FARKLI ELASTOMERİK ELYAF

ÇEŞİTLERİNİN FİZİKSEL
ÖZELLİKLERİNİN
KARŞILAŞTIRILMASI

Songül DEMİRBAŞ

Yüksek Lisans Tezi

TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ
ANABİLİM DALI
ISPARTA 2005
 T.C
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

FARKLI ELASTOMERİK ELYAF ÇEŞİTLERİNİN

FİZİKSEL ÖZELLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

SONGÜL DEMİRBAŞ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ISPARTA, 2005
 i

İÇİNDEKİLER

Sayfa
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………... i
ÖZET…………………………………………………………………….......... v
ABSTRACT…………………………………………………………………... vi
TEŞEKKÜR………………………………………………………. …….......... vii
ŞEKİLLER DİZİNİ………………………………………………………….... viii
ÇİZELGELER DİZİNİ……………………………………………………….. xi
1. GİRİŞ………………………………………………………………………. 1
1.1. Elastomer Liflerin Elde Edilmesi………………………………………… 4
1.1.1. Polimerizasyon…………………………………………………………. 6
1.1.2. Elastomer Lifi Oluşturan Segmentler ve Life Etkileri…………………. 10
1.1.2.1. Sert Segmentler………………………………………………………. 11
1.1.2.2. Yumuşak Segmentler…………...……………………………………. 11
1.2. Elastomer Lif Çekim Yöntemleri………………………………………… 12
1.2.1. Eriyikten Lif Çekim Yöntemi………………….…………….………… 12
1.2.2. Kuru Lif Çekim Yöntemi ………………………….…………………... 13
1.2.3. Yaş ve Reaksiyon Lif Çekim Yöntemi …………….………………….. 14
1.3. Elastomer Elyafın Fiziksel Özellikleri…………………………………… 16
1.3.1. Kesit……………………………………………………………………. 16
1.3.2. Yoğunluk……………………………………………………………….. 16
1.3.3. Rutubet Alma…………………………………………………………... 16
1.3.4. İncelik………………………………………………………………….. 17
1.3.5. Mukavemet ve Kopma Uzaması……………………………………….. 17
1.3.6. Güç……………………………………………………………………... 19
1.3.7. Elastik Düzelme………………………………………………………... 20
1.3.8. Gerilme Relaksasyonu…………………………………………………. 21
1.3.9. Modül…………………………………………………………………... 22
 ii

1.4. Elastomer Elyafın Termal Özellikleri……………………………………. 23

1.4.1. Sıcaklığın Etkisi………………………………………………………... 25
1.4.2. Sertlik (Tokluk)………………………………………………………… 27
1.4.3. Fiksaj…………………………………………………………………… 27
1.5. Elastomer Elyafın Işık Haslığı ve Kimyasal Uygulamalara Karşı
Dayanıklılığı…………………………………………………………………... 30
1.6. Elastomer Elyafın Boyanabilirliği………………………………………... 33
1.7. Core-Spun İplik Tanımı ve Eğirme Yöntemleri………………………….. 34
1.7.1. Core Spun İplik Tanımı………………………………………………… 34
1.7.2. Core-Spun İpliğin Kullanım Yerleri…………………………………… 37
1.7.3. Core-Spun İplik Eğirme Yöntemleri…………………………………… 37
1.7.3.1. Ring İplik Makinelerinde Core-Spun İplik Elde Edilmesi………….... 38
1.7.4. Elastomer Filament Özlü Core-Spun İplik İçin Önerilen Parametreler... 41
1.7.5. Elastomer Filament İçeren Core-Spun İplik Üretiminde Dikkat
Edilecek Kriterler…………………………………………………………….. 42
2. KAYNAK BİLGİSİ………………………………………………………... 46
3. MATERYAL VE YÖNTEM………………………………………………. 50
3.1. Materyal………………………………………………………………….. 50
3.2. Metod…………………………………………………………………….. 53
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA…………………………… 57
4.1. Farklı Elastomer Filamentlerin Fiziksel Özelliklerinin
Değerlendirilmesi……………………………………………………………... 57
4.1.1. Elastomer Filamentlerde Maksimum Mukavemet Test Sonuçları……... 57
4.1.2. Elastomer Filamentlerde Kopma Mukavemet Test Sonuçları…………. 62
4.1.3. Elastomer Filamentlerde Maksimum Uzama Test Sonuçları…………... 64
4.1.4. Elastomer Filamentlerde Kopma Uzaması Test Sonuçları……………... 68
4.1.4. Elastomer Filamentlerde I. Döngüde %100 Uzamaya Ait Kuvvet
Değerleri………………………………………………………………………. 70
4.1.6. Elastomer Filamentlerde I. Döngüde %200 Uzamaya Ait Kuvvet
Değerleri………………………………………………………………………. 73
 iii

4.1.7. Elastomer Filamentlerde I. Döngüde %300 Uzamaya Ait Kuvvet

Değerleri……………………………………………………………………..... 75
4.1.8. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde Bekleme Öncesi Kuvvet
Değerleri………………………………………………………………………. 77
4.1.9. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde Bekleme Sonrası Kuvvet
Değerleri………………………………………………………………………. 79
4.1.10. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde %200 Uzamadaki Geri Dönüş
Kuvvet Değerleri……………………………………………………………… 81
4.1.11. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde %100 Uzamadaki Geri Dönüş
Kuvvet Değerleri……………………………………………………………… 83
4.1.12. Elastomer Filamentlerde Kalıcı Uzama Oranlarına Ait Test
Sonuçları…………………………………………………………………….... 85
4.1.13. Elastomer Filamentlerde Gerilme Relaksasyon Oranlarına Ait Test
Sonuçları………………………………………………………………………. 87
4.2. Farklı Elastomer Filament Özlü Core-Spun İpliklerin Fiziksel
Özelliklerinin Değerlendirilmesi……………………………………………… 89
4.2.1. USTER TESTER3 ve USTER TENSOROPID Test Cihazında
Belirlenen Core-Spun İpliklerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi….. 89
4.2.1.1. İplik Düzgünsüzlüğü Test Sonuçları…………………………………. 89
4.2.1.2. İnce Yer Değerlerine Ait Test Sonuçları……………………………... 91
4.2.1.3. Kalın Yer Değerlerine Ait Test Sonuçları……………………………. 94
4.2.1.4. Neps Değerlerine Ait Test Sonuçları…………………………………. 97
4.2.1.5. Tüylülük Değerlerine Ait Test Sonuçları…………………………….. 100
4.2.1.6. Mukavemet Değerlerine Ait Test Sonuçları………………………….. 102
4.2.1.7. % Kopma Uzaması Değerlerine Ait Test Sonuçları………………….. 104
4.2.2. LLOYD LR5K PLUS Mukavemet Test Cihazında Belirlenen
Core-Spun İpliklerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi………………. 106
4.2.2.1. Maksimum Mukavemet Test Sonuçları………………………………. 106
4.2.2.2. Kopma Mukavemet Test Sonuçları…………………………………... 108
4.2.2.3. Maksimum Uzama Test Sonuçları…………………………………… 110
 iv

4.2.2.4. % Kopma Uzaması Test Sonuçları…………………………………… 112

4.2.2.5. % Kalıcı Uzaması Test Sonuçları…………………………………….. 114
4.2.2.6. Gerilme Relaksasyon Test Sonuçları………………………………… 116
4.3. Farklı Elastomer Filamentlerin Ekonomik Açıdan Analizi………………. 118
5. SONUÇLAR ve DAHA SONRAKİ ÇALIŞMALAR İÇİN ÖNERİLER…. 120
6. KAYNAKLAR……………………………………………………………... 126
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………... 128
EKLER………………………………………………………………………... 129
 v

ÖZET

Bu tez çalışmasında, farklı ticari isimlerle iplik sektöründe yaygın olarak kullanılan
elastomer elyaf çeşitlerinin fiziksel özelliklerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması
amaçlanmıştır. Ayrıca, çalışma kapsamında core-spun modifiyeli ring iplik
makinesinde elastan özlü core-spun iplik üretilmiştir. Sonuç olarak, farklı firmalara
ait elastomer özlü core-spun ipliklerin fiziksel özellikleri belirlenerek, elastomer
özün core-spun ring ipliğin fiziksel özelliklerine olan katkısının araştırılması
hedeflenmiştir.

Çalışmanın ilk bölümünde, dört farklı firmaya ait elastomerik filamentin (Lycra®,
Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica®) fiziksel özellikleri tespit edilmiş ve farklı
ticari markalara ait elastomer filamentlerin fiziksel özellikleri istatistiksel olarak
karşılaştırılmıştır. Test sonuçları incelendiğinde; kopma mukavemeti ve maksimum
mukavemet açısından 44dtex ve 78dtex incelikte Dorlastan® elastomerik elyafın
diğerlerine kıyasla daha iyi değerler sağladığı görülmüştür. Maksimum uzama ve
kopma uzaması değerleri bakımından ise; yine her iki numara değerinde Lycra®
filamentinin diğer elastomerik filamentlere göre daha iyi değerlere sahip olduğu
saptanmıştır. Kalıcı uzama oranı değerleri ise 44dtex numara elastomer filamentlerin
tamamında %13-15, 78dtex numaradaki elastomer filamentler için ise %15-16
arasında değişmekte olup, her bir ticari marka elastomer filamentin kalıcı uzamaları
arasında önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir.

İkinci bölümde ise dört farklı firmaya ait elastomer filamentleri kullanılarak, core-
spun modifiyeli ring iplik makinesinde core-spun iplikler üretilmiştir. Üretilen core-
spun ipliklerin fiziksel özellikleri arasında istatistiksel açıdan önemli fark olup
olmadığı araştırılmıştır.

Çalışmanın son bölümünde ise farklı elastomerik lifler ekonomik açıdan

karşılaştırılmıştır.

ANAHTAR KELİMELER: Elastomerik elyaf, Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex®,

Roica®
 vi

ABSTRACT

In this master thesis, it is aimed to determine and compare the pyhsical properties of
the various types of elastomeric filaments which are commonly used in yarn
production. Additionaly, spandex core yarns were produced in core-spun modified
ring spinning machines. As a result, physical characteristics of elastomer core
filaments produced by different companies were determined to find out the
contribution of these findings to the physical properties of the core-spun modified
ring yarns.

In the first part of the study, physical characteristics of the elastomeric fibers
produced by four different companies (Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® and
Roica®) have been determined and physical characteristics of these spandex
filaments were compared statistically. When the test results were examined,
Dorlastan® elastomeric fibers gave better values at 44dtex and 78dtex fineness in
terms of breaking strength and maximum strength. As for the breaking elongation
and maximum elongation values, Lycra® has better values compare to the other
elastomeric filaments. On the other hand, the permanent extension rate values are
between 13-15 % for 44dtex spandex filaments while it is between 15-16 % for
78dtex filaments, and there are no significant differences among different
commercial products.

In the second part, spandex core-spun yarns were produced in core-spun modified
ring spinning machine by using elastomeric filaments of four different
manufacturers. Then, physical characteristics of the spandex core-spun yarns were
examined to determine any statistically significant differences.

In the final part of the study, different elastomeric filaments were compared from a
commercial point of view.

KEY WORDS: Elastomeric fibre, Lycra, Dorlastan, Radicispandex, Roica

 vii

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın hazırlanmasında yardımını esirgemeyen danışman hocam Sayın

Doç. Dr. Fatma GÖTEPE’ ye; çalışmam esnasında fikir ve destekleri ile yardımda
bulunan arkadaşlarım Arş.Gör. Enes ÇAKMAK, Arş.Gör. Sennur ALAY,
Arş.Gör. Demet YILMAZ, Arş.Gör. Şule UĞUR, Arş.Gör. Funda CENGİZ ve
bölüm teknisyenimiz Kadir Uğur KUTLAY’ a teşekkür ederim.

Farklı elastomerik liflerin fiziksel özelliklerinin karşılaştırılması için gerek

numune alımı ve gerekse elastomerik elyaflar hakkında bilgi ve deneyimini
esirgemeyen Lycra® mümessili Sayın Murat ÖNCEL’e, Radicispandex®
mümessili Sayın Şevket SÜREK’e, Dorlastan® mümessili Sayın Derya
SANABDULLAHOĞLU’na ve Roica® mümessili Sayın Fahrettin GÜNAY’a
teşekkür ederim.

Core-spun iplik üretiminde yardımını esirgemeyen Abalıoğlu Tekstil Sanayi A.Ş.

Kalite Güvence Müdürü Ömer TANIMIŞ’a, Kalite Güvence Mühendisi Burcu
YAMAN’a ve tüm Abalıoğlu Tekstil çalışanlarına teşekkürlerimi sunarım.

Bugünlere gelmemde maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen sevgili aileme ve

biricik yeğenim Cansu GENCER’e teşekkürlerimi sunarım.
 viii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa
Şekil 1.1. Glikol ve Diamin ile zincir uzaması
(Mark ve Cernia, 1968)……………………………………… 8
Şekil 1.2. Su ile zincir uzaması (Mark ve Cernia, 1968)………………. 8
Şekil 1.3. Dorlastan®’ın üretim işlemi (Bayer, 2005)………………….. 9
Şekil 1.4. Rinke ve Bonart’a göre segment edilmiş poliüretan modeli
(Bayer, 2005)………………………………………………... 11
Şekil 1.5. Kuru lif çekim işleminin şematik diyagramı (Bayer, 2005).... 14
Şekil 1.6. Bazı elastomer filamentlerin enine kesit görünüşleri……….. 16
Şekil 1.7. Elastomer filamentlerin mukavemet-uzama eğrisi
(Meredith, 1971) ..................................................................... 18
Şekil 1.8. Gevşetme ve germenin I. ve V. döngüleri için elastomer
filamentin elastik düzelme ve kuvvet-uzama özellikleri
(Dupont Bulten L-18, 1965)…………...…………………..... 21
Şekil 1.9. Young modülünün kuvvet-uzama eğrisi üzerinde gösterimi... 23
Şekil 1.10. Dorlastan®’ın termomekanik analizi (Bayer, 2005) ............... 25
Şekil 1.11. Fiksaj sıcaklığının gerilme özellikleri üzerindeki etkisi (a)
kopma gerilimi (g/tex), ve (b) kopma uzaması (%), ısı ve yaş
relaksasyon işleminden sonra (Meredith, 1971)……….......... 29
Şekil 1.12. Core iplik yapısı (Yeşilkütük, 2000 )……………………….. 35
Şekil 1.13. Ring iplik makinesine yapılan elastomer filament özlü core-
spun iplik modifiyesinin ‘V’ çentik klavuzları ve besleme
silindirleri (Pinter Tanıtım Katoloğu, 2003)………………… 39
Şekil 1.14. Ring iplik makinesinde core-spun modifiyesinin genel
görünüşü (Amsler Tanıtım Kataloğu, 2003)………………… 40
Şekil 3.1. Mukavemet test cihazının genel görünüşü (Zelweger Uster).. 54
Şekil 4.1. Dorlastan® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi
(78dtex)……………………………………………………… 57
 ix

Şekil 4.2. Lycra® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)… 58

Şekil 4.3. Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi
(78dtex)……………………………………………………… 58
Şekil 4.4. Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)… 59
Şekil 4.5. Maksimum mukavemet değerlerinin değişimi……………… 60
Şekil 4.6. Kopma mukavemet değerlerinin değişimi…………………... 62
Şekil 4.7. Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)… 64
Şekil 4.8. Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi
(44dtex)……………………………………………………… 65
Şekil 4.9. Dorlastan® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi
(44dtex)……………………………………………………… 65
Şekil 4.10. Lycra® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)… 66
Şekil 4.11. Maksimum uzama değerlerinin değişimi……………………. 66
Şekil 4.12. Kopma uzama değerlerinin değişimi………………………... 68
Şekil 4.13. Lycra® elastomer filamentin elastik düzelme grafiği (44dtex) 70
Şekil 4.14. (I). döngüde %100 uzamaya ait kuvvet değerlerinin değişimi 71
Şekil 4.15. (I). döngüde %200 uzamaya ait kuvvet değerlerinin değişimi 73
Şekil 4.16. (I). döngüde %300 uzamaya ait kuvvet değerlerinin değişimi 75
Şekil 4.17. (V). döngüde bekleme öncesine ait kuvvet değerlerinin
değişimi…………………………………………………….... 77
Şekil 4.18. (V). döngüde bekleme sonrasına ait kuvvet değerlerinin
değişimi…………………………………………………...…. 79
Şekil 4.19. (V). döngüde %200 uzamadaki geri dönüş kuvvet
değerlerinin değişimi………………………………………... 81
Şekil 4.20. (V). döngüde %100 uzamadaki geri dönüş kuvvet
değerlerinin değişimi………………………………..………. 83
Şekil 4.21. Kalıcı uzama değerlerinin değişimi…………………………. 85
Şekil 4.22. Gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi…………………. 87
Şekil 4.23. CVm değerlerinin değişimi………………………………….. 90
Şekil 4.24. İnce yer (-%40) değerlerinin değişimi……………..………... 91
 x

Şekil 4.25. Kalın yer (+%35) değerlerinin değişimi………...…………... 94

Şekil 4.26. Kalın yer (+%50) değerlerinin değişimi………...…………... 94
Şekil 4.27. Neps (+%140) değerlerinin değişimi……………...………… 97
Şekil 4.28. Neps (+%200) değerlerinin değişimi……………………...… 97
Şekil 4.29. Tüylülük (H) değerlerinin değişimi…………………………. 100
Şekil 4.30. Mukavemet değerlerinin değişimi…………………………... 102
Şekil 4.31. % kopma uzaması değerlerinin değişimi……………………. 104
Şekil 4.32. Maksimum mukavemet değerlerinin değişimi……………… 106
Şekil 4.33. Kopma mukavemet değerlerinin değişimi…………………... 108
Şekil 4.34. Maksimum uzama değerlerinin değişimi……………………. 110
Şekil 4.35. Kopma uzama değerlerinin değişimi………………………... 112
Şekil 4.36. Kalıcı uzama değerlerinin değişimi…………………………. 114
Şekil 4.37. Gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi…………………. 116
 xi

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa

Çizelge 1.1. Elastomer lif çekim yöntemleri ve oranları (Çetintaş, 2001)….. 12

Çizelge 1.2. Belli başlı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı ve çekim
yöntemi (Rupp ve Böhringer, 1999)……………………..……. 15
Çizelge 1.3. Elastomer filament numara(dtex) dağılımına göre kullanım
alanları (Çetintaş, 2001)……………………………………….. 17
Çizelge 1.4. %300 uzamadaki mukavemeti(g/tex) (Meredith, 1971)………. 19
Çizelge 1.5. Farklı uzamalardaki elastik düzelme oranı; %65 izafi rutubet
ve 20oC sıcaklık (Meredith, 1971)…………………………….. 20
Çizelge 1.6. TMA’nın karakteristik sıcaklıkları (Bayer, 2005)…………….. 24
Çizelge 1.7. Elastomer filamentlerin farklı koşullardaki gerilme özellikleri
(Meredith, 1971)………………………………………………. 26
Çizelge 1.8. Değişik sıcaklıklarda % 300’lük uzatmadan sonra kalıcı uzama
% oranı (Meredith, 1971)……………………………………… 28
Çizelge 1.9. 180˚C, 1 dakika fiksaj işlemi sonucu 8tex filamentlerin elastik
düzelme(%) oranı (Meredith, 1971)…………………………… 28
Çizelge 1.10. Dorlastan®’ın kimyasal uygulamalara karşı dayanıklılığı
(Bayer, 2005)…………………………………………………... 32
Çizelge 1.11. Lycra® içeren kumaşların boyanması
(Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-517)………………... 34
Çizelge 1.12. Farklı elastomer filament numarası için gerekli parametreler
(Amsler Tanıtım Kataloğu, 2003)……………………………... 41
Çizelge 1.13. Her iplik numarası için tavsiye edilen ön gerilme
(Amsler Tanıtım Kataloğu, 2003)……………………………... 41
Çizelge 1.14. Lycra® elastomer filament özlü core-spun iplik
için önerilen büküm miktarları
(Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-531)……………...… 42
 xii

Çizelge 3.1. Deneysel çalışmada kullanılan Lycra®, Dorlastan®, Roica® ve

Radicispandex® elastomer filamentlerin teknik özellikleri……. 51
Çizelge 3.2. Lycra® T-162C’nin fiziksel özellikleri (Lycra kataloğu, 2003).. 51
Çizelge 3.3. Radicispandex® S-85 tipinin fiziksel özellikleri
(Radicispandex, 2003)…………………………………………. 52
Çizelge 3.4. Ne16 ve Ne30 numara core-spun iplik üretiminde kullanılan
pamuğa ait elyaf özellikleri……………………………………. 53
Çizelge 3.5. Core-spun modifiyeli Rieter G5 ring iplik eğirme sistemine
ait çalışma parametreleri …………………………….………... 56
Çizelge 4.1. Maksimum mukavemet değerlerine ait ANOVA
test sonuçları…………………………………………………… 61
Çizelge 4.2. Kopma mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları…… 63
Çizelge 4.3. Maksimum uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları……. 67
Çizelge 4.4. Kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları………… 69
Çizelge 4.5. (I). döngüde %100 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test
sonuçları………………………………………………………. 72
Çizelge 4.6. (I). döngüdeki %200 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test
sonuçları………………………………………………….…… 74
Çizelge 4.7. (I). döngüdeki %300 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test
sonuçları……………………………………………….………. 76
Çizelge 4.8. (V). döngüdeki bekleme öncesi kuvvete ait ANOVA test
sonuçları..................................................................................... 78
Çizelge 4.9. (V). döngüde bekleme sonrası kuvvete ait ANOVA test
sonuçları………………………………………………………. 80
Çizelge 4.10. (V). döngü %200 uzamadaki geri dönüş kuvvetine ait
ANOVA test sonuçları………………………………………… 82
Çizelge 4.11. (V). döngüdeki %100 uzamadaki geri dönüş kuvvetine ait
ANOVA test sonuçları………………………………………… 84
Çizelge 4.12. % kalıcı uzamaya ait ANOVA test sonuçları………………….. 86
Çizelge 4.13. Gerilme düşmesine ait ANOVA test sonuçları………………... 88
 xiii

Çizelge 4.14. CVm değerlerine ait ANOVA test sonuçları………………….. 90

Çizelge 4.15. İnce yer (-%40) değerlerine ait ANOVA test sonuçları……….. 92
Çizelge 4.16. İnce yer (-%50) değerlerine ait ANOVA test sonuçları……….. 93
Çizelge 4.17. Kalın yer (+%35) değerlerine ait ANOVA test sonuçları……... 95
Çizelge 4.18. Kalın yer (+%50) değerlerine ait ANOVA test sonuçları……... 96
Çizelge 4.19. Neps (+%140) değerlerine ait ANOVA test sonuçları………… 98
Çizelge 4.20. Neps (+%200) değerlerine ait ANOVA test sonuçları………… 99
Çizelge 4.21. Tüylülük (H) değerlerine ait ANOVA test sonuçları…...……... 101
Çizelge 4.22. Mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları…………… 103
Çizelge 4.23. % kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları……… 105
Çizelge 4.24. Maksimum mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları 107
Çizelge 4.25. Kopma mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları…… 109
Çizelge 4.26. Maksimum uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları……. 111
Çizelge 4.27. Kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları………… 113
Çizelge 4.28. % Kalıcı uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları……….. 115
Çizelge 4.29. % gerilme relaksasyon değerlerine ait ANOVA test sonuçları... 117
Çizelge 4.30. Farklı elastomer filamentlerin satış fiyatı (Temmuz, 2005)….... 118
Çizelge 4.31. %100 karde pamuk ipliğin genel fiyatı………………………... 118
Çizelge 4.32. %100 penye pamuk ipliğin genel fiyatı……………………….. 119
Çizelge 4.33. Elastomer filament özlü core-spun pamuk ipliğin genel fiyatı... 119
 1

1.GİRİŞ

Elastomer lifler, özellikle son yıllarda modanın da elastikiyeti yüksek olan giysilere
yönelmesiyle kullanım alanlarının çok fazla artmasına neden olmuştur. Artan
taleplerin sonucunda elastan filamentte ve elastik iplikte kalite değerlerinin optimum
seviyede olması istenmektedir. Elastomer liflerinin kullanım alanlarının artması ve
günümüzde maliyeti düşük, fakat kullanımı rahat ürün istenmesinden dolayı bu tez
çalışmasında farklı elastomer liflerin fiziksel özelliklerinin karşılaştırılması
hedeflenmiştir.

Elastomer elyaf ilk kez 1950’li yıllarda piyasaya çıkmıştır. İlk deneyler Bayer
fabrikası tarafından üretilen poliüretan kökenli elyaftan yapılmıştır. Ticari anlamda
elyaf ilk kez E:I Dupont de Nemours, (Wilmington, A.B.D) firması tarafından
üretilmiştir. O günden bugüne elastanlar çeşitli kullanım alanları için optimize
edilmiş olup, günümüzde çok sayıda çeşide ulaşmıştır (Anonim, 2001).

Son on yıl içinde, streç ürünlerine ilişkin uygulamalar, genel tekstil pazarı içerisinde
önemli bir artı değerli sektör olarak patlama göstermiştir. Elastomer elyaf içeriği;
çorap, kadın iç çamaşırı, çalışma kıyafetleri, mayo, gündelik giysi ve takım elbiseler
gibi geleneksel uygulamalardan; ayakkabı, döşemelik ve kişisel bakım ürünleri gibi
geleneksel olmayan ürünlere kadar birçok alanda kullanılmaktadır (Sürteks, 2005).

Başlarda elastomer elyaf fiyatları yüksek olup, kullanım alanları çorap, iç giyim ve
spor giyim ile sınırlıyken, elastomer elyaf üretiminin artması sonucu fiyatlar düşmüş
ve kullanım alanları yaygınlaşmıştır. Elastomer filamentler başlangıçta polyester ve
naylon ile kullanılmakta olup, son yıllarda pamuk ve yün ile de kullanılmaya
başlanmış ve buna bağlı olarak elastomer elyafın üretiminde artış gözlenmiştir. 2004
yılında fiyatların aşırı düşmesinin sebebi arz-talep dengesizliğidir. Özellikle de
Çin’de hızla artan üretim kapasitesi bu durumun oluşmasına etkili olmuştur.
Elastomer elyaf yapımında kullanılan hammadde fiyatlarının artışına rağmen elastan
ipliklerinin fiyatlarının düşmesi ise ilginçtir. Çünkü hammadde fiyat artışına rağmen
Çin, tesis kapasitelerini artırmaya devam etmektedir. Bağlantılı endüstriler geliştikçe,
 2

elastomer elyaf üretim potansiyelinin de artması beklenmektedir (Radicispandex,

2005).

Tüketici ihtiyaçlarını karşılamak ve aynı zamanda pazar payı elde etmek amacıyla
yeni elastomer filamentler üretilmektedir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan bu
elastomer elyafların önemli fiziksel özellikleri araştırılmıştır. Örneğin, Solotex® PTT
(Polytrimethylene terephthalate) elastomer filamentten farklı olarak, daha az uzama
ve minimum gerilme altında özel uzama özelliklerini gösterir. Bu yüzden PTT
elastomer filament giysilerde ‘sıkı sarma’ hissi yoktur. 90-120oC’de boyanabilir ve
çok daha düşük ısılarda boyanabildiği için yüksek ısıya dayanamayan doğal liflerle
kullanılmaya çok müsaittir. Ayrıca, elastomer elyaftan farklı olarak klor ile
beyazlatma uygulamalarına da elverişlidir. PTT elastomer filament Lycra® markası
altında pazarlanmaktadır. Toyobo firmasının stratejisi, Kore ve Çin malı markalardan
farklı ve özgün olup, büyük miktarda üretim yapmaya odaklanmanın kazanç
getirmeyeceği kanaatindedir. Toyobo firmasına ait ‘Espa®’ markası ile elastomer
elyaf üretmektedir. Espa71® ısıya, Espa80® de kimyevi maddelere karşı dayanıklıdır.
Fujibo firmasının ürettiği ‘Fujibospandex®’ kuru ve yaş çekim yöntemi ile üretim
yapmaktadır. Kuru çekim yöntemi, ince numaralı elastomer elyaf üretiminde
kullanılmaktadır. Nisshinbo firması tarafından eriyikten lif çekim yöntemi ile
üretilen ‘Mobilon®’ elastomer filament genellikle iç giyimde kullanılan ve ısıyla
eriyip yapışan ‘R’ tipini geliştirmeye öncelik vermektedir. ‘Dow XLA’ ise dünyanın
ilk olefin bazlı elastomer elyafıdır. ABD’de bu ipliğe ‘Lastol’ denmektedir. Bu
ipliğin ısı ve kimyevi maddelere dayanıklılığı üst düzeydedir ve esnekliği de
elastomer elyafa yakındır (Radicispandex, 2005).

2005 yılında dünya elastomer elyaf üretiminin toplam 250.000 tona ulaşması
muhtemeldir. Bu miktarın 170.000 tonu Asya’da, 33.000 tonu Kuzey Amerika’da,
14.000 tonu Latin Amerika’da ve 32.000 tonu Avrupa’da üretilmesi beklenmektedir
(Radicispandex, 2005).

Dünyada belli başlı elastomer lif üreten yaklaşık 20 ülke bulunmaktadır. Pazar payı
en çok olan dünyadaki belli başlı elastomer lif üreticileri ve ticari markaları kısaca
 3

şunlardır; Dupont de Nemorous ait Lycra®, Bayer Corp.’a ait Dorlastan® ve

Radicispandex Corp.’a ait Radicispandex® yanında Asahi Kasei firmasına ait Roica®
elastomer filamentleri örnek verilebilir.

Bu tez çalışmasında, çeşitli ticari isimlerle tekstil sektöründe yaygın kullanılan farklı
firmalara ait elastomerik elyaf çeşitlerinin fiziksel özellikleri belirlenip,
araştırılmıştır. Böylelikle elde edilen bilgilerin sektöre sunularak, elastomer elyaf
alımında doğru karar verilmesine katkı sağlanması hedeflenmiştir.
 4

1.1. Elastomer Liflerin Elde Edilmesi

Molekül zincirleri üretan (-NHCOO-) gruplarının biçimlendirilmesiyle meydana

gelen polimer, küçük moleküller arası yer değiştirme reaksiyonu tarafından
oluşmaktadır. Lineer poliüretan, diizosiyanat ile glikol reaksiyonu sonucu
oluşabilmektedir (Mark ve Cernia, 1968).

Örneğin; bütan diol ile toluen diizosiyanatın reaksiyonu sonucu poliüretan

oluşmaktadır.

HO(CH2)4OH
(Bütan Diol)

(Toluen Diizosiyanat)

Geçtiğimiz yüzyılda, izosiyanat grup (-N=C=O) ile hidroksil grup (-OH) arasında yer
değiştirme reaksiyonu keşfedilmiştir. Bunun sonucunda poliüretan grup (-NHCOO-)
ortaya çıkmıştır. Reaksiyon boyunca hidroksil grubun hidrojen atomu, izosiyanatın
nitrojen atomu ile yer değiştirir. Alkolün tepkimesi ile izosiyanat grup karbon
atomuna transfer edilir.

R−NCO + R − OH R− NHCOOR

Elastomer elyafın istenilen fiziksel özellikleri vermesi amacıyla, elastomerik elyaf ve

segment edilmiş poliüretandan elastomer lifler keşfedilmiştir. Günümüzde olefin
esaslı elastomer lif üretimi üzerinde de durulmaktadır.
 5

Perlon U; heksametilen diizosiyanat ile 1,4 bütan diol’un reaksiyonu sonucu oluşan
polimerden eğrilen elyaftır.

HO(CH2)4OH OCN(CH2)6NCO -O(CH2)4OCONH(CH2)6NHCO-]

Perlon U ticari markasıyla ilk defa poliüretan elyaf olarak pazara sunulmuştur.
Sentetik elyaf olan naylon ile genel benzerlik taşımakta olup, naylondan daha
kalitesizdir. Naylondan daha düşük nem alma yeteneğine sahiptir ve 180◦C’de
erimektedir. Perlon U, endüstriyel alanda, filtre kumaşlarda, spesifik uygulamalarda
II. Dünya Savaşı boyunca bazı başarılar sağlamıştır. Naylonun hızlı gelişimi sonucu
etkisini tamamen kaybetmiştir.

Son yıllarda elastomer elyafının tekstil dünyasında öneminin artmasıyla yeni

başarılar elde edilmiştir. Elastomer filamentler, doğal kauçuk gibi elastikiyet
özellikleri taşımaktadır. Elastomer filamentler orijinal uzunluğundan birkaç kez
kuvvet uygulanır ve uygulanan kuvvet kaldırılırsa hızla orijinal uzunluğuna geri
dönmektedir (Mark ve Cernia, 1968).

Elyaf kimyacıları, boyanabilirlik, kimyasallara karşı dayanıklılık, aşınmaya karşı

dayanıklılık, geri dönüş kuvveti ve diğer özellikleri kauçuktan daha üstün kaliteli
elastik materyallerin geliştirilmesi üzerine araştırmalar yapmışlardır. Doğal
kauçuktan elde edilen elastomer filamentler mükemmel elastikiyet göstermesi
rağmen, çekme ve elastik düzelme kuvveti, hafif yapıların üretimi için gerekli olan
minumum değerden daha az olmaktadır (Mark ve Cernia, 1968).

Hidrojen bağları ile bağlanmış, molekülün segmentleri tarafından ayrılabilen ve

amorf yapılarının daha uzun segmentler içeren polimer moleküllerine ihtiyaç
duyulmaktadır. Bu problemin çözümüne uygun, istenilen yapıyı oluşturmak için yer
değiştiren molekül segmentlerine sahip poliüretan polimerinin geliştirilmesiyle
bulunmuştur.
 6

Segment edilmiş poliüretan polimerin gelişmesiyle ‘spandex elyaf’ genel adıyla

bilinen yeni bir elastomer elyaf tekstil pazarına sunulmuştur. Bu elastomer elyaf
güneş ışığına, kimyasallara ve diğer etkilere karşı yüksek dayanıklılığa sahiptir
(Mark ve Cernia, 1968).

