1 Haziran 2010 5 TL (KDV DAH‹L) ‹SRA‹LL‹ AYDIN EYAL WEIZMAN’IN GÖZÜYLE

191254 SAYI: 2010/11 Asgari kalorili Filistin diyeti

TÜRK‹YE TARIM POL‹T‹KALARI
Çiftçinin neoliberalizmle imtihan›
112 JUDITH BUTLER TÜRK‹YE’DEYD‹
Bedenler ve barikatlar
L fi A L A L A
A S Y O N A DÜNYA KUPASI BAfiLIYOR
E N T E R N

Handikaplar, plaseler, sürprizler

O SMANLI’DAN GÜNÜMÜZE
T ÜRKİYE’DE İŞÇİLER VE EMEK...

DERLEYENLER: DONALD QUATAERT - DONALD QUATAERT AHMET MAKAL

ERIK JAN ZÜRCHER Sanayi Devrimi Çağında Ameleden İşçiye
Osmanlı’dan Cumhuriyet Osmanlı Erken Cumhuriyet
Türkiyesi’ne İşçiler İmalat Sektörü Dönemi Emek Tarihi
1839-1950 Çeviren: Tansel Güney
543 sayfa
Çalışmaları
Çeviren: Cahide Ekiz 357 sayfa
242 sayfa

BETÜL ALTUNTAŞ DOMINIQUE MEDA THEO NICHOLS - NADİR SUĞUR

Mendile, Simite, Emek Global İşletme,
Boyaya, Çöpe... Kaybolma Yolunda Yerel Emek
Bir Değer mi?
Ankara Sokaklarında Çeviren: Işık Ergüden
Türkiye’de İşçiler ve
Çalışan Çocuklar 320 sayfa
Modern Fabrika
256 sayfa 271 sayfa

• Eyal Weizman’la ‹srail üzerine . . . .6
• Selahattin Demirtafl . . . . . . . . . . . . . .8
• Mavi Daktilo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
• Bilgi Üniversitesi’nde sendika . . . 13
• Zeytinburnu’nda deri iflçileri . . . . 16
• Ayazma’da TOK‹ yalanlar› . . . . . . 18
• Türkiye’nin tar›m raporu . . . . . . . 20
• Avrupa’n›n göçmen zulmü . . . . . 27
• Radyo Express . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
• K›raat & Duman› Üstünde . . . . . . . 34
• 1870’lerde Ermeniler . . . . . . . . . . . 36
• Judith Butler . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
• Radyo Brecht . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
• Meflin Yuvarlak . . . . . . . . . . . . . . . 46
• A¤›r Çekim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
• Müzik Dolab› . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
• K›lavuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Ahmet Ergenç, Ahmet Gürata, Alican Tayla, Asena
Günal, Arslan Ero¤lu, Atalay Göçer, Ayfle Çavdar, Ce-
mil Cahit, Cihan Uzunçarfl›l› Baysal, Çi¤dem Öztürk,
Didem Dan›fl, Doruk Yurdesin, Emine Bora, Ender Er-
gün, Erdir Zat, Ertan Keskinsoy, Ertan Önsel, Fevzi-
can Abac›o¤lu, F›rat Genç, Göksun Yaz›c›, Hakan Lo-
kano¤lu, Haziran Düzkan, Hüsamettin Bahçe, ‹rfan
Aktan, Koray Löker, Kürflad K›z›ltu¤, Merve Erol,
Milen Nae, Muhsin Akgün, Murat Meriç, Özay Selmo,
Pelin Özer, Pelin Tan, Pınar Uygun, Ragıp Duran, Sa-
ner fien, Sarkis Paçac›, Selçuk Oktay, Serkan
Seymen, Siren ‹demen, fiahan Nuho¤lu, Tolga
Sezgin, Turgut Yüksel, U¤ur Biryol, Ulus Atayurt, Yü-
cel Göktürk, Zeynep Nuho¤lu Bask›: Ezgi Matbaac›-
l›k, Sanayi Caddesi Altay Sok. No:10 Yenibosna / ‹s-
tanbul Tel: 0.212.452 23 02 bas›m yeri ve tarihi
‹stanbul, Haziran 2010 da¤›t›m Do¤an Da¤›t›m A.fi.
yönetim yeri: Kulo¤lu Mah. Gazeteci Erol Dernek
Sok. no: 11/4 Oda 3 Beyo¤lu - ‹stanbul tel-faks:
0.212.251 87 67 e-mail expressroll@gmail.com
abonelik expressroll@gmail.com yurtd›fl› abonelik
Alican Tayla (alicantayla@gmail.com) y›l 9 say› 112
Haziran 2010 imtiyaz hakk› Bilge Ceren fiekerci-
ler sorumlu yaz›iflleri müdürü Merve Erol ilan ir-
tibat Özay Selmo (0.533.514 90 49) YEREL SÜ-
REL‹ YAYINDIR. 15 GÜNDE B‹R YAYINLANIR.
ISSN 1307 - 461X
MERAM 112: BURASI TÜRK‹YE, ‹SRA‹L DE⁄‹L!
Bu dergi ‹srail’de ç›ksayd›
avi Marmara katliam›n-
M dan beri Türkiye medya-
s› ‹srail’in muhalif sesle-
rine kulak kesiliyor, baflta Ha’aretz
olmak üzere muhalif bas›ndan ikti-
bas yap›yor. Zehir zemberek yo-
rumlar; ‹srail hükümeti ve ordusu
topa tutuluyor, ahmakl›ktan girili-
yor, canilikten ç›k›l›yor. Ve akla is-
ter istemez flu soru geliyor: Ayn›
fleyler Türkiye hükümeti ve ordusu
için yaz›labilir mi?
Express ‹srail’de yay›nlansayd›,
afla¤› yukar› Ha’aretz’in söyledikle-
rini söylerdi. Ve ne hapse mahkûm
edilirdi, ne de para cezas›na. Maç-
larda polis taraftarlara copla giriflti-
¤inde tribünlerden yükselen stan-
dart tezahürat bir ironi olarak duru-
yor önümüzde: “Buras› Türkiye, ‹s-
rail de¤il!”
Müdavimlerinin gayet iyi bildi-
¤i gibi, Express her bak›mdan ba-
¤›ms›z bir yay›n. Hiçbir sermaye
grubu veya türüyle, sivil toplum ku-
rulufluyla, fon mekanizmas›yla ba¤-
lant›s› olmad›¤› gibi, hiçbir partiyle,
örgütle, siyasal oluflumla da iliflkisi
yok. Yüzde yüz ba¤›ms›z ve ayn›
zamanda yüzde yüz angaje. Neye
angaje oldu¤umuzu Ocak 1994’te,
ilk say›m›zda ilan etmifltik, 16 y›ld›r
o söze ba¤l›y›z: Savafls›z ve sömü-
rüsüz, efendisiz ve tahakkümsüz
bir dünya idealine. Bu angajman,
Express’in varolufl sebebi. Öyle ol-
masa, niye böyle bir yay›n olsun ki?
Varoluflumuzu ifade etmeyeceksek
varolmam›z abes olmaz m›?
“Buras› Türkiye” oldu¤u için
düzenle bar›fl›k olmayan herkese
dendi¤i gibi, bize de “varoluflunu
ifade etmeyeceksin” deniyor. Buna
boyun e¤ecek de¤iliz. Bedeli var
tabii. En tazesi, “Kandil’de ve böl-
gede hava durumu” üstbafll›kl› yaz›
nedeniyle, ‹rfan Aktan’a 15 ay ha-
pis, yaz›iflleri müdürü sorumlulu¤u-
nu tafl›yan Merve Erol’a 16 bin lira
para cezas› kesilmesi. Baflka
gazetecilere kesilenin yan›nda –ör-
ne¤in Vedat Kurflun’a 166, Hac›
Bo¤atekin’e 10 y›l– devede kulak,
ama sanc›s› da sanc›.
“AKP demokrasisi” 2006’da Te-
rörle Mücadele Kanunu’nda yapt›¤›
“düzeltme”, ifade özgürlü¤ünü es-
kisinden beter bir cendereye soktu.
2006 öncesinde olsayd›k, böyle bir
yaz›ya dava dahi aç›lmayacakt›. Zi-
ra, AKP öncesindeki düzenlemede,
dava aç›lmas› için söz konusu “pro-
paganda”n›n “fliddet veya di¤er te-
rör yöntemlerine baflvurmay› tefl-
vik” içermesi gerekiyordu. fiimdi
ise “fliddet veya teröre teflvik” içer-
mesi gerekmiyor, örgüt üyelerinin
haber niteli¤indeki beyanlar›n› nak-
letmek bile ceza için yeterli. Evet,
2010 Türkiye’sindeyiz ve “terör ör-
gütünün propagandas›n› yap-
mak”tan hüküm giymifl durumda-
y›z. Bütün Türkiye’nin “Kürt aç›l›-
m›”n› konufltu¤u günlerde, Eylül
2009’da ifllemifliz o suçu. O günler-
de Hasan Cemal’in, PKK’n›n iki nu-
maral› ismi Murat Karay›lan’la Kan-
dil’e giderek yapt›¤› söylefli Milli-
yet’te tefrika ediliyor, hemen her
köfleyazar› o söylefliyi referans ala-
rak yorum yap›yor, ekranlarda he-
men her tart›flma program›nda
“PKK masaya yat›r›l›yor”, örgüt
sözcülerinin aç›klamalar›na at›fta
bulunuluyordu. Anaak›m medyan›n
hemen her mecras›nda “PKK silah
b›rak›yor” havas›n›n esti¤i o gün-
lerde, arkadafl›m›z ‹rfan Aktan du-
rumun öyle olmad›¤›n› söylemiflti,
“Kandil’de ve bölgede hava duru-
mu” üstbafll›kl› haber-analizde. Bu-
nu da masa bafl›nda de¤il, bölgeye
giderek, orada iki PKK militan› da
dahil olmak üzere birçok kifliyle gö-
rüflerek, PKK sözcülerinin çeflitli
demeçlerini inceleyerek ve ABD,
‹ran, Irak ve Suriye’nin Kürt politi-
kalar›n› irdeleyerek yapm›flt›. ‹r-
fan’›n yaz›s›na koydu¤umuz “Mü-
cadele olmazsa çözüm olmaz” bafl-
l›¤›, PKK’n›n ald›¤› pozisyonu özet-
liyordu. Zira, PKK’da a¤›r basan
e¤ilim, “silahl› mücadele b›rak›l›rsa
devletin çözümden yan çizece¤i”
yolundayd›. Ancak, bir de flerh var-
d› ‹rfan’›n yaz›s›nda. Birlikte okuya-
l›m: “Örgüt içinde AKP’nin ‘aç›l›m’
projesini farkl› yorumlayanlar var.
Kandil’le yapt›¤›m›z görüflmelerden
edindi¤imiz izlenim, aç›l›m müjde-
sinin Türkiye’de yaratt›¤› tart›flma
ortam›n›n örgütte pek de pozitif bir
yans›mas› olmad›¤›, PKK’nin hâlâ
uzun vadeli çat›flma planlar› üzerin-
de durdu¤u yönünde. Ayr›ca PKK
liderlerinden Cemil Bay›k,
TBMM’nin aç›ld›¤› gün çarp›c›
aç›klamas›yla ortaya ç›kt›. ‘Süreç
savafl yönünde geliflmekte ve savafl
kaç›n›lmaz görünmektedir’ diyen
Bay›k, PKK birliklerini ve Kürtleri
‘son ve büyük savafla’ haz›r olmaya
ça¤›rd›. Bay›k’›n bu aç›klamas›n›n
inisiyatifi ele geçirmek için yap›l-
m›fl bir politik flantaj olup olmad›¤›-
n› önümüzdeki aylarda görece¤iz.”
Avukat›m›z Tora Pekin’in mah-
keme heyetine sordu¤u soruyu
mealen tekrarlayal›m: Örgüt propa-
gandas›n› yapan bir yaz›da, o örgü-
tün liderlerinden birinin “politik
flantaj” yapma ihtimalinin vurgu-
land›¤› nerede görülmüfl?
Aradan geçen zaman haberimi-
zi do¤rulad›. Kürt aç›l›m›, moda de-
yiflle “yalan oldu”: DTP kapat›ld›,
1500 parti yöneticisi ve yüzlerce
çocuk tutukland›. PKK ise silah b›-
rakmad›, aksine, tek tarafl› ilan etti-
¤i ateflkesi bozdu. Ve sadece son
iki ayda 38 asker öldürdü. Perflem-
benin geliflini çarflambadan söyle-
menin “terör örgütü propagandas›
yapmak”la ne alâkas› var? Her fley
bir yana, Express niçin PKK propa-
gandas› yaps›n?
O yaz›ya 15 ay hapis, 16 bin li-
ra ceza kesilmesinin akla, mant›¤a,
adalet kavram›na, hatta ve hatta
TMK’ya s›¤ar bir taraf› var m›? Bu
dergi ‹srail’de ç›ksayd›, böyle bir
“hukuk”a maruz kal›r m›yd›?
4 Haziran sabah› DGM (ismi
de¤iflti, cismi baki) önünde toplan-
d›¤›m›zda da, beraat edece¤imize
kaniydik. Ve “tatil”i konufluyorduk.
Daha önce ayr›nt›lar›yla anlatt›¤›-
m›z da¤›t›m sorununu henüz çöze-
medi¤imiz için Express’i sonbahara
kadar tatile ç›karmaya karar ver-
mifltik. “Henüz çözemedik” diyo-
ruz, zira bayilerde olabilmenin bir
yolunu bulduk gibi. Ama, realize
etmek vakit istiyor. Vakit, bu du-
rumda da nakit ve o nakdi kald›ra-
bilecek durumda de¤iliz. Mecburen
tatile ç›k›yoruz.
Laf aram›zda, bu mecburiyet-
ten flikâyetçi say›lmay›z. Tatil, öyle
ya da böyle, tatil. Bir teneffüsü çok
özlemifltik. Yeni abonelerimiz me-
rak etmesin, abonelik süreleri üç ay
uzayacak elbette. Bu arada, tatilde
bofl durmayaca¤›z: ‹nanmas› zor
ama, temmuz ay›nda sitemiz (bir-
dirbir.org.) yay›na bafll›yor. Bafllad›-
¤›nda eriflebildi¤imiz mecralarda
duyurusunu yapaca¤›z. Afla¤› yu-
kar› okullar›n aç›lmas›yla birlikte,
Express de bayilerde olacak.
fiimdi, eylülde buluflmak üzere,
bayra¤›m›z› göndere çekip türkümü-
zü söyleyelim; Ekflisözlük’te, “judge
fudge” müstear›n›n Express’in hü-
küm giymesi üzerine, “mensubu ol-
maktan k›vanç duydu¤um yüce Türk
yarg›s›na göndermek istiyorum” de-
di¤i türküyü... fiiir Faz›l Hüsnü, bes-
te Tahsin ‹ncirci: “Deli Kuflun Öttü-
¤ü”. Ahmet Kaya yorumlam›flt›, “Re-
sitaller”de ve son albümü “Kals›n Be-
nim Davam”da.
“Sen söylersin, o susar m›
bel’olmaz” diyor Faz›l Hüsnü’nün
“deli kuflu”. Ekflisözlük yazar› tür-
künün sonuna bir not düflmüfl: “Siz
söyleyeceksiniz, biz susma-
yaca¤›z.” Aynen klaynen.
4 Haziran’da ve sonra-
s›nda Express’e destek
veren herkese bin selâm.
3

AKP VE MAV‹ MARMARA KATL‹AMI
“Büyük öngörü ve feraset”
Dokuz ölü, onlarca yaral›... ‹srail, iflledi¤i insanl›k suçlar›na Mavi Marmara
katliam›n› da ekledi. Peki Erdo¤an-Davuto¤lu ikilisi ne kadar masum?
lup bitenin ad›n› 2 Haziran saba-
O h›, NTV’nin Yaz› ‹flleri progra-
m›nda M. Ali Birand koydu: “Bu
bir Erdo¤an-Davuto¤lu operasyonudur.”
Ayn› gün iki de “taksi oturumu”na
tan›k olduk. ‹lkinde, 30 yafllar›nda, do¤-
ma büyüme ‹stanbullu, askerli¤ini Ga-
bar da¤lar›nda yapm›fl bir floför anlat›-
yor: “Bu ‹srail ifli, Fatihlilerin tezgâh›. fie-
hit olmak için gittiler zaten. Bunlar›n pe-
fline tak›l›p savafla m› girece¤iz? Savafl›
çocuk oyunca¤› zannediyorlar.” ‹kinci-
sinde 50 yafllar›nda bir floför “Bu olay›
ikiye ay›rarak düflünmek lâz›m. Sald›r›-
dan öncesi ayr›, sald›r› ayr›. Sald›r› bü-
yük gaddarl›k. Ama ‹srail bunu hep ya-
p›yor. Adamlar günlerce ‘buraya sok-
may›z, yaklaflt›rmay›z’ dedi. Hepimiz
kulaklar›m›zla duyduk, bask›ndan he-
men önce de uyar›yorlar, ‘yaklaflmay›n,
vururuz, sizi biz yönlendirece¤iz’ diyor-
lar. Hükümet flimdi at›p tutuyor, ‹srail
ilk tehdit etti¤inde, ‘buraya sokmam’ de-
di¤inde niye ses ç›karmad›lar? Bu söyle-
yece¤imi ay›playacaks›n›z ama, bence
böyle olmas›n› hükümet istedi. Sürdüler
o insanlar› ‹sraillilerin önüne, arkas›n-
dan kahramanl›k nutuklar› at›yorlar. Se-
çimlere az kald›, yoksulluk, iflsizlik diz
boyu, bir sürü sorunu çözer gibi yap›p
yüzlerine gözlerine bulaflt›rd›lar. ‘One
minute’ten beri bir tezgâh var ama, ay-
r›nt›lar›n› bilemiyoruz…”
30 May›s’ta, katliamdan bir gün ön-
ce, ö¤le sular›nda “‹slamî aktivist” Ha-
kan Albayrak ekranlardayd›. Mavi Mar-
mara gemisinden konufluyordu. Yard›-
ma de¤il, gazaya gidiyor gibiydi. Dö-
nüfllerinde, Sabah’›n “Gaza’dan dönüfl”
manfleti atmas› bofluna de¤il.
Albayrak, ayn› gün Yeni fiafak’taki
köflesinde flöyle diyordu: “Dünyan›n
dört bir yan›ndan 600 Filistin dostu,
‹HH ‹nsanî Yard›m Vakf›’n›n Mavi Mar-
mara gemisiyle Akdeniz’de ilerliyoruz.
Gazze’ye do¤ru tam yol ileri. Bugün in-
flallah Gazze aç›klar›na varaca¤›z ve ne
olacaksa olacak. ‹srail hükümeti ‘Kural-
lar›m›z› çi¤neyen filoya geçit vermeye-
ce¤iz. Gemileri Afldod liman›na çekip
herkesi memleketine geri gönderece¤iz
ve yard›mlar› Gazze’ye biz sokaca¤›z’
diyor. Biz de böyle bir fleye teflebbüs
edilmesi halinde direnece¤imizi söylü-
yoruz. ‹srail pozisyonunu de¤ifltirmezse
bugün (veya bir ihtimal yar›n) Gazze
aç›klar›nda ciddi bir kriz yaflan›r. Gün,
fleytan›n baca¤›n› k›rma günüdür.”
Ertesi günkü yaz›s›nda –“Bu sat›rlar›
30 May›s 2010 Pazar günü saat 14:00 ci-
var›nda yaz›yorum”– söylediklerini Ta-
raf yazar› Hilal Kaplan’›n yorumuyla
okuyal›m: “Hakan Albayrak Mavi Mar-
mara’dan yazd›¤› son yaz›s›n› flöyle bi-
tirmifl: ‘‹srail donanmas›n›n –Gazze
4
aç›klar›na girmemizi beklemeyip- bizi
uluslararas› sularda karfl›lamaya haz›r-
land›¤›na dair bir haber ald›k. Hay›rl›s›
olsun. Duayla, niyazla, aflkla, flevkle, ile-
ri! Yar›n ve sonraki günlerde bafl›m›za
nelerin gelece¤ini bilmiyorum. Ama ye-
ni bir dünyan›n flekillenmekte oldu¤unu
ve Gazze’ye Özgürlük Filosu’nun bu sü-
rece önemli bir katk› teflkil etti¤ini, Ce-
nâb-› Hakk’›n bizi büyük bir devrimde
enstrüman olarak kulland›¤›n› ilikleri-
me kadar hissediyorum.’ Nas›l büyük
bir öngörü ve feraset, de¤il mi?”
Mavi Marmara’daki “aktivist”lerin
ald›¤› haberi Erdo¤an-Davuto¤lu ikilisi-
nin almad›¤› düflünülebilir mi? Peki, ‹s-
rail yöneticilerine “siz insan öldürmeyi
iyi bilirsiniz” diyen Baflbakan, ‹srail do-
nanmas›n›n “Gazze’ye Özgürlük” filo-
sunu uluslararas› sularda karfl›lamaya
haz›rlanmas›”na nas›l bir tedbir alm›fl?
Anlafl›lan o da “büyük bir öngörü ve fe-
raset” örne¤i vermifl. Yani: a) ‹srail sivil-
lerin can›n› yakmaz. En fazla, daha önce
ilan etti¤i gibi, yard›m gemilerini Afldod
liman›na çeker. Kriz ve bizim rolümüz
büyür. Daha iyisi can sa¤l›¤›. b) ‹srail si-
vilmivil dinlemez, bir arbede ç›kar›r.
Kriz ve bizim rolümüz büyür. Daha iyi-
si can sa¤l›¤›.
Her halükârda, “yeni bir dünya fle-
killeniyor” ve Cenab-› Hakk’› bilemeyiz
ama, Erdo¤an-Davuto¤lu ikilisinin bu
“büyük devrimde” kimi “kullar”› ens-
trüman olarak kulland›¤› “hissediliyor”.
Erdo¤an, bu “feraset”in, günümüz
Türkçesiyle “uyan›kl›¤›n” sinyalini, kat-
liama çeyrek kala vermiflti. 29 May›s’ta
yapt›¤› aç›klamada flöyle diyordu: “‹sra-
il insanî bir tutum gösterirse bir s›k›nt›
olmaz.”
Ya göstermezse ne olur? Nas›l bir
“s›k›nt›” olur? Can kayb› mesela? “Bü-
yük öngörü” bu ihtimali görmemifl ola-
bilir mi? ‹srail’in sicili bir yana, katliam-
dan önce yapt›¤› üç uyar› var. ‹lki 18
May›s’ta: ‹srail’in D›fliflleri Bakanl›¤›, söz
konusu gemilerde yurttafl› olan bütün
devletlerin büyükelçilerini, elbette Tür-
kiye’ninkini de ça¤›r›p o gemilerin Gaz-
ze’ye gitmesine izin verilmeyece¤ini
söylüyor, “aya¤›n›z› denk al›n” demeye
getiriyor. ‹kinci uyar› 23 May›s’ta: Tel
Aviv’de, cumhuriyet mitingleri misali
“sivil” bir gösteri yap›l›yor, yard›m filo-
suna karfl› “ordu-millet elele” mesaj› ve-
riliyor. Üçüncüsü 27 May›s’ta: Bu defa
‹srail ordusu aç›klama yap›yor: “Gemi-
leri Gazze’ye sokmayaca¤›z.” Önce D›-
fliflleri, ard›ndan “sivil toplum”, sonra
da ordudan gelen bu uyar›lar›n ertesin-
de veriyor Erdo¤an o demeci: “‹srail in-
sanî bir tutum gösterirse bir s›k›nt› ol-
maz...”
‹srail’in “insanî bir tutum” göster-
meyece¤i ortadayd›. Gösterece¤i flidde-
tin flekli ve dozu meçhuldü sadece. AKP
yandafl› köflelerde “böyle olaca¤›n› kim-
se öngöremezdi” nakarat› dolafl›yor.
Söz konusu “kimse”, sokaktaki vatan-
dafl, medya mensubu, kanaat önderi fi-
lansa, öngöremeyebilir elbette. Ama,
Baflbakan›n, D›fliflleri Bakan›n›n, Millî
‹stihbarat’›n ifli bu de¤il mi? Üstelik, ‹s-
rail’in gayet aç›k uyar›lar›, daha do¤ru-
su tehditleri ortadayken.
Dokuz ölü, onlarca yaral›yla sonuç-
lanan bask›ndan sonra, Davuto¤lu’nun
a¤z›ndan “hiçbir vatandafl›m›z›n huku-
kunu çi¤netmeyiz” diyen hükümet, Ma-
vi Marmara’daki vatandafllar›n›n huku-
kunu, en baflta da yaflam hakk›n› çi¤net-
memek için k›l›n› k›p›rdatmad›. Ya ön-
görmedi ya da umursamad›. ‹kisi de bir-
birinden beter, ama ikinci fl›k daha güç-
lü ihtimal. Süreç hükümetin lehine iflli-
yordu: Mavi Marmara’daki yandafllar›
“enstrüman”l›¤› kabullenmifllerdi; ‹srail
öyle ya da böyle müdahale edecek, her
halükârda, Gazze ablukas› delinecek, ‹s-
rail “madara” olacak ve parsay› AKP
toplayacakt›. Üstelik bu, küresel ölçekte
bir parsayd›; bu sayede iktidar›n› “ihya”
edebilecekti.
rtu¤rul Kürkçü’nün kaleminden
E okuyal›m: “Erdo¤an ‘Gazze’ye
yard›m’ edecekti, ama Gazze Er-
do¤an’›n imdad›na yetiflti. Baflbakan,
bafl afla¤› giden meflruiyetini, 2002’de
ifle bafllarken oldu¤u gibi bir kez daha
‘d›flar›’dan ihya etmeyi deniyor. Gerçi
bafllang›çta ‘d›flar›s›’ küresel sermaye
baflkentleriydi. Ama dünya yuvarlak,
flimdi ‘d›flar›s›’, ‘eski Üçüncü Dünya’...
Erdo¤an Arap soka¤›nda, ‹srail'den
mazlumlar›n âh›n› alan Seyfullah [Al-
lah’›n k›l›c›], Acem çarfl›s›nda ‘fleytan’
Amerika’ya pabucu ters giydiren ‘sad-
razam’, Brasilia’n›n ‘business’ âleminde
Ba¤dat Kad›s› Abdurrahman Efendi’nin
ahfad›ndan müdebbir tüccar ‘El Turco’
olarak parlat›yor y›ld›z›n›.” (Ekmek ve
Özgürlük, Haziran 2010)
Albayrak’›n dedi¤i gibi, “yeni bir
dünya” de¤ilse de, “yeni bir Ortado¤u”
kuruluyor. Kurucu, elbette ABD. Oba-
ma’n›n Ankara ve Kahire’de anlatt›¤›
“yeni oyun plan›” Irak iflgaline tedricen
son verilmesini, Filistin’de iki devletli
çözümü, ‹ran’la diyalog kap›s›n›n ara-
lanmas›n› öngörüyordu. Yeni plan›n
Ankara ve Kahire’de ilan edilmesi boflu-
na de¤ildi. Kahire gücendirilmeden M›-
s›r’›n rolü Türkiye’ye verilmiflti.
Obama yönetimi, ABD kamuoyunu
bu plan›n Irak aya¤›na ikna etmekte
zorlanmad›. Ama, Filistin ve ‹ran için
öyle olmayaca¤› belliydi. ‹nce ayar gere-
kiyordu. ‹srail’e yak›nl›klar›yla ünlü Joe
Biden’›n baflkan yard›mc›l›¤›n›, Rahm
Emmanuel’in Beyaz Saray’›n genel
sekreterli¤ini üstlenmesi sebepsiz de¤il-
di. ABD için tafl›nmas› iyice güçleflen bir
yük haline gelen ‹srail’in “iki devletli
çözüm”den yan çizen politikas›ndan
cayd›r›lmas› gerekiyordu. Bu da Biden
ve Emmanuel gibi tescilli ‹srail yandafl-
lar› ve “stratejik müttefik” Türkiye hü-
kümetiyle yap›lacakt›. Alenen de¤il el-
bette, el alt›ndan.
Katliam›n ertesinde Obama, ‹srail’i
k›namaya yanaflmad›, “derin üzüntü
duydum”un ötesine geçmedi, Joe Biden
ise “‹srail bask›n yapmakta hakl›d›r”
demeyi görev bildi. 26 May›s’ta, yani ‹s-
rail ordusunun “gemileri vururuz” teh-
didinden bir gün önce, Rahm Emmanu-
el ‹srail’deydi, savunma bakan› –ve
muhtemel yeni baflbakan– Ehud Ba-
rak’la baflbafla görüfltü. Barak’a “muhte-
mel yeni baflbakan” demek kehanet de-
¤il. Obama yönetiminin afl›r› sa¤c› Ne-
tanyahu hükümetinin defeterini dür-
mek istedi¤i de biliniyor, Barak’›n en
güçlü seçenek oldu¤u da. Netanyahu
hükümetiyle köprüleri atan, ama ‹sra-
il’le yapt›¤› askerî ve ekonomik anlafl-
malar› iptal etmeye yanaflmayan
AKP’nin müstakbel Barak hükümetiyle
el s›k›flmas› hiç de uzak ihtimal de¤il.
Gazze ablukas›n› kald›ran bir Barak’la
tabii.
Mavi Marmara’daki katliam› gayet
serinkanl› duyuran, ‹HH’nin Hamas’a
yak›nl›¤›n› vurgulayan 1 Haziran tarihli
New York Times’›n baflyaz›s›, önümüz-
deki günlerde Beyaz Saray’›n nas›l bir
yol izleyece¤ini gösteriyor: “‹srail ve
ABD’nin sormas› gereken büyük soru-
lar var: Abluka ifle yar›yor mu? Hamas’›
zay›flat›yor mu? Yoksa sadece Gaz-
ze’nin 1.4 milyon sakinini mi cezaland›-
r›yor ve Hamas’›n ‹srail flehirlerini bom-
balamay› ve ‹srail’in varolma hakk›n›
tan›may› reddetmeyi de içeren suisti-
mallerini dikkatlerden kaç›r›yor mu? Bu
noktada, ablukan›n adaletsiz ve ‹srail’in
uzun vadede güvenli¤inin aleyhine ol-
du¤u aç›kt›r.”
Bu baflyaz›dan befl gün sonra,
Ha’aretz’in flu haberi Türkiye medya-
s›nda yank›land›: “‹srail Sosyal Güven-
lik Bakan› Yitzak Herzog, Gazze’ye uy-
gulad›klar› ablukay› kald›rma zaman›-
n›n geldi¤ini söyledi. Konunun ‘dost ül-
kelerle’ müzakere edilmesini isteyen
Herzog, ‘bir taraftan Hamas için duru-
mu güçlefltirirken, di¤er taraftan Gazze
halk›n›n yaflam›n› kolaylaflt›rmak, ablu-
kay› kald›rmak için yarat›c›, do¤ru çö-
zümler bulmaya çal›flmal›y›z’ dedi.”
BD-Türkiye ve Türkiye-‹srail
A iliflkilerinin dü¤ümünün ‹ran
oldu¤u biliniyor. Obama yöneti-
mi ‹ran’la diyalog kap›s›n› aralamak is-
tiyor, ama Filistin’de Hamas’›n, Lüb-
nan’da Hizbullah’›n ‹ran destekli hege-
monyas› sürdükçe, ‹srail’i ve kendi ka-
muoyunu buna ikna etmesi zor. Ancak,
Gazze ablukas› kalkarsa ve ‹srail’in
müstakbel hükümeti iki devletli çözü-
me yönelirse, Hamas ve Hizbullah’›n ve
hamileri ‹ran’›n ellerinin zay›flayaca¤›,
dolay›s›yla ‹srail’in ve ABD kamuoyu-
nun Beyaz Saray’›n ‹ran’la diyalo¤a geç-
mesine itiraz etmeyece¤i yanl›fl bir he-
sap say›lmaz. “Uranyum takas›” anlafl-
mas›na Hillary Clinton “caz” yap›nca,
Lula, dünya bas›n›ndaki yayg›n ifadey-
le “diplomatik temayüllere ayk›r› ola-
rak” Obama’n›n bu anlaflmay› teflvik
eden mektubunu aç›klay›nca –seçim
arefesinde olmasayd› “diplomatik tea-
müller”e uymay› tercih edebilirdi–
ABD’nin “tavflana kaç, taz›ya tut” poli-
tikas› iffla oldu.
“Yeni Ortado¤u plan›”n›nda baflrol-
lerden birini üstlenen AKP hükümeti-
nin ‹ran’la dostane, ‹srail’le hasmane
iliflkisi ABD’nin bafl›n› a¤r›t›yor olabilir
mi? Tam tersi geçerli gibi. Türkiye, böl-
genin iki çat›flmac› aktörüne karfl› fren
vazifesi görüyor. ABD aç›s›ndan ideal
durum, Türkiye’nin ‹ran’a daha az s›-
cak, ‹srail’e daha az so¤uk olmas›. AKP
hükümetine, ölçüyü kaç›rd›¤› takdirde
konumunu koruyamayaca¤› sinyali
Wall Street Journal üzerinden Fethullah
Gülen vas›tas›yla geldi. Baflbakan yar-
d›mc›s› Bülent Ar›nç, “mesaj›” ald›klar›-
n› derhal beyan etti: “Hoca efendi her
zaman oldu¤u gibi do¤ruyu söylüyor.
Her flart alt›nda müspet davranmam›z
lâz›m... Benim çevremden de pek çok
insan bunlara (‹srail’e) hak ettikleri ce-
zay› vermemizi istiyor olabilir. Ben his-
siyat›mla, kalbimle de onlar› destekliyo-
rum. Ama dünyada reel gerçekleri, reel
politikay› görmemiz lâz›m ki, bundan
sonraki yolumuza devam edebilelim.”
Özetle, gösteri bitti, ölenlere rahmet, ya-
k›nlar›na baflsa¤l›¤›... fiimdi gelsin refe-
randum. Bu rüzgârla o da cepte say›l›r.
Acaba?
edyada da sokakta da hava
M dönüyor. Baflta nakletti¤imiz
“taksi oturumu”ndaki görüfl-
ler 2 Haziran itibar›yla istisna say›labi-
lirdi, ama aradan geçen üç-befl gün için-
de, ekrandaki oturumlarda genel kan›
olarak belirmeye bafllad›. Zira, Baflbaka-
n›n sevdi¤i deyiflle, “m›zrak çuvala s›¤-
m›yor”. Yaln›z yard›m gemilerinin ve
‹HH aktivistlerinin de¤il, Filistin’in de
“neo-Osmanl›”c› bir güç ve nüfuz politi-
kas›n›n “enstrüman”› oldu¤u aflikâr.
Kudüs’le ‹stanbul’un kaderini bir tutan
Yavuz Selim zihniyetinden iç politikada
“demokratik aç›l›m” beklenebilir mi?
Malûm, demokrasi tramvay misali bir
enstrüman. ‹stikametlerine uydu¤u yer-
de kullan›rlar, uymad›¤› yerde seferden
kald›r›rlar. Hele söz konusu Kürt, Alevi
ve iflçi-emekçi haklar›ysa.
Yücel Göktürk
5
‹SRA‹LL‹ AYDIN EYAL WEIZMAN’IN GÖZÜYLE “‹NSAN‹ YARDIM SAVAfiI”
Asgari kalorili Filistin diyeti
‹srail’in Mavi Marmara’da yapt›¤› katliam›n mant›¤›n›, her y›l Edward Said an›s›na
düzenlenen konferans›n bu y›lki konuflmac›s› ‹srailli ayd›n Eyal Weizman’a sorduk,
tüyler ürpeten cevaplar ald›k.
‹srail ordusu neden böyle kanl› bir sal-
d›r› düzenledi? Hükümetin Gazze’ye
yönelik insanî yard›ma karfl› ç›kma ge-
rekçeleri nedir?
Eyal Weizman: Asl›nda bu meselenin te-
melinde, insanî yard›m›n düflmanca bir
tehdit olarak alg›lanmas› yat›yor. Gaz-
ze’ye yard›m filosu yola ç›kmadan önce
D›fliflleri Bakan Yard›mc›s› Danny Aya-
lon, “Gazze’de bir insanl›k krizi yaflan-
mad›¤›n›” öne sürerek, bunun “bir yar-
d›m filosu de¤il, ‹srail’in meflruiyetini
sarsmaya yönelik bir provokasyon oldu-
¤unu” aç›klad›. Sald›r› sonras›nda ise fi-
lonun “Hamas terör örgütünü destekle-
yen bir nefret ve fliddet armadas›” oldu-
¤unu söyledi. Bu, ‹srail hükümetinin sivil
toplum gönüllülerine bak›fl›n›n tipik bir
yans›mas›. Ancak, esas strateji de¤iflikli-
¤inin geçen y›l bafllad›¤›n› söyleyebiliriz.
Eylül 2009’da Goldstone Komisyonu’nun
raporu yay›nland›. Bu komisyon, BM Gü-
venlik Konseyi’ne sunulmak üzere Gaz-
ze’deki koflullar› inceliyordu. Raporda,
‹srail’in Gazze’de uluslararas› insan hak-
lar›n› ve insanî yard›m› düzenleyen ku-
rallar› ciddi anlamda ihlal etti¤i kaydedi-
liyor. Ayn› zamanda, ‹srail’in eylemlerini
savafl suçu ve insanl›k suçu olarak nite-
lendiriliyor.
Bu rapora hükümetin tepkisi ne oldu?
Hükümet bu raporu kolayca gözard› ede-
bilir ya da ‹srail-karfl›t› olarak nitelendi-
rip geçersiz sayabilirdi. Ancak, bunun ye-
rine Netanyahu hükümeti, rapora ve bu
vesileyle “Goldstone’culuk” olarak nite-
ledi¤i anlay›fla karfl› savafl açmaya karar
verdi. “Goldstone etkisi” olarak adland›-
r›lan bu anlay›fl, hükümete göre, ‹srail’in
varolma hakk›n› inkâr ederek meflruiye-
tini sarsmaya yönelik bir uluslararas› gi-
riflim. Kas›m 2009’da, ‹srail’in önde gelen
savunma kurumlar›ndan Saban Fo-
rum’da yapt›¤› bir konuflmada, Baflbakan
Netanyahu ‹srail’e yönelik üç stratejik
tehdit bulundu¤unu aç›klad›. Birincisi,
ülkeyi haritadan silecek olan ‹ran’›n nük-
leer sald›r›s›. ‹kincisi, ekonomiyi tahrip
edecek olan Hizbullah ve Hamas gibi ‹s-
lâmc› örgütlerin s›n›r-ötesi roket sald›r›-
lar›... Peki bu iki tehditle eflde¤er olarak
görülen üçüncü stratejik tehdit hangisi
dersiniz? ‹nsanî yard›m! Üstelik, Netan-
yahu’ya göre, bu öyle s›radan bir tehdit
de de¤il, devletin bekas›na yönelik bir
tehdit. Bu mant›¤a göre, insanî yard›m
sa¤layanlar da terörist ve devlet düflma-
n›d›r. Bütün bu aç›klamalar› dinleyen bir
asker, insanî yard›m görevlileriyle karfl›-
laflt›¤›nda ne yapar? Tabii ki, onlara düfl-
manlara davrand›¤› gibi davran›r, yani
fliddete baflvurur.
Yani, sald›r›n›n iddia edildi¤i gibi ge-
mide silah bulundu¤u gerekçesiyle ya-
p›lmad›¤›n› söylüyorsunuz.
6
Bu sald›r›n›n arka plan›nda iki fley yat›-
yor: ‹lki, insanî yard›m çabalar›n›n ve in-
san haklar› eylemcilerinin stratejik tehdit
ve devlet düflman› ilan edilmeleri. ‹kinci-
siyse, devletin Gazze’ye yönelik insanî
yard›m› bir siyaset arac› olarak kullanma
giriflimi. Mavi Marmara’ya yönelik sald›-
r›, insan haklar› örgütlerinin ve di¤er
uluslararas› aktivistlerin “dokunulmaz-
l›klar›n›n” bundan böyle ‹srail hükümeti
Netanyahu üç stratejik tehdit aç›klad›: Bir, ‹ran’›n nükleer
sald›r›s›. ‹ki, Hizbullah ve Hamas gibi örgütlerin roket
sald›r›lar›. Üçüncüsü ne dersiniz? ‹nsanî yard›m!
Bu mant›¤a göre, insanî yard›m sa¤layanlar da terörist.
Eyal Weizman
Weizman, Londra Üni- taraf›ndan tan›nmad›¤› anlam›na geliyor.
versitesi Goldsmiths ‹nsanî yard›m art›k ‹ran’›n nükleer silah-
Koleji’ne ba¤l› Mima- lar› ya da roket sald›r›s›yla eflde¤er bir
ri Araflt›rmalar Mer-
kezi’nin yöneticisi.
stratejik tehdit. Elbette, yard›m›n gerek
Filistin merkezli Mi- alan, gerekse yard›mda bulunan aç›s›n-
marl›¤› Sömürgecilik- dan politik amaçlarla kullan›labilece¤i bir
ten Kurtarmak adl› gerçek. Bu nedenle, güçlü devletlerin, gi-
kolektifin üyesi ve derek artan oranda, insanî yard›m›n tan›-
B’Tselem yönetim ku-
rulu üyesi. Kitaplar›: m›n› ve yard›m da¤›t›m›n› kendi amaçlar›
“The Lesser Evil” do¤rultusunda kullanmaya ve tekellerine
(Kötünün ‹yisi, 2009), almaya çal›flt›¤›n› görüyoruz. ‹srail, yar-
“Hollow Land” (Sahte d›m kurulufllar›n›n kendisiyle iflbirli¤i
Ülke, 2007), “A Civili-
yapmas›n› istiyor. Bunu yapt›¤›n›z taktir-
an Occupation” (Sivil
‹flgal, 2003). de ister istemez ‹srail’in denetim meka-
nizmas›n›n bir parças› durumuna geliyor-
sunuz. Uluslararas› K›z›lhaç Komitesi gibi
uluslararas› kurulufllar›n gönderdi¤i yar-
d›mlar asl›nda ‹srail’in bu topraklarda ya-
flayan insanlara sa¤lamakla yükümlü ol-
du¤u ihtiyaçlar. Yard›m kurulufllar›, iflgal-
ci gücün sa¤lamas› gereken temel ihtiyaç-
lar› karfl›l›yor. Dolay›s›yla, ‹srail bu duru-
mu da kendi lehine kullan›yor. Elbette,
IHH’nin kendine özgü bir ideolojik, dinî
ve siyasî gündemi var. Ancak, ‹srail’in ge-
milerde silah bulundu¤u endiflesiyle sal-
d›rd›¤›n› sanm›yorum. Esas tehlikeli olan
insanî yard›m. Zira, bu insanî yard›m
Gazze’deki insanlara ulafl›rsa, insanî yar-
d›m üzerindeki tekelleri sars›lacak.
‹nsanî yard›m üzerindeki bu tekel nas›l
iflliyor?
‹srail, iflgal ve denetim politikas›nda baz›
temel de¤iflikliklere gitti. Geçmiflte iflgal
alt›ndaki topraklara Yahudi yerleflimciler
yerlefltiriyordu. Ancak, askerlerinin Ha-
mas taraf›ndan rehin al›nmas› üzerine, ‹s-
rail 2005’ten itibaren Gazze’den çekildi. O
tarihten bu yana, mekân› kuflatma alt›na
alarak nüfusu denetim alt›na almaya çal›-
fl›yor. Duvarlar›n infla edilmesiyle Gaz-
ze’nin çevresindeki kuflatma giderek sert-
leflti. Ancak, bu kuflatman›n da bir s›n›r›
var. ‹srail Yüksek Adalet Mahkemesi’nin
2008 bafllar›nda ald›¤› bir karara göre,
devlet Gazze’de yaflayanlara “asgarî mik-
tarda” insanî yard›m sa¤lamakla yüküm-
lü. Bu karar›n alt›ndaki mant›¤› eski Bafl-
bakan Ehud Olmert’in dan›flman› Dov
Weisglass çok iyi özetliyor: “Amaç Filis-
tinlileri açl›ktan öldürmek de¤il, diyete
sokmak”. Peki bu asgarî miktar nedir? ‹n-
sanî yard›m, pek çok mal ak›fl› üzerinden
hesaplan›yor. Örne¤in, ‹srail’deki elek-
trik flirketleri, hayat›n normal ak›fl›n› ke-
sintiye u¤ratacak, ancak sa¤l›k gibi temel
baz› hizmetlerin sürmesini sa¤layacak as-
garî elektrik miktar›n› hesapl›yor ve böl-
geye ancak bu miktarda elektrik veriyor.
Bu hesaplama her türlü mal için geçerli.
Ancak en korkuncu, kalori hesab›.
Ha’aretz gazetesinde yay›nlanan bir res-
mî belgeye göre, Gazze’ye girmesine izin
verilen kalori miktar› konusunda “k›rm›-
z› çizgiler” belirlenmifl. BM’nin açl›k tan›-
m› dikkate al›narak, insanlar›n ihtiyac›
olan asgarî kalori miktar›, yafl ve cinsiyet
gruplar›na göre son derece ayr›nt›l› bi-
çimde hesaplanm›fl. Örne¤in, yetiflkin bir
erkek için günlük 2100 kalori öngörülür-
ken, kad›nlar için bu miktar›n 1700 kalori
olmas› kararlaflt›r›lm›fl. Daha sonra bu
miktar› karbonhidrat, ya¤, tah›l vb. g›da
türlerine göre ay›r›yorlar. Buna göre,
kamyonlara yüklenecek g›dan›n tonaj›n›
belirliyorlar. Gazze’ye girecek olan her
kalorinin hesab›n› tutuyorlar. Bunu yapa-
rak da Hamas hükümetini düflürebile-
ceklerini san›yorlar.
Abluka nas›l iflliyor?
‹srail, Bat› fieria ve Gazze’yi duvarlarla çe-
virerek, burada yaflayan Filistinlileri bir
aç›khava hapishanesine kapatt›. Buna
karfl›, Filistin direnifli de yeralt›na kay›-
yor. Gazze’nin alt›nda çok say›da tünel
var. Bunlar›n bir k›sm› da M›s›r toprakla-
r›na ç›k›yor. ‹srail, bununla mücadele et-
mek için, yer alt›nda patlayan özel bom-
balar kullan›yor. Ayn› zamanda, hava sa-
has›n› da denetim alt›nda tutmaya çal›fl›-
yor. Yeralt›n›, yerüstünü ve hava sahas›n›
kapsayan bir denetim sistemi var. fiimdi
bunu karasular›na tafl›maya çal›fl›yorlar.
Daha önceki çal›flmalar›mda göstermeye
çal›flt›¤›m gibi, ‹srail yasad›fl› istimlak gibi
araçlarla bir tür kent savafl› yürütüyordu.
Bugünse çat›flman›n ekseni insanî yard›m
savafl›na kaym›fl durumda. Bu savafl›n
amac› ise, beden arac›l›¤›yla nüfusun si-
yasal aç›dan denetim alt›na al›nmas›. Du-
var›n burada önemli bir ifllevi var: Mal ve
insan ak›fl›n› düzenliyor. ‹nsanlar›n biyo-
lojik varl›klar›n› denetim alt›nda tutan bu
mekanizma, Foucault’nun iflaret etti¤i
türden bir biyo-iktidar. ‹srail’in Aral›k
2008 ve Ocak 2009’da Gazze’ye yö-
nelik 22 gün süren sald›r›s›nda 1400
kifli ölmüfltü. Bu korkunç bir rakam,
ancak abluka nedeniyle meydana
gelen “önlenebilir ölümlerin” yan›n-
da çok küçük. ‹srail kuflatmas›, pek
çok fleyin yan›s›ra t›bbî yard›m› da
etkiliyor. ‹flte bu tür sorunlar nede-
niyle ölen insanlar›n say›s›n› bilmi-
yoruz. ‹srail’de epey tart›flma yara-
tan bir çal›flmaya göre, Gazze’deki
Filistinlilerin nüfusu önümüzdeki
birkaç y›l içinde 1.5 milyondan 2
milyona ç›kacak. Bu bölgede 2 mil-
yon insan› bar›nd›rmak ve denetim
alt›nda tutmak neredeyse imkâns›z.
‹srail, “demografik bir sorun” ola-
rak nitelendirdi¤i bu durumdan çe-
kindi¤i için, çeflitli mekanizmalarla
nüfusu denetim alt›nda tutmaya ça-
l›fl›yor. Bugün Gazze’de ortalama
ömür giderek k›sal›rken, çocuk
ölüm oranlar› da art›yor.
‹srail Uluslararas› ‹nsanî Hukuk’a
(U‹H) nas›l meydan okuyor?
Öncelikle flunu belirtmekte yarar
var: U‹H s›n›rl› bir yasal düzenleme.
Savaflta kime ve nas›l sald›r›da bu-
lunulabilece¤ini s›n›rl›yor. Amac›
ac›lar› ortadan kald›rmak de¤il,
azaltmak. Askerî hukuk uzmanlar›,
militan hedeflere yönelik “zorunlu”
bir sald›r› ile ölen sivillerin say›s›
aras›nda sözde “do¤ru” bir oran
bulmaya çal›fl›yorlar. Burada önem-
li olan, neyin zorunlu ve do¤ru ol-
du¤u de¤il, hangi taraf›n yorumunu
hakl› k›lacak derecede güçlü oldu-
¤u. Bu anlamda, U‹H fliddeti meflru-
laflt›rmakla kalm›yor, bizatihi flidde-
te dayan›yor. ‹srail, U‹H’i kendi le-
hine kullanma konusunda çok de-
neyimli. Sald›r›lar›n› da buna göre
düzenliyor. ‹srail ordusu sözcüleri-
nin, “meflru” hedefler, “arzu edil-
meyen” sonuçlar gibi yasal kavram-
larla konufltu¤unu görüyoruz. U‹H,
uluslararas› kamuoyu taraf›ndan
hoflgörülebilecek ölçünün s›n›rlar›n›
belirliyor. Ancak bu s›n›rlar askerî
uygulamalarla esnetilebiliyor. ‹sra-
il’in yapt›¤› da bu s›n›rlar› esnetme-
ye çal›flmak. Hukukun bu flekilde
bir savafl arac› olarak kullan›lmas›na
“hukuk savafl›” (lawfare) ad› verili-
yor. Bu durumda bir paradoksla
karfl› karfl›yay›z: U‹H kavram›n›
kullan›rken, içerdi¤i tehlikelerin de
fark›nda olmak gerekiyor. Ayn› za-
manda U‹H’in meflruiyetini ve oto-
ritesini de sorgulamal›y›z. ‹srail’in
fliddetine karfl› baflvuraca¤›m›z ye-
gâne yol bu olmamal›. Bununla bir-
likte, ‹srail’in son bir y›l içinde tutu-
munda ciddi bir de¤iflikli¤e gitti¤ini
de görmezden gelemeyiz. ‹srail,
U‹H’i tan›mama, ihlal ya da esnet-
me çabas›n›n ötesinde, onu ve savu-
nucular›n› varl›¤›na yönelik tehdit
olarak alg›l›yor ve sistematik bir
mücadeleye girifliyor.
Bu durumda BM Güvenlik Konse-
yi karar›n›n ve uluslaras› tepkile-
rin nas›l bir sonuç vermesini bek-
leyebiliriz?
San›yorum, Goldstone Komisyo-
nu’nun öngördü¤üne benzer bir
araflt›rma komisyonu kurulacakt›r.
ABD ve Avrupa, Goldstone komis-
yonu raporunun itibar›n› sarsmak
için ellerinden geleni yapt›. fiimdi
bu mücadelenin ikinci raundu oy-
nanacak. BM, bir yandan uluslarara-
s› hukukun hükümlerini uygulama-
ya çal›flacak, bir yandan da uluslara-
ras› hassasiyetleri göz önünde tut-
maya çal›flacak. Zira, araflt›rma so-
nuçlar› itibar›n› sarsaca¤› için, ‹srail
bunu kendine yönelik bir husumet
olarak alg›layacakt›r. Burada da bir
paradoks yat›yor: Komisyon, siyasî
yönden ne kadar güçlü bir karar
al›rsa, o denli etkisiz olacakt›r. Bu
nedenle, ihtiyatl› bir tutum benim-
seyecektir. ‹ki taraf da Goldstone
sürecinden ders ç›kard›. ‹srail, belir-
li ölçüde komisyonla iflbirli¤ine ya-
naflacakt›r. Elindeki video kan›tlar›-
n› delil olarak sunacak, IHH’li gö-
nüllülerin direniflini bir mazaret ola-
rak sunacakt›r. Ancak, bu pozisyo-
nun kabul görece¤ini sanm›yorum.
Varsayal›m ki IHH’liler ‹srail asker-
lerine sald›rd›. Peki, o askerlerin o
gemide ifli ne? Uluslararas› sularda
seyreden bir gemiye, a¤›r silahlarla
ve gözyaflart›c› bombalarla ç›karma
yapmak uluslararas› hukukun ihla-
lidir. Bu nedenle, gemidekilerin du-
rumu yasal aç›dan meflru müdafaa
olarak de¤erlendirilecektir.
‹flgal Alt›ndaki Topraklarda ‹nsan
Haklar› Enformasyon Merkezi
B’Tselem’in yönetim kurulundas›-
n›z. Ne gibi güçlüklerle karfl›lafl›-
yorsunuz?
Bizler de ayn› stratejik tehdidin bir
parças› olarak de¤erlendiriliyoruz.
Kiflilerin ve kurumlar›n itibar›n› ze-
delemek üzere inan›lmaz bir kam-
panya yürütüyorlar. Sivil toplum
kurulufllar› da bir kuflatma alt›nda
ve bu flartlarda çal›flmakta çok zor-
lan›yorlar. Elbette bu, Filistinlilere
yönelik kuflatmayla karfl›laflt›r›la-
maz. Bizler hâlâ belirli ölçülerde
toplanma ve yay›n yapma gibi öz-
gürlüklere sahibiz. Ancak, afl›r› ve
merkez sa¤›n deste¤ini alan hükü-
met, sivil toplum kurulufllar›na ac›-
mas›zca sald›r›yor. Knesset’te flubat
ay›nda ezici ço¤unlukla kabul edi-
len bir yasaya göre, yabanc› ülkeler-
den destek alan kurulufllar›n vergi
muafiyeti kald›r›ld›. Hükümet, sivil
toplum kurulufllar›n› “iç düflman”
olarak görüyor. Sivil toplum kuru-
lufllar›na yönelik bu sald›r› ile insanî
yard›m gemilerine yönelik sald›-
r›, insan haklar›n› devletin düfl-
man› olarak gören ayn› zihniye-
Söylefli: Ahmet Gürata
tin ürünü. Buna göre, uluslarara-
s› yard›m kurulufllar› da, “d›fl
düflman”.
‹srail’in bu politikalar›na karfl›
ne yap›labilir?
Daha fazla gemi gelsin. Belki bu
yolla bu abluka k›r›labilir.
7

