V - Yiğitlik Koşukları

(Qehremanlıq Neğmeleri)
(Ehliman Ahundov, Azerbaycan Halk Yazını, Türk çeviri
yazısına aktaran Semih Tezcan, Ankara-1978 s. 77-93)

'Köroğlu,, Dastanından

DAĞLAR QOYNUNDA MEYDAN BAŞINA

Meni binadan besledi, Qıratım kişneyib girer,
Dağlar qoynunda qoynunda, Atılar meydan başına,
Tülek1 terlanlar2 sesledi, Qılmc çekib delilerim,
Dağlar qoynunda qoynunda. Od eler düşman başına.
Dolanda igid yaşıma, Yaxşı er yaxşı at miner,
Yağı çıxdı savaşıma, Ortada gösterer hüner,
Deliler geldi başıma, Atılanda nize, şeşper,
Dağlar qoynunda qoynunda. Qaldırar qalxan başına.
Sefer eledim her yana, Ger girişsem çal-ha-çala,
Şahları getirdim cana, Quş gerekdi qanad sala,
Qıratım geldi cövlana3, Çekib uçurdaram qala,
Dağlar qoynunda qoynunda. Bey, paşa, sultan başına.
Kesdim yollar, vurdum karvan, Dava gününde Eyvaz xan,
Çekib soydum çox bezirgan, Yüz yağıya vermez aman,
Düşmenlere uddurdum qan, Dolanıb olasan qurban,
Dağlar qoynunda qoynunda. Bir bele oğlan başına,
Esir çekdim Çenlibel'e, İgidde olan namus, ar,
Qoç Koroğlu düşdü dile, Dar günde görer gücü kar,
Xan Eyvaz menimle bile, Koroğlu, deliler, Nigâr,
Dağlar qoynunda qoynunda. Yığılar dövran başına.