1.1.1. Polimerizasyon

Elastomer liflerle ilgili ilk çalışma E. Windemuth tarafından 1949 yılında yapılmıştır.
Bu çalışma, eriyik halindeki izosiyanat polimerinin bir düzeden çöktürme
banyosunun içerisine verilmesi şeklinde yapılmıştır.

Segment edilmiş poliüretandan elastomer lif elde edilmesi bir seri kimyasal
adımlardan oluşmaktadır.
1. Düşük molekül ağırlıklı polimer elde edilmesi için ön polimerizasyon işlemi
(prepolimer)
2. Prepolimer ile izosiyanatların reaksiyonu
3. Segment poliüretanın elde edilmesi için izosiyanatlar ile ön polimerin
birleştirilmesi

Bu işlemler bazı kaynaklarda iki basamak olarak da açıklanmaktadır. Ancak sonuç

olarak, burada anlatılmak istenen durum; önce yumuşak segmentlerin oluşması için
bir ön polimerleşmenin, ardından da sert segmentlerin ve uzun zincirlerin oluşması
için ileri polimerleşmenin gerçekleştirilmesidir. Bu çalışmada, daha ayrıntılı olması
amacıyla üç aşamada gerçekleşen prosesler anlatılacaktır (Mark ve Cernia, 1968).

1-Düşük molekül ağırlıklı polimer elde edilmesi için ön polimerizasyon işlemi

(prepolimer); elastomer elyafların sentezlenmesindeki bu ilk basamak yumuşak
segmentli moleküllerin oluşturulması için yapılmaktadır. Polieter ve poliester olmak
üzere iki tip bileşik kullanılabilmektedir. Elde edilen madde, molekülün her bir
ucunda reaktif hidroksil grupları bulunan düşük molekül ağırlıklı (500–4000)
polimerlerdir (Mark ve Cernia, 1968).
 7

Poliesterler, dikarboksilik asit ile belli miktarda glikolun kondensasyonu ile

yapılmaktadır. Kondensasyon her bir polimer molekülünün ucuna glikol yerleşinceye
kadar devam etmektedir. Böylece, molekül hidroksil gruplu uçlara sahip prepolimer
elde edilmektedir.

HOOC−R−COOH + HO− R −OH HO[R −R−COO]n R

[Dikarboksilik asit + Glikol Prepolimer (Poliester)]

2-Prepolimer ile izosiyanatların reaksiyonu; segmente poliüretan üretiminde ikinci

adım, yumuşak segment makroglikollerin izosiyanat uca sahip prepolimere
dönüştürülmesidir. Makroglikol ile bir miktar diizosiyanat reaksiyon vermektedir.
Burada, makroglikol moleküllerin uçlarındaki hidroksil gruplar, üretan grupları
oluşturmak için izosiyanat gruplarla reaksiyona girmektedir.

HO-Pol-OH + 2OCN-R-NCO OCN-R-NHCOO-Pol-OCONH-R-NCO

[ Ön polimer + Diizosiyanat Prepolimer (izosiyanat uca sahip) ]

Di-izosiyanatın reaktivitesi kendi yapısına bağlıdır. Genel olarak aromatik di-

izosiyanatlar, aromatik olmayanlardan daha fazla reaktiftir. Aromatik di-izosiyanatlar
ticari olarak da yaygındır ve elastomer elyafın oluşum reaksiyonunda yaygın olarak
kullanılmaktadır (Mark ve Cernia, 1968).

3-Segment poliüretanın elde edilmesi için izosiyanatlar ile ön polimerin

birleştirilmesi; segment poliüretanın üretilmesinde son adımdır. Glikol veya diamin
gibi düşük molekül ağırlıklı bileşikler ile izosiyanat prepolimerin reaksiyonu sonucu;
‘zincir uzaması’(chain extension) ve sert segmentlerin oluşması sağlanmaktadır.
Şekil 1.1’de Glikol ve Diamin ile zincir uzaması ve Şekil 1.2’de ise su ile zincir
uzaması gösterilmektedir.
 8

a-) Glikol
OCN−Prepolimer−NCO+HO−R−OH
−OCONH−Prepolimer−NHCOOROCONH−Prepolimer−N
b-) Diamin
OCN−Prepolimer−NCO+H2N−R−NH2
−NHCONH−Prepolimer-NHCONH-R-NHCONH-Prepolimer−NHCONH

Şekil 1.1. Glikol ve Diamin ile zincir uzaması (Mark ve Cernia, 1968)

Bu son zincir uzaması basamağında glikol veya diamin yerine su ilave edilerek de
yapılabilmektedir. İzosiyanat ile tepkimeye girecek kadar bir miktar su ilave edilirse,
bir ucunda izosiyanat grubu diğer ucunda amin grubu bulunan prepolimer molekülü
oluşmaktadır. Bu polimer ısıtıldığında amin ve izosiyanat gruplar daha ileri
polimerizasyon ve çapraz bağlı molekül oluşturmak üzere tepkimeye girmektedir
(Mark, Cernia, 1968).

OCN−Polimer−NCO+H2O OCN−Polimer−NH2+CO2
OCN−Polimer−NH2+OCN−Polimer−NH2 OCN−Polimer−NCONH−

Şekil 1.2. Su ile zincir uzaması (Mark ve Cernia, 1968)

Dorlastan® elastomer elyafın üretimi ise; iki adımda üretilen çözeltinin eğirme
düzesinden çekilerek oluşmaktadır. Temel kimyasal element; di-izosiyanat veya
diamin ile yüksek molekül ağırlığı olan polieter veya poliesterden oluşmaktadır.
Elastomer elyafı oluşturan kimyasal elementler, dimetilasetamid (DMAC) içinde
çözülürler (Bayer, 2005). Şekil 1.3’de Dorlastan® elastomer filamentin üretim prosesi
gösterilmektedir.
 9

Poliester diol veya polieter diol Di-izosiyanat

Çözücü (DMAC) Zincir uzatma

Poliüretan eğirme çözeltisi

Çözücü geri Çekim

kazanımı

Sarım

Dorlastan filament iplik

Şekil 1.3. Dorlastan®’ın üretim işlemi (Bayer, 2005)

Elde edilen bu yüksek viskoziteli eğirme çözeltisi, tek veya çok gözlü düzelerden
sabit sıcaklığa sahip bir eğirme ünitesine basılır. Burada dikkat edilmesi gereken
nokta, çözeltisinin belli basınçta eğirme ünitesine gönderilmesi olup, bu husus
filament düzgünlüğünü etkilemektedir. Eğirme ünitesine üstten beslenen sıcak hava
DMAC’in buharlaşmasını sağlar. Oluşan filamentlerin oryantasyon (düzgünleştirme)
silindirinin uyguladığı gerilme nedeniyle, bireysel filamentler önceden belirlenen
inceliklerine kavuşmaktadır. Bu bireysel filamentler bir yalancı büküm ünitesi
vasıtasıyla birbirlerine temas etmekte ve hala viskoz halde oldukları için birbirlerine
yapışmaktadır. Böylece, çok komponentli bir multifilament oluşmaktadır (Bayer,
2005).

Buharlaşan DMAC ayrı bir yerde tekrar yoğunlaştırılmaktadır. Bu sırada elastomer

filament üzerinde küçük miktarlarda DMAC kalabilir. Bu artık tortunun miktarı
normal olarak %2’den azdır ancak bazı durumlarda %2’ye kadar çıkabilir.
 10

Dimetillasetamid (DMAC) ‘az toksik’ bir madde olarak sınıflandırılır. Boyama

esnasında boya banyosuna geçen artık DMAC, artık boyanın kazandan
uzaklaştırılması sırasında kumaştan/iplikten tamamen çıkarılmaktadır (Kılıç 2002).

1.1.2. Elastomer Lifi Oluşturan Segmentler ve Life Etkileri

ISO 1043 ve DIN 60001/1’e göre elastomer elyaf; lineer makro moleküllerden
oluşan ve kütle olarak en az % 85’i segmente edilmiş poliüretan içeren sentetik
elyaftır. Bu moleküler yapının temeli; sert segmentler daha kısa, yumuşak segmentler
ise hareket edebilen ve daha uzun olup, ard arda dizilmesiyle karakterize
edilmektedir.

Bir poliüretan polimeri, polimerleşme aşamasında çok sayıda çapraz bağlarla

birbirine bağlanmış bir sistem oluşturmaktadır. Bu polimerlerden filament oluşturup,
kendi haline bıraktığımızda, daha çok amorf yapıdadır. Çünkü yumuşak bölgeler
birbiri üzerine katlanır ve rasgele dizilirler. Sert bölgeler ise, üretanın polar
gruplarının bu gruplarla H-bağları oluşturmalarından dolayı, sıralanmaya meyillidir.
Bunun sonucunda bu bölgelerin sertliği artmaktadır. Polimere kuvvet uygulanıp
gerildiğinde, yumuşak bölgeler sıralanarak kristalin bölgeler oluşturmaktadır. Kuvvet
kalktığında, polimer yine eski biçimine geri dönmektedir (Kılıç, 2002). Rinke ve
Bonart’a göre segment edilmiş poliüretan modeli Şekil 1.4’de gösterilmektedir.
 11

Şekil 1.4. Rinke ve Bonart’a göre segment edilmiş poliüretan modeli (Bayer, 2005)

1.1.2.1. Sert Segmentler

Bu kısımların yapısını diizosiyanat ve zincir uzatıcı olarak kullanılan etilen diamin

belirlemektedir. Sert segmentler, kristalin yapıyı oluşturmaktadır. Ayrıca, filamente
mekanik destek sağlamaktadır. Elastomer elyafa gerdirici bir kuvvet uygulandığında
sert segmentler, tüm polimer zincirlerini bir arada sonsuz bir ağ yapı oluşturacak
şekilde bağlayan ‘sanal çapraz bağlar’ gibi hareket etmektedir. Bu sert segmentteki
ağ yapısı, polimer zincirlerinin birbiri üzerinden kaymasına engel olmaktadır. Sert
segmentler elastanın termal özellikleri için de çok önemlidir. Genellikle sert
segmentlerin erime noktalarının yüksek olması, elastanın erime noktasının da yüksek
olmasına neden olmaktadır.

1.1.2.2. Yumuşak Segmentler

Yumuşak segmentler, poliester veya polieter oluşuna bağlı olarak farklılık

göstermektedir. Bunlar polietilen glikol segmentlerinden oluşmaktadır. Yumuşak
segmentler oda sıcaklığında sıvı formdadır. Uzun, düzensiz ve esnek molekül
zincirlerine sahip yumuşak segmentler lifin yüksek hareketliliğini sağlamaktadır
 12

(Bayer, 2005). Yumuşak segmentlerin molekül ağırlığı elastanın özelliklerini

etkilemekte olup, molekül ağırlığı arttırılarak, uzama kuvveti arttırılabilmektedir
(Çetintaş, 2001).

1.2. Elastomer Lif Çekim Yöntemleri

Elastomer elyafın eğrilmesinde kullanılan teknik, elyafın kimyasal yapısına bağlı

olup; kuru, yaş, reaksiyon (tepkime) ve eriyikten lif çekimi olmak üzere üç çeşit lif
çekim yöntemi kullanılmaktadır. Polimer esas olarak lineer ise eriyikten lif çekim
yöntemi kullanılmakta veya solvent içerisinde çözünmesini sağlayıp elde edilen
çözelti kuru ya da yaş çekim yöntemi ile eğrilebilmektedir. Polimerizasyon işlemi
sırasında çapraz bağlama meydana gelirse polimer doğrusal olmayacaktır. Çözünmez
ya da erimez hale gelebilir, o zaman “kimyasal eğirme” ya da “reaksiyon eğirme”
işlemleri kullanılabilir (Meredith, 1971).

• Eriyikten lif çekim yöntemi

• Kuru lif çekim yöntemi
• Yaş lif çekim yöntemi ( wet spinning, reaction spinning)

Elastomer lifler yukarıdaki üç yönteme göre çekilmektedir. Elastomer lif çekim

yöntemlerinin üretim miktarları Çizelge 1.1’de verilmiştir.

Çizelge 1.1. Elastomer lif çekim yöntemleri ve oranları (Çetintaş, 2001)

Lif Çekim Yöntemleri Üretim Miktarı %
Kuru lif çekimi 80
Eriyikten lif çekimi 13
Yaş lif çekimi ( yaş ve reaksiyon eğirme) 7

1.2.1. Eriyikten Lif Çekim Yöntemi

Bu yöntem üzerinde ilk defa Bayer AG çalışmış ve termoplastik lifler için

geliştirmiştir. Zaman içerisinde liflerin sahip olması istenilen özellikler,
 13

sağlanamadığı için çok fazla kullanılmayan bir lif çekim yöntemidir. 1967 yılında
Japon şirketi Nisshinbo elastomer filamentleri bu yöntem ile elde etmeyi geliştirmiş
ve ‘Mobilon®’ ticari marka ile piyasaya sürmüştür. Bunun devamında Kanebo şirketi
‘Lubell®’ ve Kuraray şirketi ‘Spantel®’ olmak üzere eriyikten lif çekim yöntemi ile
üretim yapmışlardır. Eriyikten lif çekimi, kuru ve yaş çekim yöntemlerine alternatif
olması amacıyla üretilmiş olup, eğirme düzeneğindeki kolaylık ve maliyet açısından
daha düşük olduğu için birçok avantajları bulunmaktadır.

Termoplastik özelliğe sahip polimer, erime noktası üzerindeki sıcaklıkta ısıtılarak,

viskoz sıvı haline getirilmektedir. Daha sonra sabit basınç altında düzelerden
geçirilerek soğuk hava geçen bölüme püskürtülmektedir. Erimiş polimer soğuk hava
ile maruz kaldığı andan itibaren katılaşmaya başlamasıyla, çekilen lifler silindirlere
sarılmaktadır.

Polimeri eritmek için yüksek sıcaklıklarda ısıtmak gerekmektedir. Bu sıcaklıklarda

polimer hava oksijeni ile etkilenip bozulduğundan sisteme soğutucu olarak hava
yerine inert bir gaz olan azot gazı kullanılabilir (Çetintaş, 2001).

1.2.2. Kuru Lif Çekim Yöntemi

Lycra® ve Dorlastan® elastomer elyaflar, kuru lif çekim yöntemi ile üretilmektedir.
Tetrahidrofuran, florosulfonik gibi uygun bir katalizör kullanılarak, moleküler
ağırlığı yaklaşık 2000 olan bir politetrametilen eter glikol ile polimerleştirilmektedir.
İzosiyanat uçlu bir ön polimer elde etmek için difenilmetan ile tepkimeye
girmektedir. Elde edilen ön polimer, anhidrit dimetil formamid içerisinde çözünerek,
hidrazin ve az miktarda dietilamin ile reaksiyon vermektedir. Hidrazin
makromolekülleri uzatırken, dietilamin çözeltinin 30˚C’de 700 ağdalık (poise) birimi
civarında viskozitesini kontrol altında tutmasını sağlamaktadır. Polimer solüsyona
renksiz leuco-vat mor boya (gaz dumanındaki sararmayı önlemek için), hidrazid,
yarıkarbazit (renk kaybını önlemek için) ve titanyum dioksit (matlaştırma maddesi)
eklenebilir. Çözelti, 340˚C’ye kadar ısıtılmış uzunca bir eğirme kanalın içinden 500
yd/dk hızla çekilmektedir. Eğirme ünitesindeki sıcak hava ile çözgen
 14

buharlaştırılarak, filamentlerin katılaşmasını sağlamaktadır. Eğirme kanalının altında

yalancı büküm uygulanarak, kesiksiz lif adezyonu (yapışması) sağlanmaktadır
(Meredith, 1971). Kuru lif çekim işleminin şematik diyagramı Şekil 1.5’de
gösterilmektedir.

Şekil 1.5. Kuru lif çekim işleminin şematik diyagramı (Bayer, 2005)

1.2.3. Yaş ve Reaksiyon Lif Çekim Yöntemi

Yaş lif çekimi, dimetil formamid ya da dimetil asetamit gibi uygun bir çözgende
çözülmüş poliüretan çözeltisi, koagülasyon banyosunda (örneğin; sıcak su) lif çekim
düzelerinden çekilerek yapılmaktadır. Diğer taraftan, reaksiyon lif çekimi ise
elastomer filamentin oluşumunu tamamlayacak reaksiyon, koagülasyon banyosunda
meydana gelmektedir.

Ön polimer, polieter veya poliesterin uç hidroksil gruplarıyla tepkimeye girmesi için

gerekli olan seviyeden yaklaşık % 100 moleküler fazlalık gösteren aromatik di-
izosiyanatın kullanılıp, 750–3000 moleküler ağırlıktaki bir poliester ya da polieterin
ucuna eklenmesiyle elde edilmektedir.
 15

Çözelti extruderden geçirilip hava ile temas ettirilmekte ve %80 etilen diamin olan
suda hızlıca yoğunlaştırılmaktadır. Bu durum kesiksiz lifin içini sıvı halde bırakırken
dışını sertleştirir. Monofilament daha sonra kurutulup, biriktirilir ve 120oC’de 2 saat
ısıtılarak moleküler yapının bağ oluşturması sağlanmaktadır. Elastomer elyaf ilk
üretildiğinde genellikle yapışkandır, bu durum işleme sırasında zorluk çıkarabilir.
Bunun için bal mumu ya da siloksan kullanılmasıyla, filamentlere başarılı bir şekilde
yağlama işlemi yapılabilmektedir (Meredith, 1971).

Belli başlı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı ve çekim yöntemi Çizelge 1.2’de
verilmektedir.

Çizelge 1.2. Belli başlı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı ve çekim yöntemi
(Rupp ve Böhringer, 1999)
Ürün Adı Firma Hammaddesi Çekim Yöntemi
Acelan® Taewang (Roc) PET/MDI/diamine Kuru lif çekimi
Dorlastan® Bayer Faser GmbH PET/MDI/diamine Kuru lif çelimi
®
Lycra DuPont Neumours Co. PET/MDI/diamine Kuru lif çekimi
(ABD)
Roica® Asahi Kasei (Jap) PET/MDI/diamine Kuru lif çekimi
Glospan® Globe MFG Co. (ABD) PET/MDI/diamine Kuru lif çekimi
Lineltex® Fillattice (Ital) Poycaprolactone Yaş lif çekimi
ester/MDI/diamine
EEY® Unitica (Jap)
Texton® Tonkook (Roc)
Kanebo Ltd. (Jap) PET/MDI/ butandiol Eriyikten lif çekimi
®
Lubell

Mobilon® Nisshinbo Ind., Inc. (Jap) PET/MDI/butandiol Eriyikten lif çekimi

Spantel® Kuraray Co., Ltd, (Jap) PET/MDI/butandiol Eriyikten lif çekimi
PET : Poliester MDI : Difenilmetan-4,4’-diisosiyanat
 16

1.3. Elastomer Elyafın Fiziksel Özellikleri

1.3.1. Kesit

Kesiksiz elastomer filamentler genellikle dairesel düzelerden çekilmekte fakat

çözücünün buharlaşmasıyla dairesel olmayan kesitsel şekiller ortaya çıkabilmektedir.
Bunlar, örnekleri Şekil 1.6’da gösterilen çeşitli şekiller olabilir. Bir elastomer
multifilamentte filament sayısı 12 kadar çok az, veya 50 kadar çok olabilmektedir
(Meredith, 1971). Şekil 1.6’da bazı elastomer filamentlerin enine kesit görünüşleri
verilmektedir.

Şekil 1.6. Bazı elastomer filamentlerin enine kesit görünüşleri

1.3.2. Yoğunluk

Düşük yoğunluklu lifler polieter bazlı olduğundan elastomer liflerin yoğunluğu 0,15
–0,32 g/cc arasında değişiklik gösterebilir (Meredith, 1971).

1.3.3. Rutubet Alma

Elastomer liflerin nem kazanımı %0,8 ile %1,2 arasında değişmektedir (Meredith,
1971).
 17

1.3.4. İncelik

Elyafın özelliklerinden biri enine kesitin büyüklüğü ve biçimidir. Bu büyüklük, elyaf

inceliği olarak ifade edilir. Tekstil teknolojisinde lifin enine kesitinin boyutu, yani
çapının belirlenmesindeki güçlükler nedeniyle pratikte bir lifin inceliği denildiğinde
birim uzunluğun kütlesi anlaşılmaktadır.

Elastomer filamentlerin numaralandırılmasında genellikle ‘dtex’ birimi

kullanılmaktadır. Elastomer lifler incelik açısından geniş yelpazeye sahiptir. 11dtex
ile 1880dtex numara aralığında elastomer filament üretimi mümkün olmaktadır.
Elastomer filamentin inceliği kullanıldığı yere göre değişiklik göstermektedir
(Çetintaş, 2001). Elastomer filament numara dağılımına göre kullanım alanları
Çizelge 1.3’de verilmektedir.

Çizelge 1.3. Elastomer filament numara (dtex) dağılımına göre kullanım alanları
(Çetintaş, 2001)
Kullanım alanları Elastomer filament numarası (dtex)
Kadın çorabı 11, 22, 33, 44, 78, 156
Düşük gramajlı kumaşlar 44, 78, 156, 310
Mayo 33, 44, 78, 156
Kadın iç çamaşırı 44, 78, 156, 310, 470, 620, 640
Dış giyim (Dokuma) 44, 78, 156
Dış giyim (Örme) 44, 78, 156
Dar dokuma 470, 620, 940, 1240, 1880

1.3.5. Mukavemet ve Kopma Uzaması

Hammaddenin, mamül ürün (iplik veya kumaş) haline gelinceye kadar birçok
gerilmelere maruz kalması nedeniyle, bu gerilmelere karşı yeterli derecede dayanıklı
olması gerekmektedir. Bir lifin ya da ipliğin dayanıklılığı, gerilme mukavemeti ile
verilmektedir. Maksimum mukavemet, kuvvet-uzama eğrisindeki maksimum
kuvvete tekabül eden spesifik gerilme olarak; kopma mukavemeti ise, kopma
 18

noktasında kadar gerilmiş olan test numunesi üzerinde ölçülen gerilme olarak
tanımlanmaktadır. Bu mukavemetler uzatılmamış ipliklerdeki lineer yoğunluğun
verdiği kopma yükünün bölünmesiyle hesaplanan nominal spesifik mukavemetlerdir.
Mukavemet birimi g/tex ve cN/tex’ tir (Meredith, 1971).

Şekil 1.7’de, 62tex değişik elastomer filament çeşidi ile 206tex kauçuk ipliğinin
mukavemet-uzama eğrisi gösterilmektedir. Hepsi %65’lik izafi rutubet ve 20˚C
sıcaklık koşulları altında ve dakikada %250’lik sabit bir gerilme hızında ölçülmüştür.
Elastomer elyafın mukavemeti 6-9 g/tex ve kopma uzaması da %500-600 arasında
değişiklik göstermektedir.

L = Lycra®
S = Spanzelle®
G = Glospan®
V = Vyrene®
E = Elura®
R = Rubber

Şekil 1.7. Elastomer filamentlerin mukavemet-uzama eğrisi (Meredith, 1971)

Elastomer filamentler, kauçuk filamentlerle aynı kopma uzamasına sahip olmasına

rağmen, iki kat daha güçlüdür. Filament uzadıkça kesit alanda (lineer yoğunluk) bir
küçülme olduğu düşünülürse ve bu pay göz önüne alınırsa, kopma noktasındaki
kesitsel alana dayanan gerçek spesifik mukavemetler 40–60 g/tex arasında değişiklik
 19

göstermektedir. Bu, poliamid veya poliester elyafın spesifik mukavemeti kadar

yüksektir (Meredith, 1971).

Uzama miktarı, numunenin uzunluğundaki artış olarak tanımlanmaktadır. Maksimum

uzama, maksimum kuvvette ve kopma uzaması ise kopma kuvvetinde kaydedilen
değerdir.
Yüzde uzama= Uzama miktarı / İlk boy*100

1.3.6. Güç

Bir elastomer filamentin ‘gücü’, kuvvet-uzama özelliğine ve belirli bir uzamadaki

mukavemet-uzama relaksasyonuna bağlıdır. Core-spun ve sarımlı tekstil ipliklerinin
eğrilmesi sırasında elastomerik bileşendeki çekim yaklaşık 4’tür; gerilmemiş
boyutlara oranla %300 uzatma düzeyinde 5 dakika boyunca tutulmuş materyalin
gerilmesi onun ‘gücü’ olarak kabul edilmektedir. Çizelge 1.4’de, üç lineer
yoğunlukta olan beş elastomer filamentinin ve kauçuk filamentinin güç değerleri
verilmiştir.

Çizelge 1.4. %300 uzamadaki mukavemeti (g/tex) (Meredith, 1971)

Elastomer Alındığı şekilde Isıl Isıl fiksaj ve yaş
elyaf fiksajdan relaksasyondan
sonra sonra
8tex 62tex 125tex Ortalama 8tex 8tex
Lycra® 1,94 0,91 0,67 1,17 0,32 0,54
Spanzelle® 0,98 1,36 1,56 1,30 0,26 0,45
Elura® 0,85 0,72 0,72 0,76 0,22 0,50
®
Vyrene 0,43 0,45 0,45 0,44 0,10 0,17
Glospan® 1,15 1,08 0,78 1,00 0,19 0,40
Kauçuk 0,21 0,21 0,15 0,16
(206tex)
 20

Ortalama değerlerin karşılaştırılması sonucunda, Lycra®, Spanzelle® ve Glospan®’ın

yüksek güce, Vyrene®’nin ise oldukça düşük güce sahip olduğu Çizelge 1.4’den
anlaşılmaktadır. Bütün elastomer liflerin “gücü” kauçuktan daha yüksektir
(Meredith, 1971).

1.3.7. Elastik Düzelme

Bir malzemenin elastikliği, o malzemenin çekme kuvvetinin oluşturduğu uzamadan

kısmen ya da tamamen iyileşme kabiliyeti olarak tanımlanabilir. Elastik sünme oranı
‘D’, elastik uzamanın toplam uzamaya olan yüzde oranı olarak tanımlanmaktadır.

D= Geri kazanılan uzama / Toplam uzama × 100

Elastik düzelme, yüklenen uzamanın yüzde olarak ne kadarının geri geldiğinin bir
ifadesi olarak da tanımlanmaktadır. Elastomer elyafların gerilme sonrası
toparlanması; gerilme miktarına, numunenin gerilme durumunda bırakıldığı zamana
ve düzelme için verilen süreye bağlıdır. Elastomer elyafın ortalama elastik düzelme
değerleri Çizelge 1.5’de verilmiştir. Elastomer filamente uygulanan kuvvetin
kaldırılmasından hemen sonra ölçülen elastik düzelme %90 civarında olduğu
saptanmıştır. Uygulanan kuvvetin kaldırılmasından sonra bir dakika bekletilen
numunelerde ise elastik düzelme %95 seviyesine kadar yükselmiştir. Dengeli bir
elastik düzelmeye yaklaşmak isteniliyorsa, toparlanma zamanın yükleme ile geçen
zaman süresini aşması gerektiği tespit edilmiştir (Meredith, 1971).

Çizelge 1.5. Farklı uzamalardaki elastik düzelme oranı; %65 izafi rutubet ve 20oC
sıcaklık (Meredith, 1971)
Uzama % 100% 200% 300% 400%
Zaman (sn)
Gerilmiş halde Gerilimsiz halde

60 0 90 89 87 -
60 60 95 95 92 -
10 60 99 97 95 93
 21

1.3.8. Gerilme Relaksasyonu

Uzatılmış durumunda bırakılan tüm elastomer filamentler önemli bir gerilme

relaksasyonu göstermektedir. Elastomer filamentin uzatılmış durumda tutulurken,
meydana gelen çekme kuvvetindeki azalma ‘gerilme düşmesi’ olarak
tanımlanmaktadır. Gerilme düşmesi ön görülen uzamanın ilk 30 saniyede ile 5
dakika arasında meydana gelmektedir (Dupont, Bulten L-18, 1965). Gevşetme ve
germenin I. ve V. döngüleri için elastomer filamentin elastik düzelme ve kuvvet-
uzama özellikleri Şekil 1.8’de gösterilmektedir.

Şekil 1.8. Gevşetme ve germenin I. ve V. döngüleri için elastomer filamentin elastik

düzelme ve kuvvet-uzama özellikleri (Dupont Bulten L-18, 1965)

I. devir V. devir
Uzamaya karşı dayanıklılık AB eğimi A’B’ eğimi
%Y uzamada tutulurken gerilme düşmesi BC çizgisi B’C’ çizgisi
Elastik düzelme veya tutma kuvveti CD eğimi C’D’eğimi
 22

Gücün geri kazanımı veya tutulması, asıl uzunluğuna geri dönmek için elastik
materyal tarafından sarf edilen kuvvettir. Gerilme düşmesi tutma devrindeki yük ile
başlangıcında yükün bir oranı olarak ifade edilmektedir. Gerilme düşmesi aşağıdaki
formülle hesaplanmaktadır (Dupont Bulten L-18, 1965).
B' − C '
Gerilim düşmesi = (ASTM 2731)
B'
B’= İstenilen devirde bekletmeden öndeki kuvvet
C’= İstenilen devirde bekletmeden sonraki kuvvet

Elastomer filamentin deformasyonundan kaynaklanan gerilme ilk başlarda çok hızlı

bir şekilde azalmakta, sonrasında ise gittikçe yavaşlamaktadır. Diğer bir husus ise
elastomer lifin hızlı bir şekilde uzatılmaması durumunda başlangıçtaki hızlı
relaksasyonun gözlemlenmeyeceğidir. Çünkü relaksasyonun bir kısmı bu uzatma
süresinde gerçekleşmektedir. Daha düşük uzatma oranlarında ise gerilme
relaksasyonunun başlamasında bariz bir gecikme görülmekte ve dolayısıyla da
gerilme-zaman eğrisinin şekli değişmektedir.

1.3.9. Modül

Modül, kuvvet-uzama eğrisinin eğimi ya da materyalin dayanıklılığının ölçüsü

anlamında kullanılan genel bir terimdir. Bir elastik materyale kuvvet uygulanırsa ve
her iki değer (önceki ve sonraki boyut ) kaydedilirse, daha sonra kuvvet arttırılırsa
kuvvet ile uzama arasında lineer bir bağıntı olduğu görülmektedir. Eğer elastiklik
sınırı içinde uygulanan kuvvet artarsa uzama artmakta, kuvvet kaldırıldığında ise
elastomer filament orijinal boyuna geri dönebilmektedir. Yapılan çalışmada elde
edilen gerilme-uzama eğrisine başlangıç modülü veya young modülü denir. Gerilme
ile uzama arasındaki bağıntı aşağıdaki formülle açıklanmaktadır. Şekil 1.9’da
kuvvet–uzama eğrisi üzerinde Young modülü gösterilmiştir.

Young’s Modül (N/tex) = Gerilme / Uzama

 23

Şekil 1.9. Young modülünün kuvvet-uzama eğrisi üzerinde gösterimi

Materyalin modülü ne kadar yüksekse, kuvvet altındaki uzaması o kadar azdır.

Modülün birimi gerilme birimleri ile ifade edilmektedir.

1.4. Elastomer Elyafın Termal Özellikleri

Çok düşük sıcaklıklarda bütün polimerler katı bir haldedir. Sıcaklık arttırıldığında ve
belli bir değere çıktığı zaman polimer zincirleri yeterli kinetik enerjiye sahip
olmaktadır. Böylece, polimer vizkoz bir sıvı gibi davranmaktadır. Isıtılan
polimerlerin yapısında bir takım kimyasal reaksiyonlar meydana gelmektedir.
Polimerlerin sıcaklığın etkisi altında kimyasal bozunmaya karşı direncine ısısal
kararlılık; yüksek sıcaklıklarda sertliklerini muhafaza etme kabiliyetlerine ısısal
direnç (mukavemet) denilmektedir (Çetintaş, 2001).

Elastomer elyafın ısıl davranışları moleküler yapısı tarafından belirlenmektedir. Buna

sert ve yumuşak segmentlerin kombinasyonun etkisi de bulunmaktadır. Bu durum
termomekanik analiz ile açıklanabilmektedir. Bu analiz için Dorlastan filamentleri
-100°C sıvı nitrojen içinde gerilme olmaksızın dondurulmaktadır. Bu sıcaklık
dakikada 10°C artırılarak, Şekil 1.10’da elastomer filamentlerin termomekanik
analizi sonucunda uzama ve büzülmedeki değişimleri gösterilmektedir. Çok düşük
sıcaklıklarda, yumuşak segmentler (polieter tip –45°C, poliester tip ise –40°C
altında) donmaktadır. Elastomer filamentin elastikiyeti bu kadar düşük sıcaklıklarda
etkisini kaybetmektedir. Artan sıcaklık ile, yumuşak segmentler erimeye başlar ve
filamentin boyu uzar. Poliester tipinin tersine polieter tipi yaklaşık 0°C’de
 24

büzülmektedir. Büzülmenin sebebi polieter tipinin yumuşak segment yapılarının

düşük sıcaklıklarda kısmen kristalin halde olmasıdır. Bu kristalin kısımlar erimeye
başladığında büzülmeye neden olmaktadır. Poliester tipin yumuşak segmentleri
düşük sıcaklıklarda kristalize olmamaktadır (Bayer, 2005).