SELAHATT‹N DEM‹RTAfi’LA KÜRT SORUNU VE ANAYASA TARTIfiMALARI ÜZER‹NE
Kimsenin koltuk de¤ne¤i de¤iliz
Tayyip Erdo¤an oyuncusundan futbolcusuna “aç›l›m”› herkese anlat›yor ama, daha
aç›lan bir fley yok. Üstelik, anayasa tart›flmalar› ve t›rmanan çat›flmalarla, gerilim ve
“kapan›m” art›yor. Ve her geliflmede gözler Bar›fl ve Demokrasi Partisi’ne çevriliyor.
BDP eflbaflkan› Selahattin Demirtafl partinin tavr›n› ve gündemi Express’e yorumlad›..
May›s bafl›nda, olumlu bir geliflme gerçek-
leflmedi¤i takdirde “süreçten çekilirim” di-
yen Öcalan, 1 Haziran itibariyle bütün ini-
siyatifin PKK’de oldu¤unu ilan etti. PKK
de baflta Isparta olmak üzere Türkiye’nin
çeflitli yerlerinde eylemlerini yo¤unlaflt›rd›.
Örgüt, önümüzdeki dönemde sald›r›lar›n›
daha da s›klaflt›raca¤›n› aç›klarken Türki-
ye’nin ‹srail’le yaflad›¤› gerilimin gölgesin-
de Mesut Barzani Ankara’ya geldi. Türki-
ye’nin askerî operasyonlar›na destek ver-
meyece¤ini muhtelif zamanlarda aç›klayan
Barzani’nin Ankara’daki temaslar›n›n so-
nuçlar› önümüzdeki dönemin önemli belir-
leyicisi olaca¤a benziyor. Di¤er yandan,
‹ran ordusu PJAK’a yönelik operasyonlar›-
n› Irak s›n›rlar› içine kadar geniflletti, idam
cezalar›n› uygulamay› sürdürdü. Her iki
taraf a¤›r kay›plar vermeye devam ediyor.
“Habur aç›l›m›yla” Türkiye’ye gelen PKK
militanlar›ndan fierif Gençdal’›n 1 Hazi-
ran’da “örgüt propagandas›” yapt›¤› gerek-
çesiyle tutuklanmas› ise, “Habur aç›l›-
m›”n›n geldi¤i noktay› aç›klamaya yetiyor.
Üniversitelerde Kürt ö¤rencilere yönelik
sald›r›lar›n artmas›, TMK’da çocuklar lehi-
ne yap›lmas› planlanan düzenlemenin
MHP ve CHP’nin deste¤ine ra¤men son-
bahara ertelenmesi, BDP yöneticilerinin
ABD’deki diplomatik aray›fltan elleri bofl
dönmesi ve operasyonlar›n tüm bölgeye ya-
y›lmas›, Öcalan’›n tüm inisiyatifi örgüte
devretti¤ini aç›klamas› önümüzdeki gün-
lerde yaflanacak ac›lar›n habercisi gibi gö-
rünüyor. Türkiye kara bir yaza h›zla yol
al›yor. May›s ay›nda ABD’de çeflitli görüfl-
meler yapan BDP lideri Selahattin Demir-
tafl, bu süreçte nas›l bir politika izleyecekle-
rini, anayasadaki düzenlemeye neden des-
tek vermediklerini anlat›yor...
Devletin Öcalan’›n önemini idrak
etti¤ini neye dayanarak söylüyor-
sunuz?
Selahattin Demirtafl: Devlet 11 y›ld›r
yüzlerce milyon dolar harcayarak Öca-
lan’› bir adada tutuyor. S›rf buna baka-
rak bile devletin Öcalan’› ola¤anüstü
bir kifli olarak tan›mlad›¤›n›, bu önemi
atfetti¤ini söyleyebilirsiniz. Ayr›ca,
1999’dan beri çeflitli heyetler arac›l›¤›y-
la devlet kendisiyle görüflmeler yap›-
yor. Öcalan bunu muhtelif zamanlarda
aç›klad›.
Öcalan’la görüflmek onun öne sürdü-
¤ü koflullar› kabul etmek anlam›na
gelmeyece¤ine göre, nas›l bir fayda
sa¤lar?
Bir tart›flma, müzakere süreci olarak ele
al›nabilir; örgütü ikna etmeye yönelik
bir süreç olur bu. Öcalan örgüt üzerin-
de etkili bir insan; devlet örgütü böyle
dinleyebilir.
8
Selahattin Demirtafl
“Savafl› PKK bafllatt›, BDP bitirsin” gibi bir de¤erlendirme,
BDP’ye karfl› bilinçli bir haks›zl›kt›r. Devlet otuz y›ld›r PKK’yle
savafl›yor, BDP’yle de¤il. Bugün BDP’yi suçlayan çevrelerin
önemli bir kesimi, savafl y›llar›nda savafl 盤›rtkanl›¤› yap›yordu.
Habur sürecine kadar böyle bir diya-
log oldu¤u hissediliyordu…
Evet, ç›kan sonuçlar böyle oldu¤unu
düflündürüyor.
Öcalan geçti¤imiz y›l, yine bu tarihler-
de “A¤ustos’a (2009) kadar geliflme ol-
mazsa çekilece¤im” demiflti. Ama y›l
sonuna do¤ru bir geliflme oldu ve Ha-
bur’dan bir grup PKK militan› Türki-
ye’ye girifl yapt›. Sonra ne oldu da sü-
reç h›zla çat›flmaya do¤ru evrildi?
Gözlemledi¤im kadar›yla, devlet oyala-
maya çal›fl›yor. PKK de her seferinde,
bu oyalama ihtimalini göz önüne alma-
s›na ra¤men, bar›fl aray›fllar›na girifli-
yor. Öcalan’›n yakalanmas›ndan bu ya-
na, iki y›lda bir, bu tür gelgitler tekrar
ediyor. Fakat, Öcalan’›n bu seferki yak-
lafl›m› bence öncekilere benzemiyor. Bu
defa sanki Öcalan kendisi üzerinden
yürütülmeye çal›fl›lan takti¤i kabul et-
miyor. Devletten ciddi bir ad›m atmas›-
n› bekliyor bence. Hükümet bu konuda
samimi olursa, bence çok k›sa sürede
sorun çözülür ve çat›flmalar bir anda
durur gibi geliyor bana.
Özellikle “liberal kesim” BDP’yi pasif
kalmakla, rolünü üstlenmekten kork-
makla elefltiriyor. Öcalan’›n “geri çe-
kilmesi”, PKK’nin sald›r›lar›n› art›r-
mas› durumunda, rolünüz ne olacak,
ne yapacaks›n›z?
Çat›flmalar›n sonlanmas› ve bar›fl›n sa¤-
lanmas› için siyasî çabalar›m›z› yüksel-
tece¤iz. Biz hiçbir dönemde çaresiz de-
¤iliz ve yaklafl›m›m›z› çat›flmalara göre
belirlemeyiz. Hükümetin do¤ru bir po-
litikayla sorunu çözmesi için demokra-
tik bas›nc›m›z› art›raca¤›z. Olumlu bir
yaklafl›m görürsek hükümete destek
veririz. Böyle bir durumda, biz de “çe-
kildik” demeyiz. BDP’nin bir parti
program› var, program›m›z›n gere¤ini
yerine getiririz. PKK ise PKK’dir; me-
rak edenler kurulufl bildirgesini, ne
yapt›¤›n›, ne yapmak istedi¤ini, hangi
araç ve yöntemlerle mücadele etti¤ini
okusunlar. PKK’nin sözcüleri vard›r ve
kendi taleplerini kendileri dile getiri-
yorlar. Dolay›s›yla, kimse bizden
PKK’nin yerine geçip savafl› bitirmemi-
zi talep ederek manipülasyon yapma-
s›n. “Savafl› PKK bafllatt›, BDP bitirsin”
gibi bir de¤erlendirme BDP’ye karfl› bi-
linçli bir haks›zl›kt›r. Devlet otuz y›ld›r
PKK’yle savafl›yor, BDP’yle de¤il. Ama
BDP ve geldi¤i gelenek tam yirmi y›ld›r
bu savafl›n bitmesi için çaba sarfediyor.
Bu gelenek savafl› bitirmede baflar›l›
olam›yorsa, bunun tek sebebi BDP de-
¤ildir. Bugün BDP’yi suçlayan çevrele-
rin önemli bir kesimi savafl y›llar›nda,
savafl 盤›rtkanl›¤› yap›yordu. Bunlar
ne çabuk unutuluyor. Biz en ac›l› dö-
nemlerde bile dilimizden halklar›n kar-
deflli¤i sözünü düflürmedik. Asla Kürt
›rkç›l›¤› yapmad›k. Asla Kürt milliyetçi-
li¤i yapmad›k. Buna ra¤men, Türk mil-
liyetçili¤i ve ›rkç›l›¤›yla tan›nan çevre-
ler bizi etnik milliyetçilikle suçluyor.
Bar›fl koflullar›n›n oluflmas› isteniyorsa,
BDP’ye daha vicdanl› yaklafl›lmal›d›r.
Anayasa görüflmelerinde, özellikle si-
yasî partilerin kapat›lmas›yla ilgili
maddenin onaylanmas›n› destekleme-
di¤iniz için çok elefltirildiniz; MHP-
CHP cephesinde yer almakla suçlan-
d›n›z. Hatta 8. Madde de¤iflikli¤ini
desteklememenize “ahmakl›k” diyen-
ler oldu. Bu de¤erlendirmeleri nas›l
yorumluyorsunuz?
Pozitif manada yap›lan elefltiriler k›y-
metlidir; onlardan sonuç ç›karmaya ça-
l›fl›yoruz. Hakaretlere ise yan›t vermeye
tenezzül etmiyorum. Onlar büyük ihti-
malle ald›klar› maafl kadar BDP’ye ha-
karet ediyorlar. BDP’nin politikas›n›
dar bir alana s›k›flt›rmakla elefltirenler
yan›l›yor; BDP haftal›k veya ayl›k ön-
görülerle politika yapm›yor. Biz önü-
müzdeki on y›l›, elli y›l› düflünerek po-
litika yap›yoruz. Anayasa tart›flmala-
r›nda hep flunu düflündük: Ortada bir
Kürt sorunu var m›, var. Bizi elefltiren
liberaller de bunu kabul ediyor mu, edi-
yor. Peki, yeni bir anayasa yap›lmadan,
Kürt sorununun çözüm yolunu açabilir
miyiz, açamay›z. Yeni bir anayasa ya-
p›lmadan, Türkiye’de sa¤l›kl› bir de-
mokrasiyi iflletmek mümkün de¤ildir.
Peki, yeni anayasa talep edenler sesini
ç›karmas›n m›? AKP’nin sundu¤u pakete
raz› m› olsun? Hiç itiraz etmesin mi? Tür-
kiye’de sanki sadece AKP ve ona karfl›
duran CHP ve MHP varm›fl gibi düflünü-
lüyor. Kürtlerin kendi siyaseti yokmufl ve
olamazm›fl gibi düflünülüyor. Biz 12 Eylül
anayasas›n›n ömrünün uzad›¤›n› düflü-
nüyoruz. Referandumla bu paket onayla-
n›rsa, görece¤iz, yeni anayasa önümüzde-
ki on y›l boyunca gündemden ç›kar›lacak.
AKP bu de¤ifliklikle toplumdaki yeni ana-
yasa taleplerini törpülemifl olacak, yeni
anayasa talep edenlerin gücü azalt›lacak.
Mevcut anayasan›n bedelini ödemifl olan
demokratlar›n, liberallerin bunu görme-
mesini hayretle karfl›l›yoruz. Tamam,
AKP’yi desteklesinler, buna itiraz›m›z
yok. Anayasa de¤iflikli¤ini de desteklesin-
ler. Ama müsaade edin de “bu de¤ifliklik-
ler yetmez, yeni anayasa yapal›m” diye-
lim kardeflim. Bunu diyen ve AKP’nin
düzenlemesini oylamayan BDP’ye de ha-
karet etmeyin ya! Bu kadar da vicdans›z-
l›k olmaz ki. Elefltiriler son derece haks›z
ve vicdans›z. AKP’yi Türkiye’nin devrim
ve demokrasi öncüsü olarak görmeyi ça-
resizlik olarak de¤erlendiriyoruz.
Türkiye’de hükümetlerin, özellikle Kürt
meselesi gibi konularda, devlet politika-
lar›n›n geçici uygulay›c›lar› oldu¤u gö-
rüflünde olanlar BDP’yi devletten ziyade
AKP’ye yüklenmekle elefltiriyor…
Çünkü bu süreçte AKP devletleflmifltir.
Hiçbir dönemde hükümetler bu kadar
devletleflmemifltir. Ulusal ve uluslararas›
konjonktür AKP’yi bu noktaya tafl›d›. Ar-
t›k ikili yap›ya izin verilmiyor, hükümet-
lerin iktidar olmas› isteniyor. ‹kili yap›
Ortado¤u politikalar› aç›s›ndan uluslara-
ras› güçlerin de hesab›na gelmiyor. AKP
uluslararas› güçlerin bu politikalar›na
karfl› ç›kacak yap›da de¤il. Nitekim, Erdo-
¤an Büyük Ortado¤u Projesi’nin eflbaflka-
n› oldu¤unu aç›klam›flt›. Dolay›s›yla, de-
rin devlet denen yap›n›n tasfiyesi, iktida-
r›n hükümete teslim edilmesi gerekiyor-
du. Uluslararas› güçlerin deste¤iyle bu
yap›ld›. AKP de kadrolaflmaya, partizan-
ca örgütlenmeye ifltahla haz›rd›; Milli E¤i-
tim’den bafllay›p memur atamalar›na, hâ-
kim-savc› atamalar›ndan rektör atamala-
r›na ve medya alan›na kadar, her yeri ele
geçirdiler.
Sizce AKP ve sözünü etti¤iniz uluslara-
ras› güçlerin Kürt politikas› birbirine
paralel mi?
AKP’nin de uluslararas› güçlerin de Kürt
sorunu konusunda bir çözüm politikalar›
oldu¤unu düflünmüyorum. Bilinçli bir çö-
zümsüzlük politikas› sürdürülüyor. Kürt-
lerin ne istedi¤i biliniyor; bunun verilme-
mesi için ne gerekiyorsa yap›l›yor. AKP
de bununla uyumlu hareket ediyor.
“Habur süreci”nde, ABD’nin art›k böl-
gede kar›fl›kl›k istemedi¤i, dolay›s›yla
Türkiye’deki Kürt sorununu çözmeye
çal›flt›¤› söyleniyordu. Bu de¤erlendir-
me yanl›flland› m›?
ABD’nin Irak’taki Kürdistan Federe Böl-
gesi’nde istikrar arad›¤› ortada. Fakat bu,
ABD’nin bütün Ortado¤u’da istikrar iste-
di¤i anlam›na gelmez. Irak’ta, Kürdis-
tan’da istikrar istiyor ve bunun için de
PKK’nin etkisiz k›l›nmas› gerekiyor.
PKK’nin etkisiz k›l›nmas› için Kürt halk›-
n›n deste¤inin azalmas› gerekiyor. Bunun
için de birtak›m demokratik ad›mlar at›l-
mas› lâz›m deniyordu. Böyle bir düz
mant›kla yola ç›k›ld›. Fakat, Kürt halk›n›n
siyasal, ekonomik ve sosyal talepleri kar-
fl›lanmad›¤› müddetçe, PKK denen olgu-
nun bir sonuç olarak orada kald›¤› ve o
halk›n örgütü desteklemeye devam ede-
ce¤i görüldü. Bunun bir çözümsüzlük po-
litikas› oldu¤u bafltan kendini hissettiri-
yordu; ama buna ra¤men, bu tart›flma sü-
recinde Türkiye toplumuna sorunu bütün
ç›plakl›¤›yla anlatabiliriz diye bafl›ndan
beri sürece destek verdik. Ama Habur sü-
reciyle beraber, hükümetin çözümsüzlük
politikalar› iflas etti; PKK’nin üçer-befler
kiflilik gruplar halinde da¤lardan inmeye-
ce¤i, inemeyece¤i, bunun böyle mümkün
olmad›¤› anlafl›ld›. Sonuç itibariyle AKP
bu iflin alt›nda kald›.
May›s bafl›nda Ahmet Türk ve Emine
Ayna’yla birlikte ABD’ye giderek çeflitli
görüflmelerde bulundunuz. ABD’li yet-
kililerle yapt›¤›n›z görüflmeler nas›l so-
nuçland›?
ABD’nin bu konudaki resmî politikalar›-
n›n ve tezlerinin k›sa vadede de¤iflece¤ini
zannetmiyorum. Bu politikalar çerçeve-
sinde AKP hükümetini destekliyor ve
desteklemeye devam edece¤ini düflünü-
yorum.
ABD ve Türkiye PKK’ye karfl› ortak ha-
reket ederken ‹ran da PJAK’a yönelik
operasyonlar›n› artt›rarak, tutuklad›¤›
PJAK üyelerini idam ederek bu ikilinin
politikalar›yla ayn› hatta yürüyor; bu il-
ginç de¤il mi?
Hepsinin ortak paydas›, kendilerine göre
bir Kürt sorununun olmas› ve Kürt soru-
nunu demokratik olmayan yollarla hal-
letmeye çal›flmalar›. Uzlaflt›klar› nokta
bu. Demokratik çerçevede çözüm aransa,
sorun çok rahat çözülür. Ama sorun çö-
züldü¤ü an, Ortado¤u’daki dengeler de-
¤iflecek; Türkiye’nin rolü azalacak,
‹ran’›n Irak ve Kürdistan bölgesine mü-
dahale flans› azalacak, Suriye’nin etkisi
önemsizleflecek. Dolay›s›yla, herkes Kürt
kart›n› elinde tutmak için sorunun sürdü-
rülebilir halde kalmas›n› istiyor. Bu ko-
nuda ‹ran, Suriye ve Türkiye çok iyi anla-
fl›yor zaten.
‹ranl› Kürtler ve PJAK ne istiyor?
Kürtlerin kültürel faaliyetlerini yürütme-
lerine, örgütlenmelerine, demokratik bir
yaflam sürdürmelerine imkân vermiyor
‹ran rejimi. fieriat›n a¤›r hükümleri uygu-
lan›yor ve d›fl dünyayla iliflki kurulam›-
yor. ‹ran s›n›rlar› içindeki bütün halklara
yo¤un bir bask› ve tecrit uygulan›yor.
Kürtler, ‹ran’›n bask›c› politikas›na son
vermesini istiyor.
Bir y›l kadar önce görüfltü¤ümüz ‹ranl›
bir imam, son genel seçimlerle birlikte
‹ran rejiminin Kürtlere yönelik politika-
s›n› yumuflatt›¤›n›, Kürt imamlara kadro
açt›¤›n›, üniversitede Kürtlerin ö¤retim
üyesi olmas›na olanak sa¤lad›¤›n› anlat-
m›flt›…
‹ran’›n Türkiye’den ne fark› var? Türkiye
de bir yandan TRT-6’i aç›yor, bir yandan
1500 Kürt siyasetçisini hapse at›yor. Tür-
kiye’de bask›n›n ‹ran kadar kat› uygulan-
mamas›, y›llard›r sürdürülen sol ve
devrimci, demokratik mücadele saye-
sindedir. Avrupa Birli¤i süreci de ekle-
nince, Türkiye kendi çap›nda bask› uy-
guluyor. ‹ran idam ediyor, Türkiye
hapse at›yor, infaz ediyor, Azadiya We-
lat’›n yay›n yönetmenine 166 y›l ceza
veriyor. Suriye de çok farkl› de¤il.
Türkiye’de yo¤un hak ihlalleri devam
ediyor. ‹HD Adana flube baflkan› Et-
hem Aç›kal›n “aç›l›m” sürecinde ‹s-
viçre’ye iltica etti örne¤in; pek çok ga-
zeteci ve insan haklar› savunucusu
yarg›lan›yor. Sizce, buna ra¤men nas›l
oluyor da AKP demokrat bir parti il-
lüzyonu yaratabiliyor?
AKP 2002’de arkas›na çok büyük bir
rüzgâr alarak ifle bafllad›. 2002’de dün-
ya çap›nda pozitif bir ekonomik gidiflat
vard›. MHP-DSP-ANAP koalisyonu-
nun ald›¤› ekonomik tedbirlerin sonuç-
lar› da AKP döneminde meyvelerini
verdi. Yine üçlü koalisyon döneminde
AB konusunda önemli mesafeler al›nd›;
bunun sonuçlar› da AKP döneminde
ortaya ç›kt›. ‹dam cezas›n› o koalisyon
kald›rd› örne¤in. AKP bedel ödemeden
ve çaba sarfetmeden böyle bir mirasa
kondu. Türkiye’de seksen y›ld›r süren
sol, devrimci mücadelenin yaratt›¤› bi-
rikim vard›, ama solda bir da¤›lma söz
konusuydu. AKP bundan da faydalan-
d› ve halk dilini, sol jargonu kulland›.
Kürtlere s›cak mesajlar verdi, Kürt so-
rununu çözme konusunda irade ortaya
koydu. Bu dönemde PKK de s›n›r d›fl›-
na çekilmiflti. Fakat, AKP bu güçlü rüz-
gâr› yeni ve demokratik bir anayasa ile
kal›c›laflt›rmak yerine, kendisini güç-
lendirmek, kadrolaflmak için kulland›.
Bugün geldi¤imiz noktada AKP eflittir
devlet. Üniversitelerin yüzde 80’inde
AKP’nin atad›¤› rektörler var, YÖK
AKP’nindir; Anayasa Mahkemesi ve
yüksek yarg›n›n AKP’nin kontrolüne
geçmesine az kald›. Bu yap›lar›n eski-
den iyi oldu¤unu söylemiyorum, ama
flu anda AKP’nin elindeler. Bakanl›k
bürokratlar›n›n çok büyük bir k›sm› ar-
t›k AKP’nin kontrolünde. Sendika ve
konfederasyonlar hakeza. Ordu ve
medya da art›k AKP’nin denetiminde.
Dolay›s›yla, böyle bir güce sahip olan
iktidar, istedi¤i illüzyonu yaratabilir.
Bu güce karfl› koyabilmek kolay de¤il.
BDP ve Kürtlerin flu ana kadar ayakta
kalmas› da bir mucizedir.
AKP bu gücüne ra¤men, neden Kürt
sorununu demokratik bir çözüme ka-
vuflturmakta çaba sarfetmiyor?
Felsefî ve ideolojik altyap›s› buna uy-
gun de¤il; AKP’nin demokrasi anlay›fl›
Kürt sorununu kapsayacak ve anlaya-
cak genifllikte de¤il. Kürt sorunu ancak
sol veya sosyal demokrat bir anlay›flla
kal›c› çözüme kavuflturulabilir. Türk-‹s-
lâm ideolojisinden gelenler, Kürt soru-
nunu anlamakta da, çözmekte de felse-
fî birikim aç›s›ndan yetersiz kal›rlar.
CHP’deki de¤iflim bu konuda bir tesir
yaratabilir mi?
K›l›çdaro¤lu baflar›l› olursa, Baykalc›,
‹ttihatç› ve al›fl›lagelmifl Kemalist zihni-
yeti mahkûm edip sol veya sosyal de-
AKP’nin demokrasi anlay›fl› Kürt sorununu kapsayacak
ve anlayacak genifllikte de¤il. Türk-‹slâm ideolojisinden
gelenler, Kürt sorununu anlamakta da, çözmekte de felsefî
birikim aç›s›ndan yetersiz kal›rlar.
mokrat bir anlay›fl› CHP’de güçlendire-
cek bir politika izlerse, Kürt sorununun
çözümü için umut var demektir. Yoksa,
biz CHP’den zaten umudu kesmifltik;
BDP kendi yolunda mücadelesini sür-
dürmeye, bu mücadelenin motor gücü
olmaya devam eder. Ama CHP’de dö-
nüflüm olursa, bu ifl daha kolay olur.
CHP’nin bölgede art›k tabelas› bile
kalmad›. Olas› bir durumda, CHP’yle
koalisyona gider misiniz?
Bunu konuflmak için çok erken. Zaman›
gelince konuflulur. Ama de¤iflim ve
dönüflüm yaflam›fl, sosyal demokrat bir
CHP’yle niye olmas›n?
ABD seyahati izlenimleriniz, Öca-
lan’›n aç›klamalar› ve bölge ülkeleri-
nin genel politikas› çerçevesinde Kürt
sorunu aç›s›ndan önümüzdeki döne-
mi nas›l görüyorsunuz?
Kürt halk› 2010’da bu iflin çözülmesini
istiyor ve bu iste¤inde çok kararl›.
2011’e ancak çözüm ad›mlar›n›n aflama-
lar› sarkabilir; çözümsüzlük politikas›
2010’da iflas etmifl olacak. Bu iddiay› ilk
defa Express’te söylüyorum: 2010’u bi-
tirdi¤imizde Kürt sorunu baflka bir afla-
maya girmifl olacak. Kürt halk›ndaki bu
kararl›l›k, otuz y›ll›k mücadele tarihin-
de ilk defa görülüyor. Art›k hiçbir fley
eskisi gibi devam etmeyecek.
Ayn› kararl›l›¤›, çözümsüzlü¤ü sür-
dürmek isteyen güçler de göstermeye-
cek mi?
Meflru ve hakl› olanlar kazanacak. Kürt
halk› hakl›d›r ve talepleri meflrudur.
Azadiya Welat’ta Barzani yönetimiyle
Türkiye’nin PKK’ye karfl› ittifak kur-
du¤u iddia ediliyordu. Siz böyle bir
bilgiye sahip misiniz?
Barzani ve hükümeti daha çok kendi ge-
leceklerini düflünüyorlar. Fakat asla
1990’lardaki gibi bir karfl› durufl sergile-
meyecekler. Bunu baflkan Barzani son
ABD seyahati s›ras›nda aç›kça dile getir-
di: “PKK’ye karfl› silahl› bir operasyo-
nun içinde olmayaca¤›z, ancak siyasî bir
çözüm süreci bafllarsa katk› sunar›z”
dedi. Barzani’nin kendi kurtuluflunun
da Kürt halk›n›n Ortado¤u’daki bütün-
lüklü kurtuluflundan ba¤›ms›z olmad›-
¤›n› bildi¤ini düflünüyorum. Ama ulus-
lararas› güçler ve Türkiye, Barzani yö-
netimini kendi politik hatlar›na çekmek
için çabalar›n› sürdürecektir.
Geçenlerde bir BDP milletvekiliyle
sohbet ederken, partisinin anayasa ko-
nusundaki tavr›na kat›lmad›¤›n›,
BDP’ye yönelik elefltirileri hakl› bul-
du¤unu söyledi. BDP içinde bu konu-
da ciddi bir görüfl ayr›l›¤› var m›?
Bizim gibi kap›s›n› bütün demokratik
güçlere açm›fl bir partide herkesin ayn›
fleyi düflünüp söylemesi beklenemez.
Ama partinin bir politikas› var ve o po-
litika uzun tart›flmalar sonucunda belir-
leniyor. Dolay›s›yla, her partilinin tar-
t›flmalar sonucu ortaya ç›kan bu parti
politikas›n› takip etme sorumlulu¤u
vard›r; bu hem ahlakî hem de siyasî bir
vazifedir. Bir partide olup, tart›flma sü-
recine kat›ld›¤› halde parti karar›na ay-
k›r› hareket etmek, her fleyden önce si-
yasî ahlakla ba¤daflmaz. Partimizde ol-
may›p da bize gönül ba¤›yla ba¤l› ke-
simlerin bize yönelttikleri elefltirileri
çok de¤erli ve anlaml› buluyoruz. Bun-
lara mümkün mertebe yan›t olmaya ça-
l›fl›yoruz. Hep söylüyoruz, BDP’nin bir
siyasî parti oldu¤unu ve a¤›rl›kl› olarak
Türk ve Kürt emekçilerinin haklar›n›,
Kürt halk›n›n özgür gelece¤ini savunan
bir politik hatta ›srarl› oldu¤umuzu
unutmay›n. Anayasa tart›flmalar›n› dü-
flünürken Lozan’›, 1921 ve ‘24 anayasa-
s›n› hat›rlay›n diyoruz. Kürtler o zaman
kararl› bir siyasî durufl sergileseydi,
seksen y›ll›k bu sorun flu an yaflanm›yor
olacakt›. Bu dönemde kararl› bir iradî
durufl sergiliyoruz. Diyoruz ki, ya bu
sorunu çözersiniz veya siz çözülürsü-
nüz. Hükümete “oyunlar›n›za, entrika-
lar›n›za dâhil olmak zorunda de¤iliz”
diyoruz. Hepinizden ayr› ve hepinize
karfl› bir gücüz. Biz kimsenin koltuk
de¤ne¤i de¤iliz, ne AKP’ye ne CHP ve
MHP’ye yaranmak zorunday›z. Ya bi-
zim taleplerimiz kabul edilir veya att›-
¤›n›z her ad›m, sizin ad›m›n›z olur. ‹yi
veya kötü, o ad›mda biz yer almayaca-
¤›z. BDP kararl›l›¤›n› ›srarl› bir flekilde
sürdürdü¤ü müddetçe kazan›r ancak.
Bugün AKP’ye, yar›n CHP’ye yaranma-
ya çal›flarak Kürt sorunu çözülemez.
Söylefli: ‹rfan Aktan
Geçmiflte bu hatalar çok yap›ld›. Bizi
elefltiren ayd›nlar ve düflünürler bu-
nu bir kez daha düflünsünler lütfen.
Bilinçli sald›r›lar›, hakaretleri veya
paral› tetikçileri ise dikkate almaya
de¤er bulmay›z zaten.
11

PART‹L‹ GAZETEC‹ - GAZETEL‹ PART‹C‹
Gazeteci misin, siyasetçi mi?
Yeni görünümlü CHP’nin yeni Parti Meclisi’nde, köfleyazar›
akademisyenlerin yan›s›ra, üç profesyonel aktif gazeteci bulunuyor.
Bu meslektafllar art›k gazetecili¤i b›rak›yor mu? Yoksa bir yandan
yaz› yaz›p bir yandan da parti yöneticili¤i mi yapacaklar?
iyasetle medya aras›ndaki iliflkiler
S eskiden beri tart›fl›l›r. Çünkü bu
iki alan, Türkiye’de de, dünyada
da gere¤inden fazla iç içe geçmifltir.
Geçmiflte de, bugün de, memlekette de,
yurtd›fl›nda da, siyasetçiler medyada
görünmeyi pek sever; medya mensupla-
r› da meslek kariyerleri boyunca, ama
daha çok da sonlara do¤ru, kal›c› bir ik-
tidar aray›fl› içinde, siyasî koltuklara
oturmay› dener.
Üniversitedeki birtak›m flahsiyetler,
akademik dünyan›n popüler olmak için
yeterli bir mecra olmad›¤›n› düflünerek,
dan›flman, köfleyazar›, uzman kimlikle-
riyle medyada kendilerine yer edinmeye
bak›yor. Medyadaki baz› arkadafllar ise,
bu mecran›n kiri nedeniyle giderek ken-
dilerini akademik alana atmaya çal›fl›yor.
Gazetecilik için “zaman›nda terket-
meyi becerirsen iyi bir tramplendir”
derler. Gerçekten de, bas›na tan›nan ön-
celik ve imtiyazlar sayesinde gazeteci,
k›sa süre içinde, haber toplamak, söyle-
fli yapmak, bilgi teyid ettirmek gibi çe-
flitli gerekçelerle, herkesin kolayl›kla
yaklaflamad›¤› iktidar, mülk ve popüla-
rite sahibi kifli ve kesimlere kolayl›kla
ulaflabilir. Gazeteci, mesle¤in temel ilke-
lerinden biri olan “temas ve mesafe”
yaklafl›m›na sayg› göstermezse, bu flan-
flöhret, mülk ve iktidar sahibi kifli ve ke-
simlerin dünyas›na yerleflir, onlarla ya-
tar kalkarsa, kendini de art›k bu mülk ve
iktidar dünyas›n›n flöhretli bir mensubu
olarak görmeye bafllar, ki mevcut du-
rum böyledir. Üst düzey gazeteciler ve
köfleyazarlar›n›n neredeyse hepsi art›k
dikenli teller ve güvenlik kameralar›yla
çevrili sitelerde oturuyor, özel araçlar›n›
floförleri kullan›yor, villa-plaza-layla üç-
geninde yaflamlar›n› sürdürüyorlar.
Bunlar›n bir kesimi hâlâ tramplende
z›playarak kendilerini gazeteci olarak
tan›t›yor ama, gazetecilikten çok, dan›fl-
manl›k ya da baflka ifllerle u¤rafl›yorlar.
Bu ifllerin bafl›nda da siyaset geliyor. Si-
yasî dünyada gazetecilik yapmak, yani
siyasal konularda haber-yorum yazmak
bir fley, siyaset dünyas›nda liderin ya-
n›bafl›nda gönüllü-profesyonel, gizli ya
da aç›k dan›flmanl›k yapmak baflka bir
fley. Bunlar›n ekonomiyle ilgilenen kesi-
mi, zaten uzun y›llard›r ifl dünyas›, yani
“sevgili kapitalist patronlar” sayfalar›
haline gelen ekonomi sayfalar›nda dü-
zeni savunmaya çal›fl›yor. E-mail adresi
olarak aç›kça Yönetim Kurulu üyesi ol-
du¤u bankan›n ad›n› veren bile var.
Gazetecilikle siyaset, ç›kar çeliflkisi
bar›nd›ran iki aland›r. Dolay›s›yla bu iki
u¤rafl, ayn› zamanda ayn› kifli taraf›n-
dan yap›lamaz, yap›lmamal›. Rahmetli
‹smail Cem, asl›nda gazeteci kökenli bir
12
MAV‹
DAKT‹LO
siyasetçi. Yak›n geçmiflte bir aralar D›-
fliflleri Bakan› olmufltu. Ama bakt›k ki,
köflesini yazmaya devam ediyor. Olur
mu? Olmaz! Bir D›fliflleri Bakan›n›n elin-
deki istihbarat, emrindeki olanaklar, sa-
dece gazetecilik yapan bir meslektafl›n-
kiyle k›yaslanabilir mi? Daha da önem-
lisi, gazetecilik alan› de¤erlendirme,
elefltiri, yani esas olarak muhalefet ala-
n›d›r, D›fliflleri Bakanl›¤› ise diplomasi-
nin iktidar kalesi.
Daha da eskiden gazete sahibi ya da
köfle yazar› mebuslar vard›, hem De-
mokrat Parti’de hem de Halk Partisinde.
Yurtd›fl›ndaki örnekleri belki de ayr›
ayr› ele almakta yarar var: Demokrasisi
hiç geliflmemifl ülkelerde, yani diktatör-
lüklerde, devlet baflkan› genel yay›n yö-
netmeni, baflbakan yaz› iflleri müdürü,
Nuran Y›ld›z, CHP PM üyesi iken, Genelkurmay’›n ‹letiflim
Dan›flman› olarak m› söz al›p konuflacak? Yoksa iletiflim
akademisyeni olarak m›? Baz› kiflilerin ille de her yerde
olmalar› flart m›d›r?
enformasyon bakan› da haber müdürü
olan gazete, radyo ve televizyonlar var.
Bizde ifller daha bir inceldi, yandafl
medya denilen dünyada yandafl
ifladamlar› baflbakan›n yak›nlar› arac›l›-
¤›yla üç afla¤› befl yukar› ayn› modeli
uygulamaya çal›fl›yor. Recep Tayyip
modeli mi daha eski, yoksa Sarkozy mi,
belli de¤il ama, Frans›z medyas› da yan-
dafllaflt›r›l›yor son zamanlarda.
Berlusconi modeli art›k eskidi. Ne
Maxwell ne de Murdoch do¤rudan bafl-
bakanl›¤› hedeflemiflti, Berlusconi çizgi
d›fl›na ç›kt›. Asl›nda çok da baflar›l› ol-
du¤u söylenemez. Çünkü ‹talya’da çok
büyük bir ço¤unluk, medya ile siyaset
aras›ndaki ensest iliflkiyi gördü ve yafla-
d›, dolay›s›yla daha da bilinçlendi.
fiimdi bizim gazeteler, “CHP yeni
Parti Meclisi’nde yedi gazeteci var” de-
yip liste bile yay›nlad›lar: Prof.Dr. Sü-
heyl Batum, Cumhuriyet gazetesi yaza-
r›, Bahçeflehir Üniversitesi ö¤retim üye-
si. Prof.Dr. Hurflit Günefl, Milliyet gaze-
tesi ekonomi yazar›, Bahçeflehir Üniver-
sitesi ö¤retim üyesi. Doç.Dr. Nuran Y›l-
d›z, Ankara Üniversitesi ‹letiflim Fakül-
tesi’nde akademisyen. Mehmet Faraç,
Cumhuriyet gazetesi yazar›. Enver Ay-
sever, SKY Türk’te Ayk›r› Sorular prog-
ram›n› haz›rl›yor. Melda Onur, eski ga-
zeteci, iletiflim dan›flman›. Korkmaz Ka-
raca, Fox programc›s›.
Listedeki yedi kifliden halen profes-
yonel ve aktif olarak gazetecilik yapan
sadece üç kifli var: Faraç, Aysever, Kara-
ca. Geri kalanlar›n üçü, s›fat veya unvan-
lar›ndan da anlafl›laca¤› üzere akademis-
yen, yedincisi de iletiflim dan›flman›.
Asl›nda akademisyenlerin de parti
yönetici olmalar› do¤ru de¤il. (Parti
üyesi olmalar›nda bence bir sak›nca
yok). Akademisyen ba¤›ms›zl›¤›, siyasî
angajmanla çeliflir. Ders verirken mese-
la, özellikle de sosyal bilimler dal›nda,
ö¤renciler hocalar›n›n siyasî kimli¤i ile
akademik kimli¤ini birbirinden kolayca
nas›l ay›rt edebilecek? Hoca, ders verir-
ken, araflt›rma yaparken ya da yönlen-
dirirken, master ya da doktora jürisinde
görüfl belirtirken, siyasal kimli¤inden
ar›n›p akademik kimli¤iyle nas›l konu-
flabilecek? Mümkün mü?
Oturup tek tek her akademisyen
hakk›nda görüfl belirtecek de¤ilim ama,
vakti zaman›nda (halen yap›yor mu?)
Genelkurmay baflkan›na da iletiflim da-
n›flmanl›¤› yapm›fl Y›ld›z’›n flimdi de
CHP Parti Meclisi’nde boy göstermesi
üçlü bir ç›kar çeliflkisine iflaret ediyor:
Y›ld›z, CHP PM üyesi iken, Genelkur-
may’›n ‹letiflim Dan›flman› olarak m›
söz al›p konuflacak? Yoksa iletiflim aka-
demisyeni olarak m›? Baz› kiflilerin ille
de her yerde olmalar› flart m›d›r?
Gelelim üç meslektafl›m›za: Kara-
ca’y› tan›mam. Ama Fox’ta siyasî prog-
ramlarda yap›mc› olarak çal›fl›yorsa so-
run var. Aysever, SKY Türk’de oldukça
etkin bir role sahip, ayr›ca baflka mecra-
larda da yaz› yaz›yor, çal›flkan bir arka-
dafl›m›z. Ama art›k onun yöneticili¤ini
üstlendi¤i programlarda mesela kolay
kolay AKP’lileri göremeyiz. Keza, CHP
ile ayn› fikirde olmayan flah›slar da Ay-
sever’in davetlerine icabet etmeyebilir.
‹zleyiciler ise Aysever’i dinlerken, sor-
du¤u sorular› irdelerken, görüfllerini
tahlil ederken “bu sunucu CHP’nin gö-
rüfllerini mi savunuyor, yoksa kendi
ad›na m› konufluyor?” diye soracak ve
yan›t›n› da kolay kolay bulamayacakt›r.
CHP PM listesini oluflturan flahsi-
yetler Mehmet Faraç ismini saptarken
çok derin bir aray›fl sürecine mi girmifl-
ler? CHP, Faraç’›n Kürt konusundaki
engin bilgi, deneyim ve perspektiflerini
benimseyecekse, Hakkâri’deki 47 seç-
menini de çok kolay bir flekilde kaybe-
decektir. Medyada özellikle o hararetli
tart›flmalardaki pek de tutarl› olmayan,
ayr›ca hiç de nazik olmayan tutumlar›y-
la tan›nan bu meslektafl›m›z›n otopark
görevlileriyle giriflti¤i silahl› vukuat da
Parti Meclisi’ne üye olmak için aranan
flartlardan biri miydi acaba?
Frans›z Le Monde gazetesi, sorunu
daha ‘90’larda çözmüfl ve “tarz›m›z/il-
kelerimiz” kitap盤›na kaydetmiflti: Be-
lediye Meclis üyeli¤i dahil en küçük bir
siyasî birimde bile aday olan Le Monde
çal›flan›, kampanya bafllang›ç tarihinde
gazeteden geçici olarak istifa eder. Seçi-
mi kaybetmiflse, arzu ederse eski görevi-
ne dönebilir. Seçimi kazanm›flsa, geçici
istifa kesin istifa halini al›r. Sonuç: Ya
gazetecilik ya da siyasî parti yöneticili¤i!
Rag›p Duran
Not: Bu yaz›, CHP kurultay›n›n hemen
ertesinde yaz›lm›flt›, konu anaak›m medyada da
gündem oldu, Süheyl Batum ve Hurflit Günefl
köflelerine veda etti.
 ‹STANBUL B‹LG‹ ÜN‹VERS‹TES‹’NDE SEND‹KAL DAYANIfiMA netim de¤il, olmamal› da. Ama eski yö-
netim zaman›nda gücümüzün fark›nda

Sendikas›z üniversite olmaz de¤ildik.

Ak›n Tek (Türk Dili bölümünde okut-
man): 2008’den önce de iflten at›lmalar
oldu. O dönemlerde sendika olsayd›,
‹stanbul Bilgi Üniversitesi’nde önemli bir sendikal tecrübe yaflan›yor. Halen üç sendikal›
bunu kolayca yapamazlard›. ‹nsanlar
iflçi, ahflap atölyesinin kapat›l›p tafleronlaflt›r›lmak istenmesi sonucunda iflten at›ld›klar› üzüldü, a¤lad›, ama kimsenin karfl› ko-
için direniflte. Üniversitedeki sendika çal›flmalar› da zaten tafleronlaflmaya karfl› tepkilerle yacak gücü yoktu.
h›z kazanm›flt›. Bir yandan da Bilgi, vak›f üniversiteleri içinde tüm hizmetlerini taflerona Karaçeper: Sendikan›n yetki almas›na
devretmemifl az say›da kurumdan biri oldu¤u için, beyaz yakal›larla mavi yakal›lar ayn› ramak kala bu bask›lar›n artmas› ve ifl-
mücadelenin içinde. ‹fl kolu sendikac›l›¤›n›n günümüzde yaflad›¤› zorluklar, di¤er özel, ten ç›karmalar›n yaflanmas› manidar.
hatta kamusal üniversitelerin ak›beti, akademik özgürlük ve e¤itimin ticarîleflmesi... Yönetim “biz çal›flanlar›n haklar›na
Bilgi’deki mücadeleden ö¤renecek çok fley var. Dayan›flma çad›r›ndan bildiriyoruz... sayg›l›y›z” diyor, ama amirler, müdür-
ler bu bask›y› do¤rudan yap›yor. Ben
Ne zamand›r Bilgi Üniversitesi’nde hizmet biriminin ne kadar kârl› oldu¤u, hiç bask›ya u¤ramad›m. Ama zaten ör-
çal›fl›yorsunuz? 2008 ve 2009’da kendi haz›rlad›klar› ra- gütlü birisi olarak biliniyorum. “Nas›l-
Bülent Karaçeper (Ahflap atölyesi çal›fla- porlarda gözüküyor. Kendi gerekçeleri- sa bu adamda bask› ifle yaramaz” de-
n›): 2003 a¤ustosunda ifle bafllad›m. ‹fl- ni kendileri yalanl›yorlar. Direnifle bafl- mifllerdir. Kadir abi idarî koordinatör
ten beraber at›ld›¤›m›z Kadir abi (Kara- lad›ktan sonra bize ahlâks›z bir teklif yard›mc›s›yd›. Sendikal› olduktan son-
bulak) sayesinde girmifltim bu ifle, daha yapt›lar, “bir firma kurun, bir senesi op- ra ordan oraya derken, ahflap atölyesi
önce de beraber çal›fl›yorduk. ‹flveren siyonlu iki senelik anlaflma yapal›m” sorumlusu oldu en sonunda. O atölye
ödemelerde sorun yaflay›nca biz de dediler. Bizim daha bafltan reddetti¤i- de zaten kapat›lacakt›, Kadir abiyi at-
hakk›m›z› isteyip beraber at›lm›flt›k. miz tafleron sistemini yine bizim yap- mak için böyle bir politika yürüttüler.
fiimdi de sendikal› oldu¤umuz için Bil- mam›z› önerdiler. Odalara çekilen arkadafllar›m›z var:
gi’den yine beraber at›ld›k. Eski yönetimde tafleron e¤ilimi yok “Sendika bir hakt›r ama, ne gerek var
Gerekçe buysa, baflka sendikal›lar muydu? flimdi sendikaya? Bunlar sizi kullan›-
varken neden ilk sizi seçtiler? Karaçeper: Baz› arkadafllar “eski yöne- yorlar. Hocalar bir flekilde kendini kur-
Biz 4 May›s 2010’da at›ld›k, çal›flt›¤›m›z tim çal›flanlar›na sahip ç›k›yordu” diyor tar›r, siz kendinize bak›n. ‹htiyac›n›z
birimin yeterince kâr etmedi¤ini gerek- ama, bizim durumumuz hiç parlak de- varsa para verelim...” Bu bask› ifllerini
çe gösterdiler. Ama ahflap atölyesi düz ¤ildi. Sömürü hâlâ devam ediyor. Bizim genelde bölüm flefleri yap›yordu. Özel-
mant›kla kâr etme amac›yla kurulma- derdimiz zaten eski yönetim / yeni yö- likle güvenlik, teknik ve temizlik biri-
m›flt›. Kampüs içerisindeki ahflap mal- mindeki arkadafllar bask› görüyor. Bi-
zemelerin üretimi, tamiri ve bak›m›n› Tafleronlaflt›rma sadece vak›f üniversitelerinin sorunu zim flefimiz Kadir abiydi, ben bask› gör-
sa¤lamak için kurulan bir atölyeden medim, evet ama, dolayl› olarak bir
de¤il. Bologna Süreci’yle birlikte özellefltirme uzun süre
bunu bekleyemezsiniz zaten. Ama oku- bask› ve yal›tma vard›. Biz daha önce
lun yeni yönetimi, birimlerin ne kadar önce bafllam›fl durumda. Vak›f ve devlet üniversitelerinin teknik bölüme ba¤l›yd›k, yaklafl›k üç ay
kârl› çal›flt›¤›n› bizzat kontrol etti. Bu önümüzdeki y›llarda sorunlar› ortak. önce idarî birime geçtik. ‹darî birimin
amiri “Bülent, senin bu sendika konufl-
malar›ndan rahats›zl›k duyuyorum”
deyince di¤er arkadafllar da mesafeli
durmaya bafllad› haliyle.
Baflak Tu¤ (Tarih bölümü ö¤retim üyesi):
Bir rotasyon bafllad›, kampüsler aras›n-
da insanlar›n görevleri de¤ifltirildi, yani
insanlar›n belli bir yerde kalmas› engel-
lendi. Örgütleme çal›flmas› yap›laca¤›n-
dan m› korkuluyor, do¤rudan çal›flan-
lar› korkutmak için mi yap›l›yor, bilmi-
yoruz ama, bir tedirginlik havas› yarat-
t›¤› kesin.
Siz ne zaman bafllad›n›z Bilgi’de çal›fl-
maya? Daha önce bir sendikal deneyi-
miniz var m›yd›?
Tu¤: Eylül 2009’da bafllad›m. 2002’de
doktora yapmak için Amerika’ya gitmifl-
tim. fians›ma, gitti¤im sene NewYork
Üniversitesi’nde (NYU) araflt›rma gö-
revlileri sendikalaflt›. 2000 dolar civar›n-
da maafllar, iyi çal›flma koflullar› vard›.
Sendikadan önce 1000 dolar civar›nda
olan maafllar›n 700 dolar› zaten kiraya
gidiyormufl. Hiçbir sa¤l›k sigortas› ol-
madan, açl›k s›n›r›n›n alt›nda yafl›yorlar-
m›fl. NYU asistanlar› United Auto Wor-
kers sendikas›nda örgütlenmifllerdi. Git-
ti¤im gün sendikadan mektup geldi.
Foto¤raf: fiahan Nuho¤lu

2005’e kadar ne maafl alaca¤›m›z, hangi

flartlarda çal›flaca¤›m›z, çal›flma saatleri-
Bilgi Üniversitesi Santral kampüsünde kurulan
dayan›flma çad›r›nda soldan sa¤a: Tarih bölümü miz, sa¤l›k sigortam›z›n kapsam›, “bera-
ö¤retim görevlisi Baflak Tu¤, sendika yüzünden ber çal›flt›¤›n›z ö¤retim görevlileri flunla-
iflini kaybeden ilk üçlü R›za Karaçeper, Bülent r› flunlar› istedi¤inde yapmama hakk›n›z
Karaçeper, Kadir Karabulak ve Tarih bölümü vard›r, flu durumlarda bizimle temas ku-
okutman› Ak›n Tek
rabilirsiniz” gibi bilgiler yaz›yordu mek-

13

tupta. 2005’te toplu ifl sözleflmesinin sü-
resi bitti. NYU ne yapt› etti, her türlü im-
kân›n› kullanarak sendikan›n tekrar yet-
ki almas›n› engelledi. Çünkü NYU, ayn›
Bilgi Üniversitesi gibi, özel üniversiteler
içinde sendikalaflan ilk üniversite; peflin-
den Columbia, Harvard gibi üniversite-
ler de sendikalaflt›. New York’ta sendi-
kan›n bitmesiyle bir anda maafllar düfltü,
sa¤l›k sigortas›n›n kapsam› daralt›ld›,
kay›plar çok net görüldü. Araflt›rma gö-
revlileri, t›pk› buradaki özel üniversite-
lerde oldu¤u gibi, burslu ö¤renci statü-
süne indirildi. Haliyle NYU’da sendika-
n›n bitmesi di¤er üniversite yönetimleri-
nin de ifline yarad›.
Bilgi’de akademik kadroda örgütlen-
me nas›l bafllad›?
Tu¤: 2009’da bafllad›¤›mda az da olsa
sendika laf› ediliyordu. E¤itim-Sen’li
arkadafllarla nas›l yap›l›r diye konuflu-
yorduk. Derken tafleronlaflt›rma kam-
panyas› bafllad›. Destek ekibiyle bu
yönde pazarl›klar yap›l›nca, tafleronlafl-
t›rma karfl›t› imza kampanyas› düzen-
lendi. ‹mzalar daha yönetime gönderil-
meden dolayl› yollarla bir cevap geldi,
“göndermeyin, biz zaten yapmayacak-
t›k” dendi. Bu sadece vak›f üniversitele-
rinin sorunu de¤il. E¤itim-Sen’den ö¤-
rendi¤im kadar›yla, Bologna Süreci’yle
(Avrupa düzeyinde üniversite uyum prog-
ram›) birlikte özellefltirme uzun süre ön-
ce bafllam›fl durumda. Bir bak›ma vak›f
ve devlet üniversitelerinin önümüzdeki
y›llarda sorunlar› ortak ve bu sorun
özellefltirme, tafleronlaflt›rma. ‹flveren
aç›s›ndan bu örgütlenmenin korkutucu
taraf› da bu asl›nda. Sosyal-‹fl, bu iflin
önünü kesmek için E¤itim-Sen’le birlik-
te hareket etmeli. Bu, Türkiye’de de
bafllat›lan Bologna Süreci’ni sekteye u¤-
ratabilir.
Bu sürecin emareleri Bilgi’de ilk nas›l
14
görüldü?
Tu¤: Bütçe hesaplar› yap›lmaya bafllan-
d›. Kütüphane, ö¤retim üyelerinin kon-
feranslar› gibi olmazsa olmaz akademik
faaliyetler masraf olarak gösterildi, büt-
çeden k›s›ld›. Temel ve Sosyal Bilimler-
den Matematik, Tarih, Sosyoloji, Türk-
çe, ‹ngilizce, Karfl›laflt›rmal› Edebiyat
gibi olmazsa olmaz bölümlerin kâr et-
miyor diye küçültülmesi ya da içerikle-
rinin de¤ifltirilmesi gündeme geliyor.
E¤itime akademik bir kriterle de¤il, ma-
lî verimlilik kriterleriyle bak›lmaya bafl-
land›. Bu bölümler, “fazla teorik” ya da
“fazla bilimsel” olmakla suçlanmaya
bafllad›lar. Buralardan, akademik öz-
gürlü¤ün ve akademik mücadelenin
sendikas›z olamayaca¤› noktas›na gel-
dik. Ama tabii baz› akademisyenlerden
olaya hâlâ “entelektüel emek, emek de-
¤ildir” tonunda yaklaflanlar da var.
Tek: Tuhaf fleylerden birisi de, özellikle
annesi, babas›, yak›nlar› daha önce sen-
dikal mücadele içinde olan arkadaflla-
E¤itime akademik bir kriterle de¤il, malî bir kriterle bakmaya
bafllad›lar. Akademik mücadelenin sendikas›z olamayaca¤›
noktas›na geldik. Ama aram›zda olaya hâlâ “entelektüel
emek, emek de¤ildir” tonunda yaklaflan arkadafllar›m›z var.
r›n sendikaya çok daha geç girmeleri.
Aileleri “aman durun, bir bak›n ne olu-
yor?” diyor hemen. Çok yak›n arkadafl-
lar›m›n annesinin babas›n›n sendika
avukat› oldu¤unu bu süreçte ö¤rendim.
Birisinin sendika avukat› olan babas›n›
çocuklu¤u boyunca hiç göremedi¤ini
ö¤rendim. Bir de, çok büyük bir serma-
yeye karfl› duruldu¤u ve toplu sözlefl-
me sürecine hiç eriflilemeyece¤i için
uzak durdu¤unu söyleyenler var. Ma-
cerac› bir ifl gibi görüyorlar.
Hak arama mücadelesi Türiye’de hep
Foto¤raf: Ertan Önsel
Bilgi Üniversitesi çal›- macerac› bulunur, e¤itim sistemi de
flanlar› ve destekçileri, bu alg›y› pekifltiriyor galiba, öyle mi?
iflten at›lmalar› protesto Tek: Benim annem babam da öyleydi.
etmek için 8 May›s’ta
Taksim’den Galatasa- Almanya’da iflçilik yapm›fl insanlard›.
ray’a yürüdü. Santral Sistem insanlar› çok kapsaml› bir flekil-
kampüsündeki dayan›fl- de kuflatm›fl durumda. Ama biraz d›fla-
ma çad›r›nda her hafta r› ç›k›l›p bak›l›nca asl›nda öyle olmad›-
düzenlenen seminer ve
¤›n› görüyorsunuz. Geri duranlar›n bir
tart›flma programlar› de-
vam ediyor. Yaz boyunca k›sm›n›n temel gerekçesi, ev taksidine
çal›flanlara ve çocukla- girmifl olmas›. Eflimle birlikte oturup
r›na yönelik kurslar ve konufltuk, kendi çocu¤umuzun gözün-
dayan›flma e¤lenceleri de “her koyun kendi baca¤›ndan as›l›r”
de düzenlenecek. Ayr›n-
t›lar ve takip için:
laf›n›n örne¤i olmayal›m dedik. Daha
www.bilgicalisanla- önce hiçbir sendikal deneyimim yoktu.
ri.com... Sadece ö¤renci birli¤inde yönetimde
söz hakk›m›z olsun diye u¤raflm›flt›k.
Tu¤: Eylül ay›nda burada ifle bafllayana
kadar buradaki problemlerden haber-
dar de¤ildim. Eski yönetimde ‹ngilizce-
cilerin tafleronlaflt›r›lmas› gibi bir süreç
yaflanm›fl. Örgütlü olman›n kendisi, bir-
birimiz hakk›nda bilgi sahibi olmam›z›
kolaylaflt›r›yor. Kendi küçük birimimiz-
deki ufak sorunlar›n asl›nda ne kadar
yap›sal sorunlar oldu¤unu görüyoruz.
Bütün okuldaki de¤iflimin bir parças›
oluyoruz asl›nda. Bu bilinçlenmenin
kendisi de çok anlaml›. O küçük, güzel
dünyan›zdan ç›k›yorsunuz bu sayede.
Bilgi’deki sendikal›lar›n ifl güvencesi
d›fl›nda temel talepleri ne, nas›l bir
üniversite ve çal›flma ortam› arzu edi-
liyor?
Tek: Akademik ve destek kadrolardan,
sendika yetkililerinden oluflan bir ko-
misyon kuruldu. Yurtd›fl›ndaki üniver-
sitelerdeki toplu sözleflmeler inceleni-
yor. Bizim yap›m›za benzer çal›flma ko-
flullar› olan Hava-‹fl var mesela, pilo-
tundan kontrol ve tamir ekibine, me-
muruna, herkesi örgütlüyor.
Tu¤: Maafl ve mesainin ötesinde, görev
tan›m›n›n iyi yap›lmas›, iliflkilerin dü-
zenlenmesi, akademik özgürlü¤ün sa¤-
lanmas› bizim esas taleplerimiz olabilir.
Yard›mc› doçentle asistan ifl iliflkisi
kapsam›nda farkl›l›klar var, asistanla-
r›n korunabilmesi için görev tan›m›n›n,
hiyerarfli içindeki düzenlemenin yap›l-
mas› gerekiyor. Sözleflme komisyonu-
muz birimlerden olufluyor, ama bu bi-
rimlerin de kendi içlerinde baflka birim-
ler var. Mesela akademi-sendika diye
bir grup kurduk, içinde farkl› statüler-
de sendikal› akademisyenler var. Ayr›- Gitti¤imde New York Üniversitesi’nde 2000 dolar civar›nda
ca bu grubun içinde ö¤retim üyelerinin
asistan maafllar›, iyi çal›flma koflullar› vard›. Sendikadan önce
ayr›, okutmanlar›n ayr›, asistanlar›n ay-
r› gruplar› var. Bu sürece girildikten 1000 dolar civar›nda olan maafllar›n 700 dolar› zaten kiraya
sonra toplu sözleflme olmasa bile baz› gidiyormufl. Sigortas›s›z, açl›k s›n›r›n›n alt›nda yafl›yorlarm›fl.
ortak sorunlar›m›z› konuflmaya baflla-
yabiliriz ve böylece zaten çözüm yolun-
da ad›m atm›fl oluruz.
Sendikaya üye olanlar›n say›s› nas›l
ço¤ald›, örgütlenmede nas›l sorunlar
yaflad›n›z?
Karaçeper: Üniversiteli de olsa, Türkiye
toplumu feodal bir toplum. fiükürcü-
yüz ve itaat bizim damarlar›m›zda var.
Bir birimin flefi, baflkan› üye olmuflsa, o
birimin neredeyse tamam› üye oluyor.
Amiriniz, müdürünüz üye olmam›flsa,
siz de olmuyorsunuz. Maalesef bölüm
baflkanlar›, flefleri üye olmad›¤› için
SEND‹KALI Ö⁄RET‹M ÜYELER‹NDEN CHRIS STEPHENSON
Asimetrik iliflkiler
Ne zamand›r Bilgi Üniversitesi’nde çal›fl›-
yorsunuz, neden sendikal› oldunuz?
Chris Stephenson (Bilgisayar Bilimleri bölüm bafl-
kan›): 1991’de Türkiye’ye geldim, ‘99’dan beri Bil-
gi’deyim. Bir yerde iflveren varsa, asimetrik bir ilifl-
ki vard›r. Bu iliflkinin daha simetrik, daha demokra-
tik olmas› için çal›flanlar›n bir araya gelmesi lâz›m,
bu son derece do¤al bir durum. Daha önce de dü-
flünmüfltük sendikal› olmay›, ama kimse bir ad›m
atmam›flt›. Bu ifl biraz cesaret ister. Kimse kendini
tehdit alt›nda hissetmezse de ad›m atmak zor olur.
2008’de Haz›rl›k bölümünde kitlesel at›lmalar ol-
mufltu, hepimiz çok üzülmüfltük. Ama bir ad›m at-
mad›k. Bilgi’nin Laureate’a (dünyan›n en büyük
ticarî üniversite a¤lar›ndan biri) ba¤lanmas› ne ka-
dar cepheden bir sald›r›, tart›fl›labilir. Ama destek
personelin tafleronlaflt›r›lmas›, cepheden bir sald›r›.
‹lk ad›m›m›z, tafleronlaflt›rmaya karfl› bir imza kam-
panyas› oldu, akademisyenlerin üçte ikisi imza ver-
di. Destek personeli kar›flt›rmamam›z›n sebebi,
onlar› saymad›¤›m›z için de¤il, arkadafllar› tehlikeli
bir duruma sokmamak içindi. Yönetim bu kampan-
yadan sonra yar›m yamalak geri ad›m att› ama, “ke-
sinlikle yapmayaca¤›z” demediler, hâlâ bir tereddüt
vard›. Bir sonraki do¤al ad›m sendikayd›.
Bu süreç imza kampanyas› kadar kolay
olmam›flt›r herhalde...
Bask› ve korku vard› elbette, ama yine de ifller biraz
de¤iflti. ‘90’lar›n bafl›nda sendikal› oldu¤umuz için
dayak bile yiyebilirdik. Sonuçta seçilmemifl bir par-
lamentonun oluflturdu¤u ifl yasas›yla u¤rafl›yoruz.
‹ngiltere’de üniversitelerin durumu nas›l?
Akademisyenler ve idarecilerle destek personelin
ayr› sendikalar› var, ama afla¤› yukar› bütün üniver-
site çal›flanlar› sendikal›. ‹ngiltere’de pek özel üni-
versite yok, ama art›k devlet üniversitelerinin de
daha ticarî boyuta geçti¤i bir dönemdeyiz. Middle-
Hukuk, ‹ktisat gibi baz› bölümlerde,
baz› destek birimlerde üye say›m›z az.
Hukuk fakültesinde 52’de 18 üyeyi bafl-
ka nas›l aç›klayabiliriz? Gerçi örgütlen-
me her durumda afla¤›dan yukar›ya ol-
mal›, yukar›y› da afla¤›lar belirlemeli.
Bir flekilde taban›n örgütlenerek söz,
yetki ve karar› almas›, ifl modelini ken-
di oluflturmas› önemli. Ama okumufl,
mürekkep yalam›fl insanlar da bu tür
olaylarda çok farkl› davranm›yor.
Tek: O bahsetti¤in 18 kifli de asl›nda
çok önemli ama. Di¤erlerinin yolunu da
onlar aç›yor.
Karaçeper: ‹lginçtir, bölüm baflkanlar›-
n›n sekreterlerini daha hiç üye yapama-
d›k. Teknik servisin müdürü de sendi-
kal› olmad›¤› için çok s›n›rl› say›da üye-
miz var. Bir tarafta a¤a var, bir tarafta
maraba. A¤a ne derse maraba da onu
yap›yor. ‹flin asl› bu. Elefltirilerden biri,
“niye D‹SK’e üye oldunuz? Oras› ko-
sex Üniversitesi’nin çok meflhur felsefe bölümü, kâr
etmiyor diye kapat›l›yor. Karar› protesto eden hoca-
lar, üniversite iflgaline kat›ld›klar› için at›ld›. Ö¤ren-
cileri üniversiteden uzaklaflt›r›yorlar. Bütün bunlara
karfl› genifl kat›l›ml› kampanyalar düzenleniyor.
Türkiye’de özellikle beyaz yakal›lar›n kafa-
s› sendika konusunda hayli kar›fl›k. Sizce
sendikan›n çal›flanlara, topluma faydas› ne?
‹flçiyle iflveren aras›nda hiçbir zaman tam simetrik
veya demokratik bir iliflki olamaz. Ekonomik olarak
çok büyükler, arkalar›nda devlet, polis, mahkeme-
ler var. Her fley onlar›n lehine, ama sendikayla den-
geyi bir nebze kendi lehimize çevirebiliriz. Sendika
sayesinde maafllar, izinler artar, ama en az bunlar
kadar önemli bir fley daha var: ‹flyerindeki iliflkiler
daha uygar olur. Bilgi’de sendikal› olan arkadafllar
sadece zamlarla, sosyal haklarla u¤raflm›yorlar, ar-
t›k pasif olmad›klar› kesin. Çal›flt›klar› üniversitenin
nas›l bir üniversite olmas› gerekti¤ini de konuflur
hale geldiler. “Nas›l bir üniversite istiyoruz, üniver-
site ne ifl yapar” sorular›na dayan›flma çad›r›nda
bafllad›¤›m›z derslerle cevap ar›yoruz. Bu bile bafl-
l› bafl›na iyi bir fley.
Akademisyenler ve idareci-
ler iflçi kadrosunda gösteril-
di¤i için hocas›ndan temiz-
lik görevlisine hepiniz ayn›
sendikada örgütleniyorsu-
nuz. Türkiye’de pek karfl›-
laflt›¤›m›z bir sendikac›l›k
modeli de¤il...
Bu, Türkiye sermaye s›n›f› için
önemli bir kaza. Bu ifl kanunu
yüzünden bizi ayn› sendikaya
zorlad›lar. Ve bence çok iyi oldu.
Bu birli¤i asl›nda bize dayatt›lar.
Bütün iflgücünün birleflmesi çok
münistlerin yeri”. Sanki Türk-‹fl’e ba¤l›
bir sendika gelse üye olacak da, D‹SK’e
ba¤l› oldu¤u için olmuyor. Ya da Türk-
‹fl’e ba¤l› olunca yönetim sorun ç›kar-
mayacak da, D‹SK’e ba¤l› oldu¤u için
sorun ç›kar›yor.
Sizin Sosyal-‹fl’i seçmenizin nedeni
neydi?
Karaçeper: Tez-Koop-‹fl’le ilgili daha
önceden kula¤›m›za gelen birtak›m de-
dikodular en baflta so¤uttu zaten beni.
Herkesin farkl› bir gerekçesi vard›r,
ama benim için D‹SK’te bir dolu arka-
dafl›m›n olmas› da önemli bir faktördü.
Tek: Benim için as›l belirleyici olan,
Sosyal-‹fl’in tüzü¤üne uygun olarak Bil-
gi Üniversite’sinin bir flube gibi olacak
olmas›yd›.
Söylefli: Ender Ergün - Merve Erol
Tu¤: Daha bafllang›çta “Bilgi biziz,
sendika biziz ve bu sendikay› biz
oluflturaca¤›z”, “buradan ç›kan ihti-
yaçlardan yola ç›karak bir sendika
oluflturaca¤›z” diye düflünüyorduk,
bu hassasiyeti karfl›layacak bir sendi-
ka aray›fl›ndayd›k. Gücümüzün ve
etkimizin ne kadar fark›nday›z, ba-
zen emin olam›yoruz. Bu örgütlenme
modeli asl›nda Türkiye’deki sendi-
kal mücadelenin önünü açabilir.
önemli. Temizlikçi profesörsüz, profesör de temiz-
likçi olmadan hareket edemiyor. Daha önce sade-
ce “merhaba, nas›ls›n›z?” dedi¤im insanlar› art›k
çok daha yak›ndan tan›yorum. O kadar uzak olma-
d›¤›m›z› görmeye bafll›yoruz. Çünkü herkesin ortak
derdi e¤itim. Kap›n›z›n önünü silen kiflinin iki çocu-
¤unu üniversitede okutmak için çal›flt›¤›n› görüyor-
sunuz. Türkiye’de insanlar çocuklar›n›n e¤itimi için
her türlü fedakârl›¤› yap›yorlar.
Bir de sendikay› üniversiteye, akademisyen-
lere yak›flt›rmayanlar var...
Nerden ç›k›yor bu, anlam›yorum. Maafl›n için çal›-
fl›yorsan, iflçisindir. Kendini iflçi olarak görmeyen
hoca hayal dünyas›ndad›r. Belki daha fazla sorum-
lu¤un vard›r, bölüm baflkan›s›nd›r falan ama, so-
nuçta iflten at›labilen bir çal›flans›nd›r. Bafl›m›za
daha yeni geldi. Mart ay›nda Nevin Atefl rektöre
hakaret etti¤i gerekçesiyle tazminats›z iflten at›ld›.
Bir yandan da, sendikalar›n güç kaybetti¤i
bir dönemde sendikal› oluyorsunuz...
Sendikalar› sürükleyen iflkollar› art›k yok. ‹ngilte-
re’de madenlerde 500 bin kifli çal›fl›yordu, flimdi
maden oca¤› yok. Hayat›m›za yeni iflkollar› giriyor,
örne¤in “call center”lar. Korkunç çal›flma koflullar›,
düflük ücretler... Her zamankinden daha fazla sen-
dikaya ihtiyac›m›z var. Yoksulla zengin aras›ndaki
uçurum her geçen gün art›yor.
Chris Stephenson
15
ZEYT‹NBURNU DER‹ ‹fiÇ‹LER‹N‹N HUKUK MÜCADELES‹ yon” dedi. Sonra imza att›rd›. Böylece
davan›n önüne geçmifl oluyor. ‹flçileri
imza att›rmadan göndermiyorlar. ‹flçi
Merdivenalt›n›n isyan celbi imza atmaya mecbur kal›yor. fiu an me-
sela, söylemesi ay›p, cebimdeki 40-45 li-
radan baflka param yok. Yar›n patron
Orada iflçiler kot kumlar, deri ceket yaparlar. Her parça ci¤erlerinden, böbreklerinden
biraz daha götürür. Ço¤u zaman susarlar. Ama bazen de ses verirler, flikâyet ederler, “seni iflten ç›kar›yorum” dese, verece¤i
300-400 liraya muhtac›m. O paray› da al-
Zeytinburnu’nda haklar›n› alabilmek için iflverenlerine dava açan deri iflçileri gibi. Bu
mazsam, ifl bulana kadar geçinemem.
davalar o kadar artmaya ve ses getirmeye bafllad› ki, Türkiye ‹hracatç›lar Meclisi’nin Belki hakk›m daha fazla, ama mecburen
Çal›flma Bakan› Ömer Dinçer’le düzenledi¤i Geniflletilmifl Baflkanlar Kurulu Toplant›s›’nda 500 liraya imza at›yorum.
deri iflverenleri bu davalar› açan avukatlar› bakana flikâyet ettiler. Dava açan ve dava Siz mahkemeye gittiniz mi?
açman›n efli¤ine gelmifl iflçilere ve bu davalar› yürüten avukatlardan Kaptan Y›lmaz’a Mehmet: Üç buçuk sene çal›flt›¤›m fir-
sorarsan›z, kaz›n aya¤› öyle de¤il. Davalar› sürdü¤ü için ismi bizde mahfuz iflçiler, ak›l madan geçen sene ç›kart›ld›m. ‹ki sene
almaz ihlalleri ve sa¤l›ks›z çal›flma koflullar›n› anlat›yor... sigortam yoktu. Bize imza att›rd›lar; “si-
zi yeniden ifle alaca¤›z” dediler. Biz de
‹flverenlerin gazetelere yans›yan ifade- mahkemeye vermiyorsunuz?” dedi. Git- “tamam, bizi 15 gün sonra ça¤›racaksa-
lerine göre, avukatlar sizin gitti¤iniz tim, avukata dan›flt›m. Hakikaten de bir n›z imza atal›m” dedik. Adam söz verdi,
kahvehanelere gelerek sizi dava açma sürü hakk›m›z varm›fl. Dava bitti. Anlafl- ama o günden sonra hiç aramad›. En az
yönünde k›flk›rt›yormufl... mayla 9 bin lira ald›m. befl-alt› defa iflyerine gittim. Sonra, yeri-
Ahmet: Öyle bir fley kesinlikle yok. Avu- Dava aç›nca iflverenin tepkisi ne oldu? mize baflkalar›n› ald›klar›n› gördük.
katlar bizim çal›flma flartlar›m›z› bilmez- Ahmet: Patron beni arad› ve üstü kapal› fiimdi ben ne yapmal›y›m? “Sizi mahke-
di ki. Biz kendimiz gittik avukatlara. tehdit etti. “Benim arkam kuvvetli. Savc› meye verece¤im” dedim. Bunlar tutufl-
Haklar›m›z elimizden al›nd›¤› için mah- tan›d›¤›m var. Senin için iyi olmaz” gibi tular. Ama ben gene vermedim.
kemeye kofltuk. Eskiden, “iki sene mah- fleyler söyledi. Ben de “tan›d›¤›n›z kim Neden?
kemeyle mi u¤raflaca¤›m?” diyorduk. olursa olsun, ölümden öte yol yok” de- Mehmet: 300 liram olsun, ben de mah-
Ama ö¤rendik ki, iflin asl› öyle de¤il. Biz dim. Mesela, kuzenim dava aç›nca ona kemeye verece¤im, param yok diye ve-
de gidip hakk›m›z› mahkemede arama- flu an daval› oldu¤u iflyerinde iftira at›ld›. remiyorum. Pazar paras› bulamam diye
ya bafllad›k. Biraz da kulaktan kula¤a Davay› kaybetsin diye dendi ki, “burada korkuyorum.
yay›ld› bu durum. biriyle iliflkisi vard›, o iliflki yüzünden ifli Atölyelerdeki çal›flma koflullar› nas›l?
Zeytinburnu’ndaki iflçiler aras›nda b›rakt›”. Kendisi evlidir. Ama böyle bir Ahmet: Ben bu ifle bir akrabam›n vas›ta-
mahkemeye baflvuran çok mu? s›yla, 1989’da ç›rak olarak bafllad›m.
Ahmet: ‹flten ç›kar›lan iflçilerin afla¤› yu- Zeytinburnu’nda dericilerin yüzde 90’› bodrumda çal›fl›yor. 1998’e kadar, bizim ne sigorta problemi-
kar› tamam› dava açt›. Patronlar kârla- miz ne de alacak meselemiz vard›. ‹yi
Ben alt› sene, bodrumun da bodrumunda, s›¤›nak denen
r›ndan vazgeçmemek için iflçiden k›s›- para kazan›yorduk. Ama hep sa¤l›ks›z
yorlar; k›smak az bir kelime, çal›yorlar. yerde çal›flt›m. Havaland›rma yok, pencere yok, rutubet ortamlarda çal›flt›k. Zeytinburnu’nda
O yüzden arkadafllar›m›za yol gösteri- diz boyu, içerisi çöp, toz, ilaç kokusu dolu. dericilerin yüzde 90’› bodrumda çal›fl›-
yoruz. Paras› olmayana icab›nda para yor. Ben alt› sene, bodrumun da bodru-
bile veriyorum. fley olmad›¤› flahitlerle kan›tland›. munda, s›¤›nak denen yerde çal›flt›m.
Siz ne zaman ve neden mahkemeye Mehmet: Bir arkadafl›m›z› iflyerinde teh- Zeytinburnu’nda Potal› ‹flhan›’na gidin,
baflvurdunuz? dit ettiler. “Senin bacaklar›n› k›rar›z, sen arkadafllar s›¤›nakta çal›fl›yor kiras› ucuz
Ahmet: 2003’te bir deri firmas›ndan kim oluyorsun ki bizi mahkemeye veri- diye. Bir kere, oraya çal›flma ruhsat› ve-
haks›z yere ç›kar›ld›m. Bana iki haftal›k, yorsun” dediler. Bize “sizi h›rs›zl›ktan rilmesi yanl›fl: Havaland›rma yok, pen-
yani ifl bulana kadar geçindirecek bir mahkemeye verece¤iz” dediler. cere yok, rutubet diz boyu, içerisi çöp,
mebla¤ verirler diye bekliyordum. Ama ‹flverenler davalar› çal›flma bakan›na toz, ilaç kokusu dolu. Ben bugüne kadar
300 lira vermek yerine, daha önce de¤ifl- flikâyet etmiflti; onun d›fl›nda organize hep bodrumda çal›flt›m. ‹llâ ki ya bir so-
tirdi¤imiz bir parçan›n paras›n› ve yev- bir tepki geldi mi? lunum rahats›zl›¤› geçirirsin ya böbrek-
miyemi kesip 12 lira verdi patron. Sini- Ahmet: Davalar›n önünü kesmeye çal›- lerinden rahats›z olursun. Ben hep rutu-
rimden neredeyse adam› bo¤azlayacak- fl›yorlar. Ben sezonda iki ay sigortal› olu- betli yerlerde çal›flt›¤›m için böbrekle-
t›m. Ç›kt›m, ama içimde bir ukde kald›. yorum. Patron “seni sigortadan düflüyo- rimden hastay›m.
Sonra bir büyü¤ümüzle tan›flt›k. “Niye rum, üç-dört ayl›k hakk›n 300-400 mil- Günlük çal›flma süreleri nas›l?
Ahmet: Yo¤un bir sezonda 15-16 saat.
Sabah 8’de bafllars›n, gece 12’ye, 1’e ka-
dar.
Hüseyin: Sabah 8 buçukta iflbafl› yap›yo-
ruz, sabaha karfl› 4’te ç›k›yoruz. Dört ay
boyunca bu flekilde çal›fl›yoruz.
Ahmet: Sezonda çal›flmazsak, sezon d›-
fl›nda aç kald›k demektir. Sezonda çal›-
fl›p borçlar›m›z› ödüyoruz. Sezon bitince
tekrar borçlan›yorsun. Mecburen böyle
bir döngü devam ediyor.
Mehmet: Bizim bir çal›flma standard›-
m›z yok. Patron “gel çal›fl” dedi¤i zaman
çal›fl›yoruz. Hatta flöyle de oluyor: 7’ye
kadar bir yerde çal›fl›yoruz, birisi telefon
ediyor, “verecek iflim var” diyor, gidip
orada da çal›fl›yoruz saat 12’ye, 1’e ka-
dar. Sabah esas ifle gidiyoruz.
Genelde sigorta yap›l›yor mu?
Mehmet: Zeytinburnu’nda 100 bin kifli
çal›fl›yordur. ‹ddia ediyorum, en fazla 10
bini sigortal›d›r. Mesela, bildi¤im bir yer
var, 14 makine çal›fl›yor, makine bafl› iki

