TÜRKİYE'DE PAKET ARICILIK SİSTEMİNİN

GELİşTİRİLMESİ OLANAKLARI

PROJE NO:TOGT AG/ TARP-1819

i
i
i
Iı

Iı
i'
PROF. DR. ÇETİN FlRA TLI
DOÇ. DR. METE KARACAOGLU S- 1- 3g LI
i
YARD.DOÇ.DR.H.VASFİGENÇER r< - 3<:;Z: i
ii1

6 7=-, i
-

ŞUBAT2004
ANKARA
ÖNSÖZ

Bal arısı Anadolu'nun çok önemli biyolojik varlıklarından, arıcılık da tarihi boyunca ü/.erinde
yaşayanlarca yapılagelen geleneksel üretim dallarından biridir. Son yıllarda gelenekselliktcn kurtulup
daha büyük işletmeler halinde ekonomik bir faaliyet biçimine dönüşme çabaları izlcn11ll.'ktedir. ('ırctici
örgütlenmeleri ise Türkiye ancılığının varelığı son noktadır.

Hem \ar olan küçük aile anlıklarınııı büyütülmcsindc hem de yeni ancılık işletmeleriııın kurulına"ında

koloni bölmeleri ilc sağlanan yeni arı ailelerinin kullanılması, ne daml/Iık aııa arı 'iOrıılııllıılıı

çözümüne ne de hastalık ve zararlı bulaşık kovanların ülke içinde dolaştırılıııa~ı \c mcdaııa !lek'n
yoğun ölümler nedeniyle verime katkı yapmaktadır

Oysa: IICıkümetlerimizin kırsal gclir sorununa vc işsizliğe çare olarak arılı kman dağııım programları

yürüttükieri, bu çerçevede milyonlarca kovan arının dağıtıldığı ancak tümüne yakııı bir bölüm[ınün

bugün ya~all1adığl bilinmektedir.

A. B. D. 'dc, özcllikle seıi \e u/un kış mevsimi ya~ayan Kanada ile kendi kuzc) hölgcleri ıçın

geli~tirill11i~ ve ba~arılı uygulaması !lörülel1 'paket arıcılık' modelinin ülkemiz için dc uyguıı

dü~ünccsi ile bu proje hazırlanarak TÜBİTAK' a sunulmuş ve desteklenmesi kabul cd i ını i:;;ı ir

Bu proje ile: var olan üretim kolonilerinin bölünmesi yerine üreme hızı yüksck iplerdcıı ;ırı

üreterek miktarı belli arı topluluklarına damızlık niteliklerine göre seçilll1i~ U\ )!1I1l ipli alld

anların \crilmesi ve her tUrlU sağlık denetimlerinin yapılması ile hazırlanan 'pakct anlarııı' ülkeııiıı

uzak noktaları arasında ta~ınabilirliği ve üretim sezonu içerisinde bunlardan \crını ıp

sağlanaımıyacağı araştırıll11l~tır.

Elde edilen sonuçlar, paket arıcılığın kapasite artırımı ve/veya yeni iŞletillL' kurına amaçlı arı

gereksinimini karşılamaya uygun bir yololduğunu göstermektedir. Ege, Akdeniz gihi kı} i hölgl.'lerıııiıı

ko~ulların ın özell ik le uzun ve seıi kı~ mevsimin in yaşaııd ığı doğu bölgeleri 111 izdek i arıc ılık

l~ıaliyctlerinde kullanılmaya hazır koloni üretimi için gerekli iklim ve coğrafık k(ı~lIl1ara 'ialıip (lldl1ğtı

görülınü~tUr.

Ancak doğald ır ki: işletme organ izasyonu, sermaye ve pazarlama konularındaki ba:;arı bi d li/c) i ile
sınırlıdır. Bölgeler arasında hızlı ula~tırnıa engelleri ortadan kaldırıldığıııda. arı taleplerınin

kar~ılannıasında üretim kolonilerinin rasgele bölünerek kullanılması verine istcnilen b[i\[iklüktc

ya~all1a ~ansı çok daha yüksek koloni nüvelerinin üretilmesi ve kullanılması ile sağlıklı \ e \ erimli bir
ancılık yapmak müınkün olacaktır. Damızlık ana arı yetiştiricilerinin, öncelikle vC iiıeilikle dc ) cııi
kurulan ancılık birliklerinin böyle bir iş dalının geliştirilmesinde önderlik yapmaları bckleılıııeliLlır.
İçİNDEKİLER

ÇİZELGELER DizİNİ ................................................................. . ..1\

ŞEKİLLER DİzİNi. ...................................................................................... v

RESİMLER DizİNi.. .............................................................................. vi

ÖZET ................................................................................................... vii

ABSTR.!\CT ........................................................................................... viii

1. GiRİŞ .................................................................................................................................... ı

2. KAYNAK ARAŞTIRMASI. ............................................................................................... .4

2.1. Paket ı\rı .......................................................................................................................4

Paket Arı Üretim Kolonileri ....................................................................................... )

2.3. Paketlerin Doldurulması ve Taşınması ....................................................................... 6

2.4. Paket Anların Kovanlara yerleştirilmesi .................................................................... .

2.5. Paket Anlar ile Oluşturulan Kolonilerin Yönetiıni ...................................................... 8

3 . MATERYAL VE YÖNTEM ............................................................................................ ı o

3.1. Materyal ..................................................................................................................... 1()

3 YönteıTI ........................................................................................................................ ı ı

3 1. Damızlık sürünün kurulınası .................. n................................. ....... . .. _...... ,. II

3 Paket arı üretim kolonileri ................................ ........................... ..... ......... .12

3 . Paket arı ana arılarl11]11 yetiştirihnesi .......................................... " .... o ............... 1

3.2.4. Paketlerin doldurulması ve taşınması ............................................ .... ...... .. ... ı 3

3.2.5. Paket anlar ile oluşturulan koloniler ve performansları .................................. 14

3.2.6. Verilerin istatistik analizleri. .......................................................... ı 6

4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA .................................................................. 1

4.1. Damızlık Kolonilerin Gelişimi ................................................................................. ı 7

ıı
 4.2. Paket An Üretim Kolonilerİ. ........................................................................................ ı 9

4.3. Ana An iJretin1i ......................................................................................................... .

4.4. Paket Anların Gelişimi ............................................................................................... 25

5. SONlJÇ VE ÖNERİLER ..................................................................................................... 35

Kf\ YN/\KLAR ....................................................................................................................... 36

iii
ÇİZELGELER DİzİNİ

Savt~ı No

Çizelge 3.1. Deneme yörelerine gönderilen paket arı sayıları ................................................. ı 3

Çizelge 4.1. Genotip gruplarının kapalı yavru alanları (cm 2 ) .............................................. ı g

Çizelge Genotip gruplarının bal verimleri (kg) ................................................................ 19

Çizelge 4.3 Besleme gruplannın kapalı yavru alanları (cm 2 ) ............................................ 11

Çizelge 4.4. Besleme gruplarının bal verimleri (kg) ............................................................. .

Çizelge 4.5. Farklı genotiplerden ana an yetiştiriciliğine ve yetiştirilen ana anlara ilişkin bazı

değerler. .......................................................................................................... .

Çizelge 4.6. Paket anlar ile oluşturulan kolonİ gruplarının yavru alanları (cm:' l ................ .

Çizelge 4.7. Paket anlar ile oluşturulan kolon i gruplarının arıIı çerçeve ları .............. .

Çizelge 4.8. Paket anlar ile oluşturulan kolonİ gruplarımn bal verimleri

iv
ŞEKİLLER DiziNi

Şekil 4.1. Genotip gruplarının kapalı yavru alanı (cm 2 ) gelişimi .......................................... ı rı

Şekil Besleme gruplarının kapalı yavru alanı (cm 2 ) gelişimi ........................................... 21

Şekil 4.3. Besleme gruplarının bal verimleri (kg) .................................................................. ..

Şekil 4.4. Farklı yörelerde paket arılann yavru alanı (cm 2 ) gelişimi ........................................ 30

Şekil 4.5. Farklı genotipte paket anların yavru alanı (cm 2) gelişimi ..................................... ..

Şekil 4.6. Farklı ağırlıkta paket arıların yavru alanı (cm 2) gelişimi .......................................... 3 ı

Şekil 4.7. Farklı yörelerde paket anların bal verİmleri (kg) ..................................................... 33

Şekil 4.8. Farklı genotipte paket anların bal verimleri (kg) .................................................. 33

Şekil 4.9. Farklı ağırlıkta paket anların bal verimleri (kg) ..................................................... .

v
RESİMLER DİzİNİ

Resim 3.1. Standart kovanlara aktanlmayı bekleyen paket anlar ............................................. 14

Resim 3 Standart kovana aktarılan bir paket an .................................................................. ı 5

Vi
ÖZET

Araştırmanın başlangıç materyalini Aydın Ziraat Fakültesi arılığında Anadolu arısı

CA. m. anatoliaca)'nın Ege ekotipinden 50 kolonİ ve A.Ü. Z.F. Zootekni Bölümü arılığında 30

Kafkas arısı CA. m. caucasica) kolonİsi oluşturmuştur. 1998 yılında gelişmeleri izlenen her 2
sürüden ı 999 yılında birer damızlık koloni seçilmiş ve Ankara'da bu damızlıklardan

yetiştirilen ana arılar yapay tohumlanmışlardır. Yapay tohumlanmış ana anlar ile Aydın'da

EXK KXE ve KXK genotip gruplan kurulmuştur. Genotip gruplarının gelişmeleri 2000 yılı

ilkbaharında izlenerek paket arı ana arılarının ana hattı olan EXK ve KXE genotip grubundan
birer damızlık koloni seçilmiştir.

Aydın'da 17.05.2000 tarihinde 25 adet paket arı üretim kolonisi kullanılarak 1.0 kg ve
1.8 kg ağırlığında 30'ar paket arı doldurulmuştur. Her 2 ağırlık grubundan ı 5 pakete KXE
genotipinden, diğer 15 pakete ise EXK genotipinden yetiştirilmiş ana anlar kafes içinde
yerleştirilmiştir. Ankara, Van ve Tokat yörelerİndeki arılıklara 2 farklı ağırlıkta ve 2 farklı

genotip grubundan ana anya sahip 5'er paket arı, toplam 20'şer paket arı, 18-20 Mayıs 2000
tarihlerinde nakledilmişler ve kovanlara aktarılmışlardır. Paket arılar ile oluşturulan

kolonilerin mevsim boyu gelişimleri izlenmiş ve mevsim sonunda bal verimleri saptanmıştır.

Van'daki anlığın bal verimi (7.3±1.03 kg) hem Ankara'daki arılığın (12.3± 1.62 kg)
hem de Tokat'taki arılığın (l4.7±1.19 kg) bal veriminden farklı (P<O.OI), Ankara ve
Tokat'taki anlıklarının verimleri arasındaki fark ise önemsizdir. EKXE genotipli paket
arıların bal verİmlerİ (l1.31.17 kg ve 11.6±1.26 kg) farklı bulunmamıştır. Oysa paket ağırlığı

bal verimini etkilemiştir (P<O.OI). Her 3 yörede de daha yüksek verimli olan 1.8 kg'lık

paketlerin bal verimi ortalamasının 14.3±1. 14 kg, 1.0 kg'hk paketlerin ise 8.5±l.OO kg olduğu

·saptanmıştır.

ANAHT AR KELİMELER: bal arısı, paket arı, ana arı, bal verimi

vii
ABSTRACT

The initial matcrials of this rcsearch project eonstituted 50 colonjcs 11'0111 Aegcan
eeotype of Anatolian ho ney bee (A. 111. ww/o/iaca) in Agrieultural Faeulty in Aydın and ]0
Caueasian honey bee (A. 1l1. caııcasica) colonİes in the apiaı'y of Agrİcultural hıcul 111

Ankara. The performanees of t\\O stoeks were observed İn ı 998. One breeder colom \\as
sclcctcd from each stoek and sister queens were re are d from breeder eolonies in 1999. These
Aegean (E) and Caucasian (K) queens were inseminated instrumentally in Ankara to estabiish
EXK. KXE and KXK genotype groups in Aydın apiary. The developmel1ts and broml rearing
activities of colonİes in gel10type groups were recorded periodically l!'tm) early spring
tthrough summer İn 2000. By means of colony development records. two co!oııies \\cre
sclec1ed from EXK and KXE genotype groups as mother lines of the queens reared Itır

packages.

Sixty shipping eontainers having two different dimensions for ı.o kg and 1.8 kg or
bees were filled by shaking bees from 25 package bee produeing eolonies in Aydın İn r\lla)

17. 2000. Sixty shipping cages were filled with ı.o kg of bees (30 cages) and 1.8 kg of bees
(30 eages) with cage d laying queens reared from each genotype in May 17. 20()O İn Aydın.

The packages (n=20 for eaeh loeation) shipped from Aydın to eaeh apiary in ı\nkara. Tokat
and Van provinees were compared in terms of their performances.

The mean yicld of the apim'y in Van (7.3±1.03 kg) was lower than bııth the mean

yields of the apiaries in Ankara and Tokat (12.3± 1.62 kg and ı 4. 7± 1.19 kg: P 0.01 l. The
differenee between the mcan yiclds of apiaries in Ankara and Tokat was ııot i ticaııth

differen1. The genotype did not affeet the produetivity. whereas the package \\eight alTeeted
the ho ney production (P<O.OL). The mean yields of EKXE packages and k.1:XI· packages
were found 11.3±1.17 kg and l1.6±1.26 kg respeetively. 1.8 kg-packagcs (]+-114 kg)

were more produeÜve than 1.0 kg-packages (8.5± 1.00 kg) in every experiınental locatioıı.

KEY WORDS: honey bee. package bee. queen. honey yield

Viii
1. GİRİş

Arıcılık, günümüzdc öncelikli amaçları farklı da olsa gelişmiş vc gelişmekte olan

ülkelerde önemli bir üretim dalı sayılmaktadır. Birinci grup ülkelerde daha çok bitkisel
üretimdeki yadsınamayan katkısı ile öncelik alırken, diğer grup ülkelerde bir iş dalı ve gelir
kaynağı olarak önem taşımaktadır.

Türkiye 'de bir yandan sanayileşme ve kentleşme süreci yaşanırken diğer yandan halen
yüksek sayılabilecek hızlı nüfus artışı sürmekte, tarım arazileri ve tarım işletmelerinde

küçülme devam etmektedir. Kırsal kesimde yaşayan nüfus gelir dağılımında yeterince pay
alamamakta, sağlıklı ve dengeli beslenememekte, geleneksel tarım tekniklerinden
kurtulamamakta, ekonomik tarım faaliyetlerine geçememekte ve ürün çeşitlendirip gelirini
artıramamaktadır (ANONİM, 2(01).

Yirmi birinci yüzyıla girişle birlikte Türk tarımı yapısal değişime zorlaı1l11akut

geleneksel üretim yöntemleri ve politikaları terk edilmeye çalışılmakta, kaynakların daha

etkin kullanımına yönelik çabalar sonucu ürün deseni, miktarı ve fiyatını belirlemede yeni
politikalar gündeme gelmektedir. Türk tarımında yaşanan ve yaşanacak hızlı \e sancılı beş

yıllık dönüşüm sürecinde (2000-2005) tarımdaki aktifnüfusun % 40'lardan (~() 'S'lere ineceği

tahmin edilmektedir. Bu süreç içerisinde sıkıntıyı daha çok üretim f~ıktörlcri içerisinde doğa

ve işgücünün ağırlıklı olduğu, verimliliği düşük. modern girdi kullanımı yetersi/.. \e

küçük işletmelerin yaşayacağı belirtilmektedir (ÖZÇELİK ve PAKSOY, 200 I).

