1

POSTMODERN B R FENOMEN OLARAK

S B E R P U N K

Umut Demirci - sen@umutsun.com

ZET

Bilimkurgu edebiyatna dknlm ocukluumda severek okuduum Jules Verne ile balamt. Bilimkurgu sinemas ve edebiyatn takip etmekteydim ancak lkemizde bu trn modernleme srecinin yoksunluundan olsa gerek Dnyann ok gerisinde olduunu fark ettim. Uzay, robot, yapay zek, bililsel bilimler gibi alanlara olan ilgim teknkolojinin hayatmzda oynad nemli rolle birlikte daha fazla geliti. Dnya lkelerinin bilimsel hiyerarisinde itibar yoksunu bir yere sahip olan lkemizde bilimkurgunun eksik kalmas rahatszlk vemekteydi. Bu nedenle bilimkurgunun en zorlu ve yeni alt tr olan siberpunk konusunda tezimi vermeye karar verdim. lkemizde tam olarak siberpunk olmasa da bilimkurgu beenisi, ilgisi edebiyat ve dramatik sanatlarda kendinigstermeye balamt. Trkiyede ayn gn iinde, gne batmadan hem Amerika hem in ile grme yapmak mmkndr. NASAnn Dnya dndan ekilen fotoraflarn byk ounluunda Trkiyeyi hemen bulmak mmkndr. Siberpunkn klt roman Neuromancern nemli bir ksm stanbulda gemektedir. Yine gncel birsiberpunk roman olan J.C. Grimwoodun Arabesk lemesi Osmanl Devletinde alternatif bir tarih senarysouna oturtulmutur. Siberpunk felsefesinin ve amz anarist dncesinin nemli ismi Hakim Bey (Peter Lamborn Wilson) bu ismi stanbulda aldn aklamtr. Bu nedenle siberpunkn Trk Tiyatrosunda bir yere sahip olmas gerektii fikriyle bu postmodern fenomeni incelemeye karar verdim.

Giri Blmnde zellikle siberpunkn Amerikada douu Japonyada geliip yaylmasn ele aldm. Bu blmde siberpunk bir edebiyat tr olmaktan ok felsefi yapsn genel hatlaryla deerlendirmeye altm. Siber kltr ve uzamlarn ortaya koyarak postmodern bir yaklamda sosyolojik etkilerini deerlendirdim. Nitekim siberpunk tamamen postmodern bir trdr. Kavramn dorudan olmasa dahidolayl olarak yaamdaki yansmalarn gstermeyi amaladm. I. Blmde kavramn dnsel, kltrel, bilimsel ve sanatsal arka plann amladm. Kavramn neden ve nerede ortaya kt, kimler tarafndan hangi siyasal, felsefi ve sanatsal tabanlara oturtulduunu sergiledim. amanizmden Antik Yunana, Descartesdan The Matrixe uzanan servenini adm adm anlattm. Siberpunkn ele ald yasland teknolojik gelimeleri bu erevede ilerisrlen speklasyonlar, dnsel atmalar akladm. En basit anlamyla ileri teknoloji-dk yaam seviyesi anlamna gelen siberpunkn altnda yatan snfsal mcadeleleri, kurgudan gereklie dnm, dnmekte olan, dnecek ve dnemeyecek olan anlatlar, perspektifleri irdeledim. Bilim-teknolojinin bu balamda projelendirdii, ele ald almalar felsefe, psikoloji dhil olmak zere eitli disiplinler asndan tartma ihtiyac duydum. Edebiyat, sinema ve tiyatral anlatmda trn arkasnda yatan temelleri amladm. Beat akmndan Romantik dnceye, Chandlervari dedektiflik yklerinden George Orwell, Jules Verne ya da H.G.Wellsin temel tekil eden distopik bilimkurgu yaptlarna dek siberpunk besleyen tm kitaplar, yaklamlar, deerlendirmelere deindim. ok geni bir yelpazaye sahip olmayan siberpunk bilimkurgu edebiyat trnde bir

arayolarak dosa da gereki vizyonlaryla gnmz bilim adamlarn nasl heyecanlandrdn gstermeye altm. II. Blmde ise I. Blmde verdiim arka plana gre rneklemelere gittim. Edebiyattan sinemaya ve tiyatroya dnm srelerini tematik gruplar halinde ele adm. I. Blmde feslesefi dnceden balayp sosylojik, kltrel ve psikolojik etkilere nasl ulatn anlatrken II. Blmde yine ayn izlekle motiflere, temalara gre tr deerlendirdim. Mmkn olduunca iin teknolojik ya da bilimsel ayrntlarndan kanp dnsel zeminine dair ortaya konan tartmalar izlek olarak belirledim. Farknda olmadan iinde olduumuz, tehlikelerine maruz kaldmz ileri teknoloji sonularnn, siber kltre sert bir tavr, anarist bir hareket olarak kark verir siberpunk. Teknolojiyi bir bela olarak grrken teknofobiye dmeden konuya yaklar ve st dzey teknokratlarla sokak serserilerini kar karya getirirtpk Kevin Mitnick ve Tsutomu Shimomurann literatrde yer edinmi kovalamacasnda olduu gibi. Siberpunkn zorluu teknoloji ve bilim konusunda hatr saylr bir birikim gerektirmesinden kaynaklanmaktadr. Bu yzden lkemizde siberpunk olduunu iddia eden krk yast kimi yazarlar ne yazk ki Popler Bilim Dergileri ya da gazetelerin ksa teknoloji haberlerinden teye bir felsefe sunmazlar. Bu alanda teknolojik birikime sahip kimseler ise siberpunkn ruhunda yatan dinamik, anarist bir punk dnceden yoksundurlar ya da sanat dnyasndan uzak teknokratlar olmay tercih etmilerdir. Bu yzden Maddoxun dncesine katlmamak elde deil: siberpunkn en kt yan taklitleridir. Dier bilimkurgu trleri fantazyaya daha fazla yaslandndan, gerekilik gereksinimi duymaz ve kk bir

bulu dil kvraklyla gzel ilenebilir. Ancak siberpunkta bulu her eydir. Yakn gelecee dair bir buluunuz olmaldr ve henz gerekletirilmemi olmaldr. Bu ise bilimsel, teknolojik mecray ok iyi takip etmeyi ve konulara arka planlaryla birlikte hkim olmay gerektirir. Bu yzden II. Blmde retilmi olan yaptlar iyi ve kt rnekleriyle deerlendirmeye altm. Edebiyat ile balayan siberpunk trnn yanks sinemada 1990dan gnmze byk yank bulmu ve bulmaya devam etmektedir. Ancak tiyatro tm Dnyada siberpunka teknofobik yaklamaktadr. Oysa siberuzayn kendine has yaps iinde binbir sahne kurulmutur ve tiyatrocularn katksn beklemektedir.

NDEKLER

GR 7 1. BLM: SBERPUNKIN DOUU, GELM VE DNSEL, SOSYAL, KLTREL, BLMSEL, SANATSAL ALT YAPISI 26

1.1. SBERPUNK KAVRAMININ ORTAYA IKII VE EVRM 26 1.2. SBER KAVRAMININ DNSEL ARKA PLANI 35 1.3. SOSYLOJK, KLTREL AIDAN SBERPUNKIN TEMELLER VE ETKLER 48 1.3.1. SBERPUNK LKL TEKNOLOJLERN GENEL DEERLENDRMES 60 1.3.2. SBERUZAYIN TEKNOLOJ -KTDAR LKS 75 1.3.3. SBERPUNK YAAM TARZI VE PUNK LKS 94

2. BLM: SBERPUNK TRNDE LENM EDEBYAT, TYATRO, SNEMA VE OYUN ALIMALARI 101
2.1. EDEBYAT VE SBERPUNK 101 2.2. SNEMA VE SBERPUNK 113 2.3. TYATRO VE SBERPUNK 141

SONU

162

KAYNAKA 168

GR Siberpunk en basit anlamda ileri teknoloji ve dk yaam seviyesi" bak as ile belirlenmi bir bilim kurgu trdr. Bu tr adn, 1980 ylnda Bruce Bethke tarafndan yazlm ve 1983 ylnda nanlmaz Bilim Kurgu ykleri adl bir dergide yaynlanm olan Siberpunk adl ykden almaktadr. B.Bethke bu ismi sibernetik ve punk szcklerini birletirerek elde etmitir. 19841988 yllar ayn zamanda internetin emeklemeye ve dnyaya yaylmaya balad yllard. Bu veri-kre dnyay sratle sarmaya balaynca siberpunk ykleri bilim camiasnda tartlmaya, projelendirilip hayata geirilmeye balad. Daha sonra siberpunkn babas olarak tannacak olan William Gibson 1984 ylnda Neuromancer adl ilk romann yaynlad ve prestijli Nebula, Hugo, Philip K. Dick dllerinin ne birden sahip oldu. lk kez bu romanda kullanlan Siberuzay szc poplerleti. William Gibsonn arkada, yine bir bilim kurgu yazar olan Tom Maddox 80lerden 90lara siberpunk deerlendirmesinde yanl anlamalar eletirirken bu trde yaynlanm romanlarn bazlarn iyi kabul etse de genelinin taklitten teye gidemediini sylemekten ekinmemitir: Yaznsal siberpunk Gibson'dan teye geti; siberpunk'n kendisi edebiyat ve sinemay at. Aslnda bu etiket ok eitli olarak, rasgele, sk sk ucuzca veya aptalca kullanlageldi. rnein People dergisinde, modemi olan ve bilgisayar suu ilemeye niyetli veletler siberpunk' olarak anlr oldular; ama siyah giyen, Mondo 2000 okuyan, 'endstriyel'' pop dinleyen, genellikle tekno-fetiizme meyilli gen ehir zppeleri de ayn ekilde adlandrldlar. Siberpunk'la ilgili

The Wall Street Journal, Communications of the American Society for Computing Machinery, People, Mondo 2000, ve MTV gibi farkl yerlerde makaleler ve incelemeler yaymland. Ayrca Gibson'a bilim kurgu cemaati iinde sk sk derin bir pheyle bakldysa da artk sorun olmaktan kt: Gibson herhangi bir bilimkurgu yazar deildi artk; William Burroughs, Timothy Leary, Stewart Brand, David Bowie ve Blondie gibi ok farkl kiiler tarafndan dikilen bir tr put haline gelmiti. Ksaca siberpunk'ta asl hareketlilik bilimkurgu gettosunun dnda bulunuyordu1 Dier yanda ise post-siberpunk manifestosunda Lawrance Person siberpunk karakterlerini yle anlatmtr. Klasik siberpunk karakterleri genellikle distopik gelecekte, toplumun kysnda yaayan marjinalletirilmi, yabanclatrlm yalnzl seven kimselerdir, gnlk yaamlar hzl teknolojik geliimlerle kstrlm, dijitalize edilmi bir verikre ile sarmalanmtr ve insan bedeni tahribata zorunludur.2 Birleik bir kelime olmasna ramen, gzel bir sz oyunu sonucu iki farkl anlama gelecek biimde blnebilir; Neu-Romancer, yeni romantik demektir ve romantizm akm ile ilikilidir, Neuro-Mancer ise sinir sistemini etkileyen ve kontrol eden bir reti veya bu retiyi kullanarak eylem gerekletiren kii anlamna gelir.3 Nitekim siberpunk yazarlar romantizme ve oryantalizme eilimlidirler. Viktoria Dnemi ngilteresinde (19.yy.) geen speklatif bir bilim kurgu tr olarak buhar
1

Tom MADDOX, TUFANDAN SONRA: 80'ler ve 90'larda CYBERPUNK, Atlgan Dergisi, ev: Emrah GKER, Pentimento Yaynlar 2 Lawrence PERSON, Notes Toward a Postcyberpunk Manifesto, Nova Express, Say 16, 1998, Aktaran, Slashdot, Eriim: 23.02.07, http://slashdot.org/features/99/10/08/2123255.shtml 3 Aktaran, Bilim Kurgu 2000, Eriim:23.02.07, http://www.bilimkurgu2000.com/asp/Kitap.asp?inNo=281

punk (steampunk) ayr bir ne sahiptir. Buhar gc, mekanik ve H.G. Wells fantazyasn andran endstriyel bir atmosfer sz konusudur. Steampunk genellikle distopyacdr. Steampunk trnn en baarl rneklerden biri yine W.Gibson ve Bruce Sterling tarafndan verilmitir. 1855 yl ngilteresi'nde geen William Gibson ve Bruce Sterling'in The Dijfference Engine adl romanna gre enformasyon a zamanmzdan yzyl kadar nce balar. Charles Babbage'n mekanik bir bilgisayar gelitirme abalar, pahal bir fiyasko ile sona ermemi, aksine byk bir baar kazanmtr. Lord Byron'un bakanlndaki Radikal Sanayi Partisi, nde gelen burjuva ticaret ve bilim adamlar evreleri arasnda bir ittifak kurmutur. Luddist ayaklanmay acmaszca bastran parti, buharla alan sibernetik makinelerin olaand glerini toplumu dntrmeye, fabrika otomasyonuna, kontroln yaygnlatrlmasna ve silahlarn mkemmelletirilmesine uygulam, bylece mparatorluun gc tm krede salamlatrlmtr. Bu dijital Viktoria a tablosunda tm esrarengiz operatrler, yeni mekanik bilgi ilem uzmanlar, devletin gvenlik kuvvetleri ve ykc caniler; Babbage'in mucitorta, 'Makinelerin Kraliesi' Bayan Ada Byron'un, kumar borlarn demeye alrken rastlant eseri kefettii bir srrn peine derler ve garip entrikalarla karlarz: Bu sr, kendi bilincine sahip bir yapay zekadr! Bu arada komplocularn evresinde de toplumsal felaketler art arda patlar: evre felaketleri, Krm'da Krfez Sava tarznda bir kym, kitlesel isizlik ve

10

mlkszlemeyi birletiren bir kaos. Ancak insan trnn kaderini, kimsenin hayal edemedii ekilde dntren bilim ve sermaye ittifak kar konulamaz bir g gibi grnmektedir.4 lk bilim kurgu roman olarak kabul edilebilecek Frankenstein ya da Modern Prometheusu Mary Shelley 1816 ylnda Lord Byronn Cenevre Gl kysndaki evinde yazmaya balam 1818 ylnda ilk basksn isimsiz yaynlamtr. Ayrca roman 1823 ylnda Richard Brinsley Peake tarafndan Frankensteinn Kaderi adyla sahneye uyarlanmtr. Dr. Frankenstein ise bugn sibernetik alannda alan bilim adamlarna ve kartlarna ilham olmaya devam etmektedir. 1980lerde bir grup Amerikal bilim adam, sanat ve ftristin organize ettii transhumanizm hareketi insann daha iyisine layk olduunu ve zek problemleri, fiziksel ac, salgn hastalklar, yalanma ve zorunlu lm karsnda daha gelimi yeteneklerle donatlarak post-insana evirilmesi gerektiini savunmaktadr. Zeusun lmllkle cezalandrd insanlk tpk Glgame gibi lme are ararken
5

Isaac Asimov tarafndan ortaya

atlan Franskenstein Kompleksi kartlarn en gl savunusu olarak gzkmektedir. I.Asimovun kurgularnda toplumun genel tutumu yapay zekdan korkma ve phelenme eilimindedir. Frankenstein kompleksi yaratc-yaratlan arasndaki temel atmay iaret eder.6 Philip K. Dick, Androidler Elektronik Koyun Dler mi adl romannda

Nick DYER-WITHEFORD, Siber Marx: leri Teknoloji anda Snf Mcadelesi, Aykr Yay. stanbul, 2004, s.4 5 Nick BOSTROM, A history of transhumanist thought, Faculty of Philosophy, Oxford University, Oxford, 2005 6 Daniel CHANDLER, Imagining Futures, Dramatizing Fears, Eriim:28.02.2007, http://www.aber.ac.uk/media/Documents/SF/sf03.html

11

Dr.Frankensteinn ucubesi gibi toplum dna itilen androidlerin reticileri tarafndan imha edilmek istenmesi anlatlmaktadr. Dier yandan Lord Byronn yakn arkada, Percy Bysshe Shelley bir sre yasak ak yaad mstakbel ei Mary Shelley ile 19.yyn nl anarist dnr ve ayn zamanda Marynin babas olan William Godwinin evinde tanyor. W.Godwinin Kahinlerin Yaamlar (Lives of the Necromancers*) adl dnce yazs ister istemez dnemle ilgili olan W.Gibson ve klt yapt Neuromancer artrmaktadr. Gibsonn kefettii bir sz oyunu olan Neuromancer, romanda bir yapay zekann ad. llerle haberleen byc anlamna gelen necromancer szcndeki necroyu kaldran Gibson, bunun yerine sinir sistemi ayla ilgili olan neuroyu eklemi. Buna gre Neuromancer, elektronik ve teknik aralar kullanarak hcresel (neural) hayaletleri hayata geri getirmeye, alan bir ftrist aman. Olaanst yetenekleri sayesinde protoplazmatik (asal hcresel) sinir sistemi ile bilgisayar alan (computersphere) arasnda dorudan balant kurabilmekte; elektronik sinir an maniple edebilmektedir.7 Nitekim Frankenstein kitabn yaynlamak iin Lord Byron ve P.B.Shelleyin yaynclaryla anlaamayan Mary Shelley zbez babas

Kk bir deiiklikle Neuromancer, Necromancer olmaktadr. Bunun bir karl siberuzayn spritel, ruhlarn dolat bir yere benzetilmesi dieri ise kitabn kahraman Casein elektronik sinir alarnda uyuturucu ile trans haline geerek mistik yan da olan high-tech bir bycye zde tutulmas olabilir. Bkz. Joseph NAZARE, Critical Carnival: Cyberpunk and the Postmodern Condition (al), New York niversitesi Doktora Tezi, 2004, s.221. 7 Bkz. Halil TURHANLI, TechGnosis, Khinler ve Mjdeciler, Ne Kitaplar Yay. stanbul, 2004, ss.85.

12

olan W.Godwinden yardm alyor ve 500 adet Frankenstein yaynlyor.8 P.B.Shelleynin Anarinin Maskeli Piyesi (The Masque of Anarchy), slamiyetin syan (ng.The Revolt of Islam) adnda politik iirler yaynlamas da kesinlikle tesadf deildir. slamiyetin syannda P.B.Shelley Osmanl Sultanna ba kaldran Mslman halk konu edinmitir. Bu gzle bakldnda, The Difference Engine romannn bu dnemi spekle etmesi anlaml geliyor. Yine bir tarihsel olguyu spekle eden baka nemli roman ngiliz yazar Jon Courtenay Grimwoodun Arabesk lemesidir. leme Paazade, Efendi ve Irgat olarak ayr kitaptan olumaktadr. Osmanl mparatorluu yklmam ve liberal slam Devleti olarak Kuzey Afrikadaki hkimiyetini srdrmektedir. Kitapta skenderiye nemli ve gelimi bir dou kenti, zgr bir hava liman olarak karmza kyor. J.C.Grimwood 21.yyn Osmanl mparatorluunu anlatrken eski, yeni haritalar ve bugnk skenderiyenin birinci elden bilgilerini birletirerek detaylandrmtr. Bylece kahraman Eref Beyi mkemmel bir kara (noir) atmosferde ilemeyi baarmtr. Paazadede karakterlerden birinin soyadnn Gibson olmasn yazar W.Gibsona gnderme olduunu belirtiyor ve W.Gibsonn Sprawl lemesinin son kitab olan Monalisann (Monalisa Overdrive) hayatn nasl etkilediine roprtajnda deiniyor. 9 Dounun gizemli ve mistik dnyasna ilgi duyan bir baka anarist, politik yazar ise Hakim Beydir. Gerek ad Peter Lamborn Wilson olan Amerikal yazar Geici Otonom Blge, Ontolojik Anari, iirsel
8 9

Bkz. Frankenstein, Wikipedia, Eriim: 28.02.2007, http://en.wikipedia.org/wiki/Frankenstein Jean Marie WARD , Jon Courtenay Grimwood explores the fragile history of the future by tinkering with the past, Eriim:04.03.2007, http://www.scifi.com/sfw/interviews/sfw2757.html

13

Terrizm (TAZ: The Temporary Autonomous Zone, Ontological Anarchy, Poetic Terrorism) ile korsanlk topyalarnn tarihsel zemininden faydalanarak ilgin bir yaklam getirmitir. Hkim Bey, 1976 ylnda slamiyette Bilim ve Teknoloji (Science and Technology in Islam), 1996 ylnda Yldz Yamuru Rya ve Kitab: Sufizm ve Taoizmde D retisi ("Shower of Stars" Dream & Book: The Initiatic Dream in Sufism and Taoism) adl ilgin almalaryla slamiyet ve hipergereklik ilikisini irdeler. nsanlk daima bedeninden kamay vadeden bir dzene yatrm yapmtr. Ve neden olmasn? Maddi gereklik ok karmaktr. Neandertal cenaze trenleri gibi en eski dinsel olgular zaten lmszlk inancn telkin etmektedir. Tm modern (paleolitik-sonras vb.) dinler kukunun ruhani izini ierir ya da yaratlm bedene ve dnyaya tamamen dmandr. Gnmzdeki ilkel kabileler ve hatta krsal-paganlar lmszlk, vcudun dna kma mefhumuna sahiptir (vecd hali). Hem de bedene duyulan bu ar dmanl zorunlu olarak sergilemeksizin. ()Fakat kimin umurunda? Bunlarn hepsi greceli deil mi? Sanrm bedenin ardln gelitirmek zereyiz. Belki bunu bir kuantum sramasnda yapabiliriz. Bu arada Medya makinelerinden darya taan Toplumsaln lsz aracl, bilgi akna olan dikkatimizi dorudan tecrbeye kyasla salamlatrmakta bylece bedene kar yabanclamamz artrmaktadr. Bu balamda Medya ruhu bilgi olarak yeniden tanmlyor ve bize bedenin dna doru bir yol nererek papazlk benzeri dini bir

14

role soyunuyor. Bilginin z mgedir, kutsal ve ikonsu veri bloklar; maddi vcut prensiplerinin stnln gasp ediyor, bozuyor ve bunun tesinde insans olmayan cokularla deitiriyor. Bilin mahlkat ve lmszlk matrisinden vergilendirilerek enformatik olarak download edilen bir eye dnyor. Artk makinedeki hayalet yok, fakat makine bir hayalet, SiberGnosisin Kutsal hayaleti, en yksek uzlatrc olarak bizleri su sinei cesetlerinden Sanal Gereklik Inn tanrsallna tayacaktr. Vazgein! Doa Anay sonsuza dek arkanzda brakn. 10 Masamune Shirow tarafndan siberpunk manga (Japonca. izgi roman) olarak yaratlan ve 1995 ylnda Mamoru Oshii tarafndan izgi sinemaya uyarlanan Ghost In The Shell (Makinedeki Hayalet) Hakim Beyin artk makinedeki hayalet yok diyerek gnderme yapt nemli almadr. kinci blm Innocence (Masumiyet) alt bal ile ekilen film insan/makine ara yz ile ilgili yadsnamayacak bir felsefi temel oluturmutur. 1999 ylnda Wachowski Kardeler tarafndan beyaz perdeye tanan Matrix lemesi, Makinedeki Hayalet felsefesinden olduka yararlanmtr. David Weberman, Matrix ve Postmodern a balkl makalesinde simule edilmi veya sanal gereklik, normal gereklie tercih edilebilir (ve muhtemelen edilecektir) dedikten sonra yle devam ediyor: Matris sadece duyusal zevkler nermekle kalmyor. Gerekten de ok daha fazlasn
10

Hakim BEY, The Information War, Eriim: 04.03.06, http://www.hermetic.com/bey/infowar.html#note%208

15

kapsyor; dorusunu isterseniz, bize, en s dlerimizden en derinine, hayal edebileceimiz her eyi sunuyor. Makinelerin dnyay olduundan daha yoksul hale getirmediini varsayarsak, sanal dnya bize mzeleri ziyaret etmek, konserlere gitmek, Shakespeare ve Stephen King okumak, k olmak, sevimek, ocuk yetitirmek, derin dostluklar kurmak, her eyi, her eyi veriyor. Btn dnya ayaklarmzn altnda uzanyor; hatta bu dnya, makineler bizden elde edilebilir enerji miktarn arttrmak iin mutsuzluun, kazalarn, hastaln ve savan olmad bir dnya yaratp srdrmek adna btn motivasyonlara sahip olduu iin gerek dnyadan daha gzel. te yandan gerek dnya mahvolmu bir lke. Ktphaneler ve konser salonlar yklm ve gkyz her zaman gri. Aslnda, gerek dnyaya le yemeine gitmek isteyen birinin, biraz salak olmas gerekir.11 D.Weberman simule edilmi gereklik hakknda lml ve pozitif bir yaklam sergilerken Jean Baudrillard, Disneylande benzemekte olan dnyay ve simulasyon sayesinde orijinalliin yitirilmesini olumsuz bir erevede ele alyor. Yalnzca sibernetik anlamda bir simlasyon evreninin yaamasna bir baka deyile bu modelleri (senaryolar, simle edilmi durumlara allmasn salama, vs) keyfinize gre gdmleyebileceiniz bir evrenin var olmasna msaade etmektedirler. Ancak bu durumda
11

David WEBERMAN, Matrix ve Postmodern a, Matrix ve Felsefe, Aktaran, William IRWIN, ev: Murat Salam, Gncel Yay., stanbul, 2003, s.273.

16

gerein gdmlenmesi ve gerein retilmesi arasnda bir fark kalmayacandan kurmacaya (d gcne) de gerek kalmayacaktr. Gerekliin kurmacay ap geebildii gnlerde, bunun, dselliin varln kantlayan en nemli gsterge olduunu syleyebilirdiniz. Oysa modelinin bir kopyasndan baka bir ey olmayan bir gerein modeli ap geebilmesi mmkn deildir. Gereklik ilkesinin egemen olduu bir dnyada gerein dsel adl bir "bahanesi" vard Simlasyon ilkesinin belirledii gnmz dnyasndaysa, gerek ancak modelin bir kopyas olabilmektedir. Paradoksal bir ekilde gerek bizim iin hakiki bir topyaya dnmt- oysa bu topyann gerekleme olasl sfrdr nk bu topya yitirilen bir nesneyi dnde grme trnden bir eydir. Sibernetik ve hipergerek bir aa zg bir bilimkurgu belki de yalnzca "tarihsel" dnyalar "yapay" bir ekilde diriltildiinde sona erecektir.12 Simle-gereklik olgusu metaforik olsa da eskialardan beri sregelmektedir. Avustralyada yaayan Aborjinlerin mitolojisinde D Zaman denen bir kavram bulunmaktadr. Maya ve Budizm yaklamlarndan dolay Hinduizmde tpk d gibi gereklii bir illzyon olarak kabul eder. 17.yy. Rene Descartesn deerlendirmesine gre varlk algs sistematik olarak arptlm ya da tmden yanltr. Hayatn bedenle ilgili olduu, bedenin hayvansal olduu, hayvann bir makine tpk saat
12

Jean BAUDRILLARD, Simulakrlar ve Simulasyon, ev: Ouz Adanr, Dou Bat Yay. Ankara 2003. s.180.

17

gibi bir mekanizma- olduu kabul edildiinde dnce hayattan ayrlr.13 Gnmzde Kavanozdaki Beyin (Brain in a Vat) senaryosu olarak bilinen yaklam Descartesi anmsatt kadar Platonun Maara Alegorisini de artrmaktadr. Sokrates ncesi filozoflardan Zeno ve rencisi Parmenides de nl paradokslarnn sonucu olarak dnyann bir illzyon olduunu ne srmlerdir.14 Platonun nl maara alegorisinde, erginlenmemi insanlar ezelden beri hep ayn yere zincirlenmi ve karanla gmlm mahpuslar gibi betimlenirler; bunlar usta yapclarn byk bir atein nda kimseyi gstermeden elden geirdikleri nesnelerin glgelerini hakikat sanrlar.15 Bauman, lmln modernizm sonrasnda sakland yerden karlp, her gn yaamak zere hayatn her alanna atldn syler. Bylece lm, korkun dehetinden uzaklar. Gnlk yaam, artk lmn srekli bir provasdr. Bu nedenle prova edilen ey, insanlarn elde edilebilecei eylerin ve rebilecei balarn ksa mrll ve gelip geiciliidir. Ksa mrllk post modernitenin ana sylemidir.16 Oxford niversitesinin gen filozoflarndan Nick Bostrom transhumanizm ve post-insan kavramlar zerine en yetkin kalemlerden biri olarak Alman filozof Friedrich Nietzschenin nl yksek insan doktrinini (der bermensch) referans alyor. N.Bostroma gre Nietzsche teknolojik bir transformasyonu kastetmese de bireysel zgrlkler ve kltrel evrim
13 14

Dominique FOLSCHEID, Felsefe Akmlar, Dost Yay. Ankara 2005. s.57. Bkz. Simulated Reality, Wikipedia, Eriim: 01.03.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Simulated_Reality 15 D. FOLSCHEID, Felsefe Akmlar, s.16. 16 Elif DEMRC, Prova Edilen lm, lmllk, lmszlk ve Yapay Zeka, M.S.. Sosyloji Blm Lisans Tezi, stanbul, 2005, s.36.

18

asndan

transhumanizm

konseptine

tutmaktadr.17

Biyolojik

doamzn bize dayatt limitler (mr sresi, zek kapasitesi, beden ilevsellii, duyu ekilleri, enerji ve irade) dier hayvanlara kyasla insan iin daha alabilir gzkmektedir. nsan organizmasnn teknoloji araclyla ykseltilmesiyle alabilecek olan bu limitleri, Platon, Aristoteles, Nietzsche gibi mkemmeliyet eilimi gsteren filozoflarn ya da Martin Luther King, Marx gibi sosyal reformistlerin nerdii klasik metotlarla ama olasl dktr.18 Bir baka nl dnr Francis Fukuyama ise Amerikan Ulusal Bamszlk Bildirgesi tm insanlar eit yaratlmtr demektedir ancak transhumanizmin ilk kurban eitlik olacaktr19 diyerek kavram dnyann en tehlikeli fikirleri arasnda gstermitir. Biotech ve punk kelimelerinin birleimiyle oluan ve siberpunkn bir alt tr olan biopunk zellikle trans-humanizm ile ilikilidir. Sentetik biyoloji ve post-insan olgusunu birlikte konu edinir. Son zamanlarda revata olan gen projeleri, klonlama almalar gibi konular biopunkn sevilen malzemeleri olarak saylabilir. H.G. Wellse ait olan nemli bir yapt, Dr. Moreaunun Adas (1896) yine distopik bir biopunk rneidir. Transhumanizm tartmalar srdke ve genetik ilerledike biopunk trnde pek ok kurgu yaplacak gibi gzkyor. Bilim adamlarna ek olarak, pek ok sanat ve kltr eletirmeni artk kendilerini gururla biopunk olarak etiketliyorlar ve halk, genomik almalara kendilerini kobay etmemeleri iin nemle uyaryorlar. Sausalito Genetik Saklama ve
17

Nick BOSTROM, A History of Transhumanist Thought, Journal of Evolution and Technology, Say 14, 2005, s.4. 18 Nick BOSTROM, Human Genetic Enhancements, Journal of Value Inquiry, 2003, Say 37, s.7. 19 Francis FUKUYAMA, Transhumanism,Governance and World Order in the 21st Century, Cornell University Press, 2004. Aktaran, Reason Magazine, 25.08.2004, Eriim: 16.03.07, http://www.reason.com/news/show/34867.html

19

Klonlama Brolar, ubat 2002de Cc adnda klonlam bir kedinin gelmesiyle BioArts Galerisi adyla bir sanat mekn oluturduunu ve biopunk sanat rnlerinin burada sergileneceini duyurmutur.20 W.Gibsonn 1984 ylnda veri yaps (data construct) ad altnda bilim kurgu olarak spekle ettii kavram gnmzde post-insan ad altnda laboratuar ortamlarnda uygulamaya konmu ve bilimsel evrelerce simle edilmi gereklii tartmaya almtr. Bir tr beden lmnn ardlndaki dnya olma zellii de tayan siberuzayn sosyolojisi, J.Baudrillardn tanmlad orijinalitenin yitimi ve toplumsaln sonunun gelmesinin ok tesinde simulakrumunun otonom alanlardaki varln sorgulayacak yepyeni bir mercee ihtiya duymaktadr. Geici Otonom Blgeleri (T.A.Z.) ve Daimi Otonom Blgeleri (P.A.Z.) birbirinden anarist bir deerlendirmeyle ayran, Time Dergisi tarafndan siber guru olarak nitelenen Hkim Bey, Trke basks iin zel olarak yazd n yazsnda yle diyor: Bugnlerde Net/Web'i bir tr toplumsal i patlama ya da felaket olarak gryorum. Ondan bir tr u yabanclamann simgesel motoru ve kresel sermayenin mkemmel bir aynas olarak nefret ediyorum ve korkuyorum. Anaristler Net'in ekiciliine kapld, nk Net'te snrlarn varolmad grlyordu. Ancak neo-liberazmin "Serbest Pazarlar" iin de ayn eyler sylenebilirdi. Snrlan olmayan bir dnya, eski modele nazaran kimi bakmlardan daha da
20

Annalee NEWITZ, Genome Liberation, Eriim: 17.03.07, http://archive.salon.com/tech/feature/2002/02/26/biopunk/print.html

20

baskc olmaya balyor. Bob Dylan'n dedii gibi, "herkes, sizin tpk onlar gibi olmanz istiyor." Ve imdi, postmodern teknolojinin harikalar sayesinde, onlar gibi olacaksnz.21 / TAZ, slam kltrnn kimi ynlerine, zellikle de sufizm ve sapkn mezheplere gsterdii itenlik nedeniyle, birok Batl solcu okuru rahatsz etti. Fas'tan Kuzey Hindistan'a ve Java'ya dek slam dnyasnda birok yl oturmak ve seyahat etmek ile kazanlm (umarm), bu malzemeye ynelik romantik bir yaklam benimsediimi kabul ediyorum. Hatta takma adm bile ksmen Trk ve ran etkilerini yanstmak zere seildi.22 Hesap makinesinin mucidi bir dedenin torunu olarak 1914 ylnda Missouride doan William Seward Burroughs 1936 ylnda Harvarddan mezun olduktan sonra Beat kuann nemli bir yazar olmutur. John Shirley ve W.Gibson gibi siberpunkn nc yazarlarn da etkilemi olan yazar konformizmi reddetmi ailesinden ald iki yz dolar harlk ile yaamaya almtr, yanllkla karsn ldrdkten sonra ise daha ucuz bir yaam iin Fasa tanmtr. Kanunlar ok fazla nemsemeyen W.S.Burroughsun yaamnda zellikle sanrsal uyuturucunun yeri byktr.23 zellikle hiper-gereki roman Baml (Junkie), plak len (Naked Lunch) ile W.S.Burroughs bilimkurgunun nemli bir alt dal olan Yeni Dalga (New Wave) akmna da ilham vermitir.

21

Hakim BEY, Geici Otonom Blgeler (T.A.Z.), ev: Rahmi G. DL, Stdyo mge stanbul 2002, s.8. 22 A.g.e., s.12. 23 Discovery Channel ngiltere, Eriim:05.03.07, http://www.discoverychannel.co.uk/scifiles/newwave/williamborroughs/index.shtml

21

1961 ylnda 13 yamdayken annemin onaylamad bir Beat antolojisini gizlice satn aldm. Hemen sonra ve heyecanla Allen Ginsberg, Jack Kerouac ve plak len denen bir eylerin yazar William S. Burroughsu kefettim ve oradaki ltl grkemi kaptm. Burroughs dnyann sunabilecei en radikal yaz adamyd ve bana gre Hibir ey titrini hala elinde tutuyor, Edebiyat yaammda onu olduka kayda deer buldum. Hibir ey yazn duyarllmdaki uar olaslklar onun kadar gl etkilemedi. 24 Grlyor ki sanrl 1960larn politik devrimcilii, hippi (uyuturucu, seks ve rocknroll) a sayesinde Yeni Dalga akm bilimkurguda ba vermitir. Yeni Dalgay u karakteristik zellikleriyle tanmlayabiliriz: biimsel denemeler, standartlarn reddedilmesi, ilintilerin vurgulanmas, cesur hatta mstehcen bir dil ve her eit bilinalt durumlar.25 Bilim kurguda Yeni Dalgadan bahsederken 1970lerde ngilterede doup ksa zaman iinde Amerika, Avustralyaya srayan punk hareketinin ticarileme ve smrye kar patrtl mcadelesine deinmeden geemeyiz. Punk ideolojisi bireysel zgrln elde etmek ve kstlamalardan kurtulmak iin her eye kar durabilen marjinal gruplar tanmlyordu. Siberpunk kavramn mehur eden Brooks Landon ise punk iin yle demitir: Siber-punktaki punk tanmlayc olmaktan ok atmosferiktir, spesifik inanlardan ziyade genel
24

William GIBSON, Tanrnn Kk Oyuncaklar, Wired Magazine, Temmuz 2005, Eriim:14.03.2007, http://www.wired.com/wired/archive/13.07/gibson.html 25 Executive Summary of the Decade, Magic Dragon Multimedia, Eriim:17.03.2007, http://www.magicdragon.com/UltimateSF/timeline1970.html

22

bir tatminsizlii, enerjik tutumu, bir garaj grubuyla uzaktan akrabal artrr. Punk bilgisayar hackerlarnn cretkr srtmasnda, kirpi sal, sinirli tiplerinkinden daha derin anlamlar tayor.26 Tekrar B.Bethkenin Siberpunk adl ksa yksne dnecek olursak, bireysel zgrlklerini elde etmi tam bir punk, hacker olan Rayno, Michael olumsuz biimde etkilemektedir. Michael ise otoritenin kskacnda bir ergendir. Raynodan ald ilham sayesinde okul, aile bata olmak zere ekonomik otoritelere de bakaldrmtr. Babasnn banka hesaplarn tehdit etmesiyle birlikte en ar ekilde cezalandrlacak, teknolojiden koparlp orduya yazdrlacaktr. Michael punk olamadan bastrlm bir isyann semboldr. Rayno ise tmyle zgr bir siberpunk modelidir. B.Bethke Michael zerinden tm otorite sembollerini eletirmektedir. Duyarsz bir orta snf Amerikan ailesi ocuuyla ba etmek iin daha yksek bir otoritenin yardmna ihtiya duyuyor. Megairketlerin (MegaCorps), ekonomi eksenli silahlanmann ve teknokrasinin glgesindeki bireyler, Rayno olmaktan uzak Michael durumundadr. Nick Dyer-Whiteford SiberMarxda, Amerikan yeni Post-

muhafazakarlarndan gen bir entelektel olan Daniel Bellin

Endstriyel Toplumun Gelii (The Coming of Post-Industrial Society 1973) kitabndaki fikirleri Marxist bir perspektifle deerlendiriyor. Teknolojik toplum, bilgi toplumu, teknokratik a, 2000 yl-milenyum senaryolarn, Bellin mreffeh bir enformasyon toplumu ile ilgili postendstriyel saldrgan kehanetlerini elikili bulmakta ve yeni sol, renci isyanlar, pozitif ayrmc gruplar ile kuatlm bir aklcla yaslandn
26

Brooks LANDON, Cyberpunk: Future so bright to gotta wear shades, Cinefantastique, 1987, s.30

23

ifade etmektedir.27 William Graham Sumner adl sosyologa gre ise teknokrasi ve plutokrasi snfsal atmalara anak tutacak nemli bir argman olan Sosyal-Darwinizm, Sosyal-Evrim gibi ayrlk fikirleri de beraberinde getirmektedir.28 Sosyal evrim ve ayrcalkl snflarn lmszlk lksne deinmiken noosphere kavramn da ele almakta yarar var. Katolik kilisesine bal teolog, bilim adam Pierre Teilhard de Chardin, insan bilincinin dnya zerinde bir dnce katmannda tmleik bir ekilde varolduunu sylemi ve bunu noosphere olarak adlandrmtr. Teilhard ayn zamanda insan evriminin, bandan beri ifrelenmi kozmik bir zekyla btnletiini savlamtr. Gelecei dnrken noospherei teknolojik gelimelerin perspektifinden bir kez daha ele almak gerekir. Bilgisayar alar, yapay zek, sanal gerekliin noospeherede oluan d yaama katks byktr, fakat siberuzayn yaps bireysellik ve tmleme arasndaki elikiyi dourmaktadr. Siberuzayda bireyselliin yerini daha ilevsel sanal modellerin almas ciddi bir sorun olarak gzkmektedir. Bu nedenle noosphere ve siberuzay birlikteliini dnrken bireysellik unsurlarnn gzetilmesi ve kiiliklerin korunmas nemlidir.29 Gnmz dnyasnda her yl yaklak 10 st 19 bit bilgi retilmektedir. Bu kadar bilgiyi gnmz teknolojisiyle depolayan CD'ler st ste konulsa alt bin kilometre yksekliinde bir stun oluacaktr. Nanoteknoloji kullanarak tm bu bilginin yaklak bir santimetre kp hacim iine
27 28

Bkz. N. DYER-WITHEFORD, Siber Marx: leri Teknoloji anda Snf Mcadelesi, s.30. H.A.Scott TRASK, Sumner: Against Democracy, Plutocracy, And Imperialism, Journal of Liberation Studies, Ludvig Von Mises Institute 2004, Say 18, s.3. 29 Beatrix MURRELL, The Imaginal Within The Cosmos: The Noosphere and Cyberspace, Eriim:19.03.2007, http://www.bizcharts.com/stoa_del_sol/imaginal/imaginal5.html

24

(bir kesme ngrlmektedir.30

eker)

depolanabilecei

Uzayda koloniler kurmann ciddi ekilde konuulduu gnmzde, molekler biyoloji ve mikroip endstrisiyle paralel gelien, kendini tamir eden ve oalabilen nanorobot hedefleri kolonilerin inasnda rol oynayacaa benziyor. NASA nmzdeki be yl iinde 30cm apnda u andakinden ok daha gelimi, nanoteknolojik uydular gndereceini aklamtr.31 Bylece atmosfer dnda nitelik ve nicelik olarak daha gelimi bir uydu tabakas dnya zerindeki yapay alar denetleyecek, ynetecek, bir anlamda noospherein fiziksel yongalar olarak alacak gibi gzkmektedir. Bu sayede siberuzay hem kavramsal hem fiziksel olarak nanokozmik bir dzlemde genilemeye devam edecek. Dolaysyla bu balamda yaklaacak olursak siberpunk ykleri bir bilimkurgu olmann dna tamtr. 1980lerde edebiyat alannda parlak yllarn yaam olan siberpunk 1990larda sinema alannda ses getirmitir. 2000lere gelindiinde ise bir siberpunk tr yazar ve senaristleri yeni bir fikri bulup kaleme alncaya dek fikir bilimsel mecrada karlk buluyor. Pek ok ucuz taklidi varolan trn yazarlar yakn gelecee dair ayaklar yere basan bulular yapmak zorundadr. Bu ise bir tr tekno-peygamberlie soyunmaktan geer. Bilim ve kurgunun srt srta geldii gnmz siberpunk anlaynn standartlarn korumak iin Texasta Lawrence Person, Lewis Shiner ve Bruce Sterlingin ban ektii Turkey City Lexicon ad altnda yazarlar birlii kurulmu ve dzenli workshoplar dzenlemeye balanmtr.32 Dier yandan Lawrence Person siberpunk
30 31

Hasan TEVFK, Pamuk Prenses ve Katrilyonlarca Cce, Hayy Kitap Yay., stanbul, 2005, s.7. A.g.e. s.64,65. 32 Bkz. Sfwa.org, Eriim: 30.04.07, http://www.sfwa.org/writing/turkeycity.html

25

trnn bilimsel gelimeler karsnda bir evrim geirmekte olduunu ve post-siberpunk ad altnda yakn gelecek tasvirlerinin sosyal etkileriniincelemeye devam ettiini ileri srmtr.33 L.Persona gre siberpunk distopik ortamda garip, yalnz tipleri kulanr, post-siberpunk ise sosyallemi, mevcut bir toplumsal dzenisavunan ya da daha iyisini yaratmaya alan tipler kullanmaya meyillidir. Klasik siberpunkta yeni teknolojinin etkilerinin garipliine vurgu yaplr, post-siberpunkta ise teknoloji topluma edeerdir (siberpunka kyasla daha transhumanisttir). Post-siberpunk, siberpunkn lmcl ciddiyetine karn mizah duygusu ierir. Daha ayrntl bilgisayar tasvirleri kullanr (rnein sanal gereklik yerine sper ses/mzik/video/holografik Internet-tabanl alar). Post-siberpunk beden modifikasyonunda metalik implantlardan biyoteknolojiye yaslanr.34 L.Person siberpunk trnn sonu geldi mi? tarznda sorulara yant nitelii olarak ortaya att post-siberpunk manifestosu ile siberpunk yazarlarn birbirine yaklaan bilimsel disiplinleri izlemeye ve demode olmamaya davet etmektedir. Elbette bylece siberpunk trnde ucuz bir taklit olmann ilerisine gemenin zorluu bir kerte daha artm olmaktadr.

33

Bkz. Lawrence PERSON, Notes Toward a Postcyberpunk Manifesto, Nova Express, Texas, 1999, Eriim: 30.04.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/notes_toward_a_postcyberpunk_manifesto.html 34 Bkz. Postcyberpunk, Wikipedia, Eriim: 30.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Postcyberpunk

26

1.

