KESİNTİSİZ ÖĞRENME

Mümin SEKMAN
OKUL İÇİN DEĞİL, HAYAT İÇİN ÖĞRENİN!
Alfa Yayınları: 456 Dizi No: 24
1. Baskı: Ağustos 1998
5. Baskı: Kasım 2001
ISBN : 975-316-107-7
Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni : M. Faruk Bayrak
Yayın Koordinatörüve Editör: Rana Gürtuna
Kapak Tasarımı : Nevruz Kıran
Pazarlama ve SatışMüdürü : Vedat Bayrak
Copyright © 1998, ALFA Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti.
Kitabın tüm yayın hakları ALFA Basım Yayım Dağıtım San. Ve
Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Yayınevinden yazılı izin alınmadan
kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopya
edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.
ALFA Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti.
Ticarethane Sok. No: 41/1 34410 Cağaloğlu, İstanbul
Tel : (212) 511 5303-513 8751-512 3046 Fax : (212) 519 3300
www.alfakitap.com E-mail : info@alfakitap.com
ALFA/AKTÜEL KİTABEVİ
Burç Sinema Pasajı No: 34 Altıparmak / BURSA Tel: (224) 223
60 16
MELİSA MATBAACILIK
Çiftehavuzlar Yolu Acar Sanayi Sitesi No: 8 Bayrampaşa-
İstanbul Tel/Fax : (212) 501 97 57
KESİNTİSİZ ÖĞRENME'NİN YANKILARI
"Özgün kaynakların pek az olduğu bir alanda, hem öğrenmeyi
yeni yeni öğrenen gençlere hem de yaşam boyu öğrenme
kavramını içine sindirmek isteyen her kesimden insana derli
toplu bir çalışma sunan genç seminer yönetmeni Mümin
Sekman'ı, bu ikinci kitabından dolayı da kutlamak gerekiyor."
LÜTFÜ TINÇ Hürriyet gazetesi İnsan kaynakları eki
"Amerikalı Dale Carnegie'nin 1920'li yıllarda yazdığı başarı
dizilerinden sonra, şimdi de günümüz şartlarına göre
Türkiye’de bastırılan yeni kitaplar büyük ilgi görüyor.
Araştırmacı Mümin Sekman'ın hazırladığı kitaplarda, başarının
ve öğrenmenin formülleri anlatılıyor'
ALİ TATLI Türkiye Gazetesi Kültür-Sanat sayfası
"Öğrenmenin amaç değil araç olduğunu bilmek önemlidir.
Öğrenmek için öğrenirseniz sahip olduğunuz en iyi mezarlık
kütüphaneniz, sahip olduğunuz en iyi kütüphane ise
mezarlığınız olur.' Meraklılarına...
Aktüel Dergisi
"Bu hafta sizlere, nasıl başarılı bir biçimde
öğrenebileceğimizi ve öğrenme gücümüzü kullanarak nasıl
başarılı olabileceğimizi anlatan bir kitap takdim edeceğim.
Mümin Sekman imzasını taşıyan Kesintisiz Öğrenme adlı kitap
Alfa basım yayım dağıtım tarafından yayınlandı: Genç yaşta
olmasına rağmen çok iyi bir performans sergileyen Sekman'ın
ikinci kitabı."
Nejat Sezik . Zaman Gazetesi İnsan Kaynakları eki
"Yazar 'kesintisiz öğrenme' adlı kitabının, bir öğrenmeyi
öğrenme kitabı olduğunu belirterek öğrenmenin okulla sınırlı
olamayacağını, yaşadıkça sürmesi gerektiğini vurguluyor."
Milliyet Gazetesi İş Yaşamı eki.
l/l
Değerli insan,
Amacımız;
İmkansızı mümkün, Mümkünü kolay, Kolayı daZarif ve zevkli
yapmanın yollarını bulmaktır. Dr. Feldenkrais
KİTABIN KİMLİĞİ
KONUSU NE?
Bu kitap bilgi, öğrenme, başarı' üçgeninde bir insanın neyi,
nasıl yapması gerektiğini anlatır. Ana düşünce 'Başarılı bir
biçimde öğrenebilir, iyi öğrenerek de daha çok başarılı
olabiliriz' şeklindedir. Bundan dolayı kitapta nasıl başarılı
bir biçimde öğrenebileceğimiz ve öğrenme gücümüzü kullanarak
nasıl başarılı olabileceğimiz açıklanmıştır. Başka bir
ifadeyle bilgi öğrenme sanatı ve bilgiyi kullanma sanatı
öğretilmiştir.
Birinci bölümde öğrenmenin nasıl öğrenilebileceğini, ikinci
bölümde insanın nasıl öğrendiğini, üçüncü bölümde; ruhsal
durumun nasıl öğrenmeye müsait hale getirilebileceğini,
dördüncü bölümde başarılı öğrenme için kullanılabilecek
teknik ve stratejileri, beşinci bölüm denenmiş, pratik
öğrenme stratejilerini, altıncı bölümde ise okul hayatını
bitirip hayat okulunda okuyanların, yaşadıkça öğrenmelerini
(hayat boyu öğrenme) sağlayacak stratejilere yer verilmiştir.
Kitabın iki anahtar kelimesi öğrenme ve başarıdır. Başarılı
öğrenin, öğrenerek başarın. Başardıkça daha çok şey
öğreneceksiniz, öğrendikçe daha çok şey başaracaksınız.
ANA MESAJLARI NE?
Bu kitabın temel tezi şudur; başarılı bir öğrenme % 50 moral
güce, % 50 ise teknik bilgiye bağlıdır. Başka bir ifadeyle
başarılı öğrenme % 50 uygun duygusal duruma, % 50 ise nasıl
başarılı bir şekilde öğrenileceğini bilmeye bağlıdır.
Kitabın vermek istediği mesajlar şöyle özetlenebilir:
• Bir insan bir şeyi başarabiliyorsa bunu herkes
öğrenebilir.
• İnsanlar başarılı olmak için gerekli zihinsel kaynaklara
sahiptir.
• Beyin gücünü kullanarak başarılı olmanın yolu öğrenmeyi
öğrenmek ve 'nasıl başarılı olunabileceğini' öğrenmekten
geçer.
• Bakmak ile görmek farklıdır. Göz kişinin bildiğini görür.
• İnsanlar bir şey yapmaya karar verirken algılayabildikleri
(bilgi ve tecrübe repertuarı) arasından en iyisini seçerler.
• Hayatta işe yarayan her bilgi değerlidir.
• Önemli olan bir insanın sahip olduğu bilginin miktarı
değil, o bilgilerin kalitesi ve ne işe yaradığıdır.
• Eğer insanlar öğrenirken eğlenebilirlerse öğrenmek için
daha çok vakit ayıracaklardır
• Bir kişinin öğrenmeye yönelik tutumu, bildiği öğrenme
tekniklerinden daha fazla öğrenme verimini etkiler.
• Önemli olan ne kadar süre ders çalıştığınız değil, nasıl
ders çalıştığınızdır.
• Öğrenme bir tekniktir ve her teknik öğrenilebilir.
• Her başarının arkasında özel bir bilgi vardır. Bu 'nasıl
başarılacağının bilgisi' de her bilgi gibi öğrenilebilir.
Başarı öğrenilir.
KİMLER İÇİN? AMAÇ NE?
Bu kitap okul hayatı devam eden öğrencilere NEYİ, NASIL
öğrenebileceklerini göstermek, okul hayatını bitirmiş, hayat
okulunda okuyan öğrencilere ise NEYİ, NİÇİN, NASIL
öğrenmeleri gerektiğini anlatmak için yazıldı.
VII
Amaç beyin gücünü kullanmayı bilen, bilginin bir güç olduğunu
anlamış, neyi nasıl yapacağını bilen, neyi en iyi şekilde
nasıl öğrenebileceğini bilen, beyninden bilgiyi, kalbinden
sevgiyi eksik etmeyen insanlar yetiştirmektir.
Bir diğer amaç ise kütüphaneden hiçbir ücret ödemeden aldığı
bilgiyi işleyip, ürüne dönüştürdükten sonra, mahallesinde
veya işyerinde satarak, kazandığı parayı bankaya yatırıp bir
servet yaratmak isteyenlere yol göstermektir. Bunu başarmak
için bu kitapta açıklanan bilgi girişimcisi kavramını anlamak
ve denemek iyi bir başlangıçtır.
Asıl amaç okuyucuyu daima neyin, nasıl yapılabildiğini
öğrenen bir BİLGİ İMPARATORU yapmaktır.
Lütfen kitabın 'İçindekiler' kısmını inceleyiniz. İlgi
duyduğunuz ve hakkında bilgi sahibi olduğunuz konulardan
birkaç tanesini göz gezdirmeli (taramalı) bir biçimde
okuyunuz. Böylece kitap ve yazarı hakkında bir 'ilk izlenim'
edinebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER
Önsöz... XII
BİRİNCİ BÖLÜM : Öğrenmenin Gücü : Öğrenme Nasıl Öğrenilir?
Bilgi sizsiniz!... 2
Öğrenmeyi öğrenmek nedir?... 8
Niçin öğrenmeyi öğrenmeliyiz?... 15
Başarılı öğrenmenin sihirli formülü nedir?... 24
İKİNCİ BÖLÜM : Beyin Gücü : İnsan Nasıl Öğrenir?
İnsan nasıl öğrenir?... 31
İçinizdeki devi kullanma kılavuzu... 70
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM :
Moralin Gücü; Öğrenmeye Uygun Psikolojik Durum Nasıl
Oluşturulabilir?
Beyni öğrenmeye hazırlamak... 77
Hayat amaçlarımızı nasıl belirleyebiliriz?... 96
İçdisiplini geliştirmek: Kendi omzuna tırman, başka nasıl
yükselebilirsin ki!... 111
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM : Tekniğin Gücü; Başarılı Öğrenmenin
Teknikleri Nelerdir'.
En yaygın öğrenme yolu: Okumak... 136
Okumada hız faktörü... 146
Kim korkar soyut kelimelerden; Böl ve yut tekniği!...156
En kolay öğrenme yolu; Dinlemek... 162
Metaforla öğrenme: Metafor dilin düş evrenidir!... 170
Akrostiş kullanarak unutmayı unutun!... 174
Verimli öğrenme stratejileri: Hızlı, kolay ve iyi anlamak
için neler yapmalı?... 177
Bilgiyi beyne kazımanın yolu; Hafıza küpleri ... 195
BEŞİNCİ BÖLÜM :
Tecrübenin Gücü; Pratikte Kullanılan, Denenmiş Öğrenme
Stratejileri
Başarılı öğrenciler nasıl ders çalışıyor?... 205
Pratik öğrenme notları: Nasıl ders çalışmalıyız?
Ders çalışmaya başlamak, sürdürmek ve sonuçlandırmak için
ipuçları ... 208
ALTINCI BÖLÜM :
Yaşadıkça Öğrenme; Hayat Boyu Öğrenme ve Hayatı Okuma
Kılavuzu
Bakmak ve görmek... 216
Hey istatistik adam (!) Unutma; eğer bir insan bir şeyi
başarabiliyorsa bunu herkes öğrenebilir...221
Bilgi akar Türk bakar!... 231
Canın çıkıncaya kadar öğren!... 236
Girişimci öğrenme... 241
İnsanlar algılayabildikleri arasından en iyisini seçerler.250
Göz kişinin bildiği kadarını görür...263
Öğrenerek başarı modeli; Öğrenerek başarmak, başardıkça
öğrenmek ...281
Türk Usulü başarı... 287
Kaynakça... 289
ÖNSÖZ
Bir kitabı okunmaya değer yapan nedir? Bir kitabın hedef
kitlesinin ihtiyacını karşılama düzeyi onun değerini
belirler. Bu ' kitap kimler için ve niçin yazıldı? Bu kitap
lise öğrencileri, üniversite adayları, üniversite öğrencileri
ve gündelik hayatın koşuşturmalarına rağmen hala kitap
okumayı becerebilenler için yazıldı.
Benim hayat amacım Dr. Feldenkrais gibi imkansızı mümkün,
mümkünü kolay, kolayı da zarif ve zevkli yapmanın yollarını
bulmak. Ben insan hayatını kolaylaştıran teknolojilerin
peşindeyim. Bu kitapta öğrenme teknikleri ile ilgili yeni ve
farklı teknikleri sizlerle paylaşmak istedim.
Öğrenmeyi öğrenme ile ilgili verdiğim seminerler, yaptığım
araştırmalar ve konuştuğum insanlar benim şu üç gerçeğe kesin
olarak inanmama sebep oldular. Bunlar;
1) Eğer bir insan bir şeyi başarmışsa özel bir şeyler
bildiği içindir. Dolayısıyla eğer bir insan bir şey
başarmışsa benim ondan öğrenmem gereken bir şeyler var
demektir.
2) Yapmak için olmak, olmak için de dolmak gerekir. Dolmak
için yanımızdan 3K'yi eksik etmemeliyiz. Bunlar; Kalem, Kağıt
ve Kitaptır.
3) Dünya bilgi ekonomisine doğru yöneliyor. Bu durum da doğal
bir fırsat eşitliğini beraberinde getiriyor. Artık üniversite
eğitimini tamamlamış bir insan kütüphaneden aldığı bilgileri
işleyip, satılabilir hale (ürünlere) dönüştürdükten sonra
işyerinde, mahallesinde ve hatta semt pazarında satarak para
kazanabilir. Kazandığı bu paraları bankaya yatırarak bir
servet yaratabilir.
Kitabın, hayatınızın yönlerini ve yollarını bulmanızda size
yardımcı olacağını umuyorum. Kitabın bunu başarabilmesi için
sonuna kadar okunması ve içindeki uygulamaların yapılması
gerektiğini hatırlatıyorum.
Okuma hakkında yazılmış bir kitabı 'doğru okumak' için ne
yapmanız gerekir? Eğer bir kitabı ilk defa okuyacaksanız
lütfen doğru zamanı ve uygun duygusal durumu seçin. Çünkü bir
kitabı ilk okuduğunuz andaki duygularınızı o kitaba
yüklersiniz. Bu anlamda sahip olduğunuz her kitabın iyi yada
kötü bir duygusu vardır sizde. Kitabı her okuyuşunuzda, hatta
her görüşünüzde o duyguyu yaşarsınız. Bu dinlediğimiz bazı
şarkıların, o şarkıları ilk dinlediğimiz anda yaşadığımız
duyguları bize tekrar yaşatması gibidir. Peki bu 'ilk duygu"
nasıl oluşur?
Bir kitabı ilk okuduğunuz andaki duygusal durumunuz,
okuduğunuz kitabın anlattıklarından daha önemlidir. Çünkü
kitapta anlatılanları kitabı okurken içinde bulunduğunuz
durumun etkisine bağlı olarak algılarsınız. Lütfen bu kitabı
ilk okuyuşunuzu kendinizi kötü hissettiğiniz bir zamanda
değil, kendinizi çok iyi, canlı, ve coşkulu hissettiğiniz bir
zamanda gerçekleştirin. Eğer bu kitabı kendinizi çok canlı,
enerjik, mutlu hissettiğiniz bir durumdayken okursanız,
gelecekte kendinizi canlı, neşeli, coşkulu ve enerji dolu
hissetmek istediğinizde bu kitabı okumanız yeterli olacaktır.
Eğer kendinizi çok yorgun, bitkin ve karamsar hissettiğiniz
bir zamanda bu kitabı okursanız motive edici bazı bölümler
sizin kötü hislerinizi değiştirebilir ancak teknik bilgi
verilen kısımlar canınızın daha da sıkılmasına sebep
olabilecektir.
Size önerim bir hafta sonunu 'kendine yatırım günü' ilan
edin. O gün iyi uyuyun, kimselere randevu da vermeyin, sakin
bir beyin ve coşkulu bir yürek ile kitabın başırıa geçin.
Başırıdan başlayın ve sonuna kadar gidin! Öğrenme serüveninin
coşkusunu yaşayın.
Bu kitabın yazılması fikrini ilk defa ortaya atan Sayın SAİD
TAKTAK'a, kitabın yazılma sürecinde çok değerli eleştirilerde
bulunan Yegan KIRMIZILAR'a, fikirleriyle kişiliğime ve
kitaplarıma önemli katkılarda bulunmuş olan Dr. Mehmet
DEĞİRMENCÎ'ye, Anlayışlılığı ve babacanlığı ile birçok konuda
bana destek olan Sayın LÜTFÜ TINÇ'a, gençlere ve öğrenme
kavramına verdiği önemden dolayı Sayın Serpil GÜLEÇYÜZ'e
Kitabın redaksiyonuna yaptığı katkılardan dolayı Meltem
KIRANDA'ya, Kitabın hazırlanması sırasında 71 türlü takla
atarak moral destek veren Sefa SEKMAN'a teşekkür etmeyi borç
kabul ediyorum. Sizler iyi ki varsınız...
Mümin SEKMAN
Fenerbahçe / İSTANBUL
ÖĞRENMENİN GÜCÜ
"Öğrenme Nasıl Öğrenilir?"
BİLGİ SİZSİNİZ!
Türkiye'de en sevdiğim şey budur. En fakir çocuk bile çalışır
M. kan olduğu sürece başarabiliyor ve yükselebiliyor.
Türkiye'nin hayran olduğum tarafı budur. Kişinin zengin veya
fakir olması önemli değil; kişinin doğudan veya batıdan
olması da önemli değil. Türkiye'de çalışan, gayret gösteren
engelsiz yükselebiliyor. ' Sizce bu sözlerin sahibi kim? O
bir ömür içerisinde nereden nereye gelebildi? Onun nereye
geldiğini hepiniz iyi biliyorsunuz. Önce onun 'nereden
geldiğini' kendi ağzından dinleyelim: 'Çocukluğumu
Sürmene'nin bir dağ köyünde geçirdim. Bizim köyde, şehire
gitmek bile bir hayaldi. Bütün hayatımı köyde geçireceğimi
zannederdim. Hayatımda düşlediğim en büyük şey, istediğim
kadar kavurma yiyebilecek paraya sahip olmaktı. Oralarda
yılda bir kere ancak et yiyebilirdik. Üstelik biz köyün güya
hali vakti yerinde ailesiydik. Hiçbir zaman bırakın
İstanbul'u, Ankara'yı veya yurtdışını, Trabzon'a bile
gidebileceğimi sanmazdım. Köyde iken ortaokula ve liseye
gitmeyi bile hayal edemezdim. Devlet bursu olmasaydı,
herhalde üniversiteyi okumam mümkün olmazdı."
Çocukken kendisine kişisel amaç olarak düşünebildiği en büyük
şey 'istediği kadar kavurma yiyebilecek paraya sahip olmak'
olan bu kişi, sonradan Türkiye ÖYS şampiyonu olmuştur.
Üniversite sınavında kazandığı bu birincilik ona hem
Türkiye'deki hem de yurtdışı eğitimi için gerekli olan
parasal desteğin, devlet bursu olarak verilmesini
sağlamıştır. Bu genç adam için sorunlar burada bitmedi.
Yurtdışındaki eğitimi sırasında çektiği sıkıntılarını şöyle
anlatıyor: '1974 yılında Türkiye'de döviz sıkıntısı
başlayınca burslarımızı zamanında alamadık. Amerika'da üç gün
aç kaldığımı hiç unutmam. Öğrenci yurduna bulaşıkçı
girdim...' Yurtdışı eğitimini de tamamladıktan sonra o artık
'prens' olmuştu. O patentli bir yazarkasa mucidiydi. O aynı
zamanda KDV vergisinin de 'babasıydı. O bir maliye bakanıydı.
Bakan olduğu zaman bile Kartal Maltepe'deki kendi evini
kullanan mütevazı bir insandı. O eşiyle evine giderken
geçirdiği trafik kazasında hayatını kaybeden Adnan
Kahveci'ydi. Sizi de bir Adnan Kahveci olmaktan alıkoyan ne?
Sizin de onun gibi rüyalarınızın ötesini gerçekleştirmenizi
ne sağlayabilir?
Kısa boylu, tıfıl, çelimsiz bir genç, yanında bulunan uzun
boylu, kaslı, şişman yapılı kuzenine dönerek 'Ben senin
yerinde olsam dünya ağır sıklet boks şampiyonu olurdum' dedi.
Bunu duyan kuzeni, biraz düşündükten sonra cevabını verdi
'Seni dünya hafif siklet boks şampiyonu olmaktan alıkoyan
ne?' Sizleri yapabileceğinizin en iyisini yapmaktan,
olabileceğinizin en iyisi olmaktan, yükselebileceğiniz en
yukarı noktaya gelmekten alıkoyan ne? Bu sorunun cevabı '122'
rakamında gizlidir. Adnan Kahveci'den, Turgut Özal'a kadar
her insanın başarısının sim '122' rakamında gizlidir.