Geleneksel üretim yöntemlerine bağlı. verimliliği düşük. örgütsüz \c sahipsiz ancılık

:;ektörünün bu süreçte en çok etkilenecek alanlardan birisi olma olasılığı güçlü görünmektedir.
O halde tahminen 30 bin ailenin geçimini sağladığı ve 200 bin ailenin gelirine katkı sağladığı

arıcılığımızın hızla yapısal dönüşümünü sağlayacak politikaların üretilme zoruııluluğu en acil

sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu amaçla eğitim ve araştırma, damızlık. hastalık ve
zararlılar gibi verimliliği sınırlayan sorunların çözümüne yönelik çabaların sürdürülmesi ilc
birlikte örgütlenme ve yeni gıda kodeksinin devreye girmesiyle geleneksel pazarlailla
yollarının tıkanmasına karşın ürün çeşitlendirme. değerlendirme ve pazarlanı~ı konUldrında

çözümlerin üretilip pratiğe aktarılma zorunluluğu vardır. "Türkiye 'de jlaket .ıncdık

S'isteminin Geliş/irilmesi Olanaklan" isimli proje, Türkiye arıcılığının yapısal sorunlarınııı

çözümüne katkı yapmak amacıyla dünyada geçmişi eski, ancak ülkemiz için yeni bir çalışma

olarak planlanmış ve yürütülmüştür.

Serin iklim bölgelerinde kış döneminin uzun ve sert geçmesi arıcılık işletmelerinin

girdi maliyetlerini ve kolonilerde kış kayıpları riskini önemli ölçüde artırmaktadır. Kuzey
Amerika 'nm kuzey bölgeleri ile güney bölgeleri arasmdaki iklim t~ırklılığı kışlatma

sorununun ekonomik olarak çözümünde daha uygun bir sistemin ortaya çıkmasına olanak
sağlamıştır. "Paket aneıiık" adı verilen bu sistemde kuzeyli arıcılar kolonilcrİnİ kışlatmak

yerine baharda güneyden arı satm almayı daha ekonomik bulmuşlardır. Zamanla kuzeyli
üreticilerin artan talepleri güneyli arıcıları arı ve ana arı üretimine yönel tmiştir. Böylece
kuzeyde bal üretimi, güneyde ise arı üretimi ağırlık kazanmıştır (TUeKER, 1980:
AMBROSE, 1992; LAlDLA W, 1992).

Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri başta olmak üzere kırsal kesimde yaşanan

işsizlik baskısmm azaltılması ve bu yörelerdeki arıcılık potansiyelinin daha iyi

değerlendirilmesi amacı ile çeşitli kamu kurumları kaynak ya da kolcmi
dağıtmaktadırlar. Bölgeye özellikle Akdeniz ve Bölgeleri 'nden satm alınarak getirilen
koloniler sonbaharda gerekli bakım, besleme, hastalık ve zararlılar ile ilgili önlemlerin
almamaması nedeni ile kış döneminde büyük ölçüde ölmektedir. Bir sonraki yıl

uygulama tekrar gündeme gelmekte, ayrılan kaynaklar arıcılığm gel

sorununun hafifletilmesine önemli bir katkı sağlayarnamaktadır.

Türkiye'de arıcılık kırsal refahm artırılması ve sermaye oluşumunun sağlanması,

işsizlik sorununun hafifletilmesİ, özellikle topraksız orman köylerinin kalkındınlmas! ve

toplumun sağlıklı beslenmesi sorunlarının çözümünde katkılar sağlayacak önemli bir araçtır

(FlRA TLI ve GENÇER, 1994). Bu araçtarı yeteri kadar yararlanmada paket arıcılık

uygulaması olanaklı yollardan biridir. Kuzey Amerika'da yoğun olarak uygulanan paket
arıcılık sistemİnin ilkbaharda arı üretimine son derece uygun Akdeniz Ye ile nektar
akımmın kısa. ancak yoğun olduğu Kuzey ve Doğu Anadolu Bölgelerine kazandırılması

olanaklıdır. Böylece bu bölgelerde yaşanan yoğun kış kayıpları önlenebilecek. kışlatma amacı

ile ayrılan balın tasarrufu sağlanacak, daha fazla bilgi ve emek gerektiren sonbahar \c

ilkbaharda bakım, besleme, hastalık ve zararlılarla mücadele gibi uygulamalara gerek

kalmayacaktır. Bu yolla Kuzey ve Doğu Anadolu'da, ağır işsizlik sorunu ile karşı karşıya

kalmış kişilere ucuz ve kolay İstihdam olanağı sağlanabilecektir. Ülke genelinde tüm

2
koloniler varroa paraziti ile bulaşık durumdadır. Yine aynı şekilde anlıkların yaklaşık

% 70'inde kireç hastalığı, % 20'sinde Amerikan Yavru Çürüklüğü hastalığı mevcuttur

(KAFTANOGLU, 1994). Paket anclIık ile ancılığa yeni başlayanlara ve kolonİ sayısını
artırmak ya da kolonilerini güçlendirmek isteyenlere sağlıklı ve ucuz kolonİ bulma olanağı

sağlanacaktır. Elde edilen araştırma sonuçları hayata geçtiğinde ekolojik koşulları an

üretimine uygun ve ülkemizde en fazla koloniye sahip olan Akdeniz ve Ege Bölgesi'nde
ancılann an üretmeleri teşvik edilerek gelirlerini artırıcı yeni olanaklar sağlanacaktır. Ana arı
üretim işletmelerinin kurulması ya da kapasitelerinin artması da hem damızlık sorununun
çözümüne hem de istihdam sağlayarak plan hedefleri doğrultusunda ilerlernelere yol
açacaktır. Paket ancılık sistemi, gün geçtikçe daha yoğun yapılan gezginci aneılığın olumsuz
etkilerini azaltacak ve örgütlenme sorunun çözümüne katkı sağlanacaktır. Son olarak paket
ancılık uygulaması üniversite, kamu kurumlan ve ancılar arasında işbirliğini ve yeni
teknolojilerin kullanımını hızlandıracaktır.

3
2. KAYNAK ARAŞTIRMASI

2.1. Paket Arı

Amerika Anakarası'mn kuzey bölgeleri ile güney bölgeleri

farklılığı, kolonilerin kışlatılması sorununun ekonomik çözümünde bir
rY'Ip'upn ve anclIık" adı verilen bir ancılık sisteminin
olmuştur (AMBROSE, ı 992), Paket ancılık ilk kez 1879 yılında

önlemek amacı ile başlatılmış,

ancıIıkta önemli bir üretim kolu haline gelmiştir

ancılık ABD 'nin eyaletleri ile

ve Kore arasında

iken yönelik çalışmalar sürdürülmektedir

teli kaplı,

çeşitli an adı verilınektedir.

üreticilere 1.0 cm
boyutunda, 1 ve aym,
amacı ile 6 cm
pa~:eıe alındıktan 1:
şurubu doldurulmuş ana arı

tutturuIduğu lA
an bulunur JAY, 1983; et
paket ana ardı da ana arısız satılır

ve sağlıklı koloniIerden
hastalıklannın bulunmamasıınn, an ve
önleınlerin alınmasının, ana olmasının,

kolonilerin randımanının ve talebin artınasına neden olduğu

(DOGAROGLU ve an üretiminde kullamlacak

anya sahip olınalannın arı üretiminin 10
2 an elde 3 fazla arı almamn
kuluçka üretimini olumsuz ileri sürülmektedir (DOGAROGLU, i
kuzey eyaletlerinde ve Kanada'da yapılan araştırmalarda, soğuk iklim

4
 kolonilerde önemli ölçüdekış kayıplarının olduğu, erken ilkbaharda kovanlara aktarılan ı.o

ve 1.4 kg' lık paket arıların verimlerinin çoğu kez kışlayan kolonilerden yüksek olduğu

saptanmıştır (NAUMAN et al, 1990; SZABO and HElKEL, 1987). Bu nedenle Kanada'da bal
hasadından sonra, ağustos sonu eylül başında kolonilerin söndürüldüğü, ertesİ yıl ilkbaharda
satın alınan paket arılar ile arıcılık yapıldığı bildirilmektedir (NELSON and JA Y. ı 982).

Paket arıların ayrıca kışlayan zayıf kolonilerin güçlendirilmesi ve belirli dönemlerde

tozlaştırma için koloni oluşturmada kullanıldığı da belirtilmektedir (TUCKER, 1980~ PENG
et al, 1984; KAFTANOOLU, 1990).

Paket arı ABD 'nin yoğun olarak Alabama, Florida.. Georgia, Louisiana, Mi ssissippİ ,
Teksas, KaIifomiya Eyaletlerinde üretilmektedir (NELSON and JA Y, 1982). Sadece
Kalifomiya Eyaleti'nin paket an üretİmİ 300-400 tondur ve toplam arıcılık gelirinin % 20'si
paket arı satışlarından elde edilmektedir (PENG et al, 1984). Üretilen paket anların çoğu
ABD'nin Kuzey eyaletleri ve Kanada'ya gönderilmektedir. Kanada'nın bal üretiminin
% 80'ini sağlayan Prairie Bölgesİ'nde i 980'li yıllarda kışlayan 100 bin koloniye karşılık 275
bin paket arı kolonilerinde bal üretildiği, aynı yıllarda tüm Kanada' da ortalama bal veriminİn

53.1 kg iken bu bölgede 62.2 kg olduğu bildirilmektedir (NELSON and .lAY. 1982). Paket
ancılık Kuzey Amerika'nın yanı sıra Avustralya, Yeni Zellanda ve Rusya'da uygulanmakta
ve ülkeler arası arı ticareti paket arılar ile yapılmaktadır (NELSON and JA Y, 1982;
SOMERVILLE, 1992; DOGAROGLU ve ark., 1992).

2.2. Paket Arı Üretim KolonUeri

Paket arı üretim kolonilerinin hazırlanması işlemine ağustosta ana arıların denetimi ve
. verimsiz olanların değiştirilmesi ile başlanır. Sonbaharda kuvvetli olan koloniler kasım ayında

yavruları yetersiz olsa bile bol miktarda genç ergin arı içerirler. İzleyen ilkbaharda paket arı

üretimi için kullanılacak kolonilerde 25-35 kg bal ve 1 300-1 800 cm 2 polen alanı bulunması
gerekir. Bal ve polen eksikliği kuluçka etkinlikleri başlamadan önce giderilmelidir (HARBO.
1986; DOGAROGLU, 1987). Üretim yapılacak kolonilerin ilkbaharda ergin arı sayısını
artırmaları çok önemlidir. Bu nedenle kolonilerin üretim dönemine güçlü girmeleri için doğal

yiyecek kaynakları yetersiz olduğu durumlarda şurup ve polen içeren yemler ya da polen
ikame yemleri ile beslenmeleri gerekir (PENG et al, 1984; MARINESeU and
MICHAILESCU, 1985; SZABO and LEFKOVITCH, 1989; LAIDLAW, ı 992).

5
 Üretim kolonilerinin beslenmesİ kadar besleme zamanı da önemlidir. Sonbaharda
şurup ve polen ikame yemleri ile beslenen kolonilerin sonbahardan başlayarak paketlerin
doldurulmasına kadar beslenenlerden, ilkbaharda beslenenlerden ve sadece şurup ile
beslenenlerden daha fazla arı ürettikleri ve daha ekonomik oldukları saptanmıştır (PENG et al,
1984).

Paket arı üretim kolonilerinin ilkbaharda 18 bin dolayında ergin anya ulaşmaları

istenir. Sonbaharda yeterli gıda stoklarına sahip kolonilerin arı dağıtım dönemi başlangıcında

18 bin işçi arı varlığına ulaşmaları daha kolay sağlanır. Bir paket arı üretim kolonisinden LO
gün ara ile 2 kg arı silkerek en fazla paket ansı üretilir. İlkbaharda 60 günlük üretim dönemi
süresince 17 kg arı elde etmek olanaklı ise de koloniye zarar vermeksİzİn 14.5 kg an
silkilebmr (DOGAROGLU, 1987).

2.3. Paketlerin Doldurulması ve Taşınması

Paket arı, ana arılı olarak talep edilmiş ise içerisinde mutlaka genç, yumurtlayan bir
ana arı bulunmalıdır. Paketlerin ana arıları, aşılama yöntemi ile üretilir (LAIDLA W, 1992).
Yaşlı işçi ve erkek arıların pakete girmelerini önlemek için paketler öğleden sonra doldurulur.
Arıların paketlere doldurulmasında silkme kutusu ve siIkme hunisİ yöntemi olarak
adlandırılan iki farklı yöntem uygulanır (NELSON and JA Y, 1982; JA Y, 1983;
KAFTANOGLU, 1990; LAIDLAW, 1992).

Silkıne kutusu yönteminde, tabanında ana arı ızgarası bulunan, standart kovan gövdesi
büyüklüğündeki huni silkme kutusu üzerine yerleştirilir. Arı alınacak kovanın ikinci katı

huninin üzerine oturtulur. Petekler üzerindeki ar11ar huni içine silkilİr. İşçi anlar ızgaradan
geçerek kutuya inerler. Ana arı silkilen peteklerden birinde ise ızgaradan geçemedİğİ için
yakalanarak tekrar kovana verilir. Si1kme hurusİ yönteminde ise öncelikle silkilecek koloninin
ana arısı bulunur ve bir çerçeve ile kuluçka1ığa yerleştirilir. Diğer peteklerdeki anlar huni
yardımı İle paketlere silkilir (YORK, 1984).

Paketlerin doldurması sırasında tartımlar yapılır. Havalandırması yeterli olmayan ya

da açıkta bırakılan paketlerde arılar kısa süre içinde yaşamlarını yitirirler. Bu nedenle paketler
doldurulduktan hemen sonra serin bir yere alınmalıdır. İşçi arıların doldurulmasından sonra,
ana arılı satılacak ise ana arı kafesi paketin üst yüzeyindeki yarığa tutturulur. yemlik

6
 yerleştirilir ve içerisine 1 litre dolayında şeker şurubu konur. Kapağı kapatılan paket taşımaya

hazır hale getirilir (NELSON and JA Y. 1982; JA Y, 1983).

Paketlerin taşınması genellikle bu amaca uygun olarak düzenlenmiş kamyon ile

yapılır. Kamyon havalandırmalı olabilir ya da kasası taşıma sırasında havalandırma)'ı
sağlayacak şekilde düzenlenir. Bir seferde 1 500-2 000 paket taşınır. Kamyona yüklenmeden
önce, elde taşıma kolaylığı ve kamyon ile taşınması sırasında daha iyi havalandırma sağlamak

için her paket arasında 30 cm boşluk olacak şekilde çıtalar ile birbirine tutturulur (NELSON
and lAY, 1982;OOGAROGLU, 1987;NAUMANetal, 1990).

