Ekim 2010 6 TL (KDV DAH‹L)

SAYI: 2010/12

113

L fi A L A L A
A S Y O N A
E N T E R N

Sol, liberalizm ve
Komünist hipotez

II. KÜRT AÇILIMI AVRUPA’DA YÜKSELEN IRKÇILIK

Trafik, sinyaller, flifreler “Öteki hayalet” yay›l›yor
2007 SEÇ‹MLER‹NDEN REFERANDUMA ALEV‹LER OLIVER STONE’UN GÖZÜYLE
Haf›zan›n yitirilmesi Wall Street ve Chavez
‹KT‹DAR NASIL BAKIYOR, SOL NASIL BAKMALI? BURSASPORLU IVAN ERG‹Ç'‹N KALEM‹NDEN
Tophane vakas› Bir Amerikan rüyas› olarak futbol
 MERAM 113: YEN‹DEN YOLA ÇIKARKEN
Kimiz, neredeyiz biz?
ok zaman oldu, son say›-
Ç dan bu yana neler neler
oldu. En baflta referan-
dum tabii. fiimdi filmi geri sar-
man›n lüzumu yok, Bir+Bir’in
eylül Arzuhal’inde ve referan-
dumun bir gün öncesinde
resmen yay›na bafllayan sitemiz
birdirbir.org’daki “12 Eylül ve
Foto¤raf: fiahan Nuho¤lu 12 fiaban” bafll›kl› yaz›da enine
boyuna anlatt›k meram›m›z›.
• K›lavuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 fiimdi önümüze bakal›m. Önü-
müze bakabilmek için de önce
• Manzara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
hipotezimizi gözden geçirelim,
• fiehir Hatlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 “komünist hipotez”i. Elbette ta-
• Mavi Daktilo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 rihselli¤i içinde ve güncellikle
iliflkisiyle. Alain Badiou tam da
• Sol, liberalizm ve di¤erleri . . . . . . 12 öyle yap›yor ve meseleyi önü-
• Alevîler haf›zalar›n› yitirirken . . . 15 müze koyuyor:
“Bugün üstümüze düflen, komü-
• Tophane’de ne oldu? . . . . . . . . . . 18 nist hipotezin tarihinde hangi nok-
• Türkiye’nin A‹HM savunmalar› . . 22 tada oldu¤umuzu belirlemektir.”
Bir de görev tarifi yap›yor:
• ‹kinci Kürt aç›l›m› . . . . . . . . . . . . . 24
“Karakteri itibariyle her zaman
• Radyo Express . . . . . . . . . . . . . . . . 30 küresel ve evrensel olan düflünce
• Kozmomilitan . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 süreçleri ile her daim yerel ve tekil,
fakat aktar›labilir olan siyasî dene-
• K›raat & Duman› Üstünde . . . . . . . 38 yimin birleflimi arac›l›¤›yla komü-
• ‘38 Dersim tan›kl›klar› . . . . . . . . . . 42 nist hipotezin bilincimizde ve pra-
tikteki varl›¤›n› yenilemek.”
• Radyo Brecht . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Nas›l’› bize kalm›fl. “Küresel
• A¤›r Çekim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 ve evrensel düflünce süreçleri,
• Oliver Stone . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 yerel ve tekil siyasî deneyim-
ler...”
• Meflin Yuvarlak . . . . . . . . . . . . . . . 52 Express vagonlar›na o gözle
• Müzik Dolab› . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 bir bakal›m: “Sol ve liberalizm”
–yaln›zca güncel ve yerel boyut-
• Komünist hipotez . . . . . . . . . . . . . . 56
lar›yla de¤il, tarihsel ve küresel
boyutlar›yla– tart›flmas›ndan
Ahmet Ergenç, Ahmet Gürata, Alican Tayla, Kürt hareketinin seyrine, Top-
Alpkan Birelma, Arslan Ero¤lu, Ayfle Çavdar,
Betül Kad›o¤lu, Biljana Yaren, Burcu Kay›flç›, hane’de olanlardan Ankara’daki
Cemil Cahit, Çi¤dem Öztürk, Damla Özlüer, “zorunlu din dersini protesto”
Didem Dan›fl, Doruk Yurdesin, Ender Ergün, mitingine haz›rlanan Alevîlere,
Erdir Zat, Ertan Keskinsoy, Esra Demir, Fev-
zican Abac›o¤lu, F›rat Genç, Göksun Yaz›c›, Avrupa’da yükselen ›rkç›l›ktan
Hakan Lokano¤lu, Handan Ça¤layan, ‹rfan Türkiye’nin A‹HM savunmala-
Aktan, Koray Löker, Merve Erol, Muhsin Ak- r›na ve ‘38 Dersim tan›kl›klar›-
gün, Murat Arpac›, Murat Meriç, Niyazi Zorlu,
Özay Selmo, Pelin Özer, Pınar Uygun, Ragıp
na, futbol-s›n›f iliflkisini sorgula-
Duran, Saner fien, Sarkis Paçac›, Selçuk Ok- yan Bursasporlu ‹van Ergiç’ten
tay, Serkan Seymen, Siren ‹demen, fiahan Wall Street’i ve Latin Ameri-
Nuho¤lu, Tan Morgül, Turgut Yüksel, U¤ur
ka’daki siyasal deneyimi filmle-
Biryol, Ulus Atayurt, Yi¤it At›lgan, Yücel Gök-
türk, Zeynep Nuho¤lu, Zeyno Pekünlü Bask›: rine konu yapan Oliver Stone’a,
Ezgi Matbaac›l›k, Sanayi Caddesi Altay Sok. internetteki özgürlü¤ün k›s›tla-
No:10 Yenibosna / ‹stanbul Tel: 0.212.452 r›ndan Godard’›n telif hakk›n›
23 02 bas›m yeri ve tarihi ‹stanbul, Ekim
2010 da¤›t›m Turkuvaz Da¤›t›m Pazarlama reddine, Robert Plant’in müzi-
A.fi. yönetim yeri: Kulo¤lu Mah. Gazeteci kal enternasyonalizminden
Erol Dernek Sok. no: 11/4 Oda 3 Beyo¤lu - Mihran Tomasyan’›n “Sen Bal›k
‹stanbul tel-faks: 0.212.251 87 67 e-ma-
il:express@birdirbir.org abonelik: abone-
De¤ilsin ki” gösterisine, Yükse-
lik@birdirbir.org y›l 9 say› 113 Ekim 2010 kova’daki “Tanr›kent” manzara-
imtiyaz hakk› Özay Selmo sorumlu yaz›- lar›ndan Paris’te Queen’in “We
iflleri müdürü Merve Erol ilan irtibat Özay
Selmo (0.533.514 90 49) YEREL SÜREL‹
will rock you”suyla yürüyen
YAYINDIR. AYDA B‹R YAYINLANIR. ISSN nümayiflçilere, Hanefi Avc› ha-
1307 - 461X disesinden Venezüella seçimle-
rine, yeni vagonumuz Kozmo-
militan’daki felsefe bahçesinden
Mavi Daktilo’ya, hipotezimizin
bilincimizde ve pratikteki varl›-
¤›n› yenileme gayesiyle yeniden
yola ç›k›yoruz.
Bir dizi eksik, gedik ve sorun-
la elbette. En baflta da da¤›t›m
sorunuyla. Da¤›t›m flirketini de-
¤ifltirdik de¤ifltirmesine ama,
maliyet de¤iflmedi. Ama umu-
dumuz o ki, bundan böyle Ex-
press’e ulaflmak daha kolay ola-
cak. Yine de abone kampanyas›-
n› bofllamayal›m.
Bir türlü aflamad›¤›m›z bir so-
run da kronik rötar. Sebebi çok
basit: Az kifli, çok ifl. Hem Ex-
press’in ifli çok –bir de Roll’un
halefi Bir+Bir var– hem de mü-
rettebat›n maiflet motorunu çe-
virmek için yapt›¤› yan ifl çok.
Bir de ezelî rakibimiz var: Yu-
murta-kap› ‹dmanyurdu. (K›sa-
ca YK‹). Ama umudumuz o ki,
“teknik heyet”in vizyonu ve
“kadro derinli¤i”nde kaydedi-
len sürpriz ivme sayesinde bun-
dan böyle Express her ay›n ilk
günlerinde bayilerde olacak.
“Teknik heyet” dedik, tek tek
isim saymaya gerek yok. A’da
Kaygusuz Abdal, B’de Badiou,
C-Ç malûm...
Bu arada, YK‹ deyip Godard’›
anmamak olmaz. Diyor ya, “in-
san beceremedi¤i fleyle u¤rafl-
mal›, becerdi¤ini beceriyor za-
ten, önemli olan beceremedi¤ini
becermeye çal›flmak”. Biz de öy-
le yap›yoruz, hem de iki misliy-
le. ‹ki tane ayl›k yay›n yapmakla
kalm›yoruz, her hafta maça ç›k›-
yoruz. Yanl›fl anlafl›lmas›n, hal›
sahada döktürüyoruz, becere-
medi¤imiz o de¤il. Onu lây›k›y-
la becerdi¤imiz için, becereme-
di¤imiz bir fleye, nizamî sahada
11’erden oynamaya bafllad›k.
Dahas›, bugünlerde resmî ha-
kemli, ofsaytl› filan bir turnuva-
ya kat›lmaya haz›rlan›yoruz.
Yani, sadece bir yay›n kolektifi
de¤il, bir futbol tak›m›y›z, göbek
ad›m›z YK‹.
Beceremedi¤imiz için kalk›fl-
t›¤›m›z bir ifl de site kurmak.
Malûmunuz, birdirbir.org Ex-
press h›z›yla yay›nda. Fakat hâ-
lâ, sitelerde yaz›lmas› adet olan,
“biz kimiz” hanesi bofl duruyor.
Gelgelelim, elinizi vicdan›n›za
(sakin miyiz?)
koyun, baflkalar› için olabilir
belki, ama bizim için basit bir so-
ru de¤il bu.
Nereden bafllasak, nas›l anlat-
sak? Mecburen iflin içine “edebi-
yat” girecek. Biz ne kadar kaç-
sak da olacak o. ‹ster istemez bir
“edebiyat”›m›z var çünkü.
Nas›l bir edebiyat derseniz,
tarifi zor, “fantastik gerçekçilik”
deyip geçelim. Yalan da de¤il,
yürüttü¤ümüz faaliyet hem fan-
tastik hem gerçek. Vaktiyle Aç›k
Radyo’da yapt›¤›m›z Express
program›n›n demirbafl flark›la-
r›ndan biri “Fantastik Bombas-
tik”ti zaten.
Laf› doland›rd›k –zaman ka-
zanal›m diye. Bilen biliyor da,
hem belki ilk defa tan›flanlar
vard›r hem de birdirbir.org için
bir girizgâh olur, gerisini yu-
murta kap›ya gelince getiririz
–neyse ki site uzaydan yay›n ya-
p›yor, matbuat gibi bask› takvi-
mi yok.
Evet, “biz kimiz?”
Bu soruyla k›vran›rken bir
Althusser hikâyesi geldi akl›m›-
za, bir de Aldous Huxley’nin
Roll’da uzun uzad›ya konu etti-
¤imiz, ütopyas› akl›m›za yatma-
sa da sevdi¤imiz roman› “Ada”.
Hikâye flu: “Althusser Üzeri-
ne” diye bir yaz› yazm›flt› Murat
Belge, ünlü filozofun ölümünün
ard›ndan. fiöyle bir bölüm var o
yaz›da: 1970’lerin ortalar›nda bir
seçim zaman› olmal›, Frans›z
Komünist Partisi “bize destek
olun” kampanyas› yap›yor. Alt-
husser’le söyleflirken Murat Bel-
ge sormufl: “Size kim yard›m
edecek?” (“Who will help yo-
u?”) Cevap, Althusser’in aksa-
n›yla, “U is us?” (“Biz kimiz?”)
K›ssadan hisse: Bizi kim des-
tekliyorsa, biz oyuz. Biz o de¤il-
sek niye desteklesin ki? O biz
de¤ilse niye destek isteyelim ki?
Nas›ld› Huxley’nin “Ada”s›n-
daki motto, daha do¤rusu “man-
tra”: “Tut Svam Asi” (“Sen
osun”). Ya da Beatles’›n “I Am
The Walrus”undaki gibi: “I am
he, as you are he, as
you are me, and
we are...”
Ne demifltik?
“Edebiyat” kaç›-
n›lmaz. Hele has-
ret giderirken...
3
Ankara ‹nflaat Mühendis- Enzo ‹kah
leri Odas› 8-10 Ekim’de 3. Kongo’yu terketmek zorunda kalm›flt› Enzo.
Ulus Baker Buluflmas›’na fiark›lar› yüzünden. fiöyle anlatm›flt› gazete-
ev sahipli¤i yap›yor: “Si- lere: Babas› Kongo baflbakan›n›n pilotuy-
yasal Alan Neresi?” so- mufl. Daha dört ayl›kken, politik sebepler-
rusu etraf›nda tertip edi- den, babas›n›n kulland›¤› uçak düflürülmüfl.
len panel ve gösterimler- Yaflam fiekilleri Ayn› uçakta, Enzo’nun annesi de hostesmifl.
de siyasal alan felsefe, Express vagonlar›ndan Leke Oyunlar›’n›n Öksüz kal›yor Enzo. Hükümet aileye ait tüm
güncel sanat ve video yarat›c›s›, dostumuz Cemil Cahit Yavuz “Ya- eflyalara el koyunca, büyükanne yetifliyor.
üzerinden tart›fl›l›yor. Yasmin Levy flam fiekilleri” sergisiyle ç›kageliyor: ‹ki ana Kendi köyüne kaç›r›yor bizimkini. Büyükan-
“Eylemin görüntüsünden Yasmin Levy geliyor, pîr geliyor! ‹stanbul, grup çal›flmadan oluflan bir seçki bekliyor nenin flark›lar› tarlada geçen y›llar boyunca
görüntünün eylemine Te- Ankara, Adana, ‹zmir, Denizli’yi katediyor. izleyicileri. Birincisi periyodik olarak üretilip Enzo’nun kula¤›na doluyor. ‹lkokul ve kilise
kel direnifli” video ve ta- 500 y›ll›k bir gelenekten süzülen Sefarad yay›nlanan “espri-leke-aç›k-koyu” temelli korosu, 11 yafl›nda akordeon, ard›ndan pi-
n›kl›klarla tecrübe edile- müzi¤ini Endülüs flamenkosu, Ortado¤u ve ifller, ikincisi absürd figür ve lekeler. Bu iki yano ve besteler... 15 Ekim gecesi Oppa
cek. Emek mücadelesinin Anadolu müzik tav›rlar›yla yo¤uran Kudüs grup d›fl›ndaki di¤er çal›flmalar, lekelerden tZupa zound Zystem - OpzZz! iftiharla suna-
express@birdirbir.org

imkânlar›, toplumsal yö- do¤umlu Levy, Manisa’da do¤an ve sefarad
rüngelerin devrimi, iklim kültürü araflt›rmalar› yan›s›ra besteler ve
mültecileri konu bafll›kla- derlemeler yapan babas› dolay›s›yla Türki-
r›ndan... ye’de kendini evinde hissediyormufl. 30
Ekim’de ‹stanbul’dan bafllayacak ziyafet 4
Kas›m’da Adana’da son bulacak.
k›lavuz
türetilmifl düzenleme ve tasar›mlar. As›k su-
ratla ifller rast gitmiyor. Biraz mizah, biraz
da saks›y› çal›flt›rmak için 21 Ekim - 2 Kas›m
tarihlerinde Adasanat’› ajandaya not düfle-
lim. Adres: ‹stiklal Caddesi Aznavur Pasaj›
No: 212 Kat: 9.
cak: Enzo ‹kah, yak›nda Kad›köy Müzik’in
yay›nlayaca¤› “Red, Black and White” albü-
münün tan›t›m gecesinde iki y›ld›r birlikte
tak›ld›¤› Bandista tayfas›yla zuhur edecek.
‹stanbul Live sahnesinde reggae ve afrobe-
at, bar›fl ve aflk türküleri yak›lacak ...

Duymayan kalmas›n!
Altyap› haz›rl›klar› bir
süredir süren sanal
âlem ç›karmam›z test Tanp›nar Edebiyat Festivali Extramücadele “Yoklu¤um Varl›¤›na”
yay›n›ndan geçti. Roll, ‹lk defa düzenleniyor, 30 farkl› ülkeden 70 Memleket gündemine galerileri basan “ma- Kundera demifl: “‹ktidar sizi nerenizden ya-
Express ve Bir+Bir yazar a¤›rl›yor. 30 Ekim - 2 Kas›m aras›nda halle bask›s›”yla geldi Tophane. Lâkin duvar- ral›yorsa, oras› kimli¤iniz olur.” Serpil Oda-
külliyat› arflive düfltü.
söylefliler, okumalar ve edebiyat partileri lara as›l› çal›flmalar›n derdi pek dillendirileme- bafl› da laf› ba¤lam›yla, illüstratif resimle-
g ö s t e r i s i

var programda. Yeralt› edebiyat›n›n ça¤dafl
Linkler, leziz okuma
yorumcusu, “Underground” isimli roman›yla
parçalar›, blog k›va-
tan›nan, Rus edebiyat›n›n önemli isimlerin-
m›nda notlar, video,
den Vladimir Makanin, M›s›r’›n Nobelli ya-
ses ve ›fl›k gösterisi... zar› Necip Mahfuz’un manevî o¤lu ilan etti-
birdirbir.org’da...
¤i, ça¤dafl M›s›r edebiyat›n›n önemli isimle-
rinden Gamal Gitani, “Tirza” adl› roman› 21.
Allianoi no no no!
yüzy›l›n en iyi romanlar›ndan biri seçilen Ar-
› fl › k
di sanki. Tahrip gören galerilerden biri de Ga-
leri Non’du. Extramücadele içindeler... Kolek-
tif bir niyetle ortak sergilere de imza atan ex-
tramücadele’nin ilk kiflisel sergisi 13 Kas›m’a
dek sürecek. “Bunu ben yapmad›m, siz yapt›-
n›z” adl› seçkide siyasî pop ikonlar kâh birbir-
leriyle tokuflturulmufl, kâh ironi tornas›na yat›-
r›lm›fllar. Melez, ama tan›d›k bir imgede vücut
riyle buluflturmufl. ‹ktidar biçimleriyle bire-
yin fliddet yüklü iliflkisini, bas›n bülteninde
denildi¤i üzere, “...kapitalist, militarist,
cinsiyetçi eril kuflatman›n örseledi¤i, ancak
parçalanm›fll›klar›na ra¤men, yaflayarak di-
renen bedenler”de izliyoruz. “Kiminde sa-
vafl ve iflkencenin, kiminde de erkek flidde-
tinin ma¤durlar› karfl›laflt›¤›m›z figürler...”

non Grunberg konuklar aras›nda. Sayg›n
edebiyat festivallerinden Winternachten ifl-
birli¤iyle ‹stanbul yazarlar buluflmas› da
Gündüz Vassaf moderatörlü¤ünde düzen-
v e
kazanan heykel, foto¤raf ve desen çal›flmalar›
bunlar. Duyururken, uyarmadan etmemifller:
“Akl›n›zdan geçeni karfl›n›zda görmeye haz›r
olun.” Yere çak›l› kanatl› bir Atatürk heykelci-
Feminist kad›n kooperatifi Amargi’yle da-
yan›flma amac›yla düzenlenen “Yoklu¤um
Varl›¤›na”, 9 Ekim’e dek Karfl› Sanat’ta:
Gazeteci Erol Dernek Sok. Hanif Han 11/4

lenecek. Baflka mekânlar›n yan›nda, 31 Beyo¤lu.

Ekim’de Kad›köy Kargart’ta, fanzin atölyesi, ¤i, kovalad›¤› kargalar kâbusu olmufl, kafeste
film gösterimleri, yazarlarla söylefliler ve ar- bir denizk›z› olarak Abdullah Öcalan...
s e s

d›na parti var.

4
 I WE LOVE YOU LUCE “Lucescu
dersini çok iyi çal›fl›rd›. Bize hep
anlat›rd› rakipleri... ‘Bak›n, flu orta-
lar, flu pas atar ve flu golü bu atar,
dikkat edin’ derdi. Ve biz de anlat-
t›¤› gibi golü yerdik.” Emre Afl›k
I KRALSIN “Ancak do¤ruyu, gü-
zeli arayan insanlar anarflist olabi-
lirler.” Orhan Gencebay
I DOKUNMA YANARSIN Rasim
Ozan Kütahyal› hayatta bir ifli do¤-
ru yap›yorsa, Ahmet Kaya mesele-
sidir. Kadir ‹nan›r’›n “ben orada ol-
sam kimin haddine arkadafl›ma
sald›rmak” yalan›n› deflifre ettik-
ten sonra, bu uzun süren linci ye-
niden masaya yat›rd›. Vaktiyle
Twitter’da m› art›k neredeyse ara-
lar›na so¤uk su girdi¤i anlafl›lan
Cüneyt Özdemir’in 5N1K’s›ndaysa
ç›kard› gazete örne¤ini, koydu ma-
saya: “Hürriyet’in bu manfleti ya-
land›r, bu foto¤raf montajd›r.” Öz-
demir’in yüzünü görmeliydiniz.
Hangi kanalda çal›flt›¤› herhalde
ancak akl›na gelmiflti. Baflkalar›na
yapt›¤› gibi küstahlaflamad›, yutku-
nabildi sadece: “Ama hesap sor-
mak ne kadar do¤ru? Hürriyet de
art›k eskisi gibi de¤il bence...”
Cans›n canans›n Ahmet Kaya!
Hâlâ ne güzelliklere kadirsin!

‹stihbarat ve örümcek a¤lar›
ANEFI AVCI, 28 fiubat’ta ta-
H n›nm›flt› ilk. O dönemeçte,
Malî fiube Müdürü arac›l›¤›yla
daha önceden tan›flt›¤› Ahmet
Kaya kendisine destek olmufl,
iliflkileri bir tür dostlu¤a evril-
mifl. Magazinciler gecesinin ar-
d›ndan Kaya’y› ilk arayanlardan
biri Avc›; pasaport sorununda
da yard›mc› olmufl Kaya’ya.
Tuhaf bir iliflki elbette. 12 Ey-
lül’e karfl› yükselen ilk seslerden
biri olan, hayat› konserlerinin ba-
s›lmas›yla, gözalt›larla geçen Ah-
met Kaya ve iflkencecili¤i tescilli
bir polis. O tescil sayesinde, bu-
güne kadarki makamlar›n›n hiç-
birine gelmemifl olmas› gereken
bir polis.
O polisin “cemaat”e yak›nl›-
¤›ndan ötürü 12 Eylül referandu-
munda “evet” diyece¤i varsay›-
l›yordu ki, kitap yay›nland›, k›-
yamet koptu. Referandumun he-
men ard›ndan gelen tutuklamay-
la, bir k›yamet daha. Ali Bayra-
mo¤lu gibilerini bile ikna etme-
yen, liberaller aras›nda “cemaat
fleffaflaflmal›” elefltirilerinin dil-
lendirilmesine yol açan bir tutuk-
lamayd› bu. Gerekçe, Avc›’n›n
Devrimci Karargâh örgütüne ya-
k›nl›¤›yd›.
Bostanc›’da Or-
han Y›lmazka-
ya’n›n –Ak›n Bir-
dal’›n vurgulad›¤›
gibi yarg›s›z infaz-
la– öldürülmesinin
ard›ndan ilk defa
bu kadar gürültü
koparan bu örgüt
hakikaten var m›y-
d›, uydurulmufl yahut abart›lm›fl
ve bir sürü baflka iliflkiyi potas›na
alacak kadar geniflletilmifl miydi?
Avc›’n›n tutuklanmas›n›n ard›n-
dan devrimciler birbirlerine bu
soruyu sordu. Zira, operasyon
Sosyalist Demokrasi Partisi ve
Toplumsal Özgürlük Platformu
çevrelerine, eski Kurtuluflçulara
kadar uzanm›fl, devrimcilerle
Kürt hareketleri ve Ergenekon
aras›nda de¤me casus romanlar›-
na tafl ç›karacak bir fantazi a¤› in-
fla edilmeye bafllanm›flt›.
Bir soru daha geldi çok geç-
meden: Hanefi Avc›’n›n THKP-C
ve Dev-Yol’la nas›l bir iliflkisi
var? Mersin Emniyet’te Dev-Yol
Masas› flefi olan Avc›, neden kita-
b›n› Angora Yay›nlar›’ndan bas-
t›rd›? Gözler, yay›nevinin sahip-
leri Cahit Akçam ve Cumhur Öz-
demir’e çevrilince,
THKP-C geçmiflleri
ve mahkûmiyetleri
giriyor devreye. Ve
tabii hemen ard›n-
dan Taner Akçam,
Ermeni meselesi ve
Dev-Yol yat›r›l›yor
masaya... Nereden
nereye...
Necdet K›l›ç Galatasaray’daki
Yap› Kredi binas›n›n hemen arka-
s›ndaki evini (‹slâmc› bas›n kro-
kiyle bile gösteriyor, “Beyo¤lu ço-
cu¤u” gibilerden, kap›ya çizili
graffitilere ayr›ca dikkat çekiyor-
lar) iflkencecisine y›llar sonra ne-
den açm›fl, iyi bir roman›n ya da
“psikolojik” bir filmin konusu ha-
kikaten. Devrimcilerin Devrimci
Karargâh’la iliflkisine yönelik fan-
tazilerse, bir psikanaliz müdaha-
lesini gerektiriyor sanki. ‹stihbarat
örgütlerinin ve polis teflkilât›n›n
devrimci çevrelerden daha iyi bil-
di¤i devrimci bir örgüte ilk defa
rastl›yoruz do¤rusu...
Hanefi Avc› neci peki? Bildi¤i-
miz, 12 Eylül’ün iflkencelerinden
birinci derecede sorumlu oldu¤u,
28 fiubat sonras›nda y›ld›z›n›n
parlad›¤›, çocuklar›n› Fethullah
okullar›nda okuttu¤u. Adeta, tefl-
kilâta tamamen hâkim olmufl
Pol-Bir kendi içinde kap›fl›yor,
Hüseyin Kocada¤ gibi Pol-Der’li-
leri de kendine benzetiyor (bu da
bir fantazi say›labilir tabii). Tür-
kiye’deki “de¤iflim”in sadece
“askerî vesayet”le, “yüksek yar-
g›”yla s›n›rl› kalmamas›, Emniyet
teflkilât›n›n da bütünüyle –hem
Avc› hem de karfl›tlar›yla– sorgu-
lanmas›, polisin rejimle ve gün-
delik hayat›m›zla iliflkisinin yeni-
den düflünülmesi gerekiyor.
‹flin içine Red dergisinin, Bilim
ve Özgürlük’ün nas›l kar›flt›r›ld›-
¤›n› anlayan varsa da beri gelsin,
ama bu arada, belki ilgili belki il-
gisiz, bir aç›klama da ana ak›m
medyada asla yer bulmayan bas-
k›n ve davalar için gerekiyor:
Güney’den K›z›l Bayrak’a, irili
ufakl› dergiler hakk›nda yürütü-
len yayg›n bir operasyon mu
var?

7. SAYI 15 Ekim’de Bayilerde ve kitapevlerinde

GODARD VE “F‹LM SOSYAL‹ZM” “D‹K‹ZLEME GÜNLÜ⁄Ü”
Aleme meydan okuyan tebessüm Facebook-Twitter
kufla€›n›n öyküsü
VENED‹K ÖDÜLLÜ “ÇO⁄UNLUK”
Baba, o€ul ve malûm ruh YAfiAYANLARIN GÖZÜYLE
TOPHANE VAKASI
30. YILINDA NEW MODEL ARMY Fark yaralar›
Justin Sullivan’la tele-muhabbet
fiARKILI TAR‹H TEFR‹KASI

70 YILLIK VEFA’LI MELKON TAfiÇIO⁄LU

Yeniçeriler ve punk
Mutlu insanlar foto€rafhanesi www.birdirbir.org

5

Sabah-atv grevi 1 yafl›nda!
‹R iflçinin iki ayr› sendikaya
B üye olabilme hakk›n› anaya-
saya referandumla sokan Türki-
ye, ayn› zamanda, tek bir sendi-
kaya üye oldu¤u için iflten at›l›p
tek bafl›na direnen iflçilerin ülke-
si. Emek tarihine bir sembol isim
olarak geçen DESA iflçisi Emine
Aslan mesela. Paflabahçe Devlet
Hastanesi önünde oturma eylemi
yapan Türkan Albayrak ya da.
On kiflilik Sabah-atv grevi de
art›k resmî olarak tek kiflinin
omuzlar›nda. Dokuz kiflinin da-
vas›nda Yarg›tay’›n karar›na ra¤-
men iflveren ifle iade karar›na uy-
mazken, pankart nöbeti kendi
davas›n›n sonucunu bekleyen
Ender Ergün’e kald›. Ama öyle
ya da böyle, üzerine ölü topra¤›
serpilmifl bas›n âleminde Sabah-
atv grevi birinci y›l›n› doldurdu,
365. günün pastas› Sabah-atv bi-
nas›n›n önünde afiyetle ve sey-
6
Baflbakandan medya muht›ras›
AYY‹P Erdo¤an gazetecilere ret, Yi¤it Bulut’un “RTÜK inter-
T mesleklerini ö¤retmekten
hofllan›yor. Medya patronlar›n›
neti, gazeteleri, her fleyi kapsas›n”
yollu önerisine “o kadar da de-
köfle yaz›lar›ndan sorumlu tutu- ¤il” buyurmufl. Ayn› günlerde
yor, topluyor genel yay›n yönet- muht›ran›n mesaj›n› iyi anlayan
menlerini karfl›s›na, adeta muht›- patronlardan biri, gazetecilik
ra veriyor. Anayasa referandumu mesle¤indeki s›n›rlar› yeniden
ve “Kürt aç›l›m›”n› anlatmak için çizdi. Bekir Coflkun’un iflinden
düzenlenen kahvalt› toplant›s›n- at›lmas›n›n ard›ndan Turgay Ci-
da aynen böyle yapm›fl, s›n›r› da ner, herhalde iktidar bask›s› söy-
çekmifl: “Tophane’de meydana lentilerinin önüne geçmek için,
gelen olaylar medyada yer al›fl “benim tasarrufumdur” dedi.
biçimiyle flafl›rtt›. Öyle bir abart›l-
d› ki, d›fl medyada ‘iflte Türkiye
Patron ya, ister atar, ister tutar.
Gazetecilik de bir “ifl”, bir “busi-
yar destek orkestras› Bandis- bu’ diye yans›t›ld›. Bu durum 12 ness” neticede... Ve tabii, bafllad›
ta’n›n eflli¤iyle yendi. Devlet
kaynaklar› yard›m›yla AKP’li
Eylül’ün bir sonucu olarak yaz›l-
d›. Medya Tophane’deki olay›
destek, dayan›flma, örgütlenme
ça¤r›lar›. Bu ça¤r›lar› yapanlar,
Çal›k Grubu’na devredilen, bafl- verifl biçimi ile s›n›r›n› aflt›.” Bekir Coflkun’un kendisi dahil,
bakan›n damad›n›n yönetti¤i, re- Halbuki Türkiye oydu, bu or- yanl›fl yere bak›yorlard› halbuki.
ferandumda “evet”e en çok yük- ganize sald›r›n›n veriliflinde abar- Örgütlenme için de, “düzgün ha-
lenen Sabah ve atv’ciler kap›lar›- t› da yoktu. Ama “s›n›r” varm›fl: bercilik” için de as›l adres, birinci
n›n önünde de “anayasal” fikri- Baflbakan›n “hafifsedi¤i” fleyler senesini dolduran Sabah-atv gre-
takip de yapacaklar m› bakal›m. abart›lmayacakm›fl. Allahtan haz- vindeydi asl›nda.
de söz sahibi olacaklarm›fl. 550 kilometrelik, y›l-
Ekonomi t›k›r›nda l›k 70 milyon ton kapasiteli bir boru hatt› bu...
ALIK Grubu’na 34 milyon euro da Türkiye Enerji ifliyle matbuat âlemi ne kadar iç içe. Ci-
Ç Kalk›nma Bankas›’ndan geldi. Rize - Güney- ner’in bir eli orada, bir eli burada zaten. Kara-
su’da hidroelektrik santrali yapacaklarm›fl. Çal›k mehmet de iki elektrik, bir do¤algaz da¤›t›m iha-
yöneticisi, baflbakan›n damad› Berat Albayrak’a lesi için 5 milyar dolar› trink diye sayd›. Ama
göre, HES’leri “çevreye duyarl› olduklar› için” Akflam gazetesinde üç ayd›r maafllar ödenmiyor.
yap›yorlarm›fl. Bu arada, geçti¤imiz aylarda 27 Her halükârda, bas›n, enerji derken, Esra Er-
milyon dolarl›k bir jet edinen Ahmet Çal›k, do¤an y›rtm›fl görünüyor. Tayyip Erdo¤an’›n di-
“Enerjinin Piyasaya Tafl›nmas›” bafll›kl› panelde ¤er k›z› Sümeyye için de endifle etmesine gerek
yeni ball› projelerini anlatm›fl. Bo¤azlar tanker yok. O da di¤er AKP’li mahdumlar gibi ticaretin
yükünü kald›ram›yormufl, Samsun’dan Ada- kokusunu alm›fl, g›da sektöründe çal›flan Doruk
na’ya döflenecek bir boru hatt›yla enerji trafi¤in- Izgara’ya 90 bin TL sermayeyle ortak olmufl.

Sopayla e¤itim
rakya Üniversitesi aç›l›fl
T program›nda yer alan “ilk
ders”i protesto etmek isteyen
yaklafl›k elli kadar ö¤renci, rektö-
rün konuflmas›n›n ard›ndan salo-
nu terketmek istemifl. Özel gü-
venlik görevlileri adeta set
çekmifller, tören bitene ka-
dar ç›kamayacaklar›n› söyle-
mifller. Çat›flma ç›kmam›fl,
ö¤renciler arka s›ralarda
ayakta beklemifller.
Ö¤renci de¤il, kuzu isti-
yorlar. Bunu evvela fliddeti
kal›c›laflt›rarak yapmaya ça-
l›fl›yorlar: Polisin aya¤›n›n
okullardan biraz kesilifli öz-
gürlük gibi sunulacak, özel
güvenlik sinsi bir otorite olarak
koridorlarda volta atacak. ‹cab›n-
da, civardan eli sopal› gruplar›
kampüse alacaklar.
Yetmezse, YÖK Baflkan› Yusuf
Ziya Özcan’›n bir ça¤r›s› var. Ö¤-
rencilere de¤il, Emniyet’e. Me¤er
hakikaten görüntüyü kurtarmak
istiyorlarm›fl. 81 ilin valili¤ine
gönderilen yaz›da, “bölücü ve y›-
k›c› faaliyetlerin hareket alanlar›-
n›n daralt›lmas›n›n e¤itim ve ö¤-
retim faaliyetlerinin kusursuz yü-
rütülebilmesi için en önemli un-
surlardan oldu¤u” belirtiliyor,
“fliddet içeren fikir ve eylemler,
özgür düflünceyi bask› alt›na ala-
ca¤›ndan, güvenli olmayan üni-
versitede özgür düflüncenin ç›k-
mas› da olanaks›zd›r” deniliyor.
Özgür düflüncenin ç›kabilmesi
için ö¤retim y›l› boyunca sivil
polis tedariki gerekiyormufl. Ay-
r›ca, kampüs girifl-ç›k›fl noktalar›-
n›n kontrolü, ayd›nlatma ve ka-
mera sistemleri, dahas›, düpedüz
parmak izi, evet...
Bütün bunlar, mesela, Y›ld›z
Teknik Üniversitesi’nin aç›l›fl›
için okula gelen Abdullah Gül’ü
protesto etmek ve “paras›z e¤i-
tim istiyoruz” diye döviz açmak
isteyen ö¤renciler için.
Halbuki, olmaz. Sosyalistlerin
ortak milletvekili aday› Bask›n
Oran’›n kani oldu¤u gibi, e¤iti-
min paral› olmas› flart. Bu, ö¤ren-
ci taleplerinin en temel ve en ma-
sum olanlar›ndan biri. Daha öte-
si, iktidar›n zihninde direkt terö-
rizme kay›yor zaten.
Sonra, bu ortamda e¤itim alan
ö¤renciler “piyasaya verilecek”.
'Tam Maliyetlendirme Türkiye
Çal›fltay›’n›n aç›l›fl konuflmas›n›
yapan YÖK baflkan›n›n dedi¤i gi-
bi: “Art›k üniversitelerin, akade-
mik yeterlilikler d›fl›nda, meslekî
yeterliliklere de önem vermesi
zarurîdir. Bunun için üniversite-
ler bugün ifl kollar›nda piyasan›n
ihtiyaç duydu¤u bilgi ve beceri-
lere sahip ö¤renciler yetifltirmek
zorundad›r.”
Ve elbette: “Son geliflmeler bi-
ze sadece devlet bütçesinden al-
d›¤›m›z finansmanla üniversitele-
ri çok baflar›l› bir flekilde götüre-
meyece¤imizi göstermifltir.”
12 Eylül’ün toplumsal taleple-
rin üzerinden postalla geçip al-
ternatifsiz bir neoliberal düzen
getirifli gibi, bu düzenin vas›fl› ifl-
çisini üretecek üniversiteyi de
AKP YÖK sopas›yla infla ediyor.
Bu kurumu bir 12 Eylül’de niye
kald›rmak istesinler hakikaten?
Üstelik, yüksek ö¤renimi dü-
zenleyen bu kurumun bafl›na
tam da kendi tezahürleri bir ada-
m› kondurmufllarken...
“Solcu” ö¤renciler için her tür-
lü idarî ve fizikî tedbiri alan Öz-
can, baflörtüsü sorunu özelinde
yay›nlad›¤› genelgedeyse “hiçbir
ö¤rencinin disiplin yönetmeli¤i-
ne ayk›r› durumu nedeniyle s›-
n›ftan ç›kar›lamayaca¤›n›” vur-
guluyor. Türkiye’nin bütün üni-
versitelerinde gençler yaka paça
okuldan at›l›rken, bu çifte stan-
dart ilginç do¤rusu.
Bir de GDO’lu domates mese-
lesi var (“milletimizi yok edebi-
lirler”). AKP’nin bilim faaliyeti-
nin bafl›na oturtttu¤u adam›n ka-
fas›n› bir gösteriyor ki, tad›ndan
yenmiyor.
I ÜN‹VERS‹TELERDE Z‹H‹N ÖRTÜ -
SÜ SORUNU CHP ne yapsa yara-
namayacak. Referandumdan önce
“baflörtüsü sorununu biz çözeriz”
diye kendinden menkul bir iddiayla
ortaya at›lan K›l›çdaro¤lu, mesele-
nin yasalarla de¤il, pratikle çözül-
mesi gerekti¤ini söylüyordu.
YÖK’ün bir genelgeyle sundu¤u
pratik çözüm, flimdi K›l›çdaro¤-
lu’nu tükürdü¤ünü yalamakla parti-
nin flahinleri aras›nda b›rak›yor.
Türbanla baflörtüsü ayr›m› yap›p
“ucundan perçem görünmeli” yol-
lu ç›k›fllar, K›l›çdaro¤lu’nu hepten
bat›racak. Bu politik iklimde, bun-
ca y›l›n yüküyle, konunun k›y›s›n-
dan dolanmas›na da imkân yok.
Peki bu kadar geveleyecek ne var
zaten? Erkekler giriyorsa, k›zlar da
derslere girsinler. Nihayet, bu k›z-
lar eve kapanmamak, insan içine
kar›flmak için bafllar›n› örtüyorlar.
K›l›çdaro¤lu, tart›flman›n gerisini
gönül rahatl›¤›yla kad›n mücadele-
sine, feministlerin tart›flmalar›na
b›rakabilir, kad›nlar› erkeklere yem
etmeyebilir. Ama, durdukça sirke-
leflen bu meseleden s›yr›l›rken eli-
ni üniversiteden çekerse yine ya-
n›l›r. Yan›tlamas› gereken as›l so-
rular flunlar art›k: Üniversitelerde
ifade (ve örgütlenme) özgürlü¤ü,
terörizm mi demektir? Solcu ö¤-
rencilere sistematik zulüm, gözalt›
ve hapis, okuldan uzaklaflt›rma ve
at›lma müstehak m›d›r? Üniversite
e¤itimi, paral› m› olmal›d›r?
I H E M R E S M ‹ H E M S ‹ V ‹ L : ERKEK
VESAYET‹ Mardin’de 13 yafl›ndaki
k›z çocu¤u N.Ç.’ye sistematik ve
organize olarak tecavüz eden 26
kifli, N.Ç. 21 yafl›na bast›¤›nda ge-
len dava sonuçlar›yla ödüllendiril-
di. Esnaf, memur ve zanaatkârdan
oluflan tecavüz çetesi en alt s›n›r-
dan ceza yedi, davada zamanafl›m›
uyguland›, “iyi hal” ve “iffet” k›s-
taslar› erkek suçlulara uyguland›,
iki kad›n san›k için bu cezaî indi-
rimler söz konusu olmad›.
Baz› durumlar var ki, sivil/as-
ker/polis farketmiyor. Nusaybin
Emniyet Müdürlü¤ü’nde gözalt›nda
tutuldu¤u 33 gün boyunca iflkence
gördü¤ünü ve tecavüze u¤rad›¤›n›
iddia eden Kamile Çi¤ci’nin dava-
s›nda da, haklar›nda 122 y›l iste-
nen yedi polis hakk›ndaki beraat
karar› Yarg›tay taraf›ndan onand›.
Sivil ve resmî tecavüz davalar›n›n
sonuçland›¤› günlerde Türkiye,
“Fatmagül’ün Suçu Ne” dizisinin
ilk bölümüyle ve Savarona yat›n›n
yeni iflleviyle çalkalan›yordu.
I BUL KARAYI AL PARAYI Bir Sa-
k›p A¤am›z, bir Kastellimiz daha
oldu. Bütün reklam kuflaklar›nda
ç›k›p kendi flirketini ve yaflay›fl›n›
övüyor, herkesi kendi yaflay›fl›na
ça¤›r›yor. Bir bofl arazi üzerinde
yükselen binan›n onuncu kat›ndaki
havuzun hayaline davet ediyor.
“Siz de benim gibi olabilirsiniz,
ben de sizin gibiyim” diyor, Sak›p
A¤a misali. Bir nevi Kelo¤lan kur-
nazl›¤›, Türk tipi pazarlama harika-
s›. Devasa bir inflaat alan›na dönü-
flen Türkiye’nin uyan›¤›. TOK‹’nin
lüks evleriyle döküntü varofl apart-
manlar›n›n aras›ndaki bofllu¤u orta
s›n›f rüyalar› nam›na dolduran bir
müteflebbis. “Ver 10 bin liray›, al
daireyi!” Sonra? Ya bir halkal› kö-
leler sitesi, ya yeniden bafllayacak
bir bat›k kooperatifçiler ça¤›...
I DERS‹M DÖRT DA⁄ ‹Ç‹NDE
BDP’li belediye baflkan› Edibe fia-
hin, bütün HES nöbetlerinde söy-
lenmesi gerekeni söylemifl, “bura-
ya çal›flmaya gelene ac›nmaya-
cak” demifl. Tam olarak: “Bundan
sonra hiçbir biçimde burada mü-
hendisi, iflçisi ile, emekçisi ile bu-
raya çal›flmaya gelen hiç kimseye
ac›nmayacakt›r. Çünkü biz bundan
sonra bu kadar sab›rl› olmayaca-
¤›z.” fiahin’in sözleri, adeta bir
otonominin tehdidi gibi yorumlan-
d›. Munzur vadisinin gelece¤ine
–ve toplumsal bar›fla– dair en bü-
yük tehlikelerden biri, bu infla edil-
mifl alg›. Munzur’a dokunmay›n!
I CEYLAN’I K‹M ÖLDÜRDÜ? 28
Eylül 2009’da Diyarbak›r’›n fienlik
köyünde hayvan otlat›rken –uzak-
tan gelen patlay›c› bir cisim sonu-
cunda havaya uçarak; yahut dev-
let argüman›yla, yerde buldu¤u bir
metal cisimle oynad›¤› için– öldü-
rülen Ceylan Önkol, an›ld›. Son
günlerin gözde tart›flma konusu
Eflref Bitlis kadar üzerine gidilse,
daha iyi bir ülkede yafl›yor olabilir-
dik. Ceylan gibi faili meçhullerin
ard›na düflmeyen hükümet, devlet
hesaplaflmas› düzeyinde kald›¤›
sürece, aç›l›m politikas›nda adaleti
bulamayacak.
Resim: Hakan Akçura
7

“Tanr›kent”te
devletsiz hayat
YÜKSEKOVA– Helikopterlerin
tepesinde dolafl›p atefle verdi¤i
Cilo Da¤›’ndan buz gibi bir yel
esiyor. Kald›¤›m›z köyde üflü-
memek için h›rkayla dolafl›yo-
ruz. Hemen her gün gösterilere
sahne olan Yüksekova’n›n öne
ç›kan gündemi “köy paralar›”
ve demokratik özerklik. Beledi-
ye, çöp konteyn›rlar›na “fiare-
dariya Gever’ê” (Yüksekova Be-
lediyesi) diye yazarak “demok-
ratik özerklik”e ilk ad›m›n› at-
m›fl. Baz› mahallelerde hararetli
tart›flmalar›n yafland›¤›, birta-
k›m komünler oluflturulmaya
çal›fl›ld›¤› ve devletin her türlü
gücünden azade yaflaman›n
planlar›n›n yap›ld›¤› söyleniyor.
Bu çal›flmalar›n içinde yer alan
K.A. anlat›yor: “Halk›n öz sa-
vunma güçleri olacak art›k. Po-
lise ihtiyac›m›z kalmayacak.
Adliyeye git, tek bir adlî vaka
bulamazs›n. Çünkü art›k hepsi-
ni ya PKK veya halk inisiyatifi
hallediyor. Dikkat edersen Yük-
sekova’da devlet diye bir fley
göremezsin.”
OHAL döneminde köyleri ya-
k›lanlar Tazminat Yasas›’n›n ge-
tirdi¤i sonuçtan nispeten mem-
nun. Ama devletin yakt›¤› kö-
yün tazminat›n› ödemesini bir
hayal olarak gören köylüler
“yabana at›lmayacak” paralar
almaya bafllay›nca iflleri biraz
de¤iflmifl. Köyleri, aileleri ve do-
lay›s›yla her türden kültürel ka-
ideleri darmada¤›n olmufl ma¤-
durlar, tazminat paralar›n› al›r
almaz oto galerilerine koflmaya
bafllam›fl çünkü. Hâl böyle
olunca Yüksekova’da trafik ka-
zalar› h›zla artm›fl. Zira, bir de-
likanl›n›n tabiriyle “köyü yak›-
lan arabay› kapm›fl”, ortaya bir
8
sürü ehliyetli, ehliyetsiz acemi
floför ç›km›fl. Hakkâri fioförler
ve Otomobilciler Odas› Baflkan›
Abdi Arslan’›n aç›klamas›na gö-
re, köy tazminatlar› ödendikten
sonra, 8 bin 423 olan Hakkâri
plakal› araç say›s› 9 bin 316’ya
ç›km›fl. Baz› otomobillerin arka-
s›nda “Nazar etme ne olur, kö-
yün yak›ls›n senin de olur!”
yazd›¤›na yemin ediyor Yükse-
koval› gençler. ‹lçedeki s›n›fsal
ayr›flma, belediyeyi yeni bir dü-
zenlemeye götürmüfl. Buna gö-
re dü¤ünlerde tak› yar›fl›na gi-
rilmeyecek, gösteriflten kaç›n›la-
cak. Yüksekova Haber’den Er-
kan Çapraz geleneklere k›s›tla-
ma getirilemeyece¤ini vurgular-
ken, Yüksekova belediye baflka-
n› Ruken Yetiflkin bu uygula-
may› savunuyor.
Maafl› kesilen memur
Bir ay kadar önce Da¤l›ca yo-
lunda yaflanan trafik kazas›nda
bir yolcusunun ölümüne neden
olan acemi floförün köy korucu-
su akrabalar›, arabuluculuk yap-
mas› için CHP Hakkâri eski mil-
letvekili Esat Canan’›n köydeki
divanhanesini ziyaret ediyor.
Canan, floförden ciddi bir tazmi-
nat al›n›p ölen yolcunun yak›n-
lar›na verilmesi gerekti¤ini söy-
lüyor ve ekliyor: “Bana kal›rsa
trafik kazas› yapan adam› hiç
bekletmeden hapse koymak
lâz›m” Mevzu dönüp koruculu-
¤a geliyor. Yafll› koruculardan
biri sözü al›yor: “Biz Hakkârili
korucular kötü ifllere kar›flm›yo-
ruz. Vallahi biz de bitsin bu ifl
istiyoruz. Bitsin ama, nas›l bit-
sin? Biz her üretimden kopmu-
fluz. Bir memurun maafl› aniden
kesilse, ne olur? Aç kal›r, fatura-
s›n› ödeyemez, h›rs›zl›k bile ya-
pabilir. Bizde de durum aynen
öyle. Yoksa biz b›kmad›k m›
kendi toplumumuz içinde ya-
banc› olmaktan, b›kt›k tabii!”
‹lçenin iflsizlik oran›, Türkiye
ortalamas›n›n onlarca kat üs-
tünde. Belediye baflkan› Yetifl-
kin’e göre, gençlerin yüzde 70’i
iflsiz. Lokanta veya kahvehane-
de ayl›k garsonluk ücreti 200 ila
250 lira aras›nda. Çocuklar›n
varl›k gösterebildi¤i tek alan ise
polisle çat›flmalar›n yafland›¤›
eylemler. Bir dershane yönetici-
si çarp›c› bir noktaya temas edi-
yor: “Polisle çat›flan çocuklar›
derslere sokmak, dershanede
disiplin sa¤lamak neredeyse
imkâns›z. Polisten korkmayan
çocuk benden mi korkacak?”
Haziran ay›nda esnafla BDP
yöneticilerinin yapt›¤› toplant›-
da kepenk kapatma eylemleri-
nin yaratt›¤› rahats›zl›k dile ge-
tirilmiflti. Esnaf, BDP’nin “ke-
penkleri kapatmay›n” aç›klama-
s›na ra¤men, iflyerlerine gelen
ve çocuklardan oluflan grupla-
r›n kepenkleri kapatmalar› yö-
nünde tehditlerde bulundukla-
r›n› söylemiflti. Neticede kepenk
kapatmalar›n son bulmas›na ka-
rar verilmiflti, ama 23 A¤us-
tos’ta yine kepenkler kapal›yd›.
Gerekçe, 21 A¤ustos’ta fiemdin-
li’de dört PKK’linin öldürülme-
siydi. Öldürülen militanlardan
ikisinin 1990 do¤umlu oldu¤u-
nu da not edelim. Bölgenin
gündelik hayat seyrini belirle-
yenler art›k çocuklar. Da¤da
elinde silahla gezen de, ilçe
merkezinde kepenk kapatt›ran
da, polisle çat›flan, h›rs›zl›k ya-
pan da çocuk... 14 yafl›ndaki o¤-
lu alt›-yedi ay kadar önce örgü-
te kat›lan Ç.’yle karfl›lafl›yoruz
çarfl›da. “Çocuklar bu iflin için-
de olmamal›, olamamal›” diyor
s›zlanarak.
Y›llarca Yüksekova’daki ço-
cuk çeteleri içinde yer alm›fl
olan H.R.’nin art›k düzenli bir
hayat› ve bir bebe¤i var. Evlen-
dikten sonra çetelerle iliflkisini
kesen H.R. çocuk çetelerini flöy-
le anlat›yor: “Ortaokula gider-
ken çetelerin içinde yer ald›m.
Ama o zaman büyüklerden kor-
kard›k. H›rs›zl›k ve gasp da ya-
p›l›rd›, haraç da toplan›rd›.
Ama kimse siyaset yapmazd›.
fiimdi baz› çocuklar hem çetele-
rin hem de siyasetin içinde. Biz
kendimizi siyaset yapmaya lâ-
y›k görmezdik. Haddimiz de
de¤ildi. fiimdi bak›yorum, kü-
çücük çocuklar koca adamlar›
yerlerde sürükleyebiliyor. Böyle
giderse Yüksekova’y› ne devlet
kurtarabilir ne de BDP.”
‹lçenin tan›nm›fl avukatlar›n-
dan biriyse, çocuklar›n duru-
munu “Tanr›kent” filmine ben-
zetiyor (bu benzetmeyi daha
önce bir haber kayna¤›m›z Ciz-
re için yapm›flt›) ve flöyle de-
Foto¤rafar: Yüksekova Haber
Yüksekova

vam ediyor: “Çocuklardan biri
polise tafl att›¤› için tutuklan-
m›flt›. Müvekkilimdi. Serbest
kalma ihtimali çok yüksekti.
Mahkemeye ç›kt›k. Çocuk ce-
binden bir k⤛t ç›kar›p okuma-
ya bafllad›. Kendince siyasî sa-
vunma yapt›. Yafl›ndan daha
fazla ceza ald›. Çocu¤a siyasî
savunma yapma da diyemiyor-
sun ki!”
Devlet d›fl› iktidar
“Demokratik özerklik” modeli-
nin ilk olarak Yüksekova’da uy-
gulanaca¤›n› iddia eden K.A.
örgütün bu konuda henüz çal›fl-
malar›n› sonland›rmad›¤›n› be-
lirtiyor. Yetiflkin böyle bir çal›fl-
malar› olmad›¤›n› söylüyor,
ama K.A. “flimdiden fuhuflu,
faizi ve afliretler aras› anlaflmaz-
l›klar› sonland›rmak için komis-
yonlar kuruldu¤unu, komisyo-
nun soruflturma ve yarg›lama
yapabildi¤ini” anlat›yor. Devle-
tin Yüksekova’y› Irak ve ‹ran s›-
n›r›n›n fiilî tampon bölgesi hali-
ne getirmeyi düflündü¤ünü söy-
leyen bir kayna¤›m›z ise, Yük-
sekova’daki “devletsizlikten”
hem devletin hem de örgütün
memnun oldu¤u görüflünde.
Hakikaten “devletin” flehir mer-
kezinden tamamen ç›km›fl oldu-
¤unu gözlemlemek mümkün.
‹lçe askerlik flubesi, merkezden
tafl›narak Esendere yolu üzerin-
deki k›fllaya götürülmüfl. fiube-
nin duvarlar›n› art›k “yasak”
sloganlar süslüyor. Çarfl›da tek
tük polis görmek mümkün. An-
cak onlar da ço¤unlukla ilçe es-
naf›ndan al›flverifl yapm›yor.
fiemdinli’de 21 A¤ustos’ta ç›kan
çat›flmada dört PKK’linin öldü-
rülmesini izleyen günlerde ilçe-
de yine kepenkler indirildi. Es-
naftan edindi¤imiz bilgilere gö-
re, bir y›l içinde yaklafl›k dok-
san gün kepenkler hiç aç›lmad›.
Yüksekova çok hareketli günler
yafl›yor ve bu hareketlilik önü-
müzdeki günlerde yeni haberle-
re gebe olundu¤unu bariz bi-
çimde hissettiriyor.
‹rfan Aktan
Bal›k de¤iliz ki!
‹STANBUL– 18 Eylül 2010. Ce-
mal Reflit Rey. 2010 Avrupa
Kültür Baflkenti - Dans Platform
‹stanbul. ‹stanbul dans ediyor.
Ǜplak Ayaklar Kumpanya-
s›’ndan Mihran Tomasyan dans
ediyor. Bir adam geliyor sahne-
ye elinde bavuluyla. Bavul aç›l›-
yor, döküldükçe dökülüyor. Bel-
li, flark›lar çal›nacak bu akflam;
kasetler, kaset-çalarlar, mikro-
fon, spotlar var ortada. Çalg›l›
çengili e¤lence (mi) var. fiov
bafll›yor. Çalan ilk flark›da ne di-
yor? “Bu yanl›fl çok farkl› / bize
ay›p bize güzel./ bahçe baflka
oyun ayn› / yine kay›p bizi
üzen.” Neden ay›p bize? Neden
güzel? Kim üzdü bizi ve nereye
gitti? Mihran zihnimize birer
çentik at›yor ve yerinden kalk›-
yor. fiark›ya, türküye devam.
Mihran flark› oluyor sonra, titri-
yor, titriyor, kendine geliyor.
Çentiklerin üzerinden geçiyor,
onlar› hem derinlefltiriyor hem
“Hrant Dink’in bafl›ndan yola
ç›kan makara teyp band›
Mihran Tomasyan arac›l›¤›yla
bizleri birbirimize ba¤l›yor.
Varoluflta birlefltirdi¤i gibi,
mesuliyette de birlefltiriyor.”
düzlüyor. Ard›ndan lofl ›fl›klar
alt›nda bize do¤ru bir ses yükse-
liyor: Oktay Rifat’›n fliiri, hem
esere ad›n› veriyor hem hareke-
te yönünü. “Büyük bal›k küçük
bal›¤› yutar demifller. Bok
yemifller. Sen bal›k de¤ilsin ki
Ahmet! Sen bal›k de¤ilsin ki
Mihran! Sen bal›k de¤ilsin ki
Duygu! Sen bal›k de¤ilsin ki Ra-
kel! Sen bal›k de¤ilsin ki Hrant!”
Bu arada ne olmufltu? Bir ce-
ket Hrant olmufltu sahnede, bir
pantolon, bir çift ayakkab›. Bir
k›rm›z› flerit. Hrant bunlar› ol-
mufltu ve ölmüfltü. Mihran da
ölüyor ard›ndan. Ç›plak Ayak-
lar Kumpanyas›’n›n eflli¤inde
Mehmet’in Bar›fl’› sevdi¤ini bili-
yorduk. fiimdi, Mihran sahnede
yine bar›fl› seviyor, ölerek ve
tam da orta yerimizde kanayan,
kanamaya devam edecek olan
yaralara dokunarak. Ancak ma-
dem ki “flov” ve hayat devam
ediyor, bu kasvetli hava da yü-
zümüze yüzümüze vuran kah-
kahalarla da¤›l›yor. Bir adam
aram›zda dolafl›p bize parma¤›-
n› çektirmeye bafll›yor. Salonda-
ki “nefleli” hava kelimenin tam
mânâs›yla a¤›r bir absürdlü¤e
iflaret ediyor. Denilebilir ki Mih-
ran da zaten böyle bir fley için
u¤rafl›yor ve düflmanl›¤›n, ha-
z›ms›zl›¤›n, hoflgörüsüzlü¤ün
ya da en basit ifadesiyle kay›t-
s›zl›¤›n halet-i ruhiyelerini tafl›-
yor sahnesine. Pek çok farkl›
katman› gözeterek ördü¤ü ese-
rinde, ayn› absürdlük, sahnede
cans›z yatan Hrant Dink’in ma-
ruz kald›klar›n› da kaps›yor
flüphesiz. Absürd bir karalama
kampanyas›, absürd bir yarg›la-
ma süreci ve absürd bir cinayet.
Ard›ndan devlet erkan›ndan ge-
len absürd bir savunma. Ab-
sürdlük, en saçma, en ac›mas›z
ve en dramatik suretiyle bak›-
yor yüzümüze. Ard›ndan baflla-
yan “savafl flöleni” de buna de-
lâlet ediyor. Bomba ve silah ses-
leri aras›nda uçuflan konfetiler
düflüyor Hrant’›n üzerine. Son-
lara yaklaflt›¤›m›zda yine bam-
baflka bir fley oluyor. Hrant’›n
bafl›ndan yola ç›kan makara
teyp band›, Mihran arac›l›¤›nyla
bizleri birbirimize ba¤l›yor. O
esnada çalan flark›n›n Rouben
Hakhverdian’›n eseri “Bzdig
Navag” (Küçük Kay›k) olmas›
da manidar. Hepimiz Hrant
oluyoruz o esnada, hepimiz Er-
meni. Ancak, ellerimizin ba¤-
lanmas› bizleri ne oldu¤umuz-
dan ba¤›ms›z varoluflta birlefl-
tirdi¤i gibi, mesuliyette de bir-
lefltiriyor. Hepimiz bir parça so-
rumluyuz da ayn› zamanda. Ba-
l›k olmad›¤›m›z için, bal›k ol-
mad›¤›m›z› sand›¤›m›z için.
“Suyun yolunu kesersin, kum
çuvallar› dizersin, beton örersin;
ama ne yapar ne eder, bi yerden
bi çatlak bulur, ve özgürce ak-
maya devam eder su... Bu hep
böyledir ve böyle oldu¤unu bile
bile ’su cinayetleri’ ifllenir dur-
madan bu ülkede” yaz›yor eli-
mize verilen tan›t›m yaz›s›nda.
Asl›nda anl›yoruz ki Hrant
Dink hem su hem (küçük) bal›k.
Büyük bal›klarca yenildi¤i san›-
lan, ancak yoklu¤unda yolu ke-
silmifl olan özsuyunun “bi yer-
den bi çatlak” bulup bize yine
ulaflm›fl oldu¤u bir bal›k. Mih-
ran Tomasyan ise, tan›t›m yaz›-
s›n›n devam›nda da belirtildi¤i
gibi, suyun yolculu¤unu kendi
yolculu¤u yapanlardan ve her
türlü suyun suyunda gezinen-
lerden. Bu noktadan sonra ken-
disine, ekip arkadafllar›n› da
anarak, bir meselesi olan, mera-
m›n› anlatmaya çal›flan, detayla-
r› özenle dokuyan bir “auteur”
dansç› demek, abart›l› bir ifade
olmayacakt›r. Tafl›n alt›na elimi-
zi koymaya pek bir utan›p s›k›l-
d›¤›m›z› düflünürsek, en az›n-
dan böylesi cesur ve yenilikçi
yaklafl›mlarda umut ve teselli
bulabiliriz. Ancak flunu da göze
almal›y›z elbette: Birileri bize
bal›k olmad›¤›m›z› ac› ac› gü-
lümseyerek hat›rlatacakt›r.
Burcu Kay›flç›
“Sen Bal›k De¤ilsin ki!”yi önümüzdeki
haftalarda izlemek isteyenler
www.ciplakayaklar.com’la irtibatlanabilir.
9

