CELiK BiLGiN

.,

.. -

T K YE E

MARKSis DAMA YAR

OONEM YAYINEV'I

celik bilgin .

TiiRKiYE'DE MARKSisT DAMAR VAR .

Yayma Huulayan Abdullah Keskin

,

I' i j

: 1

: 1

. I

. oj

;

TURKiYE'DE MARKStST DAMAR VAR <;elik Bilgin

D6nem Yaytnlan:16 Temel Dizi: 4

Dizgi: DOnem Dizgi

Baskl: Aydmlar MatbaaClhk Mayis 1991

Donem YaYlnclllk

Biiyiik Re~it Pasa Cad. 40/4

Tel: 513 8429 Beyazn / tSTANBUL

Konur Sokak No: 73/9 Klzllay / ANKARA Tel:125 93 78

ISBN: 975·7684-03-4

IONOEIdLER

ONSOZ_ .. __ ,..,. , , _ I

Tiirkiye'de Marksist Damar V.ar _ _ , _ 7

Glzil ve Gizli Gil..: tKi Smm HO 13

''Ne Yapmah"iEylemli BUin..: Tq.una _ _ .. 21

Devrlmden D6ntil N ok ta.s I ••• _ _ _ ••• _._ 31

Parti Yolunda YUrilytl, _ _ _ 47

BUyiimemif C;ocuk Hastabgl

Revizyon.izn1. veTrotskiz.m _ .. " 5S

Kadlft _ _ 89

Somn _ , 93

tyiDlser Marx 1-_ ,..... 101.

Hatp ve Sulh , 111

TURKiYE MARKSizMi UZERiNE

Iki marksizmden SQZ edilebilir.

Birisi, Avrupa marksizmi'dir. Bernstein ile baslanlabilir ve Kautsky, Avrupa marksizmini yerlefltiren kimsedir. Avrupa marksizmi, ozunde, Marx'm iktisatma sahip ~loyor ve ihtilal diisiince ve programmi reddediyor. Avrupa marksizmi, tedrici di.i!jiinceyi ve iyiligi evrim yoluyla bulmayi kabul ederek Avrupa'nm gene! dUfliince sistematigine donus yaplyor.

lkincisi, Rusya marksizmi'dir, ihtilalci populizme karsi Marx'm iktisanru savunrna ile bashyor. Plehanov'u, baslancrsi ve Lenin'i, kurucusu sayrnak mumkiindiir. Rusya marksizmi, bir savunma ve tarnsma dusuncesidir, daha soma Rusya'da legal marksizme lcaI11 devrimci bir marksizm kurmak ve savunmak zorunda kahyor ve gelismesinde bu asamamn damgasi c;ok bclirgin gBriiniiyor .

. Bernstein, ekonomist egimlidir, legal maksizm de daha soma Rusya'da ekonomizmi doguruyor. Leninizm ya da Rusya marksizmi, Avrupa'daki Bemsteinizm He Rusya'daki ekonomizme birlikte savas aoyor.

I

Giizel biraz daha kansik hale getirrnck iQn Antonio Gramsci ile Rosa Lu~cmburg'tan soz ctmek zorundaynn. Gramsd-Luxemburg, Avrupa ve Rusya marksizmleri arasmda bir yerdedir, hem zaman zaman kurtulusu saglayacak teoriler olarak gOTiinmesi ve hem de fazla geli~tirilemeyi§leri bu koprii ni~liklcri~de~ .ka~akla~l>:<>r .. ~u a~kbk1a yazrlmahdir. Gramsd, Marx m Kaplta11lU b~TJUVaz~Ill~. kitabi olarak niteleyebUecek bir yapldadlr. Luxembw:~ lSC KaPltall~ temcJinde eksiklikler gordiigunu aQ,khkla yazabihyor. ,?r~SCl ve Luxemburg, Kapital'i ciddi elestirilere tabi tutmakla birllkte hem Mandl yolda ve hem de ihtila.lci cephede ka~~~.ilirorlar. Bu noktamn ve bu saptarnanm bir zenginhk oldugunu du~unuyorum. .. .

Toplumsal dti~ccde, biiyiik teoriler ne yazik, hop daha onecki

sosyal yapilara dayaruyorlar, . . . . ., ..

Her teoriyi gelecegc baglayen tconmn kondisi d~glldIT; teoruun

gelecekle baSJm iitopya He siyasal eylem kurmahdir. Uto_pyam~ kaynagt ise hep filizlerdedir ve uc; msan ve iliskilerden geliyOT: ~ya~ eylem ise topJumsal dii~iiniirii, isterse hi~ fizik okumadan ftzik bill-

minin meziyetlerine yakla§bnyor. .

Marx'm iktisan ve ozellikle basit meta iiTetimi soyutlarnasl, On-

bes-Onyedinci yiizyll Bah Avrupasrnm ek~no~k ya~ls1~a d,a~amyor, politik olarak. Am~rika ve Fr~~ De,vnmIcn zen~nlik1enm koruyorlar. Yalmz formatif yJllannda iki etki altmdadrr. BIr yanda Metternich'in Avrupa siikunetinin egemenligi ve diger yanda lse Avrupa'nm fizikscl donanminm hizla degi§tigi bi~, don~~e doguyor v.e ya§adl~l ~ga gore olgunlasiyor, $6yle de soylenebihr; Marx. politik olarak ~ok durgun ve ekonomik-teknolojik aQdan ise son derece hareketli bir donemin t;Ocugudur. Politikada, 1792 Devrimi'nin tckrarlanabilecegi inaner, ekonomide ise goriil~emj§ makinal~~_n k~larulmasr, Bah Avrupa'run birden bire demrryolu a~yla orul~esl, buhar enerjisinin yayilmasi. buharla ~§an ve dolaYl~~~la ,~emJrden yapdabilen gemilerin yUzdiirillmesi ve bunlann verdlgJ guvenle sol

titopyalann yazrlmasi, Marx'm yasam doneminl belirliy?r. .

Biiyiime yillarmda tutucu Hegel'in felscfesi, tek ~~ merke~~dir, bunu, Lenm'm yaph8J ttirden bir kazanc sayma egilimmde degllim. Hegel, degi§cn Ingiltere ve Fransa karsrsmda maddeten ~eri. AImanya'nm uriiniidtir, Marx'ta tutucu izler birakmis olmasi ihtimal dahilindedir. Marx, bir umut jenerati>riidiir ve hem devrimlerin tekrar ba§layaca~m anlatmak ve hem de utopyaalann etkisini kmnak

II

ic;;in kapitalizmin yikici ve bu nedenle degi§tirici dinamizmini abartmak zorunda kalmisnr. Hem teknolojik guru ve hem de kapitalizm ile ozgtirliikler arasmdaki ili§kiyi mutlaklasnrma egilimi gosteriyor.

Kuskusuz, 1848 Devrim1eri nedeniyle burjuvazinin ihanetine tarukhk ediyor; kuskusuz, "siirekli devrim' go~uni,i ortaya koyarak biitiin gOrU§lerine yumusakhk ve donu~ imkanlan getiriyor. Fakat bunlar, Marx'm sisteminin biitiinJugilniin ve mannk Qzgisinin dismda kahyor, Marx, hem devraldl~ bilgi stogg ve hem de urriut verme misyonu c;erc;evesinde, kapitaJizrnin dinamizmini, serbest ticarctin kapitalist olmayan dunyaya saglayaca~1 iyilikJeri ve hem de kapitalist demokrasiyi abarnyor, Avrupa marksizmi bu abartmanm devamr ve ~ogalttlmasldlf,

Kapitalizmin teknolojikve demokratik giiru abarnhrsa, devrim yolu kapanlir. Devrimin yapanlan ve toplumu degi§tirici rolu sonradan kesfediliyor; onernli blr ke~iftir. Ancak devrim yikicihkhr; eger teknolojik ve demokratik acrhm gucii yiikseltilmi§ bir kapitalizm yaZlSI varsa, insanlan devrim yoluna Ikna etmek kolay olmayabiliyor. BOyle bir durumda devrim, ekonomik krizlerin tekranrun bir sonucu oluyor; Marx, boylece bir tutarhhk kazamyor ..

A vrupa marksizminin dogu§unda Marx'm devrimlerin mutlaka gelecegini haber veren teorisinin abarnlmasi onemli bir role' sahlp gOriinuyor. Kapitalizm varsa. toplumsal yapida oylesine de~i~rici mekanizmalar harcket halindedir ki, devrim mutlaka gelecektir; bu mannkzindri ic;inde kapitalizmin iisttin degi.~tirici mekanizmalanna bagh kalmak, A vrupa maksizminin temclini olusturuyor,

Marx'm formatif yillannda A vrupa'da siyasal devrimler rUzgan durmustur.

Rusya'da marksizmin yayilma donemi, siyasal devrim hareketlerinin son derece yuksek oldugu bir zamana denk geliyor.

Marksizmin dogusunda devrimi haber verrnek ~k onemli bir yer tutuyor,

Rusya'da marksizmin dogusu ve gelismes! kapitalizrni haber verme uzerinedir,

Bunu biiyiik bir talihsizlik olarak goruyorum. Kapitalizmin geli§ini vurgulayan bir gOrU§te, daha sonra ad! mensevizm olan bastab~n ortaya Q.kmaSl kacmlmaz olarak gOriiliiyor.

Marx'm Hegel'in etkisini iddia ettigi kadar temizleyebildigi kam-

m

SIDl tasmuyorum.

Leninizmin, menscvizmden sonuna kadar anndigrm dii!}iincmiYOT\lffi.

Avrupa marksizmi tekelli dtizeni siirdiirebilmek icin vazgedlmez hir gereklilik olarak ortaya Qklyor.

Rusya marksizmi, emperyalist asamada ortaya IIlklyor.

Rusya marksizmi, dogu§unda hiiyiik bir mucadele veriyor; yorgun doguyor.

Avrupa marksizmi, tekelli duzenin marksizmidir,

Rusya marksizmi yorgun ve yoksul bir marksizm olmak zorunda kahyor.

Hem cok yiiksek narodnik ve demokratik dcvrimci mirasi ve hem de emperyalist asamada somurge vc yan somurge halklann ba&mslzhk savasnu hesaba katmak durumundadrr, biiyiik bir eklek-

tizmi iQnde banndirmak istiyor. .

Rusya marksizmi, hem kapitalizmin ozgurluk progratnl ve hem de kapitalist diizenin urunlen, giderek uygarhgt konusunda pek QJk ikircikli bir yapl sergiliyor, Cok ikircikli bir yapl sergiledigi icin, Marx'm aydmlanma c;agmm c;ocugu olmasi ve kendinden cnceki bilgi envanterine buyuk bir hayranhk gostermesi, Lenin'in de eninde sonunda slavofillcre karsi bir zapadnik diinya gorii§iinii savunmaSI nedeniyle, Rusya marksizmi ¢zilliirken bir diinya uygarhgl ¢..Iebiyan kolayhkla etki saglayabiliyor.

Rusya marksizmi, marksizmln devrimcisizlestirilmesine karsr direnerek tarihsel bir rolii ustlenmis oldu. Ancak Ban'ya, iirunlerine, uygarhgma kapanmadi, sonra Bah uygarhgmin metal an tarafmdan kemirilmeye nza gostermek zorunda kaldr,

~imdi Dogu, proleterlesmisrlr.

Turkiye marksizmi, mazlum halklann proleterlestigi bir donemde dogmak ve olusmak zorunda kahyor. Ban uygarhgina ve ahlakina kapanmak durumundadrr.

Kapanma, Tiirkiyc marksizminin tek anahtandir.

Soyutlama koku, Dogu felsefesinde c;ok daha derindir, Tiirkiye marksizmi, hem do~u§ asamasmdaki marksizmden, hem de Rusya marksizminden <;ok daha soyut olmak durumundadrr. Kendi zenginligini derin ve koklu bir soyutlamada bulmak geregi ortaya 9kJyor.

Demokrasi ve bagtmstzhk, mutlaka birden fazla smif kabul etmek anlanuna geliyor, demokrasi ve bagunslzhk c;izgilerini de vur-

IV

gul~yan bir ~arksizm, eklektizmt kabul etmekten kurtulamiyor, Eklektizm, teorik bakisin karsismda dikiliyor.

-:,-~a.ma,. minimu~-maksimum program aynmi, eninde sonunda, kapitalizmin ve kapitalist demokrasinin nimetlerini abartma ve bekle-

me az:Ia~3 ~eliy.?r~. ~k~lIi asamada, asamaci bir politik progranun ~~kcl.h du.~~n curutucu etkisine kapilan acmak olup olmadl&

uzeTl~d~ titizlikle durulmasi gerekiyor. .

Turkiye marksizmi son derece kcskin bir aynsma sured yasa-

mak durumundadrr. .

T~~el~i diizen, .ilgi~ .azmhk vc ilgisiz ~ogwtluk yasami oluyor.

Bu, T~rklye marksizminin cok daha iraded olmasiru zorluyor.

, Dunyayi ta:umlamak her ~a~~ k~l~y goriinmuyor, ilgi ve ili§ki agmm UZ~dll? yerv olarak du§unuleblhr. Diinyanm bazi yerlerinde vc cok gcb§ml§ cografyalannda marksizme ilginin bir bitkisel don~m ya§~y~cagml kestirmek zor olmamahdir, Tiirkiye marksizminin dunyaSl 19~~e .. ya§all.t1an bolgedir. Sovyet sisteminin ¢zillmesi ile Kafkas Berisi ulkeleri, Orta Dogu'nun yeni rolii nedeniyle Ttirkiye'ye ve Akdcn~.z'e. SI01r ve kiyisi olan Arap tilkeleri, Bulgaris~an, Hele~le:, fran, ~ur~ye .. ~arksizminin alanlan olarak gorunuyorlar, Turyiye v m-:r ksl~~~ c;ozillen Sovyet rnarksizminln yerine akmak zorunlulugu de y~ud.lir. Cok dilli olmak zorunlulugu doguyor.

Ru~ya marksiznu, marksizmin bittigi ve bitmek idn Avrupa m~kslzmine. do~~§tiigu bir zamanda olustu, Turkiya marksizmi, R~~~a m~~kslzmm~ ~~.ye~ marksizmi a~asmdan gec;erek ¢zilldug~. ve. itibanru yitirdigi bir zamanda gelismek zorundadir.

Turkiye marksizmi, Rusya marksizminden daha buyuk bir kopu~ aday gorunuyor.

Celik Bilgin'in yazilan bu kopusa bir yol acyor,

Yalcm Kii~ilk Ayazpasa 16 Nisan 1991

v

Saptamalar. I

TURKiYE'DE MARKStST DAMAR VAR

E§itsiz geli§me yasasl, heniiz bir yasa saydaml~gt ve keskinlig:inde gel~tirilrni§ olmaktan uzak duruyor. Henuz embriyonik qamaslm geride birakrms olmakla birlikte i§lenmesi gereken bir kabahktadlr; i.;inde bulundug:u kababk bir yamyla kahn QzgilerIe bir yol gostericilig:e ve dig:er yaruyla da i9 bo, manbksal tekerleme1ere imkan sag:hyor. Ba,ka yasalarla gOrii1meyen yollara i§Met edebiliyor; bu verimlilig:in karuti oluyor. Ancak e,itsiz geU§me yasaSl daha ileriye gotiiriilmedi~ siirece, ~klla.n yeni yollarda mesafe almak imkansizdm geli,memif) etitsiz geUlme yasasi, sadece patinaj yarabyor.

Ancak hi-; kusku yok, yirminci yiizytlm lll~ ~itsiz gelilmede ve yasaslI\(ia yanyor, Bilimde "11.k" iki yanhdtr; gelecek kadar geQ'nili aydmlabyor ve geleeegi yapilandmrken se9JUli d~,tiriyor.

Geli~e~ e§itsiz geU§me yasasiyla baklyorum; Hegel, buzu1lalnu, maddenin arasma Stktlnul bir beyindir. Ya,adlgt Alman toplumunda Hegel yalmzca beynini gelistirebilir ve havalanduabilir; beyninin havalanmasim, maddenin ve toplumun hareketi yenne koyabilir. Hegel'in ya§adlg:t Strada Turkiye toplumu, Hegel'inkinden -;ok daha hareketlidir; ancak derinini hi~ etkilemeyen ve yiizeyde snurh kalan bir hareketliliktir. Turkiye toplumunun dinamigmi, smrrh hareketlilik olarak algilayabiliyorum,

Diinya tarihinin, en kolay kala i§ini Ricardo'nun ondne koymu§ oldugunu du§uniiyorum. Arnk do~anm ve toplumun derinindeki patlamaJar, yeryiiziinu ve insan dokusunu yeni bir mozayi~ kavulturmu§ durumdadir: hem teknolojik yeni1ikler ve hem de toplumdaki transfonnasyonu ele alan pamfletJer, broomciikler, dilek~ler ve raporlar, amprisizmin her wrond zenginlettirebilecek bir hazine goroniimdndedir. Marx'm somutun zen-

7

ginli~nde soyutlama olarak niteledigi bir asama var; Ricardo'nun

kisisel talihini olusruruyor. . .

Hegel, sonsuz hareketsizligin ve Ricardo, simrsiz hareketliligin iirUnleri oldular ve iiriinleri, kaynaklanmn damgasmi ta~ld t, Tiirldye ise dogarun ve toplumun hareketlendigi bir d6ne~e yiizeysel ve son derece smirh hareketIiligi asamadc Cumhunyet ddnemi de yinnind yuzyilm ikind yansmdan ~nraslna kadar aym 9Zgileri ta~ldl. Tiirkiye'nin uzun suurh ve yuzeysel hareketlilik c;izgisi, teorik kisirhguu dogurdu,

Kemalizmi bu ~r~vOOe ve eger kabul ediliyorsa bu isrkta ele almak gerekiyor. Felsefi yam olmayan, entellektiiel .. ta~aft, s~ derece zayif, bir politik progra~ olarak .;1loyor ve !~rklye run. teorik stg;hgtnda kendisini bir "doktrin" olarak sunabll.lyor .. T~nzlmah ve Sultan Hamid'i a~ ole;iide sansiir etmest, tkmo Mahmut'tan derin bir bic;imde etkilenmesini ve gercekte Hamidizmin, snurh degi~iklige ugraffil~ bir ortamda devami olmasmi, gOzlerden gizlemesine yanyor.

Kemalizmin ikna edict giid.inii yitirmeye baslamast 1960 yillanmn ikinci yansma denk geliyor. Hangisi sonue; ve hangisi nedendir; bunu tarnsmak durumunda degilim. An~ j§te tam bu donemde, lslami harekct, Kiirt hareketi ve sosyahst hareket, ICemalist ~msiyenin alnndan Q-kl§ mucadelesi v~ye bashyor. Hie; kuskusuz c;tkl~ hiC;bir zaman mutlak degildlr; ba~langtc;ta uzun ytUar golgesmde yapdlgt semsiyentn izlerini de ta§tyor.

Scmsiyenin fonksiyonlannm tarnsilmaya ba§ladlgl zama~, Tiirkiye'ye marksizmin ciddi giri~ yapbgt zaman oluyor. C.?k bu: yiik . bir gecikmi§ligi var; fakat yine de bu ya~ru. fazl~ O~~t buImuyorum. Daha onemli yam §udur: Marksizmin Turldye ye girl§ yillan, Avrupa'da canhhguu ve sosyalist diin~ada i~ yaratlab~lru yitirdigi bir donemdir, Tiirkiye'ye marksizm gl~ken, Avrupa'dan geldigi ol~iide olu ve sosyalist diinyadan gehrken ise canslz bir nitelik gosteriyor,

BOyle bir durum, ilk bakista, bash basma bir p~sslzhk~~.

Ancak e§itsiz geli§me yasasmm l§lg;md~ ~~Jdlg-lnda ~.se"en buyi.ik ~nsl getiriyor. Avrupa'dan geldigi ol~ude her tiirlu di.n~mizmini yitirtict yabanci og;elere bulasrms ve Sovyetler Birli-

8

gi'nden geldigi. bidmiyle, gec;mijin dlO politika zorluk ve zorlamaJanyJa her tiirlii basit pratig;in feori diizeyine abartilmasmdan dogan klrac;hkla birlikte geUyor.

Marksizm Tiirkiye'ye bir gozden gec;irilme ve uzun yillar itibarsizlastmlan bir sozciikle, "revizyon" thtiyacr ile birlikte giriyor. Marksizmin Tiirldye'ye bir "revizyon" ihtiyaa ile girmesini

hem marksizmin ve hem de Tiirkiye'nin talihi sayiyorum, .

Gorbac;ov c;izgisi karsismda taklrulan tutum, bu talihi ~k a~ bir bic;imde ortaya c;tkanyor. Marksizmin Turldye'ye giriOinin gecikmi§ligine karOtn, Gorba~ov c;izgisinin Tiirldye'de ele ahmp, Tiirkiye'de hem birmarksist damann oldugunu ve hem de bunun

derinlere inmeye baoladtgtm gOsteriyor. .

Bir bumn olarak e1e altndlgmda Tiirkiye marksizminin Corbac;ov c;izgisini kabul etmedigi kesinlikle ve netlikle sOylenebUir. Tiirldye marksizmi, Gorbac;ov c;izgisini kendi yaraba geUOmesi ic;inde gonnuyor ve bunun, diinya sosyalizminin iQne girdigi giic;1ukleri ~ziici1 bir yonde geli§ebilecegine de ihtimal venniyor. Bunu Tiirkiye marksizmi adma onem1i bir olgunluk itareti saymak gerekti~ni du§Unuyorum.

1ki diizeltmeye ihtiy~ var; birincisi TKP-Ttp c;izgisiyle ilgilidir. TKP- Tiirkiye'de burjuva sosyalizmini ve 1961-1971 TIP'i ise legal sosyalist donemi temsil ediyor: olumsuzluklarmm yarunda inkar edilemeyecek ve az denemeyecek olumluluklan bulunuyor. Birlesrnelerinden sadece bir burjuva Jegalizmi <;lklyor ve A vrupa'dan gelen cansizhkla, Sovyetler Birligi'nden gelen ktslrhk, 01- duriicii etkilerini, en c;ok bu btrlesmerun c;ocug;unda gosteriyor. Arbk tovbekarhk, bir de baskalanrun beyni He du~iinmeyi anlanyor; Gorbac;ov <;izgisinin Stalin ve Brejniyef donemlerini reddi, TKP'nin Stalin donemine ve rtp'in Brejniyef zamanma ovgiileri bir yana tovbekarhgm biitiin sosyalist kazammlardan kopusunu da baslanyor,

lkinci diizeltme, TDKP-TlKB <;izgisini tarnsmaya sokuyor.

Tovbekarhk, baskasmm beyni ile diiounmeyi anlattyorsa, Gorbacov c;izgisi sOzkonusu olunca TDKP- TlKB c;izgisi bir beyin durusunu gostenyor. Bu c;izgi, 1956 Yirmind Kongre'yi bir milad olarak ahyor; bir gun oncesinden itibaren bumn gec;mi§ son de-

9'

rece parlak, bir giin sonrasmdan ~iitii~ yakJ~ ~~nlar ise leapkaradtr BOyle bir bakl§l marksist yontemm l<;mde saymanm miimkan olabil~ine inananuyorum; Marksist akll yiiriitmed.e nokta operasyonlan bulunmuyor. Stalin'in biitiin ba'iMlSl olumsuzluldar Uzerine olumlululdar kurabilmesinde ve olumsuzluklar ile olumluluklann miibadelesinde gosterdi~i ustahktadsr, Stalin'in tek illkede sosyalizmden diinya sosyalist sistemine g~i, son derece biiyiik olumsuzluklar ionde ~ldeo~~i~ ve bu olumsuzluklar i9n Odenen fiyatm 1940 ydlanndan 1 tibaren kendisini aQk91 bastll'dl~ unutulmamaltdlri Hruoov'un kendisi bile

Odenen bir fiyat oluyor. . .

Madde ve dii1iin diinyasmda ~uk hlc;~r za~n o~m~~r ., Dimyada sosyalist sistemin bir diinya slsten\ine dOnuOtii~ zaman da marksist aodan bir ~lugun d~ya bqladlgt goriiliiyor. Miilk sahiplerinin bakt, a-;lIl1, dunya sosyalist. si~temin: de ortaya c;dcan marksist bosluktan yararlanarak sosyahst tlkelen kemirmeye ve sosyalist dunyaya niifuz etmeye bathyor. ~~~ Stalin doneminin objektif sorumluluAunu gOnnemek, d11lun- rneyi blrakmak ve beyni durdurmak demektir.

Sosyalist sisterne bakt, aosindan TKP-TIP ': ~KP- T1K~ ~gilerl bir ve ayrudlr. Her ildst de bu aodan, Turluye markslznu-

nin dJ11na dii,uyorlar. . ... .

Turkiye marksizminin Gorbac;ov QZg1S1nl deAerlendi~~, sosyalist sisterne Turkiye devrimi aC;;lslndan bakt~ml.n Onemb bir yer tuttu~nu saruyorum. SoAukkanh ve ~k9 bir ~'kt, o.~ya Qktyor. Turkiye'de iktidara gelinceye Ica~r Sovyet Sl~tenu~~ kapitaUst . Slzma ve taarruza dayanabi1eceAi deAerlendl~.tnl gorebiliyorum. Burada bir kaygl gorOlmiiyor ve soruna Turld~ devrimi aQ-smdan bakl" eski kiiffirbaz edebiyau ve anlanum )'1. tirmi, bir "revizyonist" suc;lamaSlnl itibarslZlafbnyor.

Devrim ~i~ kutsalhklan ortadan kaldlriyor.

Devrim ~iAi: yeni ~yiildilklerin d~d~$": yer ve donemdir:

Tilrldye marksizmtntn Gorbac;ov ~ZgISlru kabul etmemeSt,

bOyle bir kaygIdan dogmuyor. Gorbac;ov t;izgisi, gecikmi1 so~ lara ¢zum bulabilmek it;in. sosyalizmi karalamaya ve sosyal~ . min umut ozellilini ortadan kaldtrmaya bqlanuohr. Sovyet sis-

10

temi it;indeki sorunlara t;Ozum bulabilmek ir;in dunyayi biiyiik bir t;oziimsiizlii~iin e§i~ne getiriyor. Bunu, sorunlu ve hakh saymak mumkiin degildtr.

Yinninci yiizyd, bir devrimler ~~ olarak basladr, Karsidevrimler donerniyle kapanma ihtimali tuzla yiikseliyor. Bunda Corbaeov c;izgisinin bonulu ve sorumsuzlugu onernli bir rot oynuyor.

Sosyalizmi, diinyarun yeniden umudu haJine .getipnede Tiirkiye marksizminin sorumlulugu ve fClI\SI var. Bunu gormemenin imkansizhgrru goruyorum.

Marksizmin temel onermesine domiyorurn, Marksizm, insanhgtn gelismesini, bir yandan pek ~k t;eli,kinin ortadan kalkmasi ve di~r yandan biitiin .;eUokilerin bir tek ~li§kiye donmest olarak ortaya koyuyor. Emek ve sennaye arasmdaki c;;eli,1d bumn t;eli§kilerin iizerini artUyor ve marksizm, bu ~eli§ldnin derinlesmesiyJe devrimin yakInlIgt arasmda bir korelasyon kuruyor.

Tiirkiye marksizmi burada bir "revtzyon" ~nsl taflyor. OnemIi olan c;;eli§kinin tek kanalda derinligi deAil, kiitleselligi ve zenginUgidir. Tek kanalda derinlesmis c;;eli,ki halinde, ABO omek olsun, tekelsi diizenlemeler, birbirinden cok derin bir ~eli§ki kanahyla aynlrms emek ve sennaye arasma koyu bir ideolojik sis tabakasi koyabiliyor ve cok derin c;;eli~kiyi fonksiyonsuz hale geti-

rebiliyor. '

6nemH olan c;;eU,kinin bir tek kanalda derinlesmesi de~i1 zenginleserek toplum yasarmnm her tarafmda kanallar acmasidir. Emek-sennaye c;eli,kisi, yoksul k5yliiliigun c;Oziilmeyen sorunIan, halk sorununun toplumu etkileyen bir c;eli~ki diizeyine yiikselmesi, mezheplerin politik ~tl~malar haline getirilmesi, i§sizligin muzminlesmesi, iiniversitelerin i§siz ordusu fabrikalanna donii§mesi, kiiltiirel ve bilimsel yarancihgm durmasi, emperyalizmin ya§arrun en kilcal damarlanna kadar girmesi ve i§gal etmesi, tekellerin biitiin yurttaslan insanhklanndan c;;tkararak. bir suruye donii§tiirmeyi temel politika saymalan, bugun Turkiye'nin gerceklendir. Tiirkiye'de emek-sermaye c;eli§kisi derinle§erek biitiin c;eli§kileri yutamamaktadm c;e1i§ki kiitlesi giderek biiyiiyor. BOyle bir durum, tekellcrin ideolojik sis bombalanm et-

11

1 ti . vtthnlan dii·

. kisiz1e!ltirmeyi son derece kolay bir ha e ge nyor ve J -ca

zene yabatlC11a~t1nyor.. ... 1 . .. .

Ttirkiye'de ~e1i~ki, biiyiik lay dalgalan halinde kut erun uze-

rine yaythyor. .. k···· de

Tiirkiye'de ~~i~ki~n. ~nginligi, Turkiye mar stzmrmn

zenginle~ebilecegtntn l~areti oluyor. . .

. Der'nligi degil kiitlesi buyuyen ve cowafyaslgenl~l~yen ~

li ki en aCllnaSIZ darbeyi bile gec;:id bir talihsizlik yapablliyor 'N .. ~ Turkiye'deki marksist damarm geni§leyen cografyaSlm goru-

yorum.

12

Saptamalar; II

GtZtLVE GtZLt GU~ tsct SINIFI

Eger ·1917 yilmda Ekim Devrimi olmasaydi ve buna ek olarak .

Lenin, ger~kle~tirdigi devrimi Marx'm adma yazmasaydi, bugiin Marksizmden ve Marx'tan geriye ne kahrdi: gercekten sorulmasi gerekiyor. Ekim Devrimi'nin boyle bir soruyu onemli ol"ude geciktirmis oldugu anlasihyor. $imdi ise Ekirn Devrimi'nden yebni~ yildan uzun bir zaman sonra Avrupa'da dddi bir i§4;i simfr devrimi ortaya ~Ikmaymca ve bundan otede de Ekim Devrimi . baskentinde devrtmekusku dii~iiren egilimler gii~ kazarunca bu soru, <t<;lk veya kapah bir bicimde ortaya Q,klyor. Soru boylesine a~lk bir bicimde konmadan, c;ogu gedd olmaya mahkum bir takim cevap arayislan, Ban'da ve Sovyetler Birligi'ndebirbiri arkasmdan tarnsma alanma siiriiliiyor.

Marksizmin ternel ve hil;bir bidmde vazgecilmez rengi, i~9 snufmm diizen degt~tirici vedevrimci roliinegiivendir; burasi dugum noktasi oluyor. Marx'tan vemarksitrnden kalam tarb§mak, budeterminizmden kaynaklanan giiveni kabul etmek veya yok saymaktan ibarettir;tumusol kagtdl buraya dii§uyor. Giivensizligi ifade edenler ve proletaryaya veda kitaplan ~katanlar, uzun bir zamandir ve ozellikle Avrupa ve Kuzey Amerika ekonomilerinin derin ve kronik bir bunahm ic;ine girdigi son on bes yilda, gelisrnisekonomilerde bir devrimci yukseligm olmamasi bir yana, i~t;i sirufmm politik hareketinin surekli mevzii kaybetmesi ve rum rengini yitinnesine bakryorlar.

Burada giivenini yitirenlere guven vermekamaan da degilim, Amacim, giiven bunahrruru fonniile ederek bir baska tarnsma alaruna ac;t!makbr; benim guvenim tamdir, <;iinkii bugtinku

13

I

I

sorunun guven bunahmmt tarb~maktan cok, i§<';i sl.mf~n~n niteligini netle$tirmek olduguna inamyorum. Aynca niteltgin netle$tirihrtesinin gUven sorununu da ortadan kaldiracagim

dii§iinuyorum. .." d .

Ba~larken tekrar etme zorunlulugunu duyuyorum: Her .ev.n?,

arayist bilgi teOrisinde bir yeniden arayisnr. "Do~. bllg~~~ dogusu dogrulanmasl ve dogruluk ko§ullan,. he~ ~~lgt t~nsml ve he~ de devrim teorisini ilgilendiriyor,. Bugu~ ~ncehkle bu alanda .;aba harcamamn.zorun1ulu~na d~nmek.~stiyo~m.

Bu deginme <;erc;evesinde bir nokta var: Bugun l~l sl~ftm~ devrimciroliine giivensizlikifade edenler, bunu ya fnlenonemh dcvrimci kalkl§malannolmamasmdan ya da iilQ smifmm <;ah§ma ko§ullarmm incelenmesindenQkanyorlar. Burada bu ~lka~~m ge<;erliligini tarnsmak istemiyorum; parn:aak basmak lstedl~m nokta boyle bir <;lbnmm tiimuyle ampink oldugu~ur.~a~"lJl i§<;i sirufma degi§tirici ve devrimci rol ba~lama~l 15e .wmuyle teOriktir; tarih felsefesi yontemiyle elde edilen bir teortk so~~c; ~luyor. Once birteorik sonucun her zaman ve ko~ayhkla ampirik

birgozlemle kaT§da§hnlamayacagma l§3Tct "etmek

durumundaytm.. " "

M"arx,Engels He birlikte Korniinist Manifesto'yu kaleme .. aldl~

zaman hemiz 1848 Devrimleri ba§lamamt§ bulun.uyor; ustelik ba§lad;ktan sonra bile Marx. 48 De.vri~'~i, bu devnme cok ~r§l olan <;agda§l Tocqueville kadar bile lW sirufma ve sosyahzme layik bulmuyor. Paris Komiinu'ne gel~:,-ce, ~a~'m, ba§m~ ~una cok kuskulu yakla§bgt ve olumlu g~~edlgi tse hep bdlnly~r, Dolayisryla §unu netlikle tekrarlaya~l~lyorumi Ma,?" ,Engels ile birlikte, determinizmi formiile ettigi za~~da, lKl slnlfl~~" degi§tirici misyonuyla ilgili hi<;bir ampirik ol~ ve b~lgt bulunmuyor. Bu a<;l~n. ba~tldt~~a. M~ 10 Kapital c;ali§masm1O," bu detenruruzm onermeSl~l <;~lth, olgulardan yararlanmakla birlikte" yine de tiimu~.le teonk. planda, temeUendirm:e ~abasmdan ibaret olduguQ.u .gormek .ge~klyor. -,

Marx, insanhgm ge1i§mesinin dUrm.lY~C~~~". l~~ bIT kusaktan geliyor; Yapb~l, burjuvazinin degi§hncl" rolunu, emek" sured "alaruna" kaydtrmak, burada aynnblandlrmak ve

\ aynstrrmaktan ibaret gorunuyor. Belki de bilimsellige n~e ise mistik bir gii<; ifade eden en sonkusakta yasiyor: SINi ~li§kilerine fizik bilimindeki yer cektmi Ol<;iisiinde oruinde durulamaz bir giie; veriyor.

Buttin bunlarda en ku.;iik bir yarulgtya d~tii~nu sanrmyorum, Tiirkiye'ye bakllabilir; bu emekdleri sersemleten atmosferde bile, eninde sonunda, en belirleyici olarun.emek siireci oldugunu gormemek ic;in kor olmak gerekiyorvTurkiye'rdn . emekd orgiitleri degil, Washington'daki planlamacrlar, Tiirkiye emekdlerinin <;a11§ma kosullanrun patlama smmna yaklasn- gtrun sinyallerini veriyorlar, Ankara'daki biitiin siyaset, eninde sonunda, i§O simfuun patlamasmloruemek ic;in diizenler hazirlama <;er<;cvesinde olusuyor. "

Eger Marx, bir ip ol<;usiinde yanh§ .olsaydi biitiin bash mekanizmalan, i§<;i sirufuu harekete gedrmek isteyen bir avue; devrimci uzerine u§u§iir muydii? Biitiin bunlar,bu teorik onermenm ge<;erHliginden kusku duyulmamasr gerekti~ i~t ediyorlar. Bunu "tersinden de" soylemek mumkun goriiniiyor; devrimd oldugu surece, Marx'm teoriksonucu ge;erlili~ni

koruyor, "" " "

Yalmz buradabir nokta var; Marx'm onermesinin do~uAu He ilgili gOrU§lerimi" ifade ederken, tiimiiyle Marx'm formiilasyonu i-;indekalamadlgtmt kabul etmekzorundaytm. Bunu a9khkla Yllplyorum; c;iinkii bu hem bilgi teorisini ve hem " de kacnulmaz olarak proletaryanm niteli~ni ilgilendiriyor. Yapmak istedi~im tarnsma burada duruyor.

0<; noktayi arka arkaya yazmak durumundayim,

Bir; Komiinist Manifesto formiilasyonundan sonra, Marx'm bu temel determinist yasaYl .temellendirme cabalan iki il3nSS1Z mucadeleden olurrisuz Ol<;iide etkileniyor. Bunlardan birisi, Marx'm kurdugu bilimsel sosyalizmin, oncelikle iitopyaa.Iarla miicadeJe He niteligini kazanmasidtr. Otopyaolarla miicadele, iitopyaclltk hep geleeegi projelendirmek oldugu ir;in, Marx'm formulasyonunda gelecegi karma tasanlanm sansiir etme sonucunu da beraberinde getiriyor. Ikincisi, Marx, Bakunin'in adma ba~lanan anarsist egilime de btiytik bir mucadele aemak

15

zorunda kahyor. Ozunde ve temelinde hem utopyacilara ve hem de Bakunincilere karsr acilan mucadeleye bir itiraz tastrmyorum; ancak ~bugun tersine· btikulebileceginin kabul edilmesini . istiyorum. Bakunin, i~c;i slmh yonetimi i~in siyasal ve orgiitlii miicadeleyi manttki ucuna gotiiriiyor; Marx, bu ucu kirmak i.;in .;ubutu fazlasayilabilecek olt;iidebiikuyor, .

lki: Baska bir yerde, yanhs anlasilmayi risk ederek, ~ubu~ tersine biikmek istiyotum. $unu yazmak durumundaytm:

Mensevikler, Lenin oncesi marksizme, Lenin'in kendisinden cok dahayakmdlrlar. Lenin, mensevizmi ortaye crkararak, yalmz Rusya'daki .devrimci miicadeleyi degil aym zamanda marksizmi dekurtanyor. Marx, biiyiik bir bilim adarru, Lenin ise inarulmaz bir politikaodtr, Bilim alarunda Lenin'i, bugiin daha oncelert sandIgimdan cok daha fazla Marx'tn sadik bir ogrencisi olarak gorliyorum. Politikada ise biiyiik bir yenilik olarak ortaya t;tkIyor.

