URAM1 Predavanja 2010 2011

UNIVERZITET U NOVOM SADU URBANA/RURALNA ANALIZA I MORFOLOGIJA 1
FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA Predmetni nastavnik: doc. dr Ljiljana VUKAJLOV, ipl.inž.arh.

DEPARTMAN ZA ARHITEKTURU I URBANIZAM Rukovodilac vežbanja: Marija Dorić, master dipl. inž. arh.
školska 2010/2011. godina Demonstratori: Aleksandra Bandić, master dipl. inž. arh.
II godina III semestar Monika Uzunović, master dipl. inž. arh.
.
PLAN PREDAVANJA NA PREDMETU

URBANA/RURALNA ANALIZA I MORFOLOGIJA 1
RED. DATUM NAZIV METODSKE JEDINICE

BR. Osnovni sadržaj metodske jedinice
1. 15.10.2010. UVOD U URBANIZAM

Poreklo naziva urbanizam; Pojam urbanizma;
Urbanističke delatnosti; Teorijska delatnost urbanizma;
Praktična delatnost urbanizma; Osnovni cilj urbanizma;
2. 22.10.2010. OBJAŠNJENJE OSNOVNIH POJMOVA U URBANIZMU
Definicije osnovnih pojmova neophodnih za izradu grafičkih radova;
3. 29.10.2010. OSNOVNI ELEMENTI NASELJA
Izgrađene i neizgrađene površine kao okvir života ljudi;
Značaj urbanih detalja; Stanovništvo i socijalizacija;
4. 05.11.2010. VALORIZACIJA ELEMENATA NASELJA
Definisanost granica obuhvata; Urbanistička dispozicija;
Dostupnost; Način funkcionisanja prostora; Valorizacija;
5. 12.11.2010. ULICA
Pojava ulice i definicija; Osnovni elementi ulice;
Karakteristike ulice i podele; Funkcije ulice;
Način funkcionisanja ulica u naselju; Valorizacija ulica;
6. 19.11.2010. AKTIVNI SAOBRAĆAJ
Kretanje; Vidovi saobraćaja;
Osnovni cilj razvijanja saobraćaja i prevoznih sredstava;
7. 26.11.2010. MIRUJUĆI SAOBRAĆAJ
Vrste parkiranja; Vrste parkiranja; Valorizacija vrsta parkiranja;
Dimenzionisanje parkinga; Način parkiranja;
8. 27.11.2010. TEREN
subota
9. 03.12.2010. SLOBODNE POVRŠINE U NASELJU
Trgovi; Platoi; Igrališta; Staze;
10. 10.12.2010. TRG
Urbanistička dispozicija trgova; Osnovni elementi trgova; Funkcije
trgova; Karakteristike i podela trgova; Način funkcionisanja trgova;
11. 17.12.2010. BLOK
anketa Prostorno - fizičke karakteristike bloka; Urbanistička dispozicija
blokova; Granice; Morfologija; Prostorna organizacija blokova;
12. 24.12.2010. ZELENE POVRŠINE U NASELJU
Funkcije zelenih površina;
13. 14.01.2011. MEĐUUSLOVLJENOST ELEMENATA NASELJA
Naselje i njegovo okruženje; Osnovni elementi naselja i njihovi
međuodnosi; Međuuslovljenost ulica, trgova i blokova;
14. 21.01.2011. PREDAJA RADA
Predaja radova i potpisivanje indeksa
1
.
1. Predavanje održano 15.10.2010. godine
UVOD U URBANIZAM
POREKLO NAZIVA URBANIZAM

Latinska reč Urbs znači grad.
POJAM URBANIZMA
Urbanizam je nauka o naseljenim teritorijama.

U širem smislu urbanizam obuhvata i regionalno planiranje i turizam.
On je i umetnička oblast, jer se bavi estetikom naselja.
URBANISTIČKE DELATNOSTI
Urbanizam se bavi:
• teorijskom delatnošću i
• praktičnom delatnošću.
TEORIJSKA DELATNOST URBANIZMA
Teorijska delatnost u oblasti urbanizma obuhvata:

• proučavanje istorije naselja,
• analiziranje i vrednovanje strukture naselja,
• analiziranje i vrednovanje raznih pojava u naselju i
• planiranje naselja.
Teorijska delatnost obuhvata: proučavanje prirodnih uslova u naselju, praćenje svih

promena u društvu i određivanje perspektive razvoja naselja. Urbanističkim planovima se
predviđaju rekonstrukcije postojećih delova naselja, kao i izgradnja novih naselja. Planovima se,
takođe predviđaju i proširenja teritorija naselja. Na osnovu teorijskih delatnosti se donosi niz
tehničkih, administrativnih, strateških, ekonomskih i socijalnih pravila, koji su od primarnog
značaja pri intervenisanju u prostoru.
PRAKTIČNA DELATNOST URBANIZMA
Praktična delatnost urbanizma obuhvata :

• uređenje naselja,
• preuređenje već postojećih starih naselja i
• formiranje i izgradnju novih naselja.
Uređenjem i preuređenjem naselja se podiže estetski kvalitet naselja, ali pre svega se
zadovoljavaju osnovne higijenske i praktične potrebe stanovnika. Preuređenjem se otklanjaju
prisutne negativnosti u prostoru. Na osnovu planova se grade novi delovi ili cela naselja.
OSNOVNI CILJ URBANIZMA
Osnovni cilj urbanizma je da se obezbedi kvalitetan život ljudi u naseljima, da im se

pruže optimalni uslovi za stanovanje, rad, društveni i kulturni život, odmor, rekreaciju i
osveženje.
2
.
OBJAŠNJENJE OSNOVNIH POJMOVA U URBANIZMU

NASELJE je izgrađen i funkcionalno organizovan prostor koji obezbeđuje neophodne
uslove za privatni život stanovnika, kao i uslove za njihov društveni život;
GRAD je naselje koje ima razvijene različite delatnosti, pa se većina stanovništva ne
bavi poljoprivrednom proizvodnjom; Ima veći broj stanovnika i veću gustinu naseljenosti;
SELO je naselje koje ima razvijenu poljoprivrednu delatnost, pa se većina stanovništva
bavi poljoprivredom; Manje je površine, ima manje stanovnika i manja je gustina naseljenosti;
PODRUČJE je deo naselja koje se izdvaja i prepoznaje u odnosu na druge prostorne
celine, prema osnovnim arhitektonsko - urbanističkim karakteristikama.
URBANISTIČKA DISPOZICIJA je lokacija, mesto, određenog elementa u naselju;
Sagledava se u odnosu na celo naselje, na značajne sadržaje ili saobraćajnice, kao i u odnosu
na strane sveta.
ADRESA je tačan podatak lokacije izražen kroz naziv ulice ili trga i broja;
KATASTARSKI BROJ PARCELE je broj pod kojim je parcela zabeležena u
Geodetskom zavodu. Broj je uvek okrenut ka severu, pa se u odnosu na njega može utvrditi
položaj parcele;
UKUPNA POVRŠINA PARCELE je površina parcele unutar granica parcele;
GRANICE PARCELE su regulacione linije, prema ulicama i podeone granične linije,
prema drugim parcelama;
REGULACIONA LINIJA je linija koja razdvaja javnu od privatne površine i saobraćajnu
funkciju od neke druge funkcije;
PODEONA GRANIČNA LINIJA PARCELE je linija koja razdvaja dve susedne parcele;
GRAĐEVINSKA LINIJA je linija na, iznad i ispod površine zemlje ili vode, do koje je
dozvoljeno građenje;
IZGRAĐENA POVRŠINA PARCELE je površina pod nadzemnim i podzemnim
objektima i nadstrešnicama;
RAZVIJENA IZGRAĐENA POVRŠINA PARCELE je zbir svih etaža svih objekata na
jednoj parceli;
KOEFICIJENT IZGRAĐENOSTI PARCELE "stepen ili indeks izgrađenosti" je odnos
razvijene izgrađene površine parcele i ukupne površine parcele;
PROCENAT ZAUZETOSTI PARCELE "stepen ili indeks iskorišćenosti" je odnos
izgrađene površine parcele i površina parcele, pomnožen sa 100;
GODINA ILI VREME IZGRADNJE je godina ili vreme (vek, istorijski period) kada je
objekat podignut na parceli;
VLASNIŠTVO je karakteristika pripadnosti prostornih elemenata, objekata i površina.
Može biti privatno ili društveno, a doživljavati se kao privatno, poluprivatno, polujavno i javno.
SPRATNOST OBJEKATA je podatak o broju podzemnih i nadzemnih etaža objekata
(S+P+2+pot. Pod.+P+man., P-prizemlje, P+1-prizemlje i jedan sprat, pod.-podrum, pot.
-potkrovlje, sut.-suteren, man.-mansarda.
SUTEREN je deo objekta koji se nalazi potpuno ili delimično ispod prizemlja objekta i
delimično je ispod terena. Ima otvore, pa može da služi i za stanovanje.
PODRUM je deo objekta koji se nalazi potpuno ili delimično ispod prizemlja objekta i
potpuno ispod terena. Nema otvore, pa se ne može koristiti za stanovanje;
POTKROVLJE je etaža iznad poslednjeg sprata, koja ima nazidak bar 1m visine i kose
tavanice usled postojanja krovne konstrukcije.
MANSARDA je etaža iznad poslednjeg sprata, koja ima uvučene zidove u odnosu na
osnovu poslednje etaže, pa ima manju površinu. Zbog uvlačenja zidova na fasadi se pojavljuje
specifičan krov.
3
.
NAMENA OBJEKTA je sadržaj koji je organizovan u njegovoj unutrašnjosti. Namena