16
iflçi var, hiçbirinin sigortas› yok. Son ça-
l›flt›¤›m yerde, hepimizin sigortas› vard›.
On tane müfettifl geliyordu gündüz. Bi-
zim sigortam›z var zaten, bize niye geli-
yorsun? Ama öbür tarafta 28 kiflinin si-
gortas› yok; bir tek müfettifl gitmiyor.
Hatta bir arkadafl telefon ediyor, “ben bu
adreste çal›fl›yorum, hiçbirimizin sigor-
tas› yok, teftifl edin” diyor. Üç kere ara-
m›fl, bir kifli bile gelmedi. Bu ne demek?
Ahmet: Büyük firmalar›n ço¤u bütün ifl-
çilerini boflaltt›. ‹flçinin sigortas› ya da di-
¤er haklar›yla u¤raflmak istemiyorlar.
Atölyecilere makine ve deri veriyorlar.
“Ben iflçiyle u¤raflmam. Sen sigortas›n›
ister yap ister yapma” diyorlar. Büyük
firma kendisini iflçiden s›y›r›yor. Sipari-
flini fason atölyesine veriyor.
Uzun zamand›r bu böyle de¤il mi?
Ahmet: Hay›r, yeni bafllad›. Atölyeciler
de maliyet düflürmek için sigorta yapm›-
yor.
Atölyeler teftifl edilmiyor mu?
Ahmet: Müfettifller afla¤›ya inmez.
Mehmet: Dedim ya, telefon edildi¤i hal-
de gelmedi müfettifl.
Ahmet: Gelen müfettifl yukar›da 100 do-
lar al›yor, gidiyor.
Bunu gözünüzle gördünüz mü?
Ahmet: Biz bodrumda çal›fl›yoruz, ama
al›p gittiklerinin haberleri bize geliyor.
Yukar›da çal›flan arkadafllar›m›z var.
Mehmet: Çal›flt›¤›m›z yer Zeytinburnu
Belediyesi’ne çok yak›n. Üç makinede si-
gortal› çal›fl›yor, yedi makinede sigortal›
yok. Belediyeden atölyelere gelmek o
kadar zor mu? Sadece biz de¤il, sahilde
bir sürü derici var.
Müfettifller veya belediye yetkilileri
afla¤›ya inmeye kalkt›¤›nda ne oluyor?
Ahmet: Ac› fleyler yafl›yoruz. Müfettifller
ön kap›dan giriyor. ‹flverenler hemen
afla¤›ya geliyor, diyorlar ki “boflalt›n
atölyeyi”. Mecburen, makineden kalk›p
hayvanlar gibi kaç›yoruz. Adam, e¤er
dürüst bir müfettiflse tabii, iniyor afla¤›-
ya, sigortal› olan üç makineci görüyor...
Sonra da “gittik, teftiflimizi yapt›k” di-
yorlar. Yine böyle bir gün müfettifller ge-
lince, “ç›kmayaca¤›m, ben sigortal› de¤il
miyim?” dedim. ‹flveren “ya abi ne olur
ç›k!” demeye bafllad›. Sonra, “senin si-
gortan› yapt›m, ama emin de¤ilim olup
olmad›¤›ndan” dedi. Bana üç ay önce si-
gortal› oldu¤umu söylemiflti. Me¤ersem,
beni sigortal›y›m diye kand›r›yormufl.
Durumumu düflünün. Kendimi sigortal›
biliyordum, ama müfettiflten kaç›yorum.
Bodrumun bodrumunda sakland›¤›m›z›
bilirim. Bir arkadafl›m›z yine öyle bir du-
rumda, müfettifller gelince sakland›¤›
yerden ç›km›fl. Sigortas› yoktu. O gün
onu tartaklad›lar sonra. Mahkemeye git-
mesin diye de 2 bin dolar verdiler. O pa-
ray› ald›, gitti, yine de mahkemeye ver-
di. Onun mahkemesi devam ediyor.
Sigortas›z ve tamamen patronun key-
fine ba¤l› çal›flmak ev hayat›n›z› nas›l
etkiliyor?
Ahmet: Zeytinburnu’nda dericilerin
yüzde 80’i evini geçindirmek için kredi
çekmifltir. Araflt›r›n, hepsinin bankala-
ra borcu var. Tan›d›¤›m yirmi-otuz kifli
üç-dört ayr› bankaya borçlu. Bankalar
AVUKAT KAPTAN YILMAZ
Kara bir düzen
Bu davalar size nas›l geldi?
Kaptan Y›lmaz: Birkaç müvek-
kilimizin dava dosyalar›n› kaza-
n›nca, di¤er arkadafllar›n› da yön-
lendirdiler. ‹flverenler iflçilerin
kendi ak›llar›n›n haklar›n› arama-
ya yetmeyece¤i, mutlaka birileri-
nin onlar› ayartt›¤› varsay›m›yla
hareket ediyor. Oysa bana gelen
iflçilerin yüzde 80-90’› elinde si-
gorta dökümüyle, hukukî yard›m
almas› gerekti¤inin bilinciyle ge-
liyor. ‹flverenlerin kahvelerde dolafl›p iflçileri dava aç-
maya zorlad›¤›m›z› iddia etti¤ini duydum. B›rak›n kah-
vede görüflmeyi, kendi büromuzun d›fl›nda görüflmeyi
bile biz etik bulmuyoruz.
Davalara konu olan temel problemler neler?
Önce çal›flma saatleriyle ilgili sorunlar geliyor. Hafta
sonu ve resmî tatillerde çal›flmak zorunda b›rak›lmak,
iflten ayr›l›rken ya da ç›kar›l›rken tazminat ödenmeme-
si gibi birçok ihtilaf var. Devasa büyüklükte firmalar bi-
le çal›flanlar›n›n önemli bir k›sm›n› sigortas›z çal›flt›r›-
yor, yasal zorunluluk olan belgeler düzenlenmiyor. Bir
kara düzen söz konusu. Bu arada, piyasan›n daralmas›
sonucu parça bafl› ücretlerin düfltü¤ünü, iflverenlerin
iflçileri ücretsiz izne ç›kard›¤›n› gözlemliyoruz. Yo¤un
dönemlerde çal›flma saatleri sabah 8, akflam en az 10
oluyor; bu süre gece 2’ye, hatta daha ileri saatlere ka-
dar uzayabiliyor. Ama çal›flanlara ödenen ücret sabit
bulmas›n diye durmadan adres de¤iflti-
riyorlar, “befl sene kaçay›m da belki
borcum affedilir” diye düflünüyorlar.
Ço¤unun kar›s›, çocuklar› çal›flmak zo-
runda kal›yor. Her ay 500 lira kira ödü-
yorsun. Bir kere 500 lira olmas› lâz›m ki
kira ödensin. ‹nan›n, Zeytinburnu tara-
f›nda flans oyunlar›n› zengin edenler
dericilerdir. Biraz para kazan›r›m da
borçlar›m› kapat›r›m, kiram› öderim
diye bundan medet umuyor insanlar.
Ac› fleyler yafl›yoruz. Müfettifller ön kap›dan giriyor.
‹flveren hemen afla¤›ya geliyor, diyor ki “boflalt›n atölyeyi”.
Mecburen, makineden kalk›p hayvanlar gibi kaç›yoruz.
Kendimi sigortal› biliyordum, ama müfettiflten kaç›yorum.
Bizi bu noktaya getirip sonra da Çal›fl-
ma Bakanl›¤›’na flikâyet edenler, ayna-
ya baks›nlar.
Ücretler ne seviyede?
Mehmet: fiu an sabit haftal›k vermifl ol-
salar, 200-250 lira aras› olur. Sezonda,
parça bafl›na göre, ful gece 12’ye 1’e ka-
dar çal›fl›rsak, haftal›k 600-700 lira ala-
biliyoruz. Ama bu da bir buçuk ay ya
sürer ya sürmez.
Hüseyin: ‹lk baflta çok gibi gözükebilir
ama, bir haftada neredeyse bir ayl›k ifl
yapar›z.
Mehmet: Bu rakam çok de¤il. Bir bu-
çuk ay boyunca, günde 16-17 saat çal›-
fl›yoruz. Makineciler bin liran›n alt›nda
alm›yor. Biz sezon d›fl›nda 700-800 al›-
yoruz. Evi Zeytinburnu’nda olmayan-
lar bir de yol paras› veriyor. Akflamlar›
yemek olarak gelen ne, biliyor musun?
kal›yor. Y›ll›k ücretli izin kulland›ran iflletme son dere-
ce az. Sektörde sigortas›z iflçi çal›flt›rma oran› çok yük-
sek. ‹flveren “iflçi, sigortas›z çal›flmaya raz› oldu” diye-
rek kendini savunuyor. Ama yasa böyle bir
hakk› iflverene vermiyor, çal›flan›n r›zas›y-
la bile kimseyi sigortas›z çal›flt›ramazs›n›z.
Ücretler konusunda flikâyetler var
m›?
Maafl alaca¤› için baflvuran çok az say›da
iflçi var. Maafl ödemeleri yap›l›yor, ama
fazla mesai ücreti yok, sosyal haklar yok,
ikramiye yok, servis yok.
Zeytinburnu’nda bu sektörde kaç iflçi
var?
Bunu resmî kurumlardan tespit etmeniz
mümkün de¤il, çünkü kaçak çal›flan iflçi
say›s› çok fazla. Vergi kayd› olmayan, bodrumlarda fa-
son üretim a¤›rl›kl› çal›flan iflletmeler çok artt›. ‹fl dava-
lar› ve ekonomik daralma sebebiyle birçok firma üreti-
mi fason atölyelerine kayd›rarak iflçi yüklerini s›f›ra in-
dirdi. Sektörde ciddi bir denetleme yok. Bir gün bile si-
gortas› yap›lmaks›z›n tam on y›l çal›flt›r›lm›fl bir iflçinin
tazminat ve sigorta davas›na bakt›m mesela. On y›lda
bu kifli hastalanm›flt›r, efli, çocu¤u hastalanm›flt›r, si-
gortas›z çal›flt›¤›n› anlam›flt›r. Ama iflini kaybetme en-
diflesiyle çal›flmaya devam etmifltir.
‹flverenlerin dava açan iflçileri kara listeye ald›-
¤›, sektörde çal›flt›rmad›¤› söyleniyor…
Evet, kara liste oluflturduklar›n› biliyorum. Bir dernek
kurmufllar, her iflveren kendisine dava açan iflçinin is-
mini bu derne¤e bildiriyor. Müvekkillerim ifl baflvurusu
yapt›klar›nda, “daha önce iflverene karfl› dava açm›fls›-
n›z” denerek geri çevrildiklerini söylüyorlar.
Ekme¤in aras›nda kaflar, yan›nda, var-
sa iki litrelik kola. Bunun bile hesab›n›
yap›yorlar. Eskiden 8’e kadar çal›fl›r-
ken bile yemek yerdik; flimdi 9’a kadar
yemeksiz çal›fl›yoruz.
‹flçilerin haklar›n› savunacak bir der-
nek, sendika yok mu?
Ahmet: Yapmaya çal›flt›lar da, olmad›.
Bizim insan›m›zda flöyle bir fley var, sol-
cu diye etiketliyoruz bu çal›flmalar› ya-
panlar›. Halbuki, hak hepimizin hakk›,
bunun sa¤c›s› solcusu yok. Komünist
diyorlar, solcu diyorlar, kat›lm›yorlar.
Mehmet: Güçlü birisi, söz sahibi birisi
bu dernekleflmeyi yapabilse, bunun et-
raf›nda toparlanabiliriz.
Ahmet: Çok eskiden Zeytinburnu’nda
sendika varm›fl. Deri tabakhaneleri Kaz-
l›çeflme’deyken orada da sendika var-
m›fl. fiimdi Tuzla’ya tafl›nd› tabakhane-
ler. Ama sendikan›n oraya girmesine
imkân yok. Kapitalizm art›k öyle bir
yerleflti ki Zeytinburnu’na, sendikan›n
girmesine imkân yok.
Mehmet: Bizim piyasa çok parçal›.
Ahmet: Bir de, aram›zda birlik yok.
Mehmet: Hem birlik yok hem de atölye-
lerimiz çok ufak. Befl-alt› makineli atöl-
yeler bunlar, 15-20 iflçiyiz. Sendika on
kifli için gelmez ki.
Ahmet: Burada iflyerine ba¤l› olma-
Söylefli: Selçuk Oktay
dan bir sendika kurulsa, herkes gidip
üye olur, ama bir atölyede kurmak
çok zor.
Mehmet: Bu davalar art›nca iflveren-
ler bizi flikâyet etti¤ine göre, demek
ki bizi dikkate al›yorlar. Bir de örgüt-
lenebilsek, hakk›m›z› arayabilsek...
17
TOK‹ VE AKP BELED‹YELER‹ ‹FT‹HARLA SUNAR: AYAZMA - TEPEÜSTÜ’NDE B‹R YALAN TÜRKÜSÜ

Okyanusta rotam›z kay›pt›r

Aral›k 2008'de, Express'te, Ayazma - Tepeüstü mahallesi halk›n›n mücadelesine yer vermifltik: Halkal› - Bezirgânbahçe
TOK‹ konutlar›na borçland›r›larak sürülmüfller, akut bir “gettolaflma”ya maruz b›rak›lm›fllar ve spekülasyon yoluyla tekrar
yerlerinden edilmeye bafllanm›fllard›. Asl›nda mahalle o tarihten çok önce y›k›lm›flt›, TOK‹'ce yok say›lan kirac›lar daha
bafltan derin bir yoksullu¤a terk edilmiflti. fiimdi, Ayazma - Tepeüstü mahallesinin tarihinde geri gidiyoruz ve devletin
tüm kurumlar›n›n el birli¤iyle bir avuç kirac›ya reva gördü¤ü fliddetin fleceresini döküyoruz. Mücadele berdevam...

entsel dönüflümün, befl y›ld›zl›

K prestij projelerinin lokomotif ilçe-

si, TOK‹’nin gözbebe¤i Küçükçek-
mece, bugünlerde Ayazma - Tepeüstü
kentsel dönüflümü sonucunda aç›kta ka-
lan kirac› ailelerin protestolar›na sahne
oluyor. Bezirganbahçe TOK‹ konutlar›na
yerlefltirilen hak sahiplerinin art›k iyice
görünür olan ekonomik, sosyal ve kültü-
rel ma¤duriyetleri bir yana, iki seneye ya-
k›n çad›r ve barakalarda yaflad›ktan son-
ra TOK‹ taraf›ndan hak sahiplikleri kabul
edilen, ancak bu kez de ödeyemeyecekle-
ri 10-15 bin TL’lik peflinatlar nedeniyle bu
haklar›n›n anlam› kalmayan kirac› ailele-
rin yaflad›¤› ac›lar vicdanlar› sarsacak ni-
telikte. Kuruluflu ‘70’lerin sonuna daya-
nan Ayazma’n›n ancak 2008’de kamu-
oyunda tan›nmas› da, Ayazma’y› terket-
meyerek hak sahipli¤i için çad›r ve bara-
kalarda direnen bu 18 kadar kirac› aile sa-
yesinde mümkün oldu.

Ayazma sakini kimdir?

‘70’lerin sonlar›ndan itibaren göç almaya
bafllayan Ayazma’ya, ifl umuduyla önce
Tokat, Giresun, Ordu ve Erzurum’dan
gelenlere ‘90’lardan itibaren Do¤u ve
Güneydo¤u’dan zorunlu göçle gelenler
kat›ld›. Ekonomik nedenlere ba¤l› önceki
dalgalardan farkl› olarak, bu ikinci dal-
ga, devlet/korucu bask›s›, köy yak-
ma/boflaltma, PKK gibi güvenlik sebep-
leriyle tetiklenmifl, çok k›sa bir süre içeri-
sinde topluca ve haz›rl›ks›z yaflanan bir
göçtü. Ailelerin kent yaflam› için gerekli
iliflkileri kurma f›rsatlar›, yeterli birikimi
elde etme flanslar› yoktu. Geride köyleri
de kalmad›¤›ndan, di¤er gruplar›n aksi-
ne, memleketten gelen mal/g›da deste-
¤inden de yoksun yaflayacaklard›.
‘90’larda A¤r›, Mardin, Mufl, Bingöl, Siirt
ve Kars’tan gelerek Ayazma’y› memle-
ket edinen nüfus, böyle bir “köysüz köy-
lü” göçünün sonucuydu.
Ayazma’n›n seçilmesindeki birincil
neden, ucuz bar›nma ve ifl ihtiyaçlar›n›n
ayn› anda karfl›lanabilmesiydi. Bu yeni
nüfusun büyük bir k›sm›, Ayazma’da
gecekondular›n› yapacaklar› araziyi ilk
kuflak gelenlerden sat›n ald›, bir k›sm› ise
evlerini akraba-hemfleri bahçesine kur-
du. ‹stanbul flartlar›nda çok ucuz kira
olanaklar› bir baflka tercih nedeniydi.
Çevredeki haz›r giyim ve trikotaj fabri-
kalar›na, inflaat flantiyelerine yak›n olma-
s› da Ayazma’y› cazip k›l›yordu. Konut
inflaat› ve haz›r giyim-triko, etnik kökene
dayal› y›¤›lmalar›n en net ortaya ç›kt›¤›,
eflitsiz güç iliflkilerinin hâkim oldu¤u
sektörler. Do¤u ve Güneydo¤u’dan ge-
lenler bu sektörlerin en alt basamaklar›n›
Yak›n çevrede Ayazma flartlar›nda kiralayacak konut
bulamayan 24 aile, gidenlerin geride b›rakt›¤› naylon,
branda, muflamba ve tu¤lalar› kullanarak bar›naklar›n› yapt›.
Mahalleden Bar›fl, iftiharla “mimar benim” diye anlat›yor...
oluflturuyor. Sigortas›z çal›flt›klar› bu ifl-
kollar›nda bile ekmek aslan›n a¤z›nda.
Ald›klar› düflük ücret karfl›l›¤› günde 8-
10 saat mesai yapmak zorundalar; söz-
leflme yok, haftal›k, bazen günlük çal›fl›l›-
yor. Ortalama bir Ayazma hanesine ayda
en fazla 600 TL girer. Mahallelinin sa¤l›k
güvencesi yok gibidir. Yeflil Kart, yüzde
10’unda bulunur. Yüzde 63’ünün sosyal
güvencesi yoktur. Nüfusun yüzde 23’ü,
hane reislerinin yüzde 28’i SSK’l›d›r.
Yüzde 7’sinin nüfus cüzdan› yoktur.
Yüzde 79.4’ü ilkokul, 12.7’si ortaokul,
7.4’ü lise ve 0.5’i üniversite mezunudur.
Yeflil alanlar›, tepeleri ve genifl düz-
lükleriyle Ayazma, yeni gelenlerin köy-
deki yaflant›lar›n›n bir benzerini burada
kurmalar›na olanak sa¤lad›. Bahçelerine
meyve a¤açlar› diktiler, sebze yetifltirdi-
ler, mahallelerinin ortak noktalar›na tan-
d›r ocaklar› yaparak s›rayla haftal›k ek-
meklerini piflirdiler, memleketlerinde
yapt›klar› hayvanc›l›¤› burada da sürdü-
rebildiler. Bakkalda veresiyenin iflledi¤i,
kesmeflekerin taneyle sat›n al›nabildi¤i,
gerekti¤inde arkadafllardan borç al›n›p
borcun ertelendi¤i, kiralar›n ricayla erte-
lenebildi¤i, piyasa kurallar›ndan bir ölçü-
de azade sosyal dayan›flma a¤lar›, mahal-
lelinin kentte tutunmas›n› kolaylaflt›rd›.
TOK‹ ve belediyenin soktu¤u nifak
Ayazma’daki mal sahipleri gibi, kirac›la-
r›n yaflamlar› da zor, hatta kira giderleri
nedeniyle daha da katmerliydi. Mahalle-
linin yüzde 25’i kirac›yd›. Kirac›lar›n yüz-
de 37’si, ‹stanbul için oldukça makûl say›-
labilecek 100-150 TL aras›nda kira ödü-
yordu. 50 TL’den az kira ödeyenler de
(yüzde 21) vard›. Kentsel dönüflüm süre-
cinde belediye, mahalleliye yollad›¤› ilk
notta, amaçlar›n›, mal sahibi / kirac› ay›r-
maks›z›n “bölgede yaflayan vatandafllar›
ma¤dur etmeden sa¤l›kl› yaflam koflulla-
r›na kavuflturmak’’ olarak aç›klad›. Bü-
yükflehir Belediyesi, TOK‹ ve Küçükçek-
mece Belediyesi logolu ve Belediye Bafl-
kan› Aziz Yeniay imzal› k⤛tlarda “gece-
kondu sahibinden kirac›s›na kadar her-
kes için ayr› ayr› çözüm geliyor’’ sözü ve-
rildi. Daha sonra bu sözler tamamen unu-
tuldu, kirac› aileler hak sahibi say›lmad›.
2005 y›l›nda mahallelinin ilk ve son toplu
protestosunda Yeniay, kirac›lara, “önce
gecekondu sahipleriyle anlaflaca¤›z, son-
ra s›ra sizlere gelecek” demiflti. ‹lk baflta
inanamasalar da, kendilerinden evraklar
istendikçe olumlu düflünen kirac› aileler,
ev sahiplerine belediyeden gelen “evleri-
nizi bofl teslim edin, yoksa gecikme ceza-
s› ödersiniz” tebligatlar›yla ac› gerçe¤in
ay›rd›na vard›lar. Senelerdir birlikte ya-
flam›fl, ev sahibi / kirac› iliflkilerinden öte
dostluklar kurmufl aileler ile akrabalar›na
ev kiralayanlar böylece belediye eliyle
karfl› karfl›ya getirildi. Bir kirac› durumu
flöyle özetliyordu: “Çok tart›flmalar ya-

18
fland›. ‘Ben senin yüzünden 1 milyar ceza
vermek istemiyorum, evi boflalt, eflyalar›-
n› ç›kart, belediye y›kacak’ dedi öz am-
cam. Evini kendi y›kanlar bile oldu...”
Gecekondudan barakaya
Mahallenin kademe kademe y›k›larak
fiubat 2007'de tamamen boflalt›lmas›n-
dan sonra, yak›n çevrede Ayazma flartla-
r›nda kiralayacak konut bulamayan 24
kirac› aile, Bezirganbahçe’ye gidenlerin
geride b›rakt›¤› naylon, branda, muflam-
ba ve tu¤lalar› kullanarak bar›naklar›n›
yapt›lar. Mahalleden Bar›fl, iftiharla “mi-
mar benim” diye anlat›yor: “Yukar›da
y›k›mlar bafllay›nca ilk Selim Abi’nin ba-
rakay› kurduk.” Dayan›flma içinde 24 ba-
raka bitirildi. Ailelerin Ayazma’da kalma
nedenleri ne direnifl ne de isyand›: “Eko-
nomik s›k›nt›dan kald›k, ma¤duriyet ne-
deniyle gitmedik, çaresizdik.” Kendileri-
ne hiçbir hakk›n tan›nmad›¤› bu düzen-
de çaresizlik bir savrulma fleklinde de or-
taya ç›kt›: “Okyanusta rotam›z kay›pt›r,
rota nereye giderse ben giderim, baflka
çaremiz yok...” Çevresinden geçen
önemli otoyollar ve yan›bafl›nda infla
edilmifl Olimpiyat Stad› nedeniyle kentin
art›k merkezî önemde bir bölgesi olan
–ve tam da bu sebepten kentsel dönü-
flüm alan› ilan edilen– Ayazma’n›n kirac›
aileleri, koca megapolün ortas›nda görül-
mez ve duyulmaz vaziyette...
30 Kas›m 2007 sabah›, “ezan vakti”,
1500 kiflilik bir çevik kuvvet ekibi “PKK
gelmifl” dezenformasyonu sonucu bar›-
naklara bask›n yapt›; evlerini terketmek
istemeyenler fliddet gördü, yaralananlar
oldu. Tüm eflyalar, hatta çocuklar›n okul
k›yafetleri ve kitaplar› paramparça edil-
di. Mahalleyi terkedenler oldu. 18 aile ise
bar›naklar›n› yeniden infla etti. Bu yeni
dönemde de zor ve sa¤l›ks›z yaflam ko-
flullar› devam etti. Kap›s› battaniyeden
oluflan tuvalete kad›nlar ancak el ayak
çekildikten sonra gidebiliyordu, banyo
iki-üç ayda mümkün olan bir lüks haline
geliyor, yaz›n s›cakla, böcek ve kenelerle,
k›fl›n ayaz ve ya¤murla mücadele sürü-
yordu. Belediyenin dolayl› bask›lar›
(meskûn alan yak›nlar›na çöp ve inflaat
molozlar›n› döktürme, haber yollayarak
tehdit etme vb.) devam etti: “Bir lavabo
ihtiyac›, banyo ihtiyac›, sosyal yaflam, ak-
tivite kalmad›. Okula gidecek çocuklar,
enkaz›n alt›ndan önlü¤ü ç›kar›yoruz, ön-
lük ç›k›yor, defter yok, defter ç›k›yor, ki-
tap yok... Mutfak düzeni darmada¤›n.”
H›rs›z, u¤ursuz yüzünden rahatlar› da
kaçt›. Süreçten en çok kad›nlar ve çocuk-
lar etkilendi. Kad›nlar›n ço¤u sakinleflti-
rici deste¤iyle ayakta dururken, çocukla-
r›n psikolojileri de, ders notlar› da altüst
oldu: “Takdir alan ö¤renciler teflekkür
bile alamad›lar. Benim k›z ‘okula gitme-
yece¤im’ diyor. Çocuklardan birinde sü-
per kafa vard›, psikopat oldu.” Çocuklar
da nedenini anlayamad›klar› bu durum
karfl›s›nda bazen isyanla seslenirken, ba-
zen de dileklerini yaz›ya döktüler: “3. s›-
n›f ö¤rencisiyim, yaklafl›k iki y›ld›r çad›r-
larda yaflamaktay›m. Tek iste¤im bar›na-
cak bir yer ve okuma olanaklar›m›n ol-
mas›...” Erkekler aç›s›ndan bu y›k›m, ev-
leriyle birlikte, ifl ve ifl olanaklar›n› da
yok etti. Güvenlik ve y›k›m tehdidi yü-
zünden ailelerinin yan›nda bulunma zo-
runlulu¤u duyuyorlard›: “Cevizli’de
tekstilde çal›fl›yordum. Olaylar, o¤lu-
mun do¤du¤u güne denk geldi. Çad›rlar
kurulunca patronla ters düfltük, ‘her kep-
çe gitti¤inde bas›p gidiyorsun’ diyordu.
O korkuyla, endifleyle ifli b›rakt›m.”
Direnifl geniflliyor
Kas›m 2008’deki ikinci y›k›ma kadar de-
vam eden bu sürecin yeni olan k›sm› ise,
STK’lar, mahalle dernekleri, siyasî parti
ve meslek odalar› temsilcileri, aktivistler,
bas›n, foto¤raf sanatç›lar› ve belgeselci-
lerden oluflan çok çeflitli bir kitleden ge-
len dayan›flma ziyaretleriydi: “Güç ver-
diler, birbirimize kenetlenmemizi sa¤la-
d›lar. Moralimiz bir ziyaretçimiz gelse iyi
oluyordu.” Bilgiler ve deneyimler payla-
fl›ld›kça, mücadelenin duruflu ve dili de
de¤iflti: “Gelece¤imiz için, çocuklar›m›z
için düflündük. ‹nsanca yaflam hakk›, ba-
r›nma hakk›, bir erdeme eriflmek için bu-
raday›z.” Bu süreçte aileler Baflbakanl›k
‹nsan Haklar› Kurulu’na (‹HK) baflvur-
du; çeflitli mercilere yaz›lar yazarak du-
rumlar›n› anlatmaya çal›flt›lar: “Küçük-
çekmece Belediye Baflkanl›¤›’ndan bizle-
re bir zarf verildi, kiralara iliflkin bütün
evraklar› teslim ettik. Belediye ‘sizi konut
Taksitlendirmeleri yeniden düzenleyerek adil ve ödenebilir
bir sistem kurmak yerine, gecekondu nüfusunu borç yükünün
alt›na sokup icral›k etmek, TOK‹’nin alt gelir gruplar›na
yönelik anlay›fl›n› da aç›k ediyor.
sahibi yapaca¤›z, insan gibi yaflayacaks›-
n›z’ diye söz verdi, ama daha bir çözüm
gelmedi. Siz bizim Adalet Bakan›m›zs›-
n›z, size sesleniyoruz, adalet bunun nere-
sinde? Anayasam›zdaki vatandafll›k hak-
k›m›z›, bar›nma hakk›m›z› gözetmenizi
istiyoruz.” Ancak, çabalar nafileydi. Üs-
telik ‹HK’dan gelen cevabî yaz›da TOK‹
taraf›ndan yap›lan projede hak sahibi ka-
bul edilmedikleri bildiriliyordu. TOK‹ ve
belediyeler alenen yalan söyledi, çünkü
yukar›da at›f yap›lan logolu ça¤r› metni-
nin yaz›ld›¤› tarihte kirac›lar›n hak sahi-
bi olamayacaklar› belliydi, ‹HK’ndan ge-
len aç›klama bunu gösteriyordu.
18 Kas›m 2008’de ise ikinci y›k›m gel-
di. Bu kez fliddet yoktu, ancak dozerler
ifllerini o kadar mükemmel yapt›lar ki,
barakalar›n yeniden inflas› için en ufak
bir tahta parças› bile b›rak›lmad›. Ne var
ki, bu kez belediyenin ifli kolay de¤ildi,
çünkü akabinde bas›n›n da, sivil toplu-
mun da ailelere ilgi ve deste¤i geldi. Aziz
Yeniay geri ad›m att› ve Kanal D‘den Es-
ra Ceyhan’a, NTV’ye, U¤ur Dündar’a,
bu ailelere Bezirganbahçe’ye yerlefltiril-
mifl olan nüfusla “ayn›” (peflinats›z) ko-
flullarda konut sözü verdi. Bu sözünü
2009 yerel seçim sürecinde, Kent Konse-
yi’ndeki çal›flmalarda ve 10 Haziran
2009’da kendisini ziyaret eden BM-Habi-
tat AGFE (zorla tahliyeler üzerine ülke
raporlar› yazan ba¤›ms›z dan›flmanlar
grubu) önünde tekrarlad›. 22 fiubat
2010’da nihayet hak sahipli¤i kuralar›n›
çeken 18 aile o an çeliflik duygular için-
deydi: “Bir yandan çok sevindim, ama
bir yandan da inanam›yordum. Üç sene
o ma¤duriyeti yaflatm›fl, emniyet ve zab›-
tayla her türlü tacizi yapm›fl bir insan.
Madem biz hak sahibi idik, bu zulüm ne-
dendi? Sonra sözleflme gecikince anla-
d›k, 15 bin TL intikam alaca¤›n› anlad›k.”
‹ntikam nisanda geldi. Belediye topu
TOK‹’ye att›, TOK‹ de peflinatlarda diret-
ti. TOK‹ baflkan›, arac› olan bölge millet-
vekiline, peflinatlar› almalar› gerekti¤ini,
çünkü taksit ödemelerinde zaten zorluk-
lar yaflanmakta oldu¤unu beyan etti. Ge-
cekondu dönüflümlerindeki taksitlendir-
meleri yeniden düzenleyerek adil ve
ödenebilir bir sistem kurmak yerine, ge-
cekondu nüfusunu ödeyemeyecekleri bir
borç yükünün alt›na sokup icral›k etmek
TOK‹’nin alt gelir gruplar›na yönelik an-
lay›fl›n› da aç›k ediyordu. ‹lgili yasaya
göre, TOK‹ baflkan› Erdo¤an Bayraktar,
dönüflüm bölgeleri halk›n›n ödemelerini
tayin ederken maddî durumlar›na uy-
gun koflullar gözetmekle yükümlüyken,
bu görevini yapmaktan sak›narak TO-
K‹’yi bir devlet kurumundan ziyade bir
flirket gibi yönetti¤ini de ilan etti.
Ayazma ailelerinin hak mücadeleleri
ise Küçükçekmece Belediyesi yan›ndaki
parkta her cumartesi saat 17:00’den pa-
zar 17:00’ye kadar imza toplama ve aile-
ce oturma eylemi fleklinde befl haftad›r
devam ediyor. Kuralar›n› çektikleri ko-
nutlar›na peflinats›z flartlarda ve uygun
koflullarda geçmekten baflka bir talepleri
yok. 27 May›s’ta belediye önünde, ailele-
rin ve kalabal›k bir toplulu¤un deste-
¤iyle bas›na okunan ve 32 imzac›dan
oluflan bir bildiri de bu mücadelenin s›-
n›rlar›n›n geniflleyece¤inin ipuçlar›n› ve-
riyor: “Bizler her çeflit siyasî düflünce,
ideoloji, inanç ve görüflten kurum, der-
nek, meslek odalar› ve siyasî parti örgüt-
leri temsilcileri olarak, Ayazma - Tepeüs-
tü kentsel dönüflüm projesinde ma¤dur
olan kirac›lar›n bar›nma hakk› mücade-
lelerine destek vermek amac›yla bugün
buraday›z.” Bildiriye göre, bu dayan›fl-
ma, kent hakk› mücadelesi çat›s› alt›nda
geniflleyerek devam edecek.
Ayazma mücadelesinin ve bu müca-
dele üzerinden flekillenen birlikte duru-
flun nerelere evrilece¤ini zaman göstere-
cek. fiimdilik, Arundhati Roy’a kulak
vermenin sak›ncas› yok: “Baflka bir dün-
ya sadece mümkün de¤il, o ayn› zaman-
da gelmek üzere... Sessiz bir günde onun
nefes ald›¤›n› duyabiliyorum.”
Cihan Uzunçarfl›l› Baysal
19
 ¤›nda ben sorunun üretim mühendisli¤i
HUR‹C‹HAN ‹SLAMO⁄LU VE ABDULLAH AYSU TARTIfiIYOR: NE OLACAK TARIMIN HAL‹? sorununa indirgenemeyece¤ini düflünü-
yorum. Bu mühendislik gerekli, fakat ye-

Çiftçinin neoliberalizmle imtihan› terli de¤il... Ürün mühendisli¤i, hangi

bölgede neyin, nas›l, ne kadar üretilece-
¤ine bakar, ürün ve tohum türleri üzerin-
Bu¤day, pamuk, tütün, f›nd›k, pancar... Anadolu topra¤›n›n pek çok has ürünü, art›k de durup üretimi ve üretim koflullar›n›
üretilmeme tehlikesiyle karfl› karfl›ya. Bunlar›n yerine, kanola, soya, kivi teflvik ediliyor, sermaye ve ürün piyasalar› aç›s›ndan de-
tar›msal gelene¤in can›na okunuyor. Arazi ve tapu politikalar›yla küçük üretici yerinden ¤erlendirir. Bu noktada üretimin iç ve d›fl
sermayenin yat›r›mlar› için cazip k›l›n-
edilirken, teflvik ve kredi çilesi her tür rekabet karfl›s›nda Türkiyeli çiftçinin elini
mas›, yine üretimin belirli piyasalar›n ih-
zay›flat›yor. Ama, AKP çal›fl›yor, “havza modeli” ve “üretim haritas›”yla tar›m›n alt›n›
tiyaçlar›na göre yönlendirilmesi önem
üstüne getiriyor. Türkiye tar›m politikalar› ve üreticinin durumu hakk›nda genifl kapsaml› kazan›r. Örne¤in havza modeli, ayçiçe¤i
bir çal›flma yay›nlayan Berkeley‘de Tarih Bölümü ö¤retim üyesi Huricihan ‹slâmo¤lu ve ya¤› üretiminin ülke ihtiyaçlar›n› karfl›la-
Çiftçi Sendikalar› Konfederasyonu (Çiftçi-Sen) baflkan› Abdullah Aysu’yla, memleket mad›¤›n›, ithalata baflvuruldu¤unu ifla-
tar›m›n›n halini masaya yat›rd›k... ret ediyor, belirlenen havzalarda ayçiçe-
¤i üretiminin yo¤unlaflt›r›lmas›n› öngö-
Tar›m Bakan› Mehdi Eker’le görüfltü- çok önceden yap›lmas› gerekirdi. fiimdi rüyor. Ne var ki, teknokratik yaklafl›m
¤ünüzü duyduk. Konu neydi? bu sayede hangi bölgelerde hangi ürün- üreticiyi, yani çiftçiyi ve sorunlar›n› gör-
Huricihan ‹slâmo¤lu: “Türkiye’de Ta- lerin en verimli flekilde üretilebilece¤i be- mekte yetersiz kal›yor. Bu nedenle, arafl-
r›mda Dönüflüm ve Küresel Piyasalarla lirlenip altyap› (örne¤in sulama) ve des- t›rmam›zda çiftçi ve onun de¤iflen koflul-
Bütünleflme Süreçleri” bafll›kl› araflt›rma- tek sistemlerinin bu do¤rultuda yönlen- lar› üzerinde odakland›k. A¤›rl›kla, üre-
m›z›n sonuçlar›n›n medyaya aç›klanma- dirilmesi öneriliyor. Bunu tar›m›n bu- tim koflullar›n›n kötüleflmesi, maliyetle-
s›n›n yan›s›ra, Tar›m Bakanl›¤›’n›n bilgi- günkü sorunlar›na bir çözüm olarak gör- rin artmas› ve desteklerin kald›r›lmas›yla
lendirilmesini bir kamu hizmeti olarak mek do¤ru de¤il. Söz konusu olan, tek- birlikte hangi çiftçilerin yok olma tehli-
de¤erlendirdik. Hem bakanla hem de nik nitelikte, altyap›sal bir düzenlemedir. kesiyle karfl› karfl›ya kald›¤›, hangilerinin
müsteflarla iki uzun görüflmemiz oldu. Bu altyap›n›n di¤er bir boyutu, araflt›rma bir ölçüde ayakta kalabildi¤i, kredi piya-
‹kisi de 700 sayfal›k çal›flmam›z› gözden ve gelifltirme (ar-ge) yat›r›mlar›d›r. Bu, salar›n›n özellefltirilmesinin ve çiftçinin
geçirmiflti. Bu ilginin bir nedeni, bakanl›- üretime ürün düzeyinde bir müdahale krediye erifliminin tapulu topraklara sa-
¤›n 2000’lerin bafl›ndan bu yana izlenen veya bir üretim mühendisli¤i demektir; hip olunmas› kofluluna ba¤lanmas›yla
serbest piyasa uygulamalar›n›n öngör- bunun bugünkü dünya koflullar›nda re- çiftçinin nas›l bir borç esaretine mahkûm
dü¤ü tar›mdaki nüfusun düflürülmesi kabet edebilmek için yap›lmas› gereki- edildi¤i üzerinde durduk. Çiftçinin için-
hedefinin ötesine geçip tar›msal üretime, yor. Araflt›rma sürecinde bu tür müdaha- de bulundu¤u koflullara tar›m sektörün-
ürüne e¤ilme ve böylelikle tar›m› d›fl ve lelerin eksikli¤ine çok kez flahit olduk. de istihdam edilen nüfusun düflürülme-
iç sermayenin yat›r›mlar› için cazip k›l- Örne¤in, ürün gelifltirmede ve özellikle sini hedefleyen politikalar›n neden oldu-
ma iste¤i olabilir. Havza modelini ve tütün ve pancar gibi üretimleri k›s›tlan- ¤unu gösterdik. Dahas›, araflt›rma so-
üretim haritas›n› bu ba¤lamda de¤erlen- m›fl ürünler yerine üretimi teflvik edilen nuçlar›, bugün tasfiyenin s›n›rlar›na ula-
dirmek yararl› olur. Araflt›rmam›z, ta- alternatif ürünlere geçiflte teknik destek fl›ld›¤›na ve genel ekonomideki iflsizlik
r›mda yedi ürünün (ayçiçe¤i, bu¤day, sa¤lamalar› amaçlanan tar›m il ve ilçe sorunlar› bir yana, k›rsal bölgede bulu-
pancar, m›s›r, üzüm, tütün, pamuk) üre- teflkilatlar›n›n ihtiyaçlara cevap vereme- nan kesimlerin göç etmeye, çiftçili¤i b›-
tim, üretim iliflkileri ve mülkiyet yap›s›, di¤ini gördük. Bu kurulufllar genellikle rakmaya pek hevesli olmad›klar›na ifla-
sermaye birikimi ve yat›r›m e¤ilimlerini, Avrupa projelerinden istifade etmek için ret ediyor. Ana meselemiz, mevcut çiftçi-
her ürün için 100 olmak üzere toplam oralara üflüflen kesimlerin hareket alanla- lerin varl›klar›n›n korunarak üretimin en
700 çiftçi ve çeflitli kredi kurulufllar›, ko- r›na dönüflüyor. Baz› bölgelerde yeni iyi maddî flartlar alt›nda nas›l yap›laca¤›.
operatif, borsa, tüccar, ç›rç›r fabrikas› sa- ürün aray›fl›nda olan çiftçiler bizlerden Yani, havza modelinin mant›¤›ndan
hipleri ile yap›lan derinlemesine mülâ- bile medet umuyordu. Müsteflar beye ta-
katlara dayanarak inceliyor. r›m ilçe teflkilatlar› hakk›nda gözlemleri- Huricihan ‹slâmo¤lu
Havza sistemini nas›l de¤erlendiriyor- mi iletti¤imde, sorunun kamu yöneti-
sunuz? minde oldu¤unu belirtti. Bu kurulufllara
Do¤ru tercihler yap›l›rsa, verimli olabilir. atanan kiflilerin özendirici bir flekilde
Havza sistemiyle Türkiye’nin üretim ha- ödüllendirilmediklerini vurgulad›. Ola-
ritas› oluflturulmaya çal›fl›l›yor. Bunun bilir. Fakat araflt›rmam›z›n bulgular› ›fl›-