We will rock you
PAR‹S– fiahane bir sabah... Haf-
talard›r devam eden ya¤mur
durmufl, günefl ›s›t›yor, St. Ger-
main sabah›n kötürüm kör bir
saatinde yavafl yavafl uyan›yor.
Dört günlü¤üne gelmifliz, göre-
cek, yapacak çok fley, ziyaret
edilecek bir sürü insan var. Ön-
cesinde s›k› çal›flm›fl›z, planlar
yap›lm›fl, o perflembe günü ge-
nel grev oldu¤u da biliniyor, bu
yüzden yak›n mesafelere nokta
at›fl› yap›larak gezilecek, belki
yürüyüfle “turist aktivist” ola-
rak kat›laca¤›z. Buralarda eylem
dedi¤in erken bafllam›yor, o
yüzden ilk ifl, Ortaça¤ Müze-
si’ne gidip ejderhalar ve tek
boynuzlu atlarla hemhâl olmak.
Musée national du Moyen
Age flehrin göbe¤inde, iki bü-
yük bulvar›n, St. Germain ile St.
Michele’in birleflti¤i noktada.
K›sacas›, “olaylar geliflti¤inde”
iki ad›ml›k mesafede konufllan-
may› da olanakl› k›l›yor. Bura-
daki müzelerde zaman kavra-
m›n› yitiriyor insan, “daha yeni
geldik” derken aradan birkaç
saat geçmifl oluyor. Yine öyle
oldu zahir, daha ikinci kata yeni
gelmiflken d›flar›dan sloganlar
ve polis sirenleri (ki bu sirenler
Paris’in fon müzi¤i gibi) duyul-
du. Tam da flövalye z›rhlar› ve
k›l›ç kalkan ekipleriyle dolu bir
odadayd›k, kalabal›¤›n sesi mü-
nasip düfltü, foto¤raf makinala-
r›m›z› kuflan›p kendimizi soka-
¤a att›k. Müze esnaf› ve sahici
turistler ise sükûnetini korudu.
Kortej oldukça flenlikli. Üstle-
rine grev ç›kartmalar› yap›flt›r-
m›fl gençler bir yandan döviz
tafl›yor, di¤er yandan slogan at›-
yor. Gençler dediysek, buna her
yafltan “gençler” dahil. Herkes
genç, herkes heyecanl›. Sirenleri
duyuyoruz, ama ortada polis
görmüyoruz. Yürüyüfl süresince
10
de (kritik noktalara konuflland›-
r›lm›fl Robocop’lara benzeyen
üç-befl polis d›fl›nda) görmeye-
ce¤iz.
Kortejler bizdeki gibi s›ral›
yürüyen ve sürekli slogan atan
ekiplerden oluflmuyor. Bilâkis,
her ekip kendi içinde e¤leniyor.
Hemen hepsinin üzerinde ko-
lonlar olan bir arac› var ve bu
kolonlardan sadece devrim flar-
k›lar› de¤il rock, hiphop ve hat-
ta elektronik eserler de yükseli-
yor. Gençlerden oluflan ekipler
dansederek gelirken, yafl›n› ba-
fl›n› biraz alm›fl ekipler rock efl-
li¤inde ve flark›lara efllik ederek
yürüyor. Gençlerin çevresinde
o haftasonu yap›lacak elektro-
nik müzik festivalinin broflürle-
rini da¤›tan çocuklar var,
rock’çular›n çevresinde ise bi-
zim gibi flark›ya efllik ederek
yürüyen “d›flarl›kl›” insanlar.
En sevdi¤imiz ekip, Queen’in
“We Will Rock You”su eflli¤in-
de yürüyenler oluyor, biraz on-
lara tak›l›yoruz. Ama flenli¤i
kaç›rmak da istemiyoruz elbet-
te, bir süre sonra kortejin geri
kalan›n› izlemek üzere kald›r›-
ma çekiliyoruz.
Kald›r›mlar en az yürüyüfl ko-
lu kadar flenlikli. Bilen bilir, St.
Germain bulvar› sahaflar›yla ve
bilhassa çizgi-romanc›lar›yla
ünlü. Eylemcilerin bir k›sm›
arada kaçamak yap›yor, çizgiro-
manc›lara dal›yor, ellerinde üç-
befl kitapla ç›k›p kald›klar› yer-
den yürüyüfle devam ediyorlar.
Yorulanlar da yol kenar›ndaki
kahvelerde dinlendikten sonra
sloganlar›na devam ediyor.
St. Germain bir yandan da
al›flveriflin merkezi. Göstericile-
rin aras›nda elleri kollar› al›flve-
rifl torbalar›yla dolu karfl›dan
karfl›ya geçmeye çal›flan “cici”
han›mlar da görüyoruz, ama
bizdeki gibi olaya korkuyla
yaklaflm›yorlar, e¤leniyorlar.
Paris
Göstericiler de onlar› k›nam›-
yor, olay bir hoflgörü çerçeve-
sinde yürüyor. Al›fl›k olmad›¤›-
m›z bu tarz bir süre sonra ruti-
ne döndü¤ünden hafif s›k›c›la-
fl›yor ve kortej seyrekleflince
gösterinin bitti¤ine hükmedip
Notre Dame’a do¤ru ilerliyo-
ruz. Kiliseyi gezip döndükten
sonra gördüklerimiz flafl›rt›c›:
Aradan geçen onca zamana
ra¤men kalabal›k azalmam›fl,
bilâkis artm›fl! fienlik bizim b›-
rakt›¤›m›z yerden devam edi-
yor ve biz de “turist” vazifesini
ifa eylemifl “aktivist”ler olarak
gösterimizin ikinci etab›na kat›-
l›yoruz.
Bu gösteri, Fransa’da emekli-
lik reformuna karfl› yap›lan ey-
lül gösterilerinin ikincisi. Sekiz
büyük sendika taraf›ndan dü-
zenlenen gösterilerin ilki 7 Ey-
lül’de yap›lm›flt› ve sendikalara
göre 2.5, hükümete göreyse 1.1
milyon kifli kat›lm›flt›. Aradaki
farka buralarda da aflinay›z el-
bette. 23 Eylül’deki gösteri için-
se verilen toplam rakam 2.9 mil-
yon. Sendikalar sadece Paris’te
300 bin kiflinin yürüdü¤ünü
söylerken, polis yetkilileri bu
rakam› 65 binde tutuyor. Gerçi
yürüyüflün ilk k›sm›na kat›l›p,
sonra bitmeyen korteji b›rak›p
arada Notre Dame gezen ve ge-
ri döndü¤ünde kortejin hâlâ de-
vam etti¤ini müflahade eden Ex-
press ekibi olarak, ilk rakam›n
çok daha gerçekçi oldu¤unu
söylemeden geçmeyelim. Saat
10:30 civar›nda bafllayan yürü-
yüfl, akflamüstü 16:00 civar›nda
hâlâ devam ediyordu. Paris po-
lisinin rakamlar›na bakarsak,
kortejin St. Germain’de dolan›p
durdu¤unu varsaymam›z gere-
kecek ki, daha neler!
Rakam konusundaki spekü-
lasyonlar› bir tarafa b›rakal›m
ve Fransa’n›n neredeyse tüm ifl-
çi s›n›f›n› aya¤a kald›ran flu re-
forma bir göz atal›m. An itiba-
riyle Fransa’da emeklilik yafl›,
40.5 y›l süreyle prim ödemifl ol-
mak kayd›yla 60. Ancak tam
emeklilik maafl›na hak kazana-
bilmek için 65 yafl›n› doldurmak
gerekiyor. Yeni yasayla emekli-
lik yafl› 62’ye, prim günü 41.5
y›la, tam haklar› kazanma yafl›
ise 67’ye ç›kar›l›yor. Hükümet,
2018 itibariyle yürürlü¤e girme-
si planlanan bu yasayla 70 mil-
yar euro tasarruf etmeyi planl›-
yor. Öte yandan, iflsizli¤in yük-
sek oldu¤u, genç nüfusun sü-
rekli bir ifl bulmak için epey
mücadele etti¤i bir ülkede k›ya-
met sadece emeklilik yafl› de¤il,
41.5 y›l›n nas›l olsa dolmayaca¤›
fikri nedeniyle de kopuyor. Ge-
nel kan›, çal›flma hayat›na yeni
at›lanlar›n yafl haddini doldur-
salar bile prim gününü doldu-
ramayacaklar› için emekli ma-
afl›n›n hayal olaca¤› yönünde.
Göstericiler aras›nda her ke-
simden çal›flanlar›n yan›s›ra
gençlerle dayan›flma için gelen
emekliler de vard›. “Tasarruf
mu? Önce zenginler yaps›n!” ve
“S›n›flar›n kardeflli¤i!” diyen
pankartlar›n yan›s›ra, Fransa
halk›n›n Sarkozy’ye olan sevgi-
lerini gösterdikleri “Seni erken
emekli edelim” pankartlar›ndan
da mebzul miktarda gördük.
Peki, bu genel grev ne kadar
etkili oldu? Yetkililerin günler
önce “Paris’te terrör sald›r›s› ol-
ma ihtimali yüksek” diye alarm
verdi¤i ve sendikalar›n buna
karfl›l›k “Kat›l›m› düflürmeye
çal›fl›yorlar” dedi¤i 23 Eylül gü-
nü, ülke genelinde 300’e yak›n
gösteri yap›ld›. Orly ve Charles
de Gaulle havaalanlar›nda
uçufllar›n neredeyse yar›s› iptal
edildi, flehir içi otobüs hatlar›-
n›n üçte biri çal›flt›, ö¤retmenle-
rin büyük ço¤unlu¤unun greve
kat›lmas› nedeniyle birçok okul-
da e¤itime ara verildi, hastane-
lerin pek ço¤unda sadece acil
servisler çal›flt›, mahkemeler,
müzeler, bankalar etkilendi,
özel sektör çal›flanlar› sokaktay-
d›. Amma ve lâkin baflta bir ke-
nara b›rakal›m dedi¤imiz rakam
tart›flmas›na dönersek, Sarkozy
ve flürekâs›n›n resmî kat›l›m ra-
kamlar›n› öne sürerek “gösteri-
ler güç kaybediyor, Fransa halk›
bu de¤iflimin zorunlu oldu¤unu
anl›yor” minvalli aç›klamalar›-
na bakarak geri ad›m atmaya-
caklar›n› söylemek mümkün.
Önümüzdeki günlerde Sena-
to’da tart›fl›lacak olan yasan›n
ak›betini hep birlikte görece¤iz.
Damla Özlüer - Murat Meriç

DÜNYANIN SA⁄I SOLU BELL‹ DE⁄‹L
“‹lerici” Talât Pafla
‹deolojileri bitirdiklerini söylediler önce, ard›ndan tarih de bitti onlara
göre. Küresel neoliberal dönemde her fley çok güzel olacakt›. ‹flçi de,
patron da blucin giyiyordu. “Bir gün herkes kapitalist olacak” diyen
bile ç›kt›. La Fontaine! Çünkü gelecek cinayetti asl›nda.
EONARD COHEN, 1992 so-
L nunda ç›kan “The Future”
albümünde, ayn› isimli flark›da
“Geri verin bana Berlin Duva-
r›’n› / Stalin’i de, Aziz Paul’ü de
isterim / ‹sa’y› verin bana / Ya da
Hiroflima’y› / fiimdi git bir cenini
daha yok et / Zaten sevmiyoruz ki
çocuklar› / Yavrum, gelece¤i gör-
düm ben / Gelecek cinayettir...” di-
yordu. Asl›nda öyle büyük bir
siyaset peygamberi olmayan
Cohen bile, yeni dünya düzeni
ya da neoliberalizm ad› verilen
sistemin yak›n gelece¤ini kolay-
ca öngörebilmiflti: Cinayet!
Bizde hofl bir deyim var: “Ka-
p›dan ç›kan›n topu¤una bakma-
yacaks›n.” Yani nostaljinin âlemi
yok! Üstelik 2000’li y›llar›n ba-
fl›nda ne yapacaks›n ki Berlin
Duvar›’n›, Stalin’i, bizim Tarsus-
lu Aziz Paul’ü... Ama karamsar-
l›k derecesi o kadar yüksek ki ve
yeni durum o kadar berbat ki,
bugün asl›nda öyle pek de ma-
tah olmad›¤› kan›tlanmaya çal›-
fl›lan Berlin Duvar› ve Stalin ne-
redeyse flimdikinden daha kötü
de¤il demeye getiriyor Cohen.
‹sa ile Hiroflima da ayn› flark›
sözünde yer alan iki olumsuz
kahraman m›, yoksa birbirlerini
dengeleyen iki olgu mu?
Bu yeni dönemde baz› söz-
cükler çok daha s›k kullan›l›r ol-
du, eskiden tek bafl›na bir an-
lam ifade eden kimi sözcükler
de, art›k özel olarak birtak›m s›-
fatlar eflli¤inde sahneye ç›k›yor
/ ç›kart›l›yor.
Kullan›m frekans› ve varyas-
yonlar› bol olan bir sözcük, gü-
venlik. Cohen’in öngörüsü üze-
rine cinayet gündeme geldi¤i
için güvensizlik var, dolay›s›yla
da güvenli¤i art›rmak gerek.
Ama bu güvenlik salt günlük
yaflam› sürdürebilmek için so-
kakta polisin, askerin ald›¤› gü-
venlik de¤il. Güvenlik, malûmu
âlîniz, eskiden beri hep egemen-
lerin, iktidardakilerin temel te-
mas› olmufltur. Güvenli¤inizi
biz sa¤l›yoruz! Bu k›fl komü-
nizm gelecek! Gelecek sonba-
harda liberalizm kap›da! “Mem-
leket az kald› bölünüyordu” de-
di Millî Güvenlik Kurulu! (Çün-
kü bunun bir de gayr›millîsi mi
var?) Çingeneleri s›n›rd›fl› et-
mek lâz›m çünkü güvenli¤imizi
tehdit ediyorlard›!
G›da güvenli¤i ya da enerji
kaynaklar›n›n güvenli¤i gibi de-
yimler 20-25 y›l önce var m›yd›?
Ignacio Ramonet iki-üç y›l önce-
ki bir yaz›s›nda dünyada özel
güvenlik flirketlerinde çal›flan
insan say›s›n›n tüm ülkelerdeki
polis say›s›n› geçti¤ini yazm›flt›.
Güvenli¤in yan›na bir baflka
moda sözcük eklenmifl burada:
Özel, özellefltirme, özelleflme...
Art›k ancak bafl›na bir s›fat ek-
lenirse anlaml› olaca¤› san›lan
sözcüklere örnek de, özellikle
bizde, gazetecilik veya habercilik.
Bu mesle¤i, bu çal›flma alan›n›
berhava etmifl olanlar, bugün kal-
k›p da Avatar Gazetecili¤i, Erge-
nekon Gazetecili¤i, Yandafl Ha-
bercilik gibi deyimler icat ediyor-
lar. ‹flin olumlu yan›na vurgu
yapmak isteyenler de Bar›fl Gaze-
Halide Edip
tecili¤i, Yurttafl Gazetecili¤i, Hak
Gazetecili¤i diyorlar. Haks›z da
de¤iller, çünkü bugünkü egemen
gazetecilikte ne bar›fl var, ne
yurttafl ne de hak! Çünkü bizim
eski bildi¤imiz, klasik, geleneksel
gazetecilik/habercilik art›k bü-
yük ölçüde y›k›ld›, mahvoldu,
e¤ilerek selâmlayarak bizleri, çe-
kildi gitti bir sahil kasabas›nda
sessiz sedas›z yaflamaya.
Bu uzun girizgâh asl›nda
“Sol” için. Öyle çok s›k kullan›-
lan bir sözcük de¤il art›k. Ama
önüne arkas›na o kadar çok s›fat
ekleniyor ki son zamanlarda...
Bir de bizim eskiden bildi¤imiz
sol, öyle çok k›l›k k›yafet, cinsi-
Talât Pafla
yet, aidiyet de¤ifltiriyor ki, tan›-
mak mümkün olmuyor bazen.
Orta-sol, liberal sol, sosyalist sol,
Marksist sol, ›l›ml› sol, radikal
sol, solun solu, afl›r›-sol vs...
Fransa’da 2012’de yap›lacak
cumhurbaflkanl›¤› seçimleri için
Sosyalist Parti’nin, yani kitlesel
ve biraz da sol, asl›nda sosyal-
demokrat partinin en güçlü
aday› kim, biliyor musunuz?
Dominique Strauss-Kahn! Bu
ara ne ifl yapar? IMF’nin genel
müdürü! IMF, global kapitaliz-
min biraz beyni, biraz da kalbi.
Yirmi sene önce böyle bir fley
olamazd›. fiimdi oluyor. Belki
de Mehmet Barlas hakl›: “Dün-
ya de¤ifliyor.”
Solla sa¤›n bu kadar çok bir-
birinin içine girdi¤i, hem kav-
ramsal hem de uygulamada bu
kadar kar›flt›¤› baflka bir dönem
olmad›, de¤il mi?
fiu son referandumda bile,
kendilerine solcu diyen baz› ke-
simler “Yetmez ama evet” slo-
gan›yla siyasî iktidar› destekle-
diler, ben onlar› hiç anlamad›m.
Çünkü referandumda yurttaflla-
ra zaten “yeter mi, yetmez mi?”
diye sormuyorlard›. Sorulma-
yan bir soruya yan›t neden veri-
lir? Art›, sol deyince akla emek,
enternasyonalizm, hümanizm,
dayan›flma, eflitlik, adalet gibi
kavramlar gelir de, herhalde en
önemlisi elefltirel yaklafl›md›r ve
iktidar(lar)a karfl› muhalefettir.
Çok daha aç›k ve dürüst davra-
n›p, “AKP çok iyi bir partidir”
deyip alenen ve resmen evet de
diyebilirlerdi herhalde. Çünkü
kemiksiz evet ya da s›k› hay›rc›-
lar› anlamak, hatta kabul etmek
benim aç›mdan kolay. Her iki-
siyle hemfikir olmasam da...
Ama sol ad›na evet, Strauss-
Kahn’› IMF genel müdüründen
sosyalist cumhurbaflkan› yap-
maya benzer ki, sadece karma-
fl›k de¤il, bence ayn› zamanda
pek temiz olmayan bir simya
ahlâk› gerektirir.
Geçenlerde ‹slâmî e¤ilimleri
a¤›r basan genç bir akademis-
yenle sohbet s›ras›nda aram›zda
flöyle bir diyalog geçti:
– ‹pek Çal›fllar’›n Halide
Edip biyografisinde, Halide Ha-
n›m Amerikal›lara verdi¤i bir
raporda, mealen, “Talât Pafla iyi
bir adamd›r, ilericidir” diye be-
timlemede bulunmufl. Halide
Han›m, anlafl›lan ne Ermeni me-
selesini ne de Talât Pafla’y› anla-
yabilmifl...
– Yooo, bence do¤ru anlam›fl.
Talât Pafla ilerici oldu¤u için
yapt› yapt›¤›n›. Yoksa Ermeniler
yüzlerce y›l gericilerle bar›fl için-
de yaflayabildi! Dokunmad› ge-
riciler Ermenilerin k›l›na bile!..
fiaka filan da yapm›yordu.
Ciddi ciddi Talât Pafla ilerici idi
onun perspektifinde.
Sa¤la sol bu kadar kar›fl›rsa
birbirine, ee, Talât Pafla’n›n ile-
rici olmas› da normal demek ki.
Yaln›z bu genç akademisyen,
bu görüflü savunurken, herhal-
de bilmeden hem Halide Ha-
n›m’›n yan›lg›s›n› paylafl›yor,
daha da vahimi, hem de Talât
Pafla Komitesi kuranlar› onayla-
m›fl oluyor.
Sa¤ ile sol bu kadar öznel ve
kiflisel, ayr›ca da keyfî ve kon-
jonktürel k›staslarla saptanmaz,
saptanamaz. “Talât Pafla ilerici
ise ben gericiyim” fleklindeki bir
gerekçe de mutlaka ve kesin
olarak yanl›fl.
Kriz var, bu kesin. Üstelik
salt siyasî de¤il, ideolojik kriz
de mevcut. Kriz solu oldu¤u ka-
dar alteregosu sa¤› da etkiliyor,
yani bunalt›yor.
Bunal›m›n derecesi, frekans›,
yo¤unlu¤u, çap›, boyutu ne
olursa olsun, solu sa¤a çekmek
herhalde mümkün, ama soldan
sa¤ ç›kmaz. Sa¤dan sol ç›kma-
yaca¤› gibi. Highgate’de yatan
sakall› amcadan önce de biliyor-
du insano¤lu bu gerçe¤i.
Pir Sultan’la H›z›r Pafla’n›n
herhangi ortak bir yan› var m›y-
d›?
Rag›p Duran
11
 ¤i iddias›d›r. Bununla beraber, s›n›f tahakkü-
SOL, L‹BERAL‹ZM VE D‹⁄ERLER‹ münün di¤er tahakküm biçimleriyle (cinsel,
etnik, ›rksal vb.) eflde¤er oldu¤u, bu nedenle

Siyasal ufuk daral›nca... özel bir belirleyicili¤i olmad›¤› iddia edilir.

Di¤eri ise, s›n›fsal içeri¤inden soyutlanm›fl bir
demokrasi anlay›fl› ve biçimsel demokrasinin
2007 genel seçimlerinden bu yana solda ciddi bir ayr›flma yaratan liberal sol ak›- fetifllefltirilmesidir. Biçimsel demokrasinin ge-
m›n referandum sürecindeki “yetmez, ama evet” kampanyas› ipleri kopma nokta- niflletilmesi ve derinlefltirilmesiyle sosyalist
s›na getirdi. O noktaya niye gelindi, nas›l gelindi bir yana, karfl›m›zda cevap ara- bir demokrasiye ulafl›labilece¤i düflünülür.
yan öncelikli sorular var: Liberal sol nas›l bir ak›md›r, gerek tarihsel, gerekse gün- Örne¤in, Murat Belge’nin “demokrasinin üst
cel olarak solun temel tarifleriyle iliflkisi nedir, öne sürdü¤ü iddialara sosyalist so- s›n›r› yoktur” ifadesi bunu ima eder ve biçim-
lun nas›l bir karfl›l›k vermesi gerekir? Bu sorular, 1 Ekim akflam›, Yeni Yol dergisi sel demokrasi ile sosyalist demokrasi aras›n-
taraf›ndan düzenlenen “Sol, Liberalizm ve Di¤erleri” bafll›kl› toplant›da tart›fl›ld›. da bir kopufltan ziyade bir süreklilik oldu¤u-
Express oradayd›; toplant›n›n konuflmac›lar› Uraz Ayd›n, ‹smet Akça ve Foti nu varsayar.
Benlisoy’un söylediklerini kaydetti, özetleyerek huzurlar›n›za getirdi... Türkiye’de her iki argüman›n da al›c›s› ol-
mufltur. 1980’lerin ortalar›ndan itibaren önce
“Norm” ve “sapma” rin siyasal ve toplumsal hedeflerinde ciddi bir Yeni Gündem dergisinde, ard›ndan da Biri-
gerilemeyi, Daniel Bensaid’in deyimiyle “bek- kim’de yap›lan tart›flmalar bunun iyi birer ör-
Uraz Ayd›n: Sosyalist hareketin içinde güçlü lenti ufku”nun daralmas›n› da beraberinde ne¤idir. Fakat bizde daha farkl› bir ideolojik
bir anti-liberal söylemin geliflti¤ini görüyoruz. getirdi. En bariz örnek ise flüphesiz Avroko- zeminin oldu¤unu düflünüyorum. Asl›nda
Bu bir yan›yla olumlu, fakat bunun biraz kaba münizm, yani Bat› Avrupa’daki belli bafll› ko- daha belirleyici olan liberal gelenekten devfli-
bir biçimde dile getirildi¤ine s›kl›kla tan›k olu-münist partilerin 1970’lerin ortas›ndan itiba- rilen bir tarih okumas›. Özetle, Osmanl›’dan
yoruz. Ço¤unlukla “döneklik”, “Amerikan ren geçirdikleri stratejik dönüflüm. Bu strateji- Türkiye’ye devredilen güçlü bir devlet gelene-
uflakl›¤›”, “Fethullahç›l›k”, “Sorosçuluk” gibi yi, parlamento arac›l›¤›yla iktidar›n tedricen ¤i vard›r ve bu ceberrut devlet burjuvazinin
ifadelerle dile getiriliyor. Önümüzdeki soru fethedilmesi, iflçi s›n›f› ve köylülü¤ün yan›s›ra güçlenmesini büyük oranda engellemifl, güçlü
flu: Sol liberalizme karfl› nas›l mücadele etme- yeni orta s›n›flar› da kapsayacak genifl bir ile- bir sivil toplumun –tabii ki piyasa dahil sivil
li? Mücadeleyi iki düzeyde tan›mlamak gere- rici güçler ittifak›n›n yarat›lmas› ve iktidar›n toplumun kapsad›¤› her fleyin– geliflimine ket
kiyor san›r›m. ‹lki, solun kapitalizme karfl› ge- aflama aflama ele geçirilmesiyle eflzamanl› ola- vurmufl ve demokrasinin gerçek anlamda ol-
nel olarak sürdürdü¤ü mücadeleden ayr› de- rak önce “ileri bir demokrasi”ye, ard›ndan da gunlaflmas› söz konusu olamam›flt›r. Böyle bir
¤il. Sol içinde böyle bir söylemin ortaya ç›k›fl› demokratik bir flekilde sosyalist topluma va- tarih anlat›s›, kaç›n›lmaz olarak Osmanl›’dan
bir dizi tarihsel yenilginin sonucuysa, müca- r›lmas› olarak özetleyebiliriz. bu yana temel çat›flma dinami¤inin mer-
dele de sosyalist alternatifi yeni- kez/çevre veya devlet/toplum aras›nda oldu-
den inand›r›c› bir seçenek hali- ¤unu varsayar. Bu anlat›da devlet ve toplu-
Sol liberalizmle mücadeleyi bir “döneklik” meselesi olarak
ne getirmekten geçer. Bunun mun hangi güç iliflkileri ve çat›flmalar›n sonu-
anlam›, anti-kapitalist solun
de¤il, bu ak›m›n ortaya ç›k›fl›n› tarihsellefltirerek yapmak cu flekillendi¤i baflta olmak üzere tart›fl›labile-
toplumsal taban›n› genifllet- zorunday›z. Burjuva hegemonyas›n›n inflas›nda sol cek bir y›¤›n nokta var. Benim üzerinde dur-
mektir. Öte yandan, ideolojik liberalizmin nas›l bir rolü oldu¤unu kavramak çok önemli. mak istedi¤im, Osmanl›-Türkiye tarihsel geli-
bir mücadele de gerekli. Fakat fliminin Bat› Avrupa’daki birkaç ülkede kapi-
bunu bir “döneklik” meselesi olarak de¤il, bu Teorik düzeyde de bu stratejinin izlerini talizmin ve demokrasinin tarihsel seyrini refe-
ak›m›n ortaya ç›k›fl›n› tarihsellefltirerek yap- sürebilmek mümkün. Özellikle 1990’lardaki rans alarak tart›fl›lmas›. Böylelikle bir tarihsel
mak zorunday›z. Burjuva hegemonyas›n›n in- post-Marksizm tart›flmalar›ndan iki örnek ve- geliflim biçimi “norm” olarak kabul edilirken,
flas›nda sol liberalizmin nas›l bir rolü oldu¤u- rebiliriz: ‹ngiltere’de Marxism Today dergisi onun d›fl›ndakiler “sapma” olarak de¤erlendi-
nu, nas›l bir toplumsal tabandan beslendi¤ini, çevresi taraf›ndan bafllat›lan “Yeni Zamanlar” riliyor. Tarihin ak›fl› tekrar ray›na oturtulur-
serpildi¤i ideolojik zeminleri kavramak çok tart›flmas› (s›n›f mücadelesi versus kimlik ve ken “demokratikleflme” kavram› da bu sap-
önemli. birey siyaseti) ile zaman›nda Türkiye solunda man›n giderilmesi olarak karfl›m›za ç›k›yor.
Sol liberalizm denen fikrî-politik ak›m›n da yank› bulan “radikal demokrasi” tart›flma- Son derece mekanik ve aflamac› bir anlay›flla,
Türkiye’ye özgü olmad›¤›n› belirterek baflla- lar›. Bu tart›flmalar›n dayand›¤› iki argüman norm haline getirilen tarihsel bir ak›fl›n kaç›-
mak gerekiyor. 1980’li y›llarda bafllayan neoli- öbe¤i söz konusu. Bunlardan ilki, iflçi s›n›f›- n›lmaz olarak daha fazla özgürlük ve demok-
beral taarruz dünya üzerindeki birçok sol ha- n›n yok oldu¤u veya yaflad›¤› derin dönü- rasiye do¤ru ilerledi¤i varsay›l›yor. Asl›nda,
reketin radikalli¤ini yitirmesini, bu hareketle- flümden dolay› devrimci potansiyelini yitirdi- bu kavray›fl sosyalist hareketin tarihinde çok
tan›d›k olan, 1920’lerin ortalar›ndan itibaren
III. Enternasyonal’in benimsedi¤i aflamal›
devrim stratejisidir. Fakat aflamal› devrim an-
lay›fl›, iflçi hareketi ve sol aç›s›ndan her zaman
büyük felâketlerle sonuçlanm›flt›r. Öngörülen
aflama –bugün baz›lar›n›n Türkiye için söyle-
di¤i gibi– bir burjuva demokratik devrim ise
bunun için ittifak yapmak zorundas›n›z. Ken-
dinize ilerici bir burjuvazi bulmaya ve komü-
nist hareketi, iflçi hareketini bu burjuvazinin
pefline takmaya çal›fl›rs›n›z. Bu ayn› zamanda
iyimser bir tarih anlay›fl›. Bir ruh hali olarak
anlafl›labilir olsa da, bugün kapitalizmin kri-
ziyle ekolojik krizin iç içe geçerek insanl›¤› bir
“Sol, Liberalizm ve medeniyet krizinin efli¤ine sürükledi¤i ve bu
di¤erleri” bafll›kl› medeniyetten anti-kapitalist bir kopuflun her
toplant›n›n konuflmac›lar› zamankinden daha acil oldu¤u bir dönemde
Uraz Ayd›n, Foti Benlisoy, böylesi bir iyimserlik ideolojik ve politik bir
‹smet Akça
engel haline gelmifl durumda.

12
 “Aflamac›” perspektif kün: “Darbeler devlet elitlerinin kendi ç›kar- birbirlerinin yerine ikame ederek de¤il, bunla-
ve s›n›f mücadelesi lar›n› korumak için yapt›klar› askerî müda- r›n eklemlenmesiyle oluflturulabilir. Çünkü s›-
halelerdir.” Bu cevap kapitalizm, sömürü, n›f iliflkileri somut hallerden azade, di¤er ikti-
‹smet Akça: Sosyalist solun teorik-politik s›n›fsal tahakküm gibi meseleleri gözard› dar iliflkileri ve tahakküm biçimlerinden (top-
dünyas›n›n siyasal liberalizm taraf›ndan kolo- ederken, devlet elitleri d›fl›nda di¤er top- lumsal cinsiyet, kimlik, militarizm vb.) kopuk
nize edilmesi üzerine konuflmaya çal›fl›yoruz. lumsal aktörlerin neredeyse tamam›n› aske- bir flekilde varolmaz. Liberal sol bu iliflkiyi ko-
Bu, çok boyutlu ve çok fazla nedeni olan bir rî müdahale süreçlerinden soyutlar. pard›. Otoriter devlete do¤ru bir flekilde karfl›
mesele. Ben bu durumun Türkiye merkezli se- Dolay›s›yla da, Türkiye’deki askerî vesayet ç›karken, bahsi geçen tarih okumas› nedeniyle
bepleri üzerinde durmak istiyorum. Fakat ön- rejimine karfl› sol siyasetin öncelikli ve aslî me- otoriter devletin ayn› zamanda neoliberal ka-
celikle üç farkl› siyasal pozisyonu tasnif etme- selesi, burjuva demokrasisinin “ola¤an” seyri- pitalizmin bir sonucu oldu¤unu gözard› etti.
nin faydal› olaca¤› kan›s›nday›m. ne kavuflmas› ve siyasal liberalizmin tahkimi Referandum öncesinde çok konuflulan 12 Ey-
‹lki, saf veya ortodoks liberalizm diyebile- olarak tan›mlan›r. Baflta s›n›fsal tahakküm ol- lül örne¤iyle bu noktay› açmaya çal›flal›m.
ce¤imiz, klasik iktisadî liberalizmle siyasal li- mak üzere di¤er toplumsal meseleler ise an- 12 Eylül darbesini sadece ordunun ve aske-
beralizm bile denemeyecek çok k›smî bir siya- cak askerî vesayet ortadan kalkt›ktan sonra rî elitlerin kendi tahakkümünü kurmas› ola-
sal anlay›fl›n birlefliminden olufluyor. Devlete konuflulabilir. Di¤er önemli bir sonuç ise, siya- rak alg›lamak mümkün mü? Çok aç›k ki 12
karfl› piyasa, sivil toplum ve birey okumas› sal liberalizmin, demokratikleflmenin s›kl›kla Eylül, kapitalizmin yaflad›¤› organik krizin
üzerinden geliflen, neoliberalizmle son derece “sivilleflmeye” indirgenmesidir. “Ola¤anlafl- yaratt›¤› koflullarda gündeme geldi. 12 Ey-
uyumlu bir anlay›fl bu. ma” ya da “normalleflme” olarak ifade edilen lül’ün “neoliberal” militarizmi –bu herhangi
‹kincisi, liberal-demokrat olarak adland›ra- de budur. Bu argümantasyonun referandum bir militarizm de¤ildi– devletin yap›s›n› “oto-
bilece¤imiz bir pozisyon. Burada vurgu daha sürecinde ulaflt›¤› mant›kî sonuç, “otantik” bir riter devletçilik” do¤rultusunda yeniden de-
çok siyasal liberalizm üzerine. ‹ktisadî libera- Türk burjuvazisinin temsilcisi AKP’nin bugün ¤ifltirdi. Türkiye’de sol liberaller bu durumun
lizme gelindi¤inde ise bir tür sessizlik söz ko- askerî vesayeti sona erdirdi¤idir. sadece Türkiye’ye özgü olmad›¤›n› göremedi-
nusu. Neoliberalizmi meflrulaflt›ran, en fazla Peki sosyalist sol içinde, bu fikrî-politik ler. Nicos Poulantzas, neoliberalizmin Avrupa
sosyal liberalizme kadar gidebilen bir pozis- ak›m nas›l ortaya ç›kt›? Bu soruyu cevaplaya- dahil, dünyan›n her yerinde otoriterleflmeyi
yon. bilmek için 1990’lara dönmemiz gerekiyor. Bir siyasetin merkezine yerlefltirdi¤ini son derece
Sosyalistleri as›l olarak ilgilendiren üçün- yanda 12 Eylül darbesinin kurumsallaflt›rd›¤› iyi aç›klar. “Otoriter devletçilik” kavram›n›
cüsü ise, uzun süredir siyasal liberalizmi sos- bir otoriter devlet yap›lanmas› var, bunun kar- kapitalist devletin yeni ola¤an biçimini tarif
yalist siyasetin önceli¤i, hatta kendisi olarak fl›s›nda ise bir ihtiyaç olarak gündeme gelen etmek için kullan›r. Bunun anlam›, demokrasi
tarif eden bir siyasal hat. Temel haklar, insan ve a¤›rl›kl› olarak siyasal liberalizm üzerinden mücadeleleriyle kazan›lm›fl haklar›n ve mev-
haklar›, hukuk devleti, anayasal devlet gibi tarif edilen bir tür “demokrasi” mücadelesi zilerin yok edilmesidir. Türkiye ve Latin Ame-
mevzular› temel siyasal hat olarak belirliyor, söz konusu. 1990’lara bakt›¤›n›zda sosyalist rika için ek olarak söylememiz gereken, bu sü-
kapitalizme, s›n›fsal meselelere ise ya pek de- hareket demokratikleflme, askerî vesayet, mil- recin militarizm ve askerî darbeler fleklinde
¤inmiyor ya da de¤inse bile bu etik bir karfl› liyetçilik, Kemalizm, Kürt sorunu gibi o zama- yaflanm›fl olmas›d›r.
duruflun ötesine geçmiyor, politik bir hat ola- na kadar derinlemesine bilgi üretmedi¤i ko- Tüm bunlara ba¤l› olarak ikinci önemli so-
rak infla edilmiyor. nular› ele almaya bafllad›. Solun siyasal strate- run ise, demokratikleflme stratejisinin “sosya-
Asl›nda bu üç pozisyon çok fazla noktada jisi a¤›rl›kl› olarak bu meseleler etraf›nda infla list” vasf›n› gitgide kaybetmesi ve ufkunun si-
birbirlerine temas ediyor, sorun da bundan edildi. Yine hat›rlamakta fayda var, ÖDP de yasal liberalizmle s›n›rlanmas›. Sonuç olarak
kaynaklan›yor. Bu ortaklaflmada iki temel 1990’lardan gelen bu mobilizasyon ve birikim sosyalist sol, liberal-demokrat pozisyondan
eksen var: ‹lki, belirli bir tarih ay›rt edilemez bir hale gelmeye bafll›yor. Fakat
okumas›, di¤eri ise bu okuma- Liberal sol otoriter devlete karfl› ç›karken, otoriter devletin 1990’larda sosyalist solun demokratikleflme
dan türeyen bir siyasal pozis- stratejisi yine anti-kapitalizm ve s›n›fsal pers-
ayn› zamanda neoliberal kapitalizmin bir sonucu oldu¤unu
yon. Bu tarih okumas›, devleti pektiften yoksun olmakla birlikte, bu ay›rt
toplumsal aktörlerden ve güç
gözard› etti. 12 Eylül’ü sadece ordunun ve askerî elitlerin edilememe hali o kadar da problem teflkil et-
iliflkilerinden ba¤›ms›z bir var- kendi tahakkümünü kurmas› olarak alg›lamak mümkün mü? miyordu. Çünkü merkezin solunda veya sa-
l›k olarak ele al›yor, devlet elit- ¤›nda kimse ç›k›p Türkiye’de siyasal liberal-
leri ile di¤er toplumsal aktörler aras›nda bir üzerine infla edildi. Fakat 2001 kriziyle birlikte leflme ve demokratikleflme olsun demiyordu.
çat›flma tarif ediyor, devletin burjuvazinin sosyalist solda bir k›r›lma yafland›, krizin fikrî 2001 krizinin yaratt›¤› toplumsal k›r›lmalar
hegemonyas›n› tesise engel olmufl oldu¤unu anlamda travmatik bir etkisi oldu¤u dahi söy- (krizin yaratt›¤› tahribat›n büyüklü¤ü, sa¤da-
söylüyor. Burada çok fazla teorik sorunla lenebilir. Pek fazla dillendirilmeyen, bazen ki ana ak›m siyasî partilerin tasfiyesi) ve
karfl› karfl›yay›z. Bu noktada önemli olan, yokmufl gibi davran›lan neoliberal kapitaliz- AKP’nin 2002’de neoliberal kapitalizmin he-
böyle bir tarih okumas›n›n 1990’lardan itiba- me de¤inmeden geçmek imkâns›z hale geldi. gemonya krizini aflan bir proje gelifltirmesi
ren belirli bir politik ihtiyaç ve konumlan›fl- Bu noktada baflgösteren sorun, Türkiye solu- durumu ciddi olarak de¤ifltirdi. AKP bir yan-
tan kaynaklan›yor olmas›. Bu anlat›n›n nele- nun az önce ifade edilen meseleleri demokra- dan Türkiye sa¤›n›n askerî vesayete karfl› ge-
ri kapsad›¤›, neleri d›flar›da b›rakt›¤› politik tikleflme stratejisinin bir parças› haline getir- leneksel “otoriter-millî irade” söylemiyle, bir
olarak çok önemli bir sorudur. Bu tarih anla- mesinde de¤il. Sorun flu: yandan da ‹slâmc› geçmiflinden ötürü ordu
t›s›, baflta s›n›fsal meseler olmak üzere, bir- Öncelikle, neoliberal kapitalizmin son de- karfl›s›nda daha fazla s›k›flmas› nedeniyle “si-
çok fleyi depolitize ediyor. Örne¤in, referan- rece a¤›r yafland›¤› bir ülkede kapitalist s›n›f villeflme” hamlelerine giriflti. Bu noktadan iti-
dum sürecinde de görüldü¤ü üzere, bu an- süreçleri ne analizin, ne siyasal pozisyonun, baren sosyalist solun 1990’larda “göze batma-
lat›n›n gelip kilitlendi¤i meselelerden biri, ne de siyasal stratejinin belirlenmesinde yer yan” siyasal pozisyonu çok sorunlu bir hale
Türkiye’de militarizm ya da askerî vesayet buluyor. Geçerken belirtmek gerekir ki, o y›l- gelmeye bafllad›.
olarak tarif edilen durumdur. “Türkiye’de lar›n kendine özgü tarihselli¤inin gözard› Son olarak, sol içindeki liberal hatt›n s›n›f
niye darbeler olur?”, “militarizm nas›l varl›- edilmesi, eski ezberlerin daha kolay ifade edil- mücadelesini “ola¤an” burjuva demokrasile-
¤›n› sürdürüyor?” gibi sorulara sadece mesini de sa¤lad›. Tan›l Bora’n›n deyimiyle rine ait olarak kodlamas› ve flu an bir “ola¤an-
“devletin aç›k otoriter-militer kurumsallafl- “s›n›fa kaçan” siyasal pozisyonlar›n da “de- laflma” yafland›¤›n› iddia etmesi, Türkiye tari-
mas›” üzerinden cevap verilir. Fakat hepi- mokratikleflme” sorununu içermeme, bu min- hinde hiç s›n›f mücadelesi yaflanmad›¤› sonu-
mizin üzerinde hemfikir oldu¤u bu cevab› valde ifade edilen sorunlar› ikincillefltirme gi- cunu da beraberinde getiriyor. Ayn› zamanda
nas›l okumak gerekiyor? Militarizm ne tür bi bir problemi vard›. s›n›f mücadelesi di¤er tüm meselelerden so-
güç iliflkilerinin sonucudur? Liberal solun Halbuki sosyalist bir demokratikleflme yut bir flekilde tarif edildi¤i için militarizmle
bu soruya cevab›n› flöyle özetlemek müm- stratejisi s›n›fsal olan ve olmayan sorunlar› mücadelenin ayn› zamanda bir s›n›f mücade-

13
lesi oldu¤u görülemiyor. Bu bak›fl aç›s›, para-
doksal olarak elefltirdikleriyle birebir örtüflü-
yor: S›n›f mücadelesini salt iktisadî bir mesele
olarak görmek; tarihe aflamac›, düz çizgisel bir
perspektiften bakmak.
Solun demokratikleflme ufku
Foti Benlisoy: Sol liberalizm denen fikrî-poli-
tik ak›m›n siyasal sonuçlar› hangi alanda beli-
riyor? Çok aç›k ki, bu, demokratikleflme süre-
ci ve stratejileri dedi¤imiz aland›r. Bu minval-
de bugün sol içinde AKP’ye iliflkin hay›rhah
bir tutum tak›nanlar›n savundu¤u “yetmez,
ama evet” pozisyonunun problemli yan› sade-
ce “evet” de¤il, “yetmez” diyor olmas›d›r. Bu-
nun anlam›, esas itibariyle, son yirmi y›ld›r ya-
flanan dönüflümü yetmese de onaylamakt›r.
Böylesi bir tasavvurun arkas›nda demokratik-
leflme meselesiyle ilgili solun bir fikrî yenilgisi
bulunmaktad›r. Bu fikrî yenilgi, solun kendisi-
ni hâkim demokratikleflme tan›m›yla, yani “si-
villeflme” veya “normalleflme” gibi kav-
ramlarla s›n›rlamas›d›r. Bu noktada iki
problem var. Biri, solun, sosyalist hareke-
tin demokratikleflme ufku bununla m› s›-
n›rl›? Bir de, demokratikleflme denilen sü-
reç içerisinde sosyalist hareket kendini na-
s›l konumland›rmal›?
Öncelikle Bat› tipi parlamenter rejime
“demokrasi” dememek gerekti¤ini düflü-
nüyorum. Örne¤in burjuva demokrasi de-
nen fleyi nas›l tarif ediyoruz? “Kapitalist
ba¤lamda demokrasi” diyebiliriz san›r›m.
Lucian Canfora bu rejimleri biraz demok-
rasi ve ziyadesiyle oligarfliden oluflan
“karma rejimler” olarak tan›ml›yor. Bu
noktay› h›zla geçerek detayland›rmaya ça-
l›flal›m: Sosyalist bir pozisyondan demok-
rasiyi nas›l tan›mlayaca¤›z ve demokrasiyi
nas›l arayaca¤›z, onun pefline nas›l düfle-
ce¤iz? ‹nsanl›¤›n ufkunun parlamenter re-
jimle s›n›rl› oldu¤u, son yirmi y›l›n etkili
söylemlerinden biri. Fukuyama’n›n “Tari-
hin Sonu” makalesini yay›nlad›¤› 1989 y›-
l› bir bafllang›ç tarihi olabilir. 1989’un di-
¤er bir önemi, Frans›z Devrimi üzerine ça-
l›flan revizyonist tarih okulunun öncüsü
François Furet’nin devrimin 200. y›ldönü-
mü vesilesiyle Frans›z Devrimi’nin art›k
bitti¤ini ilan etmesiydi. Furet, Frans›z
Devrimi’yle aç›lan bir tarihsel dönemin sona
erdi¤ini ifade ediyordu. Kastetti¤i fluydu:
Frans›z Devrimi siyasal sonuçlar› itibariyle ra-
dikalizme, siyasal afl›r›l›¤a öyle bir alan açt› ki,
ard›ndan 200 y›l›m›z› belirleyecek bütün me-
lanetler ortaya saç›ld›, pandoran›n kutusu
aç›ld›. Frans›z Devrimi’nden, aslolarak 1793’te
devrimin radikalleflmesinden bafllayan ve
Auschwitz’teki toplama kamplar›na, Sovyet-
ler’deki gulaglara uzanan düz çizgisel bir ta-
rihsel geliflim süreci anlat›l›yor. Furet ve takip-
hareket olarak 1980 sonras›nda yaflanan bir di- hakk› iken, mülkiyet hakk› liberal piyasa dü-
zi yenilginin neticesinde bir sivilleflme olarak zenini ifade eder. ‹kisi aras›ndaki çat›flma mo-
demokrasi, liberal-parlamenter rejimin ku- dern zamanlar›n ilk efli¤inde söz konusu ve
rumsal çerçevesinin yerlefltirilmesi olarak de- yaflad›¤›m›z bir dizi gerilim de bununla alâka-
mokrasi ya da bireyin özel alan›n›n devlete l›. Demokrasinin özü itibariyle halk›n iktidar›,
karfl› korunmas› olarak demokrasi tarifini be- alt s›n›flar›n sosyal ve siyasal gücü anlam›na
nimsemifl olmam›z ciddi bir problem. ‹ki aç›- geldi¤ini unutmamam›z gerekiyor.
dan ciddi bir problem. Demokrasi meselesini ve kendimizi sol li-
‹lki, sosyalist bir aç›dan demokrasi sadece beral veya liberal demokrat pozisyondan nas›l
bireyin ya sivil toplumun devlete karfl› savu- ay›raca¤›m›z› tart›fl›r›rken sosyalistler aç›s›n-
nulmas› meselesi de¤ildir. Demokrasi, çok ba- dan önemli olan ikinci mesele, demokrasinin
sit bir tan›mla “halk›n iktidar›” sorunudur. Bu s›n›rlar›d›r. Toplumsal varoluflun hangi alan-
noktada bir parantez açal›m: Demokrasi keli- lar› demokratik karar alma süreçlerine tâbi tu-
mesinin bu kadar yerleflmesi çok yenidir, II. tulmal›d›r, hangileri tutulmamal›d›r? Kapita-
Dünya Savafl› sonras›nda gerçekleflmifltir. He- list ba¤lamda demokrasi, toplumsal iliflkilerin
le ki hürriyet ve demokrasi kelimelerinin bir büyük bir k›sm›n› demokratik bir siyaset süre-
arada kullan›lmas› tamamen So¤uk Savafl cinin d›fl›na atar. En basiti, art›k de¤erin üre-
konjonktürünün bir ürünüdür.
Bunun öncesinde “demokrasi” Rosa Luxemburg’un sözünü bir kere daha hat›rlamam›z
kelimesi, Avrupa hâkim s›n›fla-
gerekiyor: “Sosyalist hareketin kaderi burjuva
r› aç›s›ndan biraz korkulan, bi-
raz tedirgin edici bir tabir ola- demokrasisine de¤il, tam tersine, demokratik
rak alg›lan›rd›. Özellikle Frans›z geliflimin kaderi sosyalist harekete ba¤l›d›r.”
tim ve bölüflüm sürecini, yani ekonomi de-
di¤imiz alan› siyasal etki alan›n›n d›fl›nda
b›rak›r. Yani kapitalist ba¤lamda demokra-
si, kapitalizmin ay›rt edici özelli¤i olan si-
yaset ve ekonomi aras›ndaki ayr›m› esas
al›r. ‹ktisadî ba¤lam piyasan›n, teknik sü-
reçlerin sonucu olarak ortaya ç›karken, si-
yasal ba¤lam dedi¤imiz s›n›rl› ba¤lam an-
cak demokrasi konusu edilebilir.
Bu tarifin ›fl›¤›nda referandum sürecin-
deki gibi bir tart›flmada kafam›zdaki soru-
nun flu olmas› gerekti¤ine inan›yorum: Bir
demokratikleflme süreci yafl›yor muyuz,
yaflam›yor muyuz? E¤er bir demokratiklefl-
me süreci yafl›yorsak gerçekten, fazla inatç›
olmaya gerek yok, “yetmez, ama evet” di-
yebiliriz. E¤er bir demokratikleflme süreci
yaflam›yorsak, tam tersi bir süreç yafl›yor-
sak, buna karfl› tutum almal›y›z. “Demok-
ratikleflme” tan›m› etraf›nda yapt›¤›m›z bir
tart›flmada flöyle bir sonuç a盤a ç›k›yor:
Alt s›n›flar›n, ezilenlerin, afla¤›dakilerin,
kad›nlar›n sosyal ve siyasal gücünde bir
artma m› var, yoksa bir azalma m›? Yaflad›-
¤›m›z son yirmi y›lda insanlar›n kendi ha-
yatlar›n› kolektif olarak örgütleme ve o ha-
yata sahip ç›kma, kendi talepleri etraf›nda
siyaset alan›na ç›kma güçlerinde muazzam
bir azalma var. Sadece sendikalaflma oranlar›-
Devrimi ve hemen sonras›nda demokrasi hâ- na bakmak bile yeterli.
kim s›n›flar taraf›ndan “alt s›n›flar›n gücü”, Aflamal› devrim stratejisine iliflkin Uraz ve
“mülksüzlerin mülkiyet özgürlü¤üne karfl› ‹smet’in anlat›klar›na bir ek yapmak gereki-
diktas›, zorbal›¤›”. Despotik bir ça¤r›fl›mla de- yor. Bu stratejinin sonuçlar› aras›nda en tahrip
mokrasiyi “Türk sultanl›¤›” olarak adland›- edici olan, sosyalist hareketin ideolojik, poli-
ranlar bile vard›r. Dolay›s›yla liberalizm ve tik, örgütsel ba¤›ms›zl›¤›n› yitirme ve hâkim
demokrasi aras›nda do¤duklar› andan itiba- s›n›flar›n flu ya da bu kesiminin –gerçekten
ren bir gerilim söz konusudur. Bu gerilim an- hangisi oldu¤u fark etmez– bir uzant›s› haline
cak zaman içinde flu ya da bu ölçüde giderile- gelme tehlikesiyle karfl› karfl›ya kalmas›d›r. Bu
biliyor. Ama, s›n›fsal çeliflkilerin keskinleflti¤i noktada Rosa Luxemburg’un kapitalizm
Derleyen: Aykut K›l›ç

çileri 1989’da bu tarihten kurtuldu¤umuzu
müjdeliyor. Yani siyasal afl›r›l›klar ortadan
kalkt›, insanl›k sonunda gördü ki, s›¤›nabile-
ce¤i yegâne liman liberal-parlamenter-temsilî
rejim olarak demokrasi.
Bizdeki tart›flma da bu asl›nda. Sosyalist
kriz dönemlerinde liberalizm ve demokrasi
aras›ndaki aç› daha da artabiliyor. Fransa’da
1793 Konvansiyonu’ndaki ifadedir bu gerilimi
yans›tan: “Varolma hakk›, mülkiyet hakk›n›
s›n›rlayabilir.” Varolma hakk› afla¤›dakilerin,
ezilenlerin kendi hayatlar›na sahip ç›kabilme
ve demokrasi aras›nda iliflkiyi tart›fl›rken
söyledi¤i sözü bir kere daha hat›rlamam›z
gerekiyor: “Sosyalist hareketin kaderi bur-
juva demokrasisine de¤il, tam tersine, de-
mokratik geliflimin kaderi sosyalist hare-
kete ba¤l›d›r.”