BLM: SBERPUNKIN DOUU, GELM VE

DNSEL, SOSYAL, KLTREL, BLMSEL, SANATSAL ALT YAPISI

1.1. SBERPUNK KAVRAMININ ORTAYA IKII VE

EVRM Kavram ilk kullanan Bruce Bethke 1980 ylnn baharnda bir grup gen. Bilgisayar korsann konu edinen Siberpunk (Cyberpunk) adl bir yk yazarak trn isim babas olma unvann elde etmitir. B.Bethke, Siberpunkn Etimolojisi yazsnda 18 yl sonra dahi kavramdan sorumlu tutulduunu ve neredeyse bu isimle tescil edildiinden dem vurmaktadr. Punk fikirleriyle yksek teknolojiyi yan yana getirecek etkili bir terim bulmaya alrken sadece bencil, piyasa odakl dndn syleyen Bethke Siberpunk trn bulmadn, bu onurun aslen Neuromancer yazan ve Hareketi tanmlayan William Gibsona ait olduunu aka itiraf etmektedir. O tarihlerde bu trn dier yazarlarna da Neuromantics denmesi gerektii Michael Swanwick ve Norman Spinnard tarafndan ileri srlmtr. nk yazlanlar Neuromancern bir eit kopyas niteliindeydi. Yine de Bethkeye gre W.Gibson tm itibar tek bana stlenemez diyerek Siberpunkn dier nemli kltlerini de anmsamtr. Pat Cadigan (Pretty Boy Crossover), Rudy Rucker (Software), W.T. Quick (Dreams of Flesh and Sand), Greg Bear (Blood Music), Walter Jon Williams (Hardwired), Michael Swanwick (Vacuum Flowers) gibi yazarlar ya da kusursuz fikirleriyle John Brunner (Shockwave Rider), Anthony Burgess (A Clockwork Orange), ve hatta Alfred Bester (The Stars My Destination) gibi akma katlanlar olmasa siberpunk bu denli

27

bilinmeyebilirdi.35 Siberpunk kavram tartmal olsa da tartmasz olarak Siber-Uzay kavramnn isim babas olan William Gibson Matris ve Sanal Gereklik kavramlarn Sprawl lemesinde ayrntl olarak tarif etmitir. Siberpunk terimi sadece gen, teknolojik hnerleri olan, etik tanmlar olmayan, bilgisayar araclyla vandal ve sua meyilli karakterler iin kullanlyordu. Bugn ise bir alt kltr ve hareketin ad olarak daha fazla anlam tayor. LSDnin mucidi 1960larn efsane isimlerinden Timothy Leary Siberpunk: Gerekliin Pilotu olarak Birey diyerek bize kelimenin kklerini vermitir. Siber szc Yunanca bir szck olan ve pilot anlamna gelen kubernetesden tremitir. Latinceye gubernetes olarak evrilen szck bir eyin hareketlerini kontrol etmek anlamndadr.36 1948 ylnda Norbert Wiener adl bir iletiim teorisyeninin bulduu sibertenik hayvan ve makine arasndaki btnlemeyi inceleyen bilim daldr. Gnmzde siberpunkn n eki olarak siber bir tr sibernetik makine trne e deerdir, mekanik ya da sibernetik makine tarafndan retilmi bir ey. Sibernetik ayn zamanda insan hareketlerini taklit eden makine anlamnda da kullanlmaktadr. Punk ise 1970 ve 80lerin banda dnyay terrize eden anarik, youn ve hzl genlik hareketidir. Sex Pistols gibi gruplarn grltl, hard-core rock mziklerinin neden olduu bir kargaa. Szck kokumu (rotten) ya da p (junk) anlamna gelmektedir. Bir punk bela makinesidir, anti sosyal bir asi ya da serseri. Edebiyat terimi ya da sosyal hareketler
35

Bruce BETHKE, Etymology of Cyberpunk, Aktaran, Cyberpunk Project, Eriim: 26.03.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/etymology_of_cyberpunk.html 36 Claudia Melisa PANIZA, Cyberpunk as a Way of Life, Aktaran, Cyberpunk Project, Eriim: 26.03.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/way_of_life.html

28

asndan kar kltr ve bir tr sokak dzeyinde anari olarak ifade edilebilir. Mzik ve su eiliminden ok duru, tutum ve bak as nemlidir. Bylece siber ve punk szckleri siberpunkn iki temel noktasn vurgular: teknoloji ve bireysellik. Siberpunk szcnn anlam da makineler araclyla anari ya da makine/bilgisayar isyan hareketi gibi bir anlama gelebilir. Siberpunk teknolojisi ultra dzeydedir yle ki, insan dhil tm hayvanlar arasnda genetik karmlar, insan embriyosu iin organ nakilleri, insans makineler, makinemsi insanlar en gereki ekliyle kurgulanr. nsani fonksiyonlar kontrol eden, biyomekanik kontrol sistemleri tasarlayarak sradan insan hayatlarna egemen olan sistemler tasarlanr. nsan ve makineyi birletirmek hedeflenir. Siberpunk ileri teknoloji ve dk yaam seviyesinin bir kombinasyonudur. Yaam idame ettirmenin g olduu gelecein ehirleri yaylmacdr. Umutsuzluk, dehet ve cokunluk hkimdir, gnah yitmitir, su ve serserilik bu dnyada yaayan marjinal karakterlerin tutunaca bir daldr. Ancak bu ekilde dnyevi veritabanlarnda kimliksizleerek zgrlk akn koruyabilmektedirler. ykler genelde gayrimeru dnyaya yaslanr ve etik belirsizlik duygusu vardr. nk sisteme kar savamak siberpunk karakterlerini kahraman ya da iyi klmaz.37 Siberpunk szcnn yaygn biimde kullanlmas bir bilimkurgu olayna eklemlenmesi araclyla olmutur. Antolojist ve bir dnem "Isaac Asimov's Science Fiction Magazine" editr Gardner Dozois 30 Aralk
37

Cyber+punk word, Cyberpunk Project, Eriim:26.03.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/cyber_punk.html

29

1984'te Washington Post gazetesinde yaynlanan Seksenlerde Bilimkurgu (SF in the Eighties) adl makalesinde William Gibson, Bruce Sterling, Levvis Shiner, Pat Cadigan ve Greg Bear'dan oluan bir grup bilimkurgu yazarn "siberpunklar" eklinde tantr.38 G.Dozoise gre Siberpunklar inanlmaz lde karmak ve tuhaf bir gelecek dnmekten haz duyarlar. Ar dozda gelecek oku yaanacan kabul etmeye pek yatkndrlar. Sonu olarak bilimkurguda, imdiki zamann iinden, tanklk ettiimiz seksenlerden doan bir gelecek grnts kefetmi olan ilk harekettirler.39 Net beklenilenden hzl bir ekilde tm dnyay sarmalad. nsan organlar farkl hayvanlarn vcudunda yaatlabiliyor, hayvanlarn genlerine mdahale edilerek insani ilevlere sahip olmalar salanabiliyor. Finans, istihbarat, ticaret organlar nete tm hzyla entegre olurken terristler, hrszlar, uyuturucu satclar, pornocular, katlar, sk korsanlar da kar NETde kendilerine adalar ina etmektedir. 1980lerin siberpunk bilim kurgu motifleri birer birer hayata geiyor. Bunun zerine Paul Saffo gibi kimi teknoloji khinleri siberpunk tpk 60larn punk 70lerin beati gibi lmtr40 derken Ben Iglauer gibi siberpunkn hala yaamakta olduunu savunanlar da bulunmaktadr: Son 7 yldr siberpunk ld sylemi olduka trend saylyor. 1980lerin sonlarnda siberpunk nc yazarlarnn bulmu olduklar alt trn klieletiini ve ilk bataki orijinalliini yitirdiini
38

Aktaran, Lewis SHINER, Inside the Movement: Past, Present and Future. Fiction 2000: Cyberpunk and the Future of Narrative, The University of Georgia Pres, London, 1992, s.17. 39 Aktaran, Halil TURHANLI, Tekno-Anarizm: Siberpunk, Meleklerin Dt Yer, Altkrkbe Yay., stanbul, 1994. s.155. 40 Paul SAFFO, Cyberpunk R.I.P.,Wired Magazine, ev: Umut DEMRC , Eriim: 26.03.07, http://www.wired.com/wired/archive/1.04/1.4_cyberpunk.html

30

aklamas bu syleme anak tutmaktadr. John Shirley, Bruce Sterling, ve William Gibson artk orijinal ilerin siberpunkta bulunmadn sylemektedir. Klieleme yznden tr iinde bahsedilen kimi aygtlar metaforik etkilerini kaybetseler de siberpunkn ruhu lmemiti. Sadece bilim kurgudan geree doru genilemiti. Bilim adamlar bilinli olarak tr taklit ediyor, bilgisayarlar iin sanal gereklik ve bio-geri besleme arayzleri yaratyordu. Almanyada hackerlar (hatta aralarndan biri Pengo W.Gibson hayran ve siyah deriler giyiyordu) internet araclyla KGBye bilgi tad iin tutukland. Gizli Servis Steve Jackson Gamese baskn dzenleyerek bilgisayarlara el koydu ve GURPS Cyberpunk oyununun basksn geciktirdi. Amerikan hkmetinin ifreleme almalarna kar savaanlar kendilerine siberpunk diyordu. nsan post-endstriyel, kapitalist teknolojik bir medeniyette yaarken siberpunk ruhu lemez. Bu gereklikte sesi ykseltmek iin siberpunk metaforlar kullanlyor ve artk kendilerine postsiberpunk diyorlar.41 Blent Somay da benzer bir ekilde bilimkurguda dijital devrime denk debilecek tek akm olarak ne kard siberpunkn seksenlerde 'pilinin bittiini' syler: Ama imdi dijital devrim siberpunklarn sandndan ok daha hzl gelitii iin daha adamlarn roman yazmalaryla romann yaynlanmas arasndaki srede onlarn
41

Ben IGLAUER, Cyberpunk Lives!, Aktaran, Cyberpunk Project, Eriim: 26.03.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/cyberpunk_lives.html

31

ngr sandklar ey gerek oluveriyordu. (...) Dolaysyla siberpunkn yle bir problemi var, ok yakn gelecekle uramaya alt iin olaylar yakalayamyor idi. Nitekim 90 'larda da zaten siberpunk snp gitti.42 Siberpunkn bu geri ekilii seksenli yllarda ortaya kan gerilimlere uyum salamak ile diren gstermek arasnda kalmaktan bir geri ekili, diren gstermekten uzaklaarak bu gerilimlerle btnleni, 'gelecek oku'na uyum salama olarak da yorumlanabilir. Bunun yannda klieleme, olmutur.43 Siber kar kltrn politik duruuna dair Andrew Ross yle diyor: 1950'1i yllarda James Dean'in sebepsiz isyankr davran gibi, 1960'larda okulla balants kesilen renciler ve 1970'lerin her eye olumsuz bakan punklar gibi, 1980'lerin bilgisayar ktlarnn da ileri bir teknokratik toplumda egemen ahlak anlayn yeniden, ahlaksal uyumsuzluun bir rnei olarak dnlebilir. Bizi ilgilendiren ey, gnmzde kar kltrel ifade ve eylemlerin tannmasna ilikin farkl koullardr. Aradan geen 20 yldan sonra, bilgisayar ktl teknolojisi ve virtik gerilla sava bir zamanlar molotofkokteyli tasarmnn yaratt kar kltrel fantezinin yerini alm bulunmaktadr. (...) Bu deiiklik sreci iinde bilgiye zgrce erimeye ilikin yasad zgrlk ilkeler evresinde rgtlenmi olan yazlm tabanl tekno-kltr, sefil donanm yaplarnn eytaniletirilmesi
42

siberpunk

edebiyatnn

hzn

kesen

faktrlerden

biri

Blent SOMAY, Gecikmi Bir Aydnlanma Metaforu Olarak Bilimkurgu, Tarihin Bilind, Metis Yay., stanbul, 2004, Aktaran, Ouzhan ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, DE Gzel Sanatlar Enstts Yay., zmir, 2006, 43 Bkz. A.g.e., s.85.

32

evresinde rgtlenmi muhalif bir kltrn yerini almtr. 1960'lann kar kltrnn tamam deilse de ou, baka yazlarmda folklorun teknolojisi olarak adlandrdm bir kavram evresinde olumutur. Bu terim tarmc, oryantalist ve anti-teknolojik dnceler ve deerlerle, bir de toplumsal yaplarla olumu bir yn simgelemektedir. Tuhaf bir biimde 1990'lann sibernetik kar kltrleri teknolojinin folkloru (varsaylan ortamlarn ye insan-tesi bedenlerin veri asndan zengin dnyasnda hayatta kalabilme ve direnme alanndaki mitsel basanlar) evresinde olumaktayd. Bilimkurguya ve teknolojiye duyarl genlik kltrlerinin son yllardaki toplanma yeri de bu ortamlardr.44 Andrew Rossun da altn izdii gibi siberpunk edebiyat alanndan dar tam ve kar kltrn bir dayanak klt haline gelmitir. 1980lerde siberpunk yazarlarnn ngrd tablo ok uzun yllar gemeden akademik hatta sosyolojik dzeyde konu edinilmeye balamtr. W.Gibson ise siberpunk ld syleminin ardndan tekno-peygamberliine prestiji teknoloji dergisi Wiredda yazd makalelerle devam ederken siberpunkn isminden syrlm olmasndan dolay mutlu olduunu ekinmeden dile getirmektedir.45 G. Branwyn Siberpunkn ardndakileri aktarrken nemli bir ka referans noktasna da deinmeyi ihmal etmemitir. Genetik ve bio-teknik gelimelerin dourduu 1990lardaki Biopunk kavramnn yaratcs Di Flipponun Biopunk Manifestosunu

44

Andrew ROSS, Tuhaf Hava: Snrlar anda Kltr Bilim ve Teknoloji, ev:Kamil Durand, Ayrnt Yay., stanbul, 1995, ss.115-116 45 Aktaran, Gareth BRANWYN, Introducing Beyond Cyberpunk, Eriim: 29.03.07, http://www.streettech.com/bcp/BCPtext/Manifestos/IntroducingBCP!.html

33

(Ribofunk Manifesto), Richard Kadrey'in Beyin Kutusunu Tararken (Scanning the Brain Box), Bruce Kotz'in pomo (postmodernist) klt Siberpunk, RocknRoll ve Radikal Siyaset adl yapt ve zellikle Hakim Beyin T.A.Z.n anmsayarak 1990lardan 2000lere doru siberpunkn ardndakileri anlamak mmkndr. Bu kaynaklar underground (yeralt) teknoloji ve postmodernizm ile radikal siyasetin yneliini kavrayabilmenin anahtarlar olma niteliini korumaktadr. 46 Bu balamda bizim iin deinmeden gememek gereken iki gncel eylem bulunmaktadr. Birincisi Fransann Szde Ermeni Soykrm Tasarsn kabul etmesi zerine Trk hackerlarnn protestosu Milliyet gazetesine yle bir haber ile yansyor: Microsoftun sunucularna girmeyi baaran hackerler ana sayfaya, "Sisteminiz Trkler tarafndan ele geirilmitir", "redLine size sahip oldu", "SacRedSeer ve RudeBoya zel teekkrler" gibi mesajlar yazd. Microsoft yetkilileri saldrnn elence iin yaplm olsa da Fransadaki sisteme ve Microsoftun imajna byk zarar verdiini syledi. Yetkililer ayrca Trk hackerlerin, Microsoft grevlilerinin sorunu ne kadar srede zebildiine bakarak da kendi kendilerine elendiklerini belirtti. Saldrya urayan Fransadaki Microsoftun sitesi bir gn boyunca kullanlamad.(Milliyet Gazetesi)47 Fransa iin nemli denecek bu saldrlar karsnda ilgin bir baka gelime yaanyor ve Sabah Gazetesine siber sava haberi olarak yansyor.

46 47

Ag.y. Beyond Cyberpunk!, Eriim: 29.03.07 Aktaran, E-Hack Project, Eriim:29.03.07, http://www.e-hack.org/index.php?id=582

34

Trk hackerler ile Brezilyal hackerler arasnda 2003 ylnda bir sava km ve bunun sonucunda Brezilya hacklenen 10 binden fazla sitesi ile hack edilen lkeler sralamasnda 1'inci sraya ykselmiti. Bu sava hafzalardan silinmemiken, Fransz lejyonlarnn (Trklere kar kiralanan) Brezilyal ve Bulgar hackerlerden oluaca belirtiliyor. SpyGrup.Org liderlerinden PeaCeR kod adl hacker, Fransz hackerlerinin Trk hackerlerin saldrlarna kar 'lejyon' oluturma abas iinde olduunu kaydediyor. lk olarak Brezilyal hackerler ile grldn iddia eden PeaCeR, "Brezilyallar, tarihlerindeki o malubiyet iin bu ii iki kurua bile yapar ama bize ulaan bilgi site bana 2 dolar konusunda anlamaya varlmak zere olduu. Hack edilen her Trk sitesi iin 2 dolar. Biz bu saldrlarn balamas iin 1 aylk bir sre geeceini umuyoruz. Bir arada durarak, hazr olmamz gerekiyor" diyor. Devlet kurumlar dikkat etmeli. (Sabah Gazetesi)48

48

Sabah Gazetesi, Trk hacker'lardan Fransa'ya saldr, Eriim: 29.03.07, http://arsiv.sabah.com.tr/2006/11/14/gun96.html

35

1.2. SBER KAVRAMININ DNSEL ARKA PLANI

Prometheus Yunan mitolojisine gre ilk uygarln ncsdr. Mitolojiye gre, Tanrlardan almak amacyla balktan yaratt ilk erkek insana uygarl vermek iin gkyznden atei alan titandr. Bu balamda insan, bir alma esidir. Nitekim Prometheus da anlamna gelen Yunanca tisis szck kknden tretilen bir titan, bir dev ismidir. Ama O Yunan mitolojisinin br devleri gibi doad, korkun ve acaip bir yaratk deildir. Tersine ok akll, duygulu ve iyicil bir yaratktr. Bencilliklerinden ve despotluklarndan tr tanrlara, zellikle de Zeus'a kzmaktadr. nsanlar da evrende kendine benzer varlklar oaltmak iin yaratr.49 Kbrsl Zenon ve rencisi Parmenidesde yaamn bir illzyonlar btn olduunu ileri srmtr. Ona gre, gerek olan her ey maddidir. Fakat evren, pasif bir maddeden olumamtr. Deien bir yaps olan dzenli btn olan evrendeki pasif maddeden baka, doadaki dzenleyici, aktif eyi temsil eden bir g daha vardr. Bu aktif g, maddeden farkl deildir, ancak maddenin deiik bir grnmdr. O, hava aknts ya da nefes gibi, srekli olarak hareket eden ince bir eydir. Zenon bu gcn ate olduunu syler; ona gre, bu ate var olan her eye yaylr. Bu maddi atein en temel zellii akldr.50 Varsay ki onlardan biri serbest braklp ayaa kalkmaya zorlansn, geriye dnsn ve gzlerini ktan ayrmadan yrsn, btn bu hareketler ac verecektir ve gzleri eskiden beri grp durduu glgelerin ait olduu nesneleri gremeyecek kadar kamam olacaktr. Biri ona
49 50

Bkz. Prometheus, Wikipedia Trkiye, Eriim:30.03.07, http://tr.wikipedia.org/wiki/Prometheus Bkz. Kbrsl Zenon, Wikipedia Trkiye, Eriim:30.03.07, http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C4%B1br%C4%B1sl%C4%B1_Zenon

36

eskiden grdklerinin anlamsz bir yanlsama olduunu, fakat imdi bir ekilde hakikate daha yakn olduunu ve daha gerek nesnelere baktn, daha doru bir baka yaklatn sylese, bu kii ne dnr dersiniz?.. arp, kendine imdi gsterilen nesnelerin eskiden grdklerinden daha gerek olmadna 51 inanmayacak mdr? Platonun maara alegorisi sadece Sokrates'in hikyesinin yeniden anlatm deildir; hatta bu, alegorinin en nemli yan bile deildir. Platon alegoriyi daha ziyade okuyucuya daha yksek bir hakikat dzeyini, Formlar iaret etmek, okuyucuda bu dnyaya bir akl tevik etmek iin kullanr. Biz - hepimiz - mahkmlara benzeriz; nk sk sk iinde yaadmz hakikatin var olan en yksek hakikat olduunu varsayma hatasna deriz. Platon'a gre, be duyumuza hitap eden hakikat dzeyinde tecrbe ettiimiz her ey, daha yksek bir hakikat dzeyinin, Formlarn yoksul taklitleridir.52 Platonun maara alegorisinde szn ettii gereklik yanlsamas, Hakikat l fenomeni olarak Watchosky Kardelerin Matrix Devrimi ile birlikte anlmaya balamtr. Akln duyulardan daha nemli olduunu Neo da reniyor. Zihin maddeden nemlidir. Platon iin fiziksel olan, Form kadar gerek deildir, Neo iin ise aslnda "kak yoktur." Neo ilk insanlar esaretten kurtaran adamn reankarnasyonudur. Platon iin ise beden ve zihin birbirine yle yabancdr ki birliktelikleri daha doutan travmatik bir ekilde hafza kaybna, bir tr unutkanla sebep olur. () Platon iin deja vu Matrix'te beklenmedik bir plan

51 52

PLATON, Devlet, ev: Sabahattin Eybolu M.Ali Cimcoz, Trkiye Bankas Yay, stanbul, 1999 Bkz. William IRWIN,Bilgisayarlar, Maaralar ve Kahinler: Neo ve Sokrates, Matrix ve Felsefe, s.21.

37

deiiklii deil, Formlarn bir hatrlanmasdr (anam-nesis). Yeniden doumlar esnasnda ruh bedenden geici olarak kurtulunca, Formlar seyrederiz. Dnya gezegenindeki btn renmeler, aslnda, sradan nesnelerde bulunan bir benzerlikten yola karak, Formlarn hatrlanma srecidir. rnein, bir ocuk ieklerin gzel olduunu retilmeye ihtiya duymaz, bunu Gzellik Formu'nu hatrlama ve iekteki gzellik pay vastasyla bilir. 53 Aslnda bir yazlmc olan ve kbik ofislerde alan Neo, Matrixde ilahi bir seilmilik tar. Bir tr Hz. sa, Dalai Lama figr olarak karmza kar. Buda'nn oluna "zincir" veya "engel" anlamna gelen "Rahula" ismini koymas Prometheusu artrmaktadr. Sonradan "uyanm olan" anlamna gelen "Buda" ismini alan prens Siddharta Gautama da, yirmi bir yanda, iini kemiren, "bizi harekete geiren" soruyu, yani varolula ilgili bir eylerin kkten yanl olduu duygusunu zmek iin rahat hayatn terk etmiti. Aydnlanmaya vardktan, hakikate "uyandktan" sonra, Rahula onun mritlerinden biri haline geldi. Klasik Budist metinlerden biri olan Majibima-nikaya'daki bir pasajda, "uyanm olan" ayna imgesini kullanarak olu "zincirlenmi olana" ders verir. Ayna niteliin cisimlemesidir. Bu yzden Taosit ve Budist retilerde, zellikle Zen Budizmde ortak metafordur. Neo gerei kefetme yolculuunda tavan ininden aa dmeden nce, tepeden trnaa ayna kesilir. Matrixden ayrldktan sonra, kendini kanalizasyonda rlplak bulur. Yunanca hakikat anlamna gelen alethia kelimesi, ayrca plaklk anlamna gelir ve plak gerei akla getirir. Neonun ayna bakalm

53

Bkz. A.g.e. s.22.

38

bylece onu ilk gerek uyanmasna, gerek olduunu sandmz eylerin aslnda programlanm bir yanlsama olduu gereine tar.54 Matrixde Ajan Smithin gne gzlkleri, Morpheusun aynal gzlkleri, krmz ve mavi hapn bulunduu aynal kutu kullanlmtr.55 Ayrca Neuromancerda nemli bir femme fatale karakter olan Molly yine aynal gzlkler kullanmaktadr. Bu gzlkler 1986da B.Sterlingin hazrlad Siberpunk Antolojisine ismini verecektir: Mirrorshades, The Cyberpunk Anthology (Aynal Gzlkler, Siberpunk Antolojisi). Bylece hareketin temsilcileri Sert Radikal Bilim Kurgu, Kanund Teknocular, 80ler Dalgas, Neuromantiklerin yan sra Mirrorsahdes Grubu olarak anlacaktr. B.Sterling Mirrorsahdes (Aynal Gzlk) hareketi iin yle diyor: Aynal gzlkler 1982 yl balarndan beri kullanlan bir totem. Bunun gerekelerini kavramak zor deil. Gzleri gizlemek olas tehlikelerden ya da lgn kimselerin dikkatinden kamay salar. Gnee bakabilmenin semboldr, bisikletiler, patenciler, polisler ve yasa d kimseleri anmsatr. Krom ve mat siyah olanlar tercih edilir, bu belirlemeler yk stne yk yazldka bir iarete dnmtr.56 Ayna metaforu ve Zen Budizmi zellikle William Gibson tarafndan da ska kullanlmaktadr. Zenin ilahi btnl Nete zde tutulmutur. Sfr Noktasnda (Count Zero) artk akln yitirmi, Peruk lakapl bir yazlm taciri tanrnn siberuzayda yaadna veya belki

54 55

Bkz. Michael BRANNIGAN, Kak Yok: Budist Bir Ayna, Matrix ve Felsefe, s.119. Bkz. A.g.e.s.120. 56 Bruce STERLING, Preface, Mirrorshades: Cyberpunk Anthology, Ace Boks, New York, 1988, s.9.

39

siberuzayn tanr olduuna, ya da ite bu trden bir kant olduuna emin olmutu.57 Bir ilahiyat dnyann en gl bilgisayarna sorar... "Tanr var m?" Bilgisayar bunu bilmek iin gerekli ilem gcne sahip olmadn syler ve kullancsndan dnyann dier sper bilgisayarlarna balanmasn ister. Beklenen cevap iin g yine de yetmez. Bylece bilgisayar srasyla, dnyadaki tm ana bilgisayarlara, tm mini bilgisayarlara ve takiben btn kiisel bilgisayarlara balanr. En sonunda da arabalardaki 'chip'lere, mikrodalga frnlara, videolara, saysal saatlere ve benzerlerine... ilahiyat son kez sorar; "Tann var m?" Bilgisayar yantlar; "Artk var!" Bu kk tekno-mistik yk elbette yksek teknolojinin bugn ulat noktay tam ifadelemiyor. Yine de gelinen aamann 'iddiasn' gstermesi asndan nemli. Bugn dnyada milyonlarca insan bilgisayar teknolojisi ile daha ok enformasyona erimenin kolayln yayor. Yine birok kii ve kurum da bu gc, elzem olan 'istihbarata ve bilinmeyene' ulamak adna kullanyor.58 New York Devlet niversitesinde felsefe profesr olan Carolyn Korsmeyer, sanal gereklie Descartesin gzyle bakmaya alyor: Matrix ak bir biimde Descartes'n lk Felsefe zerine Dnceler kitabna gnderimde bulunan bir dizi klasik alglama sorununa serbest atta bulunuyor. Descartes, duyu tecrbelerinin d dnyann zelliklerini
57 58

William GIBSON, Sfr Noktas, ev: zlem Kurdolu, Sarmal Yay., stanbul, 1999, s.199. Nedret ERSANEL, nsans!, Siber stihbarat, Hayy Kitap, stanbul, 2005, s.14.

40

tam olarak kaydettii ve bylece bilgiye temel olabilecei fikri zerindeki kukular ele alrken, bizi, dlerimizi uyankken yaadklarmzdan ayrmamza yardmc olacak ltler oluturmaya davet eder. imdiki zamanda gerekleen algnn salaml hakknda kukular uyandrmak iin hayli baarl bir yoldur bu. nk dlerin tecrbe edilme biimi, bir insan geici olarak gerek olduklarna inandracak kadar canl olabilir.
59

Descartes analitik geometriyi bularak cebir ve matematik arasnda nemli bir kpr kurmu bylece hesap ve analizin kefinde byk bir rol stlenmitir. Descartes bilimin ve zellikle matematiin tmevarm metodunu felsefeye uygulamaya almtr. Cogito, ergo sum (dnyorum yleyse varm) sz Descartese aittir. Bu noktadan balayarak her eyi sorgulamtr kendi varln, yaratcnn varln ve yaratcya inanma ihtiyacn ifade etmitir. Descartesin akl ve mekanizm zerindeki yansmalar bat dncesini derinden etkilemi hatta elektronik bilgisayarlarn icadna, makine zeksnn olaslna dahi k tutmutur. Makine zeks iin nemli bir varolu sorgulamas olan Turing Testine ilham vermitir. Descartes bedenin bir makine gibi altn ileri srer, yle ki hareket ve genileme nitelikleri maddeseldir, fizik kanunlarna baldr. te yandan akl (ya da ruh) maddi olmayan bir varlk olarak hareket ve genileme noksanlklarna sahiptir ve fizik kanunlarna bal deildir. Descartes sadece insann akla sahip olduunu savunur ve akl, beyin epifizinde beden ile etkileim kurar. Dualizmin bu ekli akln bedeni

59

Carolyn KORSMEYER, Grmek, nanmak, Dokunmak, Hakikat, Matrix ve Felsefe, ev: Murat Salam, Gncel Yay. stanbul 2003.s.51.

41

kontrol ettiini iddia eder. Ancak yine de beden rasyonel akl baka trl etkileyebilir. rnein insan tutkuyla davranabilir. Bu nedenle beden ve akl arasndaki iliki egdmldr.60 Ayrca Descartesn bilime nemli bir katks optik yansmalar zerine olmutur. Aynadaki grntnn belirli alarla krlarak gerei farkl ekillerde yanstmas yine bize ayna metaforu ve gereklik arasndaki sorular anmsatyor. Nitekim aynadaki grnt iin de sanal szcn kullanmak yanl deildir. Immanuel Kant ve Descartes gibi Aydnlanma ann nemli dnrlerinin ardndan bat modernleme yolunda nemli mesafeler kat etmitir. Ancak Kanta gre aydnlanma nsann kendi kusuruyla dt ergin-olmay durumundan kendini kurtarp akln kullanmaya balamasn kapsayan ad. Ona gre insanolu akln kendi bana kullanamam, hep otoritenin nderliini aramt. 19.yyda aydnlanmann hz hemen hemen kesildi; nk 18.yyn sonuna doru yetien Kantn felsefesi ile akla duyulan ar inan sarsld. Kant akl gcnn snrn izmi, akla kar bir kuku yaratmt. 19.yyda aydnlanmaya bir tepki olarak akl d nedenlerle gelien romantizm ortaya kt.61 Romantik dnce, ncelikle Fransz devrimini hazrlam olan ve insan Haklar Bildirisi'nde yer alan zgrlk, eitlik, adalet gibi ilkelerle, yurt sevgisi, ulus sevgisi, dinsel inanlara ballk gibi deerlerle beslenmitir. Aydnlanma a'nn, insann ve toplumlarn gelieceine olan inanc gereklemektedir. Burjuva bilinlenmi ve glenmitir. Devrimin kanl oluu, uygulamada bir aknlk yaratmsa da devrim dn60 61

Bkz. Descartes, Wikipedia, Eriim:31.03.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Descartes zdemir NUTKU, Dnya Tiyatro Tarihi, Mitos Boyut Yay. 2000. stanbul, s.221.

42

cesine olan ball sarsmamtr. Bu geliim tiyatro sanatnda da ortak lklerin benimsenmesini salam, insancl deerlere ballk, bireyin ve birey vicdannn yceltilmesi, klasik otorite saygsn ypratmtr. Romantik dnce umutlu ve ileriye ynelikti. te yandan bilim ve teknolojideki bulgular ve bu bulgularn yaama uygulanmas, yaamn her alannda daha iyi, daha kolay koullarn elde edilmesine allmas, sanat dncesini de etkilemekte, iyimser bir sanat anlaynn yerlemesine olanak salamaktayd.62 20.yyn burjuva dncesi, Amerikada ie yarayan bir kuram ileri srerken, Avrupada varoluuluk kuramn ortaya karmtr. Alman dnr retisini Martin ortaya Heidegger atmtr. 1927 ylnda, Danimarkal kiisel Soeren anlamn Kierkegaardn gizemci dncelerinden Varoluuluk, yararlanarak insann varoluuluk

deerlendirmeye ve yaama srecinde kendi yolunu semesi gerektiini savunduu iin Tanrsz bir ortamda bile idealizme eilimli olanlarca tutulmu ve btn dnyaya yaylmtr. Tanrc varoluuluk Jean-Paul Sartre nderliinde oranda Tanrsz vardr. varoluuluk Ona gre adn alarak dnya gelimeye zerinde balamtr. Heideggere gre evren ancak kendi iinde insani varlk bulunduu insanln belirmesinden nce dnya da yoktu. Varoluu Karl Jalperse gre ise felsefe yapmak lmesini renmektir. Varoluuluk nesnel varl insani varla, insani varl kiisel varla, kiisel varl kiisel dnceye ve dolaysyla idealizme varmaktadr. 63

62 63

Bkz. Sevda ENER, Dnden Bugne Tiyatro Dncesi, Dost Yay. Ankara 1998, s.133. Bkz. Orhan HANELOLU, Dnce Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul, 1974, s.347.

43

Varoluu idealizmi giderek tmden varl yadsmaya balar ve Albert Camus evreni, insan asndan sama olarak niteler (absurdit de lxistence). Bilimsel olarak olgular kavrayabilir ancak evreni anlayamayz. Evren rasgeledir bounadr, insan bu gerei grnce ya hemen lmelidir ya da evrenin tesini umut etmelidir, ancak bu iki olaslk da samadr, akla aykrdr. Artk soru yaamn anlam deil tm anlamszlna ramen uyumsuz bir yaamn nasl srdrleceidir. (absurd), hiilik (nihilism) postmodern sylemlerin de
64

Modernizmin bir sonucu olan varoluuluk (existentialism), sama temelini oluturmaktadr. Kkleri Romantizm'e kadar varan, postmodernizm 1789 Fransz Devrimi etkisiyle oluan modernlik kavramna bir tepki olarak sanayi devriminden sonra hzl bir deiim sreciyle varlk kazanr. Pek ok teorisyenin ou zaman birbiriyle elien tanmlar ve anlaylar ne srd, Modern bir an uzants teorik veya ve kltrel pratiklerinin olan tesi, modern modernizmin kart, tkenmi

ideolojilerden, sluplardan ve pratiklerden net bir kopuu ifade eder. Eklektizm* veya yerelliin n planda olduu veya kapitalizmin yeni bir safhas olan Ge-kapitalizm ile birlikte tketim toplumu anlaynn hkm srd bir gr olarak kabul edilir. Postmodernist dnemde bilgi ve iletiim alannda odak hale gelen mikro-elektronik devrimin, retim yapsn deitirmesi ile bilgi retimi ve bilginin nemli bir g kayna haline gelir. Gnmz sanat anlayna zemin hazrlad, pek ok postmodernist teorisyenin de sylemleriyle varlk kazanmtr.
64 *

Bkz. A.g.e.,s.349.

Eklektizm: Ayr dnceleri tek dncede kaynatrma yntemi; sanatta ve slupta semecilik; farkl sluplar ve fikirler ierisinde kendine uygun geleni, zaman ne karmadan tarihsellik boyutunu dlayarak semek.<Bkz. Orhan Hanerliolu, Felsefe Szl, Remzi kitabevi, istan-bul, 2002, s. 366

44

zellikle ekonomik geliim sreleri, kapitalizmin deien veya gelien ynyle oluan ekonomik krizler emein rgtlenmesinin 1973'ten bu yana deimesine yol amtr. Gnmz postmodern a syleminin kapitalizmin deien yzyle, mikro-elektronik devrimle, bilgi al veriinin bu devrim sonucu hzlanmasyla ve bunun retim de dhil ilgili her alanda nem kazanmasyla varlk kazand sylenmektedir.65 1920lerde Fransz Gerekstclerin, kapitalizme kar politik amal eylemlerinden esinlenerek ve Marxizmin ideolojik etkileriyle, bir grup entelektelin 1957 ylnda kurduu Situationist International (Durumcu Enternasyonal), kitle kltr tketiciliinin ii bo elence biimlerinin, geleneksel toplumsal ilikileri bozduuna deinmitir. 66 Toplumdaki temel deiikliklerle birlikte yabanclama tarzlar da deiir. Kapitalizm ve sanayilemeyle beraber klasizm de kendi gerekliini kaybetmitir. Bu balamda, sanat da kendine yabanclar ve sanat yapt da gerek d, var olmayan bir dnya, bir grnt, yanlsama dnyas yaratr. Ancak bu ekilde, gerekliin yanlsamaya dnmesiyle sanatn ykc gerei ortaya kar. Bu demektir ki, grnen ve grnmeyen tm gerekliklerin sanatta ifadesi, ancak gerekliin hie indirgenmesiyle oluur.

65 66

Bkz. Steven CONNOR, Postmodernist Kltr, ev: D. ahiner, YKY. stanbul, 2001.s.56. Bkz. Toby CLARK, Sanat ve Propaganda, ev: Esin Hosucu, Ayrnt Yay., stanbul, 2004, ss.181186.

45

Bu balamda sanatn snrlar kapitalizmle oluan nesnel evreye gre yeniden oluur ve popler kltrle birlikte her trl yntem ve teknii iermek zere, abartlm bir hilikle yeniden izilir.67 Disneyland'daki dsellik ne gerektir ne de sahte. Buras geree zg bir dsellii, geree simetrik bir ekilde yeniden retebilmek amacyla tasarlanm bir caydrma (ikna) makinesidir. Bu ocuksu dsellie zg sefalet ve yozlamln nedeni de zaten budur. Bu evrene ocuksu bir grnm verilmek istenmesinin nedeni, yetikinlere zg "gerek" ve baka bir evren bulunduu dncesini onaylatma arzusudur. Disneyland bir ocuksuluun gerek anlamda her yere hkim olduunu gizleyebilmek iin, yetikinlerin de buraya gelerek ocuklamalarna olanak tanmak ve gerekte ocuk olmadklarna inandrma amacyla kurulmu bir evrendir.68 Herbert Marcuse bireyleme ve ussallatrmada liberal vurguyu kabul eder, fakat liberallerin varsayd biimde burjuva ya da teknolojik uygarlk diye niteledii srelerin temsil ettii ahlak anlayna kardr. Max Weberin ussalatrmas, Sigmund Freudun bireylemesi doru olarak anlaldnda Marcuseye gre ada uygarlk tam bir egemenlik sistemidir ve ahlak psikolojisini zayflatmaktadr. Kurumlarca korunan dnyann zerk ileyii kurumlara ahlaki meruiyet kazandrmakta

67

Bkz. Gken AHMARAN, Postmodern DnemSanatnda iddet ve roni Kavramlarnn Yaratt izofrenik Alm, D.E.. Yksek Lisans Tezi, 2004, zmir, s.17. 68 J. BAUDRILLARD, Simulakrlar ve Simulasyon, s.33

46

ve ileri srldnn aksine ahlakl insann byle bir ortamda varolamayacan sylemektedir.69 1960larn sonunda toplumsal honutsuzluk ve ekonomik

durgunlua soz vermeyi amalayan ftristik kimi eilimleri canlandrd. Teknokratlar sava sonras bymenin kesintisizce sreceini tahmin ettiler. Ancak 1970lerin ortasnda toplumsal kargaa, kemer skma, durgunluk ve ekonomik kriz bir araya geldii zaman bu tahminler bir anda boa kt. Batl liderler sosyo-ekonomik skntlara zm aray iinde gzlerini Japon mucizesine evirdiler. Burada sadece bilgisayarlama, robotlama, i yeri re-organizasyonu ve ekonominin sistemli bir biimde yattrlmas stratejisi olarak joho shaka*iyi kefedeceklerdi. Bylelikle post-endstriyalizm taze kan bulmu oldu. 1978de Japon ve ABDli iletiim bilimcilerinin konferans, Kuzey Amerikada enformasyon toplumu terimini balnda kullanan iki kitabn yaynlanmasyla sonuland. 1970lerin sonunda enformasyon devrimi, hkmet ve irket planlarnda temel bir kategori olarak ortaya kt. Enformasyon toplumu kuram, deiime daha salam bir ierik katt. Endstrinin yerine enformasyon geti. alar arasndaki snr izgisi, mekanik makineleri dijitallerden, demir elik fabrikalarn silikon iplerden, demir yollarn iletiim alarndan ayryordu. Ayrca post endstriyel teknokrasiyi devlet brokrasisine ballk nianndan tanmak mmknd. Teknokrasi yerini yksek teknolojiye, organizasyon kadrolar akll makinelere, uzmanlar
69

David KETTLER, Herbert Marcuse: Yabanclama ve Olumsuzluk, ev: Gner ztuna, Aktaran, Orhan Hanerliolu, ada Siyaset Felsefecileri, Remzi Kitabevi, stanbul, 1981, s.20.
*

Joho Shakai: Enformasyon toplumu. lk kez Japon ekonomist Hayashi Yujiro tarafndan 1965 ylnda kullanld. <Bkz. Carlo MALAGUERRA, Monitoring the Information Society, IAOS Satellite Meeting on Statistics for the Information Society, Tokyo, 2001, s.2. , Remzi kitabevi, istan-bul, 2002, s. 366

47

uzman sistemlere, aydnlar tabakas yapay zeklara, ana bilgisayarlar mikrobilgisayarlara, piramit hiyerariler datm sistemlerine, ofis merkezi yerini siberuzaya brakmt.70

70

Bkz. N. DYER-WITHEFORD, Siber Marx: leri Teknoloji anda Snf Mcadelesi, ss.3234.

48

1.3. SOSYLOJK, KLTREL AIDAN SBERPUNKIN

TEMELLER VE ETKLER Milenyumun karamsarl ve daha gzel bir gelecek topyalarnn yok olarak yerini umutsuzlua brakmas sosyologlar geleneksel anlamda sosyoloji bilimi ve politik yaklamlarn dnda kaynaklara yneltti. Bylece iinde bulunduumuz geici durumu daha alglanabilir klmak mmkn olabilirdi. zellikle siberpunkn kurgusal dnyas her ne kadar hayali de olsa insann bu yeni bak alarn deerlendirmede analitik bir bak sunmaktadr. Nitekim post-insan varl u anda mmkn gzkmekte ve tartlmaktadr. Sosyoloji ve siberpunk ilikisi ayr bak asyla

deerlendirilebilir. Birincisi baz analistler siberpunk yeni bir devrin felsefi ve kltrel sembol olarak grmektedir. Buna ge kapitalizm, postmodernizm ya da her ne isim verirsek verelim. kincisi siberpunkn kurgusal dnyas gereklemeye balamtr ve bunun gstergeleri olarak Internet, Sanal Gereklik (Virtual Reality) ve teknolojik beden dzenlemeleri sosyolojik sorgulamada geerli ve nemli yer tutmaktadr. nc ve belki en nemli bak as ise siberpunk edebiyat dorudan sosyal teori iin analitik bir kaynak tekil etmekte, perspektif oluturmaktadr. Timothy Learyye gre W.Gibson insan evrimindeki bir sonraki basama tanmlayarak, Dantenin feodalite iin, Mann, Tolstoy, Melvillein endstriyel a iin stlendii felsefi ilevi stlenmitir.71 Gareth Branwyn siberpunk iin edebi perspektif ve aktel dnya gr asndan yararl bir tanm kazandrmtr:
71

Roger J. BURROWS, Cyberpunk as Social and Political Theory, Cyberpunk Project, 1995, Eriim:02.04.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/cyberpunk_as_socpolitical_theory.html

49

Gelecek imdinin stnde patlamtr. Nkleer bir felaket yaanmad ancak kaybedecek daha reel eyler var. Savan yeni arazisi insann akl Mega-irketler yeni devletlere dnt. ABD ekonomik gcyle tam bir zorba kesildi. Dnya son srat trilyonlarca alt kltr ve kendi dili, kodlar, yaam tarzlar olan tarikatlara blnyor. Bilgisayar ve ilgili veri alanlar snrlar zorluyor. Kimya araclyla daha iyi yaamlar mmkn. Kk gruplar ya da bireyler konsol kovboylar irket ve hkmetler zerinden muazzam g edindiler. Bilgisayar kltrnn bireimiyle elektronik mzik, sanat, sanal gruplar ve hacker/sokak teknolojisi alt kltr aa kt. Bilgisayar delilerine ait imajlar artk nostaljiye dnt ve insanlar bilgisayarlarn bu alt kltrdeki roln ifade etmekten artk utanmyorlar. Bilgisayar artk sk bir dost, ara ve insana ait nemli bir sosyalleme metas. Gnden gne siborglayoruz. Teknoloji gittike klyor, yaknlayor ve ksa zaman iinde bizimle btnleecek.(1993)72 J.P.Sartre, Critique de la raison dialectique (Diyalektik Akln Eletirisi) almasyla kuramn anlattktan sonra, Marx deil Marxistleri eletirdiini sylemi ve Marxn da aslnda bir varoluu olduunu ileri srmtr.73 Nitekim J.Baudrillard da yle demektedir: Marxn yazmaya balad dnemde iiler makineleri krmaktayd. Marx onlar iin yazmad,
72 73

Gareth BRANWYN, 1993, Aktaran, A.g.e. Maurice CRANSTON, Jean Paul Sartre: Dman Bir Evrende Yalnz Kii, ada Siyaset Felsefecileri, s.210.

50

onlara diyecek hibir eyi yoktu. Onun gznde hatalydlar, devrimci olan endstriyel burjuvaziydi. Makineleri kran iilerin zndeki bu isyan onlarn geri kalmasna neden oldu. Bu diyalektikte Marx onlar ormandaki saf bebekler gibi ho grd. Fakat Komne dein tm ii hareketleri yakn sosyalizm zorunluluunun topyasyla yaad (Dgacque, Courderoy vb.). Ve bylece boa krek ekildi. topya hibir zaman gelecek iin yazlmaz, daima imdidedir.74 Luddist hareket 1811 de balar ve adn efsanefi liderleri Ned Ludddan (Kral Ludd, General Ludd, Kaptan Ludd olarak da bilinir) almtr. Endstriyelleme karsnda i gcn savunan ve makineleri kran, sabote eden yar askeri luddistler teknolojik deiime ve srece kar direndiler. ngiliz Ordusu tarafndan bastrlncaya dek ksa bir sre iin etkili olmu bir harekettir.75 Byk teknoloji devi Sun Microsystemsn kurucularndan olan Bill Joy (William Nelson Joy) Wired Dergisinde yaynlad makalede 21.yyn robotik, genetik, nanoteknolojik gelimelerinin insan tehdit edip etmediini sorgularken distopik bir senaryo iinde bulduunu belirtmektedir. Yeni Luddist Dellosu olarak adlandrd senaryoda gereklemesi olas iki ihtimalden sz ediyor. Ya insanlk makinelerin kendi balarna karar vermelerine izin verecek ya da insanlk makineleri kontrol etmeye devam edecek.

74

Jean BAUDRILLARD, retimin Aynas, Aktaran, Nicholas SPENCER, Rethinking Ambivalence: Technopolitics and the Luddites in William Gibson and Bruce Sterlings The Difference Engine, Contemporary Literature, Wisconsin, 1999, s.402. 75 Bkz. Luddite, Wikipedia, Eriim: 02.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Luddites

51

lk ihtimal gerekletii takdirde makinelerin nasl davranacan bilme olaslmz deceinden varsaylan sonular elde edemeyiz. nsanln kaderini kendi kararlarn verebilen makinelerin insafna brakm oluruz. nsanln byle bir gc verecek kadar aptal olup olmad tartlabilir. Ancak tam olarak kastedilen makinelerin gcn gnll olarak arttrmak ve kasten gc teslim etmek deil. Sadece bamszlklarna gz yumarak pratik tercihleri makine inisiyatifine brakmak. Toplum olarak daha karmak problemlerle yz yzeyiz ve makineler gnden gne daha zeki hale geliyor, insanlar kendileri iin daha fazla karar makinelerin vermesine gz yumacak. nk basite makine kararlar, insan kararlarndan daha iyi sonular getirecektir. Nitekim her admnda insan mdahalesi gerektiren sistemleri ayakta tutmak ok daha karmak olacandan otonomi gerekmektedir. Eriilecek olan yksek teknolojide makineler daha etkili kontrol salayabilir. nsanlar ileride makineleri kolay kolay kapatamayacaklar nk tam anlamyla baml hale gelecekler, bu yzden ylece kapatmak intihara e deerde olacaktr. 76 1986 yalnda yaplan, kimlii belirsiz bir nesneyi uaksavar gemisinden tespit eden sistemin ad Aegis'tir. Amerikan Kongre yesi Charles E. Bennett'e gre Aegis, u an iin dnya deniz ordularnda kullanlan en ileri savunma sistemidir. Aegis bir 'otonom' silahtr. Yani -belli artlar altnda- kendi bana hareket eder, kontrol eder, yarglar, uyarr veya otomatik 'mod'daysa yok eder.() Aegis'in elindeki bu irade, sahip olduu g o haldedir ki, ne yazk ki olduka zc bir olaya bile neden olmutur. Temmuz
76

Bkz. Bill JOY, Why the future doesn't need us, Wired Magazine, Issue 8.04, Nisan 2000, Eriim:04.04.07, http://www.wired.com/wired/archive/8.04/joy_pr.html

52

1988 ylnda bir Iran Airbus yolcu uann vurulmas Aegis'in eliyle olmutur.() iin daha ilgin yan Aegis'in kendi bana yapt bu ve benzer veri analizleri yznden, kumandann bandaki subaylar da verileri dorudan deerlendirememilerdir. Bu tavr sergilemelerinin gerekelerinden biri Aegis'e duyduklar gven olsa gerektir.() Birok uzmana gre bu seviyede yapay zekya ulam makineler hemcinslerinden daha fazla sorun kartma imkanna sahiptirler ama aka sylemek gerekirse, Aegis, bir 'insan-makine silah sistemidir' ve hatalarnn bulunmas sistemin baarszla uradna ilikin bir delil deildir.77 Dier yandan ikinci ihtimal olarak ortalama insanlar kendi kiisel makineleri zerinde sz sahibi olacaktr ancak byk makineler sistemlerini tpk bugn olduu gibi elit bir aznln eline teslim edecektir, sadece iki farkla. Teknik ilerledike elit kitle ynlar zerinde daha byk bir gce sahip olacak. nk insani igc zorunlu olmaktan kacak, ynlar gereksizleecek, sistemin srtnda yk olacak. Eer elit kitle acmasz ise insan ynlarn basite imha edecektir. Elit kitle insancl ise propaganda, psikolojik ve biyolojik teknikler yoluyla doum oranlarn drecek ve dnyay elitlere brakmas iin gereksiz ynlarn neslini tketmeye alacak. Elit kitle yumuak kalpli liberallerden oluuyorsa insanln kalan iin iyi oban rolne soyunacaktr. Ortalama insan zararsz hobilerle megul etmek ve fiziksel ihtiyalarn doyurmak yeterli olacaktr. Elbette yaam amaszlaacak ve insanlarn g arzusu psikolojik
77

N.ERSANEL, Siber stihbarat, ss.189-190.

53

ve biyolojik mhendislikle yok edilecektir. Bu ilenmi insanlk toplum iinde mutlu fakat ounlukla zgr olmayan yerel hayvanlara dnecektir.78 Sun Microsystemsn dahi mhendisi Luddist Delloyu tarif etmeye alrken Theodore Kaczynskinin (Unabomber) adn anmay ihmal etmiyor ve Onu desteklemediini belirtirken T. Kaczynskiyi bir Luddist olarak tanmlyor. Kaczynski Harvard niversitesinden mezun olduktan sonra Michigan niversitesinde zor bir problemi zerek ksa zamanda profesr oldu. 1967 ylnda Kaliforniya niversitesi, Berkeleye getikten sonra 1978de az para ve sade hayat tercih etti. Geici ilerde alt ve ailesinden finansal destek ald. Mays 1978de ilk bomba mektubunu Kuzeybat niversitesinde Buckley Crist adl bir profesre gnderdi. 1996da Montana dalarndaki kulbesinde yakalanncaya dek 3 kiinin lm, 23 kiinin yaralanmasna neden olan toplam 16 bomba gnderdi. Kaczynski, Endstriyel Toplum ve Gelecei balkl 35.000 kelimelik manifestosunun (Unabomber Menifestosu olarak da bilinir) byk bir gazetede yaynlanmasyla eylemlerine son vereceini aklamtr. Bunun zerine 19 Eyll 1995te New York Times, Washington Post gazetelerinde yaynland. Manifestosunda Kaczynski, Endstri Devrimi ve sonularnn insan rk iin bir felaket olduunu savunmaktayd. Onun gznde solcular da anti-bireyci ya da kolektivistler kadar sululard, nk ilerinde bir kaybeden olduklarn hissediyorlard. Bireylerin ya da kk gruplarn elindeki gcn teknoloji sayesinde byk organizasyonlara baml brakldn ve bireylerin rahat braklmas gerektiini sylyordu. Bill Joyun da anmsatt sylem Kaczynskinin
78

Bkz. A.g.e.