Emek-serrnaye ~li~kisi sosyalizmi getirecektir. Heniiz gelmiyorsa, bu, bu ~li~kinin yetersizli~nden kaynaklamyor. Yetersizligin caresi, sermaye-emek ~li~kisinin artmasmdadir. Artacakttr. Artmasi kacmtlmazdrr. Onlenemez. Bu onlertemezlik i9nde devrim de ortaya ~lkacaktlr ve ustelik kendiliginden gereeklesecektir. Devrim, onemli birpolitik mudahale olmadan olacaknr,

Mengevik . say boyle formiileedilebiliyor. Her tarafmdan . ekonomizm akiyor, Mensevikler, savlanrun "hakiki" Marx'a ait

oldugunu ileri ~iirebiliyor1ar. . . .

Burayaeklenebilecek bir kii<;iik nokta var. Marx'm teorisini temellendirirken iitopyacdara ve anarsizme ka~I miicadele vermek zorunda kalmasr tiiriinden mensevizm de narodniklere miicadele kanalmdan ve daha da onemUsi Pyotr Struve He Plehanov'un basim ~ktigi legal marksist asamadan geQyor. Birtncis! politik miicadeleden kacmmayi, .ikincisi tse kapitaUzmin

okulunda okumayt ogretiyor~ . .

Lenin de vburadadir. Ancak i9ndeki bitmez mkenmez proletarya tutkusuyla, Pyotr Struve'nin hayraru olmasma ve ilk onemli ~h~maslm, Struve'yi do~lamak iQn yazmasma karsm, mentevizmi geJjde. birakarak bu asamalardan .;ok daha ba§ka

yerlere hrlayabiliyor. .

Uc;: Marx, Sanayi Devrimi'nin teknolojik basanlanrun realize edildi~ b~r ~? arahgtnda olgunlasn, Marx'm olgunla§b~ zamardekt kapitalist performansm gozle gOriiliir ve elle tutulur parl~l~na, kapitalizm, bir daha hi~ir doneminde yalda§amadt. Bastiat, bu parlakhktan kapitalizmin ebediU~ sonucunu 9kardl. Marx; ise kapitalizmin butiin ~Ii,kileri ortadan kaldirarak emek-sennaye .;eli~kisini .hIzla derinlefti.recegi ve dolayisiyla kapitalizmin mezarma inarulmaz bir htzla yakla~ca~ gil.venini .

buldu. '. ..

. Hl~ ~e hizdan kaynaklanan tammladlwm gii yen ~yn;. Maric:'m sisteminin belli ba~h bloklannm kavramla§tlnlmaslTKia Marx'm maniifaktiir a§amayt cok fazlagozOniinde tuttug,i izlenimini ~~lyorum. Bu asamada iKiler, yeni ortaya 9kan atolye iOt;ilerl, islikte .;;ahpnlar, gerc;ekten ellerine aldJklan malzeineyi d~~tiren ve gerc;ekten kendi emek gii~lerini her giin yapyanlardir. Hem yaratbklanru .goriiyorlar ve hem yanlannda yeni bit dUzenjn olu§tugunQ, bir iktidann bir . s.rufta~ ahmp bir smifa g~tiAini duyuyorlar.Okuyorlar. Kendilerinin dunyasim diiOleyebiliyorlar.

. Bu ,?one~n ~k91eri,. ~ayi Devrimi'nden Once y*yan, Engels 10 soylemeslyle, bitkisel yapm siirdiiren emek9.lere benzemiyorlar. Bu, i~in bir yam oluyor.tJdnd. yam, tekelsi asamada, Lenin'in ovdiigu taylorizmin egemen oldugu bir zamanda, omek olsun, kayl~ basmda sadece bir videyr slkt§bran

i~yi d~iinmek gerekiyor. .

tote bu noktada Lenin'e tekrar bakmak zorunlulugu var: Lenin, ~§evizmi tarumlarken, bilincin gt>tiiriilmesi gerektiginede Ipret ediyor. $imdi Lenin'in bu i§.aretinden seksen yddan daha uzun bir zaman sonra, <;ok daha aQk olmak zorunlulugu ortaya t;tktyor. Lenin'in i§areti i~i arrufrmgizil bit gifc; haline getiriyor.

Burada bazr ara sonudan yazmak durumundaytm.

Bir: 4c;i smifmm gizil gt1~ olmasi, giiciinii azaltmiyor, Yapdacaldann netle§mesini saghyor. Bilgide netlesrre qlevlerinin a~a tammlanmasim da beraberinde getiriyor.

tki: Bilinc gotiirmeyi sadece saz olarak e1e alma donemi geride kahyor, Hem Paris Komiinii ve hem de Ekim Devrimi, savao

17

kosullan iQ,nde ortaya Qluyor. Savas ko§ullannl da yalmzca, bUyiik bir ekonomizm ile, sadece ekonomik ve toplumsal matrtksin sarsumasi biQ,minde almamak zorunludur, Bu var. Ancak bunun yarunda savas, herkes i~in bir Oiddet ogretmenidir;

politik yam daha az onemli goriinmiiyor. .

Bu noktayt biraz ac;mak istiyorum. lnsanlar, eylemli o~erimeye daha yatkm oluyorlar. Her iki yonde de eylemli Ornegi tekrarlama egilimini gosteriyorlar. Ekim Devrimi'nden sonra . Avrupa'run ' ~itli yerlerinde ve ~~ ciddi hazirhklara bile dayanmadan irili ufakh iktidar denemeleri goriiliiyor. Fakat 1920 ytllanrun basmda ardarda yaja-nan bapnSlZhk_!!tr, tkinci DUnya Savasi'mn sonuna kadar, biitiin ekonomik k~u11ann varht&na

karO.m, bit iktidar denemesinesahne olmuyor. .

Oc;:BOylebir netlestirmeden sonra, iKi snufma, "efendirniz" ya da "kurtancmuz" tiiriinden yakLqunlann anlamh olaca~m dU$ftnemiyorom. too sirufuu olu§turanlann da her zaman bu rur

yaldqmuan .anlayebilecegini saruruyorum. .

Simdi buradan devam etmek istiyorum. lktidar yiiriiyii§dnde ekonomik, politik, ideolojik rmlcadelelerin yanyanah~ ve her zaman birbirini destekleyecegisavriu da . tartl§mak zorunlulutu ortaya c;t1ayor. Burjuvazinin iktidar miicadelesinde bu de; moment, gereekten yanyana, iu\.tta i.;ic;e geliOiyor ve ger~ten birbirini destekliyor. Para tiiccarlara gec;:erken feodalleri hem bordandirarak hem de yoksullasnrarak zayiflanyor, Artizan, zanaatkar, daha c;ok okuyor; tiiccar, uluslararasr ticaret yaruyla da daha ~k biliyor. EnteUjlJnsiyay, da yaruna alarak yeni bir bUl!} aC;ls1ru hizla ya~lyorlar. Varolan ve 0 zamana kadar i11emez olarak tutulan "konusma yerlerini", parlamentolan, meclisleri, yavaO yava§ ifleterek, karar verme yetkisini buralara ve dolayisiyla kendilerine aktarmayi ba~nyorlar.

Bunlann hepsi burjuvazinin iktidar rmicadelesinde goriiliiyor. t~i simfnun iktidarmiicadelesinde ise gOrillmiiyor. Gorii1dd~ ol~iide de, r;ok zaman, iktidan yaklqbmuyor ve uzaklasnnyor, Tek tek ij91erin zenginlili, iKi olmaktan 9kmalan anlanuna geliyorf 119 sandddanrun ya da sendikalanrun zenginlikleri, tsrait, Almanya . bat 6rneklerdir, tiintdyle ~i orgiitlerinin kurulu

diizenin koruyucusu olmalan sonucunu doguruyor, Sendikalann ~~onomik ~~cadelesinin sennaye iktidanru sarsngiru s6yleinek 19n asm lyllnserliksmulanru da aorru, olmak gerekiyor. Sendikalar gii'ilendikc;e varolan iktidan .payla'iugt illdzyonuna

. kapll,~y~r. Kendi~_inin iktidanndan daha da Uzakl.t§lYor.t

. B~tun ~ soyl~ertlerden bir onemlt S01lll~ c;lkanyorum:

Sendikal mucadeleyt reddetmemelde birlikte bu haliyle i~i simfmm iktidar mucadelesmde onemli bir .kanat olarak geremiyorum. Ancak bu noktada tek Olmadlgtmt da biliyorum.

. Tiirkiye'de devrimci marksizmin kuvveti, bu haliyle sendikal . miicadelenin yetersizliginde,biiyiik bir beraberlik olmasiyla da

kanttlamyor. .

Ce§itli arayislar va. r; fabri.kakomiteleri ya da. illyeri kurulla~ bu arayislardan birisidir.Ancak §imdiki haliyle ve oze11ikle ~ Uygur ve arkadaslanmn onerilerine gore, fabrika komileleri, s:endika1 melcanizmarun ic;ine yerle§tiriliyor. BOyle bir yerlestirme, ara~l, Qkh~ anda ortadan kaldmyor. BOylece fabrika komtteleri, mevcut sistemde varolan ityeri tem8icilerinin

geUOtirilmi!} bicimine doniilluyor. .

. Peki, fabrika komitelerinin gizli kalmasrrm gerekiyor? <;etin ~~r. ve .arka<:faOlanrun bunu onerdiklerini sannuyorum, ljiinkii, gtzh bir sistemin actk onerileme~ ve gizli bir projeye a9k yak1a§t1amayaca~ml bildiklerini kabul ediyorum. .

. Devam etmedenonee bir paranteza~k durumundayun:

Burada amacirn, c;etin Uygur v~ ~rkadall1anyla tarbomak ve iyi anlamda polemik yapmak degildlr. Yapl1abitir; ancak, burada boyle bir plarum bulunmuyor. Yaklasrmlari, benim dU§iincemi, daha kolay ve kisaca ortaya koyma imkamm saghyor; bu nedenle

deginiyorum. .

.. Bir cikmaz var. Cikmaz, i§C;i . smifmm niteligini daha iyi gonneye yardirn ediyor. Bunu ooyte formiile edebiliyorum:

Sendikal miicadelenin gereklili~ni hie; yadsimamakla birlikte . bOyle bir miicadelenin i§9 snufmm ~l~ma ve temel nitelilderine ters dii§tiigunii dii§iinrneyeba§hyorurn. Bu nedenle terslik, Cetin Uygur ve arkadaslanrun onerilerinin saghkswlgmdan e;lknuyor; ae;lkhtIn i§9 srrufmm yapisma ters dii§mesinden kaynaklaru,yor.

19

l~i smifr gizli do~yor .. Orgutlenme~~~.nin .~~ gizli o1a~k geUtiyor. Aok rnucadeleye pe~yat~m ~orunmuyor. Demokratik miicadeleye a~mvurgusu bile bir glZlenmek. ve saklanmak i«;giidiisiinii yansmyor .. Fabrika, i~9 i«;in, camilerin gelenekle, . iiniversitelerin bir zamanlar· yasalarla kazandiklan,

. dokunulmazhk alanlan oluyor.. Burada ve . sirurlan ic;inde

kendisini giivenli goroyor. . .. ... .

. . Ba~ doniiyorum. E~ bU,<;ok kisa t;ozum~~me ~o~ ise, l~ simfmm degi~tirici ve devrimci misyonuna guvenslzhk ifadeleri, bir baska acidan da ha vada kalrrusa benziyor. <;iinkii bu giivensizli~n a~k«;a ifade edildigi yerlerde, i§,;islmfma, temelde ve ilke olarak a«;lk yakla~lhyor. Aynca yalmzca ~e r.almzca ~~k yaklasirn propaganda ediliyor, i~t;i simfmm .~~korgutlenmesImn yalmzca diizenin refonnasyonuna yaradl~ tumden unutuluyor. .

Bu "saptama" incelem.esini burada bitiriyorum. Bir somut onen veya eylem programI He ortaya ~~y~rum. Burada sadece suuf

tammlamast iizerinde durmayi tercih ediyorum .

Bitirirken bir somut orne~e dayanrnak istiyorum. Polonya'cIa

a~lk sendikal hareket ile Wales~'run ~zl~ ~rg.iitl~~i w~t ka~lya geldiler. ~imdi Walesamn. glz11 1~ .. o~tlen~l, iktidardan da destek alan aQ.k orgiltlenmeyt tumuyle etkisiz brrakabildi, Herhalde giidinii, ideolojisinden alnuyor; i§';inin yaplslna daha uygun dii§mii~.olmasmdan t;tkanyor.

Saptamalar: 01

nNE YAPMALI" EYLEMLt BtLtN<; TA$IMA

Marx bir derinlik tutkunudur; derinlikleri gormek istiyor. Yasanan anm ~kderinliklerinde nelerin oldugunu bir tutkuyla merak ediyor. Bunun it;in tarihin derinliklerine baktyor; Marx tarihi

~k yaklasnran bir bilirn adarmdir, ,

Derinlikleri gOriip. yiizeydeki goriintiileri. aciklamak !tstiyor.

Aydmlanma «;ag-tmn t;OCUgudur ve bir Bgrenme ve a~ anlama gelmek iizere aoklama tutkunudur. Utopyaolan bahane ederek ortaya atb~l iinlu elestirilerinden birisi, anlamamn elestirmekten daha onemli.oldugu yargtsma dayamyor.

Newton cia yereekimini gormemittir; GHriinenleri, gOrmedi~i yer «;ekimi He acrkhyor. Marx, dii~iimrieye ba§ladltJ. andan itibaren goriintiideki hareketlilikleri hep fizik olarak eline alamadlgl derindeki bir tammla aoklameya l¥alt!i1yor. Ancak yapnklanrun bilgisini, cok sonralan Kapital' de formiiJe ediyor; gorOntii ile Bz birbirine ozde§ olsalar, biliminolmayacagnu ifade

ediyor. .

Bu noktanm Marx'm devrim ve orgiit bakisma temel oldutunu dii§iirtiiyorurn. Marx,· tarihin kaydettigi devrimlerin mekanigi He fazla i1gili goriinmiiyor; bunlan veri kabulediyor. Ger«;i Engels He birlikte kaleme aldiklan Komiinist Mardfesto'ya kadar y8§adl~1 tarib kesltinde, 1830 ohz Fransiz Devrimi bir yana onemli bir devriminetkistne ginniyor. Bu donemde Avrupa entelijansiyasIm ~k . derinden etkileyen Yunanlann devrimi var. Ancak Marx'm bUtiin

dii§iincesinde, zaman zaman gereksiz tarih kaymalanrun yol a~bgl «;ozibnsel olurnsuzluklarla birlikte, tarih de bir biiyiik derinliktir ve toplurndaki arun derinligi He her zaman yer degi§tirebiliyor. Bu a9dan bakildigmda on sekizinci yiizYJI gm;ektenbir

21

devrimler ~a~ olarak geH§iyor. Onemli devrim bollugu. y~~mr~r. Marx'm ya~dl~ zamanda da ulusal devlet ya da birlikler 1(;m

devrimli burjuva hareketlilikleri goriiluyor.. .' .

Buraya kadar net ve a~lkttr; Marx'm devn~lenn g~l~~ konusunda hi~bir kayglSl yoktur. Olacaknr. Devn[~·l1e~. ~?,binru. izleyecektir; Marx'tn du§uncesi budur. NaSll.o~ yedtnCl yuzytlda tngiliz ve on sekizinciyiizytlda Fransiz Devnrm olmu~sa, SlfpIar,. Yunanlar nasil devrim yapiyorlarsa, Amen~. nasll baskaldm-yorsa. ltalya ve Almanya tmiter devlet olmak 19~ nasil i~ sava$lanm sahneliyorsa; devrimler olacaknr.: Marx dev~ml~e, . bir bilim adarrurun kafasim yormamasl gereken bir otomanzm lie

ba~m yolu engellenemez· ve donu§ii olmayan bir yoldu~; Marx devrimlerin pmrak tiiriinden birbiri arka8tnd~ ve ~~liginden patlayacagtru kabul ediyor. Bu nedenl~ de~mlen degIl bu kendiligmden .;lkacaglrtl dii§undugu devnmlen dO~lIlcak ~kanizmalan arasnrmaye koyuluyor.

Marx, kendi bilimsel tarihine onemli ol~iide durust, ancak sonsuz derecede tutarh bir arastmcidir. 1852 ythnda yolda§1 Jo~f Weydemer'e yazdlgl mektup sadecebilim .. tarihi a,?smdan degtl aym zamanda bu durustluk ve tutarhhg. gostermesl a<;lstndan da onem kazamyor. Kisabir paragrafta Marx, snuf ka~amtn~n ve 51- mf mucadelesinin bilirne kazandmimastntn kendisine ait olmadignu ifadeediyor. Bunlar Marx'ta «;ok oncoo.en beri ~~. ~arx, katkismm buradan soma basladigma isaret ediyor ve birincisi, 81- mflann varhgtnl uretimdeki gelismenin tarihsel a~~alan~ bag~ hyor. Belirleyici olan, iireti~ekige1i?medir ve geh~m~m.~ ben~ asamasmda belli srmflartarih sahnesme ,yeo sahnenin onune C;1 ktyorlar. Birinci ve onemli katkt budur.lkincl bulus, Ma~ devam ediyor, smif miicadelesininzorunluolarak proletarya dlktatory:,asma yol ac;acagldlr. 0 zamana kadar proletarya di~~toryasl orn$ yok: bu sozde telaffuz edilmistir. An~ak daha ~nce telaffuz edilen sOzii Marx, sureclere baghyor ve jakoben dtktatoryaS1nl

proletaryaya t8§lyor.

O~nciisune· g~yorumi §u andaki . tarnsmayi

ilgilendirmiyor. Ancak diktatorya, snuflar arasi miicadelenin

.1

mutlaka patlamah olacagl anlamma geliyor, Oretic gu~lerdeki gelismelerinyeni smiflara yolacnascencak simf savaslanyla gerceklestyor: bir sirufm one gec;mesi diger bir simfla savasi ve bu savas da, ilerlye ve geriye dogru luzh donil§umleri gerceklestirebilmek iQn, diktatoryayt zorunlu ktllJor.

Uretici gii~ler geli§irse ve geli§me belli noktalara ulastrsa, mut·laka devrimler olur; Marx'm temel gorii§u budur. Nasd olur, devrimler i9n devrirnciye gerek yok mudur? Devrimcilik bir bilinc dururnudur: ancak Ekonomi PoHtigin Elestirisine Katki'nm onsOziinde un kazanan ifadeye gore, bu bilincin dogu§u a~smdan da fazla kaygtlanmak gerekir. <;unkii maddi durum, bilinci yarahr: bireylerin bilineleri konumlanru degit, konumlan bilinclerini ortaya ~lkanyor. Dolayisiyla bilin.;, bilincli devrimei vedevrimler,

. . ~~tid gii~lerdeki gelismelere bagh olarak kendiliginden rliyor-

Marx, budur. Bu du§ilnce ne ol.;ilde devrimcidir?Bu sorunun cevabi tamm gerektiriyor; burada bu tarum tarnsmasma girmek

istemiyorum. .

. Bakunin veya Blanqui ile tarnsmasiru Marx'm dii§iince sistemi i9nde anlarnak gerekiyor; devrimi boyle du§unen bit bilim adarru iQn devrimi gerceklestireeek orgiitlii cabalar, zararh olmasa bile yararh olrnaktan uzak g6riiniiyor. Aynca zorunlulugun su iize:. rine .;tkardlg. dizilmeye miidahale ederek yer yer sorun da .;tka~ rabilir, Marx, miidahalecilere hep kar§l cikiyor, .

Rusya'da Marksizmin gelismesi de mudahalecilere kaI11 9karak bashyor. Narodnizm, bir miidahaleciliktir, Kapitalist a§8madan gecmeden, koy komiiniinii ternel alarak ve siddet yoluyla car- . hg. devirdikten sonra bir halkci yonetim kurmayi amachyorlar: buna "sosyalizm" . ve cok zaman da kendilerine "marksist" diyorlar. Rusya'ya· marksizm bu egilimle mucadele ederek giriyor:

Emegin Kurtulusu lcin Miicadele, Plehanov'un c;abaIan,Pyotr Struve'nin legal marksist ~h§rnalan, Lenin sosyal miicadelede kalfahk donemini bu cevre idnde gec;iriyor, bunlar hep narodnizme kaT§t ve marksizmi yerlestirme kavgalan oluyor.

Rusya'da gec;iyor; oziinde soylem aymdir. 0nemli yemligi Rusca yazilmasmdan ibaret goriinuyor. Uretimdeki ge1i§menin

23

devrimi daha satlam~ daha dotru reylarda ve belki de daha zahmetli ortaya I;lkaracag. anlanhyor. Ekonomik yapidaki gelismelertn, tarihin belliasamasmda bu gelismelerin ortaya c;tkardlgl ili§kiler as'I toplarmna kapitalizm deniliyor, kapitaliz~~, devrimi zorunlu ve otomatik bir biQ_mde ortaya Qkarmak turunden ~k olumlu yam oldugu da bOylece vurgulannu~ oluyor. , . '

Lenin bu okuldadir. Daha sonralan kendisinin bu okulda olu~unu, yapml~ oldugu ilk ciddi ittifak olarak nitelendiriyor. Bu. tur ittifaklardan ancak kendine giiveni olmayenlarm korkacagma inamyor. Fakat daha sonra yirmind yuzyilm ba~ma d~.ru Le_ni~, . okulu terk ediyor ve terk ederken okul arkadaslanrun onemh bir bOliimiinii beraberinde gotiinnek iC;in dddi bir savas venyor,

Nedir? Marx haklamyor mu? Konum bilinci yaranyor mu ve bilinC;, Lenin olarak nu doguyor? Yoksa Lenin'in goziinii Bernstein mi a9yor? Ne Yapmah'da Lenin Bemstein'i.sert bir biQ_mde elestiriyor ve legal marksizmden gelen arnk "eko~o~m" olarak adi konan egilimle Bernstein'in ayru oldugunu behrtiyor. ... .'

"Ekonomizm", marksizmden bir sapma yada marksizmin bir revizyonu mu; yoksa marksizm iC;inde gizli ol~rak bul~nur.0r .~u, sonnakta hi~bir sakmca gormiiyorum. Bernstein, Marx Ill. ongord-

, iigii yikihsm gerc;ekle§medigilloktasmdan hareketediyor ve kapitalizmde ~ilerin devrimci olmayaca~ sonucunu, bu ac;!kllkla, ya da sOzlerle ohriasa da dile getiriyor. Mareryalizme, d~nd~k~ maddi geli§melerln msanoglunun dii~iince v~ bakJ§In.l behrled~~l yolundaki gorii§e inanciru yitirdigini a<;t1u;adade ediyor. Bugun Sovyetler Birligi'nde ~k moda olan sazciikleri aynen. kullanarak, tek basma i~Q_ C;lkar ve bakisma de gil, insanhgm genel C;lkar ve de-

gerlerine sahip 9kilmaslm istiyor. .. "...

Bemstein'in sOyledigi sudun t§Q1enn devrimci bilinci yoktur veolmasiru da beklememek gereklidir. Bernstein bu gorii§iine a~lkc;a "revizyonizm" adrru veriyor ve Marx ve .ozellikle En~~l~'e ki~isel olarak da yakm olmu§ olan Alman sosyal demokraslsmm bu yildm, arnk devrim . partisi yerine, tedrid reformlara inanan bir demokratik sosyal reform partisini savunmaya bashyor ..

Lenin, yaphtIna, kesinlikle nrevizyo~" ,a~h~ v~yo~; ancalc. net bir bidmde ~9 suufrrun yalmzca uretiei gu~lenn gehsme-

24

sinden kaynaklanan, bir devnmd bakl~·. a~ISlmn olamayacaguu sayliiyor. Lenin, Marx'a 0 zamana kadardii$iinulrneyen ve belki de MIa tek kalan bir sol mudahaleyapiyor ve devrim programlarnun otomatizmini ortadan kaldmyor.

<;Ok aQk sOyledigi §udur: tKi smihrun kendiligmden bilinci en cok sendikaahk olabilir. Sendlkacihk, ben ekliyonsm, bir SIM bilincini i~eriyor; herhalde, i~ler, kendilerini sermayedardan ayn bir "diizen" sayiyorlar, Bu, bir bilinctir: aynhS'In one-mli bir biJinc;lenme oldugunun inkar edilemeyecegini dii,unuyorum. Aneak bu bilin<; duzeyinden bir yeni dunya ozlemi ve bunun ic;in miicadele; bu otomatik olarak ortaya <;dmuyor.

Her devrim, bir yeni bilgi teorisidir.

Neden c;tknuyor; Lenin'm bunu dii~iinmeye zaman bufn~ad~ sonucu var.Belki de Lenin, bu soruyu sorma ihtiyacr d7~uyor. Belki de Rusya, bOylesine onemli sorunlar i<;in, yine de yeteri kadar elverisli olmamisnr, tahminde bulunmak istemiyorum. AnCak Lenin ile ilgiliardarda iki degerlendirmemi srralamak istiycrum; Bilincinotomatizminikoparmak biiyiik katkidrr, Politikbir katkt

. olarak ortaya C;lkanyor, ikincisi bilimsel ve felsefi alanlarda, poli. tikgerekler fazla zorlamadlSt zamanlarda, Lenin Marx'm sormadlgl sorulara vakit ayirmak istemiyor.

. "Ne Yapmah"; bugunun yeni kusaklanrun okumakta giiQiik eekecekleri ve izleyebilmek idn bUgi yetersizligi duyacaldan bu uzun bro~iiriin, Marx'r yok olmaktan kurtardigma inaruyonnn. "Ne Yapmab" aym zamanda yazddlSt zamana kadar gel en, bir Rusya sosyal miicadeleler tarihi oluyor. Lenin burada narodnizmi irdelerken ama~lan iQn cok geni§ kutleve katmanlan toplamaya <;ah§tIklan ancak bunun yanh~ olmamak bir yaria en onemlt ve degerli yanlan oldugunu belirtiyor. Yanhshk, diyor Lenin, teorilerindedir.

Tiirkiye'nin 1960 yillanrun ikinci yansmdan sonra ortaya<;tkan kendi narodnizmine de boyle bakmasmm yararh olacagml dii§iiniiyorum. 1960 yillanrun ikinci yansl eylemci ve devrimci genc;Hk, Ne Yapmah'yl bir el kitabr haline getirmi§ti. Hem i~ SImhru atlama dii~iincesi hem de Ne Yapmah'da Lenin'in ogrenci devrimcilere verdigi onurlu ve onernli yer, bOylesine bir slcakllgl

25

hakh yaplyor. Lenin iw, sirufmm devrirnci bilincinin kendiliginden ve salt tnateryal gelismelerle ortaya Qkmayacagml isaret et-

. tikten sonra buradaogrencilere dusen rolii vurguluyor.

.. Nadejda Krupskaya, Lenin'mCemisevkiy'e hayranh~lm hanrhyor. c;emi*vskiy, narodnizm oncesi ile Rusya bilimsel sosyalizmi arasmda bir kOpru saytlabilin.iktisatc, elestirmen, romano ve hepsinden once devrimcidir. <;emi~vskiy, liberalizmin en moda oldugu taman liberallere kusku ile bakan bir ki'lidir;. Lenin'i ki§i-

li~nin en ~k bu yam etkiliyor. . . .

<;erni~vskiy'in romamnm yazim bic;imi eskicedir: ama hill okumaya doyamadigim bir inceligi sakhyor. Adi, Ne Yapmah'dtr; nedendir, Turkceye "Nasil Yaprnah'tolarak ~vri1iyor. Lenin'in kitabmm adiyla, Cernisevskiy'in romamrun Rusca adlan ayrudir:

Lenin'in Cernisevskiy'tn romanuun adiru tekrarladigmdan ve bunu bilincli olarak yapbSJndan kusku duyulmuyor.

Romanm bir utopik yam var; bm~ ta'llmayt omek terzi kooperatifleriyle gerceklestirmek istiyor. Otopya6hk, <;emi~vs1dy'in zamarunda Banda olmu~ de Dogu her zaman oldugu turden

Oluleri ya§atmayt beeenyor. . .

Utopyactlar, model projeleri egemenlere tamtmak i~in caba haroyorlar. Marx, tamtmaktan daha cok anlamaya onemvenyor, burada da aydtnlanma (;a@mn tam bir rnlrascisi oldugunu gosteriyor. Lenin ise ~ok tipik; bir onemli adim ileriye ge9yor. Marx'ta anlama onemli iken Lenin'de anlatma onplana cikiyor,

Lenin, propaganda ve ajitasyon iizerinde cok yazlyor. "Ne Yapmah", daha onceki onemli .;ah§mast "Nereden Baslamah" adh yazismm devarru oluyor. Burada ulusal duzeyde bir giinltik gazetenin Onemi iizerinde duruyor.

~imdi,biitiin bu uzun girtsten sonra, asil saptamaya geliyorum. Ne anlama nede anlatma yeterlidir, Bugiin ikisinin de . yetecegini sannuyorum. Tekelsi diizen insanda anlamaya isteksizlik, anlanlanlara kayitsizhk yaratnusnr. Bugiiniin in sam

. baskadrr, Bugiin bilincinotomatik olarak dogmamasl bir yana anlatma He de gerekli ve yeterlihtzda verilmesi miimkiin

goriinmuyor. Buglin eylem1i bilinl; ta,unaonplana 9ktyor.

Bugiin, bireok kurumu He Orta91g tekrarlaruyor -. Bugtin

26

:mekc;i smiflar kusatma altmdadir, Bugun eylemh bilinc tasnna onI:'l~na. c;~k~ror; ancak bilimsel dti~tincede, Marx'm cok guzel soyledlg1 gl~l,. once ~~l .kuruluyor. Bu anda boyle oluyor ve tarihte d~ aynl blc;u!'de geh~lyor. Bilimsel dii~iincede, bugiin ortaya Qkan btl kavram ile mu tlaka g~mi~ de bakmak zorunludur; uyum ve uyumsuZ]~kl.~nn ac;Iklanmasmdan kacmmak mumkun oImuyor.

Ond.a g~ru~n~udur:$u anda sosyalist iilkelerin \Ogunda kar§l-devnmo. kutlesel hareketlthkler ya§amyor .. Bunlann emirle vera CIA a,anlannmmarif7.ti.r,le .. ve birdenbire patladlglro soylememn cok kaba. ~la~~gl"! du~unuyorum. Emirlerin ktslrhgmm ve CIA ve benzen orguUennyJllardu siiren cabalan var; bunlan yadslmlYOrum. Faka~ b~g~.n birbiri arkasmdan bir iHkeden digerine . gecen kaT§l-devnma ~~tlesel hareketlilikler ancak eylemli bilinc ~~l~maslyla a9k1anabthyor. tnsanlar bir yerde yapabileceklerini

goruyorlar ve diger yerde yapmayt deniyorlar. .

1.968. ytll~~nda. .Tiirkiye'de ilk iiniversite i§gali oldu, Bunu ilk fabnka l~~ah lZ~edl: Fabrikayr i§gal edeeek i~c;ilert iiniversiJeyfi§-

gal eden ogrenolen bulup yol ve yordam sordular. ,/

Buglin .~syalist ~vrupa iilkelerinde esen kar§l-devrimci kutle h~re~tle~nt, ~o~~. ogrenci ve akademisyen gorunuyor, bun dan . Y;lnnl,ytl once butun ~P.~talist buruk ~entleri sarsan 68 eylemlenne bir cev~p olarak du~unrnek mumkundiir; tarihin slTalam§ldtr. 68 . ey~~ml7~ne •. ~man zaman "komiinist partilerin kiskrrt-masi" veya ~.kl,lt .~o~y!.e ~~Idl. Birincisinin ciddi bir yambulun!l'uyor, ~kmClsml, sozcugu aciklayarak, kabul etme egilimindeyim. Taklit: benzeterek yapmaylanlabyor ve eylemli bilinc; tasimada ben.zeter~k. t~krarlamantnonemli bir yen var. T aklitte, yapIlabllecegmt gormek yapmayi istemek temeldir. buna bir de

yapabilme giiveni ekleniyor. . ' . . .

~epsi bu.?u~; 1905 Rusya Devrimi He bes-aln yilhk bir zaman kesitinde, Turkiye, Iran ve Cin Devrirnleri gerc;ek1~iyor. Marx'i g~n~I ~~a.k dogrulayan ~ir manbkla, Rusya, Turkiye, lranve <;m de uretimde benzer gelisme ba~langt<;Ian sonucu, sistemin ust y~p~~lmn sa~tldl~ml .. ve benzer bilincin dogmaya ba~ladlgml du~unmek ~umk~n?ur; bunu tiimden reddetmenin imkanslzhglrun kabul eddecegml umuyorum. Ancak bu dart iiIke arasmdaki

27

·ge1i~mefazlan ve farklan, burjuv~ ~emo~ralik ~e.vrimlerin Z~~?~ icinde bu kadar dar bir arahga dizilmesiylc c;eh~ly~r. ~~ <;eh~klyl ancak eylemli bilinc tasima olarak ele almak mumkun oluyor. Rusya'da zor kullanarak despotu sarth bir ~j.im~ zor~~m~ .di~c~ ulkelerde de me§ruti diizenlerin gerc;ekle~unlebtlecegl bilincini

giic;lendiriyor. : , . .. ..

Bu noktayi bir olC;ii daha acmak lShyo~~: ~rlemh bilinc t~§~-

mayi, yalntzca belli politi~ ,p~og~a~l~n yururlug~ koym~k .~J<;tminde anlamamak gerekhgml du~unuyorum. Pans Komunu de, Ekim Devrimi de bir savasm icinden <;tkh. Bunu nasil aC;JkIamah; savasa yolacan ekonomik dengesizliklerin devrime deyolacngi soylenebilir. <;ok sOylenm,i~~ir,: Cok .:-O¥lenmi~ ~l~asl yanh~hgl anlamina gclmiyor; yetmedigini ve C;ozumlemeyJ inceletmek gerek-

tigini ortaya koyuyor. . .. . ., , .

Savas aynca yoneten dengelerde dEtl§medlr. Den~eler

oynuyor. Bu ekonomik krizin sonuclanyla ~ynl noktaya gehy~r. Dolayisiyla savas He devrimler arasmd~ bir _y~~mhk ~~r; Lenin 1914 sonrasmda bunu gOrdii. Ancakgormesl l<;m~e, onceley~n bulunuyor. 1905 Dcvrimi de, Rusya icin, bir ~v~§la .. b~~hk~e geldi.

Ancak benim savas He devrim arasmdaki kopru uzerinde durusum, dogrudan dogruya eylcmli bilinc tasima He ilgi1idi~. Savas

. eninde sonunda, siddet kullanarak tarnsrnaknr. Savasta insanlar ve savasan topluntlar siddet kullanmayt, bir konu§m~ ve ~orun cozme yolu olarak kullanmaya c;ah§lyorlar. Bu~adan ~l~deti, t;<)k daha spesifik bir politik degi~ikligi gcrc;ekle§tmnek 11;10 kullan-

maya <;okklsa bir adirn kahyor.· . ..

Bitirirken son bir noktaya dcginmek durumundayim: 1960 yillanmn sonlanna dogru diinyada vebu arad~, Tiirkiye'de

. ba~layan anti-Sovyetizmi hie; anlayamadlglml .. itiraf e~ck istiyorum. Su kadanm anladim: Anti-~vyet eg1hm v~ ~1§11er Sovyetler Birligi'ndcki sosyalizmi begenmlyorlardl ve degl§Urmek istiyorlardi. Buraya kadanmanhyordum ve bundan sonrasim anlanuyordum- Birincisi,birkac; sozcukle Sovy~t1e:'~ hakaret etmenin otesinde bir ele§tirileri bulunmuyordu- lkincisi, bulunsa

. bile, Sovyetler Birligi bunlan anlarruyordu. Bu nedenle biitun b~ bes-aln I,;e§itlik elestiri ya da kufru, ne icin tekrarladlklanm blr

28

tiirlii anlayarruyordum.

.. B~giin de anladigmu soyleyerniyorum, Bugunku gelismelerin usteh~ b~nl~n c;.ok Z?r bir duruma getirdigine inamyorum. 0 yillan, ~urkl~e,?eki anti-Sovyetler kadarelestirenler ve aymbes-aln <;~~l~~lk kufurle yaklasanlarv.simdi sosyalist iilkelerin c;ogunda hukumete geldiler; Turkiye'nin yirmi yilhk anti-Sovyetlerinin 50- runlan .;6zUldii·· mii? Bugun Polonya'da . ve Macaristan'da h~ku~et.e gelenlerin, hem kendi ulkeerinin hem de Sovyet Ulkesirun yirrm yihna bakislan, ornek olsun, Dogu Perincek'in bakismdan farkh gOriinmuyor. Rockefeller'in kansmm elini.Bush'un baskabir yerini open satihk mallardir. Bu durum karsismda Turkiye'nin yillanmis anti-Sovyetler'i, ya gorii§lerini degi§tirmek ya da yillardir Sovyet elestirisi adi altmda kapitalizmisavunduk-

Ianm kabul etmek zorundalar. . .

Buras] ayn; bunlan boy Ie yapmalan icin degil, sadece argiimarun sonuclanm ortaya koyabilmek idn yazryorum.Yoksa, benim acimdan, yinni yilhk anti-Sovyetizmin ozii bellidir: bu oze yone-

lik aciklamalar istemiyorum. /'"

. Burada soylenmesi gereken sudur: Reel soSyalizmin aksakhklanm soldan elestirmedikce, herhangi bir elestiri yaprlrms o~mu~o_r. ,Hem Sovyetler Birligi'nde varolandan daha cok b',~eY~lh,k istemek hem de sosyalizmi elestirmek tam bir celiskidir; T~r.~lye de yapilan budur. Hem .ortakhk dii§iincesini daha ileriye gotiirmek hem de Sovyet sosyalizmine karalar surmek, tam bir rmzrkcihk oluyor ve yirmi yildrr yaprlanm da tam bir rruzikcihk

olduguna inaruyorum, .