objašnjava kakvu funkciju objekat ima (stanovanje, trgovina, ugostiteljstvo, usluga, kultura,
obrazovanje, religija, zanatstvo, zdravstvena i socijalna zaštita, administracija, proizvodnja,
magacioniranje, septičke jame, bunari, garaže, specijalne namene, atomska skloništa, trafo
stanice...).
NAČIN IZGRADNJE OBJEKATA je način na koji je izvedeno građenje (tradicionalni,
stari, masivni ili moderni, novi, skeletni),
VRSTA iILI TIP KROVA je morfološka specifičnost završetka objekta (ravan, kos:
jednovodni, dvovodni, četvorovodni),
VRSTA KROVNOG POKRIVAČA je vrsta materijala koji se primenjuje za pokrivanje
objekta (za ravne krovove može biti prohodan (ploče) ili neprohodan (šljunak) a za kose (biber
crep, mediteran crep, salonit, eternit, tegola),
NAGIB KROVNE RAVNI je ugao pod kojim je kosa raan krova postavljanna radi oticanja
vode. Na osnobvi krova se obeležava smer oticanja vode.
PRIPADNOST STILSKOJ GRUPI na osnovu postojanje stilskih karakteristika na fasadi,
može se zaključiti da li objekat pripada nekom određenom istorijskom periodu (secesija,
barok...). Neki objekti imaju stilske karakteristike, a neki nemaju, dok ima slučajeva i da postoje,
ali da su oštećeni.
VRSTE ZELENILA su visoko, srednje, nisko, cvetne aleje, vinova loza i puzavice, a
mogu biti listopadna ili zimzelena. Ovo je bitno zbog izgleda u različitim godišnjim dobima.
NAČIN POPLOČAVANJA podrazumeva izbor vrste materijala , veličinu elemenata,
boju, teksturu (kamene ili betonske ploče, asfalt, beton, opeka),
BROJ ZAPOSLENIH je broj ljudi u poslovnim prostorima.
BROJ STANOVA je broj stanova unutar svih objekata na parceli.
BROJ STANOVNIKA ukupan broj stanovnika jedne parcele (prema normativima 25m2
izgrađene razvijene površine po stanovniku).
PRISTUP DO PARCELE je način prilaženja parceli automobilom sa kolovozne površine
i prilaženje peške sa trotoara. Ono može biti organizovano kao popločana ili zelena površina.
PRISTUP DO DVORIŠTA je način dolaženja do dvorišta sa javne površine. Pristup
može biti kolski, kolsko-pešački ili pešački. Do dvorišta se može pristupati direktno, bez
prepreke, zatim kroz kapiju ili kroz objekat.
ULAZ U OBJEKAT Ulazi u objekte mogu biti direktni sa javne površine ili, indirektni,
preko dvorišta.
FIZIČKA STRUKTURA je fizička uobličenost parcele koja zavisi od volumena
pojedinačnih objekata, oblika krovova, primenjenog materijala, vrsta zelenila i popločavanja.
BONITET OBJEKTA je stanje objekata u konstruktivnom smislu. Može biti: dobar,
srednji i loš.
ŠIRA SITUACIJA je prikaz šire okoline parcele, kako bi se sagledao kvalitet dostupnosti
do parcele (postojanje saobraćajnica, linija gradskog saobraćaja, biciklističkih staza, pešačkih
staza).
UŽA SITUACIJA je prikaz parcele sa bližim okruženjem, susednim parcelama
OZNAKA ZA SEVER pokazuje smer ka severu, a mora da bude okrenuta prema gore.
RUŽA VETROVA je grafički prikaz smera duvanja vetra, učestalosti njegovog
pojavljivanja i intenziteta. Kombinuje se sa prikazom severa.
LEGENDA je zbir oznaka koje su korišćene na crtežu i objašnjenja njihovog značenja.
Neki od osnovnih podataka koji se koriste u urbanizmu dati su pojednostavljeno na osnovu

ZAKONA O PLANIRANJU I IZGRADNJI ("Sl. glasnik RS", br. 72/100 iz 2010. godine).
4
.
OSNOVNI ELEMENTI NASELJA

Svako naselje se sastoji od izgrađenih i neizgrađenih površina. Izgrađene površine su
objekti i nastrešnice, a neizgrađene, saobraćajne, slobodne i zelene površine. Saobraćajne
površine su one površine po kojima se vrši kretanje različitih ušesnika u saobraćaju. Slobodne
površine su staze za šetnju, okupljanje ili igru, a zelene površine su površine sa zelenilom.
IZGRAĐENE POVRŠINE - OBJEKTI
Svaki objekat ima svoju fizičku formu, volumen i unutrašnji

prostor, koji se koristi, kao i fasade, spoljašnje izglede. Objekti, odnosno
sadržaji koji se u njima razvijaju, su ciljevi kretanja u svakom naselju. Do
njih se stiže saobraćajnim površinama, prevoznim sredstvima, liftovima
ili sopstvenim kretanjem.
restoran
Pojedini objekti imaju veći značaj od drugih, jer su neophodni

većem broju ljudi. Objekti se prema namenama dele na: stambene,
upravne, administrativne, poslovne, obrazovne, kulturne, verske,
zdravstvene, trgovinske, zanatske, industrijske, saobraćajne, socijalne
zaštite, ugostiteljske, sportske, specijalne i dr. Danas se sve češće
grade višenamenski objekti, pri čemu su različiti sadržaji organizovani po
dužini ili visini objekta.
poslovna zgrada
Najveći deo svakog naselja zauzimaju stambeni objekti,
neophodni za zadovoljavanje osnovnih ljudskih potreba. Postojanje
različitih tzv. "centralnih" sadržaja u blizini stanovanja podiže nivo
kvaliteta života stanovnika. Sačuvani stari objekti predstavljaju posebne
vrednosti svakog naselja, jer svedoče o istoriji. Oni se čuvaju pod
posebnim režimima, ali ima i primera objekata koji su doživeli adaptaciju,
uvođenjem novih sadržaja. Takav primer je Sinagoga, jevrejski verski
objekat, koji danas služi kao koncertna dvorana.
stambena zgrada
Arhitektonske građevine, koje pre svega treba da su
funkcionalne, mogu biti veoma specifično oblikovane. Zbog toga
predstavlju osnovne elemente prepoznavanja područja, naselja, pa i
države ili regiona. Sa fasada objekata se šalju poruke prolaznicima o
unutrašnjem sadržaju, maštovitosti arhitekte, ili o bogatstvu i osobinama
vlasnika. deo fasade objekta
Pojedini delovi fasada, kao što su kapije i ograde mogu biti tako
formirani da potpuno ili delimično odvajaju ili povezuju prostore sa jedne
i sa druge strane, čime se jedan određeni privatni prostor može doživeti
kao deo javne površine (predbašta na privatnoj parceli), ili jedan deo
javne površine kao poluprivatni prostor (školsko dvorište). Poluprivatno
dvorište unutar stambenih zgrada otvaranjem kapije postaje javna
parkovaska površina namenjena za okupljanje ljudi. ograda i kapija
5
.
NEIZGRAĐENE POVRŠINE
Neizgrađene površine su površine bez objekata. Prema

osnovnim karakteristikama se dele na: saobraćajne, slobodne i zelene.
One mogu biti:
• prirodne (zelene, vodene),
• stvorene (saobraćajne, slobodne popločane).
Saobraćajne površine su površine po kojima se odvijaju sve

vrste kretanja (pruga, peron, kolovoz, biciklistička staza, trotoar) ili
mirovanja učesnika u saobraćaju (parking, stajalište).
dvorište
Slobodne površine su neizgrađene površine namenjene za
kretanje unutar blokova ili okupljanje i igru (popločane staze, igrališta,
peščanici). One mogu mogu biti:
• otkrivene (izložene prirodnim uticajima),
• natkrivene (zaštićene od preterane insolacije, ili padavina).
natkrivanje dvorišta
Zelene površine su površine sa niskim, srednjim ili visokim
rastinjem. Pored zelenih površina u naselju postoje i vodene površine.
Prirodni elementi u naseljima najviše doprinose poboljšanju ekoloških
uslova, a podižu i estetski kvalitet prostora u kojem se nalaze. U
naseljima se organizuju veće zelene površine, parkovi, a na parcelama
dvorišta i bašte. Uz saobraćajne površine se postavljaju drvoredi, a na
ravnim krovovima se organizuju krovne bašte. Prirodni elementi mogu cvetne aleje
biti veštački formirani i ubačeni u izgrađeni prostor (fontane, žardinjere,
staklenici), a izgrađeni elementi mogu biti prekriveni zelenilom
(nastrešnice, puzavice po fasadama).
STANOVNIŠTVO popločavanje, klupe
Ljudi, svojim izgledom, ponašanjem, kretanjem, radom,

navikama, običajima, daju smisao postojanja svakog naselja. Oni utiču
na formiranje specifičnog identiteta naselja i daju mu život. Ljudi se u
naselju okupljaju u okviru svoje porodice, manjeg društva, grupe
istomišljenika, ili veće društvene zajednice.
grupa mladih
URBANI DETALJI
Detalji u naselju su elementi manjih dimenzija koji nisu obavezni,

ali koji svojim prisustvom u mnogome podižu kvalitet života. Takvi
elementi su: klupe, korpe za otpatke, svetiljke, reflektori, skulpture,
spomenici, stubovi za oglašavanje, informacione table, bilbordi, natpisi,
table sa nazivima ulica ili prodavnica, putokazi, vetrokazi, satovi, česme,
ograde, zidići, popločavanje, zaštitne ograde uz stabla... Fontane, kao
osveživači prostora, pored vodene površine najčešće imaju i skulpturu,
pa predstavljaju umetnička dela. fontana, skulptura
6
.
VALORIZACIJA ELEMENATA NASELJA

