kıldığı için daima acz ile ona secde ede-
rim.
Hayatı, canı seninle sever, seninle bu dünyayı gö-
rürüm.
Seni çoktandır arar, hasretle beklerdim. Sensiz
ufuklar (gelecek) gözüme karanlık görünürdü.
Senin için yıllardır ağlardım, (ama, şimdi) sen bana
gülünce üzüntüm yok olup gider. Hayatı, canı
seninle sever, seninle bu dünyanın farkına varırım.

Ey elem, yazmada ateşbâr ol,
Ey dili-qâfil, oyan, hûşyâr ol.
Gör senâyedeki e'câzâtı,
Xâtirinden sil o mö'cüzâtı.
Ki, edibdir seni tenbel, âtil,
Bildiyin çûn ü çâredir bâtil.
E'tiqâd etme qezâya, qedere,
Ömrünü verdi bu sözler hedere.
"Bext", "qismet" kimi elfâzı unut,
Se'y ile bâzu-yi iqbâlım tut.
Nereye ister isen zorla apar,
Merkezinden yeri lazımsa qopar.
Yoxdur âlemde bu gün emr-i mahal,
Elm ü fenn ol sözü etmiş iptal.
Elmine, qüvvetine her kişinin,
Bağlıdır bexti, revâçı işinin.
Nereye bağlamısan niyyetini,
Serf qıl elmle var qüvvetini.
Bil ki meqsûde olarsan vâsil,
Yerde göyde, ne ise elhâsil.
Kesb qil elm ü hüner, se'y ü emel,
Tâ ki, her müşkülün olsun münhell.
Elmden şehper açıb pervâz et,
Mes'edet rütbesini ehrâz et.
Olsun âlemlere hökmün nafiz,
Qalsm emrinde tebîet âciz.
Qüvveye bağlıdır âlemde heyât,
Qüvveden neş'et edir mövcudât.
Çjüvvetin varsa, yaşarsan mes'ûd,
Yoxsa seksiz olacaqsan nâbûd.
1916
Ay berekallah sene Kâmil Paşa,
Qelyanı çek, qehveni iç, çox yaşa.
Türkler erz etdi görürsüz mü ya?
İşte gelir herbe Qrek, Serbiya.
"Biz hele hâzır deyiliz dâvaya".
Böyle cavab söyledi Kâmil Paşa,
Âferîn, ehsen bele âqil başa.
ŞERARE
(el, s.96)
Ey Um sahibi ateş saçar gibi yaz. Ey gönlü gafil,
uyan, akıllı ol.
Sanayideki icatları gör de mucizeleri unut.
Çünkü, bildiğin o bâtıl şeylar seni tembel ve işe ya
ramaz yapar.
Kazaya kadere inanma. Bu sözler senin ömrünü
heder etti.
Baht, kısmet gibi sözleri unut da çalışarak ikbal
elini tut.
Nereye istersen zorla al götür. Gerekirse yeri, ye-
rinden oynat!
Bugün âlemde artık hükmeden yoktur. İlim ve fen
sayesinde böyle sözler kalmamış.
Her kişinin bahtı, revaç görmesi bilgisine, kuv-
vetine bağlıdır.
Neye niyet etmişsen bilginle var gücünü harca ki,
maksadına ulaş.
Bil ki maksadına ulaşırsın, Yerde, gökte, velhasıl
her ne ise
İlim ve beceri kazan, gayret et,ki, her zorluk kar-
şında çözülsün
İlimden kanatlar takınıp, yükseklere uç, yanılmaz
ol.
Âlemlere hükmet, tabiat bile senin kuvvetin kar-
şısında âciz kalsın.
Alemde hayat kuvvete bağlıdır, her şey ondan
doğar.
Kuvvetin varsa mutlu yaşarsın, yoksa yok olup gi-
dersin şüphesiz.
ÇOX YAŞA
(c.I,s.l22)
Ey Kâmil Paşa piponu çek, kahveni iç (de) sen çok
yaşa-
Türkler açıkladı, gördünüz mü? Yunan, Sırplar sa-
vaşmaya geliyor. Kâmil Paşa "Biz savaşa hazır de-
ğiliz" diye cevap verdi. Böyle akıla aferin.
Elm ü feraset bele olsun gerek,
Sebk-i riyaset bele olsun gerek,
Resm-i siyâset bele olsun gerek,
Ay berekallah sene Kâmil Paşa.
Qelyam çek, qehveni iç, çox yaşa.
Etse de düşmen size hergiz hede,
Yığma qoşun, cem eleme serhede.
Boş yere etmek ne gerek erbede,
Ger çalına zurna müridler coşa,
Hâşa siz ile bir adam sallaşa.
Mastika iç, ver uruğu qelyana,
Baxmaq, efendim, ne gerek qelyana.
İşleriniz olsa fena, ehyâna,
Min vapora, qaç Japon'a birbaşa.
Baxma qalan xırda qohum-qardaşa.
Hebs ele her yerde cavan Türkleri,
Çünki olar eyri qoyur börkleri,
Düşmeniniz terse geyib kürkleri,
Sizleri her vaxtda basarlar daşa,
Teqsirini yükle o dem yoldaşa.
Eybi nedir, düşse eğer partapart,
Vur, dağıt, öldür, yıxıl, öl, şartaşart.
Lobyanı zeytun yağı ile qızart,
Doğra daha bâmiyeni bozbaşa,
Sonra toyuq köksü ile get aşa,
Qelyanı cek, qehveni iç, çox yaşa,
Âferîn, ehsen sene Kâmil Paşa.
1912
(c 1, s. 150)
Telqraf günde verir xalqa xeber,
Balkan ehvâlma dâir yalanı.
Dönderib bir sürü dilsiz qoyuna,
Türklerin eskeri tek aslanı.
Yetişir Sofiya'dan taze xeber,
Getdi Bolqar qoşunu çox ireli.
Bir deyen yoxdu, canım, böyle ise,
Qırx kelisânı neçün verdi geri?
1912
(c.l, s. 153)
Telqraf müxbiri şerm eylemeyir,
Dönderib aslana Balkanlıları.
Tutdurur serçe kimi minler ile,
Her vuruşda yazıq Osmanlıları.
Balkanlılar müttefiqen çalışır,
Rum elinin tutanda bir köyünü.
Telqrafçı deyir: "On şehr alındı*.
Allah yıxsın yalancının evini!
1912
İlim ve feraset, reislik, siyaset bunu gerektiriyor
demek ki. Ey Kâmil Paşa piponu çek, kahveni içi
(de) sen çok yaşa!
Düşman sizi tehdit etse de, sınıra asker yığma, boş
yere karışıklık çıkarma, ne gerek var. Zurna ça-
lınsın müritler coşsun, sizinle bir adamın oy-
naması mümkün mü?
İçki iç kendini pipoya ver. Efendim, pipoya bak-
maya ne gerek var. işleriniz kötü gitse düzeltmek
için vapura bin, tek başına Japonya'ya kaç. Geride
kalan yakınlarını, dostlarını düşünme.
Genç Türkler börklerini eğri koydukları için her
yerde onları hapset. Düşmanınız kürkleri ters
giyip, sizleri taşa tuttuklarında suçunu yoldaşlarına
yükle.
Silahlar atılsa ne çıkar? Vur, dağıt, öldür, yıkıl, öl,
fasulyeni zeytinyağı ile kızart, bamyam bozbaşa
(yemek adı) doğra, bir de tavuk göğsü al, ye. Kâmil
Paşa piponu çek, kahveni iç, çok yaşa, aferin sana!
Telgraf, Balkanlardaki duruma (savaşa) dair her-
gün yalan haberleri halka verip, Türk askeri gibi as-
lanları dilsiz koyuna çeviriyor.
Bulgar ordusu çok ileri gitdi diye Sofya'dan yeni
haberler geliyor. "Canım, böyle ise, Kırk Kiliseyi
niçin geri verdiler" diyen yok.
Telgraf habercisi utanmadan Balkanlıları aslana
benzetip, her vuruşta binlerce Osmanlıyı serçe gibi
yakalatır, yazık!
Balkanlılar hep birlikte savaşıp, Rumeli'nin bir kö-
yünü ele geçirdiklerinde, telgrafçı "on şehir alındı"
der. Yalancının evini Allah yıksın.
 (el, s. 154)