Giizel: ancak bu yazdiklanm, bu incelemenin mantik zincirinin icine dii§miiyor. Bunlan bir digression saymak gerekir ve zorunlu ?luyor. Buincelernenin cercevesinde soylemek istediginu §oyle ozetleyebilirim. Diinya ileri sosyalizme muhtacnr. Bugunku reel sosyalizmi daha ileri goturebtlmek icin daha ileri sosyalizminola-

bileeegini gostermek gerektigine inamyorum. .

Boylece eylemli bilinc tasuna He ilgili goruslerim bir biitunluk kazanrrus oluyor,

29

Saptamalar: IV

DEVRtMDEN DONii~ NOKTASI

.

Ashnda saptamalanrnm dordiinciisuniin bqlJgtr\l

"DOnii~umden DOnu§ Noktasi" olarak vkoymarn gerekiyor. <;iinkii, dogrusu ve . Turkcesi ~devrim". degil donu§umdiir.· "Revolution" sOzciiguniin tam kar~lhSI "devrim" degil "donu§iim" oluyor; "revoliisyon" sOzciigu ilk kez, siyasette degil astronomidevve gokcisimlerin· donu§Umunii anlatmak iQ.n kuUamhyor.Bilimde biiyiik devrimin baslancisi Copernicus'un kitabuunbeslrginda, Latince olarak bu sOzciik yer ahyor; diinyanmdondugunii anlatmak i.;in kullaruhyor,

DOnii§iim("), devrim demektir ve "devrirn" sOzciigunden daha buyiik bir anlam tasiyor. Uzun yillar sadece astronomide kullamldiktan sonra on yedinct yuzyilm sonundan itibaren politika ve tarihte de. telaffuz . edilmeyebashyorr anlammi arttlnyor. Ancak yine de Qkl§lna uygun bir ve tek anlarmvar: nlyilikler". diinyasma dogru ani ve kaha donu§uind\iJ;·--

Devrirn ya da daha dogru Turkce He donii§iim, anSJZ olma ozelliginita~lyor ve tiimiiyle iyiliklerden celenk bir diinyaya . kahci ge.;i§i anlanyor. lyilikler diinyasma ebedi, ancak ansizm denecek kadar luzh birgedsi duslemeyenve bunun i9n .;ah$mayana devrimci ya - da donii§iimcii denmiyor; baska bir tatum yoktur.

( .. ) Tiirkiye'de devrimci gcnc;ligin politikada ~iddetle kalllla§masl, buna all§lp kuUanmaya baslamasmda "DOnu§ilin" dergisinin ayn bir yeri var.1960 yillan ortasinda c;tkartllan bu dergi Kizilay Meydamnda elden sanhrken ilk kez polisin desteginde gericiligin hucumuyla kal'§tla§ttlar. 1960 sonasmda devrimd genclik kavgaya"donii~um" He basladi.

31

Copernicus yalmzca bir habercidir; donii~ii haber veriyor.

Kepler, donii~iin yasalanm c;'lkanyor. ~a~da§i ve rnektup arkadasi Galilei Galilo doniisiirn nedenlertm ve aym anlama gelmek.!ere mekanizmasl uzerinde cahsryor: yol acan yasalar <;1- kanyor. F~kat aS11 aC;lklama)'l yapmak ~ewt~n'unom~zlan~~ kahyor; Marx'm burjuvazinin cocukluk donerni ol;a~ak nt~~le{hgi bir . yUzydlar demetininsonlarma dogru, fizik dunyada . donu~iimii bir bilim haline getiriyor,

Marx'm ku~gmdahala bir Newton hayTan~lgt vardir: herkes, kenai alarurun Newton'u olmak istiyor. Marx bir olgu olarak dev-

. rim ya da donii~umii veri olarak kabul ediyor; diin.olmu~tur ~e yann da olacaknr, diye dusunuyor. Marx'ta,. ke.ndl dismda bir devrimler olgusunun dinarrdgini ya da mekanizmasmi ortaya koyma e~ilimi var. Bir "donii~iim teorisi" va~: ~~ .. t~~de, bireyler bir yana smIflarmbile ir~cte~.in~~ ~k rolu gorulmuyor; iradeleri. bir zorunluluga uyma ozgurlu~ olarak ortaya Q.klY-

or. Marx, donu§iimii, politika alarundan bilim planma kaydmyor. Kendisi, yoldasi Engels il~ birlikte~li~ka alamnd~ var; bunu yadsmuyorum. Ancak Marx In kahc~ etklsl daha cok bl: limsellige katkismdadtrve ikincisi, arnk politika platformundakl . yerinin tarttstlrnast da gerekebi~.iy?r ... Bura?~ yapmak ~uru~u~d~ degi.-1im; simdilik 1848 DOn~~umle~~n~~. sosyalist ozunu kiiC;;ii.k gormii~ .oldugunu ve Pans Komunu lie sonuclanan kalkismaya basmda kar§l C;ikhgtm kay~e~mekle yetmiy~ru~. ..

Bir soruyla bir saptama yapmak Isttyorum: MarkslZmtn tarihi

devrimlcr tarihi midir, yoksa devrimden donii§lcr.~~alogu n:'"udur? Marksist tarihte daha cok olan devrimden donusler yenne daha az olan devrimler uzerinde tek yanh olarak dii~iin~~k .. dog: ru mudur" Arnk bir devrim teorisi' icin donii~iimden donusleri

de veri saymak gerekmiyor mu? . ..

Yalcm Kiic;iik, yt1lardlr,hem Aydm Uzerine Tezler he~ de Tiirkiye 0 zerine Tezler dizilerinde, simdiye .. ka~ar hep revolusyo- . nun uzerinde duruldugunu ancak aym olc;ude restorasyonun c;oziimlemesinin yaptlmasl gerektigini yazlp duruyordu. Ma~x ve Engels'in ~~it1ic;ah§malannda gecerken yaphklan kisa dil-

32

lendirmeler dismda "restorasyon sureci" tizerinde vdustinrne, §imdiye kadar, dunyarun her yerinde ihmal edildi. Ancak son za-. manlarda en cok basvurulan katcgori ozeJli&ni . kazanmaya bashyor. Buna karsm, Yalcm Kiic;iik'iin boylesi yaygm bir basvurunun bu kadar ktsazamanda ortaya C;lkl§lnl ongormii~

oldugunu sanmlyorum. . • .

"Restorasyon siireci" .kadar ihmal edilen bir alan da donii~ii.mden d6nii.§ noktasidir, Marksistler, donii§iim objektivitesinin eUe tutuJur oldugu pek cok durumda, devrimden uzaklasiyorlar ve daha da iIginci yaptiklanm da Marksizme uy_· gun sayiyorlar. Marksizmin diisturu bugnn "Marksist" donii§iimden . donii§ aciklamalanyla doludur .

Cozumlemeyi surdiirebilmek icin hemen bir hipotezkaydetmek durumundayrm: Marx'm donii~iim teorisi, donu§iimden donii§ noktasiru : da iceriyor, SOyle de soylenebiltr: Marx'm donii§iim teorisi veri ahmnca, devrimden kacanlann ortaya koyduklan donii~ mekanizrnalanrun Marksizmin disma <;lktlgl tiimiiyle karutlanarmyor ya da bunlar kendilerini Marksizmin icinde sayabihyorlar, Almanya'da Bernstein'm ve Rusya'da menseviklerin durumu budur. Hangisi daha Marksisttir; mensevikler mi, bolsevikler mi? Cozumlemeyi ilerletebilmek icin boyle bir paradoksu ortaya koyrnamn yararholacagrm dii.§ii.niiyorum.

Simdi sua Marx'm donustrmfeorislni yeniden yazmadadir:

bunu yapmak istiyorum, .

Bozmadan, ancak mumkiin olan basitlikte yazrldigmda, "teori" ~oyle gorunuyon Bir yanda bir uretirn bidrni var. Marx kendisinden once de varolan bu anlayist geltstirerek sistemlestiriyor, iiretim bicimi, bir iliskiler alP- toplarm oluyor. Bunun simrlan iyice belli degil, .ancak ic;i aymolcude tarumlanmarms bir diizlem olarak algilamak miimkiindiir. Teorinin

. ustunde bir duzlem var. .

Bir de uretici gii<;ler bulunuyor. En onernlisi ilkidir; emekciler ve sermayeye icerilmis teknolojik bilgidir. Marx'm ~oziimlemesi icinde teknoloji maddi sermayeden aynlmiyor: ancak onemli alan teknolojik gelismedir,

Teori, buradan yiiriiyor; ernecilerin her nitel ve nicel gelisme

33

asamasmda ve teknolojininher gelisme derecesine uygun bir iiretim bicirm ortaya cikryor, Dretim bicimlerini sonsuz sayida diilliinmemek gerek, d6nii~iim teorisi i.;in birisi egemen di~ri dogmakta elan iki duzlem sozkonusu olabiliyor.

Egemen iiretimbicimi, diiz]emdir ve emekqiler ile teknolojik

. gelismeyiIki ayn vektor ya da daha giinliik sOzciikle ok olarak algllamakta sakmca gortinmiiyor. Tarihle birUkte iki vektor ya daok harekete gedyor: hareketin ominde bir diizlem var. Bu diizlemle ~tl~lyor.

Buraya kadar Marx'm donii§iim teorisinin onemli ogelerini ortaya ';lkanlU~ oluyorum; yaprms oldugum ';lkanmm, biiyiik bir . soyutlama olmamakla birlikte Marx'm .;oziimlemesini tiimiiyle yansltb~na inamyorum. Bir diizlem vebuna dayanan iki vektor ya da ok, mekanizmayr ortaya koyuyor.

Ancak bu, bir devrirn, ayru anlama gelmek uzere donii~um

. i.;in yeterli gorunmuyor, buradan ani bir ge9§in';lkmasl i<;io . bazi varsaytmlara ihtiyac gOriiniiyor. Bunlardan birindsi, diizlemin, aym anlama gelmek iizere iiretim biciminin, kolayhkla degi§meyecek ve uyum gOstermeyecek bir kanhkta olan zorunlulugudur. Ani gel;j§in olabilmesi i9n diizlemin esnek olmamasi zorunludur. Bu yetmez; aynca alttan gelenvektorlerin ac;acag.

. deliklerden tiimiiyle dengesini kaybedecek bir yapida olmast ve bir digeranlahmla, diizlemin ka~t1a§hg, darbeleri lokalize etme yetenegmden yoksun bulunmasi sartnr,

Duzlemin esnek -olmarnasr ve ka~11a§hgl darbeleri lokalize etme yeteneginden yoksun bulunmasi, Marx'm donii§um terosinin iki onemli kosuludur, Bunlann aQk<;a yazihp yazilmamasi 0 kadar onernli goriinmiiyor;~nku, e~r9zilen mekanizma gercekct bir anlanmsa, bu mckanizmadan bir donu!jum teonsine ilerleyebilmek i.;inbu iki kosul kesinlikle gerekiyor, Sine .qua non,

olmazsa olmaz, kosullar olarak ortaya cikiyorlar. .

Oyle saruyorum, bOylebir donii§iim teorisi, her zaman donusumden donii!j noktasim da i~riyor. Bu teorinin taraftarIan istedikleri zaman, yine bu teoriye slg.narak· devrimden ka~abilirler: kacnlar ve kacnklanzaman da hep "Marksist" olduklanm iddiaedebildiler.

34

~imdi buradan devamediyorum. Ancak; "teori" iizerincle bir

nebze daha dUnnak ihtiyaCtnl duyuyorum.· .

Marksizmin donii§um teorisi budur. Lenin'in unlukatklSl

. ~ri· de~ldir; bilimsel aodan bir ol.;u, vepolitik alanda ise bi; l§aret s.aY~~~ld.~r. Lenin'in donii$iim objektivitesi He ilgili olarak getirdtgt uC;lu saptama, yalmzcabir Ol~ii olarak ele almmahdir, teorik. bir . i.;erigi oldugunu saruruyorum .. Yoneten]erin yo~etemez ha,]e gelmeleri, yonenlenlenn esldsi gibi yonenlmek ~~ten:'eme~en ve artan kiitleeylemlilikleri. birer donii§um teorisi ogesi de~il, sadece ,hareket zamarurun geldigini haber veren ~anl~rdlT. ~nla~, teo.n'ya da kaho saymak buyukyanilgr olur; tarihin geh§meslyle birlikte baska haberciler onplana Qkabiliyor.

"Teori" He ~o]~" arasmdaki aynmdan sonra "teori" He "pratik" ara~mdaki aynma da i~ret etmek istiyorum. Burada oniimiizd~ki ~l~r?a ek~nomipolitigin devrimcile§tirilmesive sosyaliz~n, bil~mtn yeruden kurnlmasr, bu ikisi birbirinden ayndir (>I), surederinde son derece onemli gordiigiim bir saptamayt bir tez olarak kaydetmek istiyorum.

Tezi §i:)yle formule ediyorum: Ekonomi politikten r;tkartlan yasalann hepsini sosyalist devrim surecine ya da sosyalizmeuygulamak yamlnci oluyor.

Simdi . Marx'm donu§iim teorisini bir kenara birakarak ~arx'ln W,rn yazl1a~ ~lkartiJan burjuva devrim pratigini o~tl~mek ls~yo~m. Pratik uc; kanaldan ge9yor.Birindsi ekonomiktir: feodahtemn ekonomik giiru, ticari kapitalolarak ve aynca sonradanda adr "k~~~k ~ana~"~olan, .¢khSlnda sadece "sanayi" ve daha dogrusu manufaktiir denilen kesime ve kentlilere

("~,:anh~ anl~§llmama~, i~~n biJere.k yanhs yaziyorum, "Sosyalizmin Bilirm '. Bab-i All kapisi turunden bir yanh~hktlr. SosyaJizm bazen buna "k:'>~unjzm" de deniy?r •. a,ncak ~ "SQ~yalizmin" s6zctlgiinu yeterli g?ruyorum ve Mf,le bir ikilemeyi onemslZ buluvorum, kendisi bilimdir, Daha a9kCast ekonomi politik" bir bilirndir, "sosyelizm" ayn bir bilimdir. BOyle olmakla birlikte, ozellikle Sosyet Marksizminin bir deforma,s~onuolarak <;.lka~ ekonomi politigi sosyalizmde de yapttna anlayt~l ve . 'bilmsel sosyallzm vurgusundan kaynaklanan "sosyalizm bilirni" yanhsliklan karsrsmda bir sure i9,n bile bile yanh~yaptyorum.

35

geciyor, Birgec;i§tir. Ikincisi idcoloji~ cephe oluyor: ~ok ~ezen uluslararasi limanlara ugrayan tiiccar lie zanaatkar esnaf, birdenbire en bilgili insan durumuna geliyor. Pars dilinde "bezirgan" sOzciigiinun "sahip" ya da "efendi" anlarrum ta§InlaSl,,, da~~ sonra "ii~ kagttQ" anlamma geliyor ve Arapcada hen,f sozcugiintin, "marifetli" sOzci.i~ He art:1 ~ok.~e anla~ S~hlP olmasi, bilgi ve saygmligm da i§aretlendu. Tuccar kluplen ve esnaf localan yepyeni bir ideolojinin iiretildigi, yayll~lg. ??aklar oluyorlar; feodaliteden ve bunlarla aym konuma .~ahlp kI11sede~ idolojik ustUnlugu almaya bashyorlar. ldeoloiik alanda bir

mucadele yasaruyor. .. ,~ ..

Oc;unciisu siyasetcephesir'ldeki· mucadeledir; siyaset, gu~

olusturma ve giicu tasima sanatidrr. Gue; olu§turmamn, ~og~ltmanm, tasimarnn oldugu her yerde siyaset vardir: t~rsinden soylendiginde, gu<; hareketinin olmadig; .~i~bir~~~de sl~aset ~ok~r~ Bu nedenle, bugunun kuUamlan dilinde, siyaset' ve seyis sozctiklerinin aym kokten gelmelerive birbirlerine yakIn anla~lar ta§lmalan son derece o~tici oluyor. Seyis, atlan c;ekerek bIT yere gotiiriiyor ve "idare" ediyor; siyasetci ise once gii~olu§turuyor ve daha sonra bu giicii "hakim" ya da,:'eg~~n" rapl~~r,

.Aslmda gue; olmadan egemen olmak mumkun degil; gue; olabilmek icin ise once "konusmak": gerekiyor. "Parlamento" sozciigiiniinde Batt dillerinde "parter" fiilinden, "konu§mak" sozciigunden tiiretilmi§ olmast da rastlann sayilrnamahdir: parlamentolar;§u veya bu-sekllde burjuvazi~in giic;lenmesin~en once de var. Burjuvazinin siyasal mucadelesi. parlamentolan al-

mak'' yonunde geli§iyor. . .... '

Bu iiC;lii, Marx'tn onundeki ve Marx'tan onceki devnm ya da

siyaset sUrecinin pratik kanallandir. Her ii<;iiniin aym y?n.~eet: kili olduklanm ve etkili olduklan ol<;iide burjuvazi oncesi iktidann iJ.ylf1adlgtm soylemek durumund~Ylm. Pratikte "devrim" ozellikle bu . sonuncu alamn, eninde sonunda, burjuvaziye verilmemesinden <;lktyor,Burjuvazi oncesi duzen

esnek davranamiyor.

Marx'm donii§um teorisindeki donus noktasmi ~<;lkla~ya buradan devam ed.ebilirim; ancak daha once formule ettiglffi

36

tezle ilgili birparantez acmamn yararh olacagiru dii~finiiyorum. Burjuvazi sonrasi.devrimci miicadeleye, burjuvazinin iktidar pratiginden cikan bu ii<;lii semarun aktanlmasimn yararzarar

hesabimyapmak istiyorum. . .

Ekonomik cephede burjuva iktidan sonrasmda <;lkan i§<;i sendikalanrun ucret pazarhgi mucadelelerinin ve bunlar i<;ln yapi- . Ian grevlerin, burjuvazinin ekonomik iktidanni zajnflattt8t ve zayiflatacagi dusuncest cok tartisma gerektiriyor. TekeJsi durumlarda ise zaman zaman ekonomik iktidann. saglamla~ttnl-

masmm bir yolu bile olabiliyor.. . .

Bu baglamda Y. Kucuk'tm Tezler'deorlaya C;lkardlgt· bir surecten kisaca bahsedilebilir. 1960 yillanrun sonlannda ve 1970 yillannm basmda, DiSK'in iyi pazarhk yaparak yiiksek iicret diizeyi saglamasl, tekellerln yeni piyasaya siirdiikleri buzdolabi, c;ama~lr makinesi, elektrik supurgesi, televizyon ve benzeri metaIan icin gerekli pazan da yaratrrusnr, Tersinden dii~iinUldii~nde, DtSK'in yuksek iicret sozlesmeleri yapmarm~ Qldugu bi- durumda, ihracat imkanlanrun sifira yakm oldugu sozkonusu tarih kesitinde, bu sanayilerin ve ~imdiki tekellerin yerlesemeyecegi kesinlikle soylenebilir. (II-) Marx'm iki departmanla yenidenu.retim §e.maslOm tam gerceklesmesi demek olan boyle 'bir durum, bir egUirn olarak, DISK yonetidlennln iradelerinden

bagimsizdrr: ki§iHkfetini ilgilendirmiyor. . .

Burjuvazinin ekonomik miicadelesi karsrsmdaki giiciin ekonomik dayanaklanm kemiriyor; bu, kesindir, t§<;i sirufmm sendikalar aracrhgiyla gerceklestirdigi ekonomik rruicadelesinin ise

(ot) DISK'in zorbahkla ortadan kaldmlmasi, ekonominin yuksek iicret politikasma ihtiyacmm kalmamasma ve dii~iik iicret politikasmm giindeme gelmesine denkdusuyor, Ancak her zorbahktan once, cok zaman bir ihanet doneminin ya§a.ndl~ biliniyor.

1970 yillanmn ortasmda DfsK bUyiik bir ihanete sahne yapthyor. Nabi Yagclalias Haydar Kutlu, Aydm Meri;;; alias H. Erdal ve SIUa Coskun'un y6netimindeki bir cere, D1SK'i CHP'le~tirmek ve biiyiik sermayeye pe§ke§ ;;;elanck ic;in sirnr tammaz oyunlar ve acimasizhklar uyguluyorlar. Eyliilistdarbeye kadar D1SK'j gUciinii yitirmi§ birorgiit hal ine dii§iirebiliyorlar, .

37

burjuvazinin ya da tekelsi duzenin ekonomik dayanaklarim etkiledigi pek soylenemiyor. Bunu pek cok tekelsi iilkenin i§9 sen- . dikalannm da farkettigi anlasihyor: dahacok kendi ekonomik varhklanm armrmayaonem vermeye bashyorlar, Bugun Bah Avrupa'daki ya da lsrail'deki i~j sendikalan son derece zengin, biiyiik bir tekel kadar varhkh orgiitlerdir.

Bir parantez acarak, Marx'm donii§um teorisinin tersine Q-

kan bu durumun uzannsi bir tezi kaydetmek istiyorum: .

Varhgm artmasi ideolojik geriligi de beraberinde getiriyor. . Bu tezimin iki uzantisiru yazabiliyorum.

Bir: Avrupa'daki "kardes" partilerin 'gorece geriligi denetimlerindeki sendikalann zenginligiile dogru orantih ve ilgilidir.

lki: Zcnginligin artt§l He ideolojik gerilik arasmda bir dogru ili~ki oldugu it;in zenginlereve ayni anlamagelmek iizere ideolojik gerilere ideolojik §iddeti biiyiik bir yogunlukla uygu larnak

zorunludur. .

Buradan Marx oncesi devrim prati~nin burjuva sonrasi devrim surecine, ikinci aktanma gelmek istiyorum, Cok kisa olarak soylenecek sudur: Tekelsi duzende i§~ snufmm ideolojik mucadelesi etkin olamamaktadir. Tekelsi duzen, ozellikle basmi ve televizyonu aracihgryla, yepyeni bir "akil'" yaratabiliyor ve Marx Oncesinde insan aklmm en onemli ozelHgi olan tutarhhga ve neden-sonuc iliskisine baghhSJ tumuyle felce ugrattyor.

Bu nokta iizerinde aynca durulmast gerekiyor.· Uzun dii§iinme cabalanna ihtiyac goruyorurn.$u strada soyleyebilecegim sudur: "Entellekt" iizerinde siirekli "entellektiie1 siddet" ile baska bir "akil" olusturulmahdir. Tek basma yeterli olabilecegini sanrmyorum, ancak gelistirilecek mekanizmalann ogelerinden birisi olmast gerektiginden kusku duymuyorurn.

Pratigin ii~uncii kcluna.ipolitfk mucadeleye geldigtrruzde, soylenebilecekler. ikilidir; kisaca yaziyorum, Birincisi, parlamentolarda etki ve gucuartnrma mucadelesi, Marx'm teorisine tam bir zithkiceriyor. lkincisi, iki biiyiik devrim, Fransiz ve Ekim Devrimleri, boyle bir politikayi dogrularruyor, Her ikisi de mevcut meclislerde gii.; arttirmak yerine , baska rneclisleryaratarak geli§tiler; bu nedenle ikincisi dahaacik olmakla, her ikisi de dev-

38

rim siired i.;inde, "ikili iktidar" olarak adlandmldilar. Fransiz Devrimi, kendisini, mevcut parlamentolarda degil Iakoben Kliipler'de gerceklesti-di, Ekirn Devrimi, ise rnevcut konusma yerlerinin dismda "sovyet", eski Turkcesi He "~ura" iktidarlanm ortaya cikardr,

Bu uzun parantezleri yalmzca Marx'm donu§iim teorisindeki donii§ noktalanru daha iyi acabilmek ic;in deg:ii; aym zamanda "teorik" olanla olmayarn ayird etmeye yard rm edebilmek ic;in yazrnak zorunlulugunu duydum. Simdi Marx'm donu§um teortsindeki donii~ noktalanna gelebiliyorum .

Bir kez iiretim biQ_minin yada bir sistemin bir i1i§kiler agt, hatta kapitalizmin bir tiir "eter" olarak tammlanmasuun devrimden ka9§ i.;in sa~ladl~ bazi kolayhkJar var. tster mannk duzeyinde bir ili§kiler a~, isterse metamatik alandabir deriklemler sistemi bi.;iminde tarumlansm, bu tammlarnada onemli olan teker teker denklemler ya da ili§kilcr degil, bunlanntoplanudtr; bu, teker teker ili§kilerde ya da denklemlerde degi§meye kapiyi a~lk tutuyor. Almanya'da Bernstein ve nerede ise Rusya'da ayru za-

manda mensevikler, once bu kapidan giriyarlar. .

Ka:pitalizrnin kendisini tekelsi diizen1e degi§titmeye bqladlgl bir zarnanda ,diinya devrimci j~~ suufi hareketini Alman Sosyal Demokrat Parris"Hemsil ediyor; 0 kadar oyle ki, "Sosyal Demokrat Partisi" dunyarun her tarafmdaki devrimci i§<;i snufirun politik hareketine hem model. hem de ad aluyor. Herkes bu gii~ii hareketten devrim bekliyor; Bernstein, kapitalizmin degi~tigi gorii~iiyle ortaya <;iklyor. Nasil ve ne olc;iide .degi~tii tartismaya ~k aoknr, Ancak sistemin bir iliskiler ag. olarak tciril edilmesinden gelen ve anlamh tarnsmayi gii~l~tiren bir yan var, Bernstein'm rnesajmdan cikanlabilecek tek bir sonuc bulunuyor; Bernstein, diizlemin esnedigini ileri siiriiyor.

Bemstcin'm . ileri siirdii~ii ikinci nokta, degi~menin sadece duzlemde ortaya ~tkmadlg.dlr, <;agda§ soylemdeki bir kavramla "feedback" etkisiyle vektorlerden birisinin de koreltiJdigi iddiasi formiUe ediliyor. Oklardan birisi, delici ve YJklC1 etkisini yitiriyor; Bernstein, iiretici gu.;lerden i§.;i sirufuun yirncrhgnu ve bu nedeale tarihsel olarak kendisine verilen rolii yitirdi~ini de kaydediyor.

39

Donu~umden d6nu~, Marx'm donii~um teorisi olarak ~zmek istedigim mekanizmanm iki ~gc§inde C;ok nettir; iic,;uncii ogede ise daha ileri boyutlara vanyor, Uretici giic,;lcrden ve delict oklardan birincisikorelirken, Bernstein'm formulasyonuna gore, ikincisi onplana c,;lktyor. Onplana 9kan, teknolojik ilerlemedir,

Burada politik ve ideolojik miicadelenin alanlanm, ccphelerini ve boyutlanru gosterebilmek icm bir parantez daha acmak geregini duyuyorum. Aynca.jzleyicilerimden izin dileyerek, Yalcm Ktictik'tin bir israrma daha isaret etmek istiyorum. Bir tek yazida Yalcm Kucuk'e ii<;iincii kez basvurmam, cahsmalanru daha yakmdan bilmemden ileri geHyor.Bu basvuru sudur: Sovyet to plum dusuncesinin son otuz y1ld1r israrh bir bicimde bilimselteknolojik devrimi onplana crkarmasi ve Bah dustmcesinin buna uyum gostermesine karsm, y. Kiic,;iik, yirminci .yuzyrlda ve ozellikle Ekim Devrimi sonrasmda bir teknolojik devrim olmadigmda hep israrli olmustur. 'X!I1lli~i )1izylhn son't,tndaki telqi,<>: 10'i i1 m aki teknolojide niteliksel bir de i m oldu ' - <iia etmek Ker~k<;l g run~ ekelsi duzeninenerji kaynagt olan elektrik MIa teme] hareket kaynagidir: otomasyon ise tedrici olarak hep devam ediyorl Tuner tezgahi He robot arasindaki gelisme ancak gazete okuyu'('l;su~dirir; bilirnsel bakis ise canh emegin sermaye He degi~iminc bakryor, Bu hep soyleniyor. Ford'un Iabrikasmda uyguladlgl konveyer sisteminin bugiin Japonya'da uygulanarrjobotlara goreidaha buyiik ya da daha kucuk bir tcknolojik degisme olup olmadigi ciddi bir bicimde tartisilabilir .

Buradaki Sovyet gorii~ii bilimsel-teknclojik devrimin varhgi

. He yoklugu tartismasi, ozunde ve son cozumlcrnede bir smifsal tartrsmadir: teknolojik gelisme, aktorsuz ve i~<;i suufsiz bir surectir. SOyle de soylenebilir: teknolojik gelismeyt, i~.:;i suufirun karsisma cikaran gorii~ler, scrmayeyc yakm bcceriierin ve amorf yigmlarm politik onci.ilii~ne kayarlar. Bernstein bunu yaprrusnr. Teknolojik gelisrneyi asm vurgulayan butun gorii~ler, "insanhgm ortak mirasi", yada "uygarhk" . tuninden iiretim bi.:;imi ya da sistem ~oziim1erinde daha nebiiloz, sirufsiz kategorileri onplana attyorlar.

4Q

SOylenenler toplanabilir; teknolojik gelisme, 6niindcki sistemi itiyo~',Ancakki~ikten, yoksun bir aktor olmaktan iJeriye ge.:;emedlgt hatta aktor (") bile olamadlgl icin ancak uysal bir itici

olabiliyor. . . .

Buraya kadar yapilan ~oziimlemelerden bir ara sonuca vanyorum: Marx'm donii~iim teorisini bir iiretim bicimi yada sistemi ile uretici giic;lerin karsilasmasi olarak ortaya .koymus 01- ~Sl, do~ii~iim~en d6riii~ noktalanru da icermis oluyor. Bu teo,nden, bir devrim <;lkl§lfll kusku ile karsihyorum. Devrim, iki sistermn ka~lla§maslmn sonucudur. DOnii~iim, ikidiizlemin iki kalkantiiriinden birbirine girrnesirun sonucu olarak ortaya C;1- kryor.

Bu sonuca biribirinden ayn yonde iki diizeltme getirmck dUlUmdaytm. Birincisi, Marx'm felsefi gorii~ii sonucu, iiretici gii<;lerin gelismesinin belli asamalann bir sistemi anlatmasidir. Dolayisiyla onde bir duzlem varsa, uretid guclerdeki gelismenin belli asamasmda bir baska . diizlem kendtsini : zorluyordur; dolayisiyla bilincecikmak iizeredir. Bu nedenle Marx'm devrim teorisinin tek diizenli iddiasmmdogru olmadigr

ileri suriilebilir, . .

., ~~~e bfr\i1cri stirii1ii~iin ciddiye ahnmasr gerektigini dusunuyorum, ... Ancak ciddiye ahndlgt zarnan, dusunmenln ikinci . ve ii<;iincii asarnalarmda, Marx'm donii~iim teorisinin zayifhgmm bir karuti olabilecegini samyorum. <;iinkii, bu ikinci ~iiielt?,ed~~, Marx'm biitiin cabasi, bu acidan almdigmda, bir srstemin bl~mce C;lkl~lm onem ve geriye atma onunde ge1i§iYOT. Baskalan bir yana, Marx'm Blanqui ile iitopyacilarla ve hatta Bakunin He mucadelssi bir bilince C;lkl~l onleme etkisi yapiyor.

Tarihsel olarak bu miicadelelerin haksizhguu Hen surrmiyor~m. Soylemek istedigim sudur: Politik mudahale ve y€ni duzeni ~lzmc c;abalan olmadan devrim olmaz. Marx, devrirnleri veri kabul e~~ ic;in, politik mudahaleyt kii.:;iimsiiyor ve Newton'un a§In etkisiyle kacrrulmaz ve aym zamanda bilimscI gordiigii yeni diizenin insan .:;izgilcriyle bozulmasmdan endise ediyor, Kaygda-

41

rma, Marx'tan onceki yiizydda. onsekizinci yiizydda ya!laml~ olsaydrm. tiimiiyle katdabilirdim. Fakat tekclsi duzene getirilmeye ba§landl~ on dokuzuncu yuzyihn son otuz y.hndan itibaren

bu itirazlann . donu§iimden donii§leri kolayla§ttrdl~m

. dii§iiniiyorum. .

Buradan Lenin'e g~iyorum. Lenin'io. <;ok zaman Bakuninci,

Blanquid ve zaman zaman hayalci suclamasiyla k.1r§t1a§masml. bu incelemenin· <;er.:;evesindc, normal saymak gerckti~ni dii§iiniiYOrum.. Lenin, jakobenci su<;lamasml hi.:; reddebniyor ve nerede ise onur duydugunu hissettiriyor. Bu Lenin'inttimuyle bir

politik miidahale olmasmdan ileri gehyor. . ..

Lenin'i, ki§ilik kazanrms proletarya olarak gormek· de

mumkundiir: ya~dl~ duzene sonsuz bir kin olarak da algtlayabiliyorum. Bernstein ya da mensevtkler. kapitaUzinin de~~ti~ni Hen siirerlerken,. aym zainanda icmde ya§anabiliroldugunu de anlatmts oluyorlar.t§<;i srmfirun artan ekonomik eylemli1iklerl ile tedricen ve zaman iQnde de~§ebilece~ni ileri siirerlcrken, beklemede biiyiik bir sakmca gormediklerini de ortaya koyuyorlar.l..enin sabrrsizdir ve aym anlama gelmek iizere, ani geQ§ten yanadir. Lenin'e gore Bernstein ve mensevikler. pet-

spektiflerini yitinni§ tekke miskinleridir.

Devam etineden once burada yeni bir paranteze gerek var;

surekli olarakmuhatap olarak Bems.tein ya da mensevikleri almakla birlikte donii§Qilerin bunlardan ibaret olmadigim da kaydetmek durumundaytm. Aynca iteri surdiigum gOrii§lerin soyutlayan ve aym anlama gelmek iizere teorik degeri oldugunu iddia edebilmek icin biitiin ctonii§lerin aym noktadan 9ktl&m . gosterrnek zorundaytm- Bunda ise hlcbir gii<;liikle kar~tla~rnlyoruni.. Bemstein'e kar§l C;lkan Kautsky, yine aym noktadan donii§e ge<;ti. lkinci Oiinya sonrasrnda Stalin'in yaktn dam~man1artndan Profesor Evgeniy Varga,. kapitaliimin de&§tigi iddiaslyla ortaya <;lktI ve Stalin tarafmdan afaroz edildi, Toplumsal Kurtulus, basmda, Garba~v'a a<;lk bir kart vennekle

42

birlikte (.) Mihai] Carbacov'un kapitalizmin degi§ip degi~medigi sorusunu ortaya atmasmdan itibaren tehlike canlan ~aldlg.nm h~b.~lana~~l .. samyorum; SOvyet politik yazmmda bugiin b~tiin don~§I;uler, kapitalizmin degi§tigi noktasmda birle- 1ji~yorlar. 1§9 srmfmm devrimci rolunun kalmadigiru ileri surebihyorlar ve teknolojik "devrim"ile arnk sosyalizmin ·biitiin snuflann . malt haline g.eldi(S.ini . yazrp duruyorlar S·u ...... : d" .. 1

. '1 ..0'.. .' run onu~ er,

<;lZI en mekamzma <;er<;evesmde dillendiriliyor.

. Lenin:i~,. Marx'~. ~st1 biiyiik ve son derece oiumlu "revizyon" de kendt1~~nde~?~ .. ~ reddetmesi ve iiniversite gen<;ligini i§~i Sml~)~a d b~,tnC; goturmekle gorevlendirmesi, Marx'm .donii~Um teonsm e I en biiyiik eksikligini ortadan kaldirmaya yoneliktir;

. b~n~n .. her zaman tekrarlanmasmm yararh olacagim ~u,§u~u.yo~,u~ .. ~in'in. Marx'tan ayn olarak, donu~iim objek~V1tesmm olc;usunu yazmasi, donii§iimdendonmek isteyenlenn YOl.unu kapamada onemli bir katkidrr, Lenin'in jakoben ve benzen . s.u.:;l~malaTdan nerede ise hoslamyor olmasi da, bilineli ya. ~a blh.n~Ii:, ancak buyuk bir politik kararhhkla, donii§iim te·onstndeki. eksikligi ortme yonunde cabatar sayilmahdm oyle

sayiyorurrix, . . •

:. ~~ki, Lenin'in bu onemli katkisma karsm, donii§umden donu§ noktast Marksist anlayista varhgnu nasrl koruyabiliyor; son olarak bu soruyu cevaplandirmak gerektigini dii§uniiyorum. Cevapla~lra~ilmek ve Lenin'e haksizhk yapmamak ic;i n Qbjektif olanla subjektif olam birbirinden ayirmak istiyorum, Onemli olan sudur: .19~O )'lh,ortalanndan sonra Lenin ve arkadaslan, diinyada yen] blr konJOnkttir degerlendirmest iQne girdiler, A vrupa'da .

. (~) Toplumsal Kurtulus'un Garbacov'a ilk yaklasmu, kutleyi harekete getim:~ pl?m~1 desreklemekle birlikte yapttguun bir devrim olmadig; ve h~nuz h.l~blr pl~~mtn ~h.~.nrnadlgl noktasmda geli§ti. tki dunyamn da bir devnmden soz ettegl bir zamanda bu cureeli bir degerlendirme oldu

vezaman dogruIadl. .

Gar~a~v, ulusla:arasl iliskilerde son derece teslimiyetci bir tutuma girmesl~n, ~vyet msamm a~lrl gerici riizgarlara acmasmm yarunda Sovyet slste~d~ henuz oaemli bir degi~ikligi ger~le§tiremedi. Art;k buna sadece sevinmek gerekiyor.

43

devrimden umudu kestiler, Bu kesis, kuskusuz, gecicidir; .ancak yapilan devrimin korunmasi durumu He karst karsiya geldilcr.

Yapmakve korumak iki ayn istir,

Korumamn gercklcrini yapmarun dinamigi. h;ine sokmamak gereklidir. Ne yazrk, bugune ve Toplumsal Kurtulus'un yaymtna kadar, bu aynm, kiitlelerin hakhhk duyguJanm ve Ekim Devrimine baghhklarrm indtmeyecekbir bicimde yapilamarmstrr. Trotskistlerin onermelerinde hakh olduklan noktalar olmustur: ancak Trotskismin kendisinin inandmcrhktan yoksun bulunmasi ve Trotskiy'in politikalanm hicbirzaman Bolsevik partiden ve Stalin'den anlarnh bir bicimde ayirrnamn imkansizhgi bu hakh onermeleri de iknagiiciinden yoksun etmistir .. Trotskistlerin, anti-Stalinizm cercevesinde Ekim Devriminin kazammlanm yoksaymalan da, hakh olabilen onermelerinin farkedilmesini bile onliiyor.