Her iki tip için TMA (termomekanik analiz) eğrisinde +10°C ve +45°C arasında
yatay bir seyir hâkimdir. Bu ısı verileri arasında elastomer elyafın elastik
özelliklerinde hiçbir değişiklik olmadığı anlaşılmaktadır. Artan sıcaklıkla büzülme
bölgesine gelinir. Poliester tip için 75°C’de, polieter tipi için ise 80°C’de büzülmeye
başlamaktadır. Sert ve yumuşak segmentler arasında bağ kuvvetinin azalması
nedeniyle büzülme bir çeşit ön yumuşama olarak düşünülmektedir. Poliester tip için
maksimum büzülme 160°C ve 165°C, polieter tip için ise 170°C ve 180°C arasında
elde edilmektedir. İşlemin en sonunda mevcut olan gerilme nedeniyle filamentlerin
kopmasıyla sonuçlanmaktadır. Çizelge 1.6’da TMA karakteristik sıcaklıkları ve Şekil
1.10’da ise Dorlastan®’ın termomekanik analizi verilmiştir (Bayer, 2005).

Çizelge 1.6. TMA’nın karakteristik sıcaklıkları (Bayer, 2005)

Poliester Polieter
Termal genleşmenin başlaması -40°C -45°C
Kristalin alanların erimesiyle büzülmenin - +10°C
başlaması
Büzülmenin başlaması +75°C +80°C
Maksimum büzülme 160-165°C 170-180°C
Yumuşama sıcaklığı 165-170°C 190-200°C
 25

Şekil 1.10. Dorlastan®’ın termomekanik analizi (Bayer, 2005)

Yumuşama bölgesi, kullanıcı için önemli bir özelliktir. Bu sıcaklık alanlarında,

istenilen şekil değişiklikleri, soğutularak veya ısıtılarak fiske edilebilir. Fiksaj
sıcaklığı ve süresi önemlidir. Yüksek sıcaklık ve uzun sürede fiksaj işlemi, daha fazla
dayanıklı ve ısıya dirençli olmasını sağlamaktadır (Dupont, Bulten L-18, 1965).

1.4.1. Sıcaklığın Etkisi

Çizelge 1.7’de bir dizi elastomer filamentin farklı koşullar altındaki gerilme
özellikleriyle ilgili verileri göstermektedir.
*Koşullar;
1. %65 nispi nem, 20˚C
2. 20˚C’de su içinde
3. 90˚C’de su içinde
4. 105˚C’de 24 saat ısıtıldıktan sonra %65 izafi rutubet ve 20˚C’de relaksasyon
5. 130˚C’de 24 saat ısıtıldıktan sonra %65 izafi rutubet ve 20˚C’de relaksasyon
 27

görülmektedir. 105˚C’de 24 saat boyunca ısıtmak lifleri güçlendirebilir. 130˚C’de 24

saat ısıtma poliüretanın zayıflamasına, kauçuğun ise yok olmasına sebep olmaktadır
(Meredith, 1971).

Isıtma işleminin dayanımı arttırması sadece multifilament elastanlarda

görülmektedir. Bu etkinin sebebi lokal güçlendirme sağlamak için filamentlerin
birlikte eritilmesinden kaynaklanabilir.

1.4.2. Sertlik (Tokluk)

Bir lifin sertliği kopma işine eşittir ve mukavemet-uzama eğrisinin altındaki bölgeye
denk gelmektedir. Joule/gram cinsinden ifade edilmektedir. Poliüretan elyaf, kauçuk
elyaftan daha serttir. Soğuk su sertliği az, sıcak su ise önemli bir miktarda
artırmaktadır. 105˚C’ye ısıtmak ise poliüretan elyafın sertliğini artırmayı
sağlamaktadır (Meredith, 1971).

1.4.3. Fiksaj

Isı işleminin sonucunda, mevcut uzama ve kuvvet miktarı belirli bir uygulamaya
göre ayarlanabilir. Bitim işlemi yapılan kumaşlardaki elastomerik bileşenin
özelliklerini değerlendirmek için uygulamada bulunanlara benzer işlemlere tabi
tutulduktan sonra incelenmiştir. Bir kumaşın fiksajı dokuma kurutucuda genellikle
30-60 saniye arasında ve 180˚C’de gerçekleşmektedir. Uygulamadaki koşullara
benzetmek amacıyla elastomer filamentler %300 uzatılarak 1 dakika ve 20˚C ile
220˚C arasında değişen sıcaklıklarda fiksaj işlemi yapılmıştır (bkz. Çizelge 1.8).
İkinci bir numunede tam relaksasyonu sağlamak amacıyla 1 dakika süreyle
gerilmemiş bir durumda 90˚C sıcaklıktaki suyun içinde bekletilmiştir.
 26

Çizelge 1.7. Elastomer filamentlerin farklı koşullardaki gerilme özellikleri (Meredith,

1971)
Elastomer *Koşul Nominal Kopma %50 %200 Sertlik
Mukavemet Uzaması uzamadaki uzamadaki (joule/g)
(gr/tex) % gerilme gerilme
(gr/tex) (gr/tex)

1 8.4 580 0.32 1.08 149

Lycra® 2 7.4 610 0.27 0.90 132
(polieter) 3 2.2 640 0.23 0.54 58
4 8.7 610 0.22 1.08 161
5 1.5 360 0.14 0.68 28
1 6.4 550 0.32 1.18 145
Numa® 2 5.2 584 0.31 0.98 128
(Polieter) 3 2.3 620 0.19 0.57 68
4 7.1 583 0.23 1.07 159
5 1.5 419 0.17 0.65 38
1 4.1 640 0.27 0.72 107
Spanzelle® 2 4.0 580 0.27 0.63 76
(poliester) 3 1.1 640 0.14 032 32
4 5.0 780 0.18 0.54 156
5 2.1 700 0.09 0.32 61
1 6.9 525 0.36 0.99 106
Elura® 2 5.8 520 0.36 0.90 75
(poliester) 3 1.4 575 0.27 0.54 36
4 7.5 605 0.27 063 106
5 0.3 340 0.09 0.18 6
1 6.2 660 0.18 0.36 98
Vyrene® 2 4.7 610 0.18 0.36 68
(poliester) 3 0.9 680 0.07 0.13 20
4 5.3 690 0.14 0.30 89
5 3.3 740 0.12 0.23 72
1 5.0 620 0.31 0.86 123
Glospan® 2 4.3 630 0.27 0.63 101
(poliester) 3 1.3 690 0.18 0.32 43
4 4.6 670 0.27 0.86 133
5 0.7 470 0.13 0.32 19
1 2.3 530 0.09 0.23 32
Kauçuk 2 2.1 470 0.09 0.27 26
3 1.2 480 0.09 0.27 20
4 1.8 450 0.09 0.27 22
5 0.0 0 0 0 0

Elastomer filamentler, 20˚C’ de suyun içinde mukavemet değeri bakımından çok

düşük bir azalma meydana gelmiştir fakat 90˚C’de su içinde ise önemli bir azalma
 28

Çizelge 1.8. Değişik sıcaklıklarda % 300’lük uzatmadan sonra kalıcı uzama % oranı
(Meredith, 1971)
Sıcaklık ® ® ® ® ® ®
Lycra Spanzelle Elura Vyrene Glospan Kauçuk
˚C H H/W H H/W H H/W H H/ H H/W H H/W
W
20 9 -2 17 -2 13 -3 8 -8 10 -11 -2 -4
90 32 2 28 3 30 1 41 -5 30 -8 2 -3
120 46 8 65 8 60 8 72 4 56 0 2 -2
150 66 23 83 22 67 17 88 11 64 1 6 -2
180 125 74 103 49 108 50 106 35 99 31 12 6
200 186 157 139 106 145 94 175 94 129 82 26 20
220 272 251 223 209 242 208 299 296 216 188 61 40
H= Isıl işlem H/W= Isıl işlem ve yaş relaksasyon

Elastomer filamentlere 180˚C ve daha yüksek sıcaklık uygulanarak, istenilen kalıcı

uzama değerinin üretilmesi mümkündür. Islak gevşetme, genel olarak, sıcaklık
işlemiyle ortaya çıkan kalıcı uzama miktarını düşürmektedir. Yukarıdaki ölçümler
için kullanılan Lycra®’nın kalıcı uzama değeri, diğer elastomer filamentlere göre
yüksektir. Kauçuk ise en düşük kalıcı uzama değerine sahiptir. Tespitin negatif
değerleri, sıcaklık işlemi sonucunda meydana gelen büzülmeyi göstermektedir.
180˚C, 1 dakika fiksaj işlemi sonucu 8tex filamentlerin elastik düzelme (%) oranı
Çizelge 1.9’da verilmektedir.

Çizelge 1.9. 180˚C, 1 dakika fiksaj işlemi sonucu 8tex filamentlerin elastik düzelme
(%) oranı (Meredith, 1971)
Uzama % 100% 200% 300%
Koşul
İşlem görmemiş 94 93 91
Isıl işlem 96 95 -
Isıl ve yaş relaksasyon işlemi 95 95 93

Isı işleminin gerilme özellikleri üzerindeki etkisi Şekil 1.11’de gösterilmektedir.

Elastomer filamente uygulanan ısıl işlem sonucunda, 150˚C sıcaklığa kadar kopma
 29

mukavemeti sabitken, 150˚C üzerindeki sıcaklıklarda ise kopma mukavemetinde

ciddi bir azalma meydana gelmektedir. Kopma uzaması ise 180˚C ve üzerindeki
sıcaklıklarda arttığı gözlenmiştir (Meredith, 1971).

Şekil 1.11. Fiksaj sıcaklığının gerilme özellikleri üzerindeki etkisi (a) Kopma
gerilimi (g/tex), ve (b) kopma uzaması (%), ısı ve yaş relaksasyon işleminden sonra
(Meredith, 1971)
 30

1.5. Elastomer Elyafın Işık Haslığı ve Kimyasal Uygulamalara Karşı

Dayanıklılığı

Kimyasal özellikler, kullanımdaki performansın bir rehberi olup, bitirme işlemlerinin

ve güvenli bir şekilde kullanılabilen yıkama yöntemlerinin bir göstergesi olması
açısından önemlidir.

Elastomer elyaf mayolarda kullanıldığı zaman güneş yanığı losyonları ve deniz suyu
ile temas etmektedir. Hafif bir sarılık meydana getiren güneş yanığı losyonları hariç
bunların herhangi bir önemli etkisi yoktur. Sabunlu veya deterjanlı sıcak su
karışımıyla yapılan bir yıkama işleminin elastomer elyafı etkilememektedir
(Meredith, 1971).

Çamaşır suyu seçiminde dikkatli olunması gereklidir. Hipoklorit, sodyum klorit ve

peroksitli çamaşır suları genel olarak renk kaybına sebep olurlar; stabilize hidrosülfit
ve sodyum perboratlı çamaşır suları tavsiye edilmektedir. Bütün işlemlerde,
bozulmayı en aza indirgemek için alkalik içeren kimyasal maddeler düşük bir
düzeyde tutulmalıdır. Poliesterler, polieterlerden daha kolay bir şekilde hidrolize
olmaktadır (Sürteks, 2005).

Poliester bazlı üretanlar, oksidatif yarılma olayına, polieter bazlı üretanlara göre daha
dayanıklıdır, fakat yalnızca daha uzun süreli ısıtmada fark oldukça önemli bir hal
almaktadır.

Dorlastan® için bazı kimyasal uygulamalar sonucunda mukavemetinde azalma

görülmektedir. Mukavemetteki azalma, kimyasalların etkisiyle Dorlastan®’ın
moleküler yapısında bir bozulma olduğunun göstergesidir. Yumuşak segmentlerin
(poliester ve polieter) farklı tipleri olması nedeniyle Dorlastan®ın iki tipteki
filamentlerin kimyasallara olan reaksiyonları da farklı olacaktır. Çizelge 1.10’da
görüldüğü gibi her iki tipin mukavemetteki azalması 45/44dtex filamentler için
detaylı analiz yapılmıştır (Bayer, 2005).
 31

Her iki tipinde ışık haslığı çok iyi değildir. Işığa maruz kaldığı sürece
mukavemetinde ciddi azalmalar görülmektedir. Reaktif, sülfür, indantren ve asit
boyalara karşı göstermiş olduğu dayanıklılık hem poliester tipte, hem de polieter
tipte aynıdır. Mukavemetteki düşüş oranı 5-20 % arasındadır. Aynı zamanda kuru
temizleme işlemi sonucunda da mukavemetinde azalmalar görülmektedir (Bayer,
2005).

Klorlu beyazlatıcılar (sodyum, kalsiyum hipoklorit ya da sodyum klorit), perasetik

asit ve oksalit asit kullanılması elastomer elyafta renk solmasına neden olmaktadır ve
bunların kullanılması önerilmemektedir (Sürteks, 2005).

Yağlayıcılar ve yağlar; doymamış yağ asitleri ya da esteri içeren iplik yağlayıcılar

oksitlenme yoluyla elastomer elyafın vasfının bozulmasına neden olmaktadır. Bu
yüzden doymamış yağ asitleri ve esterleri içeren iplik yağlayıcıları, makine ve iğne
yağlarının kullanılmasından kaçınılmalıdır (Sürteks, 2005).
 32

Çizelge 1.10. Dorlastan®’ın kimyasal uygulamalara karşı dayanıklılığı (Bayer, 2005)

No Uygulama Derişim Sıcaklık Süre Mukavemetteki azalma

Poliester Polieter
(45dtex) (44dtex)
1 Sülfürik asit 10% 20°C 24 Std. 20-40% 5-20%
2 Asetik asit 10% 20°C 24 Std 0-5% 0-5%
3 Sitrik asit 10% 20°C 24 Std 0-5% 0-5%
4 Kostik soda 25% 20°C 5 dakika 5-20% 0-5%
5a Klorlu su metot A 20mg 20-25°C 5*1 Std 5-20% 20-40%
5b Klorlu su metot A 20mg 20-25°C 10*1 Std 20-40% 40-90%
5c Klorlu su metot B 100mg 20-25°C 5*1 Std 40-90% 90-100%
5d Klorlu su metot B 100mg 10-25°C 10*1 Std 90-100% 90-100%
6 Perkloretilenle kuru 100% 60°C 15dakika 20-40% 20-90%
temizleme
7 White spirits kuru 100% 20°C 15dakika 5-20% 5-20%
temizleme
8 Ksenotest 1 40-42°C 40 Std 40-90% 40-90%
8a Ksenotest 1 40-42°C 65 Std 40-90% 90-100%
8b Ksenotest 40-42°C 90 Std 40-90% 90-100%
9 Perkloretilen 40-42°C 40 Std 40-90% 90-100%
9a uygulama sonrası 40-42°C 65 Std 40-90% 90-100%
9b ksenotest1 40-42°C 90 Std 40-90% 90-100%

10 Alkali ile kaynatma 2g/l 98°C 60dakika 5-20% 5-20%

11 Reaktif boyama 20g/l 50°C 11/2 Std 5-20% 5-20%
( soda)
12 Reaktif boyama 20g/l 80°C 11/2 Std 5-20% 5-20%
( soda)
13 Sülfür boyama 95°C 1 Std 5-20% 5-20%
14 Indantren IN boyama 60°C 1 Std 5-20% 5-20%
15 Asit boyama 98°C 1 Std 5-20% 5-20%
 33

1.6. Elastomer Elyafın Boyanabilirliği

Poliamid mamullerinin ve elastomer elyafının gereken boyama işlemleri için aynı

boyarmadde kullanılabilir. Disperse, asit ve metal kompleks boyarmaddeler her iki
tip için kullanılmaktadır (Bayer, 2005).

Disperse boyalar kısmen iyi özelliğe sahiptir. Orta renk haslığına sahiptir. Bundan
dolayı, disperse boyalar sadece pastel tonlar için kullanılmaktadır.

Asit boyarmaddelerin salt formuna elastomer elyaf tepki vermektedir. Lifle daha çok
kimyasal bağ kurarlar, bu yüzden daha iyi haslık özellikleri sahiptir. Genellikle koyu
ton için kullanışlı olmaktadır. Poliamid ve Dorlastan® boyanırken, iki lif tiplerinin
boyarmadde afinitelerinin farkı göz önüne alınmalıdır. Ayrıca, boyarmadde ve
boyarmadde yardımcıları spandeks bileşiminin yeterli boya alımını sağlamak için
özenle seçilmesi gerekmektedir. Ürünlere uygulanan ard işlem asit boyarmaddelerin
ıslak haslıklarını oldukça yükseltmek için uygulanmaktadır (Bayer, 2005).

Metal kompleks boyarmaddeler kullanılarak, elementlerin bağlanmasının artmasıyla

moleküller oluşmaktadır. Moleküllerin artmasıyla en iyi haslık özellikleri
sağlamaktadırlar. Parlak ve mat elastomer elyafta da kullanılan boyanın miktarı
aynıdır.

Lycra içeren kumaşların boyanması hakkındaki bilgi Çizelge 1.11’de verilmiştir.

 34

Çizelge 1.11. Lycra® içeren kumaşların boyanması (Du-pont Teknik Bilgi Bülteni,
Bülten L-517)
Boyarmadde sınıfı

Krom-Metal Kopmleks
Lycra®’lı

Küp Leyko Ester

Metal Kopleks

Elyaf -Reaktif
Kumaşlar

Geliştirilmiş

Katyonik

Pigmnet
Dispers

Direkt

Sülfür
Küp
Asit

Poliamid X X X X S X S S S X
Pamuk X X X X X
Selülozik X X X X
Yün X X X X S
İpek X X X X X
Polyester X X
Akrilik X X
Triasetat X
Asetat X
Kloroelyaf X
• X: uygundur, S: uygun değildir.

1.7. Core-Spun İplik Tanımı ve Eğirme Yöntemleri

1.7.1. Core Spun İplik Tanımı

Core-spun bir iplik, ‘elyaf ile sarılmış ayrılabilir bir çekirdekten oluşan ve iplik
olarak kullanılmaya uygun bir yapı’ olarak tanımlanabilir. Üretim prosesi, eğirme
makinesinin ön çekme silindirine bir elastomer filamentin beslenmesi ve bunun core-
spun iplik üretmek üzere kesikli elyaflar ile kaplanmasından ibarettir (Du-pont
Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-519).
 35

Core-spun iplik iki farklı özellikteki bileşenin özelliklerinden aynı anda optimum
ölçüde yararlanabilmek için geliştirilmiş bir iplik yapısıdır. Core-spun iplik yapısı
aynı merkezli birbirinin üzerine bükülmüş lif demetinden oluşmaktadır. Bu
demetlerden ilki yüksek mukavemetli ya da yüksek elastikiyete sahip sentetik liften
oluşan öz ve ikincisinde bu özün üzerine sarılan kesikli doğal lif demetinden oluşan
dış tabakasıdır. Core-spun iplik yapısı Şekil 1.12’de gösterilmektedir.

Şekil 1.12. Core-spun iplik yapısı (Yeşilkütük, 2000 )

Merkezdeki öz tabakası core-spun ipliğe mukavemet, boyutsal stabilite gibi mekanik

ve fonksiyonel özelliklerini sağlarken; dış tabaka lifleri, ipliğe estetik, konfor ve
yumuşak tutum gibi özellikleri kazandırır. Aynı zamanda, yüzeyde sentetik lif
varlığını elimine etmiş olduğundan sentetik liflerin meydana getirmiş olduğu
boncuklanma problemi de ortadan kaldırılmış olmaktadır (Sawhney ve Kimmel,
1992).

Core-spun iplik üretiminde genellikle merkezde sentetik elyaf olarak poliester veya
spandex, dış tabaka olarak da pamuk ipliği kullanılmaktadır. Bu şekilde çalışmanın
avantajları doğal ve sentetik elyaf özelliklerinden optimum ölçüde
yararlanılmaktadır.

Core-spun ipliğin avantajları;

Polyester sentetik lifin kullanımı sonucunda ipliğe verdiği ekstra özellikler şunlardır;
• Daha yüksek kopma mukavemeti
 36

• Buruşmama
• İyi form stabilitesi
• Kolay bakım
• İyi boyut stabilliği

Elastomer sentetik elyafın kullanımı sonucunda ipliğe verdiği ekstra özellikler

şunlardır;
• Buruşmama
• Kolay bakım
• Yüksek esneme ve eski haline geri dönme

Harman hallaçta karıştırılan elyaflardan üretilen ipliğin enine kesitine bakıldığında,

rasgele yerleşmiş olduklarından iplik yüzeyinde kalan sentetik lifler daha sonraki
mekanik işlemler ve kullanım esnasında çok büyük oranda boncuklanma problemine
yol açmaktadır. Ayrıca, yine iplik yüzeyinde sentetik liflerin bulunması nedeni ile
ürünün pamuğa kıyasla estetik, konfor ve yumuşak tutum gibi özelliklerinde düşüş
gözlenmiştir (Yeşilkütük, 2000 ).

Elastomer elyafın harman hallaç prosesinde karıştırma olanağı yoktur fakat katlama
iplik ve örme üretilerek elastomer filamenti dış yüzeye taşımak mümkündür. Güç
tutuşurluk özelliği ve yüksek dayanım istenen kumaşlarda, harman karışımlı iplik
kullanılırsa iplik yüzeyinde sentetik lif varlığı o kumaşa güç tutuşurluk apresi
verilebilmesini engellemektedir. Sawhney’e göre bir kumaşa güç tutuşurluk apresinin
verilebilmesi için bileşimindeki doğal lif oranının %70’den fazla olması
gerekmektedir. Ancak, güç tutuşurluk apresi pamuğun mukavemetini kaybettirir.
Buna göre hem yüksek mukavemetli hem de güç tutuşurluk apresi istenen
kumaşlarda en ideal çözüm core-spun iplik kullanımı olmaktadır.

Core-spun iplik yapısında dikkat edilmesi gereken en önemli sorun, Sawhney

tarafından ‘barberpole’ olarak tanımlanan dış tabakayı oluşturan doğal liflerin
merkezdeki öz üzerinden sıyrılması ile, iplik düzgünlüğünün bozulmasıdır. Sıyrılma
olmasının iki büyük nedeni vardır;
 37

• Üretilecek core-spun iplik numarası ile sentetik filamentin numarasındaki

uyuşmazlıktır. İnce bir core-spun iplik için ince numarada sentetik filament
gereklidir.
• Büküm değeri önemlidir. Büküm değerinin yeterli olmaması ‘barberpole’ etkisi
yaratmaktadır.

1.7.2. Core-Spun İpliğin Kullanım Yerleri

Core-spun iplik, yüksek mukavemet ve yüksek esneme özelliklerinin yanında estetik

ve tutum özelliklerinin bir arada istendiği yerlerde kullanılmaktadır.

Core-spun ipliğin en yaygın kullanım yerleri şöyledir; (Sawhley, 1992)

• Yüksek mukavemetli, pamuk karakterli dikiş iplikleri
• Yüksek esneme ve geri dönme özelliğine sahip kumaşların üretiminde
• Özel endüstriyel kumaşlar
• Tıbbı malzemeler
• Mukavemet ve estetiğin yanı sıra yüksek boncuklanma direncinin istendiği üst
giysilik kumaşlar
• Güç tutuşurluk özelliğinin yüksek olmasının istendiği özel amaçlı kumaşlar

1.7.3. Core-Spun İplik Eğirme Yöntemleri

Core-spun iplik yapısı, iki komponentin bir arada kullanılabildiği konvansiyonel ve

yeni iplik eğirme yöntemleri ile elde edilebilmektedir. Bu yöntemler şunlardır;

• Ring iplik eğirme sistemi

• Friksiyon iplik eğirme sistemi
• Hava jetli iplik eğirme sistemi
• Rotor iplik eğirme sistemi
 39

Besleme
Silindirleri

Elastan Masurası

Şekil 1.13. Ring iplik makinesine yapılan elastomer filament özlü core-spun iplik
modifiyesinin ‘V’ çentik klavuzları ve besleme silindirleri (Pinter Tanıtım Katoloğu,
2003)

Besleme silindirleri üzerinde bulunan elastan bobinin, silindirlerin dönüşüyle

elastomer filament ileriye doğru sevk edilir, filament kılavuzu yardımıyla çıkış
silindirlerine aktarılır. Böylece, iplik oluşmadan önce filament eğirme işlemine dahil
olarak üzerine kaplama elyafı (pamuk) sarılır. Besleme silindirlerinin dönüş hızı ile
filament besleme miktarı (tansiyon) ayarlanır. Ring iplik makinelerinde bu modifiye
 40

sayesinde core-spun iplik eğirme işlemi gerçekleştirilmektedir. Ring makinesinde

core-spun modifiyesinin genel görünüşü Şekil1.14’de gösterilmiştir.

Şekil 1.14. Ring iplik makinesinde core-spun modifiyesinin genel görünüşü (Amsler
Tanıtım Kataloğu, 2003)
1. Lycra® yerleştirme aparatı
2. Travers aparatı ( traversing aparatı)
3. Fitil durdurma hareketinin adaptasyonu
4. Giriş silindir konderseri
5. Orta silindir konderseri
 41

6. Tek filament kılavuzu

7. Can –bus işlemci
8. Besleme silindiri

1.7.4. Elastomer Filament Özlü Core-Spun İplik İçin Önerilen Parametreler

Farklı elastomer filament numarası için gerekli parametreler Çizelge 1.12’de, her
iplik numarası için tavsiye edilen ön gerilme Çizelge 1.13’de ve core-spun iplik için
büküm miktarı Çizelge1.14’de verilmektedir.

Çizelge 1.12. Farklı elastomer filament numarası için gerekli parametreler (Amsler
Tanıtım Kataloğu, 2003)
Denye Dtex Çekim Çekim Dokuma İplik
alanı noktası ağırlığı numarası
(gr/m2) (fiksesiz)
10 11 1,8-2,2 - Ne60-100
20 22 2,0-2,5 2,8 150-250 Ne40-60
30 33 2,2-2,8 3,2 200-300 Ne30-40
40 44 3,2-3,5 3,5 250-350 Ne20-50
70 78 3,5-3,8 3,8 300-400 Ne10-20
140 156 3,8-4,0 3,8-4,0 >400 Ne6
*Fikse işlemi yapılıyorsa çekim azaltılabilir.

Çizelge 1.13. Her iplik numarası için tavsiye edilen ön gerilme (Amsler Tanıtım
Kataloğu, 2003)
Nm Ne Tex Gram
- - -30 45
30-50 18-30 -20 30
40-70 24-41 -14,5 22
50-85 30-50 -12 18
60-100 35,5-60 -10 15
80-135 47-80 -7,4 11
*Her 1 tex için 1,5gram önerilir.
*Toplam çekim= Makine çekimi +Bobin (Lycra®) sağımı
 42

Çizelge 1.14. Lycra® elastomer filament özlü core-spun iplik için önerilen büküm
miktarları (Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-531)

Lycra® Core-spun iplik Tpm Tpi

Dtex Nm
44 30/2–50/2 700–750 17,8–19,1
78–156 52/2–70/2 800–850 20.3–21.6
*Büküm sayısı Lycra®’nın korunması açısından çok önemlidir

1.7.5. Elastomer Filament İçeren Core-Spun İplik Üretiminde Dikkat Edilecek

Kriterler

Konvansiyonel ring iplik eğirme makinesinde ipliğin, fitilden eğrilmesi için gerekli
şartlar core-spun için de geçerlidir (Amsler tanıtım kataloğu, 2003).

Elastomer filament özlü core-spun iplik üretiminde dikkat edilecek kriterler

şunlardır;

1. Elastomer filament merkezlenmeleri

Merkezleme daima kontrol altında tutulmalıdır.
Bu hataların oluşum nedenleri;
• Elastomer filament–fitil merkezlenmesinin yanlış ayarlanması
• Fitil gezdirici hatalı ayarlanmış ise ön silindir çıkışında elastomer filament ve fitil
‘V’ formu oluşturur.
• Elastomer filament kılavuzu yanlış ayarlı veya bozuk olabilir.
• Elastomer filament–fitil merkezlenme hatası varsa, bu hata neticesinde Lycra®, alt
çekim silindirinin yivli kısımlarında ezilerek kopuşlara neden olur. Kopuşlar
neticesinde elastansız iplik oluşumu başlar. Elastomer filament merkezlenme
hataları mamul kumaş yüzeyinde kendini belirgin şekilde göstermektedir. Örneğin;
Lycra® parlamaları, bandlar vs....
Merkezleme hatalarının etkileri;
• Elastomer filament kaçabilir ve elastomer filamentsiz iplik oluşur.
 43

• Fitil kaçabilir ve fitilsiz elastomer filament oluşur (ara, ara).

• Kopuşlar artar ve üretim kaybına sebebiyet verir.
• İplik düzgünsüzlüğü artar.
• Mukavemet azalır.
• Tüylülük artar.
• Mamul kumaşta bandlar oluşur.
• Mamul kumaş üzerinde elastomer filament parlamaları görülür.

2. Elastomer filamentin çekim varyasyonları; Ring makinelerinde elastomer filament

çekimi tüm iğlerde eşit olmalıdır. Farkı oluşturacak tüm hatalar tespit edilip,
giderilmelidir. Elastan bobinleri bir makinede aynı çapta olmalıdır. Eşit gerginlik ve
sağılma için gereklidir. Elastomer filament çekim hataları mamul kumaş üzerinde
dalgalı bir görünüme ve mamul kumaş boyunca en farklarına (daralma ve bollaşma)
neden olur.

Elastomer filamentin çekim varyasyonlarına neden olan etkenler şunlardır;

• Elastan bobin seperatörlerinin yanlış ayarlanmış olması nedeniyle bobinin
seperatörlere sürtünerek sağılması,
• Farklı çaplarda bobin kullanımı,
• Elastomer filament sevk silindirlerinin veya ön silindirlerinin hatalı (vuruntulu)
çalışıyor olması,
• Elastomer filament kılavuzlarının dönmemesi,
• Manşonlardaki deformasyonlar,

Elastomer filamentin çekim varyasyonlarının etkileri:

• Kopuşlar artar.
• İplik düzgünsüzlüğü artar.
• Mukavemet azalır.
• Mamul kumaşta bandlar, yollar, en farkları oluşur.
• Elastomer filament oranları arasında dengesizlik meydana gelir.
 44

3. Büküm seviyeleri; Konvansiyonel ipliklerde kullanılana kıyasla daha yüksek

büküm değerleri core-spun ipliklerde daha iyi bir kaplama oluşmasını sağlamaktadır.
Yüksek bükümlü eğirme, iplik bükümünü ön silindirlerin kavramasına kadar iter, sert
iplik gerilimini artırır ve çekirdek filamentin kaplanma düzenini iyileştirir. Büküm
değeri, iplik numarası, elyaf tipi ve istenilen nihai kullanımı göz önüne alarak
seçilmelidir. Aşağıdaki büküm faktörleri uygulanabilir.
αtex = 33.5 ile 43 (αmetrik 105 ile 135)

4. Pratik olarak elastomer filamentin çekimi 3-4 arasında kalmalıdır. Bundan

sağlanacak yarar elastan bobininin daha uygun çalışması, kesitte daha az elastomer
filament bulunması ve dolayısıyla maliyetin düşmesidir. Yüksek çekimler için
rutubet ve sıcaklık da yüksek olmalıdır.

5. Çekirdek ipliğin büzüşmesini ve kaplama ipliğin düzgün olmayan şekilde

kalınlaşmasını önlemek için, sert elyaftan eşdeğer bir iplik numarasını eğirmeye
kıyasla, core-spun işleminde daha ağır bir kopça kullanılmalıdır. Ancak, kopça
bilezikte ipliğin üzerinde aşırı ağırlık yaratacak kadar ağır olmamalıdır. İdeal kopça
tipi EH2’dir. Kopça kullanım süresi belirlenmiş olmalıdır.

6. Elastomer filament içerikli core-spun iplikler masuradan aktarma sırasında

parafinlenmelidir.

7. İdeal ring iplik makinesinin çekimi 20-30 arasında olmalıdır. Normal ipliklere
uygulanan çekim ile aynı olmalıdır.

8. Elyaf uzunluğu 1” ve üzeri olmalıdır.

9. Ring iplik makinesinde kopan ipliklerde elastansız iplik gelene kadar sağılmalı ve
arkadan bağlanmalıdır. Bağlama yaparken önce elastan beslenmeli ve sonra iplik
bağlanmalıdır.
 45

10. Kullanılan elastomer filamentin üretim tarihleri arasında 2 aydan fazla fark
olmamalıdır. Elastomer filament yeni üretilmiş ise sonuna kadar çalıştırılabilir.
Ancak, üretim tarihleri iyice geçmiş olan bobinlerin sonunda az miktarda kaldığında
bobin değiştirilmelidir, aksi takdirde çekimi etkilemektedir.

11. İğ devirleri düşük olmalıdır.

12. Dupont firmasının elastan bobinin stoklanmasına yönelik önerilen ortam

şartlarına dikkat edilmelidir. Dupont’ın Lycra® deposunun ortam şartlarına ilişkin
önerisi;
Ortam sıcaklığı : 4-27 0 C............İdeali: 25-27 0 C
Bağıl nem : %30-80............İdeali : %65
Ortam kapalı olmalıdır. Lycra® üretime alınmadan 1-2 gün önce elastomer bobin
içeren kutuların kapakları açılmalıdır. Elastomer filament bobini ideal ortamda
bekletilmezse, filament üzerindeki bobin yağı dağılmakta ve iplik kopuş
performansına etkilemektedir.

13. Elastomer filament besleme silindirlerinin elektriksel topraklama geçirgenliği

olmalıdır. Böylece, statik elektriklenmelerin önüne geçilmelidir.
 46

2. KAYNAK BİLGİSİ

Farklı elastomer elyafın kimyasal yapıları ile eğirme yönteminin (elastomer elyaf;
yaş, kuru ve termoplastik eğirme yöntemine göre çekilmektedir), bu liflerin termik ve
fiziksel özelliklerine olan etkisi ve elastomer elyafla birlikte doğal veya sentetik
elyafların kullanımı sonucunda oluşan kumaşlardaki elastikiyet özellikleri üzerine
çeşitli araştırmalar yapılmıştır.