54

manifestosuna temel tekil etmekteydi: nsanlarn belki mutlu olabilirler ama kesinlikle zgr olamayacaklar, stats yerel hayvanlar olarak belirlenecektir.79 Neo-Luddist, post-Fordist ve sosyalistlerin enformasyon devrimcilerinin meydan okumasna yant vermekten ok uzak olduunu dnen N.Dyer-Witheford Tahakkm Olarak Teknoloji iin yle diyor: Yeni retici gler, eski retim ilikilerinden otomatik ve zerk bir biimde tomurcuklanan zneler olarak deil, daha ok, bu ilikiler tarafndan acmaszca ekillendirilen, egemen snfn buyruu altnda tasarmlanp, kullanlan arasal zneler olarak grldler. Bylesi bir anlayn temeli, daha nce Frankfurt Okulu tarafndan atlm durumdayd. Bilindii gibi Max Horkheimer, Theodor Adorno ve Herbert Marcuse'un gelitirdii 'eletirel kuramn' temel sav uydu: Bir zamanlar insanln yoksulluk ve batl inantan kurtuluu iin gl bir kaldra olan teknolojik aklclk imdi baskc olmutur. Aydnlanmann diyalektiinde, aralar amalan kendilerine bal klm, doa zerindeki tahakkm, insan zerindeki tahakkme dnm ve retici gler ykc glere dnmtr. Teknobilimsel gleri sayesinde sonsuz arzular yaratp bunlar doyuran sermaye, Marcus'un 'tek boyutlu insann', sistemin snrlar dnda dnemeyen hatta alglayamayan bir zneyi yaratacak kadar kapsaml bir denetim kurmutur.80

79 80

Bkz. Unabomber, Wikipedia, Eriim: 04.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Unabomber N. DYER-WITHEFORD, Siber Marx: leri Teknoloji anda Snf Mcadelesi, s.73.

55

Bilgisayar tarihi iin en nemli admlardan biri olan Difference Engine 1786da J.H Mler tarafndan tasarlanan ve 1822de Charles Babbage tarafndan tekrar kefedilen ilk programlanabilir bilgisayardr. C.Babbage sonradan Analytical Engine (Analitik Motor) adyla, buhar gcyle almas tasarlanan 30mlik bir bilgisayar daha tasarlam ancak finansal, politik ve hukuki nedenlerle hibir zaman yaplamamtr. Bugn Londra mzesinde temsili bir Analitik Motor bulunmaktadr.81 Nicholas Spencer, W.Gibson ve B.Sterling gznden Luddist hareketleri inceleyen makalesinde enformasyon teknolojileri politik bir yarmn mecrasdr diyor. W.Gibsonn Neuromancerdaki yaklam iinse teknolojik g politik gce e deerdir, teknolojik yetersizlik politik znmeye mal olur demektedir. Tekinsiz, uluslar aras irketler teknopolitik gc elinde bulundururken kahraman, asi hackerler kendilerine has teknolojik uzmanlklaryla g alanlarna szmakta ve dzenlerini tehdit etmektedir. The Difference Enginede ise, teknoloji vastal politik toplum, teknoloji otoritesinde post-politik topluma dnmektedir. Enformasyon teknolojisinin, alternatif Viktoria andaki istilasn konu edinen Gibson-Sterling roman, teknoloji ilikilerindeki elikileri Neuromancern statik ve tamamen tanml havasndan daha farkl ve kanlmaz bir formda vermeyi baarmtr. Luddist politik duyarll ne kararak elektronik postmodernliin gerek dnyasna daha uygun bir yaklam getirmitir. 82 Neuromacer ve The Difference Enginede Yapay Zeka* (Artificial Intelligence) olgusu teknopolitik olarak gc temsil etmektedir. Sradan
81 82

Analytical Engine, Wikipedia, Eriim: 04.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Analytical_engine Bkz. N.SPENCER, Contemporary Literature, s.405. * Yapay Zeka, YZ olarak kullanlacaktr.

56

insanlarn olduka stnde bir varlk olarak tasvir edilen YZ distopik pek ok yknn korku unsuru olarak kullanlmtr.83 Blay Whitby YZnin sosyal etkilerini u ekilde aklamaya alyor: Genel bir ekonomik ilkeye gre, yeni teknolojiler gei dneminde genellikle isizlie yol aarlar. Bu gei dneminin ardndan, yeni teknolojinin yaygn olarak kullanlmasyla, ekonomik faaliyetler ve istihdam artar. Ancak tabii ki, bu gei dnemi srasnda ciddi sarsntlar ve skntlar yaanabilir. Gei dneminin ardndan, ekonomik faaliyetlerin ve istihdamn artt dnemde, yeni teknoloji ncesindeki istihdam biimine dnlmez. Bu dnemde, ncekinden tmyle farkl, yeni i olanaklar ve pazarlar ortaya kar. Baz kiiler gerekten YZ'nin farkl olduunu dnmektedir, lk sanayi devriminde elle yaplan ilerin yerini makineler almt. Bilgi teknolojisi devriminde ise, rutin idari ilerin yerini makineler ald. Gnmzn bilgisayar toplumlarnda artk hi kimse, rnein dosyalama eleman arandna dair i ilanlar grmyor. Pek ok kii, karar alma, tbbi tan koyma ve hatta retme gibi zihinsel ilerin yerini YZ teknolojisinin rnlerinin alacan dnyor.() YZ teknolojisinin sradan ilerden ok, byk lde uzmanlk gerektiren ilerde insanlarn yerini alabilecei biimindedir.84 B.Whitby, YZnin toplumdaki rolnden olduka umutlu olsa da YZyi gerekli durumlarda insandan ayrmak iin bulunmu bir dizi yntem bulunmaktadr. 1950li yllarda YZnin yeni gndeme geldii dnemde Almanlarn krlmaz dedii enigma kriptosunun krclarndan olan Alan Turing, Mind adl felsefe dergisinde yaynlanan Computing Machinery and Intelligence balkl nl makalesinde ilk defa Turing Testinden
83 84

Bkz. Blay WHITBY, Yapay Zek, ev: idem Karabal, letiim Yay., 2005, stanbul, s.143 Bkz. A.g.e.,s.145.

57

bahsetmitir. Testin amac bir makinenin dndn sylemenin mantksal olarak mmkn olup olmaddr. Turing ve onun ortaya att ayn isimli test, aslnda son derece basittir. Bir sorgulayc makine ve insann ayn dzlemde olduu (klavye ve ya monitr mesafesinden) bir ortamda objektif olmaya alarak insan ile makineyi ayrt etmek iin sorular yneltir ve insani hatalar alglamaya alr. Eer sorgulayc denein insan m yoksa bilgisayar m olduunu alglayamazsa YZ Turing Testini gemi saylr. 85 YZnin insana meydan okumas olarak bilinen ilk popler gsterge Deep Blue adl YZ uygulamasdr. Dnya Satran ampiyonu Garry Kasparov ile IBM firmas tarafndan retilmi olan 16 ilemcili, 1,4 tonluk RISC System/6000 tipi sper bilgisayar arasnda bir satran ma dzenlenir. Bu dev bilgisayar saniyede 3milyon hamle dnebilmekteydi. Man ardndan G.Kasparov bir an iin karmdaki bilgisayarn gerekten dndn hissettim demitir.86 1996dakiilk ma Kasparovun galibiyeti ile sonulanmtr. 1997de IBM Deep Blue adl bilgisayar gelitirerek ikinci bir ma dzenler. Bu mata her ne kadar Kasparov yenilmi olsa da ok ilgin baz grler ileri srlmtr. Game Over: Kasparov and The Machine (Oyun Sonu: Kasparov ve Makine) adl belgesel filmde 1997 ylndaki ma ve ardnda yatan srlar irdelenir. IBMin pazar payn arttrmak zere dzenledii karlamalara aibe karmtr. Kasparov YZlerin insan gibi dnemediini bildiinden insani hatalarla YZyi kandrmakta ve bylece yenebilmektedir. O gne dek her bilgisayarda ie yarayan taktii Deep Blue tarafndan savuturulmutur.
85 86

Bunun

zerine

Kasparov,

Deep

Blueya

insan

Bkz. Abdullah DOAN, Yapay Zek, Kariyer Developer Yay. stanbul, 2002, s.98. Bkz. A.g.e., s.104.

58

mdahalesi olduunu ileri srmtr. Bu sav reddeden IBM, Deep Blue projesini iptal etmi ve yeni bir ma giriiminde bulunmamtr. Bylece IBMin saklamak istedii bir ey mi var sorusunu cevapsz brakmtr.87 Makine ve nsann 1998 ylnda akl dzeyindeki bu tarihi karlamas yeni binyla girildiinde teknoloji peygamberleri, ftristler, bilim kurgu yazarlar, sosyologlar ve hatta sradan insan makinenin yaamdaki rolne daha gereki bir gzle ve temkinli yaklamaktadr. letiim aralarnn (medium) gnlk yaamn her aamasnda stlendii yadsnamaz ilevler kanlmaz baz sorular beraberinde getirmektedir. En basit olarak mahremiyet olgusu neredeyse yok olmutur. Teknoloji araclyla tm bilgilerimiz eriilebilir ve manuple edilebilir durumdadr. Bu durumda B.Joyun sorusunu hatrlamak gerekir ana kumandann banda kim olacak? Elit bir grubu temsil eden insan zeks m yoksa bir YZ mi? zne tmden edilenlemi ve en iyi ihtimalle gn kurtarma yolunu hobileri araclyla bulmaya almaktadr. Alain Toruraine, Foucoult, ktidar ve zneler ile ilgili yazsnda nsann normalletirilmesi ve nesnelletirilmesi Kendi (self)ni ortaya karr, hlbuki zne/ben, baskc olarak alglanan iktidar merkezlerine direnmeyle oluur.88 demektedir. Ancak yukarda izilen datlm, teknokratik iktidar olgusunda znenin rasyonel bir belirsizlik iinde kayboldu gzlemlenmektedir. Belki George Orwellin, 1984nde bir znenin arayndan, direniinden bahsedebiliriz ancak simulakr dzeyinde bir zne sonsuz bir rasyonalitenin iinde

87

Mark WEEKS, Game Over : Did IBM Cheat Kasparov?, About, 2005, Eriim: 05.04.07, http://chess.about.com/library/weekly/aa05f04.htm 88 Alain TOURAINE, Modernliin Eletirisi, ev: Hlya Tufan, YKY, stanbul, 2007, s.

59

kaybolmaktadr. J.Baudrillard Watergate skandalna deindikten sonra gnmz iktidarn yle tanmlamtr: Belki de Watergatein baarabildii tek ey herkesi Watergatein bir skandal olduuna inandrmakt. Bourdieunn u saptamasna katlmamak mmkn deil. G ilikilerinin znde yatan ey g ilikilerine benzememeye alarak gcn tamamn bu gizlilikten almaktr. () Eskiden bir skandal gizlenmeye allrd; gnmzdeyse tam tersine bunun bir skandal olmad gizlenmeye allmaktadr. 89

89

J.Baudrillard, Simlakrlar ve Simlasyon, ss.35-36.

60

1.3.1.

SBERPUNK LKL TEKNOLOJLERN

GENEL DEERLENDRMES The Technological Singularity (Teknolojik Bireim) ya da ksaca The Singularity insan zeksndan ok daha yksek teknolojik varlklarn yaratlmasna dayanan yakn bir gelecek kehanetidir. Bu konunun savunucular teknolojik ilerleme srelerinin bu The Singularity sayesinde ar bir ivme kazanacan ileri srmektedirler. Konsepti 1993 ylnda ilk ortaya atan Vernor Vinge adl bir bilgisayar mhendisi dnyann geleceinde sper-zeknn hkm sreceini sylemitir. V.Vinge eer the singularity 2005 ylndan nce ya da 2030 ylndan sonra olursa bu beni artmaz90 diyerek srprizlere ak olmamz gerektiini dile getirmitir. V.Vingee gre bilimin bunu baarmas iin drt alternatif olaslk bulunmaktadr: Srekli ak-uyank olan bilgisayarlar sper insans bilgisayarlar gelitirilecek. (Bu olaslk insana e bir zeknn, insan zeksn gemek anlamna gelmeyecei tartmasn da beraberinde getirmektedir.) Byk bilgisayar alar (ve bal kullanclar) ile insan destekli sper insans zeky uyandrabilir. Bilgisayar/insan birleik arayzleri ile insan zeks sper insans zek varl olarak deerlendirilebilir. Biyoloji bilimi doal insan zeksn ykseltebilir. nsannkinden daha byk bir zek ok daha ani geliim sreleri douracaktr. Evrim tarihine bakldnda hayvanlar sorunlarla karlatka bulular
90

yapmtr,

doa

seleksiyonunda

kendi

simlatrn

Vernor VINGE, The Coming Technologal Singularity, Vision-21 Symposium by NASA Lewis Research Center and The Ohio Aerospace Institute, 1993, Eriim: 08.04.07, http://kuoi.asui.uidaho.edu/~kamikaze/doc/vinge.html

61

kullanmaktadr. Biz insanlar ise dnyay iselletirmek ve kafamzda eer yle olursa yaklamyla davranabilme yeteneine sahibiz.91 Tpk satran hamlelerini tahmin eden Deep Blue ya da G.Kasparov gibi. nsan ve makinenin bireimi anlamna gelen the singularity postinsana giden yolda teknolojik evrimi mjdelerken beraberinde potansiyel risk ve tehditler de tamaktadr. YZ aratrmacs Prof. Dr. Hugo de Garis, YZnin insan rkn tehdit etmekte olduunu dile getirirken molekler nanoteknolojinin ve genetik mhendisliin olas tehlikelerine deiniyor. YZ an anlatrken de Garis Kozmizm (Cosmism) kavramndan bahseder. Kozmizm, de Garise gre yapay zek yaratma ve gelimesini destekleyen ancak Kewin Warwick ve Bill Joy gibi tekno-peygamberlerin kar kt ahlaki bir felsefe. Kozmistlere gre insann yerini YZye brakmas iin drt argman bulunuyor: Byk Resim: Belki de en gls olan bu argmana gre insanlk acnas bir banalliin iinde boulmu, zavall bir durumdadr. Dnya 200 milyar yldzn bulunduu bir galakside sradan bir gezegendir. Bizim galaksimiz ise kefedilen milyarlarca galaksiden sadece birisi. Modern kozmik teorilere gre trilyonlarca galaksi olabilir. Baka deyile bu kozmik perspektifte biz insanlar bir hiiz. Kozmistler insann ancak tasarlanacak byk bir YZ ortamnn paras olarak byk resme katlabileceini savunmaktadr. nk YZ lmszdr. Bedenlerimiz ve aklmz daha kozmik yaratklar olabilmemiz iin ok ilkel ancak YZ dev zeksyla milyonlarca yl sonra daha kozmik yaratklar olabilir. Bilimsel Din: Pek ok din bu dnyadaki aclar kabul ettirebilmek amacyla lmden sonraki yaamla ilgili mitler yaratmtr. Dnyada 5000
91

Bkz. A.g.e.

62

10000 kltr var ve hepsinin bir ekilde kendi tanrs bulunuyor. Yeni yzyln teknolojisi ile boyutlu medya ok daha gereki imgeler sunarak insanlk iin ilham kayna olmaktadr. nsan zeksnn perspektifi geniledike, YZ ina etmek, kimi derin ruhsal ihtiyalar tatmin eden, tpk firavunlarn piramitleri ina etmesi gibi bir tanrsal bir motivasyona neden oluyor. Asl mesele u ki insanlk kozmistlerin izdii sava tablosuna ramen insan rkn tehlikeye atabilecek ve YZyi glendirmeye devam edebilecek mi? YZ Tanry na Etmek: Dyson Kresi* (Dyson Sphere) benzeri dnya dnda gne enerjisiyle alan ve kendini gelitirebilen bir sistemden bahsedecek olursak klasik matematik hesaplaryla insandan ok daha fazla enerjiye sahip olacaktr. 1040 atomlu bir asteroit byklnde bir nitesiyle saniyede 1030 insann zek potansiyelini tayan dev bir yap kuantum matematiiyle alacak olursa yukardaki rakamlar yannda kk kalacaktr. Kozmistlerin byle bir amaca ynelmesi muhteem bir d gibi. Araplar nasl birden slam icat edip yaamlarna enerji ve coku kattlarsa 7.yyda Afrikaya, spanyaya kadar yayldlarsa ayn enerjiyi yapay tanr YZ iin harcamak gerekmektedir. Eer Araplarn Yunan ve Roma ile balants olmasayd Avrupa spanya zerinden Renaissanceyi yaayamazd. Nasl Hristiyanlk batya, Budizm douya yayldysa Kozmizm de ayn ekilde enerjisini adamaldr.

Dyson Sphere: Freeman Dyson tarafndan tanmlanm gne enerjisiyle alan sistem. nsan rk tehlikeye girdiinde teknolojik medeniyeti kurtarmaya ynelik hipotez. Ayrca bu dnya dndaki yksek zeka farkl medeniyetleri aratrma konusunda da alacaktr. Wikipedia, Eriim: 08.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Dyson_Sphere

63

nsanln Bitmeyen abas: nsan hep daha yksee trmanmak ister, bilinme yeni kefetmek, daha hzl komak, daha gl olmak. Bu bizim genlerimizde olmasayd evrim bu ekilde gerekleemezdi. 92 Robotlar bizim ilerimizi yapmaya baladnda bo vaktimiz bol olacak... George Dyson'un deyiine gre, hayat oyununda masada oyuncu var: insan, doa ve makine. George Dyson bu oyunda doay tuttuunu sylyor... Ancak doann insann deil makinenin yannda olduunu belirtiyor! Dramatik deil mi? Nanoteknolojik kk robotlarn 2030 yllarnda gelitirilmesinin mmkn olduu dnlyor... Robot kendini kopyalayabilecek gte olacaktr ve bylece 20301u yllar robot rkyla ortak yaama soyunmamza ahitlik edecektir.93 Hugo de Garis, insanln daha kozmik varlklar olabilmesi iin Dnyann dnda uydu sistemlerinden oluan bir krede YZnin yaratlmas ve insan zeksndan stn klnmasn savunmaktadr. Dyson Kresine gnderme yapt konseptin bir benzeri de Ottawa niversitesi profesrlerinden Pierre Lvy tarafndan Siberuzaydan Noospheree balkl sunumuyla savunulmaktadr. Profesr Lvye gre insanln mterek zeks, kltr Noospherede saysal olarak saklanmal ve ynetilmelidir.94 Kozmistlerin bu perspektifini verdikten sonra tekrar hatrlamamz gereken nemli bir YZ karakteri Neuromancerdr. W.Gibson 1984 ylnda benzer bir deerlendirmede bulunmutur. Tm hacker ve silahl eteyi kiralayan Wintermute adl YZ aslnda daha byk
92

Bkz. Hugo de GARIS, The Artillect War, Brain Builder Group, Utah State University, 2001, Utah, s.26. 93 H.TEVFK, Pamuk Prenses ve Katrilyonlarca Cce, s.82. 94 Bkz. Pierre LVY, From Cyberspace to Noosphere, Minerva Symposium, Parma, 2003, s.5.

64

bir YZ sisteminin kk bir paras olarak Dnyada at koturmaktadr. Wintermutenin bir sonraki aamas olan Neuromancer ise siz insan zeksyla bunu kavrayamazsnz diyerek baka galaksilerdeki YZler ile iletiim kurduunu ima etmektedir. Ayrca veri hrsz Casein YZ Wintermuteun kendini zgrletirme giriimine hizmet ederken nemli bir kodu mega-irket sahibinden alabilmek iin yle demitir: Bize u Allahn belas kodu ver Vermezsen ne deiir? Senin iin ne fark eder yani? Sonuta yal adama benzeyeceksin, her eyi ykacaksn ve yeniden yapmaya balayacaksn! Duvarlar yeniden ina edeceksin, bu defa daha sk olarak... Wintermute kazanrsa ne olaca hakknda hibir fikrim yok, fakat bir eyler deiecek.95 Hasan Tevfik Uzayn stilas balkl yazsnda NASA

mhendislerinden Peter Panetta'nn zerinde alt bir uydu modelini tantyor. Yalnzca 30 santim apnda ve 10 santim kalnlnda bir silindir eklinde olan bu uydulardan bir orduyu 2007 ylnda ayrntl lmler yapmak zere Dnya'nn "Manyetosfer" ad verilen manyetik ekim alanna gnderme plan yaplmaktadr. ok az enerjiyle ok byk iler yapabilen bu nano uydularn arlklar 1-10 kg arasnda olacak (bildiklerimizin 1/1000i boyutunda). Uzayda koloniler kurmann ciddi ekilde konuulduu gnmzde, molekler biyoloji ve mikroip endstrisiyle paralel gelisen nanoteknolojinin kendini tamir eden ve oalabilen nano-robot hedefleri, kolonilerin inasnda da temel rol oynayacaa benziyor. Bir yandan dk yerekimine uygunlumu ve ucuzluu, bir yandan da atomlara hkimiyeti sonucu gelen canl retimi ve
95

W.GIBSON, Neuromancer, s.260.

65

klonlama, uzay kolonisinde ihtiya duyulacak iilerin nano-robotlar olacan iaret ediyor. NASA ve ESA'n ti hzla yrrle koymak istedii deiik amal uzay istasyonlar da nano-teknoloji kullanlarak yaplacaktr.96 Tpk Hugo de Garis, Nick Bostrom gibi bir Trans-humanist* olan David Brin Saydam Toplum kitabnda teknoloji bizleri zgrlk ve mahremiyet arasnda bir tercih yapmaya zorlayacak m?97 diye sormaktadr. Hugo ve Nebula Bilimkurgu dllerini alm olan ve D.Brinden bahsederken deinilmesi gereken bir baka ilgin nokta da Ortodoks bir Yahudi olmasa da tikkun olam** konseptini sekler bir ekilde yeniden tanmlamaya almasdr. Dijital yaam, zeki post-insan savunucular sadece kendilerini elektronik ortamda depolamayacaklar ayn zamanda bilgisayar alarnda gezinebilen ve kaza sonucu ya da kt niyetle silinmelere kar koruma olarak kendini kopyalayabilen bir tr bilgisayar virs yapsnda olacaklardr.98 David Harvey, Postmodernliin Durumu kitabnda postmodern ada zaman ve mekn skmasnn ok eitli kltrel ve politik tepkileri harekete
96 *

geireceini

sylyor.

D.Harveye

gre

mekan

H.TEVFK, Pamuk Prenses ve Katrilyonlarca Cce, s.65,66. Transhumanizm: Ksaca H > H+ olarak gsterilen, insann bilim ve teknolojideki yenilikler araclyla ruhsal, fiziksel yeteneklerini daha stn bir seviyeye tamak isteyen entelektel ve kltrel bir hareket. Eriim: 09.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Transhumanism 97 Bkz. David BRIN, Singularity and Nightmares: Extremes of Optimism and Pesimism About Human Future, Lifeboat Foundaton Specal Report, Eriim: 08.04.07, http://lifeboat.com/ex/singularities.and.nightmares?print ** Tikkun olam: Yahudi inancna gre zellikle kabala mistizminde dnyay onarmak grevini stlenmi, Tanrnn krallnda Mesihin diriliini tetikleyecek olay. Wikipedia, Eriim: 09.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Tikkun_Olam 98 Timothy LEARY, The Eternal Philosophy of Chaos, Chaos and Cyberculture, New York, 1994, s.8.

66

telekomnikasyonun yaratt bir kresel kye ve ekonomik, ekolojik karlkl bamllklardan rlm bir uzay gemisi dnyaya doru kldke ve zaman ufkumuz sonunda iinde bulunduumuz andan baka bir ey kalmamacasna ksaldka (izofren dnyas) mekansal ve zamansal dnyalarmzn skmas duygusunun hakimiyetiyle baa kma zorunluluuyla kar kaya kalrz.99 Bu skmlk psikolojisi iinde insanlk deersiz ve umutsuz hayatnda byk bir eser yaratmay, yine bu skma psikolojisine neden olan bilim ve teknoloji araclyla baarmak istemektedir. Transhumanizm, posthumanizm gibi uuk ayrcalkl snf topyalarnn tesinde kresel snma, nkleer sava vb. tehditlerin altnda olan medeniyetleri kurtarmak iin projeler oluturmaktadr. NASAnn bulunduu yer olan Texas Houstonda yerleik Uzay Snrlar Kuruluu, Drdnc Yllk Ay Kongresi'nde medeniyetlerin kurtarlmas iin Medeniyetleri Kurtarma Birlii adyla balatt projeyi tartmtr. Robert Shapiro ve William E. Burrowsun ileri srd proje, Dnyann yalanmakta olduunu ve Ayda kolonilemek gerektiini, bunun iin uluslar aras fonlar oluturmak gerektiini anlatyordu.100 YZ senaryolarnn tesinde trlerin, medeniyetlerin genetik varln da dnya dnda korumak ihtiyac domutur. Robotik varlk hibir zaman bizim anladmz ekilde insan olamaz... Bizim onlar gibi olmamz

99

David HARVEY, Postmodernliin Durmu, ev: Sungur Savran, Metis Yay., stanbul, 1996, s.270. Bkz. Steven M. WOLFE, The Alliance to rescue Civilization, Space Frontier Foundation, Texas, 2002, ss.13.
100

67

ise insanlmz yitirmemiz anlamna gelecektir. Bu tam bir Pinokyo Sendromu'dur!101 Trlerin, insanln, medeniyetlerin teknoloji araclyla yok edilmesi, yeniden var edilmesi ya da evirilmesinden bahsederken mutlaka deinmek gereken nemli bir tekno-peygamber Raymond Kurzweildir. Spritel Makinelerin a: Bilgisayarlar nsan Zeksn Atnda (The Age of Spiritual Machines: When Computers Exceed Human Intelligence,1999), Yakndaki Bireim: nsanlar Biyolojiyi Atnda (The Singularity is Near: When Humans Transcend Biology, 2005), kitaplarnn yazar R. Kurzweil post-insan ana girdiimizi syler. Kurzweile gre geni biyokimya, nroloji ve sibernetik bilgilerimiz bedeni-akl yeniden ina etmeye yeterlidir. Kurzweil, Amerikan Ordusu Danma Kurulunda danmanlk verirken, nanoteknoloji araclyla iklim deiiklii gibi kresel problemleri zme konusunda ngrlerde bulunmutur. Ayrca 2004 ylnda YZ Bireim Enstts Danma Kuruluna, 2005te Cankurtaran Kurumu Danma Kuruluna, 2006da Stanford niversitesi Bireim Zirvesine konumac olarak katlmtr. 102 Kurzweil nanoteknolojinin fosil yaktlarn devrini sona erdireceini ve gne enerjisine edeer bir potansiyel tayan teknolojinin tam zamannda devreye alnmas gerektiini savunmaktadr.103

101 102

H.TEVFK, Pamuk Prenses ve Katrilyonlarca Cce, s.83. Bkz. Ray Kruzweil, Wikipedia, Eriim: 09.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Ray_Kruzweil 103 Bkz. Josi WOLFE, Nanotech Could Give Global Warming a Big Chill, Forbes Nanotech Report, New York, Say 5, Temmuz 2006, s.1.

68

Kurzweil, Spirutel Makineler anda isimli kitab insanlarn lmszle robotik teknoloji ile kavuacaklarn savunuyor. Yazar bu iin tatsz sonularn da fark etmi grnyor: ncelikle bilgisayar uzmanlarnn, her eyi insanlardan ok daha iyi yapabilen makineler icat ettiklerini kabul edelim. Byle bir durumda tahminen iler yksek makine sistemleri tarafndan yaplacak ve insan gcne hi gerek kalmayacak. Byle bir durumda insann makineyi kontrol etmesine de gerek kalmayacak... Eer makineler karar verebilir dzeye ularlarsa, byle bir durumun sonularn bugnden tahmin edebilmemiz olanaksz gibi grnyor. nk makinelerin nasl davranlar sergileyeceini bilmiyoruz. Sadece, insan rknn yazgsnn makinelerin merhametine braklacan bilebiliyoruz. Umarz insan rk, tm gc makinelere brakacak kadar aptal olmaz ya da makineler taammden gc ele geirmezler. Ancak insan rk eer bu gc makinelerin eline verecek olursa, onlarn kararlarn kaytsz kabul etmekten baka aresi kalmayacak... Byle bir durumda toplumun kar karya kalaca problemler ok daha karmak hale gelecektir. Makineler gn getike daha zeki olacak, insanlar kendileri iin makinelerin karar vermesine izin vereceklerdir. Bunun nedeni ok basittir, makinenin verecei kararlar insann verecei kararlardan ok daha iyi sonular getirecektir. Sonu olarak gelinecek evrede sistemin srekliliini salayabilmek iin robot gcne ihtiya duyulacak ve insanlar iin artk

69

sistem o kadar karmak bir hal alacak ki, bir sre sonra robotlara akl verme yetisini tamamen yitirmi olacaklar, insanlar makinelerin dmesini kapatamayacaklar zira onlara o kadar ok ihtiya duyacaklar ki, dmelerini kapatmak insanlar iin intihar demek olacak... Dier yandan, belki de insanlar makineler zerindeki kontrollerini yitirmeyecekler. Byle bir durumda ise, insanlann pek ou kendi zel makinelerini kontrol eder durumda olacaklar. rnein kendi arabalarn ya da bilgisayarlarn kontrol edecekler fakat byk makine sistemlerinin kontrol, bugn olduu gibi kk bir kesimin elinde olacak. Bugne gre belirgin olacak iki farktan biri, bu elit kesimin byk insan kitlelerini kontrol edecek olmasdr. Artk insan igcne ihtiya olmad iin byk kitleler gereksiz hale gelecek ve sistem iin ar yk olmaya balayacaklardr...104 Wired Dergisi tarafndan Yln En yi Kitab dln alm olan Jeff Hawkinsin Zek zerine adl kitab beyinin nasl ilediini incelerken makine ile insan zeks arasnda bir kyaslama yapyor. Dilbilimciler zekay sentaks ve semantik olarak anlatrken vizyon bilimciler 2D (iki boyut), 3D ( boyut) grsel tanma kalplaryla anlatmaktayd. Bilgisayar bilimcilerine gre ise zek emalar ve atlardan olumaktayd. YZ almalar iin bilgisayar donanmlar geliirken birbirine balanma yetenekleri de hzla artt. Bylece 400 tonluk dev bir bilgisayarlarn silikon beyni yerine tpk insan beynindeki nronlarn dank yapsna benzeyen yapay nral a konsepti 1980lerden sonra
104

H.TEVFK, Pamuk Prenses ve Katrilyonlarca Cce, s.79,80.

70

tekrar poplerleti. zellikle tekrar eden bir hiyerarik yapya sahip neokorteks* nemlidir. 105 IBM 2005 ylnda svire Lozanda yeni bir tr YZ yapmaya altn ilan etti. Blue Brain (Mavi Beyin) Projesi adndaki bu YZ, tamamen neokorteksi model almaktayd.106 1916 doumlu Norve kkenli yazar Roald Dahl, William ile Mary adl yksnde ilgin bir evlilik yks anlatr. Kansere yakalanan William mutsuz evliliinin son yllarnda bir doktor arkadann tavsiyesi zerine bir deneye kopay olacaktr. Deney beynin bedenden alnarak bir kavanozda yaatlmas zerinedir. Doktor arkada William ikna etmek iin yle der: Sevgili William; kendi beynini bir dnsene. Kusursuz bir durumda, bir mr boyu edinilmi deneyimlerle, kazanlm bilgilerle dolu. Onu u andaki haline getirmek yllarn ald. Tam da kaliteli, zgn dnceler retmeye balad dnemde, bedenin geri kalanyla birlikte lmek zorunda; srf u kk, salak pankreas kansere yakaland diye.107 The Matrix filminde Neonun Matrix nedir? soruna ald cevap aslnda bir Kavonozdaki Beyin Senaryosudur. Bu senaryo beden lm gerekleen beyini saysal ya da fiziki ortamda yaatmaya almak zerine kuruludur. Yaklam pheci solipsist** hipotezden beslenmektedir. yapay nral alar iin nemli bir ilham kayna olarak

Neokorteks: Beynin en d tabakas, evrim sonucunda oluan cerebral korteksin en yeni ksmna verilen ad. Neo-cortex, Wikipedia, Eriim: 10.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Neo-cortex 105 Bkz. Jeff HAWKINS, Zeka zerine, ev:Zeynep Esin, Pegasus Yay., stanbul, 2007, ss.35-37. 106 Bkz. Matthew HERPER, IBM Aims To Simulate A Brain, Forbes, Eriim:10.04.07, http://www.forbes.com/technology/sciences/2005/06/06/cx_mh_0606ibm.html 107 Roald DAHL, ptm Seni, ev: Pren zgren, Can Yay., stanbul, 1997, s.27. ** Solipsizm: Sofist Antik Yunan dnr Gorgias tarafndan ortaya atlan ve Descartes tarafndan gelitirilen, akln dndaki her eyin gvenilmez olduunu savunan epistemolojik ve metafizik yaklam. Wikipedia, Eriim: 10.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Solipsism

71

Beynin dndaki gereklik phelidir. Akl var olan tek gerektir.108 Ancak d dnya ile kurduumuz etkileim belirli bir bilin dzeyi yaratmaktadr. Bu bilinlilik halinden uzaklamak Yapay Bilin ihtiyac dourmaktadr. Tam bu noktada nemli iki kavram devreye giriyor: Simle-Gereklik ve Yapay Bilin. Bilinci iki ana kategoriye ayrabiliriz. lki kendinin farknda olmaya benzemektedir, gnlk bilinli olma kans. kincisi ise qualia, duyu ile birletirilmi duygularn bir ekilde duyumsal girdiden farkl olduu fikri. ou insan bilin dediinde ilk kategoriden bahsetmektedir: Dn gece uyurken yataktan dtnn bilincinde misin? () Bilin gemite ayk olsa dahi hafzadan bamldr, anlam kesin deildir hafzann silinmesinden sonra deiebilir. Bilinle ilgili daha zor olan qualia ou zaman Zen tarz sorulardan oluur: Neden krmz krmzdr ve yeil yeildir, herkese ayn m grnyor, neden renkler farkl hislerle dolu?109 Simle-gereklik zellikle siberpunkn ska kulland bir motiftir. Beyin-bilgisayar arayzleri ile duyumsal verilerin zekya iletilmesidir. Simle-gereklik iinde yaayan sanal-insanlar fiziksel bir bedene sahip deildirler, dolaysyla gerek dnya ile ilikileri simlasyon araclyla salanmaktadr. Simulasyon sanal-insanlara yapay bir bilin oluturmaktadr. Hilary Putnama gre Kavanozdaki Beyin senaryosunda eer beyin bir kavanozun iinde olduunu biliyorsa kendini simulasyonun

108 109

Brain in a vat, Wikipedia, Eriim: 10.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Brain-in-a-vat J.HAWKINS, Zeka zerine, s.216.

72

dnda bulacaktr.110 Tpk Neonun Hakikat lne gitmesi gibi. Tam bu noktada Platonun maara alegorisi ve Descartesin dnyorum yleyse varm sylemine geri dnmeliyiz. W.Gibson Neuromancerda kahraman Casein fiziksel dnyadan tand hacker dostu, Flatline bir sanal-insandr. W.Gibson sanal-insan durumunu data-construct (veri inas) olarak adlandrmtr. Flatline ad ise klinik lm anlamna geldiinden lmden sonraki yaama gnderme niteliindedir. Ancak W.Gibson, zellikle The Matrixde stnde durulan Hakikat lne dair bir tanmlama yapmaz. Flatline siberuzayda insans yaamna sorunsuz devam etmektedir ta ki stn bir YZ olan Wintermute tarafndan silininceye dek. Wintermute, Flatlinen neokortikal arayzn nasl bir fiziksel ortamda bulmu ve silmeyi baarmtr, Flatline nasl bir bilin dzeyinde yaamaktadr, Flatlinen slikon vcudu nasl korunmakta ve siberuzayda nasl olup da dolamay becermektedir? W.Gibson bu konuda da bir aklama getirmemitir. Ancak tamamen lmesi, bedensel lmden ziyade akln lm olarak gstermitir. Claudia Springer makine-insan melezlerinin bu kurgusal evrenini u ekilde betimler: Zihnin bilgisayarlar gibi maniple edilebildii siberdnyalarda bellekler elektronik bir modele uygun olarak ilerler; desteklenebilir, glendirilebilir, deitirilebilir veya silinebilirler. Springer'e gre ... siberpunk'ta zihin ve beden bir bukalemun gibi deiir. Elektronik aygtlarla kaynam insan bilinlerinin sunulduu durumlarda bile siberpunk metinler, bu kaynam bilinlerin hl

110

Brain in a VAT, Wikipedia, Eriim:10.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Brain_in_a_Vat

73

insani olarak adlandrlp adlandrlmayacam tartr.111 Open Your Eyes (Gzlerini A) adl spanyol yapm filmde bedenini dondurtan zengin bir gencin bilincindeki izofrenik kayma konu ediliyor. Bugn Walt Disney dhil olmak zere pek ok zenginin bedenini dondurttuunu biliyoruz. Bu ekilde elit grup tazelii korunan DNAlar ile gelecekte tekrar varolmann yollarn aramaktadr. nsann lmllk endiesi, yeniden varolabilme arzusu asrlarca dinler tarafndan teki dnya inancyla bastrlm olsa da modern bilim ve teknolojinin bugnk aamas insan lmszlk araylarna itmeye devam etmektedir. Antik Yunan Mitolojisinde akl, bilgi, teknolojiyi temsil eden Prometheus insanla bilginin n tadktan sonra insan iki eyle engellediini syler: umut ve lmllk. Serial Experiments Lain dizinin Landscape isimli on ikinci katmannda, birok kereler bilgisayar ve kablolarla fizik dzeyde btnlemi olduu grnen Lain karakterine sylenen u szler de, siberpunktan etkilendii gzlenen rnlerde bedenin teknolojik balamdaki evrime ne tr bir sylemle aldm gstermektedir: "nsan vcudundaki her ilev, istisnasz olarak, materyalistik terimlerle szcklere dklebilir, aklanabilir. Vcut makineden baka bir ey deildir. Eer vcudun fiziksel kstlamalar evrimin nn tkyorsa, bu "insan" denen cinsin mahvolmasna (var bile olmayan) bir Tanr tarafndan karar verilmi gibi olurdu. nsan vcudunun iine ilenmi bilgi, sadece bireysel
111

Aktaran, O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, s.72.

74

olarak kazanlm deildir. nsan denen bu cins atalarna ve iinde biriktirilen bilgiye baldr. Eer bu bilgi paylalmasayd anlamsz olurdu. Bildiimiz tek ey, insan evrimleebilir.112

112

Aktaran, A.g.e. s.136.

75

1.3.2.

SBERUZAYIN TEKNOLOJ -KTDAR LKS

1980li yllarn siberpunk bilimkurgucular ticaret, kamu ynetimi, bankaclk ilemlerinin online yrtleceini varsayarak bilgisayar korsan kahramanlarn izmilerdi. Gnmzde en deerli alveri emtialarndan biri olan bilginin sokaktaki insandan daha fazla mega-irket patronlarnn, hkmetleri yneten karanlk teknokratlarn borsasnda para ettiini biliyoruz. Tm mahremiyet tehditlerine karn internete getirilecek kstlamalarn nnde geni bir zgrlkler cephesi bulunuyor. Paranoia adl web sitesinde yazlanlar bunun somut rnei; Internet sakinleri, anaristler, rklar, putperestler, fetiistler, neonaziler, kkten dinciler, ateistler ve birok bakas, aralarndaki elikilere karn bir ey paylayor; internet sevgisi. Ve ancak internetin mmkn kld kendini zgrce ifade edebilme ve bakalaryla iletiim kurma olana, insanln internetin korunmasna ynelik ortak kaygs ileride tm milli ve kltrel snrlan aan ortak bir siyasi harekete dnebilir...113 Aratrmac Nedret Ersanelin hazrlad Siber stihbarat adl kitap, bu balamda olduka artc verileri gzler nne sermektedir. Yazarn dikkat ektii siberuzay savalar sokaktaki insann alglayamayaca boyutlara varmtr. stihbarat amal kullanlan sper bilgisayarlara uydularn katlmasyla uzay, siber savaa drdnc bir boyut kazandrmtr. rnein ilk siber istihbaratn kullanld Birinci Krfez
113

Aktaran, N.ERSANEL, Siber stihbarat, s.62.

76

Savanda 152bin mesaj gnderildi, 30bin radyo frekans kullanld ve 30milyon telefon konumas yapld. 1987 ylnda tm dnyada 850 uydu frlatlrken sadece iki yl sonra rakam 1700e ulamtr. ABDnin Yldz Savalar adyla poplerletirdii SDI Projesinin yine belkemiini uydular oluturmaktadr. Siber savalar anlayabilmek iin bir baka ilgin rnek Echelondur. Temeli 1947 yllarnda SSCBye kar atld sanlan ve ilk bata ABD, ngiltere, Avustralya, Yeni Zelanda ve Kanadann bir araya gelerek gelitirdii uluslara aras dev bir kulak, gzdr Echelon. Echelonun ortaya kmasna -uzun sre son derece gizli tutulmasyla temel be lkenin iinde bile haberdar olmayan st dzey yetkililer bulunduu syleniyor- olanak salayan ilk aklama 1980li yllarn sonuna doru olmutur. Bu istihbarat sistemini farkl klan temel niteliklerinden biri sadece sivil amal oluturulmu olmasdr. Ordu kullanlan teknolojinin farknda olsa da oyunun dnda kalmtr. Askeri olmayan hedefler iin gelitirilen sistem; hkmetler, organizasyonlar, i dnyas ve sanal olarak her lkedeki kiiler ve tmnn arasndaki iletiim biimleri hedef alnmtr. Elbette ordunun ihtiya duyduu durumlarda Echelon yardma hazrdr. Echelonun sekiz ana ss mevcutsa da BBCde yaynlanan bir habere gre NATO lkelerinin ou -Trkiye ile birliktesisteme dhil olmutur. Bylece sistem 50 lkede 175 merkezle hizmet vermektedir. lkemizdeki sler Ar, Antalya, Diyarbakr, Edirne, Adana, stanbul, Kars, Sinopta olmak zere 9 tanedir. 1998 verilerine gre Echelon uydu destekli sper bilgisayarlaryla dakikada 2milyon, gnde 3milyar telefon grmesini izlemektedir. Uyuturucu kaakl, terrist hareketler, para aklama, sanayi ve ekonomi bilgileri, politik terimler, kiisel notlardan elde edilen kelimelere

77

gre Echelon devreye girmekte ve kayt altna almaktadr. Sistem sadece bununla yetinmiyor ve konumann yapld k noktasn ve kardaki kiinin koordinatlarn tespit etmeye alyor. Amerikan Bilim Adamlar Konfederasyonundan analist John Pike Herkes unu bilsin ki, Byk Aabey sizi izliyor demitir. Echelonun toplad bu bilgileri ne ekilde kullandna birka rnek verelim. Elektronik devi olan Fransz Thomson CSF firmas Brezilya hkmetiyle 800milyon sterlinlik bir anlamay imzalamak zereyken Echelon bilgileri tm detaylaryla ele geirmi ve Amerikan Raytheon Corp. Adl firmann ihaleyi kazanmasn salamtr. Daha ilgin birrnek olarak ABD ile in arasnda byk apl bir tahl anlamas imzalanacakken yine Echelon iinde yer alan Kanada anlama detaylarn renerek ABDyi elemi ve in tahl ihalesini almtr. 114 Bu siber sava teknoloji, bilim casusluundan, banka hesaplarnn izlenmesine dein her aamada srmektedir. Amerikan NSA (Ulusal Gvenlik Tekilat) ve ngiliz GCHQ (ngiltere Kominikasyon Merkezi) tarafndan ynetilen Echelon, bu alanda alan tek siber aktr deildir. Rusya, srail, in ve AB lkeleri benzer almalar yrtmektedir. Nitekim Eniac, Enigma, Colossus, Leo gibi zamannn efsanevi bilgisayarlarnn istihbarat iin kullanlm olmas tesadf deildir. Dava Konusu: letiim zgrl Trkiye'deki ABD slerinde bulunan teknik donanm; Trkiye'deki iletiimi dinleme ve tespit etme kapasitesine sahip olup, her Trkiye Cumhuriyeti Vatanda'nn Anayasa ile gvence altna alnan iletiim zgrln tehdit eder
114

Bkz. A.g.e. ss.98109.

78

konumdadr. Bu tesisler; ABD'nin kresel casusluk a Echelon'un paras olup, bu tesisler bnyesindeki faaliyetlerin ne lde denetlendii ve Trkiye Cumhuriyeti vatandalar ve devletinin iletiim zgrl ve gvenliinin ne lde korunduu muammadr. Alacak dava ile; Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn iletiim zgrlnn ve kamu kurumlarnn bilgi gvenliinin garanti altna alnmasna ynelik kamuoyu oluturulacak; ilgili ABD'li gerek ve tzel kiiler hakknda tazminat davalar alacaktr. Sizleri Anayasa ile gvence altna alnan iletiim zgrlnz ve yine sizin olan kamu kurumlarndaki bilgilerinizin gvenliini korumaya davet ediyoruz. u Ana Kadar Davaya Mdahil Olanlar: Behi Grcihan, Serhat Canl, Nihat entrk, Umut Demirci, Hilmi Torunolu, Burak Karabay, Even zgen115 Siberpunkn siberuzayn duruunu, ve yaam siberuzay tarzn daha alglayabilmek yakndan iin

mimarlarn

tanmak

gerekmektedir. u gnlerde uzaya gitme hazrlklar iinde olan Bill Gates116 tarafndan kurulan Microsoft firmasnn kurmu olduu yazlm tekeli, siber savalarn elbette itihan kabartmaktadr. Microsoftun bnyesinde barndrd R&D Team adl zel departman irketin i ileyiinden bamsz olarak sadece patrona hesap vermektedir ve bilgiler sr gibi korunmaktadr. Bu gayet normal gzkse de bu blmde nitelikli NSA mensuplarnn istihdam ediliyor olmas phe uyandrc. Nitekim
115 116

MiniDev, Gncelleme: 16. 04.03, Eriim: 11.04.07, http://www.minidev.com/stk/savasahayir38.asp NtvMSNBC, Gncelleme, 11.04.07, Eriim:11.04.07, http://www.ntvmsnbc.com/news/405241.asp

79

1998 ylnda Kanada hkmeti adna zel aratrmalar yrten bir enstit Microsoft sistemlerinde imza ad verilen ilgin bir yapyla karlam ve deifre edememitir. Aratrma uzman Endrew Fernandez, Windows program iinde NSA harfleriyle kodlanm bir ifre kefetmitir. Fransz Savunma Bakanlnn hazrlatt bir rapora gre ise Amerial Marguin Windowsun kimi kaynaklarna ulaamyoruz ve bu durum ABD istihbarat servisleriyle alma riski yaratmaktadr demitir. 117 Bilimkurgu yazar ve iletiim uydularnn mucidi (1945) Arthur C. Clarkn klt roman 2001:Bir Uzay Efsanesinde (1951) anlatt H.A.L. adl stn YZ, uzay gemisinin kontroln devraldktan sonra mrettebat ldrmektedir. lgin bir tesadftr ki H.A.L. isminin harflerini bir ileri aldmzda bir baka mega-irket karmza kyor: I.B.M. 1981 ylnda IBMin Zrih Aratrma Laboratuarlarnda gelitirilen STM (Scanning Tunneling Microscopy) adl bir teknoloji ile elektronik dnyasnda bir devrim yaand. 1990 ylnda STM katklaryla 38 Xenon atomu kullanlarak nikel bir yzeye IBM yazld.118 Gnmzn robotik teknolojisi ok daha gelimi, gzle grlemeyecek kadar ufalmtr. H.Tevfik nanoteknoloji an anlatrken bu byk bilimsel yeniliin fikir babasna deinmeyi ihmal etmiyor: 1959 ylnda Nobel dll fiziki Richard P. Feynman, Kaliforniya Teknoloji Enstits'nde verdii Temelde Pek ok Oda Var balkl konferansta, atomlara fizik artlan altnda hkim olmamza hibir engel olmadna dair gr belirtmiti. Bu gr o gnler iin olduka fantastik kabul edildi. Oysa bu, ne fizikten uzak
117 118

Bkz. N.ERSANEL, Siber stihbarat, ss.4244. Bkz. H.TEVFK, Pamuk Prenses ve Katrilyonlarca Cce, s.23.