14
 GENEL SEÇ‹MLERDEN REFERANDUMA ALEV‹LER –1 du. Örne¤in Fethullah Gülen’le
en kolay iliflkiye geçebilen Alevî
olarak Do¤an’›n resmi belleklere
Alevîler haf›zalar›n› yitirirken kaz›nd›. Do¤an, Gülen’le pek
çok konuda anlaflabildi¤ini dile
getirmekten çekinmedi. Do-
2007 genel seçimlerinden 2010 referandumuna, Alevîlerin yüzy›llard›r sözlü geleneklerle
¤an’›n bu iliflkileri çeflitli kesim-
tafl›d›klar› haf›zan›n en çok y›prat›ld›¤› dönemlerden birine tan›kl›k ediyoruz. 9 Ekim'de
lerce k›nansa da, Alevî toplumu-
Ankara'da zorunlu din derslerine karfl› tarihî bir eylem yapacak olan Alevîlerin gündemine
nun di¤er öne ç›kan isimleri ya
önce genel seçimler, Alevî Çal›fltay› ve Ergenekon Davas› tart›flmalar› ›fl›¤›nda bak›yoruz...
da topluluk d›fl›ndan Alevîler
ad›na konuflanlar›n en az Do¤an
007 y›l›nda Avrupa ‹nsan Haklar› Mah- gerekiyor: O dönemde AKP ve MHP saflar›- kadar benzer iliflkiler içinde olduklar›n› gör-

2 kemesi’nin, iki Alevî yurttafl›n Türkiye na geçen Alevîler oldu¤u biliniyordu. Ce- mek zor olmad›. Genel seçimlerden referan-
aleyhine açt›¤› zorunlu Din ve Ahlâk mal fiener’in Alevîleri aç›kça MHP saflar›na duma gelen süreç Alevî toplumunu bir kez
Kültürü dersiyle ilgili dava karar›nda, bu ça¤›ran yaz›lar›, Reha Çamuro¤lu’nun AKP daha siyasî arenaya tafl›rken, bu kez toplulu-
derslerin Sünnî geleneklere dayal› perspek- ile s›k› iliflkisi döneme damgas›n› vuran ko- ¤un elinde kalan son hazineyi, yani haf›zas›-
tiften verilmesinin, Avrupa ‹nsan Haklar› nulard›. Di¤er yandan, örgütlü Alevîlerin n› da geri gelmemek üzere kaybetmekle kar-
Sözleflmesi’nin inanç ve e¤itim haklar›yla il- “sol” kanad›n› temsil eden Avrupa merkez- fl› karfl›ya b›rakt›.
gili maddelerine ayk›r› oldu¤u beyan›n›n li Almanya Alevî Birlikleri Federasyonu
üzerinden üç y›l geçmesine ra¤men bu ko- (AABF) ve Avrupa Alevî Birlikleri Konfede- Boflalt›lan “Alevî Haf›zas›”
nuda bir ilerleme sa¤lanamad›. Bundan do- rasyonu (AABK) ile bu örgütlerin Pir Sultan Genel seçimler sonras›nda özellikle AKP
lay› Pir Sultan Abdal Kültür Derne¤i, 9 Abdal Kültür Derne¤i (PSAKD), Alevî Kül- saflar›nda Alevîlerle ilgili çeflitli senaryolar
Ekim’de Ankara’da bir oturma eylemi yap- tür Derne¤i (AKD), Hac› Bektafl Veli Anado- tart›fl›l›rken, bafllang›çta bu projelerin sena-
maya haz›rlan›yor. Oturma eylemiyle sesle- lu Kültür Vakf› (HBVAKV) gibi örgütleri de risti olan, ancak daha sonra partinin Alevî
rini duyurmak isteyen Alevîler, çeflitli ke- kapsayan Türkiye’deki uzant›s› Alevî-Bek- yaklafl›m›na karfl› ç›kan Reha Çamuro¤-
simlerle görüflerek ve desteklerini de alarak, tâfli Federasyonu (ABF) üyesi baz› yönetici- lu’nun fikirleri ve Devlet Bakan› Faruk Çelik
bu eylemden sonra zorunlu din derslerini ler önce CHP’yle pazarl›¤a giriflip daha son- liderli¤inde, kamuoyunda “Alevî aç›l›m›”
boykot etmeyi planl›yor. Alevîler böyle bir ra kap› d›flar› edilince “CHP, Alevî k›r›m› olarak bilinen Alevî Çal›fltay› bafllat›ld›. Çe-
boykota giriflirse, tarihlerinin en büyük top- yap›yor” demeçlerine, örgütlü Alevîlerin lik, Alevîlerin sorun ve taleplerini masaya
lu eylemlerinden birisine kat›lm›fl olacaklar. “sa¤” kanad› diyebilece¤imiz Cem Vakf› ve yat›rmay›, belli bafll› kayg› ve problemlerini
Bu durum, günümüzde içi boflalt›lmaya ça- ‹zzettin Do¤an taraftarlar› ise Diyanet’ten aç›k yüreklilikle ele almay›, bu problemlerin
l›fl›lan Alevî haf›zas›n›n tazelenmesi aç›s›n- pay alma hesaplar›na devam ettiler. Do¤an, afl›lmas›na yönelik olarak kat›l›mc›lar›n gö-
dan da büyük önem tafl›yor. Ayn› zamanda laiklik baflta olmak üzere sahip ç›kt›¤› Ata- rüfl ve önerilerinden yararlanmay› amaçla-
anadilde e¤itim boykotundan sonras›na türkçü de¤erlerden dolay› AKP’nin “‹slâmî” d›klar›n› belirtip “Alevîlik konusu istismar
denk gelmesi de tarihin bir baflka cilvesi... çizgisiyle y›ld›z› bar›flamasa da, onlarla pa- edilmeyecek kadar hassas, çözümsüz b›ra-
Referandum sürecinde baflbakan›n dilin- zarl›k kap›s›n› hep aç›k b›rakt›. Do¤an’›, k›lmayacak kadar hayatîdir” dese de, çal›fl-
den düflmeyen Alevîlerin 9 Ekim’e gelene benzer flekilde, kapal› ya da aç›k kap›lar ar- tay›n gidiflat› pek öyle görünmedi. Baz› Ale-
kadar yaflad›klar› sürece bakmak için d›nda düflüncelerini gerçeklefltirmek için vî yazar, müzisyen ve örgüt yöneticileri ça-
2007’ye dönmek, genel seçimleri hat›rlamak her türlü iliflki içinde görmek mümkün ol- l›fltayda söz ald›, ancak özellikle AABF ve

Sünnî kökenli akademisyen Necdet

Subafl› (solda) ve Devlet Bakan›
Faruk Çelik taraf›ndan yürütülen
7. Alevî Çal›fltay›’ndan da kayda
de¤er bir sonuç ç›kmad›
Foto¤raflar: Cumhuriyet Arflivi

15
ABF taraftarlar› bu “aç›l›m”a s›cak bakma-
d›klar›n› çeflitli vesilelerle dile getirdiler. Ça-
l›fltay›n kap›lar› sadece Alevîlere de¤il, he-
men her kesimden gelen ve diledi¤i flekilde
Alevîlik hakk›nda konuflmaya can atanlara
da aç›kt›: Marafl katliam› san›klar›ndan Ök-
kefl fiendiller’in çal›fltaya ça¤r›lmas›yla ilk
k›yamet koptu. Çal›fltaya kat›lan Mümtaz’er
Türköne ise Alevîleri darbecilikle suçlad›,
kendisine karfl› ç›kanlar› ise yanl›fl anlamak-
la elefltirdi. Türköne, konuyla ilgili yazd›¤›
bir yaz›da Alevî önderlerinin çal›fltaya kat›l-
ma sorununu bir güç savafl› olarak yürüt-
tüklerini vurgulayarak hedefini göstermifl
oldu: Türköne’ye göre Alevî sorununun çö-
zümü için elzem olan fley, Alevî önderlerin
inançla siyaset aras›na kal›n bir çizgi çekme-
siydi. Çal›fltay, bu tart›flmalar› takmayarak
yoluna devam etti, yedinci oturum sonras›n-
da nokta konuldu. Bu toplant› sonras›nda
iyi niyet dilekleri iletildi, ancak ortaya bir ra-
por ya da sonuç bildirisi ç›kmad›, hükümet
elini tafl›n alt›na koymayaca¤›n› belli etmifl
Tuncay Özkan’›n Ergenekon davas›nda san›k olmas›yla, iflin bir ucunun Alevîlere de¤mesi gecikmedi
oldu. Di¤er yandan Devlet Bahçeli, sekiz
maddeden oluflan kendi Alevî aç›l›m›n› ifla-
ret eden aç›klamalarda bulundu. Bahçeli, ce-
mevlerinin tan›nmas› ba¤lam›nda AKP’den
daha cesur olabilece¤ini vurgulad›.
Alevîlik meselesi, siyasî alandaki popüla-
ritesinin yan›s›ra, yay›n dünyas› ve akade-
mik camiada da benzer bir ilgiye mazhar
oluyordu: Piyasada yay›nlanan Alevîlikle il-
gili kitaplar›n art›fl› ve özellikle ilahiyat fa-
kültelerinde Alevîlikle ilgili tez çal›flmalar›-
n›n geçmifl y›llar›n çok üstüne ç›kmas› bir te-
sadüf de¤ildi. Devlet ad›na çal›fltay›n koor-
dinatörlü¤ünü yürüten akademisyen Nec-
det Subafl› baflta olmak üzere, bu kitaplar›n
yazarlar›n›n büyük k›sm›n›n Sünnî kökenli
ilahiyatç›lar olmas› ise iflin ilginç yan›yd›.
Halen bu kiflilerin kontrolünde yürütülen
çal›flmalar›n en kapsaml›s›, Çorum’da aç›lan
Hitit Üniversitesi Hac› Bektafl Veli Araflt›r-
ma ve Uygulama Merkezi taraf›ndan sürdü-
16
rülüyor. Hemen her yöredeki Alevî kaynak-
lar›ndan toplan›lan el yazma eserleri, Diya-
net ‹flleri Baflkanl›¤› ile birlikte, “Alevî-Bek-
tâfli Klasikleri” bafll›¤›yla, kal›n ciltler halin-
de, oldukça fl›k bir ambalajla ve uygun fiya-
ta dizi olarak piyasaya sunan bu merkezin
bafl›nda bir baflka ilahiyatç› Osman E¤ri bu-
lunuyor. Doktora çal›flmas› “Liselerde ‹slâm
Dîni’nin Ö¤retiminde Tümevar›m Yöntemi-
nin Uygulanmas›” olan ve “Alevî Köylerin-
de Din Hizmetleri Nas›l Yap›labilir?” bafll›k-
l› bir de k›lavuzun yazar› olan E¤ri’nin ba-
fl›nda bulundu¤u kitap dizisinin Alevîleri
(ve Hac› Bektafl’›) Sünnî olarak göstermeye
çal›flanlar›n en önemli dayana¤› olan “Ma-
kalat” eseriyle bafllad›¤›n› ve Kaygusuz Ab-
dal gibi önemli Alevî flairlerinin eserlerini
yay›nlarken onlar›n Sünnî anlay›flla yafla-
d›klar›n› ima eden ifadelere sahip olduklar›-
n› da belirtmek gerekiyor. “Makalat”›n ayn›
bask›s›n›n, geçti¤imiz aylarda Yeni fiafak
gazetesi taraf›ndan okuyucular›na 29 kupon
karfl›l›¤› arma¤an edildi¤ini de belirtelim.
Konunun di¤er ilginç taraf› ise, Osman E¤ri
ve ekibinin yay›nlad›¤› eserlerin orijinal
nüshalar›n›n kütüphanelerden de¤il, Alevî-
lerden al›nm›fl olmas›, yani dedelerin yüz-
y›llar boyunca kutsal bir emanet olarak sak-
lad›klar› bu eserlerin güvenle E¤ri’ye teslim
edilmesi. Bunun en uç noktas› ise, örgütlü-
örgütsüz, pek çok yörede yaflayan Alevîler
için inanç önderi olarak kabul edilen ve Ale-
vîlerin “sol” kanad› için en önemli dinî oto-
rite say›labilecek Veliyettin Ulusoy’un, yani
Hac› Bektafl’›n soyundan geldi¤ine inan›lan
Çelebilerin arflivinin aç›lmas›. Yüzy›llar bo-
yunca Alevî-Bektâfli tarihinin yaflad›¤› tüm
ac›lara tan›kl›k etmifl ulu bir dergâh›n en ka-
dim arflivinin hangi amaca hizmet etti¤i bel-
li olmayan ellere teslim edilmesini var›n siz
düflünün.
Alevîlik etraf›ndaki hareketlenme, bir
yandan aç›l›mdan önce faaliyetlerine baflla-
yan araflt›rma merkezlerinin tekrar motive
olmas›na, di¤er yandan devletle iliflkisi olma-
yan çeflitli araflt›rma merkezlerinin aç›lmas›-
na yol açt›. Pek ço¤u da kurulufllar›n› ilna et-
mek üzere çal›flmalar›n› sürdürüyor. Ancak
bunlar›n devletle iliflkilerinin boyutlar›na bir-
kaç örnekle k›saca bakmakta fayda var:
ABF’nin Türkiye’deki bileflenlerinin çat›-
s› alt›nda Ankara’da kurulan Alevî Enstitü-
sü, bir yandan yap›lanmas› itibariyle ve
bünyesindeki Cengiz Güleç, Ayhan Yalç›n-
kaya, Aykan Erdemir gibi isimlerle Alevî-
lerin “sol”da görünen düflünce dünyas›na
yak›n dururken, di¤er yandan Baflbakanl›k
Fonu ve Kültür Bakanl›¤› deste¤iyle Anka-
ra’da Uluslararas› Hac› Bektafl Veli Sempoz-
yumu’nu düzenlerken devletle ne kadar ya-
k›n dirsek temas›nda olabilece¤ini de gös-
termifl oldu. Sempozyumun aç›l›fl› Kültür
Bakan› Ertu¤rul Günay ve Devlet Bakan› Fa-
ruk Çelik taraf›ndan yap›ld›. Enstitü, bünye-
sinde bulundu¤u örgütlerin çal›fltay konu-
sundaki tavr›na ra¤men daha ilk çal›flmas›n-
da devlet deste¤ini ne kadar kolay alabilece-
¤ini ve çal›fltay› yürüten Faruk
Çelik’in aç›l›fl konuflmas› yap-
mas›na sessizce raz› olabilece¤i-
ni de göstermifl oldu. Dolay›s›y-
la “sol”da görünüp “sa¤”dakile-
re laf atmak prati¤e pek yans›-
m›yordu.
Merkezi Almanya’da bulu-
nan, ancak genifl bir dan›flma ve
yürütme kuruluna sahip olan
Alevî-Bektâfli Kültür Enstitüsü
ise Türkiye’den Alemdar Yal-
ç›n’›n denetiminde çal›flmalar›n›
sürdürüyor. Alevî kökenli ol-
mayan ve oldukça zor çözülecek
bir iliflkiler a¤›nda bulunan
Alemdar Yalç›n’›n, önce Tuncay
Özkan’›n kurdu¤u Yeni Par-
ti’nin genel baflkan yard›mc›s›
görevinde bulundu¤unu, daha
sonra Rahflan Ecevit’in iste¤iyle
DSP genel baflkanl›¤›na aday ol-
du¤unu, ancak “Ergenekoncu-
lar›n partiyi ele geçirmek istedi-
¤i” tart›flmalar›n›n gölgesinde
baflkanl›¤› kazanamad›¤›n› da ekleyelim.
Pek çok yay›n› olan Yalç›n’›n, son dönemde
kaleme ald›¤› “Kamu Vicdan›n›n S›zlad›¤›
Yer: Tuncay Özkan” adl› bir kitab› da bulu-
nuyor.
Araflt›rma merkezlerinden bahsetmifl-
ken, bunlar›n ilki say›labilecek ve Alemdar
Yalç›n’›n uzun bir süre (1994-2005) baflkan-
l›¤›n› yapt›¤› Gazi Üniversitesi Türk Kültü-
rü ve Hac› Bektafl Veli Araflt›rma Merke-
zi’nin, ilahiyatç› yap›lanman›n yan›s›ra,
“Türkçü Alevî” çizgisindeki isimler taraf›n-
dan yönetildi¤ini belirtmekte gerekiyor:
Hac› Bektafl ve Alevîlik söz konusu oldu-
¤unda, Ahmet Yesevî, Orta Asya ve Türk-
lük vurgusunu her yay›nlar›nda dile getiren
Yalç›n ve arkadafllar›, el yazmalar› koleksi-
yonu yapan Osman E¤ri’ye benzer flekilde,
uzun bir dönemdir Alevî ocaklar›n›n soy-
kütükleri diyebilece¤imiz flecere, icazetna-
me, ziyaretname gibi orjinal belgeleri Alevî-
 gulad›¤› “yarg› ve ordudaki operasyonlar›n
Alevî-Bektâfli
bir nedeni de Alevîleri temizlemek” söyle-
Federasyonu
Baflkan› Ali Balk›z mi, Ergenekon’u karfl›s›na alan kesimlerin
Alevîleri de Ergenekon’un bir parças› olarak
görmelerine neden oldu. TSK’da Fethullahç›
yap›lanma karfl›s›nda bir Alevî yap›lanmas›
oldu¤u konuflulmaya baflland›. Dava süre-
cinde asker kökenli san›klar›n say›lar›n›n ço-
¤almas›yla önce ordu içinde, daha sonra da
yarg› içinde Alevî yap›lanmas› olup olmad›-
¤› tart›flmalar›n› gündeme geldi. Ergenekon
davas›nda tutuklan›p serbest b›rak›ld›ktan
sonra hakk›nda tekrar tutuklama karar› ç›-
kar›lan denizci yarbay Ali Tatar’›n intihar›n-
dan sonra cemevinde yap›lan cenaze töre-
niyle birlikte TSK’daki Alevîlerle ilgili ha-
berler artt›. Soruflturma kapsam›nda Erzin-
can’da görülen davan›n bir numaral› san›¤›
olan 3. Ordu Komutan› Sald›ray Berk’in de
Alevî olmas› gündeme bomba gibi düfltü.
Yarg› cephesinde ise Erzincan Cumhuriyet
Baflsavc›s› ‹lhan Cihaner’in “Ergenekon te-
rör örgütüne üye olmak” suçlamas›yla yar-
lerden toplamakla meflguller. g›land›¤› dava, Cihaner’in Alevî olmas›yla
Görünen o ki, Alevîlik ad›na “akademik” iliflkilendirildi. Bu konuyla ilgili olarak uzun
görünen çal›flmalar›n perde arkas› en az per- bir aradan sonra CHP ‹stanbul ‹l Baflkan›
de önü kadar karmafl›k. Peki bunca faaliye- Berhan fiimflek’ten flimflek gibi sözler geldi:
tin suyu nerden geliyor, nereye gidiyor, iflte “AKP iktidar› etnik kimliklerinden ötürü
bunu biraz düflünmek, özellikle Alevî belge- Alevîleri d›fll›yor. Sald›ray Berk, ‹lhan Ciha-
leri üzerine yap›lan çal›flmalar›n sonunun ner, Ali Tatar’›n kimli¤inden yola ç›k›ld›¤›n-
nereye gidebilece¤ini iyi hesaplamak gere- da, askerin, yarg›n›n içinde bir ‘Alevîsizlefl-
kiyor. tirme politikas›’ uyguland›¤›n› görüyoruz.
Bir taraftan Alevî toplumuna gelenekleriyle
Ergenekon’a bulaflan Alevîlik beraber Alevî aç›l›m› ad› alt›nda bir uyutma-
Söz Tuncay Özkan’a gelmiflken, elbette 2008 ca yaparken, bir taraftan da askerî personel
y›l›nda bafllayan Ergenekon davas›ndan veya kamu personeli olan Alevîleri ay›kla-
bahsetmek gerekiyor: Ergenekon konusu maya bafllad›lar.”
manfletlere ilk düfltü¤ü günlerde, meselenin ‹flin ilginç yan›, Ergenekon’un Alevîlerin
Alevîlerle nas›l bir iliflkisi oldu¤u pek konu- ifli mi oldu¤u, yoksa Alevîlere karfl› m› ya-
flulmuyordu. Ancak düzenleyicileri aras›n- p›ld›¤› anlafl›lamad›. Özellikle Alevî örgüt-
da Özkan’›n da bulundu¤u Cumhuriyet mi- lerinin yöneticilerinin tav›rlar› bu konuyu
tinglerinde meydanlar› doldu-
ranlar›n büyük ço¤unlu¤unun Ergenekon davas› sürecinde sadece Alevî olanlar›n dinsel
Alevîler oldu¤u kulaktan ku- kimliklerinin konuflulmas› ve özellikle Zaman, Yeni fiafak,
la¤a söyleniyordu. Özkan’›n
Vakit gibi gazetelerin ›srarla bu konuya vurgu yapmalar›
Ergenekon davas›nda san›k ol-
mas›yla, iflin bir ucunun Alevî- gözlerden kaçmad›.
lere de¤mesi gecikmedi. Fakat
yaflananlar, Alevîlerin Ergenekon’un nere- daha da bulan›klaflt›rd›. Örne¤in AABK’n›n
sinde oldu¤unu bulan›klaflt›rd›kça bulan›k- ayl›k yay›n organ› Alevîlerin Sesi dergisinde
laflt›rd›. yay›nlanan “Prof. Dr. ‹zzettin Do¤an Erge-
Davan›n önemli san›klar›ndan Veli Kü- nekon’un Neresinde?” bafll›kl› bir yaz›da,
çük’ün bilgisayar›nda bulunan ve Ergene- Do¤an baflta olmak üzere Ergenekon içinde
kon’un tutuklu san›¤› Ümit O¤uztan taraf›n- Alevî yap›lanmalar›n olabilece¤inden dem
dan haz›rland›¤› söylenen “13. Kabile” isim- vuruluyordu. Di¤er yandan, dava süresince
li bir dosyada Alevîlerle ilgili akla gelmeye- ad› geçen isimlerin herhangi bir etnik kimli-
cek ifadelerin yer ald›¤› bas›na yans›d›. Yeni ¤i ya da siyasî kimli¤i konuflulmazken, sa-
fiafak’›n bir haberine göre, Ergenekon’un ç›- dece Alevî olanlar›n dinsel kimliklerinin ko-
k›fl noktas›, Do¤u Perinçek ve arkadafllar›- nuflulmas› ve özellikle Zaman, Yeni fiafak,
n›n cemevlerinde yapt›¤› toplant›lard›. Bir Vakit gibi gazetelerin ›srarla bu konuya vur-
baflka haberde ise ‹brahim fiahin’in evinde gu yapmalar› gözlerden kaçmad›. T›pk› Tür-
bulunan bir suikast listesinde ABF genel köne’nin çal›fltayda dillendirdi¤i darbecilik
baflkanl›¤›n› yürüten Ali Balk›z ve suçlamalar› gibi, Ergenekon süreci de tüm
PSAKD’nin eski genel baflkan› Kaz›m Alevîlere yönelmifl oldu. Referandum süre-
Genç’in adlar› yer al›yordu. Balk›z ve Genç, cinde baflbakan da benzer bir söylemi üstü
davaya müdahil olarak kat›ld›. Özkan da ta- kapal› olarak meydanlara tafl›d›. Aç›l›m, aç›-
n›kl›k ettikleri için kendilerine teflekkür etti. lamadan çoktan kapanmaya bafllam›flt›.
Ergenekon’da yarg›lananlara sahip ç›- (devam› gelecek say›da)
kanlar›n Alevîlerle ilgili olarak ›srarla vur- Feyzullah K›l›çzade

17
 TOPHANE VAKASI: ‹KT‹DARIN GÖZÜYLE
Mahalle raconu, cemaat duyarl›l›¤›
Tophane’de ne oldu, niye oldu? AKP kurmaylar›n›n ve medyas›n›n bin dereden su getirerek sald›rganlar› masumlaflt›rma çabas›
malûm. Ama, nas›l bir iktidarla karfl› karfl›ya oldu¤umuzu anlaman›n en sa¤lam yolu, o soruyu en ›l›ml›, en sureti haktan yana
görünen temsilcilerine sormaktan geçiyor. Yasin Aktay, iktidar›n en “çelebi” isimlerinden, en yumuflak ekran yüzlerinden; solla
dirsek temas› –Birikim’de yaz›lar› ç›kt›– olan bir akademisyen, Yeni fiafak yazar›, Siirt kökenli ve k›smen Tophaneli. Tophane
vakas›n› konuflmak için daha uygun bir isim yok herhalde. Bir de Cengiz Çandar’›n yaz›s› var ki, iktibas etmemek olmaz. Aktay’›n
Express’e söyledikleriyle Çandar’›n yaz›s› yaln›z Tophane vakas›n›n ve kentsel dönüflümün de¤ill, iktidardaki zihniyetin MR’› gibi.
Tophane’de bir cemaat örgütlenmesinden
söz ediliyor. Nas›l bir cemaat bu, geçmifli
ne zamana uzan›yor?
Yasin Aktay: Mahallede tek bir cemaat söz
konusu de¤il, irili ufakl› cemaatler var. Ce-
maatler ‘70’lerin sonlar›na kadar gençler
üzerinde fazla etkili de¤il, genelde yafll›lar
cemaati olarak kal›yorlar. Gençlerle tarikat-
lar aras›nda pek yo¤un bir iliflki olmuyor.
Gençler, o y›llarda, ö¤renci hareketlerinin
de etkisiyle MTTB, Ak›nc›lar gibi topluluk-
lar›n etki alan›nda. Tayyip Erdo¤an’›n Ka-
s›mpafla’s›n›n da içinde oldu¤u bir çevre ile
Tophane’de Siirt’ten, Kars’tan, Erzincan’dan
gelenler, resmî veya gayr›resmî hocalar›n da
etkisiyle, semtteki ayyafllara, hapç›lara,
uyuflturucu müptelâlar›na el at›yor ve bu ki-
fliler yo¤un markajla bir bak›ma hayata ka-
zand›r›l›yor.
Konufltu¤umuz mahalleliler uyuflturucu
kullan›c›lar›n›n ve sat›c›lar›n kovuldu¤un-
dan bahsediliyordu, siz ikna edildiklerini
söylüyorsunuz...
Kovulanlar da oluyordur muhtemelen, ama
as›l etkiyi dönüfltürmekle, yani propaganda,
sahip ç›kma ve e¤itim yoluyla yap›yorlar.
Oradaki cami, kahve ve sokak sosyalli¤i bir
tür hayat boyu e¤itim ifllevi görüyor. Ce-
maatin hepsi tabii ki eski uyuflturucu ba-
¤›ml›lar›ndan oluflmuyor, ama bunlar› da
içeren bir etki alan› oluflturuyorlar. Bir süre
sonra bölge suç bata¤› olmaktan ç›k›yor. O
Foto: fiaban Dayanan
18
Yasin Aktay
zamana kadar, bölge tam bir suç bölgesi, ge-
celeri sokaklar›ndan geçilemeyen bir halde.
Temizli¤in ard›ndan, cemaatler semt sakin-
lerinden büyük sempati topluyor. Ayn› za-
manda, tutunamayanlar için bir dayan›flma
a¤› oluflturuyorlar.
Öne ç›kan bir cemaat var m›?
Kadirî tarikat› var. Tophane’de Kadirîler
Yokuflu da vard›r. Tarikat›n kökü Osmanl›
zamanlar›na kadar gidiyor. Onun d›fl›nda,
formel olmayan, da¤›n›k çevreler vard›r,
ama buna normal anlam›yla bir cemaat de-
mek do¤ru olmaz.
Bu cemaat nas›l örgütleniyor?
Camiye devam eden, sohbet halkas›na, pik-
ni¤e uzanan gevflek bir iliflki a¤›yla birbirine
ba¤l›lar. S›k› bir örgütlenme yok, sosyalizas-
yon var. Hiyerarflik bir iliflki de yok. Dindar-
ca bir misyonerlik motivasyonuyla yap›yor-
lar bu ifli; iflin içine fedakârca yard›mlaflma
da kat›yorlar tabii.
Yard›m için gerekli kaynak nereden sa¤la-
n›yor?
D›flar›dan bir kaynaklar› yok. Kaynaklar›
habitus. Yani dinin kendi asgarî düsturlar›-
n›n takibi. Merkezî bir cemaat bütçeleri yok.
Sonuçta, gücü yeten herkes fakirlere yard›m
eder, zorda kalan kardefline borç verir.
Bu sald›r›y› tarikat›n bir hareketi olarak
m›, yoksa mahalle tepkisi olarak m› gör-
meliyiz?
Tarikat›n bir karar organ› veya oda¤› yok.
Mahalle ile cemaat iliflkileri iç içe geçmifl du-
rumda, ama sadece bir cemaat de¤il, birçok
cemaat... Bu durumda, bu eylem tamamen
mahalle refleksi olarak anlafl›lmal›.
Karar organ› olmayan bir tarikat›n bir ma-
halleye yerleflmesi, oray› örgütlemesi çok
zor de¤il mi?
Cemaat oraya çok planl› yerleflmifl de¤il.
Olup bitenlerin sebebi de¤il, sonucudur bir
bak›ma cemaat. Hiçbir plan yok, orada za-
ten hasbelkader yaflamaktayken kendili¤in-
den örgütleniyorlar. Belki 12 Eylül öncesi
MTTB etkisiyle örgütlü yap›lar›
var, ama 12 Eylül sonras› bu yap›
örgütsüz bir “çevre”ye indirgeni-
yor. Geleneksel mahalle iliflkileri
ile görece daha fazla say›lan insan-
lar›n daha otoriter davran›fllar› ön
plana ç›k›yor, ama kesinlikle bir
örgütsel yap›ya dönüflmüyor hiç-
bir zaman. Görebildi¤im kadar›y-
la, bu gençler kat› bir hiyerarfli ile
bir bafla ba¤l› de¤iller, ama birbir-
lerini etkileyebiliyorlar. Mahalle
raconu burada cemaat duyarl›l›¤›-
n›n önüne geçmifl kesinlikle. Olay-
dan bir hafta önce oradan geçer-
ken beni görüp “hocam” diye bana
dertlerini döken insanlar› biliyo-
rum. Bir e¤lence merkezinden
yükselen sesleri ve bunun mahal-
lede nas›l katlan›lmaz hale geldi¤i-
ni anlatmaya çal›fl›yorlard›. Saat
gecenin 12’siydi, polis ça¤›rm›fllar-
d›. Polis geldi, e¤lence merkezini
uyard›, orada bekleyen mahalleli-
lere “tamam, uyar›m›z› yapt›k, bir daha Mesela, Tütün Deposu kendi alan› ile ma- iktidar veya tahammül kavgalar›.
yapmayacaklar” dedi. Sonra bana ertesi gün hallenin alan›n› ay›rd›, böylece mahalleliye Bu sald›r›n›n anl›k bir tepki olmad›¤›, ha-
ayn› fleyin olaca¤›na emin olduklar›n› söyle- sayg› gösterdi¤ini hissettirdi, ondan sonra z›rl›kl› oldu¤u anlafl›l›yor.
diler. Nitekim ertesi gün, sanki uyar›lan fazla bir sorun ç›kmad›¤›n› san›yorum. Yok, hiç haz›rl›¤a gerek yok. Tophane’yi bil-
kendisi de¤ilmifl gibi, o e¤lence merkezi ay- Bu toplant› mahalleli ile galeriler aras›nda mek lâz›m iflte burada. Ortak bir duyarl›l›k-
n› hareketleri yine yapm›fl diye duydum. iletiflim kanallar›n›n uzun vadeli aç›lmas›- la, dayan›flma güdüsüyle, istedi¤in anda yir-
Mahalleli bundan belediye baflkan›n› so- n›n bafllang›c› olabilir mi? mi-otuz kifliyi hemen toparlayabildi¤in bir
rumlu tutuyor. AKP’li belediye baflkan› bu Tabii, neden olmas›n? Sergi aç›l›fllar›nda içki yer buras›. Sözü edilen rahats›zl›klar, öteden
tür ruhsats›z oluflumlara göz yumuyormufl. servisi flart m›d›r? Bunu bir yaflam tarz› ola- beri herkesin paylaflt›¤› bir rahats›zl›kt› za-
Mahallelinin galerilerle iletiflim kurabile- rak flart kofltuklar›nda, mahalleliyi çekmele- ten.
ce¤i kanallar var m›? ri çok zor olur, çünkü dindar bir insan için Sald›rganlar›n demir sopalar›, biber gazla-
Var tabii. Ben daha önce gale- r› vard›...
rilerle halk aras›nda köprü ol- Sergi aç›l›fllar›nda içki servisi flart m›d›r? Bunu bir yaflam Onu bilemiyorum; ayr›ca, bunlar›n tedariki
mufltum. Bu olaydan sonra da ne kadar zordur, bilmiyorum. Biber gaz› ve-
tarz› olarak flart kofltuklar›nda, mahalleliyi çekmeleri çok
bir toplant› yapaca¤›z beraber. ya demir çubuk, sopa, tedariki zor fleyler de-
Sonuna kadar kavga edilmez,
zor olur. Bu kitlelere aç›l›m önemseniyorsa, bir ayar ¤il san›r›m.
diyalog zorunlu. Bu kavgadan çekmek gerekli. Daha önce de 1 May›s olaylar›nda, IMF
sonra diyalo¤un oluflmas› protestolar›nda Tophane’den geçen solcu
önemli; aksi takdirde, iflin husumete dönü- içkili ortamda bulunmak rahats›zl›k verici- eylemciler büyük bir fliddetle dövülmüfl-
flüp yaflam tarzlar› mevzuu olmaktan ziyade dir. Bunu “içki içmelerine müdahale edilir” tü...
iki afliret aras›ndaki dava haline gelmesi söz veya insanlar›n içki içmelerini sorun ediyor- Çok ilginç bir örnek verdiniz. Her iki olayda
konusu olabilir. lar anlam›nda söylemiyorum, ama bu kitle- da protestocular polise tafl, molotof kokteyli
Mahalleli ile galeriler aras›nda iletiflimin lere aç›l›m önemseniyorsa bir ayar çekmek ata ata Tophane’den geçerken, esnaf›n cam-
kurulmas› bir arada sorunsuz yaflanmas›n› gerekli olur. lar›n› da indiriyorlard›. As›l o protesto biçi-
sa¤layabilir mi? Sald›r›y› nas›l tan›ml›yorsunuz, tepki mi, mi çok tuhaft›. Tophane halk› ve özellikle bu
Kahvenin dibinde, mahallenin ortas›nda, direnifl mi, mahalle bask›s› m›? gençler, ideolojik yap›lar› itibariyle protesto-
aç›l›fllarda oran›n yaflam tarz›na alabildi¤ine Tepki. Bir patlama bekleniyordu. cu solculardan çok daha fazla IMF karfl›t› bir
yabanc› görüntüler veriliyor. Bölge içkiye Sonuç olarak, ciddi biçimde sald›r›ya u¤ra- tutuma sahipler. IMF’ye karfl› ç›karken
yabanc› de¤il, ama içkiyle birlikte sarmafl m›fl bir grup insan var. Durumu hafife ala- esnaf›n dükkân›na sald›rman›n mant›¤›

Söylefli: Fevzican Abac›o¤lu

dolafl k›z-erkek görüntüleri köy kahvesin- rak de¤erlendirmifl olmuyor musunuz? ne olabilir? Di¤er yerlerde kimse muka-
den hallice bir ortam›n dibinde sergileniyor. Beyo¤lu karakolunda birkaç saat durursa- vemet etmedi bunlara, ama Tophane’de
Bunun tepki çekece¤ini ortam› görür gör- n›z, böyle birkaç vakaya flahit olursunuz. söz konusu profildeki insanlar karfl›lar›-
mez hissetmifltim. Birlikte yaflama flanslar› Olaya bu hava verilmeseydi, öylesine adi bir na ç›kt›. O insanlar o gün televizyonlara
tabii ki var. Asl›nda, galeriler bir-iki düzen- olay olarak geçifltirilebilirdi. Beyo¤lu kara- demeç verirken “IMF protesto edilecek-
leme yaparsa hiçbir sorun olmaz. koluna veya ‹lkyard›m Hastanesi’ne her gün se beraber edebiliriz, ama bizim iflyerle-
Bir-iki düzenleme nedir? bafl› kafl› yar›lm›fl bir sürü vaka yans›r. Se- rimize niye sald›r›l›yor” diye seslenmifl-
Valla onun prati¤i üzerinde çal›flmak lâz›m. bepleri böylesi olaylard›r, insanlar›n basit lerdi.

CENG‹Z ÇANDAR’DAN B‹R ‹Y‹, B‹R KÖTÜ HABER VAR
‹stanbul’u dönüfltürme hülyas›
TOPHANE’de olanlara benzer olaylar bundan
önce de olmufltu, bundan sonra da olacak.
Tophane’yi mesken tutmufl Bitlis ve Siirt kö-
kenli ve muhafazakâr yurttafllar›m›z, birkaç gö-
bektir sahip oldu¤u “mahalleleri”nin elden ön-
lenemez biçimde gitti¤ini farketmeye bafllam›fl-
lar anlafl›lan.
Yukar›dan Cihangir üzerinden, afla¤›dan
Galataport projesi üzerinden s›k›flt›r›l›yorlar.
Kemalist rejimin ona yeni bir de¤er katacak an-
laml› tek bir çivi çakmay›p cezaland›rmak ve
burnunu sürtmek istedi¤i görkemli ‹mparator-
luklar baflkenti, tarihî ‹stanbul, Sultanahmet-
Süleymaniye hatt› ve Haliç’in karfl›s›nda Gala-
ta-Beyo¤lu alan›nda tarihî dokusunu koruyarak
yeniden canlan›yor.
Ne ilginçtir ki, Beyo¤lu-Kas›mpaflal› bir
Baflbakan’›n vizyonu, Beyo¤lu-Kas›mpaflal› bir
‹stanbul Büyükflehir Belediye Baflkan› ve Ka-
s›mpaflal› bir Beyo¤lu Belediye Baflkan›’n›n uy-
gulamalar›yla. Üçü de Ak Partili!
Galata Kulesi çevresindeki binalar›n resto-
rasyonlar›yla bafllayan süreç, zorunlu (ve olum-
lu) olarak galerileri, kafeleri, lokantalar›, müzik-
holleri beraberinde getirdi.
Bu geliflme, Galata’n›n kuzeybat› ucu As-
mal›mescit’e s›çrad›. Çaresiz, Tarlabafl›’n›n
öbür yan›na da atlayacak, bu restorasyon ve
yaflam dinamizmi; Aynal›çeflme’yi içine al›p Ka-
s›mpafla’ya dayanacak.
‹stanbul’un uluslararas› bir kimlikle, tarihî
zemini üzerinde yeniden do¤uflunda Firuza¤a-
Tophane aras›nda, flehrin Ankara iktidarlar› ta-
raf›ndan terkedilmifl oldu¤u dönemde buraya
yerleflen Bitlisli, Siirtli ahaliye, önüne geçilmez
geliflmeye ayak uyduramadan yaflama hakk›
kalm›yor. En eskisi 40-50 y›ll›k, ‹stanbul’un tarihî
karakterine uymayan çirkin binalar ile “birkaç
göbektir ‹stanbullu” olan Tophaneli ve Firuza¤a-
l›lar›n “yaflam tarz›”, kafeler, galeriler ve yeni in-
san dokusuyla bozuldu. Bafl edemeyecekleri
emlak fiyatlar›na karfl› koyamamak da, cabas›.
Tarihî ‹stanbul’un bafl döndürücü meta-
morfozunda gözden kaç›r›lmamas› gereken bir
olgu söz konusu. Galata, Asmal›mescit, Aynal›-
çeflme, Tarlabafl›, ‹stiklal Caddesi’nin iki yan›,
Cihangir’i kapsayan ve önceki gün “Topha-
ne’de galeri sald›r›lar›”na konu olan alan Be-
yo¤lu ilçesi.
Bitlis ve Siirt kökenli muhafazakâr mahalle
sakinlerini sald›rganlaflt›ran geliflmeler, Ak Par-
tili Beyo¤lu Belediyesi’nin tasar›m›n›n sonucu.
Galataport, Beyo¤lu ilçesine dahil Kas›m-
paflal› ve Ak Parti’li Baflbakan’›n bütün o bölge
üzerinden ‹stanbul’u dönüfltürme hülyas›yla il-
gili.
Ortada müthifl bir paradoks söz konusu.
“Yaflam tarz›m›za tecavüz” flikâyetiyle, Topha-
ne olay›ndan iktidar partisine karfl› kampanya
yürütmek niyetinde olan kesimlerin sözünü et-
ti¤i “yaflam tarz›”n› Ak Parti yönetimleri genifl-
letiyor.
Tophane’deki Bitlis ve Siirtli ‹stanbullara
“kötü haberim” var. Kendilerinin anlad›¤› ve ta-
n›mlad›¤› “yaflam tarzlar›”n› Tophane’de koru-
yamazlar. Kaybettiler. Muhafazakâr yaflam
tarzlar›n›, “galeriler savafl›” ile koruyamazlar.
Birçok nedenin yan›s›ra, Ak Parti, onlardan
farkl› bir “Pera tasavvuru”na sahip çünkü.
Sald›r›ya hedef olan galeriler çevresinde
oluflan koalisyonun içinde yer alan “zihin kim-
yas› bozuklar” için ise bir “iyi haberim” var: ‹s-
tanbul’u ve Türkiye’yi kavrad›klar›, ideolojinin
yerine sosyolojiyi ikame ettikleri takdirde, “ya-
flam tarzlar›”n›n Ak Parti iktidar› taraf›ndan ko-
ruma alt›nda bulundu¤unu göreceklerdir.
Referans / Hürriyet, 24 Eylül 2010

19

TOPHANE VAKASI: SOL MUHALEFET NASIL BAKMALI?
Tophane ne yana düfler?
Tophane mukimlerinin semtte yer alan sanat ga-
lerilerinden ikisini bas›p toplu aç›l›fl için orada
bulunanlar› tartaklamas›n›n üzerinden bir haf-
tadan fazla zaman geçti. Olay oldu ve Pando-
ra’n›n kutusundakiler seyirlik dünyam›z›n üze-
rine saç›ld›; kutu aç›l›r aç›lmaz farkl› mahfiller-
den her nevi analiz ortal›¤› kaplad›. Taraflar›n
aç›klamalar›, yetkililerin mahalle ziyaretleri, res-
mî demeçler, onlarca mecrada ifade edilen her
meflrepten yorum derken gündem sakinledi gibi.
Peki, elimizde ne kald›?
Retorik bir soru de¤il bu. Tam tersine, kent
ve mekân tart›flmalar› ba¤lam›nda bir anda par-
lay›vermifl bir toplumsal olaya dair yap›lan ana-
lizlerin kentsel muhalefet için alan aç›c› bir tar-
t›flmaya nas›l dönüfltürülebilece¤i kayg›s›yla so-
rulmufl bir soru. Dolay›s›yla, esasen bu alana dö-
nük ifade edilen argümanlar›n içinden geçen bir
tart›flmaya iflaret ediyor. Bu tart›flman›n ufkun-
da ise hiç flüphesiz bir baflka kadim soru yer al›-
yor: Ne yapmal›? Bu soruya tatminkâr bir yan›t
üretmenin kolay olmad›¤›n› kabul ederek olay er-
tesinde ortaya ç›kan yorumlara bir bakal›m.
lk tepkiler, hiç de flafl›rt›c› olmayan bir bi-
‹ çimde, ülke gündemini uzunca süredir
k›skac›na alm›fl olan iki düflman kardefl-
ten geldi. Tepki vermekteki çevikli¤iyle ken-
Tophaneli “delikanl›lar” IMF protestocusu solcu av›nda
20
disine duyulan hayranl›¤› bir kat daha art›ran
Bedri Baykam, hayat›n dehlizlerini anlamak-
tan aciz oldu¤unu düflündü¤ü “seyirci”nin
önüne Mad›mak prizmas›n› koymakta gecik-
medi. Hakikati buradan göreceksiniz! Refe-
randum henüz yeni bitmiflti, “mahalle bask›-
s›” tart›flmalar› capcanl› haf›zalardayd› ve ta-
bii ki bu türden bir aç›klama son derece ikna
ediciydi.
Üzerinde rahatça hareket etti¤i Tart›flma
zeminine muar›z› taraf›ndan flevkle ça¤r›lan
“di¤er” kamp ise gelen pas› de¤erlendirme-
den edemezdi. En rafine ve nüansl› olan›ndan
en kaba saba olan›na bu kamptaki argüman-
lar›n ortak noktas›, vakay› “milletimizin de-
¤erleri” zaviyesinden görmeleriydi. Öncekile-
re nazaran özgüvenleri daha fazlayd› elbette,
hakikat bu sefer ço¤unlu¤un elindeydi! Orta-
ya ç›kan tepkinin o ya da bu nedenle incinen
de¤erlerin yaratt›¤› sars›nt›yla gerçekleflti¤ini
anlatmaya çal›fl›yorlard›, daha do¤rusu, bu-
nun böyle olmak zorunda oldu¤unu vaaz edi-
yorlard›. Olay tabii ki üzücüydü, ama münfe-
ritti, anlat›ld›¤› gibi toplu bir eylem de¤il, üç-
befl kiflinin ifliydi. Zira olay›n yap›sal bir yönü
olmad›¤›n›n alt›n› çizen baflbakan›m›z “ma-
halle bask›s› zinhar yoktur” ayar›n› yapmakta
gecikmedi. Daha detayl› analizlere soyunan
tart›flma programlar›n›n gediklisi “Müslü-
man demokrat” ayd›nlar›n en cevvalleri ise,
sosyoloji biliminin gücü ad›na, kentsel dönü-
flüm ve d›fllanmadan, Tophane’nin bu süreç-
ler içinde nas›l peyderpey ötelendi¤inden
dem vuruyorlard›.
Esas›nda yaln›zca bu yönüyle de¤erlendi-
rildi¤inde tart›flma bizler aç›s›ndan anlaml› bir
yere vard› denebilir. Kentsel alan›n ve de ‹s-
tanbul’un geçirmekte oldu¤u dönüflümün so-
nuçlar›na dikkat çekmek için mücadele eden
onlarca insan›n, Bafl›büyük’ün, Ayazma’n›n
ya da Tarlabafl›’n›n y›llarca u¤rafl›p da becere-
medi¤ini tek bir vaka bir seferde yapt›. Birkaç
gün içinde kamuoyu denen o üstü örtülü tri-
bünün büyükçe bir kesimi mutenalaflma, dö-
nüflüm, marjinalleflme vb. kavramlara aflina
hale geldi. Hiç flüphesiz toplumsal muhalefe-
tin farkl› kesimleri bu tart›flmalardan haber-
dard›, Tophane’de yaflanan olaylar›n kentsel
dinamiklerle olan ba¤›na iflaret etmifllerdi de.
Ancak, bu kez tart›flman›n boyutlar› bu kesim-
leri de aflan bir hal ald›. “Düflman kardefller”
de dahil siyasal yelpazenin hiçbir parças›, tar-
t›flmay› kentsel ba¤lama öyle ya da böyle gön-
derme yapmadan tart›flmaz olmufltu.
Peki bu kadar› yeter mi? Ya da flöyle sora-
l›m: Tophane’de yaflanan fliddet vakas›n›n ge-
risinde yatan nedenleri, içki, sark›nt›l›k, deli-
kanl›l›k türünden kültürel ö¤eler üzerinden
de¤il de, Tophane’ye de tesir etti¤inde ortak-
laflt›¤›m›z daha kapsay›c› kentsel dinamikler
ve çat›flma düzlemleri ekseninde tart›flmak,
tek bafl›na kentsel alanda sürdürülen müca-
deleyi bir üst seviyeye tafl›maya yeter mi? s›rt›n› s›vazl›yor, Tophanelilere de “ama bu kocaman bir aç› var ve bu aç› tam da politik
Esasen solun muhatap oldu¤u bir soru bu el- sefer abartt›n›z” diyordu. Mahallenin ifl bilir mücadelenin yürütüldü¤ü bofllu¤u ifade edi-
bette. Dolay›s›yla, bafllarken de imâ etti¤imiz akil adamlar› mesaj› alm›fl, gençleri sakinlefl- yor. Baflka bir deyiflle, solun mücadele alan›
gibi, kendini öyle ya da böyle solda tan›mla- tirmiflti. Buna mukabil galericiler de “buran›n tam da bu bofllu¤un kendisini anlamland›ra-
yanlara yöneltilmifl bir soru. O yüzden düfl- nas›l bir yer oldu¤unu zaten biliyoruz, ona bilmeye dair. Ancak, b›rak›n solun bu en ba-
man kardeflleri flimdilik unutal›m ve tart›fl- göre davranmal›, mahalleliyle diyalog kanal- sit tan›m›n› ak›lda tutmay› ya da ekonomik ve
malar›n bu cenaha do¤ru aç›lan uçlar›na bak- lar› aramal›y›z” hatt›na girmiflti. Önemsedi¤i- siyasal kerteler aras›ndaki iliflkiye dair teorik
maya çal›flal›m. miz için soral›m: Sol/muhalif politika aç›s›n- analizler s›ralamay›, en pratik düzeyde bile,
fiematikleflme riskini göze alarak söyler- dan böyle bir yolun iler tutar taraf› var m›? kendimizi ortaya ç›kan tepkinin kolayc›l›¤›na
sek, sol/muhalif mahfillerde Tophane ard›n- “Onlar”la “bizler”in devlet üçlüsünün baba- b›rakt›¤›m›zda bugünden yar›na bir ad›m ata-
dan tak›n›lan tav›r iki ayr› formda tezahür et- can bak›fllar› alt›nda bar›fl çubu¤u tüttürerek maz hale geliyoruz. Solun elinde kalan ise,
ti denebilir. Bu formlar› biraz daha görünür sükûta ermeleri muhalif politika m›? Yoksa AKP’nin nas›l olup da bir yandan bizzat yü-
k›labilmek için bir dostumuzun dolafl›ma Pax Ottomana’n›n 2010 Kültür Baflkenti mu- rütücüsü oldu¤u neoliberal kentsel yeniden
soktu¤u ikilikten faydalanal›m. Yaflar Adana- adili böyle bir fley mi? Her kesimin bir di¤e- yap›lanmay› sürdürürken bir yandan da bu
l›, Mutlu Kent isimli internet blog’unda olay riyle “huzur” içinde yaflad›¤› genellefltirilmifl yeniden yap›lanman›n en do¤rudan ma¤du-
ertesinde yazd›¤› yorumda Tophanelilerin mahalle modeli ya da çokkültürcülü¤e bu ru kesimleri peflinden sürüklemeye devam
kentsel dinamikler neticesinde edebildi¤ine flafl›rmak oluyor. Ya da daha kö-
maruz kald›¤› “yap›sal fliddet”i Solun elinde kalan: AKP’nin nas›l olup da bir yandan tüsü, AKP’nin baflar›l› hegemonya projesinin
galeri aç›l›fl›nda yaflanan “do¤- kendi iç çeliflkilerinden ötürü günün birinde
neoliberal kentsel yeniden yap›lanmay› sürdürürken bir
rudan fliddet”le yan yana konu sonlanaca¤›n›, geride b›rakaca¤› s›n›fsal hu-
etmifl ve hakl› olarak ikincisinin yandan da bu yap›lanman›n en do¤rudan ma¤duru kesimleri zursuzlu¤un da akabinde sol taraf›ndan sa-
birinciyi görünmez k›lma tehli- peflinden sürüklemeye devam edebildi¤ine flafl›rmak. hiplenilece¤ini ve hedefine yönlendirilece¤ini
kesi oldu¤una iflaret etmiflti. hayal etmek oluyor.
Burada tarif etmeye çal›flt›¤›m›z iki farkl› tav›r topraklardan yap›lm›fl güzide bir katk›. Bir ç›rp›da üzerinden atlanamayacak bir
da sanki Yaflar’›n ortaya koydu¤u ikilik üze- Çubu¤u di¤er yana büken geniflçe bir sol bahis elbet bu. Bu “stratejik hayal”in uzunca
rinden anlafl›labilir, zira çubu¤un ne tarafa kesim ise, biraz da olay›n göbe¤inde yer alan bir tarihi var. Ancak tart›flmam›z ba¤lam›nda
büküldü¤ü, tak›n›lan tavr› da belirledi. camiadan olmaman›n sa¤lad›¤› mesafelilikle akut bir soruna da iflaret ediyor. Zira siyasal
Nitekim, olay›n en do¤rudan ma¤durlar› “yap›sal fliddet”in tezahürlerinin pefline düfl- dolay›m› bu derece önemsizlefltiren, kentsel
olan sanatç›lar ve galericiler cephesinde üreti- tü. Ana ak›m medyan›n dahi Tophane’nin or- çat›flma dinamikleri sonucu ortaya ç›kan tep-
len sözün ana aks›n›n da mutenalaflma bahsi tas›nda yer ald›¤› kentsel ba¤lam› didik didik kinin kendili¤indenli¤ini izlemekle yetinen
oldu¤u k›sa zamanda görüldü. Tonlar› farkl› etti¤i bir ortamda, sol da hiç gecikmeden ma- bu türden bir yaklafl›m, söz konusu yerellikle-
olsa da yap›lan aç›klamalarda, mutenalaflma halleli tepkisinin s›n›fsal veçhelerine dikkat rin kendi içindeki iktidar iliflkilerinin daha üst
argümanlar›yla bir didiflme vard›. Tespit dü- kesildi. Tepkiyi ortaya ç›karan süreci mutena- ölçeklerdeki iktidar iliflkileriyle nas›l eklem-
zeyinde kimsenin durumu inkâr etti¤i yoktu laflma olarak adland›rd›ktan hemen sonra, lendi¤ini de kavrayamayacak. Dolay›s›yla,
elbette, ancak özne konusunda bir isteksizlik galerilerin bu süreçteki konumunu ve rolünü tam da bu iliflkilerin orta yerine, mahalle de-
mevzubahisti. Tophane’nin üç yandan gelen tespit etti. Cihangir’de ya da Galata’da hâliha- nip do¤allaflt›r›larak geçilen o “muhayyel bir-
bir tazyik alt›nda ezildi¤ini, burada yaflayan z›rda sonuna varm›fl olan dönüflümün Top- li¤in” içine kamas›n› sokup oray› ayr›flt›rama-
insanlar›n da bu durumun s›k›nt›s›n› günbe- hane sakinlerini nas›l k›sk›vrak yakalad›¤›n› yacak. Daha somut bir ifadeyle söylersek,
gün tecrübe ettiklerini herkes teslim ediyor- anlat›p sakinlerin bu süreci ancak gündelik Tophane örne¤inde, ortaya ç›kan faflizan ta-
du. Di¤er taraftan, galeri sahiplerinden baz›- hayatlar›nda karfl›laflt›klar› kifliler, mekânlar ban tepkisiyle akil mahalle ileri gelenlerinin
lar› kentte yaflanan pahal›laflmadan, kendile- vs. üzerinden adland›rabildi¤i, dolay›s›yla da (ço¤u kez birbiriyle örtüflen büyükçe mülk sa-
rini de mekân de¤ifltirmeye iten ekonomik s›n›fsal tepkinin buralara yöneldi¤i yorumu- hipleri, cemaat önderleri ve eski abiler) ve
süreçlerden ma¤dur olduklar›n› defalarca di- nu ekledi. AKP kadrolar›n›n nas›l yan yana durabildi¤i-
le getirdiler, kap›lar›n› açt›klar› ifllerin önemli Ne var ki, istisnalar ve nüansl› yorumlar ni anlamaktan aciz kalacak. Bu türden taban
bir k›sm›n›n kavramsal düzeyde bu süreçler- bir kenara, neredeyse sald›rganlar›n s›rtlar›n› tepkilerinin paradoksal biçimde mutenalafl-
le bo¤ufltu¤unu da eklemeyi ihmal etmeden. s›vazlayan bir ton kendini hissettiriyordu ki- ma süreçlerini nas›l ivmelendirebildi¤ini, bu
Ne var ki bafllar›na niçin böyle bir fleyin geldi- mi yorumlarda. Proletarya –tamam, s›n›f bi- olurken de ortaya ç›kan tepkinin tam da tep-
¤ine bir türlü anlam veremiyorlard›. Kendile- lincine henüz pek de vak›f de¤ildi ama– bur- kiyi do¤uran dinamiklerce harca tekrar kat›-
ri kurumsal yap›lara mesafe almay› tercih et- juvaziye karfl› kahramanca siper savafl› veri- labildi¤ini flaflk›nl›kla izleyecek.
mifl, sermayenin büyü¤ünden her zaman yordu sanki. Sonunda kendisini cendere al- fiüphesiz bu türden savrulmalar›n en ön-
uzak kalm›fl, üstelik ifllerinde de bu mesele- t›nda tutan iktidar partisi ve onun belediye de gelen sebebi, solun bu tabloda eksik olma-
lerle u¤raflmam›fllar m›yd›? Öyleyse niçin ol- yönetimine isyan bayra¤›n› açm›fl ve ilk tepki- s›. Kitlelerin afla¤›dan seslerini hayk›rd›klar›
maktayd› tüm bunlar? Ama iflte ne yaz›k ki, sini sanat camias› üzerinde görünür k›lm›flt›. bir siyasal ortam olmay›nca, kitlelere seslen-
kiflilerin niyetlerinden bir düzeyde azade bir Madun nihayet sesine kavuflmufltu! Polisten meye namzet adaylar›n savrulmalar› da
süreçti yaflanan. Belki ekonomik sermayele- kaçan göstericiler ölesiye dövüldüklerinde mümkün oluyor. O nedenle “ne yapmal›?”
riyle de¤il ama, kültürel sermayeleriyle orada akla gelmeyen “s›n›fsal tepki” kart›, söz ko- sorusuna yan›t üretmeye çal›fl›rken hepimiz
olmay› tercih edenler mutenalaflma sürecini nusu olan sanatç›lar gibi zaten kolayca harca- zorlan›yoruz. Ama hiç olmazsa bir bafllang›ç
tetiklemifllerdi. Mesele niyet meselesi de¤ildi, nabilen bir camia olunca, hemen masaya kon- noktas› olarak kendi d›fl›m›zdaki güçlere bel
sosyolojik tespit de her zaman ifle yaram›yor- mufltu. Elbette ki kimse Tophanelilerin bu- ba¤lamamakla ifle koyulabiliriz. Solun gücü-
du. günden yar›na dönüflüm karfl›t› kampanyala- nün ancak afla¤›dakilerin hareketiyle varol-
‹lk flaflk›nl›k at›l›r at›lmaz ortaya “peki ra giriflece¤ini söylemiyordu, fakat ortaya ko- du¤unu temel ilke olarak önüne koyan bir
bundan sonra ne olacak?” sorusu düfltü. Top- nan yorumlarda gizliden gizliye bir memnu- bafllang›ç olacakt›r bu. Uza¤›na düfltü¤ümüz
hane’de kalmaya devam edilecekse, ki bu ko- niyet tebessümü de hissedilmiyor de¤ildi. “onlar”›n aras›nda yürümeyi göze alan, ama
nuda bir uzlaflma oldu¤u anlafl›l›yor, mahal- Ama iflte, ne kentsel ne de s›n›fsal müca- bunun da zaman alaca¤›n› bilen bir bafllang›ç.
lelilerle nas›l bir iliflki tutturulacakt›? Tam da dele böyle bir otomatizmi kald›r›r nitelikte. Belki tutkulu, ama sakin; aceleci, ama özgü-
bu noktada, bafllayan özelefltiri sürecine dev- Toplumsal gerçekli¤in içinde vuku buldu¤u venli bir tav›rla yeralt› kaz›lar›na bafllamakt›r
let erkân›n›n mahalle ç›karmas› eklendi. Ba- nesnel/yap›sal dinamikler ile o dinamikler yap›lmas› gereken. Saflarda sanatç›lar›n da
kan-vali-belediye baflkan› üçlüsü, ellerinde çi- neticesinde ortaya ç›kan tepkilerin dönüfltü- oldu¤u kaz›lar!
kolatalar›yla bar›fl turlar› atarken galericilerin rücü bir karaktere büründürülmesi aras›nda F›rat Genç

21
 aflvurucunun tecavüz iddias›, bafl- sizliklerin pek ço¤una devletin eylemleri yamahkûm etmeleri beklenemezdi”.5 Zaten

“B vurucunun bu sözde olaydan k›sa

bir süre sonra evlenmesine ve ha-
mile kalmas›na engel olmam›flt›r. Hükümete
da eylemsizlikleri neden oluyor. Buradan
bak›nca, yaln›zca bu iki davada de¤il, fakat
A‹HM önüne gelen birçok davada yap›lan
beklenebilseydi, bu ülkede kad›nlar› hedef
alan pek çok suç aile üyeleri taraf›ndan ifl-
lenmeye devam etmezdi. Baflvurucu ve an-
göre, baflvurucunun iddia etti¤i bu sars›c› savunmalar, devletin her zaman yap›p ettik- nesinin flikâyetlerinden vazgeçmelerinin ar-
deneyimden hemen sonra evlenme karar› lerinin ard›ndaki zihniyetin teflhir edildi¤id›ndaki neden flüphe uyand›r›rd›; o ailenin
vermesi ve cinsel faaliyette bulunabilmesi, ve kay›tlara geçirildi¤i alanlara dönüflüyor.erke¤inin kendilerine yapabileceklerinden
bir tecavüz ma¤durunun davran›fllar›yla Mesela, Zeki Aksoy’un Filistin ask›s›nda duyduklar› korku yüzünden vazgeçiyor ola-
pek ba¤daflabilecek bir durum de¤il- gördü¤ü iflkence sonucunda bilecekleri üzerinde durulurdu. Ama bunla-
dir. Kültürel bak›mdan ayn› de- iki kolunun felç oldu-r› bekleyemezdik. Bizim bekleyebilece¤i-
recede flafl›rt›c› olan bir olay ¤unun iddia edildi-
miz, gazetelerin üçüncü sayfalar›nda kad›n
da, baflvurucunun sözde ¤i Aksoy-Türki-cinayetlerinin haberlerini görmek ve öldü-
bekaretini kaybetmesi- ye davas› için
rülen kad›nlar›n katillerine tahrik indirimle-
nin, evlenmesine her- ya-
rinin uygulanmas›yd›.
hangi bir engel olufl- Ümraniye’deki çöplük patlamas›nda do-
turmam›fl olmas›- kuz yak›n›n› kaybeden bir baflvu-
d›r.”1 Bu sözler, Av- rucunun açt›¤› Önery›ld›z-Türki-
rupa ‹nsan Haklar› ye davas›nda yap›lan savunma
Mahkemesi’nde da, devlet yetkililerinin vatandafl-
(A‹HM) görülen lar›n› ma¤dur etmemek için nas›l in-
Ayd›n-Türkiye da- celikli düflünebildi¤inin baflka bir ör-
vas›nda devletin ne¤i. Bu davada yetkililerin patlama
yapt›¤› savunma- tehlikesini bilmelerine ra¤men tedbir
dan. Gözalt›nda te- almam›fl olduklar› yönündeki iddia-
cavüz iddialar›na lar, bu yetkililerin “binlerce kifliyi
hiçbir insanî kayg› gözetmeden h›z-
la evlerinden ç›karmam›fl oldukla-
TÜRK‹YE’N‹N A‹HM SAVUNMALARI VE YAPISAL ADALETS‹ZL‹K r›” için suçland›klar› iddias›yla ber-
taraf edilmeye çal›fl›lm›flt›.6 Üstelik

Devletin ç›plak refleksi savunmaya göre baflvurucu, “mev-

cut risklere ra¤men bir çöplü¤ün
yak›n›nda ev yapmay› bilerek ter-
Bak›r Ça¤lar A‹HM nezdinde Türkiye avukatl›¤›ndan istifa ederken durumu özetlemiflti: cih etmifl” ve ruhsats›z bir ev infla
“Türkiye savunulamaz.” En temel insan hakk› ihlâllerini savunmaya kalk›nca, ortaya etmekle kanunlara ayk›r› hareket
ucube metinler, dehfletengiz ak›l yürütmeler, hukukun iptaline yönelik talepler ç›k›yor etmiflti.7
çünkü. Ama devletin bu ç›plak refleksi, vatandafl›n –ve hukuk ö¤rencilerinin– Pafla ve Erkan Erol-Türkiye da-
ortalamas›n› da gösteriyor bizlere. Anayasa referandumunun ard›ndan, memleketteki vas›nda yap›lan savunmada ise, bu
hukuk tart›flmalar›na bir de “d›fltan görüntü” üzerinden bakal›m... kez kendi tercihleriyle bir tehlikeyi
göze alanlar›n de¤il, karakollar›n gü-
iliflkin bu davada, baflvurucunun güvenlik p›lan savunmada, devlet görevlilerinin mut- venli¤i için döflenen may›nlar›n yan›bafl›nda
güçlerinin tecavüzüne u¤rad›¤› yönündeki laka konuflturacak kadar iyi iflkence etti¤i yaflamak zorunda b›rak›lanlar›n sorumlu-
iddialar, devletin tecavüz ma¤durlar›na ne- anlam›na gelebilecek sözler edilmiflti. ‹leri luklar› hat›rlat›l›r. Otlatt›¤› koyunlardan bir-
yi lây›k gördü¤ünü aç›kça ortaya koyan bu sürülen iddialar›n kesin olarak kan›tlanama- kaç› may›n döflenmeden önce otlak olarak
sözlerle inkâr edilmeye çal›fl›lm›flt›. d›¤› yönünde bir savunma yapmak istenir- kullan›lan araziye kaç›nca, dokuz yafl›ndaki
Biz, Türkiye devletinin A‹HM önündeki ken, “kendisi gerçekten iflkenceye tâbi tutul- Erkan arkadafllar›yla birlikte may›nl› arazi-
savunmalar›n› Hrant Dink-Türkiye davas›y- mufl ise neden bir ikrarda bulunmad›¤›n› ye girmifltir. Erkan, yerde gördü¤ü bir meta-
la konuflmaya bafllad›k. Bir süre önce haber- anlamak zor” denmiflti.4 li ç›karmaya çal›fl›rken may›n patlam›fl ve al-
dar oldu¤umuz bu savunma, süregi- Geçen y›l gündemde d›¤› yara baca¤›n›n dizinden afla¤›s›n›n ke-
den adaletsizli¤i olanca ars›zl›¤›y- epey yer iflgal eden aile silmesine neden olmufltur. Erkan’›n yaflama
la bir kez daha karfl›m›za ç›kar- içi fliddete iliflkin hakk›n›n ihlâl edildi¤i iddias›na karfl› yap›-
d›: Devlet, Hrant Dink’i neo- Opuz-Türkiye dava- lan savunmaya göre, may›nlar bütün köylü-
Nazilerle k›yaslad›, Hrant s›nda ise, devlet lerin gözleri önünde döflenmifl, may›nl› alan
Dink’in mahkûmiyetine se- kurumlar›n›n ha- iki s›ra telle çevrilmifl, yirmi metre aral›klar-
bep olan sözlerinin nefret reketsizli¤i, bafl- la uyar› levhalar› yerlefltirilmifl ve köylüler
söylemi oldu¤unu iddia et- vurucu ve annesi hem yaz›l› hem de sözlü olarak uyar›lm›fl-
ti.2 Fakat Arat Dink’in de- flikâyetlerini geri lard›r. Üstelik “ebeveynlerin küçük çocukla-
di¤i gibi, bunda flafl›la- alm›fllarken yetki- r›na nezaret etme yükümlülükleri bulun-
cak bir fley yoktu, devlet lilerin kovufltur- maktad›r”.8 Fakat Erkan’›n babas› Pafla Erol,
bu savunmayla kendine maya devam etme- may›n döflenmifl bu arazide hayvanlar›n› ot-
yak›flan› yapm›flt›.3 Dev- lerinin aile yaflam›na latmaya devam ederek kendisine düflen so-
‹llüstrasyonlar: Cemil Cahit Yavuz

let, her zaman yapt›¤›n› sayg› hakk›n› ihlâl et- rumluluklar› yerine getirmemifltir.9 Bu sa-
yapm›flt›, t›pk› Ayd›n-Tür- mek anlam›na gelece¤i vunmaya göre, Erkan’›n baca¤›n› kaybetme-
kiye davas›nda yapt›¤› gibi. öne sürülerek hakl› ç›kar- sinin, köyün otla¤›n›n bir anda may›nla dö-
Gün geçmiyor ki bu ülkede t›lmaya çal›fl›lm›flt›. Sa- flenmifl olmas›yla bir ilgisi yoktur; çocuklar
yaflayan veya bu ülkeye yolu düflmüfl vunmaya göre, “yetkili- ve koyunlar›n aflabildikleri dikenli tellerin
birileri fliddete, ›rkç›l›¤a, cinsiyetçi- lerden, baflvurucu ile may›nl› alana girifli engellemede yetersiz
li¤e, ayr›mc›l›¤›n envai çeflidine eflini ay›rmalar› ve kalmas›yla da ilgisi yoktur. Varsa bile, bu-
maruz kalmas›n. Yine hepi- bir aile olarak bir- nun tek müsebbibi, sorumluluklar›n› yerine
mizin bildi¤i gibi, bu adalet- likte yaflarken efli getirmeyen Pafla Erol’dur.