Taşıma sırasında dikkat edilmesi gereken en önemli konu sıcaklık denetimidir.

Aralarında çıtalar bulunan paket grupları aşağıdan yukarıya, önden arkaya ve soldan sağa
havalandırma sağlanacak şekilde kamyona yüklenir. Taşıma sırasında sıcaklığın artması

arıların sürekli hareket etmelerine. dolayısı ile ısının daha da artmasına yol açar. Özellikle ana

arısız paketlerde salkım oluşması daha güç ve hareket daha fazla olur. Bu sorunu gidermek ve
arı hareketini azaltmak için ana arısız paketlerde yapayana arı feromonlan kullanılmaktadır
(NAUMAN et al, 1990).

2.4. Paket Anların Kovanlara Yerleştirilmesi

Paket anlann kovanlara aktarılmasında paketlerin kullanım amacına uygun olarak

ekipman ve yöntemlerde bazı farklılıklar vardır. Aneılığa yeni başlayanlara paket arıları temel
petekli çerçeveler yerleştirilmiş kovanlara aktarmaları önerilirken, düzenli olarak paket arı
kullanan ve aynı yıl bal üretmeyi hedefleyen arıcıların bazı ön hazırlıklar yapmaları
. gerekmektedir (NELSON and JA y, 1982; AMBROSE, 1992; LAIOLA W, 1992).

Paketler gelmeden önce arılık yeri belirlenmeli ve kovanlar hazırlanmalıdır. Koyanın

ortasına ana arının yumurtlaması için kabartılmış 3-4 çerçeve yerleştirilir. Bu çcrçeYelerin iki
yanına bir önceki yıldan saklanmış birer tane polenli ve ballı çerçeve konur. Koyanların uçuş

delikleri daraltılır ve yerlerine yerleştirilirler (LAIOLA W, 1992).

Paketler arılığa ulaştığında aktarılmaları mümkün değil ıse bir süre bekletilebilir.
Paketlerin genellikle serin ve karanlık yerde tutulmaları önerilir. Ortam sıcaklığının 14 IlC den
24 °eye çıkması ile arı kayıplarının arttığı, ışığın tek başına kayıplar üzerinde etkili olmadığı
ancak sıcaklık ile birlikte arı kayıplarını artırdığı, 14 oC' de 48 saat süre ilc tutulan paketlerde

7
bekletilmeden aktarılanlara oranla arı kayıplarının artmadığı bildirilmektedir (.lAY, 1983).
Paketlerin serin günlerde ya da akşam üzeri kovanlara aktarılmaları önerilir. Bövlelikle
arıların gece süresince yuvalarını tanımaları ve ertesİ gün ilk uçuşa çıkmaları sağlanarak

şaşırma nedeniyle ortaya çıkacak arı kayıpları azaltılır. Çok soğuk ve karlı günlerde koloni
düzeninin kurulması zorlaşaeağı için aktarmaktan kaçınılmalıdır cnJCKLR, ı 980: Ji\ Y.
1983: KAFTANO(]UL ı 990: LAIDLA W, 1992).

Paket anların kovanlara aktarılmasında iki farklı yöntem uygulanır. Silkme \önteıııİ

de denilen birinci yöntemde. kovanın ortasındaki 3-4 çerçeve çıkartılır. paketin yemliği alınır

ve anlar yemlik deliğinden kovan içerisine kuvvetlice silkilir. Ana arı kaksinin tel kısmı

açılarak ana arı, an kümesi üzerine bırakılır ve çerçeveler tekrar yerleştirilir. İkinci yöntem
olan aktarına yönteminde ise yemlik çıkartılır ve ana an kafesi açı larak ana arı paketteki
arıların içine serbest bırakılır. Kovan içinden dört çerçeve çıkartılır ve tel yüzeylerden hirisi
açılarak paket kovandaki boşluğa bırakılır. Paket hoşaldıktan sonra alınarak yerine çen;e\eler
yerleştirilir. Genellikle silkme yönteminin arı kayıplarını artırdığına inanı!ır. Aktarıııa

yönteminin arı kayıpları üzerinde etkisİnin olmadığı belirtilmektedir (.fA Y. 19X3 I,

2.5. Paket Anlar ile Oluşturulan Kolonilerin Yönetimi

ABD' de arıeılığa yeni başlayanlar 1.0 kg'lık, bal üretimi yapanlar lA kg' Iık paketler
kullanırlar. Kanada'da ise bal üretiminde yoğun olarak ı.o kg'lık paketler kullanılmaktadır.

Bu miktarların paketlerin yerleştirilmesi sırasında bölge ve hava koşullarındaki yıllık

değişmelere karşı en güvenilir miktarlar olduğu belirtilmektedir (.fA Y. 1983: AMBROSL

ı 992: LAIDLA W. 1992).

ABD'nin kuzey eyaletlerinde. özellikle yoğun nektar akımının erken başladığı

yörelerde 1.8 kg'lık paketler de talep edilmektedir. Ancak 1.8 kg'lık paketlerin gelişmeleri iyi
olmakla birlikte geç ilkbaharda sıcaklık nedeni ile taşıma güçlükleri ve ana arı kabullerinde
sorunlar yaşandığı bildirilmektedir (NELSON and .lAY, 1982; JA Y. 1983: NAlll'vli\N et aL.
ı 990). Yine hazı arıeıların, içerisinde iki ana arı bulunan paketler talep ederek bunları arılıkta

böldükleri helirtilmektedir (JA Y. ı 983).

Paket anlar nisan ayı sonuna kadar kovanlara alınırsa koloni serin iklim bölgesindeki
yoğun nektar akımına güçlü girmektedirler. Kolonİ en yüksek güce ı2 hafta sonra ulaşır.

Paket anlar ile hal üretimi yapmayı amaçlayan ancılar üç ana konu üzerinde durınalıdırlar.

8
Birincisi. bölgenin ana nektar akım dönemi, ikincisİ koloninİn bu döneme ergın an
bakımmdan güçlü girmesi, üçüncüsü ise yoğun nektar akımı sonrası uygun hasat zamanı ve
kolonilerin elden çıkarılmasıdır. Paketlerin kovana aktarılması ile yoğun nektar akımı

başlangıcı arasındaki sürenin çok kısa olması nedeniyle bu döneme güçlü kolonilerle girilmesi
üzerinde durulması gereken en önemli konudur (SZABO and LEFKOVITCH. 1989).

Paketler kovanlara aktarıldıktan 4-7 gün sonra İlk denetimler yapılır ve ana annın

varlığı saptamr. Ana arı yoksa yenisi verilir. Üç hafta sonra yapılan ikinci denetimde ana

arısız ya da dölsüz yumurta yumurdayan ana arılı koloni varsa bunlara ya ana arı verilir ya da
güçlü bir kolonİ İle birleştirilir. Üçüncü ilkbahar denetimi 4-6 hafta sonra yapılır. Bu
denetimde kolonide bal, polen ve hastalık durumu incelenir ve 6-8 çerçeve ulaşanlanı

ballık ilavesi yapılır. Bu tarihten sonra 9- ı o gün ara ile kolonİnin gıda stokları. hastalık olup
olmadığı, balhk gereksinimi ve oğul verme eğilimi incelenerek gerekli düzenlemeler yapılır

(NELSON and JA Y, 1982).

İlkbaharda polen ve nektar kaynaklarımn yetersiz olduğu zamanlarda kolonilerin

polenli yemler ya da polen ikame yemleri ve şurup ile beslenmeleri gerekir. Yoğun nektar
akımı döneminde ise kovanda boş yer bulundurmak önemlidir (SZABO and HEIKEL, ı 987).

Bal üretimi hedeflenmiş ise ağustos ayı sonu ya da eylül ayı başında koloniler
öldürülür. Bu dönemde kolonİnin ergin an miktarı çok yüksektir ve ürettiklerinden daha üızla

tüketider. Anlar öldürüldükten sonra kovan havalandırılır, petekler üzerindeki arılar

temizlenİr ve kovan gelecek yıl için hazırlanır (NELSON and JA Y, 1982; JA Y. ı ).

9
3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

Araştırmada an materyali olarak, Türkiye ancılığında güncelliğini koruyan Anadolu

arısı (A. m. anatoliaca)'nın Ege ekotipi ve Kafkas ırkı (A. m. caucasica) kullanılmıştır. Bu iki
genotip hem mevcut ana arı üretim birimlerinin kullandıklarını savundukları damızhklardır

hem de gezgincilikte kolonUerin taşındığı bölgeleri temsil etmektedirler. Bu projede Ege

ekotipi (E) ve Kafkas ırkı (K); yapay tohumlama ile oluşturulacak karşılıklı melez sürüde Ege
arısının hızlı üreme ve güçlü koloni oluşturma özelliklerini, Kafkas ansının ise kısa, kurak yaz
ve sert kış mevsiminin yaşandığı karasal iklim koşullanna dayanıklılık ve yüksek bal verimi
özelliklerini kombine etmek amacı ile seçilmişlerdir.

Üç yıl süreli olarak planlanan araştırmaya hem paket arılann üretiminde hem de paket
anların ana anlarının ebeveynleri olan karşılıklı melez sÜTÜnün (KXE ve EXK)
oluşturulmasında kullanılmak üzere 1998 yılı Nisan ayında Ege ekotipi özelliklerini taşıyan

50 koloninin satın alınması ile başlanmıştır. 1998 yılı üretim döneminde Aydın Ziraat
Fakültesi'nde tutulan bu koloniler içinden bir damızlık koloni seçilerek kız kardeş ana arılar

yetiştirilmiştir. Bu ana arılar ile Aydın'da 30 adet damızlık Ege kolonisİ oluşturulmuştur.

Melez sürünün oluşturulmasında kullanılacak Kafkas sürünün elde edilmesinde ıse

kısıtlı proje olanakları nedeniyle, koloni yerine ana an satın alımı tercih edilmiştir. Bu amaçla
1998 yılı Ağustos ayında Artvin-Borçka Camili Köyü'nden 30 adet Kafkas ırkı ana arı satın

alınmıştır. Bu ana anlar da Ankara' da ana arısı alınan eşit güçteki kolonilere kabul
ettirilmişlerdir. Böylece projede ön görüldüğü gibi araştırmanın başlangıç materyali Ege
sürüsü Aydın'da, Kafkas sürüsü Ankara anlığında oluşturulmuştur.

Araştırmada kolonileri barındırmada standart Langstroth kovanlar, ana arı üretiminde

strafor çiftIeştirme kutuları, yapay tohumlamada Schley marka yapay tohumlama seti, paket
anlann taşınmasında 15.0x22.5x30.0 cm ve 15.0x22.5x40.0 cm boyutlarında paketler
kullanılmıştır.

10
3.2. Yöntem

3.2.1. Damızlık sürünün kurulması

Aydın' da kışlatılan Ege sürüsünün ve Ankara' da kışlatılan Kafkas sürüsünün

oluşturulmalanndan 1999 yılı kış çıkışına kadar geçen sürede (1998 sonbaharı-1999 ilkbahan
arası) üreme ve kışlama özellikleri tutulan kayıtlar ile izlenmiştir. Aydın'da kurulacak
damızlık sürünün ana arılarını yetiştirmede ve yapay tohumlamada damızlık ana ve erkek
kolonisi olarak kullanmak amacı ile 1999 yılı Mart ayı ortasında Ege sürüsünden hızlı üreme
özelliği gösteren ve kışlama yeteneği iyi olan 5 koloni seçilerek Ankara anlığına

nakledilmiştir. Kafkas sürüsü ile birlikte bu kolonilerin Orta Anadolu koşullarında da

gelişimlerinin izlenmesine Mayıs ayı ortasına kadar devam edilmiştir.

Ankara arılığında ana arı yetiştiriciliğine bölge koşulları altında Mayıs ayı ortasında

başlanmıştır. Bu tarihe kadar tutulan kayıtlar göz önüne alınarak her iki genotip grubundan
seçilen birer damızlık koloniden ana arılar yetiştirilmiştir (LAIDLA W, 1985). Kafkas ve Ege
genotipinden yetiştirilen ana arılar Haziran ayı içerisinde yapay tohumlanmışlardır. Ege
ekotipinden yetiştirilen ana anlar Kafkas sürüsünün erkekleri ile Kafkas ırkından yetiştirilen

ana anlar ise Ege ekotipi erkekleri ile ve Kafkas sürünün devamını sağlamak ve melez
genotipler ile karşılaştırmak amacıyla kendi sürüsünden erkek anlar ile yapay
tohumlanmışlardır (MORITZ, 1989).

Çiftleştirme kutularında yumurtlamalan izlenen yapay tohumlanmış ana anlar 1999

yılı Temmuz ayının sonuna doğru Aydın deneme anlığına nakledilmiş ve burada ergin an,
yavru ve besin stoku bakımından eşitlenmiş (5 çerçeve ergin an, 4 çerçeve yavru) yeni
kolonilere Eylül ayı başında kabul ettirilmişlerdir. Bu şekilde 9 adet Ege X Kafkas (EXK), 7
adet Kafkas X Ege (KXE) ve 7 adet Kafkas X Kafkas (KXK) kolonisinden oluşan damızlık

sürü kurulmuştur.

Damızlık kolonilerin kışlatılmalannın ardından 2000 yılı Şubat ayının ikinci

yarısından Temmuz ayının ikincİ yarısına kadar kapalı yavru alanları 8 kez ölçülmüştür

FRESNA YE and LENSKY, 1961) Damızlık kolonilerin üreme etkinliklerİnin yanı sıra

mevsim sonu bal verimleri saptanmıştır. Bu yolla paketlerde kullanılacak ana anlann
yetiştirileceği damızlık kolonilerin belirlenmesi amaçlanmıştır.

ıı
3.2.2. Paket an üretim kolonileri

Projede ön görüldüğü gibi paket arı üretim kolonilerini uygun besleme yönteminin
saptanması ve paketler için belirli miktarda ergin arı alımının koloni gelişimi üzerİne yıpratıcı

etkisinin olup olmadığının belirlenmesi amacıyla ADÜ Ziraat Fakültesi arılığında Ege
genotipinden yetiştirilen kız kardeş ana arılar kabul ettirilerek eşitlenen (5 çerçeve ergin arı,

650-880 cm2 yavru, 2 çerçeve bal, 1 çerçeve polen) 25 koloni 1999 yılının Eylül ayında her
grupta 5 koloru olacak şekilde beş besleme grubunda denemeye alınmışlardır. Şeker şurubu

ile beslenen koloniler kontrol grubunu (grup I) oluşturmuştur. Her besleme döneminde ı.

gruba sadece şeker şurubu (500gr şeker + 300 ml su karışımı/koloni), II. gruba 500 gr pudra
şekeri + 50 gr polen karışımı kek/koloni, III. gruba 500 gr pudra şekeri + 50 gr polen karışımı

kek + 1 gr C vitamini/koloni, IV. gruba 500 gr pudra şekeri + 50 gr polen karışımı kek + 400
mg E vitamini + 400 mg K vitamini + 200 mg A vİtaminilkoloni, V. gruba 500 gr pudra
şekeri + 50 gr polen karışımı kek + 200 mg Bı vitamini + 200 mg B6 vitamini + 500 mg B2
vitamini/ko loni diyetleri uygulanmıştır.

