You are on page 1of 16

Bu ödev dahilinde genel ismiyle yat olarak bilinen boyları 7 metre ila 170 metre

arasında değişen deniz taşıtlarında kullanılan göstergelerin ergonomik açıdan


kısa bir değerlendirmesi yapılmıştır.

Bu değerlendirmeyi birkaç başlık altında toparlayacak olursak, bunlar ;

- Kullanılan Temel Gösterge ve Sayaçlar

- Temel Gösterge ve Sayaçların Analog-Dijital Yönden Değişimleri

- Gösterge ve Sayaçların Konsol’a Yerleştirilme Esasları ‘ dır.

1. KULLANILAN TEMEL GÖSTERGELER


Bir Yat’ın boyutlarına ve müşteri isteklerine bağlı olarak belirlenen güverte sayısı
doğrultusunda bir veya daha fazla güverteli olma durumlarına göre Yat’larda
birden fazla Kumanda Mevki’si bulunabilir. Genelde Kaptan Köşkü (WheelHouse)
olarak adlandırılan kumanda mevkii’nde bulunan Konsol Mekanizma’sı, birden
fazla güverteli Yat’larda Güneş Güverte ( Açık Güverte, FlyBridge, SunDeck) ‘de
bulunan daha kompakt bir kumanda paneli ile paralel çalışmaktadır.

Bir Kumanda Paneli’nde bulunabilecek temel göstergeler şöyledir :

• Motor Göstergeleri

• Basınç Göstergeleri

• Sıcaklık Göstergeleri

• Yakıt Göstergeleri

• Pusula

Motor Göstergeleri Basınç Göstergeleri

-Hız Göstergesi -Yağ Basıncı Göstergesi

-Motor Devri Göstergesi -Su Basıncı Göstergesi

-Motor Çalışma Saati Göstergesi

Sıcaklık Göstergeleri Yakıt Göstergeleri

-Su Sıcaklığı Göstergesi -Yakıt Sarfiyatı Göstergesi

-Yağ Sıcaklığı Göstergesi -Yakıt Miktarı Göstergesi

1
Bunların dışında deniz taşıtları’nda kullanılan göstergeler çok çeşitlidir, birçok
mekanik gösterge’nin yerini elektronik sistemlerin almaya başladığı ve
yeniliklerle beraber gelen teknolojik ekipmanlar’ın bazı göstergelerin sonunu
hazırladığı bir gerçektir.

Detayı ile bir yatın, Kumanda Paneli’nde bulunabilecek göstergeleri sıralarsak:

- SÜRAT GÖSTERGESİ

- MOTOR DEVİR SAATİ (TAKOMETRE)

- MOTOR ÇALIŞMA SAATİ

- DÜMEN AÇISI GÖSTERGESİ

- AMPERMETRE

- VOLTMETRE

- PİROMETRE (Egzost Gazı Sıcaklığ)

- RÜZGAR HIZI/YÖNÜ GÖSTERGESİ

- PİS/TEMİZ SU TANKI SEVİYE GÖSTERGELERİ

- YAKIT TANKI SEVİYE GÖSTERGESİ

- YAKIT SARFİYAT GÖSTERGESİ

- SU/YAĞ/YAKIT SICAKLIK GÖSTERGELERİ

- SU/YAĞ/YAKIT BASINÇ GÖSTERGELERİ

- TRİM AÇISI GÖSTERGESİ

- PUSULA

- GPS/HARİTA OKUYUCULAR

- BALIK BULUCULAR

- DERİNLİK GÖSTERGESİ

- RADAR/SONAR

- VHF (VERY HIGH FREQUENCY) RADIO

- TV/UYDU/TELEFON

2
2. GÖSTERGE VE SAYAÇLARIN ANALOG-DİJİTAL
DEĞİŞİMLERİ’NİN İNCELENMESİ
Bir önceki başlıkta verdiğimiz temel göstergelerin bazıları zaman içinde
Analog’tan Dijital’e geçiş yapmıştır, ancak Dijital versiyonları üretilen
göstergelerin Analog versiyonları’nın da üretimine devam edilmektedir. Bazı
üreticiler ise, tek bir gösterge’de aynı değeri hem Analog hem Dijital olarak
işleyerek, her iki sistemin birbirine olan avantaj-dezavantajlarını mümkün
olduğunca azaltmışlardır. Bu başlık altında daha önceki başlıkta belirttiğimiz
göstergeler’den hangilerinin Analog hangilerinin Dijital olarak devam
edebileceğine yönelik bir inceleme yapılmıştır.