22
Mahkeme tutanaklar›ndan hali: Devletin savunmas›nda Hrant Dink’in
final k⤛tlar›na sözlerinin nefret söylemi oluflturdu¤u ileri
A‹HM’de uzun y›llar yarg›ç olarak görev sürülerek bu tür söylemlerin ifade özgürlü-
yapm›fl olan R›za Türmen, Milliyet’teki ya- ¤ü kapsam›nda korunamayaca¤› söyleni-
z›s›nda devletin Hrant Dink davas›ndaki sa- yor;11 ö¤rencilerin yan›tlar›nda Hrant
vunmas›n›n birtak›m yap›sal sorunlar› orta- Dink’in Türkleri hedef alan ›rkç› sözlerle ifa-
ya koydu¤una dikkat çekmifl.10 Elbette bu de özgürlü¤ü hakk›n› ihlâl etti¤i iddia edili-
savunmalar, D›fliflleri Bakanl›¤›’n›n hem ni- yor.
celik hem de nitelik itibar›yla yetersiz olan Ne yaz›k ki devletin savunmas› ve ö¤ren-
personelince kaleme al›nd›klar› için böyle cilerin yan›tlar› aras›ndaki bu örtüflme bir
çalakalem yaz›lm›fl olabilirler. Ama mesele- tesadüf de¤ildir; y›llara yay›lm›fl sistematik
ye iyi savunma yapamamak noktas›ndan bir eme¤in ürünüdür. Arat Dink’in devlet
de¤il de, devleti bu savunmalar› haz›rlamak tarifini hat›rlayacak olursak, “yasamay›, yü-
durumunda b›rakan hak ihlâlleri ve rütmeyi, yarg›y› al›n, bunlara bir
bunlar›n ard›ndaki zihniyet üzerin- de ‘devlet güdümlü medya’
den bakacak olursak, savunma- ve ‘devlet güdümlü sivil
lar›n daha profesyonel bir bü- toplum kurulufllar›’n› ekle-
rokrasi içerisinde haz›rlanma- yin, bütün bunlar› al›p
s›ndan çok daha fazlas›na ih- boynumuza beflibiryer-
tiyaç oldu¤u aç›k. de yapan egemen ide-
Çünkü yukar›da örnekle- olojiyi de unutmay›n”,
nen kararlara hâkim olan fi- iflte bunlar›n hepsinin
kirler, bir tarihi ve gelece¤i y›llarca ortaklafla yürüt-
olan kanl› canl› fikirler. Yafl›- tükleri çal›flman›n sonuç-
yor, yay›l›yor, nüfuz edebildikleri lar›, devletin savunmas›nda
her bir zihinle birlikte daha da ve ö¤rencilerin k⤛tlar›n-
güçleniyorlar. Bu fikirlerin da zuhur etmifltir.
kayna¤› ve/veya teflvik- Böyle alt› koldan
çisi devlet olunca da, sistematik bir ça-
baflka bütün düflün- ba karfl›s›nda
celerin üzerinde bilirkiflinin ak-
hâkimiyet kurabili-
yorlar. Mesela ilk derece mah- Hrant Dink’i TCK’n›n 301. maddesinden mahkûm eden karar
kemesinin Hrant Dink’i
TCK’n›n 301. maddesinden
gerekçesi, k⤛t üzerinde donup kalm›yor. ‹nsan Haklar›
mahkûm eden karar gerekçesi, Hukuku dersini alan hukuk ö¤rencilerinin s›nav k⤛tlar›nda
bir adaletsizli¤in kelimelere verdikleri yan›tlar›n gerekçelerinde de karfl›m›za ç›k›yor.
dökülmüfl hali olarak k⤛t
üzerinde donup kalm›yor. ‹nsan Haklar› si yöndeki görüflü k›ymetsizleflir; Hrant
Hukuku dersini alan hukuk ö¤rencilerinin Dink’in ifade özgürlü¤ü kapsam›nda korun-
s›nav k⤛tlar›nda verdikleri yan›tlar›n ge- mas› gerekip gerekmedi¤i tart›fl›lan sözleri-
rekçelerinde de karfl›m›za ç›k›yor. “Türk nin bir parças› oldu¤u yaz› dizisi boyunca
ulusunun flehitlerinin kan›na duydu¤u say- meram›n› anlatmak için harcad›¤› emek k›y-
g›” diyor baz› ö¤renciler, Türkiye’de do¤up metsizleflir; tabii Dink’in hayat›n› hasretti¤i
büyümüfl ve sorumluluk sahibi bir gazeteci- adalet aray›fl›n›n zaten hiç k›ymeti yoktur.
nin hassasiyet göstermesi gereken bir fley- Her fley netleflir, berraklafl›r; bizim çok fazla
ken, Hrant Dink, Türkün kan›na zehirli de- düflünmemize gerek kalmaz. Ne savunma-
mekle Türk milletine büyük bir hakarette lar› kaleme alan D›fliflleri Bakanl›¤› persone-
bulundu¤unu farketmemifl olamaz. Yine, li ne de hukuk ö¤rencileri nefret suçlar› ve
Türklü¤e hakaret etti¤i gerekçesiyle hakk›n- ›rkç›l›k üzerine okuyup kafa yorma gere¤i
da verilen mahkûmiyet karar›n›n Dink’in duyarlar. Keza kan, zehir ve Türk kelimele-
ifade özgürlü¤ünü ihlâl edip etmedi¤i soru- rinin ayn› cümle içerisinde kullan›lmas›n›n
sunu, Hrant Dink’in kendisinin ifade özgür- neden bu kadar tahammül edilmez oldu¤u
lü¤ünü ihlâl edip etmedi¤ini tart›flarak ya- üzerine düflünmeye de. ‹flte savunmalar da,
n›tlayabiliyorlar. ‹lk bak›flta kafa kar›flt›ran kay›t alt›na ald›klar› sözlerle birlikte, adalet-
bu fahifl hata, asl›nda devletin savunmas›n- sizlik için harcanan bu takdire flayan çabaya
dan bizim gündemlerimize düflen argüman- bir baflka halka olarak eklemlenir.
lar›n biraz farkl› bir flekilde dile getirilmifl Rag›p Duran

1) A‹HM'in 25.09.1997 tarihli Ayd›n-Türkiye karar›, Baflvuru Numaras›: 23178/94, parag. 68. Yaz›da referans verilen karar-
lara http://ihami.anadolu.edu.tr/ ve http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp adreslerinden ulafl›labilir.
2) A‹HM'in 14.09.2010 tarihli Dink-Türkiye karar›, Baflvuru Numaralar›: 2668/07, 6102/08, 7072/09, 7124/09, parag. 121.
3) Arat Dink, ''Devlet kendine yak›flan› yapm›flt›r,'' Taraf, 20.08.2010.
4) A‹HM'in 18.12.1996 tarihli Aksoy-Türkiye karar›, Baflvuru Numaras›: 21987/93, parag. 59.
5) A‹HM'in 09.06.2009 tarihli Opuz-Türkiye karar›, Baflvuru Numaras›: 33401/02, parag. 123.
6) A‹HM'in 30.11.2004 tarihli Önery›ld›z-Türkiye karar› (Büyük Daire karar›), Baflvuru Numaras›: 48939/99, para. 80.
7) Ayn› karar, parag. 80.
8) A‹HM'in 12.12.2006 tarihli Pafla ve Erkan Erol-Türkiye karar›, Baflvuru Numaras›: 51358/99, parag. 29.
9) Ayn› karar, parag. 19.
10) R›za Türmen, ''Hrant Dink davas› ve A‹HM (2),'' Milliyet, 20 A¤ustos 2010.
11) Dink-Türkiye karar›, parag. 122.

23
 derhal k›nad›. Bu sald›r›n›n Hakkâri’de siville-
‹K‹NC‹ KÜRT AÇILIMI rin öldürülmesiyle çok yak›n bir tarihe denk
düfltü¤üne dikkat çeken PJAK, Türkiye ve

Trafik, sinyaller, flifreler ‹ran’›n Kürt hareketine karfl› k›flk›rt›lmaya ça-

l›fl›ld›¤›n› iddia etti.
Vurgulamakta fayda var: Türkiye’yi “de-
Referandumun mührü kurumadan “‹kinci Kürt aç›l›m›” bafllad›. Hükümet ekranlar- mokratik aç›l›m”a tekrar yönelten hususlar›n
da “bafldöndürücü trafik” diye adland›r›lan müzakereler serisini d›flarda ABD ve önde gelenlerinden biri büyük ihtimalle Kara-
bölge ülkeleriyle, içerde “‹mral›” ve BDP ile sürdürüyor. Birinci aç›l›m 19 Ekim y›lan’›n ‹srail’e verdi¤i mesaj. Karay›lan her
2009’da “yol kazas›” olarak an›lan Habur olay›yla kapanm›flt›. Hükümetin BDP’nin ne kadar ‹srail televizyonuna verdi¤i mülâka-
anadilde e¤itim talebini reddetmesi, “PKK’yi tasfiye etmek için” bölgesel temasla- t›n bas›n taraf›ndan çarp›t›ld›¤›n› söylese de,
r›n› s›klaflt›rmas› ikinci aç›l›m› nereye götürür? Karmafl›k süreci anlamak için ta- örgüt bilinen ‹srail karfl›t› tutumunu belli du-
raflar›n temaslar›na, aç›klamalar›na ve bölgedeki geliflmelere yak›ndan bakal›m... rumlarda ask›ya alabilece¤inin iflaretini ver-
mifl oldu. Örgütteki bu e¤ilimin ‹ran üzerinde
ürk dilinin korunmas›n›n vatan›n göre oldukça farkl› yanlar› var. Her fleyden ne kadar etki yarataca¤›n› önümüzdeki gün-

“T ve bayra¤›n korunmas› kadar

önemli oldu¤undan hareketle,
herkesin bu konuda üzerine düflen görevleri
lây›k›yla ve sorumlulukla yerine getirmesi
millî bir görevdir. Çünkü dilimiz kimli¤imiz-
dir. Bilim adamlar›m›z Türkçe kavramlar
kullanmal›, esnaf›m›z Türkçe tabela asmal›,
yazar›m›z Türkçe yazmal›, sanatç›m›z Türkçe
söylemeli, Türkçe çizmeli, ozan›m›z Türkçe
söylemelidir. Unutmamal›d›r ki, Türkçe ko-
nuflmayan Türkçe düflünemez... Ortak geç-
miflimiz Türkçedir. Ortak gelece¤imiz de
Türkçe olmal›d›r.” AKP Genel Baflkan Yar-
d›mc›s› Salih Kapusuz’un bu aç›klamay› yap-
t›¤› 26 Eylül’de ‹çiflleri Bakan› Beflir Atalay
Erbil’de Kürt yönetimiyle görüflüyordu. 25
Eylül’deyse Tayyip Erdo¤an “kimse bizden
anadilde e¤itim beklemesin” diyerek hükü-
metin bu talebi kabul etmeyece¤ini kesin bir
dille vurguluyordu.
önce, Kürt hareketinin eli 2009’a nazaran güç-
lenmifl durumda. PKK’nin Hakkâri, fi›rnak,
Diyarbak›r ve Van’›n yan›s›ra birçok kasabada
referandum ve okul boykotlar›yla ciddi bir
halk deste¤ine sahip oldu¤unu ortaya koyma-
s›, demokratik özerklik ilan edece¤ine dair ç›-
k›fllar› hükümetin yeni bir politikaya yönel-
mesinde etkili olmufl görünüyor.
‹srail ve ‹ran faktörü
Murat Karay›lan’›n geçti¤imiz ay ‹srail’in Ka-
nal 2 televizyonuna verdi¤i demeci göz önün-
de bulundurarak bu politika de¤iflikli¤inin ‹s-
rail-Türkiye gerilimiyle de iliflkili oldu¤unu
söylemek mümkün. ‹srail’e ilk defa aç›ktan it-
tifak ça¤r›s› yapan PKK’nin –Türkiye’nin ‹sra-
il politikas› bu eksende devam ederse– ça¤r›s›-
na olumlu karfl›l›k bulabilece¤ini tahmin et-
mek zor de¤il. Türkiye diplomasisi de Ortado-
¤u flartlar›n›n silahl› bir örgütün ayn› anda ‹s-
lerde görece¤iz.
Öte yandan, 31 May›s’ta, ‹skenderun’da
alt› askerin ölümüne yol açan PKK sald›r›s› ile
‹srail’in Mavi Marmara’ya yapt›¤› bask›n›n
ayn› tarihe denk düflmesiyle, PKK-‹srail ya-
k›nlaflmas›ndan söz edilmeye bafllanm›flt›. Bü-
tün bu geliflmeler, Ortado¤u’da etkin bir güç
olmaya niyetlenen Türkiye’nin Kürt sorunu-
nu daha fazla sürdürülebilir tutamayaca¤›na
iflaret ediyor.
Bir yandan bölgesel dengelerin dayatmas›,
öte yandan okul boykotu ve 10 Kürt gencin 20
Eylül’de vicdanî retlerini aç›klamas›, üstelik
bunun giderek yayg›nlaflan bir sivil itaatsizlik
eylemine dönüflme ihtimali, Abdullah Öca-
lan’›n sivil eylemlerin yo¤unlaflt›r›laca¤›, gere-
kirse cami boykotuna gidilebilece¤i sözleri,
hükümeti bir bak›ma BDP’yle görüflmeye
mecbur b›rakt›. Erdo¤an da PKK’yi bölgedeki
cemaat yurtlar›na ve cemaat bas›n›na yönelik

Anadilde e¤itim talebiyle yap›lan okul boykotu ve 12 Eylül’de düzenlenen “sand›¤a de¤il, pikni¤e gidelim” eylemi bölgede sivil itaatsizli¤in yayg›nlaflaca¤›n›n iflaretleri

2004’ten bu yana Kürt sorununu PKK ve
Kürt siyasetini muhatap almadan, askerî ope-
rasyonlar› sürekli devrede tutarak ve Kürt ta-
leplerini asgarî düzeye indirerek çözmeye ça-
l›flan hükümet, referandumdan sonra yeni bir
politik hatta do¤ru yol almaya bafllam›fl gö-
zükse de, milliyetçi-militarist söylemden de
geri durmuyor. Anadilde e¤itim talebini pefli-
nen reddetse de hükümet, eylül ortas›ndan iti-
baren, Kürt sorununun çözümü için yo¤un bir
diplomatik trafik yürütmeye bafllad›.
Ancak, bu trafi¤inin 2009’daki “aç›l›m”a
rail ve ‹ran’la ittifak yapmas›n› mümkün k›la-
bilece¤inin fark›nda. Nitekim, ‹srail’e ittifak
mesaj› veren (bu mesaj daha ziyade Türkiye
ve ‹ran’a yönelik) PKK’nin hâlihaz›rda ‹ran’la
iliflkilerini de s›cak tutmaya çal›flt›¤› biliniyor;
örgütün ‹ran kolu PJAK ‹ran ordusuyla fiilî
ateflkes halinde. ‹ran yönetimi de bir süredir
PJAK’l› militanlar›n idamlar›n› ask›ya alm›fl
görünüyor. Ayr›ca, 22 Eylül’de ‹ran’›n Kürt
flehri Mahabad’da bir askerî tören s›ras›nda,
ikisi üst düzey komutan olmak üzere 10 ‹ran-
l›n›n ölümüne neden olan patlamay› PJAK
bask›lara son vermeye ça¤›rd›. ‹çiflleri Bakan›
Beflir Atalay ise Almanya ‹çiflleri Bakan›yla
birlikte yapt›¤› bas›n toplant›s›nda, 28 Ey-
lül’de Irak ve ABD’li askerî heyetlerin Türki-
ye’yi ziyaret edece¤ini, ABD, Avrupa, ‹ran,
Suriye ve Irak’la, Kürt sorunu konusundaki
diplomatik trafi¤in artaca¤›n› aç›klad›.
Sivil isyan planlar›
Referandum sonucundan ald›¤› güçle, devle-
tin “sivil” kanad›n›n Öcalan’la müzakerelere
bafllad›¤›n› inkâr etmekten vazgeçen hükü-

24
met, PKK’nin ald›¤› halk deste¤iyle taleplerini AKP’ye karfl› bir hamle olarak de¤erlendiri- daha yafland›: Hâlâ devam eden KCK operas-
daha da yukar› çekmesine engel olmaya çal›fl›- yor. Referandumdan bir gün sonra, yine Hak- yonlar›nda 1500 Kürt siyasetçisi, DTP yöneti-
yor. Zaten devletin Öcalan’la masaya oturma- kâri’de bu sefer dokuz sivilin öldürülmesinin cisi, belediye baflkan› ve parti üyesi tutuklan-
s›n›n alt›nda yatan güçlü sebeplerden biri de, de örgüt taraf›ndan bu operasyonun uzant›s› d›. Hükümet, Öcalan’›n A¤ustos 2009’daki
Kürt hareketinin, silahl› eylemlerden çok “si- olarak de¤erlendirildi¤i anlafl›l›yor. Her ne ka- “yol haritas›n›” aç›klamas›n› engelledi ve sü-
vil isyan” planlar› olsa gerek. A¤›r cezalara dar hükümet, bu katliam› PKK’ye yüklemek- reci kendi kontrolünde yürütmeye çal›flt›. Ay-
ra¤men çocuklar›n sokak eylemlerinde ön te, Ahmet Türk’ün tabiriyle “aceleci davra- n› dönemde, Cemil Bay›k militanlar› ve Kürt-
planda olmas›n› engelleyemeyen hükümet, al- n›p” BDP’yle görüflmeyi ertelese de, birkaç leri “büyük savafla” haz›r olmaya ça¤›rm›flt›.
d›¤› “iç” ve “d›fl” tepkiler neti- Oysa ayn› Bay›k, Öcalan yol haritas›n›
cesinde Terörle Mücadele Ka- Bir yandan bölgesel dengelerin dayatmas›, öte yandan okul aç›klamadan önce, örgütün Haziran 2009’daki
nunu’nun çocuklarla ilgili yap- eylemsizlik karar›n› aç›klayan isimdi. Cemil
t›r›mlar›nda k›smî bir düzenle-
boykotu, vicdanî ret aç›klamalar›, Öcalan’›n sivil eylemlerin Bay›k’›n 2 Haziran 2009’daki aç›klamas›, 23
me yapm›flt›. Bu, hükümetin yo¤unlaflt›r›laca¤›, gerekirse cami boykotuna gidilebilece¤i Eylül 2010’da hükümet-BDP görüflmesinin ar-
sertlik politikas›ndan att›¤› ilk sözleri, hükümeti BDP’yle görüflmeye mecbur b›rakt›. d›ndan Cemil Çiçek’in yapt›¤› aç›klamayla ne-
geri ad›m say›labilir.
PKK yönetimi ise AKP’nin referandumda
yüksek oranda destek almad›¤› için kendile-
riyle müzakere yoluna gitti¤i görüflünde. Ay-
n› zamanda, hükümet-BDP ve “devlet”-Öca-
lan görüflmelerine de örgütün temkinli yak-
laflt›¤› görülüyor. Örgütün liderlerinden Du-
ran Kalkan’a göre, referandumda yüzde 70
oran›nda evet oyu ç›ksayd›, hükümet tüm gü-
cünü sarfederek PKK’yi tamamen ortadan
kald›rmaya giriflecekti. Ayn› iddiay› bir y›l ön-
ce Cemil Bay›k da dile getirmiflti. Örgütün
AKP’ye dair kuflkular›n›n artarak devam
etti¤i görülüyor. Buna karfl›n, Karay›lan 20
Eylül’de sonlanan eylemsizlik karar›n› bir ay
daha uzatt›klar›n› aç›klayarak “müzakerelere
devam” mesaj› verdi. Kalkan’›n bu varsay›m›
çeliflkili gibi gözükse de, PKK lider kadrolar›-
n›n farkl› yorumlar› ayn› anda dillendirerek
muhtemel tüm hamlelere örgütün haz›r oldu-
¤unu göstermeyi bir yöntem olarak benimse-
di¤ini unutmayal›m. 23 Eylül’deki hükümet-
BDP görüflmesinden iki gün önce, Karay›lan gün sonra bu tavr›ndan vazgeçmek zorunda redeyse birebir örtüflüyor. Bay›k flöyle demifl-
‹srail’e s›cak mesajlar verirken, örgütün eski kald›, zira hükümete yak›n çevreler de ordu ti: “Silahla yap›lan yap›ld›. Her iki taraf için de
silahl› kanat sorumlusu Bahoz Erdal da Kürt içindeki baz› odaklar›n müzakere sürecini bal- bu durum böyledir. Taraflar silahla yapabile-
gençleri da¤a ç›kmaya davet ediyordu. Bu da- talamaya çal›flt›¤› kanaatinde. PKK’ye göre ceklerini yapt›lar. Biz silahl› mücadele ile elde
vet, örgütün en az›ndan flimdilik silahlar› b›- bunun sebebi, YAfi sürecinde hükümetin or- edebilece¤imiz kazan›mlar› elde ettik. Devlet
rakmaya niyetli olmad›¤› fleklinde yorumla- dunun komuta kademesini düzenleme giri- de silahla yapabilece¤ini yapt›. Durum ortada,
nabilir. Medyan›n 26 Eylül’de “PKK’liler s›n›r flimleri. Ancak referandumdan –Kalkan’›n yo- siyasal çözüm kendini dayat›yor.”
d›fl›na ç›kmaya bafllad›” haberlerinin örgüt ta- rumunun aksine– güçlü destek ve özgüvenle fiimdi, Cemil Çiçek’in bir buçuk y›l sonra-
raf›ndan do¤rulanmamas› da dikkat çekici. ç›kan hükümetin BDP ve ‹mral›’yla görüflme- ki sözlerine kulak verelim: “Bu ülkede hepi-
Bir yandan da, referandumdan bir hafta ler konusunda TSK’y› raz› etti¤i söylentileri mizin yüre¤ini yakan yeteri kadar kan da,
önce, 6 Eylül’de, bizzat Kara Kuvvetleri Ko- de var. gözyafl› da dökülmüfltür. Bu ifllerin bitmesi lâ-
mutan› Erdal Ceylano¤lu yönetiminde, Hak- z›m. Günümüz dünyas›nda cebir ve fliddeti,
kâri’de dokuz militan›n öldürüldü¤ü bir ope- Cemil Bay›k’tan Cemil Çiçek’e terörü bir sorun çözme yöntemi olarak günde-
rasyon düzenleniyordu. Burada bir parantez Hat›rlanaca¤› gibi, 29 Mart 2009’daki yerel se- mimizden kesinlikle ç›karmal›y›z. Demokrasi
açmak gerekiyor. Tam bir y›l önce, 8-15 Eylül çimlerden hemen önce, AKP’nin Suriye ve ve hukuk çerçevesinde her konuyu tart›flabil-
2009’da, Hakkâri’nin Çukurca ilçesinde, Ra- Kuzey Irak yönetiminin de r›zas›yla Erbil’de meliyiz. Bu ülkenin ne sorunu varsa, demok-
mazan bayram› arefesinde sekiz militan›n öl- gerçeklefltirmeyi düflündü¤ü “Erbil Konferan- rasi ve hukuk kanallar›ndan giderek çözüme
dürülmesiyle sonuçlanan operasyonu bölge s›”, örgütün bölgesel ittifakla tasfiyesini öngö- kavuflturabiliriz. Biz inan›yoruz ki, bu ülkenin
halk› bayram› kutlamayarak protesto etmiflti. rüyordu. Seçimlerden önce gerek hükümet, çözülemeyecek sorunu yok. Ve bunu da kan
Bu Ramazan bayram›nda da ayn› tablo tekrar- gerekse hükümet yanl›s› baz› gazeteci ve aka- dökülmeden, gözyafl› dökülmeden çözme im-
land›. Dokuz militan›n öldürülmesi üzerine demisyenler PKK’nin nisandan itibaren tasfi- kân› vard›r. Yeter ki bu noktada demokrasi ve
tüm bölgede bayram kutlamalar› kald›r›ld›, ye edilece¤ini ilan etmiflti. Bu giriflim üzerine hukuku bir imkân olarak görelim.”
insanlar bayramlaflmad›. Bu protestonun as›l PKK ciddi bir endifleye kap›lm›fl ve hem Erbil
önemi, örgütün giderek dinî ritüelleri de mü- Konferans›’na cephe açm›fl, hem de Suriye ve PKK-cemaat çat›flmas›
cadelesinin bir parças› haline getirmesinde. Türkiye’deki silahl› faaliyetlerine h›z vermiflti. PKK’ye göre, hükümetin “büyük savafl” pla-
Bu, örgütün dinî cemaatlere de verdi¤i önem- Yerel seçimlerde ise DTP’nin 99 belediye n›nda köklü bir de¤ifliklikten söz etmek için
li bir mesaj. yönetimini almas›yla örgüt yeniden özgüven henüz erken. Abdullah Öcalan da iki ay önce-
Ramazan bayram›ndaki referandumun kazanm›fl, Erbil Konferans› iptal edilmifl ve ça- sine kadar bu yönde kayg›lar› oldu¤unu söy-
hemen öncesinde, “olumlu görüflmeler var” t›flmalar h›zlanm›flt›. Ard›ndan, Öcalan a¤us- lemifl, olas› bir büyük operasyonda ciddi bir iç
diyen PKK’nin eylemsizlik karar› aç›klamas›- tos ay›nda bir yol haritas› aç›klayaca¤›n› ilan savafl yaflanaca¤›, Yüksekova gibi örgütün
na ra¤men, ordunun herhangi bir eylem ha- etmifl, PKK de haziranda eylemsizlik karar› al- güçlü oldu¤u yerlerde yüzbinlerin sokaklara
z›rl›¤› olmayan dokuz militan› öldürülmesini m›flt›. dökülerek devletle çat›flaca¤› senaryosunu di-
Duran Kalkan, bu z›mnî anlaflmaya ve Ancak, seçimlerin ard›ndan baflka bir olay le getirmiflti.

25
 Devletin bu senaryoyu ciddiye almad›¤›n› maate yak›n bir grubun ilçeden d›flland›¤›n›, r›lar›yla karfl› karfl›ya olan cemaatlerin provo-
söylemek yanl›fl olur. Geçti¤imiz günlerde akabinde faili meçhul bombalama eylemleri- kasyonuna kurban gitme riskine de dikkat
Yüksekova-Hakkâri hatt›nda yapt›¤›m›z baz› nin gerçekleflti¤ini ve Umut Kitabevi’ndeki çekmekte fayda var. Bölgede devlet
görüflmeler, Hakkâri’deki “Halk ‹nisiyati- patlaman›n bu sürecin son halkas› oldu¤unu anlay›fl›n›n bir nevi misyonerleri olarak yay›l-
fi”nin böyle bir senaryoya haz›rland›¤›n› orta- 2005’teki muhtelif say›lar›m›zda haberlefltir- maya çal›flan cemaatlerle Kürt hareketi aras›n-
ya koyuyordu. “Halk ‹nisiyatifi”nden bir mifltik. Okul ve yurtlar üzerinden cemaat daki çat›flma, PKK silahlar› b›raksa bile devam
genç, özellikle Yüksekova’da edece¤e benziyor.
“istihbarat üstünlü¤ünün” ta- Kürt hareketiyle Kürt orta-üst s›n›f› aras›ndaki gerilim PKK’nin bu kararl›l›¤›na karfl›, Erdo¤an 24
mamen kendilerinde oldu¤unu, Eylül’deki yumuflak perdeden uyar› niteli¤in-
ertelenmifl durumda. Hükümetin Kürt sermayesi üzerinden
mahallelerde komünler olufltur- deki konuflmas›nda, örgütün Van’da bir gaze-
duklar›n› ve olas› bir çat›flma
Kürt hareketini bertaraf etme çabas›na son vermifl gibi tenin da¤›t›m›na mâni olmaya çal›flt›¤›n›, bu
için haz›rl›klar›n› sürdürdükle- görünmesi de PKK’nin tepkisini dindirmifl olabilir. tür bask›lar›n görüflmelere gölge düflürece¤ini
rini anlatm›flt›. ima eti. Ancak, örgüte yak›n kaynaklar, cema-
Hakkâri gibi fiafî mezhebinin hâkimiyeti- Hakkâri’de nüfuz sahibi olamad› ama, din atlere, yat›l› okullara ve ‹slâmc› bas›na yönelik
ne ra¤men dinî inanc›n toplumsal hayat› belir- üzerinden yürütülen mücadele devam ediyor. mücadelenin devam edece¤ini söylüyor.
lemedi¤i bir yerde cemaatlerin etkin olama- Yüksekova’da Cengiz Topel Caddesi’ndeki Hükümet-BDP görüflmelerinin henüz ba-
mas›, devleti burada nüfuzunu gündelik ha- eski camiyi y›k›p yerine Güneydo¤u’nun en fl›nda, taraflar temkinli davranmaya özen gös-
yata yans›taca¤› mekanizmalardan yoksun b›- büyük ve en görkemli camiini infla eden “Di- teriyor. 24 Eylül’deki konuflmas›nda BDP’ye
rak›yor. Baz› cemaatlerle iliflkili olduklar› ge- yanet ‹flleri” bu mücadelenin sürece¤ine iflaret ve Kandil’e yüklenmek yerine PKK’nin flehir
rekçesiyle örgütün iki imam› öldürmesine ediyor. örgütlenmesine tepki gösteren Erdo¤an bu
halktan tepki gelmemesi ise flafl›rt›c› de¤il. fia- “özenin” iflaretini verdi. Di¤er taraftan,
fl›rt›c› olan, bu iki öldürme olay› karfl›s›nda Demokratik özerklik ve müzakere süreci BDP’nin referandum boykotuyla etkinli¤ini
hükümetin beklenebilece¤inden daha az reak- Din faktörünün büyük ölçüde bertaraf edil- tekrar kan›tlad›¤› bir ortamda, PKK’nin silahl›
siyon göstermesi, bu konuda medya üzerin- mesiyle birlikte Hakkâri’yi kuflkuya yer b›rak- güçlerinin giderek mücadelenin tâlî unsurla-
den oluflturulmaya çal›fl›lan kamuoyunu alev- mayacak flekilde saf›na çekmeyi baflaran PKK, r›ndan biri haline gelebilece¤i tart›fl›l›yor. An-
lendirmeye yanaflmamas›. PKK ise uzun süre- etkinli¤ini Van, fi›rnak, Bitlis ve oradan da Di- cak bu, PKK’nin silah b›rakmaya haz›r oldu¤u
dir devletin cemaatler üzerinden halk› “devlet yarbak›r’a yaymay› planl›yor. Kürt sorunuyla anlam›na gelmiyor. Tersine, örgüt içinde yap›-
çizgisine” çekmeye çal›flt›¤› yönünde etkili bir ilgili araflt›rmalar›yla bilinen sosyolog Prof. lan de¤erlendirmeler, silahl› güçler yedekte
propaganda yürütüyor. Özellikle Gülen ce- Mesut Ye¤en, hükümetin mevcut politikas›n› tutulup Kürtlerin topyekûn dâhil edilece¤i si-
maatine bölgede savafl açan PKK cemaat evle- devam ettirmesi takdirde, bütün bölgenin yü- vil itaatsizli¤e dayanan eylemlerin yayg›nlafl-
rini, okullar›n› ve dershanelerini hedef seçi- zünü Hakkâri’ye çevirmesinin güçlü bir ihti- t›r›lmas›yla mücadelenin sürdürülmesi yö-
yor. 2005’teki fiemdinli olaylar› öncesinde mal oldu¤u görüflünde. Dolay›s›yla, hükü- nünde.
Yüksekova’da dershane açmaya çal›flan ce- met-BDP müzakere sürecinin, PKK’nin sald›- Nereden bak›l›rsa bak›ls›n, PKK ve Kürt

BDP EfiBAfiKANI, D‹YARBAKIR M‹LLETVEK‹L‹ GÜLTAN KIfiANAK

Türklerin Kürtçe ö¤renme vakti geldi

Hükümet ad›na Baflbakan Yard›mc›s› Cemil Çiçek ve Adalet Bakan› Sadullah Ergin’in, BDP ad›na eflbaflkanlar Selahattin
Demirtafl ve Gülten K›flanak’›n kat›ld›¤›, saatlerce süren görüflmeden sonra taraflar olumlu bir sürecin bafllad›¤› mesaj›n›
vermiflti. Peki, kapal› kap›lar ard›nda neler konufluldu? Yap›lan görüflme söylendi¤i gibi olumlu geliflmelerin bafllang›c›
say›labilir mi? Bir sonraki görüflmede, BDP hükümete ne anlatacak? Yan›tlar› Gültan K›flanak’tan dinliyoruz…

23 Eylül’de, Selahattin Demirtafl’la birlikte, runun çözümünün bafllang›c›

hükümeti temsil eden Baflbakan Yard›mc›s›
Cemil Çiçek ve Adalet Bakan› Sadullah Er-
gin’le görüfltünüz. Kamuoyuna aç›klanama-
yacak gizli fleyler konufltunuz mu?
Gültan K›flanak: Hay›r, gizli fleyler konuflmad›k.
Her f›rsatta dile getirdi¤imiz konular gündeme
geldi. Kürt sorunu bir demokrasi eksikli¤i sorunu-
dur, demokrasi de parlamento üzerinden sa¤lana-
bilir. Hükümetle yapt›¤›m›z görüflmeyle, demokra-
tikleflme konusunda yap›lacak çal›flmalar›n öznesi
oldu¤umuzu gösterdik. Hükümet oyalamaya kalk-
sa bile, BDP olarak hükümeti demokratikleflme yo-
lunda ad›m atmaya zorlamak için mücadelemizi
sürdürece¤iz.
Bu görüflmenin hemen ard›ndan, hükümet
‹çiflleri Bakan› Beflir Atalay üzerinden Irak,
‹ran ve Suriye’yle “PKK’yi bitirmek için” dip-
lomatik faaliyetleri bafllatt›. Bunu nas›l yo-
rumluyorsunuz?
Hükümetin tam olarak ne yapmaya çal›flt›¤›n› do¤-
rusu biz de bilmiyoruz. Di¤er yandan, Beflir Ata-
lay’›n görüflmemizde yer almamas›yla ilgili bize bir
Gülten K›flanak
fley söylenmedi. Geçen sene Atalay sürecin koor-
dinatörü ilan edilmiflti. Bu y›l, Atalay’›n rolünü Ce-
mil Çiçek üstlenmifl görünüyor. Sert bir söyleme
sahip olan Çiçek’in özellikle bu pozisyona çekilmifl
olmas› da muhtemel. Di¤er yandan, hükümetin
Atalay üzerinden bölgede yürüttü¤ü görüflmeler
de önemli. Sonuçta, hükümetle görüflmemizi, so-
olarak görmüyoruz; yani hükü-
metin bizimle görüflmesi, bu
meseleyi bar›flç›l yollardan çöz-
me karar› ald›klar› anlam›na
gelmiyor.
Geçen y›lki “Kürt aç›l›m›y-
la” flimdiki süreci karfl›lafl-
t›r›nca tabloyu nas›l görü-
yorsunuz?
Bu y›l daha ileri bir aflamaya
geçilmifl görünüyor. En önemli-
si, kimse muhatapl›k meselesi-
ni tart›flm›yor. Geçen sene, hü-
kümet sürekli muhataps›zl›ktan
söz ediyor, daha da ileri giderek
“muhataba gerek yok, biz çözeriz” diyordu.
Erdo¤an, daha geçenlerde, Öcalan’›n bu sü-
reç üzerinde etkili olmad›¤›n› ileri sürdü…
Evet ama, bir yandan da cumhurbaflkan› dahil
kimse Öcalan’la görüflmeleri yalanlam›yor. Üstelik,
Öcalan’la görüflme konusunda kimseden itiraz gel-
miyor. Dolay›s›yla, muhatapl›k konusunda bir mefl-

26
siyasetinin böyle bir stratejiye yönelmesi, ör- sas›n›n de¤iflmesini istemifltir. Aralar›ndaki ve ‹fladamlar› Derne¤i) baflkan› fiah ‹smail Be-
gütün h›zla “siyasallaflmas›n›” ve silahl› güç- tek fark, evet diyenlerin, k›smî de¤ifliklikleri dirhano¤lu s›n›fsal ayr›flman›n temel talep
lerin uzun vadede devred›fl› b›rak›lmas›n› onaylamaya de¤er görmesidir. Boykot ve evet farkl›l›klar›ndan kaynaklanmad›¤›n›, Kürt
gündeme getirebilir. Bu da devletin “önce si- cephesi yeni anayasa talebi etraf›nda bulufla- sermayesinin de çözüm istedi¤ini, ancak radi-
lahlar b›rak›ls›n” flart›n›n do¤rudan olmasa da bilir”. kal taleplerden uzak bir hat çizmeye özen
dolayl› olarak yerine getirilmesi anlam›na ge- Referandum öncesinde bölgedeki esnaf ve gösterdiklerini aç›klad›. Bedirhano¤lu da
liyor. Telefonda görüflüne baflvurdu¤umuz ifladamlar› çevresinin BDP’nin boykot karar›- yoksul ve zengin Kürtler aras›nda bir alg›
Ahmet Türk’ün sözlerinde dikkati çeken nok- na tepki göstererek “evet” diyeceklerini aç›k- fark› oldu¤unu vurgularken, PKK’nin kendi-
talardan biri buydu. Türk, devletin “demokra- lamas›, Kürtler aras›ndaki s›n›fsal gerilimin lerine yönelik tepkileri referandum sonras›n-
tik özerkli¤i” kat’i bir flart olarak görmemesi- politik söyleme yans›d›¤›n› ortaya koydu. Gö- da yumuflatt›¤›n› da söyledi. Ancak anlafl›lan
ni, en alt düzeydeki taleplerden bafllayarak rüfltü¤ümüz GÜNS‹AD (Güneydo¤u Sanayi o ki, Kürt hareketiyle Kürt orta-üst s›n›f› ara-
konunun müzakere edilmesini istediklerini
söylüyor. DTK Eflbaflkan› Türk’e göre, böyle
bir müzakere yolu aç›l›rsa, Hakkâri’de dokuz
kiflinin yaflam›n› yitirdi¤i katliam› yapanlar›n
maksatlar› da bofla ç›kar›labilir. Ahmet Türk
flöyle diyor: “Hükümetin demokratik özerklik
projesinden rahats›z oldu¤unu görüyoruz. Fa-
kat bu bir ayr›flma projesi de¤il. Kürtlerin ni-
haî talebi demokratik özerkliktir, ama flimdi-
den demokratik özerkli¤i ilan etmek gibi bir
çal›flmam›z yok. Dolay›s›yla, devletin korkuya
kap›lmas› anlams›z.”

“Evetçilerle boykotçular ortaklaflabilir”

BDP Eflbaflkan Yard›mc›s› ve eski DEHAP ge-

Foto¤rafar: Diha
nel baflkan› Tuncer Bak›rhan’la yapt›¤›m›z gö-
rüflmede ise baflka bir ayr›nt› öne ç›k›yor. Ba-
k›rhan “evetçilerle” “boykotçular” aras›nda
ortak bir zeminin oluflturulabilece¤ini söylü-
yor: “Bölgedeki ‘evet’lerden partimizin aley-
hine bir sonuç ç›kmaz. Taban›m›z d›fl›ndaki “PKK lider kadrolar›n›n farkl› yorumlar› ayn› anda dillendirerek muhtemel tüm hamlelere örgütün haz›r oldu¤unu göstermeyi
yurttafllar›m›z da 12 Eylül askerî darbe anaya- bir yöntem olarak benimsedi¤ini unutmayal›m.”

ruiyet alan› olufltu. melere meflruiyet kazand›rd›. Bu süreçte en fleffaf taraf Kürt siyasetidir. BDP, ‹m-
Müzakere sürecinin bafllad›¤›n› söyleyebilir Hükümetle yapaca¤›n›z bir sonraki görüfl- ral›, Kandil gayet fleffaf, herkes talebini aç›kça ifa-
miyiz? menin gündemi ne olacak? de ediyor. Ama hükümetin bu görüflmelerden ne
Bu soruya “evet” diyemiyoruz. Geçen seneki “biz Öncelikle, yeni bir anayasan›n içeri¤ine odaklan- murat etti¤ini bilmiyoruz do¤rusu. Hükümet Kürt-
kendimiz çözeriz” noktas›ndan “taraflarla görüfle- mak istiyoruz. Toplumun yeni bir anayasa iste¤i lerin gizli bir ajandas› varm›fl izlenimi vermeye ça-
lim, ama bizim istedi¤imiz olsun” noktas›na gelin- inkâr edilemez biçimde ortaya ç›kt›. S›ra nas›l bir l›fl›yor. Oysa Demokratik Toplum Kongresi toplan-
di. Sonuçta, yine mesele tek tarafl› sürdürülmeye anayasa yapaca¤›m›z› tart›flmaya geldi. Aksi hal- t›lar›n› bas›na aç›k yap›yor. BDP’nin aç›klamalar›,
çal›fl›l›yor. Bafl›ndan beri hep vurgulad›k: K›sa va- de, AKP yeni anayasay› bir seçim vaadine dönüfl- talepleri ortada. Anadilde e¤itim, demokratik va-
deli bir silahs›zlanma projesinin dayat›lmas› bizi türüp seçimden sonra da vazgeçebilir. O yüzden, tandafll›k, demokratik özerklik bizim temel taleple-
sonuca götürmez. Silahs›zlanma süreci tek tarafl› seçim sonras›na ertelense bile, hükümetin yeni rimiz. Referandumda, Türkiye kamuoyunun ezici
olmaz. Bunun demokratik ad›mlarla ço¤unlu¤u, muhalefetin “Öcalan’la müzakere yap›-
desteklenmesi gerekiyor. Hükümet yorlar” demesine ra¤men evet oyu kulland›. Kürt-
Bu ülkenin temel Kürt politikas› asimilasyon ve inkâr.
bu sefer de silahs›zlanma odakl› bir ler zaten AKP’ye “çözüme gidersen yan›nday›z”
çal›flma yürüttü¤ünü hissettiriyor. ‹nkârdan vazgeçti¤inizi anayasada etnik vurgu yapmaktan diyor. Böyle bir noktada AKP’nin hâlâ ayak diret-
Hükümetin böyle düflünmeni- vazgeçerek ortaya koyabilirsiniz. Asimilasyondan mesi anlaml›.
ze yol açan ad›mlar› neler? vazgeçmenin yolu da anadilde e¤itimdir. Öcalan’la görüflüldü¤ü bilgisi neden eskiden
Hükümet “seçime kadar anayasay› oldu¤u kadar tepki yaratmad›?
de¤ifltirmek mümkün de¤il, seçim sonras›na kadar anayasan›n içeri¤ini tarif etmesi için çal›flaca¤›z. Çünkü referandum sürecinde Türkiye’nin bat›s›na
bizden ciddi bir ad›m beklemeyin” diyor. Bir yan- Yapt›¤›m›z görüflmede yeni anayasan›n içeri¤ini asker cenazesi gitmedi. ‹nsanlar bu savafl›n bitme-
dan da silahs›zland›rma konusunda mesafe katet- tart›flmay› erteleme e¤iliminde olduklar› izlenimi sini istiyor. Dolay›s›yla, hükümetin buna ra¤men
meye çal›fl›yor. Türkiye’de art›k herkes Kürt soru- edindik. Anadilde e¤itimi tart›flma gere¤i dahi gör- ad›m atmamas›, taban›ndan veya milliyetçilerden
nuyla PKK sorununun iç içe geçti¤ini kabul ediyor. meden rafa kald›rd›lar. Bu, nas›l bir anayasa yap- duydu¤u korkuyla ilgili de¤il.
Bar›fl ve çözüm paralel ad›mlarla sa¤lanabilir. mak istediklerinin iflaretini verdi. Hükümete söylü- Peki, neden ad›m atm›yor?
Sizce referandumdan hemen sonra hüküme- yoruz: Bu hakk› vermeye niyetiniz olmasa bile b›- ‹yi niyetli yorumum flu: Devlet ve hükümet, otuz
ti sizinle görüflmeye iten faktörler neler? rak›n tart›flal›m bu konuyu. Yeni anayasa ancak bu y›ld›r savaflt›¤› bir örgüte güven duymuyor olabilir.
Bu sürecin referandumdan önce bafllad›¤›n› düflü- yaklafl›mla yap›labilir. Yoksa CHP laikli¤i, AKP O yüzden de A plan›n›n yan›nda B ve C planlar›n›
nüyorum. Öcalan’la görüflmelerin referandum ön- anadili, BDP de demokratik özerkli¤i k›rm›z› çizgi- da haz›r tutmak istiyor olabilir. Bu sadece bir ihti-
cesinde kamuoyuna yans›t›lmas› bunun bir örne¤i. si ilan eder ve uzlaflma ihtimali ortadan kalkar. mal. Di¤er yandan, AKP’nin giderek devletleflti¤i
Buna ra¤men AKP’nin evet kampanyas›nda bafla- Bir yandan Öcalan ve BDP’yle, di¤er yandan gerçe¤i var. Dolay›s›yla, asl›nda AKP devlet zihni-
r›l› olmas›, halk›n ne flekilde olursa olsun bu soru- bölge ülkeleri ve ABD’yle bu konuda görüflü- yetiyle hareket ediyor olabilir.
nun çözümünü istedi¤ini gösteriyor. Eskiden olsa, lüyor. Bütün görüflmeler bas›na da yans›yor. Bu arada devlet zihniyeti de de¤iflmedi mi?
Öcalan’la görüflüldü¤ünü inkâr etmeyen bir hükü- Ama ne olup bitti¤ini hâlâ tam olarak anla- Devlet Kürtlerin taleplerini bireysel çerçevede tut-
met halktan bu kadar büyük bir destek alamazd›. yabilmifl de¤iliz. Bütün bu görüflmelerden mak istiyor. Kürtlerin talepleriyse bunu afl›yor.
Dolay›s›yla, yüzde 58’lik evet oyu Öcalan’la görüfl- ne anlamal›y›z? Kürtler biliyor ki bireysel haklar ancak toplumsala

27
s›ndaki gerilim, flimdilik sadece ertelenmifl lunmas›. Atalay’›n ziyaretinden hemen sonra kiye bizim kardeflimiz ve komflu ülkemizdir.
durumda. Hükümetin Kürt sermayesi üzerin- Fidan’›n da Erbil’e gidece¤inin aç›klanmas›, Üretmifl oldu¤umuz nükleer enerjiyi Türki-
den Kürt hareketini bertaraf etme çabas›na Türkiye’nin bölgesel bir ittifak aray›fl›nda ol- ye’ye de verelim diyecek kadar güveniyoruz”
son vermifl gibi görünmesi de PKK’nin tepki- du¤unun en somut göstergesi. dedi.
sini dindirmifl olabilir. Ancak, eninde sonun- Her ne kadar bu temaslar›n son geliflme- Ahmedinejad’›n bu aç›klamas›, ABD’yle
da bu karfl›tl›¤›n bir çat›flmaya dönüflme ihti- lerle ilgili olmad›¤›, randevular›n aylar önce- ‹ran aras›nda arabuluculu¤a soyunan Türki-
mali oldu¤unu, örgütün cemaatlere karfl› sür- sinden al›nd›¤› söylense de, hükümet yetkili- ye’ye verilmifl ciddi bir güven mesaj›. Tabii
dürdü¤ü mücadeleyi bu kesime de kayd›rabi- leri Fidan’›n ABD’deki temaslar›nda Kürt me- bunu ‹ran’›n, Türkiye’nin son dönem Kürt po-
lece¤ini not etmek gerekiyor. selesinin gündeme gelmesinin muhtemel ol- litikas›na verilmifl bir mesaj olarak okumak da
du¤unu aç›klad›. Bu süreçte dikkat çekici bir mümkün. Türkiye, ‹ran ve Suriye’nin Kürtler-
Diplomatik “tesadüfler” aç›klama da ‹ran’dan geldi. Cumhurbaflkan› le ilgili siyasetlerini ortaklaflt›rmak için y›llar-
BM Genel Kurulu çal›flmalar›na kat›lmak üze- Ahmedinejad 26 Eylül’de New York’ta “Tür- d›r diplomasi yürüttü¤ü hat›rland›¤›nda, Tür-
re ABD’ye giden Cumhurbaflkan› Abdullah
Gül, 22 Eylül’de ABD’den kat›ld›¤› bir televiz-
yon program›nda demokratik özerklik proje-
sinin bir “gizli ajanda” olarak sunulmas›ndan
rahats›zl›k duyduklar›n› söylerken, yerel yö-
netimlerin güçlendirilmesinin, adem-i merke-
ziyetçi bir zihniyete geçilmesinin zaruret ol-
du¤unu vurgulad›. Gül, bu aç›klamas›yla,
Kürt hareketinin taleplerinin temelde redde-
dilmedi¤ini ifade etmifl oldu. ABD’deki te-
maslar› s›ras›nda ‹ran yönetimiyle bir araya
gelen Gül’ün ‹srail heyetiyle görüflmemesi,
BM toplant›s›nda ‹srail’i özür dilemeye ve taz-
minat ödemeye ça¤›rmas›, iki ülke aras›ndaki
krizin yat›flmad›¤›n› gösterdi.
Dikkatlerden kaçmamas› gereken bir hu-
sus da, hükümetin Kürt meselesiyle ilgili yeni
politikas› konusunda Genelkurmay’dan her-
hangi bir aç›klama gelmemesi. Bir “tesadüf”
de Gül’le ayn› tarihlerde M‹T Müsteflar› Ha-
kan Fidan’›n ABD’de birtak›m temaslarda bu-

yay›l›rsa anlam kazan›r. “Anadilde e¤itimi devlet politikas› flöyle: Asimilasyon ve inkâr. ‹nkârdan ortaklafl›rlarken, baz› taleplerde ayr›fl›labiliyor. Yir-
karfl›lamaz, sen istersen gidip kendi dilini ö¤rene- vazgeçti¤inizi anayasada etnik vurgu yapmaktan mi y›l öncesine kadar, orta-üst s›n›f›n, daha do¤ru-
bilirsin” demek asimilasyon politikas›n› durdur- vazgeçerek ortaya koyabilirsiniz. Asimilasyondan su Kürt feodallerinin devletin yan›nda durduklar›
maz. Devlet nas›l ki Türkçe e¤itimi ücretsiz olarak vazgeçmenin yolu da anadilde e¤itimdir. Bunlar›n görülür. Koruculu¤un, rantç›l›¤›n zeminini de bun-
sa¤l›yorsa, Kürtçe e¤itimi de karfl›lamal›d›r. Sonuç- ikisini yapmad›¤›n›z sürece, geleneksel Kürt politi- lar oluflturuyor. Kürtlerin özgürlük talepleri karfl›-
ta, bugün Türkçe bizim verdi¤imiz vergilerle ö¤re- kan›z devam ediyor demektir. Oyalayarak daha s›nda sistem partilerini bölgede ayakta tutuyorlar-
tiliyor. Madem biz vergi veriyoruz, neden kendi di- öteye gidemezsiniz. Türkiye toplumu bu meseleyi d›. S›n›fsal ç›karlar› bunu gerektiriyordu. Ne zaman
limizi ö¤renemiyoruz? Kürtçe, kamusal alanda ko- daha fazla tafl›yamaz. Kürtler de sivil itaatsizlikle ki Kürt mücadelesi güçlenip büyüdü, yerel yöne-
nuflulan bir dil haline gelmezse, birkaç kuflak son- devleti çözüme zorlamaya bafllayacak. timlerde ve parlamentoda söz sahibi oldu, bu s›n›f-
ra tamamen ortadan kalkabilir. E¤er devlet asimi- Sivil itaatsizlik eylemlerine neden flimdi lar kendini bu tarafta da ifade etme ihtiyac› duydu-
lasyondan vazgeçtiyse, anadilde e¤itimi sa¤lamak baflvuruluyor? lar. Demokratik Toplum Kongresi geçen sene Kürt-
ve bunun kurumlar›n› infla etmek zorunda. Toplumsal mücadeleler mühendislikle flekillene- lerin anayasal talepleri üzerine bir çal›fltay yapt›.
Anadilde e¤itimin gündelik hayata yans›- mez. Baz› fleylerin olgunlaflmas› ve toplum naza- Bu çal›fltaya üst gelir grubundaki Kürtlerin STK’la-
mas› nas›l olacak? r›nda gerçek taleplere dönüflmesi lâz›m. Anadilde r› da kat›ld›. Bugünlerde “radikal talepleri dayatma-
Bu yafl›ma kadar onlarca Avrupa yal›m” diyenler de o çal›fltaya kat›ld›. O çal›fltaydan
ülkesini dolaflt›m. Birço¤unda en az Kürt hareketinin güç kazanmas›n›n en büyük sebebi, demokratik özerklik, anadilde e¤itim, vatandafll›k
iki resmî dil var. Hiçbirinin bu yüz- tan›m›n›n de¤iflmesi, hatta anayasan›n bafllang›ç
sol karakterli olmas›d›r. Sadece kimlik ve kültür hareketi
den bölündü¤ünü veya gündelik ilkelerinin de¤iflmesi gibi 22 maddelik bir metin
hayat›n t›kand›¤›n› görmedim. Bu olsayd›k, bizden daha kimlikçi hareketler var, Kürtler ç›kt›. Biz boykot kampanyas›nda o metni dikkate
konuda yüzlerce formül var; bun- onlara yönelirdi. alarak propagandam›z› yapt›k. O metin kat›lan her-
lardan faydalan›l›r. Çok-dillili¤in ül- kesi ba¤l›yordu. fiimdi ortaya ç›k›p “bu talepleri di-
keyi bölece¤ini söylemek gericiliktir. Baflbakan ge- e¤itim talebi son on y›ld›r yürütülen Kürt dili tart›fl- le getirmeyelim” demek, tam da o s›n›f katmanla-
çen gün “anadilde e¤itim, iç bar›fl› bozar” dedi. Bu malar› neticesinde toplumsal bir zemin kazand›. r›n›n ikili karakterini ortaya koyuyor. Bir yandan,
çok cahilâne bir aç›klama. Bu ülkenin iç bar›fl›, bir Bunun üzerine insanlar okul boykotu ça¤r›lar›na Kürt hareketinin yaratt›¤› alan›n d›fl›nda kalam›yor-
dil yasakland›¤› için bozuldu zaten. Dolay›s›yla, sa- yan›t verdi. lar, bir taraftan da sistemle ba¤lar›n› koparmak is-
dece Kürtlerin kendi anadillerini ö¤renmesi de¤il, GÜNS‹AD baflkan› fiah ‹smail Bedirhano¤lu, temiyorlar. Bazen orada, bazen burada duruyorlar.
Türklerin de art›k Kürtçe ö¤renme vakti geldi. Bu Kürtlerin radikal taleplerini dayatmas›n› (gülüyor) Ayr›ca, o kesimin Kürt toplumu üzerinde
ülke iki dilli olsa kime ne zarar› olur? do¤ru bulmad›klar›n› söylemiflti. Kürt orta- çok etkisi olmad›¤›n› da biliyorum. Zaten ikili ka-
Hükümet hem BDP’yle görüflüyor, hem de en üst s›n›f›yla esas olarak BDP’nin taban›n› rakterlerinin alt›nda yatan nedenlerden biri de bu.
temel taleplerinizden biri olan anadilde e¤i- oluflturan yoksul Kürtler aras›nda bir çat›fl- Kürt toplumundan ayr› yaflamak istemiyorlar. Kürt-
timi reddediyor. O zaman nerede buluflacak- ma m› yaflan›yor? lerin mücadelesi belli bir alan oluflturmasa, belki de
s›n›z? Kürt toplumu da di¤er toplumlar gibi sosyal ve yirmi y›l önceki gibi yine tamamen sistem taraftar›
Valla biz tam da böyle bir karmaflan›n içindeyiz. ekonomik katmanlardan olufluyor. Homojen bir olabilirlerdi.
Bunu hükümete de söyledik. Bu ülkenin temel Kürt toplum de¤il ki Kürtler. Dolay›s›yla, baz› taleplerde Bölgede s›n›fsal ayr›flman›n derinleflti¤i

28
kiye’nin ‹ran ve Suriye’nin rahats›z olmayaca- CHP, MHP ve TÜS‹AD’›n pozisyonu Eylül’deki hükümet-BDP görüflmesine kat›l-
¤› oranda aç›l›m yapaca¤›n› kestirmek güç de- Hükümet, kamuoyunun bu sorunun çözü- mamas› bu stratejinin bir parças› olarak oku-
¤il. Buna karfl›l›k ‹ran ve Suriye, PKK’yi Tür- müyle ilgili bir y›ld›r hemen her gün televiz- nabilir. Anlafl›lan, belli bir aflamaya kadar, hü-
kiye’ye karfl› kollamayacak. Bölge ülkeleri yonlarda yap›lan tart›flmalar ve son olarak re- kümet Öcalan ve BDP’yle görüflmelerin bas›-
–Kuzey Irak dahil– böyle bir plan etraf›nda or- ferandumdan ç›kan sonuçlar neticesinde belli na “yar› aç›k” sürdürülmesinde fayda görü-
taklafl›rlarsa, PKK’nin pazarl›k gücünü de dü- bir “olgunlu¤a” kavufltu¤unu düflünüyor. O yor. Ayn› flekilde, BDP’li Selahattin Demirtafl
flürebileceklerini tasarl›yor. yüzden de, bir yandan “aç›l›m” derken, öbür da her konunun gazeteciler nezaretinde tart›-
Son dönemdeki ilginç “tesadüflerden” biri yandan BDP ve PKK’yi hedef almaktan geri fl›lmas›n›n yanl›fl oldu¤unu vurguluyor. So-
de, ciddi siyasî sorunlar›n çözümü konusunda duruyor. Bunda, CHP yönetiminin Baykal dö- nuç olarak, Türkiye Kürt meselesi konusunda
önemli arabuluculuk görevleri üstlenen 2008 nemindekinden daha ›l›ml› bir tutum sergile- yeni bir diyalog sürecini bafllatm›fla benziyor.
Nobel Bar›fl Ödüllü Finlandiyal› siyasetçi mesinin de katk›s› oldu¤unu gözard› etme- Bu sürecin gidiflat› taraflar›n sükûnetine ve
Martti Ahtisaari’nin önce Diyarbak›r, ard›n- mek lâz›m. flartlar›n uzlafl›labilirli¤ine ba¤l› olarak netlik
dan da Ankara’da temaslarda kazanacak. Erdo¤an’›n, BDP görüflmesinin er-
bulunmas›. Geçti¤imiz y›l Öca- Örgüt içinde yap›lan de¤erlendirmeler, silahl› güçler yedekte tesinde “anadilde e¤itim beklemeyin” diyerek
lan’›n Ahtisaari’nin ad›n› “akil Kürt hareketinin temel taleplerinden birini
tutulup, Kürtlerin topyekûn dâhil edilece¤i sivil itaatsizli¤e
adamlar komisyonu”na dahil reddetmesi, Atalay’›n Cemil Çiçek’ten çok da-
etmek istemesi, Ahtisaari’nin 15 dayanan eylemlerin yayg›nlaflt›r›lmas›yla mücadelenin ha gerilerde seyreden aç›klamalar›, bu sürecin
Eylül’de Diyarbak›r’da Ahmet sürdürülmesi yönünde. de 2009’dakiyle ayn› ak›bete u¤ramas› riskinin
Türk ve Aysel Tu¤luk’la görüfl- az olmad›¤›na iflaret. Ama 2011 seçimlerine
mesini daha da önemli k›l›yor. AKP’nin yeni söylemi, CHP’nin tutumu, kadar hükümetten elle tutulur bir ad›m atma-
Ahtisaari Kas›m 2009’da da Türkiye’yi zi- TÜS‹AD baflkan› Ümit Boyner’in 22 Eylül’de s›n› beklemedi¤ini söyleyen BDP Eflbaflkan
yaret etmifl, cumhurbaflkan› ve baflbakan dahil Dersim’de yapt›¤› “diyalog ve bar›fl” ça¤r›s›, yard›mc›s› Tuncer Bak›rhan, Erdo¤an’›n söy-
pek çok siyasetçiyle bir araya gelmiflti. Hat›r- referandumla birlikte AKP’ye yaklaflan BBP lemlerine bakarak umutsuzlu¤a düflmemek
lanaca¤› üzere, bu temaslardan hemen önce ve SP’nin durumu, bütün bu karmaflada yal- gerekti¤i, görüflmelerin devam etmesinin se-
hükümetle PKK aras›ndaki “görüflmeler” 19 n›zlaflan MHP’nin söylemini önemli ölçüde çim sonras›nda kapsaml› bir çözüm program›
Ekim 2009’da Habur’dan 34 kiflinin Türki- etkisizlefltirmifl görünüyor. 25 Eylül’de Dol- ç›karmay› sa¤layabilece¤i görüflünde. Her ha-
ye’ye girifl yapmas›yla sonuçlanm›fl, ancak mabahçe Saray›’nda gazetecilerle yapt›¤› top- lükârda, silahl› mücadele olmadan da bu me-
“aç›l›m” o tarihten itibaren kapanm›flt›. Topar- lant›da Erdo¤an da sürecin medya taraf›ndan selenin art›k Türkiye’nin gündeminde tutula-
layacak olursak, Türkiye 23 Eylül 2010’daki desteklenmesini istedi. Temmuz 2009’da med- ca¤›n› hükümetin ilan etmesi, 2004’te Mosko-
BDP-hükümet görüflmeleriyle, tam olarak bir yan›n karfl›s›na geçip kayda de¤er bir proje- va’da gazetecilere “düflünmezsen sorun da
y›l önceki sürecin bafl›na dönmüfl olsa da, bu den söz etmemesine ra¤men Kürt karfl›t› mil- yoktur” diyen Erdo¤an’›n baflka bir noktaya
bir y›l içinde Kürt hareketinin elinin çok daha liyetçi hareketleri güçlendirircesine “demok- geldi¤ini gösteriyor.
güçlenmifl oldu¤unu teslim etmek gerekiyor. ratik aç›l›m”› aç›klayan ‹çiflleri Bakan›’n›n 23 ‹rfan Aktan

gözlemleniyor. Referandumda ifladamlar›-
n›n “evet” oyu kullanacaklar›n› aç›klamas›,
ondan önce eylemlerde kepenk kapatmayan
esnaf›n camlar›n›n k›r›lmas› bu izlenimi ar-
t›r›yor. Kürt orta-üst s›n›f›n›n güçlenmesi-
nin arkas›nda Kürt sorunundan ma¤dur
olanlar da var. Örne¤in, köyleri yak›lanlar›n
tazminat davalar›na bak›p büyük paralar
kazananlar var. Mühendisler de yi-
ne bu ba¤lamda zenginleflti. Kürt
orta s›n›f› güçlendikçe, Kürt hare-
keti bunu bir tehdit olarak görme-
ye mi bafllayacak? Devletin Kürt
orta s›n›f›n› güçlendirmek için ça-
ba sarfetti¤i iddialar›na ne diyor-
sunuz?
Kürt hareketinin güç kazanmas›n›n en
büyük sebebi, bu hareketin sol karak-
terli olmas›d›r. Hem özgürlükçü hem de
eflitlikçi bir hareketten söz ediyoruz.
Kürt hareketi her ne kadar kimlikçi ola-
rak gösterilmeye çal›fl›lsa da, asl›nda
özgürlükçü ve eflitlikçi bir harekettir.
Sadece kimlik ve kültür hareketi olsay-
d›k, bizden daha kimlikçi hareketler var,
Kürtler onlara yönelirdi. Kürtler sadece Türklerle
eflit olmaya de¤il, kendi aralar›nda da eflit olmaya
özlem duyuyor. Bir adalet ve özgürlük aray›fl› var.
Devletin bölgedeki orta s›n›f› güçlendirmeye çal›fl-
t›¤› iddias› ise çok gerçekçi de¤il. Sermayenin ye-
rel bir karakteri yok. Dolay›s›yla, bölgede klasik an-
bir yeni orta-üst s›n›f›n oluflmas› da, Kürt hareketi-
nin orada yaratt›¤› güç ve etki dolay›s›yla mümkün
de¤il. Yeni orta-üst s›n›f da bir flekilde bu mücade-
lenin içinde flekillendi. Dolay›s›yla, yirmi y›l önceki
Kürt üst s›n›f›na göre demokratik de¤erlere daha
ba¤l› bir kesim. O yüzden bu s›n›f›n gerici bir e¤i-
lim tafl›mas› zor. Esas risk grubunu alt s›n›f Kürtler
oluflturuyor, çünkü onlar›n ciddi bir adalet aray›fl›
var. Biz de bundan böyle varolan› daha eflit ve adil
paylaflmay› sa¤layan bir ortam yaratman›n politi-
kas›n› üretmeye çal›flmal›y›z. Kooperatifleflmeye
a¤›rl›k vermeliyiz. Kürt hareketinin en zay›f oldu¤u
yön, alternatif ekonomik yaflam imkânlar› yarata-
mamas›. Otuz y›ld›r, yoksul Kürtler bu mücadele-
tikalar üretmeliyiz.
AKP’nin dinî cemaatler üzerinden yoksul
Kürtlere ulaflmaya çabalad›¤› iddias›na ne
diyorsunuz?
Ne yaz›k ki Türkiye’de inanç, siyasetin temel ö¤e-
lerinden biri haline getirildi. Kürtlerin bir Hizbullah
deneyimi var. ‹nsanlar dinî inançlar› kullan›larak
tetikçi yap›ld›. Faili meçhullerin önemli bir k›sm›n›
bunlar uygulad›. J‹TEM kurucusu Arif
Do¤an, Hizbullah lideriyle çeflitli defalar
görüfltü¤ünü aç›klad› geçenlerde. fiimdi-
lerde inanc› yine Kürtler üzerinde bir si-
lah olarak kullanmak isteyenleri görüyo-
ruz. Moda deyimle “okyanus ötesinden”
yönetilen cemaat, bölgede baflka bir gün-
demle faaliyet yürütüyor. Toplumun
inançlar›n› bu emeller için kullanmaya
çal›fl›yor. Referandum öncesinde Cemil
Çiçek, “Nijeryal›lara Türkçeyi ö¤rettik,
ama Güneydo¤u’ya ö¤retemedik” diye-
rek bu cemaatin dünya çap›nda, okullar
üzerinden yürüttü¤ü Türkçülük hareketi-
ni aç›k etmiflti. Bu cemaatin, Kürt bölge-
sindeki örgütlenme çabas›, Türklefltirme
çabas›n›n bir parças› asl›nda. Bu konuda
toplumun gerekli hassasiyeti gösterece¤ini, Kürtle-
rin din üzerinden istismar çabas›na prim vermeye-
ce¤ini umuyorum. Umut ediyorum ki DTK, toplu-
mu yeniden örgütleyebilmek ve demokratik bir ya-
flam tarz›na kavuflturma kanallar›n› sa¤lamak için
daha da ciddi çaba gösterir. Çünkü Kürtlerin bu
Söylefli: ‹.A.

lamda bir Kürt burjuvazisinin devlet müdahalesiy- nin yükünü tafl›d›. ‹lelebet yoksul kalmaya mah- tür istismar çabalar›na prim vermeyecek bilin-
le güçlendirilmesi çok mümkün de¤il. Ayn› zaman- kûm edilemez bu kesim. AKP’nin de ciddi biçimde ce kavuflmas›, ekonomik koflullar›n›n düzenlen-
da, Kürt toplumu üzerinde hâkimiyet kurabilecek suiistimal etti¤i bir kesim bu. Buna karfl› yeni poli- mesi ciddi bir çaba gerektiriyor.