1. kurnaz 2. doğan, şahin 3. dolanma


MERD DAYANAR
Merd dayanar, nâmerd qaçar,
Meydan gumbur gumburlanı,
Delilerim meydan açar,
Düşmen gumbur gumburlanı.
Qoç igid bığın1 buranda,
Çekib yay oxun quranda,
Şeşper qalxana vuranda,
Qalxan gumbur gumburlanı.
Top açılar qalasmdan,
Haqq saxlasm balasından,
Koroğlunun neresinden,
Her yan gumbur gumburlanı.
QOÇ KOROĞLU
İgidler oylağı o Çenlibel'de,
Daşdan qala quran qoç Koroğludu,
Kinli paşalara meydan oxuyan,
Çox köhlenler2 yoran qoç Koroğludu.
Düşmenin üstüne quş tek aldıran,
Aslanlar dişinden ovu saldıran,
Xaqanlar başına şeşper çaldıran,
Qulac qollar buran qoç Koroğludu.
Dağları, daşları duman bürüse,
Qılınclar pas atıp qunda çürüse,
Misir, İstanbul, Şam tamam yürüse,
Tek qabaqda duran qoç Koroğludu.
Qayada tor qurub terlanlar tutan,
Yüz yağmı birden qol qola çatan,
Ereb at döşüne serdarlar qatan,
Er bağırlar yaran qoç Koroğludu.
Cünûn, eyleşibler erler qarşında,
Alaylar boşlanar ter savaşında,
Yeddi min yeddi yüz deli başında,
Şahlar üste varan qoç Koroğludu.
QIRAT, GEL
Çenlibelden seni deyib gelmişem,
Alma gözlüm, qız birçeklim3 Qırat, gel,
Demir libas, polad geyib gelmişem,
Alma gözlüm,qız birçeklim Çhrat, gel.
Ezelden bileydim senin halını,
Kesdireydim eşrefinden nalını,
Toxudaydım yüz gözele çulunu,
Alma gözlüm, qız birçeklim Qırat, gel.
Axurda qalar mı arpa sehere,
Üzengiler ne yaraşır yehere4,
Deliler salmışdı meni gehere5, Alma
gözlüm, qız birçeklim Qırat, gel,
1. bıyık 2. küheylan 3. perçem 4. eğer 5. öfke 6. yağma 7. mızrak 8. çatmak 9. boy
Menim atım atım-atım atılar,
Qulaqları qarğı kimi çatılar,
Ucuzluqda min tümene satılar,
Alma gözlüm, qız birçeklim
Qırat, gel.
MENEM
İsterem ki, tamyasan men merdi,
Çekib seherleri taladan6 menem,
Dava günü igid behsi düşende,
Cidanı cidaya7 çaladan8 menem.
Seyirdib Qıratı, girrim meydana,
Qızıb ceng elerem merd i merdana,
Hoy hoy ile qılıç çekib düşmana,
Leşi leş üstünde qaladan menem.
Koroğluyam, men qovğadan doymaram,
Qisasımı bey, paşaya qoymaram,
Qovğa günü yüz nâmerdi saymaram,
Merde öz qanını yaladan menem.
DAVA GÜNÜ
Delilerim, bu gün dava günüdü,
Müxennet ölkesi talanmaq gerek,
Merd igidler qovğa günü düşende,
Özü öz qanına bulanmaq gerek.
Merd igidler, ne're çekin davada,
Laçın kimi sona alın yuvada,
Misri qılmc cövlan qılsm havada,
Bağırsaq cemdek dolanmaq gerek.
Qoç Koroğlu ne'resinden tanım,
İçer ovuc ovuc düşmen qanmı,
Kesin paşasını, asın xanım,
Leş leşin üstüne qalanmaq gerek.
BENZERSEN
Üc yaşından beş yaşına varanda,
Yenice açılan güle benzersen,
Beş yayşından on yaşına varanda,
Arıdan saçılmış bala benzersen.
On dördünde sevda yener başına,
On beşinde yavan girer duşuna,
Çünki yetdin iyirmi dörd yaşına,
Boz bulanlıq axan sele benzersen.
Otuzunda keklik kimi sekersen,
İgidlik eleyib qanlar tökersen,
Qırxında eli haramdan çekersen,
Sonrası ovlanmış göle benzersen.
Ellisinde elif qeddin9 çekili,
Altmışında ön dişlerin tökülü,
Yetmişinde qeddin, belin bükülü,
Karvanı kesilmiş yola benzersen.
Sekseninde sinir yener dizine, Men âşıq Iengeridi6,
Doxsanmda qubar qonar gözüne, Gemidi, lengeridi,
Koroğlu der, çünki yetdin yüzüne, Çox bilib, az danışmaq,
Uca dağ başında kola benzersen. İgidin lengeridi.
SULTANIM Bir igid ki, atasından var ola,
Tülek terlan qürbet elde sar ola,
Qoç quzundan doğan quzu qoç olur, Bayazid'de nece gözel var ola,
Qoçaklardan qoçaq olur, sultanım. Aya aparmasam, ile qoymaram.
Qovğa günü qoç igidler şad olur,
Müxennetler nâçaq olur, sultanım. Badeler içmişem hele serxoşam,
Qorx o günümden ki qaynayam, coşam,
Qoç igidler öyüd verer özüne, Tülekler saldıran bir terlan quşam,
Müxennetin özü nedi, sözü ne, Şarlar şikarımı ala qoymaram.
Bir çox igid düşmanının gözüne,
Ucu almaz bıçaq olur, sultanım. Men âşıq ovun ovlar,
Gözlerin ovun ovlar,
Bir çox igid bir orduya daldadı, Alvız'dan qalxan terlan,
Qarı düşmen sağdadı, ya soldadı, Murğuz'dan ovun ovlar.
Qaçar qaçar reqibini aldadı,
Çayıtmamış1 haçaq2 olur, sultanım. Qırram qayaları, yıxaram dağı,
Xanlar zeher içer, sultanlar ağı,
Türk atının keherinden3, göyünden, Çenlibel'di qoç Koroğlu oylağı,
Qaçar miner yüyreyinden, yeyinden, Şah da gelse Çenlibel'e qoymaram.
Bir çox igid xeber aldı beyinden,
Beter savaş haçaq olur, sultanım. Men âşığam şonqara7,
Şikâr gerek şonqara,
Koroğlu der yarm qovğa qurulu, Cik cik deyen serçeler,
Qoç igidin evvel atı vurulu, Neyler şahin şonqara.
Acıqlanır üze qalxan burulu,
Sivri qılmc saçağ olur, sultanım.
NİYE DONDU
QOYMARAM
Ala gözlü Nigar Xanım,
Yığılsa mexluqat, qurulsa mehşer, Üzüm menden niye döndü?
İsrafil surunu çala qoymaram, Şene qurban şirin canım,
Çekerem qılmcı, girrem meydana Üzün menden niye döndü?
Uçurdaram, burda qala qoymaram.
Qoyun otlar quzu ile,
Men âşıq tehledenem4, Ayağının tozu ile,
Tek evli mehledenem. Müxennetin sözü ile,
Arasbar terlanıyam5. Üzün menden niye döndü?
Sonalar tehledenem.
İgidin yatmasın baxtı,
Xeber olsun Bayazid'in eline, Yana çevrilmesin taxtı,
Düşmemişiz men delinin eline, Koroğlunun melul vaxtı,
Hoy deyib minerem Qırat beline, Üzün menden niye döndü?
Bu qisası Rüstem-Zala qoymaram.