Farklı elastomer elyaftan yapılmış kumaşların üretim süreci ve boyutsal özellikleri

incelenmiştir. Lycra®’lı kumaşların boyanması sırasında oluşan hasarlar ve önlemleri
üzerine araştırmalar yapılmıştır. Ancak, farklı elastomer filamentlerin fiziksel
özellikleri hakkında yapılan çalışmalar henüz sınırlı sayıdadır.

Elastomer elyafların üretimi ve eğirme yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir

(Meredith, 1971; Mark ve Cernia, 1968). Beş farklı elastomer elyafla birlikte kauçuk
elyafın fiziksel özellikleri incelenmiş olup, elastomer elyafın kauçuğa göre daha
üstün mekanik özelliklere sahip olduğu tespit edilmiştir. Lycra® markalı elastomer
elyafın daha yüksek kopma mukavemeti ve kopma uzaması değerine sahip olduğu
anlaşılmaktadır (Meredith, 1971).

Ferguson and Patsavoudis (1972), poliüretan elastomer elyafların kimyasal yapısı ve

fiziksel özellikleri arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. Lineer polieter kökenli
poliüretanların bir dizisinde 0 ile 70,8 arasında yumuşak segment (polieter)
bulunduran polimerler hazırlamışlardır. Polimerler, yaş eğirme yöntemine göre
eğrilmiştir. Elde edilen elastomer filamentlerin, elastik ve mekanik özelliklerini tespit
etmişlerdir.

Farklı ağırlıklarda (3000-10000g/mol) PTMO1000/DMT ve T6T6T-dimethyl (5–16

wt%) esaslı segment edilmiş kopolimerlerinin eriyikten çekilen filamentlerin gerilme
ve elastik özellikleri çok iyi olduğu açıklanmaktadır. Modülün T6T6T içeriğinin
artmasıyla artığını belirlenmiştir (Krijgsman ve Gaymans, 2004).
 47

Gajanan, Subhash and Yakopson (2001), elastomer elyafın termik özelliklerini

araştırmışlardır. Bu çalışmada, var olan bazı ticari elastomer filamentlerin ısıl ve
mekaniksel özelliklerini incelemişlerdir.

Yumuşak segment olarak oxytetramethylene (PTMO) ve sert segment olarak da

poly(butylene terephthalate) (PBT) esaslı poliester ve polieter block kopolimerlerden
(PBT/PTMO) eğrilen sentetik elyafın mekaniksel özellikleri test edilmiştir. Gerilme
ve elastik düzelme testleri sonucunda, plastik ve elastik davranışları hakkında bilgi
sağlanmaktadır. Bu testlerden çıkan sonuçlar ile mikro yapı arasında korelasyonu
kurulabilmekte ve model oluşturulabilmektedir (Broza, Schulte and Szafko,2001).

Kılıç (2002), Lycra®’lı kumaşların boyanması esnasında oluşan hatalar ve önlemleri

hakkında araştırma yapmıştır. Ayrıca, elastomer elyafın tekstilde kullanım
biçimlerine ve elastomer filament içerikli kumaşların ön terbiye işlemlerinde
gördüğü zararlarına değinmiştir. Lycra®, Dorlastan®, Roica® ve Acelan® olmak üzere
dört farklı elastomer elyaf hakkındaki araştırmalar sonucunda, en yüksek kopma
uzaması ve kopma mukavemet değerinin Dorlastan® ve Acelan® elastomer
filamentlere ait olduğunu tespit etmiştir. Bu tez araştırmasında terbiye işlemlerinde
kullanılan tüm kimyasal maddeler (hidrojen peroksit, sodyum hidoksit, asetik asit ve
sıcak su) elastomer elyafın fiziksel özelliklerinde az miktarda olsa bile değiştirdiğini
saptamıştır.

Lycra®’lı dokuma kumaşların üretimi ve kumaşlardaki boyut değişimi üzerine

yapılan çalışmalar sonucunda, kumaşların yıkanınca çekmenin iki ana nedeninin;
kumaştaki iç gerilme ve iplikteki kesit şişmesi olduğu tespit edilmiştir. Yapılan
deneysel çalışmada elastomer elyaflardan sadece Lycra® esas alınmıştır. Numune
kumaşta kullanılan Lycra®’lı ipliklerde, iplik numarası, büküm, düzgünsüzlük,
kopma mukavemeti ve kopma uzaması testleri yapılmıştır (Akçan, 2001).

Çetintaş (2001), elastomer elyafın yapısını, üretim şeklini, ısıl özelliklerini ve

mekanik özelliklerini incelemiştir. Elastomer filament kombinasyonlu iplik
çeşitlerine ve bunların üretim metotlarına değinmiştir. Kumaş geometrisinin
 48

incelenebilmesi amacıyla dokunan numuneler polyester içerisinde sertleştirilerek atkı

ve çözgü yönünde enine kesitleri alınmış ve mikroskop altında fotoğrafları
çekilmiştir. Elde edilen kesit fotoğraflarından atkı ve çözgü ipliklerinin kumaş
içerisindeki yerleşimi ve kesitlerdeki deformasyonlar hakkında bilgi vermektedir.

Dokumada kullanılan elastik materyallerinin elastik düzelme ve kuvvet-uzama

özellikleri açıklanmaktadır. Dokuma ve iplik özellikleri arasındaki korelasyon
derecesi için gereken data, bu bültende sunulmaktadır. Korelasyonun sağlanabilmesi
için gerekli olan datalar şunlardır; elastiki dayanıklılık, gerilim relaksasyonu, kalıcı
uzama, histeriz, uzama, kuvvet ve devinim (cycle) limiti olduğu anlaşılmaktadır
(Dupont Textile Fibers Depertmant, Bulten L-18, 1965).

Dupont’a ait L-519 teknik bültende, Lycra® içeren core-spun ipliklerin eğirme
şartları, Lycra®’lı iplik eğirebilmek için iplik makinesinde yapılan değişiklikleri,
ipliklerin kaplanması, proses ve kalite kontrollerinin nasıl yapıldığı açıklanmaktadır.
Bu teknik bültende özel sektöre de yardımcı olmak için Lycra®’lı ipliklerde eğirme
ve sarım şartlarından olan, düzgün, yüksek kaliteli fitilin kullanılması, eğirmede
kullanılan apron ve manşonların özel olması, Lycra®’lı ipliklerin kopmalarını
algılamak için iyi bir aydınlatma sisteminin gerekliliği açıklanmaktadır. İplikteki
çekirdek boşlukların ve Lycra®’nın iplik bünyesinde aradan görünmesi gibi
sorunların çıkabileceğine değinilmektedir. Ayrıca, Lycra®’lı ipliklerin yüksek
bükümde eğirmenin core-spun iplik özelliklerini arttırıcı etkisi anlatılmaktadır.

Lycra®’lı ipliklerin üretim çeşitlerinden, kaplama, puntalama, core spinning hakkında

bilgi verilmektedir. Lycra® numaralarına göre iplik yapımında uygulanabilecek
çekim miktarı, büküm miktarı ve dokuma kumaşın ağırlık ve tipine göre nasıl
seçileceği çizelge halinde gösterilmiştir (Du-pont Teknik Bülteni, L-531).

Dupont teknik bilgi bülteni, Bülten L-517 (2005), Lycra®’lı dokunmuş kumaşların
depolama ve kimyasal dayanıklılık özelliklerini açıklamaktadır. Isı fiksajı, ısı fiksajı
etkinliği, yıkama ve ağartmanın nasıl yapılacağı hususunda bilgi vermektedir.
 49

Özellikle boyama ve boya sökmede kullanılan boyarmadde çeşitlerini çizelgeler

halinde göstermiştir.

Rupp ve Böhringer (1999), çalışmalarında elastomer elyafın tanımı, elastomer

elyafın üretimi, piyasadaki değişik iplik kombinasyonları ve üretim biçimleri
hakkında bilgi vermişlerdir.

Ring iplik makinesine core-spun modifiyesi hakkında bilgi verilmektedir. Ayrıca,

core-spun iplik üretiminde dikkat edilmesi gereken hususlar üzerine değinilmektedir
(Amsler,2003; Pinter,2003; Özdemir, 2004).

Ring iplik makinelerinde sargılı ipliklerin (core yarn) eğrilmesinde bazı üretim
parametrelerin iplik özelliklerine etkisi incelenmiştir. Core-spun iplik üretiminde,
özde polyester, sargı lifi olarak da pamuk kullanılmıştır. Polyester içeriğinin değişimi
sonucu core-spun ipliğin fiziksel özelliklerine kattığı değeri araştırmıştır (Yeşilkütük,
2000; Sawhney ve Kimmel 1992).

Yapılan çalışmaların bir kısmında, elastomer elyafın kimyasal yapısının fiziksel

özelliklerine olan etkisi araştırılmıştır (Ferguson and Patsavoudis, 1972; Krijgsman
ve Gaymans, 2004) Dolayısıyla, bağımsız kaynaklar tarafından yapılan çalışmalar
sınırlı olup, bu çalışmalarda ağırlıklı olarak Lycra® içeren kumaşların dokuma, örme
ve boyama proseslerinde karşılaştığı sorunlarını ve önlemlerini içermektedir. Bu tez
çalışmasında, amaçlanan hedef çeşitli ticari isimlerle tekstil sektöründe yaygın
kullanılan farklı firmalara ait elastomerik elyaf çeşitlerinin fiziksel özellikleri
belirlenip, böylelikle elde edilen bilgiler sektöre sunularak, elastomer elyaf alımında
doğru karar verilmesine katkı sağlanmış olacaktır.

Core-spun iplik üretiminde özde polyester, naylon gibi sentetik elyaf kullanılırken,
elastomer elyafın core-spun ipliğin fiziksel özelliklere kattığı avantajlarından
bahsedilmemektedir. Bu çalışmanın ikinci bölümünde farklı elastomer elyaftan core-
spun iplik üretilmiştir. Dört farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin
fiziksel özellikleri tespit edilip, karşılaştırılmıştır.
 50

3. MATERYAL VE YÖNTEM

Bu tez çalışmasında, farklı elastomer elyaf çeşitlerinin fiziksel özelliklerinin tespit

edilmesi hedeflenmiştir.

Çalışmanın ilk bölümünde, dört farklı firmalara ait elastomer filamentlerin fiziksel
özellikleri tespit edilmiştir. Elastomer filamentlerin fiziksel özellikleri istatistiksel
analiz yapılarak karşılaştırılmıştır.

İkinci bölümde ise dört farklı markadaki elastomer filamentten, core-spun modifiyeli
ring iplik makinesinde core-spun iplik olarak üretilmiştir. Dört farklı elastomer
filamentlerden üretilen core-spun ipliklerinin fiziksel özellikleri istatistiksel olarak
karşılaştırılmıştır.

3.1. Materyal

Bu çalışmanın içeriği farklı elastomer elyaf çeşitlerinin fiziksel özelliklerinin

karşılaştırılması olup, incelenen elastomer elyaf çeşitleri ve firmaları şunlardır;

Ticari ismi Firma

Dorlastan® Bayer
Lycra® Dupont
Radicispandex® Radici Group
Roica® Asahı Kaseı

Her firma, elastomer filamentin kulanım yerine ve özelliğine göre farklı tipleri
sunmaktadır. Bu tez çalışmasında ele alınan elastomer elyaf tipi, kısa stapel
iplikçiliğinde ve core-spun iplik eğirme teknolojisinde en çok talep edilen türlerdir.
Bu tez çalışmasında elastomer filament tipi seçiminde dikkat edilen husus; her
firmanın elastomerik elyaf tipi, diğer firmaya ait elastomer elyaf tipinin muadili
olmasıdır. Aşağıdaki çizelgede deneysel çalışmada kullanılan Lycra®, Dorlastan®,
Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentlerin teknik özellikleri verilmiştir.
 51

Çizelge 3.1. Deneysel çalışmada kullanılan Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve

Roica® elastomer filamentlerin teknik özellikleri

Teknik Lycra® Dorlastan® Radicispandex® Roica®

Özellikleri
Numara 44dtex,78dtex 44dtex,78dtex 44dtex,78dtex 44dtex,78dtex
Polimer Tipi Polieter Polieter Polieter Polieter
Marka Tipi T-162C V900 S85 C-835 (44dtex)
C-815 (78dtex)
Renkleri Yarı mat Şeffaf Şeffaf Şeffaf
Filament Şekli Multifilament Multifilament Multifilament Multifilament
Lif Çekim Kuru lif çekimi Kuru lif çekimi Kuru lif çekimi Kuru lif çekimi
Yöntemi

Lycra® ticari başarıya ulaşan ilk elastomer elyaftır. E.I. Dupont de Nemours
tarafından 1958 yılında piyasaya sürülmüştür ve 1960 yılında da ticari bir ürün haline
gelmiştir. Diğer elastomer filamentler gibi yüksek elastikiyete sahiptir. Kopmadan
%400 ile %700 arasında uzayabilmektedir. 11dtex ile 1880dtex arasında değişik
inceliklerde filament üretilmektedir. Bu tez çalışmasında incelenen Lycra® T-162C
tipi core-spun, hamel, puntalama, gipe ve two for one gibi teknolojilerin tamamında
kullanılmaktadır. 44dtex, 78dtex, 135dtex ve 156dtex numara aralığına sahiptir. T-
162C tipi, iplik işletmelerinde birden fazla iplik yapım teknolojisi bulunduğu için en
çok kullanılan Lycra® tipidir. Lycra® T-162C’nin fiziksel özellikleri Çizelge 3.2’de
verilmektedir.

Çizelge 3.2. Lycra® T-162C’nin fiziksel özellikleri (Lycra kataloğu, 2003)

Özellikler Numara aralığı
Gereken Düşük Yüksek
dtex 44,4 42,8 46,0
Kopma kuvveti (cN) 45 25 65
Kopma uzaması (%) 520 440 600
% 200 uzamadaki kuvvet (cN) 6,90 5,70 8,10
% 200 uzamadaki unload (cN) 1,05 0,91 1,19
 52

Dorlastan®; Bayer Faser Gmbh tarafından üretilmiş ve bu tescilli marka ile piyasaya
sürülmüş bir elastomer filamenttir. Dorlastan® 1964’den itibaren üretilmektedir.
Poliüretan elastomer elyafın sentezlenmesinin esası, 1937 yılında O.Bayer, H.Rinke
ve arkadaşlarının geliştirdiği ve bugün piyasada diizosiyon-poliadiyon adıyla bilinen
bir metoda dayanmaktadır. 17dtex ile 1280dtex numara aralığında üretilmektedir.
Polieter ve poliester tipleri mevcuttur. Dorlastanın elastikiyetinin yüksek olması
sebebiyle uzama oldukça iyidir.

Roica®; Asahi Kasei Corparation tarafından üretilen elastomer filamentin tescilli

markasıdır. 1971 yılından itibaren Japonya’da üretilmektedir. Roica® 15dtex ile
1140dtex arasında numara aralığına ve %600 civarında kopma uzamasına sahiptir.

Radicispandex®; Radici Group, 1946 yılında ev tekstil ürünleri üretici olarak

kurulmuştur. Globe Manufacturing firmanın ürettiği Glospan® markalı spandeks
elyafı, Radici Group firması bütün üretim haklarını devralmıştır ve elastomerik elyaf
Radicispandex® ticari marka ile piyasaya sürülmüştür. Bu tez çalışmasında incelenen
Radicispandex® S–85 tipi core-spun ve covered ipliklerde, elastik kumaşlarda, hazır
giyimde kullanılmaktadır. Atmosferik kirlerden rengini değiştirmeye karşı
dirençlidir. 15-280 denye aralığında üretilmektedir. S–85 tipi, asit boyalarla
mükemmel boyanabilme özelliğine sahiptir. Çizelge 3.3’de Radicispandex® S-85
tipinin fiziksel özellikleri verilmektedir.

®
Çizelge 3.3. Radicispandex S-85 tipinin fiziksel özellikleri (Radicispandex, 2003)
Denye 30 40 55 70 125 210 280
Kopma Uzaması % 550 550 600 600 600 650 550
Filament Sayısı 3 3 4 4 8 16 16
Young modülü
2ndFlex @200% 0.063 0.061 0.052 0.052 0.49 0.052 0.054
nd
2 Flex @200% 0.114 0.108 0.085 0.085 0.073 0.085 0.082
Özgül Ağırlık (gm/cc) 1.05 1.050. 1.05 1.05 1.05. 1,05 1,05
Dayanma Sıcaklığı (°C ) 220 220 220 220 220 220 220
Nem Alma <%1 <%1 <%1 <%1 <%1 <%1 <%1
 53

Çalışmanın ikinci bölümünde ise farklı elastomer filament özlü core-spun iplikler
üretilmiştir. Core-spun iplik numunelerinin üretiminde, numaralandırılan fitiller aynı
sıra ile core–spun modifiyeli ring iplik makinesinde üretilmiştir. Böylece, core-spun
modifiyeli ring iplik makinesinden aynı iğ sırası ile numune alınarak muhtemel
ortaya çıkabilecek iğden iğe oluşabilen varyasyon kaynağının elimine edilmesi
hedeflenmiştir. Her bir core-spun iplik için, aynı fitiller kullanılarak core-spun
ipliklerin aynı harmana sahip olması sağlanmıştır. Kullanılan pamuk elyafına ait
özellikler Çizelge 3.4’de verilmiştir.

Çizelge 3.4. Ne16 ve Ne30 numara core-spun iplik üretiminde kullanılan pamuğa ait
elyaf özellikleri
Elyaf Özellikleri Ortalama Değer
Uzunluk (mm) 27,7
Mikroner 4,1
Üniformite İndeksi 82,2
Mukavemet (g/tex) 20,6
Kopma Uzama(%) 7,3
Kısa Elyaf İndeksi (SFI) 9
Olgunluk 0,86
Sarılık (+) 9
Parlaklık (Rd) 76/2
İplik Eğirme İstikrar İndeksi 123

3.2. Metod

Farklı elastomer filamentlerin fiziksel özelliklerini karşılaştırmak amacıyla, Lycra®,

Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentleri temel alınmıştır.
Dikkat edilen hususlardan en önemlisi, farklı elastomerik elyafların birbirlerinin
muadili olması amacıyla; polieter kökenli, core-spun teknolojisine uygun, kuru
eğirme yöntemine göre çekilmiş ve her elastomer filament tipinden işletmede yoğun
biçimde kullanılan 44dtex ve 78dtex olması sağlanmıştır.
 54

Elastomer filamentlerin mukavemet ve elastik özelliklerini tespit için Süleyman

Demirel Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölüm laboratuarında LLOYD LR5K
PLUS mukavemet test cihazı kullanılmıştır. LLOYD LR5K PLUS mukavemet test
cihazında, elastomer filamentlerin test edilebilmesi için 5N kapasiteli loadcell
kullanılmıştır. Her elastomer filamentin mukavemet ve elastik özelliklerinin
belirlenmesi için 10’ar adet test yapılmıştır. Ölçümlerin yapıldığı laboratuar
koşulları, %65±2 izafi nem ve 20±2oC sıcaklık şeklinde olup, testlerde kullanılan
bütün numuneler test öncesi bu şartlarda en az 4saat süre ile kondisyonlanmıştır.

Mukavemet test cihazının genel görünüşü Şekil 3.1’de gösterilmektedir.

Şekil 3.1. Mukavemet test cihazının genel görünüşü (Zelweger Uster)

Elastomer elyafların mukavemet ve elastik özelliklerinin belirlenmesinde uluslararası

standart olan ASTM kullanılmıştır. Elastomer filamentlerin gerilme özellikleri için
uygulanan D ASTM 2653–01 test metodu ile elastomer filamentlerin maksimum
uzama, maksimum mukavemet, kopma mukavemet ve kopma uzama değerleri
belirlenmiştir. Elastomer filamentlerin elastik özelliklerinin belirlenmesinde ise D
 55

ASTM 2731–01 test metodunda; kalıcı uzama, deformasyon, I.döngüde %100, %200
ve %300 uzamadaki kuvvet, V.döngüde %300 uzamadaki kuvvet ve V. döngüde
%200, %100 uzamadaki geri dönüş kuvvet değerleri saptanmıştır.

ASTM-2653-01 test prosedürü;

• Çeneler arası mesafe 50±1mm ayarlanmalıdır.
• Test hızı 500mm/dak veya 1000mm/dak olmalıdır. Elastomer filamentlerin
testinde kullanılan çekme hızı 500mm/dak’dır.
• Ön gerginlik ağırlığı 30-50 mN/tex (0,3/0,5mgf/d) olmalıdır.
• Ön kondisyonlamaya gerek olmayıp, numuneler standart atmosfer
koşullarında minumum 4saat bektetilmelidir.

D ASTM 2731–01 test prosedürü;

• Çeneler arası mesafe 50±1 mm olmalıdır.
• Maksimum uzama, elastomer ipliklerin ilk filament kopuşundaki uzamanın
%75’ine veya çeneler arası mesafenin %300’üne eşit olmalıdır.
• Ön gerginlik ağırlığı, 30-50mN/tex (0,3-0,5mgf/d) seçilmelidir.
• Numune 5 defa yüklemeye maruz bırakılır ve uzatılır. I. döngü sırasındaki
%100, %200 ve %300 uzamadaki kuvvet değerleri tespit edilir. V. döngü
sırasında numune maksimum uzama noktasında 30sn. bekletilip, 5.yükleme
için seçilen uzamadaki beklemeden önceki ve beklemeden sonraki kuvvet
değerleri saptanarak, gerilim relaksasyonu hesaplanır. Tekrar 6. yüklemeye
geçilir ve seçilen kuvvetteki uzama belirlenir ve kalıcı uzama değeri
hesaplanır.

Çalışmanın ikinci bölümünü oluşturan core-spun iplik üretiminde ise; farklı

elastomer filament özlü core-spun iplikleri karşılaştırmak amacıyla, Rieter G5
markalı, core-spun modifiyeli ring iplik makinesinde Ne16 ve Ne30 lineer
yoğunlukta penye dokuma core-spun iplikler üretilmiştir. İplik üretim aşamasında
her iplik numarası için aynı fitiller kullanılmıştır. Ayrıca, numune alımında, aynı ring
makinesinde ve aynı iğde çalışılarak, iğ devri, büküm katsayısı ve çekim gibi makine
parametreleri sabit tutulmaya çalışılmıştır.
 38

Core-spun iplik yapımında birçok yöntemler mevcuttur. Ancak, elastomer filament

kullanılabilmesi için ring eğirme sistemine modifiye edilen core-spun sisteminden
söz edilecektir.

1.7.3.1. Ring İplik Makinelerinde Core-Spun İplik Elde Edilmesi

Ring iplik eğirme yöntemi, mevcut üretimde kullanılan konvansiyonel ring iplik
eğirme makinesine uygulanan çok az modifikasyon ile core-spun iplik yapısının elde
edilmesine olanak vermektedir.

Core-spun iplik eğirme yönteminde elastomer filament kullanılacak ise kontrollü bir
gerginlikte çalışması gerekir. Özdeki elastomer filamentin gerginliği, ürün ipliğin
elastikiyetini ve core-spun iplik içindeki elastomer filament oranını belirlemektedir.

Elastomer filament özlü core-spun iplikler üretmek için konvansiyonel eğirme

makineleri, elastomer filamentin ön silindire kontrollü bir biçimde iletilmesi ve ‘sert’
elyaf fitile göre uygun pozisyonda beslenmesi için ‘V’ çentik kılavuzları
kullanılarak, pozitif besleme silindir sistemi ile tezhiç edilmelidir. Bu mekanizma
elastan masuralarının filamenti önceden belirlenmiş bir oranda vermeleri için bir
beşik görevi yapan 2 pozitif tahrikli besleme silindirinden oluşur. Besleme silindirleri
istenen çekim veya esneme oranını temin için ayarlanabilir. Besleme silindirleri,
makinenin üzerinde fitil çağlığının üstünde veya altında konumlandırılabilir.
Çağlığın çalıştırılması ve işletme kolaylığı açısından bazen alt pozisyon tercih
edilmektedir (Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-519). Şekil 1.13’de ring iplik
makinesine yapılan elastomer filament özlü core-spun iplik modifiyesinin ‘V’ çentik
klavuzları ve besleme silindirleri gösterilmektedir.
 56

Core-spun modifiyeli Rieter G5 ring iplik eğirme sistemine ait çalışma parametreleri
aşağıda Çizelge 3.5’de verilmektedir.

Çizelge 3.5. Core-spun modifiyeli Rieter G5 ring iplik eğirme sistemine ait çalışma
parametreleri
Üretim Parametreleri Ne16 Ne30
Fitil numarası 1,00 1,00
Büküm (T”) 16,96 23,39
αe 4,24 4,27
İğ devri (dev/dak) 11,000 11,500
Klips Kırmızı Krem
Kopça tipi C1UL UDR 1/0 C1UL UDR 5/0
Kullanılan elastomer filament numarası ve 78dtex/3,90 44dtex/3,50
çekimi

Çalışmada incelen core-spun iplikler kops halinde test edilmiştir. Her bir numaradan,
kops halinde 10’ar adet numune alınmış ve testleri yapılmıştır. Numunelerin, test
cihazlarına alınan iğ sırası takip edilerek beslenmesine dikkat edilmiştir.

Düzgünsüzlük, ince-kalın yer, neps, tüylülük, mukavemet ve kopma uzama testleri

USTER TENSOROPID ve USTER TESTER 3; maksimum uzama, kopma uzama,
kalıcı uzama ve gerilme relaksasyon testleri LLOYD LR5K PLUS test cihazlarında
yapılmıştır. LLOYD LR5K PLUS mukavemet test cihazında, core-spun ipliklerinin
fiziksel özelliklerinin belirlenmesinde 100N kapasiteye sahip loadcell kullanılmıştır.
Ölçümlerin yapıldığı laboratuar koşulları, %65±2 bağıl nem ve 20±2°C sıcaklık
şeklinde olup, testlerde kullanılan numuneler test öncesi bu şartlarda 24 saat süre ile
kondisyonlanmıştır.

Sonuçların Grafiksel Gösterimi ve İstatistiksel Analizi

Farklı elastomer elyafının ve core-spun ipliğin test sonuçları öncelikle grafiksel

olarak karşılaştırılmıştır. Test sonuçları ayrıca istatistiksel olarak da analiz edilmiş
olup, bu amaçla SPPS 11.5 programı kullanılmıştır. Dört farklı elastomer filament
özlü core-spun ipliğin fiziksel özellikleri arasında istatistiksel açıdan önemli fark
olup olmadığına dair ANOVA analizinde LSD çoklu karşılaştırma uygulanmıştır.
 57

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

4.1. Farklı Elastomer Filamentlerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Çalışmanın ilk bölümünde, Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® markalı

farklı 44dtex ve 78dtex inceliğe sahip elastomer filamentlerinin testleri yapılmıştır.
Dört farklı elastomer filamentin kopma uzaması, kopma mukavemeti, maksimum
mukavemeti, maksimum uzaması, kalıcı uzaması, gerilme relaksasyonu, I. döngüdeki
%300, %200, %100 uzamalardaki kuvvetleri, V. döngüdeki %200, %100
uzamalardaki geri dönüş kuvvetleri ve V. döngüdeki bekleme öncesi ve sonrası
kuvvetleri tespit edilmiştir. Tespit edilen bu değerlerin aralarında istatistiksel açıdan
önemli fark olup olmadığı araştırılmıştır. Dört farklı firmaya ait elastomer
filamentlerinin test sonuçları ekler kısmında daha detaylı verilmektedir.

4.1.1. Elastomer Filamentlerde Maksimum Mukavemet Test Sonuçları

Dorlastan® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama eğrisi Şekil 4.1’de

gösterilmektedir.

Şekil 4.1. Dorlastan® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)

 58

Şekil 4.2’de Lycra® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama eğrisi gösterilmektedir.

Şekil 4.2. Lycra® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)

Şekil 4.3’de Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi

gösterilmektedir.

Şekil 4.3. Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)

 59

Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi Şekil 4.4’de verilmektedir.

Şekil 4.4. Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)

Şekil 4.1-4.4’de Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® multifilamentlerinin

düzensiz kopuşu görülmektedir. Bu düzensiz kopuşların çoğunun Lycra® ve
Dorlastan® elastomer filamentlere ait olduğu gözlenmiştir. Bunun sebebi,
multifilamenti oluşturan filamentlerin fiziksel özelliklerindeki düzensizliklerden
veya eğirme yönteminin üretim parametresindeki hatadan kaynaklanmış olabilir.
Önceden bahsedildiği gibi dört farklı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı
hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır. Uzama miktarını yumuşak segmentler,
mukavemeti ise sert segment tarafından sağlandığı için yumuşak ve sert segmentlerin
oranı fiziksel özelliklerin belirlenmesinde çok büyük önem taşımaktadır.

Maksimum uzama değerlerine ait test sonuçları ise Şekil 4.5’de görülmektedir.
 60

Şekil 4.5. Maksimum mukavemet değerlerinin değişimi

Şekil 4.5’den en yüksek maksimum mukavemete Dorlastan® elastomer filamentinin,

en düşük maksimum mukavemete ise Lycra® elastomer filamentinin sahip olduğu
anlaşılmaktadır.

Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentlerinin maksimum

mukavemet değerlerine ait istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.1’de
verilmektedir.
 61

Çizelge 4.1. Maksimum mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları

Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.

No Filamentler Fark
®
Dorlastan -2,6404* 0,000
® ®
Lycra Radicispandex -0,7247 0,206
®
Roica -2,7969* 0,000
®
Lycra 2,6404* 0,000
Dorlastan® Radicispandex® 1,9157* 0,002
Roica® -0,1565 0,783
®
44dtex Lycra 0,7247 0,206
Radicispandex® Dorlastan®
-1,9157* 0,002
®
Roica -2,0722* 0,001
Lycra® 2,7969* 0,000
® ®
Roica Dorlastan 0,1565 0,783
®
Radicispandex -2,0722* 0,001
®
Dorlastan -5,5364* 0,000
Lycra® Radicispandex ®
-2,7380* 0,000
®
Roica -2,7252* 0,000
Lycra® 5,5364* 0,000
® ®
Dorlastan Radicispandex 2,7984* 0,000
®
78dtex Roica 2,8112* 0,000
®
Lycra 2,7380* 0,000
Radicispandex® Dorlastan®
-2,7984* 0,000
®
Roica 0,0128 0,982
Lycra® 2,7252* 0,000
Roica® Dorlastan® -2,8112* 0,000
®
Radicispandex -0,0128 0,982
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

44dtex numarada sadece Lycra® ile Radicispandex® ve Dorlastan® ile Roica arasında
istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamaktadır. 78dtex numarada ise sadece,
Radicispandex® ile Roica® arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı
görülmektedir. Elastomer filamentlerin fiziksel özellikleri arasındaki bu farklılığın,
elastomer filamentin kimyasal yapısına ve kuru eğirme yöntemindeki parametrelere
bağlı olabileceği düşünülmektedir.
 62

4.1.2. Elastomer Filamentlerde Kopma Mukavemet Test Sonuçları

Farklı elastomer filamentlerin kopma mukavemetinin değişimi Şekil 4.6’da

görülmektedir.

Şekil 4.6. Kopma mukavemet değerlerinin değişimi

Dorlastan® elastomer filamentin maksimum mukavemette olduğu gibi kopma

mukavemetinde de en yüksek değere, Lycra® elastomer filamentin ise en düşük
değere sahip olduğu görülmektedir.

Kopma mukavemet değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup

olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.2’de
verilmektedir.
 63

Çizelge 4.2. Kopma mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları

Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
Dorlastan® -0,5281* 0,025
® ®
Lycra Radicispandex -0,1449 0,524
®
Roica -0,3029 0,187
®
Lycra 0,5281* 0,025
Dorlastan® Radicispandex ®
0,3831 0,098
Roica® 0,2251 0,324
®
44dtex Lycra 0,1449 0,524
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,3831 0,098
®
Roica -0,1580 0,488
®
Lycra 0,3029 0,187
Roica® Dorlastan®
-0,2251 0,324
Radicispandex® 0,1580 0,488
®
Dorlastan -1,1007* 0,000
® ®
Lycra Radicispandex -0,4935* 0,000
®
Roica -0,5450* 0,000
®
Lycra 1,1007* 0,000
Dorlastan® Radicispandex ®
0,6072* 0,000
78dtex Roica® 0,5556* 0,000
®
Lycra 0,4935* 0,000
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,6072* 0,000
®
Roica -0,0515 0,643
®
Lycra 0,5450* 0,000
Roica® Dorlastan® -0,5556* 0,000
Radicispandex® 0,0515 0,643
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.2’de verilen istatistiksel analiz sonuçlarına göre, 44dtex numara için
sadece Lycra® ile Dorlastan® elastomer filamentler arasında istatistiksel olarak
önemli bir fark olduğu görülmektedir. 78dtex numara için ise istatistiksel açıdan
sadece Roica® ile Radicispandex® filamentler arasında önemli bir fark
bulunmamaktadır.

Öte yandan, numaranın kalınlaşması ile birlikte Dorlastan® ve Radicispandex®

elastomer filamentlerin maksimum ve kopma mukavemetleri artarken, Lycra® ve
Roica® elastomer filamentlerde ise azaldığı görülmektedir. Kuru eğirme yönteminde
polimer çekildikten sonra filamentleri birleştirmek amacıyla yalancı büküm
verilmektedir. Lycra® ve Roica® elastomer filamentlerin çekim işleminde,
 64

filamentlerin yalancı büküm ile birleştirme prosesinin tam yapılamamasından dolayı

78dtex numaradaki kopma mukavemeti, 44dtex numaradakine göre daha düşük
çıkmış olabilir. Dört farklı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı bilinmediğinden
ortaya çıkan sonuçlar arasındaki farkın kimyasal yapılarından kaynaklanabileceği de
düşünülmektedir.