Avrupa'da yakm zamanda devrim olrnayacagi degerlendmresi yapihnca, Lenin, ilk devrimi koruyabilmek i<,;in onemli sayilabilecek bir rtcan baslanyor. NEP, bu rlcatlardanbirisidir; burada anmamm nedeni, Sovyetler Birligi'nde kapitalist restorasyonu arayanlann kendilerine model ve "Lenin" olarak, yalruzca NEP'i ve NEP'i baslatan Lenin'i almalanndan ileri geliyor. Ashnda son donerrunde Lenin, her cephede neat isareti veriyor.

Burjuva devrlm surecinde konusmak onemlidir, Sosyalist devrim surecinde yazmak onemhdir,

Bu ricatm aynnnlendmlmasnu buradayapmak istemiyorum; . ancak daha sonraki iW simfr hareketlerindeki butun gerici egilimlerin kaynagt olan Cocukluk Hasrahgi, bu donemin damgasi-

.. m tasiyor, "Kanun diye kanun diye kanun ~ignendi" diyen sairi hakh Qkartacak bir bicimde "DISK, DtSK, Yasasm DtSK" diye diye DtSK'i CHP'le~tirdiktensonra biiyuk sermayeye rpeskes ceken hamler cetesi Eyhilist darbeden soma Tiirkiye'de Tiirk~t§ yardak~ihgma basladiklan zaman Lenin'in bucahsmasim kendilerine Kuran yapnlar ..

NEP ve Cocukluk Hastahgi iki onemlt unsur oluyor. Fakat Hrusov'un moda yapb~ "ban§ i<;inde bir arada yasama'', "kapitalist olmayan yol", 1935 yilmda Komintern politikasi ulan

C.ephe, h~pbu donemde Lenin tarafmdan telaffuz edili· Or. Lerun, bu donemde, §u veya bu ol<;ude iki sistemi birbirl'neYyakl

tinyor. . a§~

kaHer neat, iki duzlemin birbirine yaklasmasr sonucunu ortaya <,;l nyor.

I TamamhYOru~: ~~m, bir sistem He iiretici' giic;Jerin karsi~masmdan .degJl, iki slst~min <;att§masmdan doguyor, C;au$-

~a ~tt10matiz~ yok; her sistern, kendisine sikica- bagh smiflara

ve orgu ere sahip olmak durumundadlr.. .

b.:~h~ da onemllst sudun Smlflimn bilincinde her iki sistem

1 mrnn tam kar§lD olmahdrr. Bilinc;te sistemleri birbi . k

Ja§brmak devrime g~i'l.i deX.i1 devrimden d" .... m~e. ya -

. 'I b .. onu§u garantihyor.

45

Saptamalar. V

PART! YOLUNDA YURUYU~ .:

Her tekrarda bir yenilik var. Olmahdir, Belleklerin sUinmek istendi~, bellek silmenin akil dEti§tirici bir seferberlige donu~tiiriildiigu bir zamanda, "tekrar" en ciiretli i~ sayilmahdrr, diinya. run dondiigunii sOylemek, hergiin soylemek, .rsrarla soylemek, korkmadan soylemek, bugunun en onemli gorevi oluyor.

Oyle goriiyorum. . ...

Bugiin g~i~ yenileyerektekrarlarnak zorundaytz. "K1a~ sikleri", . bu s6zciigu d$Ji hic;b~r zaman kaybolmayan yarattlnu~ iiriinler anlammda .kullaruyorum, altm sirlanndan soyarak dahakaba ve daha de~1i bir bidmde tekrarlamak durumunda}'lz.

Bashyorum ve bir: Sosyalizmde iKi simfmm birlikteligi ampirik ve pratik de~ilteorik ve sozctigiin en iyi anlammda spekulatif bir durumdur. Bunu acabilirim: sosyalizmin, i§C;i smmrun ba§ta iiretimde ~h§Cln sirufm, diizeni oldugu ve iKi ·tarafmdan kuruJacag. prank ve ampirik degil, teorik bir zorunluluktur. Bunu da ac;abilirim; eger "dogru" olarak tarumlanrrus bir sosyalizm ve "dogru" olarak anlanlrms bir i§c;i sirufi varsa, bu ikisi ve yalmzca bu iki bulusacaknr ve bu bulusmayt onlemek miimkiin .goriinmuyor ..

Lenin'in sozii var: Pratik yesil, teori gridir. Yesll ya§ gri kuruduro Buna eklenecek olan §udur:En buyuk zorunluluk, teorik

olandir, 'I .

Sosyalizm ortakci diizendir. Fabrikada iiretim i§i ortak bir i§tir; ki§i1ige damgasuu vuruyor. Sosyalizm ~itc;i bir diizendir. Teknolojiningelisimi hem beceri farkhhgirun onemini azalnyor, "usta" zanaatkar emekdyi tarihe gomiiyor, hem de tek tek i~C;inin iiretime katkismi olc;U1emez, ayirtedilemezbir hale getiriyor. Sosyalizmde t;lkarslZ emek sosyalizmde toplum ic;in c;ah§tna, 5oS-

47

yalizm de Lenin'in sozuyle karsihgim dti~unm~en cahsma, e~ buyuk onur ve en buyuk ahlaktir. Lenin'in sobotrnkler, cuma~tesl gunu kar~lhgtm almadan cahsanlaraduydugu hey~n ~e .. lste Komunizm" sozii bunu gosteriyor. Bu ise ancak devrimci surec-

ten gecmis l~inin ahlakt ve onuru oluyar. .

A vrupada i~i srmfr ve partileri ne olursa ols~nlar ~vyetler Birligi'nde sosyalizm ncr eye gelirse gelsin f sosyahzm ve 1~C;1 simftrun birlikteligi bir kacirulmazhknr, Bir bi1i~el zorunlulu~ ol~yor. Bilim ise kacuulmazhklan bularak gelisiyor ve zenginlesi-

yor. . .

lkinci tekran formiile ediyorum : Parti kendiliginden olamn reddidir. Burjuvazide politik gelismeler kendiliginden spontane bir bicimde ortaya c;tklyor; en azmdan devrimden sonr~ yonetim bir kendiliginden siirece donusuyor, Cok zaman burjuva devrimleri de, Ingiliz ve FranS1Z ornekleri kendiliginden ~k merkez-

Ii ve .;ok kaynakh hareketler olarak gelisiyor. .., . .

Sosyalizm bir felsefe olarak, kendiliginden surecm n:?dl tie bashyorvPizik bilimi dogayl, sosyalizm toplu.mu kont~lu ~mac; saytyor. Sosyalizmde partinin on~la~a c;tkl~l 15e, ~5yahzmtn bu

temel felsefesinin kavranmasryla birlikte gerc;ekl~lyor. .

Bu noktayr acmam gerekiyor; sosyal mucad:Iede partinin. re: lunun kavranmasi miicadele cografyasmm qegi§meslyle de ilgilidir. Kendiligindenlik bakisirun reddi mticadelenin cekim .noklasmm Almanya'dan Rusya'ya gec;i§inin e§zaman olusu bir rastlann sayrlmamahdir. Kautsky aglrhgtmn c~gr~f~k. dl..~§i~ine ilk parmak basan oncmli kisidir, Ancak daha ilerisini goremtyor ve goremcdiklerine karst c;tklyor.

. Sosyal mucadelenin Avrupa merkezli, oro-santrik konumunu

yitirmesi, .kendiligindenlik anlayisr cercevesinde ele almmahdir, Avrupah bir sosyalist ic;in devrimci mucadeleyebir "halk hare~eti" rengi verecek olc;iide zenginlik hep oluyo~. ,Avrupah sosr.ahst,~ yuzeysel, derine fazla inemeyen, .srrufsal nethgl bulamayan halk

tepkilerinin illiizyonu He surekli bir evliligi ya~lyor:. .. .

Bu noktayi ii<;uncii tekranma geldigimde.daha lyt acabilmeyi umuyorum. O!;iincii tekrar sudur : Partide disiplinin yogunlugu i§C;i stmftmn gelismislik duzeyinin c;e~itlili~iyJe dogrudan bag-

48

.lannhdir, Tersinden soyleyebilirim: homojen i~C;i sirufmda politik ve ideolojik beraberlik icin ozel bir caba gerekmeyebiliyor. Dunku Rusya ve bugunku Turkiye ornegi heterojen i§c;l S1016-

run varhgmda iseparti ile disiplin neredeyse ozde§le§iyor. .

Bu scylediklerimle ilgili bit parantezacmak zorundayirreRus-

. ya'da daha kalifiye i~i, bir egilim olarak, hep jnensevizmiseciyor.1 Tiirki~.~e daha az kaHfiye sanayi ~isill!!!d~kbyen fJ~nla: nn, devrim£i. sO.!YoiliID}e-.egtUm ..&9~.~~~~~\erini dii§iinmek ye_ .goZlemckduOlmurui!y!m. Buda disiplin sorununu, bir Banhrun

anlayamayacagt bir yere crkanyor, .

'I Devam etmeden once bir ara sonucu yazmak istiyorum; heteI rojen i~i simfr ic;inde cahsan partilerde "deinokrasi" ayagt hep

\ zayif kalmaya mahkumdur, Bunun ictenlikle kabul edilmesi gere-

kiyor. . ~.. .

Bu arasonuc ile,lgili bir parantez acma ihtiyacr duyuyorum:

Marx'm "demokrasi" sOzciigtinii surdurmesini anhyorum. Ancak Lenin'in yeni bir kavramla ortaya C;lkmaIlll§ olmasmi yadrrgiyorum. "Demokrasi" hep birden cok strufi hanrlanyor,