Bölgü-bölgü olmuş bu gün Türkiye, Bugün Türkiye parça parça olmuş. Bir kısmı meş-
Bir destesi meşrûtiyyet isteyir. rutiyet ister, bir kısmı istiklali sever, bir kısmı cum-
Bir firqesi istiqlâliyyet sevir. huriyet ister. Hiç kimse, böyle bölünmelerin ye-
Bir destesi cümhûriyyet isteyir. nilgiye, mağduriyete sebep olacağım düşünmüyor.
Heç kes düşünmür ki, bu firqebâzlıq,
Meğlûbiyyet, meğdûriyyet isteyir.
1912
ÇOCUKLAR İÇİN ŞİİRLERDEN

YAZ
(c.I,s.l84)
O gün ki, fesli yaz olur, Bahar gelince, gece ile gündüz eşit olur. Havanın sı-
Gece, gündüz taraz olur. caklığı artar, artık soğuklar azalır. Dağların, ova-
Havanın artır istisi, ların karı erir, derelere doğru akar. Seller coşarak
Daha soyuqluq az olur. nehre ulaşır, nehrin sesi yükselir (suyu artar). O
Erir dağın, çölün qarı, zaman kırlangıç yuvasını yeniden yapar, yeşil ağaç-
Axar derelere sarı. lara konup, güzel şarkısını okur.
Gurultu ile sel geler,
Salar sedaya çayları.
Qaranquş ol zaman geler,
Yene tiker yuvasını.
Qonar yaşıl ağaçlara,
Oxur ğözel havasını. KUŞLAR
(c.I,s.l85)
1907
Çhışlar, quşlar, a quşlar. Kuşlar, kuşlar ey kırlangıçlar, gâh yerde gâh ha-
Qaranquşlar, a quşlar. vada "ceh ceh" diye ötün.
Ceh-ceh vurun burada,
Gâh yerde, gâh havada.
Qonun bu tek budağa, Bu dala konup çok uzağa gitmeyin. Ey kuşlarım,
Çox getmeyin uzağa. uzaklara gidip beni üzmeyin.
A quşlarım, getmeyin,
Meni qemgîn etmeyin,
Quşlar, necin gedirsiz? Kuşlar niçin gidersiniz, yoksa gezer misiniz? Eyvah
Yoxsa ki, seyr edirsiz? kuşlar uçtular, kayboldular, sesleri kesildi.
Quşlar uçdu, ekildi,
Vay, sesleri kesildi-
Bir ses gelir uzaqdan, Uzaktan bir ses gelir, dinlerim. (Bu ses) kışın yakın
Men dinlerem bayaqdan. olduğunu, buraların soğuduğunu söyler.
Söyler ki, qış yavuqdur,
Sizin yerler sovuqdur.
Var istice ölkeler, Sıcak ülkelere gitmekten hoşlanırız. Sabret, bırak
Qışda bize xoş geler. bahar gelsin, kar, yağmur azalsın, kuşlar güzel şar-
Sebr eyle, qoy yaz olsun, kılarını size hediye olarak getirirler.
Bir qar, yağış az olsun,
Sovqat getirer quşlar,
Size gözel mahnılar.
 NESR ESERLERİ
BEDBEXT AİLE
(el. s. 228-235)
Kars ve Erdehan'dan qaçıb qurtarmış bir -Çenab doktor, sehhet ümidi var mı?-deye
deste ac-yalavacl, çılçıplaq arvad-uşaqlar2 Tiflis'de müntezirâne haletle suâl etdi.
Müselmanlar mehellesinin küçelerinde3 sefil- Doktor:
sergerdan qalrmşdılar. O cümleden beli bükülmüş -Xeyir, onun işi müalicedenl3 keçib, -deye çi-
ağsaqqal Hemid adlı bir kişi, qoca bir arvad ile kü- yinlerinil4 oynatdı. Sonra başını aşağı dikib mü-
cenin bir terefinde, quru torpaq üstünde oturub on tekebbirâne bir haletle faytona terefis yollandı.
beş yaşında xeste bir oğlan uşağının başını dizi Qoca kişi:
üste almışdı. Qoca arvad daima xeste çocuğun -Doktor efendim. Allah xatirine, eğer müm-
üzüne baxarken gözlerinden axan qanlı, odlu yaşı künse müzâyige16 etme. Bir böyük külfetden
başındaki yırtıq şal ile silirdi. bircel? buna göz dikmişem,-deye qorxulu bir edâ
Xeste çocuq benizi saralmış, qızdırmadan leh- ile doktorun önüne keçdi.
leyirdi. Tez-tez, kesik-kesik nefes alırken çox-çox Doktor dayanıb fikre getdikdenl8 sonra:
öksürürdü. Dodaqları quruyub üzünün geneleri -Hele bu dermanı veririz, baxahm nece olur?
inçelmişdi. Bîhuşluq5 hâlma düşmüş xeste titrek, Fakat...-deye sözünün âxırını söylemeyib mü-
zeif sesle: teezüfane bir edâ ile elini terpetdil9, sonra Müslüm
-Ay nene, bir az su -deye bulamq, solqun göz- Bey'e xudâhâfiz edib20 faytona eyleşdi.
lerini açıb yene de qapadı. Qoca kişi derinden bir Sevgili nişanesinin heyatından ümidi kesilmiş
âh çekib sâkitâne ağlarken ayağa durdu, yaxmdakı qoca kişi ayaq üste quruyub qaldı. Var e'zâsı tit-
qapmı açıb su istedi. Derhal Müslüm Bey adlı uzun rerken hökürtme çalıb2l ağlamaya başladı. Müslüm
boylu, xoş sîmalı bir cavan su getirib o kişiye verdi. Bey mehribanlıqla o yazığa22 teskinlik verib eve qa-
Qoca kişi suyu alıb xeyir-duâ ederken nevesininö yıtdı. Qoca Hemid gözlerinin yaşını eli ile silerek
yanına geldi. içeriye girdi. Nevesi23 ferasetle babasının24 po-
-Bala, su getirmişem, al iç. -deye uşağın başını zugluğunu derk etdiyinden yataqda dikelib:
-Baba, buraya gel.-deye onu çağırdı.
eli ile qaldırdı. Hemid kişi nevesine yaxmlaşıb:
Xeste çocuq titrek, arıq? elini uzadıb su qabma -Bala, sözün nedir?-deyib eyleşdi.