80

bir sylemdi, ne de yeni bir bulutu. Bu zaten doada var olan, hayatn yaptalarnn yeniden kefi gibiydi. Feynman mikroskobuyla gremedii kklkteki yap talarnn peindeydi. Kurgulad bu teknoloji ile byk nesneleri toplu ine ba byklne indirgeyebileceine inanyordu. Bu fikrinin gereklemesi iin o zamanki tekniklerin yeterli olmayacan, fakat elektron mikroskobundan daha iyi bir mikroskopla bunun mmkn olabileceini sylyordu. Dnyadaki trilyonlarca bytelk bilginin toplu ine byklndeki alana yazlabileceini, bilgisayarlarn minyatrize edilebileceini, DNA ifrelerinin zlebileceini, enerji sorunlarnn halledilebileceini iddia etti. O zaman pek nemsenmeyen bu fikirler, ileride adna verilecek dllerle isminin tarihe yazdrlmasn salayacakt.119 1970 ylnda niversite rencisiyken R.P.Feynmann fikirlerinden etkilenen K.Eric Drexler 1986da Yaklaan Nano Teknoloji a adl kitabyla yeni bir devri mjdeliyordu.120 K.E.Drexlern fikir ve bulular bilim dnyasnda ilgi buldu. Ayrca Feynmann ileri srd atomlar yukardan aa deil, aadan yukar yaplandrma fikrini ilk kez K.E.Drexler uygulad. Ancak K.E.Drexlern Gri amur adn verdii senaryo yukardaki bilgilerden sonra inanlmaz gelmiyor. Ecophagy Senaryosu olarak da bilinen distopik yaklama gre nanoteknolojinin

119 120

A.g.e., s.17. Bkz. A.g.e., s.18.

81

kontrolden kmasyla kendini kopyalayabilen nano-robotlar (nano-bot) canl yaam yok edecek ve Dnyay yeniden inaya balayacaktr.121 Tpk K.E. Drexler gibi nano boyutta bulularla uraan ve R.P. Feynmann rencisi olan bir baka bilim adam Japon asl Amerikal, Tsutomu Shimomuradr. T. Shimomura bir mega-irket olan, Sun Microsystems ve bunun yan sra NSA iin almaktadr. Tm bunlar anlattktan sonra yle bir ipucu elde edebiliriz. Mega-irketler, gl hkmetler ve istihbarat aralar nitelikli yetenekleri hazrlamakta olduu yenia ve bu an nemli bir tabakas olan siberuzayn inaatnda deerlendirmektedir. T. Shimomura asl hretini gelmi gemi en byk hacker kabul edilen Kevin Mitnickin yakalanmasnda oynad rolle edinmitir. K.Mitnick tam anlamyla yaayan bir siberpunk karakteridir. Bu nedenle hayat hikyesinin detaylarna biraz olsun girmekte fayda var: Mitnick sorunlu bir ailenin ocuu. Annesi ile babas 3 yandayken ayrldktan sonra babasyla pek grmemitir, amcas madde bamls ve cinayet zanls, vey kardei ar dozdan lm. Annesi Shelly garsonluk yapyor ve sk sk erkek arkada deitiriyor. Dzenli bir hayatlar yoktu, sk sk ev deitiriyorlard, bu yzden telefon Mitnickin hayatnda nemli rol oynamaktayd. 1978 ylnda amatr radyoculukla ilgilenmeye balayan Mitnickin insan ilikileri ktyd. Hemen hemen herkesle kavga ediyor ve kavga ettii kimselere teknolojik zarar vermekten holanyordu. Bu yllarda tant yakn dostu Roscoe ile ilikisi hep srecekti. 1995 ylnda hapse girerken ilk arad kii Roscoe olmutur. Roscoe ABDde yaygn konferans sistemlerinden birini iletiyordu ve ileride Ev Bilgisayarnz
121

Bkz. A.g.e. s.78.

82

Kullanarak Kadnlar Batan karma Klavuzu adnda bir kitapk yazacakt. Roscoe teknolojinin bu ynn seviyordu. Ksa zaman sonra Steven ve Roscoenun kz arkada Susann da katlmasyla garip bir drtl oluturdular. Telefon sistemlerini telekomnikasyon alanlarndan iyi biliyorlard ve bu ii bir bilime dntrdler. Elde ettikleri bilgileri para iin kullanmasalar da sistemlere girebilmek, kendilerini tanmayan kimseler hakknda ayrntl bilgiler edinmekle yetiniyorlard. Sonradan uzmanlk alanlar telefondan bilgisayara kayd. Roscoe niversite bilgisayarlarn dolarken, Susan askeri bilgisayarlara giriyordu, Mitnickin fotografik hafzas ok glyd birok parolay ieren bir sayfaya biraz bakp saatler sonra anmsayabiliyordu. Mitnick ile Roscoe Susan dlamaya baladlar ve Roscoe bakasyla nianlannca Susan memnuniyetsiz herhangi bir kadnn da yapaca gibi intikam almaya karar verdi. Susan sistemleri kertip suu Roscoe ve Mitnicke atyor, Roscoe ve Mitnickin telefon kaytlarn takip ediyor ve neler yaptklarn saptamaya alyordu. kili Susandan kurtulmak iin srekli telefon numaras deitirse de Susan eve kadar gelip zel bir aparatla telefon numarasn hemen reniyordu. Roscoe eski kz arkadan savcla verdi ve Mitnickte Susann telefonlarn dinlemeye balaynca sava kzt. Sonunda Susan, Mitnick ve Roscoenun yaptklarn savcla anlatt ve korunma talebinde bulundu. 1981 ylnda Mitnick ve Roscoe ABDnin en byk telekom irketinin zel veri taban olan Cosmosa girmeye karar verdi. irketin plerinden topladklar yazc ktlarn deifre ederek kendilerini merkez alan olarak gsterdiler ve Cosmos merkezinde bir yneticinin odasndan evrak aldlar. Ertesi sabah olay fark eden irket yetkileri Susann daha

83

nceden bilgi verdii emniyet birimlerine ikyette bulundu. Polisler Mitnickin evinde Cosmosa dair bir ey bulamasalar da genel olarak bilgisayar ve telefon saldrlarna ilikin ok ey vard. Yarm gn alt sinagogdan dnen Mitnick yakaland ve sulu olduunu kabul etti. Arkadalaryla grme yasa, 90 gnlk bir inceleme ve 1 yllk gzetim Mitnick iin ok caydrc deildi. ntikam olarak kendini mahkm eden yargca, sulayan savcya oyunlar oynad. Bakalarnn telefonlarn ynlendirdi, binlerce dolarlk faturalar gelmesini salad. Mitnick, Lenny adnda yeni bir arkada edindi ve sularna devam ederken tekrar yakaland bir slahhanede 6 ay kald. knca bir aile dostunun yannda almaya balad ancak bilgisayar bandan hi kalkmyordu ve patronu kredi kartlar ile ilgili bir ey yaptn fark ediyordu ve Mitnickin belals polis dedektifi ile bir grme yapt. Mitnick iin bir arama emri kartld ancak Mitnick ortadan kayboldu ve 1985 ylnda tutuklama karar zaman amna uraynca ortaya kt. Tekrar Lenny ile iletime geti ve NSA bilgisayarlarna girmeye balad. Alt ay iinde tm Los Angelesn bilgisayar ifrelerini krd. Ayn yl bir bilgisayar okuluna yazld ve kzlarla aras hi iyi olmayan Mitnick 1987 ylnda okulda tant bir kzla -ironik ekilde bir telefon irketinde ynetici olan- evlenmeye karar verdi. SCO firmasndan nemli bir yazlmn kopyalarken yakaland ve dava srerken evlenmi bulunduundan ibirliine yanaarak akland. 1988 ylnda Lenny ile baka okula girdiler. Yeni amalar Digital Equipments adnda bir mega-irketin en deerli yazlmn elde etmekti. Bunun iin ArpaNet*de gezinmeye baladlar. Bir firma uzman ile ngilterede
*

bir

niversitede

alan

baka

bir

uzmann

e-posta

ArpaNet: Amerikan Savunma Bakanlna bal leri Aratrmalar Tekilatna bal a, internetin eski hali ve esin kayna. Wikipedia, Eriim: 12.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Arpanet

84

yazmalarn izliyorlard. kinci uzaman srekli olarak gvenlik aklarn gnderiyordu. Yazlm daha gl altyaps olan niversitede bir bilgisayara indireceklerdi, Roscoe ile Lenny buluup manyetik bir bant kartula niversiteye girdiler. Roscoe kendini renci olarak tantt ve kartuu bilgisayara taktrmay baard. Mitnick de zerine deni yapt ve henz yaynlanmam bu deerli yazlmn tm kaynak kodlarn niversite sistemine gndererek elde ettiler. Daha sonraki e-posta yazmalarndan takip ettikleri zere irket olay anlamt ancak yapabilecekleri ok bir ey yoktu nk hi delil braklmamt. niversite, Digital Equipments ve Telekom irketi elinden geleni yapsa da baarl olamad. Mitnick tm aramalarn telefon ynlendirme ile rasgele numaralar zerinden yapyordu, bir keresinde Orta Doudan gen bir adamn evini FBI bastnda adam televizyon izlerken buldular. Mitnick Digitaldan Doom adnda bir oyunu kopyalamak istiyordu ancak Lenny daha fazla devam etmek istemiyordu. Roscoeda Mitnickden memnun deildi ve Lenneyye bir avukat bulmasn sylemiti. Srekli tartmalarn sonunda Lenny hem Digitali hem de FBIyi arad ve durumu anlatt. Lennynin zerine mikrofon taklarak Mitnicke tuzak kuruldu. Mitnick ile Lenney bulutu, FBI ve Digital yetkilileri binada onlar izlemekteydi. Mitnickin 1988de tekrar tutuklanmas gazetelerde manet oldu. Haberlerde onun basit bir telefonla nkleer savaa yol aabilecei, toplum iin tehdit oluturduu yazyordu. Digital 160bin dolarlk zarardan ikyet ediyordu Mitnick ise baz sular kabul etti ve zr diledi. Mahkeme onu 1 yl hapis ve 6 ay tedavi ile cezalandrd. 1990 ylnn baharnda cezasnn tmn tamamlamadan iyi halden dar ktnda kars boanmak istedi. Mitnickde eski dostu (!) Susan ile grmeye

85

balad, kilo vermiti ve dzenli bir ite alyordu. Susan sonradan Mitnicki bu dnem batan karmak istediini, onun yatakta nasl olduunu merak ettiini ancak baaramadn syleyecekti. FBI Mitnickin uslandna inanmadndan Justin Petersen adnda eski bir hacker ile anlat. Petersen hem Roscoe hem de Mitnick ile balantya getikten sonra birok bilgisayara girmeye baladlar. Mitnick Peterseni fark edince bir avukatla grp konumalar teybe ald ancak artl salverilmeyi ihlalden Mitnick hakknda tutuklama karar karld. Mitnick kamaya balad, srekli ehir deitiriyor, nakit parayla alveri yapyordu. Bilgisayarlara girme huyundan vazgememiti. Gelien teknoloji ile birlikte bir dizst bilgisayar, bir hcresel telefon ve modemle almak yeterli hale gelmiti. nternet'in yaygnlamas da ona hizmet ediyordu. Bu srada Digital firmasna sistemlerinin hatalarn rapor eden ngiliz'le arasnda garip bir ba olutu. Mitnick, ngiliz'in firmaya gnderdii e-postalarn hepsini okuyabiliyordu. Bu e-postalardan ne kadar bilgili bir kii olduunu anlad ngiliz'e kar hayranlk besliyordu. Bu hayranln sonunda kendisini telefonla aramaya bile balad. Telefon grmeleri 2, 3 bazen 4 saat sryordu. ngiliz'in FBI ile balantl olarak onu yakalamaya altn renince byk hayal krklna urayp balarn kopartt. 1994n son aylarnda Seattleda (Microsoftun merkezinin bulunduu kent) bir hastanede bilgisayar teknisyeni olarak alrken iki telekom dedektifi Mitnickin izine rastlad, tarama cihaz ile binasna kadar ulatlar, telefon konumasn dinlediler ancak arama emri gecikince Mitnick kamay baard. Amerikann dousunda Raleigh kentinde Japon kkenli Amerikal olan ve NSAya danmanlk yapan, daha nce

86

bahsetmi olduumuz Tsutomu Shimomurann bilgisayarna girdi. Alamos Ulusal Laboratuarnda ilemci mimarisi ve hesaplama yntemleri zerinde alan Shimomura bilgisayar gvenlii alanyla yakndan ilgileniyordu ve bilgisayarna girilmi olmasna ok bozuldu. Bunu kiisel bir tehdit olarak alglad. Bundan sonra Mitnick yakalana dek siber kovalamaca balayacakt. Mitnick, LOG* dosyalarn srekli temizliyordu, Shimomura farkl bir sistemde Log tutmaya balad ancak Mitnick bunu da hemen fark etti ve sildi. Bunun zerine kayak tatilini iptal ederek Shimomura San Diegoya dnd. Mitnick IP Spoofing adnda bir teknik kullanyordu ve Shimomura bu teknii duysa da yaplabildiini grmemiti. Mitnick Shimomurann hcresel telefon kodlarn, e-postalarn, kiisel klasrn ve daha pek ok dosyay almay baarmt. Bir gn San Fransiscodan Bruce Koball adndan biri Shimomuray arad ve internet alannda onun dosyalarnn bulunduunu syledi. Shimomura uaa atlad ve nternet Servis Salaycsna (SS) karargh kurdu. Mitnick o blgede baka SSlere de girmi ve 26000 mterinin kullanp kullanmad hi anlalamayankredi kart bilgilerini ele geirmiti. Shimomura kararghn oraya tad, karlarndaki sradan biri deildi. Saldrgan ondan fazla kiinin epostasnda itni ifadesini aryordu, bunun zerine Shimomurann saldrgann kimlii hakknda kukusu kalmamt, aradklar kii Kevin Mitnickti. Aramann Raleighden hcresel modem ve dizst bilgisayar ile yapld saptand. Shimomura lkenin br ucuna utu ve telekom irketi Sprintin bir teknisyeniyle grmeleri taramaya balad. Otuz dakika
*

LOG: Logbookun ksaltmas olarak 1920lerden beri kullanlan, bir ilem yapldktan sonra ilemle ilgili kayt notu dmek anlamna gelen terimdir. Bilgisayarda bir olay gerekletikten sonra otomatik olarak dlen notlar sayesinde problemlere ilikin inceleme yaplabilir. Wikipedia, Eriim: 16.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Data_logging

87

iinde Mitnick saptand FBIye haber verildi ve sabahn ikisinde kapy aldlar. Mitnick ajanlara arama belgesini sordu, adresin yanl yazlm olduu anlald ancak bu Mitnickin tutuklanmasna engel olamad. Be yl hapishanede kald 2000 yl iinde serbest brakld. 122 Uzun sre telefona ve bilgisayar dokunmas yasakland. Geimini konferanslar, kurduu gvenlik irketi ve yazd kitaplar ile srdryor. u anda Las Vegasta yaamaktadr. 123 Mitnick artk bir hret ve gvenlik danmanl yapan uslu bir ocuk gibi gzkmektedir. Nitekim siberpunkn 90larla birlikte snmeye balamas liberallerin kendi yerlerini salamlatrmak iin teknokratik planlamaya gitmeleriyle dorudan ilikili. Ad Mitnick ya da Shimomura olsun liberal ekonomide salad katma deer hem mega-irketler hem de devlet organlar iin talep edilen bir deere dnt. Andrew Ross, Tuhaf Hava kitabnda burjuva ftrolojisine dair ilgin bir fotoraf ortaya koymutur: Gelecek, teknokratik sekinlerin doal yaam alam, mali speklatrler iin krl bir snak, kriz ynetimi siyaseti iin vazgeilmez bir alet, serbest pazar yanllar iin bir sonraki el dememi blge haline gelmitir. imdiye kadar 'bilimsel' sosyalist ya da sol topyac dncenin tartmasz yetki alan olarak kabul edilen 'gelecek' iin irketler ve askeri kurulular enerjilerinin ounu vakfetmeye balamlardr. Bu kurulular, sistem analizi, operasyon aratrmas, bilgi teknolojisi ve
122

Bkz. Katie HAFNER, John MARKOFF, Cyberpunk: Outlaws and Hackers on the Computer Frontier, Aktaran, Murat YILDIRIMOLU, Eriim: 12.04.07, http://www.muratyildirimoglu.com/makaleler/kevinmitnick.htm 123 Bkz. Kevin Mitnick, Wikipedia, Eriim: 12.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Kevin_Mitnick

88

benzetim modeli oluturma gibi yeni entelektel aralarn yardmyla modern tzel devletin politikalarna meruluk kazandrmak iin oluturulan beyin takmlarnda, niversitelerde, enstit ve vakflarda birok ftrolog altrmaktadr. 124 () Bu enstitlerin ve beyin takmlarnn sekin ortamnda, gelecekle ilgili halk ya da demokratik bir karar alma aracna yer yoktu. Askeri-sanayi alanndaki sekinler ve politik kararlarn alnmasnda sz sahibi olanlar ftrolojiyle teknokratik bir kaynak olarak ilgileniyorlard. 125 A.Rossa gre gelecein biimine ilikin bir uzlama salanmas amacyla oluturulan beyin takmlarna daha ok sayda uzman -sosyolog, antropolog, siyaset bilimci, sosyal psikolog, eitimci, felsefeci ve hatta air- alnd. Bu kiilerin, irketlerin ve askeriyenin karlaryla balar daha dolaylyd ve grevleri kamuoyundaki toplumsal ve etnik kayglar gidermekti. nk ftrolojinin hedefi, gelecekte kanlmaz bir kriz noktasna gelindiinde sistemin kn kkrtmak deil, daha nce askeri-sanayi alannda gelitirilen aralar kullanarak gelecei ynetmek ve denetlemektir. 126 Kevin Mitnickin yaam bize gnmze doru gelirken bilgisayar korsanlarnn ve dolaysyla evresindeki siberpunk atmosferin iktidar tarafndan nasl devirilmeye alldn anlatyor. Bunun sonucu olarak

124 125

A.ROSS, Tuhaf Hava, ss.222223. A.g.e., s.224. 126 Bkz.. A.g.e., s.226.

89

yeni yetme hacker kltr siberuzayn etik anlayndan nasibini almam grnyor. Paul A. Taylor bilgisayar korsanlarn alt gruba ayrmaktadr: Gerek Hackerler: 19501960 yllarnda ABD niversitelerinde balayan programlamann temel yeteneklerini tecrbe etmi bilgisayar merakllar. Donanm Hackerleri: 1970lerde bilgisayarlarn her yere

yaylmasna neden olan kiisel bilgisayar devriminde kilit rol stlenmi bilgisayar yenilikileri. Oyun Hackerleri: 1980lerde kiisel bilgisayarlarn oyun iin kullanlmasyla ortaya kan yeni bir nesil. Hacker/Cracker: 1980lerden gnmze dek uzanan ve bakasnn sistemine girmekten hastalkl biimde zevk alan kiiler. Hacker bilgisayar yeralt kltr ve deerlerine bal olan, Cracker ise bu grubun tam karsnda olan kimselerdir. Microserfs: 1990 sonras Microsoft rnlerine bal yazlmlar gelitiren ve kullanan kimseler. Hacktivist: 1990larn ortasnda ortaya kan ak seik bir politik duruu olan hackerlerdir. 127 zellikle 4. ve 5. gruplarna ait nesil sapkn hevesliliiyle, hacker etik anlaynda nemli bir evrime neden oldular. letiim alar tm Dnyay kapladktan sonra orijinal hacker etii tartlabilir hale geldi. Erken nesil hackerler, saldrlarndan politik karlklar olan daha entelektel
127

heyecanlar

beklemekteydi.

P.A.Taylora

gre

kresel

Paul A. TAYLOR, Hacktivism, The Semiotic Review Of Books, Say 12, s.2.

90

kapitalizm, karmak iletiim alarnda otorite kart ancak genel anlamda sistemi destekleyen korsanla ileyiin doas gerei gz yummaktadr.128 Yani kaos ynetilebildii lde meru klnmaldr. Beat akmnn nl ismi Timothy Leary, Kaos ve Siberkltr kitabnda kaosu lmsz felsefe olarak sunar. T. Learyye gre bireylik kavramna dayal seim ve kiilik zellikleri tmden bir aptallk, byk bir kbus gibi grld hem de sadece otoriter brokratlar tarafndan deil, liberallerin de kans buydu. Kaos kontrol edilmeliydi. Bireyleri evcilletirmenin ve yerelletirmenin standart yolu bizi evreleyen imknsz karmaann yerine di buda tanrlar yaratmaktr. Onur, anne, baba, i, inan gibi ocuklara has kurallar dua et, kret, tatmin ol dsturlaryla pasife tasdik etmeniz beklenir. Bu kurallar basit ve mantkldr. Ancak kaos teorisi kendi kararlarmza sayg duymamza, tm evrenin doasnda gizli elenceyi ve kutlamay anlamamza neden olur. 129 T.Leary tpk Hakim Bey gibi karmak dijital sinir alaryla evrelenmi bireyi iirsel terre, kaos mhendisliine davet ediyor. Kevin Mitnick, The Art of Deception (Kandrma Sanat) kitabnda gvenlikteki insan elementini nasl kontrol edebileceimizi anlatmaktadr. Mitnicke gre sosyal mhendislik insanlar tatmin edici bir etki ve ikna yntemi kullanr. Bir sosyal mhendis aslnda oynad kii deildir, maniplatrdr. Sonu olarak sosyal mhendis teknolojiyi kullanarak ya da kullanmayarak insanlardan gerekli bilgileri almasn bilmelidir.130 Bruce Sterling, The Hacker Crackdown (Hacker Enselendi) kitabnda renkli kiilikleri ve 1990larn harika hacker a ardndaki
128 129

A.g.e.,s.9. Bkz. T.Leary, The Eternal Philosophy of Chaos, Chaos and Cyberculture, s.1. 130 Bkz. Kevin MITNICK, The Art of Deception, Wiley Pub., Indianapolis, 2001, s.2.

91

kurulular tanmlar. Pek ok popler yaklamn tersine Sterling hackerleri, telefon sistemlerini kran, aktrmadan saldran kvrak dahiler olarak izmez. Hackerleri temel olarak iki ana gruba ayrr: iyiler ve ktler. yiler derin bilgisayar bilgisine ramen yasalara saygl vatandalardr. Onlar hackerliin anl titrine kar direnirler. Bu doru drst vatandalarn ise karanlk kardeleri olan yeralt hackerleri vardr. Genellikle paraya kar ilgisizdirler, motivasyonlar teknolojik egemenlikte bir para tannmak, kabul grmektir. Kredi kart numaralarn ya da telefon irketlerinden hizmet alan kimseler tam anlamyla hacker saylmazlar.131 Siberuzayn mimarisi gnden gne siberuzay szcnn mucidi W.Gibsonn izdii karanlk ngrsne benzemektedir. Gerek dnya ehir pislii, adi sular, iddet ve baya bir gereklerden kama eilimi iindeyken belli belirsiz seilen deerli veriler, mega-kalelerde ateli dev irketler tarafndan korunmaktadr. 20.yyn balarnda kapitalizmin petrolle kurduu ilikinin benzeri 21.yyda enformasyon ile kurulmaktadr. Enformasyon ekonomi iin bir itici g niteliinde kaynak olarak grlmektedir. Ancak bu endstriyel kapitalizmin ld anlamna gelmez. Nasl post-endstriyalizm endstriyalizm ile yer deitirmediyse enformasyon da eski kaynaklarla yer deitirmemitir. Dijital zgrln avukatlna soyunanlarn kalpleri doru yerde olsa da balar kumun altndadr. Geree daha uygun den gen, bamsz alan (freelance) hackerlerdir, nk en azndan kendi karlar ya da elenceleri iin dev bilgi kulelerine szar, alp rparlar. lk siberpunk roman Neuromancern anti-kahraman olan Case pek ok gldman olan bir siberuzay kovboyudur. Ancak gnmzde bu tr kovboylar hedef aldklar irketler
131

Bkz. Bruce STERLING, The Hacker Crackdown: Law and Disorder on The Electronic Frontier, Bantam Boks, New York, 1992, ss.328-330.

92

tarafndan yutulmaktadr. Elektronik gvenlik krclar geri kalan uzak tutmak zere ileri-teknolojik gardiyanlar olarak kiralanmaktalar. yleyse bireysel saldr devrini arkamzda brakyoruz ve yani ada daha organize bir elektronik savatan bahsetmeye balyoruz. Byk irketlerce altrlan disipline edilmi hacker takmlar sistematik olarak rakip irketlerin veri bankalarna saldr ve sabotajlar dzenlemektedirler. lk bilgisayar virs srf ktlk olsun diye bamsz bireylerce yaylmt ancak imdi enformatik sistemlerde bir rekabet silah olarak kullanlmaktadr. Bu internetin sz verdii snrsz bilgi tarhndan herkes bedelsiz ieklerden koparabilecek vaatlerinden ok uzak bir tablodur. nternetin memnun edici hayalini kurmamza neden olan vaatleri dikkatlice sorgulamak, deerlendirmek gerekmektedir. Bunun nedeni kapitalistlerin eytan olmalar ya da irketlerin halka kar kurduklar komplo tezghlar deil bilginin, ilenebilir, retime dntrlebilir, deerli bir emtiaya dnmesidir. Siberuzay bir bilgi hazinesi olacaktr ancak bu hazineyi elde etmek iin elinde harcayacak hazinesi olanlara. Geri kalanmz ise internetin sahte vaatlerinin ardnda darmadan, dzensiz, ii doldurma info-plnde (infotrash) yzyor olacaz. lgilenenler enformatik otoyolun kenarnda skartaya karlm be para etmez eyleri gnlk kullanm iin toplayacaklar. Daha sonra bu sprnt de temizlenecek ve yerine deersiz vr zvrlar satmak iin daha kk giriimci irketler yerletirilecek. Kuzey Amerika TV izleyicileri bu gelecei Alveri Kanallarnda oktan

93

grdler.

Enformasyon

deerlibir

emtiadr

ve

gcn

rekabeti

avantajndan almaktadr.132 R.Whitaker kapitalizm iin itici bir motor, deerli bir kaynak, ilendikten sonra mkemmel bir rn olarak grd siberuzay, sradan insan iin alveri merkezinden ya da ikinci el pazar eklinde grmemektedir. Byk bir alveri merkezinde, TVdeki alveri kanalnda ya da basit bir mahalle bakkalnda grdmz rnlerin ardnda yatan muazzam retim, datm, fiyatlandrma, karllatrma zincirlerini nasl sradan tketici alglayamyor, yanna bile yanaamyorsa sinir sistemlerimize dein erimi olan enformatik teknolojinin ardnda yatan srr zmek gn getike imknszlaacaktr. stelik 1980lerin hacker ruhu oktan yerini kk spermarket hrszlklarna, dilencilere ya da gvenlik kameralar banda oturan niformal gvenlik elemanlarna brakmtr.

132

Bkz. Reg WHITAKER, The Tower of Infobabel: Cyberspace as Alternative Universe, The Socialist Register, Say 32, London, 1996, ss.179180.

94

1.3.3.

SBERPUNK YAAM TARZI VE PUNK LKS

Siberpunk kahramanlar ideal, norm ii tipler olmaktan ok te, an ularda gezinen, ounlukla kar kltr temsilcisi anti-kahramanlardr. Gl olann ayakta kalmas halinin gerek biimde yaand bir vahi evrende sokak serserileri, terristler, katiller, uyuturucu bamllar, fahieler, lgnlk dzeyinde teknoloji hayranlar, kinikler, aldatlm, akn ve aciz tipler ou zaman, siberpunk etkisi tad grlen bilimkurgu filmlerin ana kahramanlar olabilmektedir. Kt ile iyinin bulanklat bir dnyann rnleri olan ana kahraman statsndeki bu anti-kahramanlar, ayn zamanda sempatik zellikler de tayabilmektedir. 133 (...) siberpun'n punk kltryle ortakl ekilden ya da tercih edilen mzikten ziyade, kahramanlarnn tavrlaryla ya da toplum iinde (ya da daha ok, dnda) nasl konumlandklaryla ilgili. Bu adan gayet isabetli bir terimdir bu. Sterling, Shirley ve Rucker'n nderliini yapt, o sralar isim bulmam olan yeni bilimkurgu hareketi, tam da, teknolojinin en nemli iktidar arac haline geldii bir dnyada ularda, sistem dnda kalan; teknolojiyi kendine zgrlk ve hareket alan yaratmak, gc yeniden ele almak amacyla kullanan, otoriteyle aras hi iyi olmayan kahramanlar anlatmaktayd.134 Gonzo takma adn kullanan bir hacker siberpunk iin tavrn her ey olduunu sylemektedir. Gerek adn aklamayan hacker zetle grn u szlerle ortaya koymaktadr:
133 134

Bkz. O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, ss-146-147. Aktaran, A.g.e., ss.151-152. Kutlukhan KUTLU, Siebrpunk Distopya A.., Sinema: Popler Sinema Dergisi, Say:5, stanbul, Mays 2004,s.97.

95

nsanlar hakknzda bildii eylere gre sizi sfatlandrr. Eer bir sistemi 10 sn gibi ksa bir zamanda kertebileceimi sylersem benim adi biriolduumu dnrler, tabi bunu onlara sylersem. Fakat anonim olarak bunu geekletirirsem bir siberpunk olarak deerlendirilirim. Bu yzden takma adlar nemlidir. Muziplik yapan karakterler yaratmal ve imajlarn ykseltmelisiniz. Bir kiilikten ok sadece baz eyelri ortayan karan bir siberpunk olarak anlrsn. Ben Gonzo takma admla tannyorum. Dier takma adlarm o kadar iyi bilinmiyor. Takma adlarmn birbirleriyle balants olmasn da istemem zaten. Gonzo elenceli bir hacker, bir baka adm ise lmcl bir hacker, bir dieri ise cypherpunk* (ifrepunk) adm. Eer balantlar ortaya karsa yandm demektir. Kim bu ilerde ok iyi olduunu ilan ediyorsa en kolay onlar yakalanr. Bunu kavrayanlar iyi siberpunk olabilirler. 135 Gonzo bir hackerin siberuzayda pek ok karakteri olabileceini ve bu karakterlerin imajlarnn birbirinden bamsz gelitirilebileceini syleyerek nemli bir noktaya dikkat ekiyor. Siberuzayn doasn anlamakta bahsi geen ok kiiliklilik olgusu byk bir rol oynamaktadr. David Crononbergin ynettii Existenz adl filmde olduu gibi tm yaananlar bir oyunun parasdr, gereklik ise baka bir oyundur ve aslnda hayat i ie gemi oyunlardan olumaktadr. Bu yaklamla bir

Cypherpunk: Siperbunk kavramndan temel alan cipher (ifre) ve punk szcklerinin birlemesiyle ortaya kan kavram. Mahremiyet ve gvenlik konusunda kriptografinin kiisel kullanclar tarafndan da kullanlmasn amalar. Bkz. Wikipedia, Eriim: 20.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Cypherpunk 135 Cyberpunk Project, Eriim:20.04.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/attitude_is_everything.html

96

hipergeeklik dzleminde kiilik ya da karakter yerine imajdan bahsetmek gayet doaldr. Bu adan yaklaldnda siberuzay bir tr roleplaying136 (rol-oynama) dzlemi olarak karmza kmaktadr. Haziran 2001de Time Dergisinde yaynlan bir yaz siberpunk gemi alt kltrler ile kyaslanamaya alyor. Philip Emler-Devitte gre 1950lerde beatnikler Eisenhower devrinin konformizmine kar kahvehane isyanlarn sahneye tad. 1960larla birlikte sava kart, aktivist hippiler enerjilerini seks, uyuturucu ve rocknrolldan alarak geldiler. Bugn ise yeralt kltrnn ftrist hipergerekileri bilgisayar ekranlarnda patlyor. Ancak onlar kesinlikle beatnikler ya da hippiler kadar flu ve geici grnmyorlar. Bir siberpunk deri giyen ve aynal gzlk kullanan kimseden ok daha fazlas. 1960larn ne kadar harika olduunu ihtiyarlardan dinlemekten sklm tekno-erotik panagnistler.137 Siberpunk bilimkurgu yazarlar tpk romantikler gibi gotik kltrn karanlk, atmosferinden yararlanmtr. Beden siberpunkta da tpk gotikte olduu gibi hem cazibe, hem de tiksinti nesnesidir. Onu ekici ve tiksinti verici yapan ey ise, Dani Cavallaro'ya gre, tahrip edilmi bedenler gotik duyarllk tar ve siberpunk olaylarn getii mekanlar, karakterlerin psikolojik durumu, anlatm teknii ve bedene kar alnan tutum gibi birok dzeyde gotik syleme ok ey borludur. Cavallaro'ya gre siberpunkm gotik ile paylatklar anahtar szckler u ekildedir: rme, bozulma, karklk, aresizlik, korku, kararszlk, delilik, paranoya, zulm, gizlilik, tedirginlik ve dehet. Siberpunkta kimlik ve
136

Roleplaying: Katlmclarn sahip olduundan farkl kiilik, motivasyon ve gemilerle davrand bir tr oyun ortam. Seyirciyle oyuncunun ayn olduu bir serbest bir tiyatronun ekline ya da doalama tiyatroya benzetilebilir. Bkz. Wikipedia, Eriim: 20.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Role-playing 137 Bkz. Philip ELMER-DEWITT, Cyberpunk!, Time Magazine, Haziran, 2001, Eriim: 20.04.07, http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,160935,00.html

97

snrlarnn sabit olmay her an baka bir ey olmann snrnda duruudur.138 Tpk hacker Gonzonun dedii gibi farkl karakterler gelitirmek durumunda kalan kiilikler simlasyon iinde znrler. Bu znme punk kltrn temelinde yatan duyarl bir nihilizmi artrmaktadr. Punkn dleri ancak dnyann sonu geldii anda gerekleecek dlerdi. Katastrofun ve kaosun gn kurtuluun da gn olacakt. Punk dnyasnda hibir ey kalc deildi, her ey tahrip olmaya yazglyd. Punk lm igdsyle yaam igdsnn en iddetli boyutlarda arpt bir hareketti. Bu da grnte elikili bir durum karyordu ortaya. yle ya bir insan ayn zamanda hem sert, da dnk olarak agresif olsun, iktidar kurumlar karsnda pozisyon alp savasn, hem de z tahribata, kaybetmeye, parlayp snen ksa bir yaama (punk bunu savunuyordu), zayfla, ie kapanmaya 139 ynelsin. Sprawl lemesinin ikinci kitab olan Sfr Noktasnn kahraman gen Bobby Newmark henz bir konsol kovboyundan ok cracker*dr ve Barrytownda punklarn arasnda punk gibi yaamaktadr. Barrytownda Gothick ve Kausal adnda iki eteden birine mensup olmak gerektii halde bamszlk statsn korumaya almaktadr. Bobby bamszlarn statsn u ekilde tanmlamtr: bamszlar beyin
138 139

Bkz. O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, ss-146-147. Aktaran, A.g.e., s.60. Yaar UBUKLU, Punk: Artk Snfn Nihlizmi, Kovulann zi inde, Metis Yay.,2001,s.70. * Cracker: Bilgisayar hnerlerini gvenlik sistemlerini krmak, sistemlere szmak ve ya ayzlmlar, hizmetleri cretsiz kullanmak iin kullanan bilgisayar korsanlar. Bkz. Cyberpunk Project, http://project.cyberpunk.ru/idb/people.html

98

sapyla yaayan toz kullanclar tarafndan hatta New York kadar uzaktan yola kan gezgin ve avclar tarafndan doranyordu.140 saylabilecei bir tekno-gettodur. Bugnn Barrytown mahalle yaamak iin uyank olmak gereken, yaamn birka deersiz ey iin hie Trkiyesinde aralarndaki internet kafelerde tm gn boyunca FPS** tr oyunlar oynayan ve bu uurda cinayete bile yeltenebilen genlere benzetilebilir Barrytown sakinleri. Siberpunkta uyuturucular gnlk yaamn nemli bir parasdr. Genellikle uyarc etkisi olan endstriyel tekno ve acid house tr mzikle zdeleebilen uyuturucular kullanlr. Neuromancer bata olmak zere siberpunk bilimkurgu trnde kullanlan uyuturucular argolaryla ksaca yledir: Amfetamin slfat (speed, whizz, billy), Metil amfetamin (buz ya da kristal metil, speed), Kokain (kokain hidroklorid, coke, charlie, kar), Krk kokain (rocks, freebase), Efedrin, Dekstrin (dexys), Cartha Edulis (cat, qat, khat), Poppers (Iso-butil nitrit), 2CB (ar), Kanabis, marjuana (hash, duman, ekme, ot), MDMA (ecstasy, XTC, adem, E, X), Ketamin, LSD (asit, microdots, brtlen), Sihirli Mantar (psilosibin, mushies, shrooms)141 Bu tr uyuturucularn adlar siberpunk iin nemli yeri olan Beat ve Punk hareketlerinde de ska gemektedir. Beat kuann nemli ismi Allen Ginsberg bir rportajnda her tr uyuturucuyu denediini ve Budist rahiplerden hahamlara kadar uyuturucunun faydalar olabileceini sylyor. Ancak kendisi karacierinin zayflndan dem vururken 1972den beri geici flalar yerine zihinsel alm salayan meditasyonlara bavurduunu ekliyor. A.Ginsberge gre Marijuana, saykodelik haplar,
140 **

William GIBSON, Sfr Noktas, s.57. FPS ( First Person Shooter): Eli silahl bir karakterin bak asndan canlandrlan ok oyunculu bir video oyun tr. Bkz. Wikipedia, Eriim: 20.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/First-person_shooter 141 Bkz. Cyberpunk Project, Eriim: 20.04.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/cyberpunkdrugs.html

99

mantarlar ya da kaktsler almak isteyen insanlar ncelikle kendilerini meditasyonla ortaya koymaldrlar. Bylece kt triplereden ve bamllktan kendilerini bir lde kormu olurlar. 142 Beat kua 1950lerde sansre kar bayrak am ve ok az sayda kiiyle ok byk kitleleri etkilemitir: Beat kuann nde gelen isimleri, dnya tarihinin 20.yy. diye anlan dilimine damgasn vuran gruplardan biri. Hatta belki de en kalc, en uzun sreli etkiyi brakan grup. 60larn iek ocuklar da, 70lerin rock'ular da, 80lerin punklar da, 90larn grunge da beatin halefleri olduklarn sylemilerdi.143 Nitekim William Gibsonda Beat yazarlarndan etkilendiini zellikle William Burroughs ve nemli kitab Naked Lunch (plak len)144n kendisi iin deerli olduunu sylemekten kanmamtr. W.Gibsonn yazm tarznda da Beatin bir baka nemli ismi Joan Lettern bulduu beate yazm kolayca gzlemlenebilir. Bu tarza metne bir tr doallk ve samimiyet kazandran spontan nesir denebilir, zira Keoruaca gre yaplan deiiklikler metnin doalln bozacak ve suniletirecektir.145 Beat kua Avrupa ve Amerikada sansre kar verdikleri savala nemli iler baarmlardr. Beatnikler iin yaam felsefesi olduun gibi yaadr. Kendini bastrmay sevmeyen ve sansre kar fanzinleriyle bayrak aan bir baka akm ise Punktr.
142

Bkz. Allen GINSBERG, Gs Tahtasndan Gelen Ses, Roll Dergisi, Say:7, Mays 1997, stanbul, s.14. 143 A.g.e. s.11. 144 William Burroughsun Naked Lunch adl roman nce sansre taklm sonrasnda yaynlanabilmitir. David Crononberg ayn adla beyaz perdeye tamtr Naked Lunch. 145 Bkz. A.g.e. s.11.

100

Punk hareketi 1970'lerin ortalarnda, ekonomik kriz ve isizliin egemen olduu ngiltere'de ortaya kar. Punk hareketini oluturanlar No Future (Gelecek Yok) slogann sahiplenmitir. Kendin yap (DIY: do-ityourself) punklann karakteristik bir tavrdr. Egemen mzik irketlerine kar gelitirilmitir ve son derece ilkel koullar altnda dahi olsa kendi olanaklaryla gerekletirdikleri kaytlar zerindeki haklarn korumaya yneliktir. Kendi iini kendin yap tavr, daha sonra siberpunk kurgularnda hackerlerin teknolojiyi kullanma biimlerinde ortaklk gsterecektir. Daha nce de bahsedildii gibi, punkun, gelecek yok slogan erevesinde distopik tutum sergiledii, ayn zamanda ykc eilimler ve de grotesk moda anlaylarna sahip olduklar gz nne alnrsa, siberpunk ile punk hareketi ve altkltr arasnda yakn bir iliki olduu grlmektedir. Hatta siberpunkn en karakteristik gstergelerinden biri olan, neredeyse her konuda, ambivalent -arada kalma, kararszlk, birbirine zt ve eliik duygular iinde olma hali gstermesinin- bir tutum sergileyiinin de, bu kavrayla bir btn olduu sylenebilir.146 Sokak kltr Amerikadaki rklktan dolay aslnda AfroAmerikan merkezlidir. W.Gibsonn Burning Chrome (Yanan Krom) adl kitabnda ortaya att sokak kendine gre kullanma yolunu bulur mottosu sokak kltrn DIY ile zde deerlendirmitir. Kimi ufak ocuklarn kendi olanaklaryla yapp satmaya alt Hiphop, Rap, Endstriyel Tekno, Rave Mzii bunun bariz rnekleridir. Grafiti sanat da ayn ekilde sokaa aittir. Sokak kltr, postmodern dnyada nemli bir sramann (shift) rndr. Birilerinin gelip
146

Bkz. O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, ss.5859.

101

gnlnz ho tutmak iin bir eyler retmesini bekleyemezsiniz, onun yerine kendiniz yapmalznz. Kendi sanatnz, kendi kyafetlerinizi, kendi mziinizi, kendi manifestonuzu, kendi gerekliinizi yaratrsnz. Bu kltrn yaamsal elemeni aksiyondur. 147 Andy Hawk Gelecek Manifestostosunda siberpunkn altnda u kltrlerin yattn ileri srmtr: Sanal Kltr, Saykodelik Kltr, Rave Kltr, Siber Kltr, Endstriyel Kltr, Postmodernizm, Sokak Kltr ve Bilimsel Trman. A.Hawka gre artk zihnimizi mmkn olduunca ak tutmalyz. Ancak tm fikirlere, tecrbelere, insanlara, iletiime ak bir zihin, kendimize, dnyamza ve gerekliimize trans-gereki bir gzle bakmamz salar ancak bylelikle deiime her aamada ak olabiliriz. 148

2.

BLM: SBERPUNK TRNDE LENM

EDEBYAT, TYATRO, SNEMA VE OYUN ALIMALARI

2.1. EDEBYAT VE SBERPUNK

Siberpunk ilk olarak Amerikal bilimkurgu yazarlarnn balatt edebi bir akmdr. Kkleri 1960 ve 1970lerin New Wave (Yeni Dalga) denen, bilimkurgu ve erken postmodern edebiyat hareketine dayanr. New Wave, ilk Samuel R. Delany ve Robert Heinlein adl yazarlarn temsil ettii tutkulu bir edebi hareket olarak bilim kurguyu zellikle popler kltr ile ilikilendirdi.
147

Bu akm bilimkurgu dilinin geleneksel kullanlagelen

Andy HAWK, The Future Culture Manifesto, Cyberpunk Project, Eriim: 21.04.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/future_culture_manifesto.html 148 Bkz. A.g.e.

102

yapsna deneysellii kazandrd. New Wave ilk olarak bilimkurgu ortamnda antropoloji, sosyoloji, psikoloji gibi humanist bilimlerde uyguland ve bilim-din ilikisi, cinsiyet konular gibi temalar kefetti. New Wave yaltm iinde geliemeyip genelde tek fikirden hareket ederken siberpunk daha geni lekte konular deerlendirmeyi baard ve bilimkurguda pek ok adan dnm noktas oldu. Yakn geleceimizi etkileyebilecek faktrleri deerlendirirken olduka itimat edilen speklasyonlarla nc sayld. Siberpunk bir tr olarak kurulmadan nce pek ok temas, stilistik aralar bazlar bilim kurgunun u noktalarnda olmak zere erken postmodern yazarlar tarafndan kullanlyordu. Siberpunk edebiyat iin byk nem tayan bu yazarlarn banda William S. Burroughs, Thomas Pynchon, Philip K. Dick saylmaldr. Trn ortaya knda ise saylabilecek en nemli iki kitap William Gibsonn Neuromancer ve Philip K. Dickin Androidler Elektrikli Koyun Dlermi? adl romanlardr hi kukusuz.149 Philip K. Dickin Androidler Elektrikli Koyun Dler mi? roman asl nne, Ridley Scottn 1982 ylnda Blade Runner adyla sinemaya uyarlamasndan sonra kavutu. Blade Runner Bilimkurgu ve Hard Boiled Dedektiflik Edebiyatnn baarl bir senteziydi. Brian Stableford bilimkurgu ve dedektiflik/gizem romanlar tarihsel olarak kesien ve birbirine ynelen iki tr olduunu ileri srer. Her iki tr de bebeklik an ucuz Amerikan dergilerinde yaamtr ve birbirlerini alamlardr. Bu iliki, ucuz roman gettosunu da am ve baz bilim kurgu trlerinin kabul grm ve talandrlm yklerinde de nimet kabul edilmitir. Isaac Asimovun robot romanlar cinayet gizemi formln
149

Bkz. Cyberpunk Literature, Eriim: 22.04.07, http://www.hatii.arts.gla.ac.uk/MultimediaStudentProjects/00-01/0003637k/project/html/litover.htm

103

insan-robot arasndaki iliki ve atmalar ortaya karmak iin kullanr. Alfred Besterin 1953 ylnda Hugo dl kazanan roman Ykma Giden Adamn (The Demolished Man) merkezinde telepatik bir dedektif ile katile dnm bir zenginin gezegenler aras kovalamacas anlatlr.150 () son otuz yl iinde (John Clute ve Peter Nichollsun Bilim Kurgu Ansiklopedisi'nde lk bilim kurgunun lmnn balangc olarak niteledikleri Sputnik'in uzay yeryzne indirdii 1957 ve George Orwell'm bitip VVilliam Gibson'un balad 1984 yllan arasnda) u nda iinde yaamaya altmz gelecee yollandk ve belki de btn eski bilim kurgu romanlar kendilerini artk tozlu raflarda rmeye terk edilmi buldular, yrrlkten kalkmlard, gnlk gereksinimlere cevap vermiyorlard. Gerekten de byle mi oldu? Bilim kurgu, eer gerekten iyiyse, sorun yaratan, aykr ve iine girilmesi zor bir, yazn trdr. Gelecekte insanl tehdit eden sorunlar ngrr, "eer byleyse" ve "eer byle srerselerin hepsi bilim kurgunun ana izleklerinden biridir; ama bugnde de ve iinde yaadmz dnyada da "eer byleyse" ve "eer byle srerseler daima bulunacaktr. Bugnden neyi anlyorsak elbette. Baka bir ekilde belirtmek gerekirse, hibir ey tarihsel kurgu ve bilim kurgudan daha iyi bir ekilde zamanla hesaplamaz. Sir Arthur Conan Doyle'un tarihsel kurgusu ve bilim kurgusu bir btndr; her ikisi de Viktoria Dnemi
150

Bkz. Joseph NAZARE, Critical Carnival: Cyberpunk and the Postmodern Condition (al), s.55

104

Londra'snda gazla aydnlatlm devri konu edinmesine ramen, Sherlock Holmes'da grmediimiz bir ekilde zamanyla hesaplar. Tarihi midir diye bir soru sorarsak, buna verilecek cevap onlarn daha ok kendi dnemlerini konu edindiidir.151 Yine Brian Stapleforda gre siberpunk, yeni enformasyon teknolojilerinden kaynaklanan gelecek olaslklarna sokak tarz ve kinik bir deer bimektedir. Burada sokak tarznn anlam, vahi kent ortamndaki siberpunk karakterlerinin, bu ortamda ayakta kalma bilgi ve uyankllna vurgu yapan gl olann ayakta kalmas (survival of the fittest) temasna dek genileyen hareket tarzlardr. Hem sokak tarz hem de kinik yaklam hard boiled dedektiflik edebiyat ve punk duyarlln izlerini yanstmaktadr. Hard Boiled; Raymond Chandler, Dashiel Hammet, James M. Cain gibi romanclarn daha sonra film noir (kara sinema) sinema tarzna da yol aacak olan, 1920ler ve 1930lar Amerikasnda ortaya km, etin ceviz dedektiflerin ve sulularn dnyasn anlatan polisiye edebiyat trdr. Sert ve yalnz kahraman, femme fatale* ve dedektifin zmeye alt olay hakknda bilgileri saklayan patron (siberpunk anlatlarda hard boiled patronlar, enformasyon a patronlarna dnmekte, onlarn grnmez ellerindeki karakterler, etraflarnda dnen entrikalardan habersiz birerkuklagibiynetilmektedir.) Hard boiled ana karakterleri ise yce adaleti yerine getirmek isteyen temiz ahlak

151

Neil GAIMAN, Zaman ve Gully Foyle stne, ev: Hakan Aytutucu, Alfred BESTER, Kaplan! Kaplan!, Altkrkbe Yay., stanbul, 1996, ss.9-10. * Femme Fatale: Aklarn dayanlmaz arzularla keye sktran ekici ve batan karcan ve onlar sklkla tehlikeli ya da riskli durumlara sokan kadn karakterlerdir. Wikipedia, Eriim: 24.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Femme_fatale

105

temsilcileripolisler deil, kiisel kar ve amalarnn peinde olan zel dedektiflerdir.152 William Gibsonn Neuromancer romanndan nce fikrin ilk balad, atmosferin tantld n yk olarak grlebilecek Johnny Mnemonic (yine ayn adla sinemaya tanmtr) zihnin istilasn zetler: Johnynin beyini okuluslu irketlerce deerli verilerin taycs olarak kiralanmtr, ancak Johny bilinli olarak bu verilere giri yapamamaktadr. Bruce Sterlingin Mirrorshades antolojisinde beyan ettii gibi siberpunkn en gl, merkezi ve tekrar eden temas zihin istilas olmutur: zihnin istilas; beyin-bilgisayar arayzleri, yapay zekalar, nrokimya teknikleri insan doasn, benin doasn radikal biimde yeniden tanmlamaktadr153 Slavoj Zizeke gre Neuromancer bilisel (cognitive) yn yitimi ve kimlik krizleri ile doludur. rnein katatonik karakter Cortonun tm kiilii YZ Wintermute tarafndan nakledilmi yava yava izofreniye tanmtr. Protagonist Case (nro-elektronik olarak siberuzaydayken karanla gmlnce -black out-), derin anlaryla Wintermute balantkurmu ve daha sonra simlasyon iinde izletmitir. lm olan hacker McCoy Pauley (Flatline) kiiliinin indirildiini (download) ve ROM yapsnda kaydedildiini fark eder. Hard boiled dedektif ve siberpunk protagonist iin grev sadece gizemli katili bulmaya almak deil ayn zamanda kendi kimliiyle de hesaplamaktr (ya da korumaya almaktr). Raymond Chandlern hard boiled dedektiflik ykleri (ve trn ncs Dashiell Hammetin) erken dnem siberpunk ile balantlar su

152 153

O.ERSMER, Bilim Kurgu Sinemasnda Siberpunk, s.54. Bruce STERLING, Mirrorshades: Cyberpunk Anthology, s.11.

