VAKIFLAR UMUM MODORLOGO NE~RIYATI

Tfirk Vak:fiyeleri No. II

F ATiH DEVRiNDE

iSTANBUL

1453 - 1481

Haritasi - Izahah - indeksler

Mirnar Ali Saim Olgen

ANKARA-1939

VAKiFtAR UMUM MDDURLD.GD NE~RiY.ATl

F atih Devrinde

iSTANBUL

1453 -1481

Haritasl - Izahatl - indeksler

Mimar ALI SAIM ULGEN

ANKARA. 1930

FATiH Df~VRiNDE iSTANBUL

1453 - 1481

[ - Onsoz

II - 1 _. Istanbulda retlhten Bnce Bizans eserleri.

2 - Bizanshlar devrinde sehrln beledi taksimati ve topografyasi. 3 _ .. Istanbulda TUrkler.

III - 1 - «Fatfh devrinde istanbul» haritasmda gost,erilen eserler, " 2 - «Fatih devrinde Istanbul» haritasmda gosterilen kale kapilari ve limanlar.

IV - istanbulda tesis olunan ilk TUrk mahalleleri.

1 - «Fatih devrinde Istanbul» haritasmda yerleri tesbit edilen mahalleler.

2 -~ «Patlh devrinde Istanbul» haritasmda yerleri tesbit edilemeyen mahalleler.

v - Bibltyografya,

1 - Bizans uzertne yaz: yazan muverrih, mtiellifler ve eserleri. 2 - Paris kutuphanelerindekt Istanbul haritalarr.

VI - «Fatih devrinde istanbul» resimleri.

ONSOZ

F'atih Vakfiyesi'nin tetkiki srrasmda tarih, mimari ve ictimai hayatrmrz hakrmmdan pek gok helgelere rasladrk, Otuz YIl gihi krsa bir zaman icinde Bizans ~ehri topografya ve gehresini degi~tiren gok biiyiik tahavviillerin vuku buldugunu hiitiin azametiyle gordiik.

Bu miihim malumatr bir harita iizerinde tesbit etmek en miinasip bir tarz olacaktr.

Saym iistad Pro f. D r. F u a d K 0 p r ii Iii ve Bay H a lim B a k i K u n t e r'in gok kryrnetli teklifleri iizerine bu isi basarrnagr bir vazife telskki ettim.

Bu haritanm gizilmesi ile, bugiinedek hie etiid edilmemis ve bir gok mechullerle dolu bulunan hir yola girdigime kaniim. Fakat bu sahada gok geg kalrnmrs oldugundan t,;ok uzun ve ince gah~malara da miitehamrnil degildi. <;iinkii Vakrflar Umum illiidii,rliigii'niin Vakfiyeler serisi adr altmda nesretmege karar verdigi gok kryrnetli beIgeIerle, ilim sahasmda goste1'mi!1 oldugu meskfir galr~maya miisahhas bir gehre vermek zamanr huliil etrnis bulunuyordu,

Avrupalrlar tarafrndan yrllardanberi Istanbul iizerinde yaprlan arkeolojik ve tarim arastrrmalar Bizans'm son giinlerine kadar getirilmis, Tiirk devrinde brrakrlmrstrr. Bugiin Bizans Tarihi hemen tam amen incelenmis oldugu halde, kendi san' at ve mazimiz iizerinde tarihi haritalarm tanzimi daha hie teeriibe edilmemistir.

Bu gah~ma yolu icin F'atih Vakfiyeleri ilk I~Ik menbar idi. Eideki hu vesikalarm gayet dikkatle tetkikinden soma meveut delillerin kafi gelmedigi goriildii. Bu sebeble mesai sahasmr geni~letmek meeburiyeti hasrl oidu.

F'atih vakfiyesi'Jlde gosteri len eserlerle ilgili diger <:;ok miihim binalarr bulmak icin gerek mehazlar, gerek abideler iizerinde arastrrmalar yapmak ieap etti, Ineelemelerimiz derinlestikce miitemmim malfimat ve eserler, hazrrlanan harita iizerinde mevkilerini i9gal etme-ge basladrlar.

Bu sekilde elde olunan eserde, Fatih devrinde, yani Istanbul'un zabtmdan 1481 yrlma kadar sehirde viicut bulan tahavvuller tezahiir etmis oidu.

Istanbul haritasr iizerinde yerlerini i:;;gal eden abideler arasmda tesekkiil etmis olan yol giizergahlanm asgari hats ile tahmin etmek kaygusile gerek miinhanili harita, gerek sehir i'mzalan iizerinde mahallerinde bu yollarm tarihi seyr ve inki :;;aflan tesbite gab~ddI.

Istanbulun amansrz yangmlan ve son asrrdaki beledi rslahat, sehrin gehresinde gok kuvvetli tahavviillere sebep olrnus ise de, ~ehir tarihi ve inkisafr bakrmmdan bu degi~iklikler eski topografik vaz'iyeti tetkik ve miitalaa etmege mani olamadr,

8

<;,:iinkii hiiyiik bir yanglm miiteakip enkazrn nakli ve seyrii seferin temini - ne kadar harap ve muatlal kalsa da - yine eski yollarla temin edilmis, yeni yaprlan evler, konaklar ekseriyetle tekrar bu yollar iizerinde srralanrnrstrr. Belki sokaklar biraz geni~lemi~ veya eski mihverini nisbeten kaybctmistir.

Sehrimizin topografik hiinyesi ve yol giizergahlarmm inkisaflarr mahallerinde tetkik edildiginde, yukarda izah ettigimiz tahavviillerden baska Iarklar gostermiyor.

Istnnbul'un cski gehresini biitiin teferriiatile tesbite eldeki mehazlann basit ve miibhem izahatr kafi gelmiyor. Bilhassa Fatih devrine ait genie malfimata rastlamak imkanmr elde edemedik.

Avrupa miizelerinde ve kiitiiphanelerinde mevcut olan p lanlar ve resimler de gok daha sonraki devirlere aittir.

Yerli mehazlere gelince, bunlarm da en kuvvetlileri eski vakfiyeler ile ar~lVlerimizde bulunmakta olan vesikalardrr, Fakat daha bunlarm tasnif ve tavsifi yaprlmamrstrr. Tarihlerde goriilen kayrtlar ise kafi gelecek mahiyette degildir. Evliya (7elebi Seyahatnamesi iyice tetkik edilirse Fatih devrini alakalandrran gok kIYmetli bazr notlara rastlamak miimkiindiir.

Elde olunan miicerret delillere dayanarak haritayr gizmek icin bu eserlerin mevk ilerini, ekseriyetle sokak sokak dol asarak aramak icap etmistir. Bu bina veya rnahallerin zamanla adlarmm degi~mesi ve yerlerinin haskalarr tarafmdan i~gal edilmis olrnasr, azami giiS;liigii ve yorgunlugu mucip olrnustur. Fakat eIde olunan netice, hiitiin giigl iikleri unutturacak derecede miihim oldugundan boyle ehemmiyetli bir isde beni tesvik eden aziz biiyiiklerimize igten gelen tesekkurlerimi sunmagr bir vazife bilirim.

Dort aylrk anima ve inceleme neticesinde viicut bulan bu ilk etiidiin, ,hig hir eksigi kalmamasma tabii imkan yoktur. Zamanla bu noksanlar tesbit edilecek ve harita iizerinde islenecektir.

9 Nerice : Bu gah~ma tarzr ile her miihirn devirde insa edilen mimari eserlerin

tesbiti miimkim ol acaktrr. Tiirk Mimari ve sehircilik tarihi aydmlanacak, bu hazrrlrk bu sahada calrsanlar icin bir rehber hizmetinigorecektir. Biitiin mimari eserlerimizin kronolojik tasnifi elde edilrnis o lacaktrr.

Hu usul ile yaprlacak haritalar iizerinde sehrin tarihi devirlerini ve ictimsl hayatmr ve gegirdigi safahan bir tablo gibi miisahede etmek kabil olabilecektir.

Mimar ALi SAiM tJLGEN

istanbul'da fetih'ten once Bizans eserleri

1453 yrlmda Istanbul'u zabteden Fat i h Me h met I I, Bizans'm son enkazr vc sef'aletile karsrlasmrstr.

1203 - 1204 Latin isgali, gok parlak giinler gormii~ olan Bizansr harap ve hirap brrakmrstr.

Sehrin krymetli tarih yadigarlarr olan abidelerin hepsi tahrip edilmis, haha bicilmez hazineleri yagma edilmisti, Bu yagma ve karrsrklrk iginde en miihim abideler yanmI~, hir gok eserler mahvolmustu,

Bizans'm mukaddes sarayr bu felaketli giinlerde tahrip edilmis, Velaharne saray~ da eski mes'ut ve mamur, halini bir daha bulamamrstrr.

~a1'ki Homanm iftihar ettigi Hipodrum, Ayasofya ve Havariyun kilisesi gibi krymetli san' at eserlerile dolu iibidele1', imparator mezarlan soyulmustur.

Tarihlerde teferruatile gordiigiimiiz bu faciamn hatrralarmm izlerini, Paleolog Siilalesi, saltanatr esnasmda Bizansm simasmdan asia silememistir.

1453 de Bizansrn harap ve hicare halini Fatih Mehmet II nin dudaklarmdan gayn ihtiyari dokiilen veciz sozden seziyoruz:

,:-,~_I_;;I ~)u.. J. ';j ";'::-'~j iJ. .:.. rf..: .. J'4l~; J'4l; ):l""S .J1S)I~D:lJ.

Bu tasviri yalmz Kayserin sarayr icin degil, Fatihin buldugu harap ~ehre de tesrnil edebiliriz.

eh a r I e s Die h I, Etudes Byzantines, de 1203 - 1204, Latin istilasr faciaSIllI selis bir lisanla pek giizel canlandrrmrstrr.

Tiirkler istanbul'da elliye yakm kilise (ki bunlarm bir krsmr gok haraptr) ve bazr hiikumet binalarr, bakrrnsrzlrktan yrkilmrs igtimai miiesseselerin enkazr ile boo zuk yollar, metrfik saraylar bulmuslardr. Zeminin altmda su yollan, sarnrclar, meydanian siisleyen madeni kapl amalarr latinler tarafmdan sokiilmiis, siitunlar en saglam ve mahfuz kalahilen eserlerdi.

Bizansa sahip olanDsmanlr Tiirkleri kiliselerin bir krsmrnr [*] camiye gevirmekle bu gihi eserlerin muhafazasmr temin etmislerdi r. Hattfi C -r i s t 0 b u los adh miiverrih sehrin fethi giinii Ayasofya kilisesi mermerlerini bran bir Azep askerinin Fatih tarafmdan cezalandmldrgmr zikreder.

Bu kadar yiiksek kaygu ile Bizansa gelen Tiirklerin bu ~ehri imar etmerne-

["'J Hayrullah ztena; Tarihi'nde bu kiltseler sunlardir:

Ayaso/ya, Kur;ukayaso/ya, ,Zeyrek, Kariye, GUl, Attimermer, Eskiimaret, Bodrum, Kilise ca. mHeri; Diger tarihlere gore; Kupuk auasotua, Kariye, Botiruan. kiliseleri, Beyazrt, II zamanmda camtvs tahvil olunmustur, Gulcamii Ilkonce depo olarak kullannmis, Selim III devrinde camlye cevrtlmtsttr,

10

FATiH DEVRiNDE

lerine irnkan yoktu. Nitekim 30 YII icinde ellerine gecen binalardan gok fazla eser yapmaga muvaffak olduklanm, hazrrladrgrmrz haritada iftiharla gormek mumkiindiir. 1*1

Bizans devri arkeolojisi en ince teferuatma kadar etiid edilmis ve pek gok eserjer in yerleri tespit edilmistir. Halbuki arastrrmalarrmrza haslamadan evvele kadar, Tilrkler devri eserleri iizerinde hakkile durulmus deildi. Bu yonden 1453 - 1481 yrllarr arasmr irae eden harita iizerinde Roma ve Bizans eserlerinin miihim bir krsmr gasterilebilmi~tir. Fakat bugiine kadar tespit edebildigimiz Turk eserlerinin ancak yansmm yerlerini hulmak veya tahmin etmek miirnkiin oldugundan harita iizerine konahilmistir. Bu eserlerden baska, daha bireok ve bilhassa devrin diger hinalarrnr arayahilmek icin gok uzun seneler gah~mak mecburiyetindeyiz.

Haritayr tetkik eden miidekkiklerin bu noktalan gazaniinde bulunduracaklarrndan ve mevcut oIan kusurlarr mazur gareceklerinden eminim.

Bizans devrinde sehrtn tlaksimaiI ve topografyasl

Bizas tarafmdan kurulan, Septim Sever, K 0 n s tan tin ve Teo d 0 s tarafmdan genisletilen Bizans $ehri 14 daireye taksim edilmisti. Fakat bu taksimat zamanla, hiiyiiyen sehirle beraber yavas yavas viicut bulmustur.

~ehrill ilk kuruldugu saha, tarihte Akropol denilen ve bugiin Topkapu saray£'nm hulundugu linci tepe idi.

Konstantia sehri be~ tepeye hakim genis hir kal'a idi. Teodos'un duoarlari ~ehrin hudutlarrnr daha iIerilere gatiirerek 6 ve 7 inci tepeleri de eercevelediler, Sehrin kuruldugu bu tepeler 1 - Topkapu sarayi, 2 - r;enberli tas ve civarr, 3 _- Beyastt. 4 - Fatili, 5 - Sultan Selim, 6 - Edirnekapi, 7 - Altimermer tepeleridir. Yamaclarile en geni~ saha kaplayanr, Alt£ Mermer tepesidir.