2.1. Hız Göstergesi


Hız göstergelerinde Dijital Sistem, Analog Sistem’e okunabilirlik konusunda büyük
üstünlük sağlamakla beraber, Analog Gösterge’deki verilen güç-alınan
performans oranını okuyabilme imkanını sağlamamaktadır. Ayrıca Analog Hız
Göstergesi’nde yüksek sürat’e yaklaşıldığına yahut yüksek sürat’e ulaşıldığına
dair okumalar yapılabilirken dijital’de bu gibi bir okuma yapmak mümkün
olmamaktadır. Bu nedenle olsa gerek bir çok üretici firma Analog Hız
Göstergesi’nden hala vazgeçebilmiş değildir. Durum böyle olunca, iki sistemin
birleştirildiği hem dijital hem analog okuma yapılabilen göstergeler üretilmeye
başlanmıştır. Hız Göstergeleri açısında , görünen o ki Analog Gösterge gelecekte
de var olmaya devam edecektir.

3
RESİM-1 Analog Hız Göstergesi RESİM-2 Dijital Hız
Göstergesi

2.2. Devir Göstergesi


Devir Göstergesi’nde Analog-Dijital arasındaki fark daha belirgindir. Nitekim
birçok deniz taşıtında da devir göstergesi Analog olarak bulunur. (GPS
Sistemlerine dahil olan göstergeler dışında) Dijital Devir Göstergesi’nin Analog
Gösterge’ye üstünlüğü, gece kullanımında belirgin olmasıdır. Nitekim Analog
Gösterge’ye uygulanan ışıklandırma ne kadar iyi olursa olsun, numerik ve ışıklı
olan dijital göstergenin okunabilirliği çok daha fazladır. Ancak genel itibariyle
Analog Gösterge motor devrini, ve sınırı okuyabilme konusunda kolaylık
sağladığından daha çok tercih edilir.

RESİM-3 Analog Devir Göstergesi RESİM-4 Dijital Devir


Göstergesi

2.3. Çalışma Saati Göstergesi


Bu gösterge genelde bir başka göstergeye entegre haldedir ve dijitaldir.
Motor’un çalışma saatini bilmek, kaçıncı saate ulaşıldığında nelerin yapılması
gerektiğinin bilinmesinden ötürü önemlidir. Analog bir çalışma saati göstergesi
net bir okuma sağlayamaz, sağlasa dahi sayarak,hesaplayarak kaçıncı saate
ulaşıldığını bulmak gerekeceğinden dijital göstergeler bu noktada bariz bir
üstünlük sağlar.

4
RESİM-5 Analog Çalışma Saati RESİM-6 Dijital
Çalışma Saati

2.4. Basınç ve Sıcaklık Göstergeleri


Deniz taşıtlarında kullanılan basınç ve sıcaklık göstergeleri genelde Analog olarak
görülmektedir. Motor su ve yağ basınçları, su ve yağ sıcaklıkları normalde de çok
önemli iken, deniz taşıtlarında daha fazla önem kazanmıştır, çünkü seyahat
halindeyken , açık denizde motor arızası yaşamak, belki saatlerce mahsur
kalmaya neden olacaktır, bu noktada dijital basınç ve sıcaklık göstergeleri
yetersiz kalabilmektedir. Çünkü tehlike bölgesi, aşırı basınç, yüksek sıcaklık,
hararet durumları ve acil durum (emergency) müdahaleleri için Analog basınç
göstergeleri gerekli noktaları ve bölgeleri belirterek, kontrollü kullanımı sağlar.