KolonHer 1999 yılı Ekim ayında ı O gün ara ile 3 kez yemlenmiştir. Besleme
uygulanmayan Kasım 1999-0cak 2000 döneminin ardından II Şubat 2000 tarihinden
başlayarak 10 gün ara ile 10 kez besleme uygulanmıştır. Kapalı yavru alanı ölçümleri besleme
uygulamalarını izleyen günlerde yapılmıştır. 1999 yılı Ekim ayında 2 kez ve 2000 yılında 22
Şubattan 4 Temmuz'a kadar 10 kez kapalı yavru alanları ölçülmüştür. Tüm deneme
kolonilerinden 17 Mayıs 2000 tarihinde paket an oluşturmak üzere ı.5 kg ergin arı

silkilmiştİr. Kolonilerden bal hasadı Temmuz ayı ortasında yapılmıştır.

3.2.3. Paket an ana arılannın yetiştirilmesi

Paketlerde kullanılan ana arılar, 1999 yılında yapay tohumlanmış ana arılar ile
oluşturulan ve üreme ve kışlama yetenekleri belirlenen kolonilerden damızlık olarak seçilen
birer KXE ve EXK kolonisinden 2000 yılı Nisan ayı başında Aydın'da yetiştirilmişler ve Ege
ekotipinin egemen olduğu bölgede çiftleştirilmişlerdir. Böylece paketlerde kullanılacak ana
ardarın KXE ve EXK genotiplerinde, paketler kovanlara yerleştiriIdikten bir süre sonra
bunların döllerİ olan işçi arıların KEXE ve EKXE genotipinde olmaları sağlanmıştır.

12
 Paketlerde kullanılacak ana anların yetiştirildiği aynı dönemde, saf Kafkas ve Ege
ekotiplerinden de ana anlar yetiştirilmiş ve genotip gruplannda aşılama randımanı, yüksük
boyu, yumurtlama öncesi süre ve çiftleştirme kayıpları saptanmıştır.

3.2.4. Paketlerin doldurulması ve taşınması

Paket arı üretim kolonilerinden projede mayıs ayı içinde 10 gün ara ile üç kez 1.5 ve
2.5 kg'lık paket arı üretimi öngörülmüş idi. Ancak proje olanaklarının kısıtlayıcı etkisi ve üç
kez paketlerin Ankara, Tokat, Van gibi Aydın'a oldukça uzak illerdeki anlıklara taşınmasının

çok güç ve riskli olması nedeniyle anhklara gönderilecek koloni sayısı 10' dan 20'ye
çıkarılarak 1 kez yapılmıştır. Ankara, Van ve Tokafta belirlenen üç arılığa her iki genotipten
1.0 ve 1.8 kg ergin işçi arı içeren toplam 60 adet paket arının (Çizetge 3.1) nakli 18-20 Mayıs

2000 tarihleri arasında yapılmıştır.

Çizelge 3.1. Deneme yörelerine gönderilen paket arı sayılan

Paket Arı Yöreler

Genotip
Ağırlığı Ankara Van Tokat Toplam
1.& kg 5 5 5 15
EKXE
1.8 kg 5 5 5 15
1.& kg 5 5 5 15
KEXE
1.8 kg 5 5 5 15
Toplam 20 20 20 60

Denemede 1 kg'lık paketler içİn iki yüzeyi elek teli ile kaplı 22.5 cm genişlik, 15.0 cm
yükseklik ve 30 cm uzunluğunda ahşap kutular, 1.8 kg'lık paketler için ise 22.5x15.0x40.0 cm
boyutlu ahşap kutular kullanılmıştır. Kutuların üst yüzeyine plastik yemlik kapağı çapına

uygun (8 cm) delik açılmıştır. Yetiştirilen ana anlar tek bölmeli ve dıştan dışa 45x35xlO mm,
içten içe 25x25xlO mm boyutlu kafes içinde kutunun üst yüzeyinin iç tarafına 5 cm
uzunluğunda bir tel ile tutturulmuştur.

Paket arı üretim kolonilerinin ana arıları 16 Mayıs 2000 tarihinde paketlerİn

doldurulması sırasında hızlı çalışmayı sağlamak ve olası ana arı kayıplarının önüne geçmek
için kafesIenmişlerdir. Bir gün sonra paketlerin doldurulması için silkilecek koloni yerine boş

bir kovan yerleştirilerek içerisine iki arılı çerçeve konmuş ve kafeslenmiş ana arı serbest
bırakılmıştır. Bu şekilde silkıne sırasında uçan anların bu kovana dönmeleri sağlanmıştır.

13

7 ?wwr
 Paket arı nakliye kutulan seyyar bir tartı aleti üzerine sıra ile yerleştirildikten sonra
yaşlı arıların yoğun olarak arazide bulunduğu 10:00 ile 15:00 saatleri arasında öncelikle
yavrulu çerçeveler üzerindeki arılar silkme kutusu yardımı ile kutulara doldurulmuştur.

Öngörülen ağırlığa kadar doldurulan paketler serin ve loş bir yere alınmıştır. Yaklaşık 15
dakika sonra 1 litrelik plastik şurupluklar 1: 1 oranında hazırlanan şurup ile doldurulmuştur.

Kapaklarının üst yüzeyi kesilerek bez ile kaplanmış şurupluklar arı doldunı1an nakliye
kutularına yerleştirilmiştir. Paketler aralarında 10 cm boşluk kalacak şekilde çıtalar ile dörtlü
gruplar halinde bir araya getirilmiştir. Paketlerin tamamı önce 18 Mayıs 2000 tarihinde bir
kamyonet ile Aydın' dan Ankara deneme arılığına taşınmış ve buradan 20 paket arı Ankara-
Akyurt'ta özel bir arılığa, 20 tanesi Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi 'ne . 20
tanesi ise Tokat'ta özel bir arılığa araştırıcılar tarafından nakledilmiştir.

Resim 3.1. Standart kovanlara aktarılmayı bekleyen paket arılar

3.2.5. Paket arılar ile oluşturulan koloniter ve performansları

Ankara, Tokat ve Van'a nakledilen paket anlar arılıklara ulaştıkları gün saat 17:00'a
kadar serin ve karanlık bir yerde bekletilmişlerdir. Paket arıların aktarılacağı standart
kovanlara 1.0 kg'lık paketler için 5'er adet, 1.8 kg'lık paketler için 7'şer adet kabartıimış

14
petekli çerçeve yerleştirilmiştir. Van' da oluşturulan kolonilere yeterli ballı ve polenli çerçeve
olmaması nedeniyle denemede birörnekliği sağlamak için oluşturulan tüm paket kolonilerine
ballı ve polenli çerçeve verilmemiştir. Akşam üzeri kovandaki 3 çerçeve çıkartılmış, paketteki
şurupluk alınmış, elek telinin bir yüzeyi kesilerek paket kovan içerisine kuvvetlice silkilmiş,

ana arı kafesinin tel yüzeyi açılarak ana arı küme üzerine bırakılmıştır. Paket arı ile
oluşturulan kolonilerde ilk kontrollgün sonra yapılmıştır. Kontrol sırasında ana arısı

bulunarnayan Tokat'ta 2, Van'da 2 ve Ankara'da 2 koloniye paketler ile birlikte nakledilen

uygun genotipteki yedek ana arılardan verilmiştir. Koloniler haftada 5 litre olmak üzere 1: 1
oranında hazırlanmış şurup ile 3 hafta beslenmişlerdir.

Yeni oluşturulan kolonilerin gelişimleri mevsim boyunca izlenmiştir. Tokat arılığında

düzenli ölçürnlerin yapılmasındaki güçlük nedeniyle kolonilerde yavru yetiştirme etkinliği

(yavru alanı) ve koloni gelişimine (arılı çerçeve sayısı) ilişkin periyodik ölçümler
yapılmamıştır. Ankara ve Van arılığında Haziran ayı başından Ağustos ayı sonuna kadar 2 ı
gün ara ile 9 kez yavru alanı ölçümü ve arılı çerçeve sayısı tespiti yapılmıştır. Her üç arılıkta

da Ağustos ayının son haftasında kolonilerin balıarı hasat edilmiş ve bal verimine ilişkin

veriler toplanmıştır.

Resim 3.2. Standart kovana aktarılan bir paket arı

15
3.2.6. Verilerin istatistik analizleri

Damızlık kolonİlerin 8 ölçüm döneminde saptanan kapalı yavru alanlarına tekrarlanan

ölçümlü varyans analizi uygulanmış, farklı genotip gruplarının ve ölçüm dönemlerinin
karşılaştırılmasında Duncan çoklu karşılaştırma testİ uygulanmıştır. Damızlık genoıiplerin bal
verİmlerine basit varyans analizi uygulanmıştır. Beş farklı diyet uygulanan paket an üretim
kolonilerinin 12 ölçüm döneminde saptanan kapalı yavru alanı değerleri tekrarlanan ölçümlü
varyans analizi ile bal verimleri ise basit varyans analizi ile analiz edilmiştir. Paket anların 9
ölçüm döneminde 2 yörede saptanan yavru alanlarına ve arılı çerçeve sayılarına tekrarlanan
ölçümlü varyans analizi, 3 yörede saptanan nıevsim sonu bal verimlerine basit varyans analizİ

uygulanmıştır.

16
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA

Araştırma, projede öngörüldüğü gibi damızlık kolonilerin performanslarının

belirlenmesi, paket arı üretim kolonilerinin üretime hazırlanması sırasında j~ırklı besleme
olanaklarının saptanması, paket arı üretiminin koloni gelişimi ve bal verimi üzerine etkilerinin
saptanması. paket arılar için gerekli ana arıları yetiştirme koşul ve verimliliğinin belirlenmesi
ve paket arılar ile oluşturulan kolonilerin gelişim ve bal verimlerinin saptanması şeklinde

yürütülmüştür. Araştırma sonuçları da bu kurguya uygun olarak verilmiştir.

4.1. Damızhk Kolonilerin Gelişimi

Paket arı ana arılarının ebeveynleri olarak kullanılacak damızlık kolonileri belirlemek
amacı ile Kafkas ırkı ve Ege ekotipinden yetiştirilerek yapay tohumlanmış ana arılar ile
kurulan damızlık sürüyü oluşturan genotip gruplarının Aydın koşullarında performansları

karşılaştırılmıştır. Damızlık sürü, EXK genotipli 9, KXE genotipli 7, ve KXK genotipl i 7

koloniden oluşmuştur.

Deneme Eylül ı 999'da yapay tohumlanmış ana arılı 23 koloni ile başlatılmıştır. FXK
ve KXI: grubunda ı 'el', KXK grubunda 2 olmak üzere 4 kol(mi kışiatilla diinı'nıİnde

karşılaşılan ana arı kayıpları nedeniyle deneme dışı bırakılmıştır. Deneme: İ i K. KXI ..
KXK, FXE ve KEXE genotip gruplarından sırasıyla 8. 6 ve 5 kolcmi (toplam 19 koloni)
tamamlamıştır.

Kapalı yavru alanı verilerine tekrarlanan ölçümlü varyans analizi (\VINI:R \e ark ..
1991) uygulanmış ve gemHip X dönem interaksiyonunun önemli (IvO.O i) olduğu

belirlenmiştir. Her ölçüm döneminde genotiplerin kapalı yavru alanı ortalamaları \e her bir
genotipin i O dönemde saptanan kapalı yavru alanı ortalamaları arasındaki üırkları

karşılaştırmak amacıyla Duncan çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır. Genotip gruplarının

kapalı yavru alanlarına ilişkin tanımlayıcı değerler ve Duncan testi sonuçları ('izelge -t.I·de.
genotip gruplarının gelişim eğrileri ise Şekil 4.1 'de görülmektediL

Denemenin yürütüldüğü Aydın yöresinde genotiplerin yavru yetiştirme etkinlıkleri

farklı bulunmuştuL Deneme süresince genotiplerin kapalı yavru alanı dönem ortalamaları

irdelendiğinde, saf genotipin (KXK) melez genotiplerden (KXE ve EXK) daha az yaHU
yetiştirdiği görülmektedir. KXK, az yavru üretimi ile genotipine özgü dananışını I,

17
Bölgesi'nde de sergilemiştir. Melez gemHipler karşılaştırıldığında ise ana hattı Lge ekotipi
olan genotipin (EXK), ana hattı Kafkas ırkı olan genotipe (KXE) göre daha yüksek kuluçka
etkinliği gösterdiği ortaya çıkmaktadır.

Çizelgc 4.1. Genotip gruplarının kapalı yavru alanları (cm 2 )

')NEM KXK
i
KXE ı--'" EXK
i

(0=5) (0=6) (0=8)

j
Tarih S S~
X X X
i X X
22.02.2000 "8-64/\
.:ı ).) a 66.342 409.58/\r 26.134 469.2
]3.()3.2000, 757.10'\ 82.758 893.07/\'\ 60.092 1187.(
B l
03.04.2000 r1240.24 cd 123.500 1445.oi d 119.264 195
24'()4.2000 1828.10'\ 133.478 1879.95\c 89.789 2392. ı
15.05.2000 2000.82\ 134.077 2422.07\ 114.773 1832,(
06.06.2000 1322.28\ 113.885 1450. i 5'\1 150.614 1355.
i 649.93 \d
15 i
27.06.2000 937.44 dc 61.930 235.237 1764.~
605.20 \:1
1
17.07.2000
--------
51.298 2097.95\ 241.061 12199.2
.
ller dönemde farklı hüyük harfı (:\. B. C .. ) ta~ı~an genntıp ortalamaları arasındakı farklar ıe heı iCeııo'lpın Eııkıı k[ıç[ık
harfi (<I. h. c.) ta~l\~ın dönem ortalamaları arasındaki liırklar önemlidir (1>,0.0~ ı.

--EXK KXE -.-KXK

3000
Na
---
~

c:
.$ 2000
2500

~
::ı
ı.. 1500
...
~
;;... 1000
--
~
c..
~ 500
~
O
4 5 6 7
Dönemler

Şekil 4. I. Genotip gruplarının kapalı yavru alanı (cm gelişimi

2
)

Genotip gruplarında kapalı yavru alanı ölçümlerinin tamamlanmasını il ardından

mevsim sonu bal verimleri saptanmıştır. Genotip gruplarının bal verim ortalamaları j~ırl.;.]ı

18
bulunmamıştır (Çizelge 4.2). KXK genotipi diğer genotiplere göre daha düşük kuluçka
etkinliği göstermesine karşılık daha fazla bal üretmiştir. Bu sonuç, KXK genotipinin nektar
kaynaklarını kuluçka etkinliğinde kullanmak yerine kışlık besin stoklamaya diğer genntiplere
kıyasla daha erken yönelmesinden ileri gelmiştir.

Çizelge 4.2. Genotip gruplarımn bal verimleri (kg)

GENOTİPLER n X s-X
KXK 5 23.00 0.894
KXE 6 20.17 2.044
EXK 8 21.81 1.975

4.2. Paket Arı Ü retim Kolonileri

Projenin bu kısmında paket arı üretimi için ayrılan 25 koloniye paketler

doldurulmadan önce 1999 yılı sonbahar mevsimi ve 2000 yılı ilkbahar mevsiminde uygulanan
5 farklı besleme yönteminin ve paketleri doldurmak için her koloniden ı.5 kg ergııı arı

alımının koloni gelişimi ve bal verimi üzerine etkileri saptanmıştır.