Pri intervenisanju u prostoru neophodno je prethodno sprovesti određene analize i
valorizacije, sa ciljem da se dobije dovoljno podataka na osnovu kojih će se argumentovano
dalje delovati u prostoru. Zato je potrebno:
• definisati granice obuhvata analiziranog dela naselja,
• utvrditi njegovu urbanističku dispoziciju,
• istaći dostupnost do njega,
• istaći način funkcionisanja i
• valorizovati razne pojave i situacije u analiziranom delu.
DEFINISANOST GRANICA OBUHVATA
Utvrđivanje granica analiziranog elementa naselja je neophodno da bi se tačno znalo u

odnosu na koju površinu se sprovode analize i valorizacije. Za objekte postoje adrese, ulice i
brojevi, za blokove nazivi graničnih ulica, za ulice se koriste nazivi, a za fragmente ulica se daju,
osim naziva ulica, još i podaci o početnoj i završnoj raskrsnici, jer one definišu određeni
fragment (npr. fragment ulice Laze Telečkog u Novom Sadu od ulice Zmaj Jovine do ulice Mite
Ružića).
URBANISTIČKA DISPOZICIJA
Urbanistička dispozicija pojedinih delova naselja (ulica,

blokova, trgova, parkova, objekata, spomenika...) podrazumeva njihov
položaj u odnosu na celovito naselje. Položaj analiziranog elementa
naselja se može izraziti na dva načina:
• u odnosu na geometrijsko težište površine naselja,
• u odnosu na neko značajno mesto (centar, glavnu ulicu...).
Kod manjih naselja i naselja sa pravilnim geometrijskim

Dispozicija u odnosu na
oblicima geometrijsko središte naselja se uglavnom poklapa sa centar Temerina
centrom tog naselja. Tada određeni element može da ima centralnu ili
perifernu dispoziciju. Međutim, u naseljima čiji centar nije u
geometrijskom središtu, ili se on nalazi na granici, neophodno je dati i
dodatne informacije o položaju analiziranog elementa.
Specifične situacije se dešavaju ako je naselje nepravilnog

Dispozicija Ajfelovog
oblika, ili ako je formirano na pokrenutom terenu. U takvim slučajevima tornja u odnosu na reku
urbanistička dispozicija analiziranih elemenata može biti dodatno
izražena i kroz:
• udaljenost od granica naselja,

• položaj u odnosu na neku prirodnu specifičnost (reka, brdo),
• položaj u odnosu na stvorene elemente (pruga, glavna ulica),
• položaj u odnosu na područja (stambena, industrijska...) Dispozicija u odnosu na
• položaj u odnosu na strane sveta (severno od reke, južno od saobraćajnice
industrije...).
7
.
DOSTUPNOST
Dostupnost do nekog elementa predstavlja udaljenost tog

elementa od ostalih značajnih područja naselja, objekata, površina,
sadržaja ili aktivnosti, odnosno repernih tačaka i žižnih mesta. Na
osnovu ovog pokazatelja se može zaključivati o kvalitetu života ljudi u
posmatranom području. Udaljenosti se mogu izraziti u odnosu na
Razmeštaj značajnih
različite vidove kretanja (vazdušno, kopneno, biciklističko, pešačko...), sadržaja u Parizu
a mogu se prikazati izohronama. Izohrone su linije kretanja koje su
vremenski definisane. Obavezno se mora naglasiti način kretanja u
odnosu na koji je vrednovanje sprovedeno. Dostupnost se posmatra i
u suprotnom smeru, odnosno saznaje se i za koje vreme se sa
određenih mesta u naselju može stići do analiziranog elementa. Ova
analiza se kombinuje sa linijama gradskog prevoza ili analizama
saobraćajnica prema značaju ili frekventnosti, jer se na osnovu njiih Vazdušna udaljenost
može pravilnije zaključivati o kvalitetu dostupnosti. značajnijih gradova
NAČIN FUNKCIONISANJA
Način funkcionisanja podrazumeva proveru postojanja i načina

korišćenja površina i objekata. Namene objekata i površina se
najčešće prikazuju različitim bojama, a način funkcionisanja
saobraćaja, ulazi u objekte i pristupi do dvorišta, strelicama u boji. Na
osnovu funkcionalnih analiza se može vrednovati svaki element
prostora. Funkcionalna analiza
VALORIZACIJA
Valorizacija predstvalja vrednovanje svih analiziranih aspekata jednog elementa,

isticanjem povoljnih i nepovoljnih situacija i pojava. Mogu se vrednovati:
• dimenzije svih elemenata (dovoljne ili nedovoljne za odvijanje određene funkcije),

• načini parkiranja (povoljan ili nepovoljan, dovoljan ili nedovoljan broj parking mesta),
• način funkcionisanja kretanja svih učesnika u saobraćaju (sa ukrštanjem ili bez),
• linije javnog gradskog prevoza (postoje, broj linija, učestalost dolazaka...),
• frekventnost saobraćaja (velika ili mala, povoljna ili nepovoljna, dovoljna ili ne),
• osvetljenost noću (postoji ili ne, kvalitena je ili nekvalitetna, dovoljna ili nedovoljna),
• signalizacija i oznake (ispravni ili neispravni, kvalitetni ili ne, dovoljni ili ne),
• kvalitet uslova preglednosti na raskrsnicama (povoljan ili ne),
• kvalitet materijala saobraćajnih površina (dobar ili loš, bezbedan ili klizav),
• bezbednost (ostvarena ili je ugrožena),
• ekološki uslovi (prejaka insolacija ili zasenčenost, nedovoljna zaštita od vetra),
• podužni profili (zakrivljene ulice pa nepregledne, preveliki nagibi),
• poprečni profili (promenljivi, različiti uslovi insolacije nepovoljni za stanovanje...),
• parcele (male, uske, neodržavane, previše izgrađene),
• građevine (previsoke, preniske, prevelike, premale, trošne, dobro održavane...),
• namena objekata (raznolika, ista, nedovoljno raznolika...),
• fasade (održavane ili ne, pastelne ili prejake boje, oronule ili u dobrom stanju),
• materijalizacija (neusaglašeni materijali, pa haotičan utisak),
• urbani detalji (postoje ili ne, potrebni su ili ne, funkcionalni su ili nisu).
8
.
5. Predavanje održano 12.11.2010.
ULICA
POJAVA ULICE I DEFINICIJA
Ulica je jedan od najvažnijih elemenata svakog naselja. Ulica nije samo linija koja spaja
tačku A sa tačkom B, već objedinjuje čitav niz događaja. Ona zajedno sa drugim ulicama u
naselju formira uličnu mrežu. Vrsta ulične mreže može biti: ortogonalna, radijalna, radijalno -
koncentrična, ortogonalna sa dijagonalama, ili kombinacija više različitih mreža.
Značaj ulice se može sagledati kroz pojavu nastanka naselja i

njegovog širenja. Uz putne pravce i na mestima njihovog ukrštanja su se
najčešće formirala naselja, a tokom vremena su se uz glavne ulične
pravce i širila. Od glavnog ulaza u nekadašnje gradove vodila je glavna
ulica do hrama ili trga u središtu grada. Velike transformacije naselja
podrazumevale su uvođenje novih saobraćajnica, kao što su 1876. mreža ulica
godine prosečeni veliki bulevari u Parizu. Tokom XX veka nestaju ulice i
razvijaju se saobraćajnice.
OSNOVNI ELEMENTI ULICE
U fizičkom smislu ulicu čine saobraćajne površine i delovi teritorija sa obe strane. To
znači da se ulica sastoji od više elemenata, kolovoza, trotoara i parcela (objekata i dvorišta) uz
saobraćajnu površinu. Izgledi ulice, koje čini niz pojedinačnih objekata, su najučljiviji element
prepoznavanja te ulice. Bez fizičkog okvira ulica postaje put, odvajanjem ulice od fizičkog okvira
nastaje saobraćajnica, a uništavanjem fizičkog okvira nestaje i ulica. Poprečni presek ulice je
presek pomoću ravni koja je upravna na pravac pružanja ulice. On preseca sve elemente ulice,
saobraćajne površine i parcele sa obe strane kolovoza, pa obuhvata i deo javne i deo privatne
površine. Može biti promenljiv po dužini ulice. Poprečni profil ulice je deo poprečnog preseka
koji obuhvata samo javni deo, saobraćajne površine i deo fizičkog okvira, fasade objekata koje
formiraju ulicu. Podužni profil ulice je presek pomoću ravni koja je na sredini kolovoza, paralelna
sa pravcem pružanja ulice. On može biti prav ili zakrivljen, ravan ili u nagibu. Preseci i profili
ulice su pokazatelji različitih uslova, funkcionalnih, ekoloških ili uslova sagledavanja fizičkog
okvira ulice.
KARAKTERISTIKE ULICE I PODELE
Pojavljuje se veliki broj različitih tipologija ulica koje su utvrđene

na osnovu:
• Urbanističke dispozicije u okviru naselja (u centru, na periferiji),
• Položaja u odnosu na strane sveta (sever - jug, istok - zapad),
• Lokacije u odnosu na teren (podzemne, nadzemne, unutrašnje
ulice u objektima),
• Podužnog profila (ravne, u nagibu, prave, krive, kružne),
• Dužine i širine (duge ili kratke, široke ili uske),
• Fizičkog okvira (otkrivene, natkrivene), krivudava ulica
9
.
• Izgleda, fasada kao okvira ulice (monotone, raznolike,

interesantne, šarene, plastične...),
• Značaja (glavne, sabirne i pristupne),
• Vida zastupljenog saobraćaja (kolske, kolsko - pešačke, pešačke
ulice),
• Načina funkcionisanja (dvosmerna (slepa), jednosmerna),
• Frekventnosti (mirna, dinamična), široka ulica
• Prisustva zelenila (sa zelenilom, bez zelenila),
• Prisustva informacija (nedovoljno označene, pretrpane...),
• Karaktera (javne, polujavne, poluprivatne, ili privatne).
FUNKCIJE ULICE
• Strukturna (saobraćajno i vizuelno razdvaja ili spaja različita

područja grada, blokove i značajne tačke u naselju).
• Komunikacijska (omogućava kretanje). To je njen najznačajniji
aspekt.
• Socijalna (pruža mogućnost susretanja i komunikacije ljudi,
razvijanja društvenog života i integracije stanovnika).
• Vizuelna (omogućava sagledavanje pojedinih delova naselja)
• Postizanje specifičnog identiteta (artraktivnost ulice, koja zavisi
od sadržaja u objektima, arhitekture, popločavanja, ugodnosti
kretanja, uslova bezbednosti, može da se nametne kao element
prepoznavanja ne samo te ulice, već i čitavog naselja). saobraćajna funkcija
NAČIN FUNKCIONISANJA ULICA U NASELJU
Značajni sadržaji u naselju i saobraćaj su u simbiotičkoj vezi.