yapışdı ve bîhis bir halda sudan bir nece udum ic- Uşaqcıq de'feten arıq, nazik qollarmı qaldırıb
dise de, peyderbey öskürük onu lap dilden saldı. babasının boynuna saldı, nenesi de sevgili balasını
Müslüm Bey bu heynde qapmın ağzında dayamb qucaqladı. Her üçü şiddetle ağlaşdılar. Sonra xeste
onların bu felâketli hâlma baxırdı. Qoca kişiye xi- çocuq:
taben: -Baba, men bilirem, doktor sene ne söyledi-
-Emi, bu uşag senin neyindir, oğlundur mu?- deyib yene de baba ve nenesini qucaqladı ve başını
deye suâl etdi. babasının çiynine qoyub tövşüye-tövşüye25 bir
Hemid kişi yene bir âh çekib: qeder sâkit oldu. Biraz dinceldikten sonra:
-Qardaş, bu uşaq menim nevemdir, oğ- -Baba, atamdan26, anamdan sonra men daha
lanlarımı öldürdüler, qızlarımı, gelinlerimi esir ölmeyimi isterem. Ancaq sene vesiyyetim odur ki,
apardılar. Men başıbelâlı ancaq bu uşaqcığı bir sebr ele, çox ağlama. Ne etmeli, qezâdan27 bizim
noile götürüb qaçmışam. O da yolda bir noile xes- üçün bele28 imiş...
telendi. Şükür Allah'ın keremine.-deyib de ağ- Qoca kişi saqqalı uzunu axan göz yaşlarını si-
lamaq boğazım tutub sakitleşdi. lerek:
Müslüm Bey nehâyetde bu sözlerden qem- -Bala, ölüm menim üçündür. Allah senin ölü-
lendi. Daha bir söz demeyib evine qayıtdı8. Bir qe- münü mene göstermesin. Qorxma, bala, Allah
derden sonra küceye çıxıb: qoysa sağalarsan29.-deye nevesinin üz-gözünü tu-
-A kişi, emi. Uşağı eve getiriniz.-dedi. marladı30.
Müslüm Bey'in bu mehebbetinden felâketzede Xeste çocuq:
ailenin üzünde şâdlıq eseri göründü. Müslüm -Baba, men bilirem ki, âxır nefesimdir. Ancaq
Bey'e xeyir-duâlar ederek xesteni içeri apardılar^. senden teveqqem odur ki, meni özün qebre qo-
Müslüm Bey onlara menzil verib rahat ele- yasan ve eğer bu seherde qalmalı olsanız, tez-tez
dikden sonra: menim qebrimin üstüne gelersen, meni unut-
-Men gedib uşaq üçün hekim getirim. -deye mayasan,-deyerek nefesi kesildi. Yene de baba ve
onlara teselli verdi. nenesini qucaqlayıb her üçü ağlaşdılar. Müslüm
Bir o qeder keçmemişdi ki, xezlO paltom, qara Bey onları ovudut3l teselli verdi. Sonra doktor yaz-
şlyapalı, çalsaqqal bir doktor Müslüm Bey ile bir- digi nüsxeni öz nökerine verib derman almağa gön-
likde içeriye dâxü oldu. Xesteni müayine edib derdi. Sonra Hemid kişiye xitaben:
nüsxell yazdıqdan sonra dışarı çıxıb getmek istedi. -Emi, sesin ne üçün xırıldar? Meğer sen de
Hemid kişi doktorun eqebincel2 gelib onun ayaq- xeste misen?-deye soruşturduqda qocanın eyâlı:
larına yıxıldı. Onun ölü renginde olan uçuq be- -Ay başına dönüm, xeste deyildir, lâkin üç
nizinde korxu elâmeti müşahide olunurken:
1. aç acına 2. kadm-çocuk 3. sokaklarında 4. bakımsız-perişan 5. baygınlık 6. torununun 7. zayıf 8. döndü 9. götürdüler
10. yün 11. reçete 12. ardısıra 13. ilaç yapmaktan 14. omuzlarını 15. doğru 16. esirgeme 17. sadece 18. düşündükten 19.
kaldırdı 20. veda edip 21. hıçkırarak, hüngürhüngür 22. zavallıya 23. torunu 24. dedesinin 25. nefes nefese 26.babamdan
?7.kader, alınyazısı 28. böyle 29. iyileşsin 30. sıvazladı 31. avutup
gündür ki, çöllerin buzu, qarı, bu yazığın qidası,
xöreyi olmuşdur,-deye cavab verdi.
Müslüm Bey:
-Vay, siz acsmızmışi... Bes ne üçün, niye söy-
lemeyirsiniz?-deye derhal onlar üçün yemek te-
darük etdi ve bir qeder de süt getirib xeste çocuğa
içirtdiler. Bir saatten sonra nöker2 derman3 getirdi.
Müslüm sonra öz işine getdi.
Lâkin esr4 zamanı idi ki, xesteye gişveS âriz
oldu. On deqiqeden sonra ayıldısa da, lâkin bütün
ehvâlı ağırlaşmağa üz qoydu. El-ayağı soyudu, al-
nında soyuq ter elâmeti göründü, verilen dava-
derman boğazından keçmeyib cehenglerinden 6 ba-
yıra töküldü. Gecenin yarısına geder bu hâl ile
qaldı. Sevgili balasını bester-i ehtizârda? gören
qoca arvad8 yumruqla öz sinesine vurarken:
-Ay kişi, görmeyirsen mi, heç olmasa yasin
oxu, balam Qur'an'sız keçinmesin-deye hayqırdı.
Bedbext qoca kişi caşıb9 özünü itirdiyindenio
"Yasin" evezine "Hemd sûresi" oxumağa başladı.
Bir o geder keçmedi ki, xeste çocuğun üzüne ölüm
rengi qonub bir-iki çene çaldıqdan sonra nefesi qet
oldull. Bu vaxt o bedbext qocaların başında sanki
qiyâmet qopdu. Gecenin yarısı özgel 2 evinde qerib
ölkede ev sahibi nârahat olmasın deye ixtiyarsızl3
ucalan^ 4 feryadlarmı sinelerinde boğarken o so-
yumuş bedeni qucaqlayıb sızıldadılarl5.
1915