~ehrill icinden gegen Likus [1] deresinden baska akarsu yoksada, Viglea [21 vani Vefa mrntakasrnda, bazr zamanlar biiyiik sel yataklarr viicut buIurdu. Halen Langa bostanlari adnu verdigimiz yerler, Likiis deresi'nin getirdigi topraklarla dolrnus Teodos (Eloteryiis) [3J limanrdrr.

Sarayburnu Bizansm ilk giinlerinde denize dogru daha gIkmtrlr idi. Bogaz akrntrsrnrn getirdigi teressiibat ile garbrnda ve sarkmda viicut bulan kumsal bu burnun gIkmtIsmr azaltmrstrr. Sirkeci mmtakasr eski Bizansrn limanr iken zamanIa dolmus oldugundan bugiin sur gok icerde kalmrstrr.

L 1J Likils deresi: Yen'bah~e i1e Aksaraydan gecerek Langa bostanlarr ic;inden denize doI,Uloll ve !>ehlr dahllindekl k, .rm ortiiH'i olan ufak derenln esk! adrdtr, TUrkler zamanmda Bay. ramp('§a Deresi adi vertlmtstt,'

[2] VigZea, Odun kapusu ve civarmm Ust kismma verilen Isimdtr, Venedik ve Bizans eserlC'J1.de gordUgiimUz VigZea'ya akan &(;i!<>1", Siileymaniye civarmdan kopup, dlk yoku~lardan a§agl:ra §lddetle Inen sulardir, B,~ lslm J. ii s t t n y an u s'un kizkardes! V Ig 1 e n t I u'mn saravmdan AIem olarak vernmtstir, imperator V £.1 e n tie n'in ktzlarrnm da bu ctvarda sarayJarl vardt,

[3J Port de Theodose veya d'Eleutheerius: Eskiden, Langa bostamnm bulundugu

yer Bfzansrn en wUhlm nmamarindan biri Idi, Bu limanm tahkimat; 90k kuvvetll idl, LlkUs

ISTANBUL

11

1 iNCl l\lINTAKA : 1 inci Akropol tepesini ve mukaddes saraym alt krsrmiaIII1I ihtiva eden bu daire sehrin sark sahilini teskil ederdi. Bu saha icinde BizanSIll ilk devirlerinden son giinlerine kadar yaprlan eserler ~unlardIf:

Akropol (Bugiin izleri yoktur - Topkapu Sarayr mahaIli), Manganlarm Aya. yorgiyos Manastiri [4], Arkadyos Hamamlari, Gotlar siltunu; Manganlar SaraYL[5], Ayasotiri [6], Ayayorgi Dimitriyos [7), Ayayorgi Pavlos [8], Aya Varvaro [9], kiliseleri.

2 tnct MINTAKA : Sarayburnunda birinci tepenin garp sathr maiIinden itibaren AyasofJra'YI Sent Iren'i [10] icine alrr ve Zoksip [11] hamamlaruuie nihayet bulurdu, Bu hududun icine Ogiisteon. [12J meydanmm bir kISIllI da girmekte idi.

3 tJNCU MINTAKA : Zoksip hamamlanndan baslayarak Atmeydanuis icine alrr ve Mese'nin cenubundan itiharen sahilde Kumkapuya kadar uzanrrdr. Bu claire iginde Kur;;iik AYllsofya (Sergiyus ve Bakiis kilisesi) [13], Atmeydam; Mukaddes Sa. ray, Dafne [14] ve Bukoleon [15], 9ikarnisteryon [16] gibi gok miihim binalar ve sahalar mevcuttu.

Bayrampasa Deresi bultmam zamanla doldurmusbur, Bu sebeple Ikl sira duvara rastlamaktayiz, 1453 istanbul muhasarasrnda Girit'ten yardtrn getiren bes geminln bu limana glrmege muvar, fak oldugu tahmin edilebillr.

[4] Manganlartn AyayorgiUs Manasttrt: Sarayburnunda bahceler hartcinde ve tren yolunun ustundsdtr, Bugtin yalniz bir bodrum (sarmci) kalrmstrr, Bu sarme 16 kubbeli ve 12X22 eb'. adrndadrr, 1042 - 1054 yillar: esnasmda Insa ed!lmiotlr.

[5] Hasbahgeler Icinde ve tren yolunda yalrnz bodrumu kalan bu saray Vas 11 I tararm.,

fmdan 867 -'- .886 Yillarl arasmda Insa etttrnmtsttr, Bu saraym yamnda blr tersane

oldugu bazr kayrtlardan arilasrlmaktadir,

[6] Ayasotiri kilisesi: Sarayburnundan ahrrkapi fenerine dogru sah!lde gortmen bodrum kapisr (Bmanpasa ko§kti yaklninde) Ayasottrt klllsesine aittir. K!lisenln bu bodrumundan baska bir§ey kalmarmatrr,

[7] Sarayburnunda Topkapiya cok iyakm Insa edtlmts bu Ayayorgi Dimitriyus kilisesi'nin bakiyesi olan (Gotlar sutunu'nun altmda) temeller ve direklere rastlanmaktadir,

[8] Ayayorgi Paulos; Bugtin eseri yoktur,

r9J Aya Varvara kilisesi'nden de bugun eser yoktur. Bizans devrrnde 'Topkapl (St. Barbe) Sarayburnundaki kaprdir, Bu kilisenin adim tasirdt (Porte de St. Barbe).

[10] ste, Irene: Avasorva crvarmda bugfmktr asker'[ muze binasrdir, ilk once K 0 n s t a ntin tararmdan yapllml~ ve Nika ihtilalinde yandrgrndan imp era tor Jus tin y a nus tao rarmdan yeniden ve bugtmkti sekttde Insa ed!lml§tir.

[11] :oksip Iunrurmi; Sultanahmet parkr kosesmde ve Alman cesmesl yakinidne bulunmasr Ibtimal dahilindedir. 6 mCI asirda Nika ihtilal!nde mahvolmustur, Roma harnamlart §ekllnde ve heykelterle stislti nefis bir abide imis,

[12] ooueteon. meydant:Ayasofya ve Adliye saraYl11111 onunde buiunan mustatili blr meydan idi. Bu meydanm ctrarinda direkli galeriler vardi, ortasmda Jus tin y a n u s'un heykeltni tasiyan bir strtun dikili Idt,

[13] Kur;uk Ayasofya: Hipodromun cenubunda ve catalkapi crvarmda sehrin en muhrm bmalarrndandir, Bay e zit II zamanrnda carnie tahvil edilen bu bina Jus tin y a n u s'un eserlerindendir. Dahili mimar] tererruatr cok mtihim olan bir btnadir, S erg 1 y u s ve B ak ti s'un adina izafe edllmi§ bir kilisedir.

[14] Dafni; Bizansm rnukaddes saraymm en mtihim kismma verllen Isimdrr, Haiin: kisrm daha ztyade mabeyn krsnnlarmr, btiytik salorilarrnt havt merkez'[ hir bina Idt, Hipodrom, romdaki rmperatcr locasmdan bu daireye ge<;ilir ve oradan Hallei veya Mukaddes saray denilen dairelere gidilirdi.

[15] Bukoleon: Qatladlkapl ile Ahirkapi ara~lnda ve hala, harabesi mevcut olan bir sa. nil sarayi idi, JUS tin y a nus tararmdan yaptrrrlmrs bir btnadrr, Buna Genr; Theodose

12

FATiH DEVRiNDE

4, -ONce MINTAKA : Eirinci ve ikinci tepeler arasmdaki vadiyi icine alan bu claire M ese'nin simla krsmmdan basladr, Ste. M ari Halko pratya [17], Balarcilar t;ar§LSl, [iistinyanus siituna Aiyos Teologos Kilisesi, Ogiisteon; Ayasafya (;'ar§ISl VB Miliyer [18J denilen meshur kapu ile Basilike denilen kutiiphane mahalli bu mrntaka icine diismekte idi.

5 iNCi MINTAKA : 4 iincii mmtakadan sahile uzanan ve krsmen Konstantix [orumuin« kadar imtidat eden hir saha idi. Eu daireye Sirkeci iskelesi [19] dahildi.

6 INCI MINTAKA : 5 inci mmtakadan itibaren Makron Envolon [20] a kadar yani 2 inci tepe ile q iincii tepe arasmdaki sahaya denilirdi. Sahilde Bahce [21] Aya Marko ()flt) [22] ve Balilcpazari kapilari [231 vardr.

7 iNCi MINTAKA : Konstantin. forumUe'ndan haslayan ve Marmara sahiline kadar devam eden bir daire idi. Eu hududlan icinde Kontoskalyon limani [24] ile Tori Jommu'nun i25J alt krsmr da bulunmakta idi.

sarayt da denilirdi. Btiytik saraydan avn bir bina heyeti olup etrafmda sur bulundugunu Dr. P asp a t i tetkikatl neticesi tesbit etmtsttr,

Bu sarayrn adi orrundekt limanda mevcut, okiizii parcaltyan bir arslan heykeli dolayisile verflmistfr Sonralan yamnda mevcut Hormizdas saraui da bu binaya nave oiunmus, onundekt limanlar da birle~t!rilmt§tir.

[16] 9ikarnisteryon:

Akbiyrk civarmda ve buyuk sarayin mustemnatmdan bir oyun

meydam idi, Bugtin izi yoktur.

[17] ste, Mari Halkopretia manasttn ve mustemnatmin yeri Sultanahmet Salklm sogtit'te zeynep Sultan camii ve arkasmdaki sokaga isabet etmektedir, Bugtin arka sokakta kilisenin ufak bir parcasmm izlerine rastlamak mumkundur, Bu civarda Bizanalrlar devr! Baktrcilar garsismm mevcut oldugu tarihlerce matumdur,

[18] Miliyer: Eski B!zans surlarmm kara cihetinde \bir kaptsi addolunan bu takkapi Ayasofyamn garp . cihetinde ve zoksip hamamlarrnrn civarmda, Mese'nin basrnda idi, Bu vazt; yette bu eseri Sultanahmet tramvay duragi ctvarmda aramak icabeder,

MiZiyer'in aS11 vazifesi mesafeleri tayin tctn bir mebde olrnasidir; Roma'da imp era tor o g s t 0 s' tin diktirdigi bir sutuu sehirden itibaren mesafelere baslangtc=teskil ettigi gibt,

[19] Sirkeci iskelesi; Port Vetrois Rectoris S. Boni - Anadolu sahili ile oian btlcumle mu, vasala bU noktada temin olunurdu, Bugtinkti Sirkeci gumrugu civarma vernen isimdir. Btzans topograrvasmda cok muhtm bir mevkii vardi,

[20] Uzun Qar!}t : Bizansillar zamamnda Makron EnvoZon adi verilirdi, Bayezitten Tah. takaleye inen yola verilen isimdir. Bizans topografyasmda cok mtihim bir .mevki olup her zaman mtihim birialarrn bulundugu buyuk bir yol olarak gostertlmtsttr;

[21] Bahoekap: : Porta Oreat _ tarihte bu kaprya verilen isimdir, Ttirkler Orya kaptst adim kunanrmstar.. Sonralarl Bahcekapusu dentlmtsttr, Dordtincti vakir hanm arka tarafma isabet eden bir yerde idi, Halen mevcut degildir

[22] 9tttt kapt : Porta Ebraika : Yenicami ile Bahcekaptst arasmda bulunan bu ka, PI da bugtm mevcut delldir, Ufak bir kapt idi.

[23] Baltkpazan lcaqns» : Porta Pramatis = Porta Piscaria da denilir, Galata ile'istanbul'un temas noktasi bu mmtakadir, Kar~lyakaya gecen kayrklarrn yanastrklart iskele burasi oidugu rem Perama'dan kinaye iskele kapisi adi verflmtsttr, Eminontintin Balrkpazart cihetinde bugtin dahi ufak bir kayik iskelesi mevcuttur,

[24] KontoskaZyon limam : Kumkapu limaru, Halen deniz icrnde mevcut olan dalga kiran bakiyeleri bu tarihi ltmanm hudutlarmi taylne yaramaktadrr, Marmara sularmm icert dogru gavri muntazam bir !I<lVnml vardrr ki Itmanrn bir kismmm sonradan doldugu ve surlarrn ontmde gents bir saha vucut buldugu anlasrlrr,

[25] Tori torumu , Bayezit meydanrnrn yerinde mevcut olan bir saha idi. Bayeztt camit, htanbul Universitesi bahcesi ile Inkrlap mtizesi btnasi (Bayezit medresesi) bu meydamn hudut-

ian ictne girer, .,>

iSTANBUL

13

8 iNCi MINTAKA : Makron Envolon adr veri len caddenin garp cihetinden Kalenderhane camii'ne kadar Kapitol [261 ve Tori forumu'nun bulunduklarI sahaya sekizinci mmtaka narnr verilmekte idi, Bu dairede meshur Teodos siuuna ile Nemieurn. Ala1csilnurn sarn.ici [27J mevcut idi.

9 VNCU l\n~~TAKA : Mese Megalos [28] (Fi ladelfium v direkler arasr) nrn cenup krsmmdan itibaren Kumleapa ile Langakapusu arasrndaki deniz kenarma kadar devam eden ve icinde M yreleon [29] maruistiruii Balaban aga mescidini [30], F orum Amastrianorum's [311 ihtiva ederdi.

10 liNCU MINTAKA : Halle sahilinde Odun ve Unkapani kapusu'nu hudnd Ian dahiline alarak Mese Megalos'a kadar crkan bu mrntakada Valans Su kemermerleri [32] miiteaddit kiliseler ile M arsiyan siuuna [33] vardr.

11 iNCi MINTAKA : Bu mmtakamn Halice hie sahili yoktur. Pantopepto [34J kilisesi sima linden haslayarak Likiis Deresi yataklarrna kadar devam ederdi. Dordiincii tepe ile besinci tepe vadisini hududlan icine alan bu dairede Havariyun kilisesi [35], Lips monasuri [36J ve Bovis [oruma [37] mevcuttur.