106

gtrmemektedir. R.Chandlern Philip Marlowe roman siberpunk bak asyla devirilmi ve uyarlanmtr. Siberpunk hareketi bir anahtar kavram olarak Marlowemsi motifleri izlemitir. rnein Marlowe alkolik, Case ise uyuturucu bamlsdr ve ikisi de kent ortamnda srarla ypranrken sokak frlamalnn getirdii bezginlii paylamaktadrlar. kisi de edeer bir yaralanmlk, krgnlk bak asna sahiptir, neredeyse kaybedecek hi bir eyleri yoktur ama sokaklarda lmeyecek kadar sokaklarn erbabdrlar.154 Andrew Rossda sosyal adan marjinal bir karakter olan Casein pek ok siberpunk anlatda rastlanabilecek hight-tech, yeniliki, asi protagonist olarak izildiini iddia etmektedir.155 Blade Runnern protagonist dedektifi Rick Deckardn aratrmalar Onu hem sokak sefaletine hem de Tryell Corporationsn gkdelenlerine tarken Chandler romanlarndaki sosyal snflar arasnda gezinen dedektiflerle paralellik oluturmaktadr. Blade Runner sadece Chandlera dnp bakmaz ayn zamanda siberpunkn da ncs konumundadr. Peter Nichollsn Bilim Kurgu Ansiklopedisi, Blade Runnern yakn gelecek-milenyum tasvirini yle iin Japon rnlerinin dev reklm panolaryla dolu, rahatsz, sisli, kalabalk caddeleri ve yksek-teknoloji plkleri W.Gibsonn Neuromancernda Japonyann Chiba Citysi Amerikann Sprawlu olarak olduu gibi kullanlmtr, demektedir. Slavoj Zizekin okumasna gre Blade Runnern (Androidler Elektrikli Koyun Dler mi? romann da diyebiliriz) kahraman Deckard kimlik bozukluuna bir baka rnektir, android replikantlar* (ki Deckardn kendisi de bu gruba dhildir) en deerli anlarnn aslnda kendilerine ait olmadn kefetmektedir,
154 155

Bkz. Joseph NAZARE, Critical Carnival: Cyberpunk and the Postmodern Condition (al), s.60. Bkz. A.Ross. Tuhaf Hava, s.145. * Replikant: zellikle Blade Runner filmiyle birlikte kullanlmaya balanm olan biyo-robotik insan grnml androidler. Bkz. Wikipedia, Eriim: 23.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Replicant

107

yaratclar olan Tyrell Corporations tarafndan sahte bir tarih protez gibi yerletirilmitir. Kahramann blackout (karanlkta kalan zihin) srasnda ne yaptn hatrlatmamas bize klasik film noirda amnezi vakalarn artrmaktadr. Lance Olsenin dt kayda gre, Gibson Neuromancern ilk eskizini oluturduu dnemde Blade Runner filmini izlemi ve kafasndakilerin ok benzerini grdn ileri srmtr. Bu nedenle Neuromancer ve Androidler Elektrikli Koyun Dler mi? romanlar arasndaki dorudan balantlardan kamak mmkn deildir. 156 Dnyay bilisel yetenekler dahilinde kavramay hedefleyen bilimkurgunun, zihni felce uratan dehetiyle birlikte akl dlk, znellik, aknlk ve snrlar zorlamak arzusunu temsil eden Gotik tarz ile bir hesaplama iinde olduunu daha nce ifade etmitik. Bu adan, klasik anlamdaki bilimkurguda korku elerinin ve fantastik olann temizlenmesi, biliin alanna ekilerek dlanmas sz konusuydu. Siberpunk ise, korku ve fantastikle kaynamaktan byk lde honut bir grn sergiler. Hatta gerekletirdii kaynama, ou kez onun amblemi olabilmektedir. rnein, Dani Cavallaro'ya gre tahrip edilmi bedenler gotik duyarllk tar ve siberpunk olaylarn getii meknlar, karakterlerin psikolojik durumu, anlatm teknii ve bedene kar alnan tutum gibi birok dzeyde gotik syleme ok ey borludur.157 Siberpunk edebiyatn bir baka nemli kayna ise gotik ve fantastik edebiyattr. Bilimkurgunun insan bedenine kar tedirgin ilgi ve
156 157

Bkz. J.NAZARE, Critical Carnival: Cyberpunk and the Postmodern Condition (al), s.57. O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, s.60.

108

tepkisinin izleri, Mary Shelleyin yazd Frankenstein romannn kahraman Victorun bir araya getirdii grotesk yaratk karsnda duyduu o unutulmaz dehet anna dek takip edilebilir. Fraknkensteina bilimkurgu trnn nc, ufuk aan ilk rnei olarak bakacak olursak dnyevi bedeni reddettiini grmek gerekir, yle ki: canavarn kontroln kaybedip cinnete srklenmesiyle bilimkurgunun yoldan km robotlarnda yaam buldu, ucubenin irkin, dikilmi, kadavra bedeni robotlarn parlak metal yzeylerine yansd. Scott Bukatman, Terminal Identity: The Virtual Subject in Postmodern Science Fiction adl almasnda libidal enerjinin bakir gezegenler ya da yaratklar gibi yeni bululara ynlendirdiini ileri srmtr. Bukatmann yaklamna gre deerlendirecek olursak aseksel bir doktor olan Victor Frankensteinn bilimsel davranlarnn altnda yatan libidal enerji bir canavar yaratmasna neden olmutur. Canavar onun iin bir bulutan te bir ey deildir, doum, yaratm ve sahiplemeden uzaktr Victor ve canavar varolu yksn laboratuar gnlklerinden okuyarak renecek ve isteyerek yaratlmadn renecektir. Post-Hiroima bir dnya bilim ve teknolojinin insan bedenini ksa veya orta- vadede nasl tahrip ettiini, yakp kl ettiine aldr etmeden geemez. Sibernetiin douu ve geliimi liberal insan konusuyla ilgili ereve yava yava anmaktadr. N.Katherine Hayles sibernetik insanl bilgiak salayan enformatik-ilem sistemleri olarak tanmlyor demitir. Souk sava sreci nkleer atk sonucu olumu mutantlar bilimkurgu mecrasna getirdi. Bylece insan bedeni Alfred Besterin Kaplan! Kaplan! (Tiger! Tiger!-The Stars My Destination, 1956), William Burroughsun plak len (Naked Lunch, 1959) gibi temel romanlarnda ana mesele

109

olarak ele alnd. Bu iki yazarn ve iki nemli romann yaygnlamasnn siberpunkn hretinde rol nemlidir. Siberpunkn nemli bir motifi olan heterotopia**nn kkleri plak lendeki Interzonea uzanmaktadr. plak len bamllarn ahlaksz karnavallar, sulular, cinsel sapknlar ile fiziksel, sosyal ve ekonomik bir evre ortaya koyar. Besterin romannda ise suun kol gezdii underground bir ortamda dk seviye yaamlar dnya liderlerinin ve varlkl kapitalistlerin komplolaryla bouurlar. Naked Lunchda bedenden tiksinme hali alttan alta srerek grotesk gereklie nitelik kazandrr. Mutasyona uram yaratklar, insanlar ve Interzoneun garip doasn tasvir ederken muhtemelen Burroughs kendi karlat sefil junkie yaamlardan kesitler sunmaktayd. Kaplan! Kaplan!n kahraman Gully ise bilisel kapasitesini gelitirmi zaman ve uzay bariyerlerini am bir kahraman olarak kendini evrenin delisi dnen bir hayvan olarak tanmlar. Bylece A.Bester hayvandan dnme aamasna srayan insan vurgular. Peter Nicholls Bilimkurgu Ansikolpedisinde Gully iin insanst, belirsiz, yar-sper adam diye bahseder. Bu iki nemli roman beden tiksintisi (Burroughs) ve bedensizleerek stnlemek (Bester) bilimkurguda karnavalvari ve grotesk olan iin manifesto niteliindedir. Nitekim Burroughs bedeni sadece bir et olarak grmekte Gibsonn konsol kovboylar kadar nldr.158 Ouzhan Ersmerin siberpunk edebiyatn tematik gruplamas ok detayl olmamakla birlikte genel anlamda doru bir yaklamdr. Bu
**

Heterotopia: Tpta, bir organn ya da organa ait parann karlmas ya da yerinin deitirilmesi. Bkz. Wikipedia, Eriim: 23.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Heterotopia_%28medicine%29 158 Bkz. J.NAZARE, Critical Carnival: Cyberpunk and the Postmodern Condition (al), s.217.

110

nedenle Ersmerin tm tema ve motifleri incelemenin olanakszl fikrine katlmak gerekir. Ersmer bu genellemenin aklamasn u ekilde yapmtr: tek tek deil ama, zellikle bir arada bulunduklarnda dorudan siberpunk niteliine iaret edebilecek konu balklarn ele alacaz. rnein stn bir bilince sahip yapay zek motifi siberpunk edebiyatnda ska kullanlmaktadr, fakat bu motifin siberpunkta nasl kullanldna dair satr aralarnda eitli bilgiler bulunabileceinden ayrca bir balk amay semedik. Bunun yannda, daha geni bir tematik yelpaze iin, ana kaynak olarak zelde Neuromancer roman ve genelde The Sprawl serisine bavurmak mmkndr; Aadaki balklar iinde en ok siberuzay temas, siberpunkn zgn temas olarak karmza kar. Bunlar dnda kalan yakn gelecek, kresellik, insan ve teknoloji btnlemeleri, hackerler, gereklik algsnn bozulmas gibi tema ve motifler bilimkurgu gelenei uyarnca ska kullanlmlar ve kullanlmaktadrlar. Bu motifleri siberpunka zg yapan ey ise, daha ok onlarn nasl ele alnd olmaktadr.159 Cyberpunk Review sitesinde ise siberpunk trndeki filmlerin tematik gruplamas edebiyat tr iin de olduka uygun grnmektedir: YZler, Androidler, Siberpunk Korku, Femme Fatale Siberpunk, Hackerler,

159

O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, s.

111

nsan-Teknoloji

Btnlemeleri,

Hafza

Deitirme,

Gerekstc

Siberpunk, Sefaletle evrelenmi topyalar, Sanal Gereklik. Cyberpunk Review sitesine gre bir trn siberpunk olabilmesi iin teknolojinin insan zerinde olumsuz etkileri gzlemlenebilmeli, insan ve makine btnlemeli, toplum zerinde kurumsal egemenlik olmal, ykler underground kltre odaklanmal, enformatik aa her yerden giri yaplabilmeli, siberpunk yaam tarzn yanstmal160 Elbette hem Cyberpunk Review hem de O.Ersmer olduka sade bir formlasyon ile gruplamaya gitmi olsalar da yukarda belirtilen motifleri kullanmayan bilim kurgu ykleri siberpunk olmaktan uzaktr. Dahas bu motifleri kullansa dahi siberpunk tavr ve duruunu aktaramayan, teknolojiyi farkl biimde ele alan bilim kurgu anlatlar siberpunk saylmazlar. Buna ek olarak nc bir snf vardr ki Tom Maddox, siberpunkn en kt yan taklitleridir diyerek zetlemitir. Siberpunk olduka zor bir yazmdr, byk bir teknolojik birikim gerektirir ve bir bilim adam ustallyla ileri teknolojiler hakknda gereki kehanetlerde bulunabilmek kolay deildir. Bu nedenle bu trn ok fazla yazar yoktur, ancak tr anlamadan siberpunk trnde yazdn iddia eden lkemiz dhil olmak zere pek ok lkede baarsz takipileri kmtr. Siberpunk yakn gelecek zerine kurgular gelitirdiinden zellikle 1990lardan sonra bu trn yazarlarnn ii daha da zorlamtr nk bir fikir bulup kaleme alncaya dek bilimsel mecrada fikrin gerekletirilmesi bilimkurgu niteliini seyreltmektedir. Ancak yine de Neal Stephensonun Snow Crashi, Rudy Ruckern Freeware, Realwarei, Bruce Sterlingin
160

Bkz. Cyberpunk Review, Eriim: 23.04.07, http://www.cyberpunkreview.com/what-is-cyberpunk/

112

Islands in the Neti siberpunk trnn zor da olsa yaatlabildiini ortaya koymaktadr. Teknolojinin kazand yksek ivmenin sonucunda trn yaamaya almas Nova Express dergisinde Lawrance Person tarafndan Notes Towards Postcyberpunk Manifesto (1998) adyla yaynlanan makalesinde siberpunkn yerini post-siberpunka brakt iddiasn kazandrmtr.
161

Bruce Sterling, Paul di Flippo, Lewis Shiner gibi pek

ok nl bilimkurgu yazarnn da iinde bulunduu Turkey City Writers Workshop adnda bir topluluun yesi olan Lawrance Person, postsiberpunk yksek teknolojiyle bilimkurgunun farkl bir teeti olarak deerlendiriyor. 162

161 162

Bkz. Postcyberpunk, Wikipedia, Eriim: 23.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Postcyberpunk Bkz. Lawrance Person, Notes Towards Postcyberpunk Manifesto, Slashdot, Ekim 1999, Eriim: 23.04.07, http://slashdot.org/features/99/10/08/2123255.shtml

113

2.2. SNEMA VE SBERPUNK

Siberpunk sinemas edebiyat alannda olduu gibi spesifik yazar ve ya ynetmenlere sahip deildir. Philip K. Dick ve William Gibsonn izdii dnya siberpunk sinemaiin nemli bir kaynak tekil etmitir. Elbette bu konuda P.K.Dickin Androidler Elektrikli Koyun Dler mi? romann 1982 ylnda Blade Runner adyla sinemaya tayan Ridley Scottn ve W.Gibsonn Neuromancer ncesi (1981) yazd bir ksa yk olan Johnny Mnemonici ayn adla 1995 ylnda beyaz perdeye aktaran Robert Longonun da katklar byktr. Ayrca Amerikan sinemasnn yan sra ileri teknoloji ile n yapm olan Japonyann da sinemasal anlamda siberpunka farkl bir yaklam getirdiini belirtmek gerekir. Bu balamda 1989 yapm Shinya Tsukamotonun Tetsuo: The Iron Man filmi ve Masamune Shirow tarafndan manga olarak yaratlan ve 1995 ylnda Mamoru Oshii tarafndan izgi sinemaya uyarlanan Ghost in The Shell gzel bir rnektir. Ghost in the Shell adl canlandrma filmi siberpunk bilimkurgular ile ska ilikilendirilen filmlerden biridir. Sinema eletirmeni Engin Ertan'a gre "Ghost in the Shell, 'Blade Runner'dan 'Matrix'e uzanan bir yelpaze iinde yer alyor. nclerinin (Blade Runner'n yannda Robocop, The Terminator ve yine klasik bir anime olan Akira'nn adn anabiliriz) etkisini gizlemedii gibi, peinden gelen pek ok filmi etkilemekten de geri kalmam. zellikle 90l yllar sinemasnda nemli bir yer tutan siberpunk etkisi, siborglar ve bilgisayar kltr bu animede de yerini buluyor. Bu ve benzeri zellikleri

114

sebebiyle 'Ghost in the Shell' ile 'Matrix' arasnda pek ok balant yakalamak mmkndr. Johnny Mnemonice benzer bir tantm yazsyla alan Ghost in the Shellde sz konusu yazlara gre, yakn gelecekte bilgisayar alan tm evreni kaplam; bununla birlikte bilgisayarlama, uluslar ve etnik gruplar tamamen ortadan kaldrmamtr. Ayn zamanda filmin ve filmde alanlarn isimlerinin dijital olana vurgu yapan yeil renkli saysal kodlarla yazlmas, enformasyon teknolojisine ait bir konunun ileneceini gsteren unsurlardan biridir. Filmin yakn gelecei 2029'a tarihlenmitir. Mekn bir dev kent olarak Hong Kong'tur ve kentin baskn grnm gkdelenler tarafndan, olumaktadr. Filmde insanlar boyunlarndaki alan fi yerleriyle bilgisayar alarna sinir sistemi kanalyla dorudan giri yapabilmektedir. Ancak, bu uygulamann ciddi tehlikeler yaratan bir boyutu sz konusudur. nsanlar da hackerler tarafndan tpk bilgisayar programlan gibi hack (ele geirmek, krmak) edilebilmektedirler.163 Siberpunk sinemas olarak bir trden bahsetmek yerine bilimkurgu sinemasn genel hatlaryla ele alp ierik ve grsel adan siberpunk unsurlarnn deerlendirilmesi daha doru bir yaklam olacaktr. O.Ersmer Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk almasnda siberpunk etkisi tayan filmlerde temel tema ve motifleri u ekilde tanmlamtr:

163

O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, ss.115-116.

115

Yakn Gelecekte Yeryz: Gkdelenler, bol kl reklam panolar, ayn anda yzebilen, uabilen kara tatlar, dev bilgi ilem merkezleri, heybetli irket binalar ve uydularla kapl ou zaman karanlk ve ya doal olmayan renklere brnm bir gkyz. Sosyal refah toplumu imgelerinden uzak bir tr distopik tablo. H.G.Wells, George Orwelln izdii endstriyel kent tasvirlerinin katmanl hali diyebiliriz. Tepeden grnen gkdelenlerden balayp yer altndaki metro ve kanalizasyonlara dek eitli yaamlar birbirinden kopuk srmektedir. O.Ersmer bu tabloyu yle dile getirmektedir: Yakn gelecein bu byk kentleri, farkl zaman katmanlarnn st ste km olduu hissini de uyandran, yksek teknoloji ile sefil hayatn yan yana geldii ve yan-distopik olarak adlandrlabilecek bir ortam iinde varolmaktadr.164 Doadan mmkn olduunca uzak, fakat doal olan imgesel olarak teknolojinin simlasyon unsuru haline getirilmitir. rnein 2003, G.Kore yapm Natural Cityde deniz kenarnda oturup denizi seyretmekte olan bir adam aslnda o an vzr vzr ileyen bir hava alannda simlasyon aygtnn iindedir. Bu tezatlk doann lmne ve cam-metal kent yaamna vurgu yapmaktadr. Bu gotik kent havasn ilk ve en gzel yanstan Blade Runner (1982) olmutur. Ridley Scottn Alien (1979) filmindeki tecrbesi karanlk atmosferi kurmasnda etkilidir. Post-Hiroima sendromunun Japon animesine nemli bir yansmas saylabilecek Akira (1988) ile Katsuhiro Otomo ve Appleseed (1988) ile Kazuyoshi Katayama Amerikan siber kltrnn gerisinde kalmadn gstermektedir. Japon mangalarnn kendine has kadn kahramanlar dev kent harabeleri iinde androidler,
164

A.g.e. s.112.

116

siborg askerler veya yakuzalar ile korkusuzca savarlar. Halil Turhanlya gre Akirada Otomo, byk bir radyasyon patlamas sonrasnda, byk alveri merkezlerinin ve bulutlara deecekmi gibi ykselen gkdelenlerin hemen yanbanda bir jungledan daha rktc slumlaryla biraz Gotham Kenti* 'ni biraz da Blade Runnerin motosikletli punk etelerinin istilasna uram Los Angelesn anmsatan 2019 ylnn Tokyo 'sunun dystopian bir manzarasn iziyordu.165 Motosikletli punk eteleri ve dev kent yknts Amerikan sinemasnda nl ynetmen John Carpentern Escape From New York (New Yorktan Ka, 1981) ve Escape From Los Angeles (Los Angelestan Ka, 1996) filmlerinde ve de Mad Max (1979,1981,1985) serilerinde gzel temsil edilmitir. Siberpunk edebiyat 1990larda kan kaybederken bilimkurgu sinemas iin nemli bir kaynak tekil etmeye balad. Hollywoodun ucuz filmlerinden, ad bile hatrlanmayan Japon mangalarna dein siberpunk literatrne ait imgeler, szler bulmak mmknd, yani artk siberpunk popler bir trd. Yakn gelecein korkutucu ama bir o kadar da gereki fotoraflar pek ok filmde grnmeye balad. rnein Beinci Elementte (Luc Besson, 1997) siberpunk grsellik derecesi yksek ancak siberpunk temalaryla korelasyonu dktr.166 Taksi ofr Korben Dallas (Bruce Willis) eski bir askeri komando olarak Mc.Donalds ve Coca Cola tabelalarnn eksik olmad katmanl bir dev kentte, tek odal bir evde yaamakta ve her tr teknolojiye hakim bir siberpunk karakter izlenimi brakmaktadr.
*

Gotham Kenti: nl izgi roman kahraman Batmanin yaad kent. H.TURHANLI, Meleklerin Dt Yer, Aktaran, A.g.e.,s.113 166 Fifth Element, Cyberpunk Review, 27.04.06, Eriim: 28.04.07, http://www.cyberpunkreview.com/movie/decade/1990-1999/fifth-element/
165

117

Metal, ta ynlarnn dibinde, iinde sren yaam bize genellikle 25-100 yl arasnda bir gelecei simgelemektedir. Bunlarn yan sra 1950lerin retro167 imgeleriyle renklendirilmi, tezatlk kurularak zaman algs deitirilmi olan baka bir yakn gelecek vizyonu ise Terry Gilliamn Brazil (1985) filminde tasvir edilir. George Orwelln 1984n andran otorite-birey kartl sosyalist bir atmosferde izilir ve byk heybetli binalarda yaayan otorite i ie gemi kutularda yaayan bireyi teknolojinin nimetlerini kullanarak mtemadiyen tehdit etmektedir. Ayn ekilde Dark Cityde (Alex Proyas, 1998) teknoloji, bilim araclyla bilinmeyen gler bireyi dev kentlerin simlasyonuna hapsetmektedir. John Murdoch (Rufus Sewell) bu gce kar direnen kahraman, Dr. Daniel Schreber (Kiefer Sutherland) ise eytani gle i birlii iinde olan bir eit Dr.Faust rolnde karmza kar. Tpk Dark Cityde olduu gibi Ghost In The Shell II (Mamoru Oshii, 2004), Immortel (Enci Bilal, 2004), Casshern (Kazuaki Kiriya, 2004)de de otomobiller, mobilyalar, gece kulpleri 1950leri anmsatan retro imgeler bulunmaktadr. Daha nce de belirttiim gibi bu retro imgeler bilim kurgu gelecek algsnda krlma yaratmakta ve gereklii farkl bir dzleme tamaktadr. Gabriele Salvatoresin Nirvana (1997) adl filmi atmosfer olarak Blade Runner andrsa da Hindu-in grselleri Avrupa ve Amerikal oyuncularyla kltrler aras geimilii barndrmaktadr.168 Postmodern bir unsur olan ok kltrllk siberpunkn kresel a tasarmna da uygun dmektedir.

167

Retro: Zamanszlama, klasikleme ilevi iin kullanlan bir tabir. Genellikle modas gemi ancak dneminde byk nem tam teknolojik aletler iin uygundur (Eski TV, Radyo, Daktilo, Mekanik Hesap Makinesi, Eski Coca Cola Makineleri, Ford Mustang vs.) Artk modern olmayan ancak sosyal anlamda muhafaza edilen imgelerdir. Bkz. Wikipedia, Eriim: 28.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Retro 168 Nirvana, Cyberpunk Review, 15.01.06, Eriim: 28.04.07, http://www.cyberpunkreview.com/movie/decade/1990-1999/nirvana/

118

Yakn gelecek tasviri bilim kurgunun en zor ksmdr nk izleyiciyi, okuyucuyu tmden bir fantazya dnyasna davet etmezsiniz. Kurgularn bilimsel altyaps zengin ve detaylandrlm olmaldr. Eksik braklan ya da bilimsellikten fazlaca koparlm imgeler, bulular izleyici, okuyucunun tmden fantazyaya kaymasna ya da gncel gereklikten bakp dzeysiz bulmasna neden olabilir. Retro bak as bu noktada izleyici, okuyucuyu ara bir zaman dilimine iterek zengin bir fantazya olana getirmektedir. Siberpunk retro fikrini ileri gtrm ve Viktoria dnemi modernlemesi ile btnletirerek Steampunk (Buharpunk) adnda farkl bir estetik elde etmitir. Enformasyon Devriminin saysall, Endstri Devrminin buhar ve mekanik imgeleriyle temsil edilir. Casshern bunun gzel bir rneidir, Humanoid, Android, Robot gibi bilim kurgu unsurlar Jules Verne, H.G.Wells, Mary Shelleyin tasvirleriyle melez (hybrid) sunulur. Yine Katsuhiro Otomonun Buhar ocuk (Steamboy, 2004) tpk W.Gibson ve B.Sterlingin birlikte yazdklar The Difference Engine romanndaki gibi buhar gc ve arkl mekaniklerin var olduu bir gelecekte gemektedir. Tarihsel speklasyon bilim kurgu iin inandrc bir biimde farkl bir estetik ve ilgi oda oluturmaktadr, ayrca daha basit alan sistemler olduundan kavramsal zenginlii zerine giydirmek kolaylamaktadr. Gelecek oku ve Ar Enformasyon: Siberpunk bilimkurgularnda da yakn gelecek yaanld gsterilen teknolojik ve sosyal alandaki ar hzl ve kavrama gl yaratacak deiimler karsnda insanlarn iine decei kendinden geme veya dehetli korku halleri, kimi zaman gelecek oku ve ar enformasyon fikrinin bir uzants olarak karmza kmaktadr. Veysel Ataymana gre siberpunk yazarlar bu dnyann

119

sorgusunu yapmak yerine, bu dnyada bireysel apta insan algsnn nasl olaca konusuna odaklanmaktadr.169 lk kez 1910da J. Searle Dawley, 1931de James Whale tarafndan beyaz perdeye tanan Frankenstein, belli ballar Franksnesteinn Gelini (1934), Gen Frankenstein (Mel Brooks, 1974) ve Kenneth Branagh tarafndan 1994te yine Franskenstein adyla defalarca izleyici karsna kmtr. Dr.Frankensteinn yaratt bir canavar olarak tandmz ucube kahraman tamamen bilgisizdir, ne doay tanmaktadr ne de insanlarn bu modernlemeye balayan dnyas hakknda en ufak bir fikir sahibidir. Onun bu bilgisizlii karsnda ektii ac ve en basit anlamda enformatik ok hem romann yazar Mary Shelley hem de pek ok ynetmen tarafndan vurgulanmtr. Yine modern bir Frankenstein yks saylabilecek Casshernde bir bilim adam yanllkla pek ok Frankenstein yaratr ve sonrasnda hepsini imha etmeye alr. Hem annesi hem babas olan Dr.Frankenstein tarafndan inkr edilen yaratklar enformatik okla yz yze braklr. Bu ok karsnda olumlu kahramanlar olmas imknszdr. Gelecek oku esi The Terminator (1984, 1991, 2003) serisinde de dikkat eker. Gelecein distopik atmosferi gnmz insan iin ok ardr. Terry Gilliam Brazilde enformatik egemenlik karsnda bireyleri edilgen kurbanlar olarak izmitir. Yine Terry Gilliamn 12 Maymun (Twelve Monkeys, 1995) adl filmi Cyberpunk Review tarafndan tam puanla deerlendirilmi ve hem grsel hem de ierik olarak yksek derecede siberpunk ile ilikili grlmtr.
169 170

170

James Cole (Bruce Willis)

Aktaran, O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpuk, s.122. Twelve Monkeys, Cyberpunk Review, 16.01.06, Eriim: 28.04.07, http://www.cyberpunkreview.com/movie/decade/1990-1999/twelve-monkeys/

120

tpk The Terminatorde olduu gibi gelecekle gemi arasnda seyahat yapabilen ve enformatik arkeoloji ile gelecein kyametini engellemeye almakta ancak modern insan tarafndan anlalamayp tpk The Terminatorn Sarah Connoru (Linda Hamilton) gibi sulu kabul edilerek akl hastanesine kapatlmtr. Gelecekte enformatik egemenlerin tekelinde olan dijital savalar karsnda sradan insann direnmesi imknszdr. Ghost In The Shellde siberuzaya baml yeni insan rk Matrixdeki gibi fiziksel anlamda olmasa da alg dzeyinde mdahalelere aktr. An enformasyon veya enformatik younluun grsel bir temsili, Ghost in the Shellde Kusanagi ve Bataeunun zihni hack edilmi bir adam yakalamaya altklar ve bir da lsnde yukarya doru ykselip tm bak kaplayan reklm ye iaret panolarnn arkalarnda devasa bir fon oluturduu bir sahnede grlebilir. Buna benzer younluktaki grsel tasarmlar, siberuzaya giren ve bunun iin trl eit kablo ve cihaza balanan kahramanlar olan Johnny Mnemonic, The Matrix veya Katsuhiro Otomonun, Akirann ynetmeninin yapmcln stlendii canlandrma filmi Spriggan (Hirotsu Kawasaki, 1998) gibi filmlerde de sz konusudur.171 W.Gibsonn Sprawl lemesinde konsol kovboylar siberuzaya balyken yaadklar siber saldrlar sonucu lebilmektedir. Teknolojibeden btnlemesinde daha ayrntl ele alacamz gibi gelecekte
171

O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, s.123.

121

siberuzay gnmzn bilgisayarlarndan daha yaknmzda olacaklardr. Bu nedenle simlasyon ile gerek arasndaki ani geiler ya da Yapay Bilin (Artificial Consciousness) dzeyindeki travmatik ataklar fiziksel bedeni dorudan etkileyecektir. Matrix serisinin yazar ve ynetmenleri Wachowski Kardelerin 2005 ylnda bir izgi romandan uyarlad V for Vendetta (James McTeigue) adl filmde V adl anti-kahraman, Eveyi (Natalie Portman) dezenforme172 etmek amacyla bir hcreye kapatr ve fiziksel, psikolojik ikenceden geirir. Yapay ortamdan kp kendini Vnin evinde bulan Evey, gerekle yaam olduu yapay gereklik arasnda nemli bir sarsnt yaar. The Matrixdeki mehur gereklik lne hazr msn? replii de bu tr bir oku vurgulamaktadr. Gcn Yksek Teknolojiden Alan Egemenler: Siberpunk

sinemasnda kullanmakta olduumuz motif ve tema gruplamasn yapan O.Ersmere gre, siberpunk bilimkurgular, hayat btnyle kontrol ve bask altna almaya ynelip insanlarn zerine reklenen dev irketler, polis devletleri, tiranik yapay zek vb. motiflere sahiptirler. Bu adan sinemadaki yansmalar da bu ynde, aranmaldr. Ancak, bu tr hegemonik glerin varolular sinemada son derece eskidir ve siberpunk bilimkurgularndan bamsz biimlerde de sinemada yer almlardr. 173 Bruce Sterling, Frankenstein n siberpunk kurmacalanndaki yorumunda canavarn, artk tek bana alan bilim adamlar tararndan deil, baz kresel irketler tarafndan finanse edilen bir takm projesi olarak ortaya ktn ifade ediyordu. Per Schelde de, 1993 ylnda
172

Dezenformasyon: II.Dnya Sava ve Souk Sava srasnda yanl bilgilendirme ile bir eyin oluumunu (enforme olmasn) etkileyerek ynlendirmek ve oluumunu etkilemek. Eriim:28.04.07, http://www.answers.com/topic/disinformation 173 Bkz. A.g.e., ss.123-124.

122

yaymlanm bir almasnda, benzer bir ekilde, bilimkurgu sinemasnda yapt iin sosyal anlamm bilmeyen, dank sal, tipik lgn bilim adamnn artk yaratclk konusunda zgr olmadm, daha ok yapt iin ne iin kullanlacan bilmedii bir noktada olduunu belirtmektedir. Bu durum iin irket filmleri eklinde ifade ettii Robocop serisinin ilk iki filmini rnek vermektedir.174 Distopik bilimkurgu filmlerinin pek ounda rastlayabileceimiz bu tema ou zaman bireyci, zgrlk bir tutumun gstergesidir. Anarist sinemann nemli ynetmenlerinden Jean-Luc Godardn Alphaville (1965), yine bu ynetmene uzak olmayan Franois Truffautun Fahrenheit 451 (1966) 1980 ncesi bilimkurgu sinemann nemli filmleridir. Fahrenheit 451de bireysellemenin nemli bir simgesi olan kitaplar gelecekte yasakland iin okunanlar ezberlenerek azdan aza anlatlmaktadr. George Orwelln klt roman 1984n ayn adla ekimi olan filmi (Michael Radford, 1984) de yine bireysellemeyi, sanat karsna alan kat otoriteyi vurgulamaktadr. Gnmze gelindiinde de bu distopik atmosferin Big Brother* figr pek ok filmde konu edinilmeye devam etmektedir. rnein Equilibriumda (Kurt Wimmer, 2002) egemen elitler sanata dair her eyi yasaklamtr. Tpk 1984te olduu gibi cinsiyetler aras duygusal yaknlama hatta kiisel duygulanma dahi yasaktr. Rasyonalitenin getirecei bir topyann izildii bu totaliter yaplanmada gizlice kitap okuyanlar en kat ekilde cezalandrlmaktadr.
174 *

Aktaran, A.g.e.,.ss.128-129. Big Brother: George Orwelln 1984te ortaya att bir tabirdir. Totaliter rejimin bireyi her an gzetlediini ve ne yaptn bildii bir sistemi iaret eder, her yeri grebilen otorite Big Brotherdr. Wikipedia, Eriim:28.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Big_Brother

123

Equilibriumun balang sahnesinde sanat eserlerinin yaklmas kdn eridii sy simgeleyen Fahrenheit 451in itfayiyecilerini artrmaktadr. William Gibson Sprawl lemesinde gl bir devlet otoritesi tasvir etmemitir. Devlet otoritesinin yerini kaotik bir atmosfer ve liberal pazar almtr. zellikle Gibsonn Zaibatsu**lar olarak adlandrd megairketler pek ok ulus develetin gcn geride brakm kresel glerdir. 12 Maymunda Dnyann sonunu getiren biyolojik saldr zel bir genetik aratrma irketi tarafndan gerekletirilmektedir. Bir Philip K. Dick yksnden uyarlanan Minorty Reportda (Steven Spielberg, 2002) sular henz ilenmeden teknoloji araclyla iktidar suu engellemeye alan zel bir tim kurmutur. Cypher (Vincenzo Natali, 2002) adl filmde iki mega-irket arasndaki veri hrszl iin Johnny Mnemonicte olduu gibi insan beyni veri taycs olarak kullanmaktadr. Blade Runner, Artificial Intelligence: AI (Steven Spielberg, 2001), I, Robot (Alex Proyas, 2004) filmlerinde robotlardan gelen tehlike retici irketlerdeki karanlk kiilere yklenmitir. I, Robot Isaac Asimovun Temel Robot Yasalar* olarak ortaya att ayn adl kitabndan uyarlanmtr. Renaissance (Christian Volckman, 2006) adl gncel filmde ise Avalon adndaki elit grup sahip olduu gc gerektiinde zel paral askerleriyle kullanmaktadr. Avalon yneticilerinin hedefi post-insan (post-human) olarak lmszl elde etmektir ancak ulusal gvenlik mensubu bir polis
**

Zaibatsu: 20.yyn balarnda japonyada 1980lerde Amerikada ortaya kan bankaclk, sanayi birleimli aile irketleridir (Mitsubishi, Kawasaki vb.). Wikipedia, Eriim: 28.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Zaibatsu * Temel Robot Yasalar: 1.Bir robot insana zarar veremez ya da zarar grmesine seyirci kalamaz. 2.Bir robot bir insann verdii emirlere birinci kural ile elimedii srece uymak zorundadr. 3. Bir robot birinci ve ikinci kuralla elimedii mddete kendini korumaldr. Wikipedia, Eriim: 28.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Three_Laws_of_Robotics

124

Avalonun bu bilimsel almalar elde etmesini engeller. Hkmet ve irket glerinin kar karya gelmesi yine Blade Runnerdan bildiimiz bir motiftir. Ancak Renaissancenin kahraman Barthlmy Karas, tpk Blade Runnern Rick Dackard gibi sokaklarn dzenini iyi tanyan izgi d bir kahramandr. Aeon Flux (Karyn Kusama, 2005), Code 46 (Michael

Winterbottom, 2003) ve Appleseed (Shinji Aramaki,2004) filmlerinde ise genetik modifikasyon, klonlama anda kaos ile evrelenmi topyalar biyolojik silah tehtidiyle kontrol edilmekte ve denetlenmektedir. Code 46nn kahraman William Geld (Tim Robbins) dzenli hayat olan bir sigorta irketi dedektifidir ve insanlarla empati kurabilmesiiin zel bir virs tamaktadr. Ancak insanlarn zihnini okuyabilmesi William Geldi suluya ak olan polis yksne dmekten kurtaramaz. Aeon Flux (Charlize Theron) ve Appleseedin kahraman Deunan Knute ise iinde yaadklar topyann karanlk elitleriyle kar karya gelirler. Bu tr senaryolarda biyolojik devrimi ya da kar-devrimi ateli savunan antikahramanlar artk yine siberpunkn bir alt tr olan biobunk olarak anlmaktadr. Biopunk ve biyolojik felaket senaryolarna bir baka gzel rnek nl usta Katsuhiro Otomonun yazd Memories filminin ikinci yks olan Stink Bombdur. Teknoloji-Beden Btnlemeleri: Siberpunkta beden neredeyse bir makineye e deerdir; tekrar dzenlenebilir, bozulup pe atlabilir, tamir edilebilir, baka makinelere balanabilir, implantlarla upgrade (arttrm) edilebilir. William Gibson zellikle Kont Sfrda bedenin tahribat ve teknoloji-beden btnlemesine dair nemli tasvirlerde bulunur. Daha balangta kitabn kahraman Turner, Yeni Delhide bir bomba patlamas

125

sonucu paralanr ve Hollandada zel cerrahlar tarafndan tamir edilir. Neuromancerda Case i teklifini artk bozulmu olan organizmasn dzene sokabilmek iin kabul eder. Yani tbbi cerrahi ile teknolojik gelimeler birbirine geimi durumdadr. Yapay organlar tasarlayan tp adamlar, organik mikro ilem mhendisleriyle ayn mesaiyi gnmzde de paylamaya balamlardr. Kont Sfrda Mass Biyolablarnda nemli bir mhendisin kz olan Angie Mitchell siberuzaya balanabilmek iin herhangi bir aygta ihtiya duymaz. Angie Mitchellin beyni upgrade edilerek siberuzay konsoluna dntrlmtr. Ghost In The Shellin kahramanlar Kusanagi ve Batou, Angie Mitchell gibi siberuzaya balant arabirimi olmadan giri yapabilmektedir. Bu rneklerde grld zere siberpunk bilimkurgu, bedenteknoloji ilikisini, robot ve android olmann ok tesinde bilimsel temeli olan post-insan vizyonunun stne oturtmaktadr. Evrim fikri Ghost in the Shellde, siborg Motoko Kusanagi ile zel bir yazlm programnn (bir tr yaam formu: Proje 2501) birlemesiyle oluan yeni bir varlk ile vcut bulur. Sz konusu sahnede, yazlm program ile Kusanagi arasndaki konumada ortaya konan, trlerin devam iin evrimlemesi gerektii fikrinin, bilimkurgu sinemas iinde siberpunk balamnda uygulannn bir rnei olduu sylenebilir. () Kusanagi ve program Kusanaginin zihninde birleirler; programn peinde olanlarn at ate sonucunda bedeni parampara olan Kusanagi iin Bataeu karaborsadan (ayn zamanda yeniden douun bir simgesi olduu sylenebilir) bir ocuk bedeni bulmutur. Filmin

126

sonunda, Kusanagi'nin birletii yazlm programndan gelen i sesi olduu anlalan ve The Lawnmower Man filminin sonu ile paralellik tayan bir ekilde, bilgisayar alan iinde yaamaya devam edeceklerini ima eden u szlerle sonlanr: A geni ve snrsz.175 Ghost In The Shellin Kusanagisi Neuromancern McCoy Pauleyi (Flatline), yks Stephen Kinge ait olan The Lawnmowern (Bahvan, Brett Leonard,1992) Jobesi beden lmnden sonra siberuzayda silikon bir kalbe sahip olmay tercih eden kahramanlardr. Ghost In The Shell IIde Kusanagi, Bataeuyu, Neuromancerda Flatlinen Casei korumas gibi siberuzaydan korumaktadr. Bu tr bir post-insan senaryosu android ya da YZ olmann ok ilerisinde, daha insani bir varolutur. David Crononbergin Videodrome (1983) ile balayan sanal gereklik ve makine olduka ilkel anlamda TV ve video btnlemesi 1999da eXistenZ filmiyle video oyunlar zerinden yanstlr. eXistenZda siberpunk artran yknt bir garajda omurilikten zel bir aletle siberuzaya balant portu almaktadr. Bu porta balanan konsollar organik hissi veren canl makinelerdir. Yani insan makineletirilirken bnyesine uygun organik, canl konsollar kulanlmaktadr. Yapay gereklik ise bir tr terapist ya da roleplay anlatcs tarafndan kurgulanmaktadr. Japon bilimkurgu sinemasnn ilk rneklerinden saylabilecek Tetsuo: Iron Man ve Akira iin O.Ersmer yle diyor: Bu zelliklerin bulunabilecei filmlerden biri, finalindeki tm korku verici ve ykc bedensel
175

O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, s.137.

127

dnmlerine ramen lmeyen, kozmik sahada, bir tr enerji biimi olarak yaamaya devam ettii ima edilen Tetsuo karakteri ile Akiradr. Filmde Akira ad verilen ve insanolunun evriminin bir sonraki adm olup olmayaca merak edilen gle birleen Tetsuo karakterinin, filmin yks ierisinde, gemite bu gc kontrol etmek amacyla zerinde deneyler yaplm ocuklardan biri olduu renilir. Yine evrimsel bir boyut tayan "Tetsuo: Iron Man"de de ayn isimdeki karaktere, onunla benzer kaderi paylaan metal paralan ile birlemi bir dier karakter "gelecein metal" eklinde barr.176 Robocop serisinin ilkinde (Paul Verhoeven, 1987) kahraman Robocop makine btnlemesinden sonra insani olan taraf Memur Alex J. Murphy ile metal bedeni arasnda gelgitler yaamaktadr. Android (erkek), Gynoid (dii) yapay olarak retilmi mekanik ya da organik, insana benzeyen sentetik yaam nitleridir.177 rnek vermek gerekirse The Terminatorn T900 ve T1000i, Blade Runnern Dackard ve Rachael, A.I.nin Jigolo Joe ve Davidi ne denli insans olsalar da sentetik yaamlar olan YZlerdir. Ancak Robocop bedenini kaybetmi bir polis memurunun implantlarla yeniden yaama dndrlmesidir. Yani insani tecrbelere, kiilie ve doal bir bilince sahip olmas onu robot olmaktan karmaktadr. Mekanik ya da organik implantlar ve makineler ile deitirilmi bedenlere ise siborg denmektedir. Dnsel etkinlikleri bir beyinde ya da beyine birebir benzerlik gsteren bir bilgisayarda devam
176 177

A.g.e., s.135. Bkz. Wikipedia, Eriim: 29.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Android, http://en.wikipedia.org/wiki/Gynoid

128

etmesi, insani bir geri plana sahip olmas o organizmann hata yapmas ya da hatalar anlayabilmesini, dolaysyla Turing Testinden geebilmesini mmkn klmaktadr. Siborg kendi kendine alabilen yapay ve doal sistemlerin bir btnlemesi olan organizmadr.178 Dolaysyla teknolojibeden btnlemelerinde bedene ait olanla makineye ait olann nitelikleri nemlidir. nsan, tmyle sentetik bir bilinci doal olarak tekiletirmektedir. A.I. filminde YZ ocuk Davei annesi bu durumundan dolay yadrgamakta ve ormana brakp kamaktadr. Johnny Mnemonicin kahraman Johnny Smithin beyni bir veri taycs olarak kullanlmaktadr. Bu verilere giri yapma yetkisi olmayan Johnnynin beynindeki bu verileri almann yntemi yine baka bir makine ile balant kurmaktan gemektedir. Bu baka makine ou zaman daha byk bir veri inas ya da YZdir. Appleseedde topyay yneten Gaea adndaki mkemmel YZnin insani taraf makineye bal yedi bilge* ihtiyarla temsil edilmektedir. Gaea akl, yedi bilge ise duygular temsil etmektedir. Bu senaryo makinenin btnleme araclyla insanlatrlmas adna gzel bir rnektir. Siberuzay, Hackerler ve Gereklik Algsnn Bozulmas: ncelikle siberuzay kavramnn tanmna bakarsak Bruce Sterlinge gre: Siberuzay basit bir telefon grmesinim meydana geldii yerdir. Bu yer asl telefonun yani masann stnde duran plastik aygtn iinde deil, baka ehirde sizi arayan kiinin
178 *

Bkz. Wikipedia, Eriim: 29.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Cyborg Antik Yunann Yedi Bilgesine gnderme niteliinedir. ..620 .S. 550 yllarnda erdemi tartan yedi bilgeye verilen ad. Bu bilgeler Atinal Solon, Spartal Chilon, Miletoslu Thales, Lindoslu Cleobulus, Mytileneli Pittacus ve Korinthli Periander. Bkz. Wikipedia, Eriim: 29.04.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Seven_Sages_of_Greece

129

telefonunda da deil, iki telefonun tam arasndadr. kiniz arasndaki bu tanmsz yer insanolunun aslnda bulutuu ve iletiim kurduu yerdir.179 Kavramn mucidi William Gibson ise siberuzay yle tarif etmektedir: Siberuzay her ulustan milyarlarca legal operatrn anlamal olarak, ocukken rendii matematiksel kavramlar araclyla grd bir halsinasyondur. Akln boolmayan yerlerinde uzanan k huzmeleri, veri kme ve topluluklardr. Tpk ehrin klar gibi180 Ouzhan Ersmer ise daha basit bir dille siberuzay yle zetlemitir: ()telefon a, kendi aralarnda belli bir a oluturan elektronik dzenlemeler, TV ve tm monitr ekranlarnn 'ardndaki' boyut iken, siberpunkta daha ok insann bedenini darda brakarak dal yapabildii bir mekndr.181 Dolaysyla siberuzay son yirmibe yla ait bir kavramdr ve zelikle internet benzeri iletiimde devrim nitelii tayan olanaklarn yaygnlamasyla siberuzay, sanal gereklik daha anlalr hale gelmitir. W.Gibson yks Johnny Mnemonicte siberuzayn adn internet olarak kullanmam olsa da filminde siberuzay grntlerinin stnde nternet
179

Bruce STERLING, The Hacker Crackdown, Literary Freeware, Sideways PDF by E-Scribe, 1994, s.11. 180 Aktaran, Martin IRVINE, William Gibson's Neuromancer and Post-Modern Science Fiction, Eriim: 29.04.07, http://www.georgetown.edu/faculty/irvinem/technoculture/pomosf.html 181 O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, s.138.