RESİM-7 Analog Basınç ve Sıcaklık Göstergesi

5
RESİM-8 Dijital Basınç Göstergesi

2.5. Yakıt Göstergeleri


Temel olarak bir deniz taşıtı veya bir yat’ta, tanktaki yakıt miktarını gösteren bir
gösterge ile birim saatte yada birim mesafede harcanan yakıt miktarını gösteren
bir gösterge bulunur.

Tank’ta kalan yakıt miktarını gösteren göstergeler genelde analogdur. Bu sayede


kritik seviyelerin okunması sağlanmaktadır.

Yakıt Harcamı olarak da bilinen değeri gösteren sarfiyat göstergesi, genelde


Analog olan Tank Seviye Göstergesi’ne entegre halde, ve Dijital’dir. Harcanan
yakıt miktarı’nı dijital gösterge’den okumak daha kolaydır.

RESİM-9 Yakıt miktarı göstergesi RESİM-10 Yakıt Harcamı


Göstergesi

2.6. Pusula

6
Deniz taşıtları’nda pusulalarbüyük oranda analog üretilirler. Bazı pusulalar da
yön göstergesi dijital olarak belirtilse dahi, yön tayini için ekran yönlerin
belirtildiği bir çerçeve yerleştirilir. (bkz. RESİM-13)

RESİM-11 Analog Pusula

RESİM-12 Dijital Pusula RESİM-13 Yön’ün


çerçevede belirtildiği Pusula

Bu göstergeler dışında deniz taşıtlarında kullanılan diğer göstergelerin analog-


dijital kısaylanmasını kısaca yapacak olursak ;

2.7. DERİNLİK GÖSTERGESİ

Derinlik göstergeleri’nin en önemli olduğu araçlar denizaltılardır. Bu araçların


dışında balıkçı teknelerinden, açık denizde kullanıma uygun tasarlanmış birçok
yat ve gezinti teknesine kadar hemen her araçta opsiyonel olarak
bulundurulabilir. Önceleri Analog olan bu göstergeler günümüzde dijitale’e
dönmüştür, bir önlem alınması gereken derinliklere ulaşıldığı takdirte sesli uyarı

7
veren çeşitleri de mevcuttur. Dijital göstergeler’den derinliği daha hassas okuma
imkanı vardır.

RESİM-14 Analog Derinlik Göstergesi

RESİM-15 Dijital Derinlik Göstergesi

2.8. TRİM AÇISI GÖSTERGESİ

Trim açısı, teknenin deniz üzerinde burnunun havaya kalktığı ya da burnu inerken
kıçının yükseldiği açıdır. Trim açısı’nı gösteren göstergeler de yine opsiyonel
göstergeler olup, teknenin sevk esnasında başa trimli yada kıça trimli olduğu
anlardaki açıyı gösterir. Genellikle analog olarak üretilirler.

8
RESİM-16 Trim açısı göstergesi (analog)

2.9. RÜZGAR HIZI/YÖNÜ GÖSTERGESİ

Sıklıkla yelkenle sevk sağlanan teknelerde kullanılan göstergelerdir. Rüzgar


yönünü (iskele-sancak) net olarak görme açısından analog olarak üretilenler
yaygın kullanılırlar. Bazı göstergelerde rüzgar’ın şiddeti ve hızı , gösterge
dışarısında ayrı yerde dijital olarak gösterilebilir. (bkz. RESİM-17)

RESİM-17 Rüzgar yönü/hızı göstergesi (Analog/dijital)

9
RESİM-18 Rüzgar Göstergesi (Analog)(Üst) RESİM-19
Rüzgar Göstergesi (Analog)(Alt)

2.10. PİROMETRE

Kontrol amaçlı kullanılan göstergelerdir. Egzost gazı sıcaklığını gösterirler.


Opsiyonel olarak kullanılır. Dijital de analog da kullanılmaktadır.

RESİM-20 Analog Pirometre RESİM-21 Dijital


Pirometre

10
2.11. AMPERMETRE/ VOLTMETRE

Ampermetre sistemdeki elektrik akımını gösterir, kontrol amaçlı bir göstergedir.


Olması gereken akım miktarına göre durum değerlendirmesi yapılır. Net okuma
gerektiren durumlar için Dijital göstergeler kullanılır. Yaygın olan tür Analog
olandır.