SAHNE ESERLERİ

YOXSULLUQ EYİB DEYİL

(c.I, s. 241 - 244)
(Rus Ediblerinden A.N. Ostrovski'ye Nezîre)
KONU: Hacı Demir'le Sefer qardaşdırlar. Hiyleger Hacı Demir ata malının büyük
bir qismini özünelö götürüb ve daha da varlanıbl7. Sadelövh Sefer ise payına düşen
pullarıis kefi9 meclislerine serf edib. Hacı artıq dilenci köküne20 düşmüş xeste qar-
daşına yardımcı olmaq istemir. O, Ehmed adlı varlı bir mülkedâra saxta paralar ve-
rerek qazanmaq haqqmda düşünür. Hacı'nın mirzesi, semimi ve vicdanlı bir gene
olan Yusif, Sefer'i de hemin2i meclise davet edir ve fikirleşir ki, Haci Ehmed Bey'den
alacağı paraların xatirine, ya da ondan utanıb qardaşına da bir az yardım gösterer.
Lakin tamahkâr22 Hacı ac ve xeste qardaşını evinden qovur, onun daşürekliliyini
gören Ehmed Bey evvelceden razılaşdırılmış anlaşmanı pozur, Yusif de daha Hacı
Demir'e hidmet etmek istemir.
İKİNCİ PERDE
Hacı'nın evi. Bir nece23 dene stol24 ve miz25 dü- Hazır veksel kağızı var, yazarıq.
zülüb, lampa yanır. Bu mel'ûna her ne elesen azdır,
Hacı eyleşmişdir26. Yusif dâxil olur. İçkiçidir, fâsiqdir, bînamazdır.
Qelp pulları verrik ona tenzile,
HACI Hemin burda qol qoydurruq veksile.
Yusif, geldin? Gel, eyleş görek ne var? Sonra getsin ha çığırsın, bağırsın,
Yusif eyleşir. Her ne gelse elinden, goy qayırsm.
YUSİF YUSİF
Sağlığınız. Gelmeyibdir bes olar? Hacı, belke işin üstü açılar,
Xalgın yanında bizi rüsvây gılar.
HACI Qet-i nezer ondan da bedter daha-
Nece olar27? Yalqizca bir Ehmed Bey, Olur, bu iş acıq geler Allah'a.
Nökersiz28, yoldaşsız bura gelecek.
YUSİF HACI
Bir adamı tek çağırmazlar qonaq29. Yox, yox senin bu fikrin boş xeyâldır,
Bu cür adamların malı halâldır.
HACI O, Allah'a, Peyğembere inanmır,
Bu ne sözdür? Hele uşaqsan, uşaq. Araq-çaxır içir, korxmur, utanmır.
Ne var xalqı yığıb bura dolduram? Alimlerin dalısmca danışır,
İsteyirem men beye tele quram. Dinden-dondan çıxıb çox azgmlaşır.
Biraz da qelp pulum var, heç bilinmez, Bu esnada Sefer dâxil olur. Hacı durur ve qezebli
Verrem ona, xerçlene, ya xerçlenmez. bir halda
1. açmışsınız 2. hizmetçi 3. ilaç 4. ikindi 5. baygınlık 6. dudaklarından 7. yatakta can çekişirken 8. yaşlı
kadın 9.şaşirıp 10. kendini kaybettiğinden 11. nefesi kesildi 12. yabancı 13. elinde olmaksızın 14. yükselen 15. ağ
ladılar 16. kendine 17. zenginleşip 18. paraları 19. keyf 20. durumuna 21. aynı 22. açık gözlü 23. kaç 24. masa 25. san
dalye 26. durmuştur 27. nasıl olur 28. hizmetçisiz, arkadaşsız 29. konuk
HACI
Sene kim rüsxeti verdi geldin bura?
İtil, itil2, get cehenneme, gora.
YUSİF
Haci, senin üreyin ki, daş deyil,
Sâildir3 bu, tutaq ki, qardaş deyil.
Ne eybi var, qoy eyleşsin, şam etsin,
Ondan sonra qovsan yene qov getsin.
HACI
İndi yad4 adam gelecek, men nece
Qoyum onu burda qalsm bu gece?
Görürsen mi ağzından ne iy5 gelir?
Xalq yanında başımı yere soxur.
Ne ki, eve, tövleye de qoymaslar-
Bunu, tâ belke şal, qaşov oğurlar^.
MENZUM MEKTUBLAR
DOSTUM MİRZE ABDULLA ŞAİQ
CENABLARINA
(C.I,S.159-160)
Şaiqa, neylesin axıl3, söyle biçare veten?
Tapmayırl4 sehhet üçün derdine bir çare veten.
Yoxdur ümmidi-şefa hali-perişamnda,
Oxşayırl5 çox bele bir xestevü bimare veten.
Veten oğlanları müsteğreqi-xabi-qeflet,
Tuş olubdur nece min zalimi-xunxare veten.
Doğranıb tiği-cefa ile mübarek bedeni,
Çekilib zülm ile Mensur kimi dare veten.
Ucalıb göylere etfali-veten feryadı,