Bu kitabın kapsamını ve amacını gösteren iki anahtar kelime
vardır: Bunlar öğrenme ve başarıdır. Bu kitapta nasıl
başarılı bir şekilde öğrenebileceğinizin ve nasıl öğrenerek
başarılı olabileceğinizin teknik, taktik, strateji ve
bilgilerini bulacaksınız. Türkiye'de en hızlı okuyan
insanlardan birisi de Adnan Kahveci'dir, O başarılı bir
şekilde öğrenmenin eğitimini almış bir kişidir. Adnan Kahveci
aynı zamanda hayattaki tüm basanlarını 'öğrenerek', bilgi
gücüyle gerçekleştirmiştir. Bu haliyle Kahveci öğrenerek
başarılı olmanın da bir örneğidir.
Bir başka örnek Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'dir. Süleyman
Demirel de çocukluğunu tslamköy köyünde çobanlık yaparak
geçirmiştir. O da Adnan Kahveci gibi 'öğrenerek başarmış' bir
insandır. DSİ'de görevliyken ABD'de hızlı okuma eğitimi
aldığı bilinmektedir. 9 Mart 1997 tarihli Gazete Pazar'da
Demirel'in bir günü şöyle anlatılıyordu: 'Başkan
(Cumhurbaşkanı) her sabah saat 6.30'da kalkıyor. Kahvaltı ile
birlikte bütün gazeteleri ve dergileri en ince ayrıntısına
kadar okuyarak yaklaşık iki saat geçiyor. Yanındakileri
şaşırtacak kadar bir hızlı okuma rekortmeni.' Süleyman
Demirel de Roosewelt, Kennedy gibi liderlerin yaptığını
yaptı. Önce hızlı okuma ve verimli öğrenme seminerlerine
katılarak öğrenmeyi öğrendi. Sonra da öğrenme gücü ile
rüyalarını gerçekleştirdi.
Aynı durum merhum Turgut Özal için de geçerlidir. O da bir
memur çocuğu olarak bu hayata başladı. DPT ve Dünya
Bankasında çalıştı. O da ABD'de öğrenme tekniklerinin
öğretildiği kurslara katıldı. O cumhurbaşkanlığı döneminde bu
ülkenin birçok aydınından ve köşe yazarından önce yeni çıkan
kitapları okuyor, bitiriyor, tartışıyordu. O da önce
öğrenmeyi öğrendi. O da dünyayı ve kendi dünyasını
değiştirmek için bilgiyi bir 'güç aracı' olarak kullandı.
Çünkü o bir ‘öğrenen adamdı’.
Tüm bu gerçeklerden ne öğrenebiliriz? Bu yaşanmış hayat
öykülerinden çıkaracağımız en önemli ders nedir? Elbette
birçok ders çıkarabiliriz ancak benim bu deneyimlerden
çıkardığım kavram Öğrenen Adam kavramıdır. Öğrenen adam ne
istediğini bilen, o amacına ulaşmak için neleri bilmesi
gerektiğini bilen, bu bilgileri nereden, ne zaman, nasıl
alabileceğini bilen ve tüm bunları yapabilen kişidir. Öğrenen
Adamlar, Bilginin İmparatorlarıdır. Onlar bilgiyi alır ve
amaçlarına göre şekillendirerek kullanırlar. Bu kitabın amacı
sizleri Bilgi İmparatoru yapmaktadır. Bedelini ödeyen her
insan bilgi imparatoru olabilir. Sizden istenen ilk etapta
bilgi imparatoru olmanız değil, bilgi imparatoru gibi
düşünmenizdir. Bu bilmeye, öğrenmeye, anlamaya, kullanmaya,
çalıştırmaya yönelik bilinçli bir yöneliş demektir. Bu kitap
sizi bilgi imparatoru yapacak stratejileri size kazandırmak
ve gerekli motivasyonu sağlamak için yazıldı. Ben sizin bilgi
imparatoru olmayı istemenizi istiyorum. Eğer hevesin ötesinde
tutku ile bunu isterseniz, bu kitap bittiğinde 'hiçbir şey
eskisi gibi olmayacak.'
Bu kitap 'gençleri eğitmenin amacı; onları yaşamları boyunca
kendi kendilerini eğitmeye hazırlamaktır' felsefesiyle
hazırlanmıştır. Bundan dolayı öğrenme teknikleri anlatılmakla
yetinilmemiş, kendi tekniklerinizi geliştirmeniz için de
gerekli bilgiler verilmiştir. Amaç yaşam boyu öğrenmenizi
sağlamaktır. Asıl amaç ise öğrenmeyi bir yaşam tarzı haline
getirmeyi öğretmektir. Öğrenme sizin için bir yaşam tarzı
olunca bir şey öğrenmek için fazladan bir çaba harcamak
zorunda kalmazsınız.
'Öteden beridir gazete, kitap okuyan insanlara rastladıkça
içim yenilmez bir hevesle doluyor, yüzüm utançtan
kızarıyordu. Okuyup yazanların biz cahillerden apayrı bir
dünyada yaşadıklarını biliyordum. Onların bu üstünlüklerine
imreniyor ve hiçbir şey bilmeyen bir insan olduğumu
hatırlayınca, kendimi insanlar arasında dolaşan hayvanlara
benzetmenin acısıyla eziliyordum.' Bu sözleri 'Menfa' adlı
eserinde kendini anlatan son dönem Osmanlı aydınlarından
Ahmet Mithat söylemiştir. Ahmet Mithat sonradan okumayı
öğrenmiş ve kendini sürekli geliştirerek öğretmen okulunda ve
darülfünun (üniversite) de tarih dersleri vermiştir.
Bilgisizlik ile bilgelik arasındaki o kesin çizgiye iyi bir
örnektir bu durum. Bu kısmın başlığı da böyle bir özellik
gösterir. 'Siz bilgisizsiniz' denirse cahilsiniz demektir,
'bilgi sizsiniz' deniyorsa siz bilgi pınarı olan bir
alimsiniz demektir.
Yunus Emre 'İlim kendini bilmektir' diyor, Hacı Bektaş-ı Veli
'Ne ararsan kendinde ara' diyor. Mevlana 'Kitaplardan önce
kendimizi okumaya çalışalım' diyor. Gerçekten de her insanın
içinde belki fazla, belki eksik, belki doğru, belki yanlış
bir bilgi, bir bilgelik vardır. Her insanın yaşadıklarından
öğrendiği bir şey vardır. Sizden istenen içinizdeki bu
bilgeliği (buna bilgi ve tecrübe tabanı da diyebiliriz) açığa
çıkarmanızdır. Üzerine bina kuracağınız araziyi tanıyın.
Kendinizi öğrenin! Sizin gerçeğiniz de 122 rakamında
gizlidir!
Niçin televizyonun karşısında 'saatlerce' durabildiğiniz
halde kitabın karşısında 'dakikalarca' durabiliyorsunuz?
Neden insanlar günde ortalama 3 saat TV izlerken, bir kitaba
ortalama olarak yarım saat bakabilmektedir? Gerçek şu ki;
insanların bir şeyi yapmak için sahip oldukları amaçlardan
çok, o işi yaparken hissettikleri o işi yapma süresini
etkiler. Eğer kitap okurken de TV seyrederkenki kadar
eğlenseydiniz kesinlikle daha çok kitap okurdunuz. Çok kitap
okuyan kişiler okurken çok eğlenen kişilerdir. Beyin yaparken
zevk aldığı her şeyi insana tekrar tekrar yaptırır, insan
yaparken kendini iyi hissettiği şeyleri tekrar tekrar yapar.
Buradan çıkarmanız gereken strateji şudur: Eğer eğlenerek
öğrenebilirsek veya öğrenirken eğlenebilirsek daha çok
öğrenebiliriz. Bu kitabın amacı da sizi 'bilgiyle dans eder
gibi' eğlenerek öğrenmenizi sağlayacak stratejilerle
donatmaktır. Öğrenirken eğlenirseniz, eğlenmek için
öğrenirsiniz. Bu da istenen durumdur.
Üniversite öğrenimim sırasında okuduğum genç bir bilim
adamının yaşam öyküsü beni inanılmaz derecede sarsmıştı. Bu
genç bilim adamının öyküsü 'tıp etiği' derslerinde anlatılan
bir konudur. Bu anlatılan genç ve yaşadığı olay tamamen
gerçektir. Şunu bir düşünün; siz bilmek için ölür müsünüz?
Ülkeniz için, sevdikleriniz için, namusunuz için
ölebilirsiniz. Peki ya bilmek için, öğrenmek için, anlamak
için canınızı verir misiniz? İşte bu genç bilim adamı bir
gerçeği ortaya çıkarmak için canını vermiştir. O bilimin
daima ilerlemesini savunuyordu. Ancak tıp bilimi 'ölüme yakın
yaşanan deneyimler' konusunda kör bir bilinmeze takılmıştı.
Bu gerçeğin ortaya çıkarılabilmesinin tek yolu bilinçli bir
insanın ölmeden önce neler hissettiğini-ölürken anlatmasıydı.
Bunu yapacak gönüllüler olmayacağı için bilim bu noktada
tıkanmıştı.
Bir süre sonra her büyük sorun gibi bu sorun da kendi
kahramanını yarattı. Genç bir tıp araştırmacısı bu deney için
gönüllü oldu. Ancak yasalardan korkan hocaları kabul etmedi.
Genç adam bilimin tıkanmasını, bilginin tükenmesini,
bilinmezliğin duvarlarına çarpmayı içine sindirememişti. Ne
yapması gerektiğine karar verdi. Her akşam çalıştığı
masasının üzerine teybini koydu. Teybi çalıştırıp amacını
anlattı ve önündeki beyaz sayfanın üzerine tüm insanlık için
iki kelimelik bir notu kalemi kıskıvrak tutarak yazdı. Son
bir defa karşısına baktı. Teyp her şeyi kaydediyordu. Sonra
hiç tereddüt etmeden, elleri bile titremeden keskin usturayı
kabından çıkardı ve sol bileğindeki ana damarı kesti.
Ölmeden önce en son yaşanan deneyimleri keşfedecekti. Bilmek
için ölüyordu. Kan damarından fışkırmaya başladı. Kanın
fışkırma sesini teyp bile kaydetmişti. Hızla kan kaybederken
bir yandan da hissettiklerini sesli olarak anlatıyordu. Kendi
kanının kokusunu burnunda hissediyor, kendisine ait bir
şeylerin kolundan dışarı akışını baygın gözlerle
seyrediyordu. O ölünceye kadar amacını unutmadı, hem söyledi,
hem yazmaya çalıştı... Kapısını kırıp odasına giren polisler
gördüklerine inanamamıştı. Üzerinde bir kitap, bir not
defteri, bir kalem ve de kayıt cihazı bulunan bir masanın
üzerinde bir kişi yüzüstü düşerek ölmüştü. Yüzünün yansı
kanıyla kırmızıya boyarımıştı. Masasının üzerinde onun tüm
insanlığa, size ve bana, bilime inanan her kişiye iki
kelimelik bir notu vardı; o bize 'KALKIN ve YÜRÜYÜN' diye not
bıraktı. Bizden daha iyiye, daha güzele ulaşmak için
sürekli çaba göstermemizi istiyordu. Ben de ilk kitabıma isim
olarak aynı mesajı seçtim: Tüm insanlara 'Ya bir yol bulun,
ya bir yol açın ya da yoldan çekilin!" dedim. Ben o genç
bilim adamının benden istediğini hiç aklımdan çıkarmadım.
Lütfen siz de unutmayın; engeller olabilir, eksik ve yetersiz
olabilirsiniz, yolunuz tıkanmış olabilir, kendinizi yorgun,
kimsesiz ve çaresiz hissedebilirsiniz. Tüm bunlar sizin bir
şey yapmanız gerektiğini gösteriyor; KALKIN ve YÜRÜYÜN!
Unutmayın ki önce insanlar bir yere giderler, sonra insanlığı
oraya götürürler. Siz de bir şey yapın, bir şey olun, bir
şeyleri değiştirin, bir şeyi daha iyi yapmayı öğrenin.
Öğrenin! Düşünün! Konuşun! Düşleyin! Yaşayın!
ÖĞRENMEYİ ÖĞRENMEK NEDİR?
Genç muhabir heyecanla durakta bekleyen taksi şoförüne
yaklaştı. Mikrofonunu şoföre uzattı ve sordu: 'Hayatta
öğrendiğiniz en önemli şey nedir?' Şoför ağzındaki sigarayı
yaktı ve bir süre düşündü. Sonra 'Bak' dedi; 'Dünyanın en
büyük insanlarının karşısına çıkan insanlar ne yapar? El-etek
öper ve bir şeyler ister. Oysa büyük adamlar bindikleri
araçlarda hep arka koltukta oturur. İşte benim hayattan
aldığım en önemli ders bu. Sadece ve sadece şoförler dünyanın
en büyük adamlarına sırtı dönük durabilirler. '
Bu röportajı 'gençliğinde' yapan kişi bu kitabın yazandır. Bu
taksinin şoförü bir edebiyatçıyı bile kıskandıracak kadar
güzel bir sözü nasıl meydana getirdi? Elbette öğrenerek,
düşünerek ve konuşarak. Peki öğrenme nedir? 'Daha çok olmak
için' öğrenmeyi nasıl öğrenebiliriz?
Teknik anlamda öğrenme, sayfa üzerinde bulunan kelime ve
rakam karakterlerinin göz tarafından tespit edildikten
(okumak) sonra beyin tarafından gelen kelimelerin
şifrelerinin çözülmesi (anlama-kavrama) ve son olarak da
okunan ve anlaşılan bilginin hafızaya kaydedilmesidir.
Öğrenme daha genel olarak da şöyle tanımlanabilir: Öğrenme,
okuyarak veya yaşayarak (kanal), bilinçli veya bilinçsizce
(amaç), kendi kendinden veya başkalarından (kaynak) alınan
bilgi ve duygunun (tür) davranış veya düşünce (düzey)
düzeyinde meydana getirdiği değişikliktir. Öğrenilen her yeni
bilgi insanı değiştirir, geliştirir, bir farklılık yaratır.
Bazı kişiler öğrenmeyi unutmaya dayanarak tanımlar: 'Öğrenme,
öğretilenler unutulduktan sonra aklımızda kalan şeydir.'
Gerçekten de insanlar öğrendiğinin % 80'ini 24 saat
içerisinde unuturlar.
Tınaz Titiz, 'İnsan Ne Yerse Odur!' adıl kitabında 'bellek',
'ezber', 'bilmek', 'öğrenmek' ve 'anlamak' arasındaki
ilişkiyi şöyle ortaya koymaktadır "Bellek... İnsan belleğine
bir bilginin kaydedilmesidir... Ezber ise bilginin kaynağına
karşı duyulan tavırla ilgilidir. Bu tavır güven veya sürekli
kuşku olabilir. İşte, bilginin kaynağına karşı güven duyulup,
o kaynağın sorgulanmaması hali ezberdir... Bilmek, bir
bilginin kişinin belleğinde ya da nasıl erişebileceğini
bildiği bir kaynakta, aslına uygun olarak bulunmasıdır...
Öğrenmek, belleme ya da ezberleme yoluyla öğrenilebilir...
Anlamak ise farklıdır. Yeni edinilen bir bilginin, kişide
mevcut bilgilerle ilişkilendirilmiş olması anlamına
gelmektedir. Arapça köklü 'akıl' birbirine bağlama anlamına
gelmektedir."
Öğrenme ile ilgili en kritik noktalardan birisi de öğrenmenin
öğrenilmiş olmasıdır. Öğrenme alışkanlığımızın oluşmasında en
büyük etkiye sahip kurum okulumuz ve çevremizdir. Sosyal
çevrenin öğrenme alışkanlıkları üzerine olan etkisi olumlu ya
da olumsuz olabilir. Bu konuda küçük yaştayken kurtlar
tarafından kaçırılarak, emzirilip büyütülen 'kurt çocuklar'
çok ilginç örneklerdir. Ankara Üniversitesi'nin Ziraat
Fakültesinde ders kitabı olarak okutulan bir kitaptan alınmış
bir örnek.
'Kurt çocuklar içinde, Hindistan'da, tahminen 8 yaşlarında
iken bir kurt ininde bulunan bir kız çocuğu literatüre geçen
çok tipik bir örnektir. Mitnepar yetimhanesine getirilip
Kamala ismi takılan bu kız çocuğunun hayat hikayesi çok
enteresandır. Kamala insan toplumundan uzak yaşayan bir insan
yavrusunun organsal gelişme hariç, motor, duyusal,
entelektüel ve lisan gelişimi bakımından nasıl geri kaldığına
çok güzel bir örnektir. Zira 8 yaşırıda olan bu kız çocuk
dağda bulunduğunda ellerini hiçbir işte kullanamıyor; kurtlar
gibi dört ayak üzerinde yürüyor; acıkınca etrafını kokluyor;
kurtlar gibi diliyle yerden su içiyor; hayvan eti yiyor;
insanlardan kaçıyor; konuşamıyor; kendi kendine kalmayı ve
karanlığı tercih ediyor; geceleri tıpkı kurt gibi uluyordu.
Gülme ve gülümsemeyi katiyen bilmiyordu. Yetimhaneye
geldikten sonra devamlı bir eğitimle ancak 3 yılda gülmesini;
beş yılda bardaktan su içmesini; 3 senede iki ayak üzerinde
durmasını; 5 senede yürümesini öğrenebilmişti. Fakat gene de
acele bir durum olunca derhal kendini 4 ayak üstüne attığı
kaydedilmektedir. Lisan öğrenme bakımından da çok güçlük
çekmiştir. Nitekim 17 yaşırıda öldüğünde bütün bildiğinin 45
kelimeden ibaret olduğu kaydedilmiştir.'(*)
Kamala nasıl bu hale geldi? Çünkü çevresindeki modeller böyle
davranıyordu. Neden normal bir çocuk 6 ayda gülebilir, 1
yılda yürüyebilirken Kamala her şeyi bu kadar geç
öğreniyordu? Çünkü Kamala’nın önceden öğrenmiş olduktan
sonradan öğreneceklerini güçleştiriyordu. Psikolojideki
deyimiyle 'ileriye ket vurma' durumu yaşanıyordu. Kamala'nın
hayatından çıkaracağımız dersler nedir?
1) Hepimiz öğrenme ile ilgili birçok yanlış bilgilere ve
alışkanlıklara sahibiz.
2) Sahip olduğumuz yanlış bilgi ve alışkanlıklar hem iyi
öğrenmemizi hem de daha doğru ve etkin öğrenmenin yollarını
öğrenmemizi engelliyor. O halde yapılması gereken nedir?
Sizden istenen bu kitabın tamamını okumanız ve sizden
istenenlere uygun olarak öğrenmeye çalışmanızdır. Neyi nasıl
yapacağını bilen ve bunu yapmak için kararlı olan bir kişinin
önünde ne durabilir ki?
Öğrenme aslında bir sonuç değil süreçtir. Bir durağa değil
yolculuk şekline benzer. Okul hayatımız bitince hayat okulu
başlar. Hayat okulunda sınavlar haber vermeden yapılır!
Yazılı azdır ama sözlü çoktur. Kutadgu Bilig'in ifadesiyle
'însanda söz ile değişir kader, ya yurda baş olur ya da başı
gider'
Hayat okulunda kişinin dili kimliğidir. Farabiye göre
toplumda üç' türlü öğretmen vardır. Birincisi aile reisidir.
Aile reisi insanların ilk öğretmenidir. İkinci ise okuldaki
öğretmenlerdir. Bunlar gençlere ve çocuklara eğitim-öğretim
yaparlar. Üçüncüsü ise hükümdardır. Hükümdar da söz ve
davranışları ile toplumu eğitir. Yozlaşmaların genelde
'hükümetten' başlaması halk dilinde 'Balık baştan kokar' diye
ifade edilmektedir. Hükümdar bozulursa bir süre sonra bu
yozlaşma halka yayılacaktır.
Seminerlerime katılan bazı kişiler bana 'Kitap,okumayı çok
seviyorum ve çok önemli olduğuna inanıyorum' ya da 'Ders
çalışmam
C) Meraklısı için not: Kamala'nın öyküsü gerçek bir olaydır.