4.1.3. Elastomer Filamentlerde Maksimum Uzama Test Sonuçları

Roica® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama eğrisi Şekil 4.7’de, Radicispandex®

elastomer filamentine ait kuvvet-uzama eğrisi ise Şekil 4.8’de gösterilmektedir.

Şekil 4.7. Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)

 65

Şekil 4.8. Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)

Şekil 4.9-4.10’da Dorlastan® ve Lycra® elastomer filamentlerin kuvvet–uzama

eğrileri verilmektedir.

Şekil 4.9. Dorlastan® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)

 66

Şekil 4.10. Lycra® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)

Şekil 4.7-4.8 ve 4.10’da görüldüğü gibi Roica®, Radicispandex® ve Lycra®

multifilament elastanın tüm filamentleri bir anda kopmuştur. Bu filamentlerin kopma
mukavemet ve kopma uzama değerlerinin varyasyonu az olup, kuru eğirme
prosesinde filamentlerin yalancı büküm ile birleştirilme işleminin düzgün yapıldığı
şeklinde yorumlanabilir.

Çalışmaya ait elastomer filamentlerin maksimum uzama değerlerindeki değişim ise

Şekil 4.11’de verilmektedir. Lycra
Dorlastan
Radicispandex
1000 Roica

800
Maksimum Uzama %

600

400

200

0
44dtex 78dtex

Şekil 4.11. Maksimum uzama değerlerinin değişimi

 67

Maksimum uzama değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel analiz

sonuçları Çizelge 4.3’de verilmektedir.

Çizelge 4.3. Maksimum uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
®
Dorlastan 13,7448 0,513
Lycra® Radicispandex®
-21,0812 0,318
®
Roica 77,2382* 0,001
Lycra® -13,7468 0,513
® ®
Dorlastan Radicispandex -34,8281 0,103
®
Roica 63,4913* 0,004
44dtex ®
Lycra 21,0812 0,318
Radicispandex® Dorlastan®
34,8281 0,103
Roica® 98,3194* 0,000
Lycra® -77,2382* 0,001
® ®
Roica Dorlastan -63,4913* 0,004
®
Radicispandex -98,3194* 0,000
®
Dorlastan 63,2654* 0,010
Lycra® Radicispandex®
70,4301* 0,000
Roica® 117,9470* 0,000
Lycra® -63,2654* 0,001
® ®
Dorlastan Radicispandex 7,1647 0,695
®
78dtex Roica 51,6816* 0,005
®
Lycra -70,4301* 0,000
Radicispandex® Dorlastan®
-7,1647 0,695
Roica® 47,5169* 0,013
Lycra® -117,9470* 0,000
® ®
Roica Dorlastan -54,6816* 0,050
®
Radicispandex -47,5169* 0,013
* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.3’de verilen istatistiksel analiz sonuçları incelendiğinde, 44dtex numarada

sadece Roica® ile diğer üç elastomer filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli
bir fark bulunduğu görülmektedir. 78dtex numara için ise, Dorlastan® ile
®
Radicispandex elastomer filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark
bulunmamaktadır. Diğer elastomer filamentlerin aralarında istatistiksel açıdan
önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.
 68

Maksimum uzama, maksimum kuvvette kaydedilen uzama değeridir. Lycra® en

düşük maksimum mukavemete sahip olmasına rağmen, yüksek maksimum uzama
değerine sahiptir. Maksimum ve kopma uzama değeri, maksimum kuvvet ve kopma
kuvveti değerinden daha önceliklidir. Dokuma işletmesinde iplikler birçok
gerilmelere maruz kalmakla beraber belli bir uzama değeri istenmektedir. Şöyle ki;
çok mukavemetli ama düşük uzama değerine sahip bir iplik, herhangi bir gerilmenin
etkisi ile düşük uzama nedeniyle kopacaktır. Bundan dolayı, iplik alımında
mukavemetten önce uzama değerlerine bakılmaktadır.

4.1.4. Elastomer Filamentlerde Kopma Uzaması Test Sonuçları

Dört farklı elastomer filamentlerin kopma uzamasının değişimi Şekil 4.12’de

verilmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
Roica
1000

800

600
Kopma Uzaması %

400

200

0
44dtex 78dtex

Şekil 4.12. Kopma uzama değerlerinin değişimi

Kopma uzama değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup

olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.4’de
verilmektedir.
 69

Çizelge 4.4. Kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
Dorlastan® 24,0293 0,225
® ®
Lycra Radicispandex 3,4487 0,860
®
Roica 94,2400* 0,000
®
Lycra -24,0293 0,225
Dorlastan® Radicispandex ®
-20,5806 0,297
Roica® 70,2114* 0,001
44dtex Lycra® -3,4487 0,860
® ®
Radicispandex Dorlastan 20,5806 0,297
®
Roica 90,7920* 0,000
®
Lycra -94,2407* 0,000
Roica® Dorlastan ®
-70,2114* 0,001
Radicispandex® -90,7920* 0,000
®
Dorlastan 62,4121* 0,000
® ®
Lycra Radicispandex 85,9611* 0,000
®
Roica 122,9842* 0,000
®
Lycra -62,4121* 0,000
Dorlastan® Radicispandex ®
23,5490 0,130
78dtex Roica® 60,5720* 0,000
Lycra® -85,9611* 0,000
® ®
Radicispandex Dorlastan -23,5490 0,130
®
Roica 37,0233* 0,020
®
Lycra -122,9842* 0,000
Roica® Dorlastan® -60,5720* 0,000
®
Radicispandex -37,0233* 0,020
* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.4 incelendiğinde, 44dtex numarada sadece Roica® elastomer filament ile
Lycra®, Radicispandex® ve Dorlastan® elastomer filamentler arasında istatistiksel
açıdan önemli bir fark olduğu görülmektedir. 78dtex numarada ise maksimum
uzamada olduğu gibi kopma uzamada da Dorlastan® ile Radicispandex® elastomer
filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olmadığı görülmektedir.
Diğer elastomer filamentlerin aralarında istatistiksel analiz sonucunda önemli bir fark
olduğu tespit edilmiştir.

Dorlastan® elastomer filament en yüksek kopma ve maksimum mukavemet değerine

sahip olmasına rağmen, düşük uzama; Lycra® ise en düşük kopma ve maksimum
 70

mukavemet değerine sahip olmasına rağmen, en yüksek uzama miktarını

göstermektedir. Elastomer elyafın kimyasal yapısını oluşturan sert ve yumuşak
segment oranı fiziksel özelliklerin belirlenmesinde çok büyük etkendir.

4.1.5. Elastomer Filamentlerde I. Döngüde %100 Uzamaya Ait Kuvvet

Değerleri

Şekil 4.13’de Lycra® elastomer filamentin elastik düzelme test sonucu elde edilen
kuvvet-uzama grafiği verilmektedir.

Şekil 4.13. Lycra® elastomer filamentin elastik düzelme grafiği (44dtex)

Elastik düzelme test sonuçlarına göre I. döngüde %100 uzamaya ait kuvvet
değerlerinin değişimi Şekil 4.14’de verilmektedir.
 71

Lycra
5
Dorlastan
I. döngüde %100 uzamadaki kuvvet (cN) Radicispandex
Roica
4

0
44dtex 78dtex

Şekil 4.14. (I). döngüde %100 uzamaya ait kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.14 incelendiğinde, numara kalınlaştıkça belli uzama için harcanan kuvvet
artmaktadır. Lycra® en yüksek %100 uzamaya ait kuvvet değerine ve Dorlastan® ise
en düşük %100 uzamaya ait kuvvet değerine sahiptir. Şekil 1.5-1.6’da görüldüğü gibi
Lycra® en düşük maksimum ve kopma mukavemet değerlerine, Dorlastan® ise en
yüksek maksimum ve kopma mukavemet değerlerine sahip olduğu anlaşılmaktadır.
Bu değerler dikkatlice incelendiğinde, Lycra® elastomer filamentin belli uzamaya
karşı gösterdiği direnç yüksek olup, belli uzamadan sonra gösterdiği direnç
azalmaktadır. Elastik ipliklerin ve elastik dokuma kumaşların oluşumunda
karşılaştığı gerilme, elastomer filamentin belli uzamasına kadar olup, bu uzama
değerinde ise mukavemetli olması beklenmektedir. Lycra® elastomer filament bu
özelliği taşırken, Dorlastan® elastomer filamentin belli uzamaya karşı gösterdiği
direnci düşük olup, kopma mukavemeti ise yüksek olduğu görülmektedir.
Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentlerinde ise %100 uzamaya karşı
gösterdiği direnç ile kopma mukavemeti arasında bir denge mevcuttur.
 72

I. döngüde %100 uzamaya ait kuvvet değerleri arasındaki farkın istatistiksel

bakımından önemli olup olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz
sonuçları ise Çizelge 4.5’de verilmektedir.

Çizelge 4.5. (I). döngüde %100 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test sonuçları
Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
®
Dorlastan 0,8169* 0,000
Lycra® Radicispandex ®
0,2970 0,845
®
Roica 0,6340 0,677
®
Lycra -0,8169* 0,000
Dorlastan® Radicispandex® -0,7872* 0,000
®
Roica -0,7534* 0,000
®
44dtex Lycra -0,0297 0,845
Radicispandex® Dorlastan®
0,7822* 0,000
®
Roica 0,0337 0,824
Lycra® -0,0634 0,677
Roica® Dorlastan® 0,7534* 0,000
®
Radicispandex -0,0634 0,824
®
Dorlastan 0,9001* 0,000
Lycra® Radicispandex ®
0,3232 0,870
®
Roica 0,9684* 0,000
Lycra® -0,9001* 0,000
Dorlastan® Radicispandex® -0,5768* 0,003
®
78dtex Roica 0,0683 0,713
®
Lycra -0,3232 0,087
Radicispandex® Dorlastan®
0,5768* 0,003
®
Roica 0,6451* 0,001
Lycra® -0,9684* 0,000
Roica® Dorlastan® -0,0683 0,713
®
Radicispandex -0,6451* 0,001
* : 0,05 seviyesinde istatiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.5 incelendiğinde, 44dtex numarada Dorlastan® ile diğer üç elastomer

filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olduğu görülmektedir. 78dtex
numara için ise sadece Dorlastan® ile Roica® ve Radicispandex® ile Lycra®
elastomer filamentler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı
görülmektedir.
 73

4.1.6. Elastomer Filamentlerde I. Döngüde %200 Uzamaya Ait Kuvvet

Değerleri

Elastomer filamentlerin %200 uzamaya ait kuvvet test sonuçları Şekil 4.15’te
görülmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
Roica
1.döngüde %200 uzamadaki kuvvet (cN)

0
44dtex 78dtex

Şekil 4.15. (I). döngüde %200 uzamaya ait kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.14-4.15 birlikte incelendiğinde, uzama değerinin artmasıyla, elastomer

filamentlerin bu uzamaya karşı gösterdiği direnç de artmaktadır. Elastomer
filamentlerin (I). döngüde %200 uzamaya ait kuvvet değerleri, daha sonraki
işlemlerde oluşan gerilmelere karşı direnç gösterebilmesi bakımından önemlidir.
Dorlastan® filament en yüksek kopma mukavemet değerine sahip olmasına rağmen,
belli uzamaya karşı gösterdiği direnç düşüktür. Dorlastan®’nın bu özelliği, elastomer
filamentlerin kumaş haline gelinceye kadar oluşan gerilmelere karşı direnç
gösteremeyip kopuşlara neden olabilmektedir. Radicispandex® ile Roica® elastomer
filamentlerin uzama değerinin artması sonucu düzenli bir şekilde kuvvette de artış
 74

göstermektedir. (I). döngüde %200 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test sonuçları
Çizelge 4.6’da verilmektedir.

Çizelge 4.6. (I). döngüdeki %200 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test sonuçları
Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
®
Dorlastan 0,9508* 0,000
Lycra® Radicispandex ®
0,0031 0,989
®
Roica -0,1795 0,445
Lycra® -0,9508* 0,000
Dorlastan® Radicispandex® -0,9477* 0,000
®
Roica -1,1302* 0,000
®
44dtex Lycra -0,0031 0,989
Radicispandex® Dorlastan®
0,9477* 0,000
Roica® -0,1825 0,437
®
Lycra 0,1795 0,445
® ®
Roica Dorlastan 1,1302* 0,000
®
Radicispandex 0,1825 0,437
®
Dorlastan 0,0179 0,951
Lycra® Radicispandex ®
0,8811* 0,004
Roica® -0,0760 0,783
®
Lycra -0,0179 0,951
® ®
Dorlastan Radicispandex 0,8632* 0,005
®
78dtex Roica -0,0939 0,746
®
Lycra -0,8811* 0,004
Radicispandex® Dorlastan®
-0,8632* 0,005
Roica® -0,9571* 0,002
®
Lycra 0,0760 0,793
® ®
Roica Dorlastan 0,0939 0,746
®
Radicispandex 0,9571* 0,002
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.6’da verilen analiz sonuçlarına göre, çalışmada incelenen 44dtex numarada
Dorlastan® ile diğer üç elastomer filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir
fark bulunmaktadır. 78dtex numarada ise Radicispandex® ile diğer üç elastomer
filamentler arasında önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.
 75

4.1.7. Elastomer Filamentlerde I. Döngüde %300 Uzamaya Ait Kuvvet

Değerleri

Farklı elastomer filamentlerin I. döngüde %300 uzamaya ait kuvvet değerlerinin

değişimi Şekil 4.16’da verilmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
18 Roica
I. döngüde %300 uzamadaki kuvvet (cN)

16

14

12

10

0
44dtex 78dtex

Şekil 4.16. (I). döngüde %300 uzamaya ait kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.14-4.15 ve 4.16 birlikte incelendiğinde, Lycra® %200 uzamaya ait kuvvet
değeri yüksek iken, % 300 uzamaya ait kuvvet değerinde ise yüksek bir artış
görülmemiştir. Dorlastan® %200 uzamaya gelene kadar ki kuvvet değerleri, diğer üç
elastomer filamentlere göre düşük olmakla birlikte, %300 uzamadaki kuvvet
değerinde ise diğer üç elastomer filamentlerle hemen hemen aynı sonucu verdiği
görülmektedir. Radicispandex® belli uzamalara ait kuvvet değerlerinin düzenli bir
şekilde arttığı tespit edilmiştir. Roica® ise %300 uzamadaki kuvvet değerinde yüksek
bir artış olduğu gözlenmiştir. Kimyasal yapılarının farklılıklarından dolayı değişik
sonuçlar çıkabilmektedir. Dört farklı elastomer filamentlerde, ring iplik makinesine
modifiye edilen core-spun eğirme teknolojisinde iplik yapımına uygundur. Core-spun
 76

iplik eğirme sisteminde elastomer filamentlerin karşılaştığı çekim miktarı 44dtex için
3.5, 78dtex’te için ise 4’tür. Elastomer filament özlü core-spun iplik yapımında
oluşan yaklaşık %300 ile %400 uzamadaki gerilmelere karşı direnç gösteremezse,
iplik kopuşuna neden olduğu için %300 uzamadaki kuvvet değeri önemlidir. Bu iplik
kopuşları fark edilmezse, dokuma ve boyama hatalarını ortaya çıkarmaktadır

%300 uzamaya ait kuvvet değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel
analiz sonuçları ise Çizelge 4.7’de verilmektedir.

Çizelge 4.7. (I). döngüdeki %300 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test sonuçları
Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
®
Dorlastan -0,2311 0,575
Lycra® Radicispandex ®
-0,0379 0,359
®
Roica -2,0949* 0,000
Lycra® 0,2311 0,575
® ®
Dorlastan Radicispandex -0,1483 0,719
®
Roica -1,8637* 0,000
®
44dtex Lycra 0,3794 0,359
Radicispandex® Dorlastan ®
0,1483 0,719
®
Roica -1,7154* 0,000
Lycra® 2,0949* 0,000
® ®
Roica Dorlastan 1,8637* 0,000
®
Radicispandex 1,7154* 0,000
®
Dorlastan -3,5993* 0,000
Lycra® Radicispandex ®
0,3929 0,542
Roica® -2,3558* 0,001
Lycra® 3,5993* 0,000
® ®
Dorlastan Radicispandex 3,9922* 0,000
®
78dtex Roica 1,2435 0,059
®
Lycra -0,3929 0,542
Radicispandex® Dorlastan ®
-3,9922* 0,000
Roica® -2,7487* 0,000
®
Lycra 2,3558* 0,001
® ®
Roica Dorlastan -1,2435 0,059
®
Radicispandex 2,7487* 0,000
* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.
 77

Çizelge 4.7’de verilen istatistiksel analiz sonuçları incelendiğinde, 44dtex numarada

Roica® ile diğer üç elastomer filamentler arasında önemli bir fark bulunmaktadır.
78dtex numarada ise Lycra® ile Radicispandex® ve Dorlastan® ile Roica elastomer
filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmazken, Dorlastan® ile
Lycra® ve Radicispandex®; Roica® ile Lycra® ve Radicispandex® arasında
istatistiksel açıdan önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.

4.1.8. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde Bekleme Öncesi Kuvvet Değerleri

Dört farklı elastomer filamentlerin elastik düzelme testi sonucu elde edilen V.
döngüde bekleme öncesi kuvvet değerlerinin değişimi Şekil 4.17’de verilmektedir.

Şekil 4.17. (V). döngüde bekleme öncesine ait kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.16-4.17 birlikte değerlendirildiğinde, her iki numaradaki elastomer

filamentlerin I. döngüde %300 uzamadaki kuvvet değeri, V. döngüde %300
uzamadaki kuvvet değerinden daha yüksek olup, bunun sebebi elastomer
filamentlerin beş kez uzatılıp gevşetilmek suretiyle meydana gelen deformasyondan
kaynaklanmaktadır. Roica® her iki numarada da V. döngü bekleme öncesi kuvvette
en yüksek değere sahiptir.
 78

V. döngüdeki bekleme öncesi kuvvete ait değerler arasındaki farkın istatistiksel

bakımdan önemli olup olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz
sonuçları Çizelge 4.8’de verilmektedir.

Çizelge 4.8. (V). döngüdeki bekleme öncesi kuvvete ait ANOVA test sonuçları

Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.

No Filamentler Fark
®
Dorlastan -0,5984 0,740
Lycra® Radicispandex ®
-0,6944 0,400
Roica® -2,2521* 0,000
Lycra® 0,5984 0,740
® ®
Dorlastan Radicispandex -0,0960 0,770
®
Roica -1,6537* 0,000
®
44dtex Lycra 0,6944 0,400
Radicispandex® Dorlastan®
0,0960 0,770
Roica® -1,5577* 0,000
Lycra® 2,2521* 0,000
® ®
Roica Dorlastan 1,6537* 0,000
®
Radicispandex 1,5577* 0,000
®
Dorlastan -1,2020* 0,040
Lycra® Radicispandex® 0,7160 0,770
®
Roica -1,3480* 0,002
®
Lycra 1,2020* 0,040
® ®
Dorlastan Radicispandex 1,9180* 0,000
®
78dtex Roica -0,1460 0,713
®
Lycra -0,7160 0,770
Radicispandex® Dorlastan® -1,9180* 0,000
Roica® -2,0640* 0,000
®
Lycra 1,3480* 0,002
® ®
Roica Dorlastan 0,1460 0,713
®
Radicispandex 2,0640* 0,000
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.8 incelendiğinde, 44dtex numarada sadece Roica® ile diğer üç elastomer
filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmaktadır. 78dtex
numarada ise Lycra® ile Dorlastan® ve Roica®; Dorlastan® ile Lycra® ve
Radicispandex®; Radicispandex® ile Dorlastan® ve Roica® elastomer filamentler
arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.
 79

4.1.9. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde Bekleme Sonrası Kuvvet Değerleri

Elastomer filamentlerin V. döngüdeki bekleme sonrası kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.18’de verilmektedir.

Şekil 4.18. (V). döngüde bekleme sonrasına ait kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.17-4.18’e bakıldığında, elastomer filamentler V.döngüde %300 uzatılarak 30

saniye bekletilmesi sonucu kuvvette düşüş gözlenmiştir. Elastomer filamentler
uzatılmış durumda tutularak, çekme kuvvetinde düşüş meydana gelmektedir.
Gerilme düşmesi ile elastomer filamentlerin uzama miktarı arasında doğru orantı
mevcuttur. Elastomer filamentlerde gerilme düşmesi, ön görülen uzamadan hemen
sonra ilk 30 saniye ile 5 dakika arasında gerçekleşmektedir (Dupont Bulten L-18,
1965). Elastomer filamentte oluşan deformasyondan kaynaklanan gerilme düşmesi
ilk başlarda hızlı bir şekilde azalmakta olup, test hızının büyük önemi vardır. ASTM
test standardına göre yapılan elastik düzelme testinde çene hızı 500mm/dak olup, bu
hızın artması deformasyonu artırıcı bir etken olarak düşünülmektedir.

Farklı elastomer filamentlerin V. döngüde bekleme sonrası kuvvet değerlerine ait

istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.9’da verilmektedir.
 80

Çizelge 4.9. (V). döngüde bekleme sonrası kuvvete ait ANOVA test sonuçları
Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
Dorlastan® 0,3836 0,114
® ®
Lycra Radicispandex -0,6485* 0,009
®
Roica -1,7217* 0,000
®
Lycra 0,3836 0,114
Dorlastan® Radicispandex ®
-0,2649 0,270
Roica® -1,3381* 0,000
44dtex
Lycra® 0,6485* 0,009
® ®
Radicispandex Dorlastan 0,2649 0,270
®
Roica -1,0732* 0,000
®
Lycra 1,7217* 0,000
Roica® Dorlastan ®
1,3381* 0,000
Radicispandex® 1,0731* 0,000
®
Dorlastan -0,7070* 0,026
® ®
Lycra Radicispandex 0,7340* 0,021
®
Roica -0,4040 0,193
®
Lycra 0,7070* 0,026
Dorlastan® Radicispandex ®
1,4410* 0,000
78dtex Roica® 0,3030 0,324
®
Lycra -0,7340* 0,021
® ®
Radicispandex Dorlastan -1,4410* 0,000
®
Roica -1,1380* 0,001
®
Lycra 0,4040 0,193
Roica® Dorlastan® -0,3030 0,327
Radicispandex® 1,1380* 0,001
* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.9 incelendiğinde, 44dtex numara için Roica® ile diğer üç elastomer
filamentler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmaktadır. Bunun
yanında, Lycra® ile Radicispandex® arasında da istatistiksel olarak önemli bir fark
olduğu tespit edilmiştir. 78dtex numara için ise Radicispandex ile diğer üç elastomer
filamentler ve Lycra® ile Dorlastan® arasında istatistiksel olarak önemli bir fark
olduğu görülmektedir.
 81

4.1.10. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde %200 Uzamadaki Geri Dönüş

Kuvvet Değerleri

Elastomer filamentlerinin V.döngüdeki %200 uzamaya ait geri dönüş kuvvetinin test
sonuçları Şekil 4.19’da görülmektedir.

Şekil 4.19. (V). döngüde %200 uzamadaki geri dönüş kuvvet değerlerinin değişimi

Farklı elastomer filamentlerin V.döngüde %200 uzamadaki geri dönüş kuvvet

değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup olmadığını görmek
amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.10’da verilmektedir.
 82

Çizelge 4.10. (V). döngü %200 uzamadaki geri dönüş kuvvetine ait ANOVA test
sonuçları
Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
®
Dorlastan -0,0780 0,499
Lycra® Radicispandex® -0,2626* 0,028
Roica® 0,0201 0,851
®
Lycra 0,0780 0,499
Dorlastan® Radicispandex®
-0,1846 0,115
®
Roica 0,0996 0,390
44dtex Lycra® 0,2626* 0,028
Radicispandex® Dorlastan® 0,1846 0,115
®
Roica 0,2842* 0,018
®
Lycra -0,0216 0,851
Roica® Dorlastan®
-0,0996 0,390
®
Radicispandex -0,2842* 0,018
Dorlastan® -0,0891 0,603
® ®
Lycra Radicispandex 0,1777 0,302
®
Roica 0,4528* 0,011
®
Lycra 0,0892 0,603
Dorlastan® Radicispandex®
0,2667 0,124
®
78dtex Roica 0,5419* 0,003
Lycra® -0,1177 0,302
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,2667 0,124
®
Roica 0,5419 0,113
®
Lycra -0,4528* 0,011
Roica® Dorlastan®
-0,5419* 0,003
Radicispandex® -0,2752 0,113
* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.10 incelendiğinde, 44dtex numarada Dorlastan® ile diğer üç elastomer

filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmamaktadır.
Radicispandex ile Lycra® ve Roica® elastomer filamentler arasında istatistiksel
olarak önemli bir fark olduğu görülmektedir. 78dtex numarada ise Lycra ile Roica®
ve Dorlastan® ile Roica® elastomer filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli
fark bulunurken, Radicispandex ile diğer üç elastomer filamentler arasında
istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmektedir.
 83

Şekil 4.19’a bakıldığında, V. döngüde %200 uzamadaki geri dönüş kuvvetlerinin

varyasyonunun fazla olduğu görülmektedir. Elastik düzelme testinin V. döngüde 30
saniye bekletildikten sonra elastomer filament orijinal boyuna gelirken yükte belirsiz
değişimler görülmektedir. Bunun sebebi uygulanan geri dönüş hızının yüksek
olmasından kaynaklanabileceği gibi, elastomer filamentlerde oluşan deformasyondan
dolayı yumuşak segmenttin orijinal boyuna dönmede iç gerilmelerin düzensiz
olmasından da kaynaklanabilir. Yumuşak segment, elastomer elyafa uzayabilirlik ve
orijinal boyuna tekrar dönebilme özelliği vermektedir. Farklı elastomer elyafların,
kimyasal yapısında yumuşak ve sert segmentlerin bulunma oranları, kimyasal bağlar
gibi bilgilerin olmamasından dolayı bu duruma tam açıklık getirilememektedir.

4.1.11. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde %100 Uzamadaki Geri Dönüş

Kuvvet Değerleri

Çalışmada incelenen farklı elastomer filamentlerin V. döngüde %100 uzamadaki geri

dönüş kuvvet değerlerinin değişimi Şekil 4.20’de verilmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
1,6 Roica
5. devir %100 uzamada geri dönüş kuvveti (cN)

1,4
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
44dt ex 78dt ex

Şekil 4.20. (V). döngüde %100 uzamadaki geri dönüş kuvvet değerlerinin değişimi
 84

Şekil 4.16-4.20 birlikte incelendiğinde, elastomer filamentlerin maruz kaldığı

gerilme azaldıkça gösterdiği direnç de azalmaktadır. Radicispandex® ve
®
Dorlastan ’ın her iki numarada da %100 ve %200 uzamadaki geri dönüş kuvvet
değerlerinin en yüksek olduğu görülmektedir.

Elastik düzelme testinin V. döngüde %100 uzamaya ait geri dönüş kuvvet değerleri
arasında önemli farkları gösteren istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.11’de
verilmektedir.

Çizelge 4.11. (V). döngüdeki %100 uzamadaki geri dönüş kuvvetine ait ANOVA test
sonuçları
Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
®
Dorlastan -0,0625 0,593
® ®
Lycra Radicispandex -0,1834 0,122
®
Roica 0,1262 0,283
®
Lycra 0,0625 0,593
Dorlastan® Radicispandex® -0,1208 0,304
Roica® 0,1887 0,112
®
44dtex Lycra 0,1834 0,122
Radicispandex® Dorlastan®
0,1208 0,304
®
Roica 0,3096* 0,011
®
Lycra -0,1262 0,283
Roica® Dorlastan® -0,8870 0,112
®
Radicispandex -0,3096* 0,011
®
Dorlastan -0,0475 0,728
Lycra® Radicispandex ®
-0,1418 0,302
®
Roica 0,1928 0,163
Lycra® 0,0475 0,728
® ®
Dorlastan Radicispandex -0,0943 0,491
®
78dtex Roica 0,2403 0,084
®
Lycra 0,1418 0,302
Radicispandex® Dorlastan®
0,0943 0,491
®
Roica 0,3345* 0,018
Lycra® -0,1928 0,163
® ®
Roica Dorlastan -0,2403 0,084
®
Radicispandex -0,3345* 0,018
* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.
 85

Çizelge 4.11 incelendiğinde, her iki numara aralığında %100 uzamaya ait geri dönüş
kuvvet değerlerinde sadece Radicispandex® ile Roica® arasında istatistiksel açıdan
önemli bir fark bulunmaktadır.

4.1.12. Elastomer Filamentlerde Kalıcı Uzama Oranlarına Ait Test Sonuçları

Elastomer filamentlerin kalıcı uzama oranlarına ait test sonuçları Şekil 4.21’de
verilmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
Roica

15

10
Kalıcı uzama %

0
44dtex 78dtex

Şekil 4.21. Kalıcı uzama değerlerinin değişimi

Kalıcı uzama oranı, elastik ipliklerin ya da elastomer filamentten oluşan kumaşların

kullanılabilirliği açısından çok önemlidir. Elastik ipliklerin kullanılmasının yegane
amacı kumaşlara kazandırdığı esneklik ve maruz kaldığı gerilmelere karşı orijinal
boyuna geri dönebilme özelliğidir. Şekil 4.21 incelendiğinde, dört farklı elastomer
filamentin her iki numarasında da hemen hemen aynı kalıcı uzama yüzdesine sahip
olduğu görülmektedir. Kalıcı uzama miktarının az olması istenildiği gibi
varyasyonun da az olması gerekir ki kumaşların en ve boy kısımlarında salma veya
çekme sonucunda düzensizlikler görülmesin. Bu açıdan değerlendirildiğinde
 86

Dorlastan® elastomer filamentin en düşük kalıcı uzama varyasyonuna sahip olduğu

görülmektedir.

Çizelge 4.12’de farklı elastomer filamentlerin kalıcı uzama yüzdelerinin istatistiksel

açıdan önemli bir fark olup olmadığı gösterilmektedir.

Çizelge 4.12. % kalıcı uzamaya ait ANOVA test sonuçları

Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
Dorlastan® 0,2196 0,312
® ®
Lycra Radicispandex 0,1643 0,448
®
Roica -0,1833 0,398
®
Lycra -0,2196 0,312
Dorlastan® Radicispandex ®
-0,0553 0,798
®
Roica -0,4029 0,068
44dtex Lycra® -0,1643 0,448
® ®
Radicispandex Dorlastan 0,5530 0,798
®
Roica -0,3476 0,113
®
Lycra 0,1833 0,398
Roica® Dorlastan®
0,4029 0,068
Radicispandex® 0,3476 0,113
®
Dorlastan -0,2457 0,173
® ®
Lycra Radicispandex -0,0638 0,720
®
Roica -0,0145 0,935
®
Lycra 0,2457 0,173
Dorlastan® Radicispandex ®
0,1819 0,310
Roica® 0,2312 0,199
78dtex ®
Lycra 0,0638 0,720
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,1819 0,310
®
Roica 0,0492 0,782
®
Lycra 0,0145 0,935
Roica® Dorlastan®
-0,2312 0,199
Radicispandex® -0,0492 0,782
* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.12 incelendiğinde, her iki numarada da dört farklı elastomer filamenlerin
arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmektedir.
 87

4.1.13. Elastomer Filamentlerde Gerilme Relaksasyon Oranlarına Ait Test

Sonuçları

Elastomer filamentlerinin gerilme relaksasyon oranlarına ait test sonuçları Şekil

4.22’de görülmektedir.

Şekil 4.22. Gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi

Şekil 4.22 incelendiğinde, her iki numara aralığı içinde Dorlastan® ve Roica®
elastomer filamentlerin daha yüksek gerilme düşmesi değerine sahip olduğu
belirlenmiştir. Numaranın artması gerilme relaksasyon değerini azalmaktadır.

Elastomer filamentlerin gerilme relaksasyon değerleri arasındaki farkın istatistiksel

bakımdan önemli olup olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz
sonuçları Şekil 4.13’de verilmektedir.
 88

Çizelge 4.13. Gerilme düşmesine ait ANOVA test sonuçları

Filament Karşılaştırılan Elastomer Ortalama Sig.
No Filamentler Fark
Dorlastan® -1,5061 0,271
® ®
Lycra Radicispandex 0,8971 0,510
®
Roica -0,8876 0,515
®
Lycra 1,5061 0,271
Dorlastan® Radicispandex ®
2,4032 0,083
Roica® 0,6185 0,649
®
44dtex Lycra -0,8971 0,510
® ®
Radicispandex Dorlastan -2,4032 0,083
®
Roica -1,7084 0,194
®
Lycra 0,8876 0,515
Roica® Dorlastan®
-0,6185 0,649
Radicispandex® 1,7847 0,194
®
Dorlastan -2,4961 0,068
® ®
Lycra Radicispandex -1,2025 0,371
®
Roica -5,8960* 0,000
®
Lycra 2,4961 0,068
Dorlastan® Radicispandex ®
1,2936 0,336
78dtex Roica® -3,3999* 0,015
Lycra® 1,2025 0,371
® ®
Radicispandex Dorlastan -1,2936 0,336
®
Roica -4,6935* 0,001
®
Lycra 5,8960* 0,000
Roica® Dorlastan® 3,3999* 0,015
Radicispandex® 4,6935* 0,001
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.13 incelendiğinde, 44dtex numarada dört farklı elastomer filamentin

gerilme relaksasyon değerleri arasında istatistiksel açıdan farkın önemli olmadığı
görülmektedir. 78dtex numarada ise Roica® ile diğer üç elastomer filamentler
arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmaktadır.
 89

4.2. Farklı Elastomer Filament Özlü Core-Spun İpliklerin Fiziksel

Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Deneysel çalışmanın ikinci bölümünde ise Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve

Roica® elastomer filamentler kullanılarak elde edilen Ne16 ve Ne30 inceliğine sahip
core-spun ipliklerin kalite değerleri tespit edilmiş ve karşılaştırılmıştır. Dört farklı
elastomer filament özlü core-spun ipliklerin USTER TESTER3 ile USTER
TENSOROPİD test cihazında düzgünsüzlük, ince-kalın yer, neps, tüylülük, kopma
uzama ve mukavemet değerleri; LLOYD LR5K PLUS test cihazında ise maksimum
mukavemet, maksimum uzama, kopma mukavemet, kopma uzama, gerilme
relaksasyon ve kalıcı uzama değerleri tespit edilmiştir. Bu değerler arasında
istatistiksel açıdan önemli fark olup olmadığı araştırılmıştır. Ne16 core-spun iplik
için 78dtex, Ne30 core-spun iplik için ise 44dtex inceliğe sahip elastomer filament
kullanılmıştır. Üretim esnasında en fazla kopuşun Dorlastan® elastomer filamentte
olduğu gözlenmiştir. Kops halindeki core-spun ipliklere ait test sonuçları EK’te daha
detaylı olarak verilmektedir.