126] Kapitol : istanbUl'un ucuncu tepesi ustune, Romaillar devrinde yaprlan bu bina hakkrnda mufassal mal-mata malik degtltz, istanbul universitesi ctvarmda idi, Onundekl buyUk meydana Tori /orumu denilirdi,

[27] Menfeutn. Maksimum: Kapitol ile Tori rorumu arasmda bulunan buyuk bir sarmca vernsn Isimdir istanbul Universitesi on bahgesinde izlerine rastlamak mumktmdur. Halen gtr , mek mumkun degildir ve Icinde bir miktar su vardrr ki Valans su kernerinin g-etlrdlgi sularrn toplaridrgi bir depo Idi,

[28] Mese Megalos _ Buyuk cadde _ Filadel/ium. Direkler arasi caddesi, Blzans devrlnin Tori formundan baslryarak Amastrianorum .rormuna giden buyuk caddeye verilen Isimdtr, Bu., gunku ~ehzadebag;l caddesine muadil bir sokak idl,

[29] Mireleon manastzrt: Laleli camil karsrsmda yangrn yerinde yeni yapilan binalar arasrnda yuksek bir Bizans kilisesi mevcuttur ki 7-8 inci asir Bizans eserlerindendir, Bay e zit II devrinde Had I m Me s i h A liP a Ii' a tararmdan carnie cevrtlmts ve altmdakt bodrum, Iardan dolayibodrum cam!! denltmtsttr 1911 yangrnrnda ys.nrugtridan hale harabe haltndedtr. At , rtyurn'unun altmda bir sarrnc mevcuttur, Bodrumunda Bizans Imparatorlarmm mezarlari vardt,

[30]Balabanaga mescidi : ~ehzade ile Laleli arasmda ve bugun mevcut olmiyan bir btnadir, 1930 Yllinda Mtizeler Umum Mudul'lilgu namrna Arkeolog Bay A r i f M ti fit tararindan 'Yapllan hafriyat sayesinde otnanm mahtyeti tamamen anlasnmistir, Btr Bizans kilisesi mustemtlatmdan olan bu eser, tfrrbeden baska bir gey degtldtr, Halen yola g ltrnis butunmaktadir,

[31] Amastrianorum. Forumu: ~ehzade ile Fatih arasrnda ve Saraolar' careisi mahallinde \di. Bugun meveut olan Marsiyan sutunu ile ne dereceye kadar mtmasebett oldugunu bnmt, yoruz, K 0 n s tan t i n'in yaptlrtdlgl sur kapularrna gi<jen yollar bu meydandan baslardi,

[32] IValans suO kemerleri : Halk arasmda Bozdailan su kemerleri denir, Beyazrttaki Nemfeum Maksimum'a kadar gel en bu kemerler dorduncu tepe ile ucuncu tepe yani Fatlh lie Bayezit arasinda mevsul idi, Bugun rnevcut buiunan bu eser, sehrrn en mtihim eski eserlerinden maduddur, imp era tor Val a n s tararmdan 364 - 378 yrllart arasmda Kadlkoy surunun taslarrndan yaptarrlmrs oldugu rrvayet edilmektedir, Ttil'kler zamamnda da tamir ednmtsttr,

[33] Marsiyan siitunu. == Fatih lciz ta§z: Fatih'te mahalle iclride ve bir dart yol agzmdadir, Fatih caddesinden gorunur, u\:' basamakli bir kaide ustunde 10 metre irtifamda Glranit bir sutun otup 450-457 vinari arasrnda imp era tor Mar i y a n namma dlktirilmi§ ve ustune heykelt konutmustur.

[34] Pantepopto kilisesi = Eski jmaret camii : Fatih tepesinden Unkaparima dogru gldtl., dikte zeyrek camiinin crvarmda halen kapalr, harap, kiliseden cevrfIme bir carnidtr. 11 inci miladi asirda Ann a K 0 m n en tararmdan tesis otunmustur, Fat i h tararmdan carnie tahvii edllml§tir.

[35] Havariyun kilisesi: Bugtm Fatih camii crvarmda oldugunu tesbit ettigimiz bu kill·

14

FAT tn DE V «! N D E

12 iNC! MINTAKA

11 inci mmtakanrn Marmara sahiline kadar uzanan ce-

nup krsmr 12 inei mmtakayr teskil ederdi. Bu saha i~ine Bovis forumunun bir krsmr ile Arkadyiis [orumu [38J ve siuunu, Eloterviis limani (Langa bostanlan) gibi ~ehrm miihim tcsisatr ile bazr rnanastrrlar mevcuttu.

13 uNCD MINTAKA : Galata suru i~in.Jeki mahallelerdir. Bu mahalleler do 1'de taksim edilmis olup bu krsrmlar dahili kal'a .duvarlarile birbirlerinden aynlmrstr.

Yukarda zikrettigimiz on ii~ mmtaka yani Konstantin surlari [39] icindeki rna. halle taksimatr Teodos Surlari [40] yaprlmakla da aynen ibka edilmis ve yeni Wive olunan krsrm ise eski ismi olan Eksokiniyon [41Jadlyle yad edilegelmistir. On ikizici aSH iginde Komnen'ler zamanmda duvarlarla kuvvetlendirilen Velaharne saray~ [42J ve miistemilatr daha sonralan miiteaddid hiikiimdarlar tarafmdan tam amen sur icine alrnarak 14 iincii daire teskil edilrnis ve Hebdemon, [43] Velaharne mmtakasr namr verilmistir,

Tiirkler lstanbulu zabtettikleri zaman yukarda saydrgrmrz binalarm bir krsrm rnevcut degildi, Bizansm caddeleri ve meydanlarmda Bizans §ehrinin kurulusunda Roma §ehircilik telakkilerini kuvvetle goremiyoruz. Arazinin ivicacr ve §ehrin biin-

senm bakiyelerinden bir sarrue camiin Karadeniz avlusu He medreselertntn altma tesadUf etmektedlr. Bu vaziyete gore bu bmayi Karadeniz Baskursuntu medresesi He Darti§§ifanm artmda aramak icabcdcr. Bu kilisenin §eklini tamamen tesbit etmek Imkam elde edttememtstar, Justanyantis dvrinde yaplldlglzikrolunur.

[36] Lips manasttn: Fatih ile Haseki arasmda ve HallCllar ko§kti Sultan SeUm medresesl

yakinindedir. Halk arasmda Fanar'i lsa camii ad, verilir. Fatih vakfiyesinde

Lis ManasttTl

~ekUnde yazrlan binanm bu eser olmak ihtimaJi oldugu gibi Fatih camn, Kirkcesme civarmda mevcut (Libys) Sekbanbaei ibrahimaga mescitii de mevzuubahs olabilir. Bu eser de Fatihdevrinde camie tahvil olunmustur,

[37] Bovis torumu; Aksaray'da Valde camli ve ctvarmda olan bu Bizans meydam, Hayvan pazarr olarak kullamldrg; Icln oktiz forumu manasma 139vis rorum'u adi vertlmtsttr,

[38] ArkacZius jorumu = Avrat pazar: : Cerrah pasa camii gegildlkten sonra ucuncu sokakta bulunan Arkadyus stitunu kaidesl etrafmda btiytik bir meydan id~" Halen mevcut olan sutunun kaidesi bir evm bahcesmde bulunan biiytik tarihl bir eserdlr.

[39] Konstantin surlari ; 330 yilrnda K 0 n s tan tin istanbul'u merkez yaptlgl 19ln §ehrln gentsleyen huduttarim surlarla tahdit etmek ieap etmistir, Bu surlar Halig ctnettnde C1bali kapusu eivarmdan baslar. Dordtmcu ve besmci tepeler arasmdan gecerek Fatih elva-

rmda Atikali, Halrcilar ko§kti ve Yentbahce tarikile Altrrnerrner'e c;nkar,

kapusu tariklle Samatya yaktntnde demze Inerdi,

[40] TeocZos 8urlan : Sahillerdeki duvarIar da bu noktalara kadar devam ederdt, Bu sur.arin kara cthettnde bes kapusu vardi, 413 de Bizans sehrt hudutlarmin Teo do s II devrinde gentslettlmesi ieap ettiginden kara cihetinde Edirnekapasundan itibaren Yedlkule'ye kadar gordUgUmUz bUytik surlar msa edtlmtsttr, Bu surlarm arkadakilerine TeocZ~s, ondekllertne strus Konstcmtin surlari derler. Fakat bu surlar 'Hebdemon Velaherna mintakasmi hudutlan icme almadan Fener Uzerinden Halice Inerdl,

oradan

isa_

[~1] -Eksokiniyon: Konstantin surlan hancmda ve seh ir muhariai Got askerlerinln Ikametleri igin meveut olan askeri kisma vertlen isimd1r. Teo do s II bu sanayi sehtr hudutlarr lc;lne armistir,

[421 Velaher7l,a : Bugtin Ayvansaraym tist tarafmda g6rtilen Bizans dnvarlarrnrn

l§glj;l ettigl sahadir ki Tekfur sarayma kadal' imttdat eder. Bu saha Teodas sUrlarlle temdid edllmemls Idl. Istanbul'da Velakerna'iar nami- vertlen Ulah einsinden ahalinin oturdugu mill" taka oldugundan bu nam ile yad edilmtstfr, Bu civarda '10k eskiden itibaren rnustahkern saraylar. tnsa edtlmts ve Komnenler devrtnde surlar Icine atmmaga ba§lanmletlt•

iSTANBUL

1$

yesmm daha eski olusu, bu sistemin tebariiz etmesine meydan vermemistir. Bir miistahkem ~ehir olmasr hasebile yollarm sur kapularmda nihayet bulmasr icap ettigi igin tesa'uhi bir teazzuv viicut hulmustur. Eski !stanbul'un biinyesinde esas bir cadde mevcuddur. Bu cadde tesa'up ederken daima ikiser kola ayrrlmistrr.

Ilk Bizans limamndan baslayan anayol sonralarr Ogiisteoti Forumu adr verilen meydana geIiyor ve oradan Mese [44J denilen tek damarla Beyazrda Toru Forumuna kadar devam ediyordu.

Tom Forumu Konstantin'in kurdugu hiiyiik sehrin Kapitaliyle alakadar huIunuyordu. Bu forumdan ayrrlan iki anayoldan biri, Sarachane tarikile Fatihe, diger! Bevis forumuna (Aksaray ) kadar imtidat ediyordu.

Fatihe vasrl alan simal yolu bu noktadan itibaren ikiye ayrrlryor biri daha §imalde Ayayani [45J kapusu'na daha cenuptaki Atali [48J kapusu'na gidiyordu.

Bovis Jorumu'ndan gIkan diger yol ise tek basma Arkadiiis Jorumu'ndan gegerek bugiin Gastriya [49] manastiri, (Ibrahim Pasa Camii) yanmdan ge~erek biraz otede Isa kapusunda nihayet buluyordu.

Bu biiyiik seyriisefer giizergahmda mevcut diger yollar bu ana caddeyi veya meydanlan amuda yakm hir istikamette kesiyorsa da istikametleri sahile dogru idi. Ogiisteon [orumu AyasoJya ile Senato, Mukaddes Saray kavsi ve miliyer arasmda etrafr direkli ortasmda liistinyanus'un siitunu hulunan bir meydan idi. Ogiisteoti ile Konstantin jorumu arasmdaki direkli ve rneydanda miliyer tahir oIunan tak buIunan caddeye sadece Mese adr verilmisti,

Tori forumu'na yahn bir mevkide amuda yak~n bir istikamette Mese'yi kesen Anayol Makron Envolon (uzun gar§I)< ismini tasrmakta ~di.

Tori [orunui §imalde Kapitol ve Nemjeum Moksimum; garpta Diyakonisa [50J kilisesi ile rnuhat bir meydan oIup lin ciT e 0 d 0 s 1. siitunu ile bir ayazma

[43] Hebdemon: Velahernan'm bulundugu mevkle verilen blr Islmdir kl bu 181m daha ~U~ munu blr Ifade olarak telekkl olunabiIlr.

[44] Mese == Divanyolu. Mese, cadde demektlr. OgUsteon meydanmdan Mllyer'ln artinba§layarak Konstantln forumunda nthayet bulan iki tarari dlrekll bir cadde Idl. BugUnkU dlvanyoluna muadil blr yoldu,

[45J Ayayani kaptst = Porte St. jean: Konstantln kara sularmm HaW; clhetinden birlnci kapisrydi, Bu kaprdan cikan yol, 5 incl tepeye dogru uzamrdr,

(46] Poliondrion kaptst: Konstantin suriarmm kara clhetlnden iklnci kapis; olup

Edlrne kapusuna muadil Idl, Bu sebeple Edirne kapusuna Porta Polyondrion ad; vernmtstir, [47] Aya Saturnen kaptst : Konstantin surlarsmn kara cihetinden UgUllCU kapia; olup Bovls formundan baslayan eaddentn nihayet noktasidir. Bu kapi bugunku Topkapl ve Mevlanelmpllarm muadilidir,

[48] Atali lcatne: : Bovis forumun ba§layan ve Ballkllya glden yolun "tizerlndek! bu kapr, Konstantin surlarrnrn kara cihetinde 4 uncu kapisrdu',

[49] Gastriya Manasttr, = isa lcapusu ; 13u kapu Konstantin kapusunun 5 Inc! kapusudir, Bovis forumundan ba!?layarak Arkadytis forumundan 'gecen Yaldizlt kapiya muadll isa kapusunda nlhayet bulan caddenin son noktasidir, Ibrahim pasa medresest adl"er_1len btnamn Iginde hl1.la isa killsesinin bakiy€si mevcuttur. Bu civarda Gastlrye manastirr admda blr k!l1se de vardir,

[50] Diyakonissa kilisesi == Kaleruierlume camii: §ehzadeba§ma dogru direkler arasmm baljllangH) noktasmda Bozdogan "kemerlne yakmdlr. 9 uncu asirda yapllml§ bir Blzans killsesl. dtr, Fatih aamamnda etrafma odalar yapilarak Kalenderhaneye tanvn olunmustur, CBaZl eserter de, Christ Akatallptos manastm adma da rastladlk,

16

FATiH DEVRiNDE

mevcuttu. Bu forumdan baslayan Mese Megalos (FiIadeIfiyum) Sarachane civarrnda bulunan Amastriyanon forumu'ndan gegerdi. Diger bir cadde Porta platea' [51] dan baslayarak Vefa istikametinde grkar, Valans su kemer lerinin altrndan gegerek bu meydana amuden vasrl olur ve Bovis meydanr vasrtasile Langa bostanlarrnrn yerinde bulunan Eloteriiis limanrna varrrdr, Diger mevcut biiyiik caddelerin isimlerini eldeki mehazlar zikretmiyorlar.