Deneme süresince kolonilere verilen kek ve şurup tüketilmiştir. Araştırma sonuna

kadar ana arı kaybı ya da kolonİ ölümü nedeniyle L LV. ve V. gruptan I"er koloni deneme
dışı kalmış ve deneme 22 koloni ile tamamlanmıştır.

Denemede koloniler yavru üretimi bakımından benzer mevsımsel değişimler

göstermişlerdir. Kolonilee Ekim ayı boyunca yavru yetiştirmiş, Kasım ayı başında koloni ana
anlarının yumurtlama etkinliklerini sürdürmelerine karşın yumurtaların larva ve pupa
aşamalarımı getirilmedikleri saptanmıştır. Kolonilerin bu dönemde çam balı üretİm bölgesinde
bulunmaları nedeniyle, polen düzeyinin yetersiz olmasının yavru üretİmİ üzerinde etken
olduğu sanılmaktadır. Koloniler 2000 yılı Şubat ayı başında tekrar yanu yetiştirmeye

başlamışlar ve üretim Nisan ayında en yüksek düzeye ulaşmıştır (Şekil 4.2).

Besleme gruplarının 12 ölçüm döneminde saptanan kapalı yavru alanı tanımlavıcı

değerleri Çizelge 4.3. 'te sunulmuştur. Deneme başlangıcında grupların sahip olduğu yanu
alanları benzer seyretmiş, süre ilerledikçe gruplar birbirlerinden ayrılmışlardır. Bununla
birlikte tekrarlanan ölçümlü varyans analizi besleme gruplarının yavru alanı ortalamaları

19
arasındaki farkların ve grup x dönem interaksiyonunun önemli olmadığını göstermiştir.

Kapalı yavru alanı ölçüm dönemi ortalamaları ise önemli (P<O.O 1) bulunmuştur.

Kolonilerİn Nisan ayında en yüksek kapalı yavru alanına sahİp oldukları görülmüştür

(ŞekiL. 4.2). Mayıs ayı ortasında paketleri doldurmak için her kolonİden 1.5 kg ergin arı

sİlkİlmiştir. Mayıs ayında kolonilerden ergİn arı alınması ve bölgedeki nektar ve polen
kaynaklarının kıtlaşmasının etkİsİ ile kapalı yavru alanları azalmış, Haziran ayında mısır

bitkisinin çiçeklenmeye başlaması ile birlikte kuluçka alanları tekrar yükselmiştir. Bölgede 20
Haziran'dan sonra yoğun nektar kaynağı hayıt ve kekik bitkilerinin çiçeklenmesi ile birlikte
ise koloniler bal üretimİne yönelmişlerdir.

Kolonilerde bal hasadı 10-15 Temmuz 2000 tarihleri arasında yapılmıştır. Besleme
grupları birbirlerine çok yakın düzeylerde bal üretmişlerdir. En az bal verimi 18. ı ± ı. 80 kg ile
IV. grupta saptanmış, bunu sırasıyla 18.8±L.21 kg ile i. grup, 19.6±1.32 kg ile II. grup,
19.7±1.91 ile V. grup izlemiştir. En yüksek bal verimi 20.6±1.08 kg. ile III. grupta
saptanmıştır (Çizelge 4.4, Şekil 4.3). Bal verimlerine yapılan istatistik değerlendirmeler

sonucu besleme grupları farklı bulunmamıştır.

Deneme kolonilerinde yavru yetiştirme etkinliği Ege Bölgesi'nde bulunan kolonilere

genelolarak benzer bulunmuştur. Sonbaharda beslenen arılar kış süresince dokularında daha
fazla besin depolarlar (PENG et al, ı 984). Sonbaharda polen ile ek beslemenin erken
ilkbaharda daha fazla ergin arı üretimi sağladığı saptanmıştır. Bu sonuçlar ilkbaharda yapay
oğul, ana arı ya da paket arı üretimi için polen desteğinin sağlanmasının yararlı olduğunu

göstermiştir. Bununla birlikte ek yemlemenİn bir maliyeti olmaktadır. Deneme süresince II.,
III., IV., ve V. gruplarda 650 gr/koloni polen tüketilmiştir. Buna karşılık sağlanan ergin arı ve
bal verimi artışı literatür bildirişlerinden daha düşük bulunmuştur.

Denemenin Şubat ayı ölçümlerinde 1., II. ve III. grubun, Mart ayında III. grubun,
Nisan ayında ise V. grubun daha fazla yavru yetiştirdiği saptanmıştır. Sonbahar ve erken
ilkbahar döneminde kolonilere polen desteğinin yavru yetiştirme etkinliğini artırdığı, erken
ilkbaharda şurubun yavru yetiştirme başlangıcında etkili olduğu, polenin kıt geldiği Şubat ve
Mart aylarında C vitamini, Nisan ayında ise B grubu vitamini desteğinin yavru yetiştirme

etkinliği üzerinde olumlu etkilerinin olduğu saptanmıştır. Koloniler vitamin desteği

bakımından genelolarak değerlendirildiğinde C vitamini desteğinin ergin arı ve bal veriminde

20
% 8, B grubu vitaminIerin ise % 4 düzeyinde artış sağladığı, bu sonucun KROL (1993)' un
bildirdiği değerlerden düşük olduğu, A, E ve K3 vitamin desteğinin ise polen grubuna oranla
yavru verimini olumsuz etkilediği görülmüştür.

Çizelge 4.3 Besleme gruplarının kapalı yavru alanları (cm2)

Besleme Grupları
Dönemler

l{n=4) II (n=5) IIlin=S) LV (n=4) V (n=4)

10.10.1999 820±43.0 840 ± 19.6 832 ± 23.7 799± 32.2 852 ± 47.7
31.10.1999 637 ± 25.4 677 ± 54.3 574 ± 58.8 568± 50.6 566 ± 40.0
22.02.2000 390 ± 24.5 546 ± 38.6 601 ± 86.3 470± 27.6 466 ± 41.7
04.03.2000 540 ± 51.8 696± 30.4 734 ± 45.4 659 ± 20.7 699 ± 57.7
14.03.2000 576 ± 54.2 757 ± 33.8 873 ± 68.7 699 ± 40.4 835 ± 26.4
24.03.2000 750 ± 28.2 911 ± 51.6 1040 ± 77.1 1041 ± 177.7 909 ± 44.5
04.04.2000 1036 ± 93.1 1430± 204.4 1589 ± 123.4 1362 ± 296.4 1419± 118.5
14.04.2000 2351 ± 238.5 2681 ± 1l4.3 2632 ± 237.6 2056 ± 238.6 2503 ± 159.0
24.04.2000 2455 ± 223.2 3040± 257.5 2716 ± 123.8 2824 ± 218.2 3189± 196.7
04.05.2000 1639± 230.3 1813 ± 256.4 1386± 200.4 1675 ± 112.3 1580 ± ı 12.3
04.06.2000 1876 ± 215.1 2474 ± 399.9 1832 ± 125.4 1.959 ± 170.0 2083 ± 286.2
04.07.2000 1710 ± 294.6 2603 ± 560.2 2318 ± 230.7 2074 ± 74.5 1910 ± 186.1
Genel 1232±126.8 1539±168.4 1427±116.7 1349±12L.6 1418±109.7

-+-1 --lll ........,....IV ~V

35001

3000 -

_ 2500 .
ı::
'..s
. <c
i :ı 2000
. !>
Ic;ı

i
>-
~ 1500
§-
::.c 1000

500 -

O~--~~~~~~----~----~----~--

O 2 4 6810 12 14 I6
Dönemler

Şekil 4.2. Besleme gruplarının kapalı yavru alanı (cm2) gelişimi

21
 Bu sonuçlara göre araştırmanın yapıldığı Aydın yöresinde kolonilere polen sağlayan

yaban ve kültür bitkilerinin kış aylarından itibaren yoğun olarak bulunması nedeniyle polen
ve vitamin destekli diyetler ile kolonilerin beslenmesinin ülkemizde ARSLAN ve
KAFTANOGLU (1991), KUMOVA ve ark. (1993) ve ŞARDAŞ (1998) tarafından yapılan
araştırma sonuçlarına benzer olarak beklenen yararı sağlamadığı görülmüştür.

Çizelge 4.4. Besleme gruplarının bal verimleri (kg)

GRUPLAR N Ortalama St. Hata

i 4 18.8 1.21
II 5 19.6 1.32
III 5 20.6 1.08
LV 4 ı 8. ı 1.80
V 4 19.7 1.91

21,0
20,0
ı: 18,8
o 19,0
Ö
.:ı:
cı 18,0
.x:
17,0
16,0 L_

ii iii N v
Besleme Grupları

Şekil 4.3. Besleme gruplarının bal verimleri (kg)

4.3. Ana Arı Üretimi

Proje kapsamında 1999 yılında yetiştirilerek, yapay tohumlanan E ve K genotipinden

ana anlar ile oluşturulan EXK ve KXE kolonİlerinden Ankara, Van ve Tokat yörelerinde
belirlenen arılıklara gönderilecek paketlerin ana anlan, aşılama yöntemiyle 2-12 Nisan 2000
tarihleri arasında yetiştirilmiştir. Bu dönemde, paket arı ana anlarını üretmek üzere yapay
tohumlama ile oluşturulan damızlık koloniler (EXK, KXE ve KXK) ile birlikte performansları

gözlenen Ege ekotipinden de ana arılar yetiştirilmiştir. Ana arı yetiştirme çalışmalarında her
genotip grubundan aşılanan larva sayısı, kabul edilen larva sayısı, yüksükten çıkan ana arı

sayısı, çiftleşen ana arı sayısı kaydedilmiş, bu kayıtlardan yararlanılarak genotiplerin kabul

22
edilme oranı (KEO), çiftleşme oranı (ÇO), ana an çıkışı sonrası yüksük boyu (YB) ve
yumurtlama öncesi süre (YÖS)'ye ilişkin veriler elde edilmiş ve Çizel ge 4.5'te sunulmuştur.

Tüm genotiplerden damızhk olarak seçilen birer kolonİden aşılanan larvalar Ege
genotipinden hazırlanmış bir başlatıcı-bitirici koloniye verilmiştir. KXE ve EXK
genotiplerinden 160'ar larva, KXK ve EXE genotiplerinden 96'şar larva aşılanmış ve bu
genotiplerden sırayla 109, 130, 68 ve 85 larva kabul edilmiştir. Başlatıcı-bitirici kolonİ

tarafından kabul edilme oranlarının aşılanan larvanın genotipine göre değişiklik gösterip
göstermediğini belirlemek amacı ile oranlara ait Z testi yapılarak oranlar birbirleri ile
karşılaştırılmış ve bu karşılaştırma sonucu Çizelge 4.5'te sunulmuştur. Genotipler içinde en
yüksek kabul edilme oranı % 88.5 ile Ege (EXE) ekotipinde saptanmıştır. Bu genotipi % 8 ı.3
ile EXK genotipi izlemiş, 3. sırayı % 70.8 ile KXK genotipi alırken en düşük değer % 68. ı ile
KXE grubunda saptanmıştır.

FIRATU (1982), ana anlı kolonilerde aşılama randımanını % 76.9, ana arısJz

kolonİlerde ise % 85.9, GÜL ve KAFTANOOLU (1990), Çukurova Bölgesi'nde arı sütü ile
astarlanmış yüksüklere yapılan aşılamada aşılama randımanını % 55.2 saptamışlardır.
KAFTANOOLU ve ark. (1993), aşılama randımanını nisan, mayıs, haziran, temmuz. ağustos
ve eylül aylarında sırasıyla; % 91.4, % 83.8, % 81.7, % 85, % 60 ve % 58, GENÇ (1996), ise
haziran, temmuz ve ağustos aylarında sırasıyla; % 65, % 86.67 ve % 75 olduğunu

bildirmişlerdir. THAKUR et aL. (1998), 24 saatlik yaştaki larvaların kabul edilme oranını

% 88.29, GENÇ ER et al (2000) ise 1 ve 2 yaşlı larvalann kabul edilme oranlarını sırasıyla

% 73.4, % 82.3 olarak saptamışlardır. Bu araştırmada bulunan tüm genotiplere ait genel
aşılama randımanı (% 76.5) diğer araştırmalarda saptanan değerlere yakın ve benzer
bulunmuştur.

Çiftleştirme kutulanna dağıtılan olgun yüksüklerden çıkan ana anlar ve çıkıştan 7 gün
sonra yumurtIayan ana anlar sayılarak çiftleşme oranları belirlenmiştir. KXE, EXK, KXK ve
EXE genotiplerinden yetiştirilerek çiftleştirme kutularına dağıtılan ana an yüksüklerinden
sırasıyla 98, 108, 66 ve 82 ana arı çıkışı olmuş ve bunlardan yine sırasıyla 83, LO 1, 57 ve 78
tanesi başan ile çiftleşmiştir. Oranlara ait Z testi, çiftleşme oranının genotipten genotipe
değiştiğini göstermiştir (P<O.OS). Araştırma sonuçlarına göre, en yüksek çiftleşme oranı

% 95.1 ile bölge ekotipi olan Ege genotipinde saptanmıştır. Bu genotipi % 93.5 ile EXK

23
genotipi izlemiş, üçünçü sırayı % 86.4 ile KXK genotipi, son sırayı ise % 84.7 İle KXE
genotipi almıştır (Çizelge 4.5).

Çizelge 4.5. Farklı genotiplerden ana an yetiştiriciliğine ve yetiştirilen ana anlara ilişkin bazı

değerler

GENOTİPLER
ÖZELLİK
KXE EXK KXK EXE
KEO(%) 68.1 Li 81.3 80 70.8 DC 88.5 c
ÇO(%) 84.6911 93.52° 86.36 ao 95.12 IJ
--
x 25.1 1I0 25.9° 24.9a 24.6 9
YB (mm) Sx 0.32 0.26 0.39 0.34
n 34 51 32 28
--
x 9.98 8.4 IJ l1.6 c 8.9°
- 0.26 0.21 0.27 0.14
YÖS (gün) Sx
n 34 51 32 28
KEO: kabul edılme oranı (aşılama randımanı-%), ÇO: çıftleşme oranı (%), YB: yüksük
boyu (mm), YÖS: yumurtlama öncesi süre (gün). Aynı satırda farklı harftaşıyan oranlar
ya da ortalamalar arası farklar önemlidir (P<O.OS).

Araştırmada ana an çıkış ağırlıklarının belirlenmesİ planlanmış ise de uygulama

sırasında ana arı kayıplarının fazla olacağı endişesiyle ana an ağırlığı yerine yüksük
uzunlukları (GENÇER ve FlRATU, 1999) ölçülmüştür. En yüksek açık yüksük boyu
25.9±0.26 mm ile EXK genotipinde belirlenmiş, bunu sırasıyla 25.1±0.32 mm ile KXE,
24.9±0.39 mm ile KXK ve son sırayı 24.6±0.34 mm ile EXE genotipi izlemiştir. Verilerin
İstatistik değerlendirilmesi (varyans analizi) sonucu gruplar arası farkların önemli olduğu

(P<0.05) saptanmıştır.

Ana an yüksüklerinin çiftleştirme kutularına dağıtılmasından 7 gün sonra başlayarak 7

gün süre İle ana arılann yumurtlamaları izlenmiş ve yumurtlama öncesi süreler saptanmıştır.