29

1 HAZ‹RAN-30 EYLÜL 2010
Silah tacirlerinin zaferi
ABD Obama tükürdü¤ünü yalay›p
silah endüstrisine teslim oldu.
ABD hükümeti, Basra Körfezi’nde-
ki alt› ülkeyle 123 milyar dolarl›k
yeni silah sat›fl anlaflmalar› yapt›.
Bu, Amerikan tarihinin en büyük
silah sat›fl› olacak. Sadece Suudi
Arabistan dört y›l içinde Amerikan
firmalar›ndan 67.7 milyar dolar de-
¤erinde silah sat›n alacak. Körfez
ülkelerini ‹ran’a karfl› silahland›r-
mas›, Obama’ya yönelik hayal k›-
r›kl›¤›n› pekifltirdi.
Enerji devleri çark etti
‹RAN Birleflmifl Milletler’in yapt›-
r›mlar›na ra¤men ‹ran’daki faali-
yetlerini sürdüren enerji devleri,
ABD’nin ek yapt›r›mlar›na direne-
medi. ‹ran’a 20 milyon dolardan
fazla yat›r›m yapan flirketlerin ce-
zaland›r›laca¤›n›n aç›klanmas›n›n
ard›ndan Royal Dutch Shell, Total,
Statoil ve ENI flirketleri ‹ran’daki
faaliyetlerine son vereceklerini
aç›klad›. ABD, ‹ran’›n kamu petrol
flirketi Naftiran ile çal›flan flirket-
leri de cezaland›racak.

bahç›vanl›k, ütücülük, taksicilik yapmas›,

KÜBA Farkl› bir sosyalizm modeli
Devrimin 50. y›ldönümünde Küba’dan al›flk›n olmad›¤›m›z haberler gelmeye
bafllad›. Bat›l› medya bunu “sosyalizmin iflas›” olarak yorumlamay› tercih etti.
Ancak umduklar› gibi kapitalizme geçifl söz konusu de¤il. Küba kendine uygun
yeni bir sosyalist ekonomi aray›fl›nda. Fidel dahil herkes de¤iflimden söz ediyor.
KÜBA’DA 1 milyon kamu personelinin ifl-
ten ç›kart›laca¤› haberiyle, Fidel Castro’nun
Amerikal› gazeteci Jeffrey Goldberg’e bir
ö¤len yeme¤i s›ras›nda “Küba modeli art›k
bizim bile iflimizi görmüyor” deyivermesi
üst üste gelince, tüm dünyada ana ak›m
medya sayfalar›n› “devrimin sonu” haberle-
ri süsledi. Üstelik tam da Küba devriminin
29 Eylül’deki 50. y›l kutlamalar›n›n hemen
öncesinde. Hele bir de Küba ‹nisiyatifi ad›
alt›nda bir grup Britanyal› giriflimcinin ülke-
de turizm yat›r›m› yapmak için 26 Eylül - 3
Ekim tarihleri aras›nda bir Küba ziyareti dü-
zenlemesi, serbest piyasac›lar› zevkten dört
köfle etti. Ayl›k ücretlerin 20-25 dolar›n üstü-
ne ç›kamad›¤›, g›da üretiminde geçen y›l
yüzde 7.5’luk bir düflüflün yafland›¤› ülke ar-
t›k devlet merkezli bir sistemle yönetilemi-
yordu besbelli, bu ziyaretçilerin yapaca¤›
otellere, golf sahalar›na, yenilenebilir enerji
yat›r›mlar›na ihtiyaç vard›.
Haberler do¤ru, ama yorumlar için ayn›
fleyi söylemek zor. Londra’daki elçilik söz-
cüsü Igor Caballero’nun dillendirdi¤i gibi,
Küba yabanc› sermaye-
ye ve karma projelere
aç›l›yor. Lâkin iflin püf
noktas›, sarf edilen
“karma” sözünde. Her
y›l 170 bin Britanya-
l›n›n ziyaret etti¤i ülke-
de bakir k›y›lar›n bir
k›sm›n›n 99 y›ll›¤›na ki-
raya verilip Esencia
Otelleri’nin 400 milyon
dolarl›k yat›r›m› gibi
turizm ataklar› planla-
n›yor, 1959’dan beri ilk
kez ülkeye yabanc› ser-
maye giriyor. 1968’de
ekonomik nedenlerle
de¤il, karfl›-devrimi
besledikleri gerekçesiy-
le kapat›lan özel kafe,
bar ve gece kulüpleri
yeniden aç›l›yor, ama devlet bir düzenleyici
güç olarak yetkilerini kimseye devretmeye
niyetli de¤il.
Devrimin üç baflar›s›zl›¤›
Hâlihaz›rda Küba’n›n çal›flanlar›n›n yüzde
85’i, yani yaklafl›k 6 milyonu devlet görevli-
si. Geçti¤imiz nisanda berber ve kuaförlere
özel iflletme açma izni verilmiflti zaten. Uzun
süredir “devrimin en büyük üç baflar›s›zl›¤›
sabah kahvalt›s›, ö¤len yeme¤i ve akflam ye-
me¤i” esprilerine konu olan g›da kriziyle ba-
fla ç›kabilmek için de 1 milyon hektarl›k bir
alan kiflilere ve kooperatiflere devredilmifl,
meyve-sebze sat›fl›ndaki k›s›tlamalar hafifle-
tilmiflti. fiimdi s›rada Mart 2011’e kadar 500
bin kamu iflçisinin yeni oluflturulan fleker
üretimi, halk sa¤l›¤›, turizm ve tar›m sektör-
lerine kayd›r›lmas› söz konusu. Ancak bu,
medyada yer ald›¤› gibi bir “kap› önüne
konma” de¤il; çal›flanlar›n hepsi özel giriflim
konusunda e¤itimden geçirilecek. Da¤›t›la-
cak 250 bin lisansla beraber Küba’da kiflile-
rin kendi ad›na evlerinin odas›n› kiralamas›,
ayakkab› boyamas›, tamirat iflleri üstlenme-
si, akrabalar› d›fl›nda kimseleri çal›flt›rmas›
serbest b›rak›lacak.
Birtak›m çekinceler de yok de¤il. Her
fleyden önce, iyi hizmet vermek kavram›na
tamamen yabanc› olan Kübal›lar›n kendile-
ri için çal›flman›n ne demek oldu¤unu bil-
memesi. ‹flletmelerin büyük bir k›sm›n›n
bir y›l dolmadan bataca¤› da söyleniyor,
bununla ilgili ne tür önlemler al›naca¤›
aç›klanmad›. fiu anda iflsizli¤in yüzde 1.7
oldu¤u ülkede bu oran›n ve tabii kaç›n›l-
maz olarak suçlar›n artmas›ndan, rejimi
sallayacak protestolar›n yükselmesinden
endifle ediliyor. Endifleye mahal olmad›¤›n›
söyleyenler ise Küba’da di¤er Latin Ameri-
ka ülkeleriyle, hatta dünyan›n çok büyük
bir kesimiyle k›yaslanmayacak derecede
yüksek olan e¤itim seviyesine iflaret edi-
yorlar. Onlara Küba halk›n›n bu ifli k›v›ra-
bilece¤ine dair umut veren bir baflka fak-
törse, karaborsada son y›llarda yaflanan
ola¤and›fl› hareketlilik.
Guardian’da geliflmeleri yorumlayan
Londra Metropolitan Üniversitesi Karayipler
ve Latin Amerika Araflt›rmalar› Merkezi’nin
yöneticisi Stephen Wilkinson, iflçilerin çal›fl-
t›klar› fabrikalar›n sahibi olmas›na dair prog-
ramlar›n da yolda oldu¤unu hat›rlat›p, dün-
yan›n en büyük kooperatifleflme hamlesine
dönüflme potansiyeli olan bir hareketle karfl›
karfl›ya olabilece¤imizi
söylüyor ve ekliyor: “Bu
farkl› bir sosyalizm mo-
deli ve ifllemeyebilir de el-
bette; ama kapitalizm de-
¤il.” Ancak bundan 25 se-
ne önce Gorbaçov’un da
Sovyetler Birli¤i için
yirmi senede ‹sveç mode-
line geçme plan›yla yola
ç›k›p, ülkesindeki devasa
kamusal iflletmeler karfl›-
s›nda a¤z› sulanan Bat›
dünyas›n›n yard›m›yla
Yeltsin taraf›ndan flaram-
pole yuvarlan›p tarihin en
büyük talan›na yol açma-
s›na benzer bir durumla
karfl›lafl›labilir mi, bunu
zaman gösterecek.
Havana Doruk Yurdesin

30
Correa’ya darbe giriflimi
EKVADOR Sosyalist baflkan Rafa-
el Correa ciddi bir badire atlatt›.
Baflkent Quito’da hükümetin ke-
sintilerini protesto eden polislerin
gösterisi s›ras›nda üstüne at›lan
gaz bombas› yüzünden tedaviye
al›nan Correa, protestocu polisle-
rin kuflatt›¤› hastaneden ordunun
müdahalesiyle kurtar›ld›. Ordu-po-
lis çat›flmas›nda iki kifli öldü, yet-
mifl kifli yaraland›. Correa, olayla-
r›n “darbe giriflimi” oldu¤unu söy-
ledi ve ola¤anüstü hâl ilân etti.
Mono Jojoy öldürüldü
KOLOMB‹YA 1960’lardan beri ba-
¤›ms›zl›k mücadelesi veren Mark-
sist FARC (Kolombiya Devrimci Si-
lahl› Güçleri) örgütünün “Mono
Jojoy” lâkab›yla tan›nan askerî li-
deri Victor Julio Suárez Rojas,
cang›lda u¤rad›¤› hava sald›r›s›n-
da öldürüldü. ABD’nin kafas›na 5
milyon dolar ödül koydu¤u Mono
Jojoy’un ölümü, son on y›lda mer-
kez komitesinin neredeyse tama-
m›n› kaybeden FARC’›n ald›¤› en
büyük darbe olarak yorumland›.
Yeni soyk›r›m davas›
KAMBOÇYA ‹ktidarda oldu¤u
1975-79 y›llar› aras›nda ülkedeki
az›nl›klara karfl› soyk›r›m politika-
s› uygulayan K›z›l Kmerler’in dört
üst düzey yöneticisi hakk›nda yeni
bir dava aç›ld›. Pol Pot’un kur-
maylar› olan san›klar, BM deste-
¤iyle kurulan mahkemede soyk›r›-
m›n yan›s›ra insanl›¤a karfl› suç,
savafl suçu ve cinayet ifllemekten
yarg›lanacak. K›z›l Kmerler döne-
minde 2 milyon kiflinin öldürüldü-
¤ü san›l›yor.
Dilma ikinci tura kald›
BREZ‹LYA Baflkanl›k seçimlerinin
ilk turunda Lula’n›n halefi, PT (‹flçi
Partisi) aday› Dilma Rouseff yüzde
46 oran›nda oy alarak, yüzde 33’te
kalan en yak›n rakibi sosyal de-
mokrat Jose Serra’ya fark att›.
Ama salt ço¤unlu¤u sa¤layamad›-
¤› için baflkan›n belirlenmesi ikin-
ci tura kald›. Lula’n›n eski çevre
bakan›, Yeflil Parti aday› Marina
Silva ise büyük bir baflar› gösterip
yüzde 20 oran›nda oy ald›. Dil-
ma’n›n kazanmas› büyük olas›l›k.

çok bahsi geçen, 2008’de bafllayan ve

VENEZÜELLA Bolivarc› devrime uyar›
Chavez ömür boyu baflkanl›k yapma flans›n› kaybetti¤i anayasa referandumundan
sonra ikinci büyük darbeyi parlamento seçimlerinde ald›. Muhalefetin bu defa
boykot etmedi¤i seçimler, iktidar partisinin parlamentodaki mutlak ço¤unlu¤unu
yitirmesiyle sonuçland›. Chavez’in teknesi su almaya bafllad›.
HUGO CHAVEZ, her seçim sonras›nda
Chavsita’lara Milaflores’in balkonunda ses-
lenirdi. Lâkin bu sefer ilk mesaj›n› Twit-
ter’dan vermeyi tercih etti: “Yoldafllar, so-
mut bir zafer elde ettik. Bundan sonra Boli-
varc› devrimi ve demokratik sosyalizmi de-
rinlefltirmek ve güçlendirmek zorunday›z!”
Bununla birlikte, aral›ks›z on y›ld›r, son de-
rece sald›rgan, seviyesiz ve manipülatif
propaganda yapan muhalefet bas›n› ise
kendi aç›lar›ndan bir zaferin manfletlerini
haz›rlam›fllard›. Tal Cual gazetesi “Bu sa-
bah aç›k ve parlak bir güne uyand›k. Gölge-
lerin dönmesine bir daha izin vermeyece-
¤iz!” derken, El Nacional gazetesi “Vene-
züella art›k k›z›l de¤il” manfletiyle güne
bafllad›. Peki bu iki “galip” kutup aras›nda
gerçek nereye oturuyor? Öncelikle, Cha-
vez’in üslûbuna aflina olanlar için Twitter’a
s›k›flt›rd›¤› “ma¤rur” kelâm, ortada bir za-
fer olmad›¤›n›n gösteriyor. Muhalefet ise
son befl seçimde yakalad›¤› en büyük bafla-
r›n›n sarhofllu¤unda on y›ll›k yap›sal süreci
hafife alm›fl gözüküyor.
Venezüella, 2005’ten beri aral›ks›z her
sene seçimle meflgul. Dile kolay, tam alt› se-
çim yafland›. Bu nedenle midir bilinmez,
son olarak yap›lan parlamento seçimlerin-
deki yüzde 66’l›k kat›l›m oldukça iyi bir so-
nuç olarak görülüyor. Resmî olmayan so-
nuçlara göre iktidardaki Venezüella Birle-
flik Sosyalist Partisi (PSUV) ve Chavez yan-
l›s› sol cephe oylar›n yüzde 48.2’sini al›r-
ken, Demokratik Birlik Koalisyonu (MUD)
alt›nda birleflen muhalefet oylar›n yüzde
47.1’ini ald›. Lâkin seçim sistemi, parla-
mentodaki 165 koltuktan 98’ni PSUV’a,
65’ini de MUD’a da¤›t›rken, iki koltuk da
di¤er sol partiye gitmifl oldu.
Latin Amerika Parlamentosu’na gönde-
rilen temsilci say›s› ise eflitti: 5-5. Böylelikle,
Chavista’lar›n seçim öncesinde öngördü¤ü
üçte ikilik mutlak ço¤unluk için ihtiyaç du-
yulan 110 sandalye hedefi de gerçekleflme-
mifl oldu. Bundan önceki seçimlerde, muha-
lefetin seçimi boykot etti¤i ve parlamento-
nun tamamen Chavez yanl›lar›n›n eline geç-
ti¤i düflünülürse, bundan sonras›n›n “dev-
rim” ile “karfl›-devrim” aras›nda gerçeklefle-
cek sert bir parlamenter oyun olaca¤› ortada.
Taraflar›n önceki performanslar›ndan anla-
d›¤›m›z, herhangi biz uzlaflman›n zinhar
gerçekleflmeyece¤i...
Sadece performanslar da de¤il, oligarkla-
r›n denetiminde olan ve orta, üst-orta s›n›f›n
domine etti¤i (içindeki birkaç küçük sol gru-
bu saymazsak) muhalefetin program› ile
PSUV’un program› birbirlerinden tamamen
farkl›. Di¤er fasla geçmeden, son befl y›lda
Chavez popülaritesinin izledi¤i seyri vere-
lim: 2006 baflkanl›k seçimi: Chavez yüzde
62.8, muhalefet aday› Rosales yüzde 36.9.
2008 bölgesel seçimler: PSUV yüzde 58, mu-
halefet yüzde 42. 2009 anayasa referandumu
(görev sürelerinin s›n›rl›l›¤› ile ilgili befl
maddenin de¤iflimi): Evet, yani PSUV yüzde
54, hay›r yüzde 45. Son gelinen nokta ise,
teknik olarak kafa kafaya.
Neden böyle oldu?
Bu kadar k›sa zamanda gerçekleflen bu dü-
flüfl, analistler için çok da beklenmedik bir
geliflme de¤il. Nedenler ise çeflitli. Ama en
2009’un ilk yar›s›na kadar devam eden eko-
nomik resesyon (durgunluk) ve artan enflas-
yonun baflta g›da olmak üzere temel ihtiyaç-
lara yans›mas›. Krizin yol açt›¤› karaborsa-
n›n iç pazarda dolar› yayg›nlaflt›rmas› ve bu-
nun spekülasyonlar› tetiklemesi. Büyük
kentler baflta olmak
üzere ülke genelinde
artan suç oran› –ki
bu bafll›k oligarklara
ait olan ve neredeyse
popüler medyan›n
tamam›n› oluflturan
muhalefet medyas›-
n›n bir dönemdir
kendisinden uzak-
laflmakta olan e¤i-
timli orta s›n›f› ka-
zanmak için oyalan-
d›¤› ve siyasî söyle-
mine yerlefltirdi¤i en
önemli konuydu.
Caracas Ve bir de yo¤un
elektrik kesintileri.
Mesele yabana at›lmas›n, Venezüella halk›
tam bir TV müptelâs›d›r. Soldan gelen te-
mel ve oldukça önemli elefltiri ise, yerel yö-
neticilerin ve reformist bürokrasinin Boli-
varc› devrimle aras›ndaki “uyum sorunu”
idi. Buna dair iki çarp›c› örnek vard›. Seçim
sonucu büyük sürpriz olan Anzoatequi
eyaletinde, güya Chavist vali, iflçilere karfl›
tekelci otomotiv endüstrisine omuz verdi
ve Chavez ülkenin en yoksul mahallesi
olan Petare’de seçimi üst üste ikinci kez
kaybetti.
“Devrimin sözden çok eyleme ihtiyac›
var” diyen Marksist yazar Patrick Larsen’in
“dost uyar›s›” da önemliydi. Mealen flunlar›
söylüyordu: “Bolivarc› devrimin en ciddi
yap›sal dönüflüm prensiplerine (kamusallafl-
t›rma ve mülkiyetin kooperatiflere devri)
ra¤men, ulusal ekonominin finans, enerji,
iletiflim, maden, g›da, iletiflim, medya gibi
ana gövdesinin yan›nda latifundia’lar›n hâlâ
oligarflinin elinde olmas›. Petrolü saymaz-
sak, kamulaflt›rma oran› son befl y›lda gayr›
safî millî has›lan›n sadece yüzde 8’ini olufl-
turuyor. Devrimin nefesinin ne denli kesik
oldu¤una dair iyi birer gösterge.”
Ezcümle, Bolivarc› devrim tarihinin en
ciddi uyar›s›n› alm›fl oldu. Tan Morgül

31
 ‹SPANYA Genel grevlerin ilki
ran “esnekleflmeler” yapma ka-
2003’TEN beri iktidarda olan Sos- rarlar› protesto edildi.
yalist ‹flçi Partisi’ne (PSOE) karfl› Genel grev özellikle otomotiv ve
ilk kez genel grev yap›ld›. Ekono- metalurji sektörleri ile limanlarda
mik krizi bahane edip memur ma- etkisini gösterdi; iflçilerin tamam›
afllar›nda kesintiye giden ve ifli b›rakt›. Temizlik iflçilerinin de
emekli maafllar›n› donduran Za- greve büyük destek verdi¤i göz-
patero hükümetinin, kamu harca- lendi. En az kat›l›m›n ise turizm,
malar›n› k›sma, emeklilik yafl›n› e¤itim ve sa¤l›k sektörleri ile ma-
65’ten 67’ye ç›kartma ve ‹fl Kanu- ¤azalarda görüldü¤ü kaydedildi.
nu’nda iflten ç›karmay› kolaylaflt›- Madrid’de gazete sat›lmad›, oto-
büsler çal›flmad›, tren seferleri
birkaç istisna d›fl›nda yap›lmad›.
Madrid ve Barcelona’daki göste-
rilerde çat›flmalar ç›kt›. Sendika-
lar kat›l›m›n yüzde 70 düzeyinde
oldu¤unu aç›klad›.
‹flsizli¤in yüzde 20’lere ç›kt›¤› ‹s-
panya, krizi en a¤›r yaflayan AB
ülkeleri aras›nda yeral›yor. Ser-
maye çevreleri, ‹spanyol hüküme-
tine bütçe a盤›n› kapatmas› ve
büyümeyi h›zland›rmas› yönünde
bask› yap›yor. Hükümetin buldu¤u
“ac› reçete” faturay› büyük ölçü-
de emekçi kesimlere ödetiyor.
Sendikalar, hükümetten geri ad›m
atmas›n› bekliyor.
Öte yandan, ‹spanya grevde yal-
n›z de¤ildi. ‹rlanda, ‹talya ve Por-
tekiz’in öncülük etti¤i 12 ülkede
protesto eylemleri düzenlendi.
Avrupa’n›n dört bir yan›nda sen-
dikalar kemer s›kma politikalar›na
karfl› mücadele karar› ald›. Ufukta
k›ta ölçe¤inde yap›lacak bir genel
grev görünüyor.

kafas›na flapla¤› yiyordu. Haider’in siyasî

ç›k›fl›na itiraz, ›rkç›l›¤›n varl›¤›na de¤il, si-
yasette temsil hakk› istemesine yöneltilen
bir kolektif itirazd›.
Aradan on y›l geçtikten sonra itirazlar c›-
l›zlaflt›. Daha do¤rusu, itirazlara o güne ka-
dar efllik eden Avrupa merkez sa¤ siyaseti,
bu itirazlar›n› terketti ve söylemleriyle bir
aya¤›n› karfl› tarafa att›. AB’nin en büyük iki
dinamik ülkesi Almanya’n›n ve Fransa’n›n
flu anki baflkanlar›n›n yabanc› düflman› icra-
at ve söylemleri, iki tipik örnek.
‹tirazlar›n c›l›zlaflmas› bir neden de¤il,
sonuç. T›pk› Avrupa sa¤›na yön veren lider-
lerin bugüne kadar bilinen k›smen uzlaflma-
c›, yerleflik siyasetlerini ad›m ad›m terket-
meye bafllamalar› gibi. Bir di¤er deyiflle, afl›-
r› sa¤ partilerin oy oranlar›ndaki art›fla bak-
man›n yan›s›ra, merkez sa¤›n söylemlerin-
deki radikalleflmeye de bakmal›y›z, ki alarm
zillerini daha bir vehamet ile çalabilelim.
Britanya
“‹fliniz bitti, hadi d›flar›!”

AVRUPA Çok alâmetler belirdi... Tüm geliflmifl ülkeler ekonomik krizden

paylar›na düfleni ald›lar almas›na, ama söz
Avrupa'n›n "öteki hayaleti" tekrar ortaya ç›kt›... Ekonomik kriz, uzun süredir konusu olan bunun iflgücüne etkileri olunca,
tabutunda uyuyan vampiri uyand›rd›. Irkç›l›k ve yabanc› düflmanl›¤› Avrupa’n›n k›demli AB ülkelerinin konumu daha farkl›:
Geliflmifl Avrupa ülkelerinde yafllanan nü-
tümünde yavafl ama emin ad›mlarla güçleniyor. Geçti¤imiz on y›l›n gidiflat›,
fus, uzun vadede giderek artan yabanc› ifl-
k›tan›n derin sorunlar›na neofaflizm belas›n›n da eklendi¤ini gösteriyor.
gücü girdisini zorunlu k›l›yor.
Buna ra¤men yaflanan ekonomik krizin
ON YIL ÖNCE, Avusturya- dan bir ses ç›k›yor, kapitalizmin aktörleri art›rd›¤› iflsizlik, tüm bak›fllar›n en kolay
l› ›rkç› siyasetçi Jörg Hai- yerleflik düzenin en az zayiatla sürdürüle- hedeflere yönelmesine neden oldu. S›ras›y-
der’in Özgürlük Partisi se- bilmesi için kâh birlikte, kâh karfl› karfl›ya la Çingeneler, Müslümanlar, Do¤u Bloku
çimlerde oylar›n yüzde gelerek kafa patlat›yordu. Bu gürültülü tar- ülkelerinden göçenler, “ülkenin kayma¤›n›
27’sini al›nca Avrupa’y› bir t›flman›n ortas›nda kaynay›p giden ise, kri- yiyen az›nl›klar”... Türk göçmenlerin Al-
telafl sarm›flt›. Toplama zin toplumsal etkileri idi. T›pk› ekonomik manya’da bafl›na gelenler, ucuz iflgücü ola-
kamplar›n›n çok da uza¤›nda olmayan bir sonuçlar gibi sökün eden toplumsal sonuç- rak keyifle kullan›lan kitlelerin toplumun
yerde, ›rkç›l›k yeniden siyasette boy göste- lar›n en vahimi, Avrupa’n›n ortak geçmiflin- di¤er alanlar›nda kendilerini kendi para-
riyor, toplumda destek buluyordu. Avrupa de yaz›l› hoflgörüsüzlü¤ün palazlanmas›, metreleriyle göstermeye yeltenmeleriyle
Birli¤i düflüncesinin henüz bu ölçüde örse- ›rkç›l›¤›n diflini göstermesi oldu. birlikte bafllar›na neler geldi¤inin iyi bir ör-
lenmedi¤i bir zamanda, Avrupa ülkeleri- ne¤i. O güne kadar “çal›flkanl›¤›” ile bili-
nin toplu uyar›lar›na ra¤men, Haider, mu- “Haylaz çocuk” ›rkç›l›k nen Türkler, ülkenin k›smen vas›fs›z iflgü-
hafazakâr Avusturya Halk Partisi ile hükü- Halbuki Avrupa’da çok de¤il, bundan bir- cüne eskisi kadar gereksinimi kalmay›nca,
meti kurmufl, ancak parti içi anlaflmazl›klar kaç y›l öncesine kadar “her fley yolunda” toplum ve siyaset gözünde “ülkeye uyum
yüzünden partisi küçüldükçe küçülmüfl, idi. Irkç›l›k, II. Dünya Savafl›’ndan bugüne sa¤lamakta zorlanan” Türklere dönüfltüler.
hükümetten ve güçten düflmüfltü. Avrupa, birkaç “münferit” adlî olay d›fl›nda kültürel Hemen tüm Avrupa ülkelerindeki hemen
bir süreli¤ine de olsa nefes alm›flt›. / toplumsal alanda denetim alt›nda tutulu- tüm az›nl›klar, bu alg› k›r›lmas›ndan ken-
Bu nefesten sekiz y›l sonra, Haider’in bir yor, stadyumlardan ya da sokak aralar›n- dilerine düflen pay› ald›, al›yor.
trafik kazas›nda ölmesinden bir gün önce, dan siyasete taflmamas›na özen gösterili-
tüm dünyan›n yan›s›ra Avrupa baflka bir yordu. Irkç›l›k, Avrupa sa¤›ndan odas›n- A la carte ›rkç›l›k taba¤›
ekonomik iklimin etkisi alt›ndayd›. ABD’de dan ç›kmamas› gereken yaramaz çocuk Her ülke, “öteki”sini kendine özgü tarih-
on beflinci banka iflas›n› ilan etmifl, her kafa- muamelesi görüyor, ç›kmaya kalk›flt›¤›nda sel, demografik ve siyasî koflullara göre

32
seçti. Müslüman ülkelerden iflgücü ithal
eden ülkelerin seçimini 11 Eylül sonras›
küresel siyasî atmosfer kolaylaflt›rd›.* Ama
Macaristan, Bulgaristan, Romanya gibi eski
Sovyet Bloku ülkeleri bofl durmad›lar, hat-
ta yer yer kula¤› geçtiler. Geçti¤imiz genel
seçimlerde Macaristan’›n üçüncü büyük
partisi haline gelen Jobbik, faflist program›
d›fl›nda “Macar Gardlar›” ad›n› takt›¤› ken-
dine ait milis güçleriyle de biliniyor. Bu
güçlerin Romanlara s›k s›k sald›rd›¤› da bi-
linen bir baflka gerçek.
Avrupa’da siyaset topluma de¤il, top-
lum siyasete yön vermeye bafllad›, ancak
sözünü etti¤imiz toplumlar›n hemen hepsi-
nin bünyesinde y›llard›r k›fl uykusunu uyu-
yan ›rkç›l›k ve hoflgörüsüzlük uyan›yor.
Geçti¤imiz y›l Avrupa Birli¤i Temel Haklar
Ajans›’n›n “Az›nl›klar ve Ayr›mc›l›k Arafl-
t›rmas›”, durumun vehametini gözler önü-
ne serdi: Her dört az›nl›k toplulu¤u üyesin-
den biri, bir y›l içinde en az bir kez ayr›mc›-
l›¤a maruz kald›¤›n› söylüyor, bu oran Ro-
manlar aras›nda yüzde 50’ye ç›k›yordu.
Merak edenler için, ayr›mc›l›k rekoru, Çek
Cumhuriyeti’ne ait (Romanlara karfl›, yüz-
de 64). Ancak soruyu bir az›nl›k üyesinin
kaç kez ayr›mc›l›¤a u¤rad›¤› biçiminde so-
rarsan›z, rekoru eski tüfeklerden ‹talya ele
geçiriyor: ‹talya’daki bir Kuzey Afrikal›,
y›lda ortalama 9.29 kez ayr›mc›l›¤a tâbi tu-
tuldu¤unu söylüyor.
Peki göçmenlerin fiziksel fliddet ile en
çok tehdit edildi¤i ya da fliddetin en fazla
uyguland›¤› ülke? Finlandiya! 12 ay içinde
100 Somaliliye 74 kez sald›r›lm›fl. Bu oran›,
100 Kuzey Afrikal›ya 44 sald›r› ile ‹talya, ar-
d›ndan 100 Romana 42 sald›r› ile Çek Cum-
huriyeti takip ediyor. Raporda ad› s›k s›k ge-
çen ülkelerin çeflitlili¤i bile (Malta, Danimar-
ka, Macaristan, Yunanistan, Polonya, Dani-
marka) ›rkç›l›k ve ayr›mc›l›¤›n Avrupa için-
de s›n›r tan›mad›¤›n›n bir göstergesi.**
Avrupa’da bir hayalet dolafl›yor, ancak
bildi¤imiz, umdu¤umuz hayalet de¤il bu.
Avrupa’n›n yar›m yüzy›l önce öldürdü¤ünü
sand›¤› öz evlad› geri geldi. Ertan Keskinsoy
* ‹slâmofobinin asl›nda ›rkç›l›¤›n yeni bir görü-
nümü oldu¤u, bu yeni ›rkç›l›¤›n ise Avrupa si-
yaseti taraf›ndan nas›l örtbas edildi¤i üzerine,
Hürriyet Emin’in 7 Eylül 2010 tarihli Radi-
kal’deki yaz›s› önerilir.
** Avrupa Birli¤i Temel Haklar Ajans›’n›n
Ayr›mc›l›k Raporu için: www.fra.europa.eu
NEOFAfi‹ZM‹N YÜKSEL‹fi KRONOLOJ‹S‹
• 30 Eylül 2005 Danimar-
ka’daki Jyllands-Posten
gazetesi, tam sayfas›n›
“Muhammed’in Yüzleri” bafl-
l›¤›yla sundu¤u karikatürlere ay›rd›. ‹flin il-
ginci, 10 Ocak 2006’da bir Norveç gazetesi
ayn› karikatürleri yeniden basana kadar
hiçbir tepkinin olmamas›yd›. Bundan bir ay
sonra ise, ‹talyan bakanlardan Roberto
Calderoli, üzerinde söz konusu karikatürle-
rin bas›l› oldu¤u tiflörtleri hükümet üyeleri-
ne da¤›taca¤›n› söylemiflti.
• 27 Ekim 2005 Fransa’n›n Clichy-sous-Bois
flehrinde, Zyed Benna (17) ve Bouna Tra-
oré (15) ad›ndaki iki genç, Frans›z polisin-
den kaçarken s›¤›nd›klar› bir elektrik istas-
yonunda elektrik ak›m›na kap›larak öldü.
Bunun üzerine Fransa’n›n dört bir yan›nda
ayaklanmalar bafllad›.
• 11 Eylül 2007 Avrupa’n›n ‹slâmlaflmas›n›
Durdurun hareketi, Brüksel’de ilk toplu
gösterisini yapt›. Hareket, ABD de dahil 11
ülkede etkinlik gösteriyor.
• Ekim 2007 ‹sviçre’nin popülist sa¤ Halk
Partisi, seçim afifllerinde “Daha Fazla Gü-
venlik ‹çin” slogan›n›n yan›nda, beyaz ko-
yunlar›n siyah bir koyunu tekmeleyip ‹sviç-
re s›n›rlar›ndan att›¤› bir afifl kulland›.
• 13 Kas›m 2007 Danimarka’daki genel se-
çimlerde, Danimarka Halk Partisi, oylar›n
yüzde 13.9’unu ald›, 175 sandalyeli parla-
mentoda 25 sandalye elde ederek ülkenin
üçüncü büyük partisi konumuna geldi. Ayn›
parti, iki y›l sonraki AP seçimlerinde oylar›-
n› bir önceki AP seçimine oranla ikiye kat-
layarak (yüzde 15.9) iki sandalye elde ede-
cekti.
• 27 Mart 2008 Hollandal› ›rkç› politikac›
Geert Wilders’in ‹slâm’› hedef alan filmi
Hollanda
“Fitne”, internette yay›nland›.
• 28 Eylül 2008 Haider’in kurmufl oldu¤u
Avusturya’n›n Gelece¤i ‹çin ‹ttifak, genel
seçimlerde oylar›n 10.7’sini al›p 183 üyeli
parlamentoda 21 sandalye elde etti.
• 23 fiubat 2009 Macaristan’da Romanlara
karfl› en kanl› sald›r› yap›ld›. Kundaklanan
evinden ç›kmaya çal›flan bir Roman ve befl
yafl›ndaki o¤lu vurularak öldürüldü.
• Haziran 2009 Faflist Alman Ulusal De-
mokrasi Partisi (NPD) yerel seçimlerde
120 fiehir Konseyi üyeli¤i kazand›. Der
Spiegel, seçim sonuçlar› üzerine yapt›¤›
yorumda, partinin “beklendi¤i gibi ezici bir
üstünlük elde edemese de, siyasî yaflamda
kendisine kal›c› bir yer edindi¤inden” söz
ediyordu.
• 5 Temmuz 2009 Bulgaristan’›n Ataka Par-
tisi, genel seçimlerde oylar›n yüzde 9.4’ünü
alarak 240 sandalyeli parlamentoda 21
sandalye elde etti. Ayn› parti, bir ay önceki
Bulgaristan
Avrupa Parlamentosu seçimlerinde oylar›n
yüzde 12’sini alm›flt›.
• Ocak 2010 ‹talya’n›n güneyindeki Calab-
ria flehrinde Nijeryal› ve Togolu iki göçme-
nin vurularak yaralanmas› üzerine ço¤un-
lu¤u Afrikal›lardan oluflan yüzlerce göç-
men ayakland›. 37 kifli yaraland›. ‹talya’da
tar›m sektöründe binlerce Afrikal› göçmen,
ucuz iflgücü olarak istihdam ediliyor.
• 21 Mart 2010 Fransa’daki bölgesel seçim-
lerde, liderli¤ini 81 yafl›ndaki Le Pen’in
yapt›¤› Ulusal Cephe, düflüflüne son verip
oylar›n yüzde 9.17’sini alarak ikinci turdan
en güçlü üçüncü blok olarak ç›kt›.
• 25 Nisan 2010 Macaristan’daki genel se-
çimlerde faflist Jobbik Partisi, oylar›n yüz-
de 16.67’sini, 386 sandalyelerin ise yüzde
47’sini alarak ülkenin en büyük üçüncü
partisi konumuna yükseldi.
• 9 Haziran 2010 Geert Wilders’in liderli¤ini
yapt›¤› Özgürlük Partisi, genel seçimlerde
oylar›n yüzde 15.5’ini, 150 sandalyenin
24’ünü alarak en büyük üçüncü parti oldu.
Bir önceki seçimde yüzde 5.9 oy alm›fllard›.
• 16 Temmuz 2010 Frans›z polisi Grenob-
le’da Karim Boudouda ad›nda bir göçmeni
öldürünce, flehirde 2005’tekini and›ran,
Müslüman gençlerin bafl›n› çekti¤i bir
ayaklanma yafland›. Ayn› gün Frans›z polisi
bofl durmuyor, kontrol noktas›nda durma-
yan bir Frans›z Roman›n› da vurarak öldü-
rüyordu. Ölüm haberini alan Saint-Aignan
flehrindeki Romanlar, ayaklan›p kasaban›n
alt›n› üstüne getirdiler. Bunun üzerine Sar-
kozy hükümeti, Bulgaristan ve Roman-
ya’dan gelen Romanlar›n ülkelerine zorla
geri gönderilmesi karar› ald›. 5 A¤ustos’ta
‹çiflleri Bakanl›¤› taraf›ndan bölge emniyet
müdürlüklerine gönderilen gizli bir genel-
gede üç ay içinde 300 göçmen kamp›n›n y›-
k›lmas› isteniyor, Roman kamplar›n›n önce-
lik arzetti¤i belirtiliyordu. Geçti¤imiz süre
içinde –bildi¤imiz kadar›yla– 51 Roman
kamp› y›k›ld›, en az 1230 Avrupal› Roman
ülkelerine geri gönderildi.
• 19 Eylül 2010 ‹sveç genel seçimlerinde,
›rkç› ‹sveç Demokratlar›, oylar›n yüzde
5.7’sini alarak ilk kez Parlamento’ya girdi.
Bu seçimler, ayn› zamanda ‹sveç tarihinde
ilk kez bir merkez sa¤ hükümetin peflpefle
iki seçim kazand›¤› seçimler oldu. E.K.
33
 ULUSLARIN kaderidir bu! Ne
zaman uluslu¤unu göstermeye,
fliflinip böbürlenmeye, kendisini
yüceltmeye kalksa, hemen sulu-
luk yapar, salyalar› akar. Ak›ll›
uslu halklar olabilir belki, ama
böyle bir ulusa rastlayamazs›n›z. ‹flin tuhaf›,
“uluslar” olmadan ulus olunmaz. Ulus olma-
n›n esas maddesi baflka uluslard›r. Yunanl›lar
olmasa Türkler olmaz. Türkler ve Yahudiler ol-
masa, Almanlar hiç olmaz.
Uluslar uslanmazlar. Çünkü hepsi –huy-
lar› kurusun– ö¤retmen olma sevdal›s›, ö¤-
retmenlik yapma merakl›s›d›r: Ders almaz-
lar, verirler. Hele deniz kenar›nda yaflayan-
lar çok flansl›d›r. Bu uluslar tarih boyunca el-
lerinde sünger ö¤retmen edas›yla dolafl›r ve
z›rt p›rt karfl›lar›na dikilen geçmiflin üzerine
süngerlerini h›zla çekiverirler... Bu nedenle
her ulus avuçiçi kadar da olsa denizde k›y›-
s› olsun ister. Küçümsemeyelim, kuzeyde de
olsa Almanlar›n denizi vard›r.
Çok ac›kl›, hattâ mânâl›d›r: Almanlar
yüzy›llard›r bu –b›rrrrr!– ceset kadar so¤uk
denizlere s›cak plaj muamelesi yapar. Onun
›ss›z k›y›lar›n› “Sap›k” filmindeki Norman
Bates karakteri gibi (Dikkat! Norman / Nor-
mandiya /Nordman: Kuzey de¤ilse nedir
Hitchcock’a göre sap›k!) insan›n dikenlerini
kald›racak tuhaf aksesuarlarla süslerler. Üç
taraf› kapal›, güneflin de¤il, rüzgâr›n yak›c›
etkilerine karfl› yap›lm›fl, ayakl› tabutlara
benzeyen, uzan›lamayan, ancak oturulan flez-
longlar... O flezlonglar›n tepesine ilifltirilmifl,
ille mavi çizgili günefl flemsiyeleri... Gellere
ve gitlere aç›k tats›z tuzlu k›y›lar... Ancak bir
reklam filminde, uzun kollu, bej rengi, yumu-
flat›c›ya batm›fl kazaklara sar›nm›fl olmal› in-
san, gülerek ve umutla bakmak istiyorsa o
buza; sert ve so¤uk bofllu¤a de¤en denize.
Alman olmak pek “cool”
Almanlar bütün tahminlerin üzerinde mede-
nîdirler. Reklam filmlerindeymiflcesine ya-
flarlar. Hollywood’a sermayedar olacak ka-
dar tapmalar› bofluna m›? Ah, yüksek bütçeli
Amerikan filmlerinde bir-iki Alman oyuncu
oynat›lmaya görsün; ulusça sevinçten ak›lla-
r›n› oynat›rlar. Doris Day’i kim bilmez?!
Onun Alman kökleriyle gurur duyarlar. Do-
ris Day Turizmi vard›r Amerika’da. Dorisçik
n’aps›n, bu köklere bit gibi yap›fl›p kalan ha-
t›r› say›l›r Alman› sö¤üfllemek için bir otele
ortak olmufltur. Yahudi Soyk›r›m›’n›n külleri
sadece Almanya’da de¤il, bütün dünyada so-
¤umaktad›r. Son zamanlarda Hollywood’da
Nicolas Cage’den Sandra Bullock’a herkes
birdenbire Alman kesilmifltir... Soyad›na ba-
k›p ald›rmay›n, Leonardo Di Caprio’nun an-
ne taraf› da Almand›r. Bugün Almanlarda ol-
du¤u kadar, Almanl›kta da her zamankinden
daha iyi para vard›r. Almanl›k “Uluslar Bor-
sas›”nda en çok kazand›ranlar›n bafl›ndad›r.
Türkseniz, Arapsan›z, Yahudiyseniz, k›-
sacas› Alman de¤ilseniz, bence korkunuz! Al-
manl›k biti kanlanmakta, sar›fl›n siyaset sa¤-
sol demeden inan›lmaz yerlerden gelen des-
tek ve teflviklerle palazland›r›lmakta, Alman-
l›k o eski par›lt›lar›na kavuflmakta, kahveren-
gi günlerdeki gibi “her zaman her yerde gu-
34
ALMANYA
Ne kadar Alman?
THILO SARRAZIN
Kara mizah ustas› Walter Abish,
ünlü roman›na alayc› biçimde
“Ne Kadar Alman” ad›n› vermiflti.
Bu soruyu “ciddi” olarak soranlar da
var. Alman bürokrat ve sosyal
demokrat politikac› Thilo Sarrazin,
baflta Türkler olmak üzere bütün
yabanc›lar› hedef alan ›rkç›
aç›klamalar›n› kitaplaflt›rd›. Ama
bundan da vahimi Almanya’n›n
tepkisiydi. Almanlar›n büyük
bölümü kitab› ba¤r›na bast›.
rur duyulan” bir hâle gelmektedir. “Alman
olmakla gurur duyulmaz!” diyen, bir ulusa
dahil olman›n verece¤i hazz› reddeden, Al-
manya’n›n Alman olmayan son insan›, eski
Cumhurbaflkan› Johannes Rau öleli, fikirleri
sessiz sedas›z topra¤a verileli çok olmufltur.
fiimdi Thilo Sarrazin zaman›d›r. Kitab›
Almanya’da en çok satanlar, fikirleri en çok
takdir edilenler listesinin bafl›ndad›r. Hitler
ve bütün di¤er genetik bilimine tapan saf
Almanlar gibi göçmendir, Almanl›¤› kuflku-
ludur. Adam sende! Alman Deyimler Sözlü-
¤ü için gazetelerde yay›nlanan bir haberden
derlenmifl bir cümle: “Hitler’e gen testi yap-
m›fllar, Almanl›k d›fl›nda her fley ç›km›fl.”
“Yeter, Söz Faflizmin!”
Sarrazin’in kiflili¤inde ete kemi¤e bürünen
nedir? Alman faflizminin ç›kacak “delik” ara-
yan feryad›d›r. Bu feryad›n temsilcisi, yazar›
Sarrazin’dir. Kitab›n›n ad›: “Almanya Kendi-
ni Yok Ediyor!” Türkçeye muhakkak popülist
duyarl›klar›n flerefine “Yeter, Söz Faflizmin!”
altbafll›¤›yla çevrilmelidir. Kitap diyorum,
ama yazd›klar› zaten birkaç y›ld›r medyada
hiç çekinmeden söyledi¤i, sadece Alman ol-
mayanlar›n midesini buland›rabilen fleylerdir.
Faflizm, sakland›¤› o “delik”ten birkaç y›l
önce çekilen ve izlenme rekorlar› k›ran, Al-
man faflizmin babalar›na iliflkin kan›lar›m›z›
yerin dibine sokmaya yeltenen, “can›m, Hitler
de senin benim gibi bir adamd›” diyen, ama
sen ben küfür ederken film boyunca ne kendi-
sinin ne de arkadafllar›n›n a¤z›ndan Yahudile-
re iliflkin tek bir kaba söz iflitilmeyen “Unter-
gang” (Yeralt›) filmiyle de ç›km›flt›r. Faflizm
bütün Almanya’da epeydir ve sistemli olarak
ç›k›fltad›r. Yabanc›lara, özellikle Müslüman
olanlar›na yönelik flimdilik sözlü ›rkç› sald›r›-
lar›n, Sarrazin’in kitab›nda dillendirdi¤i gün-
delik hakaretlerin ad› demokrasidir, ifade öz-
gürlü¤üdür: IQ’lar› düflükler! Baflörtülü kara-
fatmalar! Kaderleri genlerine yaz›l›lar!
Almanl›¤›n önündeki en büyük tehdit:
Yabanc›lar! Has›l› Almanya’da demokrasi,
geçmiflte Yahudiler için kullan›lan s›fatlar-
dan, onlardan yola ç›karak gelifltirilen endi-
fleler aras›ndan seçip be¤enip almakt›r. Ate-
fle körükle giden iki ihtimalli sorularla yap›-
lan anketlerde (devlet televizyonu ARD ve
bulvar›n gazetesi Bild Zeitung) kat›l›mc›la-
r›n yüzde 90’› Sarrazin’i desteklemektedir.
Yeni Hitler: Sarrazin
Almanlar, Yahudi, Çingene, ibne, özürlü hiç-
bir “ar›za”n›n olmad›¤›, s›rf kendilerinin bu-
lundu¤u bir Almanya denemifltir. Hiç kuflku-
nuz olmas›n, bir kez daha, bu sefer Müslü-
manlar›n olmad›¤› bir Almanya denemeye
haz›rd›rlar. Geçmiflte Hitler’di, bugün önder
olarak Sarrazin’leri vard›r. Sarrazin devlet
politikas› gere¤i Merkez Bankas›’ndaki göre-
vinden al›nacak, ama aktif politikan›n merke-
zine oturacakt›r. Sosyal Demokrat Parti üyeli-
¤inden uzaklaflt›r›lacak, ama Almanlara ken-
di partisini sunacakt›r. Almanya bunu yapar-
ken geçmiflteki hatalardan kaç›nacakt›r. Top-
lama kamplar›, f›r›nlar dönemi demode ol-
mufltur. Bunun yan›nda geylerin faflist liste-
den silinme ihtimali de vard›r. Alman ibnele-
ri de Hollanda ve di¤er pek çok Avrupa ülke-
lerindeki emsallerini izlemekte, pekâlâ “iyi
faflist” olabileceklerini ispatlamaktad›r.
Günümüzün faflizmi gözü dönerken dahi
moderndir. Art›k eskinin vahflet gösterilerine
baflvurmamaktad›r. Fransa’ya, ‹talya’ya bak›n:
Avrupaî iktidarlar, Türkiye’deki laik endiflele-
rin karfl›s›na Avrupa’n›n hoflgörüsünü koyan
entelektüellerimizle dalga geçercesine, Müslü-
manlarla kedinin fareyle oynad›¤› gibi oyna-
maktad›r. Örtülü kad›nlar› ayak alt›nda dolafl-
mas›nlar diye bir güzel evlerine örtmektedir;
yabanc›lar› vatandafll›ktan ç›karmakla korkut-
makta, Romanlar› s›n›rd›fl› etmekte, mültecile-
ri kamplara t›k›flt›rmaktad›r. “Sahi,” diye sor-
maktad›r Sarrazin ile günümüzün faflizmi:
“Yabanc›lara iflkence etmenin hazz›n› f›r›nlara,
temerküz kamplar›na hapsetmek niye? Neden
kapal› kals›n, ulusun üniformal› ve epeyce
flansl› bir az›nl›¤›na ait olsun bu keyif; olabildi-
¤ince fazla insana, sokaklardan iflsizlik bürola-
r›na, göçmen dairelerine, tüm ULUSa da¤›t-
mak varken eldeki rehineleri?”
Avrupa’n›n ekonomik ve ideolojik motoru
Almanlar fark›ndad›r: Alman olmak, ulus ol-
mak için ulustan olmayanlara, art›klara ihti-
yaç vard›r. Almanya’da faflizm her zamankin-
den canl›d›r, daha heyecanl›d›r, affedersiniz,
s.k gibi dimdik ayaktad›r. Kad›n erkek, çoluk
çocuk, sivil asker, genç yafll› Sarrazin’in Al-
manlar› ulus olman›n idrakine bir kez daha
varmakta, faflizmlerini sokacak yer aramakta-
d›r. Ne yapmal›? Tam da burada “Unter-
gang” gibi filmlerde göstermedikleri sahicili¤i
göstermeli, samimi olmal›, dünyan›n bütün
afla¤›l›k halklar› ad›na Almanl›¤›n böylesine
küfür etmeli, faflizmin s›zaca¤› her türlü “de-
lik” t›kanmal›d›r! Niyazi Zorlu
 TARİHTEN BİR SAYFA
RES SEVERA VERUM GAUDIUM
HAK‹K‹ NEfiE ZORLU B‹R fiEYD‹R Gerilla
ULRIKE MEINHOF

KOZMOMİLİTAN Andreas Baader’in hapishaneden kaçmas›

üzerine Ulrike Meinhof’un Moabit Hapisha-
nesi’nde 13 Eylül 1974 tarihinde yapt›¤› ko-
nuflma...
Haz›rlayan: Göksun Yaz›c›
kozmomilitan@birdirbir.org
B ATI ALMANYA: Post-faflist dev-
let, tüketiciler, kültür, metropol
flovenizmi, medyan›n kitlesel aldatma-
cas›, psikolojik savafl, sosyal demok-
ratlar. GER‹LLA, yasal alan›n d›fl›nda
hareket eden siyasî-militan bir örgüt-
NEfiE’N‹N S‹YASET‹ y› umuyor. “Nefle” ne öznel bir sevinç ne de
tür. Gerilla, mücadelesini, enternasyo-
yapmac›k bir gülümseme. “Nefle”, “ne-
nalizm, üçüncü dünya ve metropoller-
Kozmomilitan fle”nin yaflant›lanmas›n› engelleyen iktidar-
larla yüzleflecek olan bir varolufl gücü olarak
deki emperyalizme karfl› sürdürülen
enternasyonal özgürlük hareketleriyle
Bugün öncelikle iktidar›n kitlelere tan›mlanabilir, çünkü Spinoza’n›n dedi¤i gi-
birlikte sürdürür. Bu özgürlük hare-
zerketti¤i “keder”e karfl› savaflmak bi, her türlü iktidar›n kitlelerin “keder”ine
ketleri dünyadaki proleter mücadele-
gerekiyor. Bunun da yolu nefleyi ihtiyac› vard›r, yani insanlar varolufl güçle-
nin öncü kuvvetleridir.
rinden kaybederek “kitle” haline getirilir.
mümkün ve daim k›lmaktan geçiyor. Gerçeklik sadece
Yani rüyay› gerçeklefltirecek cüreti mücadele –s›n›f müca-
göstermekten. Buyrun yeni delesi– ve savaflla ilifl-
vagonumuza, Kozmomilitan’a! kili maddecilikle alg›-
lanabilir. Devrimci ey-
ARÇALANAN dünya, s›k›flan za-
P man. Siyasî mücadelelerin parça- lem, nas›l yap›l›rsa ya-
p›ls›n, her zaman kitle-
land›¤›na ve kan kaybetti¤ine tan›k ol-
ler taraf›ndan anlafl›l-
du¤umuz son otuz senenin ard›ndan,
m›flt›r. Sözcükler an-
yerelli¤e s›k›flt›r›lm›fl insanlar ve ulu-
lams›zd›r; hakaret
sal ba¤›n› koparm›fl sermayenin ulusö-
araç olamaz. Gerilla
tesi hareketlerinin aras›nda baflka bir
harekete geçiyor.
siyaset aramak mümkün olamaz m›?
Gerilla sabit bir
Kozmomilitan böyle bir aray›fl›n ürü-
bak›fl aç›s›na ya da sa-
nü ve baflka bir siyaset aray›fl›nda ne
bit bir zemine sahip
ilk ne de tek. Kozmomilitan, kifliselli¤i-
de¤il. Her fley, müca-
mize s›k›flt›r›lan dünyam›z› parçalayan
delede oldu¤u gibi,
ekonomik, sosyal ve siyasî bask›lar ara-
daimî olarak hareket
s›ndan, tekillik ve evrenselli¤i birbiriy-
halinde. Mücadele
le çeliflen de¤il, birbirini mümkün k›lan
hareketten gelir, dai-
iki temel kavram olarak görüp evrensel
ma ilerler. Mücadele
bir perspektifle tekrar dünyaya ve olay-
ilerlemektir. Önemli
lara bakmay› amaçl›yor. Böyle bir pers-
olan amaçt›r. Gerilla
pektif de¤iflimi, yeni militanlar› s›k›flt›k-
s›n›f mücadelesini
lar› köflelerden ç›k›p bir araya gelmele-
tarihin temel prensi-
ri, dünyay› yeniden tüm bir dünya ola-
bi olarak alg›lar ve
rak görünce aç›lan yeni eylem alanlar›n›
s›n›f mücadelesini
de¤erlendirmeleri için de yap›lan bir
de proleter siyasetin
ça¤r›. Kozmomilitan, evrenselli¤in fel-
gerçekleflti¤i alan
sefî ve siyasî tan›mlar›ndaki mevcut so-
olarak görür.
runlar›n da yeniden tart›fl›laca¤› bir
Kad›n ve erkek
platform olmay› amaçl›yor, ama bütün
gerillalar, yeni bir
tart›flmalar›n yeni düflünce ve eylem
toplumun yeni in-
alanlar› açmas›n› her militan gibi gözete-
sanlar›d›r. Gerilla
rek. Bu perspektif ile yaz›lan her militan
bu yeni toplumun
yaz›, Kozmomilitan’›n sayfalar›nda yer
“do¤du¤u yer”dir,,
bulacakt›r; bu anlamda yeni militanlar› Ulrike Meinhof çünkü gerilla, te-
sadece okumaya de¤il, yazmaya ve tar-
oriden farkl› olarak
t›flmaya da davet ediyor. Karfl›laflma
daimî ö¤renme ve
alanlar›n›n yeniden oluflturulmas›, özgür
eylem süreci için-
karfl›laflmalar›n yaratt›¤› düflünce ve ey-
dedir. Gerilla, bireyin kolektif ö¤ren-
lem gücünün dünyay› yeniden kurabilmesi Res Severa Verum Gaudium: Hakiki sevinç
meye kat›labilmesi için, bireyi “kolek-
için düflünceye ve varolufla yap›flan k›s›tla- zorlu bir fleydir. Kozmomilitan, dünyay› ye-
tif” hale getiren ortak ö¤renme süreci-
r›n sökülmesi ve aç›lan alanda kurucu poli- niden düflünebilmek ve kesintisiz hareket
dir. Siyaset ve strateji gerillan›n her bi-
tikan›n ifle koyulmas›yla yap›lacak bu mili- edebilmek için yap›lan “nefle”li bir ça¤r›d›r;
reyinde birlikte varolur.
tanl›k, Spinozac› bir anlamda “nefle”li olma- bir cüret ve bir rüyan›n bir araya gelmesidir.

35
S‹YASAL EVRENSELL‹K VE ‹MKANSIZI ‹STEMEK nin paydas›n›n Roma ve sadece Roma oldu-
¤unu gösterir. Geniflleyen aile, geniflleyen
Roma’d›r.

