Professional Documents
Culture Documents
Özet : Kafkas, O. Anadolu ve Erzurum balar›s› (A. mellifera L.) genotiplerinin Erzurum koflullar›ndaki çeflitli fizyolojik özelliklerinin
incelendi¤i bu araflt›rmada; k›fllatma ve üretim dönemleri için hesaplanan yaflama gücü de¤erleri s›ras›yla Kafkas grubunda % 81.82
ve % 70.00, O. Anadolu grubunda % 90.00 ve % 77.78 ve Erzurum grubunda ise % 100.00 ve % 90.00 olarak bulunmufltur.
Deneme kolonilerinden Kafkas grubunda % 18.18’i ve O. Anadolu grubunda % 10.00’u k›fl›n tamamen sönerken, Erzurum grubunda
k›fllatma döneminde koloni kayb› olmam›flt›r.
Kafkas, O. Anadolu ve Erzurum gruplar›nda bahara canl› ç›kabilen kolonilerdeki ortalama g›da tüketimi s›ras›yla 4.11±0.25,
4.26±0.28 ve 5.28±0.22 kg/koloni ve ortalama populasyon azalmas› ise ayn› s›rayla % 47.49±1.90, % 32.63±2.91 ve %
32.12±1.82 olarak hesaplanm›flt›r.
Farkl› gruplardaki (Kafkas, O. Anadolu ve Erzurum) kolonilerin ortalama ar›l› çerçeve miktar› s›ras›yla 15.62±1.04, 17.08±1.24 ve
18.49±1.25 ad/koloni, bir dakikada uçufla ç›kan ortalama ar› say›lar› s›ras›yla 72.86±13.83, 69.71±5.30 ve 94.29±15.63 ad/koloni
ve ortalama bal verimleri ise s›ras›yla 30.62±3.22, 32.63±5.17 ve 35.41±5.36 kg/koloni olarak belirlenmifltir.
Anahtar Sözcükler : Balar›s› (A. mellifera L.) genotipleri, fizyolojik özellikler.
645
Kafkas, Orta Anadolu ve Erzurum Balar›s› (Apis mellifera L.) Genotiplerinin Erzurum Koflullar›ndaki Baz› Fizyolojik Özelliklerinin Karfl›laflt›r›lmas›
d›fl› kalan koloni miktarlar› gruplar›n yaflama gücünün ilkbahardaki yavru miktar› ile bal verimleri aras›ndaki
ölçüsü olarak de¤erlendirilmifl ve gruplar için s›ras›yla % korelasyon katsay›s› 1978 y›l› için r = 0.85 ve 1979 y›l›
40, % 50, % 40, % 20 ve % 0.00 de¤erleri bulunmufltur için ise r = 0.83 olarak hesaplanm›flt›r. Baflka bir
(2). çal›flmada ise (5), kolonilerin ortalama kuluçka üretim
Türkiye’deki baz› balar›s› ›rk ve ekotiplerinin Trakya etkinli¤i ile bal verimi aras›ndaki iliflkinin derecesi r =
Bölgesi’ndeki performanslar›n›n incelendi¤i bir +0.817 olarak bulunmufltur. Yap›lan araflt›rmalarda
araflt›rmada; Kafkas, Anadolu, Mu¤la ve Trakya kolonilerin bal veriminin tespiti için kendi ihtiyaçlar›
gruplar›nda s›ras›yla % 35.71, % 38.46, % 28.57 ve % d›fl›nda ürettikleri bal miktar› esas al›nm›flt›r (1-3,5-
36.36 koloni ölüm oran› de¤erleri elde edilmifltir (3). 7,10,12).