Tamo gde nema aktivnosti nema ni saobraćaja. Prostorna organizacija
naselja utiče na razvijanja saobraćaja, a kvalitet saobraćajne mreže
naselja utiče na dostupnost do svakog cilja kretanja, objekta ili površine,
odnosno sadržaja ili programa. Radi kvalitetnog funkcionisanja ulice
neophodno je permanentno održavanje tokom cele godine (pranje
vodom, uvođenje osvetljenja, čišćenje snega, orezivanje zelenila,
postavljanje ukrasa povodom praznika, postavljanje saobraćajne socijalizacija na ulici
signalizacije).
VALORIZACIJA ULICA
U zavisnosti od položaja ulice javljaju se i specifičnosti. Na primer ulica uz reku ima više
magle, svežiji vazduh, za razliku od ulice u centru grada, bez zelenila, u kojoj je bar 3o viša
temperatura nego uz reku. Krive ulice su interesantne, sa mnoštvom različitih doživljaja,
promenljivim slikama, načinima sagledavanja, ali manje povoljne za funkcionisanje saobraćaja.
Prave ulice su jednostavnije za odvijanje saobraćaja, ali mogu biti dosadne i manje
interesantne. Ulica sa jedne strane doprinosi komunikaciji i boljem funkcionisanju naselja, a sa
druge strane smanjuje bezbednost ljudi i dovodi do velikih ekoloških zagađenja. Zato se
nameće pitanje da li je ulica prinuda ili izbor. Postoje istraživanja kojima je pokazano da Japanci
provedu 9 godina svog života u saobraćaju. Prostorni elementi ulice su konstantni, ali procesi i
uslovi, stilovi života se menjaju, pa i najbolje ulice vremenom postaju ograničavajući okviri
života ili izvori nepovoljnih situacija.
10
.
AKTIVNI SAOBRAĆAJ
KRETANJE
Kretanje je jedna od osnovnih ljudskih potreba. Čovek ga

obavlja sopstvenim snagama ili uz pomoć prevoznih sredstava.
Izbor načina kretanja i vrste prevoznog sredstva zavise od
podneblja na planeti, klimatskih uslova i reljefa, kao i od
mogućnosti pojedinca. Pojedina prevozna sredstva mogu postati
simbol nacije ili prepoznatljiv element naselja, regiona ili države
(bicikl u Kini, rikše u Japanu, gondole u Veneciji). Gondole u Veneciji
VIDOVI SAOBRAĆAJA
Postoje tri osnovna vida saobraćaja u zavisnosti od mesta na kome se organizuju, a to

su: kopneni, vodni i vazdušni. Kao poseban vid saobraćaja se razvio i poštanski saobraćaj koji
podrazumeva razmenu pošiljki, pisama, i dr., kao i internet, saobraćaj informacijama.
Kopneni vid saobraćaja, koji se odvija na kopnu, je

najzastupljeniji. Obuhvata: železnički i drumski. U širem smislu
kopneni vid saobraćaja obuhvata i gasovode i cevovode.
U zavisnosti od ciljeva kretanja i povezivanja, železnički saobraćaj
može biti organizovan kao međunarodni, državni, gradski, ili u
okviru industrijskog kompleksa. Podela železničkog saobraćaja se
može izvršiti i prema elementima koji se prevoze na: putnički, Železnička stanica
teretni i putničko-teretni. U zavisnosti od prevoznih sredstava
drumski se deli na: motorni i pešački.
Vodni vid saobraćaja se odvija na svim vodenim

površinama, okeanima, morima, jezerima, rekama, kanalima.
Smatra se da je najjevtiniji. Razvija se na obalama, a može biti
prisutan i unutar naselja. Vodni saobraćaj koji se pojavljuje u
naselju uslovljava pojavu specifičnog lika obale, a omogućava Luka
atraktivan način sagledavanja naselja.
Vazdušni vid saobraćaja je avionski saobraćaj za čije je

funkcionisanje potreban aerodrom. Aerodrom je određena površina
na kopnu ili moru namenjena uzletanju, sletanju i kretanju aviona,
a obuhvata aerodromske zgrade, instalacije i opremu za tu svrhu.
Najčešće se organizuje van naselja, ali u blizini većih gradova. Aerodrom
Saobraćaj sačinjavaju:
• infrastruktura (putevi, kolovozi, trotoari, željezničke pruge, aerodromi, luke, pristaništa,
itd.),
• vozila (motorna vozila, željeznička vozila, avioni, brodovi, motori, bicikli itd.)
• saobraćajna signalizacija (svetla, semafori, znakovi, kontrola vazdušnog saobraćaja).
11
.
OSNOVNI CILJ RAZVIJANJA

SAOBRAĆAJA I PREVOZNIH SREDSTAVA:
• postizanje sve veće brzine kretanja,

• efikasnosti kretanja i
• ugodnosti kretanja.
Prekookeanski brod
Za veće distance se koriste veća i udobnija prevozna
sredstva: prekookeanski brodovi, veliki avioni, luksuzni vozovi.
Usled postizanja velikih brzina (300km/h japanski vozovi) svih vrsta
prevoznih sredstava, distance u prostoru se smanjuju, povezuju se
naselja, pa čak i kontinenti. Aerodromske zgrade, železničke
stanice, autobuske stanice, pristaništa i luke mogu biti tako
uređene i kompleksne da, osim obaveznih sadržaja značajnih za
saobraćaj, obuhvataju još i mnoštvo drugih sadržaja (restorani, Saobraćajna površina
poslovni prostori, trgovine, hoteli, banke, pošte, objekti kulture...),
slično nekom manjem gradu.
U naseljima se, radi potrebe razvijanja saobraćaja, odvajaju

velike površine za podizanje neophodnih površina i objekata. Sa
povećanjem saobraćaja u naselju postiže se bolje funkcionisanje,
ali se javljaju i ekološki problemi, zagađenja vazduha, zemljišta i
vode, ponekad se zauzima velika površina naselja, pojedini delovi
naselja se međusobno fizički odvajaju, a smanjuje se i bezbednost Pristupne saobraćajnice
ljudi. Sa povećanjem brzine kretanja prevoznih sredstava
povećava se i rizik pojedinačnih učesnika u saobraćajau. Da bi se
postigla maksimalna bezbednost svih učesnika u saobraćaju:
• saobraćaj se organizuje prema hijerarhiji (glavni, sabirni,

pristupni),
• odvajaju se saobraćajne površine namenjene različitim Odvajanje kolovoza i
trotoara žardinjerom
korisnicima (pruga, kolovoz, biciklistička staza, trotoar)
• koriste se signalizacija i oznake (semafori, saobraćajni
znakovi, osvetljenje...)
• permanentno se održavaju sve saobraćajne površine
(popravljaju oštećenja, uklanja sneg, peru površine, uklanja
lišće i zemlja, obnavljaju oznake na površinama, održava ).
Odvajanje saobraćajnih površina namenjenih različitim

korisnicima se može organizovati po vertikali i horizontali. Za Oznake i zaštitna ograda
vertikalno odvajanje saobraćajnih površina se grade nadvožnjaci,
mostovi, tuneli i sl., a po horizontali se postavljaju fizičke barijere,
zelenilo ili se povećava međusobna udaljenost površina.
Danas postoji veliki broj muzeja posvećenih negovanju

sećanja na pojavu i razvoj svih vidova saobraćaja i svih vrsta
prevoznih sredstava. Neka stara prevozna sredstva (kočije) se
koriste u turističke svrhe. Takođe se razvija svest mladih ljudi o
potrebi saobraćaja, ali i o rizicima koje on nosi. Deca se u školama
pripremaju za učešće u saobraćaju. (Ne) održavanje površina
12
.
MIRUJUĆI SAOBRAĆAJ
Pod mirujućim saobraćjem se podrazumevaju:
• privremena zastajanja vozila (na stajalištima ili raskrsnicama),
• parkiranje (smeštanje vozila na otvorenim površinama)
• garažiranje (smeštanje vozila u objekte)
Zastajanje se dešava na ili uz saobraćajne površine, a sa ciljem

da se izvrši utovar ili istovar robe, obavi ulazak ili izlazak putnika, kao i
da se sačeka pojava zelenog svetla radi dobijanja dozvole kretanja kroz
raskrsnicu. zastajanje
Parkiranje podrazumeva ostavljanje vozila na karaće ili duže

vreme na površinama koje su specijalno za tu svrhu određene.
Parkiranje vozila se dešava na kolovozima, polovično na kolovozima i
trotoarima ili na posebnim površinama, parkinzima. Parkiranje može biti parkiranje
sa kontrolom ulaza i izlaza ili bez nje.
Garažiranje predstavlja postupak ostavljanja prevoznog sredstva

na kraće ili duže vtreme u objekat. Postoje pojedinačne garaže za samo
jedno ili dva vozila i kolektivne za smeštaj velikog broja vozila.
Korišćenje garaže je obično automatizovano, pa se koriste automati pri
ulasku ili izlasku iz objekta. Pojedinačne garaže se obično nalaze na
privatnim parcelama, a kolektivne su u centralnim područjima gradova ili
garažiranje
u blizini značajnog objekat ili površine.
VRSTE PARKIRANJA
Vrste parkiranja u zavisnosti od položaja parkinga u odnosu na

kolovoznu površinu zavise od ugla kojeg zaklapaju podužna osa parking
mesta i osa kolovoza. Postoje sledeće vrste parkiranja:
• paralelno sa kolovozom (paralelno)
• upravno (pod uglom od 90o),
• koso (pod uglom od 60o , 45o, 30o).
U zavisnosti od parkiranja u odnosu na strane kolovoza postoji: paralelno,