'Qaçaq Nebi, Dastanından

QAZAMAT8 İSTİDİ

Qazamat istidi yat bilmerem, ;. Qazamat istidi ağrıyır başım,

Düşmenim güclüdü batabilmirem, Axır gece gündüz qanh gözyaşım,
Ayaqda qandalaq9 qaçabilmirem, Olubdu daş divar menim sirdaşım,
Menim bu günümde gelesen, Nebi, Menim bu günümde gelesen, Nebi,
Qazamat dalını delesen, Nebi! Qazamat dalını delesen, Nebi!

1. dönmek 2. ne zaman 3. doru 4. gözlemek 5. doğam, şahini 6. onur 7. akdoğan 8. hapishane 9. pıranga
Men gelende şamamalar1 gülüdü, Nebi'nin Bozarı delidi, deli,
Dörd yanımı atlı qazax bürüdü, Çiyninde aynalı, belinde eli,
Yazıq canım qazamatda çürüdü, Nebi'nin kömeyi o mövlam
Menim bu günümde gelesen Nebi, Eli, Yağıdı soltana, bey xana Nebi,
Qazamat dalrnı delesen, Nebi! Bac alar, bac vermez divana Nebi!

MERD İGİDDİ Ön altı yaşında o qaçaq oldu,

Düşmenin gözüne bir pıçaq oldu,
Nebi'nin birçeyi oyma oymadı, İgidler içinde baş qoçaq oldu,
O Hecerden, Hecer ondan doymadı, Yağıdı soltana, bey xana Nebi,
Qırdı beyi, ham, birin qoymadı, Bac alar, bac vermez divana Nebi!
Deyirler, igiddi o nadan Nebi,
Tüfengi havada oynadan Nebi!
ÇISASALIBDI
Qaçaq Nebi ile Mehdi qardaşdı,
Onların mekanı qayadı, daşdı, Nebi'nin bığları eşme eşmedi,
İyidler içinde hamıdan başdı, Papağı gülleden deşme deşmedi,
Deyirler, igiddi o nadan Nebi, Nebi'nin atını heç at keçmedi,
Tüfengi havada oynadan Nebi! Beyleri qorxuya salıbdı Nebi,
Qoburnatdan qisas alıbdı Nebi!
Nebi merd igiddi, qoçaq oğlandı,
Dosta, yoldaşlara çox mehribandı, Bozatm ayağı aladı, ala,
Menim de bu canım ona qurbandı, Başına gelenler beladı, bela,
Deyirler, igiddi o nadan Nebi, Bey xanlar elinden hey çeker nala,
Tüfengi havada oynadan Nebi! Beyleri qorxuya salıbdı Nebi,
Qobumatdan qisas alıbdı Nebi!
Ne düşübsüz f ağır xalqm canına,
Rehminiz gelmeyir axan qanına, Nebi çıxıb qızıl pulu toplayır
Merd merdana durub geldim yanına, Aparıb yoxsula, aca paylayır,
Beyler üçün anam doğub merd meni! Nebi'ni dostları qonaq saxlayır
Bacarırsan indi özün tut meni. Beyleri qorxuya salıbdı Nebi,
Qoburnatdan qisas alıbdı Nebi!
Merd oğulam, beyden, xandan qaçağam,
Düşmenin gözüne iti2 bıçağam.
Yoxsul üçün ipek kimi yumşağam, AY QAÇAQ NEBİ
Sizin üçün anam doğub sert meni,
Bacarırsan indi özün tut meni. Nebi'nin gözleri aladı, ala, Qoç
Nebi olubdu düşmene bela,
Gel Nebi'nin yaxşı bax sen boyuna, Nebi'nin meskeni uca bir qala,
Evini dönderer matem toyuna, Qoy sana desinler, ay Qaçaq Nebi,
Sizin kimi sürü sürü qoyuna, Heceri6 özünden, ay qoçaq Nebi!