4.2.1. USTER TESTER3 ve USTER TENSOROPID Test Cihazında Belirlenen

Core-Spun İpliklerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Elastomer filament özlü core-spun ipliklerin düzgünsüzlük, ince-kalın yer, neps,

tüylülük değerleri USTER TESTER3; kopma uzama, mukavemet değerleri ise
USTER TENSOROPID test cihazında tespit edilmiştir. Bu değerler arasında
istatistiksel açıdan önemli bir fark olup olmadığı araştırılmıştır.

4.2.1.1. İplik Düzgünsüzlüğü Test Sonuçları

Elde edilen core-spun ipliklerin düzgünsüzlük test sonuçları Şekil 4.23’de

verilmektedir. Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentler
kullanılarak elde edilen core-spun ipliklerin CVm değerleri arasındaki önemli
farklara ait istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.14’de verilmektedir.
 90

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
12 Roica

10

CVm (%) 6

0
Ne16 Ne30

Şekil 4.23. CVm değerlerinin değişimi

Çizelge 4.14. CVm değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elostomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® -0,0590 0,641
®
Lycra Radicispandex® -0,0570 0,652
Roica® 0,0170 0,893
Lycra® 0,0590 0,641
Dorlastan® Radicispandex® -0,0020 0,982
Roica® 0,0760 0,548
Ne16 Lycra® 0,0570 0,652
®
Radicispandex Dorlastan® 0,0020 0,987
Roica® 0,0740 0,559
Lycra® -0,0170 0,893
®
Roica Dorlastan® -0,0760 0,548
Radicispandex® -0,0740 0,559
Dorlastan® -0,1440 0,351
®
Lycra Radicispandex® -0,2420 0,121
Roica® -0,1700 0,272
Lycra® 0,1440 0,351
®
Dorlastan Radicispandex® -0,0980 0,525
Roica® -0,0260 0,866
Ne30
Lycra® 0,2420 0,121
Radicispandex® Dorlastan® 0,0980 0,525
Roica® 0,0720 0,640
Lycra® 0,1700 0,272
®
Roica Dorlastan® 0,0260 0,866
Radicispandex® 0,0720 0,640
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.
 91

Çizelge 4.14’de verilen analiz sonuçlarına göre, çalışmada incelenen her iki numara
için elastomer filament özlü core-spun ipliklerin CVm değerleri arasındaki fark
istatistiksel açıdan önemli olmadığı görülmektedir.

Şekil 4.23 ve Çizelge 4.14 birlikte incelendiğinde, core-spun ipliğin özünde bulunan
farklı elastomer filamentin iplik düzgünsüzlüğü açısından önemli bir etkisi olmadığı
görülmektedir. İplik numarası incelendikçe ipliğin düzgünsüzlüğünde artış
görülmekte olup, bunun sebebi ise düzgünsüzlük değerinin iplik kesitinde bulunan lif
sayısı ile ters orantılı olmasındandır.

4.2.1.2. İnce Yer Değerlerine Ait Test Sonuçları

Çalışmada üretilen core-spun ipliklere ait ince yer hatalarındaki değişim aşağıda
Şekil 4.24’de görülmektedir.

Lycra
35 Dorlastan
Radicispandex
30 Roica
25
İnce yer (-%40)

20
15
10
5
0
Ne16 Ne30

Şekil 4.24. İnce yer (-%40) değerlerinin değişimi

Şekil 4.24’de ince yer sayısında en yüksek değere Radicispandex® özlü core-spun
ipliğe ait olduğu tespit edilmiştir. İplik numarasının azalmasıyla ince yer sayısında
artış gözlenmiştir. -%50 ince yer değeri çok düşük olup sıfır değerine yaklaşıktır.
 92

İnce yer değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup olmadığını
görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.15-4.16’da
verilmektedir.

Çizelge 4.15. İnce yer (-%40) değerlerine ait ANOVA test sonuçları
İplik No Karşılaştırılan Elostomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
®
Dorlastan 0,0667 0,907
Lycra® Radicispandex ®
-1,0333 0,076
®
Roica 0,0667 0,907
®
Lycra -0,0667 0,907
Dorlastan® Radicispandex® -1,1000 0,053
®
Roica 0,0000 1,000
®
Ne16 Lycra 1,0330 0,076
Radicispandex® Dorlastan®
1,1000 0,053
®
Roica 1,1000 0,053
Lycra® -0,0667 0,907
Roica® Dorlastan® 0,0000 1,000
®
Radicispandex -1,1000 0,050
®
Dorlastan -0,1111 0,950
Lycra® Radicispandex ®
-1,7111 0,336
®
Roica 0,2889 0,870
Lycra® 0,1111 0,950
® ®
Dorlastan Radicispandex -1,6000 0,355
®
Ne30 Roica 0,4000 0,816
®
Lycra 1,7111 0,336
Radicispandex® Dorlastan®
1,6000 0,355
®
Roica 2,0000 0,249
Lycra® -0,2889 0,870
Roica® Dorlastan® -0,4000 0,816
®
Radicispandex -2,0000 0,249
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.15’te verilen istatistiksel analiz sonuçlarına göre her iki numara için dört
farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin arasında istatistiksel açıdan önemli
bir fark olmadığı görülmektedir.
 93

Çizelge 4.16. İnce yer (-%50) değerlerine ait ANOVA test sonuçları
İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® - -
® ®
Lycra Radicispandex - -
®
Roica - -
®
Lycra - -
Dorlastan® Radicispandex ®
- -
Roica® - -
®
Ne16 Lycra - -
® ®
Radicispandex Dorlastan - -
®
Roica - -
®
Lycra - -
Roica® Dorlastan®
- -
Radicispandex® - -
®
Dorlastan -0,1000 0,567
® ®
Lycra Radicispandex 0,0000 1,000
®
Roica 0,1000 0,567
®
Lycra 0,1000 0,567
Dorlastan® Radicispandex ®
0,1000 0,567
Ne30 Roica® 0,2000 0,256
®
Lycra 0,0000 1,000
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,1000 0,567
®
Roica 0,1000 0,567
®
Lycra -0,1000 0,567
Roica® Dorlastan® -0,2000 0,256
®
Radicispandex -0,1000 0,567
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.16 incelendiğinde, Ne16 numara için core-spun ipliklerde ince yer
sayısının ortalaması sıfır olup, istatistiksel analiz sonucu önemli bir fark
bulunmamaktadır. Ne30 numara için ise Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve
Roica® elastomer filament özlü core-spun ipliklerin ince yer değerleri arasında
istatistiksel açıdan önemli bir fark görülmemektedir.
 94

4.2.1.3. Kalın Yer Değerlerine Ait Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin kalın yer değerlerindeki değişim ise Şekil 4.25-4.26’da

verilmektedir.

Lycra
250 Dorlastan
Radicispandex
200 Roica
Kalın yer (+%35)

150

100

50

0
Ne16 Ne30

Şekil 4.25. Kalın yer (+%35) değerlerinin değişimi

Lycra
35 Dorlastan
Radicispandex
30
Roica
25
Kalın yer (+%50)

20
15
10
5
0
Ne16 Ne30

Şekil 4.26. Kalın yer (+%50) değerlerinin değişimi

 95

Kalın yer değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel analiz sonuçları
ise Çizelge 4.17-4.18’de verilmektedir.

Çizelge 4.17. Kalın yer (+%35) değerlerine ait ANOVA test sonuçları
İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
®
Dorlastan -4,1000 0,274
Lycra® Radicispandex ®
-2,1000 0,573
®
Roica -2,5000 0,503
Lycra® 4,1000 0,274
® ®
Dorlastan Radicispandex 2,0000 0,592
®
Roica 1,6000 0,668
®
Ne16 Lycra 2,1000 0,573
Radicispandex® Dorlastan®
-2,0000 0,592
Roica® -0,4000 0,914
®
Lycra 2,5000 0,503
® ®
Roica Dorlastan -1,6000 0,668
®
Radicispandex 0,4000 0,914
®
Dorlastan 0,8000 0,932
Lycra® Radicispandex ®
-8,4000 0,372
Roica® -7,4000 0,431
®
Lycra -0,8000 0,932
® ®
Dorlastan Radicispandex -9,2000 0,329
®
Ne30 Roica -8,2000 0,384
®
Lycra 8,4000 0,372
Radicispandex® Dorlastan®
9,2000 0,329
Roica® 1,0000 0,915
®
Lycra 7,4000 0,431
® ®
Roica Dorlastan 0,8200 0,384
®
Radicispandex 1,000 0,915
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.
 96

Çizelge 4.18. Kalın yer (+%50) değerlerine ait ANOVA test sonuçları
İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® -0,4000 0,536
® ®
Lycra Radicispandex -0,8000 0,219
®
Roica -0,3000 0,642
®
Lycra 0,4000 0,536
Dorlastan® Radicispandex ®
-0,4000 0,536
Roica® 0,1000 0,877
®
Ne16 Lycra 0,8500 0,219
® ®
Radicispandex Dorlastan 0,4000 0,536
®
Roica 0,5000 0,440
®
Lycra 0,3000 0,642
Roica® Dorlastan®
-0,1000 0,877
Radicispandex® -0,5000 0,440
®
Dorlastan 1,1000 0,504
® ®
Lycra Radicispandex -0,6000 0,715
®
Roica -1,9000 0,252
®
Lycra -1,1000 0,504
Dorlastan® Radicispandex ®
-1,7000 0,304
Ne30 Roica® -3,000 0,074
®
Lycra 0,6000 0,715
® ®
Radicispandex Dorlastan 1,7000 0,304
®
Roica -1,3000 0,431
®
Lycra 1,9000 0,252
Roica® Dorlastan® 3,0000 0,074
Radicispandex® 1,3000 0,431
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.17-4.18’de verilen istatistiksel analiz sonuçları incelendiğinde, her iki

numarada da dört farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin kalın yer (+%35
ve +%50) değerleri arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olmadığı
görülmektedir.

Şekil 4.25-4.26 incelendiğinde, Ne30 numara için en yüksek kalın yer değerine
Radicispandex® ve Roica® elastomer özlü core-spun ipliklerin sahip olduğu tespit
edilmiştir.
 97

4.2.1.4. Neps Değerlerine Ait Test Sonuçları

Üretilen core-spun ipliklerin neps değerlerine ait sonuçlar Şekil 4.27-4.28’de

verilmektedir.

100 Lycra
Dorlastan
80 Radicispandex
Roica
Neps (+%140)

60

40

20

0
Ne16 Ne30

Şekil 4.27. Neps (+%140) değerlerinin değişimi

Lycra
22
Dorlastan
20
Radicispandex
18
16 Roica
14
Neps (+%200)

12
10
8
6
4
2
0
Ne16 Ne30

Şekil 4.28. Neps (+%200) değerlerinin değişimi

 98

Şekil 4.27-4.28’de görüldüğü gibi en yüksek neps değerine, her iki numara için
Radicispandex® elastomer filament özlü core-spun iplikte olduğu tespit edilmiştir.

Neps değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup olmadığını

görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.19-4.20’de
verilmektedir.

Çizelge 4.19. Neps (+%140) değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
®
Dorlastan 0,1000 0,898
Lycra® Radicispandex® -0,7000 0,373
Roica® 0,3000 0,701
®
Lycra -0,1000 0,898
Dorlastan® Radicispandex ®
-0,8000 0,309
®
Roica 0,2000 0,798
®
Ne16 Lycra 0,7000 0,373
Radicispandex® Dorlastan® 0,8000 0,309
Roica® 1,0000 0,206
®
Lycra -0,3000 0,701
Roica® Dorlastan®
-0,2000 0,758
®
Radicispandex -1,0000 0,206
Dorlastan® 1,2000 0,752
® ®
Lycra Radicispandex -2,7000 0,478
®
Roica -0,5000 0,895
®
Lycra -1,2000 0,752
Dorlastan® Radicispandex ®
-3,9000 0,307
®
Ne30 Roica -1,7000 0,654
Lycra® 2,7000 0,478
® ®
Radicispandex Dorlastan 3,9000 0,307
®
Roica 2,2000 0,563
®
Lycra 0,5000 0,895
Roica® Dorlastan®
1,7000 0,654
®
Radicispandex -2,2000 0,563
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.
 99

Çizelge 4.20. Neps (+%200) değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® -0,5000 0,248
® ®
Lycra Radicispandex -1,5000* 0,001
®
Roica -0,8000 0,068
®
Lycra 0,5000 0,248
Dorlastan® Radicispandex ®
-1,0000* 0,024
Roica® -0,3000 0,485
®
Ne16 Lycra 1,5000* 0,001
® ®
Radicispandex Dorlastan 1,0000* 0,024
®
Roica 0,7000 0,109
®
Lycra 0,8000 0,068
Roica® Dorlastan®
0,3000 0,485
Radicispandex® -0,7000 0,109
Dorlastan® 0,4000 0,668
® ®
Lycra Radicispandex -1,2000 0,203
®
Roica 0,0000 1,000
®
Lycra -0,4000 0,668
Dorlastan® Radicispandex ®
-1,6000 0,092
Ne30 Roica® -0,4000 0,668
®
Lycra 1,2000 0,203
® ®
Radicispandex Dorlastan 1,6000 0,092
®
Roica 1,2000 0,203
®
Lycra 0,0000 1,000
Roica® Dorlastan® 0,4000 0,668
Radicispandex® -1,2000 0,203
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.19 incelendiğinde, her iki numara için core-spun ipliklerin neps (+%140)
değerleri arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir.

Çizelge 4.20 incelendiğinde ise, Ne16 numara için Lycra® ile Radicispandex® ve
Dorlastan® ile Radicispandex® elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında
istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmaktadır. Ne30 numara için ise dört farklı
elastomer filament özlü core-spun ipliklerin neps (+%200) değerleri arasında
istatistiksel olarak önemli bir farkın olmadığı görülmektedir.
 100

4.2.1.5. Tüylülük Değerlerine Ait Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin tüylülük (H) değerlerinin değişimi Şekil 4.29’da verilmektedir.

Lycra
Dorlastan
5 Radicispandex
Roica
4
Tüylülük (H)

0
Ne16 Ne30

Şekil 4.29. Tüylülük (H) değerlerinin değişimi

Tüylülük değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup olmadığını

görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.21’de
verilmektedir.
 101

Çizelge 4.21. Tüylülük (H) değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® -0,1080* 0,038
® ®
Lycra Radicispandex -0,0190 0,707
®
Roica -0,0580 0,255
®
Lycra 0,1080* 0,038
Dorlastan® Radicispandex ®
0,0890 0,084
Roica® 0,0500 0,325
®
Ne16 Lycra 0,0190 0,707
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,0890 0,084
®
Roica -0,0390 0,442
®
Lycra 0,0580 0,255
Roica® Dorlastan®
-0,0500 0,325
Radicispandex® 0,0390 0,442
®
Dorlastan -0,0610 0,661
® ®
Lycra Radicispandex -0,0560 0,687
®
Roica -0,0240 0,893
®
Lycra 0,0610 0,661
Dorlastan® Radicispandex ®
0,0050 0,971
Ne30 Roica® 0,0370 0,790
®
Lycra 0,0560 0,687
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,0050 0,971
®
Roica 0,0320 0,818
®
Lycra 0,0240 0,863
Roica® Dorlastan® -0,0370 0,790
Radicispandex® -0,0320 0,818
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.21’de verilen tüylülük (H) değerlerine ait istatistiksel analiz sonuçları
incelendiğinde, Ne16 numara için Lycra® ile Dorlastan® elastomer filament özlü
core-spun iplikler arasında istatistiksel bakımdan önemli bir fark olduğu
görülmektedir. Diğer elastomer filament özlü core-spun ipliklerin tüylülük değerleri
arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmamaktadır. Ne30 numara için ise,
dört farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin tüylülük değerleri arasında
istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmektedir.
 102

4.2.1.6. Mukavemet Değerlerine Ait Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin mukavemet değerlerinin değişimi Şekil 4.30’da verilmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
Roica

15
Mukavemet (cN/tex)

10

0
Ne16 Ne30

Şekil 4.30. Mukavemet değerlerinin değişimi

Şekil 4.5-4.6 ve 4.30 birlikte incelendiğinde, Dorlastan® elastomer filament en

yüksek maksimum ve kopma mukavemet değerine sahipken, Lycra® elastomer
filament en düşük mukavemet değerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Elastomer
filamentler belli çekime tabi tutulup, üzeri pamukla örtülmesi sonucu oluşan core-
spun ipliklerin mukavemet değerleri arasında yüksek farklılıklar görülmemektedir.
Burada, core-spun ipliği oluşturan elastomer filamentinin ile pamuk elyafının
mukavemet değerleri önemli olmakla birlikte, dış tabakayı oluşturan pamuk elyafının
mukavemete katkısının büyük payı olduğu görülmektedir.

Mukavemet değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel analiz sonuçları

Çizelge 4.22’de verilmektedir.
 103

Çizelge 4.22. Mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® 0,2410 0,364
® ®
Lycra Radicispandex 0,4390 0,103
®
Roica 0,5450* 0,045
®
Lycra -0,2410 0,364
Dorlastan® Radicispandex ®
0,1980 0,455
Roica® 0,3040 0,689
®
Ne16 Lycra -0,4390 0,103
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,1980 0,455
®
Roica 0,1060 0,689
®
Lycra -0,5450* 0,045
Roica® Dorlastan®
-0,3040 0,254
Radicispandex® -0,1060 0,689
®
Dorlastan -0,5660 0,056
® ®
Lycra Radicispandex -0,1240 0,668
®
Roica -0,2960 0,308
®
Lycra 0,5660 0,056
Dorlastan® Radicispandex ®
0,4420 0,131
Ne30 Roica® 0,2700 0,352
®
Lycra 0,1240 0,668
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,4420 0,131
®
Roica -0,1720 0,552
®
Lycra 0,2960 0,308
Roica® Dorlastan® -0,2700 0,352
Radicispandex® 0,1720 0,552
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.22 incelendiğinde, Ne16 numara için Lycra® ile Roica® elastomer filament
özlü core-spun ipliklerin mukavemet değerleri arasında istatistiksel olarak önemli bir
fark olduğu görülmektedir. Ne30 numara için ise, dört farklı elastomer filament özlü
core-spun ipliklerin mukavemet değerleri arasında istatistiksel olarak önemli bir fark
bulunmamaktadır.
 104

4.2.1.7. % Kopma Uzaması Değerlerine Ait Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin % kopma uzaması değerlerinin değişimi ise Şekil 4.30’da

verilmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
Roica
8

6
Kopma uzaması (%)

0
Ne16 Ne30

Şekil 4.31. % kopma uzaması değerlerinin değişimi

Şekil 4.31 incelendiğinde, Ne16 numaralı core-spun iplikler, Ne30 numaralı core-
spun ipliklerden daha yüksek % kopma uzaması değerine sahip olmasının nedeni;
Ne16 numara için verilen büküm miktarı, Ne30 numara için verilen büküm
miktarından düşük olduğundan dolayı %kopma uzama değeri daha yüksektir.

İpliklerin % kopma uzaması değerlerine ait istatistiksel analiz sonuçları Çizelge

4.23’de verilmektedir.
 105

Çizelge 4.23. % kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Özlü Ortalama Sig.
Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® -0,1560 0,113
® ®
Lycra Radicispandex -0,0170 0,860
®
Roica 0,0060 0,950
®
Lycra 0,1560 0,113
Dorlastan® Radicispandex ®
0,1390 0,156
Roica® 0,1620 0,100
®
Ne16 Lycra 0,0170 0,860
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,1390 0,156
®
Roica 0,0230 0,812
®
Lycra -0,0060 0,950
Roica® Dorlastan®
-0,1620 0,100
Radicispandex® -0,0230 0,812
®
Dorlastan -0,2960* 0,005
® ®
Lycra Radicispandex -0,2290* 0,025
®
Roica -0,3170* 0,003
®
Lycra 0,2960* 0,005
Dorlastan® Radicispandex ®
0,0670 0,498
Ne30 Roica® -0,0210 0,831
Lycra® 0,2290* 0,025
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,0670 0,498
®
Roica -0,0880 0,375
®
Lycra 0,3170* 0,003
Roica® Dorlastan® 0,0210 0,831
®
Radicispandex 0,0880 0,375
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.23 incelendiğinde, Ne16 numara için dört farklı elastomer filament özden
üretilen core-spun ipliklerin % kopma uzama değerleri arasında istatistiksel olarak
önemli bir fark bulunmamaktadır. Ne30 numara için ise Lycra® ile Dorlastan®,
Radicispandex® ve Roica® elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında
istatistiksel olarak önemli bir fark bulunurken, diğer üç elastomer filament özlü core-
spun iplikler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmektedir.
 106

4.2.2. LLOYD LR5K PLUS Mukavemet Test Cihazında Belirlenen Core-Spun

İpliklerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Elastomer filament özlü core-spun ipliklerin maksimum uzama, kopma uzama,

maksimum mukavemet, kopma mukavemet, gerilme relaksasyon, kalıcı uzama
değerleri LLOYD LR5K PLUS mukavemet test cihazında tespit edilmiştir. Bu
değerler arasında istatistiksel analiz sonucunda önemli bir fark olup olmadığı
araştırılmıştır. Uzama ve mukavemet değerlerinin tespiti için 0,2N ön yük; gerilme
relaksasyon ve kalıcı uzama değerlerinin tespiti için ise 0,02N ön yük kullanılmıştır.

4.2.2.1. Maksimum Mukavemet Test Sonuçları

Çalışmada üretilen core-spun ipliklere ait maksimum mukavemet değerlerindeki

değişim aşağıda Şekil 4.32’de görülmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
Roica
18

15
Maksimum Mukavemet (cN/tex)

13

10

0
Ne16 Ne30

Şekil 4.32. Maksimum mukavemet değerlerinin değişimi

Maksimum mukavemet değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel

analiz sonuçları ise Çizelge 4.24’de verilmektedir.
 107

Çizelge 4.24. Maksimum mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® 0,7840 0,331
® ®
Lycra Radicispandex -0,2472 0,758
®
Roica 0,4547 0,571
®
Lycra -0,7840 0,331
Dorlastan® Radicispandex ®
-1,0313 0,203
Roica® -0,3293 0,681
®
Ne16 Lycra 0,2472 0,758
® ®
Radicispandex Dorlastan 1,0313 0,203
®
Roica 0,7020 0,383
®
Lycra -0,4547 0,571
Roica® Dorlastan®
0,3293 0,681
Radicispandex® -0,7020 0,383
Dorlastan® 0,8426 0,127
® ®
Lycra Radicispandex 2,2555* 0,000
®
Roica 0,6020 0,271
®
Lycra -0,8426 0,127
Dorlastan® Radicispandex ®
1,4129* 0,013
Ne30 Roica® -0,2406 0,658
®
Lycra -2,2555* 0,000
® ®
Radicispandex Dorlastan -1,4129* 0,013
®
Roica -1,6535* 0,004
®
Lycra -0,6020 0,271
Roica® Dorlastan® 0,2406 0,658
®
Radicispandex 1,6535* 0,004
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Şekil 4.5-4.32 birlikte incelendiğinde, dört farklı elastomer filamentlerde en yüksek

maksimum mukavemet Dorlastan® filamentine ve en düşük maksimum mukavemet
ise Lycra® filamentine ait olmasına rağmen, bu filamentlerden üretilen core-spun
ipliklerin maksimum mukavemet değerleri birbirine yakın olduğu görülmektedir.
Ne16 numarada Radicispandex® filament özlü core-spun ipliğin en yüksek
maksimum mukavemet değerine sahipken, Ne30 numarada ise en düşük maksimum
mukavemet değerinde bulunmaktadır. Bunun sebebi, core-spun ipliğin üretim
prosesindeki herhangi bir hatadan kaynaklanabilir. İpliğin mukavemeti, iplik
kesitinde bulunan lif sayısına ve ipliğe verilen büküm miktarına bağlıdır. İpliğin
kesitinde bulanan lif sayısı kullanılan pamuğun kalite değerlerine ve büküm miktarı
 108

ise hem pamuğun kalite değerlerine hem de üretim sürecindeki parametrelerine

bağlıdır.

Çizelge 4.24’de verilen istatistiksel analiz sonuçları incelendiğinde, Ne30 numarada

sadece Radicispandex özlü core-spun iplik ile diğer üç elastomer filamente ait core-
spun ipliklerin maksimum mukavemet değerleri arasındaki farkın istatistiksel
bakımından önemli olduğu görülmektedir. Ne16 numarada ise dört elastomer
filamente ait core-spun ipliklerin maksimum mukavemet değerleri arasındaki farkın
istatistiksel açıdan önemli olmadığı anlaşılmaktadır.

4.2.2.2. Kopma Mukavemet Test Sonuçları

Üretilen core-spun ipliklerin kopma mukavemet test sonuçları Şekil 4.33’de

verilmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
Roica
3,5
3,3
3,0
2,8
Kopma Mukavemeti (cN/tex)

2,5
2,3
2,0
1,8
1,5
1,3
1,0
0,8
0,5
0,3
0,0
Ne16 Ne30

Şekil 4.33. Kopma mukavemet değerlerinin değişimi

Core-spun ipliklerin kopma mukavemet değerlerine ait istatistiksel analiz sonuçları

Çizelge 4.25’de verilmektedir.
 109

Çizelge 4.25. Kopma mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® 0,1568 0,331
® ®
Lycra Radicispandex -0,0494 0,758
®
Roica 0,0909 0,571
®
Lycra -0,1568 0,331
Dorlastan® Radicispandex ®
-0,2063 0,203
Roica® -0,0659 0,601
®
Ne16 Lycra 0,0494 0,758
® ®
Radicispandex Dorlastan 0,2063 0,203
®
Roica 0,1404 0,383
®
Lycra -0,0909 0,571
Roica® Dorlastan®
0,0659 0,681
Radicispandex® -0,1404 0,383
Dorlastan® 0,1685 0,127
® ®
Lycra Radicispandex 0,4511* 0,000
®
Roica 0,1204 0,271
®
Lycra -0,1685 0,127
Dorlastan® Radicispandex ®
0,2826* 0,013
Ne30 Roica® -0,0481 0,658
®
Lycra -0,4511* 0,000
® ®
Radicispandex Dorlastan -0,2826* 0,013
®
Roica -0,3307* 0,004
®
Lycra -0,1204 0,271
Roica® Dorlastan® 0,0481 0,658
®
Radicispandex 0,3307* 0,004
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Şekil 4.6-4.33 birlikte incelendiğinde, dört farklı elastomer filamentlerde en yüksek

kopma mukavemet değerine Dorlastan®, en düşük kopma mukavemet değerine ise
Lycra® elastomer filamentlere ait olduğu tespit edilmiştir. Ne16 numarada farklı
elastomer özlü core-spun ipliklerin kopma mukavemetinde en yüksek değere
Radicispandex®, en düşük değere ise Dorlastan® elastomer filamentlerin sahip
olduğu görülmektedir. Ne30 numarada ise core-spun ipliklerin kopma
mukavemetinde en yüksek değere Lycra®, en düşük değere ise Radicispandex®
elastomer filamentlere ait olduğu görülmektedir. Farklı elastomer filamentlerin, core-
spun ipliğin kopma mukavemetine kattığı değer düşük olup, özellikle pamuk
 110

elyafının core-spun ipliğin kopma mukavemetinde belirleyici unsur olduğu

anlaşılmaktadır.

Çizelge 4.25 incelendiğinde, Ne16 numarada dört farklı elastomer özlü core-spun
iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmamaktadır. Ne30
numarada ise Radicispandex® özlü core-spun iplik ile diğer üç elastomer özlü core-
spun iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olduğu görülmektedir.

4.2.2.3. Maksimum Uzama Test Sonuçları

Farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin maksimum uzama değerlerinin

değişimi Şekil 4.34’de verilmektedir.

130 Lycra
120 Dorlastan
110 Radicispandex
100 Roica
Maksimum Uzama %

90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Ne16 Ne30

Şekil 4.34. Maksimum uzama değerlerinin değişimi

Çalışmada incelenen core-spun ipliklerinin maksimum uzama değerlerine ait

istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.26’da verilmektedir.
 111

Çizelge 4.26. Maksimum uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® -20,0176* 0,001
® ®
Lycra Radicispandex 8,0927 0,156
®
Roica -7,5220 0,186
®
Lycra 20,0176* 0,001
Dorlastan® Radicispandex ®
28,1103* 0,000
Roica® 12,4956* 0,032
®
Ne16 Lycra -8,0927 0,156
® ®
Radicispandex Dorlastan -28,1103* 0,000
®
Roica -15,6147* 0,008
®
Lycra 7,5220 0,186
Roica® Dorlastan®
-12,4956* 0,032
Radicispandex® 15,6147* 0,008
®
Dorlastan -15,5935* 0,005
® ®
Lycra Radicispandex -3,0138 0,562
®
Roica -6,7765 0,197
®
Lycra 15,5935* 0,005
Dorlastan® Radicispandex ®
12,5796* 0,020
Ne30 Roica® 8,8170 0,096
®
Lycra 3,0138 0,562
® ®
Radicispandex Dorlastan -12,5796* 0,020
®
Roica -3,7626 0,470
®
Lycra 6,7765 0,197
Roica® Dorlastan® -8,8170 0,096
Radicispandex® 3,7626 0,470
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Şekil 4.11-4.34 birlikte incelendiğinde, 44dtex numarada en yüksek maksimum

uzama değerine Radicispandex®, en düşük maksimum uzama değerine ise Roica®
elastomer filamentlere ait olduğu tespit edilmiştir. 78dtex numara ise en yüksek
maksimum uzama değerine Lycra®, en düşük maksimum uzama değerine de Roica®
elastomer filamentlerin sahip olduğu görülmektedir. Core-spun ipliğin uzama
özelliğini özde bulunan elastomer filamentler sağlamaktadır. Ne16 ve Ne30
numaralarda maksimum uzamada en yüksek değere Dorlastan®, en düşük değere ise
Radicispandex® elastomer filamentler özlü core-spun ipliklere ait olduğu
görülmektedir. Core-spun ipliğin uzama değerine etkileyen faktörler, kullanılan
 112

elastomer filament, elastomer filamente uygulanan çekim ve ipliğe verilen büküm

miktarı ile ilgilidir.

Çizelge 4.34 incelendiğinde, Ne16 numarada Dorlastan® özlü core-spun iplik ile
diğer üç elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında istatistiksel olarak
önemli bir fark bulunmaktadır. Bunun yanında, Roica® elastomer filament özlü core
spun iplik ile Radicispandex® ve Dorlastan® elastomer filament özlü core-spun
iplikler arasında da istatistiksel açıdan önemli bir fark görülmektedir. Ne30
numarada ise sadece Dorlastan® ile Lycra® ve Radicispandex özlü core-spun iplikler
arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmaktadır.

4.2.2.4. % Kopma Uzaması Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin kopma uzama değerlerine ait test sonuçları Şekil 4.35’te
verilmektedir.

130 Lycra
120 Dorlastan
110 Radicispandex
100 Roica
90
Kopma uzaması %

80
70
60
50
40
30
20
10
0
Ne16 Ne30

Şekil 4.35. Kopma uzama değerlerinin değişimi

Maksimum mukavemet değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel

analiz sonuçları ise Çizelge 4.27’de verilmektedir.
 113

Çizelge 4.27. Kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® -20,6162* 0,001
Lycra® Radicispandex ®
7,8834 0,169
Roica® -8,0198 0,162
Lycra® 20,6162* 0,001
® ®
Dorlastan Radicispandex 28,4995* 0,000
®
Roica 12,5964* 0,031
®
Ne16 Lycra -7,8834 0,169
Radicispandex® Dorlastan®
-28,4995* 0,000
Roica® -15,9032* 0,008
®
Lycra 8,0198 0,162
® ®
Roica Dorlastan -12,5964* 0,031
®
Radicispandex 15,9032* 0,008
®
Dorlastan -15,6604* 0,004
Lycra® Radicispandex ®
-3,1615 0,534
Roica® -8,5679 0,098
®
Lycra 15,6604* 0,004
® ®
Dorlastan Radicispandex 12,4989* 0,018
®
Ne30 Roica 7,0925 0,168
®
Lycra 3,1615 0,534
Radicispandex® Dorlastan® -12,4989* 0,018
Roica® -5,4064 0,168
®
Lycra 8,5679 0,098
® ®
Roica Dorlastan -7,0925 0,168
®
Radicispandex 5,4064 0,290
*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Şekil 4.12-4.35 birlikte incelendiğinde, elastomer filamentlerin ve core-spun

ipliklerin maksimum uzamadaki eğilim kopma uzama değeri için de geçerlidir. Ne16
numarada kopma uzama için en yüksek değere Dorlastan® ile Roica®, en düşük
değere ise Lycra® ile Radicispandex® elastomer filament özlü core-spun ipliklerde
mevcut olduğu görülmektedir.