Bu rezervle birlikte Bolsevik Parti He demokrasi iliskisini inceledigimde ii<; asarnayi saptayabiliyorum . Bir : Uzun ve "legal" bir hazrrhk donemine sahip oluyor, Tarnsma ve kanhm, karsihkh gOrU§Jcre saygl anlarrunda "dernokrasi", bu donemde hem vardir ve hem de bir ekol niteligi tasryor, tki : Uzungizlilik doneminde ise, "demokratik merkeziyetdlik" sadece merkeziyetcilfktir, Lenin, bunu a~lkc;a soylemekten, "demokratik" ilkenin yerini "yoldasca guven" ilkesine birakmasiru ifade etmekten hi~ c;ekinmiyor. Dc; : tc; savas donerni, ayn ve yenibir "demokratik"ekol

~~~ ..

Devarn etmeden once bir ozete ihtiyac var : Kendiliginden tepkilerin snurh ve imaledilebilir diizeyde ve i§C;i smifirun gelismislik acrsmdan heterojen oldugu bir toplumda, hem patti ve hem de disiplin, ornek olsun, bir Avrupahrun anlayamayacagi kadar ternel ilkedir, Yoksa, kisilerin tercih ya da kaprislerinin 50- nucu degildir.

Dordtincii tekrar sudur : Sosyalizmin tarihi aynsma surecinin yazrrrudir. Feodalitenin baskismdan kacrp, surlar dismda kii-

49

C;lik i~yerine kacan artizan-emekci, hem embriyonik "burjuva" ve . hem de sosyalizan ideolojinin habercisidir, Artizan usta hem zenginlesmeyi, hem miilkiyetsizligi birarada dustmebiliyor ve hem de mulkiyet ozlemiduyuyor. MUlkiyeti bir c;ekiC;, birkonikle SIrurh oldugu i«;in emegi biitiin degerlerin yaraticist sayabiliyor; mi.ilkiyeti artnkca kendisine yabancrlasryor ~

Bu asamada kiii;iikmiilk sahibi burjuvanm sosyalist miicade. leyebirdusmanhgiyoktur: c;iinkii heniiz ayn§ma ortayacikma-

. ml§ durumdadrr. Dusmanhk, burjuvazinin kendi bilincine ulasmast, iktidara yakla§masl ve i§fjilerin karst miicadelesinin ba§la-. masiyla birlikte ortaya c;tlcayor. l§te bu asamada Ban'da i§C;i haklanrun genislemesiyle daralmasi aym anda ve birarada ya§am-

yor.. . .

Ban'da i§c;i sirufihareketi c;ok hakh bir bi.;imde "aok" ve "demokratik" bir bicimde bashyor. Daha sonra gizlenme denemeleri var; ancak actkhk tutkusundan hif;bir zaman kurtularmyor. Giderek kazandl~ homojennitelik ve sendikaJ giiC;, aC;lkh~ her zaman gec;erli bir ilke yada illiizyon haline sokuyor.

Kendillgindenhk, partisizlik, disiplin ihtiyacrrun yadsmmasi ve acikhk; oziinde Ban'run sosyal miicadelesinin terneJ c;izgHeri oluyor. Bunun karsrsmda Bolsevik ve Sovyet deneyimi var. "Par-

ti" arayan herkes bu iki cizgiden etkileniyor. .

Yoldasim Haluk Yurtsever'in once yazdanndan sonra yuzyiize tanldt~mandan itibaren bende blraktl~izlenim budur: Haluk Yurtsever, "pam" arayan bir yuriiyii§c;iidiir.

Parti aramak, sosyalizme yol almaktir. .

Parti ararnak, iktidarm kapisma dayanmaknr,

Devam etmeden once tekrar olmayan bir noktayi daha dillendirmek istiyorum, $<lyle ifade edebiJirim; parti aramak baskadir, parti komiserliw ise bambaskadir. Buna §unu .eklemek durumundayim : Bolsevik Parti; bir nesnelligin sonucudur, Rusya topraklannda bir baska partinin basanh olabilecegini hicbir zaman du§iinemiyorum. Bolsevik Parti, bir ka~lmlmazh~m ve biiyiik ve coskulu bir denemenin tarihsel anlamda kahcr iiriiniidiir. Arnk

sosyal miicadelenin klasiklerinden birisidir.·· ...

Ancak "Patti Komiseri" konumu da Bolsevik Parti'nin bir iirii-

50

nii ve bulu§u oluyor. Sovyetler Birligi Komiinist Partisi'nde reddedilemeyen r;iiriimede en onernli yerin birisini, emek d~ yasastmn daha onceden reddedilememesine, di~rini de parti komiseri kurumuna veriyorum. Ancak bir zorunluluk sonucu ~ktI-

~ru kabul ediyorum. . .

Babasi Trotsky'dir; yoksul bir partiyle yapilan iC; savasta Car- 11k Rusyast subaylan kollandt. BilgHi ve becerili subaylardir; ancak politik olarak gUven duyularmyor. Bilgili ve becerlli olmayan ancak politik olarak giivenilir "komiser" thtiyact buradan C;lktyor.

AnasrStalin'dir, yoksul partiylesanayilesmemucizesi yapmak

'. zorunda kaldr, Caresiz, belsevizme kaI11sava~tm§ mensevik uzmanlan, iktidara boyun,egIDi§ narodnik iktisatcilanjplanlamaya inanmayan liberal profesorleri kullanmak zorunda kaldt, Arka odalarda bunlann bilgilerinden uzak parti komiserleri oturuyorduo Baska ne olabilirdi?

Bilmeyen "iyi"politikaa olurmus: Sovyet Devriminin en buyiik dramlanndan birisi budur, Ne yazik, daha biiyiik bir yakicihkla Tiirkiye Devriminin oniinde duruyor. Haluk, bu sezciikJeri kullanmamakla birlikteincelernelertnin birisinde bu noktaya parmak basiyor ve aClyt dile getiriyor. .

Haluk, bu incelemelerinde partiarayrsimstirdtiruyor. rtP'in iiniversitede prestij kaybettigi bir srrada Deniz Gezmis ve arkadaslanrun etkinliginde istanbul Universitesi Hukuk Fakiiltesi'nde okuyor. Oyle anlasihyor, iki egilime de hem dusman ve hem de dost olmuyor; uzak kahyor, Eylemlerin icinde TIp ve MDD ideolojisinin ise dismda kahyor.

Avukathk staji.ve askerliginiyapnktan sonra ani bir kararlave . hicbir ba~1anh. kurmadan,' parti pesinde, kendisini Tiirkiye disrna attyor. Kar§t1a~hg. TKP'dir. 1970 yillarmda TKP anhrrurugerceklestiren en fazla on gen~ adamm arasmda yer ahyor.·

Haluk'u tammaktan biiyiik sevinc duydum. Bir kez TKP idnde bu tiir devrimcilerin bulunrnasi benim icin ho§ ve giizel bir siipriz oldu. Bunu daha once dii~iinmemi~ olmayi, kendim ic;in, eksiklik saytyorum. Ostelik Haluk, tiiriiniin de tek temsilcisi de-

gil; buna da ayrlca seviniyorum. . .

Sosyalist olmayan uzman ve aydmlar ile uzman olmayanpoli-

51

tikacdar; 1930 yilmda da, 1990 yihnda da yasanan bu oldu. Bugun yasanan sudur, sosyalist ulkeler, sosyalist olmayan ve sosyalist olamayan aydm veuzmanlann ihanetini ya§lyor. Bunlan ise, uzmanhk biryana bilginin kmntilanndan uzak "parti"komiserleri besliyor.· .

Tamsmam ashnda "TKP Pismanlan" kitabiyla basladi, Ilkesel konularda pazarhksiz. tutumu beni oldukqa etkiledi, R. Yoriikoglu'na baglanan "En ZayifHalka" kitabmm 1. Bilen'in telkinleriyle yazildigiru biliyor ve bunlara bakarak da TKP'nin bir devrimci

. hazirlik icinde olduguna inamyordu. Aydm Bulutgil-Nabi Yagci'run donu§unu kabul etmedi ve hic;bir onkosul koymadan TKP-t§<;inin Sesi icinde yerinialdr,

Daha sonrayuzyuze beraberliklerimizde Haluk'un buradaki pazarlrksiz tutumu He cok zaman gosterdi~ tarnsma sabnrun karsilasnrmasmdan §a§lrdlgmu. eklemek zorundayim. Haluk'un kO.;iik kardesi ve Yoldasim Cuneyt, belki de tizerinde ta§Idlg. birisi fasistlerin ve digeri eski yol arkadaslan TKP'lHerden gelenhanra iki kursunun da etkisiyle, Yorukoglu'nun liderliginde bir olusumdan "parti" gelmeyecegini hemen anladi ve pek cok sevdigi kardesiyle de siyasal bagIanm kesmekte gecikmedi. Haluk, "parti" arayis; hirsiyla burada da daha sabirh hareket etti.

Politika durmaz. Eylem. beklemez. Arayis duraksamaz.

"Kurtulus Yolu", Haluk'un bundan sonraki duragrdir, Buradaki dusunceler He bugun Kurtulus'ta yayimlananlar birbirine yakin dusuyor, Bu onemlidir, Ancak Haluk'un Toplumsal Kurtulus'un cikismda da pazarhksiz ve ilkeli bir tutum aldiguu hahrhyorum. Eylem alam Turkiye'den ve burada i§ yapanlarla birlik olmak gerekir; hep boyle dusunuyor, Boyle du§ununce,. birlikte

araYl§ kacirulmaz oluyor. . .

Benimle, Celik Bilgin'le, bir onemli bicem farki var: Daha sabirh ve daha ternkinlidir, Bu nedenle birbirimizi tamamladtgnmzi dii§uniiyorum. Yazilarda ise zaman zaman kahp He iirtin iliskisi goriiyorum. Benim yazilanmda <;lkmblar, Haluk'un incelemelerinde girintiye donii~iiyor ve girintiler de .;'1lGnb oluyor. ~u a§a-

52

mada bunu buyuk bir zenginlik sayiyorum.

Arayis ortaknr, .

Arayt§ heyecandir,

Ban ve Dogu cizgtleriarasmda arnk arayt§ bizimdir,

Bizirn olan ise yarancidir, . .

. Bu cahsmarun ortak yarancihga onemli bir katkiolduguna

inamyorum. .

53

Saptamalar :VI

BOYDMEMt$f;OCUKHASTALIGI REVjZYO~M VE TROTSKtZM

Baska yerde yapildtgim bilmiyorum; Lenin'in unlti <;ah~Sl Cocukluk Hastahgi'run yeniden degerlendlnlmesine ilk kez Ttirkiye'de baslandiguu biliyorum. Bilgilerime gore boyle bir caba, 1970 yillanmn hemen sonlannda,''Sosyalist tktidar" dergisi ic;inde ve <;~esinde gereeklesiyor.Dergt, uriinlerini vermeden, Eyliilist dame He yaym hayanrun sonunu ya§lyor. (It) Bununla birlikte, Sosyalist lktidar'da, degenni yeniden saptamak ve yerini belirlemekiQ_n,<;ocukluk Hastahgi'mn "ortak okuma" hazirhklan yaplbyor.

Bundan on YIl kadar once hem Lenin ~zgisi i<;inde kalmak ve hem de Lenin'in encok bilinen eserlerinden birisinin degerini tarnsmaya acmak Cocukluk Hastahgi'nm dunya i~' stmfi ve sosyalist hareketlerinde her tiirlii, geri donii!}lerln, teorik dayanagl yaptlmak istenmesinden kaynaklamyordu; bugun i<;in daha net gerekeeler var. Bugun reel sosyalist ulkelerde kapitalist restorasyon savunuculan, Avrupa'da komiinist partileri reddedenkomunist partisi yoneticilert, doguslanm soz birligi edercesine, <;0- cukluk Hastahgt'na' baghyorlar. Lenin'in bu cahsmasr, sadece

, (It) Kisa omurlil" dar tirajh Sosyalist Ikridar'm hie; beklemedik bir etkiye sahip oldugunugoruyorum. Etkisinin tam 6lC;iisu olmamakla birlikte, ~u anda ilti 'dergi, Gelenek ve lktidar Yolu, Sosyalist lktidar'm istenen ya da plansiz c;ocuklandll', Gelenek, duydugum kadanyla, SosyalistIktidar'm devami iddiasmdadir; lktidar Yolu, SosyaUst Iktidar'm TIP ifOinde-:. ki etkisiyle ve once sosyalist devrimi savunmak ic;in ba~lam~ ve daha

. sonra demokratik devrime donmu~ bir egilimin uzantist ·goriiniimiin:ii veriyor. Sosyalist Iktidar'm etkisi kuskusuz bu iki dergiyle smirh degildir; yalmzca bu ikisini hattrlatmakla yetinebilirim ..

55

. ekonorriik planda degil diinya olcusundebir teorik ve politik yurnusamanm ve emperyalizm ile "bans icinde bir arada yasama" politikastrun habercisisayihyor.

Cocukluk Hastahgr'run terncl g6rii~lerinin bir yant §udur: Bir )'11 oncekurulan Komintern'in kurulusundan pisrnanhk tohumIan cikanhyor. Bir yil Once Avrupa'mn sosyalist ve i~i partilerinin radikal kanatlan, yerlerini terkederek komiinist partileri kurmaya ozendirilirken, zaman zaman zorlarurken, zorlayanlann basmda Trotskiy var, 1920 yilmda, Cocukluk Hastahgi yazihrken, . bu cahsma Komintern'in lkinci Kongresi'ne yetistiriliyor, torsi bir politika oneriliyor. Komunistler, bu kez, biryil once aynldiklanyla, aynldiklan yerlerde beraberhge zorlamyorlar; bu zorlamaya uymayanlar, ¢cukluk hastahgma tutulrnus sayihyor, .

Cocukluk Hastahgi, gerc;ekten bir donemin baslangiodrr: buradan, 1929 yilmda Stalin tarafmdan "snufa karst srruf" formulasyonu one siiriiliinceye kadar, gerek Sovyetler Birligi'nin ve ge- . rekse Komintern'in terriel gorii~ii yumusakhknr, . "cephe", i~

. cephesi biciminde de olsa ve "bansicinde yasama" hiriinden formUl.ler ilk ke~. bu donemde tel~ffuz ediliyor. Lenin, Trotskiy ve Stalin, bu politikalarda beraberdirler: Nova Ekonorniceskaya Politika, Yeni Ekonomik Politika veya NEP, buzaman arahg.na ege-

men oluyor, .

Lenin'in bu unlucahsmasmm bu yam, yeri, bu kadar aokhkla yazilmasa bile, cok iyi biliniyor, Tekrarlamak durumunda dew.lim. Ancakgiderek ve tekrar tekrar okudugumda, Cocukluk Hast~h!9'ntn bir degU fki "kitap" oldugunu dusunmeye bashyorurn; bir yam son derece yol aocrdrr ve degerini bugun de koruyor, Bu yan uzerinde durmak istiyorum.

Cocukluk Hastahgt'nda Lenin, "ricat" politikalan onermenin yanmda bir de, Ekim Devriminin politik ve bilimsel ¢ziimleinesini yapma gereginiduyuyor; ozgtm ve geneldinamikleriniorta-

. ya c;;~kartlrken kar~da§tIgl tehlikelere parmak basmaya c;;ah~lyor.

Belki yok olmaktan kaornlrnaz ve belki dogal, "ricat", yok olmak~n kurtulrri.anm poli.ti~lanndan birisidir ve burada ortaya cikan binamn tanhsel yenru ve ka~Ila~b.g. asil tehlikeleri C;;oziimlemek anlamsiz gOriinmiiyor. Anlamh olanm iizerinde durmak .

56

geregmt duyuyorum .

1920 yilmda, Cocukluk Hastahgi yazildigmda, Kautsky arnk ~ir re.n~g~t, .!iirkc;esi ile, bir donektir: Lenin'in politika yazilarma ogreba btr ornek oluyor ve Lenin, olurnlu anlarmyla, Kautsky'ye atifta bulunuyor. Lenin'in Kautsky'den yapttgl aktarmayi buraya ahyorum: "$i~di., Lenin, 1848 yihna gore diye saptama yaplyor, Slavlar, dev~mc~ u~~~~ar safma katl~makla ka~rriadllar, aynl zamanda, devrimci du§unce ve eylemm merkezi giderek Slavlara kayiyor, Devrimci merkez, J~ah'dan Dogu'ya kaytYor." ("') Kau~ky, .bu s~ptamayt, 19Q2~y.hnda yapryor ve Lenin, 1920 yilmda

dikkati cekiyor. . .

~~ etmedenonce araya giriyorum: Kayt~, devamediyor. Bilincin .. disardan tallmacagt tezi, gerekcelerini tiimiiyle aciklama~l~ da ol~a,. Lenin'in marksizme c;;ok biiyuk katkrsidrr,

Marksizme atesli bir ~u ek~emek ve yenilemek He ozde~ tutuyorum. $a~lrtIodlr; Lenin, Nisan Tezleri ile bir de Leninistleri §Ct§lrttr~:' Lenin'in 1917 Nisan aymda Finland'da okudugu "tezler", Lenin m yazilanru yutarak yetisen pek c;;ok yakiru icin de bir surpriz oluyor; Lenin, iktidar istiyor. Nisan Tezleri, her ne pahasi- . na olursa olsun, $ubat Devriminden Ekim Devrimine acilan ve

akan bir hirsi diUendiriyor. . .

. ~y~e ~iilliinmek miimkiin; bir sosyalist devrimin, eylem ile, geh~ml~ ulkeler proletaryasmm bilincini sarsacagma inamhyor.

Lenin'in boyle du§iindiigiine inamyorum. .

Cocukluk Hastahgi'ndan aktanyorum: "lleri ulkelerin en az birinde bir proleter devrimin basanya ulasmasmdan hemen sonra net bir degi~iklik ortaya C;;lkabilecew.ni gozardi etmek de hatah olacaknr: Rusya (,Sovyef ve sosyalist anlamda) bir model olmaktanokacak ve bir kez daha geri bir ulke olacakttr," (""') Lenin'in geH§mi~ . iilkeler proletaryasmm yapacagi devrime oneelik verdi- . ~~esindir; bir' tekinin gerceklesmesi bile Rusya'yt arka plana ata-

biliyor. .

1920 ytltna gelindiginde,· bcklenenin gelrneyecegi izlenimi

(It) vr Lenin, Colleced Works, Vol. 31. s.22

(") (bid. s.21 .

.,

i

57

gii«;lenme sirurlanm asryor ve kesinlige yaklasiyor, Arhk Lenin, geri bir ulkede sosyalizmle karsr karsryadtr, Cocukluk I:Iastahgl'nda buyiik bir gercekcilikle, kar~lla~h~ sorun ve tanhm ~disine oynawg. cilveyi yazlyor. Aktanyorum: "1917 ~hnm ~ze! ve tanh aQslndan tekil kosulunda, Rusya'da, sosyahst devrimi baslatrnak kolaydi, fakat, devrimi siirdiirmek ve sonucuna ulas-

. nrmak, Rusya'da Avrupa iilkelerine gor~, daha gii~ o!a~k~~." (~) Lenin, Rusya'da devrirnin bu tutkulu truman, ~evn~l surd~~ nin ve sonucuna gOtiirmenin· gii.;liigunden soz ediyor. SOzunu etti~ gii«;liikleri de aktaracagun, ancak once, bu incelemenin amaciru a«;lklamak istiyorum. Ciinkii tam burada srrasidir. .

Bu tnceleme, "revizyonist'' ve "Trotskist" ka~plar ~zeri~ ~Z1~ . hyor.Reelsosyalizme dun de bugiin ,de, "~Vlzyom.st", kl.~~~lyle bakanlan da, Trotskistleri de, sosyahst mucadelemn 'buyumemi~ «;ocuk hastab~" olarak niteliyorum, lkisinin ortak yanlan, revisyonist kampm ashnda buna "revizyonistist" demek daha dogrudur,koyliiliikten esin kaynag.nl bulmasma ve Trotskiy'nin k6yliilu~ ka~l bir izlenim vermesine karsm, saruldigmdan ~k

daha fazla gorunuyor. . .

Bir: Lenin'in gordiigunu Trotskiy de goruyor, Ru~y~'d~ devrimi surdurmenin, sonucuna gorunn.enin gti«;liiklenm gormek i«;in, Lenin ya da Trotskiy olmaya gerek yoktur. Lenin, ~u~u.~detmiyor ve Trotskiy,katktda bulundugu ~usya ~vrlR'U~ ~uc umsuyor, Revizyonistist kamp ise Hrusov u~ Ma.? ~.u~ Cin ~ne atom bombast vermemesinin ve sirnru Dogu ya yuzunu Batt ya donmesinden sonra Baskan Maotarafmdan olusturuluyor ve Cin He Arnavutluk dismda reel sosyalizmi kii~umsemeyi anlati-

yoriki: Birisi Trotskiy'den ve digeri Mao'danbaslarnakla birlikte giderek, her ikisi de vulgar Ban basmmm anti-Sovyet yaZJ~~~yla besleniyorlar. Beslenmelerine uygunolarak da, zamanla, kU(;um-

semeleri du~manbga dOnu~uyor. . . .

Dc;: lster parti burokrasisinin, biraz kotuleyerek, RUs«;~slyla aparat«;ik ve ister ekonomik biirokrasinin, Ruscasiyla hozyaisven-

(It) lbid.s.M

nik, bozulmasmdan bir siruf <;tkarmak, bayag. Amerikan sosyolojisinin bir bulusudur. Anti-Marksist ve bilim dl~dlr. Hem revizyonist ve hem de Trotskist kamplara ortak payda oluyor.

Dort: Revizyonist ve Trotskistkamplar, Stalin'j abarnrlar. Bi. rinctsi overken ve ikincisi yererken abarnyor, Her iki kampm da Stalin ~oziimlemesi ne Sovyet gerceklerine ve ne de. bilimsel titiz-

.1ige uyuyor. . . . • .

Stalin, ne revizyonist kampm abamh ol«;iide susleyerek gOklere «;Ikardlgt,. ne de Trotskist kampm tarihin giinah ke.;isi saytp yerin dibine batlTdlgt kimsed.ir; Lenin'in gii«;liigune i§.8ret ettiti gorevi, dii~iiniilebj]eCelcerr iist basanya ulasnran liderdir,

~: Binarun ytkllacag.m habervermek, tedbirlilik oluyor; ciddiye ahnmasi gereklidir. Ancak yikilma ba~adlgt zaman, kisa bir zaman sonra kaynar suya atacagt avrrun etrafmda dans eden kml derili ornegi sevinc 9thklan atmak, baska bir kalbi ve yakla'l~

mt gosteriyor. " .

. Sosyalist iilkelerin bazilannda gorUlenkapitalist ~storas~: nun, revizyonistist ve Trotskist kamplarda yarattlg. sevmc, bu iki karnpm sosyalistlik iddialanm ciddi ol«;iide tarttsmaya a«;tyor.

Altl: Hem revizyonist kamp ve hem de Trotskistler, biitiin savlanru, paTti biirokrasisinin, bunun i«;ine hozyaisvenniki'yi de ahyorlar, bir srmfa donu,mesine dayandirdilar, Ancak bugun cok a«;lk olarak goriiliiyor; kapitalist "restorasyonsaldmsi, buradan gelmedi: Havel ya da Walesa turunden dokiintiilerden ya da Sovyetler'de Saharov ya da Afanesyev tiiriinden profesor aydmlardan c,;lkh.Partiler, ya acz ic;inde teslim oidular ya da reel sosyalizmi korumak ir;in mucadele ediyoriar ..

Bu son nokta iizerinde kisaca durmak gerekiyor: Reel sosyalizinin~okecegmi haber vermek Bnemli degildir, Cnemli elan nasil

. ve neden f.;Okece~ni gosterebilmekti, Bugiin PoJonya, <;ekoslovakya ve Demokratik AJrnanya'da sahnelenen c,;okiintiiler, Trots-kist ve revizyonistist kamplann temel savlanm da .;okertiyor. En

f.;ok bu iki kampi zor durumda birakiyor, . .. .

Revizyonistist . ve Trotskist bakis, biiyiimemi~ .;ocuklann bak:J~1 oluyor, Sosyalistlesmerneyi anlanyor. Bunu, ted.avisi .gerekli bit hastahk saymamn dogru oldugunu dii§.unuyorum. .

59

SOzii Lenin'e birakmadan once kendi soziimii yazmak istiyorum: Eger i~i sirufmdan baska bir srmf yoksa, burokrasinin simfsal dejenerasyonundan veya bir baska S101f olmasmdan soz

. etmek miimkiin gorunmuyor. Boyle bir dunimda biirokrasinin verimsizliginden veya beceriksizliginden soz edilebilir: kendisinin stmf olmasmdan veya baska bir simfa donii~mesinden· soz

etmeyi anlamh bularmyorum, .

Simdi Lenin'den aktanyorum: "Rusya'da biz, (burjuvazinin devrilmesinin ii~iincii yilmda) kapitalizmden sosyalizme veya kornunizmin a~gt asamasma geQ.~ icm adtrnlar anyoruz, Smiflar hala var ve proletaryanm iktidan almasmdan yillar sonra da her yerde var olmaya devam edecektir," (.) Bunlara yalmzca, Sovyetler Birligi'ndesosyalizmin kurulusunun bir smd mucadelesi ve kapitaUzmin de ilk yazllru1970 yilmda tamamlanan Yalon Kii~k'iin "Sovyetler Birligi'nde· Sosyalizmin Kurulusu 1925- 1940" ba~hkh· cahsrnasmda tekrarlamaktan bikmadigi sOzciiklerle, yedi canh oldugunu unutmama geregini eklemek istiyorum.

. "Eger safkan ( •• ) prolet;arya, proletarya He (g~imini kismen emek giiciinti satarak kazanan) yan- proletarya arasmda, yanproletaryaile her tiirden kii~k zanaatkar arasmda, kii~k koyIii ve orta kOylii arasmda ve benzeri durumlarda kalan ~k saytda rengarenk tiplerle sanlmarms olursa ve eger proletaryarun kendisi ~k geli~mi~ ve az geli§.mi§ tabakalara bolunmemisse, kapitalizm olmaz. ( .... ) Proletaryamn Turkiye'de .;ok zaman anla§Ildtgt dar anlammda aydm ve ogrenciler olarak degil, billmsel anlamda, kfu;iik burjuvaziyle, kii~iik meta ureticileriyle sanldi-

~na i~ret ediyor. .

Bu isaretin yerinde old ugunu dii§iiniiyorum.

Yukandaki . . aktarmayt tekrarlayarak devam ediyo-

rum:"Rusya'da biz, (burjuvazinin devrilmesinin ii~ncii yihnda) kapitalizmden sosyalizme veya komiinizmin a!l8St asamasma ~i§ ion· adunlar anycruz. Suuflar hAla var ve proletaryanm ikti-

(It) Ibid., 8.44

(1M) As~l metinde pursang, olarak ve Fransizca se9yor.

(-, ibid., s, 74 .. . •

60

danalinasmdan ytllar sonra da her yerde varolmaya devam edecektir. Koyliiliigtin olmadlgt (ancak kii~k miilksahiplerinin bulundugu) Britanya'da belki de, bu donem daha ktsaolabilir. Slw ruflann ortadan kaldmlmasi, sadeee, bizim goreceli bir kolayhkla ba§afdt~ffilZ, toprak sahiplerinin vekapitalistlerin ortadan kaldinlmasi demek degildir; aym zamanda kii~kmeta. iireticilerinin or~dan kaldmlmasrdemektir ve bunlar s6kiilqp attlmaz veya ezilemez, bunlarla birlikte yiil§amayt ogrenmek zorundayiz=Lenin, her zaman kaPital~. . yaratacak olan kii~iik meta iiretiminin ortadan kaldmlmasmm zor olduguna ipret ediyor. .

Bu noktanm alnru 9.. k dururnundaymu-genellestirerek, kii~k burjuvazi oldugu serece, kapitalizmin yedi canh oldugunu tekrarlamak zorundaytm. Bu vurguJama iki aodan onemli ve gerekh olabiliyor. Bir: Kapitalizmin yeniden doguscnda, mutlaka birtiir ozel rniilkiyet i1i~si vardtr. tid: Lenin'in devrimci miicadel.eye en biiyiik katktsirun politika oldugunu bir kez dahe gasteriyor. Lenin, Ekim. Devriminin ii~iinci.i yilmda kapitalist restorasyon kaynaldan ile proletarya diktatoryasiru ayru pilragraf i9nde telaffuzediyor.

j "Prol~~a dikta.toryasl, yeni simf ta.rafmdan, ~ok g(j~lii diitmana, (bir ulkede bile olsa) ba§a§agl edllmesiyle mukavemeti on. kat artan, gucusadece uluslararasi sermayenin yiiriitillen kuvve- . tinden, uluslararast i1i~kilerinin kuvvet ve dayamkhhgmdan gelmeyen, ayru zamanda ahskanhgm giiciinden, kii¢k (H~kli iiretimin gUciinden kaynaklanan burjuvaztye kar~l yiiriitiilen en

~rar1~ ~ ~Clmaslz savas demektir.Ne yazIk,diinyada kii-;;iik ol~kll urenm hAl! yaygmdrr ve kii~kol~kli iiretim, kapitalizm ve burjuvaziyi, siirekli olarak,· giinii gunune, saati saattne, kendiliAinden ve kiitJesel ol~iide, do~rmaktadlr. Bilttin bu ne-

:Idenlerle proletarya diktaWrliigu zorunludur ve siki vedisiplin li~, yalm ve btikiilmez irade isteyen bir uzun, inatQ_ve· korikunc; oliim-kahm rmicadelesi olmadan burjuvaziye karsi zafer ]imkarisIzdlr." (.) Lenin'in kii¢k meta . uretiminin yenilmesinin I ytl1ar a1aca~ saptamasi, buna teslimolmayt anlanruyor: tam tersi-

(It) Ibid., s. 23-24

61

ne daha kararh ve inat~l bir miicadele geregini ortaya c;dcanyor.

, Devam etmeden once ekleyecekJerim var: lleri kapitalist ekonomiler, var oldugu surece, i§Q snufmm iktidan aldl~ iil~er?-e kapitalist restorasyon tehlikes~ d~ ~.ar, .. dem~k~r. ~l~n kapitalist ekonomiler, sosyalist iilkedeld kU~uk o~kh uretidlerle ve ~~ arada kii~iik burjuvalarla bag kunnaktan geri kalmazlar ve kUc;iik iireticileri ~ogalbp biiyiiterek kapitalizmi yeniden kurma yollanru ararlar.

Lenin'den ve Cocukluk Hastahgt'ndan bir aktarma daha yaplyorum: "Proletaryarun ilk sosyalist devriminden ve bazi iilkeJer~e burjuvazi yikildiktan soma, bu iil~~eri~ proleta~asl, ~ bir zaman burjuvaziden daha zaytfbr; ~nku, en basl~nd~ bir ~ez, burjuvazinin geni§c uluslararast baglan vardir ve ustebk, kapltalizmi ytlCtnlli iilkelerdeki kii~k meta ii~tidleri ~raclll~rla kendiliginden ve siirekli olarak, kapitalizmm ve bUTJuv~nm rest,: rasyonu ve yeniden dogu~u, restoration and ~ege~ation of .~p~talism and the bourgeoisie sOzkonusudur.n ( ) KW;Uk meta uretimi, kapitalist restorasyona yatakhk ediyor.

Arnk iki ara sonucumu yazabilecek durumdayun; bunlardan birisine gore, sosyalizmi kurmu§ iilkelerde ~hli~~ kap~talist restorasyon oluyor.lkincisine gore ise, bunun fideh19 partiden veya biirokrasiden once kiic;i.ik meta iiretimi alarunda yabyor.

tki sonucun bir uzannsi 9ktyor, sosyalizmi kurmus illkelerde tehlikeyi ."revizyon" ~abalannda gormeye cahsmak, bir yaruyJa sosyalizmi ve sorunlanm bilmemek ve dlger yamyJa, Maocu yanrun dismda revizyonizm akmundan haberdar olmamak an~~ geliyor. A ym zamanda biiyiimemeyi, hep cocuk kalmayi, buyumemek ve ~k kalmak nedeniyle de belli bir hastahSJ ~nla.hyor. Bu kurulus oncesmde de kurulduktan sonra da sosyabzmm sorunlamu ciddi olarak ele almarnakla birdir; "revizyonistist" kampm sosyalizmin sorunlanna ciddiyetle yaklasngmdan emin degi-

lim. , ., .

Biliniyor, "revizyonizm" Alman Sosyal Demo~at ~a~sl run en

onde gelen ismi ve Engels'in tum yazilanrun gozetnruru bsrakn-

(It) Ibid, s.71

62

gt Eduard Bernstein tarafmdan fonnille ediliyor. Bernstein, 1899 ythnda, bir tarnsma i~in ortaya 9kard1SJ kitabmda, a9~a Marx ve Engels'in gorii§clerini "revise" ettigini s6yliiyor; 0 zamana ve Bemstein'in gordiigu tepkiye kadar, revizyonizm diinyarun hi~bir yerinde koru degil, tersine degerli bir caba sayihyordu, Bemstein, .;a~mantn Almanca baskisma onsozde, .okendi gO~leri i9n, "Pek ~ok onemli noktada, Karl Marx ve Erigels'in teorisinde bulunan dfiiunceler4_en aynldigumn tiimiiyle bilincindeyim" diyor. (It) Revizyonizm, '9kl!i1nda, Marx ve Engels'iri dii§iineelerine bagbh~ degil ac;I~a aynhgt dite getiriyor. Sadece bu durum, reel sosyalist iilkelerdeki gelismelerle revizyonizm arasmda bir·bag kurmayi zorlastmyor: ~nkii reel sosyalist iilke1er, kapitalist restorasyonun ueu a9~a goriiliinceye kadar hep ve giderek daha ~k Marx ve Engels'e baghb~ one surdiiler.

Burasi 0 kadar onem1i olmayabilir; onemli yan ba~ yerde yabyor. Revizyonizm, sosyalizme giden yollar ii.zerinde, Marx ve Engels'e gore gorii~ degi~innedir. 109 suuftrun burjuvaziyi devirerek iktidan aldl~ yerlerde arnk sosyalizme giden yollar tarb§masl sona eriyor; sosyalizmin kurulusu. ve daha yiiksek diizeylere c;Ikarttlmasl gorevi onplana geliyor. l§te burada, arblc sosyalizme giden yoUann yerine kapitalizme donu§iin, kapitalist restorasyonun imkanlanm arasnranlar da t;Ikabiliyor. Bu ildsi, tarihsel olarak da, manbk olarak da teorik i~rigi bakimmdan da, birbirinden aynbr. Sosyalizme giden yollarla sosyalizmden dOniii yolJanm bir ve aym sanrnak i9n ge~kten biiyiimerni§ 01- mak gerekiyor.

Bu da 0 kadar onemli olmayabilir; "revizyonizm", en azmdan sahipleri a~lsmdan yine de bir sosyalizm sayihyor, Kapitalist restorasyon ise sosyalizmden don~tiir J Bu nede~ kapitalist. res: toras n sure;lerini "reviz onizm" olarak aJ k sos alizmi ha . r; Jjtalizm yolunda sosya izm ~ ~ ~geliyoL.

. Revizyonizm, kapitalist restorasyon tehlikesinin ~ziimlendigi ve vurgulandlSI "<;ocukluk Hastabg." ~lJ!imasmm konusu di-

(It) E. Bernstein, Evolutionary Socialism, N.Y. 1961

63

~ma cikryor: Lenin, "revizyonizm" tehlikesini, Bernstein'in 9kt~mdan hemen sonra, 1902 yihnda, "Ne Yapmah" ~ah~masmda ele ahyor. Bu nedenle, burada, "revizyonizm" iizerinde aynca dunnak istemiyorum.

Yalruz bir nokta var, Bemstein'm revlzyonizrn .;tk~l ile Lenin'in disarden bil~ ta§tllla gorii~iinii formiile ettiW "Ne Yapmalt" a~dnru arasmda, tarih olarak, boyle bir yakmhgm bulunmast tesadiif sayilabilir mi? Stalin'in SJk sik tekrarladl~ formiille, eta li slucayni tovari~, nyet, eta ni slw;ayni, demek geregini duyuyorum; tesadiif olmadigim dii~iiniiyorum. Bernsteln'l revizyonizm batagina, Lenin'i biline yeniden c;oziimleme acihmma gotiiren nedenin bir ve ayru oldugunu saruyorum. Fransa'yi yendikten, birliwni kurduktan sonra Almanya, gec; kalmanm luz artbran etkisiyle de birlikte, 1870 ytllanndan 1900 ytllanna gelinceye kadar hizh bir sanayile§JIle sergiliyor; j~ simfr, sayica kalabahkh~ ve diinyadaki prestiji acrsmdan son derece giiC;lu bir sosyal demokrat partiyi onplana 9kanyor. Fakat gozlenen ~udur; bu gelisme ic;inde, Alman iW srruftmn, var olan diizeni degi~tirip yeni ve taze bir duzen kurmak i9n devrimci yontemlerden uzakla~b~ seziliyor. Bernstein, budur. Bernstein'in, "Benim i9n hareket onemlidir, sonuc hie; onemli degildir" anlammdaki ve <;ok biiyiik tepkiler eeken sOzleri de bu anlama geliyor. Bernstein, "Sonlann hepsine inanmakta gii~liik c;eken ben nihai amac; olarak sosyalizme inananuyorum" demekten .;ekinmiyor. Bir: Marx ve Engels'in iddia ettikJeri tiirden kapitalizmin sonunun gelecegine "catastroph final" inanrmyor. Iki: Nihai amac olarak sosyalizme inannuyor. BiitUn bunlarla birlikte ~ snufmm devrime inandi~Jna da inannuyor ve iistelik kendisi de gerekli gonntiyor. "Hareket onemhdir, amac degU" diyor; sosyalist miicadeleyi, kapitalizmin aksakhklanm diizeltmeyi gorev sayan, siirekli bir tamirci hareketi icinde kalan, bir akima eevirmeyt deniyor.

Lenin'in sosyalizm bilincinin iW smifmda kendili~nden olupmayacag. gorii§u de i~te tam bu srrada dogtlyor; a~ yazmak durumundayun, Alman Sosyal Demokrat hareketinin g05- terdigi hareketli gelisme karsismda Engels'in bile parlamenter bir gec;i~i ihtimal olarak kabul etmeye baslamasr He birlikte ele alm-

64

~1~n~f Lenin'in ~i1inc; alarundaki gorii~lerinin, Bemste~n l~kind~n d,~ha radikal, cok olumlu yonde ve tam zamanh bir

r~.Vlzyomzm. oldugunu sOyleyebiliyorum. Lenin, zamarunda mudahale ediyor ve diinya i~ sirufr hareketini, az bilinen bir dabndan tutarak, Bernstein'm golii~lerinin penetrasyon htzuu kesi-

yor. .

. Ancak ben, tekrar, <;ocukJuk Hastahgi'na dfl~mek. istiyorum. ~J.r ak~~. ~~ yapma>k,~urum\lndaYlm l.onin'm bu ashnda 19~~ ~lmu~ iki kitabmdan ol1i}a~ bir kitabmda sunlar da yazihy~r. B~ ~ktub~n. ~azan, burjuva 'simf politikacrlanna' kar§1 as11 ve l~l sl~h kini de doludur. (Bu, soylemek gerekiyor, sade~ prol~~rJenn degil, ancak buron cahsan halkm, Alman soyle~~lyle ~m ldeinen Leuten'in (It) anladl~ ve payla~b~ bir kindir.) EZJl~n ve stimiiriilen kiitJelerin bir temsi1cisinde bulunabilecek bu kin, gercekten, 'tum akillann baslangm' ve her sosyalist ve komiinist hareket ile bunlann basansmm temelidir." ( ... ) Lenin, ~disine ~~l~ bir mek~.ba dayanarak., diizene duyulan kirun, turn akil ~oziimlemelenrun ve devrimci sosyalist hareketin basansmm anahtan oldugunu kaydediyor. Bunun uzerinde dur-

mak gere~ var. .

Tekelsi donemde, kinin akhn motoru oldugunu yazabilecek durumdayim. Sosyalist rniicadelenin basansi, kapnalist diizene ka~1 d~~~an uzakhkla ilgilidir; kapitalist duzeni begenerek, diizenm rumunde veya parcalannda meziyetler bularak sosyalist 01- ~k ya da bu ~u~d~leyi basanya ~la~.brmak miimkiin goriinmuyor. Bern stem, l1Kl suufmm kapitalizme kin duymamasrm temsil ediyor.

(") Kleinen Lenten, sozcuk anlamryla, kii<;iik halk demek oluyor. Stradan halki anlanyor,

(") Ibid, S. SO.

r,aragrafm devamim aktarmakta yarar gorayorum,

.. Ne yazik, bu .~ektubun yazanrun, politikamn, g6kten kendiliginden du§~eye~ .veya.lutuf ~la.rak gelmeyen bir bilim ve sanat oldu~ ve eger ~J')~V~lr devirmek tstiyorsa, proletaryarun, burjuva politikacrlanndan hU;bir . ~C;lmde ~~St olmayan kendi 'simf politikacilann;' y~tinnesi gerektigl geJ\Elgmm gozardi ettgi anlasihyor."

65

Bernstein, kapitaJizmin degi~tigini ve i~i1erin talepJerinin cogunu kar§dadlgtru ilert siirerken ve sonunda Catastrophe finale imamm yitirirken, aslmda, kapitalist diizene kin duymayan bir iKi stmf varsayiyor ve yerlesttrmeyi deniyor. Bernstein, hem artik kapitalist diizeni ~niyor ve hem de i~ srruftmn yeni bir diizeni kurabilecek ve i~letecek nitelikte olmadlgtm a9k~a yanyor, Suntan kaydediyor: "Biiyiik ~~n1uAu kalabahk halinde ya!)ayan, kOtii egitilmi§ ve beceriksiz ve yetersiz bir gelire sahip olan bir simftan, sosyalist bir toplumun gerektirdigi entellektiiel ve ahlaki standartlan talep edemeyiz." (It) Hem. kapitaJizmi begenerek ve hem de biiyii.k i~i kiitlesinin entellektiiel standartlanru dii§iik buJarak varolan dUzen He kiiUeler arasmdaki duygusal iIi~iyi yumusatmaya .;ah§lyor.

11k formiilasyonu Lenin'e ait olan "ban§ iQnde bir arada ya~rna" .;izgisinin bir poUtilea haline getirilmesi Hrusov'a ait bulunuyor; bu politikada, uluslararasi iliskilerden hareket ederek kapitalist diizene karst bir kinsizlik durumu sOzkonusu oJabiliyor.

Hrusov'un yapnklanm hi.; savunmamakla birlikte, bu donemde kapitahzme kar§l cok §iddetli bir ideolojik miicadelenin yiiriitiildiigu, komiinizrnin kunllacaw, Amerilea Birle§ik Devletleri'nin a§tlacagl gorU§1erinin siirekli tekrarlandtgt unutulmamahdir. Bunun da otesinde, Ikinci Diinya Sava§l sonrasmda Sovyetler Birlig; He Amerika BirJe§ik DevletJeri'nin savap, en ~k Hrusov doneminde yakla§hwnt da habrlatmak geregi duyuyorum: Berlin Duvan'mn kuruldugu 1961 ve Kiiba Ablukasi'nda, 1962 yihnda, iki biiyiik Ulke say asa .;ok yaklasnlar.

Sovyetler BirH~'nde kapitalizmin oviilmeye baslanmas; ve iki sistem arasmda bir kinsizlik smm acrlmasi, Garbacov'la ve ozellikle Mihail Cerbacov'un 1987 yihnda yapb~, Ekim Devriminin Yetmisinci Yil Konusmasi'yla basltyor. 6nce utangac; bir tonla baslayan kapitaJizmi ovmek, giderek kapitalizm kal'§lsmda a§8gthk kompleksi duymaya ve a9klamaya donu§iiyor.

Buradan bir sonuca yaklasiyorum; ba~ka ij~ler bir yana hem "revizyonizm" akmunda ve hem de kapita1ist restorasyon sure9e-

(It) E. Bernstein, Evolutionary Socialism. op. cilt. s. 221

66

?~e kapitalizme kafll kinsizlik durumu var. Ancak bir o~nin ikl d urumda var olmasi bu iki durumun ayru ve ozde§ oldugu anlamma gelmiyor.

. Domuzlarda kiskanchk duygusunun oJrnadl~ yazihyor, Bazi insanlar da kiskanc olmuyorlar. Bu iki durumdan, bazr insanlann domuz oldugu sonucunu 9kannamak gerekiyor.,

Revizyonizm, kapitalist iilkelerde i§';i simfrrun kapitalizme

rsmmasidrr, ..'"

Restorasyon, sosyal~ iilkede aydmlann ve kii~ meta iireticilerinin sosyalizmden sogumasldlr.

Kapitalist restorasyon ·siirecinj. revizyonizm olarak algdamak, hem. sosyalizmi ciddiye alrnamak ve hem de bugiin ya!)anaI\ siireci anlamamak anlamma ge1iyor.