Anam doğub iti dişli qurd meni,
Bacarırsan indi özün tut meni! Dağların başları dumandı, duman,
Nebi'den çekirler zalımlar aman,
BAC ALAR Qoç Koroğlu kimi Nebi qehreman!
Qoy sana desinler, ay Qaçaq Nebi,
Gümüş stekanlı3, qızıl tavalı, Heceri özünden, ay qoçaq Nebi!
Uşaqlara deyin, döysün qavalı,
Atlananda qoburnatdan havalı, Nebi'nin qaşları qaradı, qara,
Yağıdı soltana,bey xana Nebi, Düşmen üreyine vurubdu yara,
Bac alar, bac vermez divana Nebi! Beyleri, xanları getirib zara,
Qoy sana desinler, ay Qaçaq Nebi,
Maltepe'de qend4 i şeker ezdiler, Heceri özünden, ay qoçaq Nebi!
Qanvoyları yolun üste düzdüler,
Nebi'nin admı qaçaq yazdılar, Gün çıxıbdı günortanm yerine,
Yağıdı soltana, bey xana Nebi, Hecer xanım qalxıb atın beline,
Bac alar, bac vermez divana Nebi! Eşrefi, mirvarı düzüb teline,
Qoy sana desinler, ay Qaçaq Nebi,
Heceri özünden, ay qonçaq Nebi!

l.güzel kokulu bir kavun 2. hızlı 3. cam bardak 4. kelle şeker 5. omuz 6. Kaçak Nebi'nin eşi
 :

AMANGÜNÜDÜ
Qazaxlar geyibdi qırmızı tuman,
Gorus'un qaşmda yıxılıb yatdım, Nebi'ni tutalı geldi bir duman,
Ehtiyatı elden kenara atdım, Ses ucaldı, kömek et, Allah aman!
Düzü, xecaletden qan tere batdım, Qoy sana desinler, ay nadan Nebi!
Bozat, qurtar meni, aman günüdü, Divanı dalınca oynadan Nebi!
Yoldaşlarım darda yaman günüdü!
Araz qırağında4 bir gülle atdı,
Bozat, seni ser tövlede bağlaram, Otuz iki qazağı qol qola çatdı,
And içirem, seni meKmer1 çullaram, Gömgöy çemenlikde uzanıb yatdı,
Eğer meni bu davadan qurtarsan, Qoy sana desinler, ay nadan Nebi,
Qızıldan, gümüşden seni nallaram, Divanı dalınca oynadan Nebi!
Bozat, qurtar meni, aman günüdü,
Yoldaşlarım darda yaman günüdü! Göytepede qend i şeker ezdiler,
Qanvoyları yol üstüne düzdüler,
Gümüşden döydürrem senin nalını, Nebi'nin adını qaçaq yazdılar,
Yüz gözele hördürerem2 yalını, Qoy sana desinler, ay nadan Nebi,
Sen gel qoç Nebi'nin pozma halını, Divanı dalınca oynadan Nebi!
Bozat, kurtar meni, aman günüdü,
Yoldaşlarım darda yaman günüdü! Nebi çıxıb Gorus'un qaşma,
Dostun, aşnasm yığıb başına,
Aynalı tüfengi basıb döşüne,
BESLEDİ Qoy sana desinler, ay nadan Nebi,
Divanı dalınca oynadan Nebi!
Nebi bizim yerde bir can besledi,
Kakili3, birçeyi desde destedi, Her terefden güçlü qoşun5 yürüdü,
Elinde aynalı, atın üstedi, Nebi'ni bir deste qazax bürüdü,
Qoy sana desinler, aynadan Nebi, Hecer xanım qazamatda çürüdü,
Divanı dalınca oynadan Nebi! Qoy sana desinler, ay nadan Nebi,
Divanı dalınca oynadan Nebi!