[51] Porta Platea i Unkapam kapusurrun eski adrdir, B U 0 n del m 0 n t e tararindan tertip ve Ban d u r itarafmdan nesrolunan plarida Porta Messa'ya ve Z. Dol fin' de Porta Pi. azza'ya, P u 8 c u i us' de Porta pratea'ya tevafuk eden kapidir, Bu tstm bu arazinln diizHik bir mahal olmasmdan dolayi vertlmisttr Ortakapl Porta Messa Ise, Halil; surlarmm tam orta kapisl bulunmasmdandir,

Fa.tih devrinde Istanbulfarlht haritasmda gosterllen eserlerin mevzuuna -att

i;;ARETLEH

¥unan eserlerr (G.)
Roma eserlert (R.)
!;iarki Romaeseri (~. R.)
Bizans eserleri (S.)
MISlr eseri (Eg.)
Kilise i-
Havra :if.
Latin eserieri (L.) Turk eserlerine i§aret konmanustrr.

istanbul'a TUrkler'in giri!]i, ilk imar, te~kilat ve iskan

145:) Milad! 857 Hicri yrlmda, elli giinliik bir muharebeden sonra, 29 MayIS Sail giinii Bizans' a giren Tiirk'ler; sehri pek harap hulmuslardr, t~gal esnasmda ~ehirder. kacrrrlan hazinelerin, san' at eserlerinin, ilim ve irfan mahsullerinin, Avrupa ronesansmda ne biiyiik roller oynadIgI maliimdur. Bizans'a giren Tiirkler, sehrin tabii ve mahvo lrnrya yiiz tutmus tarihi giizelliklerinden baska bir §ey elde edemernislerdi.

lstanbu.l'a girf'n Usmsnlr Turk'Ieri, rniistakbel hiikflmet merkezleri olacak bu sehr in, hem en imarma hasl amayr miinasip gorerek, sehre bir kadr ve subasr tayin, yani idari ve kazai kuvvetleri teskil ettikten sonra, §ehrin asayisi ve siikfitii temin olunca, iigi.ineii tepe iizerinde bir saray (Fski Saray), ticaret ve ilim merkezleri kurrmya basladrlar.

1454 yrlmda Fatih, Istanbul'u resmen idare merkezi yaptrktan sonra, niifusu arttrrrnak icin getirilen Anadolu ve Rumeli §ehirleri halkr, ekseriyetle eski oturduklan mmtakalarm isimlerini verdikleri mahallelerde yerlestile r. Bu suretle viicut bulan Turk mahallelerinin ihtiyacr olan dini ve ietimai miiesseseler ya devlet veya zen gin halk tarafmdan tesis ve insa olundular,

Hazn-ladrgmuz haritada ilk once Tiirk'ierin ikinci, iigiincii, dordiincii ve he~inci tepeler ve civarrnr, ana caddeler etrafrnr i§gal ettikle ri, Marmara sahilinde Kumkapr, Langa, Samatya, Halic cihetinde Fener ve Balat gukur mmtakalarnu tercih etmedikleri goriiliiyor. Ayrrca Tiirk'Ierin Eyiip, Hal ic ~imal sahili, Tophane, Be§ikta~ ve Anadolu cihetinde Kadrkoy, Usktidar, Kuzguncuk ve civarmda da yer·· Iestikleri mevcut eserlerinden anlasrlmaktadrr. istanbul'cia siir'atle artan Tiirk niifusunun sehrin imarrnda cok miihim 1'01 vardrr. Bizans tarihinde sehrin kalabahk oldugu devirler () mCI, 9 ve 11 inci asrrlar ise de 18 ve 16 mCI asrrdaki nisbeti buIarnamrstrr .

Maksadnmz, ~Il satrrlar la Fatih devri haritasrnr izahtrr. Bu sebeple §ehrin :11- ki§af tarihine mumfassalan gil'ecek degiliz. Fatih asnnda imara hizmet eden ~ahsiyetlerden isimlerini elde edehildiklerimizi alfabetik srrasiyle a§aglya dizmegi miiriasip gordiik. Zamanla, daha hir gok :;ahsm ve eserlerinin yukarrda arzettigimiz gibi tesbit edilecegine siiphe yoktur.

( tSTANBULUN 1MARINDA 1SMt TAR1HE GEOEN TtJRJ{LER"

Adl

Ahmet Ahmet Ali

Ali Ali Ayas

Balaban aga Bayezit Beyazrt

Davut Dogan

Ferhat

Hasan Hayreddin Hayreddin HIZIr Bey HIZIr Hobyar Husrev Husameddin Hiiseyin aga

ibrahim P~.

Lakabi

A

(Kethiida ) KIZ

Alaeddin Fennari zade (Ulemadan) (Cerrahbasr )

Fakih (,:oban)

Ustat (mimar)

B

( Sekbcnbasr] San (DIemadan) (Sekbanbasr)

D

(Fatih devri mesaleci basrsr) (Sarac)

F

Hoca

H

Elhac Seyyid (Topcubasr) (Alemdar)

Hoca (Fatihin hocasr] (Istanbulun ilk kadrsr) (Kiirkcii basr]

Hoca (Ulemadan )

MolIa Mehmet bin Feramez bin Ali Tokadi

(Utakcrhasr )

i

(,:andarh

20

Adl

IIyas

iIyas

ilyas

Ishak P§. iskender aga

Kasrm I,?avu~ Kemaleddin

Mahmut bin Mahmut P~. Mehmet Aga Mehmet Mehmet bey Mehmet II. Mehmet Mehmet p~, Mehmet Mirza baba Muhiddin Muhiddin Muhiddin Muhiddin Murat P~. Mustafa aga Mustafa Musa

Musa

Nasuh

Saadettin aga Selcuk

Sinan aga

Sin an

Sinan

Sinan

Sin an

Sinan

Sinan

FAT 1 H D E V IU N D E

lakabl

(Kasap ) (kaprcr hasr) (Tcpcubasr)

(thtisap agasT)

K

M

Sinan (Ba~I,?I)

(~atIrba~I)

A§ki (ricalden) (Avcrbasr] Fatih Sultan

Hac! Kiil,?iik - KOl,?ek'?Karamani (Ni§ancI) Zeyni (Ruzriameci) (~eyh)

AkbIYIk

<;':elebi.

HacI (Ekmekgi hasr ) Hoca

(<;':avu~)

(Muslahaddin (Kaprcrbasr) (Okcu)

San

N

San

s

(Kazanerbasr ) Hatfin

(Fatih camii bin a emini ) Atik (Fatih camii mimarr) Emin (Mutbak emini) Hoca (Samanemini)

( Pirinccihasr)

Sohte

(Ulemadan)

Adl

Sinan Sinaneddin Siileyman Siileyman

;:Jemseddin Siicaeddin Siica' ~iica'

iSTANBUL

l.akaln

Yavuz (Miralem agalanndan) Yusuf P§.

Baja (Topcubasr) (~eyh)

Ahmet MolIa Giirani (Seyhiilislfim) (Mimar)

(Pehlivan]

Uzun (Fatihin satrrr)

T

Tirnurtas Hacr

VeIiyeddin

Yakup aga Yavedut YddIZ dede Yusuf Yusuf Yusuf

v

Ulicebaba

y

(Sekbanhasr ) Sultan

Ba Ii (F ennari zade) Krill (Fatihin satrrr) U zun (C;oban)

21

Fatih Devrlnde istanbul,

(1453 - 1481)

TARiHI HARiTASINDA GOSTERiLEN ESERLER

Tiirkfte adlarr
1 Yeni saraym kuleli i<;; kaprsr [52J
2 Kubbe altr ve mescit
i Arzodasr
5 Agalar camii
6 <;iniliko~k
7 Demirkapr
8 Ayazma; Ayaterapon + (B.) Fransrsca adlan

Hagiasma de St. Therapon

9 - Yeni saraym dI~ suru

10 Babrhiimayun

11 Sent hen Kilisesi + (B.)

]2 Gotlar siitunu (R.) [53]

13 14

Sen Dimitriyiis kilisesi + (B.) Sarnrc (B.)

Egl. de Ste, irene

Col. de Claude le Gothique Huines de St. Demetrius Cit.

15 Arkadyiis hamamlan harabesi Les ruines des bains d'Arcadius [54] rs. R.)

16 - Ayia Hodikitriya kilisesi harabe-

si [55] '+ (B.) Ste. MarieHodighitria

17 - Otlukkapr

[52] Yeni saray : 1467 de Fat i h' in emrile, Sarayburnu zeytinlik nuzhetganmda tnsasma baslanan saraya bugtm Topkapl sarayi adi verilmektedir. Eskiden sahilde, Topkapu Porta St. Barbe'da mevcut olan ahsap saraya vertlen bu isim, A b d u 1 a z i z'ln zamanmda yandigrndan yukardaki yeni saraya alem oimustur, Bu sraya yent saray adi vertImestne gel!nce, istanbul'da Fat i h' in yaptlrdlgl Bayezit saraytridan sonra msa edilmesindendir.

[53] Gotlar Sutunu: Saraybul'nunda zeytinlik tenezzuhgahrnda 15 metre yUksekliginde granitten korent baslrklt bir sutun vardrr, Bu sutun Gotlara galebesinin bir natrrasi olmak tizel'e imp a rat 0 r K lot II tarafmdan (270 MiH1.ttan sonra) rekzedtlrntsttr,

[54] ArkadylIs Hamamlari : 25 Yll once GUlhane parki tanzim edilirken oulunan temet, ler ve bodrumlara hala eski eserler muzest altmda ve park Icrnde rastlamak mumkundur, Bu harabelerin Arkadyus'tm meshur hamamlarma ait oldugu tahmin edilmektedlr.

[55] Aya Hodilctirya kilisesi : Ahrrkapr fenerinin etvarmda, GUlhane hastahanesine yakm tren yolunun altma tesadur edenb u kilisenin mevkii 1920 de tesptt iol'unabtlmtstfr, 453 yllmda imp a rat 0 rig e P ti 1 " e r i tarafmdan tesis olunmus, cok mukaddes bir kil!~e idi,

iSTANBUL

23

Tiirk~e ad Ian

Fransrzca adlarr

18 Cankurtaran rnescidi [56]

19 Fener kulesi (B.) [57]

20 21 22 23

Bukoleon sarayr harahesi (B.) Sergios ve Bakiis kilisesi + (B.) Ayia Anastasia [58] + (B.) Konstantin Porfirojenet dikili tao sr (B.)

Obelisque Mure

Palais de Boucoleon

Egl. des Sts. Serges et Bacchus Egl. de Ste. Anastasie

24 Yrlanlr siitun (G. - R.) Col. Serpentine

25 Teodos siitunu (Tutrnozis III obe-

liski) (Eg.) (~.R.) Obelisque de Theodose

26 Mukaddes saraya ait hir bodrurn

(B.)

Filoksenos sarnrcr (R.)

E~refiye sokagr sarnrcr (B.)

EI~i ham - Balyiiz ham Konstantin siitunu == <;enberli tas

(R.)

31 Dikilitas ~ar~rsr [59]

32 Pul darphanesi [60]

27 28

Cit. de Philoxene Cit.

29

30

Col. de Constantin Ie Grand.

33 Me~ruta evler

34 35

Bozahane Yerebatan sarrncr nrcr (B.)

Kerner denilen tak

(R.)

Milliaire d'Or

Mazilica sar-

Cit. Basiliquc

36

Millier [61]

37 Ayasofya yeni ~ar~rSI

38 Ste. Mari Halkopretia kilisesi +

(B.) Egl. de Ste. Marie Chalcopratiene,

[56] Cankurtaran mescidi: Bu mescid Fatih devrt Topcuba~llal'mdan Elha<; S e y y i t Has a nAg a'nm esertdir, Bu mahalleye f;!adll'van dahl denntr, Ahrrkapu ctvarma dusen bu ~ahil mahallesine verileh Oanktrrtaran adi cok dikkate savandir, Burada denizde olacak kazalara karst bir tahl!siye istasyonu mevcut olmasr akla cok yakrn gorunuyor, Buna ait arastrrmalarIa milhim bir ictimai yardim milessesemizi meydana <;lkarab!I1rlz.

[57] Fener kulesi: Btzanshtarrn muhabere i<;in kuflandrklarr kutelerden btrtdtr,

[58] Aya Anastasya : Sokullu Mehmet Pa§8 camii civannda ve Kadtrganrn ilstilnde olup Ki_ l!seden hi<; bir iz kalrnarmst.ir-

[59] Dikilita§ Q'ar§tst: genberlita~m diger bir Ismtdir; Tavuk pazarr dahi dentlrr, Burada Fatihin milteaddit dukkarilardan milrekkep bir ears; ve mesruta evlert vardrr,

[60J Pul darphanesi : osmanh Tilrklerlnde adi, mangrr para darbetmege mahsus darp , hane, krymetlf rneskjika.t basan yerlerden avri ve dikilrtas carsismda idi. HaIen yerini ve seklfn! tesbrt edemedik.