Qan ile yazmış "enelhekk" derü divare veten.
Veten övladı ki, qefletde yatıbdır şebü rüz,
Şaki olmaz, ne eceb, Ehmedi-Muxtare veten.
Ham Faruqi-müezzem, hanı ol ezmi-qevim,
Ki, keramet ile qalib ola esrara veten.
Hanı ol şiri-xuda kim, özü yetsin dade,
Dinü millet gedir elden, yanır odlare veten...
Ham Bağdad kütübxanesi, Harun dövrü-
Ki, teveffüq ede islam ile küffare veten.
İbn Xeldun, hanı, Ellame, hanı İbn-er-Rüşd,
Fexri-razi hanı razın deye ol yare veten.
İbni Sina hanı, Sedra hanı, Firdovsi ham-
Ki, mübahet ede bu esrde onlara veten.
Berader!
Biz eğer olsa idik ayeyi-Kur'ane müt'i
Omaz idik bele sergeştevü avare veten.
Yene bu derdlerin çaresi Baküden olur,
Çeşmi ümmid tutubdur ora hemvare veten.
Dem o demdir ki, vuraq biz de demi-ünsiyyet,
Besdilö bu cehli-şeqavetle yana nare veten.
Vetenin illetine beyti-şefadır Bakı,
Bu mekandan tapacaq çare dili-zare veten.
Çeşmeyi-abi-heyat orda olur çün eri,
Xızrı rehber qılıb ol merdümi-huşyare veten.
Xasse bu derde gözel nüsheler "İrşad" yazır,
Geler ol nitqi-Mesiha ile göftare veten.
Çoxdur ümmid bu tedbir ile tapsın, Sehhet,
Def olub illeti qemden dexi qurtare veten.
l.izin 2. defol 3. dilencidir 4. yabancı 5. pis koku 6. çalar 7. sadece 8. kötü konuşsam 9. doğrudur 10. gençlikte 11. yanılmışım
12. muhakkak 13. "yani" manasında 14. bulamaz 15. benzer 16. yeler 17. hepimiz 18. uyandırmak 19. ulaştırmak, kavuşturmak
SEFER
Men bilmirem, insanmısan, ya heyvan,
Beş deqiqe sebr qılıb bir dayan.
Qoy sözümü deyim, birce7 qulaq as,
Pis danışsamS döydür, qovdur, daşa bas.
Düzdür^ cavanlıqdal0 yoldan azmışam,
Öz-özümçün derin quyu qazmışam.
Sehv etmişemiı, pis olubdur mürebbim,
Sen atsan da, atmaz yeqînl2 ki, Rebb'im.
Hacı kemâl-i küduretle üzünü bundan o terete.
Evirip acıqlı dirseklenip ona baxır.
Sürücünün şerqisinde veten sesi dinlenir
Gâh ruxuma behçet verir, gâh qelbime qem gelir.
Ne ışıltı, ne de çıraq, ne bir qara daxma var
Her yer bütün yiyesizlik, her yer bütün qalm qar
Feqet herden baxar uzun-uzaq çöllere
El'an verst ağaçları gelir ancaq nezere.
YAZMAM
FİRUDİNBEY KÖÇERLİ CENABLARINA
(c. II,s. 161-162)
"Yazmasın taze ne şeyler?" -deye sordun menden,
Ruhumun tarma mizrabzen oldun, qardaş!
Sabir ile bele mektubu çox aldaq senden,
Her ne yazdıqsa, ona bani sen oldun, qardaş!
Bir zaman Nasehü Terrar ile Sabir, bende,
Yaşayırdıq hamimizi? qeflet ile ferxende.
Birimiz mersiyeguluqda böyük şair idi,
Birimiz sağere mail, birimiz canane.
Birimiz hecvde Yeğma kimi çox mahir idi,
Laubali keçinirdi günümüz rindane.
O perişan yuxudan sen bizi bidaris etdin,
Doğru, düz yolda çalışmaqlığa vadarl9 etdin.
Leyk çox keçmedi dövran bizi bidad etdi,
Ax, o ce'miyyetimiz tezce perişan oldu.
Mövti-terrah o sefa bezmini berbad etdi,
"Sabir öldü" -demirem, şe'r evi viran oldu.
Yazmağa mane olur tefrife düşdüklerimiz,
"Ağlaram yadıma geldikçe gülüşdüklerimiz".
Yazamam, menden olubdur daha bizar qelem,
Men tefekkürde, o sakitliye mecbur olmuş.
Yazamam, boğmadadır ruhumu böhranü elem,
Xelecanlarla könül çarpmada rencur olmuş.
Boş kağızlarda qelem cızsa da göz yaşlarımı,
Qıymaram heç unudan sevgili yoldaşlarımı.
Ah, o gözler ki, nigahile dilü didelerim,
Açılırdı, daha bir de meni şad etmeyecek.
O dodaqlar ki, qülümsenmeyi ile kederim,
Qaçılırdı, meni "Sehhet" -deye yad etmeyecek.
Ah, o gözler yumulub tozlar ile dolmuştur,
O dodaqlar bürüşüb qonça kimi solmuşdur.
1911
 TERCÜMELERİ