• jednostrano (samo sa jedne strane kolovoza), pojedinačno
• dvostrano (sa obe strane kolovoza).
Prema lokaciji parkinga u odnosu na kolovoz parkinzi mogu biti:

• sa strana kolovoza (jednostrano, dvostrano),
• u centralnom delu kolovoza (jednostruko, dvostruko).
U zavisnosti od broja parking mesta postoje:

• pojedinačna parking mesta (jedan parking),
• grupna parking mesta, parkirališta upravno,
(veći broj parkinga koncentrisanih na jednom mestu). koncentrisano
13
.
Parking mesta se mogu kombinovati i sa zelenim površinama,

čime se postiže zaštita parkiranih vozila od uticaja sunca i zaštita okoline
od izduvnih gasova i buke. Pošto način funkcionisanja saobraćaja može
biti organizovan kao jednosmerni ili dvosmerni, a može obuhvatati jednu
traku, dve ili više, to se pojavljuje veliki broj mogućnosti organizacije
parkinga. Svaka situacija ima i povoljnih i nepovoljnih karakteristika, a
primenjuje se onaj način parkiranja koji za određene uslove najviše
parking sa zelenilom
odgovara.
VRSTE PARKIRANJA
vrste paralelno upravno koso

parkiranja
jednostrano
centralno
jednostruko
dvostrano
centralno
dvostruko
VALORIZACIJA VRSTA PARKIRANJA
Pri valorizaciji parkiranja važni su sledeći parametri:

• potrebna površina za parkiranje vozila (parking mesto i manevarska površina),
• mogućnost parkiranja iz oba smera kretanja,
• lakoća manevrisanja vozilom pri ulasku i izlasku na parking mesto,
• potreba kretanja vozila unapred ili unazad pri parkiranju.
14
.
DIMENZIONISANJE PARKINGA
Dimenzije jednog parking mesta za putničko vozilo su:

• na parkingu najmanje 2,5m x 5m, uobičajeno 2,5m x 5,5m,
• u garaži 3m x 6m,
• za parkiranja vozila kojim upravlja osoba sa invaliditetom jedno parking mesto ima i
dodatnu traku širine 1,5m sa leve strane.
Pristupne kolovozne površine su minimalne širine 2,3m, a uobičajeno 3m. Pri parkiranju
pod uglovima od 60 o i 90 o potrebna je veća širina kolovoza, uobičajeno 5,5 ili 6m.
NAČIN PARKIRANJA
Način parkiranja se vrši u zavisnosti od okolnosti, načina organizacije parkinga, veličine

parking mesta, broja kolovoznih traka, smerova pojedinih traka, veštine vozača i dr.
15
.
16
.
SLOBODNE POVRŠINE U NASELJU

Slobodne površine su neizgrađene, popločane površine, koje su namenjene za kretanje
van saobraćajnih površina, kao i za boravak na otvorenom prostoru. Tu spadaju:
• trgovi,
• platoi ispred ulaza u objekte,
• platoi na zelenim površinama,
• pristupne staze od trotoara do objekata,
• staze unutar blokova,
• staze u parkovima, Trg Svetog Marka
• sportski tereni sa tvrdom podlogom
(travnati tereni spadaju u zelene površine),
• igrališta sa opremom za igru dece
(penjalice, ljuljaške, klackalice...),
• peščanici,
• popločani delovi pojedinačnih privatnih dvorišta,
• popločani delovi zajedničkih unutarblokovskih dvorišta.
Plato i staze u bloku
Prema privatnosti one mogu biti organizovane kao:
• javne površine,
• polujavne površine,
• poluprivatne površine,
• privatne površine.
Pristupne staze
Prema načinu organizacije slobodne površine mogu biti
formirane kao:
• trgovi (veće površine okružene objektima),

• platoi (površine ispred pojedinačnih objekata, u parkovima,
unutar blokova, ili unutar privatnih dvorišta),
Plato ispred objekta
• igrališta (tereni, peščanici, površine sa penjalicama),
• staze (do objekata, u parkovima, unutar parcela ili blokova)
U zavisnosti od načina organizacije slobodnih površina, njihove

privatnosti i povezanosti sa okolnim površinama, razvijaju se i određene
funkcije i vrste programa na njima. Osnovne funkcije slobodnih površina
su:
Sportski tereni
• okupljanje ljudi (radi zabave, druženja, sedenja u bašti kafića,
održavanja priredbi, takmičenja, rekreacije, mitinga, protesta...),
• rekreacija (tereni, klizališta),
• igra dece (na platoima, u dvorištima, na dečjim terenima...),
• pristup do objekata i površina (ulaz u stambenu zgradu, pristup
do javne ustanove, pristup do centra parka, pristup do igrališta).
Dvorište unutar
stambenog bloka
17
.
Trgovi su veće javne površine na kojima se najčešće organizuju

razne manifestacije, okupljanja ljudi i njihov boravak na javnoj površini
Postoje veoma raznoliki primeri slobodnih površina, ali su one po
pravilu najposećenija i najznačajnija mesta u naselju, a često i simboli
tih naselja (Trg Svetog Marka u Veneciji, Španski trg u Rimu, Crveni trg Socijalizacija ljudi
u Moskvi). Smatra se ipak, da su slobodne površine najznačajnije zbog
razvijanja socijalizacije među ljudima. Slobodne površine koje su deo
javnog prostora su najčešće veoma atraktivne i dinamične, kako zbog
događaja na njima, tako i zbog sadržaja u okolnim objektima. Od
funkcija okruženja zavisi i karakter trga, a od morfoloških karakteristika
zavise i ekološki uslovi. Veće površine su bolje osunčane i provetrene
od onih koje su manje. Većom spratnošću okolnih objekata smanjuje se Druženje na Tajms
insolacija neizgrađenih slobodnih površina. trgu u Njujorku
Platoi su veće ili manje, javne ili privatne površine koje služe
za okupljanje ljudi radi postizanja zajedničkog cilja. Cilj okupljanja na
platoima može biti: čekanje na ulazak u pozorište, uživanje u fontani u
centru parka, igranje i druženje unutar bloka, ili okupljanje unutar
privatnih dvorišta. Platoi mogu da služe za okupljanje velikog broja ljudi
(u javnom prostoru), manjeg broja ljudi (unutar bloka), ali isto tako i za
okupljanje članova samo jedne porodice (u dvorištu na parceli).
Slobodne površine unutar nekih ruralnih naselja zajednički se koriste za
određene delatnosti. Tako se u selima u Čadu u Africi slobodna
površina između stambenih kuća koristi za sušenje kikirikija. Slobodne Španski trg u Rimu
površine unutar bloka mogu biti vrlo atraktivne i dinamične, čime se, po
interesantnosti, mogu približiti karakteristikama trgova (unutrašnje
dvorište tržnog centra u San Dijegu). Unutrašnje dvorište i poslovnog
bloka može biti mesto socijalizacije, socijalne integracije, zajedništva,
čak i centar društvenog života u naselju, ako je pristupačno, uređeno i
permanentno održavano.
Igrališta, razni tereni, peščanici, površine sa dečjim

penjalicama, klizališta, trim staze i dr., su površine namenjene rekreaciji
i igri. Ove slobodne površine mogu biti organizovane kao samostalne ili
u okviru nekog izgrađenog ili neizgrađenog prostora. Sportski tereni se
planiraju uglavnom kao samostalne površine u javnim prostorima, ali Dvorište u tržnom
centru u San Dijegu
mogu da se organizuju i unutar stambenih blokova. Dečja igrališta se
najčešće formiraju unutar blokovskih dvorišta radi zaštite od
saobraćaja. Uz dodatak elemenata za igru dece, formiraju se prijatni
ambijenti, a samim tim se podiže i nivo kvaliteta života ljudi.
Staze su popločane linijski organizovane površine kojima se

stiže do objekata, kreće kroz parkove, kroz unutar - blokovska dvorišta, Zajednički rad u selu
ili pristupa do unutrašnjih delova parcela.
Za sve slobodne površine je veoma važan način popločavanja,

jer se pravilnim izborom kvalitetnog materijala omogućava nesmetano
funkcionisanje, a veštim izborom boja i tekstura materijala mogu se
postići prava umetnička dela u prostoru. Danas se sve češće Plato sa opremom
za skejtbord
primenjuju i specijalno reljefno obrađene ploče radi samostalnog
kretanja slabovidih osoba.
18
.
TRG
Trg je slobodna javna površina uokvirena građevinama različitih namena. On pre svega
služi za javno okupljanje ljudi, pa je glavno mesto socijalizacije u naselju. Zbog toga su od
posebnog značaja prirodni uslovi osunčanja i provetrenosti. Na njegovoj površini se najčešće
postavljaju skulpture, spomenici ili neka druga obeležja. Može imati različit karakter u zavisnosti
od programa koji se odvijaju na njegovoj slobodnoj površini, kao i od namena okolnih objekata.
Manji otvoreni prostor, najčešće uređen kao zelena površina, se naziva skver. Smatra se da je
trg prvi element urbanog prostora kojeg je čovek formirao.
URBANISTIČKA DISPOZICIJA TRGOVA
Položaj trga u okviru naselja može biti:

• centralni,
• između centra i periferije i
• periferni.
Položaj trga u naselju se može, tokom vremena, promeniti.
Centralni položaj trga se vezuje za organizaciju centralnih sadržaja u
Centralni položaj trga
središtu naselja, određene vojne strategije (Palmanova), proširenje u Palmanovi u Italiji
značajnih raskrsnica (Filadelfija). Trgovi na periferiji su najčešće
naglašavali ulaz u grad (Crkveni trg u Pizi), a trgovi locirani između
centra i periferije su se formirali u većim naseljima. Manja naselja
imaju najčešće jedan centralni trg, a veća naselja sistem od više
trgova (Barselona, Pariz). Ponekad se i u manjim naseljima
organizuje sistem trgova (Erlangen u Nemačkoj, Telč u
Čehoslovačkoj).
Periferni položaj trga
u Pizi u Italiji
OSNOVNI ELEMENTI TRGOVA
U fizičkom smislu trg se sastoji od neizgrađene površine i
objekata oko nje. Objekti svojim položajem, oblikom i veličinom,
oblikuju otvoreni prostor, a svojim specifičnim namenama daju
određeni karakter trgu. Neizgrađene površine (saobraćajne, slobodne
ili zelene) omogućavaju razvijanje određenih programa na trgu i
obezbeđuju njegovo funkcionisanje. Izgled trga, kojeg čini niz
pojedinačnih objekata, je najučljiviji element prepoznavanja. Bez
fizičkog okvira trg postaje plato (samo popločana površina),
raskrsnica (saobraćajna površina) ili park (zelena povrina).
Trg Cisterna u Telču
u Čehoslovačkoj
FUNKCIJE
Osnovni sadržaji unutar objekata, kao i programi na otvorenim
površinama i aktivnosti ljudi u izgrađenim i neizgrađenim delovima
trga, uslovljavaju njegovo funkcionisanje i karakter. U zavisnosti od
namena okružujućih objekata trgovi mogu biti: verski, trgovački,
zabavni, reprezentativni, monumentalni, manifestacioni, a u
zavisnosti od površina, mogu biti sobraćajni, pešački, parkovski (trg u
Pizi), rekreacioni (povremeno klizalište na Rokfeler trgu). Znači mogu Trg u Marakešu
biti različito organizovani i iskorišćeni, ali uvek otvoreni za javnost. u Maroku
Zato je za trg karakteristična dinamičnost i javnost prostora.
19
.
KARAKTERISTIKE I PODELE
Postoji veliki broj podela trgova prema različitim aspektima, o
čemu je pisao Rob Krier u knjizi Gradski prostor. On prikazuje
mnogobrojne šeme trgova prema obliku, proporciji, broju ulivanja,
odnosu visina objekata i dr. Trgovi se prema veličini slobodne površine
dele na: veće, srednje i male. U ranijim vremenskim periodima su
veličine trgova najviše zavisile od veličina naselja i od broja
stanovnika, koji su morali na njemu da se okupljaju. Međutim, danas
su mnogo važniji uslovi koji su na trgu obezbeđeni. Bitni su:
sagledavanje trga i okružujućih objekata, uslovi insolacije, provetrenost
prostora, mogućnost zaštite od padavina udara vetra. Nekada su se na
osnovu dimenzija objekata utvrđivale optimalne veličine trgova, o
čemu je pisao Kamilo Zite u knjizi Umetničko oblikovanje gradova. Četvorougaoni oblici
Smatra se da je minimalan odnos visina objekata i dimenzija trga 1:1. trgova i ulivanja ulica
Odnos na trgu Rokfeler u Njujorku je 8:1, a na trgu Navona u Italiji
1:17. Da bi se iz centralne tačke trga omogućilo sagledavanje okolnih
objekata, a bez podizanja pogleda, potrebno je da odnos visina
objekata i dužine trga bude 1:4. Takav ugao sagledavanja iznosi od
27o do 30o i naziva se središni ugao sagledavanja trga.
Zatvorenost, kao jedna od najvažnijih karakteristika trgova se

može posmatrati u odnosu na: Kružni trg u Edinburgu
• horizontalu (odnos dužina fasada u kontuinuitetu i prekidu)
• vertikalu (odnos visina objekata i dimenzija trga).
Smanjenje zatvorenosti se postiže povećanjem njegove
površine, ili smanjenjem visine okolnih objekata.
Površina trga može biti ravna, u blagom ili jakom nagibu,

pravilnih ili nepravilnih kontura, potpuno ili delimično popločana ili Trg Rokfeler u Njujorku
ozelenjena. Ima primera prostora koji bi se u isto vreme mogli svrstati i
u: blokove, trgove, slobodne, parkovske ili saobraćajne površine. Tako
se na primer, uređeni park okružen saobraćajnicama sagledava kao
blok, ali zajedno sa okolnim objektima je i trg.
NAČIN FUNKCIONISANJA
Trg Navona u Rimu
Trg je mesto sa kojeg se sagledava neposredno okruženje.
Način sagledavanja trga i njegovog okvira je veoma jednostavan, jer
se može obaviti iz jedne tačke. Okrećući se za 360o u središtu trga,
stiče se uvid u kompletan izgled trga i sva dešavanja na njemu.
Delimično sagledavanje trga se odvija i sa svih pristupnih putanja koje
vode do trga. Sa vidikovaca je takođe moguće sagledavanje trga, a i
sam trg, ukoliko je organizovan na prirodnom uzvišenju, može da Trg Graben u Beču
omogući sagledavanje drugih delova naselja (Španski trg u Rimu). Za
kvalitetno korišćenje trga je veoma važan način njegove organizacije i
uređenja površine. Osim što je neophodno osmišljavati događaje na
trgu, veoma je važno i da površina trga bude estetski i kvalitetno
popločana, osvetljena, sa dovoljno informacija i elemenata urbanog
mobilijara, spomenika, fontana, nadstrešnica, vodenih i zelenih
Bezbedno i lepo
površina. Samo uz permanentno održavanje trgova se ljudima može popločanje trga
omogućiti pravi užitak, a njihovo prisustvo je potvrda vrednosti trga.
20
.
BLOK
IZGRAĐENOST
Izgrađenost bloka predstavlja odnos između izgrađenih i

neizgrađenih površina bloka. Kako izgrađene površine (pod objektima)
zauzimaju zemljište bloka u okviru površina svojih gabarita, a
ponavljanjem tih površina po spratovima, je umnožavaju, tako se i
izgrađenost može sagledati kroz procenat zauzetosti terena objektima
(procenat izgrađenosti) i koeficijent izgrađenosti (koeficijent
iskorišćenosti zamljišta). Procenat izgrađenosti varira od 0% (potpuno Neizgrađenost bloka
neizgrađena površina) do 100% (potpuno izgrađena površina).
Izgrađenost bloka u osnovi se najbolje sagledava sa kontrastnog, crno
- belog, prikaza, planimetrije, pri čemu su crne izgrađene površine, a
bele neizgrađene. Ovakvim predstavama se ništa ne saznaje o trećoj
dimenziji bloka.
Na osnovu koeficijenta izgrađenosti se može zaključiti koliko je Manja izgrađenost

puta površina bloka iskorišćena za građenje, ali o tačnim oblicima i
visinama objekata se ne može saznati. Tek na osnovu oba podatka se
može dobiti uvid u približno stanje izgrađenosti bloka i visina objekata,
a uz podatak o tačnim spratnostima objekata dobija se i tačan uvid u
morfologiju bloka i njegovih objekata.
Izgrađenost bloka je u zavisnosti od karaktera naselja, lokacije

u okviru naselja, kao i od arhitektonske tipologije. Objekti mogu biti Velika izgrađenost
zbijeni jedni uz druge i zauzimati skoro celu površinu.bloka, pri čemu je
površina bloka tada potpuno zauzeta gradnjom. Najčešći slučaj u
naseljenim mestima je da blokovi predstavljaju koncentraciju objekata,
pa blokovi dominiraju nad pojedinačnim građevinama. Međutim, u
slučajevima kada je blok potpuno izgrađen, tada objekat dominira nad
blokom. U slici grada se tada blokovi ne sagledavaju, već se čini da je
naselje samo skup objekata.
Dominacija bloka
U zavisnosti od načina organizacije bloka, procenta građenja,
oblikovanja objekata i formiranja dvorišta, postižu se potpuno različiti
uslovi pri njihovom korišćenju. Najznačajniji su ekološki uslovi, a pre
svega insolacija i provetrenost. Usitnjenost dvorišta i veća spratnost
objekata uslovljavaju slabiju insolaciju. Kod velike izgrađenosti bloka
postoji opasnost od lošijeg prirodnog osvetljenja i slabije
Dominacija objekta
provvetrenosti. Manje svetla imaju prostorije okrenute ka dvorištima i
one koje imaju male otvore okrenute ulici. Ulazni delovi i hodnici
nemaju uopšte prirodnog svetla, ili ga dobijaju preko nadsvetala iznad
vrata ostalih prostorija. Tako dobijena svetlost nije dovoljna za
normalno odvijanje funkcija u stanu. Najviše svetla imaju prostorije
koje su većim otvorima okrenute ka ulici.
Uslovi insolacije u bloku
21
.
ARHITEKTONSKO-GRAĐEVINSKE KARAKTERISTIKE
Morfologija bloka određena je njegovim arhitektonsko -

građevinskim karakteristikama, od kojih se posebno izdvajaju način i
sistem građenja i arhitektura bloka. Ivični ili slobodni način građenja
blokova, kao i zatvoreni, poluzatvoreni, poluotvoreni i otvoreni sistemi
građenja bloka utiču na postizanje određenih uslova orijentacije,
insolacije i provetravanja. Tipologija građevina, njihova spratnost i
način oblikovanja, izgledi, materijalizacija, tekstura i boja građevina,
kao i završna linija, silueta, osnovni su pokazatelji arhitektonskog Ivični način građenja
oblikovanja bloka.
Načini građenja blokova
Način građenja blokova je način na koji su zgrade unutar njih