[61J Miliyer : Ayasofyada Ogusteon meydamnda 'Tori forumuna glden Mesenin baslangtc noktasr ldl. f;!ehirden mesafeler, bu noktadan itibaren sayrlrrdr, Mesela Hebdomon mrntakast Mllyer'den 7 Milyar mesarede idl.

24

FATiH

DEVRiNDE

Turkce adlarr

Fransizca adlarr

39 - Halkopretia gar~IsI-BakIrcdar gar~ISI Silk - u - Nuhasin ? [62J

40 Aya Sofya + (B.) Ste. Sophie.

41 Eski Ayasofya gar~IsI veilk Aya Sofya minaresi

42 .- Aya Sofya mahallesi (Mesruta evler ) [63J

43 - Adliye saraYI (~. R.) [64J 44 - Mukaddes saraym rnevkii (~. H. ve B. [65J

45 Elvanoglu mescidi

46 Elvanoglu mescidi mahallesi, me§-

Manyora sarayr

Palais de Senat

Palaisde Magnora

ruta evleri ve t,;ar§ISI

47

Eski Bizans Iimanr [66]

Port de Byzance Prosphorianus

Port Eugene = Port

48 Giimriik kapam

49 Kirec iskelesimescidi [67J

50 Agag pazan [68J

[62] Sulcu. nuhasin ': Fatih Vakfiyesinde mevcut Bakrrcrlar carsisi, buglin mevcut olan Bayeziddeki carsi degfldlr; Vakfiyeye gore yanudi kilisesi clvarrnda otdugu kayrt edilen carsi, OU tarife gore Yenicamideki havranrn yakiritnde olmasi icabeder. Fakat 0 civarda boyle bir <ar§1 burunduguna dair bir kayda hig btr yerde rastlamadrk, Fakat Tlirkler istanbul'u aldrk; tan sirada Halkoppretiija carsisi adile bir Bakircilar rruntakasi vardi, Tarihi an'anelere gore igtimaj hayat devam etttgtnoon buradaki kilise sonralari havra haline kalbedrlrnis ve yahudi kilisesi narni da verflrnis oimasi ihtimalden uzak degtldtr,

[63] Aya So/ya'ya bitisik: evler: Fatih vakfiyesinden ogrendigimize gore Fat i h Me h. met II Aya Sofya/rrrn simal ve 'lark cephelerine mesruta evler insa ettfrmtsttr, S eli m II elevrinde Ayasorya'mn tamiri ve etrarmrn istimlftki snasmda bu evler Sinallln emrile tarnamen vrkitmistar,

[64] Adliye sarain , Ayasofya'run yanmda insa edtlmts ve Bizans'm en eski hlikumet bie nalarrndan olan bu eserin yerine Insa edilen bina A z i z zamanmda kurulan ilk Dartilflinun ve meclisi meb'usani mtrtcaktp, Adliye saravina tiahais cdilmi'lti. Blzanslrlar bu saraya Manyoro sarayi veya Senato derlerdi. onunce imp era tor Ark a d y li s' lin karrsi 0 d 0 k s iS a'nin heykell vardi, 1937·1938 de bu sahada istanbul Frarune Arlceoloji Enssitiieii tararmdan s&pIlan soridajlar iyi neticeler vermiettr

[65J Mukaddes saraym meVkii: 5-6 yrldan'oert ingilizler tarafmdan hafriyat ile bir cok kr, snntan burunan bu saray 'I'lirklerin Blza.nsr fethinden once mahvotmustu Halen bu clvarda bir cok bodrurnlarr mevcuttur,

[661 Eski Bizans timani = Port de Byzance: Sirkeci'de yall ko"kli adi verrlen sana ve clvari ilk Bizans sehrtnfn limam idi. Buranm surlarr teen dogru bir kavis yaptlgmdan tarihte Sarayburnu bir cikmti halinde gor ulurdu, Bug im gerek bogaz akmtrsinm getirdigi toprak, ge· rek sehrtn tevsii bu sahamn dolrnasrna sebep oldug undan surlar sahilden vasati 50 metre geride kalmistir,

[67J Kirec islcelesi mescidi: Bah ce kaprsr haricinde, deniz kenarrnda gumrukkapant clvarmda Kire<; iskelesi nami verilen mahalde Fatih devrinde yaprlrnis bir mescit vardi, Bu meso cit bugtin mevcut degildir.

[68] Agar;pa,zan: Bahcekaprsi haricindeki genie saha, doksan YII onceye kadar

odun anbarlartle dolu idi. IstanbuI'un butun odunu buradan sahrle !1lkarllll'dl. fa~ih'i~ va1l;.

j S TAN B U L 25

Tiirk~e ad Ian Franstzca adlarr

51 Giimriik onii mescidi

52 St. Mark kaprsr [69] Poterne de St. Marc

53 Yahudi kilisesi ve Arpacrlar camii crvarr [70]

54 - YIldIZ hamamr (~IfIt hamamr)

[71]

55 Hobyar camii [72]

56 Kiirkgii ham

57 Ham sultanr (Bey Kervansarayr)

[73 J

58 Mahmut Pasa hamamr

59 Mahmut Pasa gar~ISI

(iQ -<::ar~I ve sandal bedesteni civarrndaki diikanlar

61 - Mahmut Pasa mahkemesi ve mektebi [74 J

62 Mahmut Pasa camii
63 Mahmut Pasa ge~mesi
64 Mahmut Pasa tiirbesi
65 Mahmut Pa~a medresesi
66 Servi mescidi
67 Bedesten civarr diikkanlarr
68 Bedesten
69 Bit pazan
70 Bodrum kervansarayr fiyesinde Agarpazan adi vertlen sahilde mevcut saha odun anbartarmm bul undug u yerden baska Ibir pal deg!ldlr.

[69] St. Mark Kaqnsi , Bu kapmm glflt kaprsi olmak ihtimali vardrr,

[70] Yahudi kilisesi : Bah er-kapida bugtin Ege lokarrtasr namile anrlan, hemen heyetl umumiyesile hie bozulmadan kalrms ve Bizans tonoaiarne ortutmus olan bina bir havradan bas; ka bir sev degildir. Fatih vakfiyesinde gdrd ug um'uz yahudi kilisesinin bu bin a olmasi ilk once akla geltyor, Fakat Suk-u nuhasin ile, olan alakasmdan dotayi bu civarda Bakircrlar carsrsi diye blr carsi bulamadrgrrmzdan tereddiide dusmek miimkiindiir.

[71] Ytld,z hamcmc , Bu hamama E v I i ya 9 e Le b i r;hj,t tiamami admi verrnistrr, 9ilnkii bu civar mahallelerine ve yakinindeki kapiya 9!flt kapisi denilir. Bahcekaprda dordun , cu vakir hanmm karsismda, sokak Ictndcdir; Hadikat.ulcevamt Necmeddin adrnda birinin bu hamam killhamnda metfun oldugunu bu sebeple hamam civarmda bir dergah vucuda getirildlgln!, bu hamamm bir kurnasinda yrkanan hasta cocuklarrn §ifa bulduklarrm yazar, Bu namamin yanmdaki dergahta mevcut mescit ile bu hamama Yif diz Dede harnamr denilir. Yrldrz Dede Fatih ile gelen askerlerden biridir.

[72] Hobyar camii: Suitanhamamlllda, Buyuk postahane arkasmdadrr, Fatih devri

biiyiiklerinden Hoc a Hob y a I' tarafmdan 878 ntcr! senesinde msa etttrnmrsttr, zamanla harap oidugundan Biiyiik postahane iyaprhrkon tamarncn tamtr edilerek yeniden ihya cdnmtstrr. [73] Beykervansaray, (Ham Sultani) : Dayehat un rnallallesinde yant, Sultanhamammm iist kismmda Kiirkgiiler harnrnn clvarrnda Idi, Bugiin meveut degildir. 98 bap hocre ile etrarmda 42 bap diikkan oldugunu Fatih vakjiyesi zlkredlyor,

[74J Mahmut Pa§a mahkemesi ve mektebi: Bu eserler bugiin mevcut degfl.dtr , Mahmut Pasa camtt ne Nuruosmanire Kutupha,ll~si arasinda ve cami avlusunda imis,

26

FATiH DEVRiNDE

Tiirk~e adlarr

Fransisca ad Ian

71 Bodrum kervansarayr mescidi

72 Ayazma (Bi'ri Sem'un ) + [75J

73 Darphane [76J

74 Darphane icindeki tak (~.R.) [77J

75 Sekhanbasr Yakupaga rnahalle- Arc. TriomphaI de Theodose

sinde rnesruta evler

76 Darphane t;ar§ISI

77 Darphane mescidi

78 Sekhanbasr Yakup aga rnescidi

79 Eski saray Bayezit kaprsr [.,.8 ]

(Cenup kaprsr) 80 Eski saray

81 Eski saray ~ark kaprsr

82 Ni~ancI Mehmet pap camii ve tiirbesi

83 84, 85 86 87 88 89

Nisancr Mehmet Pasa harnamr Aya Kiryaki kiIisesi + (B.) Asperans kilisesi + (B.)

Aya Todori kilisesi + Bodrum camii ve sarnrcr + Balaban Aga mescidi +

Acemi OglanIar krsl asr Beylik diikkanlarr (Eski direkIer araSI) [79J

90 Kalenderhane

Egl. de Ste Kyriake Egl. de N-D

Egl. deSte Theodore Monasrere de Myrlaion et Cit. Mausolee Byzantin

Kalenderhane camii (B.) Bozdogan kemeri (R.)

Vefa kiIise Mollagiirani camn -'-

(B.)

94 - Vefa kilise camii medrese odalan+

95 ~eyh Vef azade camii

<)1 92

Monastere de Christ Akataliptos Aqueduc de Val ens

Egl. de St. Theodore?

93

[75] Biri semrun. : Bayeztt cami! dl~ avlusu duvarlarr yrkrlmadan once, Bayez!t tramvaylarrnm donum noktasmda ve Ictne merd!venle inilen bir ayazma Imis, 80 vn once bu sahanm acnmast esnasinda ayazma kapatrlarak meydana Have edtlmistar,

[76] Darphane: Bayez!d'den Laleli'ye dogru giden Aksaray caddes!n!n cenup kismmda srmkeshane adile annan binamn yerinde Fat i h tarafmdan yaptlrllml§ para darphanes! ile cam! [77J Darphane iciruieki tak: S!mke§hane avlusunda bulunan temeller Aya Sofya'da M!liyer'den baslayarak Tori forum una gelen Mese'n!n attmdan ge<;t!g! btiyUk Teodos takna ait bakiyelertdtr Buglin mevcut olan stmkeshane 18 tnct asir eserler!ndend!r.

[78] Eski Saray Bayezit kapis: : Fatih'in 1453 yrlmda yaptlrdlgl ahsap saraym Bayezi~ meydam tarafma aciran bliytik kaprsrmn ilk isminin ne oidugu mal-m degild!r. Bu sebepls sonralarr kullanllan Bayezit kapist adinin online, istifham i§aretin! koymak mecbur!yetin! duyduk,

[79] Acemi otnantar Ktslas« ve Beylik dukktinlar: Bugtin I;lehzade cami! l1e Balabanaga Mese!d! arasmda hamami mevcut clan Acemt Oglanlar_ kl§lasl onttnde Fatih vakrma alt beyl1k

iSTANBUL

27

Fransrzca adlarr

96 Seyh Vef'azade medresesi

97 Seyh V ef azade hamamr

98 San Beyazrt carnii

99 Ustat Ayas s;ar§IfH [80]

100 Sekban ba~I mescidi + (B.) Monastere du Christ de Martha

101 Atik ibrahim Pasa carnii [81]

102 Atik Ibrahim Pasa mektebi ve

medresesi

103 Harratlar c;ar~ISI [82J

104 Yemis kapam ham [83J

105 Tahta kale hamamr

106 Balrkpazan c;ar~IsI

107 Odun kaprsr c;aqnsI ve hozahane

103 Hacr Tirnurtas mescidi

109 Odun kaprsmda evler ve diikkanlar

110 Ham Sultani

111 San Timurcu rnahallesi evler ve

diikkimlar

I 12 Mumhaneler ve evler

113 Azablar hamamr

114 Sabunhane

US lVIiiteferrik binalar ve rnahzenler

116 Sporcu tekkesi (Pehlivan ~uca

tekkesi )

117 Hacrkadm camii

118 Unkapanr c;ar~ISI ve evler

119 Zeyrek kilise camii, medrese oda-

dalan [84J + (B.) Monastere du St. Sauveur Pantocrator

120 Zeyrek kilise camii + (B.)

121 Mesruta evler

122 Seyh Siileyman mescidi

:itikkanlarm yerrnde eski cdreklr-r arasi carsisi dtikkanlarr vardir, Bu carsi, Nev§ellirli Darnat Ibrahim pasanrn esererinden olup Fatihin bu vakfmm yeniden ve tmarmdan baska bir §eY de; ibahim Pasanrn eserlerinden ol up, Fatih vakrmm tmarindan baska bir ~ey degildir. Vakfiyeye gore 35 dtrkkarrdrr',

[80] tistaa Ayas 9ar§tst: !Fatih saraclar carsrs; mevkiine yakm Ustad Ayas camtt sirasmda rastladrgrrmz kargtr dukkarilar bu carsmm baktyesidir;

[81) Atik Ibrah.tm. pa§a tuimami , Uzun carsida 883 htcr] tarihinde yaptlrttlgl eami, med, rese ve cesmeden baska Bayezrt II devrinde Ustat Ayas carsrsinda bir de hamam insa etttrmts olan Ibrahim pasa yandarll Halil pasanrn ogtudur, 905 h.lcrjde Olmti§ttir.