Güney Do¤u Anadolu, Karniol, Ege, Trakya ve Kafkas Anadolu ar›s›n›n saf ›rk olarak fazla bir önem
gruplar›n›n GAP Bölgesi’ndeki yaflama güçleri ise s›ras›yla tafl›mad›¤›, fakat hibritlerinin üstün özelliklere sahip ve
% 90, % 90, % 80, % 60 ve % 50 olarak bildirilmifltir bal toplama yetene¤inin di¤er ›rk ve melezlerden daha
(4). yüksek oldu¤u bildirilmektedir (13). Erzurum
Bir araflt›rmada; Anadolu, Kafkas, Mu¤la, Gökçeada, koflullar›nda yap›lan bir çal›flmada (6), farkl› muameleler
Trakya ve Alata gruplar›n›n k›fllama yetenekleri s›ras›yla uygulanan A, B ve C grubu kolonilerin y›ll›k ortalama bal
% 75.59±3.89, % 69.33±7.25, % 64.25±2.90, % verimleri s›ras›yla 7.5±1.38, 10.6±1.05 ve 14.7±0.93
72.90±3.66, % 41.47±6.87 ve % 62.63±3.51 kg/koloni olarak bulunmufltur. Kafkas ve Anadolu
bulunarak; Anadolu genotipinin, yüksek k›fllama yetene¤i genotiplerinin Trakya Bölgesi’ndeki bal verimleri s›ras›yla
göstermesine ra¤men, bu özellik bak›m›ndan Kafkas, 29.971±7.797 ve 24.857±8.545 kg/koloni (3) ve
Mu¤la, Gökçeada ve Alata gruplar›yla fark›n›n önemli Akdeniz Bölgesi’ndeki bal verimleri s›ras›yla 26.56±5.51
olmad›¤› belirtilmifltir (5). ve 20.57±3.60 kg/koloni (5) olarak bulunurken; Kafkas
ar›s›n›n GAP Bölgesi’ndeki bal verimi 17.6±5.3 kg/koloni
Bal verimini art›rmak bak›m›ndan üretim dönemi (4) olmufltur.
bafl›nda koloni populasyon büyüklü¤ünün fazla olmas›
gerekti¤i bildirilmifl olup (1); baz› araflt›r›c›lar kolonilerin Anadolu bir çok de¤erli balar›s› ›rk ve ekotipinin
ergin ar› geliflimlerini belirlemede ayda bir defa yap›lan bulundu¤u zengin bir gen havuzu niteli¤indedir. Giderek
kontrollerde kolonilerin sahip olduklar› ar›l› çerçeve yayg›nlaflan göçer ar›c›l›k nedeniyle, ülkemizin ar›
miktar›n› kullan›rken (4, 6-9), baz›lar› ise ar›l› çerçeve populasyonlar›ndaki genetik varyasyon ve karfl›l›kl›
say›s›n›n 21 gün aral›klarla belirlenmesi yöntemini etkileflimler artmaktad›r. Fakat ulafl›m›n çok s›n›rl› oldu¤u
kullanm›fllard›r (1,2,5,10). kapal› bölgelerde hala di¤er ›rk ve ekotiplerle kar›flmam›fl
orijinal nitelikte ar› tiplerinin bulunabilece¤ini gözard›
Çukurova Bölgesi’nde yap›lan bir araflt›rmada; Mu¤la, etmemek gerekmektedir
Anadolu, Kafkas, Marmara ve Suriye ar› gruplar›ndan
Mu¤la ar›s›n›n as›l bal mevsiminde en yüksek koloni Bu çal›flmada Kafkas (A. m. caucasica) ve Orta Anadolu
populasyonuna sahip oldu¤u (1); göçer ar›c›l›k (A. m. anatoliaca) ile Erzurum Bölgesi’nde, özellikle ar›
koflullar›nda Fethiye, Ege, TKV, Ankara ve Bitlis ar› girifl-ç›k›fl›na kapal›, ulafl›m› zor yörelerden toplanan ve
gruplar›ndan en yüksek populasyon büyüklü¤ünün ülkemizdeki di¤er balar›s› genotiplerinden farkl› özellikler
Fethiye ve en düflük ise Bitlis grubunda tespit edildi¤i (2); gösteren Erzurum ar›s›na ait kolonilerin çeflitli fizyolojik
Kafkas, Mu¤la, Anadolu ve Trakya gruplar›n›n Trakya özellikleri incelenip karfl›laflt›r›larak yöre koflullar›na
Bölgesi’ndeki koloni populasyon geliflimi aras›ndaki fark›n uygun genotipin tespit edilmesi ve ar›c›l›¤›n geliflmesine
önemli oldu¤u (3) ve ‹talyan, Karniol, Kafkas, Ege, katk›da bulunulmas› amaçlanm›flt›r.