Bu süreler bakımından genotipler arasında farklar görülmüş, yapılan varyans analizi

sonucunda da bu farklar önemli (P<O.OI) bulunmuştur. Araştırmada EXK genotipinden
yetiştirilen ana anlar 8.4±l.51 gün ile en erken yumurtlayan ana arılar olmuş, bunu sırasıyla

8.9±O.33 ile EXE, 9.9±1.51 ile KXE izlemiştir. En geç yumurtlamaya başlayan ana arılar

l1.6±L.54 gün ile KXK genotipinde saptanmıştır (Çizelge 4.5).

24
 GÜL ve KAFTANOOLU (1990), yumurtlama öncesi süreyi 11.28 gün,
KAFTANOGLU ve ark. (1993) ise nisan, mayıs, haziran, temmuz, ağustos ve eylül aylarında
sırasıyla; 11.5, ı 1.6, 11.5, 13.0, 13.7 ve 15.9 gün olarak saptamışlardır.

Araştırmada bölge genotipi (EXE) ve ana hattı bölge genotipi olan kolonderden
(EXK) aşılanan larvaların KXK ve ana hattı Kafkas olan kolonilerden (KXE) aşılanan

larvalara göre daha yüksek oranda kabul edilmesinde bakıcı kolonilerin Ege genotipinden
olmasının ve salgılanan larva feromonlarına karşı besleyici arıların gösterdiği tepkinin etkili
olduğu sanılmaktadır. Yine Ege genotipinin, bölgenin yerli arısı olması ve üreme etkinliğinin

ülkemizde var olan diğer ekotiplerden daha yüksek olması nedeniyle daha yüksek düzeyde
çiftleşme oranına sahip olduğu ve daha erken çiftleşerek yumurtlamaya başladığı söylenebilir.

4.4. Paket Anların Gelişimi

Arıcıhkta halen en önemlİ amaç, bal üretimidir. Türkiye gibi, koIonİlerin bal veriminin
düşük olduğu ülkelerde bal verimini artırma olanaklarının araştınlması önem kazanmaktadır.

Kolonİnin bal verimi başta iklim ve flora olmak üzere kolonideki işçi an sayısı (HARBO,
1993), işçi anlann yaşam süresi (WOYKE, 1986), ana anmn yumurtlama yeteneği ve
kolonİnin yavru yetiştirme düzeyi ile yakından ilgilidir. ABD'nin kuzey eyaletlerinde ve
Kanada' da yapılan araştırmalarda soğuk iklim bölgelerinde tutulan kolonilerde önemli ölçüde
kış kayıplannın olduğu, erken ilkbaharda kovanlara aktarılan 1.0 ve 1.5 kg'lık paket anların

verimlerinin çoğu kez kışlayan kolonilerin verimlerinden daha yüksek olduğu bildirilmektedir
(SZABO and HEIKEL, 1987; NAUMAN et al, 1990).

Aydın' da doldurulan paket anlar farklı iklim ve ekolojiye sahip olan Ankara, Van ve
Tokat'ta belirlenen anlıkIara nakledilmişler ve her bölgede 2 farklı ağırlıkta (l.0 ve 1.8 kg) ve
2 farklı genotip grubunda (EKXE ve KEXE) 5'er paket an, toplam 3x2x2x5=60 paket arı,

anlıklarda hazırlanmış standart tek katlı kovanlara aktarılmışlardır. Her üç anhkta da ilk iki
gün içinde saptanan ana arı kayıpları aynı genotipten yedek ana anlar ile telafi edilmiştir.

Daha sonraki dönemlerde hem Ankara hem de Van' da KEXE genotip grubundan biri
1.0 kg'lık ve diğeri 1.8 kg'lık paketlerden birer ana an, Tokat'ta ise EKXE genotipinden birİ

1.0 kg'lık diğeri 1.8 kg'lık paketten olmak üzere 2 ana an kaybı nedeniyle toplam 6 kolonİ

deneme dışı bırakılmıştır. Ankara ve Van anlıklarında lO'ar adet EKXE ve 8'er adet KEXE
koIonİsİ, Tokat arılığında 8 adet EKXE ve 10 adet KEXE kolonisİ olmak üzere toplam 54

25
kolonİ denemeyi tamamlamıştır. Arılıklar geneline göre, EKXE genotipinden 28. KEXE
genotipinden 26, ı.o kg'lık paketlerden 27 ve 1.8 kg'lık paketlerden 27 kolemi ile deneme
tamamlanmıştır.

Ankara arılığında ı 9.05.2000 ve Van arılığında 20.05.2000 tarihinde oluşturulan

kolonilerin gelişimlerini saptamak amacı ile 10 gün ara ile 9 kez yavru alanı ölçünıü yapılmış

ve arı populasyonları (arılı çerçeve sayısı) saptanmıştır. Kolonİlerin yavru alanları ilk
olarak kolonilerin oluşturulınasından sonraki 13.-14. gün olan 02.06.2000 tarihinde. son
ise 21.08.2000 tarihinde ölçülmüştür. Kolonilerin 9 ölçüınde saptanan alanı

(Çizelge 4.6) tekrarlanan ölçümlü varyans analizi uygulanmıştır. Analiz sonuçlarına

bölge ortalamaları (P<O.O 1) ve paket arı ağırlık ortalamaları (P<O.O 1) . farklar

öneınli, genotip ortalamaları arasındaki fark ve bölge x genotip, bölge x paket genotip
x paket ağırlığı ve bölge x genotip x paket ağırlığı interaksiyonları önemsizdir. Yavru alanı

ölçümleri ile aym günde belirlenen arılı çerçeve sayıları (Çizelge 4.7) karekök
transformasyonu uygulandıktan sonra tekrarlanan ölçümlü varyans analizi ile irdelenmiş ve
sadece paket arı ağırlık ortalamaları arasındaki farkların önemli (P<O.O 1) olduğu

belirlenmiştir.

Genelolarak Ankara' daki genotip ve paket ağırlığı grupları (2 x 2 paket

ağırlığı 4 alt grup) Van arılığındaki gruplardan daha yüksek üreme etkinl
hem Ankara'da hem de Van'da L.8 kg'lık paketler ile oluşturulan koloniler 1.0 lık paketler
ile oluşturulan kolonilerden ve ana hattı EK olan koloniler (EKXE) ana hattı olan
kolonilerden (KEXE) daha fazla yavru yetiştirmişlerdir. Ankara arılığında kolemiler daha hızlı

gelişerek en yüksek yavru alanı ortalamasına 22.06.2000 tarihli 3. ölçümde, Van 'da ise
12.07.2000 tarihli 5. ölçümde ulaşmışlardır (Şekil 4.4). Ankara ve Van an lığında yavru
alanlarının aynı olduğu 22.07.2000 tarihli 6. ölçümden sonra Ankara arılığındaki kolonilerin
yavru alanlarında büyük boyutta azalma olmamış, Van arılığındaki kolonilerde ise sürekli
azalmıştır.

Bölge ve paket ağırlığı fl:ırkı gözetmeksizin genotipler karşılaştırıldığında

genotiplerden birinin diğerine açık bir üstünlüğü saptanmamıştır. İlk ölçümde her iki
genotipin aynı yavru alanına sahip oldukları belirlenmiş, 02.07.2000 tarihli 4. ölçümele EKXE
genotipi KEXE genotipinden biraz daha fazla yavru yetiştirmiş, son ölçümde yine aynı

düzeyde yavru alanına sahip olmuşlardır (Şekil 4.5). Bölge ve genotip farkı gözetmeksizin

26
paket ağırlıkları bakımından koloni gelişimleri irdelendiğinde ise her ölçüm döneminde L.8
kg'lık paketlerin 1.0 kg'lık paketlerden daha yüksek üreme etkinliği gösterdikleri
belirlenmiştir (Şekil 4.6).

Son yavru alanı ölçümünün (21.08.2000) ardından 3 deneme bölgesindeki kolonilerin

bal1an hasat edilmiştir. Kolonilerden hasat edilen bal verİmi değerleri Çizelge 4.8'de
verilmiştir. Faktöriyel düzendeki denemede elde edilen bal verimi sonuçlarına varyans analizi
uygulandığında yavru alanlanna uygulanan istatistik analizi sonucundaki gibi bölgeler
(P<O.OI) ve paket ağırlıklan (P<O.Ol) arasındaki farklar önemli, genotipler arasındaki fark ve
bölge x genotip, bölge x paket ağırlığı, genotip x paket ağırlığı ve bölge x genotip x paket
ağırlığı interaksiyonlan önemsiz bulunmuştur. Anlıklann bal verimlerine uygulanan Duncan
testi sonucu Van anlığındaki kolonilerİn bal verimi ortalamasının (7 .3± 1.03 kg) hem Ankara
hem de Tokat arılığındaki kolonUerin bal verimi ortalamalarından (l2.3±1.62 kg ve ı 4.7±1.19
kg) farkının önemli (P<O.OL) olduğu bulunmuştur. Tokat anIığı ile Ankara arılığının bal
verimlerİ farklı bulunmamıştır (Çizelge 4.8).

Van'a gönderilen paket arılann bal üretimi için gerekli kolonİ gücüne ulaşmasına

gerekli zamanın elvermemesİnİn kolonilerin bal verimlerinin düşüklüğünde etken olduğu

gözlenmiştir (Şekil 4.7). Ankara, Van ve Tokat yörelerinde paket anlar ile oluşturulan

kolonilerin bal verimleri genotip bakımından değerlendirildiğinde ı 1.6± 1.26 kg verim veren
KEXE grubunun ve 1 L.3±L. ı 7 kg verime sahip EKXE grubu ile aynı performansı

sergiledikleri görülmektedir.

Varyans analizi sonucu üç bölgede de genotiplerin benzer eğilimler gösterdiği

saptanmış, bölge x genotip interaksiyonu önemsiz bulunmuştur. Bununla birlikte, Ankara ve

Van'da ana hattı Ege olan koloniler (EKXE), ana hattı Kafkas olan kolonderden (KEXE).
Tokatta ise ana hattı Kafkas olan kolonİler ana hattı Ege olan kolonilerden daha fazla bal
üretmişlerdir (Şekil 4.8). EKXE genotip grubunun Ankara, Van ve Tokat'ta bal verİm

değerleri sırasıyla 13.2±2.16 kg, 7.9±1.65 kg ve 13.0 ±1.89 kg iken, KEXE genotip grubunun
bal verİm i aynı yöre sıralaması ile l1.0±2.52 kg, 6.5±1.12 kg ve 16.l0±1.45 kg' dır. Bu
sonuçlar melez koloniler ile yapılan paket arıcılıkta Ege genotipinin ana hattı olarak
kullanılmasının verim düzeyini yükselttiğini göstermektedir.

27
Çİzelge 4.6. Paket arılar ile oluşturulan kolonİ gruplarının yavru alanları (cm 2 )

.
ı..
:0
;;..
.:-
O
c
..C
>Oİı
<':-.
.... oll
".;ı:
.;ı:~
<':
cı.. 02.06 12.06 22.06 02.07
Dönemler

12.07 22.07 01.08 11.08

-r~
21.08 O
-
1.0 3300 4916 6180 6647 4330 2865 3357 2906 1819 4036
n=5 86 135 318 394 231 256 321 381 286 268
ı...ı
>< 1.8 3436 6570 8119 6757 5619 4097 3908 4214 3390 5123
~ n=5 163 257 392 275 350 337 365 317 276 304
ı...ı
geneli 3368 5743 7150 6702 4974 3481 3633 3560 2604 4580
n=IO 90 308 401 227 292 286 247 320 322 277
1.0 3366 4838 5878 5733 4227 3366 2940 2862 2153 3929
<':
n=4 93 355 339 329 315 335 245 202 195 267
ı.. ı...ı
<':
.;ı: >< 1.8 3337 6154 7134 5581 4891 3578 3409 3637 2836 4506
ı...ı
c
~
n=4 518 617 680 613 489 638 194 361 425 504
< genel 3352 5496 6506 5657 4559 3472 3174 3250 2494 4218
n=8 244 413 424 323 297 336 169 241 252 300
1.0 3330 4881 6046 6241 4284 3088 3172 2887 1967 3988
., n=9 60 162 224 295 178 21 i 210 217 180 1')3

O
..
ı:
1.8
n=9
3392
229
6385
295
7681
387
6234
355
5296
300
3866
328
3686
226
3958
245
3144
247
484')
290
genel 3361 5633 6864 6238 4790 3477 3429 3422 2556 4419
n=18 115 245 294 224 209 212 162 205 206 208
1.0 1506 3065 3789 4895 5487 3613 1396 630 204 2732
n=5 399 396 225 280 414 260 219 147 97 271
ı...ı
>< 1.8 2991 5020 5191 5830 6230 3665 1774 1213 413 3592
~ n=5 210 323 373 249 356 526 386 303 153 320
ı...ı
genel 2249 4042 4490 5362 5859 3639 1585 922 308 3162
n=IO 326 386 31 i 236 286 277 218 186 n 258
1.0 2780 3164 3988 4712 4691 2489 1627 1025 388 2763
n=4 185 163 130 306 624 561 406 267 176 313
ı...ı
ı:
<': >< 1.8 1959 4333 4823 4869 5252 3466 1659 967 306 3070
;;- ı...ı n=4 76 310
:.ı::
106 418 650 427 99 356 292 365
genel 2370 3748 4405 4790 4972 2977 1643 996 347 2916
n=8 184 303 345 245 311 359 231 209 90 253
1.0 2072 3109 3878 4813 5133 3 113 1499 805 286 2745
., n=9 316 171 134 196 363 332 206 151 94 218

O
.ı:
1.8
n=9
2533
217
4714
270
5027
337
5403
276
5795
258
3576
315
1723
236
1104
222
365
88
3360
247
genel 2303 3912 4452 5108 5464 3345 161 i 955 325 3053
n=18 194 249 224 179 230 229 155 135 63 184
1.0 2403 3990 4985 5771 4908 3239 2377 1768 1011 3384
n=IO 356 345 439 370 295 212 375 426 305 347
ı...ı
>< 1.8 3214 5795 6655 6294 5925 3881 2841 2714 1902 4358
::..-: n=IO 146 324 551 233 257 303 435 541 518 367
ı...ı
genel 2809 4892 5820 6032 5416 3560 2609 2241 1456 3871
n=20 209 309 393 221 223 195 284 352 310 277
1.0 3073 4001 4933 5223 4459 2927 2284 1944 1270 3346
., ı...ı
n=8 146 364 395 284 335 345 331 380 355 326

O
..
ı: ><
ı...ı
~
1.8
0=8
2648
357
5244
487
5978
617
5225
371
5072
241
3522
339
2534
368
2302
558
157 ı
518
3788
428
genel 2861 4622 5456 5224 4765 3225 2409 2123 1421 3567
n=16 194 335 379 226 214 246 241 329 306 274
1.0 kg 2701 3995 4962 5527 4709 3100 2335 1846 1126 3367
0=18 218 243 292 244 222 191 248 283 227 241
1.8 kg 2962 5550 6354 5819 5544 3721 2705 2531 1755 4104
n=18 185 280 407 240 201 223 286 381 360 285
genel 2832 4772 5658 5673 5127 3411 2520 2188 1440 3736
n=36 143 225 273 171 164 154 89 241 216 186---