. An a.lan Uskiidar:~ g~yor; "revizyonistist" kamp daha sosyahzme giden yeller uzennde 1900 ythnda 9kan ve sosyalizme uzak ellerin iiriinii c;oziimlemelerle bugiinkii tehlikeyi anlamaya c;ah§1yor. (It) Tekrarhyorum; anlamamakta israr ediyor.

. :ekrar ediyorum; revizyonizm, herseyden once, kapitalizm ImaJlrun revizyonudur. Kapitalizmin i.;inde. ya§8nabilir oldugunu

<-> lJoSu Perincek'in yeni Ilah§masl bu baklmdan e;ok ilgine; gOliinuyor; "revizyonist" suc;lamaslmn Tiirkiye'deki belli ba,h temsilcilerinden birisi olan P~ek, bu Ci8ll§maslnda, nerede ise "revfZyonist" sOzciiAUnun kuUanmamak iC;in biiyi.lk bir dikkat gtisteriyor. Toplumsal Kurtulus'un ortaya athgt "kapitalist restorasyon" C;Oziimlemesini de kabul etmemek ic;in olsa gerek, "geriye dOnu§" diyor. Buna itiraztm yok; Perincek'in "revizyonist" ¢zumlemesi ve sudamasiyla hic;bir yere gidilemeyecegini anlamasi olumludur.

Okmaz sokak olan "revizyonistist" yaklasmunda ISrar eden H. FIrat'm TDKP El~tirisine ve "sosyalizm" tartt§masma aytrdl~ kitabmda bu alana hie; girilmemesi de ilgi ~ekicidir. H. FIrat, anlasilan bu alanda TDKP ele§tirisine gerek duymuyor. HaIbuki bu alanda tart!§ma eskimi§ ve F.blematigini yitinni§ dip alanlardaki tartt§maya g<>fe, .;ok daha venmlidir.

D. Perinqek, Stalin'den Garbac;ov'a, Istanbul, 1990

H, Firat. Devrimci Demokrasi ve Sosyalizm, TDKP El-tirisi Istanbul

1990 -v ,

67

dii~iinmek ve kendiliginden ya da devrimci bir miidahale He sonunun gelecegme inanmamak ve sonunun gelmesini umursamamak oluyor. Revizyonizm, gelismis kapitalist ulkeler i~ smifma yakistmlan ve icerilmek istenen bir hastahknr: geli~rni~ ulkeler i~i snufrrun ataletine ve kendi haline donii~iine dayamyor.

Kapitalist restorasyon ise, emperyalizmin kusatma ve deste~nde, sosyalist iUkelerde kapitalizmi yeniden kurmak ic;in baslaulan ve siirdiiriilen bir siruf miicadelesidir. Bu miicadelenin liderligi, sosyalizmden sogtImu§ ve c;ok biiyiik bOliimii sosyalist olmak yerine proletaryanm ~iddeti karsismda sinmis aydmlar tarafmdan iistleniliyor; dayana~ ise sosyalist toplumlarda kazmamayan kiic;iik meta iireticileri ve kiic;iik meta iireticisi saytlabilecek olan "kazamlmarrus gelir" sahipleri oluyor. Kazamlmarms geIir sahipleri, bayag-t basmdan .;tkanldlgt tiirden, biirokratlardan olusmuyor; evini otomobil tamirhanesine c;evirmi~ becerikli i~ isletmenin donatmuru, normal mesai saatlerinden sonra, yoneticiyle de anlasarak, kendi hesabma 9lh§hran kuafor ve benzeri kiic;iik isletmedlerden meydana geIen sektordiir,

Burada partinin ve genel olarak biirokrasinin rolu iizerinde durrnak gerekiyor; Carbacov surekli olarak perestroikamn omlne C;lkan engellerden yakmiyor, Bah basmi da, pam ve biirokrasiyi, perestroikamn bashca engeli ve freni olarak g6riiyor. Gerc;egin de boyle oldugundan ve ozellikle Sovyetler Birligi Komiinist Partisi'nin kapitalist restorasyon yolunu nkamak i9n cok dikkatli bir miicadele siirdiirdiigiinden kusku duymuyorum.

~u Avrupa iilkelerinde iktidardaki komunist partiler, iC;lerinden C;iitildiikleri icin, kapitalist yolda yiiriimek uzere ogrenci ve aydmlann dl~ destekli ilk okl§lan karsismda teslim olma y(r lunu sec;tiler. Hoenocker, [ivkov, en kiiC;iik bir direnis gostermeden kapitalist yolcularm ilk dalgasi karsismda teslim oldular. <;avuseski, direnmeyi ve bu seli gogtislemeyi tercih etti. Carbacov yonetiminin de katkistyla olume gitti.

Biiyiik mucadele tarihi olan Sovyetler Birligi Komiinist Partisi her iki yolu da denemedi. Simdi daha iyi anlasihyor: pam icinde reel sosyalizme sahip cikan unsurlar, bir sure kurtlarla birlikte uluduktan sonra, toplumun yazgIsml eline alma mucadelesini

68

baslanyor, Simdi Sovyetler Birligi'nde belki 1930 ytllanyla karstlasnnlabilecek bir miicadele veriliyor.

Bu mucadeleye gelmek iizereyimi bundan once bir parantez acmak istiyorum. Bu parantez ~iUdur: Hem Trotskizm ve hem de revizyonistist egilim, tam bir tembelli~ temsil ediyorlar. Bunlar, iclerinde dil bilenler de dahil, sosyalist iilkelerde olanlan, yerli ve yabano bayag-t basl~n izlemekle yetiniyorlar 've baya~ basindan aldiklan re<;etel,n sosyalizm adma kendi yayinlannda tek-

rarlamaktan ~ekinmitorlar. '

BOyle bir giristen sonra, Ekim dergisinin Oca.k 1990 sayismda .;tkan <;avu~ki'ler He ilgili degetlendirrneyi okurken utandl~nu belirtmek durumundayim. Biitiin degerlendinne, baya~ 00- smdaki "hanedan" edebiyabndan bir adim daha ileri gidemiyor. Turkiye'de ''hanedan'' c;Oziimlemesi yaptldlgt ic;in, Cavuseskt'ler onurlu bir bicimde Oliince, once Siileyman Derilirel'in sonra tum basimn yapbgt "hanedan" 9l~§lmtm, Ekim dergisi sayfalannda gormek insana gerc;ekten aci veriyor.

Burasi i~in bir yam; ikinci yam daha vahimdir.

Vahim olmasmm yamnda c;ok basansiz bir polemik sergileniyor. Toplumsal Kurtulus'un Agustos 1989 tarihinde yayimlanan sayismdan Ali Firat'm yazrst ele ahmyor ve iki paragraf aktanhyor. Birisi ~udur: "Sovyetler Birligi bir politik degi§iklige yonelrni~tir. Dikkat edilirse bir ideolojik degt~iklikten ziyade -ki onun da bazi belirtileri var- daha cok bir politik de~~iklige yoneldiginden bahsetmek gerekiyor." (II-) Bu birinci aktarmayi, yine Ali Firat'tan yapilan ikinci aktarma izliyor. " Dolayisiyla Gorbacov denemesinin gelip dayandig; nokta, sistemleri biraz daha birbirine yakmlasnrmak, daha once baslarms kapitalizmin sosyalizasyonunu gelistirmek, sosyalizmin ise kapitalizasyonunu geli~tirmek." Bundan sonra Ekim dergisinin polemikcisi polemigine ba~ hyor. Aynen aktanyorum: "Yazara gore son paragrafta soylenenlerin bugiinkii kosullarda hali hazirda olanakh olmadlgt ileri sii-

("') Carbacov reformlan Karsismda lki Arada Bir Deredekiler, Ekim, Ocak 1990 S. 35 R. W. Davies, Corbachev's Socialism in Historical Perspective, New Left Review, January- February 1990, S. 25

69

riilmesine karsm, yapilabildigt kosullarda da kOtii bir $eY olmadlgt savunusu var. Devamla sistem1er arasmdaki yumupmamn diinya devrimlerinin atrhrn yapma §ClnSmtn ge1i~bi1ecegi vb anlanhyor da anlanhyor." Yazrk ve c;ok yazik, Turkc;esi an1aotlmayan, manbgt olmayan sanrlar altalta diziliyor.

Yazik: sadece ka111 C;lkmak i<;in yazllml§o bir yazl goriiniiyor.

AU Firat'm sOzkonusu incelemesini habrhyorum; sosyaUzm dahil dunya devrim hareketinin kUc;Umsendi~ bir donemin ya~lg.na i§Clret ediyordu; boyle onemsiz gOriilme donemlertnde onemli devrimci hazirhklann ve c;tkl§lann olabilecegini sOyliiyordu. Bu acemi polemikdnin, bozuk bir ciimle tle, "Sistemler arasmdaki yumu~manm diinya devrimcilerinin ahhm yapma pnsmm geU§ebilecegt vb anlabhyor da anlanhyor" diyerek kiir;iimsedigi gorliO, bu olmahdtr. Bunun dismda A. Firat'm Garbac;ov'un iki sistemi birbirine yakla~brma cabasmda oldugu, zamamnda yaptlm.t§ ve degerli bir saptamadir,

Ashnda Ekim dergisi yazarlanntn bu kadar acemi olmayacag.ru veya bOylesine acemi ve olt;iisiiz yazilan sayfalanna almayacaklanm dii§unmek istiyorum; fakat bir onemli sorunlanmn var oldugu anlasihyor. Ac;tkc;a ve e;ok ktsa olarak bu sorunlan ,udur:

Ekim dergisi taraftarlan ve tabamnda Toplumsal Kurtulus dergisi gorii!llerine (,'Ok buylik bir yaktnbk gOriiliiyor. Ekim dergisinin bir bOliim yoneticileri bundan rahatsizhk duyuyorlar; duymamak gerekiyor. Yalanla§Illak ve beraber olmaya e;altfmak temeldir; iktidar perspektifinin bir geregi olarak ortaya <;tlayor.

Parantezin ic;inde bir parantez daha aoyorurre Revizyonistist ve Trotskist egilimlerin en biiylik zaaflan, hie; bir iktidar perspektifi olmamalandir. Bunlann bildikleri "akademik" dogruler, en degerli politik aQhm ve kazammlardan daha degerlidir. Bu nedenIe, zaman iQnde, ortaya <;tkan birlik imkanlanru arasnrmak yerine birlikten kaQ§ yontemlerini ara~brmak daha onemli oluyor.

Devam ediyorum ve bu acemi polemik yazismdan aktarma ya- , ptyorum: ~SOylenenler revizyonizme kaf§1 savasirm ifade etmedigi gibi, tersine tutucu bit savunusu sOzkonusudur. Bu muhafazakar savunu Yalc;m Kut;iik ~hslllda oyelsine tipiktir ld, Gorba- 9>v Sovyet iKisinin az c;ah§oh~ndan, uretimin dii!liiklii~en,

70

toplumun tembelliginden yalamr durur. Y. Kut;iik ise tersini iddia eder. Y.Kue;iik'e mi inansak, yoksa Sovyetler Birli~'ndeve Do~ Avrupa iilkelerinde ya§Clnanlara rru? Devrimci politika biraz da ciddiyet ister." Dogrusu, "bravo" demek gerekiyor; bu yazar, usta bir polemikle Yalcm Kut;iik'un dersini ve aA'zmm paytm veriyor, Gere;ekten "bravo!"

Devam ediyor. "Re_yizyonizme kalll yilan egnsi c;iZenler hic;bir devrimciye guven Veunez" Bu sozler, Ekim tabamnadtr; "Sakm Yal<;In Kiit;iik'e guvenmeyin" diyor. Devam ediyor. 'Snufa onciiliik gOrevini yerine gedremez" BOylece' Ekim tabaruru muhtemel bir yamlgidan koruyabilmek ic;in onceden uyanyor. Devam ediyor. "Toplumsal Kurtulus vb akimlar revizyonizme kalll mucadelede bir yo! aynnundalar." Yol aynnundan g~k "revizyonistist" kampa gelecekler; Ekim tabam dikkatli ve sabirh olmahdtr. Acemi polemik yaZlsl budur.

Bu acemi polemik yazismdan, Tiirkiye solunun arbk bu diizeyi ve dUzeysiz1i~ terketmesi gerekti~ni tekrarlayabilmek ic;in, aktarmalar yapnm, Buradan devam edeeegim, Ancak Iasa aQ,k1amalar yapmak istiyorurn.

Bir: Bilebildigim kadanyla Toplumsal Kurtulus'un "Revizyonizme Kaf!ll Miicadele" diye bir kaygtSI bulunmuyor. Turkiye'de aydtn aristokrasisi ve Mine takabildikleri birkac; sendika aristokrasisi ile birlikte uzla!lfJUlch~ oynuyorlar; somut ~ullarda buna tovbekar okulu deniyor. Kurtulus, kapitalist bir ulke olan Tiirkiye'de revizyonizm demek olan t6vbekar kampla en amanSIZ nUicadeleyi veriyor.

lki: Ali Firat ve arkadaslanrun mucadelesi bir yanda, Kurtulus'un israrh cabalan diger yanda olmasaydi, Tiirkiye'de §imdiye kadar tovbekar okul veya revizyonizm basanya ulasabileeekti. Ekim, ToBeKP kampm bir bunahrndan diterine girmesini, parti kurarken fesh etmelerini, Sargm ve Yagcl'yt hapse gonderip yeoni 'partiler diizen1eme senaryolanmn afi~ edilmesini, baskalanyla birlikte ve oncelikle, Ali Frrat'a ve Kurtulus'a borcludur, Biraz hak bilir olmak ve biraz mutevazi davranmak geregini hanrlatiyo~m.

Uc;: Yazilanlarm dikkatIe ve ozenle okunmasnu oneriyorum.

71

Bu arada Sovyetler Birligi'ndeki gelismeleri anlamh bir bidmde izleyebilrnek ion Kurtulus'u ve Y. Kii~k'iin 'Sovyetler Birligi'nde Sosyalizmin Kurulusu 1925-1940" bashkh ~ah~asml dikkatie ineelemek zorunlulugu var.

Dort; Ekim yazarlan, baska konular ayn, Sovyetler Birligi ve sosyalist iilkelerdeki geli~eler acrsmdan tereddiide dii§tiigunde, hie kuskusuz Kurtulus'ta yaztlanlara ve Yalon Kii<;iik'iin yazilarma inanmak durumundadir, lnamrlarsa, ancak kazan.;ll t;lkacaklanndan kusku duymuyorum.

Yalcm Kiit;iik hi.;bir yerde Sovyetler Birligi'nde tembelUk konusunda gorii§ belirtmedi. Belirttigi gorii§ sudun Sosyalizmin amaci, daha az ~h~madrr. Eger bos zaman kullanrna, daga <;tkrna, spor yapma, miizikle ugra§ffia, tek sozciikle iiretimde ~hiT mama tembellik sayihyorsa, tembellik olmadigrru du~iiniiyorum, sosyalizmin amao tembel gecen zamam artnrmaknr. Bunu, sosyalizmi ciddiye alan herkesin ogrenmesi gerekiyor.

Oretimi ve verimliligi artbrma, Sovyet planlamasmm sOzciikleriyle, verimlilik arnsiru sistemin en biiyiik "basan gOstergesi" sayma, sosyalizmin geri bir iilkede ve emperyalizmle sanh olarak diinyaya gelmesinden kaynaklaruyor. Eger belli bir iiretim diizeyi tutulursa ve Garbacov'un inanrnak istedigi tiirden emperyalizmin mutecaviz olmadlgt bir donem varsa, bugtm Sovyetler Birligi'nde de iiretimi siirekli olarak artnrma onemli bir hedef olamaz; bunun da akilda tutulmasi gerekiyor.

Parantezi kapanp devam ediyorum: bugun Tiirkiye'de Sovyetler BirUgi'nin en dogru bir biQ.mde yalntzca Kurtulus'tan izlenebilecegi yoniindeki dii§iincemi tekrarhyorum. Bunun dayanakIan var. Bir: Kurtulus, 1987 yilmda, Garbacov emperyalizm ve kapitalizm He ilgili iinlii sorulanm ortaya atmcaya kadar, Garbacov riizgarma olumlu bakn, Kutle kanlmuru, parti i.;indeki ataleti yenmeyi hedef alan her harekete olumlu bakmak gerekiyor. Aneak bu denemde, gerek Washington ve gerekse Moskova, aynca Bab-i Ali, yapdanlara "devrim" derken, Kurtulus, bunun devrim olmadlguu a9k9t belirtti. ill: Artan riizgar ve Carbaeov lehine bdytik uluslararasi kampanyaya ragmen, <;ok yakIn zamana kadar, Garba~v'un progranuru kagtt iizerinde kalrnaktan kurtara-

72

madigiru yazdI; icerde, Garbacov anlamh bir yenilik getiremedi. Bu simdi <;ok <;e§itli kesimlerde dogrularuyor, Batt basiru bile Garbac;ov'un disarda "basanh" ve ancak i.;erde tam basansiz 01- dugunu yazlyor. Icerdeki Garbacov basiru ise basansizhgr, her yerdeki perestroika karsrtlanmn direnisine baghyor, Pam ve 1?,iirokrasinin Garbacov programma ayak ba~ oldugunu YaZlyor. Ustelik cok ilgin<;; yaktn zamana kadar Garbacov prograrm taraftarIan, perestroika karsrtlannm her yerde kilit noktalan ellerinde bulundurduklanm ve hie ortaya <;tkmadlklanm ileri siiriiyor. U<;: icerde belki kansiz, ancak ciddi bir simf miieadelesi siiriiyor. B0- ris Gidospov'un yonetimindeki Leningrad varti orgtitii, perestroika karsm ve iki yiiz bin i§C;inin katddtlll toplanttlar diizenleyebiliyor. Bolsevik ve SBKP tarihinde hep 101 bir yeri ve .;ok buyiik agtrh~ olan Leningrad'da perestroika. kar§lb programlar olusturuluyor ve orgiitlenmeler ortaya ~lk or.

Kurtulus'un daha onceden haberini verdi~ bu tiir gelismeler, arnk hem Ban'daki incelemelerde ve hem de SBKP teorik yaym orgaru Kommunisfe yansunay~ bashyor, Ban'daki en diiriist Sovyet uzrnanlanndan birisi olan Davies, Leningrad'da "Rusya Qih?in Halkmm Birlesik Cephesi" adh otgiitiin kuruldugunu haber veriyor. Bu orgiit "sozde kooperatiflerle kazarulmarms gelirler sagIamaya imkan veren" ekonomik politikayi elesdriyor, i§letmeleri kar amaema yoneltmenin karsisma .;tkarak ~h?in halkm ve kent niifusunun ihtiyaclanru karsilamaya dayanan bir ekonomik politika oneriyor. Aynca Sovyet secimlerinin "oturma yerine gore degil i§ yerine gore" yapilmasnn istiyorlar. (.) Kommunist'te ise arnk "Yazi kurulu burada Hade edilen g6rii§leri paylasnuyor" denilerek incelemeler yaytmlamyor ve burada, Garbacov politikalan yerle bir ediliyor. ( .... ) Bunlan gormeden, bunlan incelemeden, korun belledigi degnek hesabi, "revizyonizm" diyerek isin i9nden cikmak gercek bir ternbellik oluyor.

(.) R. W. Davies, Gorbachev's Socialism in Historical Perspective, New Left Review, January-February 1990. s. 25

(M) Kommunist, Fevral, 1990 No.3 s. 16

73

"Vas ne bespokoit tot fakt, ~to v rukovodstve stranoy nyet urnruh dal'novidruh konservatorov?" Perestroikamn en militan savunuculanndran ve Politburo Oyesi A. K. YakovJev, Moskova Devlet Oniversitesi'nde konferans veriyor ve sonra sorulan cevaphyor. (ot) Kommunist, sorulan ve cevaplan da yaynnlama g~ni duyuyor; sorularm hemen hepsinde, perestroika kal11h ~.ir hava var. Yukanya aldl~m soruyla, bir ogrend, Yakovlev'e "Ulke yOnetiminde akilh ve uzak gorii~lii muhafazakarlar bulunmamasmdan korkmuyor musunuz?" diyor ve korkmasi gerekti~ni anlahyor. "Dal' novidrue konservatorov? Dlya menya eta formulirovka novaya" Yakovlev <;ok ~§Inyor. "Uzak gorii§JU muhafazakarlar mt? Benim ic;in boyle bir formul yenidir." ("'.) Sonuc ne olur, bilinmez; ancak, bu asarnada Garbac;ov'un tutarslzb~, Sovyet basmmda bu sOzcuk de kullaruhyor, sosyaJizmi korumak i<;in bit hareketin onplana C;lkmaSl sonucunu doguruyor.

Devam ediyorurre Sovyetler Birligi'nde sosyalizm kavgasmm alanlanndan birisi uravnilovka, esitlik ve daha dar ve d~ anlamiyla iicret e§itligi alarudir. Biitfin donemeclerin bir aya~ uravnilovkaya oturuyor; Garbacov, hizh bir uravnilovka kar~lh olarak ortaya <;lklyor; hMA, Aganbegyan, Tatyana Zaslavs~ya ,ve <;evresi sosyalizmin bu temel ilkesini ortadan kaldirmak l<;m §Iddetli bit savas siirdiiriiyorJar.

Y. Ku¢k'iin "Sovyetler Birli~'nde Sosyalizmin Kurulusu" cah~SI <;ok ayrmnh bir bicimde irdeliyor; Stalin de bir uravnilovka karsindrr. Ocret esitlemest sOzkonusu oldugunda Stalin He Garbac;ov birbirinden aynlrruyorlar. Ancak Garbac;ov c;izgisinin uluslararasi planda teslirniyetd tonlan nedeniyle de olabilir, bu paralellik hep gdzlerden uzak tutulmaya t;ah~lbyor.

"Sovyetler Birligi'nde Sosyalizmin Kurulusu" c;ab§masl, tngil-

(.) Kommunist, Mart 1990, No.4 s. 18

(M) Dal'novidnie konservator, uzak g6rii§lii muhafazakar, Ekim Devriminin tarihine sahip "lkan, sosyalizmi savunan, Stalin'e kiifiir kampanyasmi kabul etmeyen, ancak ekonomik mekanizmalan yenilemek isteyenlere verilen ad oluyor, Yegor Ligacev de bu ad alnnda anthyor.

74

tere'de, basmda Profesor Davies'in bulundugu arasnrma merkezinde hazirlandi. Davies'in degerlendirmeleriyle Qlkt~maslm normal kall11amak gerekiyor ve Davies bu son incelemesinde §unlan yazlyor: "$imdiki reformlar, Stalin'in, uravnilovka, e~it<;ilik'e kal'§l aC;btt kampanyayt yeniden ba§lahyor. Fakat 1986 yihndan beri Stalin hakktnda yayimianan geni~ yazmda, Stalin'jn 1931 ythnda ba~lattlgt anti-esitcilik kampanyasi, hemen hemen tiimuyIe, sessizlikle gedstirtliyor. Genisleyen glasnost, doneminde bu konu, gec;mi~e ilgili 'bos noktalardan' birisi oluyor." Sonradan doldurulacaknr: bunu kacmilmaz gOriiyorum.

Devam etmeden once Stalin'in anti-uravnilovka kampanyasi ile Garbaeov'un programl arasmda bir "objektivite" aynnuna de~nmek istiyorum. Stalin'in kampanyasmm nesnel neden1eri var; anti-uravnilovka egilimi, yeni i~ tulumunu giymi§ mujiklerden, mevcut iKi kadrolanndan geliyor. Koyden gelen yeni i§9ler, koyliiliigiin temel yasasl olan emek-deger yasaslmn etkisinden kurtularruyorlar ve daha yiiksek beceri elde etmek ve bunu uygulamak ic;in daha yiiksek iicret istiyorlar. Bugiinkii durum ise kesinlikle boyle degil; Garbac;ov'un anti-uravnilovka progratru tUmiiyle tepeden, sosya1izme inanciru yitirmis entelijansiyadan ve kOyluk kesimdeki kooperatiflerin bir bOHimiinden geliyor. Buna kar§l Sovyet i§t;i siruft t;1klyor. Sovyet iKi· simfr, Hrusov'un son zamanlanndan baslayan ve Brejniyef zamamnda mukemmelle§en ucret esitlemesi, uravnilovka politikasmdan Odiin vennek istemiyor.

ProfesOr Davies, Akedemisyen Tatyana Zaslavskaya'mn ortalama iicretlerin ayda 240 ruble oldu~ Sovyetler BirUgi'nde ayhk 2000 rublelik gelirin, "yaygm Sovyet gorU§u" olarak "ahlak dl~" bulunmasmi reddettigini kaydediyor. Tatyana hamm, tavarun, 10000 ruble olmasnu istiyor. Davies, burada sert bir tarnsmaya i~ret ettikten sonra §unlan kaydediyor. "Bu ba~amda Sovyet halkmm biiyiik bir kesimi hala, 1931 oncesi sosyalizm kavramma baghdir." Bugun Sovyetler Birligi'nde sosyaUzmin temel ilkelerinden birisi, e§i~ilik, geni§ ytgtnlanna kakihrustrr: ~er Stalin oncesi sosyalizm ilkelerine sahip <;Iklyorlar.

Bunu sevinde karsrlamak gerektigini dii~iiniiyonun ve iki te-

15

ri~' ka arkaya yazmak istiyorum.

_ Bi Marx'm Gotha Progr~~~~ ~!~tirisi'ne bagIl kahnarak so~tzmin disma cikmak mumkundur.

., ® Engels'in Anti-Diihring'ini reddederek sosyalist olmak

miimkiin degildir. .

Tarihin oniine en elverissiz kosullan ytgdlgt pek az hderden birisi olan Stalin de, kapitalizmin deger yasasmdan kurtu1an:"'yan i~i kiitlesinin egi.limlerine ~k uravnilovka kall~b ~ politika uygulamaya kalkarken kaIl.1sma ~,:,gels ve Ann-Diihring Qkh. Stalin, kendisiyle tutarh olabilmek 19n ve (kadro~m t;O~, 1931 yih oncesidir) Anti-Diihring He yeti~~ oldugu It;ln, J\Pti-

Diihring ile kavga etme zorunlulugunu duydu. .

Kurtulus, Anti-Diihring'in yUz onuncu yilmda, sosyalizmden sogumu§ Sovyet iktisat~anron ya~bldan ~ir y_u~arlak masa toplannsiyla Anti-Diihring'i "iskarta" dan ettiklenru, okuyuculanna duyurmustu. Bugiin, Sovyetler Birligi'nde Anti-Dilluing'i iskarta

ilan etme degi.l, basucu ldtabl yapma zamaru~lT. . H • •

Ge.;erken vurgulamak istiyorum: "ReVlZY0mzn:'. ~.~me ba~h kabndlgt takdirde, Sovyet sisteminde ne ~l~~ blttigim ~nl~~ mak miimkiin olanuyor, Eger Sovyet sistemi u;mde bugiinku kavgaya revizyonistist gozHikle bakIlacak olursa, Gotha Pl'?~armrun Ele§tirisi ile Anti-Diihring'i katll karsrya koymak turunden sacma bir i§le de u~allmak gerekecektir; yapllmak istenenin Gotha Programmm Elestirisi'nde aQklanan gorii~l~ uy~u~~~ ileri surecek olanlar cikabiliyor. En azmdan Qkabdecegim du~iinmek gerekiyor; ¢nkii, arnk Sovyetler Birli~'nde kapital~s! restorasyon yandasi, gOrii§lerini, klasiklere baglarnak geregini

duymuyorlar. .' . ,

Buradan sosyalizmin kavgasrmn ikinci alamna seQyorum.

Uzatmamak i.;in Castro'nun son konusmalanndan birisinden aktarmayia bashyorurru "Bu iilkelerin, Castro.~ Avrupa'yi kastediyor, baztlanrun aoklanrrus amao kapitalist topl.umIar kurmaknr ve baztlan bunu zaten yaplyor. Bu iilkelenn ~ogunda gii.;lii pre-kapitalist cereyanlar var. Ozel miilkiyet ve pazar ekonomisi iizerinde .;ok konusuluyor. E~ ozet miilldyeti pa~r ekonomisiyle btrlesttrtrseruz, kapitalizmi ahrsiruz veya kapitaliz-

76

mi kurma sureeiyle karsilasirsiruz." ("') ~~ kisa ve cok a~lk; bu

nedenle aktardigirru tekrarhyorum. "

Castro, zengin pratigin verdigi bi1giyle, tek basma pazar mekanizmasnun kapitalizm demek olmadignu ~k iyi goruyor; planlamada, pazar mekanizmasmdan yararlanmak, sosyalizm kurulu~ asamalannda ysrarh olabiliyor. Bu, kapitalist restorasyon demek degildir; kapitalist restorasyon, pazar mekanizmasmm ozel miilkiyet He birlesmesiyle bashyor.

Sosyalizmin bir temel ilkesi e~it1iktir; hi~ bir gerekce He vazge.;jlemeyecegi.ni du§iiniiyoruin. Sosyalizmin, bir diger temel ilkesi, ortakhktrr: ozel miilkiyet ve kapitalizmin i~leyi~ yasasi olmasmm otesinde bir ahlak kurah olan emek-deger yasasl, sosyalizmin dii~man1andlr. Ozel miilkiyet, ortakcihk ilkesinin ayrae ve deger yasasi da, komiinist ahlakm kangrenidir. Deger yasasirun i~erligi siirdiigu siirece, sosyaHst insam ve sosyaIist ahlaki kurmak imkansizlasryor, Deger yasaSI, bireyciligin, fideligi olarak cahsiyor. Bireycilik, tekelsi diizen kuruluncaya kadar kapitalizm adi verilen iiretim biciminde insarun temel c;:izgisi oluyor.

E~it.;jlikten vazgC9fle ve ozel miilldyeti mesru sayma, sosyalizme "elveda" demek oluyor; bugiin Dogu Avrupa illkelerinde yaygm olarak gorulen budur. Sosyalizmden aynlmarun kesinlikIe ortaya 9khg. bir zamanda, bu siirece, "revizyonizm" olarak bakmak, bit cehalet oldugu kadar bir de biiyiimemi§ cocuklara ozgii bir hastahknr; buradan bir yere gitmeyi miimkiin goremiyorum.

Leh Walesa rru, sosyalizmi, "revize" ediyor? Sosyalizmin bir dokiintiisii olan Vatslav Havel mi, Marx'm gorii~lerinden aynlarak baska bir sosyalizm tarifi veriyor? Yoksa Romanya'nm Basbakam Petro Romen mi? Romen'in, bu Romanya Komiinist Partisi iiyesi iken karst darbe sonucu basbakanhga oturan akiskan mekanik profesorunun, Le Monde gazetesinin sorulanna verdigi. cevaplar, bu sorulann da cevaplandir, 1ki cevabiru buraya ahyorum.

(,0) Fidel Castro Ruiz'un Kiiba Sendikalar Merkez Orgiitii'niin On Alnno Kongresi'nde Kapams Konusmasi, Granma, February 11, 1990. Havana. s.2

77

Le Monde muhabiri, "kendinizi hal! bir marksist veya ~milnist olarak gorilyor musunuz?" diye soruyor. Cevap 1iudur:. ~ok yok hayir. Kesinlikle hayir. Devrimden, gen.; msanlarla btrhkte ya~dlklanmdan sonra, arnk mUmkiin ~~~." (~.) Le Mond~, ~

su" rdiiriiyor: "Peki icinden g~gimz sum; MarkslZmm

rusunu "H .. b

bir .;eli~kisi midir?" Bu soruya cevap da ~yle ~l~~or:. enuz u

soruyu kendime sorma, bu hareketin nedenlen u;~n bi~, a~lklama bulma noktasma gelemed.im. Bunun bir M.arkslst e;ozuml~ olup olmadlgt sorusuna gel~nce, b~ ~~ka .. bir sorudu_r. Ben ~~~ Marksist idim, fakat komiinist degi.l; .;unku ~omanya?a. komu nizm olarak biz sadece Stalinizme ve bol~vlzme sahiptik. Be~ Komiinist Partisi iiyesiydim; fakat lspa.nya'~a~ Enternas~onal B~gad'da savasmis babam gibi hep anti-Stahmst, ~ .a~ti-bo~~~ oldum. Hersey saylendiginde ve bir araya gettnldlginde, ~oruyorsunuz, ben belki de MIa Marksistim; ancak, §OU .~nda fel~ ta:nsmalara girecek hie; vaktim yok="" l§~ bu~a~? soyleyen bir yonetim ortaya c;tklyor; bunun neresi reVJZyomst .

Ortada "revizyonist" bulunmuyor. Ortada dejenere olmus ko-

miinistler ve aok kapitalist yolcular var. ..

Sovyetler Birligi'nde ise ciddi bir miicadele yasaruyor. B~ m~-

cadeleyi gormemek ~~, .!'ir ~~~l~ik. ~ldu~ kadar sosyalizmin

onlenemez zaferine buyuk bir dglSlZh~ anlatl~or. .,

Tekrarhyorum: lster geli~mi~ iilkelerde ve tsterse ~sy~bzm~~ kuruldugu yerlerde sosya1izmi kurmak, korumak ve l~enye. g<; tiirmek i<;in verilen miicadelelere ilgisiz ~l~k, ~~ah:me 1lglsiz olmak demektir. Bugun kar§lla§llan sureci, tarihi ~§langtC1- na gatiirmekten kacmmak sosyaUzmden ~o:p~§un. so~~o~usu oldugu dururnlari sosyalizmin tarifinin de~~tmlmesl biciminde algtlamak, beyni durdurup hila Bemstein'm ortaya c;tkardlgt sOzcii.klerle gormeye cahsmak biiyiimemek demek oluyor; has-

tabk oldugundan kusku duymuyorum. ,

Bu incelemeyi, bu tilr hastabklart tedaviye bir katki olmasi di-

legiyle yaZlyorum.

(") Guardian Weekly, London, January 14, 1990. s. 14

78

Kisaca Trotskizm iizerinde de durmak istiyorum. Buraya kadar geli§tirdi~m c;Oziimlemeler, Trotsldzm i~in de g,*rlidir; ancak birkac ozel <;izgi tizerinde de durma genti var. Bunun i.;in ve kisa tutabilmek amaciyla, bazt tezlerle bashyorum.

Bir: Diinyada erken devrim yoktur.

lki: lktidan alarak ba§ansl kamtlanrms hic;bir devrim yanll'

sayilmaz, .

O~: Bir devrimin karsi-devrim tarahndan ezilmesinden daha "iyi" bir devrim ummak, kaT§l-devrime alb~ tutmak demektir.

Bunlar girl!} tezlen oluyor. $imdi Trotskizm iJe ilgiJi ozel iki tezi yaziyorum,

Bir: Trotskizm, Rusya'da dogan bolsevizmin i<;indedir ve en fazla bir kolu sayilabilir, Lenin ve Stalin'in katktlanyla olusan bol~izmden onemli ol~iide ayn o~eti olarak nite1enecek tiirden bir akimdan ve bu arada Trotskizmden sOz edllebilecegini sanrmyorum.

Trotski.zm, bolsevizmin bir varyasyonudur.

lki: Trotskiy, Sovyetler Birligi'nde bulundugu siirece iktidan almak iQn ciddi hic;bir c;aba harcamadi, Sovyetler'de Trotskist muhalefet de akademik ol~iileri asmak i.;in bir gayret gostermedi.

tktidardan ka9§ ve akademik ozenti, Trotskizmin temel ozellikleri oJarak bugiin de etkisini siirdtirilyor.

$imdi bunlan ac;mak iizereyim; birisi haric, Trotskiy tarafmdan dile getiri.len biitiin formiiller, bolsevizmde var. Geli§mi§ bir A vrupa iilkesindeki sosyalist devrimin onceligi, ba§ta Lenin, tiim bolseviklerin yazilannda temeldir; mensevizm de buraya giriyor. Lenin'in "Ya Zapadnik" sozU, "Ben Banhyim" diye hayktrmasi, iinliidiir. Kuskusuz Trotskiy, belki <;i~rln ve birkac ki§iyIe birlikte Rusya devrimci miicadelesinin en Batih entellektiieUerlnden birisidin ancak Rusya'da i§c;i srrufmm bakI, ac;tSlmn narodnizme kar§l basansi, kapitalizm okulunu ve Ban'yi onplana 9karmakla ba§hyor. Plehanov, burada yol a~lyor. Plehanov'un titiz o~cisi Lenin'in, kapitalizm iizerinde vurgulama1an,geli~mi~ bir kapitalist iilkede sosyalist devrimin onceli~ni de beraberinde getirlyor.

79

Sosyalist devrimin ilk once geli~mi~ bir Avru~ ii1~esinde ger<;ekle~mesini istemek, buna onem vermek, buna oncehk tammak baskadir, yorgun KIZll Ordu'ya dayarup Avrupa'da sosya· lizm aramak bambaskadrr. Birincisi teorik olarak dogrudur ve ikincisi pratik olarak rnaceradir.

Bernstein'den baslayan, ikinci Entemasyonal'in iflasi He somut olarak ger.;ekl~n A vrupa i~ sirufmda devrirnden kaQ.~l, Birind Diinya Savasmda ve arkasmdan i~ savasta kmlrms Rusya proletaryasmm 6nciiliigunde kendisini zor ~oruyab.ilen Kt~ll Ordu He durdurmayi dusunmek, bunu sosyahst devnme <;evlrmeyi planlayabi1mek, gen;;ekten bir akademik fantazi olmaktan ileri gidemiyor.

Lenin, bir politika virticzildiir. ,

Stalin, Lenin'in temkinli, ancak Sovyet i~i sirufrru daha ileriye goturmese bile Ekim Devriminin kazarumlanru pekistirmeyt gOrev bilen ogrencisidir.

Avrupa'da sosyalist devrimin onciilugu sozkonusu olursa, teorik planda ve ka~t iizerinde, Trotskiy'in ayn bir yeti gOriin·

rmiyor. Ayru akrm i<;inde yer ahyorlar. , ....,

Hem Komintem'in kurulusunda ve hem ilk gen donu~ adrmlannda, Trotskiy'in ternel c;izgiden ayn oldugunu gosteren hicbir isaret ve kayit bulunmuyor. Lenin'in <;ocukluk Hastahgi'ndan sonra basta Gramsci diger ltalyan komiinistlerini, daha geri bir cizgiye <;ekme isinde Trotskiy ilk onde ve sorumlu rol ahyor.

"Birlesik t§9 Cephesi" formulasyonunda da Trotskiy'in ayn bir yeri yoktur; parti formiilasyonunu oldugu gibi benimsiyor ve destekliyor.

Koyliiliige Buharin'den daha az agrrhk vermesi dogaldir ve yerindedir. Preobrajenskiy'i one surerek "makas bunahrru'' adi verilen tanm ve sanayi iiriinleri fiyat endekslerinin aohrmnda Trotskist cizginin elestirileri, herhangi bir parti ve yonetim c;ah~ mast icmde olabilecek uyanlardir: kOyliiliik lehine aolan fiyat

. makasi, bir sure soma ters yonde diizeltiliyor.

HIZh sanayilesme tarnsmalan, makas bunahrru polemiginin bir uzannsi olarak c;tktyor; ozilnde, sosyalist devrimin dayanaklanm bulma cabasidrr. Dc; gerekcesi bulunuyor. Birincisi, emper·

80

yalist kusatmaya karsr yiiksek teknolojik donanma sahip olmaknr, Bu, en ileri kapitalist iilkede sosyaUzmin kurulusunun gecikmesinden kaynaklamyor; Marx ve Engels'in aktllanna bile getiremedikleri bir sorun olarak ortaya Q.ktyor. lkindsi; sosyalizmin iizerine oturaca~ maddf)raplyt kurma ihtiyacmdan 9klyor. Mademld sosyalizm, geli~mi~ sanayi toplumlanrun, diizenidir ve mademki Rusya'da bu kosullar eksiklidir, bu kO§11Uan luzla kurmak ve bunun ic;in hizh bit sanayilesme ger~l*rmek kaQ.Oll. maz oluyor. Uc;iinciisu ise, bir tiir totolojik nitelik ta§lyor; sosya· lizm i~i sirufmm diizeni ve i§9 smm da sanayiden h§ktnh~ iein, sanayilesme gorev olarak karsida dumyor.

Emperyalizm iizerinde taslaklan Lenin'e ipuclan getiren Buharin'in bunu ve emperyalizm tehditini anlamadigi ortaya c,;OOyor; orta koylii1iige ve emperyalizmin ban~ niyetlerine dayanan bir sosyalizm projesini savunuyor. Trotskiy de Stalin de bu ilkel projenin dismda ve karsssinda kahyorlar; Trotsldy, sOziind ediyor ve Stalin gerceklesnriyor.

Stalin'in liderli~nde biiyiik sanayi anhrm basladigmda ve gerceklesmeye dogru yol ahrken, Trotskiy, "Stalin benim d~n· celerimi caldi" demekten ileriye gidemiyor. BOyle bir c;tla§, yalmzca akademik bir yaklasrrru yansinyon tarihsel sum; iQ,nde biiyiik anhmlar pek c;ok objektivitenin karsihkh etkilesiml ve carpiemasiyla, tarihin en zor ve bu anlamda en uygun zamarunda gerceklesme yoluna giriyodar.

Butun bunlardan bir sonuc c;tktyor; 1917-1929 yt1lan arasmda, Bolsevik Parti'nin fiilen izledigi politikalarda Trotskiy'in 6nemli bir aynhgt ve ciddi bir elestirisi bulunmuyor. Trotskiy, bazr onlemlerin daha erken ve baztlannm ise daha ge<; almmasim ileri siiren bir kimse olarak tarihe gedyor: daha sonraki Troskist akimlann s6ylediklerinin i~ snufr ir,;inde anlasilmamasmm ve iz birakmasmm en onernli nedenlerinden birisi burada yanyor. l§1;i simnrun manbg.nm, aym yol uzerinde "daha once ve daha sonra" argiimanlanm anlamasi, miimkiin olmuyor.

Devam etmeden once ozetliyorum .

Trotskizmi bir akademik egilim olmaya mahkum eden gereekler, bolsevizmin, buraya Stalin de dahildir, uygu1adl~ pratikten

81

ayn du§It\emesi ve bolsevizmin Stalin dahil, dii§iince denetlminin iQ.nde yer almasi ve aynh~ntn yalruzca "daha once ve daha sonra" itirazlanyla sirurh kalmasidir.

Bir aynhk noktasma da ilaret en:n~k Z?runlulu~n~ ~uyuy?", rum; biirokrasinin ve bu arada parnnm bir snufa donu,u, Lenin ve Stalin dahil bol§eVizm'de bulunmuyor. Bu Trotskiy'in bir katkIst sayilmahdir: daha at;lk bir deyisle, bunu, Trots~r'i~ bay~~ Amerikan sosyolojisinden aldtgt bir safsata sayma egilimindeytm. Safsatadtr; bugiin .;ok daha a';lkhkla ortaya Q.klyor,

Bugiin Sovyetler Birliti'nde miilk sahipleri simfmm olu~muna, ozel sektOriiniin kurulusuna, az veya .;ok, yeterli ya da yetersiz, "biirokrasi" ile partinin biiyiik bir bOliimii kaJ11 koymaya ~abahyor, Dogu Avrupa iilkele.?~e ve ba.~ta ~?lonya'da, ba",ndan ben geni, bir yer tutan ku~k meta uretic,tleri, .a~dlnlar ve uluslararast sermaye ile birle§el'ek kar§l devnmleriru b~n~a gotiiriiyorlar ve bir burjuvazinin kurulusunu ger~klettirebil-

. mek ie;in dddi adimlar attyorlar. .

Ancak Amerikan bayagt sosyolojisinin bu safsataslm sosyahz-

me getirmenin sakmcalanm gtirebilmek ie;in M~ko~'~a gi~e gerek bulunmuyor; Tiirkiye'nin yale.~ .. eko~ol1l1 tan~~ us~~korii bir goz atma bile safsatarun gorulmesme yetebillyor. Turkiye'de Vehbi K<>c;, hi.; biirokrat oimadi. ~klp Sabano'run ~~Sl HaCl Orner, hayata, "devlet kapisi" ile hie; kalldaomadan ku~~ bir meta ureticisi olarak ba§ladl. Tiirkiye'de, biirokratik gelen~ cok giiC;lii bir iilkede bile, kapitalizm, bUrokrasi dl§lnda y*rdt; Sakir Ziimre, sobaohgr zor a§8bildi ve Kazim Ta§kent iseYapt ve Kredi Bankast'm elinden e;lkarmak zorunda kaldl.

Artrk ger~kc;i olmak, Tiirkiye devrimd hareketini 1960 yaUanrun ara§tlnClh~na ve tarb§ma c;izgisine c;tkarmak zorunlulugu .var, Kay imarru ornekleriyle, bir kez sOyleruni§ ~e arbk ~e an~rna geldi~ unutulmus kli§eleri tekrarlayarak bir yere gttmenin mumkiin olmadtwm habrlatmak mecburiyetindeyim.