BALIG, ÖRDEK VE XERÇENG Tek çalınan zmqırovlar9 uzun-uzun guruldar,

Usandıran bir ses ile vıyıldar...
(c. II, s.79)
Sürücünün şerqisinde veten sesi dinlenir,
Bir balık ördek ile bir xerçeng ,1 Gâh ruhuma behcet verir, gâh qelbime qem gelir.
Bir zaman oldu üçü hemaheng2
Ne ışıltı, ne de çıraq, ne bir qara daxma var. Her
yer bütün yiyesizlik, her yer bütün qalm qar.
Yüklüce bir araba çekmek üçün,
Öz yerinden onu debertmek3 üçün,
Feqet herden baxar iken uzun-uzaq çöllere
El'an verst ağaçları gelir ancaq nezere.
Qoşulub çekdiler ise ne qeder,
Oldu zehmetleri âxırda4 heder.
1912
Araba getmedi esla qabağa5,
Deyesen batmış idi bir batağa.

Bes neden ötrü bu iş müşkül idi,

Yük deyil, çox da ağır, yüngül6 idi. GÜN DOĞAR, BATAR...

Ördeyin meyli göye uçmaq idi, (c. II, s.160)

Balığın qesdi suya qaçmaq idi.

Gerçi xerçeng de güc etmekde idi, A.M. Qorki'den

Fikri Heyf'a, geri getmekde idi.
Gün ki, seherler çıxar, axşam batar,
Burda kim haqlı, müqessir kimdir? Eksilemez zulmeti zindanımın.
Qoy onu bilsin o kim, hâkimdir.
Sanma ki, bir lehze keşikçim yatar,
Bu qeder biz bilirik ki, bu cehet- Fikri qalıb mende nigâhbânımın.
Qalmış orda araba bîhereket...
Her nece istersen ele çek keşik,
1907 Arxayınio ol, men buradan qaçmaram.

İsteyirem gerçi men azadelik,

QIŞ YOLU Zenciri amma bacarıb açmaram.

(c.II,s.139) Ax siz, a zencîr, a zencîrlerim.

Siz de demir bekçimsiniz her zaman.
A.S.Puşkin'den
Sizleri müşküldür açım, sindirim11,
Dalgalanan dumanların arasından ay çıxır, Çatladı bağrım aman Allah, aman...
Qemli yatan sehrâlara qemli-qemli nûr saçır.
1912
7
Qış seferi, tek yol könlü darıxdırır , can sıxır,
Arabanı sürükleyen harın atlar tünd qaçır8.