Trakya ve Güney Do¤u Anadolu Bölgesi ar›lar› içerisinde
GAP Bölgesi’nde en h›zl› geliflen ve en büyük populasyon Materyal ve Metot
oluflturan ar›lar›n Ege ar›lar› oldu¤u (4) bildirilmifltir.
Araflt›rmada Langstroth tipi ahflap kovanlardaki
Bir araflt›rmada (2), kolonilerin kuluçka gelifliminin güçleri eflitlenmifl kolonilerden 1994 y›l› k›fllatma
ergin ar› say›s›ndaki art›fl› destekledi¤i ve ergin ar› geliflimi döneminde 22 adet Kafkas, 20 adet Erzurum ve 10 adet
ile kuluçka üretimi aras›nda pozitif bir iliflki (r = +0.922) O. Anadolu genotipinden olmak üzere toplam 52 adet ve
bulundu¤u bildirilmifl; bir araflt›rmada ise (11), kolonilerin 1995 y›l› üretim döneminde ise 10’ar adet Kafkas ve
646
F. GENÇ, C. DÜLGER, A. DODOLO⁄LU, S. KUTLUCA
Erzurum ile 9 adet de O. Anadolu genotipine mensup Tablo 1. Deneme d›fl› kalan koloni miktarlar› ile yaflama gücü
de¤erleri.
toplam 29 adet koloni kullan›lm›flt›r. Bütün deneme
kolonilerinin genel bak›m ve kontrolleri ile peryodik Denemeye Al›nan Deneme D›fl› Kalan Yaflama
ilaçlamalar› yap›lm›fl ve kolonilere ilkbahar ve sonbahar Gruplar Koloni Koloni* Gücü
dönemlerinde fleker flurubu verilmifltir (ad) (ad) (%) (%)
647
Kafkas, Orta Anadolu ve Erzurum Balar›s› (Apis mellifera L.) Genotiplerinin Erzurum Koflullar›ndaki Baz› Fizyolojik Özelliklerinin Karfl›laflt›r›lmas›
a,b,c,d: Bir faktöre ait ortalamalardan farkl harf tafl›yanlar aras›ndaki fark önemlidir (P<0.01), LSD.
Tablo 4. Kolonilerin uçufl etkinlikleri ile bal verimleri. Erzurum ar›s›n›n yaflama gücü di¤er genotiplerinkinden
yüksek olup, GAP Bölgesi’nde çeflitli genotiplerle yap›lan
Uçan Ar› Say›s› Bal Verimi
Gruplar n (ad/koloni)
_ n (kg/koloni)
_
bir çal›flmada da bölge koflullar›na en iyi uyum sa¤layan
X ± Sx- X ± Sx- genotipin Güney Do¤u yerli ar›lar› oldu¤u tespit edilmifltir
(4).
Kafkas 7 72.86±13.83 7 30.62±3.22
O. Anadolu 7 69.71±5.30 7 32.63±5.17 Baz› araflt›rmalarda elde edilen bulgulara paralel
Erzurum 7 94.29±15.63 9 35.41±5.36 olarak (2,3); koloni kay›plar›n›n ya da yaflama gücünün
genotipe ba¤›ml› olmad›¤› tespit edilmifltir. Fakat Kafkas
Genel 21 78.95±7.23 23 33.10±2.54 ar›lar›n›n bölge koflullar›ndaki yaflama gücünü art›rmak
bak›m›ndan kolonilerin bak›m ve beslenmelerinde daha
dikkatli olunmas› gerekti¤i anlafl›lmaktad›r.
648
F. GENÇ, C. DÜLGER, A. DODOLO⁄LU, S. KUTLUCA
stokunu kullanacak populasyonun azalmas› anlam›na ak›m› s›ras›nda en üst düzeye ç›kt›¤› görülmektedir (Tablo
geldi¤inden (14), ar› kayb›n›n fazla oldu¤u kolonilerde 3). Elde edilen sonuçlar, kuluçka üretiminin maksimum
do¤al olarak daha az g›da tüketilmifltir. Bir genotipin oldu¤u dönem itibariyle literatür bulgular›yla uyuflmakta
k›fllama yetene¤inin yüksek olmas› o genotipe mensup (3,5,18); fakat kuluçka etkinli¤ine iliflkin maksimum
kolonilerin en az g›da, ar› ve koloni kayb›yla bahara de¤erler literatür bildirifllerinden daha yüksek
ç›kmalar› anlam›na gelmektedir. bulunmaktad›r (3,5).