[82] Harratlar !;a7·§tSt : Fatih devrinde kaatg1lar carstsi, Uzun carsinm a§agl kismmda, 'l'ahtakale civarrnda tesis ecnmtstir.

[83] Yemi§ kapant h.am , Buguriku Balkapam ham olmak ihtimaJi vardir, 9tinkti bu [;anm QitZl !ps!!nlitl'l ;Fatih devr] eseriertndendtr,

28

FAljH DEVRiNDE

123 ]24 125 126 127 128

129

Eski imaret carnii + (B.)

Eski imarei camii medrese odalarr Brs;ak<;:I camii

Ibnimeddas camii

Gul carnii [85J (B.)

Aya Yorgi kilisesi + (B.) Ermeni kilisesi + (B.)

] 30 Tahta minare carnii

131 Balat kaprsr hamanu

J 32 Kiingoz kapisr s;ar~lsr

133 K.ungoz kaprsr rnesruta evler

134 SelJahhane [86]

135 136 137

138

MolIaA~kI carnii Rum kilisesi + (B.)

Atik Koca Mustafa Pasa camn Toklu Dede mescidi [87] + (R)

1.39 Velaharne kiIisesi ve ayazmasr [88J + (B.)

140 MerdivenIi yoI [89J

141 142 ]43 144 145

Ar.em.a hapiehanesi [90J (B.) Velaharne safayr [91J

Meryern ana kilise + (B.) Avcrbasr Mehmet Bey carnn [92] Ebu ~a'be tiirbesi

Fransrzca adlarr

Monastere du St. Sauveur Pantepopte

EgI. de Ste. Theodosie EgI. de St. Georges

EgL de N. D. Ia Cousolatrice

EgI. de St. Demetrius Canabos Egl. des St. Pierre et Marc EgI. de Ste. Theda

Egl. de Bla-chernes

Tour D'Anemas

PaIais des Bla-chernes

Egl. de la Ste Vierge de Souda

[84] Zevrek medrese adalart: Pontakrator kilisesi Mol la Zeyrek adile carnie c;evrilince mthrap cephesindeki manastn- odalan da kilisenin mustemnatmdan oldgu rucin bu carniye ilave orunarak medrese olarak kuflarulrrnstrr .. Bu odalar bir siraya, listleri tonozlu Idl Bir ktsmi h9-111 mevcuttur.

[85Giil camii: Bucam i Ayakaptsrndadir 8 inct asirda mevcut olan kilise putkrricitarr rrrtannsmna katledilen Teo d 0 s ya nammdaki kadm adile 0 tarihlerden itibaren anrlageldt. Tlirkler, Bizanslilarrn verdikleri solmavan glil namma izafeten Glil carnit ad1111 verdiler ve is eli m III devrinde camie tahvil" oIundu. Daha once tcrsane deposu olarak kultanrldi BUylik ve ytiksek bir bmadir,

[86] Salhane: Fatih vakftyesinc gore mezbaha sch ir haricmda ve denize yakm olmak uzere Klingoz kaprsr dismda Insa edtlmisttr Bu crvarda 30-40 yll oriceye kadar hayvan kesmege mahsus bir yermevcut Imis, Hatta b uluridugu sokagrn eski adi mezbaha sokagrdir,

[87] Toklu dede mescidi: Ayvansaray surunun ig tararmdadir, Bugun mthrabi ile bir duvan kalmistrr. 8 inci asrrdan once insa edflmis ve 11 inci asrrda tekrar ihya edilmi§tir. istanbul'un fethinde Toklu Ibrahim de de tararmdan mescide tahvil olunmustur,

[88, Velaherna Ayazmas% : Ayvansaray surunun ictnde ve jvaz efendl camiine giden yoku., §un kenarmdadir, Bugtin mevcut olan ayazrna eski Velaharne kilisesinden kalan yegane hatrradir, Ve ustune yeni bir kilise yapumistir,

[89] Merdivenli yol : ivaz Mend! camii ve Haricer li harnam seddini, Velaherna ayazmasile bn-Iesttren ve hiW,\ gayn muntazam surette mevcut olan yola verilen isimdir.

[90J Anema kulesi : ivaz efendi camii avlusuna brttstkttr ve rcertsrne bu avludan giri. lebilir, Bizanslrlarrn en korkunc hapishaneleririden biri olan bu bodrumlar ile yanrndakl leak Angelos burnu ensaglarn Bizans eserlerjndendrr,

iSTANEUL

29

'I'iirkee adlarr

Fransrzca adlarr

146 147 148 149 ISO 151 152 153 154 155 156 157

]58

Tekfur sarayr [93J (B.E.) Ka'riye kilisesi [94J + (E.) Aya Yorgi kilisesi [95J (G.) Aya Yorgi kilisesi [96J + (E.) Muhittin ~elebi camii

Aya Dimitri kilisesi + (E.) Odalar meseidi [97J (E.) + Kasrm Aga carnii (E.) + Sarnn, (E.)

Aspar acik sarnrcr (~. R.)

Ahmet Pasa mescidi + (B.) Bonos Sarnrcr (Selimiye <::ukur Bostan) rs. R.)

Sarnrc (B.)

Palais de Constantin Porphyrogenete lVlonastcre du St. Sauveur Chora

(Eu k iliscnin tarih! daha yenidir ) EgI. de St. Georges

Egl. de St. Demetre

Egl. de Ia Ste. Vierge du Rosaire Egl. de St. Marie de Cople

Cit. D' Aetius

Cit. D'Aspar

Monastere de Et. Jean-Baptiste TrouIlo~'i

Citerne de Bonm Citerne de Pulcherie

159 Akseki camii

160 Fatih Irgatlar hamamr [98J

161 Pazarr Sultani [99J

162 Danittalim [100J

16.) Fatih carnii Akdeniz ciheti tetiimmeleri

164 - Fatih camii Akdeniz eiheti kur-

[91J V_elaharne Sarayz: Tekftir .saravrndan Ayvansaray ve Fenerin ust.lertne kadar devam eden sahada mevcut iken bugtin bazr duvarlarr kalzms bulunan saraya verilen isimdir. Komnonter devrinde tnsa edtlmege baslanrmst.ir, Buyuk saray gibi muteaddit dalreler den ve insaattan miirekkepti.

[92] Avctba§t Mehmet bey camii: Bugiin temamen harap olmustur, Camiin bul undugu eokagrnadi He mrhrap duvari en son yadigarrdir,

[93] Telc/l1r sarain ; EdirnekapI ile Egrikapl arasrnda yiiksek kendi ismilo arnlan mahalde mevcut olan binadir, Mahkeme kulesi denilen sur parcasma dayarnr Bu buyuk bina bir merastm dairesinden baska bir 'iey ·degildir.

[94] Kariye lcilisesi ; Edirnekapl caddestnden Fenere in en sokagrn ustunde bul unan 'biiyiik k'.lisedir. Jtistinyaniis, Marya Di.ikas, Teodor Metohit tarafmdan tamir ett.irtlrnts ol up insa tarihi malum degfldir i:ginde revkalade krymetlt mozayik lor vardrr Bayeztd II devrinde Atik Ali Pasa tararmdan camiye tahvil otunmustur,

[95] 4.ya Yorgi kilisesi ; Eu kilisenin Osmanll Tiirkleri Istanout'u aldrktan sonra msa otundugunu tahrntn ediyorum. Eu kilise Edtr'ne kapusun un hemen solunda Mihrimah camnntn mukabttmdedrr,

[96] Aya Yorgi kilisesi yerine Mihr tmah camii vapilrnistar

[97] Otialar mescuii , Edirne kapusunda Kartye camline karsr, Aspar acrk sarrucmrn civarmda yangrn yerindedir. Eski ismi Pariaiuc: Stigmati Kilisesi'dir. K e man k e § Mus t a f a P a § a tarafmdan camie gevrilmi"til'. 1936 da miizeler tarafmdan yaprlan harrryat nettcestnde altmdaki odalar acnrmstir,

[98] Fatih Loat iar h.amanii

Patih Malta carsisinda E?ekerci harunrn arkasrndaki boo

arsada insa edrlmis iken 40-50 YII once vrktu-ilrms bir hamamdu-, Patih devrin de Patih tarafmdan camiden once vaptn-ilrms bir bin a idi.

[99] ,Pazart Buitasi; : Fa.tih valcjiyesi'ne gore cami heyetini cercevereven bir carsi bulun, dug undan, bugi.inkii Malta carsismda ve araclar carsrsimn Topharieyo mukabil kosesrnde 286 bap diikkiin 32 bap h6creden miirekkep buyuk .hlr carsirun mevcudiyeti icabetmektedir.

30

FATiI! DEVRiNDE

Tiirk.;e adlarr

Pransizea adlan

~unlu medreseleri

165 Fatih camii

166 Fatih Mehmet, Giilbahar Sultan tiirbeleri

167 Fatih camii Karadeniz ciheti kur~unlu medreseleri (101]

168 - Fatih camii Karadeniz ciheti te-

tiimmeleri

169 Fatih Darriisifasr

170 Tabhane medresesi ve imaret

171 Misafirhane

172 Kervansaray

173 Yar Hisar camii [102]

174 Saraclar l,iar~ISI

175 Saraclar gar~IsI mescidi

176 Canalrcr kilisesi [193] + (B.)

177 Ustad Ayas camii

178 Krztasr (S, R) Colonne de Marcien

179 Sarnrc

180 Kazasker dolabr gar~IsI ve hamamr [104]

181 - Fenari isa camii (Lis Manastm)

+ (E.)

182 183 184

Aya Nikola kilisesi + Bayazrt Aga camii ManastH mescidi + (B.)

Monastere de Lips Egl. de St. Nicolas

Monastere des Stes. Menodora Metrodora et Theodora

185 ~ehremini camn

186 Deniz Apdal denilen mezar

187 Mimar Secaattin camii

188 Sarag Dogan camii

] 89 Molla Giirani camn

190 Mokyos actk sarrucr (Alb mer-

mer gukur bostam) ~~. R.) Citerne de St. Mocius

[100] Dariitt atim. : Buyuk kubbeli bir bina oulp, buguriku Boyacilar kaprsi yamndaki kahvelerln tcinde goruien harabenin yerinde idi.

[101] Karadeniz medresesi ve Bizans sarnw,: Karadeniz orta medreselerinin artmda bulunan sarrnc hakkmda, Fatih camii tizerine yap'ttgrrnrz nesrtyatta gents mal-mat mevcuttur.

[102] Yarhisar camii: Bantsi Fatih ve Bayezid II devirlerinde yasamis ve 906 htcrjde olmti§olan Mus 1 a he t t i 11 Mus t a f a' dir, Fatih, Eski imaret ile oarsanoa arasrndadir, Yanmda medresesi de vardir, ugun cok harap ve metrtik bir haldedir. Tek kubbeli bir camtdtr, iki ufak kubbeli 3 direkli bir son cemaat yeri vardrr,

[103] Oanalw, kilisesi: Fatih saractar carsisimn ceriup kosestn de ve bugtmku Dtilgerzade camii yerinde idi. Bu bmamn Liybs manastirr olarak gosterildigi de vaki ise de Fatih. vak/iyesi_

iSTANBUL

31

Tiirkl(e adlarr

Fransizea adlarr

191 - Tarsuslu camii 192 - l]zunYusuf camii 193 - Bala mescidi.

194 -- Koca Mustafa Pasa carnii + (B.) Monastere de St. Andre 195 -- Ali Fakih camii-

196 - Belgrad kaprsr kilisesi + (B.) (Egl, de N.-D de Belgrade

197 - Yedikule mescidi

198 - Yedikule Hisarr

199 Mermer kule (;;. R.) Tour de lVIarbre

200 - Aya Studiyon kilisesi, Imrahur Monasterc de St. Jean - Babtiste Stou-

camii) [105] + (:;;_ R.) dios

201 -- Konstantin kilisesi + (B.) 202 - Aya Nikola kilisesi (B.) 203 - Ermeni kilisesi (B.) 204 - Rum kilisesi (B.) 205 - Sen jorj kilisesi (B.)

206 Sulu ManastIr kilisesi (B.)

207 Sancaktar mescidi + CB.)

208 Etyemez tekkesi

EgI. de St. Constantin
EgI. de 5t. Nicolas
EgI. de I' Ascension
EgI. de St. Mevos EgI. de St. Georges des Cypres Monastere de St. Marie Periv lepte

Monastere de Gastria

209

1sa kaprsr mescidi (R.)

Porta Antiquikisima (Porte d'oree]

210 - Davud Pasa iskelesi hamamr

211 - Arkadyiis forumu ve siitunu (;;.R.) Forum et Colonne d'Arcadius 212 - Hindiler dergahr

213 Murad Pasa medresesi

214 Murad Pass camii ve medresesi

215

Aksaray - Bovis forumu (;;. It)

Forum du Boeuf

216 Langa limam Port d'Eleuthere (Port Theodose)

217 Otak meydam [106] (Sur harici Eyiip ciheti)

218 (:ayu basr camii

21Y Yavedut Sultanda mesruta bostan-

lar

220 Yavedut Sultan tekke ve camii

221 Dabaghane ve kirishane

222 Ball(Ik tekkesi

nin tartrlertne gore bueserin bu mevkide oldugu muhakkaktrr,

[104] Kaauisker dolab-. <;ar§tst: Fatih Saral.llar carsismm cenubue,a verilen isim oldugu vakfiyedeki kayrtlara gore tahmin edilebilir.