Çizelge 4.27 incelendiğinde, Ne16 numarada Dorlastan® elastomer filament özlü

core-spun iplik ile diğer üç elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında
istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmakla birlikte, Radicispandex® ile Roica®
 114

elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında da istatistiksel açıdan önemli bir
fark bulunmaktadır. Ne30 numarada ise Lycra® ile Dorlastan® ve Radicispandex® ile
Dorlastan® elastomer özlü core-spun iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir
fark olduğu görülmektedir.

4.2.2.5. % Kalıcı Uzaması Test Sonuçları

Farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin % kalıcı uzama değerlerinin

değişimi Şekil 4.36’da verilmektedir.

Lycra
10 Dorlastan
Radicispandex
Roica
8

6
Kalıcı uzama %

0
Ne16 Ne30

Şekil 4.36. Kalıcı uzama değerlerinin değişimi

Şekil 4.21-4.36 birlikte incelendiğinde, dört farklı elastomer filamentlerin kalıcı

uzama değeri 44dtex numara için %14-15, 78dtex numara için ise %18-19 civarında
olduğu görülmektedir. Ne16 numaraya sahip core-spun ipliklerin kalıcı uzama değeri
%9-10, Ne30 numaraya sahip core-spun ipliklerin kalıcı uzama değeri ise %6-7
arasında değiştiği tespit edilmiştir. Farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin
kalıcı uzama değeri, elastomer filamentlerin kalıcı uzama değerinden düşük olup,
bunun nedeni; core-spun iplik oluşumunda elastomer filamentin pamuk elyafı ile
kaplanmasından dolayı olduğu düşünülmektedir. Core-spun ipliğin kalıcı uzama
 115

değeri, kullanılan elastomer filamente, elastomer filament numarasına, elastomer

filament çekim miktarına ve core-spun ipliğe uygulanan büküm miktarına bağlıdır.

Core-spun ipliklerin % kalıcı uzama değerleri arasında istatistiksel açıdan önemli bir
fark olup olmadığını gösteren istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.28’de
verilmektedir.

Çizelge 4.28. % Kalıcı uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® -0,3114 0,072
®
Lycra Radicispandex® -0,0235 0,889
Roica® -0,0761 0,654
Lycra® 0,3314 0,072
Dorlastan® Radicispandex® 0,2879 0,096
Roica® 0,2353 0,170
Ne16 Lycra® 0,0235 0,889
Radicispandex® Dorlastan® -0,2879 0,096
Roica® -0,0526 0,756
Lycra® 0,0761 0,654
Roica® Dorlastan® -0,2353 0,170
Radicispandex® 0,0526 0,756
Dorlastan® -0,1799 0,187
Lycra® Radicispandex® -0,0007 0,996
Roica® -0,1361 0,329
Lycra® 0,1799 0,187
Dorlastan® Radicispandex® 0,1792 0,189
Ne30 Roica® 0,0438 0,752
Lycra® 0,0007 0,996
Radicispandex® Dorlastan® -0,1792 0,189
Roica® -0,1354 0,331
Lycra® 0,1361 0,329
Roica® Dorlastan® -0,0438 0,752
Radicispandex® 0,1354 0,331

Çizelge 4.28 bakıldığında, her iki numarada da dört farklı elastomer filament özlü
core-spun iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olmadığı
görülmektedir.
 116

4.2.2.6. Gerilme Relaksasyon Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi Şekil 4.37’de

verilmektedir.

Lycra
Dorlastan
Radicispandex
40 Roica

35
Gerilme Relaksasyon %

30
25
20
15
10
5
0
Ne16 Ne30

Şekil 4.37. Gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi

Şekil 4.37 incelendiğinde, her iki numara aralığı için de core-spun ipliklerin en
yüksek gerilme relaksasyon değerinin Dorlastan®’a ait olduğu görülmektedir.

Çalışmada incelenen core-spun ipliklerin gerilme relaksasyon değerinin istatistiksel

açıdan önemli fark olup olmadığı görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz
sonuçları Çizelge 4.29’da verilmektedir.
 117

Çizelge 4.29. % gerilme relaksasyon değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Ortalama Sig.
Özlü Core-Spun İplikler Fark
Dorlastan® -6,6169 0,119
®
Lycra Radicispandex® 1,6520 0,801
Roica® -3,5839 0,393
Lycra® 6,6169 0,119
Dorlastan® Radicispandex® 7,6690 0,073
Roica® 3,0331 0,469
Ne16 Lycra® -1,0520 0,801
®
Radicispandex Dorlastan® -7,6690 0,073
Roica® -4,6359 0,271
Lycra® 3,5839 0,393
Roica® Dorlastan® -3,0331 0,469
Radicispandex® 4,6359 0,271
Dorlastan® -2,2425 0,606
®
Lycra Radicispandex® 0,0389 0,993
Roica® 8,6662 0,058
Lycra® 2,2425 0,606
Dorlastan® Radicispandex® 2,2814 0,600
Ne30 Roica® 10,9086* 0,019
Lycra® -0,0389 0,993
®
Radicispandex Dorlastan® -2,2814 0,600
Roica® 8,6272 0,059
Lycra® -8,6662 0,058
Roica® Dorlastan® -10,9086* 0,019
Radicispandex® -8,6272 0,059

Çizelge 4.29 incelendiğinde, Ne16 numarada dört farklı elastomer filament özlü
core-spun ipliklerin gerilme düşmesi değerleri arasında istatistiksel açıdan önemli bir
fark bulunmamaktadır. Ne30 numarada ise sadece Dorlastan® ile Roica® elastomer
filament özlü core-spun iplikler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olduğu
görülmektedir.
 118

4.3. Farklı Elastomer Filamentlerin Ekonomik Açıdan Analizi

Bu tez çalışmasında esas alınan dört farklı elastomer filamentler ayrıca ekonomik
açıdan da değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla fiyatlarına ait döküm Çizelge
4.30’da verilmektedir.

Çizelge 4.30. Farklı elastomer filamentlerin satış fiyatı (Temmuz, 2005)

Ticari Marka Fiyatı
Lycra® T-162C
44dtex 11Euro
78dtex 10Euro
®
Dorlastan V900
44dtex 8 Euro
78dtex 7 Euro
Radicispandex® 7.5 Dolar
Tüm Roica® tipleri için 8 Dolar

Core-spun iplik üretiminde, özde elastomer elyaf ve dış tabakada ise pamuk elyafı
kullanılmakta olup, iki farklı elyaf kullanımı iplik fiyatını arttırmaktadır. Çizelge
4.31 ve 4.32’de ring iplik makinesinde üretilen %100 pamuk ipliğin fiyatları
verilmektedir.

Çizelge 4.31. %100 karde pamuk ipliğin genel fiyatı

İplik Numarası Fiyatı (YTL)
10/1 3.00
16/1 3.20
24/1 3.40
30/1 3.50
40/1 4.40
20/2 3.80
30/2 4.40
40/2 6.00
 119

Çizelge 4.32. %100 penye pamuk ipliğin genel fiyatı

İplik Numarası Fiyatı (YTL)
10/1 3.50
16/1 3.60
24/1 3.70
30/1 3.90
40/1 4.80
50/1 8.30
60/1 9.80
80/1 12.80
20/2 4.20
30/2 4.70
40/2 6.30
50/2 10.80
60/2 12.80
80/2 17.80

Elastomer filament özlü core-spun ipliğin genel fiyatı Çizelge 4.33’de verilmektedir.

Çizelge 4.33. Elastomer filament özlü core-spun pamuk ipliğin genel fiyatı
İplik Numarası Fiyatı (US$)
Ne10/1 karde (78dtex) 3.70
Ne14/1 karde (78dtex) 4.00
Ne20/1 karde (78dtex) 4.30
Ne20/1 penye (44dtex) 4.90
Ne30/1 penye (44dtex) 5.80
Ne40/1 penye (44dtex) 7.50

Core-spun iplik, %100 pamuk ipliğine göre daha yüksek maliyeti olup, bunun nedeni
özde elastomer filament kullanılması ve üretimi daha uzun sürmesidir. Elastomer
filament özlü core-spun iplik, %100 penye/karde pamuk ipliğe göre daha pahalı
olmakla birlikte, elastikiyet özelliğine sahip olmasından dolayı; örme, dokuma ve
spesifik alanlarda sağladığı başarılar sonucu tekstil sektöründe önemli yer
tutmaktadır.
 120

5. SONUÇLAR ve DAHA SONRAKİ ÇALIŞMALAR İÇİN ÖNERİLER

Günümüzde, gittikçe artan serbest zamana daha çok önem verilen yaşam biçimi
döneminde giysilerin de buna uygun olarak daha rahat ve yıka-giy özelliğine sahip
olması talep edilmekte olup, elastomer lifler bu taleplerin hemen hemen tamamına
yanıt verebilmektedir. Elastomer liflerin bu özelliğinden ve kullanım alanlarının
gelişmesinden dolayı, 1990’lı yıllarda kullanımları geçmiş yıllara kıyasla oldukça
artmıştır. 2005 yılında beklenen elastomer elyaf üretimi 250 bin ton olup, bu miktar
yılda ortalama % 8–10 oranında artmaktadır. Günümüzde dünya genelinde yaklaşık
20 çeşit elastomer elyaf üreticisi bulunup, müşteriye elastomer elyaf alımında birçok
olanak sunulmaktadır. Elastomer elyaf alımında seçici olunması gerektiğinden, bu
tez çalışmasında, çeşitli ticari isimlerle tekstil sektöründe yaygın kullanılan farklı
firmalara ait elastomer elyaf çeşitlerinin fiziksel özellikleri belirlenip, araştırılmıştır.
Böylelikle elde edilen bilgilerin sektöre sunularak, elastomer elyaf alımında doğru
karar verilmesine katkı sağlanması hedeflenmiştir.

Çalışmanın ilk bölümünde, 44dtex ve 78dtex inceliğe sahip dört farklı elastomer
filamentin (Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica®) fiziksel özellikleri test
edilip, elde edilen sonuçlar incelenerek farklılıkların nedenleri araştırılmıştır.

Elastomer filamentin mukavemeti, iplik ve dokuma kumaş oluşumunda maruz

kalacağı gerilmelere karşı dayanıklılığın ifadesi olup, önemli olan belli uzamalarda
gösterdiği dirençtir. Bu nedenle, iplik ve kumaş yapımında elastomer filamentin
kopma uzaması değerinde bir uzamaya maruz kalması mümkün olmayıp, proseslerde
karşılaşılan maksimum uzamadaki kuvvet değeri daha çok önem taşımaktadır.
Elastomer filamentlerin maksimum ve kopma mukavemet test sonuçları
incelendiğinde, Dorlastan® filamenti diğer üç çeşit elastomer filamente göre daha
yüksek değerlere sahiptir. Lycra® filamenti, en düşük kopma ve maksimum
mukavemet değerine sahipken, Dorlastan® filamentinin en yüksek kopma ve
maksimum mukavemet değerine sahip olduğu tespit edilmiştir.
 121

%100 pamuk ipliği alınırken mukavemetten önce uzama değerine bakılmakta ve

buna göre alım yapılmakta olup, bu nedenle uzama değerleri önem taşımaktadır.
Elastomer filamentlerin maksimum uzama ve kopma uzaması test sonuçları
incelendiğinde, maksimum ve kopma uzamasında en yüksek değere Lycra®
filamentinin sahip olduğu saptanırken, diğer üç elastomer filamentlerinin hemen
hemen birbirine yakın değerde olduğu görülmektedir. Elastik iplik yapımında
elastomer filament belli uzamalarda belli gerilimlere maruz kalacaktır. Şayet,
filament istenilen uzamayı sağlamazsa mukavemeti yüksek olsa da iplik kopuşuna
neden olacaktır.

Çalışmada esas alınan elastomer filamentlerin kuvvet-uzama eğrisi incelendiğinde,

multifilament olan Roica® ve Radicispandex®’in filamentlerinin hepsi birden,
Dorlastan® ve Lycra®’nın ise zayıf olan filamentlerin teker teker koptuğu
gözlenmiştir. Test edilen elastomer filamentlerin tümü kuru eğirme yöntemi göre
çekilmiş olup, gözlenen bu durumun kimyasal yapılarından ve eğirme prosesindeki
parametre farklılığından kaynaklanabileceği düşünülmektedir.

Farklı elastomer filamentlere uygulanan elastik düzelme testinde I. döngüde belli

aralıklardaki (%100, %200 ve %300) uzamaya ait kuvvet değerleri incelendiğinde,
%100 ve %200 uzamadaki en yüksek kuvvet değerine Lycra®, en düşük kuvvet
değerine ise Dorlastan® filamentlerinin sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Roica® ve
Radicispandex® bunların arasında bir değere sahiptir. Radicispandex® için %100 ve
%200 uzamadaki kuvvet değerine bakıldığında, %100 uzamada yüksek kuvvet
değerine sahipken, %200 uzamadaki kuvvet değeri ise diğer üç elastomer
filamentlere göre düşük olup, Roica® elastomer filament bu durumun tam tersini
göstermektedir.

I. döngüde %300 uzamadaki kuvvet, V. döngüde %300 uzamaya ait beklemeden

önceki ve beklemeden sonraki kuvvet değerleri birlikte incelendiğinde, 44dtex için
dört farklı elastomer filamentlerdeki bu üç kuvvet değerleri birbirine yakın olup, en
yüksek değere Roica®’nın, 78dtex numarada ise Dorlastan® ve Roica®’nın sahip
olduğu görülmektedir. Core-spun iplik yapımında, elastomer filamente uygulanan
 122

çekim miktarı 3-4 kat olup, bu miktar elastomer filamentin %300 ile %400 arasında
uzamaya tekabül eder. %300 uzamadaki kuvvet değeri core-spun iplik üretiminde
önemli olup, yüksek olması beklenmektedir. Roica® elastomer filamentin bu özelliği
sağladığı görülmektedir. V. döngü bekleme öncesi ve bekleme sonrası %300
uzamadaki kuvvet değerlerinin değişiminin elastomer filamentte oluşan
deformasyondan kaynaklandığı düşünülmektedir.

V. döngüde %100 ve %200 uzamaya ait geri dönüş kuvveti, elastomer filamentin
maruz kaldığı gerilmenin ortadan kalkması sonucu orijinal boyuna dönme isteğine
karşı gösterdiği direnç olarak düşünülebilir. %100 uzamadaki geri dönüş kuvveti, her
iki numarada en yüksek değere Radicispandex®’e, %200 uzamadaki geri dönüş
kuvvetinde, 44dtex numara için en yüksek değere Radicispandex®’e, 78dtex numara
için ise en yüksek değere Dorlastan®’a ait olduğu belirlenmiştir.

Farklı elastomer filamentlerin kalıcı uzama değerleri incelendiğinde ise, her iki
numarada dört farklı elastomer filamentler arasında istatistiksel olarak önemli bir
fark içermediği bulunmuştur. 44dtex numarada test edilen elastomer filamentlerde
kalıcı uzama % 14–15 arasında ve 78dtex numarada ise %16–17 arasında bir değere
sahiptir.

Farklı elastomer filamentlerin gerilim düşmesi (%) değeri incelendiğinde, elastomer

filamentin numarasının kalınlaşmasıyla gerilim relaksasyon değerinde düşme
gözlenmiştir. Test sonucunda tüm elastomer filamentlerin çok fazla varyasyona sahip
olduğu ortaya çıkmıştır.

Çalışmanın ikinci bölümünde, dört farklı elastomer filamentler kullanılarak, core-

spun modifiyeli ring iplik makinesinde Ne16/1 ve Ne30/1 numarada penye dokuma
core-spun iplik olarak üretilmiş ve fiziksel özellikleri tespit edilmiştir.

İplik düzgünsüzlüğü, ince ve kalın yer test sonuçları değerlendirildiğinde, ince yer
sayısında en yüksek değere Radicispandex®, en düşük değere Lycra® elastomer
filament özlü core-spun ipliklerde olduğu gözlenmiştir. İnce-kalın yer hatası
 123

elastomer filamentten daha ziyade fitildeki düzgünsüzlükten ve iplik işletmesindeki

uçuntulardan oluşabileceği düşünülmektedir. Öte yandan, elastomer filamentin
düzgünsüzlüğünün de ince-kalın yer hatasına sebep olabileceği düşünülebilir.

+%140 ve +%200 değerindeki neps test sonuçları incelendiğinde, dört farklı

elastomer filamente ait core-spun ipliklerin her iki numara için +%140 neps değerleri
arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamaktadır. +%200 neps değerinde
Ne16 numara için Lycra® ile Radicispandex® ve Dorlastan® ile Radicispandex®
elastomer özlü core-spun iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark
bulunurken, Ne30 numara için ise dört farklı elastomer özlü core-spun iplikler
arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir. Core ipliklerde
ince yer hatasında olduğu gibi neps değerinde de en yüksek Radicispandex®
elastomer özlü core-spun ipliğe ait olduğu saptanmıştır.

İplik tüylülük test sonuçları incelendiğinde, dört farklı elastomer filament özlü core-
spun ipliklerin tüylülük değerleri birbirine çok yakın olduğu görülmektedir.

İplik mukavemeti ve kopma uzaması test sonuçları birlikte değerlendirildiğinde,

core-spun ipliklerin her iki numara için mukavemet değerleri birbirlerine çok yakın
olduğu tespit edilmiştir. Elastomer filamentlerin mukavemet değerlerinde büyük
farklılıklar bulunmasına rağmen, core-spun ipliklerde bu farklılıklar
görülmemektedir. Bu nedenle, pamuk elyafının iplik mukavemetine olan katkısının
büyük payı olduğu anlaşılmaktadır.

Core-spun ipliklerin kopma uzama ve maksimum uzama değerleri incelendiğinde,

her iki numarada da maksimum uzamada en yüksek değere Dorlastan® ve Roica®, en
düşük değere ise Radicispandex® ve Lycra® elastomer filament özlü core-spun
ipliklere ait olduğu belirlenmiştir. Core-spun ipliklerin maksimum uzamadaki
eğilimi, kopma uzama değeri için de geçerlidir. Dört farklı elastomer filamentlerinin
en yüksek maksimum ve kopma uzama değerleri her iki numara için de Lycra®
filamentine ait olmasına rağmen, Lycra® özlü core-spun ipliklerin uzama
değerlerinin düşük olduğu tespit edilmiştir.
 124

Core-spun ipliklerin maksimum/kopma mukavemet değerleri incelendiğinde, en

yüksek maksimum/kopma mukavemet Dorlastan® filamentine ve en düşük
maksimum/kopma mukavemet ise Lycra® filamentine ait olmasına rağmen, bu
filamentlerden üretilen core-spun ipliklerin maksimum/kopma mukavemet
değerlerinin birbirine yakın olduğu görülmektedir. Ne30 numarada Radicispandex ile
diğer üç elastomer filament özlü core spun ipliklerin maksimum ve kopma
mukavemet değerleri arasındaki farkın istatistiksel açıdan önemli olduğu
görülmektedir.

Elastik düzelme test sonucunda elde edilen core-spun ipliklerin kalıcı uzama
değerleri incelendiğinde, Ne16 numaraya sahip core-spun ipliklerin kalıcı uzama
değerinin %9-10, Ne30 numaraya sahip core-spun ipliklerin kalıcı uzama değerinin
ise %6-7 arasında değiştiği tespit edilmiştir. Core-spun ipliğin kalıcı uzama değeri
kullanılan elastomer filamentlerin kalıcı uzama değerinden düşük olup, bunun nedeni
elastomer filamentin pamuk elyafı ile kaplanmasından ve elastomer filamente
uygulanan çekimden dolayı olduğu düşünülmektedir.

Çalışmada esas alınan core-spun ipliklerin gerilme düşmesi değerine bakıldığında,

Ne16 numarada dört farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin gerilme
düşmesi değerleri arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmamaktadır.
Ne30 numarada ise sadece Dorlastan® ile Roica® elastomer filament özlü core-spun
iplikler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olduğu görülmektedir. Core-spun
ipliklerin gerilme düşmesi, özde kullanılan elastomer filamentlere göre daha yüksek
değere sahiptir. Bunun nedeninin, core-spun iplik yapımında elastomer filamente
uygulanan çekim miktarı ile ilgili olduğu düşünülmektedir.

Çalışmada elde edilen sonuçlara göre, dört farklı firmaya ait elastomer filamentin
fiziksel özelliklerinde önemli farklılıkların olduğu görülmektedir. Roica® elastomer
filamentin marka değeri diğer elastomer filamentlere göre düşük olmasına rağmen,
fiziksel özelliklerinde diğer elastomer filamentler ile hemen hemen yaklaşık
değerlere sahip olduğu görülmüştür. Radicispandex® elastomer lifinin fiziksel
 125

özelliklerinin de diğer elastomer liflere göre yeterli düzeyde olduğu belirlenmiştir.

Sonuç olarak, elastomer filament özlü core-spun ipliklerin fiziksel özelliklerinde
büyük farklılıklar görülmemekte olup, bunun sebebi pamuk ile elastomer filament
özelliklerinin kombinasyonu sonucu oluştuğunu düşünebilir.

Daha Sonraki Çalışmalar İçin Öneriler

Şu anda tekstil sektöründe 20’e yakın markalı ve markasız elastomerik elyaf çeşidi
bulunmaktadır. Yumuşak segmentlerin polieter ve poliester kökenli tipleri, çekim
yöntemleri ve kimyasal yapısı farklılık gösteren elastomer elyafların fiziksel
özelliklerinin belirlenmesi için daha kapsamlı çalışma yapılması gerekmektedir. Bu
nedenle, incelenen ticari marka sayısı artırılabilir. Elastomer liflerin içeriğinin
tanımlanması ve kimyasal yapısında bulunan kimyasal bağların, sert ve yumuşak
segment oranların belirlenip, fiziksel özelliklere olan etkisinin araştırılmasının bu
belirsizliğe önemli açıklama getireceği düşünülmektedir.

Bu çalışmada, filamentlerin fiziksel özellikleri tespit edilmiş olup, bu filamentlerin

yaş işlemlere karşı davranışları hakkında bir araştırma yapılmamıştır. Oysa, tekstil
sektöründe tüm kumaşlar yaş işlemler sonrası kullanıcıya sunulmaktadır. Bu sebeple,
elastomer filamentlere yaş işlem uygulanarak, yaş işlem sonrası fiziksel
özelliklerindeki değişim konusunda araştırma yapılmasının daha sağlıklı sonuç
vereceği düşünülmektedir. Ancak bu tür bir çalışma sonrası tam anlamıyla incelenen
elastomer filamentlerden hangisinin üstün özelliklere sahip olduğu net olarak
belirtilebilir.
 126

6. KAYNAKLAR

Akçan, A., 2001. Lycralı Dokuma Kumaşların Üretimi Lycra’lı Dokuma Kumaşlarda
Boyut değişimi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, Afyon.

Amsler Tanıtım Kataloğu, 2003. Ring İplik Makinesine Core Spun Modifiyesi ve
Core-spun Eğirme Yönteminde Karşılaşılan Sorunlar.

Anonim, 2001. Çıplak Elastan ve Elastanlı İpliklerin Örgü Makinelerinde

Çalıştırılması, Tekstil Maraton, Sayı 5, 14.

Bayer, 2005. Dorlastan Product Information-Properties and Fields of Application, 22.

Broza, G., Schulte, K., Szafko, I., 2001. Mechanical Characterisation of Uniaxially
Oriented Copoly(ether ester) Films, Journal of Fibres & Textiles in Eastern Europe, 9
(2): 46-49.

Çetintaş, S., 2001. Lycralı İpliklerden Dokunan Kumaşların Üretim Süreci ve

Boyutsal Özelliklerinin İncelenmesi, Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, Bursa.

Demir, A., 1990. İplik Gerginliğinin Önemi ve Ölçümü, Tekstil & Teknik, Sayı 1,
61-66.

Du-pont Textile Fibers Depertmant, Bulten L-18., 1965. Analysis Power and Stretch
Properties of Elastic Yarns, Dupont De Memoours International S.A, Geneva
Switzerland.

Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, 2005. Lycra İçeren Core-Spun İpliklerin Üretimi,
Bulten L-519.

Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, 2005. Dokumada Kullanılan Lycra ile Kombine
Elastik İplikler, Bulten L-531.

Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, 2005. Lycra Elastan İçeren Kumaşların Yaş İşlemleri,
Bulten L-517.

Bhat, G., Chand, S., and Yakopson, S., 2001, Thermal Properties of Elastic Fibers,
Thermochimica Acta, 367-368(8):161-164.

Ferguson, J., Patsavoudis, D., 1972. Chemical Structure-Physical Property

Relationships in Polyurethane Elastomeric Fibres; Property Variations in Polymers
Containing High Hard Segment Concentrations, European Polymer Journal , 8(3),
385-396.

www.fibersource.com
 127

Anonim, İplik Fiyatları, 2005. www.basaktekstil.com.tr

Krijgsman, J., Gaymans, R.J., 2004, Tensile and Elastic Properties of Thermoplastic
Elastomers Based on PTMO and Tetra-Amide Units, Polymer, 45(2): 437-446.

Kılıç, R., 2002. Lycra’lı Kumaşların Boyanması Esnasında Oluşan Hatalar ve

Önlemleri, Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul.

Roica® Tanıtım Kataloğu, 2005. The Stretch Answer and Asahikasei Spandex
Roica® Technical Information.

Lycra® Elastomer Elyafına Ait Teknik Dokümanlar, 2003.

Mark, H.F., Cernia, E., 1968. Elastomeric Fibers, Man-Made Fibers Secience and
Technology, Volume 3, 401-408.

Meredith, R., 1971. Elastomeric Fibers, Merrow Publishing Co. Ltd, 10-38, England.

Özdemir, D., 2004. Konvansiyonel Ring İplik Makinelerinde Core-Spun İplik

Üretimi İçin Değişik Modifikasyon Tekniklerinin Araştırılması, Süleyman Demirel
Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Tekstil Müh. Bölümü, Bitirme Ödevi,
Isparta.

Pinter Tanıtım Katoloğu ve CD, 2003. Ring İplik Makinesine Core Spun Modifiyesi.

Radicispandex, 2005. Stretch Fibers Rushing into New Age, Asian Textile Business,
14-21.

Rupp, J., Bohringer, A., 1999. Elastik İplik ve Kumaşlar, Tekstil Maraton, Sayı 2.

Sawhney, A.P.S., Kimmel, L.B., 1992. Comparison of Filament Core-Spun Yarns

Produced by New and Conventional Methods, Textile Research Journal, 62(2), 67-
73.

Sawhney, A.P.S., Kimmel, L.B., 1992. Improved Method of Producing a Cotton

Covered / Polyester Staple-Core Yarn on a Ring Spinning Frame, Textile Research
Journal, 61(19), 21-25.

Radicispandex® Elastomerik Elyafın Tanıtım Kataloğu, 2005. Radicispandex® Genel

Bilgiler, 1-23.

Yeşilkütük, N., 2000, Ring İplik Makinelerinde Sargılı İpliklerin (core yarn)
Eğrilmesinde Bazı Üretim Parametrelerin İplik Özelliklerinin İncelenmesi, Uludağ
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, s.1-10, Bursa.

Zellweger Uster Tensoropid 4 Tanıtım Katoloğu, Fundemantal Considerations of

Tensile Force and Elongation Testing, 2-3.
EKLER
 129

EK 1
®
44dtex Lycra elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,14 10,70 827,53 771,87
2 2,25 11,25 809,08 770,70
3 2,4 12,12 783,69 782,87
4 2,04 10,22 801,84 770,10
5 2,30 11,51 854,34 846,45
6 2,16 10,80 804,63 803,80
7 1,93 9,63 755,26 728,04
8 2,11 10,55 831,07 781,48
9 2,04 10,22 886,75 828,13
10 2,47 12,34 887,95 885,93
Ortalama 2,18 10,93 824,22 796,94
S 0,16 0,82 40,56 43,142
CV (%) 7,53 7,53 4,92 5,41

44dtex Dorlastan® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları

Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,68 13,40 795,42 790,57
2 2,16 10,78 735,32 711,61
3 3,26 16,30 900,86 881,79
4 3,06 15,32 794,90 788,71
5 2,48 12,39 762,95 760,40
6 2,45 12,25 772,65 771,81
7 3,30 16,48 886,49 885,63
8 2,60 13,00 731,43 701,91
9 2,97 14,87 815,07 796,56
10 2,19 10,97 806,79 742,94
Ortalama 2,72 13,58 800,19 783,19
S 0,39 1,97 53,83 58,72
CV (%) 14,49 14,49 6,73 7,50

44dtex Radicispandex® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları

Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,38 11,88 784,31 783,47
2 2,08 10,40 761,75 760,91
3 2,38 11,92 799,25 794,53
4 2,28 11,42 789,84 787,90
5 2,28 11,39 812,13 808,03
6 2,47 12,34 813,77 812,93
7 2,53 12,63 884,04 879,39
8 2,46 12,32 868,98 868,14
9 2,22 11,11 837,96 837,14
10 2,24 11,18 855,66 847,79
Ortalama 2,33 11,648 820,77 818,02
S 0,13 0,65 37,70 36,89
CV (%) 5,56 5,56 4,59 4,50
 130

EK 1
44dtex Roica® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları
Test No Kopma mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,69 13,47 718,39 713,03
2 2,56 12,82 710,18 694,30
3 3,00 15,01 663,50 659,56
4 2,62 13,09 753,66 748,62
5 2,43 12,16 727,51 674,54
6 2,79 13,95 747,26 742,50
7 2,87 14,33 773,44 771,96
8 2,95 14,73 720,61 718,61
9 2,87 14,37 729,79 727,88
10 2,68 13,39 755,43 746,03
Ortalama 1,55 7,75 729,98 719,70
S 0,097 0,48 29,04 33,46
CV (%) 6,23 6,23 3,98 4,65

78dtex Lycra® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları

Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 1,89 9,44 874,97 865,65
2 1,62 8,08 947,22 914,07
3 1,97 9,83 972,67 947,90
4 1,89 9,45 984,42 902,00
5 1,99 9,93 993,42 964,09
6 1,81 9,06 974,03 961,02
7 1,90 9,50 1020,19 961,06
8 1,96 9,80 969,55 947,00
9 2,10 10,49 1017,28 1008,20
10 2,19 10,94 984,98 979,14
Ortalama 1,93 9,65 973,87 945,01
S 0,15 0,74 38,93 38,93
CV (%) 7,62 7,62 4,00 4,12

78dtex Dorlastan® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları

Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,93 14,63 940,25 888,31
2 3,19 15,97 865,22 850,89
3 2,23 11,16 861,60 815,80
4 3,42 17,08 936,27 900,93
5 3,40 17,02 956,90 928,12
6 3,32 16,58 898,68 883,34
7 3,20 16,02 889,60 886,91
8 2,79 13,93 876,34 793,25
9 2,91 14,55 925,56 924,01
10 2,99 14,94 964,18 945,93
Ortalama 3,04 15,19 911,46 881,75
S 0,34 1,70 36,04 46,51
CV (%) 11,17 36,035 3,95 5,27
 131

EK 1
78dtex Radicispandex® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,74 13,69 898,03 892,83
2 2,96 14,82 910,58 902,50
3 2,35 11,76 878,91 860,93
4 2,62 13,08 877,36 866,75
5 2,57 12,87 915,61 914,75
6 2,23 11,13 888,36 880,44
7 2,47 12,36 886,70 870,33
8 2,54 12,70 893,33 880,59
9 2,02 10,09 840,62 821,43
10 2,28 11,39 889,62 855,30
Ortalama 2,48 12,39 887,91 874,58
S 0,26 1,29 19,61 25,02
CV (%) 10,42 10,42 2,21 2,86

44dtex Roica® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları

Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,75 13,73 913,83 908,69
2 2,52 12,59 861,48 837,88
3 2,71 13,55 839,65 830,77
4 2,46 12,28 865,59 838,43
5 2,20 10,99 815,53 808,55
6 2,22 11,08 863,45 828,83
7 2,60 12,98 868,11 851,21
8 2,44 12,20 855,82 821,51
9 2,41 12,07 797,55 739,53
10 2,46 12,30 827,87 805,27
Ortalama 2,48 12,38 850,89 827,07
S 0,17 0,86 30,85 40,03
CV (%) 6,94 6,94 3,63 4,84
 132

EK 2
44dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test
sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 3,47 17,35 62,60 62,17
2 3,35 16,74 71,94 71,52
3 3,37 16,87 68,23 67,28
4 3,2 16,11 71,05 70,35
5 3,2 16,16 43,23 42,49
6 3,02 15,09 75,38 74,80
7 3,15 15,75 46,59 46,16
8 3,34 16,70 69,16 68,75
9 3,31 16,53 52,89 51,46
10 3,52 17,62 42,58 42,14
Ortalama 3,30 16,49 60,37 59,71
S 0,14 0,71 12,14 12,18
CV (%) 4,29 4,29 20,11 20,39

44dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama
test sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,46 12,32 75,13 71,97
2 3,09 15,45 83,24 82,81
3 2,98 14,90 76,75 76,32
4 3,42 17,10 61,79 61,29
5 3,07 15,34 82,25 81,75
6 3,18 15,92 76,89 76,43
7 3,31 16,56 85,15 84,72
8 3,19 15,94 86,13 85,70
9 3,19 15,97 78,69 78,26
10 3,40 17,00 54,23 53,80
Ortalama 3.13 15,65 76,03 75,31
S 0,26 1,30 9,81 9,88
CV (%) 8,29 8,29 12,91 13,12

44dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait kuvvet-
uzama test sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,57 12,86 64,82 64,40
2 2,66 13,30 49,34 48,59
3 3,00 15,01 59,91 59,20
4 2,80 14,02 77,82 77,40
5 2,55 12,76 75,09 74,00
6 2,59 12,97 45,27 44,82
7 3,01 15,09 69,99 69,00
8 2,61 13,07 56,25 55,19
9 3,07 15,35 77,15 75,47
10 3,59 17,93 59,62 59,19
Ortalama 2,85 14,24 63,53 62,73
S 0,31 1,55 10,88 10,72
CV (%) 10,90 10,90 17,12 17,09
 133