Küçük yaştan itibaren kurtlar tarafından kaçırılmış ve
büyütülmüştür. Hatta bir de kız kardeşi Amala vardır. Ancak o
yakalandıktan kısa bir süre sonra 'insani koşullara' uyum
sağlayamayarak ölmüştür.
gerektiğini biliyorum ama canım ders çalışmak istemiyor'
diyorlar. Ben de onlara 'Üzülmeyin. Öğrenmek veya ders
çalışmak istemiyor olabilirsiniz. Ancak siz ders çalışma veya
öğrenme isteğine sahip olmayı istiyorsunuz. Bu durum iyi bir
başlangıç için gerekli ve yeterlidir' derim.
Bana göre öğrenciler 4 gruba ayrılır :
1) Öğrenmeyi ve ders çalışmayı istemeyenler
2) Ders çalışmayı istemeyen ve istemeyi de istemeyenler
3) Öğrenmeyi ve ders çalışmayı isteyenler
4) Ders çalışmayı istemeyen ancak istemeyi isteyenler
Öğrenmenin amaç değil araç olduğunu bilmek önemlidir.
Öğrenmek için öğrenirseniz sahip olduğunuz en iyi mezarlık
kütüphaneniz, sahip olduğunuz en iyi kütüphane ise
mezarlığınız olur. Öğrenme bir amaç için vardır. Bilmek için
öğreniriz, anlamak için öğreniriz, aynısını biz de yapabilmek
için öğreniriz, para kazanmak için öğreniriz, mutlu olmak
için öğreniriz, daha güçlü olmak için öğreniriz. 'Okul için'
değil 'hayat için' öğreniriz. Bazılarınız bunu bilmediği için
fizik, kimya, matematikle boğuşur. Siz hayatta ne
istediğinizi belirleyin ve yürüyün. Ders çalışmaktan amaç
sınav geçmek, sınav geçmekten amaç daha üst bir sınıfa
geçmek, daha üst sınıfa geçmekten amaç okulu bitirmek, okulu
bitirdikten sonraki amaç ise istediğiniz gibi bir yaşam
sürebilmektir. O halde her şey bir amaç içindir. Hiçbir şey
nedensiz değildir. Her amaç daha üst düzeyde bir amaç için
araçtır.
Bilgi ve Para
Bilgi para getirir mi? Sahip olduğunuz bilgiyi doğru
kullanmayı bilirseniz elbette. Sezen Aksu 'Şımarık' parçası
için Tarkan'dan, 'Yaşasın Kötülük' şarkısının sözleri için de
Yonca Evcimik'ten ne kadar para aldı biliyor musunuz? Tam 6
milyar! O içinde 100 tane bile kelime olmayan şiirleri için
bu kadar parayı haketti mi? Elbette. Çünkü o şiiri yazabilmek
için yıllarca öğrendi, hissetti, düşündü. Öğretmenler,
hakimler, doktorlar nasıl para kazanırlar? Üniversitede
öğrendikleri bilgileri kullanarak. Ben size şu anda 'Nasıl
başarılı bir şekilde öğrenilebildiğinizi' açıklayan
bilgilerimi satıyorum. Neyin nasıl yapılacağını bilmesem
insanlar seminerlerime katılıp bana para verir mi? Elbette
hayır. Sizi özel kılacak neler biliyorsunuz? Ortalama bir
insanın bilmediği veya çok az bildiği neler biliyorsunuz? O
bilgiler kimlerin hangi işine yarar? O bilgiye sahip
olduğunuz için size kimler para verir?
Öğrenme ve Mutluluk
Bilgi ve öğrenme mutluluk getirir mi? 'Mutluluğun bilgisine'
sahip olursanız elbette. Başarılı olmak gibi mutlu olmak da
öğrenilir. Sevgi de öğrenilir, bilgi de öğrenilir. Bu kitap
kalbinizden sevgiyi, beyninizden bilgiyi eksik etmemeniz
gerektiğine sizleri inandırmak için yazıldı. Bütün büyük
düşünürler gibi ben de yeni bir bilgi öğrendiğinde içimde aşk
hissine benzer bir kıpırtı hissediyorum. Bu yeni bir şey
öğrenmenin, beynine yeni bir bilgi yerleştirmenin, kendine
'eklemeler' yapmanın, 'daha çok olmanın' verdiği bir
heyecandır. Ben buna öğrenme mutluluğu diyorum. Bilgiden
doğan mutluluk. Ben mutlu oldukça öğreniyor, öğrendikçe daha
çok mutlu oluyorum. Sizlerin de 'mutlu mutlu öğrenmenizi'
istiyorum. Bu kitabın bir amacı da budur. Alain 'Yarım
saatlik okumanın gideremeyeceği kederim olmamıştır' diyordu.
Selim ileri ise 'Bir ömür boyu kitaplarla mutlu oldum.
Mutluluk nedir? diye sorulsa kitaplar okumak, kitaplar
edinmek, kitaplar arasında yaşamaktır derim' diye yazmıştı.
Sizi öğrenerek mutlu olmaktan, daha çok mutlu olmaktan
alıkoyan ne?
Öğrenmenin kavrayış gücünü geliştirerek insanı
güçlendirdiğini hepimiz biliyoruz. Bilgimiz ve sezgimiz kadar
anlarız. Anlayışımız kadar da insanca davranır, insanca
yaşarız. Burada ilginç nokta 'bilmek' ile 'anlamak' hemen bir
arada olmayabilir. Bazı kişiler alim olmasa da ariftir.
Onlarda bilgiye dayanan mantık değil sezgiye dayanan tecrübe
daha güçlüdür. Hayat bana Anadolu insanının alim (bilir)
olmasa da arif (anlar) olduğunu öğretti. Onlar neyin, niçin,
nasıl olduğunu bilmeseler de neler olacağını
anlayabilmekteler. Siz bilir misiniz, anlar mısınız? Alim
misiniz arif misiniz? Yoksa 'ikisi bir arada' olanından mı
istiyorsunuz?
13
Öğrenme ve Başarı
Öğrenerek başarılı olabilir miyiz? Adnan Kahveci, Süleyman
Demirel, Turgut Özal, Bülent Ecevit, Necmettin Erbakan,
Alparslan Türkeş gibi siyasi liderlerin hepsi bunun
kanıtıdır. Atatürk de dahil tüm bu liderler 'memur çocuğu'
olarak başladıktan hayatı Türkiye'nin zirvelerinde
sürdürmüşlerdir. Onlar neyi, nasıl yapabileceklerini
öğrendiler ve eyleme geçip yapılması gerekenleri yaptılar.
Hayatınızı değiştirecek olan, sizi başarıya götürecek bilgi
'Neyi, nasıl yapabilirim?' sorusunun karşılığıdır. Standupçı
Cem Yılmaz 'İnsanları nasıl güldürebilirim?' diye düşünür,
ben insanları kendilerini geliştirecek teknolojileri onlara
nasıl öğretebilirim diye düşünürüm. Para ve basan getiren
bilgiye 'uzman teknik bilgi know how' denir. Know how neyin
nasıl yapılacağının bir tarifidir. Türkçe karşılığı olarak
'neyin, nasıl yapılacağının bilgisi' diye bir şey
kullanılabilir. Neyin nasıl yapılacağını öğrenir, sonra da bu
bilgiyi beceriye dönüştürerek uzman olursunuz.
Uzman 'az şey hakkında çok şey bilen' kişi olarak tanımlanır,
insanlar da uzmanlık alanınıza giren işi yaptığınız için size
para, yetki, makam ve imkan verirler. Böylece bilgi ile
hayatınızı değiştirmiş, şekillendirmiş olursunuz, insanlar
avukatlara niçin para verir? Hukuk bilgisini kullanarak
hâkime kendilerinin haklı oldukları tarafları anlatması için.
Avukat bilgisini becerisi ve emeğiyle beraber kullanmaktadır.
Oysa köşe yazarlarına beceriden çok bilgi için para verilir.
Sergen 'Nasıl iyi futbol oynanır?' konusunda uzman teknik
bilgi ve beceriye sahip olduğu için bu kadar yüksek ücrete
transfer olabildi. Mühendisler 'bir bina nasıl yapılabilir?'
konusundaki uzman teknik bilgilerini satarak para kazanır.
Berber 'Saç nasıl kesilir?' konusundaki uzman teknik
bilgisini emeğiyle birleştirip satarak para kazanır. Şunu
unutmayın; Eğer bir insan büyük bir başarı kazanmışsa bunun
ardında bir uzman teknik bilgi vardır. Neyi nasıl yapacağını
bilmeseydi başaramazdı. Bundan dolayı ben eğer bir insan
büyük bir iş başarmışsa orada benim öğrenmem gereken bir şey
var demektir diye düşünürüm.
Öğrenen adam olmak
Öğrenmeyi öğrenmiş, bilgi hakkında bilgi sahibi, bilgiyi
nasıl kullanabileceğini bilen kişilere 'öğrenen adam'
diyorum. Çünkü onlar sürekli öğrenirler. Onlar öğrenmek için
fazladan bir çaba harcamazlar, onlar için öğrenme yaşam
tarzıdır. Onlar için hayat 'başa çıkamayacakları kadar'
fırsatlarla doludur. Onlar bir kütüphaneden aldıkları bilgiyi
mahallelerinde paraya, işyerlerinde kariyere, özel
yaşamlarında güce dönüştürürler. Onlar bilgiye sahip
olmaktaki amacın onu kullanmak olduğunu bilirler. Onlar hangi
bilgileri, hangi amaçlar için, nasıl kullanabileceklerini
bilirler. Siz de kütüphaneden hiçbir karşılık ödemeden
aldığınız bilgiyi, işleyerek, ekonomik değeri olan bir ürüne
dönüştürerek, satabilir ve kazandığınız paraları bankaya
yatırarak bir servet yaratabilirsiniz. Dünyanın en zengin
adamı Bill Gates bunun en iyi örneğidir. O odasına kapanıp 6
gün boyunca uğraşarak yazdığı bir bilgisayar yazılımıyla yola
çıktı ve o artık bir 'Bilgisayar imparatoru'! Siz de
bilgilerin imparatoru olabilir, onları kendi rüyalarınızı
gerçekleştirebilmek için kullanabilirsiniz. Sizi bunu
yapmaktan alıkoyan ne? Yapabilseydiniz neler olurdu? Lütfen
cevabınızı yazınız...
NİÇİN ÖĞRENMEYİ ÖĞRENMELİYİZ?
15
Bir Amerikalı işadamı ile Japon meslektaşı orman içerisindeki
bir otelde düzenlenen 'Etkin Yönetim Teknikleri' seminerinin
arasında ormanda dolaşıyorlardı. Duydukları vahşi bir sesle
her ikisi de irkildi. Dönüp arkalarına baktıklarında aç bir
aslanın üzerlerine doğru koşmaya başladığını gördüler. Her
ikisi de hızla oradan kaçmaya başladı. Kaçarken Japon aniden
durdu ve yere oturarak çantasından bir şeyler çıkarmaya
başladı. Bu sırada Amerikalı yaklaşık 20 metre kadar fark
yapmıştı. Japon un ne yaptığını merak eden Amerikalı geriye
dönüp baktığında gözlerine inanamadı. Japon işadamı, aç
aslanın hızla üzerine yaklaşmasına rağmen, çantasından spor
ayakkabılarını çıkarıp giyiyordu. Amerikalı 'O spor
ayakkabılarını giyerek aç bir aslandan daha hızlı
koşabileceğini mi sanıyorsun?' diye bağırarak kaçmaya devam
etti. Spor ayakkabılarını giymeyi tamamlayan Japon ok gibi
yerinden fırlayarak Amerikalıyı önce yakaladı, sonra da
geçti. Amerikalı iş ayakkabılarıyla koşarken Japon spor
ayakkabılarıyla koştuğu için Amerikalıya fark atmaya
başlamıştı. Amerikalının gerilerde kaldığını ve aslana yem
olmak üzere olduğunu gören Japon Amerikalıya cevabını verdi
'Evet ben bu spor ayakkabılarımla aç bir aslandan daha hızlı
koşamayabilirim ama senden daha hızlı koşarım.'
Bu öykünün bize mesajı nedir? Bundan ne gibi dersler
çıkarabiliriz? Çıkarılabilecek derslerden birincisi 'asla bir
Japon’a güvenerek tehlikeli ormanlarda dolaşma!'. İkincisi
kritik anlarda yapıları kritik 'yatırım gibi davranışlar'
uzun vadede çok büyük etkiler oluşturur. Üçüncüsü ise olumlu
yöndeki fark (avantaj) farklılığı yaratır. Önde olmak için
önce bizi öne geçirecek farklara sahip olmamız gerekir.
Bir seminerimde üniversite adayı olduğunu söyleyen katılımcı
'Bütün arkadaşlarım Tarih, Türkçe, Matematik çalışırken benim
burada öğrenmeyi öğrenme seminerine katılmam ne kadar doğru?'
diye sordu. Ona yukarıdaki hikayeyi anlattıktan sonra 'Emin
ol, doğru olanı yapıyorsun. Rakiplerin Tarih, Türkçe,
Matematik çalışırken sen öğrenmeyi öğreniyorsun. Bir fark
yaratıyorsun. Öğrenmeyi öğrenme sınav maratonunda spor
ayakkabılarını giyerek koşmak gibidir' dedim. Şimdi bu genç
istediği bölümde okuyor.
Rakiplerinizin ders çalıştığı ya da çalışmaya çalıştığı şu
zamanda siz başarılı öğrenmenin stratejileriyle
ilgileniyorsunuz. Siz taşı doğru yere, havuzun ortasına
atıyorsunuz. Rakipleriniz sizden daha büyük taş atsa da taşı
suyun kenarına attığı için istediği büyüklükte halka
oluşturamayacaktır. İşte öğrenmeyi öğrenmenizin bir nedeni de
bu; gerçek bir avantaj sahibi olmak.
Bilinçli öğrenebilmek için...
Sizce sınav birincilerinin her sene değişmesine rağmen TV
spikerlerinin sorduğu 'Başarınızın sırrı neydi?' sorusuna hep
'Çok değil bilinçli ve planlı çalışmak' cevabının verilmesi
bir tesadüf mü? Öğrenmeyi öğrenme ile ilgilenmenizin ikinci
önemi işte budur: neyi, niçin, nasıl yapmanız gerektiğinin
sizlere anlatmak. Önemli olan ne kadar çok çalıştığınızdan
daha çok nasıl çalıştığımızdır. Bu kitap neyi, nasıl
yapabileceğiniz hakkında size bilinç kazandırmak ve yapma
isteğinizi kışkırtmak için yazıldı.
Gazetecilerin sloganı, haber = hayattır. Mesleği öğrenmek
olan ve Marksizm'de bile 'hiçbir sınıfa ait değil' denilen
öğrenciler için öğrenme = hayattır. Hukuk fakültesinde
okuduğum ilk günde ilk oturduğum sıranın üzerinde şöyle
yazıyordu: 'İnsanı insan eder gayret ile çalışmak, fakat işin
zor yanı çalışmaya alışmak.' sözü yazan altına imzasını
atmayı ihmal etmemişti; 'Büyük reisten çaylaklara nasihat! '
Madem ki öğrenmek bizim için bir tercih değil zorunluluk, o
halde yapmamız gereken ilk şey eğlenerek öğrenmeyi
öğrenmektir. Bu kitabın bir amacı da öğrenmeyi sizler için
işkence olmaktan çıkararak eğlenceye dönüştürmeye çalışmak
olacaktır.
Öğrenme sadece okul hayatında 'mecburi' değildir. Okul hayatı
bittikten sonra başlayan hayat okulunda da öğrenme bir seçim
değildir. Bazı düşünürlere göre hayat 'öğrencilerine haber
vermeden yazılı yapan zalim bir öğretmendir. Hayat okulunda
sınıfta kalmak yoktur! Sadece küme düşersiniz! Zengin bir
işadamıyken bir iflas hayatınızı değiştirebilir! Öğrenmeniz
gereken çok şey var, o halde önce öğrenmeyi öğrenin. Bunu
kendi iyiliğiniz için yapın, öğrenmeyle iyi geçinmeye bakın!
Tam adam olmak için...
Üniversite yıllarımda birçok yazar, çizer, düşünür, bilge
kişilerle tanıştım. Bu insanların hepsi kitapları olan,
birçok okuyucuları bulunan, tanınmış kişilerdi. Bu kişilerle
vakit geçirirken hepsinin ortak bir yönü dikkatimi çekti.
Kafaları doluydu, ancak cepleri boştu! Üniversitede okurken
bir yandan da çalışmaya başlamıştım. Birçok varlıklı,
tanınmış işadamıyla röportajlar yapıyordum. Bu defa bilge
insanlardakinin tersine bir gerçekle karşılaştım. Birçok
işadamının cebi doluydu ancak kafası boştu! Kısacası
insanları, bir kısmı 'var olmayı' diğer bir kısmı ise
'varlıklı olmayı' seçmişti. 'Bu adamların hepsi eksik! Acaba
tam adam nasıl olurdu? İnsanın nasıl olması gerekir?' diye
düşünmeye başladım. Bir süre sonra cevap geldi!.. 'Tam adam
para ve bilgiye eşit önem veren, var olmayı ve varlıklı
olmayı birlikte başarabilmiş kişiye denir' O halde tam adam
olmanın yolu bilgi ve para sahibi olmaktan geçiyor. Bu durum
'olması gereken' olmasa bile gerçeğin kendisidir. Bilgi
sahibi olmak için okumak, dinlemek, öğrenmek zorundasınız.
Para sahibi olmak için de bir işe yaramak, bir mesleğe sahip
olmak ya da ticari işlerle ilgilenmek gerekir. O halde
öğrenmek 'adam olmanın' bir parçasıdır. Paramız kadar
'varlıklı' olsak da bilgimiz kadar 'varlık' olabiliriz.
Gerçeğin gerçeğini anlamak
Bir düşünür 'Öğrenme toplu iğnenin başı ile boyalı camı
kazıma sanatıdır' diyor. Gerçekten de insan ilk doğduğunda
beyni 'Tabula rasa Boş levha!' durumundadır. Çocukluk
yıllarımız, doğum anından itibaren en hızlı öğrendiğimiz
dönemdir. Yeni doğduğumuzda gerçeğin ne olduğunu bilmez ve
merak ederiz. Gerçekler ile aramızda boyalı bir cam vardır. O
boyalı camı kazıyarak kendimize küçük bir. pencere açarız.
Bazılarımızın penceresi küçüktür, bazılarımızınki ise büyük.
Bazıları köşeli, bazıları ise yuvarlak pencereler açar.
Açtığımız küçük pencereden dışarı bakarak olup biteni
anlamaya, bilmeye, görmeye, 'gerçeğin sırrına ermeye'
çalışırız. Yaşımız ilerledikçe pencereyi kazımayı bırakır,
ilgimizi dışında olup bitene yöneltiriz. Bazılarımız
pencereden bakar, bazılarımız pencereye bakar. Bazıları
pencerede dışarıyı, bazıları kendini görür.
Descries varlıkların gerçekten var olup olmadığından, gerçeği
yeteri kadar doğrulukta bilip bilmediğinden sürekli şüphe
ediyordu. Ona göre tüm yaşadıklarınız bir büyücü veya
sihirbazın oyunu gibi yanıltıcı olabilirdi. Gerçeğin tam
olarak ne olduğunu araştırırken sürekli 'düşündüğünü'
keşfetti. 'O zaman varlıklar gerçek olmasa bile düşündüğüm
gerçek' dedi ve Düşünüyorum, o halde varım' sonucuna ulaştı.
Siz de 'öğreniyorum, o halde varım', diyebilmek için bu
kitabı sonuna kadar okumalısınız. Unutmayın ki öğrendiğiniz
sürece, öğrendiğiniz kadar varsınız.
Şimdi sizlere seminerlerimize katılan kişilere sorduğumuz
'Niçin seminerimize katılıyorsunuz?' sorusuna verilen
cevapları aktaralım,
• "Öğrendiklerimi hayatıma uygulayabilme yeteneğini
geliştirmek için"
• "Notlarımı yükseltmek için"
• "Tekniği öğrenip öğrencilerime öğretmek için"
• "Az zamanda daha çok kitap okuyabilmek için"
• "Yazılı basını ve gündemi daha az zaman ve çaba harcayarak
takip edebilmek için"
• "Sinema filmlerindeki altyazıları kolay ve hızlı bir
şekilde okuyabilmek için"
• "Okuduğum yazıya kendimi verebilmenin yollarını öğrenmek
için"
• "Daha az zamanda daha çok kitap okuyabilmek için"
• "Bilgiyi kullanabilmeyi ve kendi hayatıma uygulayabilmeyi
öğrenmek için?"