Al›nan sonuçlar, O. Anadolu ar›s›n›n k›fllama Deneme kolonilerinin ergin ar› geliflimi ile kuluçka
yetene¤inin yörenin kendi genotipi olan Erzurum üretimleri aras›nda bir uyum söz konusu olup, kuluçka
ar›s›n›nkinden bile daha yüksek oldu¤unu göstermektedir. gelifliminin ergin ar› say›s›ndaki art›fl› destekledi¤i
Nitekim O. Anadolu ar›s›, Erzurum ar›s› ile ayn› düzeyde görülmektedir (r = +0.39, P<0.05). Koloni populasyonu
populasyon kayb›na u¤ram›fl olmakla beraber, daha az ile kuluçka üretim etkinli¤i aras›ndaki iliflkinin derecesi bir
g›da tüketerek bahara ç›km›flt›r. O. Anadolu ve Erzurum çal›flmada r = +0.992 (2) ve bir di¤erinde ise r = +0.546
ar›lar› aras›ndaki koloni kayb› fark› ise, istatistik olarak (5) olarak bulunmufl olup,literatür bulgular› daha
önem tafl›mamaktad›r. Hem koloni kayb› ve hem de yüksektir.
populasyon azalmas› itibariyle en düflük k›fllama yetene¤i Uçufl Etkinli¤i
Kafkas ar›s›nda elde edilmifltir.
Kolonilerin uçufl etkinli¤i, genel olarak populasyon
Orta Anadolu ar›s›n›n k›fllama yetene¤ine iliflkin art›fl›na, nektar ve polen kaynaklar›n›n zenginli¤ine ve
sonuçlar bu ar›n›n yüksek k›fllama yetene¤i gösterdi¤i iklim özelliklerine ba¤l› olup; genotipler aras›nda da
fleklindeki literatür bildirifline uymaktad›r (13). Ayr›ca, farkl›l›k gösterebilmektedir. Nitekim, Kafkas, Mu¤la,
gruplar›n koloni kay›plar› aras›ndaki fark›n önemli Anadolu ve Trakya genotipleri ile yap›lan bir çal›flmada
olmad›¤› saptanm›fl olup; bu bulgu da literatürle uçufl etkinli¤i bak›m›ndan genotiplerin birbirinden fark› ile
uyuflmaktad›r (3). genotip x çevre interaksiyonu önemli (P<0.01)
bulunmufltur (3). Ayr›ca, kolonilerin uçufl etkinli¤i ile
Ergin Ar› Geliflimi
a¤›rl›k art›fllar› aras›nda do¤rusal bir iliflki oldu¤u
Koloniler, ergin ar› geliflimi bak›m›ndan sezon bildirilmektedir (19).
içerisinde düzenli bir geliflme göstererek nektar ak›m›n›n
Bu çal›flmada, baz› araflt›rmalardaki bulgular›n›n
sonlar›na do¤ru en yüksek populasyona ulaflm›fllard›r.
aksine (2,3), uçufl etkinli¤i yönünden gruplar aras›ndaki
Ar›l› çerçeve say›s›ndaki art›fl h›z› aç›s›ndan birinci s›ray›
fark önemsiz ç›km›flt›r (Tablo 4). Ölçümler eflit güçteki
Erzurum grubu alm›fl ve bunu s›ras›yla O. Anadolu ve kolonilerde ve ayn› koflullarda yap›ld›¤›na göre; Kafkas, O.