28
Çizelge 4.7. Paket arılar ile oluşturulan koloni gruplarının arılı çerçeve sayıları

....
:o
;;..
Q.
:;:
o
c
...
ıejı
Ol~
~~
.:;t. __
Dönemler oj
...c
c:; ol c:;
Q. 02.06 12.06 22.06 02.07 12.07 22.07 01.08 11.08 21.08

1.0 5.0 5.5 7.2 10.5 10.6 10.7 10.6 10.8 10.4 9.0
n=5 0.00 0.16 0.26 0.32 0.37 0.44 0.60 0.49 0.25 0.32
""
~ n=5
1.8 6.4
0.40
8.1
0.29
9.3
0.26
12.9
0.83
14.0
0.89
14.4
0.86
13.8
0.68
13.9
0.66
112
058
11.6
0.61
"" geneli 5.7 6.8 8.3 117 12.3 12.6 12.2 12.4 IO.S 10.3
n=IO 0.30 0.46 0.39 0.58 0.73 0.77 0.68 0.65 033 0.54
1.0 4.9 5.5 7.4 10.5 10.9 11.1 11.4 10.6 10..1 9.2

... ""
ol
n=4 0.32 0.46 0.66 0.61 0.52 0.66 0.55 0.63 0.25 0.52
X 1.8 6.4 7.5 9.1 1 1.9 12.6 12.9 12.9 13. i i ıo 10.8
.:;t.
c
..ı: "" :;ı:::
n=4
genel
0.43
5.6
0.74
6.5
0.52
8.3
1.09
11.2
1.25
11.8
1.33
12.0
1.26
12.1
109
11.9
058
10.6
__ 0.92
i----~

100
n=8 0.38 0.55 0.51 0.63 0.7\ 0.76 0.70 0.75 0.32 059
1.0 4.9 5.5 7.3 10.5 10.7 10.9 10.9 10.7 10.3 9. i
n=9 0.13 0.20 0.30 0.30 0.29 0.36 0.41 0.36 017 0.28
oj
6.4 7.8 12.4 13.4 III
...c 1.8
c:; n=9 0.27 0.35
9.2
0.25 0.65 0.74
13.7
0.76
13.4
0.65
13.6
0.58 0.39
112
0.52
genel 5.7 6.7 8.3 11.5 12.1 12.3 12.2 12.1 10.7 10.2
n=18 0.23 0.35 0.30 0.42 0.50 0.53 0.48 0.48 0.23 0.39
1.0 3.8 5.0 6.6 8.2 9.4 10.4 10.2 9.6 9.6 8.1
n=5 0.37 0.45 0.51 0.58 0.75 0.93 1.02 0.75 0.75 0.68
""
X
:;ı:::
1.8
n=5
5.6
0.40
8.6
0.68
11.0
1.14
13.2
!.O7
14.6
1.29
14.8
1.39
15.6
1.47
14.2
1.53
13.6
1.12
12.4
1.12
"" genel 4.7 6.8 8.8 10.7 12.0 12.6 12.9 11.9 i 1.6 10.2
n=IO 0.40 0.71 0.94 1.0 \ 1.12 1.08 1.23 Lll 0.92 0.95
1.0 4.0 4.5 6.5 8.0 10.3 10.3 10.3 9.5 9.5 S. i
n=4 0.00 0.29 0.29 0.71 0.95 0.95 0.95 0.29 ()65 0.56
. ""
c X 1.8 5.8 7.8 9.5 11.0 11.8 12.3 12.8 12.8
-- 120
----
10.6
""
;;;.
:;ı:::
n=4
genel
0.25
4.9
0.25
6. i
0.29
8.0
0.58
9.5
0.63
11.0
0.85
11.3
0.75
11.5
0.48
ii. I -
O.O!)
'----- -~
t-- 9.3
IO.S 1--------
~-----

n=8 0.35 0.64 0.60 0.71 0.60 0.70 0.73 0.67 056 0.62
1.0 3.9 4.8 6.6 8. i 9.8 10.3 10.2 9.6 9.6 8.1
n=9 0.20 0.28 0.29 0.42 0.57 0.62 0.66 0.41 0.48 0.44
oj
1.8 5.7 8.2 10.3 12.2 13.3 13.7 14.3 13.6 12.9 11.6
...c
c:; n=9 0.24 0.40 0.67 0.72 0.88 0.93 0.97 0.87 0.66 0.70
genel 4.8 6.5 8.4 10.2 11.6 12.0 12.3 11.6 i 1.2
.- - 9.8
-
n=18 0.26 0.48 0.58 0.64 0.67 0.68 0.76 0.67 056 0.59 ..-
1.0 4.4 5.3 6.9 9.4 10.0 10.6 10.4 10.2 10.0 S.6
n=IO 0.27 0.24 0.29 0.50 0.44 0.49 0.56 0.47 039 (J.40
""
X
:;ı:::
1.8
n=IO
6.0 8.4 10.2 13. i 14.3 14.6 14.7 14.1 12.4 12.0
0.30 0.36 0.62 0.64 0.75 0.77 0.82 0.79 0.72 0.64
"" genel
n=20
5.2 6.8 8.5 11.2 12.2 12.6 12.6 12.1 11.2 10.3
0.27 0.41 0.50 0.58 0.65 0.64 0.69 0.63 0.48 0.54
1.0 4.4 5.0 6.9 9.3 10.6 10.7 10.8 10.1 9.9 8.6
n=8 0.22 0.31 0.37 0.64 0.51 0.56 0.55 0.38 035 0.43
~
...c
c:;
""
X
""
:;ı:::
1.8
n=8
6.1
0.26
7.6
0.36
9.3
028
11.4
0.59
12.2
0.67
12.6
0.74
12.8
0.68
12.9
0.56
11.5
OJ3
-10.7
--
0.50
genel 5.3 6.3 8.1 10.3 1 1.4 11.6 11.8 115 10.7 9.7
n=16 0.27 0.4\ 0.38 0.51 0.46 0.51 0.50 0.49 n.JI 0.43
1.0 kg 4.4 5.1 6.9 9.3 10.3 10.6 10.6 10.1 9.9 8.6
n=18 0.17 0.19 0.22 0.38 0.33 0.36 0.39 0.30 026 0.29
1.8 kg 6.0 8.0 9.8 12.3 13.4 13.7 13.9 13.6 12.0 IlA
n=18 0.20 0.26 0.37 0.47 0.56 0.58 0.58 0.51 O.·B 044
genel 5.2 6.6 8.3 10.8 11.8 12.2 12.2 118 i ıo lo~o
n=36 0.19 0.29 0.32 0.39 0.41 0.43 0.44 0.41 030
._,---'-'--
0.35

29
 -+-Ankara Van
8000

7000

--
Ne
'-'
<:.i
6000

5000

-= 4000
~
eo:

::ı

...eo:
ı..
3000
>- 2000

1000

O
2 "
.) 4 5 6 7 8 9
Dönemler

Şekil 4.4. Farklı yörelerde paket anlann yavru alanı (ernk) gelişimi

---- EKXE KEXE

7000

6000

-
NE 5000
<:.i
'-'
2 4000
eo:
< 3000
::ı

...
eo:
ı..

>- 2000

1000

O
2 "
.) 4 5 6 7 8 9

Dönemler

Şekil 4.5. Farklı genotipte paket anların yavru alam (em 2) gelişimi

30
 --.-- l. o kg·- L. 8 kg i

7000

-
Ne
6000
'-" 5000
~

;::
.$ 4000
< 3000
=
ı..
;..
eo: 2000
;;...
1000
O
1 2 3 4 5 6 7 8 9

Dönemler

Şekil 4.6. Farklı ağırlıkta paket arıların yavru alanı (cm 2) gelişimi

Paket ağırlığı bakımından sonuçlar irdelendiğinde (Çizelge 4.8) 1.8 kg arı içeren
paketler ile oluşturulan kolonilerin (l4.3±L.14 kg) 1 kg'lık paketler ile oluşturulanlardan

(8.5±1.00 kg) daha fazla bal ürettikleri ve ortalamaları arasındaki farkın önemli (P<O.OI)
olduğu saptaıunıştır. Üç bölgede de L.8 kg'lık paketler 1.0 kg'lık paketlerden daha üızla bal

üretmişlerdir. Aneak iki ağırlık grubu arasındaki verim farkı Tokat arılığında ortalama 2.5 kg
olarak belirlenirken, Ankara arılığında üstünlük iki katına (16.2 kg'a) Van anlılığında üç
katına (10.9'a) çıkmıştır (Şekil 4.9). Bu sonuçlara göre Karadeniz geçit bölgesinde yer alan
Tokat arılığında kovanlara yerleştirilen paketlerin 1.8 kg olması bal veriminde önemli bir artış

sağlamazken koloni gelişimini sınırlayan ve bal verimini kısıtlayan ekolojik koşullar

nedeniyle Ankara gibi karasal yaz koşullarının ya da Van gibi Doğu Anadolu koşuııarının

egemen olduğu bölgelerde daha fazla ergin arıya sahip paket arılar ile üretime başlanması ya
da daha erken tarihlerde paket arıların bu bölgelere götürülmesi gerekmektedir. Projede elde
edilen sonuçlara göre; kimi kaynaklarda da (CALE et al, 1984) belirtildiği gibi paket arıeılıkta

ergin arı miktarı ya da paket arı ağırlığı ekolojik koşullara ve paketlerin bölgelere taşındığı

tarihe bağlı olarak farklı olmalıdır.

3\
Çizelge 4.8. Paket arılar ile oluşturulan koloni gruplarının bal verimleri (kg)

Paket Standart
Bölge Genotip N Ortalama
ağırlığı Hata
1.0 kg 5 8.4 1.37 i

EKXE 1.8 kg 5 18.0 2.77

genel 10 13.2 2.16
1.0 kg 4 8.2 2.33
Ankara KEXE 1.8 kg 4 13.9 4.36
genel
~
8 11.0 2.52
1.0 kg 9 8.3 \.19
Genel 1.8 kg 9 16.2 2.41
genel 18 12.3 A 1.62 i

1.0 kg 5 3.5 0.39 i

EKXE 1.8 kg i 5 12.3 1.53 .
genel 10 7.9 1.65
1.0 kg 4 3.9 0.45
Van KEXE 1.8 kg 4 9.1 \.06
genel 8 6.5 1.12
1.0 kg 9 3.7 0.29 i
i
Genel 1.8 kg 9 10.9 1.07 1
8
genel 18 7.3 \.03
1.0 kg 4 13.7 3.50
EKXE 1.8 kg 4 12.3 2.02 j
genel 8 13.0 1.89
1.0 kg 5 ı 3.4 0.87
Tokat KEXE 1.8 kg 5 18.9 2.21
genel 10 16.1 1.45 i
i

1.0 kg 9 13.5 1.50 ·

Genel 1.8 kg 9 16.0 1.83 i
genel 18 14.7 A 1.19 i
1
1.0 kg 14 8.2 1.52 ·
EKXE 1.8 kg 14 14.3 1.39
genel 28 11.3 1.17 i
1
1.0 kg 13 8.9 1.35 ·i
Genel KEXE 1.8 kg 13 14.3 1.88 i
genel 26 11.6 1.26
i
1.0 kg 27 8.5' 1.00
4
i
Genel 1.8 kg 27 14.3Y 1.14 i
genel 54 i 1.4 0.85
Bölgeler: A, B, (P<O.OI); paket ağırlığı: x, y, (P<O.OI)

32
 -- ---------------- ----- -- ------- -- - --- ------- -----

16 14.7
14 12.3
12
..c: 10
-o
o 8 7.3
--
.:ı::
eIJ
.:ı:: 6
4
2
O
Ankara Van Tokat
Arılık Yöreleri

Şekil 4.7. Farklı yörelerde paket arıların bal verimleri (kg)

20,0
16.1
15,0
..c:
- o
o 10,0
.:ı::
OEKXE
.KEXE
bb
.:ı::

5,0

0,0
Ankara Van Tokat
Arılık Yöreleri

Şekil 4.8. Farklı genotipte paket arıların bal verimlerİ (kg)

33
 20.0
16.2 16.0
15.0
....c:
-
~
o
o ıo,o
O 1.0 kg
~ 1.8 kg
.:ı:

5,0

0,0
Ankara Van Tokat
Anlık Yöreleri

Şekil 4.9. Farklı ağırlıkta paket anlann bal verimlerİ (kg)

Araştırmada elde edilen bir başka sonuca göre 1.0 kg ergin an düzeyinde genotiplerin
her üç bölgede de benzer sonuçlar vermesine karşın, 1.8 kg'lık ergin an ile denemeye alınan

kalanİlerde genotip gruplarına bağlı olarak bal verimİ bakımından farklar ortaya çıkmıştır.

Ankara, Van ve Tokat anlıklarında ana hattı Ege olan ı.o kg'lık paketler ile oluşturulan

koloniler (EKXE) sırasıyla; 8.4±1.37 kg, 3.5±0.39 kg ve 13.7±3.5 kg bal üretimiyle ana hattı

Kafkas olan kolonilere (KEXE) çok yakın (8.2±2.33 kg, 3.9±0.45 kg ve 13.4±0.87 kg)
bulunurken, 1.8 kg'lık paketlerde ana hattı Ege olan koloniler ana hattı KafKas olan
kolonilerinden Ankara'da 4.1 kg, Van 'da 3.2 kg daha fazla, Tokat'ta ise ana hattı Kafkas olan
koloniler ana hattı Ege olan kolonilerden 6.6 kg daha fazla bal üretmişlerdir.

34
5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Türkiye'de arıcılık kırsal refahın artırılması ve sermaye oluşumunun sağlanması,

işsizlik sorununun hafifletilmesi, özellikle topraksız orman köylerinin kalkındınlması ve

toplumun sağlıklı beslenmesi sorunlarının çözümünde katkılar sağlayacak önemli bir araçtır

(Fıratlı ve Gençer, ı 994). Bu araçtan yeteri kadar yararlanmak konusunda paket ancılık

uygulaması olanaklı yollardan biridir. Bu sistemin ülke arıcılığına kazandırılması ile aşağıda

sunulan katkıları sağlayacağı düşünülmektedir.

-Paket ancılık özellikle Kuzey Doğu ve Doğu Anadolu'da özel bilgi. beceri gerektiren
ve pahalı bir uygulama olan kışlatma sorununun çözümüne yardımcı olacaktır.

-Kırsal kesimde yaşayan ekonomik gücü yetersiz ailelere ucuz ve kolay istihdam
olanağı sağlayacaktır.

-Ülke genelinde tüm kolonİler varroa (Varroa jacobsoni) paraziti ile bulaşık
durumdadır. Yine aynı şekilde arılıkların yaklaşık % 70'inde kireç hastalığı. % 20'sinde
Amerikan Yavru Çürüklüğü hastalığı mevcuttur (KAFTANOOLU, 1994). Paket ancılık ile
aneılığa yeni başlayanlara, koloni sayısını artırmak ya da kolonilerini güçlendirmek
isteyenlere sağlıklı ve ucuz koloni bulma olanağı sağlanacaktır.