• "Teknikleri öğrenip çocuklarına derslerinde yardımcı
olurken kullanmak için." Seminer ve programımız bu
ihtiyaçlara cevap verecek şekilde hazırlanmıştır.
Öğrenmeyi öğrenmiş olmak bize neler sağlar? Şu an
olduğunuzdan daha hızlı okuyabilirsiniz. Okuduğunuzu
anlayamama güçlüğü ortadan kalkar. Öğrenme sizin için
'işkence' olmaktan çıkar eğlenceye dönüşür, öğrenmeyi bir
yaşam tarzı olarak görür ve öğrenmek için 'fazladan bir çaba'
harcamak zorunda olmadığınızı hissedersiniz. Dikkatinizi
toplamayı ve korumayı öğrenebilir, belleğinizden şaşırtıcı
sonuçlar alabilirsiniz. Verimli öğrenme ve öğrendiğini
yaşamında kullanabilme becerisi gelişir. Sınavlardaki zaman
baskısı ve sınav heyecanını kontrol etmek öğrenilir. Prof.
Dr. Reha Oğuz Türkkan 'Kolay ve İyi Öğrenme Teknikleri' adlı
kitabında '2000'li yıllara doğru yol alan dünyamızda daima
daha iyi bir yol vardır ilkesi tercih edilmekte ve
ilerlemenin itici gücü olmaktadır. Öğrenmede de kolay,
dolayısı ile daha iyi yollar vardır. Bunlardan yararlanmak
akıllılıktır. Ülkemizde de bu anlaşılmış olmalı ki, hafızanın
kestirme yollarını öğreten ve okumayı kolaylaştırıp,
hızlandıran kurslar bu kadar rağbet görmektedir' diyor.
Kanınızın son damlasına kadar öğrenin!..
Modern çağı karakterize eden kavramlardan biri de sürekli
öğrenmedir. Artık öğrenme okul ile sınırlı tutulmamaktadır.
Hayat boyu öğrenme anlayışı yerleşmeye başlamıştır. Değerli
dostumuz, Dr. İhami Fındıkçı da 'Yaşadıkça Eğitim' diye bir
dergi çıkarmaktadır. Kanınızın son damlasına kadar öğrenin!
Çin atasözünü unutmayın Öğrenme akıntıya karşı yüzmeye
benzer. İlerlemezseniz gerilersiniz. ' Çok hızlı bilgi
üretilen, dağıtılan, tüketilen bir dünyada öğrenmek, bilmek,
anlamak bir tercih değildir, zorunluluktur. Ya öğrenirsiniz
ya öğrenirsiniz! İyisi mi siz bir an önce öğrenmeyi öğrenin.
Burhan Şenatalar, Yeniyüzyıl'daki bir röportajında şunları
söyledi: Elektronik devrimle birlikte emeğin niteliği
yükseliyor... insanlar eskiden doktor, mühendis çıktılar mı,
bu onları 25 sene idare ederdi. Şimdi yeniden yeniden
öğrenmek gerekiyor. Eğitim sistemi buna göre yapılarııyor.
Tekrar tekrar öğreneceği için Batı artık araştırmayı ve
öğrenmeyi öğretiyor.' Yapıları bilimsel araştırmalara göre
üniversite mezunu bir genç 1 yıl içinde sahip olduğu mesleki
bilgiden % 10'unu kaybediyor.
Bilginin taşıyıcısı değil, kullanıcısı olabilmek için de
öğrenmeyi öğrenmeniz gerekir. Bilgili insan çok şey bilir,
ancak bilgilerini kendi yaşamına uygulamaz. Bilge insan ise
hayatını bilgilerine göre düzenler, bildiğini yaşar,
davranışlarında bilginin ve duygunun verdiği ağırlığı
hissedersiniz. İnsanlar bilgili insanları dinler ancak bilge
insanları takip eder.
Bilgisi ile amel (davranış) etmeyen alim; elinde meşale tutan
köre benzer. Başkasının önünü aydınlatır ancak kendi dünyası
karanlıktadır.
SADİ
Her şey bilgiden yapılır
Güçlü, başarılı, mutlu, varlıklı olmak ile öğrenme arasındaki
ilişki nedir? Günümüzde bilgi için kural şudur: Bilgi ile her
şeyi yapabilirsiniz, çünkü her şeyin bilgisi vardır. Bu ne
demek? Eğer varlıklı olmak istiyorsanız 'nasıl varlıklı
olunabileceğini' öğrenebilirsiniz, eğer yönetici olmak
istiyorsanız 'nasıl yönetici olunabildiğini'
öğrenebilirsiniz. Kütüphaneden aldığınız bilgiyi mahallenizde
paraya dönüştürüp bankaya yatırarak bir servet
yaratabilirsiniz. Özel bilgileriyle borsada milyarlar kazanan
insanların sahip olduğu bilgilere sahip olmayabilirsiniz
ancak siz de öğrenebilirsiniz. Burada ilginç nokta gücün
yolunun herkese açık olmasıdır. Güç bilgiyi bulup
kullanabilmektir.
Alvin Toffler gücün evrimini şöyle ayırmıştır: İnsanların kas
gücüne ve toprağa dayanan tarım toplumu birinci dalga;
fabrika, üretim ve tüketimin patladığı sanayi çağı ikinci
dalga; beden değil beyin gücünün ön plana geçtiği ve bilginin
belirleyici güç olduğu üçüncü dalga. Bilgi toplumu da denilen
bu üçüncü dalganın kritik özelliği her insanın daha önceki
çağlarda olmadığı kadar başarıya yakın olmasıdır. Bu çağda
her insan hayatını değiştirebilir, doğal bir fırsat eşitliği
vardır. Anthony Robbins, 'Sınırsız Güç' kitabında bu durumu
şöyle vurguluyor: 'Burada dikkat edilecek ilginç nokta ise
güce ulaştıran kapıların herkese açık olmasıdır. Ortaçağda
kral değilseniz, başarılı olmak için çok sayıda zorluğu
yenmeniz gerekiyordu. Endüstri çağının başlarında da,
sermayeniz yoksa onu elde etmek için, kendinize has
özellikleri gerçekten çok kurnazca kullanmanız gerekiyordu.
Fakat bugün herhangi bir çocuk bile bir ortaklık kurarak
dünyayı değiştirebilir. Modern dünyada kralların kudreti
bilgidir.'
Kişisel gücün kaynakları
Günümüzde kişisel gücün kaynaklan nelerdir? Bizler daha güçlü
olmak için neler yapabiliriz? Devletin 'kutsal ana' olduğu
ülkemizde kişisel gücün kaynaklarından birisi mevki makamdır.
Siz de müsteşar, vali veya milletvekili olabilir, devlet
gücünü kendi amaçlarınızı gerçekleştirmek için
kullanabilirsiniz. İkinci bir güç kaynağı beden gücüdür.
Günümüzde inşaat işçiliği ve tarım işlerinde yoğun olarak
kullanılır.
80 sonrası yaygınlaşan bir bireysel güç kaynağı da şiddettir.
Siz de mafya babası olursanız medyada şöhretiniz, bankada
servetiniz, özel hayatınızda şehvetiniz olabilir! Son dönemde
en yaygın güç kaynağı ve aracı 'para' olmuştur. Birçok insan
'paran kadar adamsın' gibi ifadeleri benimser ve tekrarlar.
En son güç aracınız da beyin gücüdür. Gücün gerçek kaynağı
burasıdır. Beyin gücü bilgi, beden gücü el, ekonomik güç
para, şiddete dayanan güç tabanca, makama dayanan güç yetki
kullanır. İlk çağlarda belirleyici güç fizik (beden) gücüydü,
ortaçağ ve Osmanlı döneminde şiddete dayanan güç ön plana
geçti. Şimdi ise dünyayı şekillendiren güç aracı beyin
gücüdür. ABD bundan dolayı 1990 ile 2000 yılı arasını 'beyin
yılı' ilan etmiştir. Amerikan gazetelerinde hemen her gün
beyinle ilgili bir keşfe yer verilmektedir.
Belirleyici gücün şiddete dayanan güç (savaş kastediliyor)
olduğu dönemde Osmanlı İmparatorluğu çok başarılı olmuştur.
Zamanla Rönesans ve reform ile belirleyici güç ekonomik güce
dayarımaya başlayınca kendini yenilemeyen, eski güç
anlayışında ısrar eden Osmanlı çöktü. En kaliteli güç
hangisidir? Birkaç güç aracından ideal bir karışım elde etmek
en doğrusudur. Eğer futbolcuysanız sadece beden gücü yetmez,
oyunu doğru okumanız için beyin gücüne de ihtiyacınız var.
Ayrıca bir miktar servetinizin de olması hiç fena olmaz. Eğer
işadamıysanız sadece paranız varsa bu eksikliktir. Paranızı
yeni yatırımlarla çoğaltmak için bilgi ve zekaya da
ihtiyacınız var. Bir politikacının milletvekili seçilmesinde
yardımcı olmanız da mevkiden doğan güç sahibi olmanızı
sağlayacaktır. Karşılıksız çekler için de bir mafya babası
tanımanız gerekebilir! Buraya kadar anlattıklarım olması
gerekeni değil olanı gösteriyor. Birçok işadamı tek tip bir
güç aracı ile bir yere varamayacağını çok iyi bildiğinden
'güç repertuarını' çeşitli güç araçlarıyla zenginleştirir.
Güç kullanımında zeka ve esneklik
Güç oyunlarına ve güç tiplerinin farklılığına en iyi
örneklerden birisi de eski Türk devletleri ile Çinliler
arasındaki savaşlardır. Cengiz Han Çinlileri savaşta
yenmesine rağmen onlara kültürel üstünlük kuramamasından
dolayı 'At üstünde savaş kazanılır ama ülke yönetilemez'
dedi. Türkler göçebeydi, bilek gücüne dayanan bir güç
anlayışları vardı. Çinliler ise yerleşik hayata geçmişti ve
beyin gücüne dayanan 'ince ayarlı yumuşak güç' kullanıyordu.
Çinlilerin atasözü şuydu: 'Açık bir el sıkılmış bir yumruktan
daha güçlüdür.' Neden? Çünkü el açık ise alet kullanır, tahıl
eker, insanı tutar çeker, yazar, kısacası çok işe yarar. Oysa
sıkılmış bir yumruk neye yarar? Sadece bir insanın gözünün
üzerine vurmaya! İşte esnek bir anlayışa sahip olan Çinliler
uzun vadede hep Türkleri yendiler. Savaşlarda ise yenen
'yumruğu sıkılı" Türklerdi!
Bugün de benzer bir güç oyunu devletler arasında devam
etmektedir. Geleneksel İngiliz-Amerikan stratejisi esnektir,
değişime açık, kendini yenileyen bir stratejidir. Batı
algılan değiştirir ve bunu hissettirmeden yapar. Türkler,
Ruslar gibi 'Asyatik' karakterli, duyguları bilgilerinin
önünde olan milletler ise 'tek yumruk olma' derdindedir.
Günümüzde kaba kuvvet yerini gizli yönlendirmelere
bırakmıştır.
Halâ kaba kuvvette ısrar eden komünizm bunun bedelini ödedi.
Günümüzde güç yumrukta değil dilde, oklarda değil
kelimelerde, kitlelerde değil bireylerde, ellerde değil
beyinlerdedir. Sizlere önerim bir an önce bilgiyi nereden ve
nasıl öğreneceğinizi ve bu bilgileri hayatınızda daha iyi bir
yere gelebilmek için nasıl güce, paraya, makama, kariyere
dönüştürebileceğinizi öğrenin...
BAŞARILI ÖĞRENMENİN SİHİRLİ FORMÜLÜ NEDİR?
Uç papaz kendi aralarında konuşuyorlardı. Birisi sordu: 'Eğer
dünya bir anda kapkaranlık zindan gibi olsa ne yapardınız?'
Birisi 'hemen Cennetin kapılarını açması için Allah'a dua
ederdim' dedi. Diğeri ise 'Allah'a dua ile yalvarır, benim
için hangi cezayı uygun görürse onu çekmeye hazır olduğumu
söylerdim' dedi. En son cevabı üçüncüsü verdi: 'Ben de
karanlıkta nasıl yaşayacağımı öğrenmeye çalışırdım.' Evet,
gerçekten de değişen koşullar öğrenilecek yeni bilgiler
demektir. Her sınıf geçişinizde de koşullarınız değişir!
Acaba başarılı öğrenmenin formülü var mıdır? Olsaydı nasıl
olurdu? Bu soruların cevabını ararken bulduğumuz ilk cevap
neyi, nasıl yapacağını bilmek' oldu. Eğer bir kişi neyi
niçin, nasıl öğrenebileceğini biliyorsa o öğrenme
tekniklerine hâkim olur, dolayısıyla başarıyla öğrenir diye
düşündük. Bir süre sonra gerçeği anladık. Bu doğruydu ama
eksikti. Nasıl öğrenmesi gerektiğini bilen ancak yine de
başarılı bir öğrenci olamayan bir sürü insan vardı. 'Eksik
olan ne?' diye düşünürken bu insanların genellikle duygusal
nedenlerle başarılı bir şekilde öğrenemediklerini keşfettik.
İnsanların yapabileceklerinin limiti yeteneklerine bağlıdır,
ancak yapabildiklerinin sınırını moral motivasyon düzeyleri
belirler. O halde tam kapasitemizin içindeki, kullanılabilir
kapasitemiz bilgi ve yeteneğimize bağlıdır.
Kullanabileceğiniz kapasitenin içinden BAŞARILI ÖĞRENME: % 50
moral + % 50 teknik
kullandığınız kısmı ise duygusal durumunuzun uygunluğuna
bağlıdır. Bu durumda başarılı bir öğrenci neyi nasıl yapması
gerektiğini bilen ve yapması gerekenleri yapabilmesi için
gerekli psikolojik enerjiyi oluşturabilen kişidir.
Bu formülde moral, duygusal durum ve motivasyon düzeyini,
teknik ise öğrenmeyi öğrenmiş olmayı ifade eder. Bir kişi
etkin öğrenmenin stratejilerini bilmese bile yeterli moral
motivasyon ve bunların getirdiği disipline sahipse bir yere
kadar başarılı olabilir. Aynı şekilde öğrenmeyi öğrenmiş,
bilinçli bir kişi de yeterli moral motivasyona sahip değilse
başarılı sonuçlar alamayacaktır.
Bu kitapta size neyi nasıl öğrenebileceğinizi gösteren
tekniklerin yaraşıra psikolojik durumunuzu da daima pozitif
bir durumda tutmayı, beyninizi öğrenmenizi kolaylaştıracak
şekilde kullanmayı da öğretmeye çalışacağız. Moral-motivasyon
düzeyinizi artırmak için okuma psikolojisi ile ilgili
çalışmalarımızı sizlerle paylaşacağız.
Daha iyi bir öğrenme tekniğine sahip olmak için; öğrenmeyi
öğrenme kavramı, bakmak ve görmek, okuma teknikleri, düşleme
teknikleri, hafıza teknikleri, mecazlamak, başarılı
öğrencilerin ders çalışma teknikleri, bilgi kullanma kılavuzu
gibi konulara önem
26
vermelisiniz. Eğer moral motivasyon gücünüzü geliştirmek
istiyorsanız iç disiplin, hayat amaçlan, sınav kaygısı,
konsantrasyon, beyin gücünü kullanmak gibi konulara dikkat
etmeniz gerekir.
Başarılı öğrenme; öğrencinin sahip olduğu iç disiplini,
verimli öğrenmenin teknikleri ve öğrenme motivasyonuyla
birleştirdikten sonra ulaştığı bir sonuçtur.
İstemeyi istiyor musunuz?
Ünlü eğitimci filozof John Dewey her zaman insanın bir şey
yapması için onu yapmayı istemesi gerektiğini savunurdu. Bir
gün Dewey ve küçük oğlu çamurlu suyun içinde yürüyordu.
Dewey'in yüzünde ne yapacağını bilmemenin acizliği
okunuyordu. Onun bu halini gören bir arkadaşı 'Çocuğu sudan
çıkar John, yoksa üşütecek' dedi. Bunun üzerine 'Biliyorum,
biliyorum' dedi Dewey 'ama onu bu çamurlu sudan benim
çıkarmamın bir faydası olmayacak. Onun, bu çamurlu sudan
çıkmayı arzu etmesi için ne yapmam gerektiğini düşünüyorum.'
Gerçekten de tüm stratejilerin başladığı ve bittiği yer
sizsiniz. Eğer siz bir yere gitmek istiyorsanız biz sizin
adresi kolay bulmanız için kavuzluk ederiz. Ama eğer hiçbir
şey yapmak, hiçbir yere gitmek istemiyorsanız bizim (ve belki
de sizin) yapabileceği çok az şey kalıyor. Buna İngilizler
'Ad suyun kenarına götürebilirsiniz ancak ona su
içirtemezsiniz kuralı' diyorlar.
. Seminerlerimde çalışma isteklerinden şikayetçi bir çok
insanla karşılaşıyorum. Bana 'Kitap okumamız veya ders
çalışmamız gerektiğini biliyoruz ama ders çalışmak ya da
kitap okumak islemiyoruz' diyorlar. Ben de onlara 'Ders
çalışmayı veya bilgilenmek için kitap okumayı
sevmeyebilirsiniz, buraya ktiJı:r r.ornu:!' derim ı<- su,"i-
rım 'Peki ya istemeyi istiyor musunuz? Î\;i<:;- ckua.:..y; şu
uınio istemeyebilirsiniz ancak okumayı, öğrenmeyi
;<<:n,ckit'ri r.wt misiniz?' Cevap genellikle 'Evet' oluyor,
çünkü oyu;.. ,>..y. •• a ¦uı.^t n, is temeyi de istemeyen bir
kişi bir anlamda 'do2i;>:::.-.;¦;,*,.*¦ c.ıiııl durumundadır.
Böyle kişilerde bizlerin seminerleri!;c ^aiilııuız Bizler bu
kitapta sizlerin öğrenme, bilme, anlama isteğini kışkırtmaya
s'a'1 saçağız. Başarılı olabilmeniz sizlere bağlı. Sizlerin
bizleri? yaııİMin-, olacağınızı umuyoruz.
Başarılı öğrenmenin ve öğrenerek başarmanın sırrı...
Sosyal başarının en önemli yasası 'Gerekli ama yeterli değil'
kuralıdır. Ben bu kural ile hukuk fakültesinde tanıştım.
Hukukta dava açmak davayı kazanmak için gereklidir ancak
sadece dava açmak davayı kazanmak için yeterli değildir.
Davayı açtıktan sonra işlemleri takip etmek, delil toplamak,
savunmayı en iyi şekilde yapmak zorundasınız. Başarılı olmak
için de sadece bir şey hem gerekli hem yeterli olamaz.
İnsanlar genelde başarıyı tek nedene bağlamak eğilimindedir.
Örneğin 'O çok başarılı oldu, çünkü çok çalıştı' denir.
Başarılı bir kişiye başarısının sırrını sorarsanız o da
'dürüst ol yeter' der. Oysa bunlar doğru fakat eksiktir.
Basan bir sosyal olaydır ve çok boyutludur. Zeki olmak
başarılı olmak için gereklidir ancak yeterli değildir.
Çalışkan olmak başarı için gereklidir ama sadece çalışkan
olmak yeterli değildir. Amaç sahibi olmak gereklidir ama
yeterli değildir. Güzel konuşmak gereklidir ancak yeterli
değildir. Başarılı öğrenme için de aynı yasa geçerlidir. Çok
ders çalışmak başarılı bir öğrenci olmak için gereklidir ama
yeterli değildir. İyi ders dinlemek gereklidir ancak yeterli
değildir. Zeki olmak gereklidir ama yeterli değildir.
Bu 'gerekli ama yeterli değil' kuralını işadamlarına anlatmak
için genellikle menemen örneği verilir. Başarılı öğrenmeyi
menemen yapmaya benzetirsek, belirli karışımları, belirli
miktarlarda, belirli bir sırayla bir araya getirmemiz
gerektiğini anlarız. Karışımlar domates, biber, yumurta ve
yağdır. Bunların belirli oranlarda olması hiçbirisinin fazla
veya eksik olmaması gerekir. Sıralama da önemlidir. Yağı
hazırlamadan domatesi kuru tencerede kızartmamanız gerekir.
İlk önce yağı tencereye koymalı, sonra biberleri, sonra
domatesi ve sonra da yumurtayı karışıma katmak gerekir.