Kozmopolitanizm Kant, Stoac› kozmopolitli¤i yank›larcas›-

na “benden bize, bizden tüm insanl›¤a” ge-
niflleyen bir kozmopolitanizmden söz eder.
Diyojen, Stoac›lar, Kant, Spinoza, Zizek... Beflbenzemez gibi duruyorlar, Kant’›n kozmopolitan düzeni, kifliler için
halbuki beflibiryerde. Buyrun felsefe bahçesine, buradaki elmalardan “ahlâkî pratik akl›” tafl›yabilecek “özgür” in-
birer ›s›r›k alan kanatlan›r... sanlar›n içinde yer alabilece¤i bir düzendir,
fakat Kant, eme¤ini satan iflçinin özgür olma-
d›¤›n› –ve olamayaca¤›n›– söyleyerek koz-
OZMOS VE POL‹S. Evren / düzen / düflünceleri “do¤urturken”, Diyojen kimseye mopolit düzeni bafl›ndan itibaren d›fllay›c› bir

K güzel yap› / dünya ve flehir. Evren-fle- musallat olmadan flehrin meydan›nda en ka- flekilde kurar. “Pax Romana”ya karfl› “Ebedî
hir. Herakleitos’a göre, “bütünün ken- bul edilmeyen davran›fllar› sergilemifltir. Ki- Bar›fl”› devletler aras› bir bar›fl biçimi olarak
disi olan bu kozmosu ne bir Tanr› ne de bir nikler, flehrin köpekle- önerir ama, biz
insan meydana getirmifltir.” Herakleitos’a ridir. fiehrin uzlaflma burada devletler-
göre bilgelik ve bilgelik sevgisi, felsefe, koz- a¤›na girmeden, flehir-
mostaki plan› ve düflünceyi bilmek demektir. den kabul görmeden
Militan olmak için le hiç de ilgilen-
miyoruz.
Ne bir tanr›n›n ne de bir insan›n yapt›¤›, ya- “özgür” biçimde yafla- as›k suratl› olmaya Varolan kök-
flam› mümkün k›lan kozmosu anlayan bilge mak, insana lây›k gö- leri ve kimlikleri
flehirdekilerin uzlafl›mlar›n›n karfl›s›nda du- rülen hayata s›rt çevi-
gerek yoktur. geniflletmek biçi-
rur ve flehirden uzaklafl›r. Herakleitos’un ün- rip köpeksi bir varolu- Michel Foucault minde de¤il de,
lü ›rmak sözü asl›nda hiç de bilindi¤i gibi de- flun kabul edilmesi an- neredeyse “ken-
¤ildir: “Ayn› ›rmaklara gireriz ve girmeyiz. lam›na gelir. Diyojen dinde” bir koz-
Biziz ve biz de¤iliz.” Herakleitos için koz- için kozmopolit olan “flehir olmayand›r”. mopolitlik önerisi Spinoza’dan geldi: Köksüz
mos, hem flehirdir hem de de¤ildir. Kozmopolitanizm di¤er aya¤›n› Roma’da Kozmopolitanizm. Bu kozmopolitanizmin
Kozmos insan yap›s› olmasa da, fle- Stoac›larda bulur. Stoac›lar için kozmopo- ancak bir ütopya olarak de¤er tafl›yaca¤›n›
hir ve flehrin sundu¤u “vatan- litlik, insan›n sahip oldu¤u ba¤lar›n söyleyen “gerçekçiler” bu kavram›n sadece
dafll›k” insan yap›s›d›r. Ta- çemberlerini geniflleterek, en ya- uygulanabilirli¤ini tart›flmad›lar, onlar›n te-
rihte kozmopolit oldu¤u- k›n ba¤lar›m›zdan en genifl kü- mel olarak sorgulad›klar› yön, böyle bir koz-
nu ilk söyleyen kiflinin meye, yani insanl›k ailesine mopolitli¤in arzu edilir olup olmad›¤›yd›.
Diyojen oldu¤u söyle- ulaflabilmek demekti. ‹nsan- “Olmaz böyle bir kozmopolitlik” dediler, yal-
nir. Diyojen’in kozmo- l›¤›n en büyük ba¤l›l›k, n›zca “yap›lamaz” anlam›nda de¤il, “biz
politli¤i, Sokrates’e ama hâlâ bir “aile” olarak böyle bir fley istemiyoruz” anlam›nda da. Do-
“gençlerin ahlâk›n› görülmesi, Stoac›lar›n lay›s›yla “gerçekçilik” kendi ufkunu da a盤a
bozmak ve tanr›lara “kök”lerine hâlâ s›ms›k› vuruyordu. “Gerçekte mümkün de¤il” de-
hakaret etmek” su- ba¤l› oldu¤unu gösterir. dikleri anda, onlar›n muhafaza etmek iste-
çundan bald›ran içi- Aile insanl›¤› içine alacak dikleri mevzilerin s›n›r›na da dayanm›fl olu-
ren Atina halk›n›n kadar büyüdü¤ünde, aile yorduk. Oysa Spinoza’n›n önerdi¤i kozmo-
kurdu¤u flehrin sonu- içi iliflkilerin hiyerarflisi- politlik herhangi bir “aile”nin ya da “kim-
na kadar olumsuzlan- nin insanl›k ailesinde de lik”in tüm insanl›¤› içine alacak flekilde ge-
mas›d›r. Vebadan k›r›- kurulaca¤› garanti alt›na niflletilmesi de¤ildi. Spinoza, “do¤a cemaat-
lan Atina, tanr›lar›na sa- Spinoza al›nm›fl olur. “Pax Roma- ler de¤il, bireyler yarat›r” dedi¤i anda ne li-
r›l›p korkular›na bürünür- na”n›n iyi befl imparatorundan beralizmin haklarla çevrili yal›t›lm›fl bireyini
ken flehir meydan›nda insan- biri Stoac› Marcus Aurelius’un ne de her fleyi kendine benzeten bir do¤alc›-
lara musallat olmufl “at sine¤i” son y›llar›nda imparatorlu¤un mev- l›k öneriyordu. Do¤an›n her bireye ve her
Sokrates’i katletmekten baflka bir fley zilerini korumak için savunmaya geçmesi, canl›ya verdi¤i yaflamda kalma gücü ve po-
düflünememifltir. Sokrates gençlerin zihinle- Roma bar›fl›nda çat›flmalar›n asla eksik olma- tansiyelinin cemaat ba¤lar›yla, kimliklerle
rine musallat olup onlarda henüz oluflmam›fl mas›, Stoac› kozmopolitlik için insanl›k ailesi- de¤il, ancak ve ancak özgür karfl›laflmalarla

MİLİTANlN ALET KUTUSU
Çuval
IRT çantas› da olabilir, ama çuval zaten
S s›rt çantalar›n›n en eski atas›d›r. Alet ede-
vat koyulan “kutu”nun da bir “alet” oldu¤unu
söyledi¤imizde, militan›n ilk aletinin di¤er
aletleri tafl›maya yarayacak bir fley olmas›
gerekti¤i hemen anlafl›lacakt›r.
Çuval›n insanl›k tarihinde özel bir yeri
var. Bulunan ilk aletin baflka bir insan›n ka-
fas›na vurmak için kullan›lacak “kemik-tok-
mak” olmad›¤›n›, insan›n kulland›¤› ilk aletin
avc›-toplay›c› gruplar›n toplad›klar›n› koyabi-
lecekleri bir kap ya da file oldu¤unu söyle-
yen biliminsanlar› gittikçe ço¤al›yor –yoksa
azal›yor mu? Bulgular tarih öncesine ›fl›k tu-
tacak güçte olsa bile, her eskiye bakt›¤›m›z-
da yaflad›¤›m›z zaman›n ›fl›¤› eski ça¤lara
düflüyor. E¤er tarih insanlar aras›n-
daki iktidar iliflkilerinin bafllamas›y-
la, yaz› ve devlet gibi “icat”lar›n za-
man› Sümer ile bafllat›l›yorsa, tarih-
ten ne bekleyebiliriz ki? E¤er milât
böyle icatlar olacaksa, zaman›m›z›n
tüm u¤ursuz ›fl›¤› tarihe düflmüfl de-
mektir.
“Historie” (tarih sözcü¤ünün ata-
s›) sözcü¤ü, “araflt›rmak, bilgi topla-
mak amac›yla yolculu¤a ç›kma” an-
lam›na gelir. Ayn› zamanda, ç›k›lan
bu yolculukta do¤rudan do¤ruya
tecrübeyle ö¤renmek demektir.
E¤er tarihte çuval› bulmak için
“Historie” denen yolculu¤a ç›kacaksak önce
milâtlar›, günümüzün de¤erleriyle belirlenmifl
tarihi talan etmemiz gerekecek. Tarihi talan
edip ulaflt›¤›m›z tarih öncesinde yaflayan in-
san›n hayatta kalabilmek için haf-
tada sadece 15 saat çal›flmak zo-
runda oldu¤unu söylersek, bu dö-
nemlerin pek de “karanl›k” olma-
d›¤› sonucuna da ulaflabiliriz.
Bizler ise, sadece hayat›m›z› sür-
dürebilmek için, en iyi ihtimalle
haftada 40 saat çal›flmak zorun-
day›z.
Pratik felsefe kadar kullan›fll›
tek bir çuvala ulaflabilmek için
tüm tarihi ve milâtlar› devirmek
zorunda kalan militan›n eylem
alan› da kendini belli ediyor;
militan, yaln›zca içinde yaflad›-
¤› zamanda de¤il, geriye ve ileriye do¤ru ha-
reket edecek. Yaln›zca mekân›n de¤il, zama-

36
artaca¤›n› söylüyordu. ‹ktidarlar›n
kedere, yani güçsüzlü¤e mahkûm
etti¤i kitlelerin ancak ve ancak tek
tek insanlar›n potansiyellerinin
yok edilmesiyle oluflturuldu¤unu
söylüyordu. Spinoza’n›n köksüz
kozmopolitanizmi, kitlelerin kitle
olmaktan ç›k›p bireylere dönüflme-
sinin yolunu çiziyordu. S›n›rs›z ve
ulussuz bir dünyada, özgür karfl›-
laflmalarla beslenen ve ço¤alan te-
killiklere dayanan, köksüz saps›z
bir kozmopolitanizm. Ütopya-
c›lar, bu kozmopolitli¤in
mevcut iktidar mekaniz-
malar›yla ne kadar uygu-
lanabilir oldu¤unu de¤il,
böyle bir kozmopolita-
nizmin ne kadar arzu
edilir oldu¤unun alt›n›
çiziyordu. Böyle bir dün-
ya ancak mevcut iktidar
mekanizmalar›n›n orta-
Herakleitos
dan kalkmas›yla müm-
kün olabilirdi. Bu kozmo-
politanizmin uyand›rd›¤› “arzu” böyle bir
imkâns›za yöneliyordu. “‹mkâns›z› istemek”
düsturunu felsefî olarak formüle eden Spino-
za’yd›.
Son otuz y›ld›r artan bir ivmeyle parçala-
nan dünyada hem yerelliklerimize hem de ki-
fliselli¤imize mahkûm ediliyoruz. So¤uk Sa-
vafl’›n parçal› ve sorunlu olsa da sundu¤u si-
yasî kavga alan›n›n parçalanmas›, siyaset ol-
mayan siyasî gevezelikleri gündeme tafl›d›.
Oysa icat edilen kiflisellikler ve yerellikler,
herkesin muhatap oldu¤u kötü siyasî ve eko-
nomik koflullar›n tek tek kiflilere fatura edil-
mesinden baflka bir fley de¤il: “Bu senin soru-
nun.” Bu, herkesin sorunu. Otuz y›l›n ard›n-
dan flimdi yeniden kozmopolitli¤i, evrensel
bir siyasetin imkân›n› sormaya bafllam›flsak,
koflullar›n asl›nda böylesi bir siyaset için çok-
tan uygun hale geldi¤ini söyleyebiliriz.
Kant’›n herkese baz› koflullar empoze ederek
oluflturdu¤u bir evrensellik de¤il, siyasî düz-
lemde kurulmufl bir kozmopolitanizm.
Bu ça¤r› son y›llarda birçok kifli taraf›n-
dan tekrarland›. Kendisinin de bir pop ikonu
n›n da militan›; s›rt›ndaki çuval› bedenini yo-
rarsa militan çuval›n› zihninde tafl›yacak, bu
çuval yükte hafif, pahada a¤›r kavramlar› ta-
fl›yacak.
Ursula K. Le Guin, “Çuval Kuram›”nda
flöyle söylüyor: “E¤er içine dolduracak bir
kab›n›z yoksa, yulaf gibi uysal ve beyinsiz
bir yiyecek bile elinizden kaç›p gider.” E¤er
militan›n kendi kavramlar›n› tafl›yacak bir
kab› yoksa, insan› uysallaflt›ran en beyinsiz
iktidar mekanizmalar› bile onu ele geçirebi-
lir. Zamanda ve mekânda hareket eden mi-
litan, muktedirlerin yaratt›¤› kahramanlar›
da çuvallatacakt›r. Le Guin’in dedi¤i gibi,
muktedirlerin tap›nd›klar› kahramanlar, “çu-
vala girince tavflan ya da patates gibi görü-
nüyor.”
“Tuhaf bir gerçekçilik, ama bu da tuhaf
bir gerçeklik.. Hikâye... hikâye hâlâ bitmez.”
haline geldi¤ini düflünsek de,
Amerikan medyas›nda hâlâ
komünist oldu¤unu hay-
k›ran Zizek’in kozmopoli-
tanizm / evrensellik ça¤-
r›s›na biz de kulak vere-
lim: “Evrenselli¤i kendi
deneyimimiz üzerinden
nas›l temellendirebiliriz?
Ben her birimizin kendi ti-
kel evreninde yaflad›¤›n›
iddia eden postmodern
oyunu kabul etmi-
yorum do¤al ola-
rak. Evrenselli¤e
inan›yorum. Ama
temel kurallar ya
da evrensel kav-
ramlara dair a pri-
ori’ler içeren bir
evrenselli¤e inan-
m›yorum. Ulaflabi-
lece¤imiz yegâne
gerçek evrensellik,
siyasî evrenselliktir. Bu da
soyut ve idealist bir anlamda dayan›flma de-
¤il, mücadeleden do¤an bir dayan›flmad›r.
E¤er hepimiz ayn› mücadeleyi veriyorsak ve
birdenbire feminist ve ekolojist, ya da femi-
nist ve iflçi olarak flöylesi bir keflifte bulunur-
sak: “Aman tanr›m, asl›nda ayn› mücadeleyi
veriyoruz!” ‹flte benim için bu en özgün da-
yan›flma ân›d›r. Böylesi bir siyasal evrensel-
lik, olabilecek en özgün evrenselliktir. Ve bu-
gün de eksik olan budur, tabii, zira siyaset
bugün gittikçe farkl› pozisyonlar aras›ndan
verilecek ödünlerin müzakeresi fleklini al-
maktad›r.”
E¤er yeni bir evrensellik tahayyül edecek-
sek, Zizek’in sözlerine eklememiz gereken
birkaç nokta daha var. Ayn› mücadeleyi veri-
yor olman›n yarataca¤› dayan›flma ayn› za-
manda tüm tekilliklerin de biçimlenece¤i ve
a盤a ç›kaca¤›, dayan›flmay› aflan kurucu bir
alan oluflturacakt›r. Ancak deneyimimizle
iliflki kurabilirse söz edebilece¤imiz bu ev-
rensellik, sadece siyasî dayan›flman›n de¤il,
bu kurucu alan›n vaat etti¤i tekil deneyimle-
rimizle flekillenecektir.
Zizek
CEP SÖZLÜĞÜ
Komünizm
JEAN-LUC NANCY
Mart 2009
Londra Konferans›ndan Notlar
OMÜN‹ZM sözcü¤ünün garip bir tarihi
K vard›r. Sözcü¤ün kökenini bulmak
güçtür. Buna ra¤men, “komünist” sözcü-
¤ü, 14. yüzy›lda, “miras kanunlar›na tâbi
olmayan ortak mülkiyete
sahip topluluk” anla-
m›nda kullan›l›yor-
du: Manast›r-
lar rahipler
toplulu-
¤una
aitti;
mülkün sa-
hibi, bireyler-
den ba¤›ms›z
olarak toplulu-
¤un kendisiydi.
Hatta daha önce, 12.
yüzy›ldan itibaren ayn› sözcük umumî ka-
nunlar›n baz› yönlerini nitelendirmek için
kullan›l›yordu ve umumî hareketlerle ilifl-
kiliydi. Bu hareketler daha sonra burjuva-
zinin bafllang›c›n› oluflturdu.
18. yüzy›lda komünizm sözcü¤ü Victor
d’Hupay’in 1785 y›l›nda yazd›¤› metninde
geçer. Bu metin rahiplerin hayat›n›n yeri-
ni alacak ama benzer bir topluluk hayat›
oluflturma rüyas›d›r. D’Hupay, yönetim bi-
çimleri aras›nda “komünizm”e yer veren
Restif de la Bretonne’un arkadafl›yd›. La
Bretonne, otobiyografisinde dokuz tane
yönetim biçimi sayar ve komünizmin sa-
dece Güney Amerika halklar› için uygun
bir yönetim biçimi oldu¤unu söyler. Bu
halklar “sabahleyin birlikte çal›fl›yorlar,
ö¤leden sonra birlikte oyun oynuyor-
lar”d›r. Bu, Marx’›n söyledi¤inden çok
farkl› de¤ildir.
Frans›z Devrimi s›ras›nda, iyi bilindi¤i
gibi, ilk “Commune insurectionelle de Pa-
ris”e kat›lan Gracchus Babeuf sözcü¤ü
eflitlik ça¤r›fl›mlar›yla birlikte “komüni-
tern” olarak kullanm›flt›r. Komünizm söz-
cü¤ünün aç›kça kullan›mlar›n›n d›fl›nda
ayn› anlama sahip baflka sözcükler de
vard›r: 16. yüzy›lda ‹ngiltere’de, Common-
wealth’in kurulmas›yla sonuçlanan ilk ‹n-
giliz Devrimi s›ras›nda doktrinlerini olufltu-
ran “Kaz›c›lar” topra¤› “ortak hazine” ola-
rak nitelendirmifltir.
Asl›nda, bu tarihsel veriler bize ko-
münizm sözcü¤ünün kökenini ve anlam›-
n› –ya da hissini– veremez. Hiçbir tarih,
hiçbir etimoloji bu hissi üretemez. Fakat
bu tarihsel verilerden anlamam›z gere-
ken fludur: Bu sözcü¤ün icad› ve bu söz-
cü¤e duyulan ihtiyaç, bir fleyin tehlikede
oldu¤unu gösteriyor. Bu tehlikede olan
fley hâlâ bizim önümüzde keflfedilmeyi
bekliyor.
37
 x-KÜtüpHanE
Emrah Serbes Her Temas ‹z B›rak›r (‹letiflim)
 ‹lhami Algör Ma Sekerdo Kardafl: Dersim ‘38 Tan›kl›klar› (Do¤an)
Jack Kerouac Yeralt› Sakinleri (Ayr›nt›)
Jacques Rancière Özgürleflen Seyirci (Metis)
Jean Baudrillard Sanat Komplosu
–Yeni Sanat Düzeni ve Ça¤dafl Estetik 1 (‹letiflim)
Ken Bruen Londra Bulvar› (Sel)
 Korkut Boratav Emperyalizm, Sosyalizm ve Türkiye (Yordam)
Lorrie Moore Bofllukta Bir Kap› (Sel)
Marc Augé Paganizmin Dehas› (Dost)
Mehmet Tepebafl› Unutulmas› ‹stenen Y›llar (Dipnot)
Necmi Zeka Kargac›k ‹flleyifl –fiiirler ve Di¤er fieyler (Yasakmeyve)
Nick Hornby 31 fiark› (Sel)
Noam Chomsky Kriz Kapitalizm ‹syan (Ütopya)
Osman Ak›nhay Ölülerimiz Bir Tutar Bizi (Agora)
Onur Eyüp Karado¤an Azim –Spastik Engelli Bir
Gencin Mücadelesi (Can)
Süreyya Berfe Seferis ‹le Üvez (Metis)
Svetlana Boym T›rnak ‹çinde Ölüm
–Modern fiairle ‹lgili Kültürel Mitler (Metis)
Tardi - Vautrin Halk›n Ç›¤l›¤› –Paris Komünü 1 (Versus)
Zygmunt Bauman Eti¤in Tüketiciler Dünyas›nda Bir fians› Var m›?
(De Ki)

bize ayran getirme. bizim ara- s›mas› olan “Cumhuriyet de-

m›zda köpekler çok, bugün de- ¤erleri”ni (laikli¤i, Bat›’ya özgü
¤il yar›n s›ra sizin”. Annem gel- rasyonel, elefltirel düflünce sis-
di söyledi, ama kimse dinleme- temini) benimsemifl olan siyasî
di. Akflam oldu, Kâz›m A¤a [efli ak›mlar› kastediyorum. Bu si-
Kâz›m Gökdemir] yok. Anam yaset ve düflünce sistemlerinin
kendine vurdu, “K›z, bunlar ni- salt Bat› kökenli ayd›nlanma
ye gelmediler?” dedi. Surba- gelene¤iyle ba¤lar tafl›d›¤›, Os-
han’dan biri geldi dedi ki “mil- manl›’n›n bünyesinden kaynak-
leti toplam›fllar Kamogilin ah›r›- lanmad›¤›, oradan türetilmedi-
na”. Ma¤açur’dan getirmifller, ¤i için halk s›n›flar›yla kopuk-
K›smikör’den getirmifller... luk içinde olmaya mahkûm ol-
duklar› sav›n›n yanl›fl oldu¤u-
KUKUR‹KUKUUUU! ‹flte nihayet karfl›n›zda En Kahraman R›dvan! En
 “Sol” terimi, bence iki öge nu düflünüyorum.
içeriyor: Birinci olarak bir s›n›f- (...) Kaynaklar› ister Avrupa tü-
hakiki memleket evlâd›, kenar mahallelerin Don Kiflot’u, bir “masu-
sal tav›r al›fl söz konusudur. rü sosyalizmden, isterse “Cum-
miyet ça¤›”n›n saftirik azizi, 12 Eylül y›llar›n›n çizgisi belirsiz dev-
Bununla, emek ile sermaye, huriyet de¤erleri”nden gelsin,
rimcisi, Özall› y›llar›n bireysel giriflimci avantürü, mafyan›n da, me-
varl›kl› ile çulsuz, zengin ile ayd›nlanma gelene¤ini Türki-
rihlilerin de korkulu rüyas›... Bülent Arabac›o¤lu’nun çiçekli imza-
yoksul, muktedir ile yoksun ye’ye tafl›yan e¤itimli beyaz ya-
s›yla çizdi¤i efsane maceralar, münhas›r ciltler halinde yay›na
aras›nda ç›kar çat›flmalar›n›n kal›lar, profesyonel “orta s›-
bafllad›. ‹lk macera “Pislik” raflarda...
oldu¤u her durumda, emekten, n›f”lar ile k›r ve kentlerin kol
mülksüzden, yoksuldan, yok- emekçileri aras›nda gerçeklefle-
 Hüsniye Gökdemir: Ben o za- zim dutlara ç›kt›lar. Annem de sundan yana tav›r almay› kas- bilecek bir birliktelik, bir anlam-
man 15 yafl›nda yeni gelindim. “niye dutlar› yiyiysiz?” dedi. tediyorum. Herhangi bir siyasî da 1970’teki 15-16 Haziran kal-
Brastik’te oturuyorduk. Bir gün Birisi anneme sordu: “Anne, se- hareketin kitle deste¤inin k›flmas›n›n, 1989 Bahar eylemle-
dediler ki, Surbahan’a asker nin kimsen var m›?” Annem emekçi, yoksul s›n›f ve katman- rinin ve 2007 Cumhuriyet mi-
gelmifl. Çad›rlar kurulmufl, sey- onlar›n dilini biliydi, dedi ki: lardan oluflmas›, o harekete tinglerinin kitle tabanlar›n›n bir-
yar f›r›n kurmufllar. “Tunceli’de “Kay›nlar›m var.” Asker dedi “sol” karakter kazand›ramaz. leflmesi, geçmifl dönemlerde yüz
harp var” dediler. Bir gün am- ki: “Git seslen gelsin, söyleye- Hakl›-haks›z bazen ‹dris Küçü- binlerin kat›ld›¤› 1 May›s mi-
cam Nuri A¤a [Gökdemir] su ceklerim var.” Nuri A¤a yoktu, kömer’e atfedilen bu tezin yan- tinglerinde gözlenen yoldafll›¤›n
suvar›ydu. (Askerler izin ver- Ali A¤a vard›. Hastayd›, evde l›fl oldu¤unu düflünüyorum. canlanmas› Türkiye’de solun
miyordu tarla sulamaya.) Uru- yat›yordu. Ça¤›rd›lar geldi. Türkiye bak›m›ndan, belli ta- geliflmesi aç›s›ndan flart görünü-
mekrek’ten Hac› Abdullah gel- Bahçada, kay›s›lar da tutmufltu. rihsel konjonktürlerde DP, AP, yor. Bu gruplar›n bir bölümün-
di, Nuri A¤a’dan suyu istedi. Bu¤daylar› biçme zaman›. As- AKP’nin salt bu özelliklerinden de varl›¤›n› sürdüren küçük
Onlar da ayn› suyu kullan›yor ker dedi ki, “Amca, Tunceli’den ötürü “solcu” say›lmas› yanl›fl- burjuva radikalizmi ile sosya-
ya... Nuri A¤a “Tarla suluyo- sonra sizi k›racaklar, A¤r› gibi t›r. Kitle deste¤i bir fleydir; s›- lizm aras›nda hasmane olmayan
rum” dedi, vermedi suyu. Kav- yapacaklar –A¤r›l›ym›fl–, tarlay› n›fsal siyaset izlenmesi ayr› bir bir iletiflim, solun sa¤l›kl› yefler-
ga ettiler. Hac› Abdullah dedi marlay› b›rak›n, can›n›z›n der- fleydir. ‹kincisi, s›n›fsal siyaset mesi için de gerekli oluyor. Ay-
ki, “Nuri A¤a, o tarlay› bofluna dine düflün.” Askerler gitti. An- çizgisinin, flu veya bu biçimde d›nlanmac› çizginin talepleriyle
suluyorsun, bir gün sizi götüre- nem kendine vurdu, amcam Ali ayd›nlanma gelene¤iyle ba¤- Türkiye emekçilerinin salt s›n›f-
cekler, benimle bofluna at›flma, A¤a dedi ki: “Yok can›m, asker- lant›l› (veya onun türevi) olma- sal özlemleri aras›ndaki uzlafl-
o tarla sana kalmaz”. ler dut yemeye gelmifller, konu- s›. Bununla, ayd›nlanma gele- ma ya da halk s›n›flar›n›n siyasî
Millet de askere ayran veriyor, fluyorlar.” Annem k›zd›, “asker ne¤inden (Marksizmden) geldi- ‹slâm’›n ideolojik ve politik gü-
kimi de sat›yor. At› olanlar as- do¤ru söylüyor” dedi, “ben as- ¤i için sosyalizmi, sosyal de- dümünü terkederek yeni bafltan
kere mekkârecilik yap›yor. kere ayran götürdüm tepede, mokrasiyi veya “ayd›nlan- “özgürleflmesi”nin herhalde ön
Dört-befl tane asker geldiler, bi- askerin birisi dedi ki, anne sen ma”n›n T.C. koflullar›nda yan- koflulu olarak görülebilir.

38
DumAnlÜsTündE
Tafl›n alt›ndaki el
ve serçe parmak
Orhan Do¤an Niv Jiyan / Yar›da
Kalan Hayat (‹letiflim)
H ER ölüm erken ölüm. Ama
kimileri var ki, sadece ken-
dileri ve yak›n çevreleri aç›s›n-
dan de¤il, tarihsel ve toplumsal
olarak da vakitsiz ayr›l›r bu
dünyadan. Arkalar›nda büyük
bir boflluk kal›r. Orhan Do-
¤an’›n ard›ndan da böyle bir
boflluk kald›. Herhalde bu du-
rumu Niv Jiyan’dan daha iyi
ifade edecek bir terim olamaz-
d›. “Niv Jiyan / Yar›da Kalan Ha-
yat”, k›z› Ayflegül Do¤an tara-
f›ndan Orhan Do¤an’›n konufl-
malar›ndan, savunmalar›ndan
ve söyleflilerinden derlenen ki-
tab›n ad›.
Kitapta yer alan metinler,
politik bir flahsiyetin düflünce-
lerini, sözlerini aflan bir anlam
tafl›yor. Orhan Do¤an, tan›¤›,
san›¤›, ma¤duru ve kendi ifa-
desiyle rehini oldu¤u bir süreci
gözler önüne seriyor; yarg›lan-
d›¤› duruflmalarda yapt›¤› sa-
vunmalarla asl›nda bir tarihi ve
bir gelene¤i yarg›l›yor. Üstelik
bunu hiç öfkelenmeden, k›rg›n-
l›k göstermeden yap›yor.
Orhan Do¤an pek ço¤umu-
zun haf›zas›nda en çok TBMM
bahçesinde, ensesinden bast›r›-
larak polis arac›na bindirilir-
kenki haliyle yer etti. Memleke-
tin insan haklar› siciliyle yak›n-
dan ilgilenenlerin onu daha es-
kilerden, Yeflilyurt davas›ndan
bilmeleri kuvvetle muhtemel-
dir. Zira Yeflilyurt köylülerine
bok yedirilmesi olay› onun ce-
sareti ve kararl› tutumu saye-
sinde gündeme gelebilmiflti.
Meclis bahçesinde polis oto-
suna bindirilerek götürüldü¤ü
1994’ün 2 Mart günü, Kürt so-
rununun çözümünde siyasal
kanallar›n tümüyle t›kanmas›-
n›n ve uzun y›llara yay›lacak
bir kör fliddetin de milâd› oldu.
Sonras› malûm, Susurluk’a
uzanan kirli bir süreç, boflalt›-
lan köyler, yak›lan, tahrip edi-
len ormanlar, binlerce can kay-
b› ve bir yanda duygusal k›r›l-
malar› mayalayan, di¤er yanda
etnik gerilime tahvil edilmeye
çal›fl›lan ac›lar, ac›lar. ‹stensey-
di, gereken irade gösterilebil-
seydi, hiç yaflanmadan engelle-
nebilecek olan ac›lar. Orhan
Do¤an’›n bütün kahramanl›¤›
ve belki de trajedisi, bütün bu
ac›lar yaflanmadan da çözümün
mümkün olabilece¤ini bilme-
sinde yat›yordu. Buna inanm›fl-
t› ve ömrünü inand›¤› fleyi an-
latmaya çal›flarak geçirdi. Do-
¤ubeyaz›t’ta kalp krizi geçirme-
den birkaç dakika önce binlerce
kifliye hitaben yapt›¤› konufl-
mas›nda son sözlerinin bar›fl›
getiremedi¤i için halktan özür
dilemek olmas›, yar›da kalan
ömrünün ve çabalar›n›n özeti
gibiydi. On y›l›k cezaevi süreci-
nin ard›ndan verdi¤i ilk söyle-
flide Faruk Bildirici’nin sorula-
r›n› yan›tlarken bir bar›fl konfe-
rans› toplanmas› gerekti¤ine
dikkat çekiyordu.
Sözünü etti¤i bar›fl konfe-
rans› 13-14 Ocak 2007’de top-
land›. Aç›l›fl konuflmas›n› Yaflar
Kemal’in yapt›¤› “Türkiye Bar›-
fl›n› Ar›yor Konferans›”n›n son
derece genifl bir yelpazeyle top-
lanabilmesi ve bu sayede ulusal
düzeyde gündem oluflturabil-
mesinde Orhan Do¤an’›n kap-
say›c› yaklafl›m›n›n önemli bir
pay› vard›.
Kitaptaki söylefliler onun
bar›fla slogan düzeyinde ya da
romantik bir flekilde de¤il, aksi-
ne, son derece gerçekçi yaklafl-
t›¤›n› gösteriyor. Bar›fl için afl›l-
mas› gereken zorlu bir süreç
vard› ve bu süreci belli bir tak-
vim dahilinde ad›m ad›m, bece-
riyle, ustaca yürütmek gereki-
yordu. Bar›fl için inkârdan, yen-
me/yenilme ikileminden vaz-
geçilmesini, yeni bir dilin yara-
t›lmas›n›, sahici politikalar›n
üretilmesini öneriyordu.
Kitapta dikkat çeken husus-
lardan biri de, neredeyse her
söyleflisinde ›srarla etnik siya-
sete kesinlikle karfl› oldu¤unu
vurgulama gere¤i duymas›. Si-
yasetin giderek daralt›ld›¤› bir
dönemde bu vurgunun daha
da anlam kazand›¤› çok aç›k.
Meclis’ten al›n›p götürüldü-
¤ü cezaevinde on y›l›n› tüket-
mifl olmas›na ra¤men cümlele-
rinde öfke, k›zg›nl›k yok. Peki
hiç mi sitem yok? Var elbette.
Kürt siyasetçilere, somut siya-
set üretememe konusunda, de-
mokratik mücadelede birlikte
hareket etmek istedi¤i kesimle-
rin sorumluluk almakta yeter-
siz kalmalar›na sitem ediyor:
“Ayd›nlar, sanatç›lar, emek ha-
reketinin öncüleri, 15 y›l önce
de mesafeli durdular bize, flim-
di de mesafeli duruyorlar. Hat-
ta bir görüflmemizde flunu söy-
lemifltik: ‘Biz, elimizi tafl›n alt›-
na koyduk. Tafl›n alt›nda akrep
mi var, y›lan m› var, bilmiyo-
ruz. Elimizin kopmas› tehlikesi-
ni göze al›yoruz. Sizden hiç de-
¤ilse serçe parma¤›n›z› feda et-
meyi göze alman›z› istiyoruz’
dedik. ‘Sizin serçe parma¤›n›z
incinsin, bizim elimiz kopsun’
dedik. Buna ra¤men olmad›,
gelmediler.”
Çözüm için yeterince
sorumluluk al›nma-
d›¤› ve somut po-
litika üretilme-
di¤i yolundaki
sitemi, esas
olarak, çö-
züm üretile-
medi¤i tak-
dirde olabile-
ceklere dair
yak›c› öngörü-
sünden kaynakla-
n›yor. Bu öngörüsü-
nü Milliyet’ten Derya Sa-
zak’a verdi¤i röportajda bir
cümleyle özetliyor: “Biz çöz-
mezsek, bize ait olmayan bir
çözüm gelir.”
Bu öngörünün ve di¤er po-
litik düflüncelerinin bugün da-
ha büyük bir anlam kazand›¤›
aç›k. Ama, Orhan Do¤an dile
getirdi¤i politik düflüncelerden
çok daha fazlas›yd›. Politik bir
aktör olarak ne kadar tutarl› ve
kararl› idiyse, insan, baba, ar-
kadafl, dost olarak da o denli
tutarl› ve hümanistti. Röportaj-
lar›nda pek bahsetmedi¤i bu
yan›n› anlamak için bilinmesi
gerekti¤ini düflündü¤üm baflka
özellikleri de vard›. Cezaevin-
deyken hasta tutuklu ve hü-
kümlülerle son derece içten bir
flekilde ilgilenmiflti örne¤in. Fa-
ruk Bildirici’nin cezaevine ilifl-
kin bir sorusuna verdi¤i yan›tta
ilk befl y›l›n okuma-yazma aç›-
s›ndan son derece elveriflli geç-
ti¤ini söyledikten sonra, flöyle
devam ediyor: “Ama son befl
y›l koflullar›m›z zorlaflt›. Türki-
ye’nin de¤iflik cezaevlerinden
tutuklu ve hükümlüler bizim
ko¤uflumuza getirildi. Kimisi
kanser, kimisi baflka hastal›k.
Revir de yoktu. Gençleri sahip-
siz b›rakamazd›k.”
Bu son cümlenin büyük bir
tevazuyla sarf edildi¤i belirtil-
meli. Çünkü bu cümle, hasta
tutuklu ve hükümlülerin her
birine gösterdi¤i ilgiye dair
çok az fley söylüyor. Oysa ceza-
evindeyken meme kanserine
yakalanan ve ameliyathaneden
ç›kt›¤›nda aya¤›na zincir tak›l-
mas›n› kabul etmedi¤i için ser-
vis odas› yerine bodrum kattaki
mahkûm ko¤ufluna konulan
Cemo’yla nas›l ilgilenmifl oldu-
¤unu iyi biliyorum. ‹lgisi sade-
ce hastalar›n hastaneye gidebil-
meleri, ilaçlar›n›n zaman›nda
getirilebilmesi ya da yaralar›-
n›n sar›lmas›yla s›n›rl› kalma-
m›flt›. Kendilerini iyi hissetme-
leri, moral kazanmalar› için bü-
yük bir içtenlikle çaba harca-
m›flt›. Tahliye olduktan
sonra Diyarbak›r’a
ilk gelifllerinde ta-
n›k oldu¤um bir
olay, bu ilgisi-
nin ne denli
içten oldu¤u-
nu ve ne de-
rin dostluklar
yaratt›¤›n›
göstermeye
yetmiflti. Onlar›
karfl›lamaya gelen
insan selinin içinde
ufak tefek bir kad›n, Ce-
mo, ona ulaflmay› baflarm›flt›.
Uzun süre birbirlerine sar›lm›fl-
lard› ve sadece Cemo’nun de-
¤il, Orhan Do¤an’›n gözleri de
yafllarla doluydu.
Hiçbir zaman yumru¤unu
masaya vurmad›. Sesi gök gü-
rültüsünü and›rm›yordu. Kla-
sik bir siyasî lidere ya da kah-
ramana hiç benzemiyordu.
Ama, aram›zdan ebediyen ay-
r›ld›¤›nda Cizre’de yüzbinler
taraf›ndan karfl›land›. ‹rfan Ak-
tan, cenazeye dair kitapta yer
alan izlenimlerinde, karalara
bürünmüfl yüzbinlerce insan
aras›nda geleneksel Kürt k›ya-
feti flel-flepik giyinmifl bir ihti-
yar›n bir yandan sessizce a¤la-
d›¤›n›, di¤er yandan da buru-
fluk parmaklar›yla zafer iflareti
yaparak “Min Orhan nasi, xwe-
zi min nas ne kiriba” diye a¤›t
yakt›¤›n› anlat›yor ve devam
ediyor: “‹ki yüz bine yak›n in-
san 30 Haziran günü Cizre’de
gözyafl› döküyor ve o ufak te-
fek, gür sakall› nazik adam›n
cenazesine efllik eden upuzun
konvoyun flehre gelmesini bek-
liyordu. Onun elini s›kma onu-
runa nail olmufl, onunla bir çift
laf edebilmifl ac›l› sevenleri,
belli ki kara haberin üstesinden
gelebilmek için flel-flepikli ihti-
yar›n a¤›d›n› yak›yordu: ‘Onu
tan›d›m, tan›maz olayd›m’.”
“Niv Jiyan”, onu tan›mak
için oldu¤u kadar, bar›fl için
düflünmek ve eylemek aç›s›n-
dan da okunmas› gereken bir
kitap.
Handan Ça¤layan
(Bu yaz›n›n uzun versiyonu
birdirbir.org’da)
39
Siyasal göz’ün
sosyokriti¤i
Ulus Baker Kanaatlerden ‹majlara
Çeviren: Harun Abuflo¤lu (‹letiflim)
Felsefeyle adeta sanatsal bir
iliflki kuran Ulus Baker’in
yazd›klar›n› okuyanlar, siyasal
tavr›n do¤urgan bir düflünceye
dönüfltü¤ü yarat›c›, bereketli ve
tahrik edici çizgilerin bileflkesi-
ni bulurlar. Bu çizgiler,
Marx’tan Spinoza’ya, Deleu-
ze’den Dziga Vertov’a, Tar-
de’dan Godard’a uzanan genifl
ve renkli bir zemini estetik bir
k›vrakl›kla kullan›r. Tek bir di-
siplinin hapishanesinde devin-
mekten uzak olan Baker’in
eserleri, sosyoloji, psikoloji, si-
yaset bilimi, felsefe ve sinema
aras›ndaki ayr›m› afl›nd›ran bir
dille yaz›lm›flt›r. Sosyal teoriye
bak›fl› komplekssizdir; Marx’›
Foucault ve Deleuze’ün karfl›s›-
na koyma kolayc›l›¤›n›n yerine,
bu isimleri üretken bir diyalo¤a
sokar. Tart›flman›n entelektüel
zeminini daraltan bir anlay›fla
karfl› bu zemini alabildi¤ine ge-
niflletmeye çal›flan bir okuma
stili gerçeklefltirir ve metinler
aras›nda adeta “flaneur” gibi
gezinmeyi, flok etkisi yaratan
fragmanlar yazmay› sever.
“Kullan›fll› düflünceler”
Felsefe tarihini bir “alet edevat
çantas›” (Deleuze) olarak kulla-
nan Baker, “kullan›fll›” düflün-
celer üretmek peflindedir. “Yü-
zeybilim - Fragmanlar”da bir
araya getirilen metinlerinde,
çözümleme ve dönüfltürme edi-
mine “kullan›fll›” araçlar bul-
maya/vermeye çal›fl›r. Kitap
fragmanlar halinde, farkl› za-
man ve mekânlarda a盤a ç›k-
m›fl düflüncelerden olufluyor;
türleri (felsefe, sanat, siyaset,
sosyoloji, edebiyat, hukuk) ve
isimleri (baflta Spinoza, Tarde,
Deleuze, Negri, Nietzsche,
Marx, Foucault, Lazzarato,
Agamben) birbirine ilifltirerek
katediyor.
Baker’in düflüncesi, sürekli
olarak olmakta ve de¤iflmekte
olan canl› yaflama dokunma ar-
zusu içindedir. Örne¤in “haya-
t›n geometrisi”ni yapan Spino-
zac›l›¤› “kullan›fll› bir felsefe”
olarak tarif etmesi manidard›r:
“Spinoza o kadar ‘günlük ha-
yat’ içindedir ki, onu okuyup
anlamad›m demek, insan›n dü-
flünme gücünün ne kadar örse-
lendi¤ini d›flavuracak kadar
büyük bir felâkettir.”
Spinoza’da yaflam ve dü-
40
flünceler yaratman›n eflsiz me-
kân›n› bulan Baker’in bir baflka
kullan›fll› filozofa, Deleuze’e
olan ilgisini bu noktadan itiba-
ren kavramak mümkün. Ba-
ker’in, majör dili minörlefltire-
rek “egemen sistemden bece-
rikli bir flekilde kaç›fl”la ilgile-
nen, “felsefe kavramlar yarat›-
m›d›r”, “hastal›k, hayata bir ba-
k›fl tarz›d›r” diyen Deleuze’e
odaklanmas› iliflkiseldir. Çünkü
Baker, ilgilendi¤i di¤er filozof-
larla (özellikle Spinoza, Tarde,
Nietzsche) iliflkisel olarak okur
Deleuze’ü. Farkl›laflm›fl bölge-
ler yaratmak gayesi, bizi, Ba-
ker’in otonom-düflünceye olan
ilgisini anlamaya yönlendirir.
Bir afl›nd›rma mekanizmas›
olarak kapitalizmin elefltirisini
mutlak ç›k›fl noktas› olarak tarif
eden Baker, siyaset felsefesini
bu ç›k›fltan hareketle üretir. Ne-
oliberalizm elefltirisini ve yeni
altüst edici pratikler yaratmay›
otonomist düflüncenin bafll›ca
hedefleri olarak tahayyül eder.
Çünkü direnifl eski usûllerle ifl-
leyemez art›k ve elefltirinin öte-
sine geçebilmeyi gerektiren ko-
flullarla karfl› karfl›yay›zd›r. Bu
anlamda Baker’e göre direnifl
için otonomist bir tart›flman›n
yürütülmesi elzemdir. Bu tar-
t›flman›n hatlar› “Yüzeybilim -
Fragmanlar”da flu ifadelerle
resmedilir: “Otonomi, politik
alanla epeydir afl›nm›fl bir ba-
¤›n yeniden üretilmesidir. Ken-
di kendini iflleyen bir yoldur ve
nereye varaca¤› henüz belli de-
¤ildir. Mücadelenin teorik ve
pratik oldu¤u kadar ‘deneyci’
de olmas› gerekti¤ini düflünü-
yoruz. Verilmifl öznelliklerimizi
gözlerden kaybederek yeni öz-
nellikler ve direnifl biçimleri
icat etmek, belki de sonsuzca
tekrarlanacak, ço¤u zaman ba-
flar›s›z bireysel ve kolektif de-
neyin yap›lmas›na ba¤l›d›r.”
Duygular›n elefltirisi
Sosyolojinin nesnesini (toplum)
yitirdi¤ine dair tespitler ‘70’le-
rin ortalar›ndan itibaren yükse-
len postmodern tart›flmalar
içinde önemli bir yer tutar. Jean
Baudrillard’›n “Sessiz Y›¤›nla-
r›n Gölgesinde –Toplumsal›n
Sonu”nda y›¤›nlar›n art›k bir
“gönderen” olmaktan ç›kt›¤›n›
yazmas›n› “sosyolojinin sonu”
olarak yorumlamakta tereddüt
edebiliriz, ancak bir “kriz” için-
de oldu¤unu söylememiz
mümkün. Baker’in doktora tezi
olarak sundu¤u ve kitap olarak
yeni bas›lan” Kanaatlerden
‹majlara: Duygular Sosyolojisi-
ne Do¤ru”, sosyolojik düflünce-
nin içine girdi¤i durumun bir
kriti¤ini yaparak alternatif bir
sosyolojik tahayyül biçimi öne-
rir: Duygular Sosyolojisi.
Baker, sosyolojik bak›fla üç
temel elefltiri yöneltir. Baker’e
göre, öncelikle sosyolojinin içi-
ne girdi¤i ç›kmaz›n en büyük
nedeni “kanaatler sosyoloji-
si”nin s›n›rlar› üzerine infla
edilmifl olmas›d›r. Sosyoloji sü-
rekli olarak de¤iflen kanaatleri
toplama, filtreleme ve s›n›flan-
d›rma ifllevine indirgenerek
adeta ruhsuzlaflt›r›lm›flt›r. Ba-
ker’in bir di¤er elefltirisi, sosyo-
lojik eser ve elefltirinin “metin-
selleflti¤i” yönündedir. Sosyolo-
jinin art›k “yaflam deneyimine
dayanmamakta” oldu¤unu be-
lirten Baker, metinlerin etkilefli-
mine yaslanan, gerçek failler ve
fiiller yerine çözümlemelerini
metinlerden türetmeye çal›flan
sosyolojik anlay›fltan uzaklafl-
mam›z›n aciliyetine vurgu ya-
par. Sosyolojinin ortaya ç›k›fl›-
n›n “toplumsal tipler” tarif et-
me kapasitesinden ayr› tutula-
mamas›na ra¤men günümüz
sosyoloji anlay›fl›n›n toplumsal
tipler yaratabilme yetene¤in-
den uzaklaflmas›, Baker’in bir
di¤er tespitidir. Çünkü toplum-
sal tipler yaratmak, hem top-
lumsal alandaki mikro süreçleri
aç›klamak aç›s›ndan, hem de
sosyolojinin kendini yenileye-
bilmesi aç›s›ndan önemlidir.
Peki alternatif bir sosyolojik
yöntem nas›l gelifltirilebilir?
“Kanaatlerden ‹majlara”, bu so-
ruya yan›t arama çabalar› ekse-
ninde haz›rlanm›flt›r. Baker’e
göre, toplumsal bilimler ile bel-
gesel filmcilik aras›nda bir “ev-
lilik” kurmak,toplumsal, yaz›n-
sal ve görsel malzeme aras›n-
daki ayr›m› geçersizlefltirerek
bu alanlar aras›nda ba¤lant›lar
sa¤lamak, alternatif çözümleme
araçlar› yaratmak aç›s›ndan
bafll›ca ç›k›fl noktalar›d›r. Çün-
kü görsel olan›n toplumsal bi-
limlere dahil edilmesi, bizi, top-
lumsal araflt›rman›n “yöntem-
sel alet kutusunu geniflletebile-
cek bir duygular sosyolojine”
götürebilir. Peki, “duygular”
neden bu denli önemlidir? Ön-
celikle duygular ile onlar› gör-
sellefltirebilme ihtimali ve bu
ihtimal üzerinden oluflmufl bir
arfliv vard›r ve Baker’in çal›fl-
mas›, duygular›n çözümlenifli-
nin etik ve siyasî olan bütün
pratik meseleler hakk›nda bize
çok fazla fley anlatabilece¤i tes-
piti üstüne temellenir. ‹majlar
yoluyla çözümlenecek duygu-
lar ve bu duygular›n okunma-
s›ndan yarat›lacak yeni duyarl›-
l›klar önümüzde durmaktad›r.
Çünkü: “Klifleler ve kanaatler
her yerdedir, bizi bir uzam ola-
rak kuflat›rlar, ama insanlar ta-
raf›ndan ya ‘anlams›zca’ ya da
bak›l›p kay›ts›zca zihinden ge-
çirilen bir fley olarak görülürler.
Castoriadis’in ileri sürdü¤ü
üzere, bu durum ‘önem-d›fl›l›-
¤›n yükselifli’dir. Yaln›zca tele-
vizyon elefltirisi yoluyla, ama
ayn› zamanda onunla kendi
araçlar›yla savaflarak, duygula-
ra, imajlara ve Deleuze’ün de-
yimiyle, ‘duyguland›ran-imaj-
lara’ dair ‘yeni Vertovcu’ bir
duyarl›l›k gelifltirilebilir.”
Murat Arpac›
(Bu yaz›n›n uzun versiyonu
birdirbir.org’da)
 Türk Basını’na Ayna Tutacak
Bir Derleme...
Darbeli tarihimizin
“Darbeli Kalemleri”
bize bizi anlatıyor...

Uğur Mumcu’dan Çetin Altan’a, Cihad Baban’dan Av. Bekir Berk’e,

Bedii Faik’ten Talat Halman’a, İlhan Selçuk’tan Sadık Albayrak’a,
Nezihe Araz’dan Nazlı Ilıcak’a, Aziz Nesin’den Necati Zincirkıran’a
kadar 65 yazar 125 köşe yazısı…

Hem siyasi tarihimize hem de basın tarihimize bir başka gözle

bakmak için ayna işlevi görecek ola “Darbeli Kalemler”, bir
dönemin usta gazetecilerinin darbeler sonrası öngörüleri,
endişeleri, umutları nelerdi, askeri müdahale, bir kurtuluş mu
yoksa baskılarla dolu yeni bir dönemin başlangıcı mıydı, gibi pek
çok soruyla okuyucuyu baş başa bırakıyor.
Fırtınalı dönemlerin ilk günlerinde basının reflekslerini açıkça
ortaya koyan bu çalışmada farklı ideolojilerdeki gazetecilerin
askeri müdahaleleri nasıl değerlendirdiği gözler önüne seriliyor.

Darbelerin ardından sıcağı sıcağına yazılmış bu köşe yazıları okura

hem tarihe ideolojik güdümlemelerden bağımsız “kendi gözleriyle”
bakma fırsatı veriyor, hem de bugünkü ordu ve rejim tartışmalarını
değerlendirebilmesi için geniş bir perspektif sunuyor.
İlk haftanın refleksleriyle yazılan bu yazıların ışığında, geçmişe

1960…
bugünden değil de o günlere dönerek, olayların içinden bakmayı
öneriyor.
sça,
…Biz bugün bütün ulu
dönekliği, kaypaklığı,
luğu,
ikiyüzlülüğü, dalkavuk türlü
ı, mi dec iliğ i, her
çıkarcılığ

1971…
den
alçaklığı, zıbardığı yer yere
bir daha kalkmamasıya a
dah
çaldık. Bu leşlerin bir
candan,
hortlamayacaklarına, elim,
özden inanıyoru z. (… ) Sağ ol Ve hiç fütursuz söyley azgının,
generalim, sağ ol albayı olun
m, binlerce, on binlerce solna,
yar bay ım , bin baş ım ! Sağ İtalya’da İtalyan ordusu
yiğit komutanlarım! Va
r olsun Hindistan’da Hindistan ını,
lar
Türk ordusu! ordusuna yaptıramadık de
cu piç Tü rki ye’

1980…
avu ç sol
Aziz Nesin, Akşam, bir
dört komutana yaptırm
ağa
28 Mayıs 1960 muvaffak olmuşlardır.
Bedii Faik, Dünya,
il 13 Mart 1971 Birkaç gündür 12 Eylül
Elbet sizler gidecek değ z. Ve Harekatı ile 17 Mayıs’ın
götürülecek adamlarsını im mukayesesi yapılıyor ve in
ras
bu gidişte en şanslı me ı… hemen herkes birincisin r.
çöp ara bas ıyle yap ıld uyo
bir uya üstünlüğünü ortaya koy
Hiçbir zaman insan olm ikada
asını Şu andan başlıyarak, ord
bilemediler , bar i son dak karşı husumet yaratm
ak Nazlı Ilıcak, 1980
biraz haysiyet sahibi olm
asını isteyen bütün tutucu ve Tercüman, 16 Eylül
bil sel erd i de lağ ızım lık gerici yuvalarına karşı e
n,
dolaplarına saklanma
salardı… Atatürkçü öğretmenleri kın Kamu vicdanının süratl ..
hal ar.
gençliğin, aydınların, tatmin edileceği infazl
Çetin Altan, Mi et, lliy
ilerici güçlerinin, devrim
ci
Adalet kılıcının yeni şid
det
29 Mayıs 1960 sendik ala rın , der nek ler in
suçlar ını n işle nm esi ni
un atle
elbirliği etmesi; ordun a yerini önleyici, caydırıcı bir sür
.
devrimci tutumu yanınd işlemesi. Beklenen bu
Güneri Cıvaoğlu,1980
ir.
alması, bir milli görevd
lçu k mh uriyet,
İlhan Se , Cu Tercüman, 17 Eylül
14 Mart 1971

ll.indd 1 9/1/10 12:45 PM

“MA SEKERDO KARDAfi? / N’ETM‹fi‹Z KARDAfi– DERS‹M ‘38 TANIKLIKLARI”

Eski bir k›r›m, uzun bir do¤um

Onur Öymen’in Meclis kürsüsündeki ç›k›fl›, hem Kemalist zihniyeti iyice a盤a ç›kard›, hem de cumhuriyet tarihi
boyunca üzeri örtülen Dersim katliam›n›n, toplu k›y›m ve sürgünlerin gizini yavaflça ortadan kald›rd›. Bu s›r
perdesini ‹lhami Algör de, bizzat kendi ailesi ve köyü üzerinden, ‹stanbul’dan Dersim’e do¤ru tersine göçle aralamaya
çal›flt›. “Fakat Müzeyyen Bu Derin Bir Tutku”, “Albay›m Beni Nezahat ile Evlendir”, “Kalfa ile K›ral›ça” gibi
romanlar›yla, belgeselleriyle tan›nan Algör, Do¤an Kitap’tan ç›kan “Ma Sekerdo Kardafl? / N’etmifliz Kardafl? –Dersim ‘38
Tan›kl›klar›” bafll›kl› kitab›nda, memleketi Erzincan Surbahan köyündeki ac› deneyimi, Gökdemir, Düzgünkaya,
Billor ve Köse ailelerinin fertlerinin dilinden, noktas›na virgülüne dokunmadan anlat›yor...

Surbahan, yeni ad›yla K›l›çkaya köyü nere-

‹lhami Algör
sidir?
‹lhami Algör: Erzincan’› oval bir masa gibi
düflünürsen, bunun bat›s› Sivas’t›r, zaten tren
bat›dan, Kemah taraf›ndan gelir, Erzincan
ovas›n› kuzey ve güney olarak ikiye böler, do-
¤udan Erzurum’dan ç›kar gider. Kuzeyi Gü-
müflhane’ye, Trabzon taraf›na bakar. Erzincan
ovas›n›n güneyinde Sivas’a do¤ru Kemah bo-
¤az›ndan tut, Erzurum taraf›na, Pülümür de-
dikleri yere do¤ru uzanan Munzur da¤lar›n-
dan oluflan bir yay vard›r. O yay›n Erzincan
ovas›na bakan taraf›nda, Munzur’un Erzincan

Foto: Çi¤dem Öztürk

yüzünün ete¤inde bir köyden söz ediyoruz.
Dersim’e geçit veren bir köy bu, evveliyat›nda
bir Ermeni köyü, zaten Erzincan’›n güneyin-
deki yerleflim birimlerinin ço¤u Ermenidir,
hep Ermeni isimleri vard›r. 18. ve 19. yüzy›lda
Dersim’in içinden oraya taflm›fl millet. Bura-
n›n dünyas›n› flöyle anlars›n: 1928’de do¤mufl
bir k›z çocu¤u, akl› bafl›na gelince oradan bü-
tün ovay› görüyor, bak›p diyor ki, “bütün
dünya bu, bu da¤lar›n arkas›nda bir fley yok”.
‹flte annem öyle zannediyormufl. (gülüyor) As-
kere gidip gelenler, büyük flehre çal›flmaya gi-
denler bilgi getiriyor. Okuma-yazma biliyor-
san, belki birileri gazete getiriyordur, o gazete
de kaç günlüktür, kim bilir. Biz Haydarpa-
fla’dan Erzincan’a trenle giderdik, ‘60’l› y›llar-
dan söz ediyorum, iki gece bir gündüz sürer-
di yol. Yol boyunca çocuklar trendekilere “ga-
zete at” diye seslenirdi.
Sürgün sonras› Surbahanl›lar bir arada, ortada Aliflan Gökdemir
‹stanbul do¤umlusun, ilk ne zaman gittin
Surbahan’a?
Annem köyüne çok düflkündü. Kendimi bil-
dim bileli anam›n s›pas› olarak köye gider-
dim. Tunceli Ovac›k taraf›na giderdik; yol at-
larla, kat›rlarla sekiz saat sürerdi. Susad›¤›m-
da annem çeflmeden su al›p avuçlar›ndan ba-
na içirirdi. Annemin avuçlar› ne kadar büyük-
tü, biliyor musun? ‹çiyorsun içiyorsun, bitmi-
yor. Bir çocuk annesinin avuçlar›n› öyle tahay-
yül ediyorsa kaç yafl›nda olabilir? Benim en
eski haf›za kayd›m o. ‹ki ablam var, bazen an-
nem üçümüzü de götürürdü, babam bizi trene
bindirirdi.
Baban gelmez miydi?
Babam haftada alt› gün, sabah›n alt›s›ndan ak-
flam›n alt›s›na kadar çal›fl›rd›. Unkapan› - Emi-
nönü aras›nda eskiden hal vard›, art›k yok. O
halde köftecilik yapard›, vakti olmazd› çal›fl-
maktan. Ablalar›m büyüdükçe bizimle daha
az gelmeye bafllad›lar, ama ben çanta gibi gi-
derdim hep. ‹leriki yafllarda “ben de gitmiyo-
rum” dedim. Hemen hemen her yaz giderdik,
k›fl›n zor. Eskiden trenden inince minibüsle
bir yere kadar giderdik, oradan bizi atla alma-
ya gelirlerdi. Yaklafl›k bir saatlik yürüyüfl yo-
luyla köye ulafl›rd›n. ‘60’lardan söz ediyorum.
Köye dair ilk hat›rlad›¤›n fleyler neler?
fiehirden giden çocuk ne hat›rlar, atlar›, eflek-
leri, s›palar›, ortal›¤a s›çan inekleri, kokular›-
n›... En çok tezek kokusunu, yanan odun ko-
kusunu hat›rlar›m. Anne taraf›m Gökdemir
ailesi o köyün ilk yerleflimcilerinden. Pozis-
yonlar› nispeten güçlü, maddî durumlar› da
fena de¤il. Köyün meydan›ndaki iki ana ev
Deli Mahmutlar’a, yani Gökdemirler’e ait. Ge-
celeri içeride tand›r yanard›, k›fl sert oldu¤u
için pencereler küçüktü. Dekor perde durum-
lar› yok tabii, duvarlar kal›n, sedirler, yer ya-
taklar›... Bir de yukar›daki yaylada fiavaklar
denilen bir afliret vard›, fiavaklar profesyonel
çoband›r. Büyük sürü sahiplerinin hayvanlar›-
n› otlat›rlar. Yaylalardan herhangi bir nedenle
flehre giderken, geceyar›s› bizim oradan geçer-
lerdi, atlar›n nallar› toprak yoldaki da¤›n›k
tafllara vurdukça merak ederdim, kalkar ba-

42
kard›m. Bir keresinde bafl›na
k›rm›z› bir tülbent ba¤lam›fl
genç bir fiavak gelmiflti kap›ya.
fiavaklar›n bekârlar› farkl›, evli-
leri farkl› ba¤lar bafl›n›. Day›m›n
onunla konufltu¤unu hat›rl›yo-
rum, alt› yafl›nda faland›m. Köy-
lülerle fiavaklar aras›nda mera
sorunu ç›kard›, çünkü fiavaklar
onbinlerce koyunla gelirdi, bir
yerden geçtiler mi arkada ot kal-
mazd›. O yüzden s›n›r kavgas›
ç›kard›. Çevre köylerden uzun
sopalar› al›p yirmi-otuz kifli gi-
derlerdi. fiavaklar da muhteflem
sapan kullan›rd›, çocuklar ve
kad›nlar dahil. Bunlar›n kafala-
r›n› gözlerini yarar gönderirler-
di. Day›m adil bir adamd›. O
yüzden fiavaklar day›ma güve-
nirlerdi. Day›m›n babas›, dedem
de öyleydi. Suyun da¤›l›m›n›
düzenlerdi.
Köyde Kürtçe mi konuflulu-
yordu? Sol taraftaki foto¤raf, sürgün y›llar›nda, Bal›kesir - Susurluk’ta bir foto¤rafç›da çekilmifl; ‹smail Gökdemir, Hediye Billor, Nuri ve Aliflan Billor .
Büyükler aralar›nda Kürtçe ko- Sa¤ taraftakiler, ‹lhami Algör’ün babas› Mustafa, annesi ‹zzet Gökdemir, ablalar› Vesile ve Behice (kucakta), 1951
nufluyorlard›. Özel bir fley ko-
nuflacaklarsa, annemle babam da flehirde referans al›narak düzenleniyor. y›, onun ac› oldu¤unu görüyorsun. O kuflakta
Kürtçe konuflurdu. Bize ö¤retmek istemediler, Alevîlik, Sünnîlik, Kürtlük, Dersimlilik üzeri- bu vard›. Asl›nda benim s›k s›k evden kaçma-
arka plandaki travma nedeniyle çocuklar›n›n ne konuflamam. Ben sadece kitab›n s›n›rlar›n- m›n nedeni de bu olabilir. Evde korku vard›,
hayat› Türkçe konuflulan bir dünyada, bu fle- dan ve kendi dünyamdan konuflabilirim. Bu soka¤a kaçard›m, bir çocuk soka¤a kaçar. So-
hirde güvenlikte olsun diye belki de. Bize, tür kavramlar› akademisyenler, politikac›lar kaktan korkuldu¤unu da hissederdim. “Her-
“yeni dünya bu, siz de okuyun, kurtar›n ken- kullan›r. Bu kavramlar h›zl› flekilde birbirine kesle konuflma, herkesle oynama!” Bu klasik
dinizi” dediler. bir fleyler anlatmak zorunda olanlar için bir mânâda bir ailenin çocu¤unu d›fl dünyadan
Kürt sözcü¤ünü ilk ne zaman duydun? mânâ ifade eder. Bir noktadan sonra kütükle- koruma çabas› olabilir, ama daha fazlas› da
Evde suyun içinde bal›ks›n, Kürt kelimesinin flebilir, sak›ncal› bir noktaya gidebilir. Oran›n olabilir. Çocukken bunlar› anlamland›ramaz-
kullan›l›p kullan›lmamas› seni çok ilgilendir- neresi oldu¤unu bilmiyorum, ama dipnot ola- s›n ama, y›llar sonra bak›nca annenin seçicili-
miyor. Ama sokakta kuyruklu Kürt dendi¤i rak flunu koymak istiyorum, bunlar›n hepsi ¤inden, insan seçmede kimli¤in, aidiyetin na-
zaman, tehditkâr bir ton var. Evimiz Küçük- insan içindir, insan ölçe¤ini kaybetmemelisin. s›l yol gösterici oldu¤unu anl›yorsun. O ne-
mustafapafla’n›n üstünde, Fatih’ten Haliç’e K›z›lderililer, Kenyal›lar, Konyal›lar... Hadise denle, kitapta da dedi¤im gibi, sen reddetsen
inen Karadeniz Caddesi’ndeydi. O mahalle, öyle de¤il. Mesela bütün Alevîler Kemalist de- bile aidiyet denilen fley arkandan gelir. Benim
çözülmüfl Osmanl›’n›n karakterini yans›t›rd›; ¤ildir. Aliflan Gökdemir kitab›n sonunda ne flehirde büyümüfl biri olarak aidiyet merak›m
Rumlar, Araplar, Karadenizliler vard›. Yeni diyor: “Bize bunlar› yapan CHP, ama biz hâlâ olmad›. Ama neticede bumerang döner gelir.
yeni alt› katl› binalar yap›l›p mozaikleniyor- CHP’ye oy veriyoruz.” Bu sözü bu adam› yar- Sübjektif ve psikolojik faktörler de var. Kulak-
du, apartman›n ad›na mesela lar›m sesleri biriktirir. Görüntü de biriktiririm,
Yeflil Konak deniyordu, apart- Neden bu insanlar›n k›smetine hep ac› düfltü? Bizim evde ama sesi daha çok biriktiririm. Zaten kitapla-
man girifllerine ya¤l› boya tab- ne zaman Ali Ekber Çiçek çalsa, semahlar, deyifller çalsa, r›mdaki dil enerjisi kula¤›mda bu memleket-
lolar yap›yorlard›, kendilerine teki her çeflit ses grafi¤inin birikmifl olmas›n-
anneannem ve annem transa geçiyorlard›. O beden dilindeki
göre. ‘56-‘57 bir Chevrolet geçse dand›r. Biriktirdikten sonra bir gün bir fley
bütün çocuklar›n peflinden kofl- yo¤unlaflmay›, onun ac› oldu¤unu görüyorsun. olur, kafana bir tafl düfler. Mesela bir-iki ihti-
tu¤u bir mahalleydi. Tipik Suri- yar sana “ye¤en, sen belgesel film yap›yorsun,
çi ‹stanbul. Her çeflit insan var. Zengin-yoksul g›lamak için kullanabilirsin ya da bu adam› kitap yap›yorsun, hadi flu ifllere de bir el at”
ayr›flmas› pek yoktu. Sokaklarda delikanl›lar anlamak için kapa¤› aralayabilirsin, hangisini deyiverir. Kitab›n arka plan› bu. Sivil haf›za
dikilip etrafa bak›yordu. ‹çlerinde vicdanl› tip- seçersen. laf› da özellikle sözlü tarih laf›ndan kaçmak
ler de vard›, sald›rgan, abuk sabuk tipler de. “Sivil haf›za” meselesiyle ne zaman ilgilen- için, çünkü sözlü tarih laf›ndan duygusal ne-
Her mahallede öyledir. Bize her hafta sonu ko- meye bafllad›n? Dersim’de olanlar› ö¤ren- denlerle uzak durmaya çal›fl›yorum. Bu kitab›
nuklar gelir giderdi. Kendini en kibar ifade- dikten önce mi, sonra m›? yaparken bir set duvara çarpt›m. Birinci du-
siyle Do¤ulu bir aile olarak tan›mlad›¤›nda ve Bu kavram birkaç senedir dolafl›mda. Dersim var: “Sen ‹stanbul’da büyümüfl bir adams›n,
arka planda da Dersim sürgünlü¤ü oldu¤un- zaten var, seninle beraber çocuklu¤undan be- Zazaca da bilmiyorsun, bu ifllerle ne alâkan
da, bu flehre geldi¤in zaman birinci dereceden ri gelmifl. Böyle fleyler tek parça olarak gel- var?” ‹ki: “Bir dakika, sen sözlü tarih derken
network’ün akrabal›k, h›s›ml›k, kökendafll›k mez, benzeri fleyleri de ça¤r›flt›rarak gelir. hadisenin nas›l yap›laca¤›n› akademik olarak
oluyor. Bizde Kürtlükten ziyade Alevîlik, Böyle bir ailede Kerbela da, Pir Sultan da, Si- biliyor musun?” Üç: “Sen bana hangi termino-
memleketlilik önde gelirdi. Kapal› bir aile de- vas da, Marafl da durur. Bunlar hep ac›l› fley- lojiyi kulland›¤›n› söyle, nerede durdu¤unu
¤ildi. Annemin seçti¤i komflular önyarg›l› ol- ler. Neden böyle oldu¤una birileri cevap ver- anlayay›m. Jenosit mi diyorsun?”
mayan insanlard› ve say›lar› az de¤ildi. So- sin. Neden bu insanlar›n k›smetine yeryüzün- ‹spanyol yazar Juan Goytisolo hayat›n›n
kakta çok say›da insan›n Alevîlik, Sünnîlik de hep ac› düfltü? Bizim evde çocuklu¤umdan önemli bölümünün diktatörlük rejimine
umurunda de¤il, herkes hayat›n› birbirini kol- beri ne zaman Ali Ekber Çiçek çalsa, semahlar, denk düflmesi sebebiyle ‹spanya’da resmî ta-
layarak idare ediyor. deyifller çalsa, anneannem ve annem transa rihin d›fl›nda kalan alana iliflkin kafa yo-
Ama Türkiye’de toplumsal hayat Sünnîler geçiyorlard›. O beden dilindeki yo¤unlaflma- ruyor. Ama kendisine “yersiz yurtsuz”

