Digital Music Cultures – Essay over 'Cyborgfunk'

Paul de Nooij
Studentnr: 3456102
Email: pdenooij@gmail.com
Docent: Isabella van Elferen
Inleverdatum: 24-11-2009
Universiteit Utrecht, Master Nieuwe Media & Digitale Cultuur
___________________________________________________________________________

'Cyborgfunk'?

Om tot een goed begrip van dit 'genre' te komen is het noodzakelijk allereerst de twee termen
los van elkaar te koppelen om ze later bij elkaar te kunnen brengen. De eerste vraag luidt dan:
Wat is funk? Deze oorspronkelijk uit Noord-Amerikaanse afkomstige muziekstijl bestaat uit een
mix van Soul, Soul Jazz en R&B (Wikipedia). Deze invloeden worden in funk gemengd en
gespeeld op een voortstuwende, dansbare manier waarbij de melodie ondergeschikt is aan het
ritme. Deze stijl is in de huidige Hiphop scène van grote invloed. Daar wordt de essentie van
de funk -de groove- door samples afkomstig van drummachines en andere elektronische,
digitale muziektechnlogie tot stand gebracht. Deze funkyness komt bij Hiphop niet alleen naar
voren in de muziek zelf, maar vaak ook in de videoclip (dus in de combinatie van geluid en
beeld). Beelden complementeren de geluidssamples of zijn zelf onderdeel van een zichtbaar
ritme. Een dergelijk multimediaal event is de videoclip van Missy Elliot's nummer 'The Rain
(Supa Dupa Fly)' (Geregisseerd door Francis Lawrence, 2000). In deze clip worden de
modernste digitale audiovisuele effecten gebruikt. De videoclip vormt een intermediale
convergentie waarbij de niet menselijke objecten (o.a. de drummachine, montage software) in
relatie staan met de wel menselijke actoren (o.a. Missy Elliot, Dansers, editor). Al deze
elementen dragen bij aan de betekenis ervan en deze betekenis wordt binnen dit netwerk
uiteindelijk toegekend door de mens/kijker/luisteraar. Wat we zien is dat techniek een steeds
grotere rol speelt in het produceren (uiteraard ook het bij het uitvoeren) van muziek waardoor
mens en machine steeds vaker met elkaar convergeren.
Om deze relatie tussen mens en machine beter te begrijpen komen we bij de vraag:
Wat is een Cyborg? Donna Haraway definieert in haar 'Cyborg Manifesto' de Cyborg als volgt:
'a cyborg is a cybernetic organism, a hybrid of machine and organism, a creature of social
reality as well as a creature of fiction (Shaviro, 2005: 169). Letterlijke voorbeelden van de
cyborg zijn Robocop maar ook de hartpatiënt met zijn pacemaker. Interessanter voor mijn
vraag is dat Haraway drie zogenaamde 'crucial boundary breakdowns' noemt die ontstaan zijn
met de komst van nieuwe digitale technieken. Volgens Haraway is het alleen nog mogelijk op
z'n best een 'leaky distinction' te maken tussen wat mens is en wat geen mens is, tussen wat
organisch en mechanisch is en tussen wat fysiek en immaterieel is (Shaviro, 2005: 170). Deze
grenzen worden door artiesten als Missy Elliot volledig doorbroken. Door digitale sample
technieken, cutting-edge editing software en state-of-the-art digital effects wordt er een mix
gecreëerd waarin de scheiding tussen het organische en het mechanische niet meer is te
definiëren, waarbij subject en object een lijken te worden. Cyborgfunk zou dan
gekarakteriseerd moeten worden als muziek waarbij het moeilijk of onmogelijk is -of onzinnig
blijkt- een onderscheid te maken tussen het organische en het mechanische, het menselijke en
het niet-menselijke en het fysieke en immateriële. De vraag is of dit per se een digitalisering
en mechanisering van de muziekproductie als oorzaak heeft of dat muziek per definitie door
zijn combinatie tussen object en subject en de inherente virtualiteit als Cyborgfunk
gekarakteriseerd moet worden. Dit is hetgeen Gavin Kendall in feite stelt in zijn artikel
'Towards a sociologie of nonhumans: technology and creativity'. Voortbordurende op de Actor
Network Theory van Bruno Latour komt hij tot het inzicht dat: 'it is the interaction between the
pre-human animal and the technology which leads to the birth of something we can call
human. The human being is always-already technological, if you like a snappy motto. Homo
sapiens are a direct result of a human-nonhuman network (Kendall, 2004: 4). Wat Kendall hier
zegt is dat de mens altijd al een cyborg is geweest. Het maken van muziek door de mens is
dus tegelijkertijd de vorming van de cyborg en de muziek die dan gemaakt wordt is daarom
ook altijd al een soort cyborg(funk).
De muziek van Missy Elliot klinkt ook als die door een cyborg gemaakt zou worden. De
muziek is door zijn elektronische geluid koel en afstandelijk te noemen toch is het mogelijk
elementen van het menselijke warme geluid erin terug te vinden door de stem van Elliot
bijvoorbeeld. Toch moet deze stem niet meer gezien worden als een puur menselijk gegeven
stelt Kendall omdat deze ook de uitkomst is van de 'human-nonhuman' synthese (10). De
vraag blijft dan hoe luisteraars zich toch zo laten vervoeren door muziek? Nou niet alleen de
muzikant is altijd al een hybride geweest zo ook de techniek waarmee de muziek gemaakt
wordt. Zodoende is nostalgie geinscribeerd in de techniek en kan deze nog altijd voor nostalgie
zorgen bij de luisteraars van die muziek. De luisteraar bepaald uiteindelijk de betekenis van de
muziek en zal zodoende geen cyborgfunk horen maar Missy Elliot of Jan Smit.

Literatuur

Gavin Kendall, “Towards a sociology of nonhumans: technology and creativity”. In Bailey, C. and Cabrera, D.
and Buys, L., Eds. Proceedings Social Change in the 21st Century Conference; Centre for Social Change
Research; QueenslandUniversityof Technology. (2004)