Sonunda tuzu da ihmal etmeyin! Sadece domates veya sadece
yumurtayla menemen yapılamayacağını anlamak önemlidir. Son
adım Prof. Dr. Haluk Erkut'un deyimiyle 'Farklılıklardan bir
lezzet elde etmek' ve yemeği afiyetle yemenizdir.
Başarılı öğrenmenin karışımları neler? Bunlardan ne kadarını,
hangi sırayla bileşime katmak gerekir? Başarılı öğrenmenin
karışım maddeleri (elementleri) bu kitabın konusudur. Zekâ,
hafıza, çalışmak, İÇ disiplin, amaçlar, dinlemek, doğru
okumak, soru sormak, araştırmak, düşünmek, moral güç
oluşturabilmek, stres ve kaygıyı yenebilmek, kişilik v.b.
birçok şey başarılı öğrenmenin unsuru, elementidir. İnsanlar
bu malzemelerden farklı miktarlarda kullanırlar. Örneğin
bazıları zeka gücünü kullanarak başarılı olur, bazıları daha
çok çalışarak, beden gücünü daha çok kullanarak başarılı
olur. Asla ve asla sadece birini kullanarak başarılı
olamayız. Bir elimizi iyi kullansak da öteki elimizle beraber
kullanırız. Başarılı öğrenme için hangi malzemeden (element)
ne kadar kullanılacağını bilmek kadar, bunları hangi sırayla
kullanacağını bilmek de önemlidir. Örneğin derse başlarken
psikolojik (ruhsal) unsurlar ön plana çıkar. İstek, moral,
konsantrasyon problemi gibi. Oysa dersi sürdürürken bedensel
unsurlar ön plana çıkar; Fiziksel enerji kaybı, göz
yorgunluğu, kondisyon düşüklüğü gibi. Gerekli ama yeterli
değildir yasasının bir örneği de çorba yapmaktır.
Eduward de Bono kitaplarında her on sayfada bir 'sadece sudan
çorba olmaz' der. Basan karışımında yer alan elementlerin en
önemlilerinin sayısı 100'den fazladır. Başarıyı menemene
benzetirsek bu menemende hangi karışımlara ihtiyaç olduğunu
bilmeniz gerekir. Bu malzemelerin tam listesini ilk kitabım
olan 'Ya bir yol bul, ya bir yol aç, ya da yoldan çekil' de
bulabilirsiniz.
BEYİN GUCU
"İnsan Nasıl Öğrenir?"
İNSAN NASIL ÖĞRENİR?
İnsan niçin öğrenir? Yaşamak ve daha iyi olmak için. Ne zaman
öğrenir? Mecbur kaldığı veya merak ettiği zaman. Nasıl
öğrenir? Okuyarak, dinleyerek, deneyerek veya düşünerek,
öğrenmek nedir? Neyin ne olduğunu, nasıl çalıştığını, neye
yaradığını, kimin ne yaptığını, niçin yaptığını, nerede ne
zaman yaptığını bilmek ve anlamak demektir, öğrenmeyi
öğrenmek nedir? Neyin nasıl öğrenildiğini ve daha iyi nasıl
öğrenileceğini bilmek ve bu bilgileri kendi öğrenme sürecinde
kullanabilmektir. Niçin öğrenmeyi öğrenmeliyiz? Daha az
zamanda, daha az çabayla daha çok şey öğrenebilmek ve
öğrenmeyi uğrunda 'fazladan bir çabanın' harcandığı bir uğraş
olmaktan çıkarıp yaşam tarzına dönüştürmek için. Tüm bunları
en iyi biçimde yapabilmiş olsaydık ne olurduk? Biz o zaman
bilgilerin imparatoru olurduk. Beyne bilgiyi şekilde
doldurmanın yolu öğrenmeyi öğrenmektir. Beyindeki bilgiyi
dışarı çıkartma işini ise en iyi konuşma sanatını öğrenerek
yapabiliriz. Etkili konuşma stratejilerinin öğretildiği
seminerimin sonunda yapıları bir yarışmada birinci olanlara
Kelimelerin İmparatoru madalyası verilmektedir.
Öğrenme beyinde birçok karmaşık süreçten geçerek gerçekleşir.
Bu çok teknik konuyu bilmeniz gerekiyor mu? Bir yere kadar
evet. Neden? Çünkü beynin öğrenme sürecini bilmek bize önemli
faydalar sağlar.
• Verimli ve hızlı öğrenme stratejilerinin mantığını
anlamanızı sağlar.
• Öğrenmeyi öğrenmek öğrenme kalıplarınızı değiştirir. Nasıl
iğrendiğimizi öğrenirken bir yandan da kendi öğrenme
biçimimizi sorgular, değiştiririz.
• Kullandığımız tekniklerin doğru mu, yoksa yanlış mı
olduğunu öğrenebiliriz. Her şeyden önce bu bilgileri
kullanarak kendi öğrenme stratejilerimizi geliştiririz.
• "Öğrenen, öğrenme sürecinde kafasında olup bitenlerin
farkında olursa, öğrenme daha iyi oluşmaktadır, işte bu
'düşünmeyi düşünme' ya da öğrenmeyi zihinde kontrol etme
sürecine bilişsel farkındalık (meta cognition)
denilmektedir." (Ders Çalışma Becerileri, s. 29, Baki
Kitabevi)
• ÖSS'de birkaç psikoloji sorusunu çözmenizi sağlar!
Pratik anlamda öğrenme; o anda öğrenilen (yeni gelen bilgi)
ile daha önceden öğrenilmiş olan (hafızada var olan bilgi)
arasında bir bağ kurmak demektir. Eğer yeni gelen bilgi ile
ilgili hafızada hiçbir bilgi yoksa, bu defa yapılması gereken
şey bu ilk bilginin hafıza üzerinde derin bir 'ilk izlenim'
oluşturmasını sağlamaktır. Bunu yapmanın bir yolu aynı
bilgiyi artarda göndermek, yani tekrar etmektir. İkinci yolu
ise onu daha çok duyu organıyla algılamak, yani 'çok kanallı
kayıt' yapmaktır. Bir diğer yol ise o bilgiyi bilinçli olarak
diğer bilgilerle ilişkilendirmektir. En iyi yol budur. Bunu
nasıl yapabiliriz? Bunu yapmanın bir yolu yeni gelen bilgiyi
zihnimizde diğer bilgilerimizin oluşturduğu mantık örgüsünün
bir yerine tutundurmaktır. İkinci bir yol ise o bilgi ile en
yakın ilişkide olan bir bilgimiz arasında abartılı, komik,
saçma, kanlı-canlı, renkli, parlak bir görsel (imgeleme
hayalleme) bağ kurmaktır.
Bir bütün olarak öğrenme süreci nasıldır?
İnsan için tabiatta bulunan her şey bilgi mönüsünü oluşturur.
Tabiatla olan ilişkilerimizi duyu organlarımızın aracılığıyla
kurarız. Gerçeklerden kopan bilgileri okuyarak, dinleyerek
veya yaşayarak beynimize alırız. Artık tabiattaki "gerçek
olan gerçek" (realite) ile beraber bir de 'zihnimizdeki
gerçek' oluşur. Birisi haritadır, diğeri ise arazinin
kendisidir. Harita da arazinin kendisi değildir. Başka bir
ifadeyle kelimeler ve onların taşıdıkları bilgiler gerçeğin
kendisi değil, haritasıdır. Buradan çıkaracağımız anlam
nedir? Gerçeği tam olarak bilemeyiz, çünkü biz onu değil,
onun aynadaki görüntüsünü görüyoruz.
Bir bütün olarak öğrenme süreci
Gözümüzün okuyup, kulağımızın dinleyip,tenimizin hissedip
beynimize gönderdiği enformasyon (bilgi) beyinde bir
hareketlilik başlatır. Buna genel olarak 'anlama uğraşı'
denilebilir. Beyin ilk önce gelen bilgiyi tanımlar. Ona sınır
görevlileri gibi 'kimlik tespiti' işlemi uygular. Onun ne
olduğunu, ne olmadığını, kısaca onun 'anlamın' ne olduğunu
tespit eder. Bu beynin bilgiyi tanıma veya tanımlama
adımıdır. Bu adımda gelen bilginin 'kıta sahanlığı' mı, yoksa
'sahanda yumurta' hakkında mı olduğu tespit edilir.
Bu etabı geçen bilgi ait olduğu bilgi türüne göre beyin
tarafından tasnif edilir. İşe yaramayacağı veya önemli
olmadığı düşünülen bilgiler bilinçaltına atılır. Önemli olan
ve işe yarayacağına inanılan bilgiler arşiv odasında ait
oldukları bölmelere yerleştirilir. Buna ise kayıt bilgiyi
beyne yerleştirme adımı diyoruz. Bu adımda 'kıta sahanlığı'
coğrafya kısmındaki ilgili bilgilere, 'sahanda yumurta' ise
yediğiniz yumurta anılan veya beslenme bilgileri kısmında var
olan bilgilere bağlanacaktır. Bağlantılar gerektiği gibi
kurulamazsa ya da o konuda bağlantı kurulacak bir bilgi
tabanı (ön bilgi) yoksa bu bilgilere 'misafir muamelesi'
yapılacak ve bilgiler 20 sn ile 20 dakika içerisinde beyinden
silinecektir. Bilgiler böyle durumlarda bir kulaktan
girmişlerse öteki kulaktan çıkarlar!
Çok kısa süreli hafızanın 20 saniyelik ve kısa süreli
hafızanın 20 dakikalık eleme engelini geçen bilgi beyne
kaydedilmiş olur. Ancak sorun burada da bitmez. Eğer
pekiştirme yapılmamışsa ve izlenim zayıfsa bilgiler ya
unutulacak ya da hafızada yer aldığı halde
hatırlanamayacaktır. Nitekim yapıları araştırmalara göre
öğrendiklerimizin % 80'ini 24 saat içerisinde unuturuz.
Eleğin üzerinde kalan bir bilgi kaç engeli aşmış olur? Bir
kere göz o bilgiye bakmayabilirdi. 2) Beyin onu
tanımayabilirdi, görmeyebilirdi. 3) Onun önemsiz olduğunu
düşünüp onu eleyebilir, bilinçaltına gönderebilirdi. 4)
Yeteri kadar iyi kaydetmeyebilir veya bağlantı kurulabilecek
'ilgili akraba bilgi' bulunamayabilirdi. 5) Hafızaya
kaydedilse de 24 saat içerisinde unutulan %50'lik dilimde yer
alabilirdi. 6) Unutulmasa bile zayıf izlenim, yorgunluk veya
bilgi karışıklığı dolayısıyla hatırlanamayabilir
33
7) Tüm bu engelleri aşıp, hafızada capcanlı ve 'göreve hazır'
bir biçimde beklerken içinde bulunduğu kafanın sahibi
tarafından kullanılmayabilir de! Bütün bu engelleri aş ve
sana bir görev verilmesin! Ne kadar acı verici bir durum
değil mi? Lütfen bilgilerinizi daha çok kullanırı. Onlarla
daha çok oynayın. Onları sevin ve sevindirin. İçinizdeki
bilgi ile dans edin!
Her üniversite adayı bir bilgiye benzer
Bilginin bu 'çileli' yolculuğu size kimleri hatırlatıyor?
Sizi bilmem ama ben bilgileri üniversite adaylarına
benzetiyorum. Bilginin öğrenilme yansına girebilmesi için
önce gözün, (duyu organları) onu görmesi gerekir. Bir
öğrencinin üniversiteyi kazanma yansına girmesi için de önce
liseyi bitirmesi gerekir. Göz tarafından fark edilen bilginin
beyin tarafından tanınması veya tanımlanması gerekir. Aynı
şekilde üniversite adayının da sınava yaptığı başvurunun
kabul edilmesi gerekir. Tasnif etme aşamasında zayıf,
önemsiz, gereksiz, basit, 'gariban' bilgiler elenir ve
bilinçaltına atılır. Sınava başvuran öğrenciler de bilgiler
gibi 'ÖSS' adlı bir sınav ile tasnif edilir. Öğrenci seçme
sınavında (ÖSS) daha iyi bilenler, daha az bilenlerden,
iyiler, vasatlardan ayrılır ve az bilenlere, vasatlara
'Seneye gel' denir. Bu elemeyi de geçenler bilgi yerleştirme
sınavı (BYS) tabi tutulur. Önemli miktarda bilgi bu etapta
yerleştirilebilecek uygun (ilgili, ilişkili bilgi) yerler
bulunamadığı için elenir. İnsan 'Bildiği kadar öğrenir'
derken ifade edilen gerçek budur. Üniversite adayları da
öğrenci yerleştirme sınavından (ÖYS) geçerler ve büyük bir
kısmı yetersiz bulunarak elenir. Bilgi yerleştirme sınavını
da geçen bilgiyi bekleyen tehlike unutma sürecidir. Zira bir
saatte öğrendiğimizin yaklaşık %70'ini unuturuz. ÖYS'yi
kazanan öğrenciyi de üniversitede sınıfı geçme tehlikesi
bekler. Öğrenciler harçları protesto eder, siyasi bunalım
yaratırlar. Bilgilerde bazen isyan ederek içimizdeki bize
baskı yapar, bize bunalım yaşatırlar. Hafızaya yerleşmiş
bilgi hatırlanamayabilir. Üniversiteyi kazanmış bir öğrenci
de okulundan mezun olamayabilir. Bazı bilgiler ise
hatırlanabildikleri halde sahiplerince kullanılmazlar. Bazı
üniversite mezunları ise mesleklerinin nasıl yapılacağını
öğrendikleri halde iş bulamazlar. Ne kadar da birbirlerine
benziyorlar değil mi? Üniversite adayları; artık içinizdeki
'fakir, mağrur ama gururlu' bilgilere daha farklı
davranırsınız umanın. Lütfen artık içinizdeki bilgilere
'hafıza terörü' uygulamayı kaçsın!
35
Göz sağlığını koruma
ÖĞRENMENİN AŞAMALARI
Öğrenmenin aşamaları açıklanırken en yaygın bilgi öğrenme
yolu olan okumaya göre gidilecektir. Alternatif yollar ise
yeri geldiğince açıklanacaktır.
A) BİLGİYİ BEYNE ALMA ADIMI
Bu adımda dış dünyadaki bilgi duyu organları tarafından
algılanarak iç dünyaya aktarılır. Bu öğrenmenin ilk adımında
göz baktığı, kulak işittiği, bunun kokusunu aldığı, dil
tattığı, ten hissettiği her şeyi beyne gönderir. Şu anda
üzerinizdeki giysilerin ağırlığı, nefesinizi verirken
burnunuzdan çıkan ses, yoldan geçen araçların sesi, masanızda
bulunan net veya bulanık bir şekilde gördüğünüz her şey,
okuma odasındaki koku, oturduğunuz sandalyenin verdiği his
v.b. her şey duyu organlarınız tarafından beyninize
gönderilir.
Duyu organları nasıl çalışır? Her duyu organının çevredeki
enerji değişimine hassas bir alıcısı (reseptör) vardır. Göz
çevredeki ışık ve renk değişikliğini algılar. Okumak
zemininden farklı ve anlamlı şekilleri ışığın yardımıyla
görmekle olur. Yazmayı ve okumayı sağlayan şeyi kelimeler ile
sayfalar arasındaki renk farkı ve ışığın bu sayfaya çarpıp
yansıyarak gözlerimize gelmesidir. Bize bilgiyi getiren şey
ışıktır. Gözlerimizdeki gücü T. Buzan 'Dehanın El Kitabı'nda
şöyle açıklıyor: 'Gözde 130 milyon ışık alıcısı var. Bu
alıcıların her biri saniyede en az beş foton (ışık enerjisi
kümesi) alabiliyor. Gözleriniz bir milyondan fazla rengi
ayırt edebiliyor.' Gözümüzün ağırlığı yedi sekiz gram
olmasına rağmen 80 metre uzaklıktaki nesneleri net olarak
tanıyabilir. Gece karanlığında ise 27 kilometre uzaklığındaki
mum ışığını fark edebilecek kadar hassastır. Bir yıl
içerisindeki gözyaşı sarfiyatı bir kola kutusunu
doldurabilir. Ortalama bir ömürde erkekler 300 milyon kere,
kadınlar 336 milyon kere göz kapaklarını açıp kapatırlar.
Bilgiyi bulmanızı sağlayan bu organımızı gözümüz gibi'
korumamız gerekmez mi? .
Göz sağlığı nasıl korunur? Yorulan gözü nasıl
dinlendirmeliyiz? Gözün yorulmasını engellemek için; 1)
Işığın doğrudan gözünüze değil, önce okuduğunuz kitaba
vurmasını, oradan yansımasını sağlayacak şekilde pozisyon
alın. 2) Uykusuz olduğunuz zamanlarda kesinlikle uzun süre
kitap okumayın. 3) içerisindeki etil alkol dolayısıyla mümkün
olduğunca yüzünüze kolonya sürmeyiniz. 4) Gözünüzün ihtiyacı
olduğu vitaminleri içeren besinler havuç ve maydanozdur. 5)
Uzmanların önerdiği vitamin tavsiyesi ise A, B2 ve B3
vitaminlerinden oluşuyor. Gözleri yoran ışık olduğu için onu
dinlendirecek olan şey de karanlıktır. Bunun için gözlerinizi
hafifçe kapattıktan sonra 'aya' da denilen avuç içlerinizi
gözlerinizin üzerine kapatın. Bastırmadan gözlerinizdeki
yorgunluk ve sızlama geçinceye kadar bekleyin. Bir yere sırt
üstü yatarak bu tekniği daha kolay uygulayabilirsiniz. Eğer
sızlamalar uzun süre devam ediyorsa bir göz muayenesine
ihtiyacınız var demektir. Eğer karartma gecelerinin yeterli
olmadığını görüyorsanız sizin daha derin dinlenmeye
ihtiyacınız var demektir. Biraz uyumaya ne dersiniz?
Gözün okuma biçimi
Göz nasıl okur? Göz satır üzerinde soldan sağa doğru
sıçramalar ve duraklamalar yaparak okur. Gözün okurken
yaptığı iki temel hareket vardır. Bunlar:
1) Saptama hareketi; Tespit etme hareketi de denir.
Metindeki kelime ve rakam karakterlerinin bir bölümü üzerine
gözün odaklanmasıdır. Göz bu pozisyondayken, yani durduğu
sırada okur. Okurken kullanılan zamanın yaklaşık % 94'ü bu
hareket esnasında tüketilir. Eğitilmemiş bir okuyucunun gözü
bir duruşta (bir bakışta) bir kelime görebilir, oysa bu
eğitim ile 4-6 kelimeye kadar çıkarılabilir.
2) Sıçrama (geçiş) hareketi; Gözün bir sonraki saptama
noktasına geçmek için yaptığı harekettir. Göz sırasıyla bir
saptama, bir sıçrama hareketi yapar. Göz sıçrama durumunda,
hareket halinde olduğu için göremez. Zaten göz duran şeyleri
durarak, hareket eden şeyleri ise onunla beraber aynı yönde
ve hızda hareket ederek görür.
Özetlersek; göz, okurken satır üzerinde bulunan kelimelerin
üzerinde durarak onları okur (saptama hareketi), sonra da
kelimeler arasındaki boşluğu geçerek (sıçrama hareketi) yeni
saptama noktasına yerleşir ve oradaki kelimeleri görür.
Okuyarak öğrenmede iki kritik unsur vardır; birincisi bakış
kalitesi, ikincisi ise görüntü kalitesi. Göz bakar, beyin
görür. Bakış genişletilemez ancak görüş genişletilebilir.
Bakış alanınız bizim için anatomik bir kaderdir. Oysa hem
bakış hem de görüş eğitimle keskin, hassas ve net hale
getirilebilir. Tachistoskop cihazı bakışı eğitir.
Seminerlerimizde kullandığımız gözü eğiten bilgisayar
programlan vardır. Hızlı okumada temelde iki hız söz
konusudur.
1) Gözün bilgi toplama hızı
2) Gözün bilgi işleme hızı.
Mustafa Ruşen, bunları okumada 'göz etkinliği' ve 'beyin
etkinliği' diye ayırmaktadır. Göz etkinliği gözün kelime ve
rakam karakterlerini hızlı ve doğru bir biçimde tespit ederek
beyne aktarmasıdır. Beyin etkinliği ise gözün gönderdiği
bilgilerin beyin tarafından hızlı ve doğru olarak
işlemesidir. Gözün görevi beyni 'kesintisiz' bir şekilde
bilgi ile beslemektir. Eğer göz beynin bilgi işleme hızının
altında bilgi gönderirse aradaki boşlukta beyin o konudan
kopar ve başka şeylerle ilgilenmeye başlar. Dikkat dağılması
gerçekleşir. Hızlı okuma beynin kesintisiz bir şekilde bilgi
ile beslenmesini sağladığı için dikkat kaymalarını engeller.