Kafkas genotipleri izlemifltir (Tablo 3). Anadolu ve Erzurum genotiplerinden her hangi birisinin
Kolonilerin farkl› aylardaki ortalama ar›l› çerçeve araflt›rma bölgesindeki çal›flma istek ya da h›z›n›n
say›lar› Kafka, Mu¤la, Anadolu ve Trakya genotiplerinde di¤erlerininkinden üstün oldu¤unu belirtmek mümkün
belirlenen de¤erlere yak›n iken (3); baz› araflt›r›c›lar ayn› de¤ildir. Uçufl etkinli¤i yüksek olan kolonilerin nektar
aylarda daha yüksek de¤erler elde etmifllerdir (2,4,5,7). ak›m›ndan daha iyi yararlanarak daha fazla bal
Di¤er taraftan, Kafkas ve O. Anadolu genotipleri ile O. üretebilecekleri anlafl›lmaktad›r.
Anadolu ve Erzurum genotiplerinin ergin ar› geliflimleri Bal Verimi
birbirinden farks›z, fakat Erzurum ar›s›n›n sa¤lad›¤›
geliflme Kafkas ar›s›n›nkinden çok daha yüksektir. O Farkl› genotiplerin koloni bafl›na bal verimleri Tablo
halde, araflt›rma bölgesinde Erzurum grubunun 4’te verilmifltir. Buna göre, bal verimi aç›s›ndan gruplar
Kafkastan daha büyük populasyonlar oluflturdu¤unu ve O. aras›nda farkl›l›k istatistik olarak önemsiz olmakla
Anadolu ar›s›n›n da en az yöre ar›s› kadar populasyon beraber, Erzurum grubunun Orta Anadolu grubuna ve bu
geliflimi sa¤layabildi¤ini ifade etmek mümkündür. grubun da Kafkas grubuna üstünlü¤ü dikkate de¤erdir.
Di¤er taraftan, genotiplerin ar›l› çevrçeve ve yavru alan›
Kuluçka Alan› Geliflimi de¤erleri ile bu özellikler yönünden birbirine üstünlükleri
Gerek ilkbaharda gerekse sezonun di¤er dikte al›nd›¤›nda, Kafkas ar›s›n›n daha az ar› ve yavru
dönemlerinde Erzurum genotipinin daha yo¤un bir varl›¤›na sahip olmas›na ra¤men, istatistiki anlamda di¤er
kuluçka üretimi içerisinde oldu¤u, bunu O. Anadolu ve genotipler kadar bal veriminde bulundu¤u da bir
Kafkas gruplar›n›n izledi¤i ve kuluçka üretiminin nektar gerçektir.
649
Kafkas, Orta Anadolu ve Erzurum Balar›s› (Apis mellifera L.) Genotiplerinin Erzurum Koflullar›ndaki Baz› Fizyolojik Özelliklerinin Karfl›laflt›r›lmas›
Kaynaklar
1. Do¤aro¤lu, M., Türkiye’de Yetifltirilen Önemli Ar› Irk ve Tiplerinin 10. Pekel, E.; Do¤aro¤lu, M., Ar›c›l›kta verim deneme çal›flmalar›.
Çukurova Bölgesi Koflullar›nda Performanslar›n›n Karfl›laflt›r›lmas›. Türkiye I. Ar›c›l›k Kongresi (Ankara, 22-24 Ocak, 1980) Bildirileri,
(Doktora Tezi, Bas›lmam›fl), Ç. Üniv. Zir. Fak., Adana, 1981. TOKB Tefl. Des. Gn. Md., Yay›n No: Genel 154, TEDGEM 14,
Ankara, 1987; 65-70.
2. F›ratl›, Ç. ve Budak, M. E., Türkiye’de Çeflitli Kurumlarda Yetifltirilen
Ana Ar›lar ‹le Oluflturulan Balar›s› (Apis mellifera) Kolonilerinin 11. Woyke, J., Correlations and interactions between population, length
Fizyolojik, Morfolojik ve Davran›fl Farkl›l›klar›n›n Araflt›r›lmas›. of worker-life and honey production by honey bees in a temperate
TÜB‹TAK VHAG-795 Nolu Proje Kesin Raporu, Ankara,1-117, region. J. Apic. Res., 1984; 23 (3): 148-156.
1992.
12. Do¤aro¤lu, M. ve Evren, H. S., Trakya Bölgesi’nde Langstroth ve
3. Do¤aro¤lu, M., Özder, M. ve Polat, C., Türkiye’deki önemli balar›s› Dadant-Blatt kovan tiplerinin bal verimi ve koloni geliflimi üzerine
(Apis mellifera L.) ›rk ve ekotiplerinin Trakya koflullar›nda etkileri. T. Üniv. Tekirda¤ Zir.Fak. Derg., 1993; 2 (1): 91-97.
performanslar›n›n karfl›laflt›r›lmas›. Do¤a-Tr. J.of Vet. and Anim.