43
diyor. Senin köksüzlükle iliflkin nedir? s›, ilgisi var. insanlar›n gerçekli¤i örtüflmüyor. Benim için
Ben flehir çocu¤uyum, bu flehirde do¤up bu En çok kiminle kafa mesaisi yapt›n? önemli olan, bu insanlar›n sürgün edildikleri
flehirde büyüdüm. E¤er kendi cemaatin içinde Annem ‹zzet Gökdemir Algör ve Haydar da- köylerde veya çevre köylerdeki yaflam›. Çat›fl-
o koku sana sinerek, senin kokun onlara sine- y›mla. Bizim sülâleden Süleyman Çetinkaya, malar›n hangi temelde oldu¤una bakmak lâ-
rek yafl›yorsan, baflka bir hayat biçimiyle ta- sürgün edilenlerin ve kurfluna dizilenlerin lis- z›m. O zaman egemen politik kültürün ald›¤›
n›flma flans›n olmad›ysa veya baflka bir hayat tesini yapt›. Benden bir-iki yafl büyük, hayat›- abdestin ürküttü¤ü kurba¤aya de¤medi¤i or-
biçimiyle tan›flt›¤›n s›rada sana kokusu sinmifl n›n büyük bölümünde köyde yaflad›, dili de taya ç›k›yor. Kamu vicdan› ya da tabanda faz-
de¤erlerin referanslar›yla davran›fl›n› ayarl›- bilir. Sonra Almanya’ya gitti, iflçilik yapt›. Sü- la sürtüflme yok. Birtak›m subaylar ya da me-
yorsan, o durum, bir hayatta kalma biçimi ola- leyman Çetin bu çal›flmada bafllang›çtan beri mur zihniyetliler d›fl›nda sivillerde öyle bir
rak aidiyet olabilir. Köyde büyüsen, bildi¤in sürekli yazarak fikrini ald›¤›m biridir. Kayna- fley yok. Herkes iflinde ekme¤inde, özel bir
insanlarla yaflayacaks›n. Ama flehirde bü- ¤a ve meselelere benden daha yak›n olanlara durum olmad›kça neden çat›fls›nlar ki?
yüyünce, zihnindeki insan iliflkileri haritas› çal›flmay› açt›m, onlar da hep katk› koydular. Dersim’i yaflayanlar 1915’teki Ermeni katli-
çeflitleniyor, davran›fllar çeflitleniyor, o zaman Kitap halini al›nca aileden nas›l tepkiler al- am›na da tan›k oldular. Senin görüfltüktük-
buran›n kültürüyle yetifliyorsun. Benim için d›n? lerinde bu olay nas›l bir iz b›rakm›fl?
flehir kültürü daha belirleyici oldu. Tabii ki ai- Biri, “güzel, bizim hayat›m›z› anlatm›fls›n, si- “Büyük felâket” denilen Ermeni k›r›m› Erzin-
le faktörü herkesin s›rt›nda var, aileden bafl›n› yaset yapmam›fls›n” dedi. Siyasete karfl› has- can’› ne kadar etkiledi, bilmiyorum. Kitapta
kim kurtabilmifl ki, aileden kurtaramazs›n sasiyeti olanlar var. Bir di¤eri, “Erdal Gezik sözü edilen Erzincal› Ermeniler meselesi, Rus
kendini. “Aile” ve “kurtarmak” kelimelerini önsözde Kürt diyor, K›z›lbafl deseydi kabul iflgaliyle ilgili. Ruslar geri çekilmek durumun-
bilinçli kullan›yorum. Bütün dünya kültürle- ederim, niye Kürt diyor? Amerikan emperya- da kald›klar› zaman bölgede Osmanl›lar, Er-
rinde çocuklar›n kendi kimliklerini bulurken lizminin oyunu bu!” dedi. Bir yandan benim meniler ve Dersim afliretleri kal›yor. Birinci
çat›flt›klar› birinci alan aile. Anne rahminden kufla¤›mdan olanlar aras›nda, “bir dakika, biz öncelik Rus iflgalini püskürtmek. Orada, Er-
ç›karak do¤muyorsun, daha baflka bir do¤ufl Türkmeniz” diyen var. Annesi “biz Kürdüz” menilerle Dersimliler aras›nda, “bölgenin bu-
var ki, o uzun bir do¤um. diyor, o¤lu “Türkmeniz” diyor. Allah kolayl›k ras› sizin olsun, buras› bizim olsun” gibi bir
‹spanya’da 2007 y›l›nda Toplumsal Bellek versin. Ama genel olarak memnunlar. Hatta durum var. Erzincan’›n veya benim ailemin
Yasas› kabul edildi. Yasayla kay›p yak›nlar›- bu kitab›n ikincisini yapmay› önerdim. Bura- deneyimi o. 1915 hadisesi birinci dereceden
na araflt›rma yapmalar› için devlet deste¤i da ad› geçen ailelerdeki ikinci kufla¤›n haf›za- yok onlarda. Erzincan’›n gerek Surbahan kö-
sa¤lan›yor. s›nda bu konuya dair ne var, onlar›n pay›na yü, gerekse Munzur da¤›n›n Erzincan ovas›na
Dünyada Arjantin, fiili, ‹spanya, II. Dünya Sa- ne düfltü? En az yirmi kelle var. Mesela Cansa bakan, halk› Dersim’in içlerinden gelip 100-
vafl› sonras› Almanya, Güney Afrika, Boflnak- Düzgünkaya’n›n o¤lu ‹smail, Siyasal’› bitirdi, 200 sene önce buraya yerleflmifl olan ve Erme-
H›rvat-S›rp deneyimleri üzerinden geliflen ama kaymakam olamad›. Kökeni nedeniyle nilerle beraber yaflayan bu da¤ köylerinin biri
“hakikat komisyonlar›” kavram› var. Bu ülke- birçok insan askerî okuldan at›ld›. Kürt ve üzerinden konufluyoruz. Ama birleflik kaplar
lerin her birinin kendine özgülükleri var. Tür- Alevî kimli¤i birçoklar›n› zorlad›. O noktada sistemi, birçok hikâye birbirine benziyor...
kiye’de insan haklar› alan›nda çal›flanlar o de- Türk ‹slâm, Sünnî, hegemonik politik kültür, Gökdemir ailesinden Sona Han›m’›n çocukla-
neyimlerin buraya uyarlanmas› r›na aktard›¤› bir an› var. O görmüfl Ermenile-
için çal›fl›yor. Ermeni k›r›m›, Sona Han›m’›n aktard›¤› bir an›: Kürt kad›nlar› onlar›n gidifline ri giderken. Kürt kad›nlar› onlar›n gidifline na-
Dersim, Diyarbak›r Cezaevi s›l bir tav›r gösterdiyse, Ermeni bir kad›n de-
nas›l bir tav›r gösterdiyse, Ermeni bir kad›n demifl ki, “gülün
üzerine çal›flmalar var. Toplum- mifl ki, “gülün Kürt kar›lar› gülün, bugün bi-
sal bellek, sivil haf›za, geçmiflle
Kürt kar›lar› gülün, bugün bize, yar›n size”. Ermenilerde böyle ze, yar›n size”. Ermenilerde böyle bir cümle
hesaplaflma, hangi kavram› kul- bir cümle kurabilecek siyasî uyan›kl›¤›n dayanaklar› nedir? kurabilecek siyasî uyan›kl›¤›n dayanaklar› ne-
lan›rsan kullan, son derece do¤- dir? 1915 olabilir, baflka bir fley de olabilir.
ru bir fley. Hak ihlâli bunlar, nereden alg›lar- kapitalist sa¤, ad›na ne diyorsan o ortaya ç›k›- Çünkü Deli Mahmutlar sülâlesi bir entegras-
san alg›la, asgarî müflterek insan ve haklar›. yor. Bu memlekette birilerini kenara itip nas›l yon sürecine girmifl. ‹çeriden bir sebeple da¤-
Ben amatör olarak bak›yorum, bakabildi¤im kendine öncelik veriyor? Erzincan’da basit bir lar›n öteki yüzüne ç›km›fllar, burada büyük
kadar. “Bu bizim meselemiz, siz uzak durun” saha araflt›rmas› yap, Alevî aç›l›m›n›n palavra dede Sünnî bir kad›nla evlenmifl, çocuklar›n-
diyen Dersimliler de var. Hak ihlâli aç›s›ndan oldu¤unu, bütün bu kadrolar›n bu ayr›m› ya- dan birini askerî rüfltiyede okutmufl. Öbürü
bütün memleketin bunun bir yerinde durma- flad›¤›n› göreceksin. Bunu söyleyenlerin ço¤u Osmanl› ordusunda baflçavuflluk yapm›fl, tü-
s› gerekir. Gücün oldu¤u müddetçe bu hadi- politik insanlar de¤il, ama o kadar gündelik berküloz olmufl, memleketine dönmüfl, Ata-
seyle ilgili taraf olacaks›n. Ö¤renciyken 1 Ma- bir fley çarp›yor ki adamlara, bu cümleyi bü- türk Samsun’a ç›k›nca onun yan›na gitmifl.
y›s için Ankara’dan ‹stanbul’a birlikte geldi¤i- yük rahatl›kla kurabiliyorlar. Mesela bir call Daha sonra milletvekilli¤i teklifi alm›fl. Bu aile
miz, CHP’nin bir dergisini yapan eski bir ar- center aç›l›yor, ifle al›nan 600 elemandan sade- iki arada bir derede kalm›fl, Deli Mahmutlar
kadafl›m bana “bu kitapla bu yaray› niye kafl›- ce 10’u Alevî. afliret baz›nda gerekti¤inde Dersim’de toplan-
yorsun, irin akacak” dedi. B›rak aks›n, ben Fertleriyle görüfltü¤ün Düzgünkaya, Gökde- t›lara kat›l›yor, bir ba¤ sürüyor. Seyit R›za’ya
mecbur muyum bu irini gövdemde saklama- mir, Köse ve Billor ailelerinden, ‘38 Dersim yiyecek verme meselesi dahil bir ba¤ var, ama
ya? Bu nas›l bir zihniyet, direnç noktalar›na k›r›m›nda kurfluna dizilenler, can›n› son an- hayat Erzincan flehrine tafl›nm›fl. Bir geçifl sü-
bakmak gerek bu süreçte. ‹ster geçmiflte, ister da kurtaranlar var. Kitapta anlatt›klar› 1938- recindesin, Ermenilerle, Osmanl›larla iliflkin
flimdide olsun, hakk›n talep edildi¤ini görü- 48 aral›¤›nda Bal›kesir, Çanakkale ve Eskifle- var, normal sivil bir hayata do¤ru evriliyor-
yorum, bunu da çok olumlu buluyorum. Kefl- hir’e sürgüne gönderiliyorlar, 1947’de af ç›- sun. Bu adamlar›n senin sistemine uymad›¤›-
ke ‹spanya örne¤i burada da geçerli olsa, bu kana kadar da sürgünde kal›yorlar. Sürgüne n› söylüyorsun, adam elinden gelen çabayla
insanlara destek olsalar. Direnç noktalar›n› gittikleri köyler Alevî köyleri mi? Buralarda entegre oluyor senin dünyana. O zaman senin
anlayarak bakmakta fayda var, seni anlama- nas›l karfl›lan›yorlar? esas meselen resmî tarihte söyledi¤in mesele
yan› da anlama mecburiyetin var, onu anlar- Buradaki üç ailenin gitti¤i köyler Alevî köyle- de¤il. Ama resmî tarihte söyledi¤in bir cümle,
san derdini daha iyi anlat›rs›n. Bu baltalarla ri de¤il. Di¤erlerinin bilgisi bende yok, ama ‹smet ‹nönü’nün “fiark Seyahati Rapo-
Söylefli: Çi¤dem Öztürk

yap›lacak ifl de¤il, sakin ve sab›rl› olmak Yozgat gibi yerlere gidenlerin hayatlar› daha ru”ndan bir cümle: “Erzincan h›zla Kürt-
önemli. Milyonlarca insan›n bagaj›nda bir sü- zor oldu. Buradakiler nispeten flansl› örnekler. leflmektedir.” O zaman senin derdin, bun-
rü hadise var, mesele sadece geçmiflle de s›n›r- Mesela Gökdemir ailesinin gitti¤i Çerkes köyü lar flakiydi, vergi vermiyordu, de¤il. Önü-
l› de¤il. var. ‹lk gidildi¤inde tedirginlik var, özellikle ne geleni biçti¤ine göre, mesele bu insanla-
Ailede en çok kim ilgilendi bu çal›flmayla? gençlerden “dövelim bunlar›” diyenler var. r›n Kürt olmas›. Derdini aç›kça söylüyor-
Küçükler mi, büyükler mi? Ama bir süre sonra herkes herkesi anl›yor. sun... ‹nönü ailesi kusura bakmas›n, çocuk-
Herkes ilgi duyuyor. Her kufla¤›n de¤iflik alg›- Resmî politikan›n onlar› tan›y›fl biçimiyle bu lar› ayr› tutar›z biz ebeveynlerinden.

44
efektlerden değil Hitchcock’tan korkanların dergisi

www.altyazi.net

‹NTERNET‹N DO⁄ASI DE⁄‹fi‹P B‹R‹LER‹ “DAHA Efi‹T” OLURKEN
Kitle iletiflimi özgür olabilir mi?
A¤ustos ortas›nda yüzlerce gösterici Google önünde toplanarak bir protesto düzenledi.
Verizon adl› internet servis sa¤lay›c›yla birlikte duyurdu¤u bir manifestodan yola ç›karak
Google’› interneti zenginlerin ayr›cal›¤›na sunmakla suçluyorlar, herkese eflit sunulan bir
internet hayalinden bahsediyorlard›. Olay mahalline ba¤land›k, hikâyenin tesadüfen içinde
kalan PlanetLab projesinden Ça¤lar Onur’a mikrofon uzatt›k...
‹nternet nötralitesi kavram› ha-
raretli biçimde gündeme girdi.
Terimi nas›l çevirmek gerekir,
tarafs›zl›k do¤ru mu mesela?
Ça¤lar Onur: Eflitlik demek de
do¤ru, ama kavram›n içinin ney-
le dolduruldu¤u kar›fl›k. Google,
Amazon, Facebook gibi internet
temelli servisler bugünkü boyut-
lar›na ulaflabilmelerini garaj kül-
türüne borçlular. Garaj kültürü,
becerikli giriflimcilerin küçük ola-
naklar› kullanarak dev projelere
dönüflen fikirleri hayata geçire-
bilmesi demek. Amerika’da ban-
liyö evlerinin garajlar›n› ofis ola-
rak kullanan insanlarla özdefllefl-
ti¤i için bu isimle an›l›yor. Bir çe-
flit Amerikan rüyas›. Bu kültürün
varolabilmesi için ihtiyaç duyu-
lan tek fley internet. Bugün bu
tablo de¤ifliyor... Servis sa¤lay›c›
firmalardan ba¤›ms›z olarak ayn›
kalitede ve h›zda hizmeti makûl
ve sabit bir ücretle edinme garan-
tisi bekleyen ve internet nötralite-
sinden bunu anlayan insanlar
var. Fakat nötr kelimesi neyi an-
lat›yor sorusu kar›fl›k. Dört-befl
sene önce Comcast (Amerika’n›n
en büyük internet servis sa¤lay›-
c›s›) firmas›n›n BitTorrent trafi¤i-
ne s›n›rlama getirdi¤i anlafl›ld› ve
kavram gündeme biraz bu olayla
girmifl oldu.
Nas›l bir s›n›rlama getirdi?
Servis sa¤lay›c›lar›n sahip oldu¤u
bant genifllikleri, yani müflterile-
rin abone olduklar› h›zlar›n sa¤-
lanaca¤› altyap› var. Comcast’in
bant geniflli¤inde önemli bir pay
BitTorrent üzerindeki paylafl›mla
46
Sanal linçler mercek alt›nda
Sosyal medya araçlar›nda, gaze-
telerin okuyucu yorumlar›nda s›-
radanlaflmaya bafllayan fliddet dili
ve nefret söylemi üzerine çal›flan
yazar ve eylemcilerin makalele-
rinden derlenen “Yeni Medyada
Nefret Söylemi” yay›nland›. Haya-
ta sirayet eden nefret söyleminin
arka plan›n› görmeyi, gündelik ya-
flamda bu söylemin yeniden üre-
tilmesini sa¤layan nedenleri aç›-
Haz›rlayan: Koray Löker ¤a ç›karmay› hedefleyen kitap
Kalkedon Yay›nlar›’ndan ç›kt›.
dolunca di¤er iletiflim faaliyetle- Comcast’e dönersek, olay nas›l
rine ay›rabilece¤i kaynak yetersiz geliflti?
kal›yor diye o trafi¤e s›n›rlama Comcast, Youtube yasa¤›ndaki
koydu. Kendi altyap› problemle- gibi, bir siteyi de¤il, BitTorrent
rini çözmek yerine bunu yapt›. ba¤lant›lar›n›n tamam›n› yavafl-
Trafik rahatlas›n diye kamyon- latt›. Ortada fiilen bir engelleme
lar belirli yollara giremez ya, yok asl›nda, sadece kimse kullan-
böyle bir fley mi bu? mas›n diye o yola ayr›lan kayna-
Aynen öyle. Türkiye’deki Youtu- ¤› azaltt›. Bu konuda düzenleme
be yasa¤› için de bu söz konusu. yap›l›p yap›lamayaca¤› hukuken
Politik sebepler olabilir, ama öte gri alan. Amerika’da bu konular›
yandan, Türkiye’den yurtd›fl›na Federal ‹letiflim Komisyonu
internet ç›k›fl› çok pahal› ve bant (FCC) düzenliyor. Kullan›c›lar fli-
geniflli¤inin önemli bir k›sm› Yo- kâyet edince, Comcast’in bunu
utube taraf›ndan dolunca, sorun yapamayaca¤› karar› al›nd›.
yasak sayesinde çözülüyor. Yo- Comcast da hem düzenlemeye
utube için kullan›lan hat geri ka- son verdi¤ini ilan etti, hem de
Türkiye’den yurtd›fl›na internet ç›k›fl› çok pahal›. Bant geniflli¤inin
önemli bir k›sm› Youtube taraf›ndan dolunca, sorun yasak sayesinde
çözülüyor. Hat geri kalan iletiflime harcanabilince sanki daha h›zl›
altyap› sunulmufl gibi oluyor.
lan iletiflime harcanabilince sanki FCC’nin bu konuda karar verme
daha h›zl› altyap› sunulmufl gibi yetkisi olmad›¤› iddias›yla mah-
oluyor. Asl›nda yap›lan hiçbir ya- kemeye gitti. Mahkeme Com-
t›r›m yok. cast’› hakl› bularak firmalar›n
Türkiye’deki tart›flmalarda bu servis sunaca¤› flartlar› belirleye-
yorumu pek duymam›flt›k. bilece¤ine hükmetti. Buradan iti-
Türkiye ciddi maliyetlerle ba¤- baren, mesele Türkiye’deki Evet-
lant› sat›n al›yor; yasak ise, para çi/Hay›rc› kavgas›na döndü.
kazanamad›¤› bir alanda para ‹nternet tarafs›zl›¤› kavram›yla
harcayan pozisyondan kurtul- bu konu nerede bulufltu? Bu te-
mak anlam›na geliyor. Zihniyet rimi kim ortaya att›?
tahminen flu: “Adamlar hem bize 2003’te, Columbia Üniversitesi
hakaret ediyor, hem çok pahal›ya Hukuk bölümünden Tim Wu,
kiralad›¤›m›z hatt› kullan›yor, a¤lar›n ayr›mc›l›¤a izin vermeyen
üzerine para ödemifl oluyoruz. bir tasar›mla kurulmas› gerekti¤i-
Kapatal›m oraya giden yolu, en ni tart›flmaya açt›. Verdi¤i örnek-
az›ndan o trafi¤in paras›n› öde- leri kullanarak yaklafl›m›n› aktar-
meyelim.” maya çal›flay›m: A noktas›ndan B
Robocup 2011 Türkiye’de
Programlanabilir robotlar›n yete-
neklerinin araflt›r›labilmesi için
her y›l robot köpekler aras›nda
düzenlenen futbol turnuvas› 2011
y›l›nda Türkiye’de gerçekleflecek.
Y›llard›r Bo¤aziçi Üniversitesi ta-
k›m›n›n Rusya steplerinde Rocky
sahnelerini hat›rlatan flartlarda
yapt›¤› antrenmanlarla göz yaflar-
t›c› baflar›lara imza att›¤› turnuva,
bu alanda çal›flan birçok bilimin-
san›n›n kat›ld›¤› bir sempozyuma
da ev sahipli¤i yapacak.
noktas›na gitmek için taksi tuta-
bilirsiniz, ama daha h›zl› gitsin
diye ek para ödeyemezsiniz. Ya
da Steve Jobs göndermesi oldu-
¤unu tahmin etti¤im bir baflka
örnekle, böbrek nakli için para
ödeyebilir, ama s›ran›n önüne
geçmek için para ödeyemezsiniz.
‹nternet de böyle bir hizmet ol-
du¤u için belirli bir standard› ol-
mas› gerekir. Youtube örne¤inde-
ki gibi, altyap›y› zorlayan du-
rumlar varsa bunun yat›r›mla çö-
zülmesi, kullan›c›lar›n etkilenme-
mesi gerekir. Mesela, AT&T’nin
düzgün çekmedi¤i söyleniyor. O
da iPhone’u flikâyet ederek altya-
p›n›n düflünülenin ötesinde mefl-
gul hale geldi¤ini söylüyor.
iPhone ç›k›nca insanlar daha
çok telefonla konuflmufl, AT&T
de buna cevap veremeyip flikâ-
yet mi etmifl?
Konuflmalar de¤il, ak›ll› telefon-
lardan do¤rudan internete ba¤la-
n›lmas› sorun yaratt›. Bunu yapa-
bilen aletler aniden çok sat›nca
veri al›flverifli için ayr›lan kaynak
yetersiz hale geldi. Hat hacmi sa-
bit oldu¤u için çok daha fazla
kayna¤›n telefon hatlar›ndan ça-
l›nmas› gerekti. Bu asl›nda
AT&T’nin problemi; daha büyük
altyap› kurmas› gerekiyor. Com-
cast örne¤inde çözüm flöyle aç›k-
lan›yor: “Buras› Amerika, ben
hizmeti istedi¤im gibi veririm,
benim özgürlü¤ümdür. Düzenle-
me anayasaya ayk›r› olur.” Öte
yandan komisyon da “ben seni
düzenlemiyorum, ne konularda
düzenleme yapabilece¤ine dair
s›n›r koyuyorum” diyor. Bir ke-
sim “internet tarafs›zl›¤› gelmeli;
bu, herkese ayn› hizmetin ayn›
kalitede verilece¤inin, filtrelen-
meyece¤inin garantisi” diyor. fiir-
ketlerse “bu sansürdür” diyor.
Sansürle ne alâkas› var?
Amerikan mant›¤›; faaliyet s›n›r-
lamas› olarak gördükleri için san-
sür diyorlar. Yani internet abone-
li¤inde Youtube’a baflka bir site-
den daha yavafl ba¤lanman fir-
man›n ticaret özgürlü¤üdür, bu-
nu engellemek ise sansür. Genel
kapitalist korkusu, “devlet benim
sektörümü kontrol ederse bite-
riz” korkular›...
Google hikâyeye nerede dahil
oldu?
Vinton Cerf gibi bir adamlar› var.
‹nternetteki birçok fleyin kurucu-
su ve internete ticaret d›fl›nda da
önem veriyor. ‹kincisi, samimi ya
da de¤il, “don’t be evil” (kötücül
olma) diye bir sloganlar› var.
Üçüncüsü, kendilerini koruyor-
lar. Varl›klar› internete ba¤l›.
Herkes Youtube’a eflit eriflebilsin
istiyorlar, çünkü o sitenin reklam
geliri onlara gidiyor. Özgürlü¤ü
savunuyorlar da denebilir, bunu
kâr için yapt›klar› da. Galiba ikisi
de do¤ru.
Google konuyla ilgili fiilen ne
yapt›?
Comcast hikâyeleri ç›kt›ktan son-
ra, Princeton Üniversitesi’nde
MeasurementLab diye bir proje-
ye bafllad›. Co¤rafî olarak yay›l-
m›fl bilgisayarlar sayesinde h›z
ölçümleri yap›yor Google. Bu
arada servis sa¤lay›c›lar›n hiz-
metlerinde k›s›tlamaya gidip git-
medikleri anlafl›labiliyor. Halka
aç›k bir yap›. Herkes kendi bilgi-
lerini vererek ba¤lant› ölçümü
için kulland›rabiliyor.
Yap› fleffaf m› peki, verilen bil-
gilerin nas›l kullan›ld›¤›n› bili-
yor muyuz?
Toplanan bütün kay›tlar Amazon
taraf›ndan herkese aç›k tutulu-
yor, kiflisel bilgiler paylafl›lm›yor.
Google toplanan verilerin araflt›r-
mada kullan›lmas› kolaylafls›n di-
ye bir yaz›l›m da sundu. Bu saye-
de, Google da internetin nerede
yavafl, nerede h›zl› oldu¤unu öl-
Ça¤lar Onur
çerek bir çeflit pazar araflt›rmas›
yapm›fl oluyor. Google yönetici-
leri için mesele ne kadar insan›
memnun ettikleri de¤il, ne kadar
çok insana ulaflabildikleri. “Afri-
ka’da internet yavafl, oraya daha
çok eriflim olana¤› sa¤layal›m,
böylece pazar›m›z büyüsün” di-
yorlar. Bu Google için iyi, para
kazanacak; Afrika için de iyi, ola-
naklara ulaflacaklar...
Yeflil Biliflim günümüzün bir
baflka bir popüler slogan›. Elek-
trik tüketimini az›c›k daha k›sa-
bilirsek dünyaya ne kadar kat-
k›da bulunuyoruz diye araflt›r-
malar yap›l›yor, çünkü yat›r›m
yaparak para kazan›labilecek
noktay› geçtik. Maliyet azalta-
rak para kazanmak daha anlam-
l› hale geldi...
Google üç eyalet aras›nda çok
büyük ba¤lant› yat›r›mlar› yapt›
ve bu durum, yak›n gelecekte
servis sa¤lay›c›lar aras›na girece-
¤i dedikodular›na yol açt›. Bugün
servis altyap›lar› önemli bir
trend. ‹nternet altyap› yat›r›m›na
büyük para ak›yor. Amerika’da
Federal ‹letiflim Komisyonu, Ko-
re’nin daha h›zl›, Japonya’n›n da-
ha ucuz oldu¤una ikna edince,
senatodan en h›zl› ulusal a¤› kur-
ma hedefiyle fon alabildi. Ameri-
ka’da maliyetler yüksek, çünkü
çok az firma var ve aralar›na yeni
birinin kat›lma flans› kalmam›fl
durumda. Nas›l ki banka ya da
ilaç fabrikas› kurmak için garaj›n-
dan bafllay›p yavafl yavafl büyü-
mek mümkün de¤ilse, internet
de böyle oldu. Oysa eskiden kim-
seye muhtaç olmadan, bir fikirle
varolunabilen bir aland›.
Bu dönüflümün bir k›r›lma nok-
tas› var m›, ne oldu da bu hale
geldi?
Google bundan on y›l önce bin
kifli taraf›ndan kullan›l›yorsa, bu-
gün saniye bafl›na milyar ifllem
kapasitesiyle çal›fl›yor. On sene
sonra bunun da yüz kat›, bin kat›
olacak. ‹nsanl›¤›n yar›s› bile in-
ternete ba¤lanm›fl de¤il daha. Bu
nedenle telekomünikasyon firma-
lar› için Afrika, Ortado¤u, Çin gi-
bi co¤rafyalar çok ifltah kabart›-
yor.
Yak›n zamana kadar web sitele-
rinden bahsediyorduk, art›k in-
ternet uygulamalar›ndan bahse-
diyoruz. Özellikle Amerika’da
Nas›l ki banka ya da ilaç fabrikas› kurmak için garaj›ndan bafllay›p
yavafl yavafl büyümek mümkün de¤ilse, internet de böyle oldu.
Oysa eskiden kimseye muhtaç olmadan, bir fikirle
varolunabilen bir aland›.
iTunes’dan flark› satmak, netflix
üzerinden film/tv izlemek gibi
servisler web sitelerinden fersah
fersah önde art›k.
Ba¤lant›lar biraz daha h›zl› olsa
belki de bir aparat› vücudumuza
ba¤layaca¤›z ve verilerimizi dok-
tora internet üzerinden gönder-
mek mümkün olacak; teflhis için
hastaneye gitmeye gerek kalma-
yacak. Bilim-kurgu filmlerindeki
tablolara yaklaflmak için yap›l-
mas› gereken ilk fley altyap› kur-
mak. Bütün büyük firmalar da
bunun peflinde. Google’›n Ameri-
ka’daki bir servisi de sa¤l›k por-
tal›. Kulland›¤›n ilaçlar› giriyor-
sun, aralar›nda çak›flma varsa
uyar›yor, zaman›n› hat›rlat›yor,
eczane adresi veriyor...
Kiflisel verilerin mahremiyeti bu
kadar tart›fl›l›rken sa¤l›k bilgile-
rinin toplanmas› ilginç bir bo-
yut...
Klasik Google modeli bu. Veri
toplamak için yüksek katma de-
¤erli servis veriyor, sen de o ser-
vis için verilerini veriyorsun.
Harika bir e-posta hizmeti sunu-
yor; herkes yaz›flmalar›n› ona
emanet ediyor. Bunu o kadar
çok insan yap›yor ki, bu sayede
dünyan›n en büyük spam filtre-
sine sahip oluyor ve bunu sat›-
yor. Ayn› biçimde, dünyada ki-
min ne arad›¤›, nas›l foto¤raf
çekti¤i gibi, ticarî aç›dan çok de-
¤erli verilere sahipler. Bundan
dört-befl sene öncesine kadar,
Ankara’da Ada-Net diye yerel
bir flirketle sözleflme imzalay›p
internete ba¤lan›yordun. En
önemli kayg›, kitap al›rken kredi
kart› bilgin çal›n›r m›, çal›nmaz
m› olabilirdi. Hangi kitab› sat›n
ald›¤›n bilgisi önemsizdi, çünkü
bunu kullanan yoktu. Sonra, “bu
kitab› okuyan, flu parfümü de al-
d›” diyen birileri ç›kt›, bu bilgi
para etmeye bafllad›. Gmail’de,
e-postalar›n tepesinde kifliye
özel reklam var. Google diyor ki,
“bu servis, mesajlar›n makine ta-
raf›ndan okunmas›yla sa¤lan›-
yor, baflkalar› sizin bilgilerinize
ulaflm›yor”. Kiflisel olarak, me-
sajlar›m› okuyacaklar›n› düflün-
müyorum, böyle bir kayg›m
yok. Hangi ilaçlar› kulland›¤›m›,
dünyan›n neresinde oldu¤umu
biliyor olmas›nda da korkacak
bir fley görmüyorum. Korktu-
¤um fley flu: Google sadece be-
nim de¤il, herkesin ne yapt›¤›n›
biliyor. Bilgi o ölçe¤e ç›k›nca, bir
sektör olunca korkutucu hale ge-
liyor. Bireysel veri güvenli¤i çok
dar bir alanda sorun yaratabilir,
ama herkesin verisi depolan›nca,
birbirleriyle iliflki kurulunca ç›-
kabilecek sorunlar›n ölçe¤i de
büyüyor. Örne¤in herkes Goog-
le’›n sa¤l›k portal›n› kullan›rsa,
ilaç flirketleri kimlerin fleker has-
tas› oldu¤u bilgisine ulaflabile-
cek. Bir sonraki ilac› diyabet
üzerinden mi, kanser üzerinden
mi gelifltirirse daha çok kâr ede-
bilece¤ine karar verecek. Bu ser-
visler popüler olursa, zaten çir-
kin olan bir sektör daha da çir-
kin olacak. Adamlar diyecek ki
mesela, “araflt›rma yapt›k, Tür-
kiye’ye kanser ilac› gönderme-
mize gerek yok, çünkü oradaki
hastalar›n paras› yok”. Bu, flir-
ketlerin sat›n alabilece¤i bir bilgi
olmamal›.
47
 KARA TREN onu akla getiren ilk film ama,
TONY CURTIS (3 Haziran 1925 – “Taras Bulba”n›n o¤lu Andrei
29 Eylül 2010) Savafl sonras› de, “Son Patron”daki Rodriguez
Amerika’n›n dünyadaki suretle- de, çaylak afl›k “Trapezci” de
rinden biriydi. Bir anlamda, unutulmaz. “Spartaküs”ü öldü-
Amerika’y› sevdirdi. Yak›fl›kl› recek kadar seven sanatç› ve
kontenjan›ndan ifle al›n›p iyi bir savaflç› köle Antoninus’un kal-
komedyen olmufl, dramatik rol- bimizde yeri bambaflka...
lerde de us-
talaflm›flt›. ARTHUR PENN (27 Eylül 1922 –
Macar Yahu- 28 Eylül 2010) Amerikal›lardan
disi, yoksul etkilenen Frans›zlardan, Welles,
bir aileden Hitchcock gibi cerrahlardan el
geliyordu. alarak Hollywood’un anlat› bi-
“Baz›lar› S›- çimleriyle oynam›fl, ‘50’lerin is-
Haz›rlayan: Ahmet Gürata cak Sever” yankâr›n› ‘60’lar›n sivil haklar
öncüsü hippilerine tafl›m›flt›.
Redford, Hoffman, Beatty onun
tezgâh›ndan geçti. “The Cha-
se”de gerçekçi bir linç Ameri-
kas› tasvir ederken mührünü
“Bonnie and Clyde”›n özgürlük-
çülü¤üyle vurdu. Bir auteur
edas›yla çekti¤i filmleri izleyen
bir nesil, Amerikan ba¤›ms›z si-
nemas›n›n da temellerini att›.

Geçti¤imiz günlerde cezas› yük-

Telif yok, sek mahkeme taraf›ndan onayla-
görev var nan Climent’e Avrupa ‹nsan
Haklar› Mahkemesi yolu görün-
naak›m medya habere biraz dü. Godard’›n yapt›¤› sembolik
A flaflk›nl›kla yer verdi: Yönet- ba¤›fl da, iflte bu baflvuru için ge-
men Jean-Luc Godard, internet- rekli yasal haz›rl›klar için bir
ten yasal olmayan yollarla flark› katk› niteli¤inde.
indirdi¤i gerekçesiyle tutukla- James Climent, internetten
nan James Climent’in savunma- veri indirmenin bir vatandafll›k
s›na yard›mc› olmak amac›yla hakk› oldu¤unu savunuyor ve
“Fikrî mülkiyet diye bir fley
söz konusu olamaz. Telif hakk›,
korunmas› mümkün olmayan bir
hak. Yazar›n hakk› olmaz. Benim
hiçbir hakk›m yok, yaln›zca
görevlerim var.”
1.000 avro tutar›nda ba¤›flta bu- A‹HM’in Avrupa’daki yasal dü-
lunmufltu... New York Times, zenlemeleri etkileyecek bir karar
yaratt›¤› eserlerden gelir elde alma olas›l›¤› bulundu¤unu be-
eden Godard’›n fikrî mülkiyetle lirtiyor.
ilgili tavr›n› çeliflkili buluyordu. Son sözü Les Inrockuptibles’e
Asl›nda aç›kça dile getirilmese konuflan Godard’a verelim: “Fik-
de, bu görüfl pek çok kifli ve ku- rî mülkiyet diye bir fley söz ko-
rum taraf›ndan paylafl›l›yor. nusu olamaz. Telif hakk›, korun-
Telif hakk› konusunda, kimin mas› mümkün olmayan bir hak.
hakl› kimin haks›z oldu¤unu da- Yazar›n hakk› olmaz. Benim hiç-
ha net görebilmek için meseleye bir hakk›m yok, yaln›zca görev-
yak›ndan bakal›m: Fransa’n›n lerim var.”
güneyinde sanatç›lar› ve organik
tar›m ürünleriyle ünlü Barjac ka- Alain Delon filmleri: Ad› “yak›fl›kl› erkek” s›fat›yla an›lan oyuncunun 10 filmi birden DVD’de.
sabas›nda yaflayan foto¤rafç› Ja- Annemi Öldürdüm (Xavier Dolan): Dünya sinemas›n›n genç keflfinin Cannes’da yank›
mes Climent’in bilgisayar›nda uyand›ran ilk filmi.
internetten indirilmifl çok say›da At›f Y›lmaz Sinemas›: Aaahh Belinda, Ad› Vasfiye, Arkadafl›m fieytan, Asiye Nas›l Kurtulur,
x-siNAmETeK
“Emek”siz Filmekimi
stanbul Film Festivali’nin küçük kardefli olarak dünyaya gelen
‹ Filmekimi, program›n› her geçen y›l zenginlefltirerek önemli bir
festival konumuna geliyor.
Filmekimi’nin dünya festi-
vallerinden sundu¤u seçki,
yeni sezona girerken y›l›n
nitelikli bir panoramas›n›
sunuyor. Dokuzuncu yafl›-
na giren festival, bu y›l 8-14
Ekim aras›nda, al›flt›¤›m›z
Emek sinemas›n›n yoklu- Tehlikeli Yol (Route Irish, Ken Loach)
¤unda, Atlas, Beyo¤lu ve
Cinebonus Maçka G-Mall sinemalar›nda izleyiciyle bulufluyor.
31 film içeren programdan Express’in ilk onu flöyle:
Baflka Bir Yerde (Somewhere, Sofia Coppola, ABD)
Amcam Önceki Hayatlar›n› Hat›rl›yor (Lung Boonmee Raluek
Chat, Apichatpong Weerasethakul, Tayland)
Turne (Tournée, Mathieu Amalric, Fransa)
Tehlikeli Yol (Route Irish, Ken Loach, ‹ngiltere)
Carlos (Olivier Assayas, Fransa)
‹nsanlar Ve Tanr›lar (Des hommes et des dieux, Xavier Beauvois,
Fransa)
Devrim! (Revolución, Gael Garcia Bernal, Mariana Chenillo, Fernando
Eimbcke, Amat Escalante, Diego Luna, Gerardo Naranjo, Rodrigo Gar-
cia, Rodrigo Plá, Carlos Reygadas, Patricia Riggen, Meksika)
A¤aç (The Tree, Julie Bertuccelli, Fransa-Avustralya)
Sosyalizm (Film Socialisme, Jean-Luc Godard, ‹sviçre-Fransa)
Sihirbaz (L'illusionniste, Sylvain Chomet, ‹ngiltere-Fransa)

flark› bulunmufltu. Climent,
Fransa’da geçerli telif yasalar›n›
ihlâl etti¤i gerçekçesiyle 20 bin
avro para cezas›na çarpt›r›ld›.
“Film Socialisme”de bu karenin alt›nda
flu sözler yer al›yor: “Yasalar yanl›fl
oldu¤unda, adalet yasadan önce gelir.”
De¤irmen, Hayallerim Aflk›m ve Sen ve Kad›n›n Ad› Yok’un yenilenmifl kopyalar› (DVD).
Ço¤unluk (Seren Yüce): Memleketi saran s›radan faflizm ve ço¤unluk zihniyeti.
Filz TV (Joseph Beuys, 1970): Beuys’un daha önce canl› olarak sergiledi¤i performans›n filmi
(ubu.com/film/beuys_filz.html)
‹yi Yürek (Dagur Kári): Komediyle trajediyi birlefltiren “Buzdan Kalpler”in ‹zlandal› yönet-
meninden.
Jane’e Mektup (Dzigo Vertov Group, 1972): Jean-Luc Godard ve Jean-Pierre Gorin, Jane
Fonda’y› Vietnam’da gösteren foto¤raftan hareketle sinemasal bir mektup kaleme al›yorlar
(www.ubu.com/film/vertov_jane.html).
Kavflak (Selim Demirdelen): Alt›n Koza’dan dört ödülle döndü¤ünü hat›rlatal›m.
Sineklerin Tanr›s› (Lord of the Flies, Peter Brook): Golding’in yap›t›n›n klasikleflen sinema
uyarlamas› (DVD).
Sosyal A¤ (The Social Network, David Fincher): Hollywood’a konu olan Facebook’un
hikâyesi.

48
 ler yönettikleri insanlara benziyor.
OLIVER STONE VE TARIK AL‹’DEN KUZEY‹YLE GÜNEY‹YLE AMER‹KA Hugo Chavez, yoksulluk içinde bü-
yüdü. Evo Morales, yerli halktan bir

Wall Street’e karfl› Cervantes sendikac›. Lula da iyi e¤itim görme-

mifl bir iflçi lideri. Her üç lider de
birçok kez tutuklanarak cezaevine
Oliver Stone’un “Wall Street”in devam› olarak çekti¤i “Wall Street: Para Asla Uyumaz” kondu. Ülkesinde ABD üslerine izin
gösterimde. Yönetmen, finans kapitalin son çeyrek yüzy›ldaki yükseliflini yak›ndan veren Uribe yönetimindeki Kolombi-
tan›d›¤›m›z Gordon Gekko karakteri üzerinden anlat›yor. Stone’un yak›n tarihli bir ya hariç, tarihte ilk kez Güney Ame-
di¤er çal›flmas› da “S›n›r›n Güneyi” belgeseli. Bu kez, Chavez’in önerisi ve Tar›k Ali’nin rika’n›n önemli bir bölümü ABD de-
dan›flmanl›¤›nda Latin Amerika’n›n bir zamanlar damarlar› kesik ülkelerini dolafl›yor. netimi alt›nda de¤il. Bu bölgedeki di-
Oliver Stone ve Tar›k Ali’nin bu iki filmle ilgili yorumlar›n› The Huffington Post, ¤er ülkeler için bu çok önemli bir ge-
Monthly Review ve GQ’dan aktar›yoruz... liflme. Güney Amerika, ayn› zaman-
da, ABD güdümündeki IMF’nin etki
“S›n›r›n Güneyi” projesine nas›l dahil ol- alan›n›n d›fl›na ç›kt›. 2003’te, IMF’nin
dunuz? Latin Amerika ülkelerine verdi¤i
Tar›k Ali: Oliver (Stone), Paraguay’da çekim- borç miktar› 20 milyar dolardan faz-
deyken beni arad› ve çok daha ilginç bir pro- layd›. Bugünse bu miktar 1 milyar
jeden söz etti: HBO televizyonu için haz›rlad›- dolara indi. ABD medyas›, Güney
¤› on saatlik “Amerika’n›n Gizli Tarihi”... Ay- Amerika’daki yoksullar›n daha önce-
larca bu fikri tart›flt›ktan sonra, bana “S›n›r›n ki dönemlerden daha iyi durumda
Güneyi” belgeselinin kaba kurgusunu göster- olduklar› gerçe¤ini görmezden geli-
di. Biraz da¤›n›k bir yap›s› vard›. Film, ABD yor. Neoliberal politikalar›n hüküm
medyas› üzerine odakland›¤› için bir ç›kmaza sürdü¤ü 1930-2000 aras›nda, büyü-
girmiflti. Bunun üzerine yap›y› yeniden olufl- me oldukça düflük seviyedeydi. Zen-
turduk ve senaryoyu yeniden yazd›k. Sonuç- gin ve yoksul kesimler aras›ndaki
ta ortaya politik bir yol filmi ç›kt›. uçurum çok daha derindi. Buna kar-
Neden böyle bir film projesi seçtiniz? “S›n›r›n Güneyi”nin yönetmeni Oliver Stone ve senaristi Tar›k Ali fl›n, Wall Street’in harekete geçirdi¤i
Oliver Stone: Bu belgeselle ilgili olarak Hugo ekenomik kriz dönemine kadar, yeni
Chavez’le konufluyordum. Gidip Güney tutum sergiliyor. Neden? sol dalga liderli¤indeki bölgede büyüme ol-
Amerika ülkelerinin liderleriyle görüflmemi Stone: Bu, san›r›m, kökleri Monroe Doktri- dukça yüksek seviyelerdeydi. Örne¤in, 2003-
ve neler olup bitti¤ini kendi gözlerimle gör- ni’ne, Roosevelt’e kadar dayanan, ABD’nin 2008 aras›nda Venezüella ekonomisi yaklafl›k
memi önerdi. Orada gerçek bir reform ger- ticarî ç›karlar›n› koruma ve askerî diktatör- iki kat büyüdü. Nestor Kirchner iktidara gel-
çeklefliyor. Mücadele edilmesi gereken çok lükleri destekleme yönündeki eski emperya- dikten sonra, Arjantin’in IMF borçlar›ndan
güçlü yap›lar var: Kilise, ordu ve ABD müda- list reflekslerinden kaynaklan›yor. ABD, “ar- kurtulmas›yla birlikte, iflsizlik yüzde 20’den
halesi... Ancak bunlara gö¤üs gerip üstesin- ka bahçesinde” iktidara gelen her türlü sola 8’e indi ve alt› y›l içinde ekonomi yüzde 63
den gelmeye bafllad›lar. ve bir ülkenin kaynaklar›n›n o ülkenin halk›- oran›nda büyüdü.
“S›n›r›n Güneyi”nde de gösterdi¤iniz gibi, na ait oldu¤unu düflünen herkese düflmanl›k Buna karfl›n, Latin Amerika solunun baz›
ABD hükümeti ve Amerikan medyas› Gü- besliyor. Filmde, Arjantin Devlet Baflkan› önemli isimleri, Chavez, Morales ve di¤er
ney Amerika’da yoksullar›n ve yerli halk›n Cristina Kirchner’in belirtti¤i gibi, k›tan›n fet- liderleri elefltiriyor. Chavez’in Peron gibi
iktidar sahibi olmas›na karfl› düflmanca bir hinden bu yana ilk kez, Latin Amerikal› lider- bir tek adam yönetimi oluflturmaya çal›flt›¤›

Oliver Stone ve Bolivya devlet baflkan› Evo Morales, “S›n›r›n Güneyi” filminin galas›nda

49
söyleniyor. Latin Amerika’da en yüksek
enflasyon oran›, yüzde 30’la Venezüella’da.
Rating kurulufllar› bu ülkenin borçlar›n›n
risk düzeyinin çok yüksek oldu¤unu belir-
tiyor. Bu elefltirilere cevab›n›z nedir?
Stone: Enflasyon en çok orta s›n›f› vuruyor.
Bu da ciddi bir sorun. Ancak, meselelere tari-
hî perspektiften bakal›m: Venezüella’da,
Chavez iflbafl›na gelmeden iki y›l önce,
1996’da, enflasyon yüzde 100’ün üzerindey-
di. Ayr›ca, Chavez döneminde enflasyon
yoksullar› daha az etkiliyor, çünkü bar›nma,
e¤itim ve sa¤l›k giderleri devlet taraf›ndan
sübvanse ediliyor. Chavez’in tek adam ola-
rak otoriter bir rejim oluflturdu¤u yolundaki
endiflelere gelince, filmde eski Arjantin dev-
let baflkan› Nestor Kirchner bu konuya de¤i-
niyor: “Hugo yak›n dostum, ama ona, ikti-
darda kalmaktansa, yerine geçecek yirmi Hu-
go bulmas› tavsiyesinde bulundum” diyor.
E¤er Hugo’ya soracak olursan›z, “istedi¤im
de¤ifliklikleri gerçeklefltirmek için üçüncü Oliver Stone: “Chavez’in harika bir mizah duygusu var. Kendisiyle dalga geçebiliyor.”
dönem seçilerek 2020’ye kadar devlet bafl-
kanl›¤›n› sürdürmek isterim” diyecektir. Yal- rayetli biçimde çaba harc›yor. Sizi temin ede- devam edecek. Bununla birlikte, birçok ilginç
n›zca bir dönem daha istiyor –ülkede yap›lan rim, e¤er önümüzdeki seçimleri kaybederse olaya tan›kl›k ediyoruz. Örne¤in, Lula ve Er-
referandum kendisine bu hakk› tan›d›– çün- al›p bafl›n› gidecektir. Yasalara ba¤l› kalacak- do¤an’›n ‹ran’da yapt›klar› müzakereler...
kü mahvolmufl bir ülkeyi de¤ifltirmek için t›r. Ancak, belgeselde göstermeye çal›flt›¤›m Ben 1950’lerde büyüdüm, Tar›k da öyle. Ba¤-
özel ilgi gerekti¤i görüflünde. Ancak, ayn› za- esas nokta flu: Chavez ve Latin Amerika’daki lant›s›zlar blo¤unu, Nehru, Nas›r, Sukarno
manda bana “b›rakmak istedi¤ini, emekli di¤er liderler, yoksullara bugüne dek asla sa- ve Kamboçya’daki Sihanuk gibi liderleri ha-
maafl›n› al›p köyünde rahat bir t›rl›yoruz. Bir zamanlar, “biz bunu istiyoruz,
hayat sürmek istedi¤ini” de Chavez ve Latin Amerika’daki di¤er liderler, yoksullara ABD’nin istedi¤ini de¤il” diyebilen bir blok
söyledi. Hugo Chavez zengin vard›. Sovyetler’le bizim aram›zda bir tür
asla sahip olmad›klar› bir flans sunuyor. Dünya Bankas›
bir adam de¤il. ‹ktidar oldu¤u arabuluculuk rolü oynuyorlard›. Bu ortadan
dönemde tek bir kurufl kazan-
ve BM raporlar›na göre, Venezüella’da yoksulluk Chavez kalkt›... Bu nedenle, Lula’n›n girifliminin ar-
mad›. Ancak, sisteme dahil döneminde yüzde 70 oran›nda azald›. Esas mesele budur. d›ndan Tom Friedman gibi insanlar›n göster-
olan Chavista hareketi üyeleri- di¤i tepkiyi anlamakta güçlük çekiyorum.
nin rüflvete bulaflt›klar› do¤ru. Baz› kurumlar hip olmad›klar› bir flans sunuyor. E¤er benim Gerçekten mide buland›r›c›. Güçlü birer böl-
kötü yönetiliyor. Ehil eleman ihtiyac› hissedi- söylediklerime inanm›yorsan›z, Dünya Ban- gesel güç olan Brezilya ve Türkiye’nin bak›fl
liyor. Baz› mallarda k›tl›k çekiliyor. Etkin bir kas› ve BM’nin raporlar›na bakabilirsiniz. Bu aç›s›na hiç yer vermiyorlar.
biçimde da¤›t›lamad›¤› için g›da stoklar› çü- kurulufllara göre, Venezüella’da yoksulluk Ali: Bu duruma Bat›’da herkes flafl›rd›: “Nas›l
rüyor. T›pk› Chavez’den önce oldu¤u gibi, Chavez döneminde yüzde 70 oran›nda azal- olur da, bu ülkeler kendi bafllar›na hareket
yarg›yla ilgili flikâyetler var... Fanatik Chavis- d›. Esas mesele budur. edip ‹ran’la ba¤›ms›z bir anlaflma müzakere
talar onun en büyük düflman›. Muhalefet Bölgenin gelece¤ini nas›l görüyorsunuz? edebilirler?” diye soruyorlar. Ama bir za-
hakk›nda paranoyakça düflüncelere sahip ol- Stone: Venezüella son derece zengin bir ülke, manlar dünyada bu tür fleyler oluyordu.
duklar› için, aptalca fleyler yap›yorlar. Ancak bölgesel bir güç. 500 milyar varil petrol rezer- ABD’nin hegemonyas›n› hiçkimse BM Gü-
Chavez elinden geldi¤ince bunlar› engelle- vi bulundu¤u söyleniyor. Petrola ba¤›ml› ol- venlik Konseyi üyeleri kadar sorgusuz sual-
meye çal›yor. Ekonomik krizden bu yana, di- du¤umuz sürece bafl aktörlerden biri olmaya siz kabullenmiyor. Lula’n›n yapt›¤› cesaret is-
teyen bir ifl. Çünkü Brezilya uzun zamand›r
Güvenlik Konseyi’nin daimî üyesi olmak isti-
yor. fiimdi bu süreci baltalam›fl oldular, Kon-
sey’e asla giremeyecekler. Son derece ilkeli
hareket ettiler. Dünyaya ‹ran’›n anlaflmaya
haz›r oldu¤unu, ‹srail’in bask›s› alt›nda ol-
duklar›ndan dolay› çözüm istemeyen taraf›n
kendileri oldu¤unu gösterdiler.
Güney Amerika’daki ekonomilerden ç›ka-
r›lacak dersler var m›?
Stone: Evet. Petrol kamulaflt›r›lmal›, büyük
flirketlerin eline b›rak›lmamal›. Halk kendi
yerel kaynaklar›n›n sahibi olmal›. Çevreyi
korumak, ekonomiyi canl› ve sa¤l›kl› tutmak
için daha fazla denetime sahip olmal›.
Chavez, Naomi Campbell’a verdi¤i röpor-
tajda, Prens Charles’›n ikinci eflinin birinci-
si kadar güzel olmad›¤› yolunda bir espri
yapt›. Mizah duygusuyla ilgili saptamalar›-
n›z neler?
Stone: Teklifsiz bir adam. Halktan biri. Film-
“Wall Street:: Para Asla Uyumaz”›n çekimlerinde Shia LaBeouf, yönetmen Oliver Stone ve Michael Douglas de yetiflti¤i ortam› gösteriyoruz. Harika bir

50
mizah duygusu var. Kendisiyle ve baflkala- ¤ünde. Malî kurulufllar 1970’ten 2008’e ›fl›k
r›yla dalga geçebiliyor. Onu insan olarak se- h›z›yla büyüdüler. Ve bir kurulufl ne kadar
viyorum. Ya sen? büyürse, çökme ve faaliyet gösterdi¤i alan›
Ali: Hem de çok. ‹lk tan›flt›¤›m›zda benimle etkileme riski de o kadar artar. T›pk› Wall-
dalga geçti¤ini düflündüm, çünkü masas›n›n Mart’›n pek çok küçük iflletmenin y›k›m›na
üzerinde bütün kitaplar›m vard›. “Coman- neden olmas› gibi, malî süpermarket de düz-
dante...” diye söze bafllad›m. “Hepsini oku- gün bankac›l›¤› yok etti.
yorum ve Fidel’le tart›fl›yorum. Her gece Fi- “Wall Street: Para Asla Uyumaz”› ne zaman
del’le fliirlerden, romanlardan konufluyoruz. çekmeye karar verdiniz?
Birbirimize kitaplar gönderiyoruz” dedi. Stone: Krizden k›sa bir süre önce. ‹lk filmden
Müthifl bir mizah duygusu var. “Don Ki- yirm küsur y›l sonra, 1987’de bafllayan süre-
flot”un 400. y›ldönümünde Kültür Bakanl›- cin sonuçlar›n› yafl›yoruz: Wall Street’teki ya-
¤›’na ça¤r›da bulundu, iki milyon adet “Don t›r›m flirketlerinin, müflterilerinin kârlar›n›
Kiflot” bas›p ücretsiz olarak her eve da¤›tma- art›rmak yerine, kendi kârlar›n› art›rmak için
lar›n› istedi. Baz›lar›, “ama insanlar okur ifllem yapmalar›... Film için epey bir araflt›r-
mu?” diye sordu. fiu cevab› verdi: “Onlar ma yapt›k. Wall Street’te iki-üç y›ld›r çal›flan
okumazsa çocuklar› okur, onlar da okumazsa genç bankac›larla dahi görüfltük.
belki torunlar› okur. Bu, her evde bulunmas› Wall Street hakk›nda yeni bir fley ö¤rendi-
gereken bir kitap. Yoksullar›n kitap alma im- niz mi?
kân› yok, bu nedenle biz temin etmeliyiz.” Stone: ‹fllemler tamamen bilgisayar üzerin-
Belgeselin sonunda “açgözlü kapitalizme” den yürütülüyor. Süper-bilgisayarlar, ifllem
karfl› oldu¤unuzu, “müflfik kapitalizmden” gören binlerce hisse senedinin de¤erindeki
yana oldu¤unuzu belirtiyorsunuz. Kapita- en küçük bir de¤iflimi befler saniye aral›klarla
lizmin milyonlar› yoksullu¤a sürükledi¤i alg›lamaya programlanm›fl. Bu benim için ta-
Çin’de bulundunuz. Çin’deki kapitalizm mamen yeniydi. Eski New York valisi Elliot
sizce açgözlü mü? Spitzer, daha haberlere konu olmadan sekiz
Stone: Çin’de k›ran k›rana bir rekabet hüküm ay kadar önce 2009 bafl›nda bize Goldman
sürüyor, güçlü olan›n hayatta kalmas› esas. Sachs ve AIG aras›ndaki anlaflmaya bakma-
Ama bu ayn› zamanda denetim alt›nda bir m›z tavsiyesinde bulundu. Goldman Sachs’›n
kapitalizm. Bir kuruluflun çok
fazla büyümesi ya da çizmeyi Amerika’da bugün finans flirketleri, toplam flirket kârlar›n›n
aflmas› mümkün de¤il, bu du-
yüzde 47’sini elde ediyor. 1980’lerde, san›r›m bu oran
rumda devlet sizi ezer. Ancak
Çin’deki açgözlü bir kapitalizm
yüzde15 civar›ndayd›. Tefecilik, bugün Amerika’n›n en
de¤il. Bütün amaç üretimi büyük sanayii durumuna geldi. Tamahkârl›k art›k yasal.
art›rmak ve ülkede yaflam stan-
dard›n› yükseltmek de¤il. Bat›’da anlafl›ld›¤› –filmde Churchill-Schwartz olarak adland›r-
flekilde bir serbest piyasa yok. Para ve serma- d›k– yat›r›mlar›n› ayn› zamanda k›sa ve uzun
ye ak›fl› s›k› biçimde denetleniyor. Gerek eko- vadeli olarak konut kredisine aktard›¤› fikri-
nomik, gerek siyasî aç›dan, Venezüella Çin’e ni bize Spitzer verdi. Spitzer’e göre, AIG’nin
oranla çok daha az özgür. Venezüella’da in- devletin vergi gelirleriyle Goldman’›n zarar›-
ternet özgür, bin kadar radyo istasyonu var. na yüzde yüz kefil olmas›, anlaflman›n kufl-
Chavez’i düzenli olarak a¤›r biçimde eleflti- kulu oldu¤unun bir delili.
ren Globovision, Fox News’un adeta azman- Filmin altbafll›¤› “Para Asla Uyumaz”,
laflm›fl hali. Amerikan ekomisinde malî sektörün nas›l
Açgözlü kapitalizm demiflken, 1987 yap›m› a¤›rl›k kazand›¤›n› m› yans›t›yor?
filminiz “Wall Street”in devam›n› çektiniz. Stone: Evet. Filmde Michael Douglas’›n can-
O filmde, Michael Douglas “tamahkârl›¤›n land›rd›¤› Gordon Gekko karakteri bir istatis-
iyi bir fley oldu¤unu” söylüyordu. Yeni ti¤e dikkat çekiyor: Amerika’da bugün finans
filmde, öncekinden farkl› olarak “tamah- flirketleri, toplam flirket kârlar›n›n yüzde
kârl›¤›n yasal oldu¤u” vurgulan›yor. Ame- 47’sini elde ediyor. 1980’lerde, san›r›m bu
rikan kapitalizminin son yirmi y›ll›k de¤i- oran yüzde15 civar›ndayd›. Tefecilik, bugün
flimini böyle mi de¤erlendiriyorsunuz? Amerika’n›n en büyük sanayii durumuna
Stone: Evet, yaflananlara uyuyor. Krize, ban- geldi. Tamahkârl›k art›k yasal.
kalar›n afl›r› kâr hevesi neden oldu. Rating Buradan hareketle, son iki filminiz “S›n›r›n
kurulufllar›n›n sahtecilik yapt›¤› ve yanl›fl bil- Güneyi” ile “Wall Street: Para Asla Uyu-
gi yayd›¤› da aflikâr. Enflasyon korkusu maz”›n birbiriyle ba¤lant›l› oldu¤unu söy-
Amerikan Merkez Bankas›’n›n faiz oranlar›n› leyebilir miyiz? Hugo Chavez, Gordon
o kadar düflük seviyede tutmas›na neden ol- Gekko’nun z›tt› m›?
du ki, bankalara çok az para dönüflü oldu. Stone: Evet. Benim aç›mdan biri di¤erini
Paras› olan herkes istikrars›z ve riskli piyasa- aç›kl›yor.
larda ifllem yapmaya mecbur oldu. Hepimiz Bir sonraki projeniz de “Amerika’n›n
kumarhanede oynamaya zorland›k. Ancak, Gizli Tarihi”. Arada flöyle nefleli bir ro-
Çeviri: Ahmet Gürata

bütün bunlar yasal olarak kabul ediliyor. Ma- mantik komedi çekmek istedi¤iniz ol-
lî sistemimiz ne zaman bozuldu? Sandy We- muyor mu?
ill gelip Citigroup’u, geleneksel bankac›l›ktan Stone: E¤er “Amerika’n›n Gizli Tarihi”ni
tahvil ticaretine, kredi kart› borcundan sigor- bitirebilirsem! 10 saatlik bir film. ‹lgiyi her
ta primlerine her fleyi tek bir çat› alt›nda bir- bölümde sürekli ayakta tutmak gerekiyor.
lefltiren malî bir süpermarkete dönüfltürdü- Bu zor bir proje.