razmeštene i postavljene međusobno, kao i u odnosu na građevinski
blok i na ulicu. Dispozicija objekata u bloku uslovljava formiranje i
karakter okolnog prostora, a prostorijama unutar objekata omogućava
određene uslove orijentacije, osvetljenja i provetrenosti. Postoje dva
različita načina građenja blokova: Slobodni način građenja
• ivični način građenja i
• slobodni način građenja
Građevinska i regulaciona linija bloka se poklapaju. Objekti su

postavljeni jedni uz druge, čineći niz. Niz objekata prema ulici formira
ulični front, a prema unutrašnjosti bloka dvorišni front. Pri takvom
načinu građenja bloka pojavljuju se dve regulacione linije. Niz objekata zatvoreni sistem
bloka može biti organizovan kao kontinualni ili diskontinualni. Kod
slobodnog načina gradnje svi objekti su slobodno postavljeni u zelenilu
i obično imaju povoljne orijentacije. Slobodne površine nisu jasno
definisane, čime je mogućnost njihovog korišćenja smanjena.
Sistemi građenja blokova
Sistem građenja blokova podrazumeva način organizacije poluzatvoreni sistem

strukture bloka. Postoje sledeći sistemi građenja blokova:
• zatvoreni,
• poluzatvoreni,
• poluotvoreni i
• otvoreni.
Kontinualan niz građevina podrazumeva konstantno prisustvo
izgrađenih elemenata na regulacionim linijama bloka, pri čemu se poluotvoreni sistem
fasade objekata nadovezuju jedne na druge, bez prekida.
Diskontinualni frontovi su oni frontovi kod čijih se nizova fasada na
regulacionim linijama bloka pojavljuju prekidi. Sistemi građenja blokova
se javljaju kao posledica izgrađenosti i načina građenja bloka.
Kontinualnost građevina, bilo da su one na regulacionoj liniji ili
uvučeno u odnosu na nju, uslovljava pojavu veće zatvorenosti.
Prisustvom većeg diskontinuiteta građevina, postiže se utisak
otvorenosti bloka.
otvoreni sistem
22
.
ZELENE POVRŠINE U NASELJU
Zelene površine su površine zasađene niskim, srednjim ili

visokim rastinjem, a u njih spadaju i puzavice, cvetne aleje i žardinjere.
Mogu biti uređene ili neuređene, održavane ili neodržavane, privatne ili
javne, ali uvek jednako obavljaju svoju funkciju.
Cvetne aleje
Zelene površine se u okviru javne površine pojavljuju kao:
• samostalne, izdvojene (parkovi, botaničke bašte) ili
• prateće (uz saobraćajnice, ulice, parkinge, trotoare, staze,
igrališta, peščanike, objekte),
Zelene površine se u okviru privatne površine pojavljuju kao deo:

unutrašnjih dvorišta blokova,
Park u Parizu
• parcela (kućna dvorišta ili bašta),
• objekata (atrijumi, na terasama, lođama, na ravnim krovovima).
Zbog toga se zelene površine u naseljima organizuju kao:
• parkovi,
• zaštitna zelena područja oko industrijskih kompleksa,
ispred objekata, uz obale ili uz slobodne površine Zelena površina u
• drvoredi uz saobraćajnice, bloku u Edinburgu
• površine unutar blokova,
• atraktivni vrtovi nekadašnjih kraljevskih rezidencija,
• površine na pojedinačnim parcelama,
• travnata igrališta,
• krovne bašte,
• puzavice na fasadama.
Zelenilo na
parcelama
FUNKCIJE ZELENIH POVRŠINA
Osnovne funkcije zelenih površina su:
• ekološka
(prečišćavanje vazduha, zaštita od preterane insolacije i vetra)
• estetska (dekoracija, naglašavanje ulaza, skrivanje zabata...). Drvored uz
saobraćajnicu, Pariz
Drvoredi u kombinaciji sa srednjim i niskim rastinjem uz

saobraćajne, rekreativne površine ili školska dvorišta, predstavljaju
najčešće primenjivan način zaštite okolnih građevina od izduvnih gasova
i buke. Unutrašnjost jednog stambenog bloka u Beču osmišljena je kao
veća zajednička površina sa zelenim i popločanim delovima, kao i sa
elementima za igru dece. Tako je zelena površina postala okvir Dvorište na krovu
garaže u Beču
susedstva i bezbedan prostor za čuvanja dece, iako se nalazi na krovu
garaže za tramvaje.
23
.
U ruralnim sredinama ima više prirodnih elemenata nego u

urbanim, pa je njihova vrednost u gradskim sredinama mnogo veća
nego u seoskim. Ruralna naselja su u većoj meri povezana sa
prirodnom sredinom, a i sama sadrže više zelenih površina nego
urbana.
Vrt
Zelene površine u gradu se brižljivo čuvaju i organizu čak i na
krovnim terasama pojedinih građevina ili na njihovim fasadama. Na
krovu garaže uz velike poslovne zgrade veštački je stvoren blago
zatalasani reljef da bi se moglo zasaditi, osim niskog i srednjeg rastinja,
još i visoko (za stabla je neophodno obezbediti zemlju radi razvijanja
korena). Tako je u gradu sa malo zelenila, obezbeđena jedna značajna
zelena površina. Park na krovu
Posebno interesantan primer odnosa građevina i zelenila je

objekat Hundertvasera, bečkog umetnika i arhitekte. Njegova osnovna
ideja pri građenju objekata bila je da se sve što se uzme od prirode njoj
mora i vratiti. Zbog toga je sadio razne vrste zelenila na fasadama i
terasama objekata. Njegova dva objekta na uglu jednog bloka u Beču
polako prekrivaju puzavice, koje će ga vremenom, verovatno celog
prekriti. Na terasama stanova i krovnim terasama su posađena stabla i
puzavice.
Međusobnom usklađenošću zelenih i izgrađenih površina postižu Hundertvaserov

objekat u Beču
se bolji higijenski uslovi, obezbeđuje se bolja funkcionalnost, a postižu
se i bolji estetski efekti. Zelenilom se mogu nagovestiti ulazi u objekte ili
istaći neki interesantniji delovi fasada. Niz sadnica, njihov broj i razmak,
ritmika, mogu biti usaglašeni sa rasporedom otvora na fasadama objekta
koji se nalazi neposredno iza njih i na taj način još više istaći vrednosti
fasade. Pomoću zelenila je, takođe, moguće prekriti i neke neatraktivne
površine, kao što su zabatni zidovi, ili sprečiti neprijatnu vizuru. Usklađenost ritmike
stabala i prozora
Drvoredi se u pojedinim naseljima sade samo na sunčanoj strani

ulice, radi zaštite objekata od direktnog uticaja sunca. Jaki drvoredi se
postavljaju i kao tampon zone između industrijskih kompleksa i
stambenih područja, ili ispred objekata i nekih površina koje su izložene
direktnom uticaju vetra.
Zaštita od insolacije
Parkovske površine predstavljaju pravo osveženje u okolnom
gusto izgrađenim prostoru, a neophodan su element zdravog razvoja
ličnosti stanovnika. Osim visokim rastinjem, veoma prijatne kompozicije
se postižu srednjim rastinjem i cvetnim alejama. U kombinaciji sa
elementima vode, ovakve površine predstavljaju glavna mesta odmora i
opuštanja gradskog stanovništva.
Stabla koja se nalaze na popločanim površinama neophodno je

zaštiti i obezbediti im dovoljno svetlosti i vlage. Radi toga se postavljaju
razne zaštitne, ukrasne, najčešće metalne, rešetke. Oko stabla se Zaštitna rešetka oko
ponekad stavlja kamenje, šljunak ili neki drugi materijal koji vetar ne stabala drvoreda
može oduvati.
24
.
MEĐUUSLOVLJENOSTI ELEMENATA NASELJA

Kao jedan od dominantnih principa u prirodnoj i građenoj
sredini je postojanje međuuslovljenosti celina i njenih delova. Ni jedan
element u prostoru se ne može posmatrati izolovano od drugih
elemenata. Svi su oni međusobno povezani i utiču jedan na drugi.
Odvajanje zidinama
NASELJE I NJEGOVO OKRUŽENJE
Naselje kao jedan celoviti prostorni okvir, svojim graničnim
područjima uspostavlja interakciju sa neposrednim okruženjem. Zidine
i kanali ga spolja mogu potpuno odvojiti od prirodne sredine, a velika
izgrađenost, iznutra. Ipak naselje zavisi od spoljašnje prirodne sredine,
kako zbog izvora hrane i vode, tako i zbog ekoloških uslova. Zato se
elementi prirode organizuju i unutar naselja (parkovi, vodene površine,
botaničke bašte, zoološki vrtovi, dvorišta, bašte). Često se naselje
prilagođava prirodi (npr. razvija se uz reku i poprima oblik vodenog
Odvajanje izgrađenošću
toka, formira se na južnoj strani padine, pa je u nagibu i osunčano).
OSNOVNI ELEMENTI NASELJA I NJIHOVI MEĐUODNOSI

Naselje se sastoji od manjih elemenata koji zavise od njegove
lokacije, reljefa, načina organizacije (ulice u nagibu usled položaja
naselja na bregu). S druge strane i naselje zavisi od svojih manjih
elemenata. Tako se, recimo, razvoj naselja odvija uz ulice ili grad
postaje poznat po nekom objektu. Osnovni elementi koji formiraju Prilagođavanje prirodi
urbanu stukturu, ulica, trg i blok, su međusobno uslovljeni, a
arhitektonske građevine su najmanji delovi koji utiču na sve druge
prostorne celine. Sitniji elementi: parcele, objekti i dvorišta, uslovljavaju
izgled, morfologiju i karakter većih prostornih celina. Te celine
međusobno utiču jedna na drugu i doprinose specifičnosti okružujućih
površina, prostora, područja, pa samim tim i naselja.
MEĐUUSLOVLJENOST ULICA I DRUGIH ELEMENATA