"Siirekli devrim" saptamasma gelmek iizereyim; bundan once, Trotskiy'in iktidar ka~ma i~ret etme geregi var. Krupskaya, arulannda Trotskiy'in kendisine, eger "Lenin ve Trotsldy blo~ olarak Qbaydnn, iktidan ahrdim, ancak ya sonrasi" dediAini ya-

82

ziyor, Cok tekrarlanan ve bilinen bu sozlert rrot a mot aktarrmy~}fum; ancak biiyiik gerc;ek payt ta~ldl~na inaruyorum. Bolsevik ~vrim~_~Qnde Tro~sk~y, uzun yillar, Stalin'den ~k giie;lii ve ~tiJ1 Lerun e yakm blr bderdi; iktidan almak istemedi. <;iinkii iktidann tabam, devrimini yapmis ve ie; savasta kln1mt~ Sovyet

proletaryasana gUvenemiyordu. . ' .

.. Trotskiy, Sovyetler'den 9kanldlktan sonra, Prinkipo'da, Biiyukada'da, yazdl~ Maya Jizn'de, arulannda, devrimden ve h; sava~tan .~n~a kendisini, ame1iyab basanyla yaprru~ bir cerraha benzettlWm . yazly~r~ bOyle dii§iindii~nden kusku duymuyo~. :rotskiy, Stalin e kar§1, Sovyetler Birligt'nde kaldl~ siirece, hie; mudahale etmedi ve onemli olc;iide bir kenara .;ekildi,

ButUn bilgiler, Trotskist iKilerin sirurh arulan, Sovyet topraklannda kaldlgt siirece Trotskist muhalefetin, .;ekimser ve giidiik oldu~nu ve ev toplanUlanm pek az a§ilbildiWni g&teriyor. Tartt§malann son derece ba~t1 gec;mesi de bunun karundir, Stalin, Sovyet toprak1~n.?da .~aldl~ siirece, Trotskiy'i yargilamayi veya kork~~yt du§Unmur~r ~ Bunu,. Trotskiy'in hAll azalmayan prestijtne ve muhalefetim akademik" sirurlar ic;inde tutmak istemesine baghyorum.

Trotsldy'in muhalefetinin ~iddetlenmesi daha sonradtr; sanayil~ anhrmmn tutmasmdan sonra Trotskiy, bugiin ancak Garbaeov ve arkada§lanyla denk. tutulabilecek olc;iide, Ekim Devri~nin •. sonuclanru ve ~talin'.i ~tiilemeye bashyor, Trotskiy'in, Hitl~r In ta~~an bir yenilgi ve bu yenilgiden sonra yeni Sovyet lKi stroh tie bir ba,ka sosyalizm denemesi bekledigini samyorum. Hem karalamasiru ve hem de bu bekleyisini son derece olumsuz degerlendiriyorum.

Ara tezlerimi yazabUiyorum.

Stalin ve Trotskiy'i birbirini ortadan kaldiran iki isim olarak gormektense birbirini tamamlayan iki Id§ilik olarak ele almak egilimindeyim. BOyle bir ele ah~, hi~ kuskusuz, Trotskiy'in 1930 >?l~nndan baslayarak i9ne girdiA'i karalama politika ve eylemlenru dl§Clrda birakiyor; bunlan, kesinlikle, reddetmek gerekiyor ve reddediyorum.

lkincisi tez olmaktan daha ~k bit saptamadm devrim ejigin-

83

de Tiirkiye'de, daha oneeki devrimlerin butun kutsal ki~i1eri, dinselliklerini yitiriyorlar. Stalin'e, Trotskiy'e ve Mao'ya -;ok daha so~kkanh bakmak zorunlulugu var: yaklasan lSI kar~1S1nda yaranci olan bakrstaki bu sogukkanhhkbr.

Marx'm aQkbkla geli~tirdi~ materyalizm, snufsal bakI~, tiretim i1i§-kUeri ve sistem Q_)ziimlemesi, butiintin manh~mn parcalarm manh~ndan aynlmasi, e;ozum1emeleri, bu~n de .insan dti~iincesinin yiikseklikleridir ve on acicidir. Engels'in yem toplumu kurma yolundaki i~retleri, ne kadar smirh olursa olsun, buyuk bir hazinedir. Lenin ise devrimci politikanm gelmi~ gec;mis en biiyiik ustasidir.

Bunlan okurken heyecan duyuyorum ve herkesin heyecan

duymasim istiyorum. Stalin, tarihten silinmez bir ~~~c~dur ve Trotskiy, essiz bir ie; savas komutamdir. Ancak her ikisini de kutsalhklanndan soymanm zamammn geldigini dii§-uniiyorum.

Siirekli devrim saptamasma ge1ince, formtilasyonun ~arx'a ait oldugu biliniyor. Rusya'da tek formii.le ~en~n de :rro~kiy 01- madlgl kesindir; Trotskiy'in one .;tkarmaSl uzerme, bir sure Sovyetler Birligi'nde gozden dii~iiriilmek istenmesini one~ mek gerekiyor. Siirekli devrim saptamasuu da yalruzca sosyahst devrimi cografya genj~letmek olarak anlamamak zorunlulugu

var: bundan .;ok otedir. .

Stalin'in tanmdaki kollektivizasyon program ve sanayt anh-

rru siirekli devrim sureci ic;inde yer ahyor: bunlar olmadan sosyaiist devrimin ger<;ekl~~ni s6ylemek. zor go~niiyo:: Hitler tecavtiziiniin iyice ortaya .;tkhgt ve belki de Komintern In y~ dinci Kongresi'ne kadar, Stalin bir devrimden digerine kosan bir

siirekli devrimcidir.

Trotskiy'in hayatta oldugu bir zaman kesitinde Sovyet liderli-

~ine yoneltilebilecek ve surekli devrim dii~iincesine dayandm.lacak bir el~tirlnin hakh olmayacagtru d ii!liiniiyorum. Elestiri, lkinci Diinya Savast sonrasi ic;i,n ele ahnabi1i~ ve .~akhh.gt ~§-1- labilir. 11000 Diinya Sava~1 He sosyalizmin bIT dunya ststemt olmasi ve Dogu Avrupa'daki muzaffer l<1ztl Ordu'nun da yardllnla-

84

nyla (II) yeni sosyalist devletlerin crkmasi bir yana, Mao'nun basansryla .;ok'~uyiik bir niifus ve cografyanm sosyalizmin bayragtrun altma girmesi, tek basma ve genis anlamda, siirekli devrimin gerc;ekle~tigi anlanuna gelmeyebiliyor. Sosyalizmi, ic;eriginde ileriye gotiirmedikten sonra, yeni cografyalar eklemek fazla

anlamh ve kaho olmuyor. • ,

GOrii~iimii bir tez He ozetlemek istiyorum.

Bugun Sovyet sistemi icinde C;lkan sorunlar, t1Pnd Diinya Savasi'ndan sonra Sovyet sosyalizmini daha ileri gotiinnemekten cikiyor,

Sovyet sosyalizmi daha ileri gidemedi~i i9n daha geriye donu~ yollanru aramak zorunda kahyor.

$unlan eklemek durumundayim: 1946-1956 Ekim Devrimi tarihinde cok az bilinen ve belki de en az bilinmek istenen donemdir, Hem Sovyet tarihcileri ve hem de Banh Sovyetologlar bu dOnemin iistiinii ortmekte birlesiyorlar, Stalin ve Beria kottilemesi He Hrusov ovgiisiiyle yetiniyorlar.

Bu nedenle en ciddi yorumlann bile bu donemle ilgili degerlendirmeleri vulgar basmda yazilan ve omek olsun Beria ile ilgili diizulen seks ve vahset yazlrum a~mIyor. Burada ben, cok az bilgi ve veriye dayanarak bir "model" denemesine girismek istiyorum.

( .. ) Stalin samldigmdan ~ok daha temkinli bir liderdir. Bugtin ~oziilen Dogu Avrupa illkelerinde "sosyalist rejimleri" isteyerek kurdugu goru~u tarnsma gotfuiiyori tarnsmaya acyorum. Bunlann ~ogunu, Batt gu"lcri ile "anlasmak" i"in elinde tuttug:u ve Churchill'in a'ltISl kampanya ile daha ileri adimlar atmak zorunda kaldlSJ dii§iiniilebilir.

Yogoslav ve <;in Devrimlerine kar§l C;lkl§l, C;ekoslavakya4da c;ok giic;Iii komiinist1erin iktidara gelmeleri uzun zaman gedktirmesi, Lonra'ya kar§l Washington'la anlasabilmek ic;in Israil Devleti'nin kurulusunun destekQsi olmasi, bu soylediklerimi ciddiye almak i"in yeterlidir.

Aynca Ban'da daha ileri ve benzeri gOrU§ler, StaIin'i ti.imden aklayan inceleme ve kitaplar Qklyor. Bunlardan birisi Alan Nasser'e ait ve oldukc;a yakm bit tarihi ta§lyor. Alan Nasser, The Atomic Bomb, The Cold War, and the Soviet Threat, Monthly Review, Dec. 1989, Vol. 41, No.7

85

Bir: Bu donem, SB I<omilnist Partisi icinde ~k sert bir miica-

delenin y*ndl~ bir zaman kesitidir. .. .

lId: Stalin, kendisinin yeti§tirdigi ve parti yonetimlru ehne a~mak isteyen hh;bir eWlime hakim oJanuyor. BunJar arasmda bir denge kurmaya <;ah§lyor. . .

U~ Stalin'in de etkiJedigi bir ~limin, sosyalizmi daha den

mevzilere taf1mak istedi~ anlasihyor, Stalin'in da~l~maru ~.v~ ni Varga'mn kapitalizmin iyile§ti~ ve ban~ll olablleceAi go~~ lerini ifade etmesi iizerine gOzden du§mesl ve pazar ekonormsini geli!)tirmek isteyen Gossplan Baskam VoznesensIdy ve arkadaslarirun tasfiye edilmesi, ·bunlann acik karutlandir.

DOrt; Solda, parti yonetimindeki ust dilzey gorevli~~~~ y~mnda, Ekim tarihinde her zaman Hen Leningrad Orgu to. nu yoneten Jdanov var. Bah anlammda degil, g~k anlamda tutucu ve sa~da, Malenkov goriiluyor.

Be§: 1948 yihnda Jdanov'un aniden olurnil dilfundilrucU-

.dur. Stalin'in varisi sayihrken asm it;kiden .. o.~d?~ Han ~~~iyo~. Olabilir; ancak, arkasmdan, Leningrad Orgutun de ~ok biiyuk bir tasfiye bashyor, Bu tasfiye MaJen~v'un ha~sir.':e kona~i1~r.

Alb: Beria'run yerini tam kestirmek rnumkun dettld1r. Fakat

ba§langl~ hipotezi olarak Bab yazml~da ';l~_n ~~ !:ru§Ov'~~ a~lannda ifadesini bulan kata portremn tersiru du§unme egihmmdeyirn. MiUiyetler. sorununda S~li~'d~. de ilerici bir .tutumu v~r; cumhuriyetlerdekl merkez temsdellenrun Ruslar yenne herkesm kendi milletinden olmasim saghyor.

Yedi: Heniiz olgunla!)maml!) bir iKi srmhna dayab sosyalizmde Stalin, burokrasi ve partide surekli tasfiyeyi, biirokra.si~n ve partinin dejenerasyonunu onJeyici mekanizma olarak gelistiriyor. Ancak silrekli tasfiye, insiyatif almaktan kacan, ya~atlCl 01- mayan, biiyiik projelerden korkan, hizipJer ~~aStnda ~ekik do~uyan bir yonetici kadronun olusmasuu da onleYemJy.or; tersll~e, hizlandmyor. Surekli olabilmek it;in, cesur olmamak bir yail8m ilkesine donu§uyor.

Bu nedenle bu donemin lider kadrosunu kamplara ayirmamn,

eninde sonunda ~k fazla anlamh olmayaca~ du§uncesine ~~hyorum. Pakat bu rezervlerle birlikte, Hrusov taraftndan devnldl-

86

~ ve katledildigi it;in Beria'mn yerinin daha solda olabilecegine ihtimal veriyorum. Cilnkii Hrusov, kapitalizmin ban§Q.h~m savunan Varga'nm itibanru iade ediyor ve Voznesenskiy ekibine yakmhg.hl aoklamaktan geri kalnuyor. Daha sonra ba!)bakan olan Kosigin, I<uznetsov ve Voznesenskiy'den olusan ii9uniin iit;iin·

eli aya~dtr. '

Kurdugum model, 1946-1956 dnneminde Sovyetler Birligi'nde ciddi bir it; mucadele dusuncesine dayaruyor. Sonunda, Bab anlammda degil gercek anlamda, muhafazakar ekip i§ basma geHyor. Bu ekip, emperyalizmle uyu!)ma ve pazar mekanizmasrru genisletme politikasrru onplana Qkanyor. Ancak hem it; mucadelenin sona ermemesi ve hem de toplumdaki dinamiklerin etkinJigi nedeniyle zaman zaman kendi programlanmn tam tersi bir uygutamaya basvuruyorlar,

Bu donemde sosyalizme derinlik kazandmlmamasnu, Sovyetler Birli~'nde verimlilik ve iiretim arnsmm otesinde, sosyalizmin, Anti-Dilhring t;izgisinde yeni mevziler kazanmamasmi pek ~k sorunun kayna~ olarak gorilyorum.

Daha da acabtlirim: Ekim Devrlminin basmdan itibaren, kapttalist ekonominin bulduklanrun dismda metalara, ilrunler demek gerekiyor, yonelmemesini, yeni tasnna yontemleri ara§brmamasnu, yeni bir 00, zaman gedrme mimarisi kurmamasmi, hep ve hep kapitalizme yeti!)me ve gecmeyi kapitalist m.etalan ve bos zamam taklit olarak anlamasiru, asil, siirekli devrimden uzaklasma olarak anhyorum.

Peki rruimkun muydu?

Hitler'i ve tecaviiziinil hesaba katmayan her tilrIii elestiri haksizdrr ve bilim disrdrr, Stalin elestiris! bilimsel olabilmek iQ.n hakh olmak durumundadrr, Stalin, halkmm moralini bozmamak it;in uzun yillar, lkinci Savas'ta olen Sovyet yurttaslanmn sayisrm gizledi; 17 mUyon dE@1 sadece yedi milyon oldugunu ilan etti. Onyedi-yirmi ya§ gurubunda yasayanlar biitiiniln yiizde onunu bile bulmuyordu. A~, yoksul, fabrikalan yikilrrus evleri t;okmii~ bir Sovyet halktru yen.iden diriltmek Stalin'in omuzlanna dii.§tii.

Bir adam, ikinci kez, tarihin en zor i!)lerinden birisiyle karsila~yordu. Bunlan yapark.en ve ~okmil~ ekonomiyle bir de atom

87

bombasiuretmek zorunlulugunu duydu ve bunu da basardi.

Hitler'in. tecavuzu, diinya gertciligtnin Sovyet. sosyaltzmmin ileriye akisiru durdunnak iQn ve geriye cekmek iQn bulabileeegi en acrmasiz kat oldu; sisterrunpatlamasrrn onlemek, sosyalizmin ileriye akisrru onlemek milmkiin oluyordu,

Bitiriyorum. . .

. Bu inceleme, biiyiimemi~. ~ukluk hastahgma son verme cagnsidrr,

"Revizyonistist" bakl~. ve Trotskist egilim, Sovyet sosyalizmini anlamamak demek oluyor. Daha onemlist, sosyalizmden ve so-

runlarmdan ka~l~ oluyor. .

Bu inceleme bir beraberlik araytsidir. Ancak bir nokta kesin olmahdm dunyarun her tarafmda en kii~iik kohne kalenin ytklb~ karsismda bile klZll derili Q.ghklan atanlarla beraber olmak imkansizdir, Ciinkii bu sevin~Q.ghklarinda, Q.gltklannderininde,

a'=lk ve se9k bir sosyalizm dil~ seziliyor. .

Trotskistler, Hrusov'a kadar, "revizyonististler", Hrusov'dan bu yana reel sosyalizmde begenilecek hi~bir yan bulmayarak, kendilerini sosyalizmden: soguttuklanru bilmek durumundalar.

Reel sosyalizrnde, Stalin doneminde Trotskistlerin ve 1956 ytlmdan Carbacov'a kadar revizyoriististlerin gdrdiiklerinden . <;ok daha buyuk degerler var, Eksiklere isaret ederken bunlardan Bevine alrnamak, sosyalizmi derininde duymamakla ~ anlama geliyor.

Sosyalizm, i§Q sirufirun diizenidir, Sosyalizm, diinya i~i SImfmm duzenidir. Bu ilk kez ortaya <;1kffilyor; 1848 yihndan sonra, 1871 yilmdan sonra, 1900· yillannda, Birinci Savasa gtrerken.' diinyarun pek c;ok cografyasmda, sosyalizm bay rag., onu en yukseklere Q.karanlannelinden yere dii~tii. Bit sure moralsizlik geldi; bayragi baskalan aldi,

Bayragr baskalan ahyor,

Artik eski ve kohne kliselerle sosyalizmin basanlarma sirt cevinnek yerine;' bunlan terkederek, bayragi tasimaya ve yiiksek tutmaya katkida bulunmak gerekiyor. Hie kimsenin kuskusu 01- rnamahdir: dunya sosyalizminin sorunlanru asmada, bayragr ye-

ni bir toprega dikmek en buyuk ilacnr, .

88

\

\

Saptainalar: VII

KADIN

.B~r odaya kapa~k istiyorum ve hep Charles Chaplin'in filmlenni ~tme~ ,lstiyorum. Hakkmda yazllmJ§ ne kadar kitap va~ o~umak istiyorurn. Sonra Chaplin hakkmda bir kitap yazmak tsnyorum.

Nedir, ~rlo?

.. ~na son direnen insan olarak gOriiniiyor. Caresiz, kumaz ve yu~uz; ancak son derece inatediyor. Her yerden kovuluyor; sii~ re~ ko~l~k, surekli kiic;iilmeyi anlatryor, BUffin kapslar $ar. l~. n~n .. yuzune kaparuyor ve $arlo'ya biitiin kapscilar dev insan gorunuyor.

B~ttin kaplClla~, .olig~rkbrlar. Butiin oligarklar kanserlidirler; hepsi kansenn etkisiyle insandan bozulmus tekeldirler. $arlo, 91_ resiz old~g-u iQn yiizsUz davranmak zorundadlr; tekeller, kapiciIan ve oh?ar~ar'kw:'sere ugradtklan i9n yiizden yoksundurlar,

Sosyabst ulkelenn sorununu biirokraside gorenler, okiizii boynuzundan tutanlar~lr. ~~tiin Sarlo filmlerinde $arlo'yU kapi disan .ed~~ler, tekellenn burokratlandular; kaprolar oluyorlar. T~kelsl dunyada btirokrasiy.nun her yerinde var, Tekelsi

dunyada r~~aranlann. hersi bti~~kr~t~rlar ve yasanuyorlar. .

.. ~l~~ ikinci D~ Kisot tur. Birincisi saldirdikca biiyiiyor. Ikin-

ClSI kuc;ulmemek icmsaldmyor, .

. ~r1es Chapl~n, tekelsi dtinr.aya milyarlarcakaplmnkapatd-

mg-t bir ~nda msarun son mucadelesini sergiliyor. .

. Otaphn'den sonra, Ban'da ve etkilediw.topraklarda insan yoktur, ArtJk sadece kii~kinsan var. Kii¢Idnsan, insandan farkhdir ve insanmkii~gu deg:i1dir; kii'tiikinsan'dlr. Tek sOzctikle

. anlanlmasr gerekiyor. .

Bir soru sor1nak. istiyorunuKim daha c;ok kii~iiliiyo~?· Bunun

89

cevabi cok basic kim daha cok biiyiimii~ 0 daha cok kiic;iiluyor. Biiyiimek ise birikimli olmak anlamma geHyor. Kii,=ukinsanl yaratmak, birikimi.ortadan kaldirmak anlamma geliyor.

Birikim koyde degil kentte, iKidedegil burjuvazide, kadmda degil erkektedir; erkek daha birikimli oldugu i<;in daha cok kii¢liiyor. Tekelsi donemde kii<;iikinsan, cinsel olarak, daha ,=ok erkekoluyor.

Promiscuite, tekelsi donern oncesinde, daha ~k "geH§mi~H erkeklerde ve daha az gOriiliiyordu. Birden fazla ki§iyi aym anda sevmek anlamma geliyor; $imdi kadmlarda yaYlltyor. Bu yaygmhkta tekcl diinyasmm kesikli ya§am ilkesi, sonsuzu aramaya zaman brrakmamasi kadar ve belki . de daha oncelikle, erkegin yetmei:li~nin etkisini g6riiyorum. Tekeller, erke~ daha geli§nli§ olarak bulduklan i(,;in, bunlan biirokratlan yapmada, ikiyuzHi ve fusat<;I, aym zamanda son derece yuzeysel yaranklara donii§tiirmede zorluk sekrniyorlar.

Tekelsi diinyamn kadnu daha az geli§mi§ bulmasi kadmm ve insariltgm sansidir, Ancak kadm bugiin §ansma degil yikrrnma dogru yol ahyor.

Bugtin reel sosyaUzmin yikilmasmda kosullarm yeteri o~de gelismeden gelmesi degil, kapitalizme yetismek ve· gecmek mantl~ He kapitalizmin biltOn degertenm taklit ederek benimsemesi onemli bir rol oynuyor. Kapitalizmin modellerini ve deger-

. lerini taklit kurtulus degil, yikim oluyorrBugun kadm, bir e~lim olarak, kurtulusuna degil, kii<;iikinsan olmaya kosuyor: kurtulu§unu erkegi taklide baglayan bit Hliizyona sanhyor,

Kadmm kurtulusu kii<;iikinsamhedef almakta degil, yeni insam yaratmadadrrKaduun kurtulusu erkege yeti§ip gecmekte

dcgil, erkegin uzerinden sicramakta yanyor. .

Kadm, yeni ki§ill~i yaratthg,. zaman kendisini ve erkegi de kurtarabilir.

Nasil? lpuclan mutlaka toplumda vardir, Yontemi.tekelsi diizenin getirdi~ sirurlan, toplumdaki ipuc;lanna dayanarak akil ve sevgiyle asmadadrr, BiitUn ozgiirliikleri, sevgiyle zorlamaktan ge<;iyor.

Cok sOyl~tir ve bir kez daha sOylemek gerekiyor. Bu dii-

90

zen~e, ,~kelsi sistemde, kadirun kurtulu§u miimkiin d...a.Udir T

kelsi duzende kadin an~k siiriiniir. -e . e-

Kal ddtnlRn kurtulu§u sos'yalizmdedir. Yeni insanolabilmesinde yazt 1 If eel sosy r . . . , . . . d 'I r . ... ,a JZ~ln,y~~l msaru yaratamamasl, sosyalizmin .

egi . ~alttenm bir eksikhgldlr. Reel sosyalizmin, yeteri 01 "de ~ene}_'l? ve arayio olamatnasmdan kaynaklamyor. Kadm k~tu- ' d~~u ;~~' cok daha. de~~? ve bafkaldlran ol~l duru:nundadr ~ .. hin c;abas~ tekelsi duzen ve m~ruiyet simrlan i.;inde kal-

g surece, bugun bu smirlar i<;indedir, kurtulusuna dP-"-il d .

nerasyonuna yaldao:. K tul ,. Y. '"6 eJe-

, .. '1lf. ur Uf lc;tn sirurlan a§1t\a yiireklili"'-i

gereklyor.. . E-

.. ~rsada~ ge;jci fiyat diifuldii~ne karsm, insanhgm yu. "riiyusu sosyahzme dogru alayor.

Kadln,sosyalizme laYlkhr; .

zen:::-alizm, ~nsantn kendisi ic;in diifilniip kuracag. en iyi dii-

91

Saptamalan vm

SORUN

Ulusal sorun, marksizm-leninizmin en fazla ihmal edilmi'i alanlanndan birisini olusturuyor, Yalmzca marksizm-leninizmin degil; lngiliz dii~iince adarm Ralph Miliband'tns(Szleriyle, "insan bilimlerinin hi~bir alarunda ihmal bu kadar c;arplcl" gamnmayor, lnsanhk tarihinin en ale11i alanlanndan birisi olan ulus sorununda bu kadar aztutarh bilgi derlenebilmis olmasiru son derece ~§lrtlCl buluyorum; yilriimek ic;in yeterli l§lk sagIayamtyor. Ulus alarunda yiiriimek, el yordarruyla yiiriimek anlarruna geliyor. .

Sorunda eksikbilgiyle denanlrms olmak, ne olc;Ude Marx'm temel dii~iince sisteminden kaynak1aruyor; ba§IangJC; olarak bu soruyu ortaya atmanm yararh olacagim du§uniiyorum. Cevap ararken,konuyla ilgiH olmakiizere, Marx'm dU§Unce yaplSlnl ~yle ozetJeyebiliyorum; oneelikle, biiyiikliige, olgunluga ve gelismeye dogru gizIi bir egilim var. Marx'ta bunlar, zamanzamart bir suredn .ol~leri olmaktancikiyor ve ba§hba§1Ra .ol~tler haline geliyor, Bunu anlasrhr sayma.k gerek; r;iinkii, Marx'm nihai bir hedefi ve proletarya diizeni kurma ideali var. Proletarya duzeni biitiin celiskilerm ortadan kalkb~ birzaman ve mekandtr; ancak buraya ulasmanm en kestirme yolu ~li~k.ilerin artmaSI ve iistelik hizla artmasi oluyor. C::eli§kisiz bir diizene ancak c;eliskiler hizla artarsa hizla ulasihyor: geli§me, olgunlasma ve buyiime, Marx'm dunyasinda hep celiskilerin hizla artmasiyla oz-

destir, .

BOyle bit yaklasmun ulusal sorunda gecerl! politika onermeleri bulmada ciddi guclukler yaratabilecegini dusunuyorum: kendi mantIgl geregi, belli gelismeyi tamamlayamarrus ve belli

93

olgunluk veya biiyuklii~e ula~maml~ organizma veformasyon:lanolumsuZ degerlendirine kapllanm aciyor. Tersinden de soylenebilir; belirli geU~me tarihine sahip, olgunla~ml~ vebiiyiiklii~e eri$mi~ formasyonlan ise ba§h ba~ma olumlu elealabi1iyor.

Stalin'in zaman zaman ve belki de c;ok zaman, uluslarasl Hit" kilerde degil, Sovyet diizeni iQnde yeni toplumu yaratrnada Rusya ll"Iil1etine prim veren politikalanm buraya baglamak zor olmayabilir; Rus rrdlleti bir bOHimu evrenseUik de kazannu~ uygarhk degerlcriyaratabilen geli§mi~ bir millcttir. Dogal benzemenin bu yonde olmasl ve bunu hlZlandlrtlktk dogal sayllabiliyor.

Sorunu sosyalizm pratigine getirmek istemiyorum; bunu, orta .. daki bilimsel tartl~mayt daha k.o1ayhkla a~abilmek i<;in sozkonusu ediyorum. ASlisorun, ulus~evlet ve stntf~evlet ili§kisi ele ahndlgt zamanortaya <;lklyor. Marx'ln du§unce sistemindeki biiyiikliige, olgunluga ve geli§meye gizli egilimle birlikte ele ahndlgtnda, ulusun devlcte veya stnlfm devlete donu§mesiic;in belli

bir biiyiikliik ve olgunluk varsaythyor.

Asbnda dar sistematigi i~inde degil de daha gene1 referanslan

c;er<;evesinde dii~iiniildugo.nde Marx'm sistemi, ortaya koymak istedigim sorunla yuklu goriinmiiyor. Modem devlet, Ban Avrupa'da On be~inci yiiz yildan sonra doguyor; Marx, bu ytizytb, burjuvazinin c;ocuk1uk doneminin ba§langtC1 saytyor. Modem devlet, burjuvazinin ekonomik anlaroda,bu .anlaInl ben ekliyorum, . c;ocukluk . doneminde formasyonunu buluyor; bugiin anla-

§11dlgt anlanuyla modem uluslann do~~uise daha sonraki za-

manlara denk dii§iiyor.

Bir .aktarma yapmama izin verilecegini umu yorum. ~yledir:

"lspanya'dan bag.mslzhgtru elde ettigi zaman Hollandahlan veya KraUc;e Elizabeth zamamnda lngilizleriulus saymak hatadn: fakat embriyo halinde ulus vardt ve pek ~k Avrupa Ulkesinde tam olarak ortaya 9kt~1 Napolyon Sava~lan'run arefesinde oldu"(") Buna kabhyorum. Ulus-devlet ve smlf~evlet, uluslann ve SlOlfiarm ilk

gel~me zamanlannda ortaya, c;d(lyor. .

(If) Horace B. Davis, Toward a Markxist Teary of Nationalism, N.Y,.1978. 8.9.

94

,

11k bakl~ta§a~rhcl goriinen bu dur . , . .

. da daha akla yatktn hale gelebT Sum, tersinden bakildrgm-

. Heniiz gelismesirun basmda ~lz~r. u soruyu sonnak gerekiyor: hizlandrrmak ve fonnasyonunu ta Ul~ ya da. .slmf, ~H~mesini devlete ihtiyac duyuyor? Ulus I rna arnak 19n degilse ne i.;in . den birisinin dil bagt oldugu :.::n~~turanbaglann en gii.;lillerinden once, yirmi be§ mil ondan1 sador. An~k ~ran.sa'da devrim-

. sizcasnu anlayabiliyor: daha so ;=e .yedl milyenu Paris Fran-

d~li haline geliyor, Bir 0 ka:na p a~s Fransizcasr Franstzlann cumleler kurabiJiyor· ve on milyon :s.:ranslzcaslyla cok basit Ortak Fransiz dilini yaratan devri .. ll~ ~yr~ l~h.;e konusuyor,

.. <;Ok gerilere veya ba~b ta ,;:;10 ge !§t1rdlgi devlettir.

Turk dilinin ve ulusculugunun rt ~e g.ltmeye gerek kalnuyor; leri anlan Turk devleti cok b" g~kh§b~tnde .1920 yihnda temel-

T.. k devleti .. ~ uyu IT sl ama t ..... d M

ur evletinden fmce Turk ko 1" .. . ~l . Ir: . . odem

aydnu, Yaban'da Yaku Kadri'ni: usu de. Tu~~ yonetiCl.Sl veya

bi bir Pencaph ile bir 1~i1iZkada. nl~ bir blC;lmde anlatb~ girini anlayamiyorlar. 1920 TUrk d~vl~ti~nne ~~banC1dlr ve birbirlelerde ya~yanlar haric konusulan bir T~e; once, C;~kkapah koydur; modern devlet Turk dili 1 keeden soz etmek zor-

, ,. . ,110m u usunun ve bu . '.

mesmt cok hlz1andlrml!itlr.' urjuvazimn ge1i§~

Ulus bir bagdlr; insanlar to lum . .

zaman baganyorlar. p sal hayvan olduklan ic;in her .

Kapitalizm de insanlar arasmda b' ba .

Sermayenin kontrolunde insanJar l~~. ~ka ~ag .o.lu§turuyor~

gilanrun birbirine bagh oldugun~ ar.l ~retim sureo l.;inde, yazemek stirecinin birbirine ba;;'} U] sunmeye b.a§hyorlar. Aym

, .. . 5 1 parc;a an olmak h .. be

1~1 yapmak ve benzesmek di r bai .' er gun nzer

~~yor. Marx, gelismenin i~san~u:~~ ITe~,pl~na itme gucii t~tun . baglardan ve <;eli§kilerdena d gl 1 0 ~~~ ~l§mda bii-

Fakat Birinci DUn a nn lT~,cag.I? du§unuyor.

ler i~islmftrun d.a~a~:§:a§~~e~nb?ncesmde kapitalist ii1keol.~~masma karsm, i§<;i sm;ti oJd 1 ". uluslararasr piyasarun yuk bir kismrrun.icok dar bir om~~ en~n ve ,slmfmm .;ok biikurtularnadtgrm gosterdi li .. g , p .han<;, ulus bagmden iiretim suredennden do;~n~!rru§ , kapitalist . dunyanm i§.;ileri,

. 5 5 yenne ulus bagma bagh kaldilar

95

. ve· birbirleriyle savasnlar. Dii~tindiirmes~. gerekiyor. .. ..

. Burada devam etmeden oncebtr ol-;u ~u~k~ .yarar goruyorum. Birbiriyle yakmdan veya uzaktan ll~lh lkl ~o~ta var. Ulus ba~mn geli~mesi i9n ulusalpazara d~~1 ~erhangl btr paza- . raihtiya(,;oldu~nu du§iiniiyorum; bu, bl~na noktadlr. Pazan ulusun dogu~unda ve geli§mesinde one~l. ya~n, sagla~l~ ~e- . ni§ i1i§kilera~ oluyor. Bu iU§kiler a~ u;mde insanlar birbu:lI~e benz,e§iyorlari ancak aym zamanda ili§kilerini realize etmek l(,;1n kullandlklan diU ortakJ~hnna imkam bul~~orlar. pu,ar: ~lusun dogup . geU§mesinde en onemli ba~ olan dlh hem geh§tinyor ve hem de tekle§tiriyor. Bu anlamda ve ula§~~ >:~l~rdepar~hh~ sona erdiriyor ve duvarlan ytklyor. K~dl ~kls~n dl§tnda, dil~ ortakla~brarak ulus bagmtn gii~enmesme onemh katkida bulu

nuyor. . . . . .. 1 sal" olma-

Bu misyonunu ge~kle§tirebilmesl lc;tn pazann u.u ..

SI zorunlulugunu anlamak kolay goriinmiiyori te~la .. done~ ulusal pazan tanllnlamarun giiQugfi biryan~. ~omu~ .r~~~ . nmlert, bir ilke olarak, sQmtiriilen ulusun ~1~ml ve kulrurun~ asaklamlyOr. SOmiirge insaru bilingual olablhyo~;~ncak kendi ~iJini konu§makta ve simrh Olc;iilerde olsa da geh!jtirmekte ser-

best kahyor. . .... .. dT .

Di~r taraftan haklldlgtnda ku§kusuz, s~m~g~m~n . 1.1. ~~mrlamaslrun ciddi bir anlarru da olmuyor; <;unku so~urgea, .so-. . miiriilen bOlgede .butun kapitali kendi ulusunun. ehnde topluyor. lster tanmsal plantasyonlarda ve isterse sanayi kurulU§~da sermaye tiimiiyle somuren ul~sun ~~~~~planrun eli e olunca bir de dili smlrh olc;iide geh§en kulruru yasaklamak ge-rekli oimaktan Qktyor. Ku§ku!luZ boylebir durum, ulus ba~

U,mesine ve ulus kimli~nin yiikselerek bag.mslZ devlet kur~yi hedefleyen antiooerriperyalist miicadele ~~~va§lara yol a(,;1~. er Bu durum bile ulus ba~ntngii<;lenmesllt;m mutlaka ulusal ~~ra gerek olmadl~ dii§iincesini doguroyor- Hindistan ve Pa·

kistan buraya giriyor. .' . . k ka-

E~ <;ozumleme sOmiirge Slstematt~nde d~ topra. t

ma., ilhak veya i~gal tiiriinden uluslararasl iU§kil~~ kavramlanyla siirdUriilecek olursa, boyle durumda temel polttika, ulus bagt-

96

i

. I .

run dogmaSlJUi her. ne pahasma olusa olsun onlemektiri ulusal 01- mayan bir pa.rda bile dili yasaklamak ve bunun kar§lsmda diU yasaldanan ulusun zenginlerine ekonornik ozgiirlukler ve y6ne-

time katdma hakkr tarumak esasnr, ..

Burada ~imdilik ulusal ve ulusal oltnayan pazar ~§nwuu ve s.omiirge pratiginin sistematigini ~ziimlemeyi bii kenara birakiyorum, SOmiirge <;oziimlemesinin· gelistirilmesi . gerektigini ve Sovyet onennelerinin fazlaca dq politika ge~kleriyIe yiikIii oldugtlnu tekrarhyorum. Sovyet pratigi ozellikle 1950 ve 1960

. ydlannda basanh anti-somurge pratikleriyIe kaf§da§lnca bu noktaya a~rhk verme geregini du)'uyorlar. Ulusun hagnnslZhg.yIa anti-somurgeci savaslar nered.e tse ozde,le§tiriliyor ve ne. red.e ise tek model ve t;IlQ§yolu diizeyine <;tkarIllyor ...

Ikinci noktaya geliyorum; Birinei Savap. girilirken geli§mil kapitalist iilke i§(,;ilerinin nasyonalist davranmalan, i§9 snufmm entemasyonalist niteligini ortadan kaldirnuyor, Oretim siireci· icmde yanyana olmak, ulusal bir pazarda bile ulus bagtru geri plana atarken uluslararast planda aym etkiyi gosterinesi dopldir: gastennedigi zaman, mekanizrnarun bazt boyutlanrun eksik kaldlg. sonucunu (,;1karmak gerekiyor. Eksik olam §6yle fonniile . etmek rmimkim goriiniiyor; i§(,;i smifrmn entemasyonalizmi bir diinya duzeni kurma projesi ile bagtnb i9ndedir. Wnya diizeni kurma projesi etkinligini yitirdigi zaman, geli§mi§ ii1ke1er. iKi simfunn entemasyonalist davranmasim beklemek safdillik olabilir, oyle saruyorum Birinci Sava~~a yaklasihrken .geli§mi§ Avrupa ulkeleri i§<;ileri diinya diizeni projesinden c;ok ·uzakla§l1\1f du-

rumdalar. . .

Marksizm-leninizm, iJeriye yiiriiyii§te ve hucumda etkili bit og:retidir.

Durgunlukta ve ricatta etkinligini yitiriyor.

Buradan Ut;iincii bag:a geliyorum. Sosyalizm de, ulus ve kapitalizm ti.iriinden bir bagdir, Sosyalizm, sermayenin kontroliinden (,;Im§, giderek kendi baskisr azalan bir ilretim siirecinde, biitUn diger baglann iistiine gelen bir ba~ oluyor .

. Sovyet sisteminin c;oziilmesi, sosyalist dunyada insanlan birbirine yaklasnran bu.bagm da giiciiniin azalmasi.anlamma geli-

q7

yor. Cok ilginc;tir; sosyalizm bagmm kopmaya ~ladIgt anda, birdenbire yerini almak iizere onplana ulusal bag fuhyor.

Sovyet sosyalizminin kurulusu olmasa bile c;oziilii§u, ulus kavrammm incelenmesi icin cok zengin bir laboratuar i~levi goruyor, Kurulusunda henuz embriyon asamasmdaki fonnasyonlar, bugiin gii9ii uluscu hareketlere donii~mii§ olarak ortaya C;lklyorlar. Bu ,=lkl§a ba101arak soylenebilecekleri §6yle siralayabiliyorum. Bir: Ulus bagnun olusumunda ve giigenmesinde dil en biiyiik imkanlardan birisini sa~hyor. lki: U1uSC;Uluk He din hep birlikte devam ediyor. Once kliseler ve daha soma bunlara ozenerek islamik tekkeler ulusculugun fidanhgi oluyorlar. Bu nedenle dinle hesaplasmadan ulusculugun gelismesini durdurmak miimkiin gorunmuyor, UC;: Biitiin bunlara karsm, Sovyet sisteminde ulusculuk egilimlerinin giic:; kazanmasim, sosyalizmin C;6- ziilduguniin belli olrnasmdan sonraki donemle ili§kilendirmek e~limini ta§lyorum. Sosyalizm ba~mm Q>ziileceginin kesinles-

, mesi, bir giivenlik ve bir yeni ba~ arayt§l icinde, giic;lii bir ulusculuk akrmma donu§uyor.

Son zamanlarda dinselli~n artisim da bu cercevede ele almak imkaru var; son zamanlarda tekelci diinya go~ii, biirokratik yalruzhgi, dunyanm baska yOrelerini de etkisi altma almaya bashyor, Ancak tekelcilik kapitalizm Olc:;iisiinde bile bir ba~ saglarruyor, yalmzhk ve giivensizli~ bir karabasan halinde insanlann i<;ine yerlestiriyor. Kapitalizmin C;iiriidiigii Avrupa'da ilk 9ktl~ zamanki tarihine yazih biimn olumlululdan artik tiimden kaybettigi bir zamanda, Sovyet sosyalizminin C;oziilmesinin verdigi' karamsarhk ic;inde sosyalizmln kurtanci imajma golge dustiigu bir zamanda, din ve ulus, insanm yalruzhgma ve korkulanna care saytbyor.

Ba§3 donuyorum; ger~kten insani bilimlerin en c;ok ihmal ettigi alan ulusla ilgilidir. Bu ihmalin tiimtimin iradi oldugu soylenemez; sorunun kendisinin teoriklestirme cabalarrru cok verimsiz yapan bir c;e§itlili~ ve her pratigin kendine ozgii tekil bir karakteri var, Bunlar, bu topraklarda da kuramlasnrma c;abalanru zorlasnran etken1er olarak duruyorlar. Ancak bu topraklar, diin 01- dugu gibi bugiin de 9)k zengin pratiklere sahiptir.

98

Marx ve Engels'in ulus sozkonusu olunca yogunlulda lrlanda He ilgilenmesi ve Rusya ic;in de Polonya'mn ayn bir yere sahip 01- ~Sl, marksizrn-leninizrrun ulus katalogunu Irlanda ve Polonya lie doldurmustur: halbuki zengin prank ve sorulann daha Do~'da old~gu bugiin daha iyi anlasihyor, Bu ise pratikte oldugu ~dar t~nde de he~an ~erid bir doneme kapllanru aC;lyor. BOyle bir acihrru, Marx m slstemati~ni, gelismenln daha onceki asamalarma tasima plammla tutarh buluyorum.

99

Saptamalar: IX.

iYiMSER MARX

Once. sevgili okuyucumu ve yoldag devrimciyi irkiltecegmi sandignn tezlerimi dillendirmek istiyorum. Bir. Eser Lenin olmasaydi, Marx'm snufh dunyanm iktisat derslennde doktrinler tarh~masl ic,;inde okutulan bir iktisatQ. ve felsefe tarihinin bir dipnotu olarak kalacagim dii~iiniiyorum. Iki: Eser Stalin olmasaydi, Lenin'in devriminin ayru donemlerde Avrupa'da patlayan, heyecan yaratan, sonra da batan, ~imdi pek habrlanmayan baskaldinlann birisi olarak tarihe g~ saruyorum. Bu iki tezi birl~tirerek bir iie,;iinctisiinu yazabiliyorum; Lenin'in eserini kahci ya~ pan Stalin'dir ve Marx'i yasatan da Lenin oluyor.

Sovyetler Birligi'nde Sovyet marksizmin:den Stalin pratigi ve du~iincesini temizleme cabalan, eninde sonunda Sovyet marksizminin c,;Okii~iine ve kapitalist restorasyona yol aQ.yor. Bunu, ~~lrttCl oldugu iQ_n son derece dii~iindiiriicii bir goz1em saymak gerektigini dii~iiniiyorum; buradan baskalan c,;tklyor. Yirmind yUzyI1m tam basr, bir "Avrupa" marksizmi yaratma donemi oldu ve sonunda, bir A vrupa "leninizmi'' yaratma yollan araruyor. Leninizrn, Rusya marksizmidir; marksizmi basanya goturen Rusya marksizmi oluyor.

Diinyada Rusya marksizminden baska hicbir rnarksist ogreti ya da akirn basanya ulasarruyor; bundan sonraki acihmlarm c,;1- kI§ noktasmm bu basanda oldugundan hie kusku duymuyorum. Yirminci yuzyilm basmda, Marx'm dii§uncesinde devrimden donii§ noktasrm bir kahci sistem haline getinneyi amae,;hyor ve devrimi, Marx'tan cikaran bir marksizmde karar klhyor. ~imdi Avrupa leninizmi, Ekim Devrimi'nin bir hata oldugu ve Lenin'in hizh bir bicimde devrimden dondiigu yargisma dayandmlmak isteniyor. A vrupa leninizmi, Rusya marksizmini tarihten kazuna cabastdrr.

101

Bazi kii~k bilgileri hanrlatmak ve eklemek durumundayim.

Bir. Capital, yazlldlgl dilin dismda ilk kez Rusc;aya ~vrildi. Eger Rusya'da Marx'm adma bir devrim yapilmarrus olsaydt, bu ilk ceviriyt onemsememek miimkiin olabilirdi; arnk dii§iinsel planda, onemsiz oldugunu ileri siirmeyi miimkiin gonniiyorum. Iki: Despotik Rusya bir sansiir iilkesidir ve ilginc;tir, sansiir kurulu, Capital'in yayrmlanmasi i~jn olumlu biT rapor veriyor. Tekrar etmek durumundayrm; Rusya'da Capital, duzen a~tsmdan ~rars1z sa)'lldlgt ve )'lklCl bulunmadigi iQn basdabiJiyor. U~:Baikalanyla birlikte "revizyonist" Bernstein, Capital'in, "i§Q_ snufrrun incili" oldugunu soylemesine karsihk, Rusya'da ilk onceleri, Capital liberal burjuvazinin el kitabt cia oluyor."Legal rnarksizm", Rusya kaynakhdmuniversitelerde, liberal profesorlerin .;ogu, Capital'i okuyarak marksist oluyorlar. TuganBaranovskiy, Kondratiyev tiiriinden Bah iktisadmm krizler teorisinde en onemli isimleri, Rusya'dan Qklyor ve Tugan ve Pyott Struve, legal marksist okulu kuruyorlar.C') DOrt: Rusya'da, san. sur kisa bir zaman sonra, Capital hakkmdaki goru§iinii degi§ti~ riyor; polis, diizene kal'§l, genclerm Marx'i okuduklanm ve kendilerini marksist saydiklanm rapor ediyor, Sansiiriin, Capital'i tehlikeli bulmasi, tehlikeli sayilanlann kendilerini marksist say~ malanndan soma ortaya QkIyor.