Foto¤raflar: fiahan Nuho¤lu

Abdullah Aysu

20

farkl› olarak biz, “üretimin maddî koflul-
lar› sa¤lans›n, ondan sonra ürün üretici-
sini bulur” mant›¤›ndan hareket etmiyo-
ruz. Burada alt› çizilmesi gereken bir di-
¤er husus, meseleyi bir “destek” sorunu-
na indirgemenin yanl›fll›¤›. As›l mesele,
deste¤i kimin alaca¤›, desteklerle kimin
özendirilmek istendi¤i. E¤er küçük üre-
ticiler (0-100 dekar toprak iflleyen kesim)
özendirilmek isteniyorsa, ürün destekle-
rinin ötesinde, kredi koflullar›n›n da ye-
niden düzenlenmesi gerekiyor.
Havza modeline niye ihtiyaç duyuldu?
Bu modelin içerdi¤i anlay›fl yeni de¤il.
fiimdi söz konusu olan, tar›m›n bir yat›-
r›m alan› haline getirilmesi. Son on y›ld›r
AB Ortak Tar›m Politikas› do¤rultusun-
da uygulanan politikalar›n en belirgin
sonucu, tar›mdaki nüfusun tasfiyesi ol-
du. 1998-2007 aras›nda tar›mdaki nüfus
yüzde 15’e yak›n bir oranda düfltü ve ta-
r›m›n istihdamdaki pay› yüzde 23’e indi.
Ne var ki, küçük üreticilerin tasfiye edil-
mesine ve büyük iflletmeleri (büyük ser-
mayeyi) gözeten kredi ve destek politi-
kalar›na ra¤men, tar›m sektörüne bekle-
nen boyutlarda yurtd›fl›ndan veya
yurtiçinden tar›md›fl› sermaye akmad›.
Bunun bir nedeni, dünya tar›m ürünleri
piyasalar›ndaki durum. Bu piyasalarda
egemen olan ABD, Kanada gibi bölgele-
rin ürünleri yüksek oranda destekleni-
yor. Bu düzeylerde destekleme olmad›-
¤›ndan, sermaye Türkiye’de tar›ma yat›-
r›m yapmakta isteksiz. Havza modeli as-
l›nda bir prim politikas› ve bu isteksizli¤i
aflma do¤rultusunda bir ad›m olarak gö-
rülebilir. Di¤er yandan, hem bakan, hem
müsteflar, tar›mda tasfiyenin s›n›rlar›na
ulafl›ld›¤›n›n ve flehirlere göç etmifl olan
kiflilerin bir k›sm›n›n köylerine geri dön-
me e¤iliminde olduklar›n›n fark›ndalar.
Bu ba¤lamda bakan, tar›mda özellikle
100 dekar›n alt›ndaki iflletmelerin (ki
bunlar toplam iflletmelerin yar›s›ndan
fazlas›n› oluflturuyor) kredi, ürün ve gir-
di piyasalar›na olan aç›l›mlar›ndaki de-
zavantajlar›n›n afl›lmas› için bu iflletmele-
rin bir araya gelerek flirket kurmalar› yo-
lunda öneriler gelifltireceklerine de¤indi.
Tar›m kredileri konusuna de¤indiniz.
Oraya dönebilir miyiz?
2000’lerin bafl›ndan beri izlenen politika-
lar çerçevesinde tar›m sektöründe tüm
aç›l›mlar –kredi, girdi temini, kooperatif
üyeli¤i, sözleflmeli üretim– ifllenen top-
raklar›n tapusuna sahip olma kofluluna
Durumu çiftçiler gayet iyi teflhis ediyorlar: “Tar›m politikalar›
hakk›nda ne düflünüyorsunuz” diye soruldu¤unda “tar›m
politikas› yok” diyorlar. Hakl›lar. Uygulanan, bir politika
de¤il, direktifler paketi.
ba¤lan›yor. Daha büyük tapulu toprakla-
r› iflleyen çiftçilerin bu kaynaklara
eriflimi daha fazla. Di¤er taraftan, banka-
lar›n kredi vermek için sadece tarlalar›n
ipotek edilmesiyle yetinmediklerine, çift-
çilerden flehirde sahip olduklar› gayr›-
menkulleri ipotek olarak göstermelerini
istediklerine flahit olduk. fiüphesiz bu
koflul, tar›ma çiftçilerin d›fl›nda bir kesi-
min yat›r›m yapmas›n› teflvik edici nite-
likte. Öte yandan, banka kredilerine eri-
flimin bu flekilde s›n›rlanmas› ve kredi
kooperatiflerinden kredi sa¤lanmas›n›n
da yine tapu sahibi olma ve geçmifl borç-
lar›n ödenmifl olmas› koflullar›na ba¤lan-
mas› sonucu, çiftçilerin tefeciden, tüccar-
dan, ç›rç›rc›dan çok a¤›r koflullar alt›nda
borç almaya zorland›klar› görülüyor.
Ayr›ca bankalara borçlanabilen çiftçile-
rin de (örne¤in Söke’de pamuk üreticile-
ri) hasattan sonra banka borçlar›n› öde-
yebilmek için yine tefecinin eline düfltük-
lerine flahit olduk. Biz piyasa koflullar›n-
da küçük iflletmelerin “küçüklük” deza-
Foto¤raf: Hüsamettin Bahçe / NarPhotos
vantajlar›n›n afl›lmas› için 0-100 dekarl›k
iflletmelerden meydana gelen kooperas-
yon alanlar› oluflturulmas›n› öneriyoruz.
Anadolu’da parçal› ve hisseli topraklar›n
yayg›nl›¤› göz önüne al›nd›¤›nda, köy
içinde çeflitli “enformel” kiralama iliflki-
leri ve hisseli toprak kullan›m› çerçeve-
sinde çiftçiler aras›nda kooperasyon za-
ten mevcut. Ayr›ca farkl› yörelerde ayn›
ürünü üreten köyler ve bireyler aras›nda
iktisadî ve sosyal iletiflim a¤lar› bulunu-
yor. Üreticilerin pazarlama ve kredi ko-
operatifleri etraf›nda bir araya gelme
al›flkanl›klar› var. Bu kooperasyon alan-
lar› kendi içlerinde toprak ve su kullan›-
m›n› koordine edebilir; çiftçinin ürünü-
nün en avantajl› koflullarda pazarlanma-
s›n›, büyük al›c› ve tüccarlar karfl›s›nda
elinin güçlenmesini sa¤layabilir; en uy-
gun koflullarda girdi ve kredi temin edil-
mesinde rol oynayabilirler. Önemli olan,
kooperasyon alanlar›n›n devlet eliyle de-
¤il, yerel inisiyatifle oluflturulmas›.
Bunun için büyük bürokratik yap›lanma-
lara gerek yok; varolan muhtarl›k yap›la-
r› ve genç çiftçilerden oluflacak kadrolar
alan ifllerini yürütebilir. Araflt›rma süre-
since dikkatimizi çeken bir husus, muh-
tarlar›n önemli bir k›sm›n›n genç ve yet-
kin kifliler olmalar›, köylerde dünyaya
aç›k, piyasalara aç›lmaya hevesli genç
kesimlerin bulunmas›yd›. Burada söz ko-
nusu olan, küçük ve orta büyüklükteki
iflletmelerin piyasa ortam›nda varolmay›
ö¤renmesi; kendi istek ve ihtiyaçlar›n›
yerel organizasyonlar›nda belirleyip
merkezî yönetime götürebilmeleri, mer-
kezî yönetimin tercihlerini etkileyebilme-
leri. Tar›m sektörünün tar›m politikalar›-
n› oluflturan mercilerden tamamen ko-
puk olduklar›n› gördük. Uygulanan poli-
tikalar baflka toplumlar veya ortamlar
için biçilmifl kaftan niteli¤inde, ama Tür-
kiye tar›m›n›n koflullar›na uydurulmas›
21

için hiçbir gayret sarfedilmemifl. Bu du-
rumu çiftçiler gayet iyi teflhis ediyorlar:
“Tar›m politikalar› hakk›nda ne düflünü-
yorsunuz” diye soruldu¤unda “tar›m
politikas› yok” diyorlar. Hakl›lar. Uygu-
lanan, bir politika de¤il, direktifler pake-
ti. Politika olabilmesi için reform paketle-
rinin oluflturulmas›nda çiftçilerin de kat-
k›s›, kat›l›m› gerekir. Kooperasyon alan›
uygulamas›, tepeden inme, kolhozvari
bir yap› olamaz. Yeni yönetim biçimleri-
nin yerel koflullara hitap etmesi önemli,
yoksa tar›m il ve ilçe idarelerinin ak›beti-
ne u¤rayabilirler. Tar›m idareleri, AB ön-
celikleri ve tar›ma d›flar›dan gelecek ser-
maye beklentileri do¤rultusunda ortaya
ç›km›fl yerel yönetim yap›lar›na ve çiftçi-
nin kaygular›na çok uzaklar.
Abdullah Aysu: Krediler mülkiyeti mu-
hafazaya yönelik; arazinizi ipotek etme-
niz lâz›m. Ayr›ca, çiftçi 100 dönüm ya da
500 dönüm araziye sahip olsa bile, kredi
baflvurusunda, kredi miktar›n›n üç kat›
de¤erinde kentten ipotek göstermesi zo-
runlulu¤u var. Dolay›s›yla, küçük çiftçi-
ler krediye eriflemiyor. Eskiden, krediler-
de imece sistemi vard›: Müteselsil kefil
dedi¤imiz, yedi-sekiz kiflinin birbirine
kefil olma durumu kolayl›k sa¤l›yordu.
‹slâmo¤lu: Araflt›rmada gördü¤ümüz
ana flikâyetlerden biri buydu: “fiehirde
bizim nas›l kat›m›z olsun?” Kredi piya-
salar› aç›s›ndan önemli olan, kredi alan
kiflinin gösterdi¤i ipote¤in sa¤lam olma-
s›. K›rsal gayr›menkul sa¤lam bir ipotek
arac› olarak de¤erlendirilmedi¤inden,
flehirde bir mülkün ipotek gösterilmesi-
nin istenmesi ola¤an. Yani kredi piyasa-
lar› aç›s›ndan, kredi alan kiflinin niteli¤i,
çiftçi mi, flehirli yat›r›mc› m› oldu¤u
önemli de¤il. Gösterdi¤i ipote¤in sa¤lam
olmas› önemli. Bu da piyasa ortam›nda
k›r / flehir ayr›m›n›n giderek ortadan
kalkt›¤›na, kiflilerin kimliklerinin, örne-
¤in çiftçi veya flehirli olarak de¤il de, pi-
yasa aktörü veya sermayedar olarak ta-
n›mlanma e¤ilimine iflaret ediyor.
Bu süreci tar›m d›fl›ndan gelecek serma-
yedara uygun altyap›n›n haz›rlanmas›
olarak yorumlayabiliriz herhalde...
‹slâmo¤lu: Teorik olarak piyasa ortam›n-
da sermayedar›n tar›m d›fl›ndan veya ta-
r›mdan gelmesi farketmez. Türkiye’de ta-
r›mda sermaye birikimi yok denecek ka-
dar az. Araflt›rma sürecinde en çok rastla-
d›¤›m›z durumlardan biri de, en ufak bir
yat›r›m›n bile tar›md›fl› bir faaliyetten
–esnafl›ktan elde edilen, yurtd›fl›nda ça-
l›flma sonucu– sa¤lanan birikimlerle ya-
p›ld›¤›. Görüfltü¤ümüz en mutlu çiftçi,
Manisa’n›n bir köyünde köyüyle flehir
aras›nda minibüs iflleten ve kazanc›n›
meyve-sebze üretimine yat›ran biriydi.
En iyi durumda çiftçi, e¤er ürünü prim
al›yorsa, prim geldikten sonra baflabafl
gelebiliyor. Çiftçilerin önemli bir bölümü,
son derece ticarîleflmifl bir tar›m ortam›n-
da ancak “geçimlik” ihtiyaçlar›n›, o da
çok zorlanarak karfl›layabiliyor. Görüfltü-
¤ümüz çiftçilerin en az yar›s› geçim s›k›n-
t›s› yaflad›klar›n›, hatta ailelerinin yiyecek
masraflar›n› karfl›lamakta zorland›klar›n›
ifade etti. Tabii önemli olan, bu durumun
kendili¤inden ortaya ç›kmad›¤›n›, çiftçi-
22
Foto¤raf: Tolga Sezgin / NarPhotos
Güçlü kooperatifleri piyasa aktörü haline dönüfltürdüler,
di¤erlerini de tasfiye ettiler. Erdo¤an “çizik att›m” demiflti.
Tansafl’lar bizimdi, satt›rd›lar. Fiskobirlik’in elindeki mallar›
satt›rmak için yükleniyorlar.
nin bu duruma getirilmifl oldu¤unu
unutmamak. Çiftçi bu halde olunca tabii
ki yat›r›mlar d›flar›dan sermaye bekler.
Küçük üreticinin tasfiye edilmemesi
için kooperasyon alanlar› yarat›lmas›
gerekti¤i düflüncenize bakan›n tepkisi
nas›ld›?
‹slâmo¤lu: Bakanl›k, tasfiyenin ötesinde,
tar›mda bulunan küçük iflletmelere yö-
nelik olarak ve onlar›n küçüklük deza-
vantajlar›n›n afl›lmas› do¤rultusunda bir
flirketleflme modeli önermeyi düflünü-
yor. Bakan, “flirket”ler çerçevesinde kü-
çük çiftçileri bir araya getirmek projesi-
nin bizim kooperasyon alanlar› düflünce-
mize denk düflebilece¤ine iflaret etti.
Önerilerini flöyle özetledi: “Çiftçiye tarla-
n›z› ya bize ya bir baflkas›na sat›n ya da
flirketleflin denecek.” Çiftçinin pay›n›n
elindeki toprak miktar›na göre belirlene-
ce¤i bir flirket seçene¤i ortaya konuyor
ve bu, küçük topraklar›n bir bütün içinde
yer almas›n› sa¤layacak bir çözüm olarak
görülüyor. Gözard› edilen, bu “çö-
züm”ün 0-50 dekarl›k topraklar› elinde
bulunduran çiftçilerin tasfiyesine yol aç-
ma olas›l›¤›... Bakanla ve müsteflarla gö-
rüflmemde en çok dikkatimi çeken, kifli-
sel olarak piyasa politikalar›n›n olumsuz
sonuçlar›na duyarl› görünseler de, örne-
¤in tar›mda yeni bir tasfiye dalgas›n›n is-
tihdam sorununda yarataca¤› olumsuz
etkilerin fark›nda olduklar› izlenimi ver-
seler de, çözüm önerilerine gelindi¤inde
yine piyasa mant›¤›na dönmeleri. Bu da
büyük olas›l›kla tar›mdan bir kesimin
daha tasfiye edilmesi anlam›na geliyor.
Biz bunun engellenmesi için kooperas-
yon alanlar› üzerinde duruyoruz.
Tar›m bakan›, 2008’in sonunda, kriz
nedeniyle 800 bin kiflinin köye döndü-
¤ünü söylemiflti...
‹slâmo¤lu: San›yorum flirketleflme mo-
delinin bu dönen kiflilere de olanak sa¤la-
mas› düflünülüyor. Örne¤in, sat›lan top-
raklar›n dönüfl yapanlara sat›l›p onlar›n
üretim sürecine dahil edilmeleri düflünü-
lüyor olabilir. Dönüfl, halihaz›rda oluyor;
bu e¤ilim karfl›s›nda hükümet üzerinde
k›rsal bölgenin bir istihdam alan› olmas›
do¤rultusunda bir bask› oluflabilir.
Vahfli piyasa uygulamalar›ndan kü-
çük bir geri ad›m at›ld›¤› noktas›nda
hemfikir misiniz?
Aysu: Öyle bir e¤ilim yok bence, ad›m
ad›m ilerliyorlar, istihdam bürolar›yla da
önemli ölçüde hedefe ulaflm›fl olacaklar.
Bilinçli olarak bir yanl›fl bilgilendirme
var havza meselesinde. ‹lk önce, tar›m
için çerçeve yasas› diyebilece¤imiz biyo-
güvenlik yasas›n›n ç›kmas› gerekiyordu,
ki bu yasaya göre de tohumculuk kanu-
nu ç›ks›n. Yine biyogüvenlik yasas›na
göre havzalar meselesinin organize edil-
mesi gerekiyordu. Müsteflarla yapt›¤›-
m›z tart›flmada toprak tahlilleri, su varl›-
¤› gibi kriterleri dikkate ald›klar›n› söyle-
di. Ama topra¤›n tahlili klasik ph de¤er-
leri üzerinden yap›l›yor. Biliyoruz ki, bir
hektar topra¤›n alt›nda iki ton civar›nda
canl› yaflar, orada fabrika gibi bir faaliyet
yürütürler. Çiftçi esas olarak arac›d›r,
üretici de¤ildir; üretici oradaki fareler,
solucanlar, mikroorganizmalard›r. Bun-
lar topra¤› ifller, g›da haline getirirler; biz
de tohumu att›¤›m›zda ürünü al›r›z. Do-
¤a bugüne kadar kendini flekillendirmifl-
tir. fiimdi tersten bafllayarak havzalar ya-
sas›, tohumculuk yasas› ç›k›yor. Oysa to-
humculuk ve havzalar yasas›n›n biyogü-
venlik yasas›na ayk›r› olmamas›, dolay›-
s›yla önce onun ç›kmas› gerekirdi. ‹kinci-
si, hep ya¤l› tohumlar üzerinde durulu-
yor. Ya¤l› tohumlardan befl-alt› y›ld›r çok
korkar oldum. Bizim ya¤ a盤›m›z var
ama, a盤›m›z aspirle, kanolayla ya da
soyayla giderilemez. Buradaki kültürde
olmayan bir flekillendirme var. Bunun
birkaç ad›m sonras›n›n biyoyak›t olma-
yaca¤›n›n garantisi yok. Her fley ekono-
mik gereklilik üzerine kurgulan›yor. Bu
yüzden, ya¤l› tohum konusu tehlikeli.
Havza sisteminin temel hedefi ne?
Aysu: Ana hedeflerden biri, ihracata da-
yal› üretimin esas al›nmas›. Türkiye, befl-
alt› y›l öncesine kadar, temel besin mad-
deleri aç›s›ndan kendine yetiyordu. fiim-
di, ihracata dayal› üretime a¤›rl›k veren,
flirketlerin egemen oldu¤u, küçük çiftçiyi
tasfiye eden düzenlemeler yap›l›yor. ‹h-
raç etti¤imiz ürünleri çiftçiler de¤il, ço-
kuluslu flirketler belirliyor. Oradan elde
edilen döviz de, tar›ma yat›r›lmad›¤› gi-
bi, fiyat›nda yine belirleyici olmad›¤›m›z
petrol gibi alanlara aktar›l›yor. Burada
bir sürüklenifl var. ‹hracata dayal› bir
model bu ülke için gelifltirici de¤il. Önce-
likle, temel besin maddelerinde kendine
yeterli olmay› sa¤lamam›z lâz›m.
‹slâmo¤lu: Çiftçilerle yapt›¤›m›z görüfl-
melerde, ihracata yönelik modele pek iti-
raz etmediklerini, piyasa aç›l›mlar› ara-
d›klar›n› gördük. Bu özellikle Bat› Ana-
dolu’da, örne¤in, tütün üretiminin s›n›r-
lanmas› ile meyve-sebze üretimine yö-
nelmeye çal›flan çiftçiler için geçerliydi.
Genç bir kuflakla karfl› karfl›yay›z; bu ku-
flak tar›m›n kendi kendine yeterli oldu¤u
zaman› hat›rlam›yor bile... Di¤er taraf-
tan, çiftçi aç›s›ndan önemli olan piyasaya
aç›l›m; tüccar geliyor, ürünü al›yor, ma-
l›n ihraç m› edildi¤i, iç piyasaya m› sü-
rüldü¤ü onun bilgisi dahilinde de¤il. Bu-
rada iç ve d›fl piyasalar›n bütünleflmesi
meselesi var. Onun için d›fl-iç sermaye
ayr›m› o kadar önemli olmuyor. Önemli
olan, iç ve d›fl sermayenin, iç ve d›fl pa-
zarlar›n bütünleflme e¤ilimi sonucu orta-
ya ç›kan küresel kapitalizm gerçe¤i ve bu
gerçekli¤in karfl›s›nda güçsüz kalan iflçi-
lerin, küçük-orta büyüklükteki çiftçilerin
ezilmesinin engellenmesi. 19. ve 20. yüz-
y›llarda verilen uzun mücadeleler sonu-
cunda ulusal kapitalist ekonomiler çerçe-
vesinde bu kesimleri koruyan kurumlar
(sendikalar, kooperatifler, fiyat ve kredi
destekleri) ortaya ç›km›flt›; flimdi de kü-
resel kapitalizm çerçevesinde dengeyi
sa¤layacak yeni kurumlar›n ortaya ç›k-
mas› için mücadele verilmesi gerekiyor. dönüflüm için bir yol gösterebilmek.
Tar›m kesimi aç›s›ndan mesele, tasfiye ‹slamo¤lu: Ama yerel model kendi içine
politikalar› karfl›s›nda çiftçilerin kendile- kapal›l›k veya küresel düzlemden çekil-
rini idame ettirmelerini sa¤layacak ku- me fleklinde mi olmal›? Via Campesi-
rumsal ortamlar›n yarat›lmas›. Karfl›m›z- na’n›n önerdi¤i “yeniden köylüleflme”
da, genel çizgilerini ulusötesi sermaye- mi? Kendi kendine yeterli, geçimlik köy-
nin belirledi¤i bir piyasa ekonomisi var; lü ekonomisi modelleri böyle bir kapal›-
küçük ve orta çiftçilerin mücadeleleri, l›k m› öneriyor?
küresel iktisadî düzende bu kesime yö- Aysu: Tabii ki hay›r. Biz tüketiciler için
nelik politikalar›n yönünü ve tercihlerini de “yar›-üretici” terimini kullan›yoruz.
24-25 köyde bir faaliyet bafllatm›fl du-
19. ve 20. yüzy›lda uzun mücadeleler sonucunda sendikalar, rumday›z. Oralarda ve ‹stanbul’da kuru-
lan kooperatiflerle üreticiden tüketiciye
kooperatifler, fiyat ve kredi destekleri ortaya ç›km›flt›; flimdi sa¤l›kl› ürün getirilecek. Bu örnekler art-
de küresel kapitalizm çerçevesinde dengeyi sa¤layacak t›¤›nda, çiftçi arac›lar ç›kt›ktan sonra da-
kurumlar›n ortaya ç›kmas› için mücadele verilmesi gerekiyor. ha fazla kazand›¤›n› gördü¤ünde, yüzü-
nü bu tarafa çevirecek.
tayin etmekte çok önemli olacak. Bu po- ‹slâmo¤lu: Buna kat›l›yorum. Ulusal ol-
litikalar› belirleme do¤rultusunda müca- sun, küresel olsun, piyasa ekonomisinin
dele vermemiz, bask› yapmam›z önemli. biçimlenmesinde alttan mobilizasyon,
Konu bütün sistemi alafla¤› etmek de¤il tüketicinin, üreticinin örgütlenmeleri ve
–zira bu çok uzak bir ihtimal gibi duru- yasa koyucu mercilere somut önerilerini
yor. Ben güncel olarak kurtar›labilecek götürmeleri çok önemli. Art›k bürokratik
alanlar›n önemine inan›yorum. devletin standart mekanizmalar› çal›flm›-
Aysu: Biz bu sistemin karfl›s›nda nas›l tu- yor. Havza sisteminde ise teknokratik bir
tunuruz çabas› içindeyiz. Via Campesi- anlay›fl› içeren kurumlarla bu ifli en “ve-
na’da bunu tart›fl›yoruz: Yerel üretim ve rimli” flekilde (yani, yat›r›m› cazip k›-
yerel tüketimi esas alan, üretimden pa- larak) yürütme çabas› söz konusu.
zarlamaya bütün zincire üreticiyi ve tü- Aysu: Havzalarla destekleme politikala-
keticiyi birlikte egemen k›lacak yap›lar› r›na yön veriyorlar. Trakya’da “500’den
hayata geçirmek; kendimizi var etmek ve az koyunu olana destek vermeyece¤iz”

HAVZA MODEL‹ NE DEMEK?
Tar›m›n gelece¤i
ar›m sektörünün havza modeli çerçevesinde yeni-
T den yap›land›r›lmas› asl›nda yeni bir mevzu de¤il.
2004 y›l›nda ç›kan ve tar›m sektörünün genel hatlar›n›
çizen 5262 say›l› kanunun 14. maddesinde “Tar›msal
üretimin kendi ekolojisine uygun alanlarda yo¤unlafl-
mas›, desteklenmesi, örgütlenmesi, ihtisaslaflmas› ve
entegre bir flekilde yürütülmesi için tar›m havzalar›, Ba-
kanl›¤›n teklifi üzerine Bakanlar Kurulu’nca belirlenir.
Havza faaliyet ve iflleyifli ile ilgili esas ve usûllerinin
düzenlenmesine iliflkin yönetmelik, Bakanl›k taraf›ndan
yürürlü¤e konulur” denilerek bu uygulaman›n yolu za-
ten aç›lm›flt›. Ne var ki model ancak Tar›m Bakanl›¤› ko-
nuya iliflkin yönetmelikler için haz›rl›klara bafllad›¤›nda
tart›flmaya aç›labildi.
Tar›m sektörünün havzalar halinde düzenlenmesi-
ne iliflkin bakanl›k taraf›ndan s›ralanan gerekçeler hay-
li genelgeçer bir nitelik tafl›yor: Biyolojik çeflitlili¤in,
toprak ve su kaynaklar›n›n korunmas›, verimlili¤in ve
üretici kârl›l›¤›n›n art›r›lmas›, arz-talep dengesinin sa¤-
lanmas›. Ancak as›l murad edilen, tar›m› daha yönetile-
bilir, planlanabilir ve öngörülebilir k›lmak, bu amaçla
destekleme programlar›n› Türkiye’nin AB ve Dünya Ti-
caret Örgütü gibi alanlarda verdi¤i taahhütlere uydur-
mak fleklinde özetlenebilir. Havza modelinin içerdi¤i
destekleme paketleri, söz konusu hedeflerin daha da iyi
anlafl›lmas›n› sa¤l›yor: Tar›msal ürün al›mlar›ndan do-
¤an kamu finansman yükünün azalmas› ve ihracata yö-
nelik üretim yap›lmas›, havza modelinin desteklemeye
ve tar›m›n finansman›na iliflkin öncelikli hedefleri ara-
s›nda yerini al›yor. Modele iliflkin tan›t›m çal›flmalar›
flimdilik “havza modeli ile çiftçiye fazladan 5.3 milyar
TL aktar›lacak” türünden, tar›m›n malî boyutlara indir-
gendi¤i haberler arac›l›¤›yla yap›l›yor.
Tar›m havzalar› program› Tar›m Bakanl›¤›’n›n
TOBB, Bo¤aziçi ve Ege üniversitelerinin de katk›s›yla
haz›rlad›¤› “Havza bazl› destekleme modeli” çerçeve-
sinde yerlefltirilecek. Bu y›l uygulamaya konulmas› bek-
lenen bu sistemde, teorik olarak Tar›m Bakanl›¤› her bir
co¤rafyada en verimli flekilde yetifltirilebilecek ürünleri
tespit edip yaln›zca bu ürünleri primle destekleyecek.
Böylece her bir havza birkaç üründe uzmanlaflt›r›lacak.
Seçilecek ürünlere prim verilirken, di¤er ürünlere yal-
n›zca mazot ve gübre deste¤i sa¤lanacak. Böylece üre-
ticinin desteklenmeyen ürünlerden vazgeçmesi sa¤la-
nacak.
Havzalar›n belirlenmesinde iklim, toprak ve topog-
rafyaya iliflkin veriler kullan›lacak. Tar›m Bakanl›¤›’n›n
belirlemelerine göre, flu anda bu flekilde belirlenebile-
cek 190 tar›m havzas› bulunuyor, ancak bu havzalar yö-
netilebilirlik meselesi göz önünde bulundurularak 30’a
kadar indirilmifl durumda. Bu havzalarda flimdilik 16
ürüne uygulanan prim destekleri kullan›larak model
yerlefltirilmeye çal›fl›lacak. Bu 16 ürün ise flöyle: Aspir,
kanola, soya, arpa, ayçiçe¤i, bu¤day, çavdar, çay, çel-
tik, kuru fasulye, mercimek, m›s›r, nohut, pamuk, yulaf
ve zeytin...
Sorular ve sorunlar
Havza modeli asl›nda genel olarak 1990’larla birlikte
küresel ölçekte flekillenmeye bafllayan (AB Ortak Tar›m
Politikas› ve özellikle kriz sonras›nda geliflmekte olan
ülkeler için önemlice bir tuzak oldu¤unun fark›na var›-
lan Dünya Ticaret Örgütü antlaflmalar›, bunun yan›s›ra
serbest ticaret anlaflmalar› –NAFTA, GATT vb.– arac›-
l›¤›yla yerlefltirilmeye çal›fl›lan) tar›m piyasalar›n›n co¤-
rafî olarak uzmanlaflt›r›lmas› e¤iliminin devam› olarak
görülüyor. Bu e¤ilim, petrol yerine geçebilecek ya¤l›
bitkilere verilen stratejik önemle de ivme kazan›yor. Ni-
tekim Türkiye’de uygulanacak havza temelli destekle-
me modelinde aspir, kanola ve soya üretiminde yüzde
yüze varan bir art›fl hedeflenmesi de bu tespiti do¤rular
nitelikte. Özellikle g›da sektörü aleyhine ya¤l› tohum-
larda görülebilecek bir co¤rafî genleflme, bu bitkilere
yat›r›m yapan çiftçiler için k›sa vadede kârl›, ancak
uzun vadede genel olarak tar›m ve g›da sektörü aç›s›n-
dan pahal› olabilecek bir dönüflümün habercisi. Öte
yandan havza modelinin gerekçelerinde tohum güvenli-
¤i, ekolojik denge gibi herkesin üzerinde uzlaflt›¤› kay-
g›lar dile getirilse de, modelin bunu ne flekilde sa¤laya-
ca¤›na yönelik herhangi bir ayr›nt› en az›ndan flimdilik
görünmüyor.
Bir baflka sorun da havza modeliyle ilgili düzenle-
melerin yönetmelik düzeyinde kalmas›. Bu durum, bu
denli önem verilen bir dönüflümün bile kurumsal aya¤›-
n›n zay›f kalmas›na neden olabilir. Öte yandan Tar›m
Bakanl›¤›’nda tar›msal bilgi ve yöntem deste¤i konu-
sunda ciddi bir atalet söz konusu. Manzaraya çiftçi ör-
gütlenmelerinin bir türlü üstesinden gelin(e)meyen güç-
süzlükleri de eklendi¤inde, bu denli uzmanl›k bilgisi ge-
rektiren bir modelin nas›l iflletilece¤i konusunda ciddi
bir boflluk bulundu¤unu söylemek mümkün.
Havza modelinin en büyük sorunu ise, iki y›l kadar
önce terk edilen Do¤rudan Gelir Deste¤i’nin en ölümcül
hastal›¤›n› devralm›fl olmas›. Do¤rudan Gelir Deste¤i’ni
sorunlu k›lan bafll›ca özelli¤i, kay›tl› çiftçiye toprak bü-
yüklü¤ü ölçüsünde destek vermesiydi. Havza modeli
ürün primlerine dayan›yor gibi görünse de, birim top-
raktaki verimlili¤i de¤il, beyan edilen ürün miktar›n› te-
mel al›yor. Dolay›s›yla DGD’deki “büyük toprak sahibi-
ne büyük destek” mant›¤›ndan kurtulabilmifl de¤il. Da-
has›, DGD’nin sakatlad›¤› tar›msal kirac›l›k iliflkilerini
düzeltmeye, dolay›s›yla mülk sahibini de¤il, üreticiyi
desteklemeye yönelik bir ad›m da atm›yor.
Araflt›rma hakk›nda
2006 y›l›nda TÜB‹TAK deste¤iyle bafllat›lan “Tar›mda
Dönüflüm ve Küresel Piyasalarla Bütünleflme Süreçleri”
adl› araflt›rmada Huricihan ‹slâmo¤lu’nun yan›s›ra El-
van Gülöksüz, Alp Yücel Kaya, Ulafl Karakoç, Derya Ni-
zam, Göksun Yaz›c› ve Ayfle Çavdar çal›flt›lar. Araflt›rma
kapsam›nda her bir araflt›rmac› belirlenen ürünlere
odaklanarak, üretim alanlar›ndaki köylerde yaflayan
çiftçilerle derinlemesine görüflmeler yapt›. Pamuk, bu¤-
day, ayçiçe¤i, m›s›r, pancar, üzüm ve tütün üreticileriy-
le 700 kay›tl›, yüzlerce destekleyici görüflme yap›ld›.
Ayr›ca bölgedeki kooperatifler, tar›m il müdürlükleri vs.
ziyaret edildi.

23
deniyor. Esas olarak, çiftçi nüfusu t›rpan-
lamaya yönelik bir sistem bu; AB’nin ta-
lebi olan tar›msal nüfusu yüzde 10’a ge-
tirmeye yönelik bir öz tafl›yor.
‹slâmo¤lu: Bu arada, AB’de de geri
ad›mlar var. ‹stenen amaçlara var›lama-
d›. Avrupa’da tar›mdan tasfiye edilen
kesimin bir k›sm› turizm sektöründe is-
tihdam edildi. Fakat bu sektörde görülen
dünya çap›ndaki patlama herhangi bir
bölgede turizmin istihdam yaratma po-
tensiyelini s›n›rlad›. Bilgi teknolojilerine
dayanan yeni sanayinin de istihdam ya-
ratma potansiyeli s›n›rl›. Bu nedenle,
2006’dan bu yana AB çerçevesinde kü-
çük ve orta ölçekli çiftçiler desteklenme-
ye çal›fl›l›yor. 2008’de yay›nlanan Dünya
Bankas›’n›n y›ll›k geliflme raporunda ga-
yet aç›k bir flekilde büyük iflletmelerin
desteklenmesinden yüzde yüz dönüfl ol-
mad›¤›, fakat küçük ve orta boy iflletme-
lerin desteklenmesinin de önemli oldu¤u
vurgulan›yor. Özellikle katma de¤eri
yüksek ürünlerde küçük ve orta ölçekli
iflletmelerin desteklenmesi öneriliyor.
2006’dan beri egemen olan (örne¤in,
AB’nin Ortak Tar›m Politikas›) “tar›m
büyük sanayinin alan›d›r, küçük ve orta
ölçekli iflletmelerin tasfiyesi elzemdir”
tavr›nda yumuflama görülüyor.
Aysu: AB’nin Ortak Tar›m Politikas›
2013’te de¤iflecek. Örne¤in, süte verilen
deste¤in kesilmesini çiftçilerin kendisi is-
tiyor, çünkü hayvan yetifltiricileri zora
giriyor. Süt üretimi yapan büyük flirket-
lere teflviklerin kesilmesi yolunda bir ça-
ba var; hem örgütler istiyor, hem de
AB’nin böyle bir yönelimi var.
‹slâmo¤lu: Çünkü tar›m AB bütçesinden
yap›lan en büyük harcama kalemini
(yüzde 40 kadar) oluflturuyor. Yaflanan
dünya krizi ve AB’de (özellikle Alman-
ya’da) krizin fliddetle hissedilmesi, tar›m
harcamalar›n›n k›s›lmas› do¤rultusun-
daki bask›lar›n artmas›na neden olacak.
Aysu: AB’ye yeni kat›lan ülkelerin de et-
kisi var; onlara eskisi gibi büyük destek
verilmiyor. Avrupa kendi içinde zengin-
ler ve yoksullar diye bölümleniyor.
‹slâmo¤lu: Burada dikkat edilmesi gere-
ken husus, Do¤u ve Orta Avrupa ülkele-
rinden oluflan ve AB’ye 2000’li y›llar›n
bafl›nda kat›lan on yeni üyenin Ortak ta-
r›m Politikas›’n›n d›fl›nda b›rak›lmalar›.
Polonya’n›n AB üyeli¤inin, tar›mdaki
kalabal›k nüfusu nedeniyle ciddi bir
sorun oldu¤u çok yaz›ld›, Türkiye’ye
çok benzer bir durumda oldu¤u söylen-
di. Hakikaten öyle mi?
Aysu: Polonya’n›n bize benzer yanlar›
çok. AB’ye girdikten sonra, Polonya’da
çiftçiler iflas etmeye ve yoksullaflmaya
bafllad›. AB’de serbest piyasa aç›l›m›n›n
içsellefltirilmesi a¤›rl›kl› olarak Polonya
üzerinden yap›ld›. Polonya’da uygula-
nan k›rsal kalk›nma ajanslar› Türkiye’ye
de dayat›ld›. “Bu ajanslar› kurmazsan›z
fon vermeyiz” diyerek fonlar› kestiler;
ajanslar kurulduktan sonra, Türkiye’ye
AB fonlar› gelmeye bafllad›. Tar›m baka-
n›n›n bu konudaki dan›flman› da Polon-
yal›yd›. Polonya iyi izlenmeli.
AKP’nin de, önceki hükümetlerin de
ciddi bir toprak bütünlefltirme çabas›na
24
girdi¤ini biliyoruz. Bu çerçevede mül-
kiyet dönüflümü nas›l gerçekleflti? Köy-
lü göç hakk›nda ne düflünüyor?
Aysu: Köylü gitmek istemiyor, “biz bu-
rada nas›l varoluruz” diye düflünüyor.
‹slâmo¤lu: Bizim gözledi¤imiz, tar›mda
bulunan kesimin önemli bir bölümünün
orta s›n›fa yak›n, hali vakti görece yerin-
de insanlardan oluflmas›. Fakirleflme var
ama, fakir fukara çok s›n›rl›. Köylere ha-
bersiz gittik, haz›rl›k yap›lmad› bizim
için. ‹nsanlarda y›rt›k p›rt›k görünüm
yok, çocuklar›na iliflkin beklentileri çok
üst seviyede. Mesela, çocu¤u için yerel
üniversiteyi düflünmüyor, Bilkent’e git-
sin istiyor çiftçilerin önemli bir k›sm›.
Güngörmüfl insanlarla karfl› karfl›yay›z.
Di¤er taraftan, harcamalar›n çok k›s›ld›-
¤›n› gördük. Kahvecilerden sürekli ola-
rak insanlar›n art›k kahveye eskisi kadar
gelemediklerini, çay paras›n›n bile ken-
dilerine a¤›r geldi¤ini dinledik.
Aysu: Bu da iktidar için tehlikeli bir du-
rum arzediyor.
Tar›msal istihdam yirmi-otuz y›l içinde
yüzde 70’ten yaklafl›k yüzde 23’e düfl-
müfl. Do¤al s›n›ra gelindi mi?
‹slâmo¤lu: Bu toplum bunu nas›l kald›r-
d› diye sormak gerekiyor. Son 10-15 y›l
içinde köyden flehirlere göç edenlerin sa-
y›s›n›n çok yüksek oldu¤u göz önünde
tutuldu¤unda, flehirlerde ortaya ç›kan
asayiflsizli¤in her fleye ra¤men taham-
mül edilemez düzeylere vard›¤› söylene-
mez. Örne¤in, ‹stanbul bir São Paulo ve-
ya bir New Mexico olmad›.
Aysu: K›rsalda gö¤üs gö¤üse bir müca-
dele durumuna gelindi. Hali vakti göre-
ce yerinde olanlar o yaflamdan kopmak
Köydeki e¤itimsiz, tar›m› bilmeyen insanlar elendi. Kente
gelip okul bitirenler tarlalar›na dönmek zorunda kald›lar;
onlar yaflananlar›n fark›nda. Bu insanlar dönüfltürücü bir
nitelik tafl›yor.
istemiyor. Bunlar mücadeleyi göze alabi-
lecek, kafa tutabilecek kesimler. Üç-befl
dönüm arazisi olan yoksullar zaten top-
ra¤› iflleyemiyordu, gittiklerinde arkala-
r›ndan gözyafl› dökülmedi, beceremedi-
ler diye alg›land›. Ama kalanlar öyle de-
¤il, topra¤›n dilinden, tohumdan anla-
yan, ürününü satma becerisinde olan in-
sanlar. Bu güçlerini kaybetmek istemi-
yorlar. Zaten gidecek yer de yok art›k...
‹slâmo¤lu: Çiftçiler bunun bilincinde.
Abdullah beye kat›l›yorum. Köylerde
hali vakti yerinde kesimlerle küçük veya
hisseli topraklar› iflleyen ve göç etmemifl
çiftçiler aras›nda ciddi bir gerilim var.
Birkaç kez bu gerilimin kahvelerde flid-
detli münakaflalara dönüfltü¤üne flahit
olduk. Bu gerilim daha çok bu¤day eki-
len yerlerde veya örne¤in tütünden mey-
ve ve sebze gibi ürünlere geçilmekte olan
daha verimli alanlarda yayg›n. Buralarda
belli olanaklara sahip (örne¤in yurtd›fl›n-
dan kaynaklara aç›l›m) kiflilerin zengin-
leflme flanslar› var. Di¤er taraftan, zaten
küçük iflletmelerin egemen oldu¤u ve k›-
raç topraklarda üretim yap›lan salt tütün
köylerinde (Bafra’da ve Tokat’ta da¤
köylerinde) böylesi bir gerilim görülmü-
yor. K›sacas› gerilim, servetin olup da
da¤›l›m›n eflitsiz oldu¤u yerlerde var.
Yaln›z fakir-zengin bütün çiftçiler göç et-
meye hevessizlik konusunda birlefliyor-
lar. Bu hevessizlik “gitmeye kalksak, bu-
laca¤›m›z en iyi ifl kap›c›l›k, ki o da yok”
fleklinde ifade ediliyor. Di¤er taraftan, bir
az›nl›¤›n d›fl›nda çiftçilerin önemli bir
k›sm› –buna 100-500 dekarl›k topraklar›
iflleyenler dahil– fiyat/maliyet k›skac›n›n
bask›s›n› hissediyorlar. Daha hali vakti
yerinde olanlar piyasalara aç›l›m talep
ediyorlar, fakat kendilerine yol gösteren
yok. Birtak›m gençler (Manisa’da tütün-
den dönen çiftçiler aras›nda özellikle bu-
nu gördük) internet arac›l›¤›yla ‹tal-
ya’dan, ‹spanya’dan tohum, fide getirtip
deniyorlar... Bu kesimin gidece¤i bir yer
yok, ayr›ca tar›m› bir istihdam alan› ola-
rak görüyor ve gitmek istemiyorlar.
Aysu: Köydeki e¤itimsiz, tar›m› bilme-
yen insanlar elendi. Kente gelip okul biti-
renler tarlalar›na dönmek zorunda kald›-
lar; onlar yaflananlar›n fark›ndalar.
Emekli olmufl, ailesinden kalan topra¤a
dönmüfl, kentte biriktirdi¤i parayla köy-
de evini yapm›fl, oraya tutunmufl insan-
lar var. Bu insanlar dönüfltürücü bir nite-
lik tafl›yor. Herkes onlara dan›fl›yor, on-
lar araflt›r›yor ve dünyayla iliflkileniyor.
Almanc›lar›n etkisi de var...
‹slâmo¤lu: Almanc› faktörü, yurtd›fl›nda
çal›flm›fl olmak veya orada çal›flan bir ya-
k›n›n olmas› çok önemli. Yak›n zamanda
herhangi bir yat›r›m yapm›fl olan veya
yat›r›m yapmak niyetinde olanlar›n bu
tür ba¤lant›lar› olan kifliler olduklar›n›
gördük. Bu tür ba¤lant›lar› olmayanlar
veya tar›m d›fl›nda bir u¤rafllar› olup bi-
rikim yapmayan kiflilerin salt tar›mdan
elde ettikleri gelirlerle birikim sa¤lamala-
r›, yat›r›m yapmalar› mümkün de¤il. Pa-
mukta görüldü¤ü gibi, prim alan ürünle-
rin üreticileri primler sayesinde sadece
baflabafl gelme flans›na sahipler. Yeni
prim yap›lanmas› bu birikimi sa¤lamaya
yönelik olacak m›, bu ciddi bir mesele.
Yine pamuktan vereyim örne¤i: Bizde
pamukçuya halihaz›rda verilen prim 10
cent’lerde, ABD’de 80-140, Yunanis-
tan’da 70-80 cent civar›nda. Havza mo-
deli çerçevesinde verilecek primler bu
primlerle rekabet edebilecek mi? Rekabet
sorununu ciddiye al›yorum, çünkü in-
sanlar›n böyle bir beklentileri var, piya-
salara aç›lmak istiyorlar.
Aysu: Piyasay› üretici lehine regüle ede-
cek hiçbir mekanizma kalmay›nca,
“elimdeki ürünü en iyi nas›l satar›m” di-
ye düflünüyorsunuz, çünkü tüccar en
ucuza nas›l kapat›r›m diye bak›yor. Köy-
lü de “baflka ne üretirsem daha kazançl›
olurum ve eski refah düzeyimi yakala-
r›m” diyor.
‹slâmo¤lu: Evet, bir de tüccar›n eline
düflme sorunu var. fiu anda tar›mdan en
çok kazananlar, tüccarlar. Piyasaya aç›-
l›m kendili¤inden yarar sa¤lam›yor, han-
gi koflullarda piyasalara aç›l›nd›¤› önem-
li. Özelleflmifl olarak tar›m sat›fl koopera-
tifleri önemlerini korusalar da, al›c› ro-
lünde tüccarlar›n giderek önem kazand›-
¤›n› görüyoruz. Bu önem, çiftçilerin for-
mel kredi kurumlar›na olan aç›l›mlar›n›n
s›n›rlanmas›yla daha da art›yor. Örne¤in,
ço¤u kez çiftçiler yüksek girdi fiyatlar›n›
karfl›lamak için tüccardan, ç›rç›rc›dan
borç almak zorunda kal›yor, böyle olun-
ca da hasat vakti geldi¤inde ürünlerini
borçland›klar› tüccardan baflkas›na sat-
ma flanslar› olmuyor. Bu yüzden hasat-
tan sonraki aylarda giderek yükselen
ürün fiyatlar›ndan istifade edemiyorlar.
Çiftçilerin tüccarlarla olan iliflkilerinin
düzenlenmesi aç›s›ndan sözleflmeler
önemli. Ço¤u kez sözlü nitelikte olan
sözleflmeler çok yetersiz. Üreticilerin bi-
ze gösterdikleri sözleflmelerde tüccar›n
mükellefiyetlerine dair bir kay›t bulun-
muyordu. Oldukça tipik bir yaz›l› sözlefl-
me metninde çiftçinin tüccara satmakla
yükümlü oldu¤u ürün miktar› ve çiftçi-
nin imzas› d›fl›nda hiçbir fley yoktu. Tüc-
car›n ne imzas› ne de mal› alma taahhü-
dü ve ödeyece¤i fiyat yer al›yor. Buna
ra¤men çiftçilerin sözleflmeleri, müm-
künse yaz›l› sözleflmeleri tercih ettikleri-
ni gördük. Ne olursa olsun, sözleflme s›-
n›rl› da olsa hasat sonunda mal›n› alacak
bir merci oldu¤unun ve de mal›na karfl›
borç alabilece¤inin bir göstergesi.
Aysu: Sözleflmeye tâbi ürün üretti¤iniz
tarlada bir baflka ürün üretemiyorsunuz.
Sözleflme demiflken, bir fiyat örne¤i ver-
mek istiyorum. Tekel al›mlardan çekile-
ne kadar, devlet “tüccarlar fiyat aç›kla-
s›n” diye beklemezdi. Çiftçi arkadafl›m›z
Tekel bayiine gider, 70’lik rak›n›n fiyat›n›
ö¤renir, bakan da usûlen gelir, o fiyat›
aç›klar, giderdi. Tekel piyasay› düzenle-
me ifllevini b›rakt›ktan sonra, flirketlerle
ayn› koflullarda bir fiyat anlaflmas› yapa-
m›yorlar. Geçen y›l, birinci kalite tütün
için 5.7 lira fiyat verilmiflti; 70’lik rak› ise
21 lira civar›ndayd›. Bu süreçte tütünde
dörtte üç oran›nda gelir kayb› oldu.
Tütün, pamuk ve bu¤daydaki ciddi ge-
rilemenin nedenleri ne?
‹slâmo¤lu: Herhangi bir ürünü tarladan
sofraya tafl›yan sürecin (veya tedarik zin-
cirinin) küresel ekonomi çerçevesinde
yeniden düzenlenmesi söz konusu. Bu
süreç eskiden ulusal ekonominin tercih-
lerine göre düzenlenirken, flimdi küresel
piyasalardaki aktörlerin tercihleri do¤-
rultusunda düzenlenme e¤ilimi gösteri-
yor. AB Ortak Tar›m Politikas› bu e¤ili-
min yans›mas›. Tedarik zinciri ulusal
ekonominin ihtiyaçlar›na göre düzenlen-
di¤inde, kooperatifler en iyi fiyata al›c›,
en düflük fiyata sat›c› rolünü oynuyorlar-
d›. Bu da tüketicinin düflük tar›m ürünle-
ri fiyatlar› sayesinde gelirinin önemli bir
bölümünü ulusal sanayinin ürünlerine
harcayabilmesini sa¤l›yordu. Böylelikle
ulusal sanayi de destekleniyordu. 2000’li
y›llarda kooperatiflerin küresel ekonomi-
nin ihtiyaçlar›na göre düzenlendi¤ini ve
art›k onlardan çiftçinin mal›n› piyasa fi-
yatlar›nda sat›n alan bir tüccar gibi hare-
ket etmelerinin beklendi¤ini görüyoruz.
Ayn› zamanda kooperatif üyelikleri iflle-
nen topraklarda tapu sahibi olma koflu-
luna ba¤lan›yor. Kooperatife ödenmesi
taahhüt edilen aidatlar ödenmedi¤i veya
sat›lmas› taahhüt edilen ürün miktar›
karfl›lanamad›¤›nda kooperatif hizmetle-
rinden yaralanamamak söz konusu. Çift-
çilerin büyük bir k›sm›, geçmifl borçlar›n›
ödeyemedikleri için tar›m kredi koopera-
tiflerinden de borç alamad›klar›n› söyle-
di. Dolay›s›yla çiftçi ürününü satmak,
girdi temin etmek için ya tüccara ya da
yine tüccar gibi hareket etmeye zorlanan
kooperatiflere gitmek zorunda. Sonuçta
tüm çiftçilerin düflük piyasa fiyatlar› ile
yüksek girdi maliyetleri aras›nda kald›k-
lar› görülüyor. Bu genel bir durum. Pa-
mukta prim uygulamas› var, ancak prim
miktarlar› dünya piyasalar›nda bu ürüne
verilen deste¤in çok alt›nda. Türkiye’de
üretilen pamu¤un dünya piyasalar›nda
rekabet etme flans› yok. Ayr›ca son y›llar-
da yerel tekstil sanayiinde pamuk ithali
görülüyor, bu da üretimde düflüfle neden
oluyor. Örne¤in Çukurova’da, pamuk
üretiminden ayçiçe¤i gibi özellikle iç pi-
yasada talebi yüksek olan ürünlere yö-
nelme var. Di¤er taraftan, Söke’de üreti-
len uzun elyafl› pamuk türüne dünya pi-
yasalar›nda bir talep mevcut, bu talebe
cevap verebilecek bir prim politikas›na
ihtiyaç var. Fakat hikâye bununla bitmi-
yor. Arz-talep mekanizmalar›n›n ötesin-
de, Türkiye’de güçlü bir ithalat sektörün-
den söz etmek gerekiyor. Bu kesimin,
Türkiye’de art›k süreklilik arzeden carî
aç›ktaki sorumlulu¤u hepimizin aflina ol-
du¤u bir konu. Pamuk ve bu¤day üreti-
minin önündeki engelleri de¤erlendirir-
ken, ithalat sektörünün tar›m politikalar›
üzerindeki etkilerini de¤erlendirmek
önemli. Tütüne gelince, üretimde görü-
len yüzde 90’a varan düflüfl, yani Türki-
ye’de flark tütünü üretiminin katledilme-
si, onunla birlikte “zanaatkâr” üretici tü-
rünün ortadan kald›r›lmas›, dünya piya-
salar›nda Virginia tütününden imal edi-
len sigaralar›n egemen olmas› do¤rultu-
sunda dev sigara flirketlerinin uzun dö-
nemli politikalar›n›n sonucu. Bu politika-
lar›n tarihi, küreselleflmenin ilk iflaretleri-
nin görüldü¤ü ‘60’l›, ‘70’li y›llara uzan›-
yor. Tütün üretiminin alenen kotalar ara-
c›l›¤›yla men edildi¤ini gördük. Üretici-
lere piyasalarda mücadele etme flans› bi-
le tan›nmad›. Geri kalan yüzde 10 kadar
üretici, sözleflmeli olarak s›n›rl› da olsa
üretimlerini sürdürmeye devam ediyor.
Bunlara Bafra’n›n ve Tokat’›n da¤lar›nda
rastlad›k. Tütündeki mücadele ayn› za-
manda yüksek oranlarda desteklenen ve
siyasî olarak ABD iç politikas›nda önem-
li bir varl›k oluflturan Virgina tütünü
üreticilerinin flark tütünü üreticilerine
karfl› bir egemenlik mücadelesi.
Aysu: Kooperatiflerle ilgili bir örnek ve-
reyim. Bize zarar veren dört madde be-
lirlemifltik: Yeniden yap›land›rma kurul-
lar›, “kamu bankalar›ndan kredi verile-
mez” maddesi, üç y›l içinde entegre te-
sislerin özellefltirilmesi, hepsi bizim zara-
r›m›za maddeler. Bir de yeni düzenle-
meyle “kooperatifler banka kuramaz”
diyerek Tariflbank’› elimizden ald›lar.
‹slâmo¤lu: Evet, kooperatifllerin alanla-
r›n›n ciddi bir flekilde s›n›rlanmas›, flir-
ketlefltirilmeleri söz konusu. Di¤er taraf-
tan, görece büyük çiftçilerden oluflan
Trakya Birlik gibi kooperatiflerin, “flir-
ketleflme” ortam›na, küçük çiftçilerden
oluflan Pankobirlik gibi kooperatiflerden
daha iyi uyum sa¤lad›klar› görülüyor.
Foto¤raf: Hüsamettin Bahçe / NarPhotos
Kooperatiflerin ve tüccarlar›n inisiyatif
alanlar›n› s›n›rlayan di¤er bir faktör de,
ürünü alan imalat veya ticaret flirketleri-
nin yap›lar› veya güçleri. Tütünde yerel
tüccarlar›n ço¤u ‹zmir merkezli; büyük
sigara flirketlerinin memuru olarak ça-
l›fl›yorlar ve hareket alanlar› çok s›n›rl›.
Aysu: 2000 y›l›na kadar, kooperatiflerin
yönetimlerini üye olarak bizler seçiyor-
duk. Ama as›l yöneten, Sanayi ve Ticaret
Bakanl›¤›’n›n atad›¤› genel müdürdü.
Devlet vesayeti alt›nda bir kooperatifçi-
lik sistemi vard›. Pamu¤un kaça ve ne
kadar al›naca¤›na, ne kadar›n›n ifllenece-
¤ine, kaça sat›laca¤›na genel müdür ka-
rar veriyordu. 2000’de 4572 say›l› yasay-
la bu ifllemler sonucunda oluflan borçla-
r›n tahsil edilmesi için yeniden yap›lan-
d›rma kurullar›na yetki verildi. IMF’nin
Türkiye’yle kurdu¤u iliflki gibi bir iliflki
kuruldu. “Tanzim sat›fl ma¤azalar›n›z›,
arsalar›n›z› satarsan›z, iflçilerinizi ç›kar-
t›rsan›z, entegre tesisleri anonim flirketle-
25
 re dönüfltürürseniz, borçlar›n›z› sileriz”
dendi. Bu, o kooperatifin ifllevsizlefltiril-
mesi demek. Bu yüzden bu kurullara
karfl› ç›kt›k. Bu borç bizim de¤ildi, çünkü
biz yönetmiyorduk kooperatifleri.
‹slâmo¤lu: Borç nas›l olufltu?
Aysu: Bizatihi devletin yürüttü¤ü politi-
kalar sonucunda olufltu. Bizim koopera-
tifler Massey Ferguson traktörlere, kö-
mür oca¤›na, daha bir sürü ilgisiz yere
ortak olmufltu. Hangi flirket bat›yorsa bi-
zi oraya ortak etmifllerdi. Hatta ‹stanbul
Bankas› ve Hisarbank, batacaklar› esna-
da, üretici kooperatiflerinden aktar›lan
paralarla kurtar›lm›fllard›. Bildi¤im ka-
dar›yla, 38 ortakl›¤›m›z vard›. Bu konu-
da yetkili olan da genel müdür. Zarar al-
t›ndan kalk›lamaz noktaya geldi¤inde,
borcu silmek için “entegre tesisleri ano-
nim ortakl›¤a dönüfltürün, size 1 milyar
dolar vereyim, siz de bunlar› özelleflti-
rin” dendi. Güçlü kooperatifleri piyasa
aktörü haline dönüfltürdüler, di¤erlerini
de tasfiye ettiler. Kavgam›z›n sebebi
buydu. Tayyip Erdo¤an “çizik att›m” de-
miflti. Tansafl’lar bizimdi, satt›rd›lar. Fis-
kobirlik’in elindeki mallar› satt›rmak için
yükleniyorlar. Bunlar, üretimden pazar-
lamaya olan zincirde çiftçiyi d›fllayan dü-
zenlemeler. Kooperatifler yeniden dü-
zenlenirken “bizi yok eden bu maddeler
kalks›n; çal›flal›m, rekabet edelim, bizden
daha iyi ürün verebiliyorlarsa bizi tasfiye
etsinler” dedik. Ama biz daha sahaya
ç›kmadan tasfiye edildik; rekabet sonucu
de¤il, yasa eliyle ortadan kald›r›ld›k.
Raporunuzda, do¤ru uygulamalarla,
pamuk, tütün, ayçiçe¤i, pancar ve hatta
bu¤dayda bile küçük iflletmeci piyasa-
da yer alabilir diyorsunuz...
Aysu: Rapor bizi çok umutland›rd›, biz
de böyle düflünüyoruz, çiftçilere kahve-
lerde bunu anlatmaya çal›fl›yoruz. Eksik
kald›¤›m›z yerleri kooperatifçilik arac›l›-
¤›yla tamamlayabilece¤imizi anlat›yo-
ruz. Onun için birlik olmak gerekiyor.
‹slâmo¤lu: Birlik olmak ve somut dü-
flünmek gerekiyor: Nerede hangi ihtiyaç
var, uygulamalar› nereye yönlendirmeli?
Foto¤raf: Hüsamettin Bahçe / NarPhotos
26
Bunu Ziraat Odalar›n›n yapmas› lâz›m,
yapm›yorlar. 1960’tan bu yana yaflanan
askerî darbeler silsilesi genel olarak çok
pasif bir toplum yap›s›n›n ortaya ç›kma-
s›na neden olmufl. 50’li yafllardaki insan-
lara “tar›ma, çiftçiye karfl› büyük bir hak-
s›zl›k yap›l›yor, sesiniz ç›kmazsa kimse
bu politikalar› de¤ifltirmez” dedi¤inizde,
“o konular› hiç açma, buralarda çok ha-
pis yatan oldu” diye yan›tl›yorlar. Sindi-
rilmifl bir toplumla karfl› karfl›yay›z. Ör-
güt, örgütlenme laflar›n› telaffuz etti¤i-
niz anda bir sessizlik çöküyor kahveye...
Aysu: Ziraat Odas›, 1984’te ç›kan bir ka-
nunla Tar›m Bakanl›¤›’n›n yan örgütü ha-
line geldi: “Herhangi bir örgütle birlikte
fiahit oldu¤umuz Türk-Kürt gerilimi flafl›rt›c› ve üzücüydü. Bu
gerilim büyük ölçüde tar›mda olup bitenle yak›ndan iliflkili.
Söke’de, Manisa’da çok kuvvetli bir Kürt karfl›tl›¤›yla
karfl›laflt›k. “Temiz köy” deniyor, “Kürt yok” anlam›nda...
bir bildirinin alt›na imza atamaz, birlikte
panel düzenleyemez, miting yapamaz”
deniyor. Tekirda¤’da y›llar önce çok kala-
bal›k bir miting yap›lm›flt›, odan›n befl yö-
neticisi görevden al›nd›. Oda baflkanla-
r›ndan biri konuflmac› olarak Fransa’ya
gidecekti, izin verilmedi¤i için yurtd›fl›na
ç›kamad›. Ziraat Odalar› TOBB’un içinde,
ama di¤er odalar kadar özgür de¤iller.
Özal döneminde ç›kan yasa “sadece Ta-
r›m Bakan›’n›n verdi¤i görevleri yapar,
yar›-resmî kurulufltur” diyor.
‹slâmo¤lu: O dönemin sendika yasalar›
gibi. Diflini çekiyor örgütlenmenin.
Aysu: Biz sendikay›z, biraz daha özgü-
rüz, ama bizi de sürekli kapatmaya u¤ra-
fl›yorlar. Yay›lmac›, kapsay›c› bir politika
izliyoruz. Yay›n yap›yoruz, 10 bin çiftçi-
ye ulaflt›r›yoruz, her yeri dolafl›yoruz.
1980’den bu yana hangi kanunun hangi
iktidar taraf›ndan ç›kar›ld›¤›n›n ve yarat-
t›¤› tahribat›n dökümünü ç›karan bir do-
küman haz›rlad›k. De¤iflmesi gereken
maddeleri belirledik. fiu anda, yedi sani-
yede bir çiftçi iflas ediyor. Bunun neden-
lerini bir broflürde çok basit bir flekilde
anlatt›k ve köylere da¤›tt›k. Sorunun onu
yaflayanlar taraf›ndan sahiplenilmesi için
çaba harc›yoruz. “Siz yap›n, yard›m iste-
di¤inizde biz gelelim, yan›n›zda dura-
l›m, ama biz sizin ad›n›za hiçbir fley yap-
mayaca¤›z” diyoruz.
Araflt›rmaya bafllarken hiç akl›n›zda ol-
mayan, sizi flafl›rtan durumlarla karfl›-
laflt›n›z m›?
‹slâmo¤lu: Tar›m›n kendisiyle ilgili fla-
fl›rtan bir fley olmad›. Ama, k›rsal bölge-
de, köylerde flahit oldu¤umuz Türk-Kürt
gerilimi flafl›rt›c› ve üzücüydü. Bu gerilim
büyük ölçüde tar›mda olup bitenle ya-
k›ndan iliflkili... Çiftçilerin gelir krizi,
bankalardan ve kooperatiflerden ald›kla-
r› borçlar› ödemekte zorlanmalar›, tefeci-
lerin eline düflmelerine neden olmufl. Bi-
ze tefecilerin önemli bir bölümünün Bat›
Anadolu’da, özellikle de turizm bölgele-
rine yak›n alanlarda e¤lence sanayiinde
bulunan Kürtler oldu¤u söylendi. Örne-
¤in, Didim’de, Kufladas›’nda e¤lence
sektöründe etkin olan Kürtlerin tefecilik
yapt›klar› söyleniyor. Söke’de, Mani-
sa’da çok kuvvetli bir Kürt karfl›tl›¤›yla
karfl›laflt›k. “Temiz köy” deniyor, “Kürt
yok” anlam›nda... Di¤er taraftan, Kürt-
lük meselesine iliflkin olarak Ad›ya-
man’da çok farkl› bir an›m›z oldu. Bura-
da tütünün desteklendi¤i dönemde yar›-
c› olarak tütün üretmifl olan çiftçilerle gö-
rüfltük. Bu dönemde destekler ürüne ve-
rildi¤inden hem yar›c› üreticiler hem de
toprak sahipleri kazanm›fllar. Yar›c› ke-
sim, güngörmüfl bir kesim; aralar›nda
muhakemesi kuvvetli, belagatli kifliler
var. Bugün düfltükleri durumu ve tütün
üretimine getirilen k›s›tlar sonucu mev-
simlik iflçili¤e mecbur kalmalar›n› anla-
t›rken, çok h›rpaland›klar›n› söylediler,
ama “Kürt oldu¤umuz için kötü muame-
leye maruz b›rak›l›yoruz” demediler.
Onlar›n derdi tütün politikalar›... Tütün
Yasas› ç›kt›¤›nda, 500 kifli TBMM’ye git-
mifller. Meclis birbirine girmifl “Kürtler
geldi” diye, bunlar› derdest edip bir spor
salonuna götürmüfller. Ellisi de sendika-
ya gitmifl. Orada da yine “Kürtler geldi”
diye bodruma t›km›fllar. Hikâyeyi anla-
tan çiftçi, “hocam, bizi böyle böyle Kürt
ettiler” diyerek ba¤lad›. Anlat›landan be-
nim ç›kartt›¤›m, “bizim derdimiz tütün,
onlar›n derdi Kürtlük” fleklindeydi. Bat›
bölgelerinde genel olarak etnik gerilim
yayg›n. Do¤uda, örne¤in Ad›yaman’da
bu tür bir gerilim hissetmedik. Ad›yaman
dünyan›n çok özel yerlerinden biri –fleh-
rin kozmopolit niteli¤inin çok eski za-
manlara dayand›¤›n› sezmek için as›rlar
boyunca ticarî yollar›n kesiflme noktas›n-
da yer ald›¤›n› bilmeniz gerekmiyor.
Söylefli: Yücel Göktürk - Ulus Atayurt
Ad›yaman’a ramazan›n ortas›nda git-
tik, sokaklar erkekli k›zl› gençlerle c›-
v›l c›v›ld›. Tütün üretiminin bitmesiy-
le gençler flehirdeki tekstil sanayiine
ak›yorlar. Burada bir istihdam olana¤›
var, dolay›s›yla daha iyimser bir tablo
ortaya ç›k›yor. Madalyonun di¤er yü-
zünde ise, tütünden kopup mevsimlik
iflçi olarak Karadeniz’e, Antalya’ya
meyve toplamaya gidenler var. Bu
gençler afla¤›lanarak Kürt kimliklerini
keflfediyorlar.
AVRUPA SINIRLARINDA GÖÇMENLERE KARfiI SAVAfi VE TAfiERON BEKÇ‹LER
Umut ve dehflet aras›nda
AB göçmenlerle mücadele dozunu yükseltiyor, askerî tedbirlerini ve komflu ülkelere
bask›lar›n› art›r›yor. S›n›r kap›s›nda toplama kamp› görevini üstlenen ülkelerden biri de
Türkiye. Önümüzdeki dönemde, Kumkap›’daki gibi “misafirhane”lerin say›s› artacak,
zulümden kaçanlar› ölüme gönderme karar› Türkiye’nin iki duda¤› aras›nda olacak...
›llar boyunca AB’ye girmek için s›-
Y ra bekleyen Türkiye, yeni bir koz
buldu: Avrupa’da yükselen göçmen
karfl›t› politikalarla sa¤lamlaflt›r›lan “Av-
rupa Kalesi”nin jandarmal›¤›n› yapmak!
AB’nin s›n›rlar› dahilinde istemedi¤i göç-
menleri engelleme görevi verilen Türkiye,
ad›na Avrupa denilen bu yeni hapishane-
nin gardiyanl›¤› iflinde yaln›z de¤il. Fas,
Libya, Ukrayna, benzer “kader”i paylaflan-
lardan. Ama bu, Zonguldak’taki madenci-
lerinkinden farkl› bir kader. Pazarl›k masa-
s›na oturanlar için çok kârl› bir al gülüm
ver gülüm hesab›: “Siz göçmenleri engelle-
yin, biz sizin ifladam›, akademisyen ve ga-
zetecilerinize vize kolayl›¤› sa¤layal›m” di-
yor Avrupa. Birilerinin serbest dolafl›m
hakk›, di¤erlerinin can› pahas›na kazan›l›-
yor. Ama sahne sadece onlar›n de¤il. 27-29
May›s’ta ‹stanbul’da Avrupa ile çevresin-
deki göçmen kamplar› üzerine çal›flan
Fransa merkezli bir aktivist a¤› olan Mig-
reurop taraf›ndan uluslararas› bir toplant›
düzenlendi. Çeflitli ülkelerden gelen örgüt-
lerin kat›l›m›yla Avrupa göç politikalar›,
yöntemleri ve etkileri tart›fl›ld›. Geçen say›-
da ‹nsan Haklar› Vakf› Van bürsoundan
Soner Çal›fl mültecilerin halini anlat›rken
“özgürlü¤ü k›s›tlayan s›n›rlar›n, bizi hap-
seden devlet man-
t›¤›n›n d›fl›nda,
nefes alabilece¤i-
miz bir alan”dan
bahsediyordu.
2007’de Beyo¤lu
Polis Merkezi’nde
polis kurflunuyla
ölen ve 29 Hazi-
ran’da davas› gö-
rülecek Festus
Okey’i de anarak,
s›n›rs›z bir dünya
için mücadele
edenlere kulak ve-
relim...
Avrupa hapishanesi
Bugün Avrupa’da ve komflu ülkelerde
s›n›rlara karfl› mücadele eden örgütler-
den oluflan genifl bir a¤ kurmufl olan
Migreurop nas›l bafllad›?
Olivier Clochard (Migreurop): Bafllangݍ-
ta, Frans›z, ‹talyan ve Belçikal› dernekle-
rin bir araya geldi¤i enformel bir a¤ idik.
2002’de Fransa’daki Sangatte kamp›n›n
kapat›lmas›yla, “göçmenlerin kapat›ld›¤›
baflka merkezler var m›” diye sorufltur-
maya bafllad›k. 2005’te Frans›z yasas›na
tâbi bir dernek kurduk. Lübnan, Fas, Mo-
ritanya, ‹spanya, ‹talya, ‹ngiltere ve baflka
ülkelerden örgütlerin üye oldu¤u genifl
bir a¤ haline geldik. Çal›flmalar›m›z›n iki
ana ekseni var. Birincisi, göçmenlerin ka-
pat›lmas›, ama bunu genifl anlamda kul-
lan›yoruz. Sadece dört duvar aras›nda
al›konmalar› de¤il, s›¤›nma hakk›, sa¤l›k,
hukukî destek gibi konulara eriflimleri ol-
mamas› da göçmenleri bir tür hapis du-
rumuna düflürüyor. ‹kinci çal›flmam›z,
haritalama. Avrupa ve çeperinde göç-
menlerin al›kondu¤u çeflitli merkezlerin
haritas›n› ç›kard›k.
AB d›fl›ndaki ülkelerde de kamplar›n
say›s›n›n artm›fl olmas› çok çarp›c›...
AB ülkelerinin göç politikalar› do¤rudan
komflu ülkeleri etkiliyor. Sadece Türkiye
de¤il, Fas, Ukrayna, Romanya ve H›rva-
tistan’da da benzer fleyler yaflan›yor.
Fas’ta mesela, göçmenlerin al›konmas›n›
gerektiren bir idarî tan›m olmamas›na
ra¤men göçmenler kapat›l›yor. Keyfîlik
hâkim. Migreurop yirmi y›ld›r kamplar›n
say›s›n›n artt›¤›n› söylüyordu. Bugün
Avrupa’da yeni e¤ilim, birkaç kamp›n bir
araya getirilmesiyle yatak kapasitesi çok
daha yüksek tek kamp kurmak.
AB ülkeleri pek çok konuda anlaflamaz-
ken, göçmen karfl›t› politikalarda nas›l
Olivier Clochard
bu kadar hemfikir olabiliyorlar?
‹ster sa¤, ister sol hükümetler olsun, bu-
gün AB’nin göç politikalar›nda ciddi bir
mutabakat var. Geri gönderme yönerge-
sinde herkes hemfikir. Düzensiz konum-
da yakalanan göçmenin maksimum al›-
konma süresi bafllang›çta alt› ay olarak
belirlenmiflti, sonra 18 aya ç›kar›ld›. Bu
tür durumlarda baz› devletler daha yük-
sek teklifler yapmaktan da çekinmiyor-
lar. Ancak gene de bugün her ülkede göç-
menlerin al›konmas›yla ilgili farkl› sis-
temler var. Hepsinde göçmenlerin aleyhi-
ne olan iliflkiler mevcut. Mesela Bulgaris-
tan’dan geçerek Fransa’ya girmifl biri ya-
kalan›rsa, önce Fransa’da al›konuyor,
Bulgaristan’a s›n›rd›fl› ediliyor ve orada
da kapat›labiliyor. Frontex’in “mülteci
charter”›n› da örnek verebiliriz. AB ülke-
lerinin göçmenleri geri gönderme iflini
beraberce yapmak için bulduklar› bir
yöntem, bir tür minibüs-uçak. Ülke ülke
gezip geri gönderilecek göçmenleri top-
luyor. ‹ngiltere ve Fransa aras›nda böyle
bir antlaflma vard›, geçen aral›k ay›nda
Afganistan’a gönderilecekler için ortak
bir uçak kald›rd›lar. Bu tür ortak operas-
yonlar için Frontex’in bütçesinde sürekli
art›fl yap›l›yor. Birkaç y›l önce 1 milyon-
ken, flimdi 10 milyon avroya ç›kar›ld›; sa-
dece bu operasyonlar› organize etmek
için ald›klar› para bu.
Geri Kabul Antlaflmalar› sizin ifadeniz-
le “flelale fleklinde geri göndermelere”,
yani bir s›n›rd›fl› silsilesine yol aç›yor...
AB, komflu ülkelere empoze etti¤i bu ant-
laflmalar için bu devletlere para yard›m›
yap›yor. Fas’ta, Mali’de, göç geliri ülke-
nin en önemli ekonomik girdilerinden bi-
ri, turizmden bile daha önemli. Bu antlafl-
malar insanlar›n ülkelerini özgürce ter-
ketme hakk›n› k›s›tlad›¤› için ‹nsan Hak-
lar› Bildirgesi’ne de ters düflüyor. Fas’ta,
geçerli belgeler olmadan ülke d›fl›na ç›k-
mak suç. Senegal’de, ülkeden teknelerle
ayr›lanlar yakaland›klar›nda hapse konu-
yor veya para cezas›na çarpt›r›l›yorlar.
Göç yollar›nda savafl
Toplant›da en çok konuflulan meseleler-
den biri de Frontex’ti. Özellikle Yuna-
nistan’dan gelen örgütler Frontex’ten
çok flikâyetçi. Nedir bu Frontex?
Claire Rodier (Migreurop): AB s›n›rlar›-
n›n kontrolü konusunda üye ülkelerin
27
görevlerini ve faaliyetlerini koordine
eden bir AB kurumu. 2004’te kuruldu,
2005’te faaliyete geçti. K›sa sürede göç
hareketlerinin denetlenmesi konusunda
önemi artt›, tabii ekonomik gücü de. 2007
- 2009 aras›nda bütçesi iki kat›na ç›kt› ve
göçmen teknelerini engellemek üzere çok
daha fazla say›da operasyon yürütür ol-
du. Kullan›lan yöntemler de giderek as-
kerî bir hal ald›. Helikopterler, radarlar,
içeride insan olup olmad›¤›n› kontrol et-
mek için kalp at›fllar›n› tespit eden araç-
lar, termal kameralar... Migreurop olarak,
bu kurumu Avrupa’da göçmenlere karfl›
yürütülen savafl›n simgesi olarak görüyo-
ruz. Bu sadece kullan›lan askerî yöntem-
lerden de¤il, ortaya ç›kan sonuçlardan
ötürü de böyle. Frontex devriyeleri faali-
yetlerine bafllad›¤›ndan beri, Libya’n›n
kuzeyinden Lampedusa adas›na veya Af-
rika’n›n bat›s›ndan Kanarya Adalar›’na
geçen göç yollar› neredeyse tümüyle ka-
pand›. Bunda Malta, ‹talya ve ‹span-
ya’n›n Libya ve Fas gibi Akdeniz’in güne-
yindeki ülkelerle imzalad›¤› antlaflmala-
r›n da etkisi var. Frontex’le beraber, Av-
rupa’ya deniz yoluyla geçmeye çal›fl›rken
hayat›n› kaybeden göçmenlerin say›s›
çok artt›, çünkü art›k çok daha tehlikeli
ve pahal› yollar kullanmak zorundalar.
Kaçakç›lara, insan tacirlerine daha fazla
muhtaçlar. Güya Avrupa s›n›rlar›n› ve in-
sanlar›n hayat›n› korumak için kuruldu-
¤u iddia edilen bir kurum yüzünden, zo-
runlu göç ma¤duru insanlar zarar görü-
yor, temel insan haklar› ihlal ediliyor.
fiimdi Frontex’in yeni bir birimi, Yunanis-
tan’da Pire liman›na yerlefliyor.
Neden Pire?
Önce Cebelitar›k ve Kanarya Adalar›,
sonra Libya ile Lampedusa ve Malta ara-
s›ndaki güzergah kapand›. fiimdi göç-
menler Avrupa’ya girebilmek için daha
da do¤uya, Türkiye rotas›na yöneliyor.
AB stratejisinin bir parças›, Türkiye’yi
AB’nin göç politikalar›yla iflbirli¤i yap-
maya zorlamak. Böylece Yunanistan’la
yeni bir Geri Kabul Antlaflmas› imzalan›-
yor. ‹flin operasyonel boyutunda ise,
AB’nin “yasad›fl› göçle mücadele”sinde
simgesel önemi olan Frontex’in bir büro-
sunu Pire’de açarak, Ege’den gelecek
göçmenleri engellemek istiyor.
Frontex operasyonlar›n›n yol açt›¤› in-
Claire Rodier
28
SINIRSIZ, ULUSSUZ, SÜRGÜNSÜZ B‹R DÜNYA
Göç suç de¤il, hakt›r
S avafllar›n, ekonomik, sosyal ve ekolojik y›k›mlar›n hü-
küm sürdü¤ü bir dünyada insanlar, ölüm riskini göze
alarak, daha iyi bir yaflam kurmak umuduyla s›n›rlar› afl-
maya çal›fl›yorlar. Ama bu hiç de kolay bir ifl de¤il. “Yasa-
d›fl› göçle mücadele” olarak adland›r›lan fley, asl›nda bir
cephesinde devletler, kolluk kuvvetleri, özel kuvvetler, s›-
n›rlar, silahlar ve hapishaneler, beride ise sade insanlar›n
oldu¤u bir savafl. Avrupa Birli¤i hamili¤inde yürütülmekte
olan bu savaflta, göçmenler için kamplar›n ya da Türki-
ye’de bilinen ad›yla “misafirhane”lerin kullan›lmas› yürür-
lükteki araçlardan sadece biri.
Üçüncü ülkelerden Avrupa’ya gitmeye çal›flan göç-
menler, Türkiye’de hukuksuz bir temele dayanan ve alay
edercesine “misafirhane” olarak tan›mlanan, ad› konma-
m›fl hapishanelerde çok kötü flartlarda kapat›l›yorlar. Bun-
lar›n en büyüklerinden biri de, “2010 Avrupa Kültür Bafl-
kenti” unvan›n› alan ‹stanbul’da bulunan Kumkap› Göç-
men Misafirhanesi. O çok övünülen Türk misafirperverli¤i-
nin bir göstergesi olarak, gözalt›na al›nan göçmenler, be-
lirlenmifl yasal s›n›r› olmayan, bir aydan bir y›la, hatta da-
ha fazlas›na uzayan sürelerde, niçin tutukland›klar› hak-
k›nda bilgilendirilmeden, ne kadar zaman için kapat›lacak-
lar›n› bilmeden, hukukî yard›m imkânlar› bulunmadan ve
temel sa¤l›k hizmetlerine eriflimleri son derece s›n›rl› bir
flekilde, kalabal›k, karanl›k hücrelerde tutuluyor.
fiubat 2010’dan beri Kumkap›’daki misafirhaneye yö-
nelik bir kampanya düzenleyen Göçmen Dayan›flma A¤›
(GDA), Türkiye’de görmezden gelinen göç meselesine dik-
kat çekmeye çal›fl›yor. 28 May›s’ta Kumkap›’da yap›lan
son sokak eyleminde sloganlar›n ana temas›, kap›lar›n
Göçmenleri Avrupa’dan uzak tutmak için kullan›lan
yöntemler giderek askerî bir hal ald›: Helikopterler,
radarlar, içeride insan olup olmad›¤›n› kontrol etmek için
kalp at›fllar›n› tespit eden araçlar, termal kameralar...
san haklar› ihlallerine karfl› Avrupa’da
bir denetim yok mu?
‹nsan haklar› konusuna en duyarl› ku-
rum olan Avrupa Parlamentosu s›k s›k
Frontex’i bu konuda uyar›yor ve s›¤›n-
mac›lara insanca davranmas› için ihtarda
bulunuyor. Ama ayn› kurum, Frontex’in
müdahale gücünü art›rmaya yönelik büt-
çe art›fl›n› da onayl›yor. Frontex AB’nin
tek “silah›” de¤il. Pek çok baflka araç var,
ama onlar daha görünmez. Vize politika-
lar›, AB d›fl›ndan gelenlerin girifl ve ç›k›fl
bilgilerinin depolanmas›, yeni pasaport-
lar, AB’nin göçmen politikas›, Geri Kabul
Antlaflmalar›, AB’nin yasad›fl› göçle mü-
cadelede iflbirli¤i yapmas›n› istedi¤i Tür-
kiye, Fas gibi komflu ülkelere yapt›¤› flan-
tajlar... Bunlar›n hepsi, AB’nin s›n›rlar›n›
korumaya öncelik veriyor ama, insanlar›
gözard› ediyor.
Yeni karantina alan›:
Türkiye
Geri Kabul Antlaflmas› (GKA) ne de-
mek ve Türkiye için ne ifade ediyor?
Lola Schulmann (Migreurop): GKA ikili
düzeyde devletler aras›nda ya da AB dü-
zeyinde toplu olarak üçüncü ülkelerle
imzalanan bir antlaflma. Bu antlaflmalar›n
amac›, düzensiz göçmenleri daha radikal
aç›lmas›, s›n›rlar›n kalkmas›yd›. 2010 Kültür Baflkenti kap-
sam›nda düzenlenen ve normal koflullarda ziyaret edilme-
si mümkün olmayan tarihî binalar›n gezilebildi¤i “Aç›k Ka-
p› Festivali”ne at›fla yap›lan “Aç›n Kap›y› Festivali”nde
GDA üyeleri misafirhaneye girmek istediler, ama pek mi-
safirperverce karfl›lanmad›lar!
Bu al›konma merkezlerinde göçmenlerin insanî olma-
yan koflullarda ve yasal s›n›r› belirlenmeyen sürelerde tu-
tulduklar›n› belirten GDA, Avrupa Kültür Baflkenti’nde
Kumkap› Yabanc›lar Misafirhanesi’nin boflalt›lmas›n› ta-
lep etti: “Bu ikiyüzlülü¤ü cümle âleme iffla etmek istiyoruz.
Gurur duydu¤unuz kilise ve camilerinizin tam ortas›nda ka-
lan bu merkezdeki insanlar›n hangi flartlar alt›nda yaflad›-
¤›n› gösterin istiyoruz. Bizler hemen yan›bafl›m›zda sessiz
bir iflbirli¤iyle devam eden bu zulmün suç orta¤› olmak is-
temiyoruz...”
Herkesin koflulsuz serbest dolafl›m hakk›na ve istedi-
¤i yerde yaflama özgürlü¤üne sahip oldu¤unu savunan
GDA, göçün bir suç de¤il, bir hak oldu¤unu hat›rlat›yor. Ve
küresel dünyada, sermaye, mallar ve düflünce serbest do-
lafl›rken, insanlar›n da koflulsuz serbest dolafl›m hakk› ol-
mas› gerekti¤ini söylüyor.
ve etkin bir flekilde ya geçti¤i ülkeye ya
da köken ülkesine geri göndermek. Bu
antlaflmalar› imzalatabilmek için ülkeler
aras›nda müthifl pazarl›klar yap›l›yor. AB
üye ülkeleri, göçmenlerin geçti¤i ülkeleri,
yani AB’ye komflu olan bütün ülkeleri ik-
na etmeye çal›fl›yor. Türkiye’nin burada
çok stratejik bir yeri var. Özellikle bir sü-
redir AB’nin uygulad›¤› önlemler sonucu
Avrupa’ya giriflin en önemli kap›lar› olan
Kanarya Adalar› veya ‹talya’n›n güne-
yindeki Lampedusa yolu kapand›¤› için
Türkiye daha da önem kazand›. Türkiye
2001’de Yunanistan’la bir GKA imzala-
m›flt›, ama bu pek iyi ifllemiyordu, çünkü
Türkiye Yunanistan’›n göndermek istedi-
¤i göçmenleri almay› reddediyordu. Bu
yüzden Yunanistan göçmenleri ya kara
s›n›r› olan Evros bölgesinden veya Ege
denizinden yasad›fl› yollarla, kaçak bir
flekilde s›n›rd›fl› ediyordu. Erdo¤an’›n
son Yunanistan ziyaretinde iki ülke ara-
Lola Schulmann
s›nda yeni bir antlaflma imzaland›, ama
asl›nda bu, eski antlaflman›n yürürlü¤e
konmas› içindi. Buna göre, Türkiye her
y›l Yunanistan’dan gönderilen bin göç-
meni kabul edecek ve Yunanistan’›n al-
may› reddetti¤i göçmenler için ‹zmir ya-
k›nlar›nda bir merkez, bir liman kuracak.
Buna paralel olarak, AB’nin bütün olarak
Türkiye’yle imzalamak istedi¤i bir GKA
var. Böylece bütün AB üyesi ülkeler dü-
zensiz göçmenleri Türkiye’ye geri gönde-
rebilecek. 2002’den beri Türkiye bu gö-
rüflmelerde ayak sürüyordu, ama birkaç
ayd›r tavr›n› de¤ifltirmifle benziyor. Çün-
kü imzalarsa çeflitli getirileri olacak: Türk
vatandafllar›na AB’ye giriflte vize kolayl›-
¤›, “yasad›fl› göçle mücadele” için Türki-
ye’ye maddî destek vs... Görünüfle bak›-
l›rsa, bu antlaflma çok yak›nda imzalana-
cak.
Böyle bir antlaflma imzalan›rsa ne tür
etkileri olur?
Türkiye, Avrupa’ya ulaflmak isteyen kifli-
ler için çok önemli bir geçifl ülkesi. Türki-
ye’den geçti¤inden flüphelenilen bütün
göçmenler Türkiye’ye geri gönderilecek.
Bu kiflilerin s›¤›nmac› olup olmad›¤›na
bakmadan ya da Türkiye’ye ne koflullar-
da s›n›rd›fl› edileceklerini önemsemeden
buraya gönderilecekler. Sonuçta Türki-
ye’de daha da çok say›da göçmen birike-
cek ve AB finansman›yla yeni al›konma
merkezleri infla edilecek.
Bunun göçmenler için sonuçlar› aflikâr
ama, Türkiye için de faydal› olmad›¤›
belli. Neden Türkiye böyle bir antlafl-
may› kabul ediyor?
Türkiye’nin birinci önceli¤i AB’ye gir-
mek, böyle bir antlaflma imzalayarak
AB’ye bir ad›m daha yaklaflaca¤›na inan›-
yor. Bir de tabii vize kolayl›¤› meselesi
var. Bu çok önemli, çünkü baz› meslek
gruplar›na AB’ye vizesiz girme f›rsat› ve-
rilmesi konufluluyor. Bu, Türkiye ve AB
aras›nda yeni bir iflbirli¤ini simgeliyor.
Türkiye bu vize iflini çok önemsiyor, çün-
kü bir süredir kimsenin istemedi¤i bir ül-
ke gibi görülürken, bu anlaflma sayesinde
AB sürecinde bir ad›m atm›fl olacak.
Cehenneme dönüfl
Geri kabul antlaflmalar›yla gönderilen
kiflilerle iliflkiniz oluyor mu?
‹rem Arf (Helsinki Yurttafllar Derne¤i,
Mülteci Destek Program›): Bizim rastlad›¤›-
m›z kifliler ya illegal yöntemlerle geri
gönderilmifl ya da Yunanistan’a geçeme-
den yakalanm›fl kifliler. GKA çerçevesin-
de Yunanistan taraf›ndan resmî ve kay›t-
l› bir flekilde Türkiye’ye gönderilen kim-
seyle karfl›laflmad›k. Bu da bizim ofiste
endifle yarat›yor: Acaba bu insanlar çok
s›k› bir kontrol alt›nda geçirilip hemen
geldikleri ülkelere mi gönderiliyorlar?
Türkiye’den do¤uya s›n›rd›fl› edilenler
konusunda müdahaleniz olabiliyor
mu?
Haberdar oldu¤umuzda hemen irtibata
geçiyoruz. Özellikle ‹ran s›n›r›nda, jan-
darma taraf›ndan yakalan›yorlar.
2008’de, aralar›nda kad›n, çocuk ve yafll›-
lar›n da oldu¤u birkaç Afgan aile bizi ara-
m›flt›. Jandarmayla irtibata geçtik, tuttuk-
‹rem Arf
lar› kiflileri polise teslim ettiklerini söyle-
diler. Yabanc›lar fiubesi önünde bir oto-
büste bekletildiklerini ö¤rendik. Bir taraf-
tan onlarla konuflurken, öbür taraftan Ya-
banc› fiube’ye durumu anlatmaya çal›fl›-
yorduk. Varl›klar›n› kesinlikle kabul et-
mediler. Telefonda en son duydu¤umuz,
盤l›klar ve zorla s›n›rdan geçirilme sesle-
ri oldu. Bir daha haber alamad›k. Afgan
vatandafl›yd› hepsi. ‹ran’a ‹ran vatandafl›
olmayan birilerini resmî yollardan gön-
deremedikleri için çok tehlikeli bir bölge-
den zorla ileri itiyorlar. ‹ran’›n s›n›r mu-
haf›zlar› atefl açabiliyor ya da fidye için
kaç›r›l›yorlar.
Yunanistan taraf›ndan resmî ve kay›tl› bir flekilde Türkiye’ye
gönderilen kimseyle karfl›laflmad›k. Bu da endifle yarat›yor:
Acaba bu insanlar çok s›k› bir kontrol alt›nda geçirilip
hemen geldikleri ülkelere mi gönderiliyorlar?
Alandan biri olarak, ne önerirsin?
Türkiye’nin imzalad›¤› ulusal ve ulusla-
raras› yükümlülükler var. Sadece mülte-
cilerle ilgili Cenevre Sözleflmesi de¤il,
Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’ne dair
yükümlülükleri de var. Ancak bunlar›
uygulam›yor. Son ç›kan A‹HM karar›, bu
yüzden Türkiye’yi mahkûm etti. Türkiye
bu sorumluluklar› yerine getirmeli; zu-
lümden kaçan insanlar› s›n›rd›fl› edemez.
Bu insanlar› tehlikeli bir flekilde s›n›rd›fl›
etmek insanlar›n hayat›na da kastetmek
demek. Habur’da Dicle’yi yüzerek geç-
meye zorlanan befl kiflinin bo¤ularak öl-
mesi gibi. Ne yaz›k ki bunlar›n hiçbirinde
tatmin edici soruflturmalar yok.
Arafta yaflamak
Yeni kurulmas› planlanan kamplardan
biri olan K›rklareli’ni gezdin. Gözlem-
lerin neler?
Selen Ay (Birleflmifl Milletler Mülteciler
Yüksek Komiserli¤i / BMMYK): Van, Anka-
ra, Erzurum, K›rklareli gibi yerlerde
kamp yap›l›yor. Ortak özellikleri, hepsi-
nin flehir d›fl›nda, izole olmas›. 750 kiflilik
toplam kapasite ve 100 kiflilik kapal› bir
bölüm olacak. Baflvurusu reddedilen kifli-
leri s›n›rd›fl› etmek üzere gözalt›na ala-
caklar. Ama hiçbir prosedür, sivil toplum
kurulufllar›n›n oralara girip girmeyece¤i,
BMMYK’nin rolü belli de¤il. K›rklare-
li’ndeki kamp›n s›n›ra yak›n olmas› da
korkutucu. Ekonomik anlamda yapabile-
cekleri hiçbir fley yok, bu insanlar muhte-
melen kaçacaklar. Geri gönderme merke-
zi olan K›rklareli Gaziosmanpafla kam-
p›nda Afganlar vard›. Serbest b›rak›ld›-
lar, flehre gittiler. Ama orada halk bu in-
sanlar› tan›m›yor, bilmiyor. Bir süre son-
ra, ço¤u bilerek yakalan›p kampa geri
döndü. Benim gözümün önünde iki aile
geldi, “kalacak yerimiz yok, ne yapaca¤›-
m›z› bilmiyoruz” diye.
Bu kamplar›n yap›lma amac› nedir?
Bu projenin içinde kabul merkezleri ve
geri gönderme merkezleri var. Kabul
merkezleri, Türkiye’ye gelen s›¤›nmac›la-
r›n üç ila alt› ay aras› kalacaklar›, bu ara-
da baflvurular›n›n de¤erlendirilece¤i bir
yer. Baflvurular›na olumlu cevap alanlar
uydu kentlere gönderilecek. Düzensiz
göçmenler için sadece geri gönderme
merkezleri yap›lacak. ‹ltica baflvurusu
yapacak kiflilerin oralarda ne kadar kala-
ca¤› belirsiz. Bu y›l ç›kmas› planlanan ya-
sada bunu düzenleyecekler mi, bilemiyo-
ruz, ama bence alt› aydan önce oralardan
ç›kamayacaklar. Daha da kötüsü, ç›kt›k-
lar› zaman ne olaca¤›na dair hiçbir fley
öngörülmüyor. 5367 say›l› Yabanc›lar›n
Seyahatleri ve ‹kametleri Kanunu’nun 23.
maddesine göre adrese yerlefltirme gibi
bir uygulama var. Filistinli, Moritanyal›
ve Somalili düzensiz göçmenler, 23 Bel-
gesi verilerek serbest b›rak›l›yor. Ama bu,
bir ikametleri oldu¤u anlam›na gelmiyor.
Belgede “15 gün veya iki ay içinde ülkeyi
terket” deniyor. Yakaland›klar›nda bir
müddet tutuluyorlar. ‹çiflleri Bakanl›-
¤›’na görüfl soruluyor. Sonunda ne s›n›r-
d›fl› ediliyorlar, ne entegre ediliyorlar.
“Bu insanlar kaçs›n, kendi bafllar›n›n ça-
resine baks›n” gibi bir tablo var. Düzen-
siz göçmenler var, iltica baflvurusu yap-
m›fl s›¤›nmac›lar var, mülteci olmaya hak
kazanm›fl, ama üçüncü bir ülkeye yerlefl-
tirilmeyi bekleyenler var. Herhangi bir
politika olmad›¤› için durum karmakar›-
fl›k: Çal›flma izni yok, ikamet harc› öde-
mek zorundalar, entegrasyon sözünü za-
ten söyleyemiyoruz, kabulle ilgili hiçbir
çal›flma yap›lmad›¤› için yaflam koflul-
Söylefliler: Didem Dan›fl
lar› çok s›k›nt›l›. ‹ronik bir flekilde ya
gene kampa dönmek istiyorlar ya da
Bat›’ya kaçmaya çal›fl›yorlar. AB için
de çeliflik bir durum: Avrupa’ya göçü
engellemek için bu projeyi destekliyor-
lar, ama proje öyle bir yap›lm›fl ki, gel
de kal...
Selen Ay
29