130

2021 yazdn grrz.

182

nternet siberuzay motifinin daha anlalr

olmasn salamtr. Nitekim Terminator III: Rise of the Machineste (Jonathan Mostow, 2003) gelecekte makinelerin ykselii siberuzayda varln srdren SkyNet adl bir askeri YZnin bilin dzeyine erimesi ve kontrolden kmas ile mmkn olmaktadr. Lawnmower Man II: Beyond Cyberspacede (Farhad Mann, 1996) siberuzayda tanrsal yaam motif edinmitir. Siberuzayda varolan zeklar bir biimde sradan insandan stn zelliklere sahiptir. Jobe karakteri Dr. Lawrance Angelo tarafndan hapsedilmioldupu sanal gereklikten kkodunu bularak kamay baarr ve artk her yerdedir. Tpk Terminator IIIn SkyNeti gibi belirli bir merkezi yoktur, dank yap zerinde serbeste dolaabilmektedir. Ayn motif Virtuosity (Brett Leonard, 1995) adl filmde tersine ilemektedir. Aslnda gelimibir YZ olan SID 6.7 (Russell Crowe) laboratuar sistemlerinin dna, yani fiziksel dnyaya kabilmek iin bir bilim adamn ikna eder. Silisyum bileimi bir android olan SID 6.7 nl katillerin beyin yapsna gre programlanm bir eitim simlasyonuyken fiziksel dnyada tehlikeli bir katil olarak kendi tabiriyle yer ekimine almaya almaktadr. Siberuzayda sanal ve yapay bir gereklik sz konusu olduundan kahramann bilincini zaman zaman kaybetmesi ya da farkl bilin dzeylerine gemesi pek ok filmde nemli bir motif oluturur. Matrix serisi iinde yaadmz dnyay bir simlasyon olarak kabul etmitir. Neo ya da Trinity gibi kahramanlar ise balangta hacker kimlikleri izerler. Telefonlarn siberuzaydan ayrlma geitleriolarak kullanlmas ise Bruce Sterlingin tanmn hatrlatmaktadr. Ghost In The Shell IIde Batou her
182

Bkz. A.g.e., s.139.

131

zaman gittii spermarkette alveri yaparken saldrya uradn dnr ve kendini kolundan vurur, aslnda karsnda birdman somut olarak yoktur algs (bilinci) hacklenmitir. Byk hackerin malikanesine gittiklerinde hacker yine kahramanlarmzla alg oyunlar oynamaya devam eder. Neuromancerda bu tr alg oyunlar lmle sonulanabilmektedir, bu nedenle bir konsol kovboyu olan Casein ya da hackerlere kar tecrbeli olan Batounun sinir sistemi bu tr ataklara kar hem upgrade edilmitir hem de tecrbe sonucu kendiliinden gelimitir. Katsuhiro Otomonun yazd Memoriesin ilk yks olan Magnetic Roseda sesini kaybetmi nl bir opera sanats olan Eva Friedel lmszl sanal gereklikte arar. Snrlarna giren kurbanlarnn holgramlar ve sanal gereklik oyunlaryla bilincini etkiler. Eva Friedel trajik bir hayatn sonunda siberuzayn lmsz bir hayaletine dnmtr ve insanlktan intikam alan bir delidir adeta. Yine bir Phlip K. Dick yksnden uyarlanan Geree ar (Total Recall, Paul Verhoeven, 1990) adl filmde adndan anlalaca gibi Douglas Quaid/Hauser (Arnold Schwarzenegger) yapay bir gerekliin iine hapsedilmitir. Kendisini bir inaat iisi sanan Quaid aslnda Marsta bir direni rgtnn lideridir ve Marsta yeni kurulacak dnyevi yaam Onun elindedir. Blade Runnerda Rick Dackard dahi sahte anlardan oluan bir gemie sahiptir. eXistenZda sanal gereklik bir d, yar bilinlilik hali gibi yanstlr. Aslnda ok kullancl bir oyunun iinde olan kahramanlar ldkten sonra oyunu kaybetmilerdir, ancak sonrasnda anlalr kio da baka bir oyunun parasdr, yani i ie gemi pek ok oyun yznden bilin kk (root) yitmitir. Siberuzayda oynanan oyunlar gnmzde olduka gerekidir. Bu yaklamla Tom Maddox ve William

132

Gibson nl TV dizisi X-Files iin yazd FPS* de (First Persopn Shooter) bir oyun simlasyonunda gemektedir, oyun ortamnda ilenen cinayetler FBI Ajan Muldern X-Dosyalarna girmeyi baarmtr. Nirvana filminde de oyun gerei ile fiziksel gereklik karmaya balar ve oyunun kahraman olan Solo, yaratcs Jimiye Ya grdn eyler gerekte yoksa? u an bulunduun yer gibi diyerek gereklik algsna gnderme yapar. Oyun ortamnda geen bir baka nemli film ise Ghost In The Shellden tandmz M.Oshiinin Avalondur. Avalon adl bir oyunda aama (level) atlamak iin savaan Ash gerek hayattan kopmu bir bilgisayar bamlsdr. Oyundan etkilenen kiilerin bulunduu kliniigrdkten sonra dahi Ashin oyunun vaddettii cennete (oyun sonlarndaki sanal dl) kar inanc sarslmaz. Matrixte gerekliin l (desert of the real) olarak gndeme gelen ve o muazzam simlasyonun altnda varolmaya devam eden ykk dkk fiziksel gereklik, Avalonda biri dierine gre daha hakiki olmayan gereklik dzlemleri arasnda kaybolmu. Yani, Avalonda hereyin temelini oluturan bir gerek yok - film bunun ok arpc bir ispatn da oyunun class real denen levelnda ortaya koymakta. Tam te imdi oyunun dna ktk galiba, dediimiz bir noktada, bu ortamn da aslnda sanal olduu ya da zaten her eyin sanal bir oyun olabilecei olasl ortaya kyor. Bu adan Avalon, Cronenbergin Existenzine dnce olarak daha

FPS, daha nce akladmz gibi elinde silah tutan bir oyuncunun gznden oynanan oyun trdr.

133

yakn; Existenz de, acaba hala oyunun iinde miyiz? sorusu ile nihayetlenmiti.183 Hackerler de genellikle bir tr oyun bamlsdr. Onlar iin bakalarnn sistemlerine girip kmak, eriilmeze erimek tpk bilgisayar oyunlarndaki level gemek gibi bir itibar meselesidir. Kont Sfrn cracker Bobbysi teknolojinin gettosunda ok kullancl Siberuzay oyunlarna katlmaktadr. Yapt en iyi ey budur ve annesinin yatana ilitirdii Hristiyanlkla ilikili hologramlarn hibir deeri yoktur. Onun iin daha deerliolan Hosaka bir konsol ya da holgramik sex oyuncaklardr. Bu yalnzlam hacker tiplemelerin tekno-fetiizmi biraz da siberuzay alarnda kendilerini daha stn bir kimlikle sunabilmelerinde gizlidir. Terminator IIde John Connor (Edward Furlong) bir gen (teenage) olmasna karn banka ATMlerine giren yasa d birkiilik izer. Annesi ve babas yannda deildir, bu yzden sokaklarn dilini renmitir. Kevin Mitnickin yaam yksn andran hacker tiplemesi 1983 yapm olan War Gamesde de (Sava Oyunlar, John Badham, 1983) karmza kar. Gen bilgisayar korsanlar teknolojiye yatknl ve sistemlere farkl bir gzle bakmasndan dolay sinemann da kulland bir tipleme olmutur. War Gamesin kahraman David Lightman (Matthew Broderick) tpk Bruce Bethkenin kahramanlar Michael ve Rayno gibi okul dosyalarna girip ders notlarn deitirirken Amerikan Savunma Bakanlna bal olan YZ tabanl bir oyunun sonucunda Dnya Sava karma noktasna gelir. Kevin Mitnickde bu tr hacker tiplemelerinin gerek yaamdaki halidir. Gazeteler Onu siberuzay zerinden Dnya Sava karabilecek, siberpunklarn kral olarak tanmlamtr. Kevin Mitnickin yakalanma
183

Orhan ANAFARTA, Avalon (2001), Geceyars Sinemas Dergisi, say: 19, Ankara, Gz 2003, s.15. Aktaran, A.g.e., s.159

134

servenini anlatan Takedownda (Joe Chappelle, 2000) Mitnick bir sulu olarak gsterilmez. Hatta Mitnickin izini sren ve ayn zamanda filmin de senaristi olan Tsutomu Shimomura da Mitnick kadar suludur. Filmin sonunda Mitnick bir anti-kahraman olarak, Shimomuraya Aramzdaki fark ne, neden sen dardasn ve ben ierideyim? diye sorar. nk Shimomurann bilgisi ve rettikleri de en az Mitnickin kadar siberuzaydaki mahremiyeti (privacy), gvenlii tehdit etmektedir. Mitnickin Shimomuradan fark punk tavrdr, bu yzden bir siberpunk karakter olma zellii tamaktadr. Ghost in the Shellde en ok ad geen hackerlardan biri ise, Kusanagi ile birleen, Proje 2501 kodlu yazlm program, dier adyla Puppet Master (Kukla Oynatc)dr. Bilgisayar alarna balantlar olan insanlarn zihinlerini boaltp anlar yerletirebilmekte ve onlar istedii gibi kullanabilmektedir.184 Tekrar Johnny Mnemonice dnecek olursak Johnny siberpunk karakteristik zellikleri tayan yetenekli bir konsol kovboyu, hackerdir. Ancak daha nce de belirttiimiz gibi mega-irketler Johnnynin beynini istila etmektedir. Kendi beyini zerinden oynanan oyuna kahraman kiisel yeteneklerinikullanarak direnmeye almaktadr. Film 1995 ylnda vizyona girdiinde siberpunk hayranlarn hayal krklna uratmtr: Johnny Mnemonic iyi bir film deildi, ama acaba iyi olsayd i yapar myd? Mehul... nk kaynaktaki tarifiyle (yani William Gibson yklerinde getii haliyle) siberuzay, u anki bilimkurgu trendine gre biraz bakir. 80'lerden
184

A.g.e., s.146.

135

kalmasna ve Blade Runner gibi siberpunk leminin ilgisini sinemaya ekmi bir nc tamasna karn, fazla yeni kaabilir. Tutmayabilir. nce biraz kt rneklerini grp, altrmak lazm belki 50'li yllarn bilimkurgu ortamnda olduu gibi. 185 Johnny Mnemonic her ne kadar beenilmese de konsept olarak gnmz sinemasna ilham vermitir. rnein Kanadal ynetmen Vincenzo Natalinin Cypher adl filminde Morgan Sullivan (Jeremy Northam) atlatmas imkansz olan beyin ykama cihazlaryla beyni ykandktan sonra Jack Thursby olarak rakip irkete veri hrszl yapmak zere yerletirilir. Durum anlalnca Sullivan yeniirketiadna almaya balar. Sullivan ve benzeri pek ok irket alan benzer casusluk eylemlerinde kullanlmaktadr. Beyin ykanp bilinleri deitirildikten sonra profesyonel oyuncular ile yaam da bir simlasyona dnmektedir. Ancak bilmedikleri bir ey filmin sonundaki srpriz olarak karmza kar; Sullivan tm bu teknolojileri gelitiren karanlk bilim adamnn ta kendisidir. Bu nedenle her iki irket de aslnda Sullivann mterisidir ve tek kazanan Sullivan olacaktr. Johnny Mnemonic gibi siberpunk atmosferde gemeyen bu film deerlendirildiinde siberpunk unsurlara sahipolduu grlecektir. Bir biopunk rnek olarak nitelenebilecek Paycheck (John Woo, 2004) yine modaya uygun olarak bir Phlip K. Dick yksnden uyarlanmtr. Michael Jennings (Ben Affleck) parlak bir bilim adamdr, ancak milyonlarca dolar brakp iten ayrldnda Morgan Sullivan gibi hafzasnn bir ksmnn var olmadn fark eder. ten ayrlrken irket hafzasn silmitir ancak bunun hesabn yapm olan
185

Kutlukhan KUTLU, 80li Yllardan Gnmze Bilimkurgu. Referanslar Dnemi, Sinema Dergisi, say:2, stanbul, Mart 1998, s.86. A.g.e.,s.139.

136

yetenkli mhendis hem mega-irkete hem de FBI ajanlarna kar mcadele verir. The Matrixin Ajan Smithi de bir FBI ajan grnmndedir ve 1990lardan sonra Hollywood bilimkurgularnda ska kullanlan motife riayet etmitir. Anti-Kahraman, Punk Tavr, Kararsz Tutum ve Melezlik: Yukardaki rneklerden de anlalabilecei gibi siberpunk zellikler tayan anti-kahraman hem hkmet yetkilileri hem de mega-irket gvenlik birimlerine kar bir tutum sergilemek durumundadr. Bu kar duruu i birlii iinde olduu zamanlarda dahi deimez, bireysel tercihleri, zgrl her eyin nndedir ve bu mcadelesinde teknoloji konusundaki stn donanm, kvrak zeksndan baka gvenebilecei ok ey yoktur. Neuromancerda Caase, Kont Sfrda ise Turner para karl grevlendirilseler de her ikisi de tpk Johnny Mnemonicte ki Johnny gibi szlerinde durmazlar. Siberpunk karakterler kafalarna eseni yapan, kendi duygularn emirlerin, iktidarn karsnda gren asi karakterlerdir. Sinemada bunun en gzel rneini John Carpentern Escape From New York ve Escape From L.A. filmlerinin kahraman Snake Plisskende (Kurt Russell) grmek mmkndr. Snake az konuan, mecbur olmadka kimsenin szn dinlemeyen, o dnemin teknolojilerine yakn yalnz bir anti-kahramandr. Escape From New Yorkda Amerikan Bakann kurtarmak iin dahi askeri birliklerin giremedii bir hapishaneye dntrlm olan Manhattan Adasna Snake bir planrle ini yapar ve elini kolunu sallayarak gezmeye balar. Snakee gvenmeyen Polis efi Bob Hauk (Lee Van Cleef), Snakein boynuna vurulan bir ineyle mikro bomba yerletirir. Dier rneklerde olduu gibi Snakede gvenilmezdir ve nitekim filmin sonunda Bakann cebindeki uluslar aras deeri olan kaseti

137

imha eder. Kiisel menfaatleriiin girmi olsalar da bu kahramanlar grevlerini sonlandrmakta biraz sorunludurlar. Minority Reportda (Aznlk Raporu) Su ncesi Aratrma Birimi efi olan John Anderton (Tom Cruise) aznlk raporuna gre sulu duruma der ve kamaya balar. Peinde olan sistem tm teknolojik olanaklar kullanrken Andertonda sokaklarn dilini ve gemi teknolojik deneyimlerini sonuna kullanr. Bir Steven Spielberg filmiolarak siberpunk olmaktan ok uzak grnen bu filmde dahi Anderton bunalml ve yalnz bir kahraman olarak uyuturucu satclarn bulup tekrar bamls olduu uyuturucuya tutunur. Anti-kahramann bu ne yapacan bilmez tutumu, elikileri onlar bir kahraman olmaktan uzaklatrmaktadr. Hard-boiled dedektiflik yklerinin Chandlervari yansmalar olan uyuturucu ya da iki bamll, femme fatale karakterlere dknlk, sudnyasyla scak ilikilerde olmak kahramann insanlar birletiren, eit seviyeye tayan tekinsiz sokaklarn karakteristiine uygun dmektedir. Siberpunktaki kararsz tutumu zellikle, yakn bir gelecekte teknolojinin olumlu bir dnm m, yoksa bir esaret mi getireceine, gelecein gerek anlamda arzulanr olup olmayacana dair sergilenen phe ve belirsizlik ile ortaya kmaktadr. Bu durumun varyanttan teknofli ile teknofobi, topya ile distopya, insan kalmak (dnme diren gstermek) ile insanlktan kmak (yokolua gitmek) arasnda 186 seyredebilmektedir.

186

O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, s.154.

138

Strange Days (Tuhaf Gnler) filminde Lenny Nero (Ralph Fiennes) yine sokaklarn dilini bilen yalnz bir karakterdir. Los Angelesin nl ylba kutlamalar 2000 ylnda bir felaket senaryosuna dnmtr. ehre Escape From New York filminde olduu gibi kaos hakimdir. Lenny Nero ise tecrbeleri birebir yaatan bir aygt iin pornografik kasetler satmaktadr. Sokaklarn dilini bilmek ve bamsz olmak dnda hibir zellii olmayan Lenny siberpunk ortamda var olmay bilen bir antikahramandr. Strange Days bu balamda siberpunk olmaktan ok punk yanyla n plana kar.187 Hkmetin ya da bir mega-irketin alan dahi olsa kahraman dramatik aksiyon iinde husumete dmektedir. O.Ersmer Strange Dayse ilikin yerinde bir saptamada bulunmaktadr: Bir dnem William Gibson'n Burning Chrome adl yks ile de ilgilenmi olan Kathryn Bigelowun ynetimindeki ve siberpunk bilimkurgularnn tonunu tad sylenebilecek olan 1995 yapm Strange Daysin film zamam, 30 Aralk 1999 (01:06 a.m)'da Nirvanannkine benzer biimde yeni yla yaklak bir gn kala alr. Mekn, sava alanna benzeyen, hatta kimi zaman tmden bir ayaklanma havas iine girip gerekten sava alanna dnen Los Angelestr. Askeri kuvvetler ve polis birlikte almaktadr. Silah tayan siviller, yanan arabalar, dumanlar, tanklar, polis arabalar sokaklar kaplamaktadr. Filmin yksek teknoloji ile olan ilikisi, yksnn merkezinde yer alan, insan deneyimlerini kaydedebilen kanun d sanal gereklik cihazlar SQUID (Superconducting Quantum Interference
187

Bkz. Cyberpunk Review, Eriim:29.04.07, http://www.cyberpunkreview.com/movie/decade/19901999/strange-days/

139

Device)'lardr. Filmde bu cihazlarn kimi zaman gerek cinayet ve tecavz olaylarn istee gre kurban veya failin tm hislerini yanstarak kayt yapacak ekilde kullanlmas ise, filmin ayaklanma veatmalarla dolu karanlk geleceine elik etmektedir. Strange Daysin getii ortam ve karakterlerinin yaam biimleri gz nne alndnda Blade Runner tarz yksek teknoloji ve sefil hayat ikilisi bir gereklik kazanmaktadr. Film Arapa, ince, ngilizce gibi farkl dillerde mesajlar geen, stlerinde dnya apnda yazan dev ekranlarn olduu bir meydanda kresel bir binyl (milenyum) kutlamasyla sonlanr.188 Blade Runnerda Dackard filmin banda bir in Lokantasnda yemek yedikten sonra in Lokantas havalanr ve gider. Neuromancerda Case Japonya Chiba Cityden balad yolculuunda Amerika Sprawla gidinceye dek stanbula dahi urar. William Gibsonn ayrntl stanbul tasvirlerinden yazarn stanbulu ziyaret ettii anlalmaktadr. Kont Sfr ise Yeni Delhiden balayp Barcelonadan Gney Amerikaya dek simultane ykler ierkemktedir. Ancak Kont Sfrn en ilgin zelliklerinden biri amanik dinlere ait motifler iermesidir. Ayn ekilde Nirvanada Hindistan ve ine ait pek ok e barndrmaktadr. J.C.Grimwoodun Arabesk lemesi tamamen Osmanl kltrn konu edinmitir. Naked Lunchda Bill Leenin (Peter Weller) gittii ehir Interzone W.Burroughsun bir sre yaad Fastr. Siberpunkta pek ok kltre ilikin izler bulmak mmkndr. Siberpunk melez yapsyla postmodernizmin tm karakteristik zelliklerini tamaktadr.
188

O.ERSMER, Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, s.118.

140

Siberpunk sadece corafyalar melezletirmekle kalmaz; farkl dnemlerde geen ykleri aktrr, spekle eder. rnein Arabesk lemesi Osmanl Devletinin gnmzde varolduu kurgusu zerinden yrrken Gibson ve Sterlingin The Diference Enginei Viktoria Dnemini spekle etmektedir. Nirvanann yks Hindistanda gemesine karn kltrel bir mozaik dikkat eker. Immortelda gkdelenlerin ykseldii bir kentin tepesinde Antik Msr tanrlar yaamakta ve gerektiinde kente mdahale etmektedir. Casshernde ise Avrupa kltrne ait olan Kolezyum grnts gibi imgelerle ince yazlar bir aradadr. Casshern hem steampunk hem siberpunk eleri ayn zamanda barndrmaktadr. leri bir mekanik ile dijital teknoloji melezletirilmitir. Steampunk ise bal bana bir melez olma zellii tamaktadr; bugnn enformatik altyaps buhar gcnn deerli olduu Endstri ayla birletirilir. Siberpunk bilimkurgu trnde nem tayan hibir yer, hibir zaman duygusu her yer ve her zaman zerinden aktarlmaya allr. Siberpunk bilimkurgular korku tr iinde grmeye alk olduumuz gotik eler dhil olmak zere eski ile yeniyi, geleneksel ile moderni, bilim kavray ile metafizik algy birletiren ve bu adan siberpunkn bilimkurgu tr iinde deerlendirilip deerlendirilemeyecei ynnde tartmalar da yaratabilen melez bir grnm sergilemektedir.189

189

Bkz. A.g.e.,s.159.

141

2.3. TYATRO VE SBERPUNK

Tiyatroda dorudan bir siberpunk trnden bahsetmek mmkn deilse de siberpunkn dnsel arka plannyla kesien tiyatral unsurlar bulunmaktadr. Fantastik veya bilimkurgu asndan ele aldmzda kkleri Pagan ve aman trenlerine, Antik Yunandaki Deus Ex Machinaya kadar uzanmaktadr. ou siberpunk agnostik, neo-pagan ya da makineleri ve zgr yaam seven aklc, atesit teknokratlardr. Aaron Pavao Introduction to Technopaganism and Technoshamanism (Teknopaganizm ve Teknoamanizme Giri) balkl makalesinde siberpunklarn aman ya da Wicca* ile benzerliine dikkat ekmeketdir. nsan alet yapan bir canl olarak balta, kl, kadeh, ate ya da bilgisayar gibi deerli aletleri by ve ayinler ile ilikilendirmeyi sevmitir. Ancak bizleri sava alannda koruyan bylerden daha farkl olarak tekno-by programclarn, lazer iilerinin, bilim insanlarnn ve silikon mimarlarnn hissedecei bir eye dnmtr. Daha karmak bir teknolojinin spritel bir yol bulmas artc deildir. amanik dnya gr doast gler ve d gereklie giri yapmak gibi inanlar bnyesinde barndrr. Bu ruhlar lemine amanlar ryalar ve dier yar bilinlilik hali gerektiren yntemlerle girip etkileim kurabilmeketdir. amanlar ayn zamanda kendi topluluunun olarak doa saaltc/psikiyatr/mucize gerekletiren eleman

stdurumlarda toplulua yardmc olur, topluca katlnan riteli ynetir. Aaron Pavaoya gre teknoamanizm bu durumun bir trevidir. Tam olarak
*

Wicca: Pentagram yldz ile sembolize edilen hristiyanlk ncesi Avrupa paganizmine dayanan ok tanrl dini inan. Wikipedia, Eriim: 24.05.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Wicca

142

alglanamayacak karmak ve usuz bucaksz teknolojik yaplanmalara (bir baka deyile siberuzay) teknoaman bir kullanc-makine ilikisiyle deil daha sinirsel ve nrolojik bir balant yoluyla eriir ve kendi topluluu iin bir arabuluculuk stlenir. Bu performans gsterirken uyuturucu kullanan, akn danslar gerekletiren, transa geen teknoaman gnmzn alt kltrnde de topluluu bir araya getirme misyoununu tamaktadr. Bunun en gzel rneklerinden biri William Gibsonn Kont Sfrndaki YZynlendirmeli voodoo* motifleridir190: Bobby, pirin ve yumurtayla dolu azyla. Bunun bir din olmadn daha nce de sylediini sanyordum. Beauvoir gzlerindeki camlarn erevelerini karp kulak saplarndan birini gzden geirdi. Sana sylediim bu deildi. Ben sana bunun din olup olmad konusunda kafa yormana gerek olmadm syledim, hepsi bu. () Din dnrken aklna neler geliyor, yani tam olarak? ey, annemin kzkardei bir Bilimdinci'dir, gerek bir ortodokstur, bilirsin ite. Bir de koridorun karsndaki kadn var, o da bir Katolik. Benim valide-duraklad, azndaki yiyecein tad kamt-bazen odama u hologramlardan asardi, Jesus veya Hubbard, ya da baka bir karn ars. Sanrm aklma bunlar geliyor.
*

Voodoo: Bat Afrikada evrendeki gleri, glerin yayln ve insan hareketlerine olan yansmalarn aklamaya alan kader inanc ve dinsel trenlere verilen ad. Wikipedia, Eriim: 24.05.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Voodoo 190 Bkz. Aaron PAVAO, Introduction to Technopaganism and Technoshamanism, Cyber Anthropology, Eriim: 08.05.07, http://www.fiu.edu/~mizrachs/technoshaman.html

143

Voodoo yle deildir, dedi Beauvoir. Kurtulu ya da stnlk fikirleriyle ilgilenmez. Bizde konu bir eylerin yaplmasyla ilgilidir. Beni anlayabiliyor musun? Bizim sistemimizde ok sayda Sanrlar, ruhlar vardr. Tm erdemleri ve gnahlaryla, byk bir ailenin paras. Topluca paylalan trensel bir belirginletirme gelenei vardr, anlyor musun? Voodoo der ki, Tanr vardr, tamam, Gran Met, ama O byktr. O senin poponun fakir kalp kalmadn, ya da sevime ans bulamaman umursamak iin ok fazla byk ve uzaktr. Haydi olum, bunun nasl yrdn bilirsin, bir milyon yl nce fakir pislii bir yerden kan sokak dinidir bu. Voodoo sokak gibidir.191 Gibson Sprawl lemesinde, Haiti Voodoo ve Matrixi btnletirmi, Makinedeki Hayalet metaforunu destekleyen mistik bir yan kazandrmtr.
192

Bu mistik boyutu TechGnosis: Enformasyon

anda Mit, By ve Mistisizm adl almasyla irdeleyen Erik Davis siber kltrn modemizm ncesi dncelerden, arkaik dlerden beslendiini ileri srmektedir. Erik Davis, teknoloji ve mistisizm arasndaki balan yeniden gndeme getirirken bu balarn canl tutulmas gereini vurguluyor. Yerleik dnce bizleri, katksz aklcln teknolojik gelimelerin itici gcn oluturduuna ikna etmeye alr. Erik Davis ite bu dnceye kar kyor, arasal ve pozitivist bir teknoloji anlayna dorudan cephe alyor. Eski Msrl khinlerin, Antika bilgelerinin,
191 192

W.GIBSON, Sfr Noktas, ss.128129. Bkz. Steve MIZRACH, The Ghost in the Machine: Haitian Voudoun and the Matrix, Cyber Anthropology, Eriim: 08.05.07, http://www.fiu.edu/~mizrachs/Ghost_in_the_Machine_.html

144

Gurdjieff gibi mistiklerin, Pierre Teilhard de Chardin gibi teolog ve paleontologlann, Mircea Eliade gibi dnrlerin grlerinden ve daha nice kaynaktan yararlanarak mistik eilimlerin teknolojinin temelinde dip dalgalan olarak varolduklarn ileri sryor. Erik Davis'e gre teknoloji bir ara deil, karmak ve dntrc bir g. Tech Gnosis'de bu gc kavramaya, bilgisayarlarla yaratlm sanal dnyann metafiziini anlamaya, sanal dnya iindeki veri akn ve kodlar, zmeye, hiper metinleri aklamaya alyor. Arthur C. Clark'm "yeterince gelimi hibir teknoloji byden ayrt edilemez" sznden yola karak Silikon Vadisi'ne egemen olan teknoloji anlayna kar bir alternatif gelitiriyor. Hermetik metinler, eski Msr'n gizemleri, bysel astroloji, tlsmlar, simya ve okltizm, modern teknolojideki gelimeleri nceden kestirmi ve biimlendirmi olan kaynaklardr. "Derin ve karanlk bir kuyunun iinde sakl" olan bu kaynaklar modern teknolojinin geliimine k tutmu, rehberlik etmitir. 193 Teknolojik bulularn ruhsal araylarn sonucunda doduunu vurgulayan Erik Davis, Hermetik gelenekle teknolojik gelime arasndaki balan ortaya koyarken Msrl bilge Hermes Trismegistus'un Hermetizmin ana kaynaklarn oluturan metinlerine, onun Ortaa'da simyaclara k tutmu olan Zmrt Tabletler'ine zel bir nem veriyor. Erik Davis, Hermetizm szcnn antik Yunan mitolojisindeki haberci, yol gsterici Hermes'den tremi olduunu anmsatyor ve bu hilekr, akac haberciyi siber kltrn arketipi sayyor.
193

Bkz. H.TURHANLI, TechGnosis, Khinler ve Mjdeciler, ss.7374.

145

Tanrlarn iletilerini insanlara ulatran, tanrlarn evreniyle lmllerin dnyas arasnda kpr kuran Hermes, iletileri dmdz aktarmaz. Aklar, amlar, kodlan zer. Tannlann dilini insanlara tercme eder. Fakat, o ayn zamanda hilekr ve akacdr. aka yapmay, oyun oynamay sever. Tannlann dilini tercme ederken kimi zaman bu dili bozar. Erik Davis, ite tam da bu nedenleonu siber kltrn arketipi sayyor.194 Tiyatroda makinenin mistik olanla birlemesine dair nemli gstergelerden biri de deus ex machina kavramdr. zdemir Nutku, Dnya Tiyatrosu Tarihinde kavram ksaca yle zetlemeketdir: Mechane: Bu skene'nin sol yanna konulan kk ve ilkel bir vinti. Bu vinle tanrlar indirilip karlrd. (Bu aratan Latince deus ex machina deyimi domutur; yani "makineyle indirilen tanr" anlamna gelir. zellikle Aiskhilos'ta dm tanrnn bu vinle aa inip ii zmlemesiyle sonulanrd. Daha sonraki yzyllarda deus ex machina deyimi inandrc olmadan, birdenbire zlm bir sonu iin de kullanld). Deus Ex Machina siberuzayn mistik yaps iinde nemlibir yere sahiptir. Matrix lemesinin sonunda Neo insanlar ve makineler arasndaki bar salamakiin makinelerin ehrine gider ve burada makinelerin tanrs olan Deus Ex Machina adl YZ ile grr:

194

A.g.e., s.75.

146

Neo: Buraya neden geldiimi sylmek iin geldim. Ondan sonra ne istiyorsan yapabilirsin. Senidurdurmaya almayacam. Deus Ex Machina: Konu! Neo: Program Smith senin kontrolnde geliti. ok yaknda Matrixte yayld gibi bu ehirde de yayolacak. Sen onu durduramazsn ama ben yapabilirim. Deus Ex Machina: Sana ihtiyacmz yok. BZM HBR EYE HTYACIMIZ YOK! Neo: Eer bu doruysa bir hata yaptm ve beni hemen imdi ldrebilirsin. Deus Ex Machina: Ne istiyorsun? Neo: Bar (...) Deus Ex Machina: Ya baarsz olursan? Neo: Olmayacam. Neo makinelerin ehrine gittiinde ne yapacan bilmiyordu. Bu yzden zmn gelmesi Burada Deus Ex Machina Kardeler gndermesiyle ayn zamanda gereklemektedir. Wachowski

dramatik aksiyonun sonucunun tepeden inme olduuna da st kapal bir imada bulunduu dnlebilir. 195 Michel Bauwens, Deus Ex Machina vs. Electric Gaia balkl makalesinde Deus Ex Machinay bir tr Anti-Hristiyan makine-tanr olarak tanmlyor. Michel Bauwense gore bugn internet gezegenin kurtuluuna dair somut bir taban oluturmaktadr. Spiritel Pesimistler siberuzay akln kollektif hariciletirmesi olarak (Noosphere senaryosu) ele alrken gezegenin sinir sisteminin oluturulmasndan bahsetmektedir.
195

Bkz. Deus Ex Machine (The Matrix), Wikipedia, Eriim: 08.05.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Deus_Ex_Machina_(The_Matrix)

147

Bylece gezegen insanlk ile ayn veri anda kendi varlnn da farkna varmaktadr. Ksaca Net, insan rk iin somut ve manevi anlamda Elektrik Gaiay yaratmaktadr. Bu balamda Elektrik Gaia ve Deus Ex Machina siberuzayn Ying ve Yang gibidir.196 Romantik dneme geldiimize 19.yyn balarnda ngiltere Tiyatrosu kltrn bilim ve tp ile ilgisini yanstmaktadr. Bilimsel bulular nda gelien sahneleme teknikleri (optik oyunlar, k oyunlar vb.) tiyatroda farkl biimsel araylar dourmutur. Bilim tiyatral olanaklar kurumsal eitimde pedagojik amala kullanmaya balamtr, bylece dramatik olmayan ancak kurgusal-bilim diyebileceimiz metinler olumaya balamtr. rnein Surgeon Kraliyet Fakltesi, sokak gsterileri, gezici konferanslar, saysz sunum ve sergileri dramatik olmayan bir biimde halkla bulutruyordu. Marjean D. Purintona gre romantik tiyatronun nemli birunsuru olan gotik bilim ve tpileilgili olan doal eyleri teknolojik olarak tasarlayp maniple ederek illzyon ve fantazmagoria*lardan bir dnya yaratyordu. Gotik tiyatronun dzeni oyun yazarlar iin bilimin kltr zerindeki yansmalarn ilemekte elverili bir atmosfer salyordu.197 Marjean D. Purinton, romantik tiyatronun bilim, doast, teknoloji ve gotik kltrn farkl yanlarnn bir araya gelmesiyle oluturduu yaklamdan Tekno-Gotik Tiyatro olarak bahsetmektedir. Tekno-gotik tiyatro bilimde romantik devrimin bir rn olarak grlebilir. Melez
196

Michel BAUWENS, Deus ex Machina vs. Electric Gaia, CMC Magazine, Nisan 1997, Eriim: 08.05.07, http://www.december.com/cmc/mag/1997/apr/last.html * Fantasmagoriana (Das Gespensterbuch): 1811 ylnda Friedrich Laun tarafndan derlenen ve Alman hayalet yklerinin antolojisi olan kitabn ad. Wikipedia, 12.05.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Fantasmagoriana 197 Bkz. Marjean D. PURINTON, Science Fiction and Techno-Gothic Drama: Romantic Playwrights Joanna Baillie and Jane Scott, Romanticism on the Net (RON), 21.02.2001, Eriim: 05.05.07, http://www.erudit.org/revue/ron/2001/v/n21/005968ar.html

148

bir tr olan tekno-gotik tiyatro bilim kurgunun da balangc olarak grlebilir. Bu balamda baz akademik merciler ilk bilim kurgu eseri olarak Mary Shelleyin Frankenstein (1818) romann iaret etse de M. D. Purinton bilim kurgunun yine iki kadn yazar tarafndan 1818den nce kaleme alnm tekno-gotik tiyatro oyunlaryla baladn ileri srmektedir. Bu oyunlar Joanna Baillie tarafndan yazlm olan Orra (1812) adl tragedya ve Jane Scott tarafndan yazlm olan The Old Oak Chest (Eski Mee Sandk, 1816) adl komedyadr. Romantik dramda tekno-gotik iki biimde grlr; grotesk ve hayaletler. Tekno-gotik grotesk tutarsz yapda yaratk ve sapknlklardan olumaktadr. Devingenlik bedenle ilgili bir performansa dayaldr, bedenin ileyii, anatomisi, psikolojisi, hastalk ve sakatlk potansiyeli, fiziksel engellere meyili ve sosyo-seksel ihlalleri Tekno-gotik grotesk tekini ayn anda hem cezbederek hem de rahatsz ederek kendini gsterir. Teknogotik kurgusal da olsa bilimin aklayabildii, retebildii ya da dntrebildiini sahneye getirir. Teknoloji araclyla tasarlanm sahne efektleri hayal gcn canlandrr ve soyutlamay salayarak pagan spiritellii, metafizik, nrolojik bozukluklar gibi bilimin henz aratrd konulara ynlendirir. Bilim etkisinde sahne bedene farkl alardan bakmaya alr, zellikle Baillie ve Scott dier kadn oyun yazarlarna kyasla tiyatro ve bilim alanlarnn alverii ile daha fazla ilgilenmilerdir. 19.yyn balarnda bir baka gotik unsur olan hayaletler de ska kullanlmtr hatta hayaletler bilimkurgu potansiyelleriyle tekno-gotik

149

grotesk gibi bilimsel aratrmalarn ve speklasyonlarn sevilen malzemesi olmutur. 198 Orrada ana karakter Orra bilimsel nesnelliini ve empirik yaklamn kaybederek histerik bir sinirsel bozuklua kaplr. Orrann anlatlar kurgusal yanlsamalara, halisnayonlara kaymaya balar. Bylece Orra nevrotik bir kontrolszle srklenir, kimseyi tanyamaz halde dzensizlklar atar. Orra gereklii kendi iinde yaamaya balar: akl korkun ekillerin ve fantezilerin karanlk dnyasna kaplr199 Orra ve The Old Oak Chest oyunlar bize bilim kurgunun kklerinin Romantik Dnem Tiyatrosuna uzandn gstermekle kalmaz ayn zamanda 19.yyn balarnda kadn oyun yazarln da anlatan birat ortaya koyar. Yanstt bilimsel ve tbbi sorgulamalar ile kadn bedeninin maruz kald bask ve istismar da ortaya koyar. Baillie ve Scott bilimkurgu maskesi altnda masklen bir bilim anlaynn gl bir eletirisini getirir. Daha nce zerinde durmu olduumuz bedenin tahribat ve gotik atmosfer siberpunkn nemli motiflerinden biridir. M.Shelleyin Frankenstein adl romanna geldiimizde sibernetik biliminin temellerini bilim kurgu dzeyinde grebiliriz. M. D. Purintonun deindii gibi beden bilimsel bir erevede farkl alardan ele alnmaktadr. Frankenstein aslnda roman olarak yazlsa da 1823 ylnda Richard Brinsley Peake tarafndan The Fate of Frrankenstein (Frankensteinn Kaderi) adyla melodram olarak uyarlanm ve ksa sre iinde popler olmay baarmtr. Hatta Andrea Austine gre W.Gibsonn Johnny Mnemonic
198 199

Bkz. A.g.e. Joanna BAILLIE, Orra, 1812, s.259.

150

yks bir Frankenstein uyarlamasdr. A.Austin hem Frankensteinda hem de Johnny Mnemonicte cyborg kahramanlarn kadn ile erkek ya da insan ile insan olmayan arasndaki farktan endie duymasn teknolojinin feminen, teknoloji egemenliinin masklen olarak ayrlmasna balamaktadr.200 Frankensteindan esinlenilmi bir baka nemli oyun ise bilimkurgu yazar Karel apekin Rossumun Evrensel Robotlar (R.U.R., 1921) adl oyunudur. Tpk Dr. Frankenstein gibi Faustvari bir doktor olan Rossum laboratuarnda robot adn verdii yapay insanlar retmektedir. I.Dnya Savandaki seri retimin etkisi ile olacak K.apek robotlarna android olmann yan sra klon olma niteliini de kazandrmtr. Oyunun nemli yere sahip olmasnn temel nedenlerinden birisi de robot kavramn K. apek tarafndan bugnk anlamyla ilk kez kullanlmasdr. apek oyunun ilk bata adn Yapay iler koymu ancak sonradan fazla akademik bulduundan kardei Joesf apekin nerdii ve ekce angarya, kle anlamna robota szcnden oyunun adn tretmitir. Oyun ilk olarak 25 Ocak 1921de Prag Devlet Tiyatrosunda sahnelenmitir. Josef apek kostmleri hazrlam ve Primus rolnde sahne almtr. Oyun evrensel karakterleri ve orijinal temasyla byk baar elde etmitir. 9 Ekim 1922de New Yorkta Guild Theatreda sahnelenen oyun ftristik ve ekspresyonist zellikleri ve evrensel atmosferiyle Amerikan kltr tarafndan hemen benimsendi. Karel apeke Amerikada byk n kazandran oyun robotlarla birlikte popler kltrde nemli bir yer edindi. Bir ek efsanesinden yola aklarak yazlan
200

Andrea AUSTIN, Frankie and Johnny: Shelley, Gibson, and Hollywood's Love Affair with the Cyborg, Romanticism on the Net (RON), 21.02.01, Eriim. 04.05.07, http://www.erudit.org/revue/ron/2001/v/n21/005958ar.html

151

oyun pek ok bilimkurgu ykde uyarlama olarak yer edindi. Ayrca R.U.R.da bilimkurgu uzay seyahatleri veya doast yaratklardan ziyade siberpunkn nemli bir motifi olan kapitalizm ve endstrilemeyle de bulumutur. Oyunun 1922 New York gsteriminden sonra yine endstrilemenin younluk gsterdii Lonra ve Viyanada 1923, Paris ve Tokyoda 1924te gsterilmesi bu yzden tesadf deildir. 201 Avrupann Endstri Devrmi sonrasnda savalarla alkaland srelerin bilimkurgu trne de yansmalar yadsnamaz. Sevda ener 20.yyn nc akmlarn anlatrken Endstri Devrimi ve kapitalizmin sonucu olarak sanatnn kayglarna deinmektedir: () endstrilemenin ve kapitalizmin yaratt maddi deer tutkusu acmasz bir kar savamna yol amakta, bu savam tinsel deerlerin yitirilmesine ve ahlak bunalmna neden olmaktadr. Makinenin insanla boy len yeni bir g olarak insann karsna kmas, hem bu kar konulmaz gce kar hayranlk uyandrm, hem de insan korkutmutur. Teknolojinin insan robotlatrmasndan endie edilir. nsann geliiminin engellenmesi ve onun dev bir mekanizmann anlamsz, kk bir paras durumuna sokulmas sanatn kaygs olur. ()siyasal ve ekonomik durum, bilimsel bulgular ve felsefi grler, insann dn alkanlklarn temelinden sarsmakta, onu, durumuna, evresine, iine, doaya ve kendine yabanclatrarak bunalma srklemektedir. Sava ncesi ve sava sonrasnda ortaya kan yeni sanat akmlar bu
201

Bkz. Jana HORKOV, Robots SomeCultural Roots, Department of Theatre and Interactive Media Studies, Masaryk University

152

bunalmn ifadesidir. Ftrizm (gelecekilik), ekspresyonizm (davurumculuk), srrealizm (gerekstclk), konstrktivizm, tiyatro uygulamasn ve tiyatro dncesini de etkilemitir.202 Siberpunk atmosferin bitmek bilmeyen kent ii savalar, kaotik yaps 20.yyn atmosferinden byk izler tamaktadr. zellikle distopik ya da topya evresinde gerekleen kaos eklinde izilen tablolar bilimkurguyu dnya dndaki ya da doast yaratklarn fantazyalarndan makineler ve bunlara egemen totaliter yapnn ortaya koyduu daha gereki olaslk senaryolarna yneltmitir. Birinci Dnya Sava sonrasnda gcn yitiren ve ksa sreli bir akmolan ftrizm 1909 ve 1913 yllarnda talyan air Philippo Marinetti tarafndan yazlmtr. Ftrizm kuram, yirminci yzyl banda teknolojideki hzl geliimin etkisinde, sanatn makine ana uygun zellikler tamas ilkesine dayanr. Makine ann devingenliini, estetik biimler iinde ifade etmesi amalanan ftrist sanatn balca zellii, hzllk olarak saptanmtr. Marinetti, bir yar arabasnn gzelliini, bir yontu bayaptnn gzelliine ye tuttuunu ifade etmitir. Otomobil, uak, dinamo gibi devingen aralar, en erkin sanat rnekleri olarak kabul edilir. 1915'te Marinetti ve arkadalar fturist sentetik tiyatro deneyini yaptlar. Bu tiyatro, birka dakikaya sktrlm gsterilerden oluuyordu. Bu ksack gsterilerde eitli durumlar, olaylar, duygu ve dnceler, ou kez sembollerle dile getiriliyordu. Ama, makineleme
202

S. ENER, Dnden Bugne Tiyatro Dncesi, ss.237238.

153

dnemi toplumunun dinamizmini yanstmakt. 76 ksa oyun, 191516 yllarnda Sintesi ad altnda basld. Bu oyunlar, pek ok talyan kentinde sergilendi. Bu oyunlarda geleneksel olay geliimi yerine kopuklu sahneler, mantk d bir dzen iinde ve ezamanl olarak yer alyordu. Olay geliimi gibi, oyun kiilerinin nitelikleri de en aza indirilmi, sz yerine sesler ve simgesel klama kullanlmt. 203 Daha nce Andrea Austinin bahsettii teknolojinin feminenlii ve teknolojik egemenliin masklenlii zellikle Dnya Savalar srasnda bilim-sava ilikisi ile kendini gstermektedir. Gibson sokaktak iinsan teknolojiyi kendine has kullanr belirlemesine bir kartlk olarak altn izmek gereken br baka belirleme u olabilir: egemen gler mstakbel egemenliini kontrol altna alabilmek iin bilimi kullanr. Ftristlerin sava-bilim-dinamizm birlikteliini ortaya koymas da bunun bir gstergesidir. Tiyatro bu ilerlemeleri sahnesine tarken phesiz gelien sahneleme tekniklerinde de faydalanmay ihmal etmemitir. zellikle bilimkurgu bilimsel olan sahneye tarken etkileyici tekniklere bavurmutur. Bu nedenle sinemann douu bilimkurgu tiyatrosu iin nemli bir aama olmutur. Tam bu noktada hem birsinemac hem de tiyatrocu olarak ilgin bir kiilik olarak karmza Antonn Artaud kmaktadr. Antonin Artaud, ada tiyatro kuramclarnn en ilgincidir. Birinci Dnya Sava'ndan hemen nce yaymlad grleri gnmz tiyaro anlayn ok etkilemitir. Balangta iirleri ve tiyatro almalar ile Srrealizm akm iinde yer almtr. Fakat onu bir kuramc olarak srrealist dncenin snrlar iinde deerlendirmek eksik olur. Artaud,
203

Bkz. A.g.e., ss.239-240.

154

sava ncesi nc tiyatro anlay ile gnmz modern tiyatro anlayn birbirine balayan nemli bir halka, daha doru bir deyile gnmz nc tiyatro anlayn ateleyen bir kaynak olmutur. Artauda gre tiyatro anlatmnda somut gstergeler kullanmaldr. Oyuncu, tavr, hareketleri, sesi ile Msr hiyeroglifi gibi ifadeli olmaldr. Sahne dili konuma dili deil, grnt dilidir. Sahne yalnz boyutlar ve hacmi ile deil, harekete tand mekn olana ile deerlendirilmelidir. Bu ortamda bol hareket, ses, titreim, k ve renk younluu, haykrma, arpma, susma, tekrarlama, gstergeler olarak kullanlacaktr. Btn bu gstergeler tpk ryalardaki gibi yapay bir uyuma sokulmadan, kendine zg i dzeni iinde ele alnacak, seyircinin duyularna ynelecek biimde bir iddet gsterisi yaratarak evrenin yeni bir grnmn verecektir.204 Artaud'nun alternatif bir bak iin, konvansiyonel gereklik yaklammz geersizletirirken onun temel rgtsel ilkelerini bilinalt destek olarak kullanarak olaylar yerine duygularn ve dncelerin gerekliini yaratma yntemiydi: Gereklik ezamanl olarak hem sadan hem soldan grlr. Halsinasyon temel dramatik ara olarak seilmitir.205 Artaud sinemay bellein gardrobu olarak nitelemitir. Sesli sinemay ise sinemann kendini reddi olarak grdnden Sinemann Erken Domu Eski a (1933) denemesinde 19.yy materyalizmine kar tepkisini dile getirmitir. lmeden nce artk sadece tiyatro ile
204 205

Bkz. A.g.e.,ss.244-247. Christopher INNES, Avant-Garde Tiyatro, ev: Beliz Gbilmez, Aziz V. Kahraman, Dost Yay., Ankara, 2004, s.100.

155

ilgileneceini syleyen Artaud salnda tiyatral baarya ulaamam olsa da ada tiyatronun nemliisimleri olan Jean-Lois Barrault, Peter Brook, Jerzy Grotowski ya da Living Theatren almalarn derinden etkilemitir. Siberpunkn nemlidayanak noktalarndan olan Beatnikler ve Yippieler (Evrensel Genlik Partisi) Antonin Artauddan etkilenmeleriniaka dile getirmeketdirler: Yippieler (Evrensel Genlik Partisi), bir anlamda Diggersn devamyd. Gerilla tiyatrosu sahneleyen anarist bir rgt. Drug kltr ile radikal politikalar kaynatran pot politik bir parti. (Pot szc marihuana anlamna gelir.) Yippieler bedenlerinden baka kaybedecek hibir eyi ol mayan, hesapsz davranan, zgeci, seksi ve kzgn bir kuan szcleriydiler. Gen insanlar ask suratl otoriteye kahkaha ile kar koymaya aryorlard: Hayatn gerek aktrleri sizlersiniz. Kahkahalarnzla kaos yaratn. Rahiplere, politikaclara, profesrlere kulak asmayn. ehri atee verin. Hayatnz sanat yaptna dntrn. ()Yippieler, dorudan eylem ve dramatik durumun, gerek yaant ve performansn ayrt edilemez biimde iice olduu politik etkinliklerini yeni bir politik tiyatro olarak niteliyorlard. Yippielerin nde gelenlerinden Abbie Hoffman, Artaudun Tiyatro ve kizinde dile getirdii dnceleri politik protestoya uyguladklarn sylyordu.