Bazi sonuclar ve buna dayab .;oziimleme denemelerinden once bir bilgi daha ekleyebilirim; Bulgaristan'da Korniinist Partisi'nden kovulmus ve sosyalizm kar§lthgmdan kusku duyulmarnasi gereken simdiki Devlet Baskam [elev de kendisini, bir "marksist filozof" saytyor. Buradan soru biciminde bir sonuc ~lka~ rlyorum: Capital'in despotik Rusya duzeni aosmdan yikict degil yararh olduguna hiikmeden Rusya sansur kurulu veya kendisini marksist sayan kapitalist yolcu Bulgar Devlet Baskaru Jelev, tii~ muyle haksiz rrudirlar? BOyle bir soruyu ortaya koymadan mark-

(It) Lenin, Pyotr Struve'nin 'ievresinde yeti§iyori biitiin yasarmn» politik platformda aynsma sureci ya da siirec;leri olarak dli~iinmek gerekiyor. Rusya'da kapitalizmin gelismesini inceleyen c;ah§masl, \Ok bliyiik ol~ 'iiide, Struve'nin etkisindedir.

102

sist ?ii~~ncenin geli~tirilebilecegine inanarmyorum,

$t~~l bu sorulu sonuctan bazr ~ziimleme denemelerine geemek isnyorum,

Bir: Bilim yolunda, tarik-i ilm, olgunlasma He iradenin zayiflamasi .arasmda. bir i1i§ki kurmak gerektigini du§unuyorurn. En uctan ifade edileoek olursa, bilim adarmmn anlamada miikemrnellesen aklmm, anlanun objesine miidahale iradesini zayiflatttg~m ile~. siire~~liyorum. Bu her biiyiik bilim adanu idn geeerltdir: politika, gu~ toplayip iktidar yapma eylemi ve sanan olarak tammlandigmda, biiyiik bilim adamlanntn pek ~o~nun politika dl§t kah§l?rt~ ~ .ili§ki He aoklarnarun rrurmkun olacagmr samy?ru~, Buyuk bt1~~ adamlan eylemsiz1i~ dogru yol ahyorlar; ~l.nstem ve cevresnun, atom bornbasmm kullarulmasmi onlemek 19n ~~lam11 bir eylemlilik gostennemeleri de bunu kamthyor.

.. Bth~. adarn~~n, ~rihin biiyiik bir yiikseli§iyle, devrimler yukselistir, politika tie ilgili olmaya basladiklan halde, bunda k_ahCl olalTUyor.~r; bu da, anlamanm, eylemliligi zayiflatan etkislyle aC;lk1anabilir. En aztndan boyle du§iiniiyorum .

Bu aodan bakJldtgmda, iitopyacllan kapitalizrru anlamamakla ~e ~ep elestirmekle filozoflann hep tarihi yorumladtklan ve deg:litinneye cahsmalan gerekngt onennelerini, felsefi planda, tutarl,l. bulm~y~m. ~~~~ma~, ~egi~~nne iradesini zayiflanyor,

tkt,. ~u, .. tumuyle bu~n buyuk bilim adamlan iC;in gecerlidir, Marx J~m ozel olara~ ~~!enecekler var; Marx gelisme c;izgisinde ~lgunluga tutkulu gorunuyor. Marx'a gore gelisme ne kadar Hen olursa, da~ yeni ~e "iyi" diizene 0 kadar c;ok yakla§tlml§ olun~yor. Bu pohtik mudahale alarunda siirekli bir erteleme mekamzmasim yaratmasmm yamnda, zaman zaman, her tiirlii geli§~nin kend~ ba~lna "iyi" ve olumlu oldugu sonucuna da yol acabiliyor. Gehiffil~ ve uygarhk ~izgisinde ilerlemis uluslann (It) ulu~ugunun model ahnmasi ve Giircii kokenl] Stalin'in gide-

. .<'" UygarhI<. 9zgisinde ilerlem~ olmanm kolay kolay tammlanabilece-

!!ittt saruruyorum. Bir ot..lit gerekiyor; Marx'ta arttl<. deger yaratan eyIem ve ~ olaraI<. emek-sermaye -;;eli§kisini htzlanchran her geli§me "Her1eme oluyor ve olwnlu saythyor, au ol~ nedeniyledir ki, Rusya tarihin~ de aydmJanmao despot, Velikiy Pyotr, Biiyiik Petro Marx'In tarumma

gOre, ilerici bir konuma oturuyor. r

103

rek Rus ulusculugunu Sovyet enternasyonalizminin yerine koymasi, Marx'm dii§iineesinin tiimiiyle dismda sayrlmarnahdir, Olgunluga ve gelismeye tutuklugun bir sonueu olarak ortaya <;1- kabiliyor.

OC;: Biitiin bilimsel sureder, bir tedriciligi ic;erir; Marx'm devrimIerln kaQ.nIlmazhgml anlatan Capital'i de, felsefi planda ve ka91U1maz olarak, tedriciligi <;agn§bnyor.

Ondokuzuncu yiizytlda Rusya'da sansiir kurulunu ve yinninci yiizytlda kendisini "marksist filozof" sayan Bulgar [elev'i rahatlatan mekanizmalann burada yattlgml samyorum. Buna ek1eyecegim iki nokta daha var.

Bir: Marx'm politik yasarrunm ilk bOliimii utcpyaci sosyalistlerle miicadele He geciyor, Bir politikao olarak bu miicadeleye mahkumdur; <;iinkii Marx, Engels He birlikte sosyal miicadele sahnesinde rol almak istOOigi zamanda, hakim olanlar iitopyaCl sosyaIistlerdir. Marx. bunlarla miicadele etmek zorundadir ve sosyalizmi egemen bir bidmde iitopyaCllar temsil ettigi ve Marx kendisini bunlardan aymnakgeregini duydugu i<;in, hazlrladlgl Manifesto'ya "sosyalist" degil, "korrumist" adrm veriyor.

Marx, bunlarm iitopyalanmn yanh§hgmt gostennekten daha cok utopya kurrnarun yanll§hgml ilert siiruyor, Giderek Marx, iitopya kurmayi, sosyal miicadelenin bir "gunahi" haline getirebiliyor.

lki: Marx, politik yasarrunm ikinci bOliimiinii, yalmzhkla ge<;irdigi yillann dismda, orgiitlii devrim taraftarlanyla miicadeleye aymyor. Blanqui, Marx'm yasarrunda orgiitlii devrim du§uncesinin ya da ekoliiniin temsildsi saydabilir; Marx, oJgun donemini, Blanqui'yi ve ekoliinii <;iiriitmeye aymyor.

C:;ubugu tersine bukuyor; Marx'a gore, yeni duzeni <;izmeye ve zamamna bakilmaksizm hep po1itik olarak orgiitlenerek iktidan almaya cahsmak, <;ahk kasla bakilan iki egilim oluyor.

Butun bunlar bilimselligin dogal sonucudur, Ancak yine de §u seruyu sormak gerekiyor: Marx, bilfmselligi buldugu icin mi yeni diizeni Q.zmeye ve politik orgiitlenmeyi hep giindernde tutmaya cank kasla baku ve yoksa, bunlan olumsuzladigi i.?n ~ bilimselligi tumiiyle onplana okardi? Burada, bunu da, onemli

104

bir soru olarak kaydetmekle yetiniyorum.

Devam etmeden once, model ya da teori He ilgiJi bir saptama yapmak durumundayun; Marx'm sistemi, model kurma aQ.sJndan, kapahdir. Anlasilmasuu kolayla§tlrmak i<;in, giinliik dille, "otarsik" oldugu sOylenebilir; kendi kendisine yetebilen bir sistemi var. Sistemin i§le~~si i~jn d10tan bir miidahale &_erekmiyor ve bu nedenle de, yeru duzeru tasarlamak veya her an iktidan almaya hazir politik orgiitlenmelere yonelmek, pek de onemli olmu-

yor. ,

Teorinin kapahhgmda, zorunluluk-ozgiirliik ili§kisi son derece onemli bir yete sahip goriiniiyor. Bilimsellik, kacmilmazhk v~. zor_unluluk demektir; ozgiirliik, bunun diger yUzii oluyor. ~ru tasarlamak ve iktidan politik miidahale He almak, ozgiiriuk~r; bu zorunluluktan, kaQOtlmaz bit bic;imde, .;duyor.

Ozgiirliigun, zorun1uluktan kaQmlmaz olarak ~d(J§l, bireye ve bireylerin kurabilecekleri orgiitlere bir irade alam birakiyor mu; bu soruyu da marksist felsefenin en onemli problemlerinden b~riSi olarak goruyorum, Felsefi an1amda <;6ziilmii, oldugunu hJ'; sanouyorum, ben de §u anda herhangi bir <;6ziim onerecek durumda degilim. Ancak ¢ziiImemi§ bir felsefi problemdir ve bunu formiile edebilmeyi de onemsiyorum.

Felsefi planda <;oziilmeyen sorunu pratik ve politik alanda, irdelemek miimkiindiir: Yinninci yuzyilm basmda Alman Bernstein, kapita1izmin gelismesinin, A1manya'da ve Avrupa'da iJ.;i s~~uhnda zorunlu olarak devrim iradesine yol a<;madt~ru Hen suruyor ve admi koyarak bunun Marx'm dusuncestrun revizyonu oldugunu yaztyor. Bemstein'e tepki, "revizyon" sozciig:iiniin bir da~ ~lumlu. an1amda kullarulmasim onltiyor. ('I) Bernstein, kapitalizmin gelismesmm, geli§mi§ kapitalist iilkeler i§<;i sirufinda devrim iradesini ortadan kaldrrdignu ekliyor.

"Ne Yapmah?" Ashnda Bemstein'e kar§ldtr. Burada Lenin'in izledigi politik yontem uzerinde durmak zorunlulugunu goruyorum. Bernstein, tekrarhyorum, kapitalist alt yaptrun i~Q smi-

(,'") "Revizyon", yenileme anlamma geliyor. Zaman zaman fabrikalar, otomobiller, "revizyona" tabi tutuluyorlar. J§Jemeyen ve uyum g6stermeyen parcalar degi~iriliyor.

105

fmda devrim bilindni ve aym anlama gelmek ilzere, ?zg~rliig~nii, yaratmadlgtnt i1eri siiriiyor. Tekrarhyorum, ~~rx ~n sisterruni kapah yapan noktalardan birisi budu~;.ko~~m bilinci ya~ttyor. Konum, kapitalist diizene mudahale btlincini yaratmlyor, Bern-

stein, bunu iddia ediyor., ., ,

Buna karsm ~u yaptlabilir; konumun, bilinci yaratttgmda ve

yaratacagtnda rsrar edilebilir. Leni~, ~,li~ bun.u ,yapnuyor ve ~unu

fonntile ediyor: Bilin<;, disardan goturulmehdlr. . -

SOylenecekler var: Marx'm dUliiince sistenu aQsl~an Lenin'in yaphgtmn cok biiyiik bir yenilik old.ug~ndan, ~<; kusku duyulmamast gerekiyor. Lenin, Marx'm teorik slstemtntn kapilarmi aQyor ve kimin taraftndan ve nasil yaptlacag~ ild~~ d~e onemli olmak uzere, i~i stntfma dtizen ve devnm bilincinm di-

§mdan gotiiriilmesi geregini onplana ~yo~. .'

. ~imdi §unu yazabilirim: Marx'm du~uncestnde ~mdlye ka-

dar yapdan en buyiik "revizyon". bud~r. Simd~y~. kad~r yaptlanlar i<;inde bundan daha biiyiik bir ~V1~on du§unemtyo~m ve Marx'i ya,atan ve bugiine kadar gebrentn de bu olduguna maru-

YO~~~yeceklerim var: Bu, bir politik ¢zUm~~r.: H-:_niiz Marx'm dii~iincesinde saptadlgtm felsefi problem <;ozulmu~ olrnaktan

uzak duruyor. . , .. lend'

Fakat pratik ve poUtik c;Oziim~: zaman l?~de, guC; l~

bazi geU~melere daha i~aret edebiliyorutn- ,Blr. ~~rx a?ma bir duzen kurulmu~tur. Lenin, devrimini Marx 10 du~uncesme baghyor; bunun c;ok buyiik bir hak tarnrhk oldugunu yazrnak geregini duyuyorum. Stalin, bu diizeni, NEP ~kurundan ~kany?~. Yetmi~ ytl sonra ise bu duzen ytklhyor; arnk reel sosy~hzm billniyor. Sovyet deneyimi, neyin sosyalizm oldugu ve ne>:,n olmadigl konusunda bi.iyiik bir miras btr?kty~>r; art~k, sosyahzm tasanSIn! biiyiik bir dddiyet ve aynnn de .;~z~1o .day~.aklan mevcuttur. DolaytSlyla Marx'm yeni dnzeru ';lZmeyt sansur eden not-

Ian daha az ~r1i oluyor. . . . ..

lki: Tekelcilik, birey acisrndan, kapltahzmden Q>k farkb bir tti-

rii meydana getiriyor. Rekabe~ kapital~.n, .bailan81~ ~~. smda ve aydmlanma <;attna kadar, msam biiytiten ve kit1lik ka-

106

•

zandlran bir yam oldugukabul edilmelidir; tekelsi diizen, insaru,

ku.;Uk insan yaptyor. Insarun iradesini tiimiiyle eziyor; insam insan yapmak i<;in sl4;rama zorunlu oluyor. Devrim,. insarun SIQ'lmasidir; devrim,. yapam da devrimcilestiren bir SU~ olarak ele

ahnmahdtr. •

, sOvyet devriminin c;iiriimesi, devrimin yeni a1anla~ ve kanal- ' larda kendisini siirdurememesinden kaynaklamyor.

OoJayislyla devrim, iktidanri. aradan olmaktan· ~Icarak, balh bqJna yeni dtlzenle birlikte ve bundan aynJmayan bir amac; haline geliyor,

Bu ikind noktamn bir sonucu var; her yeni diizenin gf91\ifinin dogum izlerini tailyacatJ dUfiincesi,. Newtonian siireklili. gin, toplurn ya~arlllna aktanlmasmdan ibaret g6liiniiyor. Bilim hep siireklilikten yanadJr; devrim, do~m izlerini silme ic;in de onemli melcanizmalar taflYor.

Bu sonucun bir uzannsiru yazabiliyorum; Marx, dunya devnmi dUli.incesini, iki Fransa devriminden 4;Jkanyor. Bunlardan birisi 1192 Devrimidir, lnzla ve Napolyon saV8fJanyla bir diinya devrimine donuluyor. tkincisi, 48 Devrimidir; derhal bir Avrupa Devrimi oluyor. "Avrupa" ondokuzuncu yiizythn ortalannda diinya'dtr; Marx'lQ diinya devrimi kavranu, ekonomik olmaktan Once siyasal bir geliJtinnedir.

FransaDevrimi, diinya devrimioJabilmek ir;in Napolyon sava§lanm Yilflyor. Rusya Devrimi, bir dunya devrimi olabilrnek ic;in, bir dtmya savapna yanelmiyor; tkinci Diinja. Savall ve eski diizenlerin konforontasyonu 89smdan, bulaf.k btr savat niteligi gOsteriyor.

Bugiin geU§mio diinya, dunyamn daha az geli§mit yfu'eleri ~smdan, daha ~ok devrime muhtacar, tnsanbgtn, ~. Idrliliti veya niikleer patlamalara ya da ozon tabakalanmn delinmesi nedeniyle degiJ, devrimsizlik nedenfyle sona erme tehlikesiyle lw11 kalllya oldugunu du§Un:me etilirnindeyim. Her gUn insarun insanbg.ndan 9ktl1 kar§tsmda niikleer pat1amalann yok edict etkisini onemsememek gerektigini diiliinuyorurn.

Ancak diinyarun gelijlIlif yarelerinde devrim oansml yiiksek g6remiyorum Daha az gelqmi" ~lifkileri c;ogallIUj ve ya-

107

(

)'lImIt, toprakla~a de~m ihtimali . .;ok . dam. ~k gorllniiyor; bunun, diter y()relen zorlamast imkan dahilindedlr.

Falcat eski diizenin izlen, daha az gelifInit topraklarda daha fazla olmak durumundadtr. Sovyet deneyimi, buna teslim olmanm, Sonunda soayalizmin ortadan kalkmasl anlamma geldi~ni gOsteriyor. Bu nedenle tam diyalektik bir durum ortaya Qklyor; daha az ge1ijmi, topraldarda daha ileri sosyalizmi kurma bir zorunluluk olarak duruyor. Bu ise devrimd yOntemin derin1i~yle ilgilidir.

Bu ktsa ancak ~n ince1emeyi bit!nnek istiyorum..Kapitaliz~i restore eden reel sosyalist omeklerin sa~Al biiyiik derslerIe birlikte Marx'm dii$iincesinin terne11eri.nin c;ok saj;1am. bir bi- 9Jnde ve ayakta durdupn_u ileri siirebilecek durumdayun.

Bir: Sovyet deneyimi, sosyalizmin iKi suufuun dUzeni olduAunu pratik olarak bir kez daha gOsterdi. Marx'm diqunce sisteminde sosyalizm fie 119 suuftmn Ozdetligi pratik deAil teorik bir durumdur. Marx'm sosyaJizmin i19 slnmnan diizeni oldugunu ileri surduAi\ zamanda, bunun ikna edid karutlan ve pratigi mevcut bulunmuyordu; Sovyet sosyalizm!, bunu ~tillmez blr bil;imde karutlanu,bt. Kapitalist restoraayona, sonuna kadar, Sovyet iKi Slnln kartl ¢ayor; eAer B8VUnduAU, yalruzca etitlik ve merlcezi planlama ise, bu bilindnin derinletememesind Ueri ge1iyor. Sovyet devriminin siirekli olarak yeni alanlar ve kanaDarda dermIetmemesi, Bab Avrupa'da "cephe" politikaJanrun ve geri ulke1erde kapitalist olmayan yolun, sosyalizmin temel po1iti~anrun yerini aimasl, bart§. ve demokras~ progra~ devrimd sosyaUzm . konaAlna misafir olarak gelip ev sahibini kovmaSl, So~ iKi suuftrun daha ileri bir sosyaliztne sahip ¢ana)'1§uun nedenleri arasmdadtr. Ancak ozQnde sosyalizmin iKi SIIlUt ddzeN oldugunu g&terebl1mittir. Bu, Marx'm diitiincesinin en Iemelinden ve en silinmez bit biQmde do~ anlamma geli-

yorim: Emek siiregeri belirleyiddir. Eninde 8Onunda, Tdrldye'de ve diinyada btltiin kaygllar, kaynaldanm emek silreQerinde .~lUyor. Emek siirederinde bulmasa, bu kadar Amerikan askerinin .' Arap Q1Derine ytlJlmasl dilfiin4lebilir mi; sUrec;, belirIeyid1igi~

ni koruyor. .

04;:. Tarihin. ~toru, suuf mdcadelesi olmaya devamediyor. SImi rnucadeleslru kOrelbnJm.in bdtiin gelifMii ve geli§ll'lelnif illke politikalanrun odaAmi olu,tunnaSl, yalruzca ve yaJmzca, roo-

torun ioledigini gOsleriyor. . • .

Marx'm diitiincesinin (i~ temeH buradadJr. O~ temel sapasaglam duruyor. Son bir nokta var; Lenin, Marx'm diitiincesini, lea- 9m1mazt omya ~karan bit teorik yaps oIarak tarumbyor. Dop-u_ dur; biHmsellik hep kaonllmazt bulup ortaya t;lkarma)'l anlabyor. Fakat bunun yamnda bir 6nemli 9~ipret etme gereAfni duyuyorumj biitiin ldasik iktisa~lar lcOt1imsen:Iirler. AzaJan verimler yasasana nufus arb,ml uygulayarak insanhgtn fe1aket dolu sonunu haber veriyorlar; bu nedenJe, klasik iktisatc;llann hepsine birden ftoom agwl· dilfiiniirler demekte h~ sakmca 00- lunmuyor.

Marx da, s6zdigiin "iyi" anlammda bir ldasik iktisatQd.tr: fa .. ~t hepsinden bir ~ktada aynhyor. Marx'm diiti1ncesi" 8'diimerun ktyamete gOh'irdiigii ve layametin cenneti ~dutu bir yapKbr; krizIer arth~, yer\nenme yalclattyor ve yepyeni, cennet &negi bir diizene bit leapt ~byor. Bu iyimserliktir. Marx,· bUyiik bir iyimserdir ve her devrimd iyimser olmak dununundadlr.

Marx, geQrIite baJcarak ve gUniinii . yaoayarak .d..&ll, ~

i\9sll'ldan biiyi.ik bir iyimserdir. "aU b- ....

Ancak gQ~liller iyimser olabiliyorlar. ~

~ hi(bir ~iik karpsll~a moraUni bo.anayanJar iyim-

aerdirJer.

MoralIi olmak, iyimser olmak, bir yUrek itidir.

Ancak yiirekH olanIar bir yeni diiz.enj d1it1eyebiUyorlar.

Marx, yeN dQzene 8Q1an bit kapsdlr ve Marx'm du,dncesi gO~l1c:tilr. .

Saptamalar. X

HARPVESULH

Bir bilaneo !;llearmakta yarar goruyorum. Za:manhdtr. Amerilean Dl~i~Ieri Bakanltgl si yaset planlama dairesi yaneticilerlnden Francis Fukuyama'run SovyetJer BirUgfnde sosyalizmin c;oZ1ilii§uyie birlikte ·tarihin sona erdigini ilan ettigi bir zamanda, kisa bir zaman arah~ ic;inde, Amerika Birl~k Devletleri'nin lrak He bir savap giri§ti~i bir tarih kesitinde bi~ya ihtiyac; duyuyorum. $u soru ortadadrr: Ne getirdi ve ne gotfirdu? Ekim Devrtminin ne getirip ne gotiirdii!Uniitarb§mak istiyorum.

Sonucu 6nceden yazarak tartismaya ba~layabilirim: Ekim Devrimi, dunyaya yasayabilen bir sosyalizm getirmistir. Sosyalizm, gelmi~tir. KabCI olan budur ve bunun kahci olaeagma inamyorum.

Sovyet sisteminde sosyalizmin C;6zi.ihresi, bir cografyada bir sosyalizm pratiginin sona ermesini anJattyor. Bunu cok onemJi . buImuyorum; aynca,. Sovyet sosyalizminin c;Oziilmesiyle birlikte biiyiik bir kedere kapilanlarm yeteri kadar sosyalist olamadikla-

nru da dii§iiniiyorum. .

Biiyiik Fransiz Devrimi, cumhuriyeti getirdi ve Fransa'da. cumhuriyet pek 9Jk kez tmperatorluga donii§tUriiJdu. Fransiz Devrimini bir' diinya savasma donii§tUren ve diinya devrimi haline getiren Napolyon'un kendisi imparatorlugunu nan etmedi mi? vegeni, 1848 Ihtilali He cumhurbaskaru olan traji-komik Sonapart'm kendisi de, imparatorlugunu iJan etmekten geri kalmadi, Cumhuriyet, hep geriye qonii§leri ya~l ve bugUn terne! sistemdir.

"Dfinya t~leriBirle§iniz": Bir teorik Sir ta§lyor. Sosyalizmin bir diinya sistemi olmakzorunlulugunu dile getiriyor. Ancak bir noktayt israrla belirtmek istiyorum. Marx'tn biiyiik dehasi ve en-

111

tellektueUzmi, daha t;ok teorik olmasmda yabyor ve teorisini 9)k biiytik ol~de Fransiz Devriminden t;lkanyor. ·Napolyon Bonaparte, Fransa Devrlminin bir dunya devrimi olmak zorunlul~tunu gOrUyOr ve 0 saralarda Amerika bir kenara blrak1h~: dunya sayilan bit co~afyada devrimsavanm a9yor. Bu, pratiktir,

KOmunist Manifesto, 1848 Devrimlerinden. lit; hafta bdar once baskiya veriliyor; "DUnyarun t§c;ileri Bir.l~iniz" .~ 1848 ~: rimleri, tarihin ya~]gt ilk ve heniiz sonuncu dunya·. devnnu zindridir. Marx, it;inde. marksistlerin pek yer almadtgt 1848 Devrimlerinin sosyaUst rengini hep kiit;iimsuyor. Mavi ka~l de To: guaville ise bunlann baskin ol~de sosyalist olduguna I~ret ediyor: Marx'tan daha cok de Tocgueville'e bttlma etilimindeyim. SosyaJist diinya devrimi provasidir, basbnhyor. _ . .

Ekim Devrimi, devrim sava§1nl yapanuyor ve dunya deVrlrru olarruyor, Daha sonra ve gedkmi, oJarak gelen diinya savarp, bulallk bit ton tallyor; sosyalizm, kapitalizm ile ittifak yaparak, kapitaUzmi ,iddet yoluyla korumak isteyen Hitler giit;lerine kar§! 'sava,mak zorunda kahyor, Bunu izleyen Soguk Sava, da bula,tknr; net bir cephe ka~tla,brmasl yerine kemirici ve yokedici

bir miicadele olarak realize.ediliyor. . .

Gerlye bakIldl~da Ekim Devriminin Kendi diinya ve devnm savastm yapamanul olmasim, sonunda C;oziilmes.ini~. en Oneroli nedeni olarak gorme egilimini ~yorum. <;eh§kisl yayd~11, zengin, ancak proletarya ac;lsmdan giic;sUz bir Olkede realize edilmesi, devrimci diinya savasim yapamamasl sonucunu dogu-

ruyor. .. ..

BOyle bir durumun zorunlu fiyatlan var; burada ~d~ ~~ne deginebiliyorum. Birincisi, demokratizmdir; sosyalizmin If;me giriyor. Sosyalizme yabanci olmasi bir yana bir anl~~ d~mo~rasi, sosyalizmi ortadan kaldlrma demek oluyor. Gln~, Hitler'tn boy gOstennesi ve "cephe" programmm siiriinerek bir yer tutma-

ya c:all~Slyla birlikte bashyor, . .

lki nokta var; bir devlet durumu olarak demokrasl de karar al-

ma siirec;lerine kabhml birbirinden ayirmak zorunludur. Aym s6zdijiin kullamlmasibir kan~kh~ yol a<;1yor, bir devlet durumu olarak demokrasi ile sosyalizmi birbiriyle bagdqbrmak

112

miimkiin olamaz. Demokrasi, enindesonunda t;Ok suuth bir duzenin kabulii anlamma geliyor; "cephe" progranu ile birlikte orta-

ya c:llO§l bu nedenledir. .

Yillar sonra demokrasi ile sosyalizmin yanyana getirilmesi ve bunun taI't1fDlaslZ kabul edilir gOriinmesine bakmamak gerek; ilk t;lkt~mda, hem Sovyet1er Birligi Komunist Partisive hem de Komintem ic;inde' biiyiik tepkilerin kaynag.dlf; bun.u'tt sosyaliZmden vazgec;mek oldugu netlilde ileri siiriiliiyor. Sosyalizmden vazg~ktir; birtakun Marx-Lenin dtllsOZ oyunlanyla iistii Ortiilmek isteniyor.("') Demokrasi programmm, bir devrimci dunya savqtm onleyebilmek gerek<;esiyle,sosyalizmin yanma gelmesi, eninde sonunda sosyalizniin it;ini bo"lbna anlarruna gell-

yor, .

lkinei fiyat ban, politikasmda ortaya <:doyor; daha <;ok Hitler'in tecaviizii ve Amerilca'm atom bombasma sahip olmass, ban§ politikaslm zorluyor. tkind Diinya Savql'nda yirrni milyon insarum kaybetmi~ Sovyet Ulkesi, barll politikasuu, sosyalist anavatam korumak. i<;in diinyanm biitiin sosyalistlerine kaloyor.

Bu kakmamn sonunda iki biiyiik ve derin distortion ya§8IUyor; bunlardan birineisi, ban§ poIitikasmm zorunlu olarak heraberinde tqIdttl pasifizmdir. BanKl, dogal~lk ve ka9,mlmazhkla, ¥iddet kullarurrum kmayan insan olarak ortaya 9kIyor; bu, te- . orik planda devrim yolunu reddetmekle ozdettir. . .

lkind bozulmanm daha onemli oldu~nu dUliinuyorum; iistelik demokrathk He birlikte c:ogal1yor. Sosyalizmin yaruna demqkrasi He bans programlanm da koymak, "demokrat" ve "banKl" insanlan bulup cikarmak ve one siirmekle gerc;eklefi,yor. Bu, anla~yor; yalruz Sovyet manbgmm ve demokrasi He ban~

(It) Bug\i.n Sovyetler Birli~'nde guc;lenen ve Garbac;ov'u yeni donii~ re zorlayan"Sayuz" politik pIatformu, demokratlan, vatan hainligi ile Ozdet tutuyor. Bunlar, "Sayuz" akmu sosyalizm.Lden ve St:alin'den ·etkilenmekle birlikte, daha c;ok Slav nativistleri. ve Batt ile Ainerikan kaqltlan oluyorlar.

Sovyetler Birligi'ndeki her "demokrat" ki§inin bir Amerikan i~bir1ikc;isi oldugu deterlendinnesine kanhyorum, Ancak bu akim, leninizmin sOrdiirildlsfi bir nitelik ta§1I1l1yor.

·113

programlanm ge~ekl~tirmenin aracr olarak sec;ilen "cephe" orgiitlerinin ortaya <;tkardl~ bir durum var, "Demo~r~t" ve ban~t" son derece ovgiiye deger ve .;ok zaman da sosyahst de aym planda ve zaman zaman cia sosyalizm 'miicadelesi yapantn onunde bir . yere <;lkarbhyor. Sosyalist, kendinden daha onemli sayilan "demokrat" ve "ban~t" kimliklere ahsmak zorunda btrakthyor.

Bu durumun son derece biiyiik sakmcalar tajlyan bir ideolojik ve miicadele bulamkhgt yarattlgt kabul edihrtelidir; ba§ka Ulkelerin durumu Turkiye'den farkh saytlmamahdlr. Bani demeklerit\de,("') hukukC;U kumJu~]annda, doktor ya da niikleer orgiitlerde, pismk, <;lkaro urkek, ag'lT ve kalpazan, piyasaya siiriiltiyor ve bu nedenle miicadele hep kesikli kahyor. <;ii~~ii bu~l~r, bir sure adlanm duyurduktan ve birkac yurtdl!,il gezrsme glttikten, kendi i~lerinde yetersizliklerini buradaki primlerlyl,e orttii~ten sonra kO~lenne c;ekiliyorlar; yeni kupklar, hem sosyal mucadelenin bogucu omekleriyle i<;lerinden umutsuzlugu y~yor-

. lar ve hem de her yeni mucadele basmda bOylesine plstnk, ~karat ki~iliksiz "demokrat" veya "ban~" avma du~tiyorlar.

Sovyet sisteminin <;oziilii~iiyle birlikte bu tilr kalpazanlann . <;o~nun sandalyelerinin sallanmasi, havalannm almmasi, son derece sevindiriddir. Bunu, .;oziilmenin getirdigi olumluluklardan biris! olarak sayma egilimindeyim. Bunlann <;ogu, devlet or-

guru haline geliyor. ( ..... ) Bir yerl~me sureci ya~myor. . ..

O<;i.indi fiyat, konsumlrizmde goriiliiyor;,sosyalizm, bir dunya savasrru ger<;ekl~tiremeyince, digcr sistemin kahplanm ve ,en basta konsumlrizmini kabul etmek zorunda kahyor. Moskova da Me Donald sandviccisi oniinde saatlerce kuyruk oJmak, daha once naylon corap i<;in vucudunu vermek; biitiin bunlar sistemler·arasl'bir sava§tn olmamasmdan do!hlyor.

(_ )Genet eg:i1imler iizerinde. duruyoruz. Dolayiayla bu demekl~ i<;inde kallCl mucadele verenler oldu~unu da biliyorum. Bans Deme8~. Cenel , 8a§kam Mahmut Dikerde~'i bunlann arasmda ve ba§mda gtlruyOnlZ. CIA'den para aldlgt aQklanan Korotic;'e aC;lk mektubu, bir sempozyumda, Garbac;ov'un' dunya sosyalist sistemlni dczarme etmesini kmamasml son

derece onemli buluyorum. .

(1M) Biiroya gelen dergi1erin birisinde ~yle bir derneg:in gene~ ~§kanl. nm televizyona c;tkhgt sevin~le nan echhyordu. Inanmayenlar lQ.n ekran

fotograft basllml§tl; utandim, .

114

Burada bir parantez acmak istiyonun; konsumirizm, Sovyet sosyaliz~i~ ~ozii1ii~iinde, samldl~dan <;ok daha onemli bit yere sahiptir, Jdanov'un "iki kamp" gorii§.u ve Sovyetler'i Bab'ya kapama cabalan gec;geliyor ve sadece [danov'un ya~na maloluyor, Bu, ayn. Ancak ileri sosyalizmin konsummzme bir ¢zdm bul~d~n ~~rulabil~ini sanrruyorum; burada da ipucutru, devnmaler 1<;10, Dogu nun dervi§ geleneginden ve geniI yt~r i9n ~e ~sl~m'tn soful~gundan I ~lkarmayt miimkii~ gOriiyorum. Dervis 9Zg1Si. olmasa bile Islam In sofulugu yalmzca ipucu olarak kalrmyor ve gen;ekten de u<; bir modeli yansmyor: hastabkh tipl~re ro1 ac;Jyor, Fakat burasi da. ayni onemli olan lslam'm konsu-

nzmm sakmcalanru gonnii~ olmasidir. .

Bilim,!lJ sagh~h~ geli~tir~ b~r anti-konsumirist akirru i~ine almadlg~ surece hi~blf sosyalizmin ya~yabilecegini sannuyonun. Sosyahst devrimdler bugunden anti-konsumirist ideoloji ve yOn-

tem1er iizerinde ~all~mak durumundalar. "

Parantezi kapadiktan sonra temel tartrsrnaya dOnuyorunl' dunyasavasr eksikligi ve bu eksikligin ortaya <;tkarrug. fiyatlar~ bakrldigmda Sovyet sosyalizminin dogrnaml' olmasiru tercih edecekler ortaya c;Jkabilir. Varhklan biliniyor. Ben bunlardan de~.lim; .. iistelik bOrJ,e bakmanm akli bir yaklaam oldugunu da du~unmuyorum. Bilim temel egilim He bunu diizelten egilimlerin

birlikte yazirrudtr. ..

SosyaJizm temel egilimdir. Bunlar, kaT!,il ve bilimsel anlamda diizelten egilimler oluyorJar .. Eger bunlar temel egilim olabilseydi~ ~istemin yasamasi basmdan tmkansizlasirdi: Sovyet sosyalizrruru, ~~ olumsuzlayan ka~J egilimlerle birlikte ele almak gerekiYOt. BOyle baktldlg1nda sosyalizmin ne kadar zorunlu ve kac;mllmaz oldugu ve nasil gii<;Jii bir topraga dii~tiigu daha eok belli oluyor: Bunlara karsm ve bunlarla birlikte ya~lyori 1917-1987 ara-

smdaki yetrnis y11 bir ya~m siiresidir. '

B~~k Franstz Devrimi, bir dunya savasiru zorladn EIdm Devrimt.bundan geri kaldt, Ancak Franslz Devrimi restorasyonunu Q>k daha erken yasadi, bunakarsihk, Ekim Devrimi ile kuruIan ~osyalizm surekli olarak idnden kemirilmeyle kaT!,it ~lya

geldi ve soz uygunsa, siirekli olarak geriledi. .

115

BOyle bir tabloda,sosyalist olmayan ve sosyalizme zorlanan iilke1er aQ.S1Odan Ekim Devriminin yararlan ne o.labilirdi; bu sorunun incelenmesini ii~ bashk altmda toplamak Istiyorum, Bunlardan iIId model olmasidm Sovyet sosyalizminin hem dar ve hem de geni§ anlamda model oldug-undan kU§KU .du~lmamasl gerektig-ini dii!)iiniiyorum. Bir kez klasikler, sosyalizmin ya~yabilir modeliyle ilgili olarak ve biUne;li bit bi<;;imde miimkiin oldugu Kadar az proje biraknlar, ~'m ~to""a~la~~ ~Jll ~tumu

. proje geliljtirmeyi onledi; Engels In. Antt-Diihnng iru tek sistema-

tik .;ab!)ma saymak durumundayrm, . .

Bu saptamarun bir onemli sonucu var; yazma~ I.~tiyoa:um. Sovyet sosyallzminm kitaplanna uygun ohnaalg-l du§UncesI <;ok fazla ciddi goriinmiiyor; ~nkii kitaplarda yazih tablo <;ok net ve beUrgin gorOnmiiyor. Paris Komuntl de her yamyla a~~mast gereken bir kii~k denemedir; bu nedenle ya§08yablhr sosyalizm olarak geriye bir tek Sovyet sosyalizrni kahyor.

Buna eklenecekler de bulunuyor; ya§ayabilen Sovyet sosyalizmi Stalin'in kurdutu sistemdir. <;oziilmeye Kadar bu iddia, bir ole;ude kusku He ele alInabilirdi; ~imdi bOyle ~r ~. gorillinuyor. <;iihku Sovyetler BirUgi'nde daha baska bir sosyahz?, g~ rekc;esiyle baslanlan sureceninde sonunda varolan sosyahznun

yikmuna yol ac;ml§br. ' "

SOyle bir sonuc c;wyor: Var elan sosyalizm Sta1in'i~ kur~utu sistemdir ve bundan onemli ol~iide aynlmak, Sovyet sisteminde, sosyalizmin yikmuru getiriyor. Bu sonucun son derece dii§undiiriicii oldugunu oldugunu kabul ediyorum ve d~§ii~ sured icinde sunlan yazabiliyorum. Bir: Avrupa ~sy~hzlnt.run. ~~;et sosyalizmine itirazr, Stalinist sistemin ic;erdlg-i lj~ddet ll~ llgtl~d.~r. A vrupa marksizmi, Stalinist ~iddeti kabul edemiyor, Iki: Stalin 10 kurdugu sistemi "iyiIe,tirme"~balannm 5?vyet. sosya1iz~r?~ yikmuyla sonuclanmasrru, bir yamyla sosyahzme mane; e~~kl~gl ve diger yaroyla tiimiiyle Sovyet kosullarina ba~lamak eglhmmdeyim. "lyile,tirme" cabalanrun sosyalizmin n:mnbgt i.;inde ~e ilerletici yande aranmadtg-.m dii§unuYOt'um. D.;: lleri sosyalizmin, Stalin'in kurdugu yaplyt korumasi i<;in. bir ned.en gormuyo-rum; ancak, baljlangt<; noktaSl burasidrr.

116

Bu durumda ve modellik konusunda ~ sonuca varabUiyorum; ba,langt.;ta bir model var ve belli heyecam ta§1yor. Hem 81- rufsal ve hem de enteUektiie~ planda yeteri kadar radikal dog-amadl~ i<;in yeni diizende ciiretkar denemelerden uzak kahyor. Yapilan denemeler,Ozellikle Bab'da <;ok yog-un kampanyalarasahne oluyor ve Sovyet ideolojik kurgusu bunlan gOtiis1eyemiyor. 1950 ytllanna gelindiginde model olma bir anlatrida bitiyor ve dig.er anlamda teknolojik plana kaytyor. 1950 ytllannm bapnd.a , atom bombasma sahip olma, sonlanna dotru sputtrlk'i atabilme, ashnda insan ilifldlerindeki dUrgUnlugu gi%lemeye yanyor. 1960 ytllannda Castro-Guevara ikilisinindenemeleri ve Vietnam halkirun yigitlig-i, eksiklig-i gozlerden uzak tutmimm yeni perdeleri

olarak ortaya <;Iklyorlar; bu i,levi. gOriiyorlar.' .

<;Oziilmeye ba~adt~nda, model olma misyonunu tamamlamlJ sayihyor,

lkinci bathk, devrim yolundaki iilkelere yardunJa ilgilidir. Burada sOylenecek §udur; Komintem, tiimuyle bu ama<;la kuruluyor. Ancak ktsa bir zaman i~nde de facto bir pi§manbk· yap.ru.yon ~itli nitelemelerle "cephe" sOzciiguniin telaffuz. edilmesi, bu pi§manhgtn bir ba§Ka bidmde at;lklanmasl oluyor. Bu arada Biiyiik Britanya'daki genel grevi, bir sosyalist devrime do~ii .. tiirme umutlan var; sadece umut ve bir miktar para ile propaganda yardimmda kahyor. Geri tepiyor; On Devrimindeld tutum ise tiimiiyle olumsuzdur. 1920 yillanmn sonlarma gelindiginde, dev-

rimlere yardrm yapmama fiiJi bir politika oluyor. .

Bu <;izginin aynk omekleri, Kizil Ordu'nun tkinci Diinya Sava§1 sonunda, Dogu ve Merkezi Avrupa ii1kelerindeki devrimleri 6nemli ve hattaabarnh ol~de desteklemis olrrasidrr. Bundan sonra ve bunun dismda kalan iilkelerde degn devrimlere yardim, "kardes" partileri devrim yolundan caydirmak bit ge.;erli politika sa)'lbyor.

Ancak bu politika yahn degi1; bunun dismda, biitiin devrimler, yaprldiktan sonra en gents imkanlarla destekleniyor. <;in, Castro Devrimleri, bunlann dismda, Asya ve Afrika'daki bagrmslzhkQ ve demokratik devrimler de, desteldenen ve yqattlan hareketler arasmda yer altyor.

117

C;:oziilme siirecinin en belirgin .;izgilerinden birisi, hem Dogu Avrupa'dan ve hem de ulusal demokratik devrimleri desteklemekten vazgecilmeslnde yanyor, .C;ozUlme siirecinin basmda, Sovyet sistemi, iktidanrun ilk zamanmda bir diinya savasiru goze alamarms olmasma ek olarak, bir diinya sistemi olmaktan vaz-

~iyor. ,

U¢ncii b~hk ise Sovyet sosyalizminin emperyalizrne kar~ konumudur; 1917-1987 ytUan arasmda Sovyet sosyalizminin en belirgin yam, emperyaUzme kaf11 caydmct bit i~ev gonnii$ 01- masidrr, Bu donemde,1920 yillannm basmda Tiirkiye'nin KurtuJu~ Savasi'nda, 1950 yillanmn ortasmda Suvey~'in FransizBriti§ kuvvet1eri tarafmdan i~gal edilmesinde, Vietnam'dak,i savasta, miicadele edenlerin hemen hepsi Sovyet iktidanmn varhgmdan giiven ve rahathk duydular. Bu, Sovyet sosyalizminin en bUyiik yararlanndan birisi olarak hep i§lerUgini gosterdi: 1987 ydtnda politika olarak sona eriyor. 1991 yihnda, Amerika Birl~ik DevletJeri'nin Bag:dat'l bombalamasi sirasmda ise fiilen bitiyor.

Sovyet sosyalizminin ¢ziilmesiyle asllkaytplarm burada aranmasi gerektigini dii§uniiyorum. Emperyalizme karsr caydino ve eninde sonunda durdurucu ve karst koyucu bir biiyiik gii<; olmadan yeni bir sosyalizm denemesinin nasil yasayabileceg:i sorusu, bu <;oziilme ile ve c;Oziilmenin sona erdirdirdigt bu <;izgiyle giindeme geliyor.

C:;oziilme, en onemli sonuclannm birisini Irak'a kar§1 ba~ta Amerika Birlesik Devletleri tum emperyalizmin bomba yag:dlrdl- 8:1 bir zamanda ortaya <;tkanyor. Fakat tam burasi, yaraba bir paradoksla, bir baska ipucunu ve yeni dii~iinme cabalanru zorluyor. Son olarak bunun iizerinde dunnak istiyorum.

Kii¢k Irak, "iistiin teknoloji" ile propaganda edilen basta Amerika, arkasmdan Biiyiik Britanya, Fransa, Misir, Suriye, ba~ ka iilkeler, kendisinin de bu takima almmasi i<;in firsat iizerine ftrsat yaratan Tiirkiye'ye kar~l bir direnc g6sterebiliyor; Washington bile,~imdi bu direncin ii<;-dort ay siirebilecegini a<;aklamaktan <;ekinmiyor. Neden? Bunun bir tek cevabnu gOriiyorum; Irak cephaneiizerine oturuyor.

Bir d~rum ortaya ¢oyor; bir yikim, bir paradoksu yarattyor.

118

$imdiye kadar ilerici olmak, Savyet marksizminin a~r endoktrinasyonu alnnda, ban§C1hg:. ve silahslZlanmaYl savunmayt gerektiriyordu. BOyle anla§lhyordu. tlerid o1mak, Sovyet sosyalizmini niikleer saldmdan korumak iQ.n niikleer silahlara kar§l olmalda ozdq tutuluyordu; §imdi nukleer bqhklara sahip olma ihtima· H, Irak't, bir gozii donmii§, "iistiin ~knolojili'" bir siiriiye 'ka.r§t koruyabiliyor.

Bunu dUfilndiiriicii buluyorum.

Her sosyalist devrimcinin her geU$ffie ve imkanl, yainlzca ve yalruzca kendi devriminin gerekleri ac;;lsmdan ele almak zorunda oldugunu ekliyorum.

Devrim, iktidara yoneliktir. tyice silahlalUIUf bir iktidan almak, ayru zamanda, emperyalizmin ka9,rulmaz saldtnlanna karfl bir imkan yarabyor mu? Bir 9iziiliiO ve bir direni., yeni dii· filnme siire<;lerinin kapisuu a<;lyor.

Et;er bugiin, Sovyet marksizminin ~zdldagu strada bile,' diinya devrimi ozlemi, tekel devrimler progranu varsa, bu yalnazca ve yalruzca Ekim Devrimi sayesinded.ir. Y~lyor.

119