18-31 MAYIS 2010
‹SRA‹L-TÜRK‹YE Yere çak›lan siyaset
“La Haine” filminde anlat›lan öyküde yüksek bir apartmandan düflen adam her katta
ayn› fleyi söyler: “Buraya kadar her fley yolunda.” Ayn› filmde bafl karakterlerden
Said, “Ölüm yoksa sorun da yok” demiflti. Türkiye ile ‹srail aras›ndaki iliflkiler,
Davos’tan sonraki serbest düflüflüne devam etti, etti, ‹srail Ordusu’nun Mavi
Marmara’ya düzenledi¤i operasyonla yere çak›ld›. Art›k ölüm de var, sorun da...
TÜRK‹YE ile Brezilya’n›n 17 May›s’ta ‹ran ile
nükleer takas anlaflmas› imzalamas›, dünyada
siyasî analistlerin kal›n bir çizgiyle ayr›lan iki
ayr› yorum kümesinde toplaflmas›na yol açt›.
‹lki, bu iki ülkenin söz konusu hamlesinin kü-
resel diplomaside yeni aktörlerin ortaya ç›k›fl›-
n›n, “hiçbir fleyin eskisi gibi olmayaca¤›n›n”
güçlü göstergelerinden biri olarak kabul edil-
mesi gerekti¤i idi. ‹kincisi ise, bu iki ülkenin
Tahran’›n tuza¤›na düfltükleri, hatta Tahran’la
z›mnî suç ortakl›¤›na bulaflt›klar›. Anlaflman›n
duyuruldu¤u gün Hillary Clinton’un ‹ran’a ye-
ni yapt›r›mlar içeren bir paketi, hem de bu kez
bu yoldaki müzmin takozlar Çin ve Rusya’n›n
da deste¤iyle Birleflmifl Milletler Güvenlik Kon-
seyi’ne sunacaklar›n› aç›klamas›n›n ard›ndan,
ortal›k kar›flt›. Acaba Brezilya ve Türkiye, al-
d›klar› inisiyatifle ABD’nin ‹ran politikas›na
kafa m› tutuyorlard›? ABD’li mu-
hafazakâr yazarlar, tüm yaz›lar›-
n› bu varsay›m üzerine kurdu.
Ancak Clinton’un aç›klamalar›n-
dan rahats›z olan Brezilya hükü-
meti, geçti¤imiz hafta diplomatik
teamülleri çi¤nemek pahas›na
Obama’n›n Lula ve Erdo¤an’a
gönderdi¤i mektubu kamuoyuna
sundu. 20 Nisan tarihli mektup,
Brezilya ve Türkiye’yi görüflme-
leri yapma konusunda cesaret-
lendirmekle kalm›yor, bir ay son-
ra taraflar aras›nda imzalanacak
olan anlaflman›n tam da ABD yö-
netiminin ve Uluslararas› Atom
Enerjisi Ajans›’n›n (UAEA) belirt-
ti¤i koflullar do¤rultusunda ya-
p›ld›¤›n› aç›k ediyordu:
“UAEA’n›n önerisi adil ve denge-
li, iki taraf›n karfl›l›kl› güven olufl-
turmas›na katk›da bulunacak bi-
çimde haz›rlanm›flt›r. Bizce,
‹ran’›n 1200 kilogram düflük zen-
ginlefltirilmifl uranyumu (DZU)
ülke d›fl›na nakli kabul etmesi,
hem güven oluflturacak, hem de
30
Kandil’e kara harekat› El Kaide ve Taliban’a darbe
‹RAN Türkiye’nin PKK’ya karfl› bafllatt›¤› AFGAN‹STAN El Kaide’nin sözcülü¤ünü
operasyondan sonra ‹ran da Kandil’e mü- yapan internet siteleri örgütün üç numa-
dahale etti. PKK’n›n ‹ran’daki uzant›s› ral› ismi olarak bilinen M›s›rl› militan
PJAK’› etkisiz hale getirmek gerekçesiyle Mustafa Ebu El Yazid’in öldürüldü¤ünü
Kandil Da¤› çevresini aral›ks›z bombala- aç›klad›. 11 Eylül sald›r›lar›n›n finans iflle-
yan ‹ran kuvvetleri, may›s›n son günü s›n›- rini yürüttü¤ü iddia edilen El Yazid’in Pa-
r› geçerek Irak topraklar›na girdi. ‹ran s›n›- kistan’da afliretlerin kontrolündeki bir böl-
r›ndaki m›nt›kalar uzun menzilli toplarla gede düzenlenen özel tim operasyonu so-
dövülürken, kara birlikleri s›n›r›n 5 kilo- nucu bütün ailesiyle birlikte öldürüldü¤ü
metre kadar içinde üs kurdu. Irak Federal san›l›yor. Eflzamanl› olarak Afganistan’›n
Kürt Bölgesi yönetimi bölgenin Türkiye ve do¤u kesimlerinde, NATO kuvvetleri tara-
‹ran taraf›ndan sürekli bombaland›¤›n› be- f›ndan düzenlenen hava sald›r›lar›nda Ta-
lirterek, ‹ran askeri girdikten sonra çevre liban’›n Pakistan örgütüne mensup grupla-
köylerde yaflayan ailelerin göç etmek zo- r›n kamplar› imha edildi, çok say›da mili-
runda kald›¤›n› aç›klad›. tan öldürüldü.
nun istemlerini karfl›lad›¤›, bu nedenle yeni bir
yapt›r›m paketine gereksinim olmad›¤›n› söy-
ledi. Bu, yapt›r›mlar konusunda kendinden
emin olan ABD yönetimine, özellikle Hillary
Clinton’a sert bir yumruk. Tam da ayn› gün,
iki ülkenin D›fliflleri Bakanlar› Ahmet Davu-
to¤lu ve Celso Amorim’in birlikte kaleme al-
d›klar› mektuptaki ifadeleri, ABD’nin yapt›-
r›mlara meflruiyet arama çabalar›n› bir kez da-
ha bofla ç›kar›yordu: “Karfl›l›kl› derin güven-
‹ran’›n DZU stokunun hat›r› say›l›r ölçüde sizlik ortam›nda görüflmelerden ç›kacak her-
azalmas›n› sa¤layarak bölgesel gerilimi azalta- hangi bir sonucun uygulanabilirli¤ine dahi
cakt›r. Bu ö¤enin ABD için baflat önemde oldu- flüpheyle yaklaflanlar olacakt›r. Ancak flu anda
¤unun alt›n› çizmek isterim.” görüflmelere bir flans verme konusunda yeterli
dayanak vard›r. Bu flans› kaç›rmak, kuflaklar
Çürük havuç, k›r›k sopa boyunca duyulacak bir piflmanl›¤a yol açabi-
Bu mektubun ard›ndan gelen dönüflün muhte- lir.” ‹ki bakan›n uyar›s›, ABD’de yank› bulma-
lif aç›klamalar› var: Kimi ABD yönetiminde iki m›fl olmal› ki, yaz›n›n yay›nland›¤› gün Was-
kanad›n birbiriyle çat›flmas›n› öne sürüyor, ki- hington’da konuflan Clinton, Brezilya ve Tür-
miyse ABD’nin havuç-sopa oyununu oynama- kiye’nin inisiyatifinin küresel güvenlik için
ya çal›flt›¤›n›. Yaln›z, bu oyun, kendini diplo- “tehlikeli” oldu¤unu söyledi.
matik havuç olarak görmekten pek hazzetme- ABD’nin ‹ran konusundaki sald›rgan tavr›-
yen Lula’n›n Obama’n›n mektubunu iffla etme- n› küresel meflruiyete dayand›rma gibi bir der-
siyle bozuldu. Hem Obama’n›n karizmas› bir di varsa e¤er, oyunu iyi oynayamad›klar› ke-
kez daha çizildi, hem de mektubun sonucu sin. Ancak ayn› ABD, Irak’› pervas›zca iflgal
h›zl› geldi. 27 May›s’ta Rusya D›fliflleri Bakan› ederken, hiç de meflruiyet derdinde de¤ildi.
Lavrov, Brezilya ve Türkiye’nin ‹ran’la imzala- Ortado¤u’daki büyük planlar için önlerindeki
m›fl oldu¤u anlaflman›n uluslararas› kamuoyu- en büyük engel olan ‹ran’›n defterini dürme
Mavi Marmara gemisi Afldod aç›klar›nda
Oligarfli ilk raundu ald›
KOLOMB‹YA Latin Amerika’da “ABD’nin
arka bahçesi” s›fat›n› koruyan tek ülke
olan Kolombiya’da yap›lan baflkanl›k se-
çimlerinin ilk turundan “baflkan” ç›kmad›.
Ama ofiste bulundu¤u iki dönemde Ame-
rikan gücünün temsilcili¤ini yapan Alvaro
Uribe’nin iktidar eliti gövde gösterisi yap-
t›. Uribe’nin savunma bakan› Juan Manu-
el Santos seçimin ilk turunda sürpriz bi-
çimde oylar›n yüzde 47’sini toplad›. ‹kinci
konumdaki Yeflil Parti aday› Antanas
Mockus yüzde 21’de kald›. ‹lk turda çeflitli
adaylara da¤›lan sol oylar ikinci turda
toplansa da Uribe’nin iktidar blo¤unu dev-
rilecek gibi görünmüyor.
Trafigura hesap veriyor
F‹LD‹fi‹ KIYISI Avrupa’n›n toksik at›klar›-
n› yasad›fl› biçimde Fildifli K›y›s› aç›klar›na
boflaltarak 15 kiflinin ölümüne ve yüzler-
cesinin hastalanmas›na yol açan çokulus-
lu Trafigura flirketi, sonunda mahkemeye
ç›kar›ld›. fiirketin bir üst düzey yetkilisi ile
2006’da Fildifli K›y›s›’n›n baflkenti Abid-
jan’›n aç›klar›na toksik at›k b›rakan flirket
gemisinin Ukrayna as›ll› kaptan›n›n yarg›-
land›¤› dava, Hollanda’n›n baflkenti Ams-
terdam’da bafllad›. Trafigura’n›n Fildifli K›-
y›s›’ndaki temsilcisi daha önce bu ülkede
yarg›lan›p 20 y›l a¤›r hapis cezas›na çarp-
t›r›lm›flt›. Amsterdam’dan da benzer bir
ceza bekleniyor.
Maocular için bar›fl plan›
H‹ND‹STAN Seçimlerden zaferle ç›kan
Singh hükümeti, Hindistan’›n en büyük iç
politika hamlesine haz›rlan›yor: Maocular-
la bar›fl. ‹çiflleri Bakan› Chidambaram, ör-
gütle bar›fl antlaflmas› yap›lmas› için de-
tayl› bir yol haritas› aç›klad›. Maocular›n
sözcüsü bar›fl ça¤r›s›na temkinli biçimde
olsa da “evet” dedi. 1967’de Bat› Bengal
eyaletinde bafllatt›¤› ayaklanmadan beri
yüzlerce kanl› eyleme imza atan HKP-
Maoist, 6 binden fazla kiflinin ölümünden
sorumlu tutuluyor. Maocu militanlar son
olarak 27 May›s’ta tren kazas›yla sonuç-
lanan bir sabotaj eylemi gerçeklefltirmifl
ve 148 kiflinin ölümüne yol açm›flt›.
Eyyafyallayöküll turizmi
‹ZLANDA Havayollar›n› bat›ran volkan,
küresel ekonomik krizin fena halde vurdu-
¤u ülkesini ihya ediyor. Avrupa’y› bir ay
boyunca felç eden kül bulutunun kayna¤›
olan Eyyafyallayöküll yanarda¤›, ‹zlan-
da’da bir turizm patlamas› yaflanmas›n›
sa¤lad›. Yerel turizmciler ad› bile zor te-
laffuz edilen yanarda¤› görmeye gelenler
sayesinde 300 bin nüfuslu ülkenin büyük
bir turist ak›n›na maruz kald›¤›n› ve flimdi-
den yap›lan rezervasyonlara dayanarak
bunun yaz boyunca devam edece¤ini bil-
dirdi. Baflkent Reykjavik turist talebini
karfl›layam›yor. Halk pansiyonculu¤a bafl-
lam›fl durumda.

konusunda meflruiyeti takmayacaklar› bir gün
gelir mi, bilinmez. Ancak iyimser olmak için
de, karamsar olmak için de, fazla erken.
Apartheid, bomba, cinayet
Bir yandan, küresel takvimde ABD’nin iflini
zorlaflt›racak geliflmeler kap›ya dayand›. Ma-
y›s ay› boyunca New York’ta sürdürülen Nük-
leer Silahs›zlanma Antlaflmas› (NSA) gözden
geçirme toplant›lar›nda ilk kez ‹srail, hedef
tahtas›na bu kadar aç›kça konuldu. Yaln›zca
dikkatlerin ‹ran’dan ‹srail üzerine kaymas› an-
lam›na gelmeyecek, Ortado¤u’daki as›l serseri
devletin, tehlike ö¤esinin kim oldu¤u tart›flma-
lar›n›n da yeniden küresel gündeme oturmas›-
n› sa¤layacak her türlü geliflme ABD’yi ziyade-
siyle ürkütüyor.* Nitekim, bu geliflmenin ilk
ad›mlar› yine geçti¤imiz haftalarda at›ld›. Ön-
ce ‹srail ile eski, beyaz, ›rkç› Güney Afrika hü-
kümeti aras›nda 31 Mart 1975’te imzalanan
gizli nükleer anlaflma gazetelerde gözüktü; bu
belge ortaya ç›kt›ktan hemen birkaç gün sonra,
New York’taki toplant›da, tüm kat›l›mc›lar,
Nükleer Silahlardan Ar›nd›r›lm›fl Ortado¤u
için ça¤r›da bulunurken, ‹srail’e bu do¤rultu-
da NSA’y› imzalama ça¤r›s› yap›ld›.
‹lkiyle bafllayal›m: ABD’de hükümete ya-
k›n düflünce örgütlerinden biri olan D›fl ‹liflki-
ler Konseyi’nin dergisi Foreign Affairs’in k›-
demli editörlerinden Sasha Polakow-Su-
ransky, Güney Afrika hükümetinden edindi¤i
sars›c› belgeyi gazetenin deneyimli ve ödüllü
Ortado¤u muhabiri Chris McGreal ile paylaflt›.
Belgede imzas› olan iki isim, zaman›n ‹srail D›-
fliflleri Bakan› fiimon Peres ile onun Güney Af-
rikal› meslektafl› ve ›rkç› apartheid rejiminin
mühim isimlerinden Pieter Willem Botha, el
alt›ndan yapt›klar› görüflmelerde ‹srail’in Gü-
ney Afrika’ya üç nükleer bafll›k vermesi konu-
sunda anlaflm›flt›. Suransky’nin bu ay içinde ç›-
‹srail’in Nükleer Silahlar›: Odadaki Fil
‹SRA‹L’‹N nükleer bombalar› oldu¤u, herkesin bildi¤i,
ama kimsenin resmiyete dökemedi¤i bir gerçek. ‹srail,
Kuzey Kore, Hindistan ve Pakistan’la birlikte, NSA’y›
imzalamam›fl olan dört nükleer silah sahibi ülkeden bi-
ri. ‹srail’in nükleer saplant›s› ise, hemen kuruluflunun
sonras›na dayan›yor. ‹roniktir ki, ‹srail’in nükleer silah
sahibi olmas›na yol açan geliflmeler, M›s›r Devlet Bafl-
kan› Nas›r’›n Süveyfl Kanal›’n› 1956’da ulusallaflt›rma-
s›na dayan›yor. M›s›r’› iflgal için bir bahane arayan
Fransa ve ‹ngiltere –özellikle Fransa–, ‹srail’den asker-
lerini Sina Çölü’nün ötesine geçirmesini rica eder. Za-
kacak olan “Sözü Edilmeyen ‹ttifak: ‹srail’in
Apartheid Güney Afrikas› ile Gizli ‹liflkisi” ad-
l› kitab›, bu iddiay› dalland›r›yor.
Asl›nda ‹srail’in ›rkç› Güney Afrika reji-
miyle muhabbeti, y›llard›r bilinen bir gerçek.
Bu muhabbeti, dört y›l önce ayn› gazetenin ay-
n› muhabiri ortaya ç›karm›flt›. ‹srail’in Filis-
tin’de uygulad›¤› bask›c› yönetimin apartheid
rejimi ile benzerlikleri, o gün bugündür daha
fazla dikkat çekiyor ve dile getiriliyor.
Apartheid uygulamas›n›n gelip dayand›¤›
en vahfli radde ise, ‹srail hükümetinin Gaz-
ze’ye üç y›ld›r uygulad›¤› ambargo. ‹srail, uy-
gulad›¤› ambargonun nedeninin Hamas’a si-
lah transferini engellemek oldu¤unu söylese
de, bu üç y›l sonunda buna inanmak için aptal
olmak gerekiyor. En son Birleflmifl Milletler ta-
raf›ndan görevlendirilen Güney Afrikal› yar-
g›ç Richard Goldstone, geçti¤imiz y›l›n eylül
ay›nda yay›nlad›¤› raporda söz konusu bloka-
j›n bir savafl suçu, hatta insanl›¤a karfl› suç ola-
rak nitelendirilmesi gerekti¤ini söyledi. Ancak
konuyla ilgili, Türkiye de dahil tüm hükümet-
lerin üç maymunu oynad›¤› bir suç bu.
‹srail’in bütünleme dönemi
Bu görmez duymaz bilmezli¤in karfl›s›na en
sonunda küresel çapta bir sivil itaatsizlik eyle-
minin aktörleri dikildi. Türkiye’den ‹HH (‹n-
san Hak ve Hürriyetleri) ‹nsanî Yard›m Vak-
f›’n›n kat›ld›¤› bu eylem, aralar›nda Avrupal›
parlamenterlerin de bulundu¤u 40 ülkeden
yaklafl›k 800 eylemciyi, 10 bin ton yard›m mal-
zemesini Gazze’ye ulaflt›rmak için Türkiye,
Yunanistan, ABD, ‹sveç, ‹rlanda bayrakl› befl
gemide buluflturdu. Filonun parçalar›ndan bi-
ri olan Özgür Gazze Hareketi, ambargoyu da-
ha önce dört kez delmeyi denemifl, hiçbirinde
baflar›l› olamam›flt›.
Gazze’ye yolculuk sorunsuz olmad› flüphe-
man›n Savunma Bakan› –bilin bakal›m kim!– fiimon
Peres, Fransa’n›n ‹srail’e bir araflt›rma reaktörü satmas›
karfl›l›¤›nda bu iste¤i yerine getirir. ‹ki y›l sonra Fran-
sa’da Devlet Baflkan› seçilen De Gaulle’ün ‹srail ile
nükleer iflbirli¤ini sona erdirmesinin ard›ndan, ‹ngiltere,
kirli sat›fla talip olur. 1965 y›l› itibariyle de Dimona Re-
aktörü, nükleer silahlarda kullan›lan yüksek derecede
zenginlefltirilmifl plütonyumu elde edebilecek teknoloji-
ye ulafl›r. Aradan geçen 45 y›l sonunda ‹srail’in sahip
oldu¤u bomba say›s› ancak tahmin edilebiliyor: Kimine
göre 75, kimine göre yaklafl›k 300 bafll›k.
siz. Güney K›br›s, gemilerin birkaç›n› karasu-
lar›na kabul etmeyince, gemiler Kuzey K›b-
r›s’ta son ikmal molas›n› verdi. Gemilerin ikisi,
Güney K›br›s k›y›lar›nda ayn› aksam sorunu
yüzünden bozuluverdi. ‹srail yönetimi ise bu
süreçte gemileri Gazze’ye yanaflt›rmayaca¤›n›
yinelemeye devam etti. Yine de, beflinci ve çok
daha büyük ölçekli deneme için, aralar›nda
Kuzey ‹rlandal› Nobel Bar›fl Ödülü aday› Ma-
uread Corrigan Maguire’›n, Avrupal› parla-
menterlerin, dünyan›n 22 ülkesinden eylemci-
lerin bulundu¤u gemiler, 30 May›s’ta K›b-
r›s’tan yola ç›kt›.
‹srail’in kulland›¤› karfl› argümanlardan
biri, gemideki baz› isimlerin Hamas’la do¤ru-
dan temas halinde, hatta Hamas üyesi oldu¤u,
yolculu¤un Türkiye aya¤›n› örgütleyen
‹HH’nin ise Hamas’›n, hatta El Kaide’nin Tru-
va at› oldu¤u idi. Anlatana de¤il anlat›lana
inan derler ya, yükü tafl›yana de¤il, tafl›nan yü-
ke bakal›m. Gemilerin hepsi, yola ç›kmadan
önce taranm›fl, silah olarak yorumlanabilecek
hiçbir fleyin yard›m malzemeleri aras›nda ol-
mad›¤› onanm›flt›. Hofl, ‹srail hükümetine ka-
l›rsa, çimento bile bomba yap›m›nda kullan›la-
bilecek bir silah; bu yüzden Gazze’ye ev yap›-
m›nda kullan›lmas› için çimento sokulmas›na
bile y›llard›r izin verilmiyor.
Öykünün son perdesini biliyorsunuz. ‹sra-
il’in bu sivil itaatsizlik eylemi karfl›s›nda 盤r›n-
dan ç›k›p böylesine vahfli bir tepki vermesi, üs-
tüne üstlük kendine özgü piflkinli¤iyle zeytin-
ya¤› gibi üste ç›kmaya çal›flmas›, ülkenin kendi-
ni Gazze ablukas›n›n bekas› için ne kadar mü-
him oldu¤una inand›rd›¤›n› gösterdi. ‹lk baflta
belki hakl›, belki haks›z gerekçelere dayanm›fl
bir güvenlik tutkusu, bir ülkeye dünyan›n en
güçlü, hele nüfusa orant›land›¤›nda kesinlikle
en güçlü gizli servisini kurdurdu, çakt›rmadan
onlarca, yüzlerce nükleer bomba yapt›rd›, ayn›
zamanda bir halk› y›llar sürecek bir kolektif ce-
zaland›rmaya tâbi tutmas›na, hatta Cenin’de,
Gazze’de katliamlar yapmas›na neden oldu.
Yukar›daki dökümün faillerinin, Rachel
Corrie’yi öldürenlerin Mavi Marmara’dakileri
öldürmeyece¤ini, fliddet olsa da ölüm olmaya-
ca¤›n› sanmak safl›km›fl. Halbuki ‹srail bir hal-
ka reva gördü¤ünü neden bir gemi dolusu in-
sandan esirgesin ki? Ama olsun, insanl›k der-
sinden kalaca¤›m›za beklenti dersinden kala-
l›m. ‹srail mi? O, 1947’den beri insanl›k dersin-
den çakm›fl durumda zaten. Ertan Keskinsoy
* Bu cümle yaz›ld›¤›nda ‹srail henüz Mavi Marmara
katliam›na kalk›flmam›flt›.
Özgür Gazze Hareketi web sitesi: www.freegaza.org

31
 ABD BP’nin yedi¤i 10 halt
ENERJ‹ devi BP’nin aç›kdeniz üretimini üst-
lenen Deepwater Horizon taraf›ndan Mek-
sika Körfezi’nde iflletilen platformun infilak
etmesinin ard›ndan bafllayan petrol s›z›nt›-
s› hâlâ durdurulamad›. Tarihin en büyük
çevre felaketlerinden birinin önüne geçile-
miyor. fiirketlerin dostu Obama’y› bile “ka-
pa flu lanet deli¤i” diye isyan ettiren s›z›n-
t›n›n 37. gününde araflt›rmac› Daniela Per-
domo, “BP petrol s›z›nt›s› hakk›nda bilmek
istemedi¤iniz, ama bilmeniz gereken 10
fley”i aç›klad›. S›rayla gidiyoruz...
• Petrol s›z›nt›s› her gün milyonlarca dolar
zarara yol açarken, birileri el alt›ndan kâr
ediyor. BP ile yapt›¤› sözleflmeyle Deepwa-
ter Horizon flirketinin iflletme haklar›n› alan
‹sviçre bazl› Transocean Ltd. sigortadan
270 milyon dolar tazminat ald›.
• BP’nin berbat bir güvenlik sicili var. Ör-
ne¤in, 2005’te Teksas’ta BP’ye ait bir rafi-
neride meydana gelen patlama 15 iflçinin
ölümüne, 170’inin yaralanmas›na yol açt›.
Geçen y›l Alaska petrol boru hatt›ndaki s›-
z›nt› 200 bin galon petrolün çevreye yay›l-
mas›na neden oldu. Liste uzay›p gidiyor...
• Petrol s›z›nt›lar› y›lda 1.6 milyar dolarl›k
ekonomik aktiviteyi riske at›yor. Turizmden
iflçi ücretlerine uzanan ekonomik ma¤duri-
yete çevresel hasar dahil de¤il. Felaketten
bir hafta sonra BP, 2010’un ilk çeyre¤inde
6 milyar dolar kâr etti¤ini aç›klad›.
• ABD’de petrol endüstrisini “regüle
eden” otorite Interior Department vurdum-
duymazl›¤›yla suça ifltirak ediyor. BP’ye sa-
y›s›z güvenlik ihmaline karfl›n petrol ç›kart-
ma izni veren ID, platform infilak etti¤inden
beri 27 yeni izin ç›kartm›fl; ikisi BP’ye...
• Logosunu ve imaj›n› “yeflillefltiren” BP,
birtak›m yeni deniz temizleme modelleriyle
medyan›n gözünü boyamaya çal›fl›yor. Ama
en iyi senaryo bile deniz alt›ndaki ekosiste-
mi ve Louisiana’n›n 100 millik k›y› fleridini
mahveden milyonlarca galon ham petrolün
sadece yüzde 20’sini temizleyebilecek.
• Gerçek flu ki, BP’nin elinde gerçek bir te-
mizleme plan› yok. 600 sayfal›k “Petrol S›-
z›nt›s›n› Önleme Plan›” bilimciler taraf›n-
dan yerin dibine bat›r›lm›fl durumda.
• Ma¤durlar›n tazminat davas› açma hak-
k›n› gasp etmeye çal›fl›yorlar. Transocean
sa¤ kurtulan iflçileri, BP ise bal›kç›lar› püs-
kürtmek için hukuksal dalavere bulma tela-
fl›nda. Ama çok say›da sektör, kurum ve ki-
fli ma¤dur kald›. Bunlar›n hepsini devred›fl›
b›rakacak hukuksal kumpaslar ar›yorlar.