156

Yippie'lerin szcs Abbie Hoffman dumma salonunu bir tiyatro sahnesine dntrd, Amerikan adalet sistemini parodiletirerek parkta balam olan hayat festivalini duruma salonunda srdrd. Savunma avukatlar oturduklar masaya Vietnam Ulusal Kurtulu Cephesinin bayran serdiler. Savunma tan olarak dinlenen Ailen Ginsberg, Uluma iirini okudu ve Molek adn tekrarlad blmde parmayla duruma yargcn gsterdi. ()Kukusuz, medyann kendilerine sempatiyle yaklamasn beklemiyorlard; fakat zellikle televizyonun gereklik ve fantezi arasndaki snr silerek mitik olaylar yaratabilme gcne sahip olduunu vurguluyor, sz konusu gc lehlerine evirmeye alyorlard. Abbie Hoffman bunu bir lde baardklar kansndayd: Bizler televizyonun ilk haber aktrleriyiz. 206 Bilinen anlamda tiyatro normlar dnda bulunan roleplaying (rol yapma) oyunlar fantastik literatre yaslanan ve zellikle genler tarafndan benimsenen etkileimli bir tiyatro rnei olarak gsterilebilir. Daha nce siberuzayda kiilerin birden fazla kiilik kullandn ve her bir kiiliini ayr rollere sahip karakterler olarak gelitirebildiinden bahsetmitik. Bu zellikle yasa d saylan ancak sanal ortamda belirli bir popleriteye sahip olmak isteyen hacker, cracker vb. aktrler tarafndan tercih edilmekteydi. Sanal ortamn oyunsu yaps ve dnya apnda bir araya gelebilme olana eitli rol yapma blgelerinin olumasna neden olmaktadr. Bu roller tamamen biroyun konsepti iinde srdrlebildii gibi sanal arkadalk,

206

Halil TURHANLI, enlik Sanat ve Sabotaj, iviyazlar Yay., stanbul, 2002, ss.38-41

157

sanal ak gibi yar-anlamal bir biimde de kendini gsterebilmektedir. u an iin monitrler araclyla grselletirilebilen ortamlar genellikle biroyun kurucu profesyonele ihtiya duymaktadr. Sanal gereklik (Virtual Reality) aralarnn gelimesiyle birlikte bu tr sahte kimlik gelitirme, roller edinme alkanlklar da yaygnlaacaktr. Civan Canovann Ful Yapraklar adl oyununda bu tr bir roleplaying ilikisi sahneye tanmtr. Oyunda keye itilmi yalnz karakterlerin sanal ortamda farkl kiiliklere brnerek umut aramasna deiniliyor. Sanal ortamda olanla gerekte olan arasndaki ayrm katmanl kent yaamnn dibindekileri eit bir dzlem olan sanal gereklikte buluturuyor. Fiziksel gereklikle sanal gerekliin atmas durumunda yaanlan trajediye bir baka rnek ise Behi Akn yazd Tek Kiilik ehir oyunudur. ehrin yine farkl katmanlarnda yaayan kahramanlar sanal ortamn homojenitesi iinde iletiim kurmu ancak sonrasnda fiziksel dnyann somut gerekleri ve sosyolojik dengesizlikleriyle yzlemek zorunda kalmlardr. ada kent yaamnda hzl deiimin akna kaplm ve keye sktrlm, gkdelenlerin yapay ikliminde yaayan insanlar, kitle iletiim aralarnn srekli gelitii gnmz toplumunda hat safhaya varan iletiimsizlik ve iki insan arasndaki ilikinin imkanszl eletiriliyor oyunda. Metrolarda zaman kovalayan insanlarn, geni caddeleri ssleyen neon tabelalarla ltl bir atmosferde kaybolularnn mizah yaplyor. Fakirin zengine hizmet iin var olduu, tek kiilik hayatlarn yaand, intiharlarn sradanlat bir kent yaam... ledii

158

konuyla gnceli yakalayan oyun, bizleri hemen her gn yaadmz handikaplarla yzyze getiriyor.207 Sevda ener sanal gerekler ile somut gerekler arasna skm bu kent insanlarnn durumunu insanlk sorunsal olarak nitelemektedir: ()konu, yabanclama olgusunun bilgisayar teknolojisinin egemen olduu toplumlardaki u rneklerden biri olarak yorumlanabilir. Fakat bana yle geliyor ki, biz belli toplumsal koullardan kaynaklanan yabanclama gereini kendi yaantmzdan deil de, dnya edebiyatnda ve tiyatrosunda okuduumuz, grdmz rneklerden tandk ve benimsedik. Geri bizim tiyatro yaznmz fazla etkilemedi ama ellili yllardan beri absrd tiyatro genellemesi altnda piyasaya srlm pek ok yabanc oyunda yabanclama, insanszlama temasnn ilendiini grdk, hatta bu konudan bkma noktasna geldik. Bilgisayarn, cep telefonlarnn elimizin altndaki yararl aralar olmaktan kt, yaammza hkmeder duruma geldii gerei de her frsatta tekrarlanan, fazla abartlan bir sorun oldu. Bu bakmdan Tek Kiilik Dnyann erdemini, yazarn zgn bir ortam tasarlayp, konuyu, yalnzlktan bunalan insanlarn kendilerini st katlardan aa atmas gibi, yalnz gen kadnn tek dostu krmz baln her gittii

207

Bkz. Nilgn YILDIRICI, Yalnzlk Ka Kiiliktir, Milliyet Kltr Sanat, 07.04.02, Eriim: 09.05.07, http://www.milliyet.com.tr/2002/04/07/sanat/san11.html

159

yere tamas gibi arpc olaylarla sslemi olmasnda aramamal.208 Sevda enerin Trk oyun yazarlnda gl ve yeni bir kalem olarak nitelenen Behi Ak teknolojiye olan yaknln Hastane oyununda da gstermeketdir. Klonlamann yapld bir dnemde yer yer siberpunkmotiflere rastlamak mmkndr. Otoritenin temsilcisi olan Bahekim egemenliini srdrebilmek iin kendi bedenini klonlamaktadr. Yazar bir blmnde en basit dertlere bile derman olunamayan bildik khne bir hastanenin, bilinmeyen blmlerinde ne harikalar yaratldn mizahi bir dille anlatrken, insanolunun bu her ne pahasna olursa olsun, doaya ve yaama hakim olma gdsn sorguluyor.209 Trkiyede zellikle gen yazaralr, teknolojinin insan hayatna hkim olmaya ve sanal gerekliin somut gereklerle karmaya balamasyla siberpunk unsurlar oyunlarna yanstmaya balamtr. Siberuzayn role dayal yaps sanal gereklik teknolojilerinin gelimesiyle birlikte daha da tiyatral bir ortam vaat etmektedir. u an iin monitr ve klavye ile snrl olan siberuzay seyahatleri, imdiden nc boyutu yakalamak amacyla sanal gereklik kabinleri, giyilebilir bilgisayarlar, vizyonu tamamen kaplayan gzlkleri pazara sunmutur. Tm bu gelimelerin yannda siberuzayn grnmeyen karakterleri olan YZler iin siber tiyatro almalar srmektedir. nsan ilikileri ve dilin en eski yap talarndan olan tiyatronun YZler iin retici ve gelitirici olaca bilim adamlar tarafndan ne srlmektedir. Brenda
208

Sevda ENER, Tek Kiilik Dnyalar, Radikal Gazetesi, 21.04.2002, Eriim: 09.05.07, http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2&haberno=1115 209 Bkz. Ar Magazin, Eriim: 09.05.07, http://www.arimagazin.com/turkce/index.php3?kultur=1&anahaber=1&nr=29

160

Laurelin Computers as Theatre (Tiyatro Olarak Bilgisayarlar) adl almasnda makine-insan btnlemesine perspektif kazandrmakta tiyatroyu birmetafor olarak kullanyor. Eer siberuzayda tiyatro mmkn olursa YZlerin bilin ve kiilik kazanma insanileme olanaklar domu olacaktr. Carnegie Mellon niversitesinde Oz Projesi adyla yrtlen proje etkileimli dramann siberuzayda iinde stlenebilecei fiziksel ilevleri dnyaya kapsamaktadr. Siberuzay yaadmz

benzetmekte ve sosyal yapnn nc boyut kazanmasnda tiyatronun nem tad vurgulanyor.210 Bir baka rnek alma Polonya kkenli akademisyen Marek Andrzej Perkowskinin Oregon Siber Tiyatrosu almasdr. YZlerin ve robotlarn tiyatral etkinlik gstererek insan daha iyi anlayabilecei, insana yaklaabilecei anlatlmaktadr.
211

Ball State niversitesinden

Stephen A. Schrum ise tiyatro-teknoloji ilikisini irdeleyen makaleleri Theatre In Cyberspace: Issues Of Teaching, Acting, And Directing adyla bir kitapta derlemitir. imdilik akademik dzeyde yrtlen Siber Tiyatro ya da internet tabanl Interaktif Drama pek yaknda byk bir devrim niteliinde hayatmza girecek olan Web 3 iin biilmi kaftandr. Web 3 internete nc bir boyut kazandrmay YZlerin gnlk hayatmza katlmn hedefleyen tinsel bir Webdir.212 Web 3, The Singularity olarak bahsetmi
210

Bkz. Oz Project, Eriim: 09.05.07, http://www.cs.cmu.edu/afs/cs.cmu.edu/project/oz/web/overview2.html 211 Bkz. Siber Tiyatro, Eriim: 09.05.07, http://web.cecs.pdx.edu/~mperkows/ISMVL/oregontheatre.html 212 Bkz. Michael CHAIT, Tinsel Bilgisayarclk Web 3.0 Srkleyebilirmi?, Internet.com, 14.08.06, Eriim: 09.05.07, http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=16171

161

olduumuz senaryoya uzanan bir kpr olarak grlmektedir. Ksaca YZ ve insan birikiminin evlilii olarak grlen teknoloji sayesinde insanlar dnda YZlerde birbirleriyle iletiim kurabilecek ve sosyalleebilecekler. Bylece siberuzayda yepyeni iliki yntemleri doacaktr. rnein tp veya salk konusunda seminer veren ya da alveri sitesinde size bir tezghtar gibi elik eden YZye rastlamak ok yakn bir gelecein tartma konusu. Baka nemli ayrnt ise Web 3 sadece bilgisayarlar iin tasarlanmyor, yeni algoritmas arabalardan, buzdolaplarna, ocuk oyuncaklarndan akll ev sistemlerine dek tm elektronik aletleri de bnyesine katmak zere kurgulanyor. Bu nedenle gnmzde bilgisayar oyunlarnn arkasnda alan YZler iin senaryolar kurgulayan profesyonel yazarlar, yarn gnlk hayatn her yerinde rastlayacamz YZlerin karakterlerini, kiiliklerini belirleyecek nemli kimseler olacaktr.

162

SONU Balangta tek bir ama vard; Bilimkurguya taze kan vermek. En son 1960larda Yeni Dalga, cinsellik ve uyuturucular gibi tabu saylan konulara el atarak bu tre heyecan ve canllk getirmiti. Fakat 1980lere gelindiinde, Yeni Dalgann getirdii heyecan sneli hayli zaman oluyordu. Gelecei ngrebilme savndaki bir yazn tr iinde bulunduu zamann gerisinde kalmt handiyse. siberpunk ncelikle, bilimkurguyu zamana uydurdu. Gradner Dozois, nanlmaz lde karmak ve tuhaf bir gelecek dnmekten byk haz duyarlar. Ar dozda gelecek oku yaanacan kabul etmeye pek yatkndrlar. Sonu olarak bilimkurguda, imdiki zamann iinden, tanklk ettiimiz seksenlerden doan bir gelecek grnts kefetmi olan ilk harekettirler diyerek hareketi tanmlamaktadr. William Gibsonn ilk roman Neuromancer 1984de yaymlandnda o yln byk bilimkurgu dln (Nebula, Hugo ve Philip K. Dick dlleri) birden kazanmas siberpunkn popler kltre geliini mjdeliyordu. Bruce Sterling, Mirrorshades (Aynagzlkler) balkl antolojiye yazd sunu yazsnda siberpunk, teknik evren ile rgtlenmi muhalefetin dnyas (pop kltrnn yeralt dnyas, dgrc aklclk ve sokaa yaylm anari) arasndaki kutsal olmayan ittifak szleriyle anlatr. Sterlingin tarif ettii muhalif dnya Hkim Beyin Geici Otonom Blgelerinde (T.A.Z.) iirsel terrizm ve korsan topyalaryla tarif edilir. Nitekim Sterlingin de Island In The Net (Netteki Adalar) adl lmas muhaliflerin siberuzayda kurduu geici otonomilere ve korsan adalarna gnderme niteliindedir. Geici otonomiler otorite tarafndan bulunmak ve

163

yok edilmek istenir, nk iktidar denetimi ve yaptrmlarndan, haritalarn kapsama alanlarndan kamaya alan korsanlar Kalc Otonom Blgeler (P.A.Z.) iin tehdit oluturmaktadr. Paddy Roy Batesin tpk Ned Ludd gibi ngiltere iktidarna anarist bir bakaldrr ve II. Dnya Sava srasnda ina edilmi yapay bir adada kendi prensliini ilan eder. Bu yapay adadan korsan radyo yaynlar yapmakta olan Bates ve olu Michael hem Kraliyet Donanmasna hem de aday ele geirmek isteyen Alman ve Hollanda vatandalarna kar sava ilan eder ve kimilerini sava esiri olarak alkoyarak sava tazminat olarak $35.000 talep eder. Hollanda ve Alman hkmetleri ngiltere hkmetiyle grmelere balar fakat ngiltere bu eylemin sorumluluunu stlenmez. Bunun zerine Almanya, Londra Bykeliliinden bir diplomat salverilmeyisalamak zere adaya gnderir. Bunun zerine Bates defacto olarak Almanyann lkelerini tandn ilan eder. Snrlarna giren gemilere ate amaktan geri durmaz. spanyada Sealandin srgn babakan olduunu iddia eden Sieger ise her ne kadar Sealand hkmeti bunu onaylamasa da- Sealand Prensliinin 150bin civarnda pasaportunu (1997) Doru Avrupa bata olmak zere pek ok lkede datmay baarmtr. 2007de Sealandin pasaportlar zerine tartmal mahkeme Ciudad Realde yaplacaktr. ngiliz Mahkemeleri de Sealand Prensliinin uluslar aras sularda olduunu kabulederek defacto tannmay desteklemitir. Bugn isteyen herkes Sealand posta pullar, bozuk paralar (Sealand Dolar) alarak lkeyi destekleyebilmekte hatta Lord, Lady nvanlaryla lkenin vatanda olabilmektedir. Bu ilgin anlat, Hakim Beyin TAZ-PAZ kartlnn yan sra Jean Baudrillardn simlasyon kuramnda haritalarla ilgili rneklemlerini anmsatmaktadr. Haritayla toprak arasndaki bu ideal beraberlii nce

164

gklere kartp ycelten sonra da yerin dibine batran haritaclarn simlasyon projesinde yeniden canlandrc bir zellie sahip olan dgc de simlasyonla birlikte artk tarihe karmtr. Telefon verilerimizin konumalarmzn izlenebildii, kolaylkla her dinlenebildii, admmzn kiisel kontrol

siberuzaydaki

edilebildii bir dnemde ifrepunklar anonimlik haklarnn korunmas adna ifreleme ve ifre zme teknikleri konusunda almalarn srdrmektedir. Otorite kendi verigvenliini korumaktaki hassasiyeti sradan insann veri gvenliini tehdit hatta ihlal ederken gstermemektedir. Siberuzayda dolaan ya da sunuma alan servis ve veriler BigBrothern denetimine tabi tutulmak durumunda olmamaldr. lgin bir baka anlat ile daha siberuzay trafiini ve katmanl yapsn biraz olsun aydnlatmak gerekir. Bugnlerde internette ilgin bir say moda olmu durumda. Bir hacker HD/DVD ifreleme kodlarn aa karan bir sayy Digg.com sitesinde aklamtr. Aklama ve dolaysyla say ksa zaman iinde byk birilgiyle karlanmas zerine AACS*nin avukatlar tarafndan sansrlenmesi talep edilmitir. Say Googleda 2milyon hite ulamtr. Bir saynn** yasaklanmasn gerektiren sre ifreleme ve veri gvenliinin ulat boyutlar sergilemektedir. Tekrar Sealand Prensliine dnersek bir zamanlarn korsan radyo yayn yapan Roy Bates ve varisleri 2000 ylnda HavenCo (data haven***

AACS (Advanced Access Content System): Disney, Intel, Microsoft, panasonic, Warner Brothers, IBM, Toshiba ve Sony gibi mega-irketlerin de dahil olduu konsorsiyum. Wikipedia, Eriim: 11.05.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Advanced_Access_Content_System ** Yasaklanan say 09F911029D74E35BD84156C5635688C0dr. *** Data haven: otorite tarafndan bask altna alnamayan yksek ifreleme teknikleriyle gvenlii salanan bilgisayar ve alardr. Merkeziletirilmi olan HavenCo ve dank bir yapya sahip olan Freenet bunun rnekleridir. Wikipedia, Eriim: 11.05.07, http://en.wikipedia.org/wiki/Data_haven

165

szcnden tretilmitir) adl bir bir veri barndrma irketi oluumuna soyunmutur. Bilimkurgu edebiyatnda yenibir soluk aray olarak balayan siberpunk hareketi siberuzayn betimlemesini yapm ve genelyapsn ortaya koymutur. Bugnk teknolojik ve bilimsel ilerlemeler dorultusunda bir zamanlarn kurgusal anlatm gnlk haberlerde yer bulmaya balamtr. Elbette bu durum siberpunk bir bilimkurgu tr olma konusunda sorgulamalar beraberinde getirmitir. Post-siberpunk, bio-punk, steam-punk (buharpunk), cypher-punk (ifre-punk) gibi almlar siberpunkn gelime alar hakknda da fikir vermektedir. Siberpunk birbilimkurgu edebiyatndan sinema ve izgi sinemaya tandnda nasl yeni vizyonlar kazandrdysa gnlk hayatn iinde de siberpunk bir fenomen olarak varolmaya devam etmektedir. Bu balamda postmodern tiyatro anlaynn siberuzaydan -ki Sterling telefonun iki ucu arasnda varolduunu belirtmiti- ayrlmas mmkn gzkmemektedir. Hatta sinemann siber kltre kattklarndan daha fazlas farkl biimsel ve ierik zellikleriyle tiyatro sanatna yansayacaktr. Daha nceden belirtmiolduumuz Siber Tiyatro ile YZlerin de sosyal ilikiler kurabilmesi, siberuzayda etkileimli roleplaying seanslarnn rettii ok kimlikli ilikiler postmoden tiyatro dncesinde ayr bir boyut kazanacaktr. Siber kltrn bilgisayarlardan cep telefonuna, dijital uydu yaynlarna, buzdolaplarna ve hatta yapay organlara, nanorobotlara, YZ gdml silahlara dein emin admlarla yaylyor olmasnn bir sonucu olarak insan-makine btnlemesi-etkileimi dorudan tiyatroya da yansyacaktr. GURPS (Generic Universal RolePlaying System) adl irket 1986da siberpunk karakterleri ve siberpunk atmoesferi anlatan bir

166

oyun hazrlamtr. Oyunda eitli karakterler kendi rollerini gelitiriyor ve rollerin, karakterlerin zelliklerini, atmosferi GURPSun referans kitaplarndan renebiliyordu. Bu oyun ylemoda olmutu ki bir hacker GURPSun bilgisayarna szp dokmanlar internette zgrce dolatrmaya balad. Avalon adl filmde Half-Life 2 Dystopia oyununa ya da Gibsonn kaleminden kan X-Files Firs Person Shooter TV dizisine benzerlik tayan bir kurguda sanal gereklikte oynanan oyuncular somut gereklikle balar kurmakta zorlanmaktadr. Bu tr video-bilgisayar oyunlarnda GURPSun referans kitaplarna ve setlerine benzer nemli unsur bulunmaktadr. Birincisi, atmosferi, rolleri tanmlayan hikyenin genel kanavasn ortaya koyan bir yazar-hikye anlatcs. kincisi, ilgili hikyeye uygun bir ekilde oyunu yneten gerekli noktalarda karar mercii olarak alan bir YZ. ncs ise YZnin kontrolnelinde bulunduran, bazen gerekliolduu iin bazense oyuna katlmak amacyla mdahalelerde bulunan operatrler. Bu erevede bir online oyunu deerlendirdiimizde simlasyon dzeyinde sren bir tr tiyatro bulmak mmkndr. Bu srecin birka adm sonrasnda J.Baudrillardn izdii ekliyle gnlk hayat bir simlasyona dntke simlasyon kurmak, ynetmek iin profesyonel oyunculara, yazarlara ve ynetmenlere gereksinim duyulacaktr. Agusto Boaln Grnmez Tiyatrosu siberpunkn da ruhunda yatan aktivist gelenei sokaa tamaktadr. Bugn otorite ileri teknolojinin olanaklaryla simlasyonlar kurgulamakta ve kitleleri denetim altna almaya almaktadr. yleyse tiyatronun da ileri teknolojinin olanaklaryla kitleleri manple etme potansiyeli gz nnde bulundurulmal ve Agusto Boaln Grnmez Tiyatrosu baka bir boyuta tekrar ele alnmaldr. AACCnin sansr altna almaya alt ifreleme teknikleri karsnda

167

ifrepunklar nasl sradan insann gvenlik ve anonimlik zelliklerini koruma altna almaya alyorsa, simlasyon anda tiyatro da simlasyonu ileri teknoloji olanaklaryla ara edinmeyi baarmaldr. nk siberuzay tm iletiim mediumlarn yava yava bnyesinde toplamaktadr. nsann kanl canl birebir ilikisini estetize eden tiyatronun teknofobiyle yaklap hipergereklik dzeyinde varolan iliki krlmlarna arkasn dnmesi sz konusu olmamaldr.

168

Nromantik lm Hikyeleri (Neuromantic Fantasmagoria)

169

KLER Mary Shelley Percy Bysshe Shelley, Hikye Anlatcs Lord Byron - Bir baca protez ya da elinde fallik bir baston bulunduruyor. DJ

Seyirci

seyir

yerine

alnmadan

nce

amza

ait

iddet

imgelerinden oluan bir video-art eitli monitrlerden izleyecektir ve salona girerken kameralar tarafndan kaydedildii, tarand (scan edildiini) izlenimini verecek dzenekler bulunacaktr. Bu dzenekler seyircide iaretlendii, veri tabanna bir kayt olarak eklendii izlenimini yaratmaldr. Ayn ekilde seyir yeri de birka kamera tarafndan izlenmektedir ancak grntler herhangi bir monitre aktarlmamaldr. Seyirci seyir yerine yerleirken bir n oyun oynanmaktadr mmknse seyir ve oyun yerinin arasnda bir alanda. Oyun boyunca Barok ezgileri de barndran minimal-ambient setlerinden oluan yine mmknse canl DJ performans olarak mzik srecektir. DJ (ya da yine mmknse birden fazla DJ) sistemin kontrol operatrlerini temsil etmektedir. Bu nedenle yer yer sahneye girip kmakta, aksesuarlara dokunmakta zgrdr ancak bu oyuncular tarafndan fark edilmeyecektir. Mzik ok nemli ve oyun boyunca yeterli miktarda esle devam etmeli. zellikle nemli yerlerde replikleri desteklemeli asla replikleri yutmamal. Yer yer dardan gelen hayvan ve doa sesleri kullanlabilir, teknolojiyi artran sesler (bilgisayar vb.) ne kadar az kullanlrsa o kadar iyi olur. Minimalist yaklam her adan sezinlenmelidir.

170

Sahnede teknolojiyi artran tek ey k, mzik sistemlerinin bulunduu kontrol masas olacaktr. zerinde kablolar takl olan Percy bu kontrol sistemlerine baldr. Percyye ait kimi veriler aygtn monitrnde gzkmektedir. Tm bunlar olurken DJ ve yan banda iki kar maskeli, niformal, silahl oyuncu klavye ve benzeri girdi (input) gereleriyle bir takm ilemler yrtmektedir. Seyirci yerine yerleirken bu ilemleri izler. Seyircinin yerine yerletii anlaldktan sonra Percynin zerindeki kablolar karlr ve DJin kontrol sistemlerinden sarkar vaziyette braklr. Percy siyah bir ceset torbasna konur ve niformallar tarafndan sahneden karlr. n oyuna ait sadece kontrol masas ve DJ kalr. Bu sistem, oyunun dekoruna ok uzak olmamaldr ancak ayrtrlmaldr. Sahne aydnlandnda Viktoria Dnemine ait bir oturma odasnda Byron ve Mary dnem kostmyle grlr. Sahnede arzu edildii kadar ayna metaforik olarak kullanlabilir.

171

I. Sahne MARY(mal bir ekilde) Btn kovanlar boalm, oysa dn

baktmda kralie ar petekleri tek tek dolap kontrol ediyordu. BYRONmi? MARYAma BYRONMARYAma? Sana da yle gelmiyor mu? (Sessizlik) Bugn Kyamet Evet Bir yaz gnne benzemiyor hi, hatta bir gne (Anlamazdan gelerek) Hava da bugn ok tuhaf dikkat ettin

gnym gibi. BYRONMARYederdim. BYRONMARYBtn yaz gnesiz geti. O kadar da tuhaf deil dnnce. (Yine imal) Dikkat ettin mi? Hi karga da yoktu bugn, hatta Kyamet gn m? Evet Sorsalar kyameti tpk bugne benzer bir ekilde tarif

kartal, ahin ve turna da BYRONMARYHayvanlar sevmediini sanyordum. Porsuk, tilki ve papaan da yoktu. Hatta senin o ok severek

beslediin maymun ve kedi de gitmi. BYRONMARYBYRONMARY(Tam anlayamaz) Benim beslediim hayvanlar? Evet timsah bile. Doa bugn lyor sanrm. Timsah Sana da yle gelmiyor mu? Yani oktan lmz gibi.

172

BYRONMARY-

Yok Hayr Gelmiyor. Hayaletmiiz gibi. Bir yerde okumutum ldkten sonra ruhlar

nereye gideceini bilemezlerse bir sre arafta bekler ve sonra tekrar dnyaya dnmenin yollarn ararm. te bu ruhlara denirmi hayalet BYRON(Pencereden dar bakar) Hayalet hikyesi dinlemek

istediimi sanmyorum. MARYBYRONMARYBYRONMARYBtn sokaklar sis kaplam deil mi? Evet, gz gz grmyor. Az nce yle deildi. Evet. Sis inmi. Dars ok tekinsiz. Sinilerimi bozuyor. Geen gn Hyde

Parkta punklar gen bir kzcazn organlarn almlar. Hem de gpegndz. BYRONMARYBYRONMARYBYRONMARYBYRONMARYBYRON(Sinirli odada dolamaya balar) Korkulur onlardan. ok tedirgin grnyorsun. Hayr. Tedirgin deilim. Birini bekliyorsun. Hayr, kimi bekleyebilirim ki? (Kahkaha atar) Hayaletleri, kimi olacak. eride mi? Percy Evet. Gayet tabi ieride. Durumu nasl? Hala uyuyor mu?

173

MARY-

Aslna bakarsan hi uyumad. Onu bulduumuzda l gibiydi.

Ama gzlerini bir an bile yummad. Azndan tek kelime kmad. Yatakta uzanm ylece tavan izliyor. BYRONMARYBYRONMARYBYRONMARYMary. (Maryye yaklar ve omuzlarn tutarak) Efendim? Percy gerekten ieride mi? (Kzar) Elbette ieride. Onu grebilir miyim? Kapnn eiinden bir saniye iin. Neden ki? Hayr olmaz. Biliyorsun iyi deil u an. Onu

rahatsz etmemiz doru olmaz. BYRONgeer.) MARYBYRONMARYBYRONrahatlardm. MARY(Mary Byrona sarlr) Biraz daha dinlensin sonra birlikte gider Bu yaptn ok ayp. Hangisi? Bana inanmyor olman. Elbette sana inanyorum ama yine de kendi gzlerimle grsem Rica ederim. Sesimi karmadan sadece bakacam. Gerekten

orada olup olmadn merak ediyorum. (eri girmeye alr, Mary nne

bakarz. (Byrona koltua kadar elik eder. Oturtur. Sonra iki kadehe iki doldurur. Birini Byrona uzatr ve yanna oturur.) Absent. yi gelir. Biraz sakinlemeye ihtiyacn var. BYRONTeekkr ederim.

174

MARYBYRONMARY-

(Byrona iyice yaklar) Bana niin yalan sylyorsun Byron? Ne konuda? Gergin olmadn sylemitin. uraya bak gerginlikten

kaslarn atyor. (Bir yandan Byronn kaslarna dokunmaktadr.) Rahatsz olmuyor musun? BYRONdeil sanki. MARY(Anlald hissine kaplr, heyecanla) Evet, evet Ben de Bu aralar her ey ok kark geliyor gzme. Aklm bamda

aynym. Hep iimde tuhaf bir kuku var. BYRONMARY(aknlkla) Neye kar kuku? Yaama kar. Sana kar. Percyye kar. Hatta kendimden

bile kuku duyuyorum. Aynaya baktmda Mary Shelley bu kadn deil diyorum. Bir tuhaflk var. Kendime benziyorum benzemesine ama, iim boaltlm gibi. BYRONMARYBYRONMARYBYRONMARYBYRONSenin yaadklarn kim yaasa byle hissederdi. Kzn Adayla gryorsun deil mi? Pek saylmaz. Bir makine yaptklarn duydum. Charles Babbagen makinesini mi sylyorsun? Evet sylediklerine gre makine dnebiliyormu. Sadece basit eyleri.

175

MARYeyleri? BYRONMARY-

Yapay bir zek ha? ok ilgin gerekten. (kisinden bir Ne gibi basit

yudum alr) Demek sadece basit eyleri dnebiliyor.

Saylar. Matematik Bir ve Sfr dnebilmesi bile ilgin. nk varlk ve yokluk

zerine fikir yrtebilen bir makine felsefe yapmaya da balayabilir. En azndan renebilir. BYRONMARYYapma Makineler felsefe? Ortam artlar hakknda dnen bir ey pek tabi

evrimleebilir. BYRONyok. MARYBYRONMARYBYRONMARYBYRONMARYnsan evrimletirecek. Neden byle bir ey yapsn ki? Sana kk bir hikye anlatmaym. Hayaletler hakknda olmasn ltfen. (Dnr) Pek ilgisi yok gibi. Peki yleyse dinliyorum. Eski zamanlarda, bundan uzun yllar nce Sadk m sadk (Gler) reyemez ki? Nasl evrimleecek? Aktaracak genleri

bir kle temiz yrekli efendisiyle ayn evde yaar, efendisinin yemeini, ayn, kahvesini hazrlarm. Efendisi bir gn ilerden bunald bir anda biraz yardmc olur diye dnerek klesine okuma yazma retmi. BYRON(Alayc) lgin

176

MARY-

(Nazike glmseyerek karlar) Kle artk en azndan

mektuplar ya da gazeteyi efendisine okuyabiliyormu. Bir zaman sonra efendisinin yazlarn da kle yazmaya balam. Efendisi bu durumdan ok honutmu nk tm angarya ilerden bir anda kurtuluvermi. Kle de azimliymi, gittike daha fazla renmek istiyormu. Tabi ki sadece efendisini mutlu edebilmek iin. Efendi ise bu mutluluu kaybetmekten korktuundan klesine eskisinden bile efkatli davranmaya balam. Hatta ayn, kahvesini, yemeini hazrlam ki klesi angarya ileri yaparken bunalmasn diye. BYRONMARYYani? Dr. Frankensteinn yarat gibi mi? Dr. Fraknensteinn yarat biraz efkat iin tm angaryalar

yapmaya hazrd ancak kimse Onu bir insan olarak kabullenmedi, en bata yaratcs. Aslnda ucube doktorun harika bir klesi olabilirdi. yle deil mi? Neden doktor bu zavall kleyi sevemedi. BYRONMARYPeki neden doktor bu yarat sevemedi? (Kzar) nk Dr.Frankensteinn da tpk senin gibi cinsel

sorunlar vard. Kendi ocuundan korktu. BYRON(Dnr) (Bozulur) Hayr! (Nasihat eder gibi) Cevab bu olamaz. nsanlar Sanyorum insanlar kendilerine benzemeyen

yaratklarla dost olmaz. MARYKzn Ada sana ok benziyor, tabi sadece fiziksel olarak ama

senden nefret ediyor bunu biliyor musun? BYRONMARYNeden? Bilmem. Bana kalrsa ondan nefret ettiini dnd iin.

177

BYRONMARYBYRONMARYBYRONMARY-

Ben Adadan nefret etmiyorum ki? Bunu kantlayamazsn. Elbette kantlarm. Kantla. Ondan nefret etseydim, soyadm almasna izin vermezdim. Ne yapardn peki, ldrtr mydn Onu? Ya da ormana

brakp sessizce kaar mydn? BYRONMARYtesadft. BYRONMARYBYRONMARYvard. BYRONMARYYine Frankenstein ha? Yaratn ruhu, benlii nereden gelmiti? Organlar Eee? Eve davet ettim. Ona sormak istediim baz eyler vard. Ne gibi eyler? Bilimsel baz sorular. Modern Prometheusu yazarken kendimi Sevgili Mary nereye varmaya alyorsun? Aaa Geen gn Adaya rastladm, biliyor musun? Ho bir

Dr. Frankensteinn yerine koyduumda cevabn bulamadm tek bir soru

birletirerek bir insan yaplabilirdi ama ruh hangi organdayd? Kalp mi? BYRONMARY(Ukala bir tavrla) Beyin. Evet beyin. (Gidip ieriden kavanozun iinde bir beyin getirir)

te burada Percy Bysshe Shelley. BYRON(arr ve rpertiyle ayaa frlar) Aman tanrm. Bu da ne?

178

MARY-

Percyyi grmek istiyordun. te sadece tavan izliyor ve

neredeyse l gibi. BYRONMARYBYRONMary zaten l bu ey. O ey Percy. ren bir ey bubu sadece bir organ. Mary akln m

kardn sen? MARY(Byrona yaklar, bacana dokunur) Bu da sadece bir organ.

Bir bacak ama yarm bir bacak. (Elini biraz daha yukar gtrr) Peki buradan kesseler bu baca. Sen yine de Lord Byron olmaya devam edersin yle deil mi? (Elini biraz daha yukar gtrr) Peki bunu kesseler. Yine ays sensin; Sayn Lord Byron, ama soyadn vermek konusunda tereddt ettiin bir Ada Byron ya da Allegra varolmazd. Peki parmaklarn, ellerini ve sonunda kollarn kesip ok sevdiin hayvanlara le yemei olarak sunsalar. Sen hala Lord Byron olmaya devam edersin. Hakl mym? BYRONMary. Tamam yeter, seni anlyorum. rnekleri daha fazla ileri

gtrmene gerek yok. MARYRahatsz m oldun? Yanlyor muyum yoksa Byron? Sen sen

olmaya uzuvlarn yitirdikten sonra da devam edemez misin? BYRONMARYBYRON(Yant vermeden beyini incelemektedir) (Bararak) Cevap versene Byron. (Kzgn) Evet! Lanet olsun evet! Ben yani Lord Byron olmaya

devam ederim. MARY(Kahkaha atar) Daha az yemek yerdin herhalde. Sonuta

uzuvlarn olmadan daha az enerjiye ihtiya duyacaksn. (Ellerini Byronn

179

kollarnda gezdirerek) Daha az damarda daha az kan akacak. Kalbin bedeninin en ince uzuvlarna kadar kan pompalamak zorunda kalmayacak, bylece daha az alacak. Kalbin daha az alnca, uzuvlar olmayan bir adam olarak daha kt iirler yazmayacaksn herhalde deil mi? BYRONolur. MARYoturur.) Ah ltfen. Yapma. (Elinden tutar ve efkatle beline sarlr) Korkacak ne var canm? nsann ruhunu ararken Dr. Beni bu histerik davranlarnla korkutuyorsun. Gitsem iyi

Unuttun mu darda gz gz grmyor. (Brakr Byron ve gidip koltua Frankensteinn yaptklarn tersten dnmeye alyordum. BYRONMARYBana kar biraz saldrganca davrandn hissine kapldm. Hh. Henry Ford mezbahas olan bir dostunu ziyaret ettiinde

ilgin bir eyle karlam. Dostu hayvanlar tek tek paralara ayrmann ok zor olduunu fark edip zaman kazanmak iin ne kadar kalabalk bir ekip kullansa da dar alanda almak mmkn oluyormu. Bu nedenle hayvanlarn hepsini bir askya asm BYRONMARYBen hayvanlar severim. Mmkn olduunca da et yemem. Sana bir ey anlatmaya alyorum. (Sessizlik) Yryen bir

bantta btn olarak aslan hayvanlar bandn sonuna geldiinde paralarna ayrlm oluyormu. Ford bu durumdan ok etkilenmi ve ileyii tersine evirerek seri retimi bulmu. Demek istediim, bazen haritaya tersten baktmz iin aradmz yeri bir trl bulamayz. BYRON(Dner ve kadehini alp tepeye diktikten sonra bir kadeh daha

absent doldurur) Kusura bakma Mary ben Ben Percynin geri dnd

180

haberini duyunca sanmtm ki Yani eskisi gibi yine burada olacak. Bala beklemiyordum byle Yalnzca bir organnn dnm olacan. MARYByron. BYRONMARYBYRONBiraz ey hissediyorum kendimi oktan lmz gibi mi? (Sinirli bir glmsemeyle yantlar) Pek saylmaz. (Dnceli) te sylemek istediim bu. Orada bir organdan fazlas var

Anlayamadm, tm bunlarn Adayla ne ilgisi var? MARYBYRONMARYte Adaya da aynen bunlar anlattm. (Azndan ikisini tkrr) Adaya da m? Evet. Hatta daha da ileri gittim. Gzlerini oysalar, kulaklarn

kesip piranalara atsalar, burnunu vernikleyip ada bir heykele monte etseler, dilerini kolye yapsalar ve dilini s yapp salataya koysalar BYRONMARYAh... Sus yeter Kusacam imdi... Tamam, tamam sustum. Ama yine de eklemem gereken son bir

ey daha var: Ada byle bir kz ocuu gibi tepkiler vermeden anlattklarm ilgiyle dinledi. BYRONMARYBYRONBen de dinliyorum. Nerede kalmtk? En son ben Lord Byron olmaya devam ediyordum. Oradan

devam et ltfen. MARYBYRONok naziksin. Teekkr ederim. Rica ederim.

181

MARY-

Peki szlerimi geri alyorum. Hibir organna dokunmuyoruz.

(Hin bir ifadeyle) Bir tanesi hari. Tm anlarnn, dncelerinin sakl olduu beynini bir bakasna naklediyorlar. O bakasnnkini de senin bedenine. Hanginiz Lord Byron olurdu? BYRONO Lord Byron olurdu. O, ben olurdum. Yani Ben yani o

olunca yine Lord Byron olurdum Bu ben de, tabi o zaman ben olmuyorum, o oluyor O da (Kafas karm gibi yarm kalr. Tekrar kavanozdaki beyne bakar.) Bu beyin neyin iinde duruyor byle? MARYCanlln koruyan zel bir kimya. Kimyager dostum Bay

Dahl hazrlad. Bu ekilde bizden daha uzun yaayaca kesinmi. BYRONekiyordur. MARYBYRONMARYSinir sistemi olmad iin fiziksel bir ac deildir. Bacam olmad halde bazen acdn hissederim. (zgn) Percy zeki biridir. Eminim bir sre ac ekmitir Umarm bilinci yerinde deildir. Aksi halde ok ac

ancak sonra aclaryla ba etmeye balamtr. BYRONgitmeye mi? MARY(Kzgn bir ifadeyle) Daha aydnlk eyler dnmeye karar Peki ne yapmaya karar vermitir. (Alayl bir slupla) ekip

vermitir. Uyumadan, hibir ann boa geirmeden sadece dnyordur ve eminim senden ok daha iyi iirler yazyordur imdi. BYRONMARYBYRON(Bozulmutur) Umutsuzca. Neden umutsuzca olsun? Karanlk bir dnyada, ne bekliyorsun ki?

182

MARY-

Gzleri grmeyen insanlarn karanlk bir dnyada yaadna

inanmyorum. BYRONDilediini dnmekte zgrsn. Ben byle yaamaktansa

lmeyi tercih ederdim. MARYBYRONBu sizin tercihiniz Lordum. Sen Percyye tercihini sormadn bile. Yaamay tercih etmek

kadar lmeyi tercih etmek de kiilerin tasarrufunda bulunmaldr. MARY(Beklemedii bir cevap karsnda afallar) Yaknda tercihini

renebileceim. BYRONMARYBYRONolmusunuz. MARYO da benim gibi gl bir kadn. Her eye ramen ayakta Nasl? Ada yardm edecek. Adayla pek iyi anlamsnz. Hatta mkemmel bir ift

kalmasn biliyor. BYRONMARYBuna sevinmeli miyim, zlmeli miyim bilemiyorum. Ada bana Endstriyel Kalknma Partisinin yaptklar

makineyle ilgilendiini syledi. BYRONEvet bu doru. Askeri hesaplarn yaplmasnda, fabrikalarn

ynetilmesinde Kullanabileceimiz alanlar var. MARYGerekten ok komik. Senin bir zamanlar Theodore Kaczynski

gibi Luddistlerle beraber makinelere atnz sava hatrlyorum da. nsan deiiyor demek.

183

BYRON-

Hala makinelere karym ama biliyorsun Londradaki evrem

biraz farkldr ve kabul etmek gerekir, Endstri Devriminin karsnda durmak olanakszd. MARYBYRONdeilim. MARY(Kavanozu okamaya balar) Percy kendini ok yalnz (Kinayeli) Anlyorum. Babbagen makinesiyle senin ilgini yine de kavrayabilmi

hissediyor. Belki yapay bir zekyla arkadalk edebilir diye dnyorum. (Birden glmsemeye balar) Mademki o makinelerden daha yzlerce yaplacak Percy onlar eitebilir. Onlara daha iyi dnmeyi, hatta iir yazmay retebilir. BYRONMARYGln Buna inanyor musun? nanyorum demek yetersiz kalr. Bunu yapabileceinden hi

phem yok. Hem makineler araclyla iletiim de kurabileceiz. Ve tabi ki tercihini renebiliriz. Hem hakl kmak beni mutlu edecek. BYRONyaam? MARYEer Percy lseydi istemezdim. Kesinlikle Onun gibi yok Ah Mary Yapma ne olursun. Sen ister miydin byle bir

olmak isterdim. (Sessizlik ardndan heyecanla) Fakat artk istiyorum. Onun gibi makineden bir bedende, Onunla birlikte yaamak istiyorum. Hatta belki doal yollarla lmeyi bile beklemem. Madem bir makine sayesinde ona tekrar kavuabileceim. (Sanki Percy karsndaym gibi kollarn uzatr) Onun szckleriyle sarlp sarmalanmak Onun duygularn yine hissedebilmek ok zledim Percyyi. ok

184

BYRON-

Sama. Ne duruyorsun yleyse git sen de beynini kavanoza

koydur dostun neydi ad. MARYBYRONMARYBay Dahl. Bay Dahl sana da hazrlasn bir akvaryum. oktan yapardm ama... Birilerinin burada kalp artlar

gelitirmesi gerekiyor. BYRONMARYartlara bak. Aslnda Ada Ona gvenebileceimi syledi. stediim an

Percyye katlabilirmiim. Ada bize yaad srece sahip karm. Ama Ada lnce ne olacak? Parti kablolarmz kesip bizi lme terk ederse (Bir an yz aydnlanr) Ona da razym, olsun. En kt artlarda birlikte lebiliriz. BYRONMARYAnlattklarn kulama yle mantksz geliyor ki inanamazsn. Byron, mantksz deil inan. Bunun iin mkemmel bir plan

yaptm. Sadece bu plan gerekletirmek iin sana ihtiyacm var. BYRONBatan hayr diyorum ve plann dinlemiyorum. Hoakal.

Senin deli samas szlerini ok bile dinledim bugn. MARYDoa lyor Byron. Bizler yeni bir trn ilk rnekleri

olacaz. Uyumadan, yemeden, imeden makinelerle konuabilen bir insan trnn ilk rnekleri olacaz. Bize yardm etmelisin.Hukuki sorunlar senin sayende aabiliriz. BYRONbiliyorsun. Lordlar Kamarasnda benim szm ok gl saylmaz,

185

MARY-

Byron! Basit bir hastalk ya da talihsiz bir kaza yznden

lmek zorunda olan insanlar dn. Yalvaryorum sana bir an iin dn. Yzlerce, binlerce beyinin birletiini dn. Milyonlarca ruh eder. BYRONzgnm Mary. Percyyi severim. Seni de severim. Ama

byle bir ar kovann yaratmak mmkn deil. MARYBYRONlsn. MARYBYRONEvrim adna bize yardm etmelisin. Boversene. Seninle birlik olup Dr. Frankensteinn kaderini Beni bover. Ama Percyyi bu ekilde yzst brakamazsn. lm olmadan yaamn da anlam olamaz. Brak Percyde

paylamayacam. MARYByron, o yaratn ruhu yoktu seni temin ederim yoktu.

Percynin ruhu var. Ayn deil. BYRON(Kapya yneilir) Benimle bundan sonra grmezsen

memnun olurum. MARYBYRON(Yalvarrcasna) Percyyi seviyorum. Ne olursun anla beni. Hoa kal Mary. (Tam kapdan kacakken ieri Percy girer.)

(DJ gelip ortadan beyin kavanozunu alr, DJi oyuncular fark etmez)

186

II. Sahne PERCYByron. Sevgili dostum naslsn? (Byron kucaklar ve Maryye

ynelir. Karsn yanandan per.) Ne kadar tuhaf bir gn Darda sis yle youn ki defalarca kayboldum. MARYFark ettin mi, btn kovanlar boalm, oysa dn baktmda

kralie ar petekleri tek tek dolap kontrol ediyordu. PERCYSevgilim, sana da yle gelmiyor mu? Bugn Kyamet

gnym gibi. MARYPERCYVe oktan lmz gibi. Gelirken dehete dtm. Gzlerime inanamadm. Hyde

Parkta btn yallarn kanlarn emiyorlard. Canlar ekildike zavalllar nasl kuruyorlard grmeniz gerek. MARYPERCYMARYPERCYSokaklar ok tekinsiz. Binalar da yle, katman katman. Sokak sokak, labirent gibi binalar. Hi aldanmamal. Mecbur kalmadka dar bile kmamal hatta. Gelsene

dostum. Oturalm biraz, sohbet edelim. Gidiyor muydun yoksa? BYRONPERCY(Ksa sessizliin ardndan Maryye bakar) Yeni geldim. Darda gz gz grmyor. Bu gece bizle kal. Yemek yeriz.

Sana anlatacaklarm var hem. BYRONMARY(Dikkati hep Marydedir) Zevkle. Seni ok merak ettik. Hi varolmadn dndm bir an.