Voltmetre ise üreteç’in ve batarya’nın durumunu gösterir. Yine kontrol amaçlı bir
göstergedir. Analog ve dijital olarak üretilirler. Yaygın olan kullanım Analog
olandır.

RESİM-22 Analog Ampermetre RESİM-23 Dijital Ampermetre

RESİM-24 Analog Voltmetre RESİM-25 Dijital


Voltmetre

11
2.12. DÜMEN AÇISI GÖSTERGESİ

Yatlar için liman’dan çıkarken dümeni daha rahat kontrol ederek, limandan daha
kolay çıkmaya yardım eden göstergelerdir. Analog üretilirler.

RESİM-26 Analog Dümen Açısı Götergesi

12
3. GÖSTERGE VE SAYAÇLARIN KONSOLA
YERLEŞTİRİLME ESASLARI
Bir önceki başlıkta tek tek inceleme fırsatı bulduğumuz göstergeler teknelerde,
konsola belirli kurallar çerçevesinde yerleştirilir. Sadece yat ve tekneler için değil
göstergelerin kullanıldığı her yerde yerleştirme esasları birbirine paraleldir.
Operatör merkezli olan bu esaslar, yat ve deniz araçları için, konsol yüksekliği,
dümen yüksekliği, konsol açısı, göstergeler arası ilişkiler ve mesafeler,çevre
şartları gibi kıstaslara göre oluşturulmuştur. Bu başlık altında özellikle deniz
taşıtları’nda kullanılan gösterge ve konsol yerleşim esaslarını diğerlerinden ayıran
esaslar üzerinde durulmuştur. Bunlar;

1- Konsol-Dümen Yüksekliği

2- Konsol (Gösterge) Açısı

3- Göstergeler-Butonlar Arası Mesafe Kıstasları ve İlişkiler, olarak sıralanabilir.

3.1. Konsol-Dümen Yüksekliği

Dümen yüksekliği ortalama insan boyutlarına ve hareket alanı ölçülerine


göre belirlenir. Ayakta durma ve oturma durumları için konsol yükseklikleri
hesaplanmış ve kurallarla belirlenmiştir. (bkz. RESİM-28 ve RESİM-29)

3.2. Konsol(Göstergeler) Açısı

Gösterge panel açıları ayakta ya da oturarak dümeni kullanan sürücünün


bakış açılarına göre belirlenir. Donanım butonları, gösterge, vs. paneller
daha yatay tasarlanır. Okuma açıları da oturarak ve ayakta durma
durumlarına göre ortalama ölçülere göre kurallarla belirlenmiştir. (bkz.
RESİM-28 ve RESİM-29)

3.3. Gösterge ve Butonlar arası Ölçüler ve İlişkiler

Genel itibariyle gösterge ve butonlar için belirlenmiş kurallar bulunmaktadır. Bu


kurallara göre iki buton veya gösterge arası olması gereken mesafe, minimum
olarak belirlenmiştir. Bu minimum değerin dışında tüm göstergelerin derinlik ve
kablolama, havalandırma..vs için bırakılacak boşlukları cihazların kullanım
kılavuzlarından veya yetkili bayilerinden öğrenilir. Değişkendir.(bkz. RESİM-27)
Ayrıca göstergelerin panel üstü ve panel altı boyutları, Sağ-sol el kullanım
dağılımı (örn: Manevra sırsında sağ elle gaz kolu kullanılıyorsa manevra pervanesi
butonlarını sol tarafa koymak lazımdır böylece, aynı anda rahatça kullanım
sağlanır.)

13
RESİM-27 Ernest J. McCormick –Human Factors in Engineering and Design

Work Space and Arrangment

RESİM-28 Henry Dreyfuss – The Measure of Men and Women – Anthropometric Data
Seated at Console

14
RESİM-29 Henry Dreyfuss–The Measure of Men and Women–Anthropometric Data
Standing at Control Board

15
RESİM-30 Örnek bir kumanda konsolu

RESİM-31 Örnek bir açık güverte kumanda konsolu

16

You might also like