Bir uluslararas› yar›fltan di¤erine geçiyoruz

AVRUPA Ölü bir siyasî proje
Yaflayan en önemli Marksist düflünürlerden Balibar, Avrupa’n›n gelece¤i hakk›nda
son derece karamsar. Özetle flunu söylüyor: E¤er radikal biçimde yeni temeller
üstünde yeniden bafllama basiretini gösteremezse, bu kriz Avrupa Birli¤i için
sonun bafllang›c›d›r. “Avrupa’n›n inflaat›” projesi y›k›ma do¤ru h›zla ilerliyor...
ÉTIENNE BALIBAR
Guardian, 25 May›s 2010
SADECE tek bir ay içinde birçok geliflmeye ta-
n›k olduk. Yunanistan Baflbakan› Yorgo Pa-
pandreu, Avrupa’n›n toplumsal kesimler aç›-
s›ndan y›k›c› sonuçlar do¤uracak bütçe kesin-
tileri uygulamak flart›yla sundu¤u kapsaml›
yard›m kredisi karfl›s›nda ülkesinin olas› yü-
kümlülüklerini aç›klad›. Bunu takiben avro-
nun de¤erine ve varl›¤›na yönelik bir tehdit
olarak Portekiz ve ‹spanyol borçlar›n›n “kredi
de¤erlili¤i” düflürüldü. ABD’nin yo¤un bask›-
s›na maruz kalan Avrupa Merkez Bankas›,
kendi kurallar›n› ihlal ederek, egemen ülke
borçlar›n› karfl›layabilmek için 750 milyar avro
de¤erinde bir Avrupa güvenlik fonu olufltur-
du. Son olarak çeflitli üye ülkeler bütçelerinde
kemer s›kma önlemleri aç›klad›.
Aç›kça görülüyor ki, bu sadece krizin bafl-
lang›c›. Avro, zincirin zay›f halkas›, ayn› flekil-
de Avrupa’n›n kendisi de... Krizin feci sonuç-
lara gebe oldu¤una flüphe yok.
Yunanistan’daki protestolar tamamen
hakl› ç›kt›. Önce bütün Yunan halk›n›n k›nan-
mas›na tan›k olduk. Daha sonra hükümet, bir
kez daha, herhangi bir demokratik tart›flma
olmadan seçim vaatlerine ihanet etti. Son ola-
rak, Avrupa üye devletine karfl› gerçek bir da-
yan›flma örne¤i göstermedi; hatta, uluslar› de-
¤il, bankalar› koruyan IMF’nin bask›c› kural-
lar›n› dayatt›.
Avroyu kurtarman›n bedeli
Yunanl›lar “Avrupa paras›n› kurtarma siyase-
ti” önlemlerinin ilk kurban› oldu, ama son kur-
ban da olmayacaklar. Bütün vatandafllar›n bu
önlemler üzerinde tart›flmas›na izin verilmeli,
zira sonuçlardan herkes etkilenecek. Ne olursa
olsun, varoldu¤u kadar›na bak›l›rsa, bu çokta-
rafl› bir tart›flma olacak, çünkü esas saptamalar
ya gizli ya da gözden ç›kar›lm›fl.
Bugünkü haliyle, bask›n toplumsal güçle-
rin etkisiyle, Avrupa’n›n inflas› bir ölçüde ku-
rumsal uyum yaratm›fl ve baz› temel haklar›
genele yaym›fl olabilir. Bunlar gözard› edile-
mez, ancak belirlenmifl hedeflere de ters dü-
flüyor; ulusal ekonomilerin ortak bir noktaya,
ortak refah bölgesine evrilmesi sa¤lanamad›.
Kimi ülkeler egemen, di¤erleri boyunduruk
alt›nda. Avrupa halklar›n›n düflmanca ç›kar-
lar› olmayabilir, ama devletlerin var ve gittik-
çe art›yor.
‹kincisi, ekonomide kamu “güveni” yarat-
may› amaçlayan herhangi bir Keynesyen stra-
teji üç ba¤›ms›z payandaya dayan›r: ‹stikrarl›
para, rasyonel vergilendirme sistemi ve tam is-
tihdam› hedefleyen sosyal politika. Bu üçüncü
hal, bugün birçok yorumda sistematik olarak
gözard› ediliyor.
Dahas›, avro para sistemi ve Avrupa’n›n
gelece¤i ile ilgili tart›flma, etkiledi¤i halklar ve
onlar›n liderleri taraf›ndan siyasî olarak irde-
lenmedikçe ve malî krizin daha güçlü bir flekil-
de h›zland›raca¤› küreselleflmenin gerçek e¤i-
limleriyle ifade edilmedi¤i sürece tamamen so-
yut kalmaya devam edecek.
Atina
ve bu yar›fllar art›k esas olarak üretim serma-
yeleri aras›nda yaflanm›yor. Komflular›ndan
daha çok para ak›fl› sa¤layabilmek için vergi
muafiyetine baflvuran ve ücretli emek üzerin-
de bask› oluflturan ulusal s›n›rlar aras›nda bir
yar›fl söz konusu.
fiimdi, aç›kças›, Avrupa, ya üyelerini “sis-
temik risklerden” korumak için etkili bir daya-
n›flma sistemi fleklinde iflleyecek ya da sadece
hukuksal bir çerçeve çizip üyeler aras›nda da-
ha büyük çekiflmeler yaflanmas›n› teflvik ede-
cek. Bu iki seçenek aras›nda yap›lacak tercih,
Avrupa’n›n siyasî, toplumsal ve kültürel ak›-
betini belirleyecek.
Avrupa’n›n ufuktaki çöküflü
Ancak ikinci bir e¤ilim daha var: Dünyada is-
tihdam›n da¤›l›m›n› kökten istikrars›zlaflt›ra-
cak olan uluslararas› ifl bölümünün dönüflü-
mü; kuzey ile güneyin, do¤u ile bat›n›n yer
de¤ifltirdi¤i yeni bir küresel yap›. Avrupa, ve-
ya Avrupa’n›n büyük bir bölümü, eflitsizlikte
ac›mas›z bir art›fl yaflayacak: Orta s›n›flar›n
çöküflü, kalifiye ifllerin daralmas›, “uçucu”
üretici endüstrilerin yer de¤ifltirmesi, refah ve
sosyal haklarda gerileme ve kültür endüstri-
lerinin ve genel kamu hizmetlerinin parçalan-
mas›... Bu da, Avrupal› yap›n›n sonsuza dek
alt etmek istedi¤i etnik çat›flmalara geri dönü-
flü h›zland›racak.
Bu durumda flu soruyu sormaktan baflka
çare yok: Bu, elli y›l önce as›rl›k ütopya teme-
li üzerine bafllayan, ancak flimdi taahhütlerini
yerine getiremeyen bir yap› haline gelen Av-
rupa Birli¤i için sonun bafllang›c› m›? Cevap,
maalesef, evet: Er ya da geç, böyle bir y›k›m›n
yaflanmas› kaç›n›lmaz görünüyor; üstelik bu
fliddetli karmaflalar yaflanmadan olmayacak.
Tamamen yeni temeller üstünde yeniden bafl-
lama gücünü bulamazsa, Avrupa ölü bir siya-
sî projedir.
AB’nin k›r›lmas›, kaç›n›lmaz olarak, Avru-
pa halklar›n› küreselleflmenin tuzaklar›na da-
ha büyük ölçüde maruz b›rakacak. Di¤er yan-
dan, yeni bir yap› oluflturmak da baflar› garan-
tisi vermiyor, ama en az›ndan bir tür jeopolitik
kald›raç kazanma flans› tan›yor. Ancak, orijinal
bir ulus-sonras› (post-national) federasyon for-
mu fikrinin getirdi¤i bütün zorluklarla ciddi
olarak ve mertçe yüzleflilmesi flart›yla. Bu du-
rumda, ortak kamu otoritesi –ki bu ne devlet
ne de siyasetçiler ve uzmanlar›n “idaresi” ola-
maz– oluflturmay›, uluslar aras›nda hakiki bir
eflitli¤i temin ederek gerici milliyetçiliklere

32

Felaket
ma¤duru:
• BP “tasarruf tedbirleri” ad›na çal›flanlar›-
n›n can güvenli¤ini ve sa¤l›¤›n› riske at›yor.
• Felaketin yol açt›¤› çevresel hasara iklim-
Öküz
Bal›kç›l›
sel zararlar da eklenebilir. BP’nin k›sa vade-
li çevresel önlemleri yetersiz ol-
mak bir yana, olay›n boyutlar›
karfl›s›nda “komik” kal›yor.
• Baflta Amerikan hükümeti, hiç kim-
se ne yap›lmas› gerekti¤ini bilmiyor. Da-
ha da kötüsü, benzer felaketlerin bir daha
yaflanmayaca¤›n› kimse garanti edemiyor.
Deepwater Horizon’›n “anormal” oldu¤u sa-
n›lmas›n, tam tersine son derece “normal”
bir flirket. Zira bütün sektör böyle iflliyor...
Detaylar için: www.globalresearch.ca
karfl› mücadele etmeyi ve hepsinin ötesinde
Avrupa bölgesinde demokrasiyi yeniden can-
land›rarak neoliberalizmin üretti¤i “demokra-
tiksizlefltirme” ya da “devletsiz devletçilik” sü-
reçlerine karfl› direnme unsurlar›n›n kurulma-
s›n› gerektiriyor.
Yeni bir “taban” hareketi
Nicedir çok aflikâr olan bir fleyi kabul etmek
gerekiyor: E¤er demokrasinin kendisi, ulusla-
rüstü kurumlardaki insanlar için daha fazla
nüfuz sa¤layarak varolan kal›plar›n ötesine
geçemezse, Avrupa’da –bugün kimilerince
hakl› olarak savunulan– federalizme do¤ru
bir ilerleme olmayacak. Bugünün tarihini ter-
sine çevirmek, çürüyen siyasî yap›n›n ataleti-
ni sarsacak bir tür Avrupa popülizmine, yani
yayg›n kitlelerin, krizin kurbanlar› olarak, kri-
zin faillerine ve bundan fayda sa¤layanlara
karfl› öfkelerini dile getirdi¤i ve piyasalar›n,
bankalar›n, devletlerin el alt›ndan yürüttü¤ü
pazarl›klara ve anlaflmalara karfl› “tabandan”
denetim ça¤r›s› yapt›¤› eflzamanl› bir harekete
ya da bar›flç›l bir baflkald›r›ya ihtiyac›m›z ol-
du¤u anlam›na m› geliyor? Asl›nda evet. Bu-
nun baflka felaketlere yol açabilece¤ine kat›l›-
yorum. Ancak milliyetçili¤in herhangi bir bi-
çimde devam etmesi halinde risk çok daha
fazla.
Dünyan›n bu bölgesinde, böylesi güçlere
geleneksel olarak “sol” denirdi. Fakat Avrupa
solu da iflas etti. Daha genifl politik alanda, s›-
n›rlar›n ötesinde toplumsal mücadeleyi ifade
etme ya da özgürlefltirici hareketleri bafllatma
yetisini kaybetti. Neoliberalizmin dogmalar›na
ve mant›¤›na teslim oldu. Sonuçta ideolojik
olarak parçalara ayr›ld›. Güçlü bir halk deste-
¤inden yoksun kald›, güya solu temsil eden
partiler, aç›k ya da kolektif bir tepki gösterme-
dikleri krizin çaresiz gözlemcileri olarak kald›.
Bu durumda pekâlâ krizin bir sonraki afla-
maya geçmesi halinde ne olaca¤› sorusunu me-
rak edebiliriz. Kesinlikle protestolar olacak, an-
cak kendilerini soyutlanm›fl hissedecekler ve
muhtemelen fliddete baflvuracak ya da ›rkç›l›k
ve zenofobiyi (halihaz›rda etraf›m›zda yükseli-
yor) geri getirecekler.
Mamafih bu soru entelektüelleri de ilgilen-
diriyor: Avrupa düzeyinde krize karfl› demok-
ratik olarak düzenlenmifl bir siyasî tav›r ne ol-
mal› ve ne olabilir? Kendilerini reformcu ya da
devrimci olarak tan›mlayan ilerici ayd›nlar›n
görevi, bu konuyu tart›fl›p risk almak. E¤er
yapmazlarsa, bahaneleri olmayacak...
Çeviren: Zeynep Nuho¤lu
IRAK
‹stikrar çok uzak
Bölünmenin derinli¤ini bir kez daha
gösteren parlamento seçimlerinin
üstünden üç ay geçmesine ra¤men
hâlâ hükümet kurulamad›. Irak’tan
çekilme program›n› bafllatan ABD
bunu görmezden geliyor. Irak yeni
bir Lübnan olmaya do¤ru ilerliyor.
PATRICK COCKBURN
The Independent, 29 May›s 2010
ABD ve Britanya’n›n Irak’› iflgalinden yedi
y›l sonra, ülke hâlâ son derece istikrars›z ve
parçalanm›fl halde. Öyle ki, partilerin ve top-
lumun bölünmüfllü¤ünden ötürü, Irak’›n
normale dönmesi anlam›nda önemli bir du-
rak noktas› olmas› beklenen üç ay önceki ge-
nel seçimlerden bir hükümet ç›kmad›. Siyasî
liderler iktidar› paylaflma konusunda ciddi
müzakerelere dahi giriflmedi. Eski bir d›flifl-
leri bakan› “Irak’›n gelece¤iyle ilgili hiç bu
kadar karamsar olmam›flt›m. 2003’ten sonra
iktidara gelen siyasî göçmen egemen s›n›f ber-
bat. Devleti daha ne kadar soyabileceklerin-
den baflka bir politikalar› yok” dedi.
Bunlar›n hiçbiri d›fl dünya için görünür
de¤il, çünkü 2008’den beri ABD politikas›
flanl› bir zafer ilan edip birliklerini çekme yö-
nünde. ABD birliklerinin say›s› bu hafta 92
bine düflerek ilk defa Afganistan’daki Ameri-
kan askerlerinin say›s›ndan daha az oldu.
ABD ordusu, Irak’taki savafl› “sevkiyat”
yoluyla bir flekilde dönüfltürdü¤ü ve çat›fl-
madan baflar›yla ç›kt›¤› efsanesini sürdür-
mek istiyor. Bu iddia her zaman abart›ld›.
ABD iflgaline karfl› baflkald›r› Sünni Arap ce-
maatinden ç›kt›. fiii hükümeti ve milis kuv-
vetleri 2006-2007’de galip gelince, Sünnilerin
Amerikal›larla uyum aray›fl›na girmek d›-
fl›nda pek flans› yoktu. Irak’taki en önemli
de¤iflim, ABD’nin askerî-taktiksel yenilikle-
rinden ziyade, fiii-Sünni mücadelesinin ak›-
betiyle ilgili. Bu yüzden Amerikal› general-
lere göre, –Irak’taki sözümona baflar›yla k›-
yasland›¤›nda– Afganistan’da bu y›l yap›lan
“sevkiyat›n” sonuçlar› moral bozucu.
Ordunun, ABD hükümetinin sivil kana-
d› üstündeki d›fl politika hâkimiyeti Irak sa-
vafl›yla güçlendirildi. Daha bu hafta senato
Afganistan’daki askerî “sevkiyat” için 33
milyar dolarl›k ek bütçeyi onaylad›. D›fliflle-
ri Bakanl›¤› buradan sadece 4 milyar dolar
al›yor. Bunlar›n Kongre’nin bu y›l Irak ve
Afganistan için onaylad›¤› 130 milyar dolar-
l›k bütçenin üstüne eklendi¤ini not düflelim.
Irak’ta fliddet, üç y›l öncesine göre çok
daha az; yani ülke, her ay hizipçi katliamlar-
da ölen 3 bin insan›n cesetlerinin gömüldü-
¤ü zamandan “daha iyi” durumda. Fakat
düzenli El Kaide sald›r›lar› hâlâ huzuru ka-
ç›rmaya yetiyor. Onlara engel olmak için,
Ba¤dat sokaklar›n› dolduran kontrol nokta-
lar› ve patlamaya dayan›kl› beton duvarlar,
flehir içinde hareketi zorlaflt›r›yor. Ço¤u ha-
fiflemifl olsa da, Irakl›lar› endiflelendiren fley
süregelen fliddetin miktar› de¤il. Baflbakan
Nuri El Maliki’nin beceriksiz hükümetinin
yerine yenisi getirememifl olmak, fiiiler, Sün-
niler ve Kürtler aras›ndaki mezhepsel ve et-
nik bölünmelerin derinli¤ini gösteriyor. Ço-
¤u seçmenin komünal ba¤l›l›klar›na göre oy
verece¤i varsay›m›yla seçimlerin sonucunu
tahmin etmek kolayd›.
Yak›n zamandaki katliamlarla k›z›flan bu
bölünmeler ortadan kalkmayacak. Ancak
bunlar› bu kadar y›k›c› yapan, siyasî parti yö-
netimlerinin, k›smen Kürtler d›fl›nda, nitelik-
siz olmas›. Yukar›da al›nt›s› yer alan eski ba-
kan, korkusunun, Irak’›n kleptomanyak yö-
netici s›n›f›n›n hükümeti doland›r›c›l›kla yö-
netmesi oldu¤unu söyledi.
Kimi Irakl›lar, devletin en iyi zamanlarda
bile zaten ifllevsiz olmas›ndan ötürü yeni hü-
kümetin kurulamamas›n›n bir fark yaratma-
d›¤›na inan›yor. Bu görüfl önemli, ama Ba¤-
dat’ta yeni hükümetin bulunmamas›n›n c›l›z
idarî yap›y› felç etti¤i yönünde emareler var.
Örne¤in, parlamentonun karar› olmadan
1100 yeni memur kadrosu doldurulam›yor,
hatta önemsiz kararlar dahi al›nam›yor.
Komünal bölünmeler ve siyasî felç hali,
Irakl›larda, ülkenin ikinci bir Lübnan’a dö-
nüflüyor oldu¤u korkusunu yarat›yor. ‹kti-
dar öylesine bölünmüfl olacak ki, hiçbir karar
al›namayacak, istihdam sa¤lanamayacak ya
da uzun vadeli bir siyaset yürütülemeyecek.
Irakl› elefltirmen ve siyaset bilimci Ghas-
san Attiyah, “fiilî bir bölünme” yaflanaca¤›-
na inan›yor. Lübnan’da oldu¤u gibi, iç bö-
lünmeler ülkeyi d›fl müdahalelere aç›k hale
getiriyor. Irak D›fliflleri Bakan› Hoflyar Zeba-
ri, ‹ran ve Türkiye baflta olmak üzere Irak’›n
komflular›n›n önemine dikkat çekiyor. “So-
nuçta bu sadece Irak seçimleri de¤ildi, böl-
gesel bir seçimdi” diyor. Lübnan’daki gibi
d›fl güçlerin müdahalesi –özünde kendi ç›-
karlar› için– ülkeyi geçici istikrara kavufltu-
rabilir, ama ayn› zamanda Irak’›n sorunlar›-
n› daha karmafl›k ve kurumsal hale getirir.
Lübnan analojisi abart›l› olabilir. Lübnan
ve Afganistan’›n aksine, Irak’›n petrolü var.
Attiyah, “Irakl›lar o kadar de¤iflken ve sert
ki, onlar› sadece petrol bir arada tutabilir” di-
yor. Uluslararas› petrol flirketlerinin bugün
ifllenecek hale getirmeye çal›flt›¤›, verimli
kullan›lmayan süper devasa petrol sahalar›,
petrol gelirlerinin iki y›ll›k bir zaman dili-
minde h›zla artaca¤›n› gösteriyor.
Irak’›n, otuz y›ld›r d›fl ve iç savafla, iflga-
le, yapt›r›mlara maruz kalan halk›n›n daha
iyi bir yaflam düzeyine ulaflmas› için bütün
sorunlar›n› çözmesi gerekmiyor. Özerk Irak
Kürdistan›, Irak’›n geri kalan›n›n bütün ku-
surlar›n› tafl›yor: Yolsuzluk ve kamu yat›r›-
m›na imkân b›rakmayan büyük miktardaki
maafl giderleri. Fakat Kürt siyasî yönetimi
bölgenin canlanmas› için yeterince güçlü ve
sa¤lam... Erbil semalar›nda vinçler hâkim-
ken, Ba¤dat’ta hâlâ bir avuç kadar var...
Irak’taki egemen elitin yükselifli geçici
olabilir. Geri gönen siyasî göçmenler, bir Av-
rupa, ABD ya da halden anlayan bir Arap
baflkentine yerleflmeden önce cukkay› sa¤la-
ma almak istiyor gibi görünüyor. Daha
muktedir halefleri olabilir. Ancak yeni bir
hükümet kuramama ve varolan hükümetin
gittikçe daha gayr›meflru alg›lanmas›, Irak’›
kendini yeniden yap›land›ramayacak kadar
istikrars›z hale getiriyor. Çeviren: Z.N.
33
 k›raat X - KÜTÜPHANE

Cem Pekman Filim Bir Adam: Ertem E¤ilmez (Agora)

n” Louise
“Örümcek Kad› Cevat Çapan Kavafis’ten Yüz fiiir (Helikopter)
31 May›s’ta,
Bourgeois, Chantal Mouffe Siyasetin Dönüflü (Epos)
ta gözle-
98 yafl›nda haya Ertu¤rul Mavio¤lu - Ahmet fi›k Kontrgerilla ve Ergenekon’u
n nefesine
rini yumdu. So Anlama K›lavuzu (‹thaki)
flt a he yk el, gra- Giorgio Agamben Tan›k ve Arfliv –Auschwitz’den Artakalanlar (Dipnot)
kadar, ba
al ›n› ifl-
ar
vürlerini, dokum Georges Perec Bahçedeki Gidonlar› Kromajl› P›rp›r da Neyin Nesi? (Metis)
m et ti. Sana- Harold Pinter Kutlama (Mitos Boyut)
lemeye deva
ob iyo gr afik olmas› Haydar Karatafl Gece Kelebe¤i (‹letiflim)
t›n ot
yle rd i, bu Huricihan ‹slâmo¤lu Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda Devlet ve Köylü (‹letiflim)
gerekti¤ini sö
sav›ndan
Çocuklu¤unun
hi ç fla flm
ha ar›-
t›r
ad›.
al
• Joan Jara Yar›m Kalan fiark›: Victor Jara (Versus)
John Keane fiiddet ve Demokrasi (‹mge)
ar ›n a, kad›n- Jose Saramago Kopyalanm›fl Adam (‹fl Bankas› Kültür)
na ve travmal
m un un tü rlü halle- Karl Marx Devlet ve Hukuk Üzerine (Ça¤dafl Hukukçular Derne¤i)
l›k duru Michel Chossudovsky Amerika’n›n Terörizme Karfl› Savafl› (‹mge)
ve sorun-
rine, sorular›na Milan Kundera Bir Buluflma (Can)
ba ¤l› ka ld›. Bu
lar›na hep yaln›zl›k,
d›na ne- dat›lma, fliddet, Naomi Klein fiok Doktrini –Felaket Kapitalizminin Yükselifli (Agora)
düny ad a erke k ka
i. Do ¤u m ve ölüm, aflk ve al va sa örümcek, Serge Rezvani Amerikanomanyaklar (K›rm›z› Kedi)
a, onu iflled giriflindeki de
yi reva görüyors ›. Ta te M od ern’in
i k›r›lgan, t›¤ ifli... Stanley Cavell Mutlulu¤un Peflinde (Metis)
in ana temas›yd ümcek, onun gib
bunalt› eserlerin gibiym ifl o ör a¤› bo l olsun. Richard Brautigan Talihsiz Kad›n (Alt›k›rkbefl)
mayd›: Annesi riydi Louise Bour
geois. Topr
onun elinden ç›k
Tarihin en deli,
af: Ro be rt
en etkili kad›
Mapplethorpe)
nlar›n da n bi
* Thierry Paquot Bir Sanatt›r Ö¤le Uykusu (Can)

(foto¤r

* Ö¤le uykusu belli, zorunlu, al›- •

fl›lagelmifl, makineninkini and›-
ran etkinli¤in d›fl›ndad›r. Her-
kesin gerçe¤e dönüfltürmek is-
tedi¤i iflin özgünlü¤ü, büyük öl-
çüde, bu kendi zaman›na hük-
metme yetisine ba¤l›d›r. Karfl›l›-
¤› olan çal›flma zaman›yla, ister
istemez onun içeri¤iyle ilgili ve-
recek hesab›n›z olur. ‹flveren si-
zin olabildi¤ince fazla üretme-
nizi, bofl geçecek zamanlar›n
önüne geçmeyi hedefler –mü-
hendis Taylor’›n, kendisince in-
sanlar› aylakl›¤a sürükleyen ak-
silikleri, molalar› aza indirge-
mek amac›yla düzenleme ala-
n›nda sergiledi¤i marifetler bili-
nir; iflçi de her zaman kendisine
de¤er kazand›rmayan bir iflte,
fluradan buradan sat›n ald›¤›,
elden ç›kard›¤›, yitirdi¤i zaman
k›r›nt›lar›n› t›rt›klamaya bakar.
Çal›flanlar›n u¤rafllar›n› belli sa-
atlere göre bölüfltüren ilk yönet-
meliklerin ortaya ç›k›fl›yla,
grevler ve “çal›flma zaman›” ko-
nusunda talepler bafl gösterir.
(...) Ö¤le uykusu. ‹flte size ku-
rumsallaflt›r›lma, zorunlu k›l›n-
ma, karfl›l›¤› ödenme, t›bbileflti-
rilme, vergiye ba¤lanma, ders
olarak okutulma, profesyonel-
lefltirilme tehlikesi alt›ndaki kü-
çücük, anlams›z, s›radan, gün-
delik, ola¤an bir “yeti”! (...) Ö¤-
le uykusu, saatli denetimler ol-
maks›z›n, insan›n kendi zama-
n›na yeniden sahip ç›kmas›d›r.
Ö¤le uykusu özgürlefltiricidir.
E¤er Victor yak›n zamanda çarfl›-
ya u¤ram›flsa, arrollado yap›l›rd›.
Haftada bir defa, genellikle cu-
martesi günleri vega’ya, yani seb-
ze pazar›na gitmek Victor’un evle
ilgili ana u¤rafl›yd›. Çarfl›ya bay›l›-
yordu ve orada kendisini evindey-
mifl gibi hissediyordu. Havas› kü-
çükken annesine yard›ma gitti¤i
çarfl›n›n ayn›s›yd›; Victor buran›n
müdavimiydi ve sat›c›lar›n ço¤uy-
la ahbapt›. Eve en sevdi¤i yiyecek-
lerle dönerdi... Protos granados, ya-
ni fiili usûlü, m›s›r, kabak ve taze
fesle¤enle piflirilecek taze fasulye;
keçi peyniri; domates ve so¤an sa-
latas›na konacak dev domatesler;
kalkana benzer, Pasifik’e has, lez-
zetli corvina (iyi piflirmeyi becere-
bildi¤im ender fleylerdendi) ve fii-
li’de pek ucuza al›nabilen mevsim
meyveleri...
Dansa bay›l›r, mümkün oldu¤un-
ca dans eder, f›rsat buldu¤unda
derslere kat›l›r, komik do¤açlama-
lar›yla hepimizi güldürürdü. He-
diye vermeyi de çok severdi ve
her gitti¤i yolculuktan mutlaka
gezdi¤i pazarlardan ald›¤› eliflleri,
pançolar, seramik eflyalar ve ben-
zerleriyle dönerdi. Bana Meksi-
ka’dan getirdi¤i güzelim nak›fll›
elbise, Peru’dan getirdi¤i panço ve
Uruguay’dan getirdi¤i t›¤ ifli hâlâ
duruyor. Yüzmeye, tatile ç›kma-
ya, deniz k›y›s›nda bal›k yemeye,
etraf› keflfetmeye, yaz s›ca¤›nda
hepimizi bahçede hortumla sula-
maya, 18 Eylül’de cueca dans› için
fondalara gitmeye, eve arkadaflla-
r›n› doldurmaya, atefl yak›p kesta-
ne k›zartmaya... Pek çok insan›n
yapmaya bay›ld›¤› fleylere bay›l›r-
d›. Akla ziyan ölçüde çal›flmas›na
ra¤men ifl delisi de¤ildi. Hevesi ve
coflkusu, t›pk› gülüflü gibi bulafl›-
c›yd›.
Zavall› bacaklar›m›z üstünde sü-
rükleniyoruz, eski kentin pazarye-
rine dek sürükleniyoruz. Buraya
s›k s›k geldi¤imiz için herkes bizi
tan›r. Her yandan: “Merhaba çöp
tenekeleri!” (Bizi böyle ça¤›r›rlar),
“merhaba parçabohçalar›!” (bizi
böyle de ça¤›r›rlar). Ne yani, burda
herkes sever bizi do¤rusu. Sat›c›lar
her gün, sat›lmayan ve sat›lamaya-
cak olan yiyeceklerin en iyilerini bi-
ze ay›r›rlar. Tek dert neleri seçece-
¤imiz! (...) fiimdi flöyle düflünebilir-
siniz: ‹yi ama, öte dünyaya gönde-
rilen flu Amerikal›lar hikâyesi do¤-
ruysa, kurban ettikleri cesetleri so-
yup so¤ana çevirdiklerine göre,
ceplerinde bulduklar› paralar› ne
yap›yorlar? Ne yapaca¤›z, dosdo¤-
ru “Uluslararas› Dayan›flma Sand›-
¤›”na gönderiyoruz, yaaa! Ald›n›z
m›? Evet, tek bir meteli¤i al›koymu-
yoruz. Tek bir dolar›. Hiç. Kendi-
miz yaflamak için öldürmüyoruz
biz. Amerikal› de¤iliz! Bir inanç için
öldürüyoruz. Hah! Kötülük elle tu-
tulur, somut bir fleydir. Öyle düflü-
nüyoruz. Evet, kötülük belirsiz, so-
yut bir fley de¤ildir ki sis gibi, du-
man gibi da¤›l›p gitsin. Yo, yoo, kö-
tülük bal gibi ortadad›r. Reziller
vard›r. Kötülük ederek yaflayan in-
sanlar oldu¤u gibi rezillik içinde
yaflayan halklar da vard›r. Örnek
mi istersiniz? Ohooo, örnek çook!
Hi, hi, hih! Tonla örnek verebilirim
size. Herkes her durumda düflman-
lar›n› seçmelidir. Bu düflmanlar› da
ç›kt›klar› yer, bulunduklar› s›n›f
aç›s›ndan iyice tart›p biçmeli ve bir
gün kendi topraklar› üstünde k›s-
t›rd› m› en can alacak yerinden vur-
mal›d›r bu düflmanlar›. (...) Yeflflee-
e! Amerikanoslara hücum! Ameri-
kan manyakl›¤›n›n en son derecesi-
ne varm›fl Amerikanomanyaklar›z
biz, hih, hih, hih, hi!
Yirminci yüzy›l›n güç ve fliddet
konulu ilk büyük romanlar›ndan
birinin, Kafka’n›n “Dava”s›n›n
suçluluk duygusu de¤il, utanma
temas› ile sona ermesi ilgi çekici-
dir. ‹ki görevlinin Joseph K.’y›
metruk bir tafl oca¤›nda kalbin-
den iki kez b›çaklayarak öldürdü-
¤ü sahnenin, kurban için bitme-
yen çilenin sonu olup ba¤›fllan-
mas›n› sa¤lamas› beklenebilirdi.
Kafka, bunun utanc›n›n hiç eksil-
meden sürdü¤ünü belirterek böy-
le bir sonu reddediyor. Kurban
son sözlerini kusarken “bir köpek
gibi” tükürükler saç›yordu, sanki
iflledi¤i cinayetten duydu¤u utan-
c›n ömrünü uzatmas›n› ve gele-
cek kuflaklara sonsuza dek musal-
lat olmas›n› ister gibiydi. Bütü-
nüyle iç karart›c›, ama burada
edebî biçimiyle bu sahne, flüphe-
siz, tüm düflünen, yarg›layan ve
eyleyen demokratlardan hayatla-
r›n› mahveden fliddet belalar›na
ve imgelerine vermeleri gereken
hayatî önemdeki duygusal tepki-
lerden birine bir ipucudur. Gele-
cek kuflaklar demokrasileri neyle
hat›rlayacaklar? Diktatörleri des-
tekleyiflleriyle ve totaliterlerle çay
içiflleriyle mi? Toplama kamplar›
ve s›zd›rmaz hapishanelerin ica-
d›yla m›? Yoksa masum sivillerin
üzerine ya¤d›rd›klar› napalm
bombalar›yla, yang›n bombas› at-
t›klar› flehirlerle ve ilk yol açt›klar›
nükleer patlamalarla m›? Yoksa
gelecek kuflaklar demokrasileri,
tecavüzleri ve cinayetleri nas›l da
hafif e¤lenceye dönüfltürüflleriyle
mi hat›rlayacak? Soyk›r›mc› kan
dökme âlemlerini görmezden ge-
lip hiçbir fley yapmad›klar› za-
manlarla m›? Yoksa dünya çap›n-
da teröre karfl› savafl ilan ederek
dünyay› terörize ediflleriyle mi?

34

Duman›
üstünde
“‹çimizdeki Son
Tabiat Kal›nt›s›”
Monika Maron - Animal Triste Çev:
Mustafa Tüzel (Alef)
at›rlamak, insan› geriye gö-
H türen bir eylem biçimi, ama
edilgen oldu¤u iddia edilemez.
Hat›ra, ayn› zamanda kurulup y›-
k›labilen, seçim flans› tan›yan, in-
san›n içinde yarat›c› bir zihni ha-
rekete geçirecek güçlü bir meka-
nizmaya sahip. Kendini bedensel
olarak bugüne katm›fl görünse de,
hat›ralar›na dönerek kendini yeni
bafltan kuran kifli, bir bak›ma bu-
gününü ve gelecekten beklentile-
rini (dolay›s›yla kayg›y›, h›rs›, ha-
yali, düflk›r›kl›¤›n› vb.) bloke
eder. Bir nevi, ak›p giden hayata
feyk atar. Bu da az›msanacak bir
eylem biçimi de¤il. Kendisinin
kalabal›¤›n› örgütleyip harekete
geçirmifl kifli, yerleflti¤i düzlem-
de, seçti¤i hat›raya demirlemifl bir
direniflçidir art›k. Kurup bozdu¤u
kendi hat›ras› oldu¤undan, kim-
seye zarar vermez. Dilerse, geriye
do¤ru, t›pk› bir elyazmas›n› dü-
zeltir gibi, kendini hat›ras›n›n ifl-
çisi ilan edebilir. Hayat› bir kez
çalakalem yaz›lm›flt›r ama, niha-
yetinde ilk editörü kendisidir. Bir
anda, bilinç düzeyine ç›kmam›fl
bir kararla durur ve saatinin tersi-
ne tiktaklar›yla yeni hayat› bafllar.
Zihni geriye do¤ru yürürken, ona
biçilmifl ömür ileriye do¤ru ham-
le eder görünse de, ne gam. Yara-
t›c›, ayn› zamanda sessiz ve göl-
geli bir çekiflmedir bu; beden
uyurgezerdir, bellek fliirli bir uya-
n›kl›kta. Kalan y›llar›n›n bir bölü-
münü feda eder, karfl›l›¤›nda hat›-
ras›n›n binas›n› yeniden kurarak
kitab›n› tamamlar. (Yazarl›¤›n,
kendinden menkul yazarl›¤›n ta-
n›mlar›ndan biri budur belki de.
Eksiltilen, yaz›ya feda edilen ha-
yattan yeni bir hayat örmek...)
Hat›rlamak kimi zaman hesaplafl-
mad›r; insan geçmifle dönüp o
geçmiflte yer almam›fl bir eylemi
uygun buldu¤u bir bölüme yer-
lefltirdi¤inde, ya da eylemin ken-
disine, onu tamir ederek özürünü
sundu¤unda, ak›fla müdahalede
bulunur. Dinî olmayan bir içgü-
düyle bunu yapt›ysa e¤er, kendi-
ne ceza yazma cesareti gösterdi-
¤inde ar›nmaya da hak kazan›r.
Monika Maron’un “Animal
Triste” adl› roman› (Türkçede ilk
kez) bunlar› düflündürmekle kal-
m›yor, ayn› zamanda hayat de-
nen muammaya flekil verme ça-
bas›n›n sadece bir sanat türü ola-
rak s›n›fland›r›lamayaca¤›n›n, bu-
nun ayn› zamanda sa¤lam-kay-
maz bir etik düzlem belirleme ar-
zusu oldu¤unun alt›n› da çiziyor,
çizdiriyor. Yafl›n› bile hat›rlama-
yan, 90’lar›n›, belki de 100’lerini
süren bir kad›n anlat›c›n›n, müp-
hem bir zamans›zl›¤a demir ata-
rak kendi hayat›ndan anlat›lmaya
de¤er buldu¤u “aflk”l› bir bölü-
mü aktar›fl›nda hem bizzat kendi
hayat›na (kurgu ile özyaflamöy-
küsünün birbirinden çözüneme-
yece¤i bir s›k› doku...) hem de ça-
¤›m›zda soylulu¤u giderek elden
gitmifl roman türüne flövalyece
bir meydan okuyufl var. Monika
Maron, yaln›zca çal›flt›¤› müzede-
ki dinozor iskeletine saplanm›fl,
“hayvanl›¤›n› hiçbir zaman unu-
tamam›fl”, ne güçlü ne zay›f, ne
masum ne günahkâr, neredeyse
saydamlaflt›rd›¤› karakteriyle de-
¤il, yafll›l›¤› bir kurgu olana¤› ola-
rak kullanarak da antik metinle-
rin iskeletine yaklafl›yor: “Yafll›l›k
hakk›nda söyleyecek iyi bir sö-
züm varsa o da, yafll›l›¤›n iki aç›-
dan ölüme haz›rlanmaya yarad›-
¤›d›r: Hat›ralar›m›z›, sonunda ha-
reketli dekor parçalar›n›n az çok
inand›r›c› bir biyografi halinde
monte edilebilecekleri kadar tör-
püleyip z›mparalayacak vaktimiz
vard›r; ve sürekli çökme sonucun-
da kendimize bile o kadar yük
oluruz ki, bizi yaflamdaki en sev-
di¤imizden, kendi kendimizden
kurtars›n diye günün birinde ölü-
mü özler hale gelebiliriz; ancak
bu, çürümemizin bunamam›zdan
daha h›zl› olmas› durumunda ge-
çerlidir.”
Ölüme epeyce yaklaflm›fl anla-
t›c›n›n, hayat›n› sadece olgunluk-
ta –k›z› büyüyüp evden ayr›ld›-
¤›nda ve kocas› sessizce uzaklafl-
t›¤›nda–, yaflad›¤› engelli (adam
evlidir, geceleri ayn› saatte kendi
evine döner) bir aflk› oda¤a alarak
hat›rlamas›, geçmifle kafa tutuflu-
nun ne kadar güçlü bir kaynaktan
beslendi¤ini gösterir, “hayat›m›,
sonu gelmeyen devaml› bir aflk
iliflkisi olarak sürdürmeye karar
verdi¤imde art›k genç de¤ildim”
derken hayat›n tekyönlü düz bir
otoban olarak alg›lanmas›n›n saç-
mal›¤›n› da ortaya koymufl olur.
Ama biz son sayfaya kadar bu-
nun sebebinden emin olamay›z,
ortada somut bir durum yoktur
san›r›z. Ancak hikâye tamamlan-
d›¤›nda, bütün altüst olufllar› bafl-
tan, bir kez daha kurmam›z ge-
rekti¤ini idrak ederiz, ki bu da bir
yazar›n ulaflabilece¤i gösteriflsiz-
üst düzey bir kurgu baflar›s›d›r.
Anlat›c›n›n evli sevgilisi Franz
ve dinozor Brachiosaurus d›fl›nda
düflünmekten hoflland›¤› kimse
yoktur, hat›ran›n bütün dekorlar›
toplanm›fl, hayat›n›n müzesinde
Monika Maron
sadece onlar kalm›flt›r. Bir dönem
gelir ve insan k›sac›k ömrünün
müzesine bir insan› bir dinozor
iskeleti gibi yerlefltirebilir. Ancak
güçlü bir afl bize bu türeden fley-
ler düflündürür. Romanda anlat›-
lan da böyle bir aflkt›r: “Yaflam›na
ve ölümüne” . Do¤as›na pek de
uygun düflmeyen bir biçimde
“yaflam›na”, tarif edilemeyecek
imkâns›zl›kta: “ölümüne”. Tan›m
aral›¤›n› en geniflinden seçer, bu
nedenle aflkt›r zaten. “Seni kazan-
mak veya bu dünyadan göçmek”
der, “nihayet bu dünyaya aitizdir,
ve nihayet art›k bu dünyaya ait
de¤ilizdir” der. Ancak aflk kadar
keskin bir duygu, “içimizdeki son
tabiat kal›nt›s›”, bizi dinozorlar
ve kar›ncalar dünyas›na tafl›yacak
bir yüksek atlay›fla olanak sa¤lar.
“Hayatta aflktan baflka bir fley ka-
ç›r›lm›fl olamaz” diye tekrarlar
anlat›c›, aflk bu¤usundan bir kos-
tüm giydirdi¤i, yer yer hülyal›,
yer yer gerçekçi flark›s›n› dipte
m›r›ldan›rken, hafif gülüflüne ha-
vaififlek sözler efllik eder: “Deli-
lerle ve âfl›klarla tart›flmamal›!”
1941 Berlin do¤umlu yazar,
duvar›n hem varl›¤›nda hem yok-
lu¤unda, sa¤›nda ve solunda, ay›-
ran ve birlefltiren, yasaklayan ve
serbest b›rakan bask›n imgesinde
“o yer”li olman›n aflklar› bölen
halinin duvars›z co¤rafyalara ya-
k›nl›¤›n› da gösteriyor. Belle¤e
örülen duvarlar, aflk söyleminin
duvarlar›, hayat›n kesitleriyle be-
lirlenmifl duvarlar, engellerle yak-
lafl›p bizi ele geçirmek için sava-
fl›rken, hayat› ve metni ayn› anda
duvars›z bir geniflli¤e yayabilme
becerisinin topra¤›n› sulam›fl olu-
yorlar. Maron’un hayat› parçal›-
s›n›rl› bir bütünlükle alg›lay›fl›,
ham olana, insana ait yabanl›¤a
dolad›¤› fliiri, esneme kabiliyeti
yüksek bir ustal›kla, kendili¤in-
den bir ferahl›kla yolunu buluyor.
Öyle bir ferahl›k ki, anlat›c›n›n
yafl›yla a¤›rlaflaca¤›m›za, henüz
ölmemifl bedenden ayr›lan ruhun
hafifli¤iyle süzülüyoruz metnin
içine. Yafl›n› hat›rlamayan insan›n
yafll›l›¤›ndan kim söz edebilir ki
zaten? Yazar›n zekâs›, kurgusuy-
la dilini ayn› k›vamda tutabilme-
sinde de kendini gösteriyor. An-
cak çocuklukta berrak olabilmifl
dil, ömrün bir ucu yafll›l›¤a kat-
land›¤›nda bir kez daha ama son
kez o berrakl›¤a erifliyor. Karakte-
ri arac›l›¤›yla geçmifle do¤ru bü-
külen yazar›n bir o kadar da yafl-
l›l›k dilinin berrakl›¤›na katlan›fl›
karfl›s›nda biz de s›n›rl› ömrümü-
zü bir kitapta, bir ucundan bir
müphem ucuna kat etmifl oluyo-
ruz. ‹ncecik bir kitaptan neler
beklenece¤inin müjdecisi bir yo-
¤unlu¤un mirasç›s› olarak.
– Pelin Özer
35