1. akrep 2. uyumlu 3. oynatmak, kımıldatmak 4. sonunda 5. önce, ileriye 6. hafif 7. can sıkıntısı vermek 8. iyi kaçmak
9. çıngırak 10. emin 11. kırmak
 MAKALELERİ
QARA XEBER
(c. II, s.10-11)
Ey qârel. Meqalemin serlövhesi2 nezerinize
çarpdıqda bir müsîbet xeberi olduğunu yeqîn3 ki,
bileceksen. Ve lâkin hansı4 büyük bir ne'metin mil-
letten fövt getdiyini duymamış isen, qoy deyim:
qezetleri, jurnalları oxuduqda o hevesle oxuduğun
gözel-gözel şe'rler, şirin-şirin mezmunları, duzlu-
duzlu sözler ki, bir anda seni hem ağladıb, hem
güldürürdü-onları daha bir de görmezsen. Zira on-
ların nâimi, onların mübdei, onların müxterei olan
sevgili, eziz şâirimiz Sâbir Efendi elimizden getdi.
Yalnız bir istekli refîq5, mehriban6 dost itir-
diyimden bu qeder müteessir deyilim. Bir böyük
millet bir böyük şâir itirdiyinden? kederim bil-
müzaifedir. Sabir'in vefatı millet üçün bir ziyân-i
ebedidirö, bir zerbe-yi felaketdir ki, onun ağrısını9
millet öz vücudunda hele sonralar terkedecekdir.
Biz indiliklO buralarını danışasıll deyilik. Elhal
Sabir'e bir qeder ağlamaq isteyirem, ey qâre. Sö-
zümü mövqesiz!2 görüb de mene serzeniş etme. O
böyük şâire, o istekli, eziz refiqime xitaben qelemin
hissiyyatını beyan etmekden keçmem, deyirem:
Sabir! Alimler, edibler, şâirler ölende sen onlar
üçün mersiyyelS yazırdın, nitqler söylerdin. İndi
senin üçün mersiye oxuyan yox mu, eceba? Xeyr,
ne qeder ölmemişem, seni yaddan çıxartmaraml4.
Sen yaddan çıxmazsan, sen âlem-i me'nada dirisen.
Bir milleti diriltmeye çalışan özü öler mi? Yox,
ölmez!
Sâbir, az vaxtda milletimize çox xidmet etdin.
Senin xidmetine dair nitqler oxunmadı, eyyâm-i
heyatma dair meqaleler dinlenmedi, qırx sekkiz se-
nelik bir ömrde sabun uyanının kenarında odlar-
alovlarlS içerisinde tâqetfersa zehmetlerle milletin
üçün çalışdın, dövre-yi heyatın qayet melâletli
keçdi, yaşadığın mühitden cismen, ruhen, bedenen
cefâdan geyri bir şey görmedin. İşte bu soyuql6
nezmlerimle sene mersiyexân olacağam.
1911
I. okuyucu 2. başlığı 3. muhakkak 4. hangisi 5. arkadaş 6. samimi 7. yitirdiğinden 8. sonsuz kayıp 9. acısını 10. şimdilik
II. konuşacak 12. yersiz 13. ağıt 14. unutamıyorum 15. alev 16. soğuk 17. güldürü 18. mizah yolu 19. yıl 20. önce 21. eski
22. zamana kadar 23. taklide 24. kullandığı 25. sırf 26. milletinin 27. yeni
SÂBİR
(c. II, s.12-13)
... Vetenimiz edebiyyat âleminde dâhiyane bir
şâir yetişdirmişdi. Azerbaycan Edebiyyatında en
evvel bir çığır açdı ki, ondan müqeddem kimse o
gözel şivede yazmamışdı. Noqsanlarımızı, eyib-
lerimizi mezhekel7 ve mezah teriqil8 ile qayetde
şirin ve herkesin anladığı bir dil ile, qehqehelerle
oxudub İslaha çalışırdı. Ne çare. ki, ancaq beş İN9
qeder edebiyyatımıza xidmet edebildi. Ondan mü-
qeddem20 yazdığı şeyler bütün köhne2l şivede idi.
Amma bununla bele bu beş ilin müddetinde ede-
biyyatımızda böyük bir inqilâb yetirdi ki, bu te'siri
ezimi tehlil edecek qeder müsâidem olmadığı üçün
bir nece sözle fikrimi tebcîs edeyecem.
"Molla Nesreddin" mecmuesinin intişara baş-
ladığı zamanacan22 bizde me'na-yi heqîqisiyle ede-
biyyat adlanan lâyiq eser yox kimi idi-xeta etmiş
deyilem zenn edirem.
"Molla Nesreddin" meydana çıxmca artıq her
sahib-i zövq Sâbir efendinin ondaki nümune-yi
e'şârına meftun olmaqdan özünü alamadı. O gözel