Beyin potansiyel anlamda gözün bilgi toplama hızından 3-4 kat
daha yüksek bir hızda bilgileri işleyebilir. Ancak bu okunan
konunun içeriğine de bağlıdır.
Göz ile öğrenmenin dezavantajlarına sahip olmayan yol kulak
yoluyla öğrenmektir. Dersi derste dinleyerek öğrenmek kadar
kolay yol yoktur. Bu teorik olarak böyle olmakla beraber
pratikte her kişinin bir 'baskın öğrenme kanalı' vardır.
Çoğumuz hiç yorulmasak da bir kitabı kasetten dinleyerek
öğrenmek istemeyiz. Nitekim Milliyet Yayınlan da dahil birçok
kurumun dinleyerek öğrenmeyi amaçlayan kaset halindeki
kitapları istenen başarıyı sağlamamıştır. Bunun nedeni
tamamen alışkanlıklardır. Örneğin annesinin karnında bile
wolkmen dinleyen Amerikalılar bu kasetlerin fanatikleridir.
Bazı insanlar;
dinleyerek bazıları okuyarak, bazıları deneyerek daha iyi
öğrenebilir. Bu konuya ileride öğrenme tipleri kısmında
değineceğiz.
Daha fazla bilgi nasıl toplanır?
1) Gözün baktıkları arasından beyin ilgi duyduğunu görür.
Beynin ilgi duyduğu şeylere göz daha çok ve daha dikkatli
bakar. Daha çok şeyle ilgilenin!
2) Gözün baktıkları arasından beyin bildiğini görür. Beynin
bildiğine göz daha uzun süre ve daha özenli bakar. Daha çok
bilin!
3) Görüş netliği bilgi kalitesine bağlı olsa da bakış netliği
göz sağlığına bağlıdır. Göz sağlığınıza özen gösterin!
4) Atalarımız 'aç tavuk rüyasında kendisini dan ambarında
görür' diyordu. Göz ihtiyaç duyduğunuz şeylere daha çok
bakar.
5) Eğer neyi aradığınızı bilirseniz, aradığınızın
bulunabileceği yere göz daha dikkatli bakar.
6) Baskın öğrenme kanalınıza alternatif kanalları da
kullanın. Alternatif öğrenme kanallarınızı da geliştirin. İlk
alternatifler dinleyerek öğrenme ve yazarak öğrenmedir.
7) Bilginin beyinde derin izler bırakabilmesi için onu
'etiyle, buduyla' kaydetmeniz gerekir. Yani hem görüntüsü,
hem sesi, hem hissi, hem tadı, hem de kokusuyla. İlk üç
kanaldan yapıları bilgi girdisi de yeterli olabilir. Buna
'çok kanallı kayıt' denir. Çok kanallı kayıt iki şekilde
yapılabilir. Birincisi bilgiyi hayali olarak (zihinde)
görmek, konuşturmak (dinlemek), tadına bakmak, koklamak ve
onun nasıl bir şey olduğunu hissetmektir. Bu kolay ve
maliyetsiz bir yoldur. İkincisi ise o bilginin olduğu ortamda
gerçekten yaşamaktır. Laboratuar deneyleri, keşif gezileri
bunun için yapılır. 'Yaşadıklarımdan öğrendiğim bir şey var.
Yaşadın mı büyük yaşayacaksın' diyen şair Ataol Behramoğlu bu
deneyimini yaşamından çıkarmıştır.
Çok kanallı kaydedilen, yani görülen (göz yolu) işitilen
(kulak yolu) hissedilen bir bilgi beyinde daha çok çağrışım
yapacak ve ilişki kuracak. Dinlediğiniz bir dersi not tutarak
görsel şemalara çevirerek bilginin hem kulaktan hem de gözden
alınmasını sağlayabilirsiniz. Ya da okuduğunuz bilgileri
tekrarda yüksek sesle okuyarak göz ile beraber kulak yoluyla
da kaydedebilirsiniz. Bir arkadaşırıızla beraber önce konuyu
ayrı ayrı okuyup, sonra birbirinize anlatabilirsiniz. Bu da
iki yolun kullanılmasını sağlar. Unutmayın ki dersi deneyime
dönüştürmenin yolu çok kanallı kayıttır.
8) Gözün okuma biçimi eğitilebilir; egzersizlerle daha da
geliştirilebilir. Bunun için;
a) Bir dosya kağıdının 4 köşesine kelimeler yazınız. Sonra da
gözünüzü hızlı bir şekilde soldan sağa veya yukarıdan aşağıya
doğru, hareket ettirerek bu kelimeleri görmeye çalışarak
hareket ettirin.
b) Blok okuma egzersizleri yapın.
c) Metinde bulunan her satırın ilk ve son kelimelerini
okuyup aradakileri atlayarak da gözünüzün sıçrama ve saptama
çevikliğini artırabilirsiniz.
d) Göze ritim kazandıran egzersizleri yaparak gözünüzün
düzensiz sıçramalarını bir kalıba oturtabilirsiniz.
e) Bilgisayarda aniden görünüp kaybolan veya sağa sola,
yukarı aşağı hareket eden kelimeleri görmeye çalışmak da çok
iyi bir egzersizdir. Bu konuda hazırlanmış birkaç farklı
bilgisayar programını kitabın sonundaki adresten temin
edebilirsiniz.
Buraya kadar anlatılanları toparlarsak; öğrenme birbirini
takip eden ve biri olmadan diğerine geçilmeyen 3 aşamada
gerçekleşir. Bunlardan birincisi bilgi almak (toplamak),
ikincisi alınan bilgiyi işlemek ve kullanılabilir hale
getirmek, son adım ise bilgiyi saklamak, korumak ve lazım
olduğu anda onu kullanmaktır. Birinci adımda duyu
organlarımız dış dünyadan öğrenme ve düşünme malzemelerimizi
toplar. Bu hammaddeler 'mutfakta' işlenerek bilgi, inanç,
değer, karakter, tutum ve davranışa dönüşürler. Unutmayın;
algıladığınız her şey sizde küçük veya büyük bir değişiklik
yapar.
Her bakış bir gözlem, her gözlem bir düşünce, her düşünce bir
bağlantı ve ilişki doğurur. Öyle ki her dikkatli bakışınızda
bir teori kurduğunuz söylenebilir. (Von Goethe)
Beyindeki imaj bankasının gücü
Fobilerin nedeni nedir? Eğer uçaktan korkuyorsanız bunun
nedeni büyük bir olasılıkla izlerken çok etkilendiğiniz bir
uçak kazası sahnesidir. Korku filmi seyrettikten sonra
karanlıktan korkunuz daha da artar, izlediğiniz cinayet
filmleri cinayet işlemeye karar verdiğinizde kullanacağınız
yöntemleri belirler. Çocuklarınızın, kardeşlerinizin veya
kendinizin beynini neyle besliyorsunuz? Cinayet sahneleri mi?
Vahşi katillerin canlandırmalı hayat hikayeleri mi? Bir şoför
için feci şekilde kaza yapmış araçları, kazanın yaralı ve
ölülerini seyretmek yararlı mıdır? Kesinlikle hayır. Çünkü bu
'dehşet görüntüleri' kişinin beynine öyle bir kazınır ki,
ufak bir kaza anında bu görüntüler 'bir film şeridi gibi'
değil, azgın şimşekler gibi beynin içinde canlanır. Beyninde
bu imgelerin canlanması da o şoförün düşünce dengesini
kaybetmesine, paniklemesine, ne yapacağını şaşırmasına ve
hepsinden önemlisi aşırı stres panik hormonlarının
salgılaması sonucu şoförün düşünme faaliyetinin bloke
olmasına (kilitlenmesine) neden olur. Bu da kazanın
sonucundaki zayiat büyümesine neden olacaktır. Küçük
kazaların uyan veya dikkat çekmek amacıyla teşhiri yararlı
olabilir.
Bir dönem tanıdığım yaşlı bir bayan evinde geceleri hiç
yalnız kalamıyordu. Kendisinde kalan torununun gelmediği
günlerde evdeki bütün terlikleri toplayıp bir sandığa
doldurup kapısını iyice kilitlemeden uyuyamadığını
söylüyordu. Hiçbir etkinin nedensiz olmadığına inandığım için
onun bu davranışının nedenini araştırdım. Bildiğim hipnoz .ve
NLP teknikleri kısa sürede sonuca ulaşmamı sağladı. Bayan
hayatında bir kez sinemaya gitmişti ve izlediği de bir korku
filmiydi. Filmde evinde yalnız yaşayan bir bayanı terlikler
içerisinden Çıkan siyah böcekler uyurken gelip yiyorlardı! Bu
sahneden o kadar etkilenmişti ki bir daha sinemaya bile
gitmemişti. Aradan 40 yıl geçmesine rağmen o sahneye 'bakış',
bugün siyah böceklere ve yalnızca karşı olumsuz bir tavır ve
terlikleri sandığa.kilitlemek gibi bir davranışa dönüşmüştür.
Unutmayın hiçbir şey sebepsiz değil, yaptığınız şey tesadüfen
yapılmış değil. Her etkinin bir nedeni vardır.
Sağlıklı, dengeli, doyumlu ve tutarlı bir hayat için olumsuz
görüntü ve seslerin içimize 'sızmasına' izin vermememiz
gerektiğini anladık. Çin atasözünü unutmayın; insan ne yerse
odur. Mideniz sizden vitamin ve protein, kalbiniz sevgi,
beyniniz bilgi ister. Kendinizi nelerden korumanız
gerektiğini bilmeniz yetmez, beyninizi neyle beslemeniz
gerektiğini de bilmeniz gerekir. Beyninizi bir mutfak,
aklınızı da aşçıya benzetirsek ona ne malzeme verirsek ona
göre yemekler yaparak bize verecektir. Verdiğimiz malzemenin,
çıkan yemekten farklı olması sizi şaşırtmasın. Aşçıya
yumurta, domates, biber ve tereyağı verirseniz size menemen
yapıp verebileceği gibi (menemen verdiğiniz malzemelere hiç
benzemez ama onlardan yapılır) üzerine haşlanmış yumurta
doğranmış bir çoban salatası da yapıp verebilir. Beynin
çalışması bakımından bunun anlamı şudur: Beyninize duyu
organlarınızın algılayıp gönderdiği 'malzemeler' (duyumlar),
mutfakta işlenerek bilgi, teori, davranış, inanç, yargı,
tutum, karakter özelliği olarak karşımıza çıkar. Menemendeki
gibi verdiğimiz malzemeler ile aldığımız ürünler farklıdır,
ancak aldığımız ürünler verdiğimiz malzemelerden yapılır.
Amerika'ya giden muhafazakâr bir insan sokaklarda yatan
evsizleri veya gösteri yapan eşcinselleri görürse Amerikan
kültürü hakkında ne düşünür? Tüm bunları ve benzeri haberleri
görmemiş ve işitmemiş olsalardı tepkileri bu kadar yoğun olur
muydu? Geçen yıl 1 Mayıs'ta radikal solun Kadıköy'de ordu
yürüyüşü yaptığını görmek Türkiye'de insanların bu kişilere
karşı olan tavrını nasıl etkiledi? Göz ile beyin arasındaki
sinir hatları kulak ile beyin arasındakine göre 20-25 kat
daha güçlü olduğu için şu söz hep geçerli olacaktır: 'Görmek
inanmaktır.' Yani görüntü inancı yaratır. TV'nin radyoya göre
daha etkileyici olmasının nedeni budur. İnsanların ismini
unuttuğumuz halde yüzünü hatırlayabilmemizin nedeni budur.
İnsanların dış görünüşlerine önem vermelerinin ve cilalı imaj
devrinin nedeni budur. Güzel bayanlara ve yakışıklı erkeklere
olan talebin açıklaması budur.
Mutluluğun malzemeleri
Beynimizin bu özelliğini mutlu olmak için nasıl
kullanabiliriz? Beynimizden almak istediğimiz ürün mutluluk
olduğu için onun yapıldığı malzemeleri beynimize vermemiz
gerekir. Bunun için de kulaklarımızdan güzel sesler (müzik,
akarsu şırıltısı, kuş sesi, şiir vs.) göndermeliyiz
beynimize. Bundan da önemlisi gözümüzle güze! görüntüler
toplayarak beynimize göndermektir. Bunlar çiçekler, manzara
resimleri, doğal manzaralar, güzel yüzlü veya güler yüzlü
insanlar, 'rüzgarda titreyen mum ışığı görüntüsü', gece
gökyüzü manzarası veya şirin bir bebe suratı olabilir.
'Mutluluğun resmi' kişiye göre değişir, ideal olan kişinin
kendi mutluluk resmini bulması ve onu gündelik yaşamının bir
yerlerine yerleştirmesidir. Mutluluğa ulaşmak için görme,
işitme kanalından daha çok dokunma kanalının kullanılması
gerekir. Mutluluk büyük oranda dokunma yoluyla gelir.
Aşıkların el ele dolaşmasının, insanların mutlu olduklarında
birbirine sarılmasının nedeni budur.
Başarı malzemelerini algılamak
Başarılı olmak için, motive olmak için beynimizin bu
özelliğini nasıl kullanabiliriz? Ondan kendi lehimize olacak
şekilde nasıl yararlanabiliriz? Bunun yolu olmak istediğinizi
görmektir. Bir kahramana sahip olmanın yaran budur. Eğer
temel hayat amacınız pop müzik sanatçısı olmak ise beyninizi
en iyi konserlerdeki görüntü, ses ve his ile beslemeniz
gerekir. Eğer Boğaziçi Üniversitesi'ni kazanmayı hedef olarak
seçmişseniz mutlaka ve mutlaka sınava hazırlanmaya başlamadan
önce gidip o muhteşem yapıyı bir görmenizi isterim. Eğer
yazar olmak istiyorsanız büyük imza günlerinde orada
olmalısınız. Geleceğinizi görün, duyun, hissedin, koklayın.
Geleceğinizle ilgili gerçekleri 'çok kanallı' kaydedin.
Sonuçları önce yaşayın. Sonra gerçekleştirmek için içinizdeki
güç uyanacaktır. Başarının en iyi ve en kolay, başarılı
insanlar arasında öğrenilmesinin nedeni budur. Madem ki
gördüğümüze dönüşüyor, gördüğümüzü oluyoruz o halde ne olmak
istediğimizi net bir şekilde görmemiz gerekiyor. Bunun iki
yolu vardır. Birinci olmak, yapmak, başarmak istediklerimizi
hayalimizde canlandırmak, onu akli gözlerimizle görmektir.
İkincisi ise olmak istediğimizi gerçeklerin içinde yaşayarak
görmektir. Bunun için de kaptan olmak istiyorsanız
gemicilerle ve gemilerle, sinema yönetmeni olmak istiyorsanız
stüdyolarda, sanatçılarla beraber olmaya çalışmanız gerekir.
(Eğer hukukçu olmak istiyorsanız sakın adliyelere gidip
motive olmaya kalkmayın! Bazı gerçekleri bilmemek daha
yararlıdır!) Beyni şartlandıran bu iki görme biçiminden
gerçek görüntü genelde daha etkileyicidir. Ancak yapıları
araştırmalar hayal edilen (zihinde canlandırılan) bir görüntü
ile seyredilen, gerçeğe ait bir görüntü arasında beyni ve
bedeni etkileme bakımından önemli bir fark olmadığını
göstermiştir. Çocuklar üzerinde yapıları bir araştırmada
küçük çocukların % 50'sinin Süpermen'in gerçek olduğuna, %
30'unun ise cadıların aramızda halen yaşadığına inandığını
göstermiştir. Akıl gözünden bekleneni sanırım en iyi şu
atasözü özetliyor: 'Göz odur ki dağın ardını göre, akıl odur
ki başa geleceği bile.'
B) BİLGİYİ İŞLEME ADIMI
Bu adımda birinci aşamadan geçmiş bilgiler daha önceden
öğrenilmişse tanınarak, öğrenilmemişse tanımlanarak bir
'kimlik tespiti' sürecinden geçer. Tanınan veya tanımlanan
bilgiler hemen bir tasnife (sınıflandırma, kategorize etme)
tabi tutulurlar. Gereksiz ve önemsiz bilgiler bu etapta
elenir ve bilinçaltına gider. Eleğin üzerinde kalan 'iri
kıyım' bilgiler ise beyinde ilişkili oldukları bilgilerin
bulunduğu yere yerleştirilirler. Buna hafızaya kaydetme,
yerleştirme, 'konuşlandırma' da diyebiliriz.
Bütün bu işlemler neye benzer? Bir tutuklunun serüvenine
benzer. Bir mahkûm tutuklandıktan sonra ilk önce karakolda
kimlik tespitine tabi tutulur, sabıka kağıdı incelenir, ondan
sonra işlediği suça göre adi suçlular veya siyasi suçlular
diye ayrılır hapishanedeki gardiyanlar tarafından koğuşlarına
götürülürler. Siyasi suçların koğuşları da olay çıkmasın diye
sağ sol, aşırı sağ aşırı sol diye ayrılmıştır. Beyin
tarafından hakkında tutuklama karan verildiği için duyu
organları tarafından tutuklanan bir 'katil matematik formülü'
önce tanınır, sonra da beyindeki matematik sistematiği
içerisinde ait olduğu yere kaydedilir. Bu katil matematik
formülünün tek derdi bulduğu ilk fırsatta dışarı kaçmaktır!
Bunun için beyninizde tünel kazıp, kulaklarınızdan bile
kaçabilir!
Öğrenmenin bu ikinci adımını anlama, seçme ve yerleştirme
aşaması olarak görebiliriz. Beyin bu işlemleri yaparken,
bilginin beyne girmesinden itibaren unutma süreci de başlar.
İlk eleme 20 saniyelik çok kısa süreli hafızada gerçekleşir.
Bu süre içerisinde beyinde tutunabilecek, ilişki kurabilecek
'eski bir tanıdık' bilgi bulamayanlar beyinden çıkar gider.
45
Kısa süreli hafızanın ilk elemesini seçen 'büyük bilgiler' 20
dakikalık ikinci eleğe konurlar. Bu eleğin yirmi dakika
boyunca elemesine rağmen eleğin üzerinde kalanlar uzun süreli
hafıza denilen son kısma gönderilir. Bu kısımda da unutma
veya izlenim zayıflaması olur ancak diğerlerine kıyasla çok
azdır. Bir yandan acımasız unutma süreciyle uğraşan
bilgileri, bir yandan da beyin tanıma, tasnif ve kayıt
işlemine tabi tutulmaktadır.
1- Tanıma işlemi nasıl yapılır?
Beyin için kelime ve rakamlar birer şifredir. Tanıma
kelimelerin ve rakamların içlerinde taşıdıkları manalardan
(anlam) ayrılmasıdır. Beyin adeta bilginin ambalajı olan
kelimeleri 'bilginin kabuğunu soyarak' atmaktadır. Tanıma
işleminde gelen bilginin ne olduğu ne olmadığı o bilginin
yapısına bakılarak anlaşılır. Gelen bilginin 'eldiven' mi,
yoksa 'merdiven' mi olduğu anlaşılır. Daha önceden beyne
girmiş veya beyinde benzerleri bol bulunan bilgiler
kolaylıkla tanınır ve tasnif aşamasına aktarılır. 'Kineka'
gibi daha önce hiç duymadığınız bir bilgi gelirse beyin onu
tanımaz ve kapıdan kovar.
Yabancı kelimeler, pasaportu olmayan insanlar gibi sınırdan
içeri alınmazlar. Kelime hazinesinin geniş olmasının önemi
buradadır. Kelime hazinesinin geniş olması gibi anlatılan
şeyi kişinin kendi ifadeleriyle tekrarlaması da bilgi
girişini, dolayısıyla anlamayı hızlandırmaktadır. Duyu
organlarının toplayarak beyne aktardığı bütün bilgiler
tanınır mı? Hayır. Önemli ve çarpıcı bilgiler tanıma işlemine
tabi tutulur, ancak bunların beraberinde gelen milyonlarca
kırtasiye bilgi bilinçaltına gönderilir. Burada limitleri
psikolojide 'algı eşikleri' denilen alt ve üst sınırlar
belirler. Örneğin kurbağa ayak sesini duyar ancak kulağının
dibinde ateşlenen tabanca sesini duymaz. Çünkü bu ses üst
duyma eşiğini aşmıştır. Sınır kapısından geçen turistin
üzerindeki pirelerin denetimden geçmemesi gibi bazı küçük
enformasyonlar da 'çaktırmadan' beyne girerler. Özetlersek bu
adımda
1) Tanınmayan ve tanımlanamayan bilgiler geri gönderilir.