‹K‹ K‹TAP VES‹LES‹YLE 1870’LER‹N ANADOLU’SUNDA ERMEN‹LER
Melekler ve narodnikler
Arsen Yarman, “Osmanl› Sa¤l›k Hizmetlerinde Ermeniler ve Surp P›rgiç Ermeni Hastanesi
Tarihi” adl› çal›flmas›yla 2002’de Express’e konuk olmufltu. Ard›ndan, 2008’de “Sivas
1877” kitab› yay›nland›. “Palu-Harput 1878” ise yay›nlanan son kitab›. ‹ki cilt halinde
yay›nlanan kitap bir önsöz ve üç rahibin Ermenice raporlar›n›n çevirisinden olufluyor.
Derlem Yay›nlar›’ndan ç›kan kitab›n editörü Ali Çakmak ile flehir tarihçili¤i, ‹stanbul
ve taflra Ermenileri aras›ndaki gerilim, 19. yüzy›l›n sonlar›nda Anadolu’daki Ermenilerin
durumu hakk›nda söylefltik.
“Palu-Harput 1878”, “Sivas 1877”den
sonra ikinci flehir tarihi kitab›n›z. Bu
kitab› da flehir tarihi ba¤lam›nda de¤er-
lendirmek herhalde yanl›fl olmaz...
Ali Çakmak: Her iki kitap da belirli bir
tarihi, 1877 ve 1878 y›llar›n› merkez al›-
yor, o tarihlerde flehrin görünümünü
aç›klamaya çal›fl›yor. Ancak hem flehrin
Ermeni tarihi ve kültürüyle ba¤lar›n› or-
taya koymaya çal›flan yazarlar›n çabas›,
hem de Arsen Yarman’›n Ermeni rahip-
lerin yazd›klar›n› Türkiyeli okur için an-
lafl›l›r k›lmaya çal›flma kayg›s› nedeniyle
s›k s›k çok eski tarihlere kadar uzanma
ihtiyac› duyuldu. Yaln›zca bu rahiplerin
de¤il, Ermeni tarihçilerin de ilginç bir üs-
lûbu var. 20. yüzy›l›n ortalar›nda Erme-
nice yaz›lm›fl pek çok flehir tarihinde de,
muhtemelen flehrin Ermeni kökleriyle
ba¤lar›n› vurgulamak amac›yla, yazarlar
flehrin tarihini Hititlerden, Urartulardan
itibaren ele al›yor, Roma-Bizans dönemi
üzerinde uzun uzun durduktan sonra 19.
ve 20. yüzy›la geliyorlar. Ayr›ca, özellik-
le Ermeni tarihi ve kültürü hakk›ndaki
bilgisi s›n›rl› olan okur için pek çok aç›k-
lay›c› dipnota, çerçeve yaz›ya, arfliv bel-
gesine ve bahsi geçen kiflilerin ya da ya-
p›lar›n eski foto¤raflar›na da yer vermek
istedik.
Raporlar›n› Türkçeye çevirdi¤iniz ra-
hiplerin nas›l bir üslûbu var, Ermeni ta-
rihçili¤indeki genel e¤ilim nas›l?
Üç rahibin (Vahan Bardizaktsi, Bo¤os
Natanyan ve Karekin S›rvantsdyants) ra-
porlar› kitab›n ikinci cildini oluflturuyor.
Bu üslûp özelliklerinin Bo¤os Natanyan
ve k›smen de Vahan Bardizaktsi için ge-
çerli oldu¤u söylenebilir. Her ikisinin ra-
porlar›nda, özellikle de Natanyan’›nkin-
de s›k s›k Ermeni tarihine, mitolojisine
göndermeler bulunuyor ve ‹stanbul’daki
Ermeni toplumunun önderlerine elefltiri-
ler s›ralan›yor. Ayn› zamanda bir etnog-
raf olan S›rvantsdyants ise daha sakin ve
ironik bir üslûba sahip. Kitab›n birinci
cildi, bafllang›çta uzun bir sunufl yaz›s›
olarak planlanm›flt›. Ancak 1877-78 Os-
manl›-Rus harbinin hemen ard›ndan böl-
geye giden rahiplerin raporlar›nda bah-
sedilen konular›n çeflitlili¤i ve Ermenice
bilmeyen okurlar için yabanc›l›¤› nede-
niyle sunufl yaz›s›n›n hacmi geniflledi ve
ortaya birinci cilt ç›kt›.
Neredeyse rahiplerin raporlar›n›n top-
lam›na yak›n bir önsöz yazm›fls›n›z...
Rahiplerin bahsetti¤i pek çok olaya tarih-
sel bir ba¤lam kazand›rmak gerekiyor-
du. Ermeni köylüsünün yoksullu¤un-
36
Ali Çakmak
1789, 1830 ve 1848 devrimlerinden etkilenen Ermeni liberal
ayd›nlar›, anayasac› bir hareketi bafllatt›lar ve 1863 y›l›nda
Nizamname-i Millet-i Ermeniyan’› kabul ettirdiler. Bu belge,
Osmanl› anayasac›l›k hareketinin ilk ad›m›d›r.
dan, Kürt afliretlerinin bask›lar›ndan, ye-
nilgiyle biten savafl›n yol açt›¤› y›k›mdan
ve göç hareketlerinden söz ediyorlar.
Ayr›ca gezdikleri yerlerdeki Ermeni nü-
fus, okullar, kilise ve manast›rlar hakk›n-
da bilgiler vermeye özen gösteriyorlar.
Kendimizi bütün bunlar› tarihsel bir çer-
çeve içinde sunmak zorunda hissettik.
Sözgelimi, Ermeni köylüsünün yoksullu-
¤unun devletin vergilendirme usûlüyle
ba¤lant›l› oldu¤undan ya da afliret siste-
minin belli bafll› unsurlar›ndan söz etme-
yi zorunlu gördük. Üç rahip de 1877-78
harbinin sonunda Rusya’ya göç etmek is-
teyen büyük bir Ermeni nüfustan söz
ediyorlard›. Ancak durum biraz kar›fl›kt›
ve anlamakta zorluk çektik, çünkü ne
Rus Çar›, ne Rus ordusundaki Ermeni
kumandanlar, ne Osmanl› yöneticileri ne
de ‹stanbul Ermeni Patrikhanesi böyle
bir göçü istiyordu. Buna ra¤men Ermeni
köylüsünün büyük ümitlerle Rusya s›-
n›rlar›na do¤ru hareketlenmesini anlaya-
m›yorduk. Biraz derinlere indi¤imizde,
bunun 1828-29 Osmanl›-Rus Savafl›’ndan
sonraki geliflmelerle ba¤lant›l› oldu¤unu,
bu tür deneyimlerin halklar›n haf›zas›n-
da etkisini uzun süre sürdürdü¤ünü gör-
dük. Bu yüzden Rusya’n›n güney Kaf-
kasya politikas›na, elli y›l önceki savafla,
savafl›n ard›ndan yaflanan büyük göçe
(‹ran’dan 40 bin, Osmanl›’dan 90 bin Er-
meni bu savafltan sonra Rusya’ya göç et-
miflti) de¤inmek ve “sunufl”un bir cilt
boyutuna ulaflmas›n› göze almak zorun-
da kald›k.
Türkçe yaz›lan flehir tarihlerinden ya-
rarland›n›z m›, onlar›n bu konuda öne
ç›kan özellikleri var m›?
fiehir tarihi bak›m›ndan yak›n zamana
kadar iki e¤ilim öne ç›k›yor ve bunlar
aras›ndaki aç› da giderek büyüyordu. ‹l-
ki daha çok yerel kaynaklar›, sözlü tan›k-
l›klar› esas alan ve yazan›n siyasal tutu-
muna göre de¤iflik ölçülerde cumhuriye-
tin kurulufl dönemi yaklafl›m›n› tekrar
eden kitaplard›. Daha çok emekli tarih,
sosyal bilgiler ö¤retmenlerinin yazd›¤›
bu kitaplarda flehre dönük bir sevginin
izlerini bulmak mümkün olsa da, bunlar
genellikle bilinenlere çok fazla fley ekle-
meyen kitaplard›r. fiehrin tarihine dair
egemen anlay›fla ters düflüncelere pek
yer verilmez, flehrin Türklerin hâkimiye-
tinden önceki dönemleri h›zla ve özetle
geçilir, gayrimüslimlerden de ya isyanlar
ya da kurulan kiflisel dostluklar vs. nede-
niyle bahsedilir. Gayrimüslimlerin fleh-
rin sosyal, kültürel tarihinde, dokusunda
ciddi bir izleri oldu¤unu bu kitaplardan
ö¤renmek pek mümkün olmaz. Di¤er bir
e¤ilim ise, özellikle son 20-25 y›lda çok
yayg›nlaflan akademik bir tarz. Burada
daha çok tahrir defterleri ve di¤er Os-
manl› belgeleri incelenerek flehrin nüfu-
su, arazi ve üretim durumu hakk›nda
verilere, bu arada gayrimüslim nüfus
hakk›ndaki bilgilere de ulaflmak müm-
kündür. Ancak gayrimüslim nüfus hak-
k›ndaki bilgiler asl›nda son derece s›n›r-
l›d›r; örne¤in kiliselerinin onar›m› için
devlete bir dilekçe verilmiflse bu dilekçe-
den bahsedilir, fakat bu bir bak›ma Os-
manl› devletinin dinsel hoflgörüsünün
kan›t› olarak sunulmak e¤ilimindedir.
fiehirde kaç tane Ermeni kilisesi bulun-
du¤una dair bir bilgiye nadiren rastlars›-
n›z. Buna mukabil defterler incelenerek
flehirdeki gayrimüslimlerin hangi isimle-
ri kullanmay› tercih etti¤i bilgisi yayg›n
olarak de¤erlendirilir.
Niyet ne olursa olsun, bu bilgiler gene
de önemli, öyle de¤il mi?
Elbette, ama bu bilgilerin s›n›rl›l›¤›na ve
ideolojik bir süzgeçten geçirildi¤ine dik-
kat çekmek istiyorum. Bu bilgiler, devlet
evrak› olarak, yönetenlerin bak›fl›n› yan-
s›t›yor daha çok. Bu kitaplardan köylü-
nün ödedi¤i vergi miktar›n› ya da öde-
medi¤inde ald›¤› cezay› ö¤renebiliriz
ama, vergiyi hangi koflullarda ödedi¤ini
ya da bunun için katland›¤› s›k›nt›y› bile-
meyiz. Bunun için ahalinin kendi duru-
mu hakk›nda ilk a¤›zdan bilgiler çok
önemli. Palu, Harput ve civar›ndaki köy-
lülerle konuflan Natanyan ve S›rvants-
dyants’›n tan›kl›klar› ve aktard›klar› bil-
giler bu bak›mdan eflsiz de¤erde.
Osmanl› arflivlerinde çal›flan birçok
araflt›rmac› var. Yeni belgeler gün›fl›¤›-
na ç›k›yor, pek çok belgenin çevrimya-
z›s› yay›nlan›yor. Ancak, kitab›n önsö-
zünde Donald Quataert’in de dedi¤i gi-
bi, gayrimüslim cemaatlerin kendi dil-
lerinde yapt›klar› yay›nlar hakk›nda bu
türden çal›flmalar son derece s›n›rl›.
Bu, Osmanl› araflt›rmalar› ba¤lam›nda
çok önemli bir sorun. Son yirmi y›lda ya-
p›lan çal›flmalar, Türkçeye çevrilen bel-
geler hesaba kat›ld›¤›nda, Osmanl› tari-
hine iliflkin kritik bir bilgi efli¤inin afl›ld›-
¤›n›, bu bilgiler sayesinde Osmanl› siste-
mi hakk›nda yeni aç›klama çerçeveleri
oluflturulabilece¤ini iddia eden tarihçiler
ortaya ç›kt›. Bu büyük ölçüde do¤ru gö-
rünmekle birlikte, imparatorlu¤un gayri-
müslim cemaatlerinin kurumlar›, sosyal
yaflant›lar› ya da iç çeliflkileri söz konusu
oldu¤unda geçerlili¤i tart›flmal› bir iddi-
a. Bu konudaki problemlerden biri,
Rumca, Ermenice ve di¤er cemaat dilleri-
nin bu alanda çal›flan tarihçiler taraf›n-
dan pek bilinmemesi. Daha ideolojik bir
s›n›rlama da var: Anadolu flehirlerindeki
Ermeniler hakk›nda son zamanlarda ya-
y›nlanan Türkçe kitaplarda Ermeniler-
den söz edilme biçimine bak›ld›¤›nda,
neredeyse ayn› kalemden, ayn› zihinden
ç›kma standart bir yaklafl›m görürsünüz.
Ermenilerden ya flehrin zenginleri olma-
lar›, ya bir isyana kat›lmalar› ya da dev-
letten kiliselerini onarma müsaadesi iste-
meleri dolay›s›yla söz edilir. Burada söy-
lenmek istenen asl›nda çok aç›k: Osman-
l› sistemi Ermenilerin zenginleflmesini
önlememifltir, onlar›n dinlerinin gerek-
tirdi¤i hizmetleri sa¤layarak hoflgörü
göstermifltir, oysa Ermeniler böylesine
rahat koflullarda yaflamalar›na ra¤men
yabanc›lar›n sözlerine güvenerek isyan
etmekten geri durmam›fllard›r. Ne yaz›k
ki, bu zihinsel s›n›rlaman›n d›fl›na ç›ka-
rak Ermenilere bakabilen pek fazla çal›fl-
ma bulamazs›n›z.
Rumca ve Ermenicenin Osmanl› arafl-
t›rmalar› ba¤lam›nda daha yayg›n kul-
lan›lmas›n›n bu tür s›n›rlamalar› aflaca-
¤›n› düflünüyor musunuz?
Bu dillerden çeviriler yayg›nlaflmadan
kesin tespitlerde bulunmak güç, ama üç
rahibin tan›kl›klar›na bakarak baz› genel
tespitlerde bulunabilirim. Her fleyden
önce, bütün Ermenilerin yaflad›klar› fleh-
rin zenginleri olduklar› düflüncesi koca
bir saçmal›k. Özellikle Anadolu’daki Er-
meni köylüsünün durumu içler ac›s›.
Natanyan ve S›rvantsdyants’›n izlenim-
leri, Palu, Harput, Dersim, Erzincan ve
Hizan Ermenilerinin hem devletin a¤›r
vergi yükü hem de Kürt afliretlerin bask›,
angarya ve haraçlar› yüzünden nefes ala-
maz hale geldi¤ini gösteriyor. Ermeni
köylülerin “hafir” ad› alt›nda Kürt afliret-
lerine ödedi¤i vergi asl›nda düpedüz bir
haraç ve köylüyü yaln›zca di¤er afliret-
lerden de¤il, onu koruyan afliretin sald›-
r›lar›ndan da koruyor. Üstelik, ‹slâm di-
ninin bir emri olarak meflrulaflt›r›l›yor.
Ermenilerin Osmanl› toplumunun zen-
gin ve servetleri güvence alt›na al›nm›fl
bir kesimi olduklar› düflüncesi, ‹stan-
bul Ermenileri için geçerli olabilir mi?
Bu k›smen do¤ru say›labilir. 18. yüzy›l-
dan itibaren Osmanl› saray›yla kurduk-
lar› iliflki sayesinde servetleri ve nüfuzla-
r› bir bak›ma güvence alt›na al›nan bir
tür Ermeni aristokrasisinden –amiralar-
dan– söz edilebilir. Ancak 1830’lu y›llar-
dan itibaren Ermeni toplumunda güçle-
nen bir ayd›nlanma, rönesans (veradz›-
nunt) düflüncesi amiralar›n ve dinî ku-
rumlar›n Ermeni toplumundaki nüfuzu-
nu geri döndürülemez biçimde sarsmaya
bafllam›flt›. Avrupa’daki 1789, 1830 ve
1848 devrimlerinden etkilenen Ermeni li-
beral ayd›nlar›, geliflen orta s›n›ftan da
destek alarak anayasac› bir hareketi bafl-
latt›lar ve çeflitli giriflimlerden sonra 1863
y›l›nda Nizamname-i Millet-i Ermeniyan
ad› verilen bir nizamnameyi Osmanl›
devletine kabul ettirdiler. Asl›nda bu bel-
ge Osmanl› anayasac›l›k hareketinin ilk
ad›m›d›r, ama bilebildi¤im kadar›yla,
Bülent Tanör’den baflka hiç kimse onun
bu yönüne iflaret etmedi. 1863 Nizamna-
mesi Ermeni toplumu taraf›ndan “Azka-
yin Sahmantrutyun” (Millî Anayasa) ola-
rak adland›r›l›r ve Ermeni toplumunu
düzenleyen kurallar› yeniden tanzim
eder. ‹leri bir kazan›m olarak de¤erlendi-
rilmekle birlikte, 1863 Nizamnamesi de
‹stanbul ve taflra Ermenileri aras›ndaki
gerilimi ortadan kald›rmaz ve ‹stanbul
Ermenileri lehine düzenlemeler içerir.
Anahide Ter Minassian, 1863 Nizamna-
mesi’nin Ermeni toplumu için önemli
bir kazan›m oldu¤u iddias›na da ihti-
yatl› yaklafl›yor galiba...
Evet, ama bu elefltiriyi yapan sadece o
de¤il. Pek çok Ermeni tarihçi (Hagop
Barsoumian da bunlardan biri) nizamna-
menin sadece Ermenilerin dinî ve kültü-
rel özerkli¤ini teyid etti¤ini belirtiyor.
Bunun d›fl›nda, bireysel ya da kolektif
hiçbir yeni hak kazand›rm›yor. Minassi-
an ise bu nizamnamenin Ermeni toplu-
munu Avrupa parlamentarizminin baz›
teknik araçlar›yla tan›flt›rd›¤›na, bunun
d›fl›nda özellikle Ermeni köylüsünün ka-
derini de¤ifltirecek bir iyilefltirme öngör-
medi¤ine dikkat çekiyor. Anadolu’nun
Bütün Ermenilerin yaflad›klar› flehrin zenginleri olduklar›
düflüncesi koca bir saçmal›k. Anadolu’daki Ermeni köylüsünün
durumu içler ac›s›. Devletin a¤›r vergi yükü, Kürt afliretlerin
bask› ve haraçlar› yüzünden nefes alamaz hale gelmifller.
Havav Köyü, Ka¤tsrahayyats Manast›r› ve Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) Kilisesi’nin harabeleri (1990’lar)
pek çok flehrinde bu nizamname fiilî ola-
rak uygulanam›yor bile. Natanyan,
1878’de, aradan 15 y›l geçtikten sonra da-
hi, Harput’ta nizamnamenin neredeyse
hiç uygulanmad›¤›n›, oluflturulmas›n›
öngördü¤ü resmî kurullar›n ortada ol-
mad›¤›n› rapor etmifl.
Taflra Ermenilerinin bu duruma isyan
etmemeleri biraz flafl›rt›c› de¤il mi?
Asl›nda 1860’l› y›llarda Anadolu Ermeni-
leri buna karfl› seslerini epeyce yükselti-
yorlar. Burada bir ruhanîyi, M›g›rdiç H›-
rimyan’› özellikle anal›m. 1869-73 aras›n-
da ‹stanbul Ermeni Patri¤i de olan H›-
rimyan’› Anadolu Ermenilerinin sesi ola-
rak görmek mümkün. Van’da Ardziv
Vaspuragani (Vaspuragan Kartal›),
Mufl’ta Ardzvig Darono (Mufl Kartalc›¤›)
dergilerini ç›karan, Anadolu köylüsünün
sesini duyurmaya çal›flan H›rimyan’›n
patrikli¤i döneminde ‹stanbul Ermenile-
ri, taflradaki Ermenilerin s›k›nt›lar›na da-
ha fazla duyarl›l›k göstermeye bafllam›-
fl›r. Anadolu Ermenilerinin 1860’lardan
itibaren yaflad›¤› bask›, angarya ve çifte
vergilendirme olaylar›n› Bab›ali’ye ve
Patrikhane’ye flikâyet etmekten çekinme-
melerinde de onun cesaretlendirici rolü-
nü teslim etmek lâz›m. Anadolu’daki
yoksul Ermeni köylüsünün maruz kald›-
¤› eziyetler hakk›nda fikir sahibi olabil-
mek için, bu flikâyet dilekçelerinin d›fl›n-
da, o dönemde ç›kan Me¤u, M›flag, Are-
velyan Mamul, Masis gibi pek çok Erme-
nice gazete ve derginin de incelenmesi
flart elbette.
Raporunu yay›nlad›¤›n›z rahiplerden
Karekin S›rvantsdyants da H›rimyan’›n
ö¤rencisi mi?
Evet, asl›nda onun H›rimyan’›n Ermeni-
ler aras›nda yaratt›¤› Yergir (Vatan) mi-
tosundan etkilendi¤i aç›k. H›rimyan çok
ilginç bir öneride bulunmufl: 1863 Ni-
zamnamesi’yle kurulacak Ermeni Ce-
maati Genel Meclisi’nin merkezi ‹stanbul
de¤il, Van olmal›d›r. Bu öneri hayata
geçmemifl gerçi ama, H›rimyan’›n kadim
Ermeni tarihiyle ba¤lar› koparmamak,
37
taflra Ermenilerinin s›k›nt›lar›na duyarl›
olmak gibi görüflleri, baflkalar›yla birlik-
te, S›rvantsdyants’›n da yaklafl›m›n› be-
lirlemifl. S›rvantsdyants, H›rimyan’›n
yay›nlad›¤› Vaspuragan Kartal› dergisi-
nin sorumlu müdür yard›mc›l›¤›n› yap-
m›fl. Etnograf kimli¤inin flekillenmesin-
de H›rimyan’›n büyük pay› oldu¤unu
söylemek yanl›fl olmaz herhalde.
Di¤er iki rahip için de bunu söylemek
mümkün mü?
Onlar›n do¤rudan H›rimyan’›n ö¤renci-
si oldu¤unu söylemek zor, ama Vahan
Bardizaktsi’nin son derece ironik bir dil-
le kaleme ald›¤› otobiyografisinden H›-
rimyan isminin tüm Ermeni Kilisesi
içinde büyük sayg› uyand›rd›¤› anlafl›l›-
yor. Kilise içindeki lâkaplar›ndan biri
“Ermenistan’›n Mele¤i” imifl. Bardizakt-
si ve Natanyan’›n H›rimyan’›n ve ondan
sonraki patrik Nerses Varjabedyan’›n
politikalar›yla uyumlu olduklar› ve on-
lar›n deste¤ini ald›klar› son derece aç›k.
Zaten her üç rahip de patrik Varjabed-
yan taraf›ndan görevlendirilmifl ve ra-
porlar›n› da ona sunmufllar.
Ortak noktalar›na ra¤men söz konusu
rahiplerin kiflilik ve üslûplar› aras›nda
farkl›l›klar var. Örne¤in, Natanyan
son derece ciddi, laf›n› sak›nmaz ve
sorumluluk sahibi biri gibi görünüyor.
Do¤ru, hatta sorumluluk duygusu ve
görevini önemsemesi nedeniyle S›r-
vantsdyants, Natanyan’la hafiften dalga
da geçiyor. Palu’nun Havav (Ekinözü)
köyündeki Ka¤tsrahayyats Surp Asd-
vadzadzin Manast›r›’nda karfl›lafl›yorlar
ve Natanyan’›n elefltirileri nedeniyle
S›rvantsdyants onu kendini fazla önem-
seyen biri olarak tasvir ediyor. Ama me-
sele kendini önemseyip önemsememe-
ye indirgenemez elbette. Natanyan do¤-
rucu Davutluk yap›yor, Palu ve civar›-
n›n Ermeni köylüsünün yoksullu¤un-
dan, cehaletinden sorumlu tuttu¤u her-
kesi elefltiriyor. Devlet idarecilerini ye-
rel zorbalarla iflbirli¤i yapt›klar›, rüflvet
ald›klar› için, içlerinde Ermenilerin de
bulundu¤u yerel zorba ve a¤alar› ise
köylüye bask› yapt›klar›, tarlas›n›, ba¤›-
n› bahçesini ya¤malad›klar›, elinden al-
d›klar› için elefltiriyor. Öte yandan, tafl-
radaki ruhanîleri a¤alarla, beylerle iflbir-
li¤i yapmakla suçluyor. Ermeni Patrik-
hanesi’ni ise köylünün u¤rad›¤› zulüm-
38
ler hakk›nda yazd›¤› dilekçeleri dikkate
almamakla ve kendisini yaln›z b›rak-
makla suçluyor.
Trajik sonuna bak›l›rsa, yaln›z b›ra-
k›ld›¤› elefltirisinde hiç de haks›z de-
¤il.
Öyle görünüyor. Pek çok kesimin ç›-
karlar›n› zedeledi¤i düflünülüyor.
Özellikle yerel zorbalarla iflbirli¤i ya-
pan Ermeni a¤alar as›ls›z ihbarlarla
onu s›k s›k Kürt afliretlerine ve devlet
yetkililerine flikâyet ediyorlar. Natan-
yan’›n Palu’daki görevi ve belki hayat›
da üç kez ciddi flekilde tehdit ediliyor.
Ermeni Kilisesi de onu, özellikle patrik
Varjabedyan’dan sonra, yaln›z b›rak›-
yor. Natanyan bu raporunu o dönem
kitap olarak yay›nlam›fl –tarihi pek net
de¤il, 1879 oldu¤unu düflünüyoruz.
Bu tarihten yaklafl›k on y›l sonra, Na-
tanyan bu rapor yüzünden tutuklan›-
yor ve II. Abdülhamid’in emriyle sür-
güne gönderiliyor. Bundan sonra haya-
t› fazla uzun sürmüyor ve 1891’de
fiam’da sürgündeyken ölüyor.
Rahiplerin anlat›mlar›na dönersek,
bunlarda Türkçe çal›flmalarda yayg›n
olarak rastlanan Ermenilere dönük ön-
yarg›lar› ters yüz eden hususlar neler?
S›rvantsdyants, Nahabedagan Cemiyeti’nin Mufl ovas›nda
bir köy sat›n alarak görüfllerini orada hayata geçirmek
istediklerinden söz ediyor. Burada köy sosyalizminin ya da
bir tür kooperatifçi yaklafl›m›n izlerini bulmak mümkün.
Rahip Vahan Epeyce var. Sözgelimi, Osmanl› ‹mpara-
Bardizaktsi torlu¤u’ndaki gayrimüslimlerin Katolik
(Der Minasyan), ve Protestan misyonerlerle iflbirli¤i yap-
Karekin S›rvantsdyants
(1840-1892) ve H›rimyan t›¤› yönündeki iddialar hiç de geçerli
Hayrik, katolikosluk görünmüyor. Aksine, rahiplerin notlar›-
döneminde. Tablo, na bak›l›rsa, bundan en çok Ermeni Kili-
Ermeni-Rus ressam sesi rahats›z. Zira misyonerler daha çok
Ayvazovski taraf›ndan
onlara dönük faaliyetlerde bulunuyor-
yap›lm›fl.
lar. Hem Natanyan hem de S›rvants-
dyants, Ermeni Kilisesi’nin misyonerler-
le rekabet edebilmek için e¤itim mesele-
sine büyük önem vermesi gerekti¤ini,
modern okullar›n kurulmas›n›n flart ol-
du¤unu defalarca dile getirmifl. Rahip-
lerin anlat›mlar›na göre, Osmanl› toplu-
mundaki dinsel hoflgörüye dair iddiala-
ra da ihtiyatla yaklaflmak gerek. Üç ra-
hip de, gezdikleri bölgelerdeki Ermeni
kilise ve manast›rlar›n›n, savafl koflulla-
r›n› f›rsat bilen afliretler ve zorbalar tara-
f›ndan ya¤maland›¤›n›, yak›l›p y›k›ld›-
¤›n› görmüfller.
Ermenilerin Rus ordusuyla birlikte ha-
reket etti¤i iddias›na ne dersiniz?
‹htiyatla ele al›nmas› gereken bir konu
da bu. Bu yönde baz› hareketler ve hat-
ta sald›r›lar olabilir, ancak mesele bun-
dan biraz daha karmafl›k. Asl›na bak›l›r-
sa, neredeyse bütün 19. yüzy›l boyunca
bölgede Osmanl›, Rus ve ‹ran devletleri
aras›nda sürekli bir savafl hali hâkim ve
iflin ilginç taraf›, her üç devletin s›n›rlar›
içinde de hat›r› say›l›r bir Ermeni nüfus
yafl›yor. Özellikle Rus ordusunda yük-
sek rütbeli subaylar›n komuta kademe-
sinde olduklar› biliniyor. Dolay›s›yla bu
üç devletin savaflmas›, bunlar›n Ermeni
tebaalar›n›n da karfl› karfl›ya gelmesi,
her üç cephedeki Ermenilerin birbirle-
riyle savaflmak zorunda kalmas› sonu-
cunu veriyor. Meselenin bir de bu yönü
oldu¤unu unutmamak gerekir.
E¤in’de 1865’te kurulan, dikkatlerden
kaçmamas› gereken bir cemiyet var.
Bunu kibutz deneyimi ya da bir tür
köy sosyalizmi denemesi gibi de¤er-
lendirmek mümkün mü?
Nahabedagan Cemiyeti’nden söz edi-
yorsunuz. Bizim için de çok flafl›rt›c› ol-
du onun varl›¤›n› ö¤renmek. Bu cemi-
yetten S›rvantsdyants’›n bahsetti¤i ka-
dar›yla bilgi sahibiyiz. S›rvantsdyants,
cemiyetin kurucular›n›n kendisi arac›l›-
¤›yla Mufl ovas›nda bir köy sat›n alarak
görüfllerini orada hayata geçirmek iste-
diklerinden söz ediyor, kuruculardan
Misak Timuryan’›n yay›nlad›¤› kitap-
ç›ktan bir bölümü naklediyor. Timur-
yan’›n kitap盤›nda köy sosyalizminin
ya da bir tür kooperatifçi yaklafl›m›n iz-
lerini bulmak mümkün, ama bir yandan
da güçlü bir kendine yeterlik, sadelik ve
dinsellik temalar›n› buluyoruz: Çiftçi fle-
hirli meslek erbab›ndan daha sade ve
dürüst olarak tasvir ediliyor, köyde ku-
rulacak evlerin tek tip olaca¤›, köylüle-
rin giysilerinin sade ve basit olmas› ge-
rekti¤i, yiyeceklerin de basit ve yararl›
olanlar›n›n seçilece¤i, köyün yönetimin-
de ‹sa’n›n eflitlik ve adalet yolundaki
emirlerinin hâkim k›l›nmas› gerekti¤i
ileri sürülüyor. Dinsel referanslar› güçlü
bir püriten hayat tasvir ediliyor. S›r-
vantsdyants’›n aktard›klar›yla s›n›rl› ol-
du¤umuz için daha net bir yorum yap-
mak mümkün de¤il, ancak 1860’lar Rus-
ya’da Narodnik hareketin güçlenmeye
bafllad›¤› y›llar. Osmanl› Ermenileriyle
Rusya Ermenileri aras›ndaki siyasal ve
entelektüel ba¤lar düflünüldü¤ünde,
Narodniklerin “halka do¤ru” düflünce-
sinin biraz deforme olmufl bir biçimi de
söz konusu olabilir. Sonuçta bir ideal
düzen, ütopik bir hedef öngördükleri
aç›k: “Nor Mart” (Yeni ‹nsan) ve “Nor
Hay” (Yeni Ermeni).
Bu “Yeni ‹nsan” hedefi neredeyse
bütün ütopyac› giriflimlerin sahip-
Söylefli: Emine Bora
lendi¤i ve herhalde bundan sonra
da varl›¤›n› sürdürecek bir hedef gi-
bi görünüyor.
Demek ki pek fazla milliyeti olmayan
bir kavram. Türkiye’de bu ismi tafl›-
yan en az iki dergi yay›nland› galiba.
JUDITH BUTLER ANKARA VE ‹STANBUL’DAN GEÇT‹
Bedenler ve barikatlar
Judith Butler, ça¤›m›z›n en etkili düflünürlerinden biri. Etkisi iki yönde, hem
teoride hem pratikte. Yeni siyaset alanlar›nda feminizmin dahi bofl b›rakt›¤›
alanlar› doldurmaya çal›flan, “queer” analizleriyle salt cinsel olmayan bir toplumsal
cinsiyet varoluflunun muktedir ve muhalif yanlar›n› araflt›ran Butler, KaosGL’nin bu
y›l beflincisini düzenledi¤i Uluslararas› Homofobi Karfl›t› Buluflma için Ankara’dayd›...
Türkiye’nin kad›n ve aileden sorumlu
Devlet Bakan› Aliye Kavaf yak›n za-
manda “eflcinselli¤in bir hastal›k oldu-
¤una ve tedavi edilmesi gerekti¤ine
inan›yorum” dedi. Bu beyan hakk›nda
ne düflünüyorsunuz?
Judith Butler: Böyle bir siyasal makam-
da oturan bir insan›n çok dikkatli olmas›
gerekti¤ini düflünüyorum. E¤er “ben bu-
nun bir hastal›k oldu¤una inan›yorum”
diyorsa, sanki bir bireymifl gibi davran›-
yordur. Fakat gerçekte bakanl›k maka-
m›ndan, devlet ve hükümet ad›na ko-
nufluyor. Öyleyse bizzat devlet, eflcinsel-
li¤in bir hastal›k oldu¤unu, tedavi edil-
mesi gerekti¤ini söylüyor. fiimdi, Kavaf,
bunu hangi temelde söylüyor? Bu onun
kiflisel inanc› m›? Dinî inanc› m›? Gerçek-
ten bu konuda çal›flt› m›? Sa¤l›k uzman-
lar›n›n ne dediklerini biliyor mu? Peki
eflcinselli¤i patolojik olmaktan kal›c› ola-
rak ç›karmaya yönelik birçok ilerleme
kaydeden uluslararas› hareketi ihmal et-
mesi ne anlama geliyor? Beni en çok
üzen fley flu: Biz her fleyden önce homo-
fobinin bir tür bozukluk olup olmad›¤›n›
sorabiliriz, de¤il mi? Bunu salt istihza ya
da kötü niyetlilik anlam›nda söylemiyo-
rum. Gerçekten de, e¤er psikoloji hak-
k›nda konuflmak istiyorsak, homofobiye
dair epey çal›flma mevcut. Eflcinsellik
korkusu ya da nefreti nedir? Bakanl›¤›n
homofobi üzerine çal›flmalara fon ay›r-
mas›na yönelik bir ça¤r› yerinde olmaz
m›yd›? Çünkü flu anda Türkiye’de en
önemli mesele, hükümetin seyirci kald›-
¤› bir ortamda, ülkenin dört bir yan›nda
transgender bireylere yönelik sald›r›la-
r›n, eflcinsellere, lezbiyenlere ve biseksü-
ellere yönelik aç›k ayr›mc›l›¤›n olmas›.
Devlet, polisin gey ve transgender kiflile-
re karfl› ifllenen nefret suçlar›n›n yeterin-
ce takipçisi olmuyor ve bu suçlar› sorufl-
turmuyor. Öyleyse, Aliye Kavaf, eflcin-
selli¤in bir hastal›k oldu¤unu düflündü-
¤üne dair bir yorum yapt›¤›nda, gey,
queer, biseksüel ve transgender hayatla-
r›n korunmaya de¤er oldu¤una inanma-
yan, gey ve transgender insanlar›n nüfu-
sun bir parças› olarak yasalar nezdinde
eflit muameleye lây›k olduklar›n› takdir
etmeyen bir kültürel iklime katk› yapm›fl
oluyor... Bence bu patolojiklefltirme, biri-
sinin hasta oldu¤unu söylemek, onlar›
d›fllaman›n baflka bir yolu; onlar› sadece
norm d›fl›na itmek de¤il, ayn› zamanda
yurttafll›k fikrinden de ç›karmakt›r. Bu
insanlar›n “biz sa¤l›kl› ve normal” yurt-
tafllardan yal›t›lmalar› gerekti¤ini söyle-
menin baflka bir yoludur. Bununla da ak-
tif flekilde mücadele etmek gerekir.
Bakan›n bu beyan›n› Litvanya’da mart
40
ay›n›n ilk haftas›nda Meclis’ten geçen
bir yasayla iliflkilendirebiliriz. Bir AB
ülkesi olan Litvanya, ailenin korunma-
s› ad›na kamusal alanda eflcinselli¤in
d›flavurumunu yasaklayan bir yasay›
kabul etti.
Çünkü aile, varl›¤›n› eflcinsellili¤in
kamusal alandan d›fllanmas›yla koruya-
bilir. Do¤ru, bu durum çok uzun bir sü-
redir devam ediyor.
Kavaf’›n beyan›yla Litvanya’daki duru-
mun parallelli¤inin tesadüfî oldu¤unu
düflünüyor musunuz? Homofobinin
kesin bir flekilde yasallaflmaya baflla-
mas›n›n Bakan Kavaf’›n politikas›yla
ba¤lant›s› var m›?
Litvanya örne¤i kendine has. Fakat bura-
da s›rad›fl› olan, belirli bir türden kiflisel
özgürlü¤e imkân tan›yormufl gibi görün-
mesi. Ancak e¤er gey ya da lezbiyen
bireylere hasta diyecekseniz ya da onla-
r›n cinselliklerini hastal›k olarak tan›mla-
yacaksan›z, o zaman bunu ister kamusal,
ister özel ortamlar›nda yaps›nlar, bu on-
lar› zaten patolojiklefltirmektir. Kamusal
alandaysa, kabahat ve cürüm sayarak
suç haline getiriyorsunuz. Bu yüzden,
Litvanya aileyi cinselli¤in kamusal tara-
f›nda tutmak stratejisiyle biraz farkl› bir
konumda ve bu aç›dan dikkat çekici. Bu-
rada nas›l iflliyor, bilmiyorum ama, pek
çok ülkenin aile yasalar›n› yeniden tan-
zim etmeyi düflünmesinde Vatikan’›n
muazzam bir etkisi var, çünkü biliyorsu-
Judith Butler, California Üniversitesi - Berkeley'de, Retorik ve Karfl›laflt›rmal› Edebiyat Bölümü’nde profesör. Türkçedeki kita-
plar›: “Cinsiyet Belas› –Feminizm ve Kimli¤in Altüst Edilmesi” (Metis), “K›r›lgan Hayat –Yas›n ve fiiddetin Gücü” (Metis),
“Taklit ve Toplumsal Cinsiyete Karfl› Durma” (Agora), “Yaflam ile Ölümün Akrabal›¤› –Antigone’nin ‹ddias›” (Kabalc›), “‹kti-
dar›n Psiflik Yaflam› – Tabiyet Üstüne Teoriler” (Ayr›nt›), “Hegemonya, Olumsall›k, Evrensellik” (Ernesto Laclau ve Slavoj
Zizek’le birlikte) (Hil), “Ulus-Devlet Marfl›n› Kim(ler) Söyler” (Gayatri Spivak’la birlikte) (Agora)
nuz, evlili¤in bir erkek ve bir kad›n ara-
s›nda olabilece¤ini söylemeye inatla de-
vam ediyor. Ve insanlar da zaten “çöküfl
halindeki Bat›”daki eflcinsel evlilik hare-
ketlerinden ve bundan kaynaklanan so-
runlardan haberdarlar. Heteroseksüel
evlilikleri do¤aya dayand›ramay›z, çün-
kü o zaman baflka tür bir evlilik müm-
kün olmazd› diye düflünülüyor. Bu yüz-
den de, onu yasaya dayand›rmal›, cinsel-
li¤i tam olarak düzenleyemedi¤imiz için
kamusal biçiminin ne oldu¤unu belirle-
meliyiz deniyor.
Öyleyse eflcinselli¤in kamusal olarak
yasaklanmas› Vatikan’›n etkisi midir?
Yasal alanda eflcinselli¤e yönelik yeni
bir tutumun ortaya ç›kabilece¤ini düflü-
nüyor musunuz?
Bu onu kiflisel/özel olana indirgemeyle
ilgili bir sorun. E¤er bir gey sokakta aç›k-
ça homofobik bir sald›r›ya u¤ruyor ya da
e¤er bir transgender birey çal›flt›¤› yer-
den transgender olmas› nedeniyle kovu-
luyorsa, onlar›n asl›nda kamusal salahi-
yetleri var m›d›r? Mahkemede “ben ay-
r›mc›l›¤a ya da sald›r›ya u¤rad›m” de-
mek yetkisini haizler mi? Ve e¤er u¤ra-
d›klar› sald›r›n›n sebepleri gey ya da
transgender olmalar› ise, bu göz önünde
bulundurulacak, hesaba kat›lacak m›?
Ayr›mc›l›¤›n mevcut bir biçimi olarak
kabul edilecek mi? Sorunun özel ya da
kiflisel oldu¤unu söylemek, asl›nda yasa-
n›n sizi korumad›¤›n› söylemenin baflka
bir flekli. ABD’de e¤er bir fleyin özel/ki-
flisel oldu¤unu söylerseniz, o zaman ya-
salar sizi korur. Fakat bu yüzden oras›
ABD. Neden böyle oldu¤unu bilmiyo-
rum. Bizler ihlâl edilemez özel/kiflisel
haklar›m›z›n oldu¤unu düflünüyoruz,
fakat bu farkl› bir yasal gelenek.
Uluslararas› Homofobi Karfl›t› Buluflma
için buradas›n›z ve savafl karfl›t› hareke-
tin queer hareketle ba¤lant›s› üzerine
konuflacaks›n›z...
Asl›nda ço¤unlukla militarizm karfl›tl›¤›
üzerine konuflaca¤›m. Irak ya da Afga-
nistan’daki iflgallere karfl› ç›kan mobili-
zasyonlar, militarizm karfl›t› bir siyasal
harekete nas›l evrilebilir? Önce, askerî ik-
tidar ve militarizmle neyi kastetti¤imiz
hakk›nda biraz düflünelim. Bunun birkaç
biçim ald›¤›n› düflünüyorum. Bir defa,
Afganistan ve Irak’taki gibi apaç›k, aktif
savafllar var. Bir de ‹srail devleti taraf›n-
dan Ortado¤u’da, Gazze ve Lübnan’a
karfl› sürdürülen –kim bilir s›rada kim
var– periyodik savafllardan söz edebili-
riz. Afrika da dahil birçok co¤rafyada,
hepimizin engellemeye çal›flt›¤› hem ak-
tif hem de periyodik savafllar sürüyor.
Ancak bu savafllar›n birço¤u asl›nda
devletin artan militerleflmesiyle alâkal›.
Bu da flu demek: Topraklar›n› ve s›n›rla-
r›n› yeni yöntemler ve iktidar biçimleriy-
le savunan birçok devlet, askerî güçlerini
takviye etme haklar› oldu¤una inan›yor.
Bunun sonucunda da, Avrupa ya da
ABD’deki göçmenlerin gözalt›na al›nma-
s›n› içeren genifl bir güvenlik ayg›t›n›n
meydana ç›kt›¤›n› görüyoruz. S›n›rlar›n
güvenli¤ini sa¤lamak, belirli topluluklar›
d›flar›da b›rakmak ve ulusal kimlik poli-
tikalar›n› sürdürmek için, militer a¤›n
parças› haline gelen ülkeler aras›nda infla
edilmifl yeni duvarlar›m›z var. Ayn› an-
da hem gözetim hem de güvenlik amac›
güden polis teflkilat›n›n yetkileri de art›-
r›l›yor. Bunlar belki süregiden savafl hal-
leri de¤il, fakat askerîleflmenin, militer-
leflmenin parças› olarak de¤erlendirilme-
liler. Bu tür bir militerleflme, her nevi öz-
gürlü¤ün bast›r›lmas›n›, bedenlerin
regüle edilmesini ve gözetimini içerir.
Ayn› zamanda sizin kimli¤inizden, inter-
netteki haberleflmelerinizden ve yak›n
iliflkilerinizden haberdar olmay› da kap-
sar. Bu yüzden de Avrupa’da göçmen
mücadeleleri, aç›kça ifade edilen bir ça-
t›flma sürecine girmese de militarizmin
Türkiye’deki ve baz› komflular›ndaki
yükselifli, özgürlü¤ün ne oldu¤u, nere-
den geldi¤i ve bedenlerimizin mekân ve
zamanda nas›l düzenlendi¤i gibi mese-
leler hakk›nda yeni ilkelerin belirmesine
sebep oluyor. Anti-militarist hareketler
de zaten bu yüzden varlar. ‹nsanlar, as-
kerî iktidar›n bu tür özel köklerinin izini
sürüp onlara karfl› ç›kmaya çal›fl›yor. En
çok, askerî gücün ve güvenlik mefhumu-
nun totaliterleflmesine karfl› ç›kan anar-
flist gruplar› kayda de¤er buluyorum.
Arundhati Roy, “devlet fliddeti ile ona
karfl› direniflin fliddetini eflitlemek ah-
lâks›zl›kt›r” diyor. fiiddeti siz nas›l ta-
n›mlars›n›z? Arundhati Roy’un sözleri-
ni, beden ve cinsiyet politikalar› ve
Türkiye’deki Kürt direnifliyle beraber
düflündü¤ünüzde, siz nas›l bir tablo çi-
ziyorsunuz?
Öncelikle, tam da fliddeti tan›mlayama-
yaca¤›m› düflünüyorum. Tek bir fliddet
biçimi oldu¤unu düflünmüyorum. fiid-
det daima çok yönlüdür. Biçim ve yön-
temleri aç›s›ndan çeflitlilik arzeder. Bu
yüzden fliddet hakk›nda konuflurken çok
spesifik olmak zorunday›z. fiiddet karfl›t›
olabilirim, fakat e¤er karfl›ysam, akl›m-
dakinin hangi fliddet çeflidi oldu¤unu
söylemek zorunday›m. O zaman bu be-
nim pasifist oldu¤um, asla fliddet kullan-
mayaca¤›m anlam›na m› gelir? Kendimi
savunmak için fliddet kullanamayacak
m›y›m ya da bir direnifl hareketinin par-
ças› olan fliddeti lanetler miyim? fiubat
ay›nda, Filistin - Cenin’de bana flu sorul-
du: Sömürgelefltirilmeye karfl› silahl› di-
renifle kat›lan birini yarg›lar m›s›n›z?
Böyle bir yarg›lama yapmam dedim. Bu,
“yere yat›p teslim olun” anlam›na gel-
mez. Ama bazen yere yatmam›z gerekir.
Judith Butler, konfe-
Hatta, bazen Gandhi’nin tavsiye etti¤i gi- rans›n ard›ndan dost-
bi tanklar üstünüze gelir ve siz yere ya- lar›yla Ankara sokak-
tars›n›z. Bu güçlü bir eylemdir, çünkü lar›nda
Bakanl›¤›n homofobi üzerine çal›flmalara fon ay›rmas›na
yönelik bir ça¤r› yerinde olmaz m›yd›? Çünkü flu anda
Türkiye’de en önemli mesele, eflcinsellere, lezbiyenlere
ve biseksüellere yönelik aç›k ayr›mc›l›¤›n olmas›.
gelip tam da bedene dayan›r. Burada be-
deninizi sömürgeci gücün hesaba katma-
s› ve müdahale etmesi gereken baflka bir
güç olarak kullan›yorsunuz. Bu, bedeni-
nizi bir barikat haline getirmektir. Bede-
nin bu tür bir kullan›m› fliddetten azade
midir? Bunu tam olarak bildi¤imizi san-
m›yorum. Fakat bir toplulu¤a yönelik
sald›r› ile bu toplulu¤un direnifli aras›n-
da ahlâkî bir fark oldu¤u hususunda
Roy’a kat›l›yorum. ‹srail - Filistin apart-
heid duvar›na karfl› eylemler yapan
anarflistler de bedenlerini s›n›ra yerlefl-
tiriyor. Hem de bunu yaralanacaklar›n›
bilmelerine ra¤men yap›yorlar. Bu da sö-
mürgecili¤e, mülksüzlefltirmeye ve tecri-
de karfl› epey etkili bir eylem biçimi... Be-
nim için queer siyaseti daima ittifaklarla
ilgili olmufltur. Bu bir kimlik kategorisi
de¤ildir. Biliyorum, “ben queer’im” di-
yen insanlar var, fakat bana göre, mesele
“queer” olmakla ilgili de¤il. ‹nsanlar gey,
lezbiyen, “erkeksi” (butch) ya da trans-
gender olduklar›n› iffla edebilir. Bu tür
konuflmalar›n yap›labiliyor olmas›ndan
mutluluk duyuyorum, fakat queer’in si-
yasal aç›dan önemli bir kavram haline
gelifli bence homofobi karfl›t› mücadeley-
le ilgilidir. Bu da herkesi kapsamaya yö-
nelik bir davetle bafllad›. Biz, kimin ki-
minle yatt›¤›n› umursam›yoruz. Hiç
kimseyle yatm›yorsan›z, bunu da umur-
sam›yoruz. Hatta siyasal aç›dan hangi
gruplarla iliflkide oldu¤unuz da önemli
de¤il. E¤er homofobiye karfl›ysan›z, bu
bizimlesiniz demektir. San›r›m son 15-20
y›lda ›rkç›l›¤a karfl› mücadele edilmeden
homofobiye karfl› da mücadele edileme-
yece¤i iyice aç›k hale geldi. Sömürgeci
tahakküme karfl› ç›kmadan ›rkç›l›¤a kar-
fl› hiçbir mücadele gerçeklefltirilemez.
Ayn› zamanda cinsel az›nl›klar›n haklar›
da, etnik, ›rksal ve dinsel az›nl›klar›n
haklar› tesis edilmeden hayata geçirile-
mez. “Biz geyler kendimiz ad›na eflit
haklar istiyoruz ve haklar›ndan sistema-
tik olarak mahrum b›rak›lan di¤er insan-
larla ilgilenmiyoruz” da diyemezsiniz.
Tam tersine, hetoronomik, d›flardan ken-
dini dayatan iktidar›n nas›l infla edildi¤i-
ne ve kendini nas›l sürekli k›labildi¤ine
dair sistemli bir analize ihtiyac›m›z var.
Bu iktidar›n hangi az›nl›klar› unutturma-
ya, yasad›fl› ilan etmeye, d›fllamaya ve
yabanc›laflt›rmaya ihtiyaç duydu¤una
bakmal›y›z. ‹ktidar›n kulland›¤› bu yön-
temlerin hepsi tahakkümdür. Ve aradaki
ba¤lant›y› kurmazsak ak›ls›zl›k etmifl
oluruz. Bazen bu zordur, çünkü bazen it-
tifak kurmak isteyebileceklerimiz bizim-
le uzlaflmayabilir ya da arada muazzam
bir gerilim ortaya ç›kabilir. Bu duruma,
radikal queer’lerin müdafaa etmeye ça-
l›flt›¤› göçmen topluluklar›n›n içinde
homoseksüellikten hiç de hazzetmeyen
birçok insan›n da bulundu¤u Hollan-
da’da flahit oldum. Bir yandan da, bunun
hiçbir önemi yok. Siz ittifak kurmaya ça-
l›fl›yorsunuz, eflitlik için mücadele edi-
yorsunuz ve bask›ya karfl› mücadele edi-
yorsunuz. Ve mücadelenin seyri içinde
insanlar anlay›fllar›n› de¤ifltiriyorlar,
farkl›l›klar›yla uzlaflmay› baflar›yorlar.
Diyorlar ki: “Bak, ben bu mesele için se-
ninle birlikte mücadele ediyorum. Siya-
sal olarak bu yönetim biçimine beraberce
karfl›y›z ve flu anda her konuda anlafl-
mak zorunda olmad›¤›m›z› sen de bili-
yorsun.” Yani, benim için koalisyonlar
görüfl ayr›l›klar›yla beraber yaflamaktan
ve y›kmaya ya da köklü bir de¤iflime u¤-
ratmaya çal›flt›¤›n›z iktidar›n biçimine
odaklanmaktan geçiyor. ‹nsanlar bölü-
nüp, parçalan›p birbirleriyle çat›flmaya
bafllad›klar›nda ortak hedeflerinin ne ol-
du¤unu unutuyorlar. ‹stisnas›z her ko-
nuda uzlaflmaya varmadan beraber yol
katedemeyeceklerine inan›rlarsa da, kor-
kunç bir hata yap›yorlar. Zaten insanlar
beraber yol ald›kça de¤ifliyorlar. Ortak
bir mücadele içine girilince, dönüflme
flans› da bulunur.
Türk milliyetçili¤i, farkl› kültürel, ta-
rihsel ve sosyal arka planlardan gelen
topluluklar› birlefltirmeye çal›flan bir
tutkal ifllevi görüyor. Son zamanlarda
Kürtler, Alevîler, kad›nlar ve LGBTT
bireyler bu milliyetçili¤in empoze etti-
¤i ulusal kimli¤i k›rmaya bafllad›lar. Bu
farkl› gruplar ya da hareketler yatay bir
düzlemde nas›l birleflebilirler?
Bir ABD vatandafl› olarak gelip de size bir
yöntem önermem do¤ru olmaz. Fakat,
gerçekten ilgilendi¤im fley, bu hareketle-
rin her birinin bünyesinde ne türden bir
devlet iktidar› analizi yap›ld›¤›d›r. Bu ha-
reketler aç›s›ndan devlet iktidar›n›n han-
gi boyutu kritik odak noktas› haline geti-
riliyor? Özellikle buradaki militarizmi,
giderek askerî iktidarla özdefllefltirilen
41
ulus yorumunu, Türkiye’ye içkin maskü-
lenli¤i, Kürt karfl›t› e¤ilimi, Ermeni tarihi-
nin yok say›lmas›n› düflünürsek, tüm bu
meselelere hareketlerin nas›l bakt›¤›yla il-
gilenirdim. Demek istedi¤im, muhteme-
len erkek egemenli¤i üzerine odaklanan
feministleriniz vard›r, ya da insanlar›n et-
nik kimliklerine dayanarak ayr›mc› mu-
amele görmesinden kayg› duyanlar›n›z.
Ayn› zamanda bir tür karfl›-milliyetçili-
¤in de önemli oldu¤unu düflünüyorum.
Tabii bunu enternasyonalizm ya da küre-
sel kültür ad›na hayata geçirmekten bah-
setmiyorum. Bildi¤iniz gibi ulusötecilik
(transnationalism), Mcdonald’s ve Benet-
ton’la ilgili bir husus de¤il. Beni alâkadar
eden, Türkiye’nin de bulundu¤u bölge-
de, ülke s›n›rlar›n› aflan, baflka ülkeler ve
mücadelelerle ba¤lant› halindeki milli-
yetçilik karfl›t› hareketler. Bu tür hareket-
ler çok önem kazan›yor.
Türkiye’deki soylulaflt›rma ve modern-
neye ihtiyaç duyar ve bedenlerin itibar›-
n›n teslim edilmesi için gereken kamusal
yükümlülükler nelerdir? Bedenler bar›n-
maya, g›daya, kendilerini ifade etme
hakk›na, seyahat hakk›na, bir iflte çal›fl-
maya, cinsel ve samimi iliflkileri de kap-
sayan yak›nl›klar kurma hakk›na ihtiyaç
duyarlar. Bunun anlam›, s›n›f fark›na ba-
k›lmaks›z›n, herkes için yaflanabilir ha-
yatlar sa¤lamak ad›na bar›nma projeleri-
ne yönelik eflitli¤e dayal› politikalar üs-
tüne düflünmektir. Öte yandan, modern
soylulaflt›rma yolunda fl›k bir öncephe
infla eden ülkeler, asl›nda yoksullar› d›-
flar› do¤ru iteliyorlar. Buenos Aires’te
göz kamaflt›r›c› konut bloklar›n›n hemen
bitimindeki yüksek duvarlar›n arkas›nda
insanlar çad›rlarda yafl›yorlar. Öyleyse
Eflcinselli¤in hastal›k oldu¤unu söyleyen Kavaf, gey,
queer, biseksüel ve transgender hayatlar›n korunmaya de¤er
oldu¤una inanmayan, yasalar nezdinde eflit muameleye lây›k
t›s›n› nas›l kuruyorsunuz?
Bu aç›dan “k›r›lganl›k” (precarity) kavra-
m› benim için önemli, çünkü farkl› az›n-
l›klardan insanlar k›r›lganl›k durumu içi-
ne konuyor. Yasal güvenceden mahrum
yaflamak durumunda kal›yorlar ve ba-
zen bizzat yasa taraf›ndan zulüm görü-
yorlar. E¤er k›r›lgan durumdaki farkl›
gruplar› düflünürseniz, örtüflen flartlara
sahip olduklar›n› görürsünüz. Açl›¤a,
bar›nma sorunlar›na, kanun taraf›ndan
korunmad›klar› için fliddete maruz kal›-
yorlar. Tüm bunlar k›r›lgan koflullarda
yaflamak demek. Ve bence k›r›lganl›¤a
karfl› mücadele, gayr›milliyetçi, gay-
r›kimlikçi ve koalisyona dayal›d›r.
Türkiye’deki LGBTT hareketine ne
söylemek istersiniz?
Buradaki mücadeleden çok etkilendim.
Öylesine düflmanca ve umursamaz bir
hükümetiniz var ki. Fakat en az›ndan ey-
lemleriniz ve küresel ölçekte gerçek-

Söylefli: Milen Nae - Atalay Göçer / Çeviren: Kürflad K›z›ltu¤

leflmeyle LGBTT ve queer hareketini
nas›l ba¤lant›land›r›rs›n›z?
Her fleyden önce, Türkiye üzerine düflü-
nürken ve okurken, kamusal alan›n nas›l
kontrol edildi¤ini, kamusal alana ç›k-
makta kimin özgür oldu¤unu, orada ki-
min korunakl› bir konumda yer ald›¤›n›
merak ediyorum. Bana öyle geliyor ki,
kamusal alan›n soylulaflt›r›lmas› ve özel-
lefltirilmesi ekonomik aç›dan modern bir
Türkiye fikrini üretmek için bir araç ola-
rak kullan›l›yor. ‹lginç flekilde, üretilen
bu fikrin bir k›sm›n›n pazar ekonomisine
daha fazla dahil oldu¤unuz AB’yle, di-
¤er bir k›sm›n›n da gerçekte Avrupa kar-
fl›t› olmas› muhtemel bir milliyetçilikle
alâkal› olmas›. Bu da oldukça karmafl›k
bir durum. Ancak çok daha temel bir
yerden bak›p flöyle sorabiliriz: Bedenler
olduklar›n› takdir etmeyen bir kültürel iklime katk› yap›yor.
insanlar›n bar›nma hakk›na ulaflmas› için
bir hükümetin yükümlülükleri nelerdir?
Bar›nma, bedensel bir ihtiyaçt›r. Aileden
farkl› birlikte yaflam yap›lar›na da ihtiya-
c›m›z var. Gerçekte “birlikte yaflamak”
(household) aileden farkl› bir kavram.
Aile ve evlilikten çok farkl› ba¤l›l›k ve it-
tifak flekilleri de mevcut. Bu yüzden,
transgender bireylerin sokaklardaki taciz
ve cinayetlerden korunmas› gerekti¤i gi-
bi, queer, gey ve biseksüel bireylerin bir-
likte olma özgürlü¤ü de sa¤lanmal›. Bir-
çok özgürlük biçimi, yükselmekte olan
militarizme ve güvenli¤e vurgu yapan
devletlerce yok ediliyor.
Bu durumun kapitalizmle olan ba¤lan-
lefltirdi¤iniz ittifaklarla siyasetçilerini-
zi mesele üzerinde konuflmak zorun-
da b›rak›yorsunuz. Tahminimce, siya-
setçiler konufltukça gerçekten kor-
kunç fleyler söyleyecekler. Burada iyi
olan, –paradoksal olarak– konunun
konuflulmas›n›n gerekli olmas›. Bir
kez siyasal söyleme girince o zaman
onunla mücadele edilebilir ve bir tar-
t›flma ortam› yarat›labilir. O zaman
her yerden insanlar› bir araya getire-
bilirsiniz. fiu an dünyada, eflitlik üze-
rine yeniden düflünmek ad›na muaz-
zam bir uluslararas› bask› var. Bu tar-
t›flma cinsel az›nl›klar› da kaps›yor.
Sadece ABD’den de¤il, Güney Ameri-
ka’dan, Çin’den, küresel bir bask›dan
bahsediyorum. Yak›nda müttefikleri-
nizle buluflacaks›n›z.

mevcuttur.
JUDITH BUTLER VE YIKICI S‹YASET Butler, bu tür toplumsal iktidar mekanizmalar›n›n,

Sabit kimliklere karfl› radikal belirsizlik
ir toplumda insan kimdir? Kim vatandaflt›r? Kimlerin
B haklar› vard›r veya kim hak talep edebilir? Kimin ha-
yat› korunmaya de¤er bir hayatt›r? Genel olarak kimler
kamusal alanda varolabilir? Kim alg›lanan bir varl›kt›r?
Yaflanmaya de¤er hayat hangisidir?
Bunlar, 1990 y›l›nda yay›nlanan “Gender Trouble”
(Cinsiyet Belas›) kitab›ndan itibaren feminist filozof Ju-
dith Butler’›n zihnini sürekli meflgul eden ve Butler’›, in-
sanlar›n istisnas›z ba¤l› oldu¤u, onlar› tam olarak tayin
etmese bile büyük ölçüde belirleyen bir iktidar iliflkileri
analizine götüren sorulard›r. Hâkim normlar›n belirle-
medi¤i bir düflünce, benlik, beden ve cinsiyet alg›s› yok-
tur ve bizler bu normlar› her gün hayata geçirdi¤imiz
için Butler’›n performans dedi¤i, iktidar›n yeniden üreti-
minin parças› olmaktan kurtulam›yoruz.
‹ktidar analiziyle Butler, iflte topluma yerleflik bu
fliddet yüklü normlar› ve söylemleri sorunsallaflt›r›yor.
Bu norm ve söylemler, toplumda belirli bir insan yafla-
m›n› “yaflamaya de¤meyen” veya “korumaya de¤me-
yen” hayat olarak belirliyor; ya da genel olarak kamusal
görünürlü¤ünü veya varolmas›n› engelliyor. Bunun bir
örne¤i, “heteroseksüel matris”tir. Bu, bir yandan cinsi-
yet olarak sadece kad›n ve erkek ikili¤ine izin veren, di-
¤er yandan ise sözde biyolojik cinsiyet (sex) ile bunun
toplumdaki karfl›l›¤› (gender) aras›nda bir tutarl›l›¤› ve
de heteroseksüel bir arzuyu dayatan farkl› hâkim norm-
lar›n bir etkileflimidir. Butler, hâkim, kanl› bir mant›¤›n
parças› olarak do¤al görünen bu kategorileri teflhir edi-
yor. Bu mant›¤a uymayan›n hayat› toplumsal olarak ta-
n›nm›yor, dikkate al›nm›yor, yaflamaya de¤er bir hayat
olarak görülmüyor, ard›ndan yas tutulabilir say›lm›yor
ve korunmaya de¤er görülmüyor.
Yeni çal›flmalar›nda Butler teorisini “k›r›lganl›k”
(precarity) kavram› etraf›nda geniflletiyor. fiimdiye ka-
dar teorisinin merkezine cinsiyet normlar›n› yerlefltiren
Butler, bu sayede, teorisini ister toplumsal, ekonomik
ve hukukî koruma eksikli¤i nedeniyle, ister do¤rudan
devlet fliddeti nedeniyle olsun, insanlar› yaralayan, flid-
dete maruz b›rakan ve katleden her tür iktidar mekaniz-
mas›yla tamaml›yor.
Ancak Butler iktidar mekanizmas›n› analiz ederken
dönüflüm olanaklar›n› ve siyasal stratejileri sürekli dü-
flünüyor. Post-yap›salc› düflüncenin bir temsilcisi olarak
da görülen Butler, yapt›¤› iktidar analiziyle, insan›n, ikti-
dar iliflkileri içerisinde ne kadar çok sarmaland›¤›, onlar
taraf›ndan belirlendi¤i ve hiçbir zaman da bundan ar›na-
mayaca¤›n› savundu¤undan, kendisinin ve toplumsal ilifl-
kilerin tam bilincinde ve de bu do¤rultuda eylemde bulu-
nan bir özne fikrini elefltiriyor. Ayn› zamanda da iktidar,
varolan normlar›n insanlar taraf›ndan icra edilmesine
ba¤l›d›r ve Butler’a göre de¤iflim ancak bu koflulun ger-
çekleflmemesi ya da yeniden üretiminin engellenmesi ile
tutarl› ve do¤alm›fl gibi görünen norm ve söylem oluflum-
lar›n›n politik stratejiler arac›l›¤›yla y›k›lmas›n›, yeniden
üretimlerinin ve süreklili¤inin kesintiye u¤rat›lmas› gere-
¤ini savunur. Butler’›n ilk yaz›lar›nda elefltirdi¤i gibi, sis-
tem içerisinde belirli bir grubun taleplerinin ifadesi olan
kimlik politikas›, kimi zaman gerekli ya da baflar›l› olsa
da, varolan iktidar iliflkilerini asla dönüfltüremez, çünkü
ikilikler üzerinden kurulu egemenlik mant›¤›na tutsakt›r.
Y›k›c› siyaset “queer” olmal›d›r. Queer bir kimlik
kategorisi de¤ildir, aksine, fliddet içeren egemenlik
mant›¤›n›n bir parças› olan, kimin kabul görüp görmeye-
ce¤i ya da kimin kamusal alanda söz sahibi olup olma-
yaca¤›n› belirleyen bu kategorilere karfl› ç›kmay› amaç-
lamaktad›r. Söz konusu olan, kendi kendini, s›n›rlar› be-
lirlenmifl, sabit ve de¤iflmez, toplum ve devlet içerisin-
de kabul görmüfl flekil ve kimlik içerisine s›k›flt›rmamak,
kesin s›n›rlar› belirlenmifl bu kimlik tan›mlar›n› sorgula-
makt›r. Var›lmas› gereken nokta, toplumsal alanda bü-
yük bir kat›l›kla belirlenmifl kimlik, insan, özne tan›mla-
r›n›n d›fllad›klar›n›n, fliddete dayal› yasa, norm ve fikir
oluflumlar›n›n yok edilmesi yoluyla yaflamaya de¤er bir
hayat imkân›na kavuflabilmeleridir. Bugünkü varolan
bask›c› normlar›n sözde daha iyi, sabit yenileriyle de¤ifl-
tirilmesi yerine, bugün bizim için belirsiz olan bir gele-
cekte sürekli ve köklü bir aç›kl›¤›n bulunmas› esas me-
seledir. Butler için bu politikay› bir arada tutan fley, ola-
naks›z bir kimlik de¤il, fliddet yüklü iktidar mekanizma-
lar›n›n elefltirisi ve ortadan kald›r›lmas›d›r.
Ulrike Flader

42
 Haz›rlayan: Koray Löker Yasakta hay›r yok
Hz. Muhammed’e hakaret içeren sayfa-
lar oldu¤u gerekçesiyle Pakistan’dan gi-
rifli engellenen Facebook ve Youtube
için, Pakistan ‹çiflleri Bakan› Rehman
Malik, konuyu hükümet nezdinde görüfl-
tüklerini ve meslektafllar›na bu siteleri
bloke etmenin iyi bir fley olmad›¤›n› söy-
ledi¤ini ifade etmiflti. Sadece hakaret
içeren unsurlar›n bulundu¤u baz› sayfa-
lar›n yasakl› kalaca¤›n› aç›klayan baka-
n›n konuflmas›n› takip eden gün Youtu-
be aç›ld›. Malik’in Türkiye ile resmî te-
maslarda bulunmas›n› isterdik.
‹stek c›v›lt›
‹ran seçimlerinin ard›ndan bafllayan
protestolar›n en h›zl› duyuldu¤u mecra
oldu¤u gibi, protestolar›n organize
edilmesinde de görev alan Twitter,
‹srail’in uluslararas› bar›fl eylemci-
leri filosuna yapt›¤› sald›r›n›n ar-
d›ndan ilk akla gelen adreslerden
biri oldu. Twitter mesajlar›n›n bir
ba¤lam içinde gruplanmas› için kul-
lan›lan imlerden, bu olay için #flotilla seçil-
miflti. ‹m, Twitter’›n “hakk›nda en çok konu-
flulan konular” listesinin ilk s›ras›nda görün-
dü¤ü an kaybolunca, sansür dedikodusu ya-
y›lmaya bafllad›.
Amerika’n›n siyasî temellere da-
yanan ricalar›n› k›ramad›¤›na ‹ran se-
çimleri sonras›nda flahit oldu¤umuz
Twitter, vakti daha önce kararlaflt›-
r›lm›fl bir bak›m iflini, devlet erkan›-
n›n ricas› üzerine ertelemifl ve
‹ran’daki protestolar›n Twitter üze-
rinden yay›n› aral›ks›z sürebilmiflti.
Bu kez probleme teknik bir aksakl›-
¤›n neden oldu¤unu ve konuyla ilgilendikleri-
ni aç›klasalar da, Facebook’la ilgili dedikodu-
lar gibi, Twitter da kamuoyunda güven soru-
nu yaflamaya bafllad› gibi görünüyor.

GAZETES‹NDEN, K‹TAPÇISINA YAYIN DÜNYASI BLOGLARI KEfiFETT‹ rindeki popülerli¤e paralel geliflti. Face-
book, Twitter gibi mecralar›n ne kadar

Bir blog aç da, neflemizi bulal›m büyük ekonomileri besleyebildi¤i ortaya

ç›k›nca, bu alan› ticarîlefltirme e¤ilimi,
reklam ve halkla iliflkiler aç›s›ndan pazar
Manga Eurovision'da ikinci olunca Sezen Cumhur Önal, Ajda Pekkan'›n bile art›k rock olarak de¤erlendirme yaklafl›m› bask›n
hale gelmeye bafllad›. Bu yaklafl›m›n
söylemesi gerekti¤ini, devrin rock devri oldu¤unu buyurdu. Memleketin kadim maraz›,
bloglara varan yönü biraz da sosyal
bir kavram, ak›m, yaklafl›m ana ak›mca keflfedilince suyu ç›kar›l›r. Yine racondand›r, medyan›n yüzer-gezer haline karfl› blog-
keflif hat›r› say›l›r bir gecikmeyle gerçekleflir. Dünyada taht›n› sosyal medyaya lar›n daha sa¤lam, geçmifliyle bütünlük-
devreden bloglar, Türkiye plaza dünyas›nda (hem ifl dünyas› hem de medyas›yla) lü duran, tan›n›rl›¤a aç›k yap›lar› gibi gö-
nihayet keflfedildi. Popülaritesi k›sa, ömrü uzun olas› yay›nc›l›k aparat›na yak›ndan rünüyor. Sosyal medyan›n çok takip edi-
bak›yoruz. Bir yanda yak›n tarihli magazinel geliflmeler, di¤er yanda dünyan›n en len isimleri, kendilerini bloglar›yla ispat-
popüler blog yaz›l›m› Wordpress'in kaptan› Matt Mullenweg’in ‹stanbul'u ziyareti... layan kifliler. Sosyal medyadaki mesajla-
r›n yenileri geldikçe, eskileri neredeyse
uçup gidiyor. Buna karfl› bloglar daha
log sözcü¤ü, ‹ngilizce a¤ kay›tlar› zamana direnebilen yap›lar›yla bu iliflki-

B anlam›ndaki web log sözcüklerin-

den Peter Merholz taraf›ndan yap›-
lan bir sözcük oyunuyla 1997 y›l›nda
yi mümkün k›l›yor.