EK 2
44dtex Roica® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test
sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 3,12 15,58 69,60 68,45
2 3,46 17,30 69,48 69,06
3 3,12 15,60 69,23 68,48
4 3,21 16,07 75,73 75,31
5 3,11 15,56 77,15 76,51
6 2,97 14,86 82,88 82,31
7 3,18 15,94 49,01 47,50
8 3,46 17,31 75,18 64,19
9 2,98 14,93 66,22 65,79
10 3,15 15,77 54,83 47,29
Ortalama 3.18 15.89 68,93 66,49
S 0,16 0,80 9,75 10,85
CV (%) 5,00 5,00 14,15 16,32

78dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne16 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test
sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 3,19 15,97 95,79 94,96
2 2,29 11,43 82,98 82,55
3 3,30 16,52 81,56 80,99
4 3,14 15,68 99,37 98,94
5 3,10 15,52 114,90 114,47
6 3,36 16,79 88,36 87,88
7 3,15 15,77 95,19 94,71
8 3,62 18,11 90,52 90,10
9 3,16 15,78 107,10 105,99
10 3,05 15,25 101,22 100,69
Ortalama 3,14 15,68 95,70 95,13
S 0,33 1,62 9,93 9,87
CV (%) 10,33 10,33 10,37 10,37

78dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne16 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama
test sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 2,19 10,94 132,29 131,87
2 2,54 12,70 116,69 116,15
3 2,34 11,68 105,26 104,70
4 2,94 14,69 120,52 116,94
5 3,54 17,72 86,74 86,15
6 3,39 16,95 128,78 128,26
7 3,78 18,89 82,85 82,43
8 2,93 14,63 139,58 138,52
9 2,90 14,52 131,09 127,52
10 3,25 16,26 119,36 118,92
Ortalama 2,98 14,90 116,3 115,15
S 0,49 2,47 18,20 17,86
CV (%) 16,59 16,59 15,65 15,51
 134

EK 2
78dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne16 core-spun ipliğe ait kuvvet-
uzama test sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 3,06 15,30 84,62 84,18
2 2,69 13,45 93,27 92,84
3 3,26 16,29 91,39 90,45
4 3,19 15,93 82,79 81,10
5 3,20 15,99 103,72 103,19
6 3,60 17,99 99,02 98,59
7 3,45 17,24 63,58 62,00
8 3,08 15,39 86,38 85,92
9 3,06 15,27 83,05 82,62
10 3,28 16,42 90,36 89,47
Ortalama 3,19 15,93 87,82 87,03
S 0,23 1,16 10,37 10,66
CV (%) 7,32 7,32 11,81 12,25

78dtex Roica® elastomer filament özlü Ne16 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test
sonuçları
Test No Kopma Mukavemet Maksimum Kopma Uzama Maksimum
(cN/tex) Mukavemet (cN/tex) (%) Uzama (%)
1 3,05 15,24 98,58 97,19
2 2,78 13,89 101,90 101,47
3 3,15 15,73 111,02 109,40
4 2,86 14,28 104,12 103,70
5 2,96 14,81 98,44 98,02
6 3,55 17,74 115,05 114,23
7 2,85 14,24 99,02 96,95
8 2,88 14,42 107,69 106,25
9 3,08 15,41 98,06 96,75
10 3,30 16,52 103,32 102,55
Ortalama 3,04 15,23 103,7 102,65
S 0,23 1,13 5,56 5,60
CV (%) 7,42 7,42 5,37 5,46
 135

EK 3
44dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait elastik düzelme test
sonuçları
Test No V.döngü %300 V.döngü %300 uzamadaki Gerilme Kalıcı
uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki kuvvet (cN) Relaksasyon% Uzama%
1 3,70 2,86 22,60 6,12
2 2,21 1,53 30,90 6,53
3 2,58 2,28 11,65 6,81
4 4,93 2,92 40,68 6,95
5 10,47 5,55 46,98 6,82
6 4,07 3,23 20,46 6,86
7 5,23 3,43 34,33 6,76
8 5,83 3,81 32,87 6,98
9 3,76 3,03 19,61 6,92
10 3,95 2,42 38,57 6,70
Ortalama 4,66 3,11 29,87 6,75
S 2,19 1,02 10,46 0,24
CV (%) 47,11 32.74 35,02 3,60

44dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait elastik düzelme
test sonuçları
Test No V.döngü %300 V.döngü %300 uzamadaki Gerilme Kalıcı
uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki kuvvet (cN) Relaksasyon% Uzama%
1 3,35 2,50 25,31 7,43
2 4,21 2,96 29,85 6,88
3 7,53 4,54 39,72 6,94
4 4,77 3,62 24,12 7,06
5 2,88 1,84 36,01 6,60
6 3,02 1,75 41,92 6,70
7 5,59 3,81 31,96 6,67
8 4,24 2,63 38,12 7,05
9 3,14 2,50 20,57 7,04
10 3,71 2,47 33,50 6,90
Ortalama 4,25 2,86 32,11 6,93
S 1,36 0,84 11,03 0,23
CV (%) 32,09 29,32 35,02 3,33

44dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait elastik
düzelme test sonuçları
Test No V.döngü %300 V.döngü %300 uzamadaki Gerilme Kalıcı
uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki kuvvet (cN) Relaksasyon% Uzama%
1 5,91 3,76 36,49 7,41
2 5,17 4,14 19,99 6,65
3 1,72 1,39 19,30 6,84
4 5,30 3,43 35,26 6,36
5 2,23 1,75 21,52 6,27
6 2,63 1,89 28,07 6,95
7 5,41 4,00 25,98 6,72
8 3,34 1,78 46,72 6,50
9 6,19 4,37 29,46 6,81
10 8,50 5,48 35,47 6,94
Ortalama 4,64 3,20 29,83 6,75
S 2,01 1,261 8,73 0,31
CV (%) 43.26 41,45 27,76 4,6
 136

EK 3
44dtex Roica® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait elastik düzelme test
sonuçları
Test No V.döngü %300 V.döngü %300 uzamadaki Gerilme Kalıcı
uzamadaki kuvvet bekleme sonraki kuvvet Relaksasyon Uzama
(cN) (cN) % %
1 3,02 2,23 26,20 6,91
2 5,36 3,75 29,95 6,99
3 2,27 1,98 12,65 7,19
4 2,75 2,48 9,81 7,14
5 3,16 2,86 9,44 6,88
6 3,87 3,24 16,14 6,99
7 3,29 2,78 15,61 6,13
8 2,92 1,67 42,77 6,48
9 3,45 2,48 28,23 7,23
Ortalama 3,34 2,60 21,20 6,88
S 0,83 0,60 11,25 0,34
CV (%) 24.74 23.03 50,07 4,93

78dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne16ore-spun ipliğe ait elastik düzelme test
sonuçları
Test No V.döngü %300 V.döngü %300 uzamadaki Gerilme Kalıcı
uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki kuvvet (cN) Relaksasyon % Uzama %
1 2,85 2,28 20,17 9,15
2 7,92 5,72 27,77 10,19
3 5,43 4,70 13,37 9,73
4 4,77 3,92 17,89 9,76
5 3,85 2,66 30,97 10,07
6 5,26 4,00 23,99 9,72
7 8,04 6,02 25,19 9,89
8 2,83 2,49 12,19 9,70
9 2,60 2,09 19,74 9,69
10 3,36 3,12 7,18 9,49
Ortalama 4,69 3,70 19,84 9,74
S 1,90 1,35 11,03 0,27
CV (%) 40,6 36,39 35,54 2,80

78dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne16ore-spun ipliğe ait elastik düzelme
test sonuçları
Test No V.döngü %300 V.döngü %300 uzamadaki Gerilme Kalıcı
uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki kuvvet (cN) Relaksasyon % Uzama %
1 4,11 3,62 11,91 9,87
2 3,70 3,23 12,66 9,64
3 4,43 2,49 43,75 9,84
4 8,91 6,27 29,55 9,80
5 4,80 3,79 21,16 10,04
6 3,80 2,75 27,75 10,16
7 5,16 3,84 25,69 10,28
8 4,55 3,12 31,48 10,26
9 5,09 3,44 32,38 10,27
10 9,31 6,67 28,30 10,35
Ortalama 5,39 3,92 26,46 10,05
S 1,92 1,34 9,46 0,24
CV (%) 35,61 34,19 33,90 2,35
 137

EK 3
78dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne16re-spun ipliğe ait elastik
düzelme test sonuçları
Test No V.döngü %300 V.döngü %300 uzamadaki Gerilme Kalıcı
uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki kuvvet (cN) Relaksasyon % Uzama %
1 6,38 5,91 7,32 9,60
2 6,03 4,96 17,82 10,03
3 7,71 5,68 26,27 9,89
4 3,98 3,25 18,43 9,56
5 4,85 3,81 21,31 9,71
6 6,55 4,70 28,31 10,07
7 5,42 4,77 12,02 9,84
8 5,49 4,32 21,23 9,70
9 3,04 2,86 6,02 9,36
10 4,60 3,26 29,19 9,87
Ortalama 5,41 4,35 18,79 9,76
S 1,29 0,99 8,23 0,21
CV (%) 23,78 22,74 41,51 2,13

78dtex Roica® elastomer filament özlü Ne16ore-spun ipliğe ait elastik düzelme test
sonuçları
Test No V.döngü %300 V.döngü %300 uzamadaki Gerilme Kalıcı
uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki kuvvet (cN) Relaksasyon % Uzama%
1 4,07 3,05 25,03 9,38
2 3,96 3,63 8,44 10,71
3 4,16 3,30 20,69 9,51
4 5,15 4,01 22,25 10,64
5 4,90 2,85 41,72 10,20
6 11,23 6,20 44,75 9,25
7 2,07 1,64 18,83 9,32
8 6,78 5,53 18,37 8,96
9 3,83 3,02 21,31 10,09
10 5,99 5,22 12,89 10,08
Ortalama 5,21 3,84 23,43 9,82
S 2,36 1,34 11,48 0,58
CV (%) 45,22 34,76 46,52 5,90
 138

EK-4
44dtex Lycra® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları
Test No I.döngü %100 II.döngü III.döngü V.döngü %300 V.döngü %300 V.döngü V.döngü Kalıcı Deformasyon
uzamadaki %200 %300 uzamadaki uzamadaki %200 uzamaya %100 uzamaya uzama(%) (%)
kuvvet (cN) uzamadaki uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki geri dönüş geri dönüş
kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvveti (cN) kuvveti(cN)
1 3,46 6,79 11,73 8,13 6,03 1,22 0,80 15,22 25,82
2 2,76 6,07 10,31 8,42 6,82 0,69 0,99 14,05 19,07
3 2,96 6,39 10,76 6,90 5,44 1,28 0,62 15,32 21,17
4 3,04 6,15 9,99 7,37 6,28 0,46 0,25 14,24 14,88
5 2,94 6,52 11,26 8,01 6,28 0,87 0,59 14,32 22,13
6 3,68 6,91 12,29 7,74 5,95 1,28 1,16 14,28 19,06
7 2,92 6,85 11,57 7,80 6,33 0,56 0,35 14,52 18,85
8 2,92 5,87 10,23 7,64 6,11 0,78 0,47 14,40 20,01
9 3,25 6,75 11,41 7,96 6,51 1,03 0,47 14,28 18,15
10 2,79 6,58 10,62 7,64 6,44 0,45 0,33 13,06 15,67
Ortalama 3,07 6,49 11,0 7,72 6,20 0,86 0,60 14,370 19,48
S 0,28 0,34 0,71 0,42 0,31 0,36 0,28 0,59 3,14
CV % 9,27 5,26 6,45 5,50 5,68 36,06 46,62 4,11 15,27

44dtex Dorlastan® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları

Test No I.döngü %100 II.döngü III.döngü V.döngü %300 V.döngü %300 V.döngü V.döngü Kalıcı Deformasyon
uzamadaki %200 %300 uzamadaki uzamadaki %200 uzamaya %100 uzamaya uzama(%) (%)
kuvvet (cN) uzamadaki uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki geri dönüş geri dönüş
kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvveti (cN) kuvveti(cN)
1 2,75 5,62 10,73 8,32 6,59 1,31 0,79 13,89 20,82
2 1,96 5,55 11,09 7,95 6,05 0,84 0,35 14,30 23,98
3 1,97 5,44 11,14 9,84 7,51 0,85 0,60 14,60 23,64
4 1,75 5,78 11,14 7,5 6,22 1,24 0,98 14,31 17,08
5 2,31 5,78 11,29 8,07 6,13 0,79 0,28 14,22 23,95
6 2,24 5,73 11,32 7,43 5,84 1,05 0,77 14,20 21,32
7 2,79 5,54 11,47 9,32 7,77 1,01 0,78 14,28 16,65
8 2,47 4,84 11,46 8,08 6,45 0,86 0,64 13,77 20,18
9 2,70 6,48 12,62 8,8 6,88 0,93 1,14 13,58 21,82
10 1,62 4,61 10,22 8,28 6,59 0,52 0,31 14,35 20,43
Ortalama 2,27 5,53 11,25 8,36 6,60 0,94 0,67 14,150 20,99
S 0,40 0,49 0,58 0,72 0,59 0,22 0,28 0,29 2,60
CV % 17,69 8,87 5,16 8,66 9,00 23,04 41,00 2,06 32,00
 139

EK-4
44dtex Radicispandex® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları
Test No I.döngü %100 II.döngü III.döngü V.döngü %300 V.döngü %300 V.döngü V.döngü Kalıcı Deformasyon
uzamadaki %200 %300 uzamadaki uzamadaki %200 uzamaya %100 uzamaya uzama(%) (%)
kuvvet (cN) uzamadaki uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki geri dönüş geri dönüş
kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvveti (cN) kuvveti(cN)
1 3,05 6,71 11,37 8,89 6,75 1,28 0,88 14,00 23,77
2 2,47 6,09 11,06 9,71 7,368 0,93 0,55 14,24 24,14
3 3,12 6,91 12,44 8,33 6,43 1,32 0,89 14,17 22,78
4 3,19 6,74 12,14 7,69 6,39 0,87 0,55 14,25 16,92
5 2,95 5,93 10,72 9,26 7,79 0,99 1,03 15,00 15,89
6 3,30 6,28 11,22 8,36 6,93 0,96 0,91 14,05 17,04
7 2,86 6,64 9,94 7,93 6,86 1,01 0,37 14,00 13,45
8 3,27 6,35 10,75 7,97 6,61 1,63 1,24 13,75 17,09
9 3,44 7,40 13,32 7,64 6,35 1,15 0,65 14,51 16,88
10 2,79 5,79 11,01 8,77 7,2 1,11 0,79 14,09 17,88
Ortalama 3,04 6,48 11,40 8,45 6,86 1,12 0,79 14,13 18,58
S 0,27 0,47 0,93 0,65 0,45 0,22 0,20 0,33 3,65
CV % 8,95 7,19 8,16 7,74 6,48 19,36 31,27 2,29 18,62

44dtex Roica® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları

Test No I.döngü %100 II.döngü III.döngü V.döngü %300 V.döngü %300 V.döngü V.döngü Kalıcı Deformasyon
uzamadaki %200 %300 uzamadaki uzamadaki %200 uzamaya %100 uzamaya uzama(%) (%)
kuvvet (cN) uzamadaki uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki geri dönüş geri dönüş
kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvveti (cN) kuvveti(cN)
1 2,85 6,63 12,50 9,97 7,71 0,65 0,27 14,46 22,60
2 2,80 6,81 12,25 9,35 7,64 1,17 0,47 14,43 18,22
3 2,54 6,06 12,34 10,66 8,03 0,92 0,53 14,30 24,65
4 2,88 5,92 11,93 10,22 7,8 0,91 0,54 14,13 22,16
5 3,07 6,76 13,51 10,72 8,47 0,91 0,25 16,01 20,95
6 2,85 5,93 12,08 9,137 7,6 0,64 0,58 14,31 16,85
7 3,06 6,71 13,68 9,9 7,97 0,43 0,20 14,44 19,48
8 3,77 8,15 15,93 9,19 7,33 1,03 0,60 14,16 20,20
9 3,14 7,14 13,72 12,01 9,4 0,98 0,71 14,32 21,68
10 3,13 6,56 13,19 8,97 7,46 0,76 0,62 14,97 16,89
Ortalama 3,00 6,66 13,11 9,99 7,79 0,84 0,47 14,55 20,58
S 0,30 0,63 1,14 0,89 0,57 0,20 0,17 0,53 2,55
CV % 10,22 9,44 8,69 8,88 7,25 24,82 34,61 3,67 11,87
 140

EK-4
78dtex Lycra® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları
Test No I.döngü %100 II.döngü III.döngü V.döngü %300 V.döngü %300 V.döngü V.döngü Kalıcı Deformasyon
uzamadaki %200 %300 uzamadaki uzamadaki %200 uzamaya %100 uzamaya uzama(%) (%)
kuvvet (cN) uzamadaki uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki geri dönüş geri dönüş
kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvveti (cN) kuvveti(cN)
1 4,94 8,86 13,59 11,02 9,30 1,90 1,01 16,54 15,61
2 4,67 8,57 12,23 11,46 9,88 2,48 1,46 16,70 13,77
3 4,51 8,56 14,14 10,75 9,21 1,81 1,70 16,94 14,30
4 4,91 9,13 13,82 11,61 9,94 2,07 1,48 16,67 14,34
5 3,61 7,47 11,53 11,60 10,28 1,74 1,18 16,59 11,41
6 5,14 9,65 15,71 11,12 9,36 1,59 0,70 17,45 15,78
7 4,61 8,74 14,59 11,06 9,22 1,54 1,12 16,33 16,60
8 4,61 8,72 14,44 11,74 9,8 1,81 1,28 17,34 16,50
9 4,74 9,17 14,42 10,37 9,03 2,43 1,42 16,69 12,91
10 4,87 9,54 15,88 11,03 9,60 1,66 0,91 16,96 12,94
Ortalama 4,66 8,44 14,04 11,17 9,56 1,90 1,22 16,82 14,42
S 0,39 0,58 1,28 0,40 0,38 0,31 0,28 0,33 1,71
CV % 8,44 6,57 9,19 3,65 3,98 16,43 23,37 2,00 11,25

78dtex Dorlastan® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları

Test No I.döngü %100 II.döngü III.döngü V.döngü %300 V.döngü %300 V.döngü V.döngü Kalıcı Deformasyon
uzamadaki %200 %300 uzamadaki uzamadaki %200 uzamaya %100 uzamaya uzama(%) (%)
kuvvet (cN) uzamadaki uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki geri dönüş geri dönüş
kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvveti (cN) kuvveti(cN)
1 3,81 9,12 17,66 12,43 10,34 2,30 1,11 16,67 16,85
2 3,73 8,09 17,63 11,89 9,74 1,80 1,56 17,53 18,12
3 3,25 10,44 20,97 12,20 10,49 1,49 0,79 16,19 14,01
4 4,16 10,06 20,06 15,93 12,6 1,61 1,26 17,34 20,93
5 3,17 8,48 16,42 11,78 10,12 2,87 1,34 17,55 14,12
6 3,67 8,04 16,17 12,08 9,91 1,54 1,39 17,34 17,97
7 4,44 9,03 17,26 11,55 9,64 2,08 1,38 16,90 16,44
8 3,78 8,70 17,55 12,23 10,16 1,97 1,01 16,86 16,92
9 3,73 8,46 16,80 11,87 9,72 2,63 1,64 17,33 18,12
10 3,86 7,82 15,83 11,82 9,97 1,61 1,27 16,96 15,63
Ortalama 3,76 8,82 17,63 12,32 10,28 1,80 1,30 17,02 16,64
S 0,30 0,80 1,57 1,16 0,78 0,45 0,24 0,42 2,06
CV % 9,40 9,27 8,91 9,46 7,61 22,86 18,80 2,48 12,48
 141

EK-4
78dtex Radicispandex® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları
Test No I.döngü %100 II.döngü III.döngü V.döngü %300 V.döngü %300 V.döngü V.döngü Kalıcı Deformasyon
uzamadaki %200 %300 uzamadaki uzamadaki %200 uzamaya %100 uzamaya uzama(%) (%)
kuvvet (cN) uzamadaki uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki geri dönüş geri dönüş
kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvveti (cN) kuvveti(cN)
1 4,56 8,69 14,72 10,03 8,80 1,88 0,94 16,63 12,25
2 3,86 7,24 12,59 10,60 8,94 1,50 1,35 16,57 15,72
3 4,31 7,74 14,02 9,56 7,99 1,99 1,68 16,97 16,46
4 4,01 7,95 13,17 11,11 9,55 1,62 1,15 17,27 14,06
5 4,32 7,68 13,78 10,62 8,51 1,79 1,35 17,86 19,97
6 4,39 7,69 12,55 10,8 9,56 1,33 1,19 16,51 11,49
7 4,08 7,77 14,01 10,34 8,65 1,26 1,52 17,08 16,38
8 4,88 8,36 14,57 10,73 9,04 2,18 1,65 16,82 15,72
9 4,60 8,42 15,29 9,61 8,04 1,64 1,17 16,58 16,34
10 4,38 8,08 11,72 11,2 9,20 2,05 1,69 16,57 17,79
Ortalama 4,33 7,96 13,65 10,46 8,83 1,72 1,36 16,88 15,62
S 0,28 0,41 1,06 0,54 0,52 0,29 0,25 0,41 2,50
CV % 6,58 5,12 7,78 5,18 5,92 16,82 17,95 2,40 15,20

78dtex Roica® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları

Test No I.döngü %100 II.döngü III.döngü V.döngü %300 V.döngü %300 V.döngü V.döngü Kalıcı Deformasyon
uzamadaki %200 %300 uzamadaki uzamadaki %200 uzamaya %100 uzamaya uzama(%) (%)
kuvvet (cN) uzamadaki uzamadaki kuvvet (cN) bekleme sonraki geri dönüş geri dönüş
kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvvet (cN) kuvveti (cN) kuvveti(cN)
1 2,85 6,63 12,50 14,98 11,97 1,35 0,79 17,22 20,10
2 2,80 6,81 12,25 12,25 10,4 1,99 1,33 16,81 15,02
3 2,54 6,06 12,34 12,27 10,22 1,31 1,16 16,37 16,70
4 2,88 5,92 11,93 11,25 9,56 1,90 1,39 16,76 15,04
5 3,07 6,76 13,51 13,14 9,50 1,03 0,38 16,78 27,72
6 2,85 5,93 12,08 12,36 9,93 1,75 1,15 16,82 19,64
7 3,06 6,71 13,68 12,18 9,46 1,23 1,62 16,94 22,34
8 3,77 8,15 15,93 12,50 9,07 1,06 0,64 16,23 27,46
9 3,14 7,14 13,72 12,40 9,63 1,82 1,10 17,48 22,35
10 3,13 6,56 13,19 11,91 9,92 1,04 0,80 16,94 16,75
Ortalama 3,69 8,91 16,39 12,53 9,97 1,44 1,04 16,84 20,31
S 0,49 0,56 0,14 0,93 0,76 0,36 0,36 0,34 4,67
CV % 13,47 6,29 8,77 7,45 7,66 24,77 34,74 2,04 21,81
 142

EK-5
44dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne30 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları
Test No CVm İnce Yer İnce Yer Kalın Yer Kalın Yer Neps Neps H Kopma Mukavemet
(%) (-%40) (-%50) (+%35) (+%50) (+%140) (+%200) Uzaması (%) (cN/tex)
1 11,63 9 1 59 4 34 5 3,84 6,14 15,96
2 11,70 6 0 61 6 21 4 3,92 6,10 15,50
3 12,11 9 0 81 10 28 5 3,15 6,50 16,18
4 11,63 8 0 49 4 28 2 3,82 6,14 15,98
5 11,72 4 0 64 7 39 11 3,91 6,21 15,93
6 11,54 3 0 44 5 29 6 3,79 6,18 16,03
7 11,98 14 0 95 9 26 4 3,14 6,01 15,86
8 12,10 12 0 96 10 33 4 3,05 6,85 17,50
9 11,63 5 0 60 4 40 4 3,96 6,18 15,38
10 11,59 7 0 68 3 24 6 3,87 6,63 17,47
Ortalama 11,76 19 0 169 15 76 13 3,64 6,29 16,10
S 0,22 8,66 0,79 44,31 6,65 15,54 5,95 0,37 0,27 0,73
CV (%) 1,82 +,16 0 26,2 42,9 20,6 46,6 10,18 8,23 8,35

44dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne30 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları
Test No CVm İnce Yer İnce Yer Kalın Yer Kalın Yer Neps Neps H Kopma Mukavemet
(%) (-%40) (-%50) (+%35) (+%50) (+%140) (+%200) Uzaması (%) (cN/tex)
1 11,67 7 0 61 5 19 4 3,60 6,74 16,89
2 12,30 6 0 91 6 48 4 3,92 6,83 16,55
3 11,88 11 0 69 6 22 3 4,02 6,56 16,51
4 12,05 7 0 62 7 34 5 3,46 6,53 16,41
5 12,10 17 2 74 8 45 9 3,29 6,59 17,33
6 11,81 7 0 65 8 21 6 3,28 6,62 17,20
7 11,57 2 0 46 3 22 4 3,81 6,73 16,91
8 11,65 8 0 53 2 17 4 3,78 6,36 15,85
9 12,08 12 0 92 4 38 4 4,04 6,43 15,90
10 11,72 3 0 56 2 24 4 3,86 6,51 17,90
Ortalama 11,88 20 0 167 13 72 12 3,71 6,59 16,75
S 0,24 10,99 0,63 37,98 5,71 28,31 36,2 0,28 0,42 1,45
CV (%) 2,02 55,0 0 22,7 44,8 39,0 4,26 7,64 6,38 8,67
 143

EK-5
44dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne30 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları
Test No CVm İnce Yer İnce Yer Kalın Yer Kalın Yer Neps Neps H Kopma Mukavemet
(%) (-%40) (-%50) (+%35) (+%50) (+%140) (+%200) Uzaması (%) (cN/tex)
1 13,10 12 1 74 4 30 5 3,46 6,69 16,87
2 11,73 7 0 84 11 25 4 3,82 6,61 16,71
3 11,95 10 0 73 8 29 6 3,59 6,44 16,18
4 12,15 15 0 106 8 48 6 4,06 6,57 16,27
5 11,71 14 0 81 12 33 11 3,98 6,60 16,86
6 11,90 9 0 79 4 25 5 3,28 6,98 16,39
7 12,43 14 0 101 5 42 9 4,03 5,94 14,52
8 11,71 5 0 74 7 29 5 4,02 6,37 15,86
9 11,38 6 0 35 4 26 6 3,62 6,59 16,87
10 11,86 4 0 54 5 42 6 3,15 6,46 16,50
Ortalama 11,99 24 0 190 17 82 16 3,70 6,52 16,30
S 0,48 10,08 0,79 51,10 7,34 20,49 5,27 0,33 0,75 1,54
CV (%) 4,00 42,0 0 27,0 43,2 24,9 33,5 8,96 11,44 9,43

44dtex Roica® elastomer filament özlü Ne30 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları
Test No CVm İnce Yer İnce Yer Kalın Yer Kalın Yer Neps Neps H Kopma Mukavemet
(%) (-%40) (-%50) (+%35) (+%50) (+%140) (+%200) Uzaması (%) (cN/tex)
1 12,05 6 0 65 3 25 4 3,32 6,75 16,48
2 11,63 6 0 58 3 32 2 3,75 6,76 16,77
3 11,57 5 0 53 6 34 7 3,69 6,82 16,86
4 11,70 5 0 69 8 24 3 3,95 6,83 17,12
5 12,20 6 0 84 13 29 7 3,27 6,50 15,93
6 12,43 14 0 128 21 33 8 3,90 6,70 16,25
7 11,91 9 0 68 8 40 5 3,77 6,59 16,50
8 11,49 5 0 45 3 22 4 3,53 6,37 16,89
9 12,42 11 0 119 11 43 7 3,69 6,46 16,30
10 11,73 9 0 62 5 25 4 3,82 6,33 15,73
Ortalama 11,91 19 0 188 20 77 13 3,67 6,61 16,48
S 0,35 7,66 0 68,99 14,22 17,56 5,06 0,24 0,51 1,33
CV (%) 2,91 40,3 0 36,7 70,2 22,9 39,7 6,25 7,78 8,09
 144

EK-5
78dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne16 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları
Test No CVm İnce Yer İnce Yer Kalın Yer Kalın Yer Neps Neps H Kopma Mukavemet
(%) (-%40) (-%50) (+%35) (+%50) (+%140) (+%200) Uzaması (%) (cN/tex)
1 9,98 2 0 15 1 4 0 4,85 7,75 18,25
2 10,06 0 0 13 2 3 0 4,87 7,71 18,07
3 10,06 1 0 23 4 4 1 4,87 7,52 16,93
4 9,63 1 0 11 0 1 0 4,80 7,64 17,52
5 9,90 1 0 10 3 1 0 4,75 7,18 16,77
6 9,74 0 0 15 1 2 0 4,90 7,34 16,52
7 9,84 0 0 17 0 0 0 4,91 7,57 17,39
8 10,07 0 0 25 2 4 0 4,88 7,81 18,12
9 9,92 1 0 9 2 2 0 5,08 7,85 17,87
10 9,57 0 0 15 1 3 0 5,01 7,49 17,33
Ortalama 9,88 2 0 38 4 6 0 4,89 7,59 17,48
S 0,180 1,75 0 12,38 3,12 3,57 0,791 0,10 0,53 1,44
CV (%) 1,83 116,5 0 34,3 79,1 59,6 0 1,94 6,94 8,24

78dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne16 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları
Test No CVm İnce Yer İnce Yer Kalın Yer Kalın Yer Neps Neps H Kopma Mukavemet
(%) (-%40) (-%50) (+%35) (+%50) (+%140) (+%200) Uzaması (%) (cN/tex)
1 10,69 2 0 45 5 6 1 5,13 7,77 17,14
2 10,23 1 0 20 0 1 0 4,96 7,33 16,97
3 9,77 1 0 12 2 3 0 4,95 7,82 16,97
4 10,25 0 0 30 2 3 0 4,89 8,04 18,13
5 9,68 1 0 18 2 4 2 5,18 7,85 17,07
6 9,47 0 0 8 1 0 0 4,84 7,53 16,37
7 9,73 1 0 20 3 2 0 4,89 7,87 18,30
8 9,78 0 0 12 1 1 1 4,99 7,73 17,60
9 9,65 0 0 5 2 1 1 5,09 7,75 16,95
10 9,93 1 0 24 2 2 1 5,08 7,65 16,86
Ortalama 9,92 2 0 48 5 6 2 5,00 7,73 17,24
S 0,37 1,68 0 30,11 3,33 4,418 1,75 0,31 0,61 1,63
CV (%) 3,70 96,4 0 60,5 66,7 76,8 116,5 2,29 7,89 9,43
 145

EK-5
78dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne16 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları
Test No CVm İnce Yer İnce Yer Kalın Yer Kalın Yer Neps Neps H Kopma Mukavemet
(%) (-%40) (-%50) (+%35) (+%50) (+%140) (+%200) Uzaması (%) (cN/tex)
1 9,81 1 0 13 2 4 2 4,7 7,86 17,21
2 9,94 5 0 13 3 3 2 4,93 7,35 16,63
3 9,79 2 0 17 4 2 1 4,83 7,64 17,30
4 10,05 6 0 18 5 7 4 4,83 6,97 15,47
5 10,02 1 0 15 2 4 2 5,00 7,62 16,80
6 9,90 0 0 21 4 2 1 4,90 7,64 17,60
7 9,51 0 0 13 0 0 0 5,13 7,71 17,31
8 10,33 1 0 30 1 1 0 5,10 7,53 16,97
9 9,74 1 0 12 3 6 4 4,80 7,69 17,47
10 10,08 0 00 22 0 1 0 4,82 7,94 17,62
Ortalama 9,92 4 0 44 6 8 4 4,91 7,60 17,04
S 0,22 5,27 0 14,10 4,28 5,48 3,76 0,13 0,60 1,59
CV (%) 2,26 124,2 0 32,4 71,4 70,4 94,1 2,59 7,86 9,31

78dtex Roica® elastomer filament özlü Ne16 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları
Test No CVm İnce Yer İnce Yer Kalın Yer Kalın Yer Neps Neps H Kopma Mukavemet
(%) (-%40) (-%50) (+%35) (+%50) (+%140) (+%200) Uzaması (%) (cN/tex)
1 9,69 0 0 15 0 0 0 4,84 7,74 17,64
2 9,67 0 0 7 0 0 0 4,88 7,62 17,06
3 9,92 1 0 12 2 4 2 4,80 7,46 17,00
4 9,74 0 0 15 3 4 1 4,92 7,72 17,43
5 10,26 2 0 31 3 2 2 4,99 7,46 16,53
6 10,14 1 0 21 2 2 1 5,16 7,55 16,85
7 9,51 1 0 13 3 3 2 4,99 7,46 16,20
8 10,25 1 0 34 1 2 1 4,87 7,74 17,53
9 9,58 0 0 11 1 1 0 4,99 7,36 16,26
10 9,64 0 0 19 4 3 0 5,16 7,61 16,74
Ortalama 9,84 2 0 44 5 5 2 4,96 7,57 16,93
S 0,28 1,75 0 21,79 3,43 3,69 2,19 0,12 0,56 1,52
CV (%) 2,87 116,5 0 49,0 72,1 69,0 97,3 2,50 7,42 8,98
146