-Türkiye ancılığının en önemli sorunlarından biri de damızlık ana arı yetersizliğidir

(Fıratlı ve Gençer. ı 994). Bu uygulama ile en azından paket arı için, bölgelerin ekolojik
koşullarına uygun ana arı üretimine yönelik işletmeler oluşacaktır.

-Ekolojik koşulları arı üretimine uygun Akdeniz ve Ege arıcılanna gelirlerini artırıcı

yeni olanaklar sunulacaktır.

-Paket ansı ile bal üreten işletmelerde sağlıklı ve temiz bal üretilerek tüketicilere
sunulacaktır.

-Gün geçtikçe daha yoğun yapılan gezgıncı ancılığın olumsuz etkilerİ azalacak.
örgütlenme sorunun çözümüne katkı sağlanacaktır.

-Son olarak paket ancılık uygulaması üniversite, kamu kurumları ve ancılar arasında

işbirliğini ve yeni teknolojilerin kuııanımını hızlandıracak!ır.

35
KAYNAKLAR

ANONİM, 2001. DPT 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, DPT: 2574-öiK:587.
AMBROSE, lT., 1992. Management for honey production. Ed: Graham, J.M., The Hive and
The Honey Bee, A Dadant Publication, Illinois, USA. p:601-655.
ARSLAN, S., KAFTANOOLU, O., 1991. Çukurova Bölgesi koşullarında balans! (Apis
mellifera L.) kolonilerinin proteinli ek yemlerle beslenmesi üzerine bir araştırma.

Çukurova Üniversitesi. Fen ve Mühendislik Dergisi (1) :35-42.

CALE, G.H., BANKER, R., POWERS, l, 1984. Management for honey production. Ed:
Dadant and Sons, The Hive and The Honey Bee, A Dadant Publication, Illinois, USA.
p: 355-412.
DOOAROOLU, M., 1987. Türkiye için ideal bir sistem. Paket Ancılığı. Hasad Dergisi,
Sayı: 23-24.
DOOAROOLU, M. ÖZDER, M., POLAT, C., 1992. Türkiye'deki önemli bal arısı (Apis
mellifera L.) ırk ve ekotiplerinin Trakya koşullarında performanslarınm

karşılaştırması. Doğa. Tr. L of Vet. and Animal Science. 16:403-414.

FlRA TLI, Ç. 1982. Ana arı üretim yöntemleri üzerinde bir araştırma. (Doktora tezi) 59 s.
(basılmamış).

FıRATLI, Ç., GENÇER, H.V., 1994. Dünya ancılığı ve Türkiye'nin yeri. Türkiye IL Teknik
Arıcılık Kongresi, 8-9 Şubat 1994, Ankara.
FRESNAYE, l, LENSKY, Y. 1961.Methods d'apreciation des survaces couvain dans les
colonİes d'abeilles. Ann. Abeille, 4 (4): 369-376.
GENÇ, F., 1996. Yetiştirme ayları ile larva transfer yöntemlerinin Erzurum koşullarında

yetiştirilen ana arıların (Apis mellifera L.) özelliklerine etkileri. TÜBITAK,

Veterİnerlik ve Hayvancılık Araştırma Grubu, Proje No: VHAG/1032, 52 s.
GijNÇER, H.V., FıRATLI, Ç., 1999. Bir ve iki gün yaşlı larvalardan yetiştirilen ana anlann
(A.m. anatoliaca) bazı iç ve dış yapısal özelliklerinİn karşılaştırılması. Tarım Bilimleri
Dergisi, 5 (3):13-16.
GENÇER, H.V., SHAH, S.Q., FıRATLI, Ç., 2000. Effects of Supplemental Feeding of Queen
Rearing Colonies and Larval Age on the Acceptance of Grafted Larvae and Queen
Traits. Pakistan Journal of Biological Sciences, 3 (8): ı 3 ı 9-1322.
GÜL" M. A., KAFTANOOLU, O., 1990. Çukurova Bölgesi koşullarında ana an (Apis

36
 mellilera L.) yetiştiriciliğinde uygulanan larva transfer yönteminin yetiştirilen ana
anlann kalitelerine olan etkilerİ üzerinde bir araştırma. Ç.Ü.. F.B.F. Fen ve
Mühendislik Bilimleri Dergisi .. 4 (2):41-53.
HARBO. lR .. ı 986. Effect of population size on brood production, worker survjnıl anel
honey gain in colonies of honeybees. lof Apic. Res., 25(1 ):22-29.
HARBO, J.R. ı 993. Worker-bee crowding affect brood production, hone} production and
longevity of honey bees (Hymenopthera:Apidae). 1. of Econ. EmtomoL 86 (6): 1672-
1678 .
.lA Y; S.c.. 1983. Studies on hiving package bees. V. effect on loss of bees of queenlessness,
size of package, shaking packages during hiving and storage conditiüns. 1. of
Apicu1tural Rcsearch, 22 (2): 111- ı ı 4
KAFTANOGLU. O.. 1990. Türkiye Arıcılığının Genel Durumu ve Paket Arıcılığını
Uygulama olanakları. Türkiye Ziraat Mühendisliği III. Teknik Kongresi. 8-12 Ocak
ı 990, Ankara.
KAFTANOGLU, O .. DÜZENLİ. A .. KUMOVA. U .. 1993. Effect of the rearing seasol1 and
tlora on the quality of the queen honey bees (Apıs mellilcra L.) XXXIII.
Int.Apic.Cong.of Apimondia, Sep 20 _ 26
tlı llı
, China.
KAFTANOGLU, O., ı 994. Türkİye'de arı sağlığı sorunları ve çözüm yolları. II. Teknik
Arıcılık Kongresi, 8-9 Şubat 1994, Ankara.
KROL, A .. 1993. Effect of dietary vitamin Bı on the conditionand development of hone}
bees. Pszczlnicze Zeszty Naukowe. 37: 11-21. Alınmıştır, Apic.Abst. 1995.
46(2): 188.
KUMOVA,U., KAFTANOGLU. O .. YENİNAR, H. 1993. Çukurova Bölgesinde balarısı
(Apis mellifera L) kolonilerinin ek yemlerle beslenmesinin koloni gelişimi üzerine
etkileri. Ç.Ü.z. F. Dergisi. 8(1): ı 53- ı 66.
LAIDLA W. H.H .. Jr., 1985. Contemporary Queen Rearing. A Dadant Publication. Dadant
and Sons, Hamilton, Illinüis, U.S.A.
LAlDLA W, H.H., Jr.. ı 992. Production of queen s and package bees. Ed: Graham. l:V1.. The
Hive and The Honey Bee. Dadant and Sons Inc., Illinois. p:989- ı 042.
MARINEseu, i. AND MIHAILESCU, c.. ı 985. Pollen substitutes lIsed 111 stimulating
reedings. Apiacta. 1: ı 6-18.
MOIUTZ. R.F.A., 1989. The Instrumental Insemination of the Queen Bee. International
Beekeeping Technologyan Ecology Institute of Apimondia. Bucharesİ. Romania.

37
NAUMAN, K., WINSTON, M.L., WYBORN, M.H., SLESSOR, K.N., 1990. Effects of
synthetic, ho ney bee (Hymenoptera: Apidae) queeeeen mandibular-gIand pheromone
on workers in paekages, J. Econ. Entomol., 83(4): 1271-1275.
NELSON, D.L., JA y, S.C., 1982. Produeing honey in the Canadian Prairies using package
bees. Bee World, 63(3): i ıo-l ı 7.
ÖZÇELİK, A., PAKSOY, M., 2001. Ekonomik krizin (Kasım 2000 ve Şubat 2(01) Türkiye

tarımına etkilerİ. Türk-Koop. Ekin Dergisi. 5 (16):23-29 Nisan -Haziran 2001.

PENG, Y.S., MARSTON, J.M., KAFTANOGLU, O., 1984. Effect of supplemental feeding
of honeybee (Hymenoptera: Apidae) populations and the economie value of
supplemental feeding for production of paekage-bees. J. of Econ. Ent011101..
636.
SOMERVILLE, D.J 992. Developing package bees in Australİa. Australian Hee Journal.
(8): 10-l3
SZABO, T.I., HEIKEL, L.P., 1987. Patterns of honeybee colony gain İn Alberta, Canada. J.
of Apic Res., 26(1 ):47 -52.
SZABO,T.I., LEFKOVITCH, L.P.1989. Effect of brood production and population size on
honey bee eolonies in Alberta, Canada. Apidologie, 20 (2): ı 57 - ı 63.
ŞARDAŞ, C., ı 998. Sonbaharda polen yerine kullanılan maddelerin arı kolonilerinin üreme
ve kışlama özellikleri üzerine etkileri. AÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü. (Yüksek lisans
tezi).
TUCKER. K. W., 1980. Queens, package bees and nudei: produetion and demand. Ed:
USDA, Beekeeping in the United States. USDA, Agrieulture Handbook. No 335.
p:58-63.
THAKUR, R. K., DOGRA, G. S., GUPT A, J.K., 1998. Investigation on ÜıetOl's int1uencing
queen reaı'ing suecess in honey bee, Apis mellifera L. Pest Management and Economİc
Zoology, 6 (1): 61-63.
WOYKE. J. 1986. Sex determination. Ed: Rinderer. T.E., Bee Genetics and Breeding.
Academie Press, Ine. London, U.K. 91-115.
YORK, H.F., 1984. Production of queen s and package bees. Ed: Dadant and Son s, The Hive
and The Honey Bee,. A Dadant Publication, Illinois, USA, p: 559-578.

38
 BiBLiYOGRAFİK BiLGİ FORMU
ı - Proje No: TOGT AGIT ARP-18
9 2-Rapor Tarihi: 25.02.2004

3- Projenin Başlangıç ve Bitiş Tarihleri: 01.04.1998-01.04.200 ı

4- Proje Adı: Türkiye'de Paket Arıcılık Sisteminin Geliştirilmesi Olanakları

5- Projenin Yürütücüsü ve Yardımcı Araştırıcılar:

Prof. Dr. Çetin FIRATLI
Doç. Dr. Mete KARACAOGLU
Yrd. Doç. Dr. H. Vasfi GENÇER
6-Projenin Yürütüldüğü Kuruluş ve Adresi: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü
Dışkapı-ANKARA

··7~Oestekleyen Kuruluş(ların) Adı ve Adresi: TÜBİTAK, Atatürk Bulvarı No:22 i Kavaklıdere,

06100 ANKARA
8- Öz:
Anadolu arısı (A. m. anatafiaca)'nın Ege ekotipinden (E) ve Kafkas arısı (A. 111. caııcasica)'ndan birer

damızlık koloniden 1999 yılında yetiştirilen kız kardeş ana anlar yapay tohumlanarak EXK ve KXE

genotip grupları kurulmuştur. Paket arı ana arılarının ana hattı olan EXK ve KXE genotip grubundan

birer damızlık koloni seçilmiştir. Aydın'da 17 Mayıs 2000'de i ,O kg ve i ,8 kg ağırlığında 30'ar paket

arı doldurulmuştur. Her 2 ağırlıktan 15'er pakete KXE genotipinden, diğer 15 pakete ise EXl(

genotipinden yetiştiriimiş ana anlar yerleştirilmiştir. Ankara, Van ve Tokat yörelerindeki arılıklara 2

farklı genotipte ana arılı, 2 farklı ağırlıkta 20'şer paket an nakledilmiştir. Paket anlar ile oluşturulan

kolonderin gelişimleri izlenmiş ve mevsim sonunda bal verimleri saptanmıştır. Genotiplerin bal

verimleri (11.3± 1.17 kg ve 11.6± 1.26 kg) farklı bulunmazken 1.8 kg'lık paketler ( ı 4.3= 1.14 kg) 1.0

kg'lık paketlerden (8.5±1.00 kg) daha fazla bal üretmişlerdir (P<O.OI). Van'daki arılığııı bal \erimi

(7.3±1.03 kg) hem Ankara'daki arılığın (12.3±1.62 kg) hem de Tokat'taki anlığın (14.7±1.19 kg) bal

veriminden farklı (P<O.O 1) bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler: bal arısı. paket arı, ana arı, yavru alanı, bal verimi

Abstract:
The sister queens reared from breeder stocks of Caueasian (K) honey bee (A. 111. caııcasicu) and Aegean

eeotype (E) of Anatolian honey bee (A. 171. anatafiaca) were inseminated instrumentally to establish

EXK and KXE genotypes in 1999. One eolony was seleeted from eaeh EXK and KXE genotypes as

mothers of the queens reared for paekages. Sixty shipping eages were filled with 1.0 kg of bees (30

cages) and 1.8 kg of bees (30 cages) with caged laying queens reared from each genotype in May 17.

2000 in Aydın. The paekages (11"'20 for each location) shipped from Aydın to each dpiary in Ankara.

Tokat and Van provinces \Yere compared in terms oftheir performances. The genotypes did rıo! differ in
mean honey yields, whereas 1.8-kg packages (I 4.3± 1.14 kg) produced signifıcantly (LL 0.0 i) more

honey than LO-kg packages (8.5± 1.00 kg). The mean honey yield of the apiary in Van (73::: 1.03 kg)

was lower than those of the apiaries in Ankara and Tokat (12.25± 1.615 kg and 14. 7± i. 19 kg,

respectively; P<O.O I).

Key Words: honey bee, package bee, queen, brood area, honey yield

9-Proje ile ilgili YayınITebliğlerle ilgili Bilgiler:

Gençer, H.V., Karacaoğlu, M., 2003. Kafkas ırkı (Apis mellifera caucasica) ve Kafkas ırkı ile Anadolu
arısı-Ege ekotipi (Apis mellifera anatofiaca)'nin karşılıklı melezierinin Ege Bölgesi
koşullarında yavru . ..i'~~iştirme etkinlikleri ve. baL. verimleri. YYü Ziraat Fakültesi Tarım
Bilimleri Dergisi (Journal of Agricultural Sciences), 13 (I): 61-65.
Karacaoğlu, M., Gençer, H.V., Koç, A.U., 2004. Ege Bölgesi koşuııarında ek beslemenin bal arısı (Apı\"
mellilera L.) kolonilerinin yavru üretimi ve bal verimi üzerine etkileri. Hayvansal Üretim
(baskıda).
Gençer, H.V., Karacaoğlu, M., Fıratlı, ç., 2003. Performances of package bees in Tmke:. Apiacıa. 38
(4): (in press).
Koç, A.U., GençeL H.V., 2003. Ege Bölgesi koşuııarında nitelikli ana arı yetiştiriciliği. Teknik Aneılık,
Sayı: 82,2-7.
Karacaoğlu, M., Gençer, H.V., Fıratlı, ç., 2003. Türkiye'de paket arıcılık sistemini geliştirme
olanakları. II. Marmara Ancılık Kongresi. 28-30 Nisan 2003. Atatürk Bahçe Kültürleri
Araştırma Enstittisü, Yalova.
10- Bilim Dalı: Hayvan Yetiştirme ve Islahı
Doçentlik B.Dalı Kodu: 1203 ISIC Kodu:
Uzmanlık Alanı Kodu: 5.018
ı I-Dağıtım (*) : CJ Sınırlı CJ Sınırsız
12- Raporun Gizlilik Durumu: CJ Gizli CJ Gizli Değil
(*) Projenızın Sonuç Raporunun uJaşfınlmasınl ıstediğiniz kurum ve kuruluş/an aynca belırtınız,