51

Haz›rlayan: Doruk Yurdesin
SÜPER L‹G’‹N “B‹L‹NC‹” IVAN ERG‹Ç’‹N KALEM‹NDEN “FUTBOL RÜYASI”
S›n›f ayr›m›n›n kamuflaj›
Bursaspor’un flampiyonlu¤una en çok onun varl›¤›ndan ötürü sevinmifltik. Transferinden
bu yana “Marksist topçu” olarak tan›nan S›rp futbolcu Ivan Ergiç, ara ara, ülkesinin Politika
gazetesine de makalelerini gönderiyor. Geçti¤imiz ay 5. Karaburun Bilim Kongresi’nde
“Modern Sporun Felsefesi –Elefltirel Bir Yaklafl›m” bafll›kl› bir panele de kat›lan Ergiç’in zihin
aç›kl›¤›na bu topraklar›n ortalama sporcusunda pek rastlanm›yor.
‹van Ergiç – Politika gazetesi,
S›rbistan, 2 Mart 2009
içbir fley zaman›n ruhunu
H sanattan daha iyi yans›ta-
maz. Stendhal’in epik ro-
man› “K›rm›z› ve Siyah”, gerçekçi
üslûbuyla, monarfli zaman›nda
toplumun alt tabakalar›ndan en
üst tabakaya geçmenin ne kadar
zor oldu¤unu tasvir eder. O dö-
nemlerde roman›n kahraman›n›n
da anlad›¤› gibi, üst tabakaya geç-
menin yolu ya ordu (k›rm›z›) ya
da kilise (siyah) yoluyla müm-
kündü. Peki, bugün ne durumda-
y›z? Televizyonda büyük yer tu-
tan profesyonel sporcular›n, pop
ve rock y›ld›zlar›n›n, ünlü sinema
oyuncular›n›n toplumsal yükseli-
flin savunmas›ndan baflka bir fley
olmayan biyografilerine göz att›-
¤›m›zda, bugün s›n›f atlaman›n
eskiye göre çok daha kolay oldu-
¤unu düflünebiliriz. Birçok top-
lumda yasalaflt›r›lm›fl olan “Ame-
rikan rüyas›” miti ve “eflit f›rsat-
lar” slogan› bu durumu savunur.
“Amerikan rüyas›”n›n gerçek-
leflti¤i birçok hikâye var, ama bu
hikâyelerin temelinde “kökenleri
ne olursa olsun, her yurttafl için
eflit f›rsat” de¤il, belli bir zaman-
da Bat› toplumlar›n›n uygun eko-
nomik ve tarihsel geliflim kon-
jonktürü yat›yor. “Amerikan rü-
yas›” ve benzer fikirler güçlerin-
den çok fley yitirseler de, hâlâ on-
lar› canl› tutmak için s›n›f atlayan
insanlar ön plana ç›kart›l›p tan›t›-
larak u¤rafl›l›yor. Fakat belli fe-
nomenlere ve süreçlere dikkatlice
52
Alt liglerden manzaralar
Süper Lig’deki göz kamaflt›ran
transferler patates tarlas› misali
sahalarda tepifledursunlar, alt lig-
lerde efsaneler bir malî hüsrandan
di¤erine kofluyor. Sadece on y›l
önce 1. Lig’e kadar ç›kan, Fede-
rasyon Kupas›’nda Lucescu’nun
Galatasaray’›n› elemeyi baflaran
Erzurumspor, borçlar› sebebiyle
iki maça ç›kmay›nca otomatikman
3. Lig’den amatör kümeye düflürül-
dü. Erzurumsporlu futbolcular ge-
çen sene 2. Lig klasman grubun-
dayken Trabzon Karadeniz’le oy-
‹van Ergiç
bakarsak, “Amerikan rüyas›”n›n
yerini “futbol rüyas›”n›n ald›¤›n›
görürüz.
Di¤er son derece ticarî sporlar
gibi futbol da, e¤lence fonksiyo-
nunun yan›s›ra, toplumun en
yoksul tabakalar›ndan gelenlerin
bile baflar›l› ve zengin olabilmek
için (eflit) flans› oldu¤u gösteren
itiraz edilemeyecek bir ideolojik
nad›klar› maçta “bizden bu kadar”
pankart› açm›fllar, flehri terketmifl-
ler, Erzurumspor yine iki maça ç›-
kamam›fl ve küme düflmüfltü...
Borç içindeki bir baflka 2. Lig tak›-
m›, K›rm›z› grubun dibindeki Koca-
elispor ise bir sat›n alma rezale-
tiyle gündeme geldi. ‹zmirli bir
“ifladam›”, kulüp baflkan›yla bas›n
toplant›s› düzenleyip içinde 5 mil-
yon lira olan çantay› gösterdi ve
kulübe borçlar›yla beraber talip
oldu¤unu söyledi. Anlatt›¤›na göre
baflkanla uzun uzun hesap yap-
m›fllard›, inflaat ve emlak sektö-
kan›t ifllevi görüyor. Bu durum
sadece ideolojik amaçlar için de-
¤il, asl›nda birçok insan için s›k›c›
günlük hayattan, yoksulluktan
ve sefaletten tek kaç›fl yolu olan
futbolu, her çocu¤un peflinden
kofltu¤u bir masal gibi gösteren
futbolu, kurulu düzenin propa-
ganda ihtiyac›n› karfl›lamak için
de haince kötüye kullan›l›yor.
ründeydi, efliyle beraber yerli ya-
banc› bütün maçlar› seyrediyor-
lard›, hatta efli kendisine “art›k al
bir tak›m, yoksa ben alaca¤›m” di-
ye tak›l›yordu. Ertesi gün anlaflma
imzalanmadan önce bu flahs›n do-
land›r›c› oldu¤una dair bir telefon
geldi, paralar sahte ç›kt› ve tek-
meli tokatl› kavga karakolda bitti.
Baflkan, ifadesine göre, bu flahs›
ve alt› arkadafl›n› ‹zmit’te bir hafta
konuk etmifl, teknik heyetin göre-
vine son vermifl, bir de yeni bir
teknik kadroyla cebinden verdi¤i
27 bin lirayla sözleflme yapm›flt›.
Favelalardan Ferrari’ye
Futbol, baflar›l› bir flekilde, istedi-
¤iniz her fleyi sunan ideal seçim
olarak gösterilirken, futbol endüs-
trisi, hayallerini gerçeklefltirmek
ve daha iyi bir hayat elde etmek
için baflka flans› olmayanlar›n ha-
yal k›r›kl›klar›n› kâra dönüfltürü-
yor. Böylece bu endüstri her defa-
s›nda yeniden milyonlarca çocu-
¤u seferber etmeyi baflar›yor. Bu-
nu da sadece futbol tatl› bir masal
oldu¤u için de¤il, bu çocuklar›n
ço¤u e¤itim al›p doktor, avukat,
yönetici, bankac› olabilmek için
en temel flartlara bile sahip olma-
d›klar›ndan yapabiliyor.
Bununla birlikte büyük bir far-
k› da vurgulamam›z gerek. Eski-
den “Amerikan rüyas›” zekâ, ya-
rat›c›l›k, önsezi, kiflisel geliflim ve
liderlik özelli¤iyle baflar›ya uzan-
ma teorisiyken, bugünkü “futbol
rüyas›” ya da en tepedeki futbol-
cu olma rüyas›, ak›ls›z, e¤itimsiz
ve yarat›c›l›k tafl›maks›z›n, oyu-
nun kurallar›na uyarak paraya ve
baflar›ya ulafl›labilece¤ini telkin
eden ve elbette s›n›f ayr›m›n› ka-
mufle eden kodlanm›fl bir mesaj-
dan baflka bir fley de¤il. Bu
trend’lerin en çok popüler kül-
türde ve flov dünyas›nda görül-
mesi ise rastlant› de¤il.
Endüstri sadece belli bir tür
yetene¤e de¤il, onun da ötesinde,
kolayca yönlendirilebilen ve ken-
di toplumsal ve politik konumu-
nu çok fazla düflünmeyen belli
bir tür insana gerek duyuyor.
Ona, flov dünyas›n›n ruhuna,
kaprisli kulüp sahiplerine ve yö-
neticilerine, film ve müzik dün-
yas›ndaki yap›mc›lara, manken
ajanslar›na hizmet edecek ve on-
lar›n kurallar›na uyacak birileri
lâz›m. Bundan dolay›, “life style”
programlar›nda, favelalardaki
bak›ms›z evlerden “Ferrari”ye
uzanan futbolcu hayatlar›n› anla-
tan röportajlarda, Popstar türü
müzik yar›flmalar›nda, oyuncu
ve manken seçen programlarda

Futbolcu Alexandre Pato, Güney
Afrika’da y›lda 20 bin ö¤renci
yetifltirmek amac›yla kurulan futbol
okulunda, müstakbel y›ld›zlarla
patlama yafland›... Tüm bunlar›n
aktörleri ise, onurlu bir yaflam
için tutunacak son bir dal arayan
yoksullaflm›fl orta s›n›f›n, gelecek-
lerini öngöremeyenlerin (prekar-
yan›n), marjinalleflmifl gruplar›n,
Afrika, eski Sovyet ya da Latin
Amerikan yoksullar›n›n çocuklar›
aras›ndan ç›k›yor. Bütün bunlar
sadece küresel sosyal adaletsizli-
¤in kurban› de¤il, fleyleri gerçek-
te olduklar›ndan farkl› sunan da-
ha genifl bir toplumsal program›n
do¤rudan kat›l›mc›lar›. Üstelik
ço¤u zaman bu durumun fark›n-
da de¤iller.
Yani, bu bir insan›n e¤itim al-
maks›z›n (hatta aptal bile olsa),
az yetenekle, para, itibar, statü ve
kabul görmeye ulaflabilece¤ine
dair bilinçli olarak üretilmifl bir
toplumsal masal. Ancak do¤rusu,
sahip olmad›klar›n› elde edemez-
ler. Dahas›, onlara ulaflmak iste-
dikleri baflar› için bunun gerekli
olmad›¤› anlat›l›r. Oysa bu sade-
ce bir yan›lg›d›r.
Ailelerde baflar›s›zl›¤›n
kurban›
Genellikle gerçek resim flöyle:
Yüksek e¤itime ulaflmak gittikçe
daha ayr›cal›kl› hale geliyor. Üs-
telik bu ayr›cal›k sadece paraya
de¤il, kültürel sermayeye, tan›-
d›klar a¤›na ve etki çevrelerine
ba¤l›... Gelece¤in flirket elitleri, en
iyi yöneticiler, en iyi avukatlar,
tavizsiz ifladamlar› ve liderler,
üst düzey politikac›lar ve diplo-
matlar vs. bu ayr›cal›klarla üreti-
liyor. Bunlar bugünün en prestij-
li, en üst düzeyde kabul gören
Futbolun baflkahramanlar› toplumun alt tabakalar›ndan yukar›ya
ç›kan insanlar oldu¤u için futbol bir tür “insanî proje” olarak
gösterilirken, asl›nda s›n›fsal ayr›mc›l›ktan kâr edip dolayl› olarak
bu ayr›mc›l›¤› yeniden üretiyor.
meslekleri. Çünkü her fleyden
önce iktidar, nüfuz ve itibar, bi-
reysel baflar›n›n en sahici ölçüsü-
dür. Di¤er taraftan oyuncular›n,
flark›c›lar›n ya da sporcular›n
flöhreti ve zenginli¤i geçici olsa
da, baflar›n›n tan›m› ve kiflinin
kendini gerçeklefltirmesi olarak
sunulurken, buna hem seyirlik
endüstrinin ana aktörleri, hem de
onlarla ayn› toplumsal katman-
lardan gelen tüketiciler inan›yor.
Böylece bunlar birbirlerine ya-
banc›lafl›yorlar. Bu arada bütün
imrenme, k›skançl›k, çaresizlik ve
haks›zl›¤a u¤rama hisleri, davra-
n›fl kurallar›n› dikte eden gerçek
iktidar ve nüfuz sahiplerinden,
düne kadar onlarla ayn› toplum-
sal katmandayken rastlant› eseri
daha zengin ya da popüler olan-
lara aktar›l›yor.
Anne-babalar bugünlerde ço-
cuklar›n›n baflar›lar› için umutla-
r›n› spora yönlendirmeye zorlan›-
yorlar. Sahip olduklar› her fleyi,
bazen de bütün mülklerini (e¤er
varsa) bu umuda yat›r›yorlar.
Belki de bu durumun en bilinen
örne¤i profesyonel tenis. Bu belki
hali vakti yerinde insanlar›n göze
alabilece¤i, ancak tüm di¤erleri
için kumardan farks›z, inan›lmaz
bir risk. Ya hepsi ya da hiç! Hem
de en varoluflçu biçimde! Ancak
bize sadece mutlu sonla biten hi-
kâyeler ulafl›rken, sporda baflar›-
s›zl›klara, aile trajedilerine ve ha-
yal k›r›kl›klar›na dair milyonlarca
hikâye sakl› kal›yor. Hem kendi-
leri hem anne-babalar› ellerindeki
her fleyi bu baflar› ihtimaline ya-
t›rd›¤› halde yükselmeyi becere-
meyen çocuklar nerede? Onlar
gelecekte dayanak olarak kulla-
nabilecekleri ve sayesinde onurlu
bir yaflam sa¤layabilecekleri e¤i-
timi gözard› ettikleri için, ailele-
riyle, hüsranlar›yla ve k›r›lm›fl
hayalleriyle toplumun k›y›s›nda
kald›lar...
Örne¤in futbolda sosyal ku-
rumlar›n bask›s›yla FIFA, kulüp-
lerin PAF tak›mlar›ndaki genç fut-
bolculara e¤itim olana¤› sa¤lama
zorunlulu¤u getirdi. Ancak bu
programlar sadece bu gençler
devletin s›rt›nda bir yük olarak
kalmas›nlar diye güç bela ifl sa¤la-
maya yetecek bir e¤itim sunuyor.
Yani tüm bunlar mükemmel
bir yan›lsama. Popüler endüstri
ve medya, her gün s›radan insan-
lar›n flöhret ve baflar› görüntüleri-
ni üretiyor. Bu y›ld›zlar her za-
mankinden daha yak›n ve ulafl›-
labilir görünüyorlar, ama asl›nda
bu sadece iyi düflünülmüfl bir
manipülasyon. ‹nsan›n sefaletin-
den seyirlik malzeme ç›kartarak
yeni y›ld›zlar ya da idoller ara-
yan programlardaki yar›flmac›la-
r›n elenirken döktükleri gözyafl-
lar› ve hayal k›r›kl›klar› ise gözle-
rimizden uzakta, orada burada
ayn› yoldan geçen milyonlar›n
gözyafl› ve düfl k›r›kl›¤› okyanu-
sundaki damlalard›r.
Seyirlik endüstrinin parças›
olan üst düzey ticarî sporlar,
altüst olmufl bu toplumsal iliflki-
lerden kâr elde ediyorlar. Futbol,
içlerindeki en popüler spor oldu-
¤u için tüm bunlar›n bafl›nda ge-
liyor. Futbolun baflkahramanlar›
toplumun alt tabakalar›ndan yu-
kar›ya ç›kan insanlar oldu¤u için
futbol bir tür “insanî proje” ola-
rak gösterilirken, asl›nda s›n›fsal
ayr›mc›l›ktan kâr edip dolayl›
olarak bu ayr›mc›l›¤› yeniden
üretiyor. Profesyonel sporun tüm
numaras› bu!
Çeviri: Biljana Yaren
53

Nashville
semalar›nda
Robert Plant Band Of Joy (Decca)
ock’ta as›l ihtiyarlar revival’›,
R kurucu isimlerin rönesans›
var. Gençler ayn› suda yüzedur-
sun, ‘80’lerde de¤iflen koflullar›n
etkisiyle bocalayan bir koca ku-
flak, ‘90’lar›n sonlar›ndan bu ya-
na her yeni albümde flafl›rtarak
adeta bofla geçen y›llar›n ac›s›n›
ç›kar›yor. Al›n Robert Plant:
Post-Zeppelin döneminde bir
türlü arad›¤›n› bulamad›¤›na
hükmetmifl ki, hiç de fena olma-
yan “Fate of Nations”dan sonra
on sene solo ifl yapmad›. O aray›
Jimmy Page’le eski ortak ifllerine
dönerek de¤erlendirdi, yani ge-
riye gitti, ki bu da onu ileriye it-
ti. Page & Plant’teki en zevkli
ânlar, Zeppelin’in sert blues’una
Arap-Afrikan na¤melerin maha-
retle buland›¤› sihirli icralard›.
Ad› üstünde, Led Zeppelin de-
¤illerdi, ama birbirlerine destek
olan iki eski dost, flöhretlerinin
a¤›rl›¤› alt›nda ezilmek yerine
jam adab›n› ve heyecan›n›, iyi
flark›n›n s›rr›n› yeniden ar›yor-
lard›. 2000’lerin “dünya vatan-
dafl›” Robert Plant’i bu mütevaz›
tefekkür devri do¤urdu.
Strange Sensation, Plant’in dö-
nüm noktas›nda duran grubu.
Bir sound’dan ziyade bir anla-
y›fl, müzi¤e bir ortak yaklafl›m
biçimi getirmeye çal›flt›klar› ilk
albümleri “Dreamland”in ard›n-
dan 2000’lerin en iyi albümlerin-
den “Mighty Rearrenger”› ya-
y›nlad›lar. Mali’nin elektrikli çöl
blues’una sevdalanan Plant’in
yan›nda bu defa Afrika’dan Mis-
sissippi’ye göç yollar› çizen bü-
yük gitarc› Justin Adams vard›...
2007’nin “Raising Sand”i,
Plant’in Alison Krauss’la ortakl›-
¤› y›l›n süksesiydi. Albüm çok
satt›, Plant’i kitlelere yeniden ha-
54
I ‹K‹ ROCK kahraman›ndan bol
konuklu iki albüm: “Mean Old
Man”de Jerry Lee Lewis’e çocukla-
r› (Ronnie Wood, Mick Jagger, Ke-
ith Richards, Eric Clapton, Ringo
Starr, John Fogerty, Shelby Lynn,
Merle Hagard, Willie Nelson,
Slash...) efllik ediyor. Ronnie Wo-
od’un kendi resimleriyle süslenen
yeni albümü “I Feel Like Pla-
ying”deyse Slash, Flea, Eddie Ved-
der, Billy Gibbons, Kris Kristoffer-
son gibi “kardefller” var.
I NICK HORNBY’N‹N geçti¤imiz
aylarda Sel’den yay›nlanan flark›
okuma k›lavuzu “31 fiark›” bizce ro-
manlar›na befl basar. Kendi flark›la-
Zeppelin’den önce çald›k-
lar› grubun ad› Band Of
Joy. Birkaç 45’lik de yap-
m›fllar, “Hey Joe” yorumla-
r› meflhurmufl. Okyanusun
öte yan›na, r&b havalar›na
merakl› befl erken dönem
Mod delikanl›s›... Bu Band
Of Joy’un belki en fazla o
dönemin heveskârl›¤›yla ve
Amerikan sevdas›yla ilgisi
var. Plant bir gruba tutu-
nup sabitte ilerlemek yeri-
ne, ekiplerini bozup yeni-
den bafll›yor bu dönemin-
de, ama müzikal zevkini
izleyerek yap›yor bunu, hiç
büyük sapmalar yapm›yor
böylece, “yeni grup” heye-
can›n› da hep korumufl
oluyor. Hiç büyüklük tasla-
madan, yeni arkadafllar›n›n
t›rlatt›, “American Songbook”a, aras›na at›yor kendini, sesini ye-
bir pop hadisesi olarak co- niden aray›p buluyor. Bunu ya-
untry’nin en az Amerikan futbo- parken de geriye gidiyor, ilk-
lu kadar dünyadan kopuk, kendi gençli¤inin plaklar›na, Ameri-
içine dönük âlemine san›ld›¤›n- ka’dan yükselen seslerin dünya-
dan çok daha hâkim oldu¤unu ya umut sald›¤› zamanlara,
gösterdi. “Band Of Joy”, birkaç ‘60’lar›n blues’lar›na, doo
ad›m daha ilerletiyor bu deneyi... wop’lar›na, nefleli y›llara dönü-
John Bonham’la beraber Led yor. Bir yandan da, Amerika’ya
10 albüm
Arcade Fire The Suburbs
Ben Folds & Nick Hornby Lonely Avenue
Dr John and The Lower 911 Tribal
Edwyn Collins Loosing Sleep
x-diSkoTeK
Fistful Of Mercy As I Call You Down
Grinderman Grinderman 2
John Mellencamp No Better Than This
Lloyd Cole Broken Record
Natacha Atlas Mounqaliba
Tricky Mixed Race
5 fiark›
Antony & The Johnsons Imagine
Carl Barât The Magus
Neil Young Love and War
Serj Tankian Yes, It’s Genocide
Street Sweeper Social Club Paper Planes
r› bu denemeler kadar olmasa da,
hikâye anlat›c›l›¤›yla yine de göz
dolduruyor. “Lonely Avenue”de
sözler Hornby’den, müzikler Ben
Folds’dan.
I LEE “SCRATCH” Perry yeni albü-
mü “Revelation”da son dönem
funky-reggae’sini olgunlaflt›r›yor,
politikac›lar› ve para babalar›n› ko-
varak demokratik bir partinin dü¤-
mesine bas›yor. ‹nflallah aral›k
ay›nda Babylon’da bu genç dedeyi
bizzat alk›fllayaca¤›z.
I ‹NG‹L‹Z ELEKTRON‹K ikilisi The
Orb’a yeni albümleri “Metallic Me-
tallic Spheres”de David Gilmour’un
asude gitar› efllik ediyor.
da dünyan›n bir parças› gibi ba-
kabiliyor: Yani, Hindistan’a, Ma-
li’ye bakar gibi, Amerika’n›n iç-
rek müzikal haritas›ndan bir
“dünya müzi¤i” tavr› ç›kar›yor...
Bu nefleli bandoda Plant’in ya-
n›nda önemli isimler var. Kendi-
ni flark›lar›yla ispatlam›fl Patty
Griffin’le mesela, Krauss’la oldu-
¤u gibi ortak bir albüm yapsa bi-
le ortal›¤› k›r›p geçirebilirmifl.
Nashville’li flark›c›, flark›yazar›,
gitarc› Buddy Miller bu albü-
mün ard›ndaki ruhu üflerken,
Amerikan topraklar›na hâkimi-
yetiyle Justin Adams’›n a¤›rl›¤›-
n› aratm›yor. Yine kendi müzik
maceras› kendine yetecek flark›-
yazar› ve mülti-enstrümantalist
Darrell Scott, albümün hem ha-
mal› hem ince ayarc›s›. Byron
House basta, Marco Giovino
vurmal›larda, Band Of Joy adeta
orta ölçekte bir “all star” karma-
s› asl›nda. Ayn› zamanda, bir la-
boratuar: Los Lobos’un Hispanik
ritmleriyle aç›lan albüm, geçen-
lerde flahane yeni albümü “Dre-
am Attic”i yay›nlayan Richard
Thompson üzerinden dolayl› bir
hat izliyor, Lightnin’ Hopkins’in
blues’una, Teksas r’b’sine ve co-
untry’sine, kasaba e¤lencelerine,
uzun atl› yolculuklar›n, da¤bafl-
lar›n›n ve oduncular›n türküleri-
ne, hobo a¤›tlar›na, popüler ba-
ladlara uzan›yor. Amerikan ses
âleminde usturuplu ad›mlarla,
sindirilmifl bir ahenkle dolaflan
Plant ve Nashville veteranlar›,
iki flark›yla bugünün indie’sinin
atas› say›lacak bir grupta,
‘90’lardan bugüne distorsiyonun
sessiz ilmini yayan Low’da ko-
nakl›yor. Do¤rusu, Band Of
Joy’un etli, derli toplu slow’un-
da, Plant’in sakin akan, 盤l›¤a
abanmayan vokalinde de bu
grubun etkisi var.
Vaktiyle dünyan›n dört buca¤›n›
etkileyen, dönüfltüren ve belirle-
yen Robert Plant, 62 yafl›nda, ay-
n› yeniyetme grubunda yapt›¤›
gibi, dünyay› ve kendi imkânla-
r›n› yeniden keflfediyor. Bu ha-
liyle, bu grubun insanda nefle-
den, yaflam arzusundan baflka
bir duygu uyand›rmas› zor...
Merve Erol
‹nce bir gül
Ceyl’an Ertem Soluk (P.‹.)
eyl’an Ertem, Anima’dan Fri-
C endly Fire’a uzanan pek çok
projede yer ald›, flark›lar yazd›,
söyledi. Foto¤rafç›l›ktan prog-
ram yap›mc›l›¤›na pek çok ifle
bulaflt›, hepsini de becerdi. Ani-
ma’yla yapt›¤› albüm (“Ya¤mur-
la Gelen”) hâlâ en severek dinle-
diklerimizden, ama flimdi bam-
baflka bir hazine var elimizde.
“Soluk”, Ceyl’an Ertem’in y›llar-
d›r üzerinde çal›flt›¤› yeni numa-
ras›. Kapa¤›ndan itibaren bizi
ele geçiren albüm, flahane sal›-
n›mlardan müteflekkil. “Intro”
biraz korkutucu belki ama, son-
ras› pek güzel ilerliyor. “Gidip
Dinlenmeliyim”, “Çok Yak›n”,
“Nâz›m’a” ve “Müzikten Uzak”
ilk dinleyiflimizde akl›m›z› çe-
lenler. “Gönül Da¤›” ve “K›z›l-
c›klar Oldu mu?”, ezber boz-
duklar› için kayda de¤er. “Fikri-
min ‹nce Gülü” ise albüm önce-
sinde dijital ortamlarda kalbimi-
zi fethetmiflti zaten...
“Soluk”ta Ertem’e bir müzisyen-
ler ordusu efllik ediyor. Her flar-
k›da yeni bir tat, yeni bir renk
var. Ancak bu, korktu¤umuz gi-
bi albümü bir “toplama” havas›-
na büründürmemifl. Son dakika-
da kenara çekilmifl Ertem ve to-
pu kendisine efllik edenlere at-
m›fl: Albüm, “fienay” ad›nda bir
“özgür do¤açlama” ile bitiyor.
Bunu yeni güzelliklerin habercisi
olarak alg›lamak mümkün.
Albümü dinlerken Ertem’in ses
oyunlar›na kendinizi kapt›r›n ve
bir anl›¤›na her fleyi unutun. Öy-
le bir yolculu¤a ç›kacaks›n›z ki,
döndü¤ünüzde her fley bambafl-
ka olacak, dünyaya daha güzel
bakacaks›n›z ve hayat›m›z›n 70
dakikas›na efllik etti¤i için
Ceyl’an’a teflekkür edeceksiniz.
“Soluk” tam da böyle bir fley,
uzun soluklu bir kahve keyfi gi-
bi... Murat Meriç
Gürültü ve
nefaset
Deerhunter Halcyon Digest (4AD)
eerhunter 2007’deki yar› am-
D bient, yar› punk “Cryptog-
rams” sonras› kendini az kald›
imha ediyordu. Kavgalar, üye
de¤ifliklikleri, turnelerdeki sinir-
sel çöküfller sonras› korku ve za-
y›fl›klar›n› müziklerine yans›t-
may› becerip iflin içinden ç›kt›-
lar. Gürültüyle nefasetin iç içe
geçti¤i 2008’in en iyilerinden
“Microcastle”, iki EP, yan proje-
ler derken girdab›n dibine sü-
rüklenmediler. Ço¤u indie grup
yarat›c›l›k p›narlar› bitince ses
deneylerine giriflip zaman ka-
zanmaya çal›fl›r; yeni albüm
“Halcyon Digest” bu döngüyü
ters yüz edip Deerhunter’› fazla-
l›klar›ndan ar›nd›r›yor. Yal›nl›k,
sindirim kolayl›¤› demek de¤il
yine de. “Halcyon” geçmifle ba-
k›p tefekkür etmeyi, nostaljiyi
ça¤r›flt›ran bir kelime, “Digest”
ise geçmifli sindirip yaflananlar›
yerli yerine oturtmaya dair. An-
cak hat›ralar, yaflananlar›n iste-
nildi¤i gibi yorumland›¤›, bugü-
ne adapte olabilmek için dima¤-
larda çarp›t›ld›¤› hallerinden
ibaret sadece. Terkeden, giden,
ölen sevdiklerimiz sadece yok-
luklar›yla de¤il, asl›nda oldukla-
r›ndan farkl› bir flekilde hat›rlan-
malar› sebebiyle birer hayalet bi-
zim için. “Halcyon Digest” de
her köflesinde ruhlar›n cirit att›¤›
bir albüm. Karanl›k ve içe dönük
flark› sözlerinin y›prat›c›l›¤›n›
yumuflatmak için pop melodile-
rini (“Basement Scene”), gitar ta-
arruzlar›n› (“Desire Lines”) ve
tesiri çabuk, itidalli e¤lencelikle-
ri (“Revival”) eksik etmemifller;
banjo, m›z›ka ve saksofon gibi
eklentilerle çeflni katm›fllar. Ama
albüm bitince ak›lda daha ziya-
de elektronik perküsyonlar›n ka-
raya boyad›¤›, grubun shoegaze
sevgisini yans›tan donuk gitar
duvarlar›n› haiz “Earthquake”
gibi çatlaklar›ndan su s›zan flar-
k›lar kal›yor. Belle¤imizde ölü-
mün gözünün içine bakan “He
Would Have Laughed” yer edi-
yor, elde edebildi¤imizle yetin-
memiz gerekti¤ini söyleyen k›r›k
dökük “Sailing” iz b›rak›yor. Bir
terim de biz uydural›m, Deer-
hunter müzi¤ine “sis-pop” diye-
lim. Bradford Cox’un vokalleri
de yakamoz gibi par›ldas›n sisin
içerisinden. Yi¤it At›lgan
55
 lk bak›flta Sarkozy’nin ülkenin Frans›z Devrimi’nden yan›s›ra, bunun s›n›rlar›n› da or- yaratt›. Parti, güçflüz düflmüfl re-

‹ ahlâkî krizinin çözümü ve

“yenilenme” süreci için “Ma-
y›s ‘68’den tamamen ve ebediy-
yen kurtulmak”taki ›srar›nda bir
tuhafl›k görülebilir. Ço¤umuz bu-
nun mazide kald›¤›na kaniydik.
Peki May›s ‘68 ad› alt›nda rejime
musallat olan nedir? Bunun “ko-
münizmin hayaleti” oldu¤unu
varsayabiliriz. Bir Sarkozy canlan-
d›rmas› yapsak, flöyle diyecektir:
“Herhangi bir fleyin bize musallat
olmas›n› tamamen reddediyoruz.
Komünizmin ampirik olarak yok
olmas› yeterli de¤ildir. Bütün ola-
s› biçimlerinin defedilmesini isti-
yoruz. Hatta komünizm hipotezi
–yenilgimizin jenerik ismi– bile
a¤za al›namaz hale gelmelidir.”
Komünist hipotez nedir? Jene-
rik anlam›yla, Manifesto’da da
belirtildi¤i gibi, “komünist” önce-
likli olarak s›n›f mant›¤› –ilk ça¤-
dan beri varl›¤›n› sürdüren bir
dizge olarak eme¤in egemen s›n›-
f›n tahakkümü alt›nda olmas›–
kaç›n›lmaz de¤ildir, afl›labilir. Ko-
Paris Komünü’ne
Halk isyanlar› –Spartaküs’ün ba-
fl›n› çekti¤i köleler, Münzer’in ön-
derli¤ini yapt›¤›n› köylüler– bu
“komünist sabit”in pratik örnek-
leri olarak tan›mlanabilir. Komü-
nist hipotez, Frans›z Devrimi’yle
birlikte siyasal modernite ça¤›n›
bafllatm›flt›r.
Bugün üstümüze düflen, ko-
münist hipotezin tarihinde hangi
noktada bulundu¤umuzu belirle-
mektir. Modern dönemin bir fres-
ki, aralar›nda k›rk y›ll›k bir kesin-
ti olan, hayatî öneme sahip iki de-
vasa sekans gösterecektir. ‹lki ko-
münist hipotezin ortaya ç›k›fl›,
ikincisi ise gerçeklefltirilmesi için
yap›lan bafllang›ç hamleleridir.
‹lk sekans Frans›z Devri-
mi’nden Paris Komünü’ne kadar
sürer; 1792’den 1871’e kadar.
Mevcut düzenin ayaklanmayla
alafla¤› edilmesinden kitlesel halk
hareketinin iktidar› ele geçirmesi-
ALAIN BADIOU’NUN KALEM‹NDEN
taya koyar: Komünarlar ne ulusal
ölçekte devrimi kurabilmifl ne de
d›fl destekli karfl›-devrim güçleri-
ne karfl› onu savunabilmifllerdir.
Bolflevik Devrimi’nden
Kültür Devrimi’ne
Komünist hipotezin ikinci sekans›
1917’den 1976’ya kadar sürer:
Bolflevik Devrimi’nden Kültür
Devrimi’nin ve 1966-75 y›llar› ara-
s›nda dünya üzerindeki militan
ayaklanman›n sonuna kadar. Bu
dönemde hâkim soru fludur: Na-
s›l kazan›r›z? Paris Komünü’nün
aksine, mülk sahibi s›n›flar›n si-
lahl› reaksiyonuna nas›l karfl› ko-
yar›z; düflmanlar›n›n sald›r›s›n-
dan koruyabilmek için yeni ikti-
dar› nas›l örgütlemeliyiz? Art›k
soru, komünist hipotezi formüle
etmek ve s›namak de¤il, onu ger-
çeklefltirmekti: 19. yüzy›l›n tahay-
yül etti¤ini 20. yüzy›l gerçekleflti-
recekti.
aksiyoner rejimlerin y›k›lmas› için
uygun, fakat Marx’›n kastetti¤i
anlamda “proletarya diktatörlü-
¤ü”nün –geçici bir durum, devlet-
sizli¤e geçiflin düzenlenmesi:
devletin diyalektik olarak yok ol-
mas›– kurulmas› aç›s›ndan yanl›fl
bir araçt›. Parti-devlet, yeni tür bir
otoriteryanizme dönüfltü. Bu re-
jimlerin baz›lar› e¤itim, kamu
sa¤l›¤›, eme¤in k›ymetlenmesi ve
baz› di¤er alanlarda gerçekten
büyük mesafeler kaydettiler ve
emperyalist güçlerin küstahl›¤›na
uluslararas› bir s›n›rlama getirdi-
ler. Fakat devletçi ilke, çürük ve
uzun vadede verimsiz oldu¤unu
gösterdi. Polis bask›s› “sosyalist"
devleti içerdeki bürokratik atalet-
ten kurtaramad›; elli y›ll›k bir za-
man zarf›nda kapitalist has›mlar›
taraf›ndan dayat›lan insafs›z re-
kabette galip gelemeyece¤i afli-
kârd›. ‹kinci sekans›n son büyük
ç›rp›nmalar› –en genifl anlam›yla
Kültür Devrimi ve May›s ‘68–
partinin yetersizli¤iyle bafla ç›k-

Komünist hipotez
münist hipotez, refah eflitsizli¤ini
ve hatta iflbölümünü ortadan kal-
d›racak bir kolektif örgütlenme-
nin mümkün ve uygulanabilir ol-
mas›d›r. Devasa zenginliklere
özel kiflilerce el konmas› ve bun-
lar›n miras yoluyla devredilmesi
ortadan kalkacakt›r. Sivil toplum-
dan ayr› olarak varolan bask›c› bir
devlet art›k bir mecburiyet ol-
maktan ç›kacakt›r: Üreticilerin öz-
gür birlikteli¤ine dayal› uzun
erimli bir yeniden örgütlenme,
böyle bir devlet ayg›t›n›n sönüm-
lenmesini sa¤layacakt›r.
Bu anlam›yla “komünizm”,
son derece genel bir tasavvurlar
kümesini ifade etmektedir. Bir
programdan ziyade, Kant’›n kav-
ram›yla söylersek, düzenleyici ifl-
levi olan bir idea’d›r. Bu komünist
ilkeleri ütopyac› olarak adland›r-
mak ahmakl›kt›r. Bu ilkeler, bura-
da tan›mlad›¤›m anlam›yla, her
zaman farkl› flekilde gerçekleflen
modellerdir. Safkan bir eflitlik fik-
ri olarak komünist hipotez flüphe-
siz devletin ortaya ç›k›fl›ndan beri
varl›¤›n› sürdürmektedir. Kitle
hareketi “eflitlikçi adalet” ad› al-
t›nda devlet bask›s›na baflkald›r-
maya bafllad›¤› andan itibaren hi-
potezin unsurlar› veya parçalar›
belirmeye bafllar.
Godard’›n Filmekimi’nde Türkiyeli seyirciyle buluflan yeni fil- maya çal›flan çabalar olarak kav-
mi “Film Sosyalizm”de Alain Badiou’yu a¤›rlamas› bofluna ranabilir.
de¤il. Bugün etik dendi¤inde, hakikat dendi¤inde ilk akla
gelen ça¤dafl filozof o. Peki, etik ve hakikatin filozofu sosya- “Zihinsel devrim”
lizme, komünizme nas›l bak›yor, bizlere ne öneriyor? New ‹lk sekans›n sonu ve ikincisinin
Left Review’nun 49. say›s›ndan özetleyerek naklediyoruz. bafllang›c› aras›nda komünist hi-
potezin savunulamaz oldu¤u k›rk
y›ll›k bir fas›la söz konusudur:
1871-1914 dönemi, emperyaliz-
min dünya çap›ndaki zaferine
sahne oldu. ‹kinci sekans›n
1970’lerde sona ermesinden itiba-
ren, buna benzeyen, düflman›n
bir kere daha yükseldi¤i baflka bir
aral›¤›n içindeyiz.
Bu gibi koflullarda önemli olan,
komünist hipotezin yeni bir se-
kans›n›n muhtemel aç›l›fl›d›r. Fa-
kat bunun ikinci sekans›n devam›
ne uzan›r. Bu devrim, toplumun Örgütlenme sorununa odakla- olmayaca¤› –olamayaca¤›– apa-
eski biçimlerini ortadan kald›ra- nan bu zafer tutkusunun en temel ç›kt›r. Marksizm, iflçi hareketi, kit-
cak ve yerine “eflitler toplulu- ifadesi, komünist partinin “çelik le demokrasisi, Leninizm, prole-
¤u”nu koyacakt›r. Yüzy›l boyun- disiplini” oldu. Bu, hipotezin taryan›n partisi, sosyalist devlet
ca kent halk›, zanaatkârlar ve ö¤- ikinci sekans›n›n temel vasf›d›r. –20. yüzy›l›n bütün icatlar›– bi-
rencilerden oluflan ve belli bir ka- Parti, söz konusu sorunu büyük zim için art›k faydal› de¤ildir.
l›b› olmayan halk hareketi, ço- oranda ilk sekans›n miras›yla çöz- Teorik düzeyde üzerine düflünül-
¤unlukla iflçi s›n›f›n›n önderli¤i dü: Devrim ya ayaklanma ya da meye de¤er olsalar da, pratik si-
alt›nda bir araya gelir. uzun süren bir halk savafl› arac›l›- yaset düzeyinde ifle yaramaz hale
Söz konusu sekans, Paris Ko- ¤›yla Rusya, Çin, Kore, Vietnam gelmifllerdir. ‹kinci sekans sona
münü’nün çarp›c› yenili¤i ve ra- ve Küba’da varl›¤›n› sürdürdü ve erdi ve onu restore etmeye çal›fl-
dikal yenilgisiyle son bulur. Paris yeni bir düzen kurmay› baflard›. man›n mânâs› yok.
komünü, halk hareketi, iflçi s›n›f› Fakat ikinci sekans, ilkine ce- Bu noktada, düflman›n tahak-
önderli¤i ve silahl› ayaklanman›n vaben gelifltirilen yöntemlerle çö- kümü alt›nda olan, yeni deneyim-
birlefliminin s›rad›fl› enerjisinin zülemeyen daha büyük bir sorun lerin bir hayli s›n›rland›¤› bir ara-

56
l›kta, üçüncü sekans›n karakteri-
nin tam olarak nas›l olaca¤›n› söy-
leyebilmek mümkün de¤ildir. Fa-
kat genel gidiflat bilinebilir görün-
mektedir: Siyasî hareket ile ide-
olojik düzey aras›nda yeni bir ilifl-
kiyi içerecektir –t›pk› “kültür dev-
rimi” ifadesinde ya da May›s
‘68’deki “zihinsel devrim” nosyo-
nunda ortaya ç›kt›¤› gibi. ‹lk se-
kanstan edindi¤imiz teorik ve ta-
rihsel dersler ile ikinci sekans›n
ortaya koydu¤u zafere ulaflman›n
hayatî önemini akl›m›zda tutma-
ya devam edece¤iz. Fakat çözüm
ne –Negri ve küreselleflme karfl›t-
lar›n›n inand›¤› gibi– çoklu¤un
istidad›ndan esinlenen biçimsiz
ya da çok-biçimli popüler hare-
ketler ne de baz› Troçkistler ve
Maocular›n umdu¤u gibi yenilen-
mifl ve demokratikleflmifl kitlesel
komünist parti olacak.
19. yüzy›ldaki kitle hareketi ile
20. yüzy›ldaki parti, komünist hi-
potezin kendine özgü kipleriydi;
onlara geri dönmek art›k müm-
kün de¤ildir. Aksine, “sosyalist”
devletlerin olumsuz deneyimleri
ve Kültür Devrimi ile May›s ‘68’in
mu¤lak derslerinin ard›ndan gö-
revimiz, komünist hipotezin bafl-
ka bir flekilde neflet etmesini sa¤-
lamak, yeni siyasî deneyim biçim-
leri içinden ortaya ç›kmas›na el
vermektir. Bu nedenle iflimiz son
1871-1914 dönemi, emperyalizmin zaferine sahne oldu. Buna benzeyen,
düflman›n bir kere daha yükseldi¤i bir aral›¤›n içindeyiz. Marksizm, iflçi
hareketi, kitle demokrasisi, Leninizm, proletaryan›n partisi, sosyalist
devlet –20. yüzy›l›n bütün icatlar›– bizim için art›k faydal› de¤ildir.
derece karmafl›k ve deneyseldir.
Komünist hipotezin yöntemlerini
gelifltirmekle yetinmekten ziyade,
onun varolufl koflullar›na odak-
lanmal›y›z. Komünist hipotezi
–eme¤in egemen s›n›f›n tahakkü-
mü alt›nda olmas› kader de¤ildir–
ideolojik alana yeniden yerlefltir-
memiz gerekiyor.
Bu neleri içerebilir? Deneysel
olarak, egemen düzenin ve La-
can’›n “zenginlik ayini” olarak
adland›rd›¤› fleyin geçicili¤i d›fl›n-
da bir nokta bulmay› tasavvur
edebiliriz. Böyle bir ayine formel
olarak karfl› ç›kan herhangi bir
nokta evrensel bir hakikat sun-
maktad›r. Bu flöyle bir deklaras-
yon olabilir pekâlâ: “Sadece bir
dünya var.” Bunun ima etti¤i ne-
dir? Günümüz kapitalizmi tabi-
i ki küresel bir düzen yaratmakla
övünüyor, buna muhalif olanlar
da “alternatif küreselleflme”den
bahsediyor. Peki, tek bir dünya,
tek bir insanlar âlemi söz konusu
mu? Küreselleflmenin “tek dün-
yas›” sadece sat›l›k nesnelerden
ve parasal iflaretlerden ibaret:
Marx’›n öngördü¤ü dünya piya-
sas›. Nüfusun az›msanamayacak
bir ekseriyetine bu dünyaya erifl-
mek, en hafif tabirle, k›s›tlanm›fl-
t›r. Bu dünyan›n d›fl›na hapsedil-
mifller, mecazen de¤il, genellikle
gerçek anlam›yla “hapsedilmifl”
durumdalar.
Berlin Duvar›’n›n y›k›l›fl›, tek
bir özgürlük ve demokrasi dün-
yas›n›n zuhur ediflinin sinyali far-
zediliyordu. Yirmi y›l sonra dün-
yan›n duvar›n›n sadece yer de¤ifl-
tirdi¤i aflikâr: Art›k Do¤u ve Ba-
t›’y› birbirinden ay›rmak yerine,
zengin kapitalist Kuzey’i yoksul
ve harap olmufl Güney’den ay›r›-
yor. Bütün dünyada yeni duvar-
lar infla ediliyor: Filistinlilerle ‹s-
railliler aras›nda, Meksika’yla
ABD aras›nda, Afrika’yla ‹span-
yol yerleflimleri aras›nda, zengin-
lerin hazlar› ile köylerde ya da fa-
velalarda, banliyölerde, ucuz otel-
lerde, iflgal evlerinde ve gecekon-
du mahallelerinde yaflayan kent
sakini yoksullar›n arzular› aras›n-
da. Sermayenin güya birleflmifl
dünyas›n›n ödetti¤i bedel, insan
varoluflunun polis köpekleri, bü-
rokratik denetim, savafl gemileri,
dikenli teller ve s›n›rd›fl› edilme-
ler arac›l›¤›yla bölgelere ayr›lma-
s›d›r. Asl›nda “göç sorunu”, di¤er
ülkelerden gelen iflçilerin karfl›
karfl›ya kald›¤› koflullar›n küresel-
leflmenin “birleflmifl dünyas›”n›n
koca bir yalan oldu¤unun canl›
kan›t›d›r.
Kimliklerin genifllemesi
Dolay›s›yla, siyasî problemin tersi-
ne çevrilmesi gerekiyor. Dünyan›n
varl›¤›na iliflkin analitik anlaflma-
dan bafllay›p onun karakteristik
özelliklerine yönelen normatif bir
eylemle devam edemeyiz. Anlafl-
mazl›k, onun niteliklerine dair de-
¤il, varolufluna dair. En bafl›ndan
itibaren, dünyan›n sunî ve ölüm-
cül bir flekilde ikiye bölündü¤üyle
yüzleflerek –“Bat›” olarak adland›-
r›lan ayr›lma– tek bir dünyan›n
varl›¤›n› bir aksiyom ve ilke olarak
onaylamak zorunday›z. “Sadece
bir dünya var” tabiri, objektif bir
sonuç de¤ildir. Performatiftir: Bu-
nun bizim için nas›l oldu¤una biz
karar veriyoruz. Bu noktaya ba¤l›
57
kal›rsak, söz konusu olan, bu basit
deklarasyondan ç›kan sonuçlar›
izah etme sorunudur.
‹lk sonuç, herkesin t›pk› benim
gibi ayn› dünyaya ait oldu¤unu
kabul etmektir: Lokantan›n mut-
fa¤›nda gördü¤üm Afrikal› iflçi,
yolda çukur kazan Fasl›, parkta
çocuklara bakan baflörtülü kad›n.
fiimdi ve burada yaflayan, eyle-
yen canl›lardan oluflan bir birli¤i
tesis etmek için dünyan›n nesne-
ler ve iflaretler taraf›ndan birleflti-
rildi¤ine iliflkin hâkim görüflü ter-
sine çevirdi¤imiz nokta buras›d›r.
Dil, giyim, din, yemek, e¤itim aç›-
s›ndan benden farkl› olan bu in-
sanlar t›pk› benim gibi varoluyor-
lar; benim gibi varolduklar› için
onlarla tart›flabilirim ve t›pk› bafl-
ka herhangi biriyle oldu¤u gibi
baz› fleyler hakk›nda anlaflabiliriz
ya da anlaflamay›z. Ama flu önko-
flulla: Ayn› dünyada yaflad›¤›m›z
takdirde.
Bu noktada kültürel farkl›l›¤a
dair itiraz öne sürülücektir: “Bi-
zim” dünyam›z, “bizim” de¤erle-
rimizi –demokrasi, kad›nlara say-
g›, insan haklar›– kabul edenler-
den oluflmaktad›r. Kültürü buna
karfl› olanlar gerçek anlam›yla ay-
n› dünyan›n parças› de¤illlerdir;
e¤er kat›lmak istiyorlarsa bizim
de¤erlerimizi paylaflmak, “enteg-
re” olmak zorundalar. T›pk› Sar-
kozy'nin dedi¤i gibi: “E¤er yaban-
c›lar Fransa’da kalmak istiyorlarsa
Fransa'y› sevmek zorundalar; aksi
takdirde terk etmeliler.” Fakat flart
öne sürmek “tek bir dünya var” il-
kesini terketmifl olmak demektir.
Belki, “her ülkenin yasalar›n› dik-
kate almam›z gerekir” denebilir.
Elbette, ama bir yasa, dünyaya ait
olman›n önkoflulu olamaz. Tek
dünyan›n da yasalar› olacakt›r,
ama o dünyada varolman›n süb-
jektif veya “kültürel” önkoflullar›
olamaz. Kimseden baflkalar› gibi
olmas› talep edilemez. Tek dünya,
tam da s›n›rs›z farkl›l›klar›n varol-
du¤u yerdir. Dünyan›n birli¤in-
den flüphe etmekten ziyade, bu
farkl›l›klar felsefî aç›dan onun var-
l›k kofluludur.
Bundan sonra gelen soru, her-
hangi bir fleyin bu s›n›rs›z farkl›l›-
¤› yönetip yönetmedi¤idir. Tek
bir dünya olabilir, fakat bunun
anlam› Frans›z ya da Fransa’da
yaflayan bir Fasl› veya H›ristiyan
geleneklerinin geçerli oldu¤u bir
ülkede yaflayan bir Müslüman ol-
man›n hiçbir fley ifade etmedi¤i
midir? Veya bu kimliklerin varl›-
¤›n› sürdürmesini bir engel olarak
m› görmeliyiz? Kimli¤in en basit
tan›m›, bir birey ya da grubun
58
kendisini “kendi” olarak tan›mla-
mas›n› sa¤layan bir dizi karakte-
ristik ve vas›ft›r.
Fakat bu “kendi” olarak ifade
edilen fley nedir? Kimli¤in bütün
karakteristik özelliklerinin ötesin-
de az ya da çok de¤iflmeden kalan
fleydir. O halde, kimli¤in bir de-
¤iflmeyeni destekleyen özellikler
bütünü oldu¤unu söylebilmek
mümkündür. Örne¤in, bir sanat-
ç›n›n kimli¤i tarz›n›n de¤iflmeme-
sinden farkedilebilir; eflcinsel kim-
lik muhtemel arzu nesnesinin de-
¤iflmemesiyle yak›ndan alâkal›
her fleyden oluflmaktad›r; bir ülke-
deki yabanc› bir toplulu¤un kimli-
Cesaret, günümüz dünyas›nda insan›n yolunu kaybetmesini önleyen
en önemli erdemdir. Cesaretin erdemi, kendisini imkâns›z›n içinde
dayan›kl› k›larak ortaya koyar; hammaddesi zamand›r. Aray›fl› içinde
oldu¤umuz nokta, bizi baflka bir zaman düzenine ba¤layabilen olmal›d›r.
Alain Badiou, “Film Sosyalizm”in bir sahnesinde
¤i bu toplulu¤un mensuplar›n›n
tan›nmas›n› sa¤layan fleydir: dil,
vücut hareketleri, giyinme tarz›,
yemek yeme al›flkanl›klar› vb...
Bu flekilde, de¤iflmeyen özel-
likleriyle birlikte tan›mland›¤› za-
man, kimlik iki yönden farkl›l›kla
alâkal›d›r: Bir yandan, geri kalan-
dan farkl› oland›r; öte yandan,
farkl›laflmayan, de¤iflmeyendir.
Kimli¤i tasdik etmenin iki veç-
hesi daha vard›r. ‹lk flekli negatif-
tir. Kendisinin öteki olmad›¤›n›
iddia etmekten ibarettir. Enteg-
rasyona iliflkin otoriter talepler
karfl›s›nda bu genel olarak kaç›-
n›lmazd›r. Örne¤in Fasl› bir iflçi
›srarla kendi gelenek ve görenek-
lerinin küçük burjuva bir Avru-
pal›yla ayn› olmad›¤›n› iddia ede-
cektir; hatta dinî ve geleneksel
kimli¤inin karakteristiklerini da-
ha da vurgulu hale getirecektir.
‹kincisi ise, t›pk› Nietzsche’nin
ünlü “oldu¤un fleyi olmal›s›n” sö-
zünde oldu¤u gibi, yeni bir du-
rumda içkin bir kimli¤in geliflimi-
ni içerir. Fasl› iflçi toplumsal ola-
rak veya aile içinde kendi bireysel
kimli¤ini kuran fleyi terketmez, fa-
kat her fleyi yarat›c› bir flekilde, ka-
deme kademe içinde buldu¤u bir
yere uyarlar. Dolay›s›yla ne oldu-
¤unu –Paris’teki Fasl› bir iflçi– her-
hangi bir d›flsal kopuflla de¤il,
kimli¤inin genifllemesiyle keflfe-
decektir.
“Sadece tek bir dünya var” ak-
siyomunun siyasî sonuçlar›, kim-
liklerde evrensel olan› güçlendir-
meye yarayacakt›r. Bu konuya
iliflkin verilebilecek bir örnek –ye-
rel bir deneyim– geçti¤imiz gün-
lerde Paris’te çal›flma izni olma-
yan iflçilerle Fransa yurttafllar›n›n
bir araya gelerek zulüm yasalar›,
polis bask›nlar› ve s›n›r d›fl› etme
uygulamalar›n›n kald›r›lmas›n›,
yabanc› iflçilerin kendi varl›kla-
r›yla tan›nmas›n› –“hiç kimse ya-
sad›fl› de¤ildir”– talep etti¤i top-
lant›d›r. Burada ifade edilen bü-
tün talepler temel olarak ayn› va-
rolufl durumundaki insanlar –ay-
n› dünyan›n insanlar›– için son
derece do¤ald›r.
Bir erdem olarak cesaret
Corneille’in Medea’s›na kad›n s›r-
dafl› sorar: “Böylesine büyük bir
talihsizlik içinde sana kalan ne-
dir?” “Kendim! Kendim diyorum
ve bu yeter” cevab›n› al›r. Mede-
a’n›n akl›ndaki kendi kaderini ta-
yin etme cesaretidir ve kan›mca,
cesaret, günümüz dünyas›nda in-
san›n yolunu kaybetmesini önle-
yen en önemli erdemdir. Lacan
depresif güçsüzlü¤ün analitik te-
davisini tart›fl›rken bu konuyu
gündeme getirir: Cesaret ve ada-
let üzerine yap›lan devasa diya-
lektik tart›flmalar, Platon’un diya-
loglar modelinde oldu¤u gibi so-
na ermemeli mi? Ünlü “Cesaret
Üzerine Diyalog” metninde Ge-
neral Laches, Sokrates’in sorusu-
na flu cevab› verir: “Cesaret, düfl-
man› gördü¤üm zaman onun
üzerine koflup kavgaya girmek-
tir.” Bu cevaptan tabii ki k›smen
tatmin olan Sokrates flöyle der:
“‹yi bir cesaret örne¤i, fakat bir
örnek tan›m de¤il.” T›pk› General
Laches gibi risk alarak kendi tan›-
m›m› yapaca¤›m.
Öncelikle cesareti bir erdem
olarak görüyorum –bu do¤a ver-
gisi bir vas›f de¤il, kendisini infla
eden, insan›n da fiilen infla edebi-
lece¤i bir fleydir. Bu nedenle, cesa-
ret kendisini imkâns›z›n içinde
dayan›kl› k›larak ortaya koyan bir
erdemdir. Bu basitçe imkâns›z
olanla anl›k bir karfl›laflma de¤il-
dir: Böyle bir fley, cesaretten ziya-
de, kahramanl›k olurdu. Kahra-
manl›k hep bir erdem olarak de-
¤il, bir tav›r olarak ifade edilmifl-
tir: Bir insan›n imkâns›z olanla
yüz yüze karfl›laflmaya yöneldi¤i
an. Cesaretin erdemi, kendisini
imkâns›z›n içinde dayan›kl› k›la-
rak ortaya koyar; hammaddesi za-
mand›r. Cesaretin farkl› bir zaman
ba¤lam›nda ifllemesini sa¤layan,
dünyan›n yasas› taraf›ndan daya-
t›lan fleydir. Aray›fl› içinde oldu-
¤umuz nokta, bizi baflka bir za-
man düzenine ba¤layabilen olma-
l›d›r. Egemen düzen taraf›ndan ta-
n›mlanm›fl zamansall›k içine hap-
solmufl olanlar, Frans›z Sosyalist
Partisi’nin birçok taraftar›n›n yap-
t›¤› gibi, hep flu flekilde hayk›rma-
ya e¤ilimli olacakt›r: “Chirac’la 12
y›l ve flimdi yeni bir seçimi bekle-
mek zorunday›z. 17 y›l; belki de
22; bütün bir hayat!” En iyi ihti-
malle moralleri bozulacak ve rota-
lar›n› kaybedecekler; en kötü ihti-
malle sݍanlar gibi olacaklar.
Bugün birçok aç›dan 20. yüzy›-
l›n devrimci tarihine k›yasla 19.
yüzy›l›n sorular›na daha yak›n›z.
19. yüzy›lda yaflananlar›n büyük
bir k›sm› yeniden ortaya ç›kmaya
bafll›yor: Devasa yoksulluk bölge-
leri, derinleflen eflitsizlik, “zengin-
lik ayini”nin içinde yok olmufl bir
siyaset, genç insanlar›n birço¤u-
nun nihilizmi, entelijensiyan›n
hat›r› say›l›r bir kesiminin köleli-
¤i; birkaç grubun k›s›tlanm›fl ve
kuflat›lm›fl deneyselli¤i komünist
hipotezi anlatmaya çal›fl›yor. Bu
yüzden bugün, t›pk› 19. yüzy›lda
oldu¤u gibi, söz konusu olan ko-
münist hipotezin zaferi de¤il,
onun varolufl koflullar›d›r. fiu an
süregiden reaksiyoner fas›ladaki
görevimiz fludur: Karakteri itiba-
riyle her zaman küresel ve evren-
sel olan düflünce süreçleri ile
her daim yerel ve tekil, fakat
Çeviri: Aykut K›l›ç
aktar›labilir olan siyasî dene-
yimin birleflimi arac›l›¤›yla
komünist hipotezin bilinci-
mizde ve pratikteki varl›¤›n›
yenilemek.
Büyük bal›k küçük bal›¤› yutar
demifller
Bok yemifller
Onu sardalyalar düflünsün
Sen bal›k de¤ilsin ki Ahmet
Sen bal›k de¤ilsin ki Mihran
Sen bal›k de¤ilsin ki Ezgi
Sen bal›k de¤ilsin ki Yetvart
Sen bal›k de¤ilsin ki Roni
Sen bal›k de¤ilsin ki Wedat
Sen bal›k de¤ilsin ki Duygu
Sen bal›k de¤ilsin ki Aram
Sen bal›k de¤ilsin ki Marcos
Sen bal›k de¤ilsin ki Mari
Sen bal›k de¤ilsin ki Delal
Sen bal›k de¤ilsin ki Siren
Sen bal›k de¤ilsin ki Özlem
Sen bal›k de¤ilsin ki Garabed
Sen bal›k de¤ilsin ki Jasmin
Sen bal›k de¤ilsin ki Joseph
Sen bal›k de¤ilsin ki Africa
Sen bal›k de¤ilsin ki Deniz
Sen bal›k de¤ilsin ki Gabriel
Sen bal›k de¤ilsin ki Garo
Sen bal›k de¤ilsin ki Amala
Sen bal›k de¤ilsin ki Damiano
Sen bal›k de¤ilsin ki Maral
Sen bal›k de¤ilsin ki Hrant

Mek parmak mek parmak daha

Sonu selâmet

Oktay Rifat’›n “Ahmet” adl› fliirinden

uyarlama. ‹simler gösteride kullan›lm›fl
ve bu amaçla eklenmifltir.

Mihran Tomasyan
(Ç›plak Ayaklar Kumpanyas›)
“Sen Bal›k De¤ilsin ki” adl› gösteriden

Foto¤raf: Kartal Ar›kan