2) Tanınan ve tanımlanan bilgiler tasnif bürosuna kanalize
edilir.
3) Anlamı çözüldüğü halde önemsiz ve gereksiz olduğu
düşünülen bilgiler ile hiç kimlik tespitine tabi tutulmayan
'kırtasiye bilgiler' beynin çöplüğüne, yani bilinç altına
gönderilir. Tüm bu işlemi yapan da bilinci kendi içinde olan
iç bilinç merkezidir.
2) Tasnif işlemi nasıl yapılır?
Duyu organlarınca algılanıp, tanınma sürecini geçen bilgileri
müthiş bir 'kıyım' beklemektedir. Ciddi bir 'zayiat' vermeden
buraya kadar gelen bilgiler bu kısımda gerekli-gereksiz,
önemli-önemsiz diye sınıflanarak, gereksiz ve önemsiz olduğu
düşünülen bilgiler bilinçaltına atılır. Psikolojide buna
algıda seçicilik denir. Önemli ve gerekli olanlara dikkat
odaklanır, diğerleri ise görmezden gelinir. Dikkatin hangi
bilgiler üzerinde yoğunlaştırılacağını belirleyen kriterler
nelerdir? Hangi bilgilerin elenip, hangilerinin kalacağını
belirleyen iki kriter vardır.
a) Mesajın veya bilginin dili. Bilginin veya mesajın
yapısına ait özellikleri ifade eder. Bunlardan biri
hareketliliktir. Hareket eden nesneler duran nesnelere göre
daha kolay algılanır. Çevresiyle zıtlık oluşturan daha kolay
algılanır. Mesela siyah penguenler içerisindeki beyaz bir
penguen dikkatinizi hemen çeker. Anormal bartıh, ilginç
görüntüler, farklı ve özel görüntüler dikkati daha çok çeker.
Büyük ve şiddetli görüntü ve sesler insanı daha çok
etkilediği için filmler sinemada, TV'den daha etkileyici
olur.
b) Bu ise beyne giren bilginin değil, o beynin sahibinin
psikolojik özellikleriyle ilgilidir. Örneğin göz bildiğini
daha iyi görür. Aradığı şeyi daha kolay görür. 0 halde 'ilgi
ve bilgi' elemede önemli iki unsurdur. İlgisiz ve bilgisiz
bir insanın kafasında yeni gelen bilgi de durmayacaktır.
Ayrıca ihtiyaçlar da neyin görüleceğini belirler. Aç adam
lokanta tabelalarını, ayakkabı. boyacısı boyasız
ayakkabıları, cep telefonu olan telefon sesini, yeni anne
olanlar çocuk sesini diğer kişilere göre daha çok ve daha
çabuk algılar.
O halde neyi algıladığımıza ve kim olduğumuza göre değişen
bir eleme mekanizması vardır. İlgi alanımıza giren, hakkında
bilgi sahibi olduğumuz, bir ihtiyacımızı gidereceğine
inandığımız, daha önce öğrenmiş olduklarımızla ilgili ve
hareketli, çarpıcı, büyük, şiddetli, olağanüstü görünen,
çevresiyle zıtlık teşkil eden bilgiler aklınızda kalacaktır.
Bilgilerin bu ÖSS sınavından yukarıdaki özellikleri taşımayan
bilgiler, 20 saniye ile 20 dakika arasında bilinçaltına
gidecektir. Hafızaya kaydedilmedikleri için hatırlanmaları da
söz konusu olamayacaktır.
47
3) Beynin tanıma ve tasnif yeteneği nasıl geliştirilir, nasıl
iyileştirilebilir?
1- Fanıma ve tasnif işlemlerinin temeli kişinin 'neyi
bilmesi gerektiğini' bitmesidir. O metinde aradığınız bilgi
nedir? İhtiyacınız olan bilgi nedir? Unutmayın aradığını
bilmeyen bulduğunu da anlamaz Dikkatinize aradığınız
bilginin 'eşkalini' verin, o size onu yakalayıp,
getirecektir.
2- Algılama sırasında bakılan bilgi tanıma ve tasnif
aşamasında görülür. Bakmanın ötesine geçerek görebilmek
temelde dikkat keskinliğine bağlıdır Dikkat eğitimi ile görüş
keskinliği artırılabilir.
3- Bu aşamada beyin bilgiyi yorumlayarak canlandırır. Başka
bir ifadeyle kafamızda taşıdığımız ve gerçeğin bir haritası
olan bilgi dünyamız bu süreçte oluşur. Buraya kadarki adımlar
'gerçeğin haritalaştırılması süreci' olarak tanımlanabilir.
Gerçeği ne kadar aslına uygun olarak algılasak da onu
anlamlandırma sürecinde işe kendimizi de katarız. Bundan
dolayı 1. Kant: 'Biz gerçeği olduğu gibi değil olduğumuz gibi
görürüz' demişti.
4- Tanıma ve tasnifte ön bilgiler çok önemlidir. Beyne yeni
gelen bilgiye anlam verilirken beyinde daha önceden bulunan
bilgilere bakılır. Örneğin seçim sistemleri ilk defa
öğreniliyorsa, beyin bu bilgilere demokrasi hakkındaki
bildiklerine göre bir anlam verebilir.
5- ilgi, ihtiyaç ve merak da dikkatin merkezindeki
unsurlardandır, ilgi alanımıza girmeyen, bir ihtiyacımızı
gidermeyeceğine inandığımız ve ne olduğunu merak etmediğimiz
bilgileri görmezlikten geliriz.
6- Bilgi ve kültür dizeyi ile kelime hazinesi de
anlamlandırma sürecinde Onun ili rol oynar Bildiğimiz kelime,
bilgi ve düşünceleri hemen tanırız.
7 Zeka ila bu işlemlerin hızını ve kalitesini etkileyen bir
unsurdur.
8- Anlüiıılaııdırnu sürecinde en kritik unsur
konsantrasyondur, t-ger beyin o anda istediği bilgilerle
beraber başka şeylerle de ilgilenmeye başlarsa dikkat bölünür
ve gelen bilgiler 'yarım yamalak' anlamlandırılır. Aynı anda
beyni tek bir konuya, o anda işlenmekte olan "ilgiye
yoğunlaştırma, kıjsantrasyon ve iç disiplin becerisine
ihtiyaç duyar.
9- Beyne tekrar tekrar gönderilen bilgiler, abartılı, komik,
kanlı-canlı, renkli, parlak, büyük, görüntüler, ritmik,
şiddetli, ahenkli sesler beyne yerleştirmek üzere kayıt
aşamasına gönderilir.
4) Bilginin beyne yerleştirilmesi (kayıt) işlemi nasıl
yapılır?
Algılama, anlamlandırılma ve tasnif adımlarım unutulmadan,
başarıyla geçen bilgiler beyinde bulunan Hipokamp adlı merkez
tarafından hafızaya kaydedilir. M. Safi Duyar bu merkezi
telefon santral memuruna benzetir ve işyerindeki istediğiniz
kişiyle görüşmenin santral memurunun sizi oraya bağlamasıyla
mümkün olacağını söyler. Duyar 'Fotoğrafik Hafıza' adlı
kitabında şöyle diyor: 'Hipokamp bilgilerin kalıcı hafızaya
aktarılmasını sağlayan bir yazıcıdır. Öğrenilen bilgilerin
veya yaşanan olayların kalıcı hafızaya yazılmasına bu bölüm
karar vermektedir.' Prof.Dr. Nurettin Fidan'a göre ise
'kodlama (kayıt) bilginin, zihnin onu saklayacağı biçime
dönüştürülmesi işlemidir.'
Kayıt ne demektir? Kayıt bilginin beyne yerleştirilmesidir.
Bu yerleştirme temelde üç türlüdür. Birincisi tekrarla
yapılır, ikincisi ilişkilendirme, üçüncüsü ise sınıflama ya
da mantık örgüsüdür. Bunların detayına geçemeden önce kayıt
işleminin iki çeşidini görelim. İrade kriterine göre beyinde
iki türlü kayıt vardır. Bunlar:
• Otomatik bellek-bilinçsiz kayıt; Bazı bilgiler beynimize
kaydetmek için bilinçli bir çaba harcamadığımız halde
kendiliğinden hafızamıza yerleşirler. Buna fark etmeden
öğrenme' de denir. Düğününüzün detaylarını veya yeni
tanıştığınız bazı kişilerin isimlerini, izlediğiniz filmlerin
senaryolarını bilinçli olarak hafızanıza kaydetmek için
uğraşmadığınız halde aklınızda kalır. İşte bu bilgiler,
beynin kendi kendine, otomatik olarak yaptığı kayıtlardır.
Beyin bu doğal kaydını yaparken neleri seçer? İlginç, saçma,
abartılı, komik, kanlı canlı, duygusal, tekrar edilen
bilgileri kaydeder. Bu otomatik bellek Fransızlara göre
'çılgın bir kadına' benzer. Renkli paçavraları toplar ve evde
işe yarar ne varsa sokağa atar. Bu otomatik bellek kişilerin
doğal hafıza güçleri arasındaki farkı da ortaya koyar.
İlgisi, bilgisi ve merakı fazla olanın otomatik belleği de
güçlü olacaktır.
• Bilinçli kayıt (Eğitilmiş bellek): Bizi otomatik belleğin
hovardalığından veya güçsüzlüğünden koruyan şey hafızanın
eğitilmiş kıs-
mıdır. Pazarlama üslubuyla söylersek; kötü hafıza yoktur,
eğitilmemiş hafıza vardır. Bilincimizi kullanarak içimizdeki
öğrenme sürecine müdahale edebiliriz. Hafızaya kayıt işlemine
iki türlü müdahale edebiliriz, etmeliyiz. Birincisi beynimize
neyi kaydedip, neyi kaydetmemesi gerektiğini biz
söyleyebilir, buna biz karar verebiliriz. İkincisi ise
beynimize hafızaya bilgileri nasıl kaydedebileceğini ve daha
iyi hatırlayabilmesi için nasıl kaydetmesi gerektiğini
öğretebiliriz. Öğrenmeyi öğrenme budur. Bilinçli öğrenme
neyi, nasıl yapması gerektiğini beyne öğretmektir. O halde
hiçbirimiz doğal hafıza gücümüze mahkûm değiliz, ona
alternatif olarak eğitilmiş hafıza gücünü geliştirebiliriz.
Buradaki ilginç nokta eğitilmiş, bilinçli kayıtların bir süre
sonra otomatik kayıtlan da düzeltmesidir. Buna yansıma etkisi
denir. Böylece fazladan bir çaba harcamadan birçok bilgi,
otomatik hafızamız tarafından kendiliğinden kaydedilecektir.
Öğrenmede bilinç ve bilinçaltının rolü
Öğrenme sürecinde hafıza çemberlerini geçemeyen, elenen
bilgilerin unutulduğunu söyledik. Oysa gerçekte algılanan her
bilgi unutulsa bile beyinde bir iz bırakır. Tekrar yazıyorum;
algılanan her bilgi beyinde bir iz bırakır. Önemli, ciddi,
işe yarayacağına inanılan parlak, şiddetli, tekrarlı, görsel
bilgiler bilinç üzerinde yer eder. Bu özelliklere sahip
olmayanlar ise bilinçaltına gönderilir. Başka bir ifadeyle
unutulan bilgi yoktur bilinçaltında veya bilinç üstünde iz
bırakmış bilgi vardır. Bilinç ile bilinçaltının
karşılaştırmalı incelemesiyle yapılabilir:
1) Bilinçaltı bilinçten daha güçlüdür Her filıRadar 'bilinçli
insan' olduğumuzu iddia etsek de bilinç altındaki güç ve onun
etkisi, bilinç gücünden daha yüksektir.
2) Bilinçaltı sınırsız bir kapasiteye sahiptir. Oysa bilinç
bilgi işleme bakımından iki sınıra sahiptir.
• Zaman bakımından sınırlıdır (Geçicilik özelliği). Şu anda
düşünürken kullandığınız 'bilinçli zihin hafızanız' 20-30
saniye ile sınırlıdır. Bir şeyi düşünür sonra başka bir şeye
ya da o şeyin başka bir boyutuna geçeriz. Yani bizler çok
kısa süreli hafıza süresi içerisinde düşünürüz. Bu sürede
kısa süreli hafızaya geçemeyen bilgi unutulmuş olur.
• Kapsam bakımından sınırlıdır (Kavrayış limiti özelliği).
Beyninin herhangi bir anda düşünürken işleyebileceği bilgi
sının 7 ± 2'dir. Yani bilinç yedinin iki fazlası ya da iki
eksiği arasında farklı bilgiyi bir arada işleyebilir,
yorumlayabilir, anlamlandırabilir. Oysa bu limitlerin
üzerindeki bilgileri aynı anda işleyemez.
3) En önemli farklardan birisi de bilincin her şeyi tanıma,
tasnif gibi aşamalardan geçirerek anlamasına karşın,
bilinçaltının anlamadan, tanımadan, yorumlamadan,
değerlendirmeden, büyük-küçük, önemli-önemsiz, işe yarar veya
yaramaz demeden her şeyi kaydetmesidir. Bu kadar farklı
türden algı malzemesinin bir arada bulunması bilinçaltı
gücünün kaynağı olmaktadır.
Turgay Biçer, Doruk Performans adlı kitabında bilinç ile
bilinçaltı farkını şöyle özetliyor: 'Bilinçaltı, bilgiyi
bütün olarak ister. Kritize etmez, yalnız depolar.
Kuralsızdır. Bilinçaltı hafızayı, bilgileri, erdemleri,
gerçek arzu ve istekleri içine alır... Yaşamımızdaki bütün
duygusal durumlar, düşünceler, söylenmiş ve söylenmemiş her
türlü şey bilinçaltına işlenir. Bilinçaltına karanlık bir
oda, bilince ise yakılan bir el feneri diyebiliriz. Yalnızca
istenen, duyulan bölge aydınlatılır ve varolan şeyler
görülür. Bilinçaltı ise karanlık odanın kendisidir. Her şey
oradadır. Dışarıdan hiçbir şeye ihtiyaç yoktur.'
Bilinçaltımızdaki bu büyük güç potansiyelini kendi lehimize
olacak şekilde kullanmanın yolu nedir? Bunun en iyi yolu
temel hayat amaçlarını belirlemiş olmaktır. Bunu da nasıl
yapacağımız bu kitapta anlatılmaktadır.
Bilginin biçimine göre kategorizasyonu...
Beyne gelen bir bilgi iki açıdan tanınmaya çalışılır.
Birincisi algılanan uyarıcının görüntü mü, ses mi, koku mu,
tat mı, his mi gibi bilginin dış görünüşüne (biçim, suret,
silvet, form) ait özelliklerine göredir. İkincisi tanıma ise
bilginin anlamı (manası, muhtevası, içeriği) ne yöneliktir.
Bu sınır kapısından giren bir yabancının önce yüzüne, gözüne,
saçına, boyuna, sesine, kokusuna dikkat etmek, sonra da onu
hangi ülke vatandaşı' nasıl bir karakteri var' mesleği ne'
niçin içeri giriyor' vs. diye incelemeye benzer. Tasnif
aşamasında da bilgilerin içeriğine göre sınıflandırdığını
söyledik. İşte bu tasnifin bir benzeri de bilginin yapısına
göre yapılır. Yani resimler bir tarafa, sesler diğer tarafa,
hisler bir başka bölgeye gönderilir.
Beyindeki bu uzmanlaşma sağ ve sol lop diye ayrılmıştır. Sağ
lop bilginin bütününü görür, sol lop detaylarla ilgilenir.
Sağ lop hayal gücü ve görsel ilişkilerle bilgileri organize
eder, sol lop ise konuşma ve mantıksal ilişkiler kurarak
bilgileri organize edebilir. Sağ lop boyutlar, hareket ve
şekiller yoluyla, sol lop mantık ve matematik yoluyla
çalışır. Sanat, müzik gibi uğraşlar sağ lop, analizler,
muhakemeler sol lopun faaliyetidir. Ana karakter olarak sağ
lop eğlenceli ve yaratıcı işlerde yoğunlaşırken sol lop
stresli ve yorucu faaliyetlerde yoğunlaşmıştır. Ezberci
eğitim sistemlerinde yoğun olarak sol lop kullanılır, bundan
dolayı soyut öğrenme tipine sahip kişiler daha başarılı olur.
Oysa eğlenerek öğrenen, öğrenmeyi öğrenmiş bir kişi ideal
olanı yapar; her iki beyin lopunu da dengeli kullanır.
Şimdiye kadar doğru kullanmadığımız sağ lopumuzu geliştirmek
ve öğrenmede daha çok kullanmak için ne yapabiliriz? Bu
istediklerinize sizi götürecek olan teknik hafıza
klipleridir. O kısmı okuyun ve deneyin.
Beynin bilgi işleme hızı
Beynin bilgiyi işleme hızı ne kadardır? Neye bağlıdır? Beyin
bilgiyi görsel bir biçimde işliyorsa veya görsel bir bilgiyi
işliyorsa beyin içindeki işlemler 'ışık hızıyla' çalışır ve
çoğu kez neler olup bittiğini bile fark edemeyiz. Oysa
bilgiyi iç konuşmayla kaydediyorsa içinizdeki sesi
dinleyebilir, takip edebilir, bilginin akışını
gözlemleyebiliriz. Bilginin yapısı gibi içeriği de hızı
etkiler. Eğer bir bilgi beyne ilk defa girmişse, kendisiye
ilgili, ilişkili, bağlantı kurabileceği bilgi yoksa ilerleme
daha yavaş olur. Anlama hızınız bilgi ve kültür düzeyi ile
kelime hazinenize doğrudan bağlıdır. Akademik, teknik,
yabancı konulan yavaş öğrenmenizin veya az bilenlerin çok
yavaş okumasının nedeni budur.
Anthony Robbins'e göre 'Bir nöronun reaksiyonu yüzlerce ve
binlerce diğer nörona 20 milisaniyeden kısa bir zamanda
ulaşmaktadır. Bu süre de göz kırpma süremizin onda birinden
daha azdır.' Melik Duyar ise (a.g.e.) bilim adamlarının insan
beyninde her bir dakikada 100.000 ile 1.000.000 arasında
farklı kimyasal reaksiyonun olduğunu tahmin ettiklerini
anlatıyor. Beynin bilgi işleme hızı ile gözün veya kulağın
bilgi toplama hızı farklı olunca konsantrasyon sorunla- ] n
ortaya çıkmaktadır. Örneğin beyin bir dakikada 600 kelimeyi
işleyebiliyorken, göz 150 kelime aktarıyorsa arada boş kalan
3/4'lük sürede beyin başka konularla ilgilenir ve dikkat
bölünür. Bundan dolayı konsantrasyonu artırmanın en iyi
yollarından birisi de daha hızlı okumaktır. Eğer konuşmacı
sizseniz doğru olan aşırı olmamak şartıyla hızlı ve gür sesle
konuşmaktır. Unutmayın gözünüz ve kulağınız beyninizi
kesintisiz bir şekilde bilgiyle beslemek zorundadır. Çünkü
beyin boşluğu sevmez!
Hafıza sürecine girmiş bilgiler kaça ayrılır? Bilgileri
yapılarına ve biçimlerine bakarak görsel, işitsel, dokunsal,
tatsal, kokusal diye ayırabiliriz. Bunlar da kendi içinde
ayrılacaktır. Örneğin görseller renkli renksiz, renkliler
siyah kırmızı gibi alt gruplara ayrılacaktır. Bilgileri
anlamlarına göre ayırabiliriz. Bu kitapların 'içindekiler'
kısımlarındaki sistematiğe benzer. Örneğin 'maddenin en küçük
yapı birimi atomdur' bilgisini hafızamızda götürerek siyaset
bilimi bilgilerinin bulunduğu kısma yerleştirmeyiz. Onun
anlamına bakarak onu doğa bilimleri grubundan bir yerlere
yerleştirebiliriz. Asıl kritik şöyledir:
•Referanstı bilgi; daha önce beyne bir kez girmiş veya
girmemiş olsa bile hafızada kendisiyle ilişkili, hemen
çağrışım yapabileceği birçok bilgi bulunan bilgilere denir.