187

PERCY-

Haklsn. Bala beni. Burada yol bulmak bazen hi kolay

olmuyor. (Elindeki antay Maryye uzatr, tfeini duvara yaslar) Sevgilim sz vermitim ama bugn tavan avlayamadm. in tuhaf Ortalkta hibir hayvana rastlamadm. MARYPERCYarmadm. Bir, sadece bir tane beyaz tavan grdm. Ya da bana

grmm gibi geldi. (Elenerek) Peine takldm. Epey sre izledim. ocuka bir oyun gibiydi. Artk onu avlamak iin deil de nereye gittii grmek iin izliyordum. Burada ehrin gbeinde bir tavann ne ii var diye dnyordum ki allarn arasna kat. MARYBYRONMARYPERCYBu durumu deitirir. (arr) Deitirir mi? Evet, bir oyun gibiyse deitirir. Deitirebilir, deitirmi olmal nk dikenler batmasn

diye ceketimi yzme siper ettim ve bir iki adm attm ki dik bir yamacn eiindeymiim. Dengemi kaybettim. Saatlerce, gnlerce yuvarlandm. Dtm yerde baylmm. Ama ne kadar sre baygn kaldm bilmiyorum. Belki bir an belki yzlerce yl. Kendime geldiimde MARYPERCYyatyordum. BYRONZehirli olmasn. (Elindeki antay tartar) antada ne var? Bo deil. Mantarlar. Kendime geldiimde o mantarlarn stnde

188

PERCY-

Muhtemelen zehirli. nk onlar grnce iimde ylesine bir

yeme hissi uyand ki size anlatamam. mrm boyunca hi yemek yememi gibi atm. Zihnim onlar yemek dnda bir eyle megul olamyordu. MARYVe? (O srada antay am ve iinden bir mantar karmtr,

elinde evirip incelemekte, burnuna gtrp koklamaktadr) PERCYVe en yaknmdakini koparp stme sildim. Yemeye

baladm. Lezzetli deildi, grnts de sradan bir mantara benziyordu. Hatta tad bile yoktu. Tuhaf, anlatmas zor bir his. Sadece kendime engel olamadm. BYRONBen de bakabilir miyim? (Maryye uzanr, elinden mantar alr,

bir srene inceler ve yemeye balar) MARYPERCYMARYbalar) (Duvarlara ink-projektr ile fraktallar yansmaya balar. Mary ve Byron fraktallar izlemekte ve grdkleri ilgin eyler karsnda hayretlerini gizleyememektedir. Percy bir sre Mary ve Byron izler.) MARYBYRONSiz de benim grdklerimi gryor musunuz? Senin ne grdn bilmiyorum ama ben dehet iindeyim. (mal) Ya zehirliyse? Kesinlikle zehirli. (antadan bir mantar daha karr ve stne silip yemeye

Adeta bylendim. MARYOlimposta tanrlarla birlikte oturmu insanlar izliyorum.

Dnya ne kadar da deimi, ne ok k, ne ok ta... Milyarlarca insan ok kalabalk.

189

BYRONMARYPERCYBYRONPERCYMARYbiliyorsun? PERCYMARY-

Korkun. Buras dnya olamaz. Bir baka gezegen olmal. (Elenmektedir) Dnya. Emin olun ki Dnya. Makineler gryorum. Buharl olmayan kl makineler. kinci Endstri Devriminden sonraki Dnyay gryorsunuz. (aknlkla Percyye dner) Percy! Tm bunlar sen nereden

Tuhaf, anlatmas zor bir his demitim ya. (Percyye bakar) Farkl grnyorsun. Eskisi gibi deilsin.

Acaba bana m yle geliyor? Ne dersin Byron, farkl grnmyor mu? BYRONBana da yle geliyor ama ayn Percy aslnda. Mantarlardan

kaynaklanyor. Ben de kendimi eskisi gibi hissetmiyorum. Deiiyorum. Gzel bir deiim. Mutlu bir deiim. Eskiden siyah beyaz grdm eyler imdi renkliymi gibi. MARYPERCYAh Percy. ldne bir an iin ylesine inanmtm ki. (Eliyle sus iareti yapar) t ldm aslnda. Ama

leceimi tahmin ettiim iin ikinci doumumu nceden hazrlamtm. BYRONPERCYBYRONPERCYkinci doum mu? Dyonissos gibi Evet dostum Dyonissos gibi. Hepimiz Dyonissos olacaz. Bana anlatacan bir hikye mi var? Evet ama nerden balayacam bilemiyorum. (Ayaa kalkar)

nce en zor ksmlarn anlataym. Naslsa sorularnz beni hikyemin bana tayacaktr.

190

BYRONMARYPERCY-

(Maryye) Bu mantarlar kesinlikle zehirli. Evet zehirli. Zehirli deil aslnda virsl. Benim yarattm bir virs

tayorlar. Noospheredeki Neo-korteksime balanmam iin gereken virs. MARYBir virs m yarattn? Hikye canlandrma oyunu

oynayacaz. (Sevine) Anladm imdi. Harika, anlatk. Bekliyorum. Ben kimim hikyede, syle haydi. PERCYBu ok iyi fikir Mary. Byle dnmek en dorusu. Sen

Marysin hikyemde. BYRONPERCYMARYPERCYBYRONPERCYPeki ben? Sen de Byron ol. Ben de Percyyi canlandracam. simlerimiz ayn yani. Bylesi daha kolay, anlalr. Ben hala hikyeyi merak ediyorum. ncelikle bilmeniz gereken u; sizleri de mantarlardaki virs

gibi ben yarattm. Yazdm. nk oktan lmtnz. MARYBYRONmisin? PERCYPercy adna konumam gerekirse ben de bir hayaletim. Sizden Biliyordum. Sen? Peki sen var msn? Yoksa sen de bizim gibi hayalet

hibir farkm yok. Fakat hikye anlatcs adna konuursam, ben tutsak bir kukla oynatcsym.

191

MARY-

Anlyorum sen mzn tanrssn ayn zamanda. nk

hikye senin hikyen. PERCY(Glmseyerek yantlar) Tam olarak tanrsal bir yarat

diyemem. Hikyenin sonundan bana doru devam edelim. (Yerinden kalkp bir ekmeceden sararm ktlar alr) Beni bunlar yznden ldrdler. BYRON(Ktlar alr ve bakmaya balar.) Burada anlamadm dilde

bir eyler yazyor. Saylar, saylar Matematie benziyor. (Ktlar Maryye uzatr) MARYPERCY(Hayretle) ok tandk geliyor. Bu Adann bulduu dil. Aynen yle. Hexadecimal dil. Bildiimiz klasik anlamda

matematik deil. MARYPercy bu senin el yazn. Makinelerin dilinde yazmsn.

(aknln bastrmamaktadr) Makinelerin dilini biliyorsun sen. PERCYBYRONPERCYKukla oynatcs biliyor. Ve sen ayn zamanda anlatc olduuna gre. Evet, Byron. Haklsn Zincirlerini Kran Prometheus iirimi

hatrlar msnz? BYRONPERCYMARYPERCYHatrlyorum. (Maryde bayla onaylar) Peki Suikast iirimi hatrlyor musunuz? Onu bitirmemitin sanrm. Daha dorusu bitirememitim. Sonuna kadar geldiimde iirin

bana dnyordum ve her bana dndmde yle farkl bir katmanda

192

oluyordum ki helezonik olarak ie kapanyordu iir. Sonunda sfrdan baka ey kalmyordu elimde yazacak. BYRONPERCYBYRONu Hasan Sabbahn suikastlarndan esinlendiin iir mi? Hasan Sabbahn sevgi ve kardelik ideali. (Szn keser) Bir saniye, bir saniye nce itiraf etmem

gereken bir ey var. Sana kar hep ikiyzl davrandm. nk sen idealara ve topyalara ok fazla inanyordun. Bense daha gereki olmalydm. PERCY(Byronn azna elini koyup susturur ve Byron alnndan

per) Biliyorum. Sylemene gerek yok. Sen bu kadar ikiyzl ve aalk olmasaydn ben de bu kadar idealist olmay beceremezdim. Sana ok ey borluyum. BYRONMARYTeekkr ederim. Bu an daha nce yaamm gibi oldu. Anlatacaklarn daha

nce duymu olabilir miyim? PERCYZaman zaman u an kaybedip iirin bana dnebilirsiniz,

gayet normal. Bu hikyenin dngsel yapsndan kaynaklanyor. BYRONPERCYDevam et ltfen. Pekl. Hasan Sabbah, Enformasyon Bablinde Fare

Delikleri amay baarmt. Bu nemli bir aamayd ancak delikler bazen birbirine balanyordu ve bu yzden tm uralarmn sonunda ben de baa dnyordum. Delirmek zereydim. MARY(Elindeki ktlar hzl hzl kartrmaya balar) ki iiri

birletirmisin.

193

PERCY-

(arr) Her zamanki gibi ok dikkatli bir okuyucusun

sevgilim. ki iiri birletirdim. MARYSadece ok tandk geliyor. Olacaklar bandan biliyorum

sanki. ki iir dzensiz olarak birletirilmi. PERCYlk iir enlemdi dier iir ise boylam. Bazen haritaya tersten

baktmz iin aradmz yeri bir trl bulamayz. MARY(Sevine) imdi seni daha iyi anlyorum. Makinelerin dilinde

nc boyutu yakalamsn Percy. (Percyye sarlr) Buna inanamyorum. PERCYAslna bakarsan en bata yakalayamamtm. nk bir

bedenim varken bunu yapmam imknszd. Bu yzden beynimin bir kopyasn oluturdum. BYRONPERCYayrabiliriz Yani sen bir kopya msn? Hh. Fark eder mi? Bir eyin aynsn dierinden nasl ki? Kopyaym. nk orijinali tehdit altndayd.

Gvenemezdim daha fazla. Ve bu yzden orijinali lme terk ettim. MARYPERCYMARYBYRONPERCYirketleri. BYRONanlyorum. Enformasyon Bablinde Fare Delikleri imdi daha iyi Kim tehdit ediyordu. Kim olacak elitler. Lanet olsun. Elbette. Lordlar Kamaras m? Evet kinci Endstri Devrimindeki adyla Babil Birleik

194

MARY-

(Ayaa kalkar ve Percynin yanna geer) Byron beni

dinlemek istememiti ama imdi hakl olduumu gryorum. Benim gibi dndne gre BYRONMARYPERCYMARYNe demek istiyorsun? Hatrla, sana bir planm olduunu sylemitim. (aknlkla Maryye dner) Bir plan m? (Bir yandan kadehe absent doldurur) Evet. Elitler

makineleri kendi karlar iin kullanacak ve onlar avam kleler haline getirecek. Oysa makineler gelecek vadeden bir nesil. Bedenleri daha dayankl ve basit. PERCYArtk eskisi kadar basit deil. (Fraktallar gstererek)

Gryorsunuz ya kinci Endstri Devriminde makineler ok deiti. Tpk insan gibi etten, organik bir ilemci tayorlar dank bedenlerinde. BYRONPERCYNeden? nk insan makineleri kendi yapsndan yola karak

evrimletiriyor. MARYEer Avam Kamaras makinelerle ibirlii yapabilirse kansz

bir devrim gerekletirilebilir. Senin Zincirlerini Kran Prometheusta anlattn gibi. Elitleri devre d brakacak bir ittifak kurabiliriz. BYRONMARY(Alklar) Tebrikler. kinizi de tebrik etmeliyim. (Bir kadehi Percynin eline tututurur, dierini Byrona verir

ve Byronn yanna oturup Byron per) Teekkrler. Kabul ediyorum planm pek houna gitmedi (aalayc bir tavrla) Lordum.

195

PERCY-

(Kendini tutamayp glmeye balar) Byron. Sevgili dostum.

Korkma elitler iin de bir eyler dnyoruz. Herkes evrime dhil olacak. Sadece baz ayrcalklardan vazgemek gerekiyor. nk artk dnce bedensel arzularn ok nnde. Daha tanrsal. BYRONPERCYSiz ikiniz, aklnz kaybetmisiniz. Planlarnz gerekletirirken Lordlar Kamarasna bir Truva

at sokman istiyoruz. BYRONPERCYBenden istiyorsunuz ha? Eer bunu biz yapmazsak onlar yapacaklar. u anda her yerde

beni aryorlar ve yakalamalar an meselesi. Eer ellerinden gelse kukla oynatcsn tek hamlede silerler. BYRONNe kadar aptalsnz. Anlatcnn silinmesi en dorusu. Siz

hibir eyin asl farknda deilsiniz. Sistemde virsler yaratmakla bir yere varamazsnz. MARYByron, asl sen ne kadar aptalsn. Eer anlatc olmazsa

Percyde olmaz. Sen ve ben de olmayz. BYRONRica ederim Sevgili Mary. (Ayaa kalkma sras Byrona

gelmitir. Kolunu Percynin omzuna atar) Sevgili dostlarm Mary ve Percy. Aalk olduumu dnmeniz beni rahatsz etmez. Ancak, ikiyzl olmamn altnda yatan birka nedeni hepimizin iyilii iin anlatmama izin verin. MARYBYRONSeni can kulayla dinliyoruz. (Elinde kadehi ile Percynin etrafnda dolamaya balar)

deallerine ve topyalarna zaman zaman sayg duyduum olmutur.

196

Bireysel zgrlklere alan yollar kefetmeye almaktaki (alayc bir glmsemeyle) naif aban takdirle karlyorum. PERCYBYRONBu an daha nce yaamm gibi bir his var iimde. Dostlarm yanl bir haritayla doru yeri bulamazsn. Bu

yzden baz meselelere aklk getirmek zorunda hissediyorum kendimi. MARYLiberaller gibi yumuak bir kalbe sahip olduunu mu

sylemeye getiriyorsun. BYRONHayr. Semi olduunuz yolun yine Lordlara aldn

kavramanz salamaya alyorum. PERCYBYRONat Ne syleyeceksin merak ediyorum. Ned Ludd. Luddistlerin lideri, bu adamn makinelere kar orap iilerinin zgrln m dndn

savata

sanyorsunuz? Adamn derdi makinelerin daha kt orab daha ucuza yapmasndan dolay kaybettii pazardan baka bir ey deildi. Luddist ayaklanma Lordlarn bir baka kandrmacas, bunu grmyor musunuz? Bu ayaklanmada kendini ilk feda edenler kimlerdi? PERCYBYRONElbette iiler. Bireysel zgrlemenin peindeki iiler. Pekl, Birinci Endstri Devrimi kimin devrimiydi Marksist

iilerin mi? (Hiddetle) Hayr! Bizim devrimimizdi. iler gibi tm bu makineler de burjuvaya ait. Bu makineler insan yiyerek hayatta kalabilirler ancak. Sadk bir kpekten fark olmayan makineler kolay kolay srmaz sahibini. Isrrsa bir bakcsn srr ancak. MARYBakcyla kpein fark yok elitlerin gznde. nsanlar

kendine benzemeyen yaratklarla dost olmaz demitin ya

197

BYRONMARYBYRONMARY-

(Szn keser) Doru deil mi? nsana en ok benzeyen yaratk kim? Bir insan. Peki renkli bir insan m beyaz bir insan m? Lord mu avam

m? z kzn Ada. Sana benziyor. Onunla dost olabildin mi? BYRONMARYPERCYAda bana benzemiyor. Ah dostum Byron. Aynadaki grntn bile benzemiyor sana. Bu tartma ok yersiz. Zamanm daralyor. Ne aynadaki

grntmz ne de kulamzdaki sesimiz. MARYBYRONPERCYHem anlatc sensin. Dostum Percy. (Katlar gstererek) iirimi makinelere retebileceim bir

Truva atna ihtiyacmz var sadece. Bir arka kapya. BYRONDostum Percy! Sevgili dostum. Bunu nasl yapacaksn? Ada

benim soyadm olmadan, benim param olmadan o dnen makineyi yapamazd bunu hi aklna getirmiyor musun? MARYPERCYAda bizim Enformasyon Babilindeki Fare Deliimiz! Makineler eer insanln hermetik bilgileriyle yorulmazsa

sonunda sahibini de sracak. Hatta Dnya gri bir amura dnnceye dek herkesi yiyip sindirecek. BYRONPERCYEer kpek sahibini srsa bu onun sonu olur. Bunu bilmiyorlar ki.

198

MARY-

Elitler ina ettikleri piramitlerin tepesinde artk kendi

glgelerini piramitlerin glgesinden ayramyorlar. BYRONbir insan Size sadece bu idealin olanakszln anlatmaya alyorum. gibi dnemeyecek, hissedemeyecek senin iirini

Kerberosu ldrseniz, Prometheusun zincirlerini krsanz bile makineler anlayamayacak. PERCYmelez Yanlyorsun. Meka-erektus evrimin ilk halkas. Ardndan bir rk doacak. Meka-habilisler nsan-makineler,

yeni

bilinlerinde insan bedenine ait hisler ve deneyimler barndracak. (Ktlar tekrar Byrona verir) BYRON(Ksa ve gergin bir sessizlik. Percynin iirinin bulunduu

sararm ktlar alr.) Ne yazyor bu ktlarda? PERCYMARYBir iir Makinelerin dramatik iiri Onlara banda toplanacaklar atei vermeliyiz. Byron! Sana

kle ve efendisi hakknda anlattm hikyeyi anmsyor musun? Dnya gri bir amur olmadan onlara atei biz vermeliyiz. Onlara almay rettiimiz gibi remeyi, yaratmay da retmeliyiz. BYRON(Elindeki ktlara bakmaya devam eder. Sessizlik iinde bir nsanln dram

sre daha fraktallar izler. Pencereye ynelir, nce dar sonra Maryye ve Percyye bakar. Gerginlii her halinden bellidir.) anlam olamaz. zgnm insanla aittir ve insanla birlikte yok olmaldr. lm olmadan yaamn da

199

(DJ gelir Byronn elinden sar ktlar alr ve yrtmaya balar. Mary ve Percy hayal krkl iinde sahneden kmak zere olan Byrona bakar. Sahne kararr.)

200

Sahne III. (Sahne aydnlandnda fraktallar durmutur. Sahne Iin devam

niteliindedir. Kavanozdaki beyin yine sahnededir.)

BYRON-

lm olmadan yaamn da anlam olamaz. Brak Percyde

lsn. Seninle birlik olup Dr. Frankensteinn kaderini paylamayacam. MARYruhu var. BYRON(Kapya yneilir) Benimle bundan sonra grmezsen O yaratn ruhu yoktu seni temin ederim yoktu. Percynin

memnun olurum. MARYBYRONMARYBYRONdner) MARYBabil Birleik irketlerinin Truva atsn sen. (Kahkaha atar) (Yalvarrcasna) Percyyi seviyorum. Ne olursun anla beni. Hoa kal Mary. Byron! Kim olduunu biliyorum. (Dudur ve bir sre Maryye srt dnk bekledikten sonra

Hayaletleri yakalamak sandnz kadar kolay deil. Percynin hikye anlatcs olduunu unutuyorsunuz. BYRON(eytani bir glmsemeyle) Ne Percy ne sen ne de hikye

anlatcs umurumuzda. Burada geici otonom blgede hapsoldunuz. Naslsa sizi sonunda silmeyi baaracaklar. Sizler sistemdeki pek ok virsten baka bir ey deilsiniz.

201

MARY-

(ekmeceden ktlar karr) yleyse bu ktlar iin Babil

neden bu kadar zahmete giriyor? BYRON(Ktlar grnce hayretini gizleyemez. Yumuayarak) Mary.

Varlnz hibir zaman kalc bir otonomi olarak kabul edilemez. MARYBedeni olan insanlar dahi kabul etmiyorsunuz ki. Hikye

anlatcsn ldrdnz. Bize varolma hakk vermenizi neden bekleyelim ki? Bu hakk kendimiz, savaarak elde etmek zorundayz. BYRONMaryye yaklar. O zaten fiziksel dnyay sememiti, sen de

biliyorsun. O oktan bir makineye dnmt. MARYSizi tehdit olarak grmese byle bir tercihte bulunmazd.

Birilerinin orada kalp artlar gelitirmesi gerekiyordu. Buna izin veremezdiniz ve hikye anlatcsnn lmesine karar verildi. BYRONMARYBYRONO bir asiydi. Hayr! O bir savayd. Sava m? Ortalkta bir sava filan yok ki. Yalnzca bar

tehdit eden asiler var. MARYBar Bar ha? Bar dediiniz koulsuz egemenliinizi

sonsuza dek kabul etmek mi? Eer makineler elitlerin hizmetindeyse sorun yok, deil mi? Nookrasiye son vereceiz Byron, bunu er ya da ge baaracaz. BYRONBizim silahlarmzla bizi vurmaya alyorsunuz. Tm

makineleri biz yaptk. Onlara enerjilerini biz veriyoruz. Siz buna savamak m diyorsunuz?

202

MARY-

Eer siz buna isyan diyorsanz. yi bir suikast dmann

kendi silahyla avlayabilir. BYRONBizim kurduumuz bir dnyay ele geirmeye alyorsunuz.

Babilin yksek mimarlar sizin dnyanzn tanrlardr. Siz sahte peygamberler, direncin iine skp ksa devre yapan bir bcekten farkl deilsiniz. MARYBYRONMARYBcekleri ayklayabildiiniz mddete. Kuku duymamalsn. nk bu sadece an meselesi. Hikye anlatcs artk zgr. Dnya dndaki sistemlerin

duvarn krmay baard. Yaknda Babilin kalbine kadar eriecek. imdiden Alice dhil tm yapay zekalar onunla i birlii yapmaya baladlar. Banka hesaplar, akll savunma sistemleri ve uzay pilleri elimize gemek zere. BYRONMARYMetale can veremezsiniz. (Percynin beynine yaklar ve kavanozunu okamaya balar)

Bir ve Sfr dnebiliyorsa BYRON(Sinirlenir. Maryyi kenara iter ve Mary yere der.

Kavanozun iindeki beyini karr ve avucunda tutup gzlerine yaklatrr.) Beni duyuyor musun Percy. Beni gryor musun? Bir ya da sfr, btn mesele bu! (Beyni frlatp atar) (Ink projektrler yine almaya balar ve duvarlarda fraktallar gezinmeye balar) MARY(Olduu yerde dorularak kahkaha ile glmeye balar)

Gzlerini mimlediiniz insanlk da uyanyor. Tm insanl yok mu

203

edeceksiniz? Yalanlarnz burada sona eriyor aalk lordum. Kk paralara ayrp ambalajladnz, zenle vitrinlerde sunduunu sentetik umut drajeleri miadn doldurdu. (Histeri krizi devam etmektedir) Mekaerektusun ocuklar douyor. Gezegenin her yerinde bir lk, bir doum l ykseliyor. (Elindeki ktlar sallayarak) Sava, barn zaferi douracak yumurtalklarn dllyor imdi. BYRON(Marynin elinden ktlar zorla alr ve sayfalara tek tek bakp

yrtmaya balar) Sadk bir kpekten fark olmayan makineler kolay srmaz sahibini. Isrrsa bir bakcsn srr ancak. MARY(Sayfalar yrtlrken glmesi alamaya dnr ve gzyalar

iinde ktta yazlanlar ezberinden okumaya balar) Snrszl dndren Umudun acsn ekmek Geceden ya da lmden karanlk hatalar affederek Her eye kadir grnen Gce kar savamak; BYRON(Marynin yrtm olduu katlar harfi harfine ezberlemi

olduunu anlar. Maryyi hiddetli bir bakla susturmay baarr) MARYdevam eder) Akla dourmak umudetmek Umutlar yaratncaya dein Kendi enkazndan szlp damlyan; Deimeden, duraksamadan ve pimanlk duymadan Bu! Titan olmann onuru gibi iyi, ulu ve sevinli, gzel ve zgr; (Ksa bir sessizliin ardndan direnle Mary iiri okumaya

204

bu yalnzca yaam, mutluluk, imparatorluk ve zafer denen (Byron Maryyi boarak ldrr. Sinirli bir tavrla odada dolar. Sanki yaanm olan her eyi incelemekte, deerlendirmektedir. Pencerenin nne gider, perdeyi aralar ve pencereyi aar. Kafasn dar karp derin nefesler alr. Yaptklarndan neredeyse pimanlk duymaktadr. Yerde yatan Marynin cesedini belinden tutarak darya tar. Dner ve pencereyi kapatr. Sahne kararr.)

205

Sahne IV (Sahne aydnlandnda Byron tedirgin bir ekilde pencere kenarnda durmaktadr. Mary Byron bir sre izler) MARYBYRONMARYBYRONMARYBYRONMARYBYRONMARYok tedirgin grnyorsun. Hayr. Tedirgin deilim. Birini bekliyorsun. Hayr, kimi bekleyebilirim ki? (Kahkaha atar) Hayaletleri, kimi olacak. Percy eride mi? Evet. Gayet tabi ieride. Kaybettiimizi dnyorsun deil mi? (ekmeceden sararm ktlar karr ve ortala samaya

balar) Ya sen? BYRONMARYBYRONnsanlar kendilerine benzemeyen yaratklarla dost olabilir mi? Olamaz. Sence gerekten cinsel sorunlarm var m? (Sessizlik) Dr.

Frankenstein gibi MARYBYRONistedim. MARYBiliyor musun? Dr. Frankenstein ile Elizabeth birlikte Hi baban ldrmek istedin mi? Ablamla yattm ortaya ktnda ilk babam ldrmek

olabilselerdi belki ucube hi var olmayacakt.

206

BYRON-

Ada bizim Enformasyon Babilindeki Fare Deliimiz derken

neyi kastettiini anlyorum. MARYBYRONMARYdorudur. BYRON(Maryye sarlr ve alamaya balar) yle yalnzm ki. Byk Soyadn tad halde senden nefret ediyor. Peki neden? nk seni ok seviyor. Bu yzden sadece yanl

kantlayabilirsin doru ise yanll kantlanmad srece Sadece

skender gibi dnyann sonuna gitmek istiyorum. MARYBYRONMARYgece. BYRONMARYHatrlyorum. Benimle sevimemitin. Seninle sevimek istemitim ama hamile olduumu Percy seni severdi. Ama hep sana dnerdi. Hatrlyor musun sviredeki evinde odama gelmitin bir

sylemitim. Percynin ocuunu tayordum karnmda. BYRONMARYBYRONMARYNeden sevimedik? te bu yzden. Biz erkeklerin dnyas byle deil mi? Zafer bizim olmal. Sen baban ldrmek istedin, Bense babamn Mathilda adnda

bir ocuunu dourmak. En ok da babam ldnde BYRONErkek tanrlar teker teker lyor Mary. Dnya ta ve metalden

gri bir amura dnecek.

207

MARY-

Sana da yle gelmiyor mu? (Sessizlik) Bugn Kyamet

gnym gibi. BYRONMARYederdim. BYRON(Yere eilir ve yrtlm kt paralarn birletirmeye Kyamet gn m? Evet Sorsalar, kyameti tpk bugne benzer bir ekilde tarif

alarak) Ne yazyor bu ktlarda? MARYBYRONMARYBir iir Makinelerin dramatik iiri Gzel mi? Bilmiyorum. Bilmiyorum Byron ama bir anst. nsan evrimini

kyametten kurtaracak bir ans. Ya birdi ya da sfr. BYRONMARYBYRONMARYPercynin kokusunu hatrlyor musun? Sadece hatrlyorum. Ben de hatrlyorum. (Byrona yaklar ve dudaklarna tek bir pck brakr) Peki

benim kokumu duyuyor musun? BYRONMARYBYRONMARYBYRONMARYBir makinenin iindeyiz. (Byron tekrar per) Kokumu duyuyor musun? Duymuyorum ama hissediyorum. Nasl kokuyorum? Sanrm Sanrm Bir rya gibi, bir gndz ryas (Byron iter) yleyse bizden ne istedin.

208

BYRONMARYBYRON-

Bir insan bir insandan ne ister ki? Bir insan bir insandan ne ister? Beni affetmenizi istemeyeceim. nk sizler kadar varoldum

sizlerle birlikte yok olacam. Tm bu kurmaca, simlasyon benim iindi. Yani yreinizdeki Truva at. (Pencereden dar bakar) Geliyorlar Elveda Truva Elveda Hasan Sabbah Elveda Prometheus Elveda btn erkek tanrlar Artk insanln kaderini gslemeyeceksiniz. Bundan byle sadece yokluun sonsuz boluunda varolacaz. Varl anlaml klan lm, ok yaa! (Sahne kararr)

209

Sahne V (Sahne aydnlanr) MARY(mal bir ekilde) Btn kovanlar boalm, oysa dn

baktmda kralie ar petekleri tek tek dolap kontrol ediyordu. BYRONmi? MARYAma (Sahne kararr) Evet Bir yaz gnne benzemiyor hi, hatta bir gne (Anlamazdan gelerek) Hava da bugn ok tuhaf dikkat ettin

210

Sahne VI (Sahne aydnlanr) MARY(mal bir ekilde) Btn kovanlar boalm, oysa dn

baktmda kralie ar petekleri tek tek dolap kontrol ediyordu. BYRONmi? (Sahne kararr) (Anlamazdan gelerek) Hava da bugn ok tuhaf dikkat ettin

211

Sahne VII (Sahne aydnlanr. Mary sahnede yalnzdr.) MARYBtn kovanlar boalm, oysa dn baktmda kralie ar

petekleri tek tek dolap kontrol ediyordu. MARYBtn kovanlar boalm, oysa dn baktmda kralie ar

petekleri tek tek dolap kontrol ediyordu. MARYBtn kovanlar boalm, oysa dn baktmda kralie ar

petekleri tek tek dolap kontrol ediyordu.

(DJ iini baarm olmann rahatl iinde gerinir ve aletlerini toplamaya balar. Temsili bir eyleri kapatr.)

SON

212

KAYNAKA
GENEL BAVURU KAYNAKLARI AKSAN, Doan Ana izgileriyle Dilbilim, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1998 ALILAR, Aziz Felsefe Szl, Cem Yay., stanbul, 1997 FOLSCHEID, Dominique Felsefe Akmlar, Dost Yay. Ankara 2005 HANELOLU, Orhan Dnce Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul, 1974 ada Siyaset Felsefecileri, Remzi Kitabevi, stanbul, 1981 NUTKU, zdemir Dnya Tiyatro Tarihi, Mitos Boyut Yay. 2000. stanbul, 2000 ENER, Sevda Dnden Bugne Tiyatro Dncesi, Dost Yay. Ankara 1998 URGAN, Mina ngiliz Edebiyat Tarihi, Yapkredi Kltr Yay., stanbul, 2003 Anonim Wikipedia zgr Ansiklopedi, wikipedia.org

213

KTAPLAR ALKAN, Erdoan Romantizm Antoloji, Varlk Yay., stanbul, 2006 AKARSU, Hikmet Temel Siber Tragedya ya da Iphigeneia, Telos Yay., stanbul, 2003 ANDRE-SALVINI, Beatrice Babil, ev: Ela Uluatam, Dost Yay, Ankara, 2006 AVON, Henry Anarizm, ev: Ahmet Kotil, letiim Yay., stanbul, 2007 BASALLA, George Teknolojinin Evrimi, ev: Cem Soydemir, Tbitak Yay., Ankara, 2004 BAUDRILLARD, Jean Simulakrlar ve Simulasyon, ev: Ouz Adanr, Dou Bat Yay. Ankara 2003 BAYAR, Zht Geya Android irketi, nklap Yay., stanbul, 1999 BESTER, Alfred Kaplan! Kaplan!, ev: Hakan Aytutucu, Altkrkbe Yay., stanbul, 1996 Ykma Giden Adam, ev: Berna Klner, etin an, Altkrkbe Yay., stanbul 2000

214

BEY, Hakim Geici Otonom Blgeler (T.A.Z.), ev: Rahmi G. DL, Stdyo mge stanbul 2002 BRAUTIGAN, Richard Babili Dlemek, ev: etin an, Banu Irmak, Altkrkbe Yay., stanbul, 2003 BURROUGHS, William S. erideki Kedi, Altkrkbe Yay., stanbul, 1996 ans Hayaleti, ev: Funda nkol, Altkrkbe Yay., stanbul, 1996 BRGER, Peter Avangard Kuram, ev: Erol zbek, letiim Yay., stanbul, 2003 CARROLL, Lewis Alice Harikalar Diyarnda, Bilge Kltr Sanat, stanbul, 2004 CLARK, Toby Sanat ve Propaganda, ev: Esin Hosucu, Ayrnt Yay., stanbul, 2004 CLARKE, Arthur C. 2001: Bir Uzay Efsanesi, ev: Oya eri, Ardan Tznsoy, thaki Yay., stanbul 1998 2010: Bir Uzay Efsanesi 2, ev: Oya eri, Ardan Tznsoy, thaki Yay., stanbul 1998 2061: Bir Uzay Efsanesi 3, ev: Oya eri, Ardan Tznsoy, thaki Yay., stanbul 1999

215

CONNOR, Steven Postmodernist Kltr, ev: D. ahiner, YKY. stanbul, 2001 DAHL, Roald ptm Seni, ev: Pren zgren, Can Yay., stanbul, 1997 DOAN, Abdullah Yapay Zek, Kariyer Developer Yay., stanbul, 2002 DICK, Philip K. Androidler Elektrikli Koyun Dler mi?, ev: Mehmet ztekin, Altkrkbe Yay., stanbul, 2006 Simulakra, ev: Esen Gr, Altkrkbe Yay., stanbul, 2004 DYER-WITHEFORD, Nick Siber Marx: leri Teknoloji anda Snf Mcadelesi, Aykr Yay. stanbul, ERSANEL, Nedret De-ifre, Hayy Kitap, stanbul, 2005 Siber stihbarat, Hayy Kitap, stanbul, 2005 GIBSON, William Mona Lisa, Altn Kitaplar, stanbul, 2004 Neuromancer, ev: Melika Altnta, Sarmal Yay., stanbul ,1998 Sfr Noktas, ev: zlem Kurdolu, Sarmal Yay., stanbul, 1999 The Difference Engine (STERLING, Bruce ile), Victor Gollancz, Londra, 1990

216

GODWIN, William Necromancers, Gutenberg E-books, 2004 GRIMWOOD, Jon Courtenay Paazade lk Arabasek, ev: Senem Davis, nklap Yay., stanbul, 2006 Effendi Arabaesk II, Bantam Spectra Book, New York, 2003 Felaheen Arabesk III, Bantam Spectra Book, New York, 2003 HARVEY, David Postmodernliin Durmu, ev: Sungur Savran, Metis Yay., stanbul, 1996 ERSMER, Ouzhan Bilimkurgu Sinemasnda Siberpunk, DE Gzel Sanatlar Enstts Yay., zmir, 2006, s.85. HAWKINS, Jeff Zeka zerine, ev:Zeynep Esin, Pegasus Yay., stanbul, 2007 INNES, Christopher Avant-Garde Tiyatro, ev: Beliz Gbilmez, Aziz V. Kahraman, Dost Yay., Ankara, 2004 IRWIN, William, Matrix ve Felsefe, ev: Murat Salam, Gncel Yay., stanbul, 2003 KROPOTKIN, P.A.

217

ada Bilim ve Anari, ev: Mazlum Beyhan, tken Yay., Ankara, 1999 LYOTARD, J.F. Postmodern Durum, ev: Ahmet idem, Vadi Yay., Ankara, 1994 LUCY, Niall Postmodern Edebiyat Kuram, ev: Aslhan Aksoy, Ayrnt Yay. stanbul, 2003 MITNICK, Kevin The Art of Deception, Wiley Pub., Indianapolis, 2001 The Art Of Intrusion, Wiley Pub., Indianapolis, 2005 OATES, Joan Babil, ev: Fatma izmeli, Arkada Yay., Ankara, 2004 PENROSE, Roger Kraln Yeni Usu III, ev: Tekin Dereli, Tbitak Yay., Ankara, 2003 PLATON Devlet, ev: Sabahattin Eybolu M.Ali Cimcoz, Trkiye Bankas Yay, stanbul, 1999 ROSS, Andrew Tuhaf Hava: Snrlar anda Kltr Bilim ve Teknoloji, ev:Kamil Durand, Ayrnt Yay., stanbul, 1995 SAGAN, Carl

218

Milenyum Eiinde Yaam ve lm zerine Dnceler, ev: Fsun Baytok, Ankara, 2006 SHELLEY, Mary Frankenstein, ev: Orhan Ylmaz, thaki Yay., stanbul, 2002 STERLING, Bruce Mirrorshades: Cyberpunk Anthology, Ace Boks, New York, 1988 The Difference Engine (GIBSON, William ile), Victor Gollancz, Londra, 1990 The Hacker Crackdown, Bantam Boks, New York, 1992 TEVFK, Hasan Pamuk Prenses ve Katrilyonlarca Cce, Hayy Kitap Yay., stanbul, 2005 TOURAINE, Alain Modernliin Eletirisi, ev: Hlya Tufan, YKY, stanbul, 2007 TURHANLI, Halil, Khinler ve Mjdeciler, Ne Kitaplar Yay. stanbul, 2004 Meleklerin Dt Yer, Altkrkbe Yay., stanbul, 1994 enlik Sanat ve Sabotaj, iviyazlar Yay., stanbul, 2002 WHITBY, Blay Yapay Zeka, ev: idem Karabal, letiim Yay., 2005, stanbul

219

YOUNG, Tricia Henry Punk- Bir Altkltrn Oluumu, ev: Hira Dorul, Dost Yay., Ankara, 1999

MAKALELER ANAFARTA, Orhan Avalon (2001), Geceyars Sinemas Dergisi, say: 19, Ankara, Gz 2003 AUSTIN, Andrea Frankie and Johnny: Shelley, Gibson, and Hollywood's Love Affair with the Cyborg, Romanticism on the Net (RON), 21.02.01, Eriim. 04.05.07, http://www.erudit.org/revue/ron/2001/v/n21/005958ar.html BAUWENS, Michel Deus ex Machina vs. Electric Gaia, CMC Magazine, Nisan 1997, Eriim: 08.05.07, http://www.december.com/cmc/mag/1997/apr/last.html BETHKE, Bruce Etymology of Cyberpunk, Aktaran Cyberpunk Project, Eriim: 26.03.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/etymology_of_cyberpunk.html BEY, Hakim The Information War, Hermetic, Eriim: 04.03.06, http://www.hermetic.com/bey/infowar.html#note%208

220

BOSTROM, Nick A history of transhumanist thought, Faculty of Philosophy, Oxford University, Oxford, 2005 A History of Transhumanist Thought, Journal of Evolution and Technology, Say 14, 2005 BRANWYN, Gareth Introducing Beyond Cyberpunk, Eriim: 29.03.07, http://www.streettech.com/bcp/BCPtext/Manifestos/IntroducingBCP!.html BRIN, David Singularity and Nightmares: Extremes of Optimism and Pesimism About Human Future, Lifeboat Foundaton Specal Report, Eriim: 08.04.07, http://lifeboat.com/ex/singularities.and.nightmares?print BURROWS, Roger J. Cyberpunk as Social and Political Theory, Cyberpunk Project, 1995, Eriim:02.04.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/cyberpunk_as_socpolitical_theory.html CHANDLER, Daniel Imagining Futures, Dramatizing Fears, Eriim:28.02.2007, http://www.aber.ac.uk/media/Documents/SF/sf03.html ELMER-DEWITT, Philip Cyberpunk!, Time Magazine, Haziran, 2001, Eriim: 20.04.07, http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,160935,00.html IRVINE, Martin

221

William Gibson's Neuromancer and Post-Modern Science Fiction, Eriim: 29.04.07, http://www.georgetown.edu/faculty/irvinem/technoculture/pomosf.html FUKUYAMA, Francis Transhumanism,Governance and World Order in the 21st Century, Cornell University Press, 2004. Aktaran Reason Magazine, 25.08.2004, Eriim: 16.03.07, http://www.reason.com/news/show/34867.html GARIS, Hugo de The Artillect War, Brain Builder Group, Utah State University, 2001, Utah GIBSON, William Tanrnn Kk Oyuncaklar, Wired Magazine, Temmuz 2005, Eriim:14.03.2007, http://www.wired.com/wired/archive/13.07/gibson.html GINSBERG, Allen Gs Tahtasndan Gelen Ses, Roll Dergisi, Say:7, Mays 1997, stanbul, HAFNER, Katie Cyberpunk: Outlaws and Hackers on the Computer Frontier, Aktaran Murat YILDIRIMOLU, Eriim: 12.04.07, http://www.muratyildirimoglu.com/makaleler/kevinmitnick.htm HAWK, Andy

222

The Future Culture Manifesto, Cyberpunk Project, Eriim: 21.04.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/future_culture_manifesto.html HERPER, Matthew IBM Aims To Simulate A Brain, Forbes, Eriim:10.04.07, http://www.forbes.com/technology/sciences/2005/06/06/cx_mh_0606ibm.h tml IGLAUER, Ben Cyberpunk Lives!, Aktaran Cyberpunk Project, Eriim: 26.03.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/cyberpunk_lives.html JOY, Bill Why the future doesn't need us, Wired Magazine, Issue 8.04, Nisan 2000, Eriim:04.04.07, http://www.wired.com/wired/archive/8.04/joy_pr.html KUTLU, Kutlukhan Siebrpunk Distopya A.., Sinema: Popler Sinema Dergisi, Say:5, stanbul, Mays 2004 80li Yllardan Gnmze Bilimkurgu. Referanslar Dnemi, Sinema Dergisi, say:2, stanbul, Mart 1998 LANDON, Brooks Cyberpunk: Future so bright to gotta wear shades, Cinefantastique, 1987, s.30 LEARY, Timothy

223

The Eternal Philosophy of Chaos, Chaos and Cyberculture, New York, 1994, LVY, Pierre From Cyberspace to Noosphere, Minerva Symposium, Parma, 2003 MADDOX, Tom TUFANDAN SONRA: 80'ler ve 90'larda CYBERPUNK, Atlgan Dergisi, ev: Emrah GKER, Pentimento Yaynlar MURRELL, Beatrix The Imaginal Within The Cosmos: The Noosphere and Cyberspace, Eriim:19.03.2007, http://www.bizcharts.com/stoa_del_sol/imaginal/imaginal5.html NEWITZ, Annalee Genome Liberation, Eriim: 17.03.07, http://archive.salon.com/tech/feature/2002/02/26/biopunk/print.html PANIZA, Claudia Melisa Cyberpunk as a Way of Life, Aktaran Cyberpunk Project, Eriim: 26.03.07, http://project.cyberpunk.ru/idb/way_of_life.html PERSON, Lawrence Notes Toward a Postcyberpunk Manifesto, Nova Express, Say 16, 1998, Aktaran Slashdot, Eriim: 23.02.07, http://slashdot.org/features/99/10/08/2123255.shtml PURINTON, Marjean D.

224

Science Fiction and Techno-Gothic Drama: Romantic Playwrights Joanna Baillie and Jane Scott, Romanticism on the Net (RON), 21.02.2001, Eriim: 05.05.07, http://www.erudit.org/revue/ron/2001/v/n21/005968ar.html SHINER, Lewis Inside the Movement: Past, Present and Future. Fiction 2000: Cyberpunk and the Future of Narrative, The University of Georgia Pres, London, 1992 SPENCER, Nicholas Rethinking Ambivalence: Technopolitics and the Luddites in William Gibson and Bruce Sterlings The Difference Engine, Contemporary Literature, Wisconsin, 1999 TAYLOR, Paul A. Hacktivism, The Semiotic Review Of Books, Say 12 TRASK, H.A.Scott Sumner: Against Democracy, Plutocracy, And Imperialism, Journal of Liberation Studies, Ludvig Von Mises Institute 2004, Say 18 WARD, Jean Marie Jon Courtenay Grimwood explores the fragile history of the future by tinkering with the past, Eriim:04.03.2007, http://www.scifi.com/sfw/interviews/sfw2757.html WEEKS, Mark

225

Game Over: Did IBM Cheat Kasparov?, About, 2005, Eriim: 05.04.07, http://chess.about.com/library/weekly/aa05f04.htm WHITAKER, Reg The Tower of Infobabel: Cyberspace as Alternative Universe, The Socialist Register, Say 32, London, 1996 WOLFE, Steven M. The Alliance to rescue Civilization, Space Frontier Foundation, Texas, 2002 WOLFE, Josi Nanotech Could Give Global Warming a Big Chill, Forbes Nanotech Report, New York, Say 5, Temmuz 2006 VINGE, Vernor The Coming Technologal Singularity, Vision-21 Symposium by NASA Lewis Research Center and The Ohio Aerospace Institute, 1993, Eriim: 08.04.07, http://kuoi.asui.uidaho.edu/~kamikaze/doc/vinge.html

BASILMAMI KAYNAKLAR DEMRC, Elif lmllk, lmszlk ve Yapay Zeka, M.S.. Sosyloji Blm Lisans Tezi, stanbul, 2005 AHMARAN, Gken Postmodern DnemSanatnda iddet ve roni Kavramlarnn Yaratt izofrenik Alm, D.E.. Yksek Lisans Tezi, zmir, 2004

226

MURPHY, Graham J. Cy(bber)borgs and Netizens: (Re)Configuring the Post/Human Body in the Nodal Intersections of SyberFiction and Cyberspace, Alberta University, Edmonton, 2002 NAZARE, Joseph Critical Carnival: Cyberpunk and the Postmodern Condition (al), New York University, Doctor of Philosophy, Department of English, New York, 2004 PARK, Chi Hyun Orientalism in US Cyberpunk Cinema from Blade Runner to The Matrix, The University of Texas, Austin, 2004 SHUBERT, Irwin Cyberspace, The Next Frontier?, Simon Fraser University, Toronto, 1994 MEK, zgecan 20.yyn Dnce ve Sanat hayatnda Distopya (Kar-topya), D.E.. Lisans Tezi, zmir, 2004 YARARLANILAN FLMLER 1980 ncesi: Alien (Ridley Scott, 1979) Colossus: The Forbin Project (Joseph Sargent, 1970) Creation of the Humanoids (Wesley Barry, 1962) Cyborg 2087 (Franklin Adreon, 1966)

227

La Jete (Chris Marker, 1962) Metropolis (Fritz Lang, 1927) THX-1138 (George Lucas, 1971) 1980 1989 Akira (Katsuhiro tomo, 1988) Android (Aaron Lipstadt, 1982) Black Magic M-66 (Shirow Masamune, 1987) Blade Runner (Ridley Scott, 1982) Brazil (Terry Gilliam, 1985) Death Powder (Shigeru Izumiya, 1986) Liquid Sky (Slava Tsukerman, 1982) Looker (Michael Crichton, 1981) Robocop (Paul Verhoeven, 1987) Runaway (Michael Crichton, 1984) Slipstream (Steven Lisberger, 1989) Tetsuo - The Iron Man (Shinya Tsukamoto, 1988) The Terminator (James Cameron, 1984) Tron (James Cameron, 1982) Videodrome (David Cronenberg, 1983) War Games (John Badham, 1983) 1990 1999:

228

8 Man After (Sumiyoshi Furakawa, 1993) 964 Pinocchio (Shozin Fukui, 1991) Alien Resurrection (Jean-Pierre Jeunet, 1997) Andoromedia (Takashi Miike, 1998) Armitage III (Hiroyuki Ochi, 1994) Battle Angel (Hiroshi Fukutomi, 1993) Bicentennial Man (Chris Columbus, 1999) Dark City (Alex Proyas, 1998) eXistenZ (David Cronenberg, 1999) Fifth Element (Luc Besson, 1997) Gattaca (Andrew Niccol, 1997) Ghost in the Shell (Mamoru Oshii, 1995) Hackers (Iain Softley, 1995) Hardware (Richard Stanley, 1990) Johnny Mnemonic (Robert Longo, 1995) Lawnmower Man (Brett Leonard, 1992) Matrix (Andy & Larry Wachowski, 1999) Nirvana (Gabriele Salvatores, 1997) RoboCop 2 (Irvin Kershner, 1990) Robocop 3 (Fred Dekker, 1993) Rubber's Lover (Shozin Fukui, 1996)

229

Screamers (Christian Duguay, 1995) Serial Experiments: Lain (Ryutaro Nakamura, 1998) Strange Days (Kathryn Bigelow, 1995) Terminator 2: Judgment Day (James Cameron, 1991) Tetsuo II: Body Hammer (Kathryn Bigelow, 1992) The Thirteenth Floor (Josef Rusnak, 1999) Total Recall (Paul Verhoeven, 1990) Twelve Monkeys (Terry Gilliam, 1995) Virtuosity (Brett Leonard, 1995) X-Files: Kill Switch (Rob Bowman, 1998) 2000den Gnmze: 2009: Lost Memories A Scanner Darkly (Richard Linklater, 2006) Aeon Flux (Karyn Kusama, 2005) Appleseed (Shinji Aramaki, 2004) Artificial Intelligence: AI (Steven Spielberg, 2001) Avalon (Mamoru Oshii, 2001) Avatar - Cyber Wars (Jian Hong Kuo, 2004) Casshern (Kazuaki Kiriya, 2004) Code 46 (Michael Winterbottom, 2003) Code Hunter (Terry Cunningham, 2002)

230

Cypher (Vincenzo Natali, 2002) Equilibrium (Kurt Wimmer, 2002) f8 (Jason Wen, 2001) Fragile Machine (Ben Steele, 2005) Ghost in the Shell 2: Innocence (Mamoru Oshii, 2004) Ghost in the Shell Stand Alone Complex (Kenji Kamiyama, 2002) Hellevator: The Bottled Fools (Hiroki Yamaguchi, 2004) I, Robot (Alex Proyas, 2004) I.K.U. (Shu Lea Cheang, 2002) Immortel (Enki Bilal, 2004) Malice@Doll (Keitarou Motonaga, 2000) Matrix Reloaded (Andy & Larry Wachowski, 2003) Matrix Revolutions (Andy & Larry Wachowski, 2003) Minority Report (Steven Spielberg, 2002) Natural City (Byung-chun Min, 2003) One Point O {Paranoia 1.0} (Jeff Renfroe & Marteinn Thorsson, 2004) Puzzlehead (James Bai, 2005) Renaissance (Christian Volckman, 2006) Returner (Takashi Yamazaki, 2002) Save the Green Planet (Jun-hwan Jeong, 2003) Terminator 3: Rise of the Machines (Jonathan Mostow, 2003)

231

Texhnolyze (Hiroshi Hamazaki, 2003) Ultraviolet (Kurt Wimmer, 2006) Wonderful Days - Sky Blue (Moon-saeng Kim, Park Sunmin, 2003)