Kâr vaat eden blog yar›fl›

do¤du. Merholz, ilk blog örneklerinden
biri kabul edilen sitesinin slogan› olarak
“We blog” (biz blogluyoruz) cümleci¤ini
kullan›nca hem isim hem fiil olarak kul-
lan›labilen blog sözcü¤ü ölümsüzleflmifl
oldu. Bugün bütün bloglardan bahset-
mek için kullan›lan Blogosfer sözcü¤ü,
art›k politik gündem belirleme gücü olan
alternatif bir medyay› da tarif ediyor.
Bloglar asl›nda birer web sayfas›.
Teknik anlamda farklar›, bir web sayfas›
yapmak için sahip olunmas› gereken do-
nan›m ve araçlara ihtiyaç duymadan da
kullan›labilecek kolayl›kta araçlar olma-
lar›. Gerçek önemi ve etkisiyse, kavram-
sal düzeyde yaratt›klar› de¤iflimden geli-
yor. Yani, okuyucular›n yorum yapabil-
meleri sayesinde, enformasyona müda-
hale olana¤› tan›nan en yayg›n ve kolay
kullan›lan araç. Bugün web 2.0 olarak ad-
land›r›lan ve üzerinde dev bir ekonomi
dönen fenomen, içeri¤in kullan›c›lar tara-
f›ndan üretilmesine dayan›yor. Bu mant›-
¤›n neye karfl›l›k geldi¤ini deneyimledi-
¤imiz ilk yayg›n mecra da bloglar oldu.
‹nternet yayg›nlaflmaya bafllad›¤›
günden beri altkültür topluluklar› tara-
f›ndan etkin biçimde kullan›ld›. Bu etki-
leflimin etkisiyle elektronik altkültürler
de do¤du. Usenet, e-gruplar, BBS’ler
kendilerine ait dilleri ve topluluk kültür-
leriyle ayr› birer çal›flma alan› olmay› hak
eden tarihler yaratt›. Bloglar, bu geçmiflin
miras›n› hakk›yla kullan›rken, en güncel
teknolojileri en kolay biçimde sunarak
taht› devrald›lar. Bugün taht, Facebook
baflta olmak üzere, popülerleflen yeni bir
mecra, yani sosyal medya siteleri taraf›n-
dan ele geçirildiyse de, buna bloglar asl›-
Fanzinler web sitelerinin olanaklar›n› ilk keflfeden
yay›nlar aras›ndayd›. Fotokopiye k›yasla çok daha
geliflmifl olanaklar estetik tercihlerin geliflmesini de
sa¤lay›nca, e-dergi ve fanzin birbirine yaklaflmaya bafllad›.
na rücu ediyor ve bir altkültür mecras›
olarak kendilerini yeniden tan›ml›yor
diye de bak›labilir. Bir yandan blogcu ol-
mak, hayat› bloglarla anlamland›rmak
gibi bir yaklafl›m var. Di¤er yanda, va-
tandafl gazetecili¤inin geliflimi, fanzin
kültürünün elektronik ortama tafl›nm›fl
olmas› gibi konular tart›fl›l›yor.
Türkiye blogculu¤u asl›nda çok yeni
de¤il. Ad› böyle konsa da, konmasa da,
2000’li y›llar›n bafl›ndan beri birçok blog
yay›nda. Sezyum sözcü¤ünün ‹stanbul
d›fl›nda da gülümsemelere yol açan bir
isme dönüflmesi, Radikal ya da Pengu-
en’den çok önce nev-i flahs›na münhas›r
bloguyla gerçekleflmiflti. Bugün yerinde
yeller esen Hafif, Yeni Raki, Disguast,
enberbats gibi adresler de, Türkçe harf
kullanman›n bile hat›r› say›l›r bilgisayar
bilgisi gerektirdi¤i y›llarda özgün ve ni-
telikli içerik sunan bloglard›.
‹fl dünyas› taraf›ndan bloglar›n kefl-
fedilmesi, biraz da mirasç›lar› durumun-
daki mikroblog ve sosyal medya sitele-
Bu yerel ve taze ticarîleflme operasyonu-
nun en çarp›c› örneklerinden biri Blog
Ödülleri organizasyonu. Çeflitli kategori-
lerde y›l›n en iyi blogunu belirlemek üze-
re düzenlenen organizasyonda hem ko-
nuyla ilgili medya ve reklam profesyo-
nellerinin yönlendirmeleri hem de halk
oylamas› kullan›l›yor. Dördüncü kez dü-
zenlenmesine ra¤men çok fazla aksakl›k-
la ilerliyor oluflu, bloglar› organizasyo-
nun kendisinden daha arka plana at›fl› ve
ön eleme yapmas›na ra¤men sorunlu içe-
riklere dair politika belirleyememesi yü-
zünden a¤›r elefltirilere maruz kal›yor.
Bu y›l, aday olan ve ön elemeyi geçen bir
blogun, baflka bir blogun içeri¤ini oldu-
¤u gibi kopyalad›¤› ortaya ç›kt›¤›nda
“her blogu tek tek okuyamay›z ya” aç›k-
lamas›yla ak›lda kalan organizasyon,
bloglar› asl›nda reklamverenler aç›s›n-
dan yar›flt›r›yor gibi görünüyor. Ürünle-
rini, tan›t›mlar›n› yapmak üzere tan›n-
m›fl blog yazarlar›na gönderen firmala-
r›n say›s› son bir-iki y›lda onlarca kat art-
m›fl durumda. Do¤ru yazar› tercih etmek
isteyen flirketler, eski usûllerle çal›flan
reklam ajanslar›n›n verileri ve deneyim-
leriyle yetinmiyorlar. Bu tür organizas-
yonlar, sektördeki a盤› dengeleme göre-
vini de üstlenmifl oluyor.
Di¤er yak›n tarihli popüler ve maga-
zinel örnekler de, Ayfle Arman’›n blog
okuyucusu olmas› ve Cem Mumcu’nun
blog yazarlar›ndan kitap dizisi. Arman,
“Anlam Arama” bafll›¤›yla yay›nlad›¤›
bloguyla bu mecrada tan›nan isimlerden
Hazal Y›lmaz’› konu ederek “Sizi gerçek-
ten uyar›yorum, yeni bir kad›n geliyor...
Onu koy gazeteye, bir sürü çatlak okuru

44
olmazsa ben neyim... Ama gelmez, o ay-
r›... Çünkü tezgah›n› kurmufl, kendi blo-
gu ve takipçileri var, kendi ya¤›nda kav-
ruluyor...” cümleleriyle blogcu gururu
gibi bir tutumu da kendili¤inden atfet-
mifl oldu. Y›lmaz, Hürriyet’te köfle teklifi
alsa blogcu gururu gösterip reddeder mi,
yeni bir kariyere bafllamak için bu f›rsat›
de¤erlendirir mi, bilinmez... Henüz böy-
le bir teklif gelmifl gibi de görünmüyor.
Öte yandan, Okuyanus Yay›nevi’nin
sahibi Cem Mumcu, benzeri bir öneriyi
yay›nc›/giriflimci olarak baflka blog ya-
zarlar›yla gerçeklefltirdi. Haziran bafl›n-
da ç›kaca¤› duyurulan “Küçük Aptal›n
Büyük Dünyas›”, PuCCa takma ismini
kullanan bir blog yazar› taraf›ndan yaz›l-
d›. Serinin devam›nda Her Boku Bilen
Adam (bok sözcü¤ü b.k fleklinde yaz›la-
rak) ve Sami Hazinses mahlasl› iki blog
yazar›n›n daha kitaplar›n›n ç›kaca¤› söy-
leniyor. Mahlas kullan›m› çeflitli neden-
lerle edebiyat tarihi boyunca varoldu
ama, böyle bir kullan›m yay›nc›l›k dün-
yas›nda pek yayg›n de¤il. Hele hele seçi-
len mahlaslar›n, uydurma isimler de¤il,
baflkalar›na ait isimler olmas› durumu
daha da özel hale getiriyor.
Bir çizgi film karakterinin ismi olan
Pucca, ayn› zamanda karaktere dayal›
koca bir marflandiz ürün ekonomisinin
de markas›. Böyle bir marka olmas›, ya-
zar ismi olarak tercih edilmesine engel
de¤il. Blog dünyas› raconunda bunun
yeri var. Kurulan özdefllik, markan›n
kendisini hat›rlatma etkisi derken, hiçbir
marka henüz bir blog yazar›na bu tür
kullan›mlar nedeniyle müdahale etmedi.
Bizatihi bu kullan›mda göremesek bile,
benzeri isim aparmalar›n›, imge aparma-
lar›n› ‘80’li y›llarda terim olarak yayg›n-
laflan sanatsal aparma (appropriation
art) ile anlamland›ran, ayn› ba¤lama ko-
yanlar da var. Bu iliflki, yay›nc›l›k dünya-
s› içinde, uluslararas› yay›n birliklerinin
kurallar›, telif ve marka konular›ndaki
sorumluluklar ile ayn› anda nas›l müm-
Tan›t›mlar›n› yapmak üzere ürünlerini tan›nm›fl blog
yazarlar›na gönderen firmalar›n say›s› artt›. Do¤ru yazar›
tercih etmek isteyen flirketler, eski usûllerle çal›flan reklam
ajanslar›n›n verileri ve deneyimleriyle yetinmiyorlar.
kün olacak zaman gösterecek. Mesele ba-
sitçe telif haklar›n›n ödenerek isim hak-
k›n›n al›nmas›nda da bitmiyor. As›l soru
flu: Konvansiyonel yay›nc›l›k, bu türden
takma isim kullan›m›na uygun bir zemin
sunma becerisine sahip mi? Dizüstü Ede-
biyat Serisi’nin devam›nda Sami Hazin-
ses mahlasl› blogcunun s›ra bekliyor ol-
mas›, bu tart›flman›n devam edece¤ini
düflündürüyor. ‹smin kullan›m› baflka,
blog yazar›n›n asl›nda kitab›n›n bas›lma-
s› sürecini var eden birikimini temsil
eden isimden vazgeçmesi baflka bir tar-
t›flma yaratacak gibi...
Fotokopi yerine blog
Bloglar›n güçlü oldu¤u bir baflka alan,
özellikle fanzin kültürünün kolayca nak-
ledilebildi¤i elektronik dergiler. Blogs-
pot, WordPress gibi popüler blog araçla-
r›ndan önce de fanzinler web sitelerinin
olanaklar›n› ilk keflfeden yay›nlar aras›n-
dayd›. Fotokopiye k›yasla çok daha ge-
liflmifl olanaklar estetik tercihlerin gelifl-
mesini de sa¤lay›nca, e-dergi ve fanzin
birbirine yaklaflmaya bafllad›. Bugün
Türkçe konuflulan internet dünyas›nda
birçok e-dergi yay›nda. Bunlar›n baz›lar›
kolektif birer blog, baz›lar› tasar›mlar›n›
PDF gibi bas›lmaya uygun biçimlerde
ayr›ca sunarak matbu dergicilikle iliflki-
sini s›cak tutmay› deniyor. Takipte oldu-
¤umuz kolektif elektronik yay›nlar ara-
s›nda Afili Filintalar (www.afilifilinta-
lar.com) [Futuristika!] (www.futuristi-
ka.org), Etrafta (www.etrafta.com), Dü-
¤ümküme (www.dugumkume.org), Ye-
ni Medya (yenimedya.wordpress.com)
Prensese Mektuplar (www.prensese-
mektuplar.com) örnekler say›labilir.
106. say›da Murat Gülsoy’la e-kitap
konusunda sohbet ederken, bloglar bir
edebiyat arayüzü olarak okunabilir mi,
kitaplar›n yerini bloglar alabilir mi diye
sorarken eklemifltik: Yay›nevleri bu gelifl-
meler karfl›s›nda neler yapabilir? Görü-
nen o ki, bu soru, tazeli¤ini bir süre daha
yeni tart›flmalarla beslenerek koruyacak.
Koray Löker

tar’›n çal›flmalar›n› afifle eden bloglar yüzün-

WORDPRESS’‹N YARATICISI ‹STANBUL’DAYDI
Önce ifade özgürlü¤ü, sonra para
Mikrofonumuzu, blog dünyas›n›n yap›tafllar›ndan
WordPress’in gelifltiricileri ve kullan›c›lar›n› bir
araya getiren WordCamp etkinli¤i için ‹stanbul’a
gelen Matt Mullenweg’e uzat›yoruz. Mullenweg,
b2 adl› bir blog program›n› gelifltirerek tüm dünya-
da milyonlarca kifli taraf›ndan kullan›lan Word-
Press’i yaratan, henüz 26 yafl›nda bir programc›...
Bloglar kiflisel mecralar olarak tan›n›yor, ama
uzun zamand›r küresel flirketler, büyük ku-
rumlar ve hatta zaten internet yay›n› olan ga-
zeteler ya da televizyonlar bile birer blog aç›-
yorlar. Kurumsal bloglar›n amac› nedir?
Matt Mullenweg: Firmalar›n bloglar› olmal›, çün-
kü bu, müflterileriyle insanî bir diyalog kurmalar›n›n
en iyi yolu. Böylece ürünlerin arkas›nda insanlar ol-
du¤unu gösterebilirler. ‹letiflimin tek yönlü bir so-
kak gibi alg›lanmas› art›k mümkün de¤il.
Bloglar, altkültürlere uygun bir mecra özelli-
¤i de gösteriyor. Blogculuk kültürünü nas›l
tan›ml›yorsun? Bir blogu blog yapan nedir?
Blog kültürünü gündelik anlam›yla bildi¤imiz kül-
türden ayr›flt›rabilecek çok fazla özellik görmüyo-
rum. WordPress’le her gün milyonlarca insan kiflisel
günlüklerden kanserle savafla kadar, Fortune 500 si-
telerinden Wired.com gibi dergilere kadar her fleyi
yay›nlayabiliyor.
Yay›n yapmay› basitlefltiren bir araç olarak
bloglar insanlar›n sözlerini yayg›nlaflt›rmas›-
n› çok kolaylaflt›rd›. Öyle ya da böyle, ifade
özgürlü¤ünün gelifliminden bahsetmek
mümkün... Ana ak›m gazetelerin, yay›nc›la-
r›n blog yazarlar›n› keflfetme e¤ilimini bu
ba¤lamda nas›l de¤erlendiriyorsun? Konvan-
siyonel medya ve yeni medya aras›ndaki ilifl-
ki hakk›nda neler söyleyebilirsin?
Bir gazete yay›nlamak için gerekenleri garaj›ma ko-
yup da bu ifle giriflmem mümkün olamazd›. Fakat
WordPress gibi araçlar› kullanarak fikirlerini yay›nla-
d›¤›nda, New York Times’la ayn› flartlara, üstelik de
önemli maliyetleri aflarak sahip olabiliyorsun. ‹nter-
net üzerinde her iki adres de eflit uzakl›kta. Bu du-
rum, becerikli olan›n daha ön plana ç›kabilmek,
kendini gösterebilmek için f›rsat eflitli¤ine sahip ol-
mas›n› sa¤l›yor.
Fikir özgürlü¤ü konusunda WordPress’in ku-
rumsal tavr› da dikkat çekiyor. Adnan Ok-
den WordPress.com adresine Türkiye’den
eriflim engellendi¤inde ya da Çin hükümeti
içeri¤i filtrelemenizi istedi¤inde ciddi trafik
kayb›na mâlolmas›na ra¤men ifade özgürlü-
¤ünden yana tav›r koymufltunuz. Üstelik,
topluluk kanad›n›n örgütlendi¤i Word-
Press.org adresinin aksine, .com adresi bütü-
nüyle ticarî bir yap›ya sahip olmas›na ra¤-
men... Bu bir flirketten kolayca beklenebile-
cek bir tav›r de¤il, özgür yaz›l›m modeli aca-
ba ticaret anlay›fl›n› da etkiliyor mu?
Kesinlikle! .com adresi tamamen ayr› ve kâr amaç-
l› bir yap›. Buna ra¤men, orada ald›¤›m›z kararlar
da, y›llard›r katk›lar›yla büyüdü¤ümüz bir topluluk-
la çal›flman›n deneyimlerinden çok etkileniyor. Kifli-
sel olarak sansür ve ifade özgürlü¤ü konular›n› çok
önemsiyorum. T›pk› GPL ve özgür yaz›l›m› önemse-
di¤im gibi. Uzun vadede, befl, on ya da yirmi sene
sonra, ticarî müflterilerimiz de ilkelerimize ba¤l› ol-
mam›za hak verecektir, bu Çin’de tamamen yasak-
l› olmam›z pahas›na olmufl olsa da.
‹stanbul’daki WordCamp etkinli¤i, “Word-
Press hakk›nda her fley” slogan›yla düzenle-
niyor. Fakat y›llar içinde blog kültürü, teknik
geliflmeler gibi konulardan çok giriflimcilik,
risk sermayesi, “WordPress’le nas›l para ka-
zan›rs›n›z” gibi konular öne ç›kmaya baflla-
m›fl görünüyor. Blog kültürünün ticarîleflme-
ye bafllad›¤›n› düflündü¤ün oluyor mu?
Dünya çap›nda onlarca WordCamp etkinli¤ine kat›l-
d›m. Ticarîleflmeyle ilgili konular konuflulurken bile,
insanlar›n merak› ve hevesi, daha çok kendini ifade
edebilme, yarat›c›l›k, özgürlük ve “okuyuculara na-
s›l ulafl›r›m” gibi sorulara kay›yor diye gözlemledim.
Bunlar benim de WordPress’in temel ilkeleri aras›n-
da sayd›¤›m düflüncelere paralel temalar.

45
DÜNYA KUPASI BAfiLIYOR
Handikaplar, plaseler, sürprizler
Futbol zevkini de¤il, ulusal cihad duygusunu pompalayan bir millî ruhun tak›m›
sahada olmayaca¤›na göre, dört senenin sultan› Dünya Kupas›’n› rahatça seyredebiliriz.
Aksi olsa –yani Terim’li millîler gruplardan kavga dövüfl ç›ksa–, seyir zevkini bir yana
b›rak›p memleket halleri üzerine kafa patlatacakt›k herhalde. Neyse, rahatta, objektif
pozisyonday›z. fiimdilik, tak›mlar›n son durumlar›na bir bakal›m...
üney Afrika’n›n gelir uçurumu,
G Dünya Kupas› yüzünden derinle-
flen toplumsal problemleri derken,
kupa vakti geldi çatt›. May›s ay› sonunda
Kolombiya’n›n, Güney Afrika’yla yapaca¤›
dostluk maç› öncesinde Johannesburg’da
kald›¤› befl y›ld›zl› otelde yaklafl›k 3 bin do-
larl›k kiflisel eflya çald›rd›¤› göz önünde bu-
lundurulursa, saha d›fl›ndaki olaylarla da
çok konuflulmaya namzet bir kupa bekliyor
futbol merakl›lar›n›. (Geçen y›l yine Güney
Afrika’da yap›lan Konfederasyon Kupa-
s›’nda benzer bir olay M›s›r tak›m›n›n bafl›-
na gelmiflti.) Üstüne bir de FIFA’n›n bilet
sisteminin çöküp 90 bin bileti sat›lm›fl gös-
termesi protestolara yol açt›. Güney Afrika-
l› yetkililer haz›rl›klar›n yan›s›ra bu iflten
de al›nlar›n›n ak›yla ç›k›p o pek tan›d›k
“dünyaya rezil olduk” damgas›n› yememek
için dualar› da h›zland›rd›lar muhtemelen.
Polis ise 54 bin kiflilik güvenlik ekibi ve ye-
ni al›nan 90 milyon dolarl›k malzemeyle bu
kupan›n gelmifl geçmifl en güvenli kupa ola-
ca¤›nda ›srarl›. Güvenli¤in nas›l bir fliddet
do¤uraca¤›n›n takibindeyiz.
Sahada ise eski y›ld›zlar yenileriyle, fa-
voriler de iddias›z, sürpriz peflinde koflan
tak›mlarla karfl›laflacak. Türkiye bu kupada
yok ama, memleket sahalar›ndan 15 isim
var. Bir de, Türkiye kökenli befl oyuncu:
Serdar Taflç› ve Mesut Özil Almanya’n›n,
Gökhan ‹nler, Eren Derdiyok ve Hakan Ya-
k›n da büyük ihtimalle ‹sviçre’nin formas›-
n› terletecekler. ‹flte, kupadaki gruplar, öne
ç›kan isimler ve tak›mlar›n son durumlar›-
n›n akla düflürdükleri...
A Grubu: Fransa, Güney Afrika,
Meksika, Uruguay
Henry’nin el yordam›yla att›¤› gol saye-
sinde ‹rlanda’y› eleyip kupaya gelen
Fransa’da pek sevilmeyen teknik direk-
tör Raymond Domenech’in son maçlar›.
Fransa iddial› de¤il ama, sonuçta
1998’deki kupa flampiyonlu¤undan he-
men önce de FIFA s›ralamas›nda tarihi-
nin en düflük seviyesindeydi; kesin ko-
nuflmaktan kaç›nmak lâz›m. Parrei-
ra’n›n Güney Afrika’s›n›n ne yapaca¤›
meçhul; tak›m›n en önemli y›ld›z›, ge-
çenlerde bir söyleflisinde Johannes-
burg’da beraber büyüdü¤ü ço¤u arka-
dafl›n›n flimdi hapiste oldu¤unu aç›kla-
yan Everton’l› Steven Pienaar. Urugu-
ay’›n y›ld›z› Forlan, Meksika’n›n y›ld›-
z›ysa bu sene Barcelona’da pek flans bu-
lamayan Márquez. Grubun tan›d›k
isimleri: Uruguay defans›ndaki Fener-
bahçeli Lugano ve Meksika forvetinin
yar›m sezonluk Galatasarayl›s› Giovani
Dos Santos... Meksika’da, temmuzdan
itibaren Manchester United’›n kadrosu-
46
na kat›lacak olan, 11 uluslararas› maçta
yedi gol atm›fl 22 yafl›ndaki Javier
Hernández de dikkate de¤er bir isim.
B Grubu: Arjantin, Güney Kore, Ni-
jerya, Yunanistan
Güney Amerika’dan ittire
kakt›ra son anda finallere
kalan Arjantin, baz›lar›na
göre teknik direktörsüz.
Maradona, kupay› kazana-
bilirse Buenos Aires sokak-
lar›nda ç›plak dolaflmay› va-
at etti. Messi’yle, Inter’de 30 ya-
fl›nda parlayan Milito’yla, Real
Madrid’li Higuaín’le, Manches-
ter City’li Tevez’le, Atlético
Madrid’in genç y›ld›z› Agüe-
ro’yla çok acayip bir hücum
gücü var Arjantin’in. Güney
Kore’deki y›ld›z oyuncu-
lar ise Manchester Uni- Lionel
Messi
ted’da bu sezon 26
maçta oynayan Park Ji-
Sung ve Bolton’›n 21 yafl›ndaki forveti
Lee Chung-Yong. Nijerya’n›n y›ld›z›
John Obi Mikel, dizinden ameliyat olup
kat›ld› tak›ma. Afrika Kupas›’ndaki ha-
yal k›r›kl›¤›ndan beri ‹sveçli Lars La-
2010 Dünya Kupas›’nda eski y›ld›zlar yenileriyle, favoriler
de iddias›z, sürpriz peflinde koflan tak›mlarla karfl›laflacak.
Türkiye bu kupada yok ama, memleket sahalar›ndan 15
isim var. Bir de, Türkiye kökenli befl oyuncu.
gerbäck’in çal›flt›rd›¤› tak›mda iki
oyuncu hariç hepsi Avrupa’da oynu-
yor (30 kiflilik kadroya ça¤r›lan üç kale-
ci de ‹srail’de). Kupa öncesi en sessiz
tak›mlardan biri olan Yunanistan’›n
teknik kadrosuysa bir istikrar abidesi:
2001 y›l›ndan beri Otto Rehhagel tak›-
m›n bafl›nda.
C Grubu: ABD, Cezayir, ‹ngiltere,
Slovenya
1990’dan beri her kupaya kat›lan ABD,
2009 Konfederasyon Kupas›’nda ‹span-
ya’y› eleyip final oynayarak büyük sükse
yapm›flt› ve bu turnuvada da sürpriz
bekleniyor. 28 yafl›ndaki golcü Landon
Donovan, Türkiye karfl›s›nda 122. millî
maç›na ç›kt›. Öte yanda, Afrika Kupa-
s›’nda dördüncü olan Cezayir, gruptaki
üç tak›mla da tarihinde hiç karfl›laflma-
m›fl. En önemli oyuncular› 35 yafl›ndaki
Refik Saïfi olarak gösteriliyor, ama yafl
ortalamas› yaklafl›k 25 olan, sürpriz ya-
pabilecek bir kadrosu var. ‹ngiltere, üç
golü de Japonlar›n att›¤› son haz›rl›k ma-
ç›n› zar zor 2-1 kazansa da, Gerrard,
Steven Pienaar
Lampard, Rooney’li kadrosuyla turnu-
van›n favorilerinden; en az›ndan Mes-
si’nin bir numaras›... Kupaya ikinci defa
kat›lacak olan Slovenya ise göze çarpan
y›ld›z oyuncusu olmayan, biraz kapal›
kutu bir tak›m.
D Grubu: Almanya, Avustralya,
Gana, S›rbistan
Bu grupta Almanya ile Gana karfl›laflt›-
¤›nda muhtemelen Dünya Kupas› tari-
hinde bir ilk gerçekleflecek ve iki kardefl,
iki ayr› tak›m›n formas›yla sahada ola-
cak: Her ikisi de Berlin do¤umlu Ganal›
Kevin-Prince Boateng ve Almanya millî
tak›m›ndaki kardefli Jerome Boateng. Abi
Kevin-Prince, 15 May›s’ta Chelsea -Port-
smouth aras›nda oynanan FA Cup fina-
linde Michael Ballack’› feci bir faulle
hem oyunun hem de Dünya Ku-
pas›’n›n d›fl›nda b›rakarak, 23
Haziran’daki eflleflmenin ilk ön-
lemini ald›. Galatasaray’da sezo-
nu yatarak geçiren Kewell
ve çal›flkan Neill ile sezonu
Antalyaspor’da tamamla-
yan Jedinak, Avustral-
ya’n›n tan›d›k isimleri.
S›rbistan, turnuvaya
daha önce “Yugoslavya Fe-
deral Cumhuriyeti” ve
“S›rbistan -Karada¤”
isimleri alt›nda iki kez ka-
t›lm›fl, ikincisinde s›f›r
çekmiflti. Manchester Uni-
ted, Chelsea, Inter gibi tak›mlar-
da oynayan oyuncular›yla may›s
ay›ndaki haz›rl›k maç›nda Yeni Zelan-
da’ya 1-0 yenilince k›yamet koptu, ama
yine de her fley beklenebilir. Afrika Ku-
pas› ikincisi Gana, S›rp teknik direktör
Milovan Rajevac ve ço¤unlu¤unu 2009
U-20 Dünya Kupas› flampiyonu tak›m›n
oluflturdu¤u genç kadrosuyla, rakipleri
epey koflturacak cinste bir tak›m. Essi-
en’in Afrika Kupas›’ndan beri süren sa-
katl›¤›n›n geçmemesi, en büyük kay›p.
E Grubu: Danimarka, Hollanda, Ja-
ponya, Kamerun
On senedir Morten Olsen’in çal›flt›rd›¤›
Danimarka, Rommendahl, Grønkjær,
Tomasson, Jørgensen gibi hepsi birer y›l-
d›z, ama art›k yafl›n› bafl›n› alm›fl forvet
kadrosuyla sorun yaflayabilir, tecrübe de
konuflabilir. Hollanda, görece kolay bir
eleme grubundan sekiz maçta sadece iki
gol yiyerek ç›kt›, haz›rl›k maçlar›nda
ABD ve Meksika’y› 2-1 yendi. Inter’in
fiampiyonlar Ligi’ni kazan›rken en
önemli kozu olan Sneijder’›n yan›nda
van der Vaart, Robben, Kuyt, van Persie
gibi isimler olacak; çeyrek finale kadar
sorun yaflamalar› sürpriz olur. Arka ar-
kaya dördüncü kez Dünya Kupas›’nda
boy gösterecek Japonya ise ço¤unlu¤u
kendi liginde oynayan, Avrupa izleyici-
sine yabanc› bir tak›m. Birkaç y›ld›r da
uluslararas› futbolda pek varl›k göster-
miflli¤i yok. Haz›rl›k maçlar›nda S›rbis-
tan ve Kuzey Kore’ye gol atamadan ye-
nildi, ‹ngiltere maç›ndaysa iki golü yan-
l›fl kaleye att›. Paul Le Guen’in çal›flt›rd›-
¤› Kamerun, Afrika Kupas›’n›n hayal k›-
r›kl›¤› yaflayan tak›mlar›ndand›; bu
sene may›s sonuna kadarki haz›rl›k
maçlar›nda ‹talya, Gürcistan ve Slo-
vakya’yla berabere kald›. Eski y›l-
d›z Roger Milla’n›n “millî tak›ma
hiçbir fley vermedi” diyerek elefltir-
di¤i Eto’o buna karfl› tak›m› b›rak-
ma tehdidinde bulundu. Dönmeye
ikna edilirse tak›ma kaptanl›k ya-
pacak, ona Kayserispor’dan Hami-
dou, Ankaragücü’nden Geremi ve
Trabzonspor’dan Song efllik ede-
cek. Song, Zidane’la beraber iki ay-
r› Dünya Kupas›’nda k›rm›z› kart
gören iki futbolcudan biri. Olur da
tak›m› elenmeden k›rm›z› kart gö-
rürse, üç ayr› kupada bu mertebeye
ulaflan ilk isim olacak.
F Grubu: ‹talya, Paraguay,
Slovakya, Yeni Zelanda
Son dünya flampiyonu ‹talya’n›n en
önemli futbolcusu olarak kaleci
Buffon gösterilmifl Guardian’da. Bu
da gök mavililerin form durumu
hakk›nda epey bir bilgi veriyor. In-
ter Avrupa flampiyonu oldu ama,
kadrosundaki üç ‹talyan futbolcu-
dan sadece biri, o da ancak uzatma-
larda oynad›. Kadronun yafl› ileri,
yine de kale önünden fazla aç›lama-
yacaklard›r. Tamam› kendi ülkele-
rinde oynayan ‹talya tak›m› oyun-
cular›n›n aksine Paraguay’›n kadro-
su ço¤unlukla Arjantin ve Alman-
ya’da oynayan oyunculardan kuru-
lu. Alman futbol dergisi Kicker ta-
raf›ndan 2006 Dünya Kupas›’n›n en
seksî oyuncusu seçilen Santa Cruz,
hâlâ tak›m›n en önemli silah›. Para-
guay bu kupaya yedinci, Slovakya
ise ilk kez kat›l›yor. Gruplarda Çek
Cumhuriyeti’ni geride b›rakmas›
pek haval›yd›. Ankaragücü’nden
Vittek ve Sapara ile Befliktafl’tan
Holosko bu kadroda. Eski Befliktafl-
l› Karhan ise sakatland›¤› için yok.
Yeni Zelanda, tarihinde karfl›laflt›¤›
Avrupa ve Güney Amerika tak›m-
lar› karfl›s›nda tek galibiyetini Gür-
cistan’a karfl› alm›fl. Bahreyn’i ele-
yerek kupaya kat›lan tak›m›n üst
seviye bir ligde oynayan tek oyun-
cusu Blakburn’den Ryan Nelsen.
G Grubu: Brezilya, Fildifli Sa-
hili, Kuzey Kore, Portekiz
Brezilya, Dunga’n›n 2006’da teknik
direktörlü¤e getirilmesinden beri
2007’de Copa América’y›, 2009’da
Konfederasyon Kupas›’n› kazand›,
Dünya Kupas› elemelerinde Güney
Amerika birincisi oldu, kat›ld›¤›
hiçbir turnuvada saf d›fl› edilemedi.
Galatasarayl› Elano’nun da yer al-
d›¤› 23 kiflilik kadroda Barcelonal›
Dani Alves, Interli Maicon, Real
Madridli Kaká, Sevillal› Fabiano ön
plana ç›kan isimler. Ve tabii ki kale-
ci Júlio César... Fildifli Sahili,
2006’da Arjantin ve Hollanda’n›n
aras›ndan s›yr›lamam›flt›, flimdi ba-
s›n›n pek sevdi¤i sevimli bir tâbirle
yine “ölüm grubu”nda. O zaman
her maçta gol atm›fllard›, bu sefer
bafllar›nda Eriksson oldu¤u için da-
ha emniyetli oynayabilirler. Manc-
hester City’den Kolo Touré, Barce-
lona’dan Yaya Touré, Arsenal’den
Eboué savunma, Chelsea’den Kalo-
u hücum silahlar› –Drogba sakatl›-
¤›ndan dolay› muhtemelen forma
bulamayacak . Orta sahada oynama
ihtimali olan isimlerden biri Galata-
sarayl› Keïta. Di¤er yanda Kuzey
Kore, Güney’le savafla tutuflmazsa
biraz futbol oynayacak; geçen y›l
oraya konuk olduklar›nda futbol-
cular›n›n zehirlendi¤ini iddia et-
mifllerdi. Daha önce 1966’da çeyrek
finale ç›kan Kuzey Kore kadrosun-
da Japonya’da do¤up büyüyen, Ja-
ponya’n›n Kawasaki Frontale tak›-
m›nda oynayan ve 21 millî maçta 14
gol atan Jong Tae-se’ye, “halk›n
Rooney’si” deniyor; Kuzey Kore
habire turnuvalardan men edilme-
seydi, Tae-se uluslararas› arenada
daha çok görünebilirdi. Son Dünya
Kupas›’nda dördüncü olan Porte-
kiz, may›s ay›nda tam kadro ç›kt›¤›
maçta Yeflil Burun’la 0-0 berabere
kal›p pek umut vermedi. Ama so-
nuçta Ronaldo var.
H Grubu: Honduras, ‹spanya,
‹sviçre, fiili
En son 1982’de Dünya Kupas›’nda
görünen Honduras martta Türki-
ye’yle haz›rl›k maç› oynay›p 2-0
yenildi. Tak›mda Serie A’da oyna-
yan üç ve Premier Leauge’den bir
oyuncu var, ama tan›nm›fl isim
yok; bir puan›n bile baflar› olaca¤›-
n› tahmin etmek zor de¤il. ‹spanya
ise zaten kendi ad›na konuflan bir
tak›m. Sahaya sadece Xabi Alonso,
Xavi Hernández, Andrés Iniesta,
Cesc Fàbregas’la ç›ksalar bile zor-
lanmadan yar› finale ç›kmalar› ge-
rekir k⤛t üzerinde. Güiza kadro-
da yok. Öte yandan, Dünya Kupa-
lar›ndaki kronik baflar›s›zl›klar› yi-
ne metafizik bir durum yaratabilir:
‹spanya bundan önce birçok kez
iddial›yd›, sadece dört kez çeyrek
finale ç›kabildi. Bir keresinde dör-
düncü oldu, ama topu topu 13 ta-
k›m›n kat›ld›¤› 1950’de... Turnuva-
ya dokuzuncu kez ifltirak eden ‹s-
viçre’nin durumu da ‹spanya’dan
parlak de¤il. Üç kez çeyrek finale
ç›km›fllar, sonuncusu 1954’te. Son
eleme gruplar›nda kendi evinde
Lüksemburg’a yenilmek gibi bir
utanca ra¤men grup birincisi oldu
‹sviçre. ‹stikrars›zl›¤› her iki flekil-
de de yan›ltabilir. Güney Amerika
elemelerinde Brezilya’n›n ard›n-
dan ikinci olup gelen fiili’nin ise
1962’de kendi evindeki Dünya
Kupas›’nda dördüncülü¤ü var.
2007’de U-20 Dünya Kupas›’nda
üçüncü olan kadrodan A tak›ma
yükselen isimler sürpriz y›ld›zlar
sunabilir. Befliktafll› Tello da kad-
roda.
Doruk Yurdesin
 Haz›rlayan: Ahmet Gürata

A ⁄ I R Ç E K ‹ M

BOB DYLAN F‹LMLER‹

Her daim muzip: Chris Marker
Hep “orada” olan adam “La Jetée” (1962),
“Sans soleil”
(1982), “Son Bol-
Bob Dylan, 21 y›l aradan sonra, konser vermek üzere 31 May›s’ta yeniden flevik” (1993) gi-
‹stanbul’dayd›. A¤›r Çekim, bu vesileyle Harbiye Aç›khava’daki konseri bi filmlere imza
kaç›ranlar› (ve de gidebilenleri), Dylan’la sinemasal bir yolculu¤a ça¤›r›yor. atan Chris Mar-
ker, 90’›na mer-
lk dura¤›m›z, belgesel sineman›n öncü isimle- diven dayam›fl-
‹ rinden D.A. Pennebaker imzal› “Don’t Look ken enerjisinden
Back” (Arkana Dönüp Bakma, 1967). Film “Sub- hiçbir fley yitir-
terranean Homesick Blues” parças›yla aç›l›r. memifl görünü-
Dylan’›n elinde flark›n›n sözlerinin yaz›l› oldu¤u yor. Takip edenler bilir, Marker internette
k⤛tlar vard›r. Bu sahnenin ard›ndan Dylan’la oyunlar oynamay› sever. Kendisi, ayn› za-
birlikte ‹ngiltere’de bir turneye ç›kar›z. Konuklar manda sanal dünyan›n popüler sitelerinden
aras›nda Joan Baez ve Donovan gibi isimler de Second Life’ta Sergei Murasaki “avatar›” ile
vard›r. Ayn› zamanda sahne arkas›ndaki tart›fl- Ouvrior adl› hayalî adada yafl›yor. Burada
malara da tan›kl›k ederiz. Film, Pennebaker’›n ünlü kedisi Guillaume-en-Egypte ile ziyaret-
öncülü¤ünü üstlendi¤i “Do¤rudan Sinema” ak›- çilere “Filmlere Veda” bafll›kl› sergisini gez-
m›n›n da baflar›l› örneklerinden biridir. diriyor. Kosinski müstear ad›yla YouTube’a
Yak›n dönemden bir örnek: “I’m Not There” videolar gönderdi¤i de oluyor. Marker’›n son
(Orada De¤ilim, Todd Haynes, 2007). Bu kez çal›flmalar›ndan biri de Paris metrosunda
karfl›m›zda alt› ayr› oyuncunun canland›rd›¤› çekti¤i foto¤raflar. Bu ilginç portrelerden kü-
karakterler üzerinden kurgulanan bir Bob Dylan çük bir seçki The New Republic’de
var. “Dylan’›n müzi¤inden ve ço¤ul hayatlar›n- (www.tnr.com) yer al›yor. Sunufl yaz›s›,
dan esinlenen” filmde, Arthur Rimbaud’dan üçüncü tekil flah›s tonuyla, ünlü yönetmenin
düflkün bir rock y›ld›z›n› canland›rd›¤› filmde,
Woody Guthrie’ye bir dizi ruhsal akrabaya rast- kaleminden ç›km›fl izlenimi uyand›r›yor:
sanki sanat hayat› taklit ediyor. Elefltirmenler-
l›yoruz. Film, “Don’t Look Back”ten “gerçek” “Chris Marker bu projeye bafllad›¤›nda
den geçer not alamayan film, Dylan’a bu zor dö-
Bob Dylan görüntüleriyle son buluyor. yafll› bir beyefendiydi, ancak hâlâ çevik ve
neminde pek de yard›mc› olmuyor.
Dylan’›n oyunculuk serüveninden ilk filmi- dinç say›l›rd›, bu nedenle de pek dikkat çek-
Son dura¤›m›z, bir baflka ustan›n, Martin
miz, Sam Peckinpah’›n elinden ç›kan “Pat Gar- medi. Yaflam›n›n ço¤unu flu ya da bu flekilde
Scorcese’nin çekti¤i “Eve Dönüfl Yok” (2005).
rett & Billy The Kid” (1973). Bir hikâye anlat›c›- yeralt›nda geçirdi. Bu tuhaf dönemde, flehre
Dylan’›n kariyerinin bafllang›ç y›llar›na odakla-
s›n› canland›ran Dylan, James Coburn ve Kris yeni gelenlerin –yabanc›lar vs.– ilk kez met-
nan film paha biçilmez arfliv görüntüleri içeri-
Kristofferson gibi isimlere efllik ediyor. Filmin roda görüldüklerini farketmesi için uzaydan
yor. Filmin DVD’sinin Türkiye’ye geldi¤ini ha-
müzikleri elbette ona ait. Ustan›n baflrolünde yer vahiy immesine gerek yoktu. fiehrin s›rr› ye-
t›rlat›rken, soundtrack’lerinde Dylan’›n parçala-
ald›¤› yegâne filmse, “Hearts of Fire” (Richard ralt›nda sakl›yd›. ‹nsanlar›n yüzlerini tespit
r›na yer veren yüzlerce sinema ve televizyon fil-
Marquand, 1987). Genç bir garson k›za afl›k olan etmek ve bu güzellerin, gerçekte k›yameti ge-
mini de unutmayal›m. Tercih sizin.
tiren yabanc›lar m›, yoksa karfl›lar›na ç›kan
herkesi kurtarmak için gönderilmifl öncü ce-
KARA TREN: DENNIS HOPPER (17 May›s 1936 - 29 May›s 2010) sur mahkûmlar m› oldu¤u konusunda dü-
flünmekle görevli oldu¤unu farketti.”

Asi çocuk ve psikopat amca

X Sinematek
ski Hollywood’da yetiflmiflti... “Asi Gençlik” (1955)
E filminden rol arkadafl› James Dean’in iyi ahbab›y-
d›. Western’lerde John Wayne’e efllik etmiflli¤i bile
2084 (Chris Marker, 1984): Hay›rs›zada (Serge Ave-
Yak›n tarihli bir baflka kriz- dikyan, 2010): K›sa film da-
var. 1969’da yan›na Peter Fonda ve Jack Nicholson’› den gelecek öngörüsü (Yo- l›nda Alt›n Palmiye sahibi;
ald› ve yönetti¤i ilk filmle yeni Hollywood’un do¤umu- uTube) 1910 ‹stanbul’undan bir kö-
na öncülük etti. “Easy Rider” (1969), ola¤anüstü ticarî pek “tehciri”.
Cennet Bat›da (Costa
baflar›s›yla, stüdyo mant›¤›n›n d›fl›nda bir sineman›n
Gavras, 2009): Siyasal geri- Moby Dick (John Huston,
varolabilece¤ini kan›tlad›. Elefltirmen Pauline Kael’in
limin ustas›ndan kiflisel bir 1956): Kaptan Ahab ve Ish-
deyimiyle “soyut d›flavurumcu bir resmi and›ran” ikin-
göçmen hikâyesi. mael’le derin sulara yolcu-
ci filminin ad› manidard›: “Son Film” (1970). Sonras›
ise kendi deyimiyle “heba edilen y›llar”... Asid tripleri, Deccal (Lars von Trier, luk (DVD)
silah düflkünlü¤ü ve fiziksel fliddet... 2009): Rahats›z etse de, Plastic Bag (Ramin Bah-
Ard›ndan, “Amerikal› Dostum” (Wim Wenders, her zamanki gibi kay›ts›z rani, 2010): Werner Her-
1977) ve “K›yamet” (Francis Ford Coppola, 1979) film- kal›namayacak. zog’un seslendirdi¤i duygu-
lerine kadar, gözlerden hemen hemen uzak kald›. Muhteflem dönüflü ise, David Lynch’in “Mavi Kadife” (1996) fil- sal bir plastik torban›n epik
Easy Rider (Dennis Hop-
miyle oldu. Bu filmde çok baflar›yla canland›rd›¤› uyuflturucu sat›c›s› sadist rolü üzerine öyle bir yap›flt› ki, yaflam›- yolculu¤u (http://futuresta-
per, 1969): “Adam›n biri
n›n geri kalan›nda a¤›rl›kl› olarak benzer psikopat rollerinde yer ald›. Ama ne yalan söyleyelim, hepsinde farkl› bir
Amerika’y› aramaya ç›kt›, tes.tv/episodes/plastic-
karakter olmay› da baflard›.
ama hiçbir yerde bulama- bag).
Hopper, Andy Warhol’un yap›tlar›n› sat›n alan ilk sanat koleksiyoncular›ndan biri olmakla övünürdü. Oyunculuk
d›.”
ve yönetmenli¤in yan›s›ra, foto¤rafç› ve ressamd›. Dibe vurmufl bir serseri ve hayatta ikinci kez elde etti¤i flans› Zaman›n Tozu (Theo An-
baflar›yla de¤erlendiren bir mücadeleciydi. 1959’da, daha kariyerinin bafl›ndayken, stüdyonun halkla iliflkiler biri- Gir Kan›ma (Tomas Al- gelopoulos, 2008): Usta,
minden yap›lan bir bas›n aç›klamas› onu flöyle tan›ml›yor: “Dennis, çal›flmad›¤› zamanlarda yataktan 10’da kalkar, fredson, 2008): Son y›llar›n Adana Alt›n Koza Film Fes-
Nietzsche (ve ça¤dafl oyunlar) okur, sanat galerilerine gider, kitapç›larda kitaplara göz atar ve yabanc› filmler iz- en ilgi çekici korku filmle- tivali’nin (7-12 Haziran)
ler. Her yapt›¤› ifli coflkuyla yapar.” Daha fazla söze gerek var m›? rinden biri (DVD). onur konu¤u olacakt›.

48
 Müzik
dolab›
10 albüm
Ataturk Band Anatolia Beat
Bettye LaVette Interpretations
CocoRosie Grey Oceans
Divine Comedy Bang Goes The Knighthood
Laurie Anderson Homeland
LCD Soundsystem This Is Happening
Mor ve Ötesi Masumiyetin Ziyan Olmaz
Ricochet The Burning One
Ryan Adams Orion
Tamikrest Adagh
5 flark›
Master Musicians Of Bukkake Perde Kald›rma
Gogol Bordello Pala Tute
The National Bloodbuzz Ohio
Them Crooked Vultures Mind Eraser, No Chaser
Willie Nelson Freight Train Boogie
WILLIAM S. BURROUGHS yeni bir
belgeselle an›l›yor. Sonbahara yetifl-
tirilecek olan “A Man Within”de Iggy
Pop, Laurie Anderson, Jello Biafra
söyleflileriyle yer al›rken, Sonic Yo-
uth ve Patti Smith de müziklere
katk›da bulunacak.
SOLO ALBÜM yapan Radiohead’çiler kervan›na
davulcu Phil Selway de kat›l›yor. “Familial” a¤us-
tos ay›nda yay›nlanacak.
JOHN FRUSCIANTE (Red Hot Chili Peppers’tan
hat›rlars›n›z) sessizli¤ini bir iflbirli¤iyle bozdu: At
The Drive In ve Mars Volta’n›n mülti-enstrümanta-
list eleman› Omar Rodríguez-López’le kaydetti¤i
yedi parçal›k albüm, gayet deneysel bir elektrikli
gitar güzellemesi...
CHRISTINA AGUILERA yeni
albümü “Bionic”te yeralt› po-
punun en yetenekli ve 盤›r
aç›c› kad›n müzisyenlerini
yan›na ald›: M.I.A., Santi-
gold, Goldfrapp, Ladytron ve
Le Tigre’ciler, albümün her ya-
n›na damga vurmufllar.
fiEVVAL SAM sevdi¤i türler aras›nda gezinmeyi
sürdürüyor. Bu sefer, asl›na sad›k düzenlemelerle,
damardan arabesk hatt›na girmifl: “Yaln›z›m
Dostlar›m”, “K›r›ls›n Ellerim”, “‹çiyorsam Sebebi
Var”, “Eller Ald›”, “Taht Kurmuflsun Kalbime” hep
“Has Arabesk”te...
ROBERT WYATT kendi müzi¤i itibariyle en zoru-
nu yap›yor, bir “best of” yay›nl›yor.
Ama “en büyük ›skalar” olarak:
Raflardaki yerini temmuz ay›nda
alacak olan “His Greatest Mis-
ses”, “Worship”ten “Ship-
building”e, düflünür-
rock’çunun flanl› tarihine
girifl mahiyetinde.
Karanl›k sevda marfllar›
The Dead Weather / Sea Of Cowards (Warner)
flleyen demir ›fl›ldar”, Türkçeden Jack White’a
“‹ ithaf edilebilecek en iyi deyimlerden biri her-
halde. White Stripes’la sahnede üç buçuk kiflilik ifl
ç›karan, Raconteurs’te gizli kaptanl›¤› üstlenen, Bob
Dylan’la, Rolling Stones’la afl›k atan, klifleye düflme-
den ve kendi sound’undan taviz vermeden bir “Ja-
mes Bond” tipi temalar›n alt›ndan kalkabilen, son
duyumlara göre, ifli Jay-Z’yle pafllaflmaya götürecek
üretkenlik ve aç›kl›ktaki bir müzisyene ancak flapka
ç›kart›l›r.
Dead Weather’a dair kelâm edeceksek, hikaye
tabii ki Jack White’tan ibaret de¤il. Ama bir kere,
son on y›l›n en iyi ç›k›fl yapan gitarc›s› Jack White,
Dead Weather’da davulda! Gitar ve klavyelerde
Queens Of The Stone Age’ten Dean Fertita, basta
Raconteurs’ten Jack Lawrence ve vokallerde The
Kills’den Alison Mosshart var. Bir nevi rüya tak›m›.
Daha ilk albümleri “Horehound”un duman› üze-
rindeyken ikinci albüm haberini duyuran bu “A s›-
n›f› yan proje”nin aflk tarifi de, rock’n’roll’u da bir
baflka. Bir “arkadafllarla tak›lma” olarak bafllayan
Dam›t›lm›fl do¤açlama
Sakareller / Befl Dakika Daha (Peyote)
emleket rock’una yapt›¤› katk›lar artarak de-
M vam eden Peyote’de bir albüm daha hayat bul-
du. 2003’ten bu yana müzik yapan, ama en çok Pe-
yote’de izleme flans›n› buldu¤umuz Sakareller, ilk
albümünü, “baba oca¤›”nda, sessiz sedas›z yay›nla-
d›. Kendilerini beflli diye
bilirdik. fiu anki kadroy-
sa dört kifliden olufluyor:
Veli U¤ur Güney gitarda,
Bahad›r Mafla bas ve ba¤-
lamada, Ifl›k Bar›fl Fida-
ner gitarda, Baflar U¤ur ise davulda –son ikisi vo-
kalleri paslafl›yorlar.
Sakareller, do¤açlamay›, deneysel havalar› hep
severdi. ‹lk albümlerinde, zaten uzun y›llar üzerin-
de çal›flt›klar› parçalar› ince eleyip s›k dokumufllar,
iyice dam›t›p önümüze 12 adet “flark›” b›rakm›fllar.
Üstelik bunlar›, sürpriz niyetine, tufllu, yayl› ve üfle-
melilerle de zenginlefltirmifller. Albümün aç›l›fl›n›
g›c›r g›c›r rock’n’roll “An› H›rs›z›”yla yap›yorlar, o
dakika insan› sar›p sarmal›yorlar. “fiemsiye” zaten
Sakareller konserlerinin “hit” flark›s›yd›. Ard›ndan
Kara Tren: Talip Özkan (1939 - 2010)
Gâh ç›kar gökyüzüne
ç telli saz diye hor görülen ba¤lama, onun ellerinde büyük bir ta-
Ü rihsel sayg›nl›k kazanm›flt›. Ege’nin zeybe¤i, zurnas› ve klarneti,
maharetli parmaklar›yla ba¤lamada büyük bir ses kazanm›flt›. Radyo
y›llar›ndan sonra y›llarca Paris’te yaflad›. Halk müzi¤i sanatç›lar› ara-
s›nda etkisi muazzamd›. Hakiki bir virtüozu yitirdik...
bu buluflma nas›l oldu da “seri” derecede üretken
ve “köklü” denecek kadar sa¤lam olabiliyor, hayret
verici.
Dead Weather’›n kitab›nda aflk öyle çiçekli çiko-
latal› de¤il, “delikanl›”, sert, karanl›k bir sevda. Ali-
son Mosshart’›n çekici sesiyle “Gasoline”ini dinle-
yince bu tutku daha da su yüzüne ç›k›yor: “Bana
yaklaflt›¤›nda / Benzin kokusu al›yorum / Sevgili,
sevgili de¤il / Bir makine istiyorum...”
“Sea Of Cowards” albümünün geneli, “tut-
ku”nun s›n›rlar›n› arayan, zorlayan sözlerle dolu.
Teslim etmek gerekir ki, bu karanl›k sulara böylesi-
ne bodoslama dalmak her müzisyenin, söz yazar›-
n›n harc› de¤il. Albümün ilk parças› “Blue Blood
Blues”, bir nevi Jack White klasi¤i. Di¤er projelerin-
de de ad›nda “blues” geçen pek çok parça yapm›fl-
t›. “Blue Blood Blues” asl›nda ileri derecede bir ka-
ra sevda marfl› say›labilir; ifli kendini inkâra kadar
götürüyor: “Seni o kadar seviyorum ki / Varl›¤›m
dahi beyhude...” Bir Jack White ve Alison Mosshart
düeti olan “Die By The Drop”sa neredeyse evlilik
yemini diye bildi¤imiz ezberi tersyüz ediyorlar: “‹yi
günde, kötü günde seni alaca¤›m / Kendi küçük
mezar›ma...” “I’m Mad”de ifller iyice 盤›r›ndan ç›-
k›yor ve Mosshart’›n peflinde tüm grup adeta gale-
yana geliyor. “Mad”den kas›t “öfkeli” mi, “deli” mi,
pek belli de¤il.
‹lk albümde tutan maya, belli ki ikinci albümde
Dead Wetaher’›n daha sa¤lam ve s›k› bir grup ol-
mas›n› sa¤lam›fl. Gerek söz yaz›m›, gerek icra daha
da ileri gitmifl. fiimdilik Jay-Z tüyosunu ald›k ama,
Jack White’›n tornas›ndan ç›kacak bir sonraki ifl ne
olacak, kestirmek güç. – Reha Öztunal›
gelen “Befl Dakika Daha” ise en iyi parçalar›ndan...
Sakareller’in müzi¤ini tarif etmek gerekirse, Anado-
lu rock’u post-rock, shoegaze, az›c›k da grunge ile
harmanl›yorlar deriz. Birebir taklit de¤il kastetti¤i-
miz elbette... Replikas, Baba Zula, hatta Nekrop-
si’yle ayn› yola koyulmufllar. ‹lkinin t›n›s›n› di¤erle-
rinin durufluyla (bazen de
tam tersi) harmanlasalar
da, asl›nda bak›fl aç›lar›n›
naklediyorlar, müzi¤in
do¤usunun bat›s›n›n ol-
mayaca¤›n› bir defa daha
gösteriyorlar... ‹lk bölümünde daha bir “pop” ilerle-
yen albüm, ikinci yar›dan sonra, “Tercüman-› Ah-
val”le birlikte saykodelik bir havaya bürünüyor.
Hatta finalde son dönem Radiohead’lere benzeyen
“YK2” ve ba¤laman›n konufltu¤u –ad› gibi döngü-
lü– “Yörünge” ile bu hava zirve yap›yor. Her keli-
mesi özenilmifl “fliircik”lerden oluflan lirikler de ca-
bas›. “Babadan kalma nitelik, biraz alçakgönüllü-
yüm” deyip eklemifller: “Ama sen yine de çok sev
beni, hiç b›rakma e mi.” Telafla mahal yok, güzel al-
bümü bulup da b›rak›r m›y›z biz! – ‹lker Aksoy
49
 Trubadur ve Âfl›klar›n ‹zinde
Belgesel sinemac›l›¤a
Anadolu ve Güney Fransa’dan yola ç›karak
yeni bir soluk getiren,
Akdeniz’i dolaflan, kimi zaman kutsal, kimi
kafa aç›c› festival,
zaman dind›fl› içerikli toplumsal meseleler-
DOCUMENTARIST’te
den, özgürlük mücadelelerinden dem vuran
geri say›m bafllad›.
ya da mistik ve dünyevî aflk› anlatan flark›-
23-27 Haziran aras›n›
lara, deyifllere uzanan repertuarlar›yla Fran-
bir kenara not düflelim.
Ay’a Yolculuk sa’n›n güneyini Anadolu’nun ba¤r›na ba¤la-
Anadolu Antik Tiyatrolar› “40. Y›l›nda Aya Yolculuk!” bafll›¤› alt›nda yan bir trio.. Sam Karpienia Marsilyal›,
KargaArt’›n geleneksel
Türkiye’yi boydan boya kat edip, antik kent- bir dizi film gösterilmeye baflland› Pera Mü- mandola icrac›s›, flark›c›, Oksitan dilinin
sezon finali sergisi
lerin de¤iflmez bir parças› olan tiyatrolar›, zesi’nde. Belgeseller, kült bilimkurgular yer genç solu¤u. Güney Fransa’n›n saz flairleri-
“Kargafla” 30 Haziran’a
baflta akustik çözümler olmak üzere, mühen- al›yor programda. 1951 yap›m› bilimkurgu ne has Ortaça¤ saray fliirlerinin lirik gelene-
dek sürecek... Karga
dislik özellikleriyle inceleyen Yaflar Y›l- klasi¤i “Dünyan›n Durdu¤u Gün”, s›rf there- ¤ini ça¤dafl bir yaklafl›mla yorumluyor. Ana-
çevresinde toplanm›fl
maz’›n araflt›rmas› kitaplaflt›r›lm›flt›. YEM min’le kotar›lm›fl müzi¤i için bile görülmeyi dolu âfl›klar›ndan el alm›fl Ulafl Özdemir ise
farkl› disiplinlerden
Yay›n taraf›ndan bas›lan “Anadolu Antik Ti- hak ediyor. “H.G. Wells’in Ay’daki ‹lk ‹nsan- ba¤lama ve curas›yla türküleri s›rtlayan bir
expressroll@gmail.com

yüzlerce sanatç›
yatrolar›”na dayand›r›larak haz›rlanan web lar›” (1964), “Aya Yolculuk”, “Yasak Geze- etnomüzikolog. Geleneksel müziklerden
aras›ndan derlenen
sergisine, flimdi Sanal Mimarl›k Müze- gen”, “Ay›n Gölgesinde”, Fritz Lang’›n “Met- beslenip onlar› kendilerince yorumlayan bu
seçkiyle galerinin 10. y›l›
si’nden eriflmek mümkün. Türkiye’deki antik ropolis”i (1927) ve NASA arflivlerinden çeflit- ça¤dafl âfl›klara, ‹ranl› tonbak ustas› Bijan
kutlan›yor. Nice y›llara...
dönem tiyatrolar›n›n kapsaml› dökümünü ak- li görüntülerle bezeli epik belgesellere dair Chemirani’nin vurmal› sazlar› efllik ediyor.
tarmay› amaçlayan sergi, 117 adet tiyatro- ayr›nt›l› bilgi ve program ak›fl›na müzenin si- 17 Haziran’da ‹stanbul Frans›z Kültür Mer-
nun genel yap›sal özelliklerini foto¤raflar efl- tesinden ulafl›labilir. Gösterim tarihleri, 4, 6, kezi’nde, bir gün sonra Kad›köy’de, Nâz›m
li¤inde sunuyor. (www.mimarlikmuzesi.org) 8, 10, 11, 13 Haziran... Hikmet Kültür Merkezi’nde...
k›lavuz

Gotan Project,
23 Haziran’da Maçka
Küçükçiftlik Park’a 38. ‹stanbul Müzik Festivali Grup Yorum ‹nönü’de ‹yi Köpek
geliyor. Massive 3 - 30 Haziran tarihleri aras›nda düzenlene- Memleketin müzik hayat›ndaki en uzun so- Foto¤raflar›yla Yunanistan, Rusya, ‹talya,
Attack, Pink Martini, cek olan 38. Uluslararas› ‹stanbul Müzik Fes- luklu yürüyüflü sürdürüyorlar. ‹nad›na, se- Hollanda ve Avustralya’da karma sergiler-
The Cranberries tivali, Arvo Pärt, Lang Lang ve klasik müzi¤in batla, kolektif bir ruhla. Bir müzik grubundan de yer alan Yusuf Sevinçli’nin ilk kiflisel
yolda... en önemli orkestralar›ndan Viyana Filarmoni öte, bir okul oldu 25 y›ll›k birikim. Nice badi- sergisi, “‹yi Köpek / Good Dog” Cihan-
g ö s t e r i s i

de dahil olmak üzere 600’ü aflk›n yerli ve ya-
Eric Clapton ve banc› sanatç›y› a¤›rlayacak. Senfoni ve oda
Steve Winwood orkestralar›, vokal konserler, oda müzi¤i, re-
13 Haziran’da sitaller ve caz uyarlamalar› halinde toplam
Kuruçeflme Arena’da... 21 etkinlik var programda. 21. yüzy›l›n Mo-
zart’› olarak takdir gören, yaflayan en büyük
Filiz Gencer’in resim bestecilerden Arvo Pärt’›n “Âdem’in Yakar›-
sergisi “Tecrite fl›” yap›t›, 7 Haziran gecesi, Estonya Filarmo-
› fl › k
reler atlat›ld›, nice mezunlar verdi.12 Hazi-
ran gecesi Befliktafl ‹nönü Stadyumu tarihî
bir buluflmaya haz›rlan›yor. Çeyrek as›rl›k
marfllar, kavga türküleri, a¤›tlar hep bir a¤›z-
dan söylenecek, 25 y›l›n muhasebesi görü-
lecek. Ruhi Su’dan Nâz›m Hikmet’e, Pablo
Neruda’dan Victor Jara’ya bütün ustalara
selam durulacak. 60 kiflilik kadrosuyla flef
gir’deki Galeri InSitu’da aç›ld›. Foto¤raf
çekmeye bafllad›¤› ilk günden günümüze
kadar çekti¤i 35 siyah-beyaz kareden olu-
flan demlenmifl seçki 15 Haziran’a dek gö-
rülebilir. Yusuf’un duygusal yolculu¤undan
izler tafl›yan, insan›n flehirle iliflkisine
odaklanan serginin ad› seçkideki bir foto¤-
raftan esinlenerek konulmufl: “Foto¤rafta

Direnen Renkler”, 9 - nik Oda Korosu taraf›ndan icra edilecek. Orhan fiall›el yönetimindeki “‹stanbul yer alan köpe¤in yaln›zl›¤› ve flehirdeki
25 Haziran aras›nda, Eserin dünya prömiyeri öncesinde, besteci Syhmphonic Project” senfoni orkestras› ve umutsuz aray›fl› serginin içeri¤ini çok iyi
Beyo¤lu’nda, Karfl›
yaflam boyu baflar› ödülüyle taltif edilecek. bugüne kadar Yorum’a ses ve fliir vermifl özetliyordu. Köpek, tüm olumsuz koflullara
‹zleyicileri festival sanatç›lar› ve müzik ya- dostlar› da efllikte olacak... ra¤men hayatta kalma güdüsünü temsil
v e

Sanat Çal›flmalar›’nda.
zarlar›yla buluflturan “Konsere Do¤ru” söy- ediyordu.” Yusuf Sevinçli son olarak ‹stan-
TAYAD’l› ailelerin
leflileri bu y›l da program kapsam›nda. bul Modern’de düzenlenen “‹çimizdeki Za-
deste¤iyle...
s e s

man” adl› karma sergide boy göstermiflti.

(www.insitu.com.tr)

50
Billy: (Dennis Hopper) Ne o? O ne öyle? Ne o öyle ya mo-
ruk?
Wyatt: (Peter Fonda) Ha?
Billy: Aaa. Olacak ifl de¤il moruk. fiey gibi... O fleyi
seyrediyordum moruk, fley gibi –hani geçen sene bir
uydu görmüfltük ya? Onun gibi bir fley geçti gökyü-
zünden. Sonra, yani ans›z›n, aa, birdenbire yönünü
de¤ifltirdi ve v›nn. Geçti gitti moruk. Parlad› ve...
Wyatt: Sen kafay› bulmuflsun moruk.
Billy: Yaa tamam –kafam tafl gibi, oras› tamam. Ama
fley, bir uydu gördüm moruk. Gökyüzünden akt› geç-
ti ve üç kez parlad› bana do¤ru. Bir zigzag yapt› ve
v›nn moruk... Aynen öyle, onu gördüm ben.
George: (jack Nicholson) (duman› savurur ve nefes al›r) Sana
›fl›ldayan o fley UFO'ydu. ‹ki hafta önce Meksika'da bun-
lardan k›rk tane kadar gördük. Onlar... Onlar›n dünyan›n
her köflesinde üsleri var, biliyor musun... 1946'dan beri
buraya geliyorlar. Bilimadamlar›, aydan radar ›fl›nlar›n›
yans›tmay› baflard›klar›ndan beri. O zamandan beri hay-
li kalabal›k olarak aram›zda yafl›yorlar, faaliyetlerde bu-
lunuyorlar. Hükümetin bütün bunlardan haberi var.
Billy: Sen ne diyorsun be moruk?
George: Ee, sen biraz önce onlardan birini gördün, öyle
de¤il mi?
Billy: Ya moruk, ben bir fley gördüm, ama burda faali-
yette olduklar›n› görmedim. Ne demek istedi¤imi an-
l›yor musun?
George: Ee, onlar da insan, senin benim gibi, bizim gü-
nefl sistemimizden. Tek farklar›, onlar›n toplumlar›n›n
daha ileri bir düzeyde olmas›. Yani onlar›n savafllar›
yok, para sistemleri yok, liderleri yok, çünkü herkes li-
der onlarda, yani herkes kendisinin lideri... Teknolojile-
ri sayesinde herkesin beslenmesini, bar›nmas›n›, ulafl›-
m›n› sa¤l›yorlar. Eflit olarak ve zahmetsizce.
Wyatt: Vay be! Sana bi fley söyliyim mi moruk? Bence
–bence ne, ö¤renmek ister misin? Bence bu saçmasapan
bir düflünce. Bence öyle. Buna ne dersin? Ha, buna ne
dersin? Bence saçmasapan bir fley bu. Yani e¤er... O ka-
dar ak›ll›larsa niye kendilerini iffla etmiyorlar, ha? Niye
meseleyi halletmiyorlar ha?
George: Bize kendilerini göstermiyorlar. Çünkü e¤er
gösterirlerse, bu genel bir pani¤e yol açar. fiimdi, yani,
bizim hâlâ liderlerimiz var... ‹flte bu liderler bu bilgiyi
gizliyorlar, çünkü bunun yarataca¤› flok, bizim köhne
sistemimizin sonunu getirebilir. Sonuç olarak bu Ve-
nüslüler, evrende her yolun yolcusuyla temas halinde-
ler. Bu bilgi, bizim köhne sistemimizi yerle bir edecek
bir darbe olur. Dolay›s›yla, flimdi Venüslüler, her çeflit
insanla temas kuruyorlar, tavsiyelerde bulunmak ba-
b›nda. Ve insano¤lu tanr› gibi kendi kaderine hükmede-
bilecek. ‹nsano¤lu, herkesin eflit olmas›yla birlikte evri-
lecek ve kendini aflma imkân› bulacak.
Wyatt: Sigaradan ne haber George?
“Easy Rider” filminden (1969) DENNIS HOPPER
17 May›s 1936 - 29 May›s 2010