"Settarxan"dan
FERRAC OĞLAN
Settarxan'am, ayrılmaram elimden,
Settarxan'm eyneyi6, Qurtarmaz davada yağı elimden,
Qur'an'dandır köyneyi, Eyleyerem ne çıxıbsa dilimden,
Salyan'dan gelir kömeyi7, Elac oğlan, elac oğlan, Ebülfezle
Elac oğlan, elac8 oğlan, ferrac oğlan.
Ebülfezle ferrac9 oğlan.
Settarxan minib boz attı,
Sağ ol seni, Benderbalı, Qoynuna qoyub saati,
At oynayar, töker nalı, Çıxar Tebriz camaatı,
Qılıncından damar qanı, İnşallah cahad eyler,
Elac oğlan, elac oğlan, Milleti rahat eyler.
Ebülfezle ferrac oğlan.
OLDUN
Settarxan'ı at üstünde gören var,
Siyah zülfün dal gerdende hören var, Azeri elinin qehreman oğlu,
Onlar çoxdu, bize kömek duran var, Azadlıq yolunun qurbanı oldun,
Elac oğlan, elac oğlan, And içdin vetene, igid Settarxan,
Ebülfezle ferrac oğlan. Yurdunun vüqarıiı, imanı oldun.
Settarxan getirib araba qendi, Veten xainile eledin cengi,
Tamam sirab10 edib seheri, kendi, At saldın meydana, çekdin üzengi,
Qurub düşmenlere o, yene fendi, Düşmenin qorxudan saraldı rengi,
Elac oğlan, elac oğlan, Onların qetlinin fermanı oldun.
Ebülfezle ferrac oğlan.
1. kadife 2. örürmek 3. kâkül 4. kıyı 5. ordu 6. sırtı 7. yardım 8. çare 9. kaygıları dağıtan 10. doyurmak 11. vakar
Sen idin serkerde Azerbaycana,
Azadlıq yolunda durdun merdana,
Quduz celladları boyadm qana,
Öz ana yurdunun sultanı oldun.
Sen yaratmaq üçün gözel çağları,
Güneş tutsun dedin uca dağları,
"Qaçaq Rüstem"den
SÖNDÜRDÜN
Gelin gedek Xoruzlunun düzüne düzüne
Ay, gülle deyib Urustamın dizine dizine,
Xeber getsin Cavad xamn qızma qızına,
Ay, nece qıydın Urustamı2 öldürdün,
Zalim oğlu, şam çırağı söndürdün söndürdün,
nâmuradı öldürdün.
Açılıbdı Xoruzlu'nun çiçeyi çiçeyi,
Ay, qana batıb Urustam'ın birçeyi birçeyi,
1. ışık 2. Rüstem 3. güzel
Qızıl güller açdı Tebriz bağları,
O azad bağların bağbanı oldun.
Şö'lesi1 sen oldun bağlı gözlerin,
Qüweti sen oldun möhkem dizlerin,
Güneşi sen oldun güler üzlerin,
Temiz üreklerin vicdanı oldun.
Yığılıbdı Cavad xanm göyçeyi göyçeyi3,
Ay, nece qıydm Urustamı öldürdün,
Zalim oğlu, şam çırağı söndürdün, söndürdün,
nâmuradı öldürdün.
Gedin atama deyin ağlamasın, düşgündü düşgündü,
Ay gülle deyen
Urustam'a üç gündü, üç gündü,
Qannı köpük deryalardan daşğmdı daşğındı,
Ay, nece qıydın
Urustam'ı öldürdün,
Zalim oğlu, şam çırağı söndürdün söndürdün,
nâmuradı öldürdün.
V