[105] Aya Stildiyon =: imrahor camii: Bay e z i d II devrinde M ira h uri 1 y as Bey tarafmdan camiye cevrnmtsttr, Samatya ile arl; kapi arasmda sokak i"Jnde, Bazilika §ekllnde harap blr bmadir, 5 met asrrda insa edtlrnis ve btr cok tamirler gorrnustur, Yakinf nde btr de sarmc vardir,

32

FATiH DEVRiNDE

Tiirkc;e ad Ian

Fransizca adlarr

223 Sofular camii

224 Zal Pasa civarrnda diikkanlar

225 Sinanettin Yusuf Pasa zaviyesi.

226 Eyiip <,;ar:;;Ismda diikkanl.ar

227 Furun

228 imaret

229 Oyuncakcrlarda diikkfinl ar

230 Eyiip camii

231 Eylip'te Hazreti Halid tiirbesi

232 Eyiip hamamr

233 Me:;;rute evler ve dukkanlar

234 Me:;;rute hostanlar

235 Hamarn

236 Kasrm <_::avu:;; camii

237 Ulice Saba mescidi

238 Ok Meydam tekkesi (Okcular kuIiibii] [107J

239 Divanhane mescidi

240 Tahta Kadr mescidi

241 242 243 245

Ok<,;u Musa camii (Galata) Arap camii [108J (D.) Kiirkcii Hrzrr mescidi Diikkanlar

Egl. des St. Paul et Dominique

246 Kiirkcu kaprsr diikkanlarr

247 Yag Kapanr civarmda diikkanlar

248 Galata bedesteni

249 Bahkpazarr diikkanlarr

250 Balrkpazarrnda mesrute evler ve mahzenler

251 Karakoy civarmda diikkanl ar ve evler

252 Aya Yorgi kilisesine muttasrl he-

zirhane

253 Bereket Zade camii

254 Aya Yorgi kil isesi + (D.) Egl. de St. Georges

255 Bozahane

256 Kulebidi civarrnda mesrute evler

[106] Otak meuaaru , Fatih'in istanbul'u zapti sirasmda karargah ittlhaz edilen sahaya verilen isimdir ki Otakcilarrn ustune ve Egri kapmm llaricine sarruldtr, SonralarJ burada cadrr KUUP at oynatmak ve spor yapmak adet clmustur,

[107] Okmeydam tekkesi (Okcular kulilbil) : Haskoy ve Kasimpasanrn sirtlarma verllen lsfmdtr istanbul muhasarasmda Zag a nos P a § a' mn ordugahim kurdugu gibi, Fat i 11 tararmdan spor sahasi olarak tescil ile vakfedtlmistdr,

iSTANBUL

33

Fransizea adlarr

.257

Galata kulesi

Tour de Christ

258 - Karakoy pazan

259 Diikkanlar

261 - Burgos burcu (Kursunlu mahzen)

[109J (D.) Tour de Galata

262 - Kasap diikanlarr adr verilen diik-

kanlar

263 Kasap diikkanlarr adr verilen diik-

kanlar

264 - Karakoy camii

265 Diikkanlar

266 Eski lonca civarr

267 Diikanlar, evler, mahzenler
268 Diikkanlar, mahzenler, evIer
269 San Benito kilisesi + (D.)
270 Tophane ham ami
271 Miiteferrik diikkanlar
272 Tophane kaprsmda mesrute evier
273 Tophane kaprsr camii
274 Tophaneye dahil binalardan [110]
275 Tophane
2'16 AmiraI saraYI
277 Rumeli Hisarmda diikkanlar
278 Rumeli Hisan ,<e~mesi
279 SelIahhane
280 HaW Pasa kulesi
281 Saruca Pasa kulesi
282 Sarrnc
283 ~e~meler (3 tanedir.)
284 Rumeli Hisarr camii
285 Zaganos Pasa kulesi
286 ~ehsuvar camii
287 Yenicami
288 Yatagan camii ve hamamr
289 Kumrulu mesgid Egl. de St. Benoit

[l08J Amp camii: Galatada Perseribe pc.zarmdadlr.715 Yllmda araplar tararmdan camt olarak yapllml§ ve sonralan bir eok tudilat ile kiliseye cevrtlmts Dominilcen maned! idl. 16 met asirda Ispanya(dun istanbul'a hicret eden Araplar tararmdan zaptedilerek tekrar camiye tahvll ednmtsttr, Bugun eski §ekli mevcut degildir.

[t09] Birgos burcu ve Kur§unlu rnah.zen. : Karakoyde Yeraltl camii UstUnde mevcut olan Burea verllen isimdlr. Galat1> ile istanbul arasma gerilen zmctr buradan ba§lardl.

[110] Tophaneye dahil binalardan: Buga2'kesen caddesinde kisla arkasmda gortilen 5 kubbell ytiksek bina, Fatih devrl mimar] karakterini haiz oldugundan bu binamn tophaneye dahll binalardan olrnasi ihtimali mevcutt.ur. Tophane Uzerine yapilaeak ince arastirmarar kanaatamtet tespit ve tahkik edecektir.

34

r s t I s DEVRINDE

TiirkQe adlarr

Franstzea adlarr

290 - Mustafabey camii (Krztasr) 291 - Sofular Molla Husrev camii 292 - Selcuk sultan camii

293 - Kazancr Camii

294 - Ahmed Kethiida camii 295 - Ba~<;I Mahmud camii 296 - <,:avu~ hamamr

297 - Kasab tlyas camii 298 - Kabakulak mescidi 299 - Emin Sinan camii

300 -- Uzun ~iicaeddin camii 301 - Akbryrk cami ve hamamr 302- ishak pa~a camii

303 -_.. Asmalr mescid

304 - Yerebatan Uskubiye mescidi

305 - Acemi oglanlar krslasr, cami ve hamamr

306 - Sinan Aga mescidi

307 -- Kasab Demirhan mescidi

309 --- Alaca ham am

3]0 -- Kocek Hacr mescidi.

FATiH DEVRiNDE iSTANBUL HARiTASINDA GOSTERiLEN iST ANBUL'UN KAL' A KAPlLARI

1 -- YALI K(j~I(O KAPISI : (Porta Eugeniu) ve limanlar hemen yakmmdaki kaplyaPorta Prospheriusveye-Porta Veteris Rectoris Boni de denirdi.No.1. 2 -_ BAH~E KAPISI, ,ORYE KAPISI : Porta Orea = Porta JVeorion No. II. 3 - ~IFIT KAPISI, YENi CAMi KAPISI : Porta Ebraica (Porterne Ste Marie Karpiani) No. III.

,1. -- BALlKPAZARI KAPISI, lSKELE KAPISI : Porta Pramatis (Porta Piscaria) No. IV.

5 -- ziNDAN KAPlS! : Porte de St. fohartnisde Cornibus (Porte de St. 'Jean a~x Comes) No. V.

6 -- ODUN KAPISI : Porta Drungarius Vigtae (Porte Droungarion Viglae)

No. VI. '

7 --'AYAZMA KAPISI : Bu kapr Tilrkler tarafmdanacrlmrstrr.

'8 --·,l.Ji~KAPANIKAPISl : Porta Platea . Porta l1!Jessa·Porta Piazza (POl"

. . .-" ,. '_ ,. . , ""

"ie Platea)' No. VII.

9 -_ TUFENKHANE KAPISI : Tiirkler tarafrndan acrlmrstrr, Halen kapahdn:'

1 (J _. CiBALi KAPISI, CEBEALi KAPISI : Porta Putee . Pusculus . Porta al Pozo \ Porte Ispigas) No. VIII.

11 - AYA KAPIS! : Porta Divae TheoJosiae . Porta Tractus Dexiocratis .. (Porte de-Ste, Theodosie) No; IX.

12 -.,YENi AYAKAPISI : Porta Petri· (Porte de Petrion)f Bu kapmm esasi eski ise de Tiirkler tarafmdan genisletilmis ve gidis geii~e acrlmrstrr.

13 -~",FENER KAPISI':Porta del Ph(1ro ·.(Porte' de Phare . 'Porte Diplophanaron, Porte Phanari).

·14 -"-- DALAT KAPIS'! : Porta'Bacilica'(Porte Basilique. Porte Imperial).

15 - A VCULAR KAPISI . KONGOZ KAPISI : Porta Cynegon (Porte Cynegon) . Kynigos'dan tahrif edilen : Kangas kelimesi XVI iIici asrakadar .bu kapryaElemolmustur. Bugiin yrkrlnnstrr.

16 -- 51. JAN KAPISI : (Porte de St. Jean Baptiste). Bugiinrnevcut degildir. 17 -_ ATiK MUSTAFA P~. KAPIST : (Poterne de SteAnastasie). Bugiin YI' krlmrstrr,

18 ~ AYVANSAl1AX l(,AP,ISI : porta Xylim,(PorteKiliom{lni). Bu.ckapr Tiirkler tarafrndan acrlmrstrr. I\{~vcut eskikapr, Bizans .sarayma ait idi. 19 -- XYLOPORTA = ODUN kApISI . Bugiin mevcut degildir. Sahil ile

36

FATIH DEVRJNDE

surlar arasrndaki araziyi muhafaza ederdi. Ayvansaray kaprsmm hemen yamnda idi.

20 - VELAHERNA DI~ VE 1<; KAPILARI : Porte des Bla-chernes. Bu kapi

bugiin kapalrdrr,

21 - KiROLiMNi KAPISI : Porte de Gyrolimne. Halen kapalrdrr, 22 - EGRi KAPI : Porta Calygaria (Porte Caligaria).

23 .~ ASKER! GlZLt KAPI : (Poterne Callinique] Halen kapalrdrr,

24 -- crzr.r KAPI : Porta Asomaton, (Porte de St. Corporels . Porte de POl'phyrogenet] .

25 -- KERKOPORTA : Kercoporta.

26 -- EDiRNE KAPISI : Porta Myriandrion; Porta Polyondrion, Porter Charsii (Porte deCharsius).

27 -_. SULLKULEKAPISI, V INC I ASKER! KAPI : Porte de Pusaens (Porte

Militaire Pempti).

28 - TOPKAPI : Porta Sti. Romani, Porta Ste. Rpmano.

29 -- IV ONCe ASKER! KAPI : (Porte militaire tetarte},

30 -- MEVLEVlHANEKAPISI : Porta Melandissia, Porta Palazokegia, (Porte de Reghium, Porte de Roussion).

31 -- III ONCe ASKER! KAPI - SIGMA KAPISI : (Porte militaire trite) 32 - SlLIVRl KAPI : Porta Pegana, Porta Pegea (Porte de Pygie)

33 - BELGRAT KAPISI, II INC1 ASKER! KAPI : (Porte MiIitaire Deutera}. ~14, - YEDIKULE KAPISI, I INC1 ASKER! KAPI : Porta Aurea, Aurea Porta;

(Porte Doree}.

35 - TABA~HANE KAPISI - HRISTOS KAPISI : Porta Christos, (Porte de

Christ).

36 -- NARLIKAPI : (Porte St. Jean Studion).

37 - SAMATYA KAPISI : Porta Psanuuhus (Porte Psamathia}.

38 - DA VUT P~. KAPISI : Porta del St. Emilianus (Porte de St. Emilien). 39 - YENtKAPI, ULANGA KAPISI : Porta Vlanga, (Porte de Blanga}.

40 - KUMKAPI : Porta Condoskali.

41 -- KAD1RGA LlMANI KAPISI : Porta Katergon (Porte de Lion), (Porte des Sop hi ens ) .

42 - KO<;OK AY ASOFY A KAPISI : (Poterne de l'egl. des ss. Sergius et Bacchus).

4:{ - <;ATLADI KAPI : Porta Ferra.

44 - BUI<:OLEON SARAYI KAPISI

(Porte Imperiale maritime du BOil'

coleon}.

45 -- AHIR KAPI : Tiirkler tarafrndan a~IlmI§tIr.

46-- BALIKHANE KAPISI : Tiirkler tarafmdan aerlmrstrr. ¥i -- DEGIRMEN KAPISI. : Tiirklertarafmdan a'1IlmI§tJr. 43 - TOPKAPISI : Porte de Ste. Barbe.

ISTANBUL

37

YENI SARA YIN KARA SURU KAPILARI

1 - Demirkapi

2 - Babihiimayun

3 f-- Otlukkap~s!

GALATA SURP urs KAPILARI

1 - T ophanekapisi 2 - Kireckapisi

3 - Egrikapt

4 - Mumhanekapisi 5 - Yenikapi

6 - Kursunlu mahzenkaptsi 7 - Karakoykapis:

8 - Baldcpazorkapisi 9 - Yagkapam kapisi 10 -- Kiirk<;ukaplsl

11 - Sen Antonyo kaptst 12 - Azapkapisi

13 - MeyyitkaptSI

14 - Kii{iik kule kapisi

1~ KAPILAR

15 - Biiyiik kule kaptsi 16 - Karakoy kale kapisi 17 - V oyvoda kaput

18 - Yiuukkapi

19 - H orozlu Yatukkapc

20 - (;e§me meydani kapis:

1ST ANBUL'UN LiMANLARI

I - Halic : Chrysokeras = Corne d'Or.

2 - Bizans limani : Portus .Prosphorianue, Port de Byzance, Port Eugene.

3 - r;atladl kapi limani : Port d'Hormizdas (Bu liman biiyiiyerek Bukoleon

limanma Wive edilmistir.]

3a- Bukoleoti sartiyt. limam : Port de Boucoleon, Port du palais imperial. 4 -- Kadirga limani : Portus Novus, Port Julien, Port Sophien.

5 - Kontoskalyon limani : Port de Contoscalion.