Više ulica u međudejstvu formira ulični sistem, unutar kojeg se
stvara hijerarhija prema određenim aspektima (značaj, frekventnost,
karakter, zagađenost, ozelenjenost, bezbednost, opremljenost...) i Nagib ulice zbog
lokacije na brdu
omogućava kvalitet funkcionisanja naselja. Ulična mreža uslovljava i
oblikovanje i funkcionisanje blokova, kao što i blokovi, svojim oblikom i
veličinom utiču na odvijanje saobraćaja na okružujućim ulicama.
Zahvaljujući karakteristikama ulične mreže može se postići kontinuitet
ili diskontinuitet prostora. Diskontinuitet se javlja usled postojanja većih
prekida građenja, ogromnih površina parkirališta, širokih bulevara,
prostranih neizgrađenih površina ili velikih saobraćajnih čvorova. U
zavisnosti od dužina ulica, nagiba, učestalosti pojavljivanja raskrsnica,
formiraju se i specifične dužine i širine, kao i oblici blokova. Suženje
između pojedinih blokova doprinosi da se ti blokovi približe jedan
drugom i da se doživljavaju u kontinuitetu, a ne kao izolovane celine.
Manje širine ulica onemogućavaju organizaciju zelenih površina, pa
Hijerarhija ulica i
fasade blokova bivaju izložene preteranoj insolaciji, ili su u senci ako odnos ulica i blokova
su okolni objekti većih visina.
25
.
Manji poprečni profil ulice smanjuje mogućnost njenog

provetravanja, uticaj buke je više izražen, a socijalizacija ljudi iz dva
naspramna bloka se odvija u okviru te ulice, a ne unutar blokova. Tako
se formiraju novi ambijenti na ulicama, a veoma se često transformišu
u pešačke površine. Širenje bulevara utiče na povećavanje gustine
izgrađenosti blokova, koja može da dovede čak i do ukidanja Širenje ulice
unutarblokovskih prostora, dvorišta i pretvaranja bloka u jedan objekat. smanjuje blokove i
pogušćava izgradnju
MEĐUUSLOVLJENOST TRGOVA I DRUGIH ELEMENATA
Trgovi deluju na okolinu, kako svojom morfologijom, tako i
programima, koji se na njihovim površinama razvijaju. Karakter
okupljanja, programi i aktivnosti na površini trga, utiču i na promene
namena objekata koji se nalaze oko njega, naročito njihovih prizemlja.
Prisustvo saobraćajnog karaktera trga, uslovljava razvijanje poslovnih
sadržaja u okružujućim objektima, a uređena zelena ili popločana Saobraćaj na trgu -
površina trga sa spomenicima i fontanama, koja je namenjena poslovanje u okruženju
okupljanju ljudi, uslovljava raznolikost sadržaja u okružujućim
objektima, a naročito pospešuje uvođenje ugostiteljskih, trgovinskih i
kulturnih sadržaja. Blokovi koji se nalaze uz trg mogu biti potpuno u
drugom planu kao na primer kod stepenišno organizovanog Španskog
trga u Rimu. Zbog atraktivnosti trga, povećava se i značaj blokova oko
njega, više se opterećuje saobraćajna mreža u njegovoj blizini,
Pešački trg -
povećava se potreba za mirujućim saobraćajem, a naselje može da ugostiteljstvo i trgovina
postane poznatije i posećenije. Prevelike dimenzije trga dovode do
potpunog razdvajanja naspramnih blokova, pa čak i do razaranja tkiva
grada. Uticaj trga na blok nije jednak na čitavoj njegovoj površini.
Najveći uticaj se oseća u objektima na regulacionoj liniji bloka.
Unutrašnja dvorišta blokova mogu biti povezana sa površinom trga,
čime se njihov privatni karakter transformiše u javni. Da bi se trg
formirao u već izgrađenim delovima naselja, potrebno je ukloniti veći
broj objekata, ulica i blokova. Pri planskom formiranju naselja, da bi se
formirao trg, organizovani su specijalni oblici blokova (L oblika...). Povezivnje dvorišta
bloka sa površinom trga
MEĐUUSLOVLJENOST BLOKOVA I DRUGIH ELEMENATA
Blok doprinosi opštem karakteru naselja, načinu njegovog
formiranja, transformacija i širenja, uslovljava njegovu morfologiju,
prostornu organizaciju, a utiče i na formiranje socijalnih karakteristika u
naselju. Blok stvara i specifične uslove života i rada i obezbeđuje
funkcionisanje svih okolnih elemenata prostora. Prisustvo istorijski
značajnih arhitektonskih građevina u okviru bloka, kao i interesantnost
Oblikovanjem blokova
arhitekture ili nekog detalja na fasadama bloka, utiču na povećanje formira se kružni trg
značaja trga ili ulica prema kojima su takvi objekti okrenuti.
Formiranjem atraktivnog sadržaja u okviru jednog bloka, i okolni
blokovi mogu postati posećeniji. Međutim, oni mogu postati i zakrčeniji
automobilima kojima ljudi upravo stižu do atraktivnog susednog bloka.
Namena jednog bloka (proizvodna) može da smanji kvalitet života ili
higijenskih uslova u okolnim blokovima. Ljudi koji stanuju u istom
području ili rade u njemu, imaju slične okvire života, navike, običaje, Sličnost blokova
kulturu, pa i sami čine jednu prepoznatljivu grupu. Istovetnost ili stvara homogenost
sličnost morfologije i namena susednih blokova, uslovljava da oni
postaju bolje povezani u jednu veću prostornu celinu, područje.
Područje tada postaje homogena morfološka celina.
26
.
27

URAM1 Predavanja 2010 2011

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

URAM1 Predavanja 2010 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U NOVOM SADU URBANA/RURALNA ANALIZA I MORFOLOGIJA 1

FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA Predmetni nastavnik: doc. dr Ljiljana VUKAJLOV, ipl.inž.arh.

PLAN PREDAVANJA NA PREDMETU

RED. DATUM NAZIV METODSKE JEDINICE

1. 15.10.2010. UVOD U URBANIZAM

1. Predavanje održano 15.10.2010. godine

POREKLO NAZIVA URBANIZAM

Urbanizam je nauka o naseljenim teritorijama.

TEORIJSKA DELATNOST URBANIZMA

Teorijska delatnost u oblasti urbanizma obuhvata:

Teorijska delatnost obuhvata: proučavanje prirodnih uslova u naselju, praćenje svih

PRAKTIČNA DELATNOST URBANIZMA

Praktična delatnost urbanizma obuhvata :

OSNOVNI CILJ URBANIZMA

Osnovni cilj urbanizma je da se obezbedi kvalitetan život ljudi u naseljima, da im se

2. Predavanje održano 22.10.2010. godine

OBJAŠNJENJE OSNOVNIH POJMOVA U URBANIZMU

NAMENA OBJEKTA je sadržaj koji je organizovan u njegovoj unutrašnjosti. Namena

Neki od osnovnih podataka koji se koriste u urbanizmu dati su pojednostavljeno na osnovu

3. Predavanje održano 29.10.2010. godine

OSNOVNI ELEMENTI NASELJA

IZGRAĐENE POVRŠINE - OBJEKTI

Svaki objekat ima svoju fizičku formu, volumen i unutrašnji

Pojedini objekti imaju veći značaj od drugih, jer su neophodni

Neizgrađene površine su površine bez objekata. Prema

Saobraćajne površine su površine po kojima se odvijaju sve

STANOVNIŠTVO popločavanje, klupe

Ljudi, svojim izgledom, ponašanjem, kretanjem, radom,

Detalji u naselju su elementi manjih dimenzija koji nisu obavezni,

4. Predavanje održano 05.11.2010. godine

VALORIZACIJA ELEMENATA NASELJA

DEFINISANOST GRANICA OBUHVATA

Utvrđivanje granica analiziranog elementa naselja je neophodno da bi se tačno znalo u

Urbanistička dispozicija pojedinih delova naselja (ulica,

Kod manjih naselja i naselja sa pravilnim geometrijskim

Specifične situacije se dešavaju ako je naselje nepravilnog

• udaljenost od granica naselja,

Dostupnost do nekog elementa predstavlja udaljenost tog

Način funkcionisanja podrazumeva proveru postojanja i načina

Valorizacija predstvalja vrednovanje svih analiziranih aspekata jednog elementa,

• dimenzije svih elemenata (dovoljne ili nedovoljne za odvijanje određene funkcije),

5. Predavanje održano 12.11.2010.

Značaj ulice se može sagledati kroz pojavu nastanka naselja i

OSNOVNI ELEMENTI ULICE

KARAKTERISTIKE ULICE I PODELE

Pojavljuje se veliki broj različitih tipologija ulica koje su utvrđene

• Izgleda, fasada kao okvira ulice (monotone, raznolike,

• Strukturna (saobraćajno i vizuelno razdvaja ili spaja različita

NAČIN FUNKCIONISANJA ULICA U NASELJU

Značajni sadržaji u naselju i saobraćaj su u simbiotičkoj vezi.

6. Predavanje održano 19.11.2010. godine

Kretanje je jedna od osnovnih ljudskih potreba. Čovek ga

Postoje tri osnovna vida saobraćaja u zavisnosti od mesta na kome se organizuju, a to

Kopneni vid saobraćaja, koji se odvija na kopnu, je

Vodni vid saobraćaja se odvija na svim vodenim

Vazdušni vid saobraćaja je avionski saobraćaj za čije je

OSNOVNI CILJ RAZVIJANJA

• postizanje sve veće brzine kretanja,

U naseljima se, radi potrebe razvijanja saobraćaja, odvajaju

• saobraćaj se organizuje prema hijerarhiji (glavni, sabirni,

Odvajanje saobraćajnih površina namenjenih različitim

Danas postoji veliki broj muzeja posvećenih negovanju

7. Predavanje održano 26.11.2010. godine