13. Adam, B., In Search of the Best Strains Honey Bee. Northern Bee
Sci, 1992; 16: 403-414.
Books, West Yorkhire, U.K., 1983.
4. Kaftano¤lu, O., Kumova, U. ve Bek, Y., GAP Bölgesi’nde Çeflitli
14. Genç, F. ve Kaftano¤lu, O., Erzurum Koflullar›nda Balar›s› (Apis
Balar›s› (Apis mellifera L.) Irklar›n›n Performanslar›n›n Saptanmas› ve
mellifera L.) Kolonilerde En Uygun K›fllatama Yönteminin
Bölgedeki Mevcut Ar› Irklar›n›n Islah› Olanaklar›. Ç. Üniv. Zir. Fak.
Saptanmas›. TÜB‹TAK VHAG-868 Nolu Proje Kesin Raporu,
GAP Yay›nlar› No: 74, Adana, 1-50, 1993.
Erzurum, 1-47, 1993.
5. Güler, A., Türkiye’deki Önemli Balar›s› (Apis mellifera L.) Irk ve
15. Nelson, D. L. and Gray, N. E., Honey productivity of honeybee
Ekotiplrinin Morfolojik Özellikleri ve Performanslar›n›n Belirlenmesi
colonies in relation to body weight, altractiveness and fecundity of
Üzerinde Araflt›rmalar. (Doktora Tezi, Bas›lmam›fl), Ç. Üniv. Fen Bil.
the queens. J. Apic. Res., 1983; 22 (4): 209-213.
Enst., Zootekni Anabilim Dal›, Adana, 1-158, 1995.
16. Y›ld›z, N. ve Bircan, H., Uygulamal› ‹statistik (II. Bask›). Atatürk Üniv.
6. Genç, F., Erzurum fiartlar›nda Ar› Kolonilerindeki Varroa Bulafl›kl›k
Yay. No: 704, Zir. Fak. No: 308, Ders Kitaplar› Serisi No: 60,
Düzeyinin K›fllatmaya; Yemleme, Mer’a ve Ana Ar› Ç›k›fl A¤›rl›¤›n›n
Atatürk Üniv. Zir. Fak. Ofset Tesisleri, Erzurum, 1-214, 1991.
Koloni Performans›na Etkileri. (Doktora Tezi, Bas›lmam›fl). Atatürk
Üniv. Fen Bil. Enst. Zootekni Anabilim Dal›, Erzurum, 1-106, 1990. 17. Kartal, M., Bilimsel Araflt›rmalarda Hipotez Testleri, Parametrik ve
Non-parametrik Testler. Atatürk Üniv. ‹.‹.B.F. Yay›n No: 176,
7. Genç, F., Balar›s› (A. mellifera L.) kolonilerinde farkl› yaflta ana ar›
Erzurum, 1-215, 1993.
kullan›m›n›n koloni performans›na etkileri. Do¤u Anadolu Bölgesi I.
Ar›c›l›k Semineri, Atatürk Üniv. Zir. Fak. Ofset Tesisleri, Erzurum, 18. Wille, H., Imdorf, A. and Kilchenmann, V., 1984, The rhythm of
1992; 76-95. brood production and of the collection of pollen protein
Schweizerische Bienen. Apic. Abst., 1985, 1232.
8. Genç, F. and Aksoy, A., Some of the correlations between the colony
development and honey production on the honeybee (Apis mellifera 19. Szabo, T. I., Effect of weather factors on honeybee flight activity and
L.) colonies. Apiacta, 1993; 28 (2): 33-41. colony weight gain. J. Apic. Res., 1980; 19 (3): 164-171.
9. Genç, F., Balar›s› (Apis mellifera L.) kolonilerinde koloni geliflimi ile
bal verimi aras›ndaki baz› korelasyonlar. Türk Vet. ve Hay. Derg.,
1992; 18 (1): 33-38.
650