6 -- Heptaskalyon limani : Portus Kaisarius, Port de Heptascale,

7 - Teodos limani : Portus Magnus; Port d'Eleuthere ou de Theodose,

8 - Y ald~zll kap: limani . Ballklt iskelesi : Echelle de Pege ; Port de la porte doree, Burasr c;ok ufak, Iimandan ziyade onti dalgakrrnla mahfuz bir iskele idi,

iSTANBULDA TEStS OLUNAN iLK TtJRK MAHALLELERt

«Fatih devrinde istanbul» haritasmda yerieri tesbit edilenmahadleler istanbul ciheti

1 - Acemoglu

2 - Ak~emsettin . 3 - Ali Fakih

4 - Altrmerrner

9 - Balabanaga 10 - BaIat

13 - Canalrcr kilisesi

mahallesi

» » »

mahallesi

»

A

5 - Avcrbey 6 - Ayasofya

7 - Ayavelaharne 3 - Azebler

B

11 -- Balrkpazarr 12 - Bozahane

C

mahallesi I 14 - Cankurtaran

c

mahallesi

rnahallesi »

mahallesi

24 - Hac! Tirnurtas mescidi mahallesi

25 -- Haraccr Kara Muhiddin »

26 - Hrzrrbey (:elehi »

mahallesi »

15 - <;:akrraga mahallesi (Mahmut Pasa M.)

D

17 - Dikilita§

E

20 -.Elvanoglu 21 ~ Emin Sinan

F

23 -- Fildamr

H

27 - Hobyar

28 - Hoca Hiistem mescidi 29 - Hoca Uveys

16 - Denizabdal

l8 - Edirnekaprsr

19 - Edirneli Yahudiler

~2 -- Fener Kaprsr

30 - isak kaprsr mescidi 31 - [shak Pasa

i

mahallesi

» » »

mahallesi

»

mahallesi

mahallesi

mahallesi

mahallesi

mahallesi

» »

32 -' Iskelekaprsr mahallesi

33 - ispomasya (Ispomatya

Samatya) ?~

iSTANBUL 39
K
34 - Kal'ai Cedi de rnahallesi ::38 - Kogek HgCI mahallesi
35 - Kalenderhane » ::39 - Kurnkapr »
36 - Karakadr » 40 - Kiingoz KapISI »
37 - Krztasr
L
41 - Lis Manastm rnahal lesi
M
42 - MalIa A~ki mahallesi I 44 - MalIa Husrev mahallesi
43 - MalIa Giirani » 45 - Muratpasa »
N
46 - Nisancr pa~a hamanu mahallesi
0
47 - Odunkaprsr rnahallesi I 48- Oryakaprsr mahallesi
p
49 - Patrik mahallesi
S
30 - Saman veren mahalIesi (Veya Sa- 53 - San Timurcu mahallesi
man viran mahaIIesi) 54 - Sekbanhasr Yakup Aga »
51 - Sancaktar mahallesi 55 - Servi »
S2 - Saraclar gar~IsI »
s
56 - ~eyh Vefazade mahallesi
T
57 _- Tahtakale mahallesi I 59 - Tekfur sarayr mahallesi
58 - Tahtaminare » 60 - TOPYIkrgI »
U
61 - Ulanga mahallesi 63 - Uzun Yusuf mahallesi
62 - Unkapanr »
0
64 - Uskllbi mahallesi I 65 -Ustad Ayaa mahallesi
y
66 - Yavasca Sahin mahallesi 68 - Yemiskapanr mahallesi
..;,
67 - Yedikule » 69- Y eni Cami »
Z
70 - Zeyrek mahallesi 71 - Zindankaprsr mahallesi (FATtH VAKFtYEStNDE MEVCUT XVI txot ASRA AtT MAHALLELER

Istanbul ciheti

Bezaz mescidi Dayehatun meseidi Hacrkadm Krrkcesme

mahallesi »

»

»

Melek Hatun Merean age. Sinan aga

mahallesi

» »

FATiH VAKFiYESiNDE \MEVCUT FAKAT YERLERi !BULUNMiAYAN 'MAHALLELER

Istanbul ciheti

» » »

Hoea Piri rnescidi Hoea Sinan

Kara Sems

mahallesi »

»

Arslanlr

Dalglg Ahmet pasa Halil pa~a

Hoea Hayrettin

mahallesi

FATtH DEVRtNDE GALATANIN tLK MAHALLELFJRt

Yerleri harita iizerinde tesbit edilenler
A
1 -'- Agabi mahallesi I 2 - Aya Yorgi mahallesi
B
3 - Bereketzade mahallesi
E
4 - Eski Lonea mahallesi
K
5 - Karakoy mahallesi I 6 - Kiirkciihrzrr mahallesi
M
7 - Midillili Zozi mahallesi
N
8 -- Nuhas mahallesi
0
9 - Okeumuss mahallesi
S
10 - SanBenito mahallesi 11 - San Zani mahall~~i. ('J:

}i'ATtH V AKFtYEStNDE MEVCUT XV VE XVI txot ASIRLARA ..'ltT VE YERLERt TESBt',r OLU:NAMIYAN MAHALLE:(JElt

Abaci Hacr IIyas Alayerde

Ankaralr .Abdi F akih

Balireis

Cami

Errneni ekrnekci Andrea Errneni bagrninur

Frenk Antuan Errneni Bagminur

Gomiiciiler

HaClaver rnescidi Hacrhamza

Iskender Kethiida

Kal'aicedide Kalaf'atcrlar reisi KapICI Ilyas

Galata ciheti
A
rnahallesi Artahilmez
» Ases Ahmet
» Atik Ibrahim Pasa
B
rnahallesi Ba~C;Iali
C
mahallesi
E
rnahallesi Errneniyan
»
F
rnahallesi Frenk Paris
»
G
rnahallesi
H
mahallesi Hamamcr HaCI Miibarek
»
I
mahallesi
K
mahallesi Kemal reis
» Kosta Kopriye
» mahallesi

» »

mahallesi

mahallesi

mahallesi

mahallesi

mahallesi »

Bibliografya

1 -- Mtiverrihler ve kitaplar:

A I f 0 n sMa ria S s h n e ide r, (Byzanz _ VOI'(£r~eiten :2111' TOllPI?T(£1Jhie und Arch'-

ologie tier Stadt)

C e I it I E sat, (Oonstantinople.'- (Eski istaninu«,

Me h met Z i y a, (istanbul ve Bogazit;i" - I Kartue camii .•

E 1: ne s t M a 11 b 0 u r Y, .t stanbul irehbilri seyyahin'1

A liS a t m, {istanb'ul ve eski eserlerr ",

iSTANBUL HAKKINDA MALUMAT VEREN MUVERRiHLER VE MEHAZLAR

Cantacuzene

Du o a n g e

M'ele t ius

Pierre Gilles

Z. Do Ifin

Pusculus

Theophane

Lebeau

Bondelmonte

Leon Diacre Constantin Manasses Zonaras

Procope

Cedrenos

Glycas

j 0 t\l

N ! c eta s C h 0 n i ate (Bizans muverrtmertnden)

Co u r 0 p a I ate Cod I n os Bizans mUverrihlerlnden) Micloslch - MUller'

Alchmalotes

Critoboulos

Van Millingen

jules Labarte

Scarlatos Byzanti n s

Simeon Mazister

G e 0 f fro'i de V ill e h a r d 0 u in

Constantin Porphyro g e net e (Livre des Oeremonies)

Pas pat i s, (Melanges Byzantin)

A non y m e, (Antig, const, Apud 'Bauduin)

Alb e r t Len 0 i r, (instructions a 1'1f.sage des voyageurs en Orient, Paris 1856)

An gel 0 Zan 0 t t i (Auteurs des Murs de Oonstantinople 1911) (Les Ifrmite* Qcc;i4<;nt

~1f rrand Fiats WH

44

FATiH DEVRiNDE

An gel 0 zan 0 t t i, Les linutes Occident tiu. grand palais 1911 M. Pea r s, (Histoire du siege de Constantinople)

C. E t, Car a the 0 d 0 rye t G. A. D e met ria des, (Plan crchflologiquedes

murailles de Constantinople du cote de la terre Constantinople Barbaro

Ohalcocondylas

Nic6tas Adomina\us

Cod i nus, '(Bizans sarayi ve istanbul'un eskl btnalari hakkmda bazl eserlert vardir )

M. D u cas, (TtirkJerin istanbul'u aldrklarr tarihlerde bir clltllk blr eser vucude, ketir_ mtsttr.)

J. Ph:r ant z .6 s, (Dort. ciltl1k Bizans tarlhl ve ii:stanbu1.hakkmda eserlerl vardir ) G e 0 r g 1 U sPa c !b. \1 m. e ;r e, 13 'Clltl1k §ark tariM «1258-1308» yazml§tIr)

A. A:Be lin,' (Histoire de la Latinite de Constantinople, Paris, 1864)

G r Ie lot, Relation nouvelle d'un voyage de Oonstantinople, Paris, 1680 G rei 0 t, '(Constantinopolis und tier BosphoriLs, 1822, l2 Bande)

Com teA n d ere 0 S s s; (Constantinople et Ie Bosphore de Thrace, 1828) D. A. De t hie r, (Le 'Bosphore et Constantinople, ,'1873)

M 0 r d t man n, (Esquisse Topographique de Constantinople, 1892)

J. E b e r sol t, (Etude sur la Topographie et les monuments de Constantinople Paris- 1909 - Rapport sommaire surunemission: a Constantinople, Paris 1910)

C h a r I e s Die h I, (Manuel :d'art Byzantin _ Etudes Byzantines)

Cor n e Ii u s G uri itt, (Die Baukunst Konstantinopels, Berlin 1912)

Me y e r' s Re,i_s e b u ch, (Balkan et Constan,tinople, '1914)

Mis SPit r doe, (The Beanties ot the Bosphorus Dronwings by W. Barthett, London, 1850)

Comte de Choiseul Gouff'iier, (Atlas 1842) .

o 1- 0 y 0 J. M it lIe r; Edition de Krttbul08

V I a s t 0, (Les derniers fours de "Constantinople 1883)

Plan de Constantinople sentter d'apres l'exemplaire de 'Britiseh Museum XVIII sieele.

PARts KVTtrPHANELERtNDE

Jstanbul haritalarI Salles des plans collect. d' Anville

. Tarihleri

1422 (Italyanca)

1570 - 1602 (italyanca) 1572

XVI e steele 1703 - Apres - 1711

1764

177(1

1786

XIX e s. (Comment cement de) 1801 - 1804

1812

1817

1818

1821

1828

1854

1873 (1/20.000) 1879

1880 (1/15.000) 1880 (~ers)

1882 (~n muhim ve dogru bir

plandir) 1892

1?93

1894

XIX e s, (1/28.000) XIX e. s.

~IX e. s. (1/100.000) 1916 (Hachette)

1916

1908

1888

1829

1888 - 1895

5

1888 - 1895

1911

1916

No .

Ge F. 1625

Ge DD. 655 (98) Ge FF. 3811

Ge DD. 655 (9'7) Ge D. 5118

Ge. D. 7730

Ge D. 10823 Ge. FF. 9500 Ge C. 1430

Ge D. 3245

Ge FF. 10'753 Ge D. 1028

Ge C. 1437

Ge FF. 10303 Ge F. 1M1

Ge D. 349

Ge FF. 13536 Ge FF. 233 Ge FF. 14152 Ge C. 120

Ge F. 197

Ge C. 3195

Ge DD. 2058 Ge C. 4228 Ge FF. 3539 Ge D. 45~8 Ge D. 1759 Ge D. 697

Ge D. 2051 Ge D. 72?8 Ge FF. 11526 Ge FF. 495 Ge FF. 13214 Ge FF. 3684 Ge FF. 3626 Ge FF. 12213 Ge F. 2052

F atih devrinde Istanbul resimleri

1 - Rumelihisan Zaganos f)aia kulesi ve diger 5~,'lar

2 - Humc l ihisart : Halil paja k ulusi ve deniz istihkamlar.

Fatlh devrinde Istanbul

3 - Mellingden allnmlJ 120 yd dneaki hal;

4 - Yedikule Tayyareden gorUnU!ju

5 - Fatih Sarra~lar l1ar$'s, (8ugun mevcut dukk;\nlar)

6 - Fatih Malta ~ar,'sl (Pazarr Sultani).

7 - Aeemi oglanlar k.§las. iinundeki beylik di.lkkanla.· (Direkler ar-asr)

8 - Kapali 'i,or~r: Fatih devri par·<ialarrndan.

9 - Kapa,11 ~arJI: Bede5tan eenah ~ar~Ii"'·I.

10 - Bedestarun kaprst i.isUindeki kartal

11 - Bedestanln igindeki k e me e lie kubbalar

12 - Bit pa%3n

'"

o

c ..

>-

I

'..a

c ..

" c

z ~ ~ .. ~ o ..

..c .. c ..

"

s

e

~

<>

" " m

15 - Yeni saray : Bab. humayun tar-afrndak i d uvar

"

16 - BabJ hUmayunLin bLigiinkii hali

17 - Yeni saray rn kaprsr (Topkapu .araYI~

18 - Yen; sar-ayrn kapu kulelerinden

Fatih devrtnde istanbul

19 Yen; saray Agalar carni l

20 - Cinili ko§k

E

.. u

e .. .. 0:::

E.

OJ >

23 - Fatih minaresinden ilk cam iin a vlusuna bakl~

24 - Fatih Akden,iz K ur§unl u medreserer-i

+' .. ..

E

..

" " o

"

E

..

" .J:

~

U.

Z7 - Fatih Tabhane medresesi

28 - Mahmud Pa§ a Hirbesi

c o ..

c o

'" .. ... .. a.

... ::;

E

-" ..

:i:

I

31 - Fatih Kumrulu Me59id

32 - Fatih Kumr-ulu MeSl;id: Fa.lih devri mimal'iar,nda.'l Sinan'm mezar ta.§1

FATIH DEVRIN~E

IS't1_Ij,BU

D E

t

i z

N

-II '" ,",1 ~ r" r ,,_ .. of?, Lr ",_"' .. ,