şe'rleri oxuyub anlayanlar, o güzelliklerin zövqüne,
ferqine varanlar onları hifz etmeye heves etdiler.
Şâirlerimiz, yaxud müteşairlerimiz o şîve-yi müs-
tehsende yazmağa, teqlide23 başladılar. Daha bil-
merre köhne üslûb terk olundu.
Halbuki Sâbir Efendi haman ilk şe'rlerini neşr
etdiyi zaman keçmiş şâirlerimizden qezeliyyât ve
qesideden başqa bir şey görmemişdi. Eserlerinde iş-
Ietdiyi24 ibareler ve yeni mezmunlar kimseni teqlid
deyil, mehz25 öz fikirlerinin neticesidir.
Bununla demek isteyirem ki, Sâbir Efendi mü-
qellid deyil, belke ele müceddir ki, köhne şe'rlerle
yeni şe'rler arasında bir esrlik geder uçurum açdı
ki, bir daha geri dönüb de o uçurumu atlanmağa
kimsede cür'et ve cesaret qalmadı.
Bir kere düşünülsün: edebiyyatımızda ne
qeder böyük bir te'sir, ne qeder ezim bir inqilab vü-
cude getirmiş.
Gelelim siyaset âlemine. Me'lumdur ki, Fransız
şairlerinden Şatobrian Fransız qövmünün26 seltenet
xanedanından olan burbonlarla Napoleon Bonapart
arasındaki müqayiseye dair bir kitab yazmışdır ki,
Burbon xanedanmdan olan Fransız kralı XVIII
Lui'nin özünün e'tirafmca, bu kitab ona bir or-
dudan ziyade xidmet etmişdir. Men de iddia edi-
rem ki, Sabır Efendi'nin da asarı bu beş il müd-
detinde İran meşrutesine haman növl bir ordudan
ziyâde xidmet etmiştir.
1911
MÜQEDDİME
(c. II, s.34)
"Meğrib güneşleri" kitabına
Avrupalıların fünûn ve senaye-yi zahiride te-
reqqileri ne ise, menevî cehetden edebiyyatları da
o payede2 tereqqi etmişdir.
Qerbin târix-i edebiyyatı bize gösterir ki, on-
ların edebiyyatda bu derece-yi kamâla ye-
tişmesinin sebebi qedim3 Yunan ve Roma ede-
biyyatlarmı öz dillerine tercüme etmeleri
olmuşdur. Hal hazırda Rusların bu qeder parlaq ve
geniş edebiyyatma âşinâ olanlar bilir ki, Puşkin ve
Lermontov'un eserlerinde Bayronizm deye İn-
giltere şairlerinden Lord Bayron mektebinin ne
qeder nüfuz ve t v siri olmuşdur. Ve lakin bizler
l.yeni 2. derece 3. eski 4. gibi 5. Orta Çağ'a 6. yakın 7. böylece de 8. böyle 9. kendi 10. herkim 11. sahiplenirse
12. mecbur 13. aydınlansın 14. zenginleşsin.
isek, her şeyde olduğumuz kimi4 edebiyyatımızda
da haman qürûn-i vüstâye5 yavuq6 bir halda gal-
mışıq. Bunun yegâne sebebi odur ki, Avropa li-
sanlarına âşinâ olanlarımız Türkçe bilmeye te-
nezzül etmemişler ve hemçinin^ Türkçe bilen
şairlerimiz ecnebi lisanlarını öyrenmeye e'tina et-
memişler. Odur ki, haman mehdûd daireden ke-
nara çDcabilmemişik.
Avropalıların öz edebiyyatı o qeder vace' ol-
duğu halda, yene Ereb ve Fars'ın meşhur edib ve
şairlerinin eserlerini öz dillerine tamamen tercüme
etmişler. BeleS olan suretde biz ne üçün Av-
ropalıların asarını öz9 lisanımıza tercüme etmeyek?
Elm heç milletin malı deyildir. Herkesi 0 yi-
yelenmekll istese, onundur. Bu metleb meni
vadarl2 etdi ki, Qerb Edebiyyatından beqedr-i
qüwe öz dilimize tercüme etmekle ehâlimizi on-
ların asarına âşinâ edim. Tâinki o şümûsi elm ü ir-
fanm envâr ü e'şüesi ile bizim de zülmetde qalan
duygularımız işıqlansınl3. Xaricî lisanlarına âşinâ
olmayan şairlerimiz onlara nezire yazmagla yeni-
yeni, gözel-gözel eserler meydana getirin. Bununla
bizim de edebiyyatımız dövletlensinl4 ve tereqqi
etsin. Buna göre de mecmue-yi nâçizâneme "Meğ-
rib güneşleri" ad qoydum. Bu fikrimi menden
başqa bir geyrisi de beyenerse teşekkür ederem.
1912