Örneğin 'Beşiktaşlı Sergen'in transfer ücreti bir trilyon
oldu' diye bir bilgi verirsem bu bilgi hafızanızdaki spor,
Sergen ve para ile ilgili ön bilgilerle çağrışım yapacaktır.
Bunu öğrenmeniz kolay olacaktır.
• Referanssız bilgi; beyne daha önce girmemiş ve beyinde
hemen çağrışım yapıp, ilişkiler kurabileceği ön bilgiler
bulunmayan bilgilere denir. Bu bilgiler beyinde 'misafir
muamelesi' görürler. Örneğin 'deniz yosunlarının günlük
soluduğu su miktarı 7,5 gramdır' git! bir bilgi eğer
denizcilik bilimlerinde okumuyorsanız beyninizde 2C 30 sn.
dolaşacak ve tutunabileceği, çağrışım yapabileceği, ilişki
kurabileceği bir bilgi bulamayarak dışarı çıkacaktır.
Hangi tür bilgiler daha çok akılda kalır? Elbette öncelikle
referanslı bilgiler hafızaya yerleşir. Referans hatırlamayı
garantileme ama anlamayı garantiler ve hızlandırır. Anlamak
ise hatırlamak
53
için gereklidir ancak yeterli değildir. Görsel, renkli,
çarpıcı, parlak, tekrar eden, şiddetli, çevresiyle zıtlık arz
eden bilgiler akılda kalır. Ayrıca bir bilgi referansı olmasa
bile bir sorunun cevabı olarak aranıyorsa veya çok ilginç
bulunmuşsa hatırlanır. Örneğin 'Timsahın beyni nohut
büyüklüğündedir' şeklinde gerçek bir bilgiyi size aktarırsam
ilginizi çekecek ve hafızanıza yerleşecektir. Oysa deniz
yosunlarını muhtemelen unuttunuz bile. Kaç gramdı? Peki ya
transfer olan futbolcu kimdi? Aldığı rakam neydi? Hangisini
daha kolay hatırladınız? Neden dolayı? Tüm bu anlattıklarımız
'göz kişinin bildiğini görür' kuralını kanıtlıyor. Bu sözü
'İnsan bildiğini öğrenir' ya da 'Çok bilen daha çok öğrenir'
diye anlayabiliriz.
Hafızaya kaydetmede kullanılan biçim ve yöntemler neler?
Bir bilgiyi hafızaya kaydetmenin temelde iki yolu vardır.
Birincisi ezberci eğitimin yoğun olarak kullandığı
'tekrarlama 'dır. İkinci yol ise ezbersiz öğrenme için
kullanılmakta olan ilişki veya bağlantı kurma metodudur.
Esasen öğrenme de bilgiler arasında bağlantılar kurmak
demektir. Bu bağlantılar iki türlüdür. Birincisi mantıksal
(içerik yönüyle kurulmuş) bağlantılar, ikincisi ise biçimsel
(yapı boyutunda kurulmuş) bağlantılardır.
Yapı boyutunda kurulmuş bağlantılarda en çok görsel öğeler
kullanıldığı için görsel fotoğrafik kayıt da denebilir.
Bunları bir örnekle açıklayalım. Beynin ne olduğunu, nasıl
çalıştığını ve çok iyi bildiğinizi ancak 'Patern' kavramını
ise bilmediğinizi varsayalım. (Şu anda 'patern' kelimesi
beyniniz tarafından tanınmaya ve tasnif edilmeye çalışılıyor.
Eğer onun ne olduğunu açıklamazsak tanınamayacağı için 20-30
saniye içerisinde unutulacaktır.) Patern beyne giren bir
bilginin beyin hücreleri üzerinden geçerek, beynin içinde
takip ettiği yol demektir. Bir şeyi ilk kez yaptığınızda o
anda algıladığınız bilgiler beyinde bir patern oluşturur,
sonraki tekrarlarda bu yol kullanılır ve güçlendirilir. Şimdi
patern kelimesini kaç türlü hafızanıza kaydedebiliriz.
• Tekrar yoluyla; eğer periyodik olarak 75 defa 'patern zihin
yoludur' diye tekrarlarsanız bu bilgi hafızada derin bir ilk
izlenim oluşturacak ve dolayısıyla daha sonra ona kolay
ulaşmanızı sağlayacak-tır- Bu yol bildiğimiz klasik
ezberlemedir.
• Mantıksal ilişki kurmak yoluyla; bu yolda bilgi ait olduğu
ve bizim de bildiğimiz bütünle ilişkilendirilir. 'Patern'
kavramı beyin hakkındaki bilgilerin alt başlıklarındandır. O
halde onu beynin çalışma biçimiyle ilgili bilgilerle
ilişkilendirmeliyiz. 'Beyne giren bilgiye neler yapılıyordu?
Tanınıyor, tasnif ediliyor, anlaşıldıktan sonra hafızaya
yerleştiriliyordu. İşte bilginin tüm bu işlemlerden geçerken
takip ettiği yola patern denir.' Kurduğumuz bu bağlantı
mantıksal (anlamlan yönüyle) ilişki kurmaktır.
• Fotoğrafik görsel hafıza ilişkileri kurmak yoluyla; burada
bilgilerin görsel hale getirilerek bağlaması söz konusudur.
Beyni bir labirent, paterni labirentin içindeki yollar,
bilgiyi ise bir denek faresi gibi kafanızda
canlandırabilirsiniz. Hayal gücünüzü kullanarak farenin
labirentler içerisinde dolaşırken takip ettiği yolu bir bütün
olarak görebilirsiniz. Fareyi hızı veya yavaş hareket
ettirebilir, labirenti hareket ettirebilir, farenin yolunu
şaşırmasını sağlayabilirsiniz. Tüm bunları zihninizde
canlandırmanız farenin takip ettiği yolun 'patern' olduğu
tanımını beyninize resim olarak yerleştirecektir.
• Somut, pratik bir olayla ilişkilendirerek kaydetme;
patern'i sigara içmek, yürümeyi öğrenmek, şiir ezberlemek
gibi somut bir örnek ile ilişkilendirebiliriz. A. Robbins'in
'İçindeki Devi Uyandır' adlı kitabındaki şu açıklamayı
okurken sigara içme davranışı ile paternin ilişkilerini
kurunuz. 'Bir şeyi ilk defa yaptığımızda bir fiziksel
bağlantı yaratmış oluruz. İncecik bir nöral iplik, o duyguya
ya da davranışa gelecekte yeniden dönmenize izin verir. Bunu
şöyle düşünün; davranışınızı her tekrarlayışımızda o bağ
güçlenmektedir. Nöral bağa bir iplikçik daha eklemekteyiz.
Yeterince tekrarla veya duygusal yoğunlukla, birkaç ipliği
aynı anda ekleyebiliriz... İşte o zaman, o duyguları sürekli
olarak hissetmeye, o davranışları sürekli olarak yapmaya
kendimizi mecbur hissederiz...' Zihinsel paternlerin
güçlenmesini bu sigara örneği ile daha somut
algılayabilirsiniz.
• Bir diğer yol metafor (mecaz) yoluyla öğrenmedir; Bu
yöntemde öğrenilen bilgi bilinen bir şeye benzetilir.
Paternlerin de diğer adı beyin programlandır. Bunları
bilgisayardaki programlara benzeterek beynimize
yerleştirebiliriz. Beynin labirente, bilginin denek faresine
benzetilmesi de metafordur. Denek faresinin labirentte takip
ettiği yol paterni temsil eder. Paterni haritanın çizgilerine
de benzetebiliriz. Paternin yola benzetilmesi de metafordur.
• Bir diğer yol fantastik bağlantılar kurmaktır; bu türde
Salvador Dali'nin resimleri gibi 'gerçek üstü' fantastik
bağlantılar kurulur. Örneğin kendinizi bilginin yerine
koyarak bir öğrencinin gözünden içeri girdiğinizi ve tüm
süreçleri yaşadığınızı hayal edebilirsiniz.
Beynin bir bilgiyi hafızaya yerleştirirken kullandığı 3 temel
yol vardır. Şimdi bunların ne olduklarını ve daha iyi nasıl
yapılabileceklerini araştıralım.
a) Tekrar etme
Bilginin tekrar tekrar beyne gönderilerek hafızada daha derin
bir iz bırakmasının sağlanmasıdır. Bir şey ilk defa
öğreniliyorsa bir miktar tekrar kaçınılmazdır. Çünkü tekrar
ilk izlenim etkisini güçlendirmektir. Tekrar yoluyla
öğrenmenin diğer adı da 'ezberleme' yoluyla öğrenmedir.
Ezbersiz öğrenme demek tekrarın hiç yapılmaması değil,
gerektiği zamanda ve yerde, gerektiği kadar yapılması
demektir. Bir kişi ezbere alternatif olabilecek, daha iyi
yollar öğrenirse muhtemelen ezberlemeyi daha az
kullanacaktır. Çünkü insanlar herhangi bir işi yaparken
bildikleri metodlar arasından en iyi metodu seçer ve
kullanırlar.
Ezber bir yere kadar kaçınılmaz olduğuna göre onu doğru
yapmayı öğrenmemiz gerekir. ABD'de yapıları bir araştırma
periyodik (aralıklı) tekrarın, kesintisiz tekrara göre
yaklaşık % 50 daha verimli olduğunu göstermiştir. Araştırmaya
göre hiç ara vermeden, ilk defa öğrendikleri yabancı
kelimeleri tekrarlayanlar 68 tekrarda öğrenirken, belirli
aralar vererek tekrarlayanların, (örneğin 10 tekrar 20 dakika
başka şeyle ilgilenme, sonra 10 tekrar daha...) ise 68 yerine
38 tekrarda ezberlediği görülmüştür. İmam Hatip Liselerinde
okuyanların da Kur'an-ı Kerim'i ezberlerken teşbihin 33
boncuğunu kullanarak, yani 33 defa aynı kelimeleri tekrar
ederek ezberlemeleri ilginçtir, ilişkilendirmek için anlamak
gerekir, oysa tekrarda anlaşılma-"¦"S olan bilgiler de
kaydedilebilir.
56
Tekrarı daha bilinçli ve zekice yapmak için nelere dikkat
etmeliyiz?
• Tekrar kesintisiz değil periyodik aralarla yapılmalıdır.
• Tekrar için en ideal zaman öğrenmenin bittiği andan
itibaren ilk 10 dakikadır.
• Öğrendiklerimizin % 70'ini bir saat içerisinde unuturuz.
Uyku anında ise unutma faaliyetleri yavaşlar, durur. Gün
içinde çalışılan dersleri uyumadan önce toplu halde tekrar
etmek çok zekice bir stratejidir.
• Tekrar birisine öğretiyormuş gibi anlatarak yapmak
bilginin pekişmesini sağlar.
• Yazılı özet çıkararak yapıları tekrar hem 'yazılı
öğrenmeyi hem de tekrarı sağlar.
• Şema çıkararak yapıları tekrar bilginin resim haline
gelerek, göz yoluyla algılanmasını ve beynin görüntü
merkezinde derin izler bırakmasını sağlar.
• Tekrar sırasında anahtar kelimelerin bir listesinin
çıkarılması konunun özüne istenildiği anda ulaşabilmeyi ve
anahtar kelimelerin beyne yerleştirilmesini sağlar.
• Okunan bir konunun yüksek sesle tekrarlanması bilginin
çift kanallı kaydını sağlayacaktır.
• Bir konu hakkında beyne ilk defa bilgi gönderiliyorsa veya
bir bilgi beyne ilk defa gönderiliyorsa en az 4-5 kez
tekrarlayarak ilk izlerini güçlendirmek ve gerekli 'ezber
tabanını sağlam oluşturmak gerekir.
• Tekrar sırasında bilgi bir bütün olarak görülmelidir. En
ideali konuyu ön okuma ile önce bütün olarak görmek, en
sonunda ise son okuma ile hem tekrar etmek hem de bilgiyi bir
bütün halinde, sistematik olarak görmektir.
• Tekrar sırasında bilgi parçalarının kendi aralarındaki ve
ait oldukları bütün ile ilişkilerine dikkat etmek, bu
ilişkileri bilinçli olarak ) kurmak gerekir.
• Dinleyerek öğrenme tipine sahip kişiler konuyu birileriyle
konuşarak tekrarlamadır.
• Tekrar sırasında metaforlar ve fantastik hikayeler
kullanılarak bilgi kalıcı bir biçimde beyne
yerleştirilmelidir.
b) Fotoğrafik kayıt
Tekrar yoluyla ezberleme hem zordur, hem de bilgiyi kullanmak
gerektiğinde sorun yaratmaktadır. Ayrıca tekrar tekrar aynı
şeylerle ilgilenmek sıkılmaya, yorulmaya neden olmaktadır.
Eğlenerek öğrenmenin bir yolu yok mudur? Bunun yolu beynin
sağ lopunu daha çok kullanmaktır. Bunun için de renkli,
parlak, net, hareketli resimler kullanarak bilgiyi fotoğrafik
olarak kaydetmek gerekir. Buna 'görsel öğrenme' yolu da
denilir.
Bunu nasıl yapabiliriz? Yeni öğrendiğimiz bilgi ile daha
önceden öğrenmiş olduğumuz ve yeni gelen bilgi ile ilişkili
bilgiler arasında abartılı, saçma, komik, renkli, hareketli,
görsel bağlantılar kurabiliriz. Örneğin adaletin ne olduğunu
biliyorsunuz. Kefaleti ise ilk defa öğreniyorsunuz
varsayalım. Kefalet bir kişinin tutuksuz yargılanmak üzere
serbest bırakılmasını sağlayan ve o kişi için önemli bir
miktarda olan paraya denir. Adalet soyuttur ancak adaleti
temsil eden gözleri bağlı, bir elinde kılıç, bir elinde
terazi tutan 'adalet tanrıçası Themis' somut ve görseldir,
ilk defa öğrendiğimiz kefaleti, bildiğimiz adalete nasıl
görsel olarak bağlayabiliriz? Dev bir mağara hapishanesi
canlandırabiliriz. Bu hapishanenin kapısında Themis elinde
büyük bir terazi tutuyor, içeriden gelen mahkumlar önce
soyunuyor, sonra terazinin bir kefesinin üzerine çıkıyor.
Karşı tarafa ise koliler dolusu para konuyor. Herkes kendi
ağırlığında parayı ödeyince kelepçeleri Çözülüyor vs.
Gümüş bir servis kaşığı, altı su bardağı, muz, bir kalıp
beyaz sabun ve yumurtadan oluşan bir listeyi hayal gücünüzü
kullanarak, görsel bir biçimde birbirine nasıl
bağlayabilirsiniz? Ya da bu listeyi unutmayacak şekilde
hafızanıza kaydetmeniz gerekseydi ne yapardınız? Bunun
cevabını T. Buzan 'Bellek Eğitimiyle Anımsama' kitabında
Şöyle anlatıyor: "Şimdi kendinizi kapıdan dışarı çıkarken
şaşırtıcı bir denge numarası yapan biri olarak düşününüz.
Ağzınızda, sa-P'nı dişlerinizin arasına sıkıştırdığınız gümüş
renkli bir servis ka-5'9' tutmaktasınız. Ağzınızda metal
tadını hissedin. Kaşığın üstünde sıralanmış altı tane kristal
su bardağı var.
57
Bu şahane, müthiş bardaklar güneşte pırıl pırıl parlayarak
gözlerinizi kamaştırıyor. Hayran hayran bu bardakları dengede
tutmaya çalışırken birbirlerine hafifçe dokunup çıkardıkları
çin, çın seslerini duyuyorsunuz. Tam sokağa adımınızı
atacakken kocaman, kahverengi benekli sapsarı bir muz
kabuğunun üstüne basıyorsunuz. Ayağınızın altındaki muz
kabuğu bir paten gibi kayıyor. Fakat siz usta bir denge
uzmanısınız. Düşmemek için hemen öbür ayağınızı da kaldırıp,
ikinci adımınızı atıyorsunuz, ama tam da bir kalıp beyaz
sabunun üstüne. Sizin gibi bir usta bile artık bu durumla
başa çıkamaz. Sırtüstü düşmeniz kaçınılmaz. Bu yumurta yığını
da nereden çıktı? Üstüne düştüğünüz yumurta kabuklan çıtır
çıtır kırılıyor. Sarıları bir tarafa beyazları bir tarafa...
iç çamaşırınıza kadar ıslanıyorsunuz.' Böyle bir teknik ile
beş duyu organınızı kullanarak bilgileri birbirine abartılı
bir biçimde bağlamanız gerektiği apaçık ortadadır. Bilgileri
görsel olarak birbirine bağlamak hem eğlenerek öğrenmeyi hem
de bilgilerin kalıcı olarak hafızaya yerleştirilmesini
sağlar.
Bilginin görsel kaydını daha iyi yapabilmek neler
yaratabilir? Beynimizin sağ lopunu öğrenmede daha da çok
kullanmak için ne yapabiliriz? Öğrenmeyi işkence olmaktan
çıkarıp eğlenceye nasıl dönüştürebiliriz? Bilgiyi hızlı ve
kolay hatırlamak ve uzun süre unutmamak için ne yapabiliriz?
Tam bu soruların cevabı bilgiyi görsel kaydetmenin
tekniklerinde gizlidir. Bunun için de;
• Bilgileri şemalar veya şekiller aracılığıyla resim haline
getirdikten sonra bilgiyi 'manzara seyreder gibi' beyne
yerleştirin.
• Soyut kavramları sembollerle somutlaştıralım. Demokrasiyi
Demirel'in şapkası, adaleti hakimin elindeki çekiç,
Amerika'yı özgürlük heykeli; delileri huni, Hıristiyanlığı
haç ile sembolize etmek onları somutlaştırmanızı sağlar.
Bilgiyi sembollerle görselleştirin.
• Hafızada kurulan bağlantıların renkli ve cıvıl cıvıl olması
kalıcılığı arttırır. Hayalinizde çektiğiniz küpleriniz siyah
beyaz değil renkli olmalıdır.
• Hayalinizde canlandırdığınız görüntüler fotoğraf gibi
durgun değil film gibi hareketli olmalıdır. İçinde hareket
olan hayaller duygulan harekete geçirerek o bilginin ders
olmaktan çıkıp deneyime dönüşmesini sağlar.
• Kanlı canlı sahneler, abartılı ve büyük hayaller daha
etkileyicidir. Hayalinizde canlandırdığınız görüntülerin
çerçevelerini kaldırın. Pireyi deve büyüklüğüne, deveyi pire
küçüklüğüne getirin. Abartılı, olağanüstü bağlantılar kurun.
• Bağlantıların mantık dışı, saçma, garip olması onların
ilginçliğini artırdığı için mümkün olduğunca abartın,
saçmalaştırın, tuhaf ilişkiler kurun.
• Komik bağlantılar da duygulan harekete geçirerek bilginin
daha kalıcı bir şekilde kaydedilmesini sağlar.
• Zihninizde canlandırdığınız görüntünün büyük olması kadar
parlak ve net olması da onun kalıcılığını arttırır. Hafızada
derin izler bırakmasını sağlar.
• Cinsel konularla ilgili veya argo özellikler gösteren
Bağlantıların da akılda uzun süre kaldığı tespit edilmiştir.
• Duygusal bir yoğunlukla, içinde yaşıyormuş gibi,
hissederek kurulan bağlantılar beyinde fizyolojik
değişiklikler yapmakta, adeta bilgiyi hafızaya kazımaktadır.
Hayalinizde canlandırdığınız görüntünün veya görüntünüzün
içine girerek, her şeyi hissedin.
• Aynı görüntüyü 2-3 defa tekrarlamak bilginin çok güçlü bir
şekilde kaydedilmesini sağlar.
• Hızlı bir biçimde canlandırma, yavaş yavaş görüntüleri
canlandırmaktan daha fazla etkilemektedir.
• İç ses yoluyla kurulacak bağlantıda sesin yüksekliği ve
ritmi önemlidir. Hatırlamak istediğiniz şeyleri tekrar
ederken içinizden 'bağıra bağıra' söyleyin.
• Ahenkli ses benzerliği kurulması hatırlamayı
kolaylaştırır. Şarkıların nakarat bölümleri çok tekrarlandığı
ve ahenkli bir ses akışı (ritim) olduğu için akılda kalır.
Örneğin Tarkan'ın 'Şımarık' adlı şarkısı bu türdendir. 'Seni
gidi fındık kıran / yılanı deliğinden çıkaran / kaderim,
püsküllü belam / yakalarsam mucuk mucuk!' Zürafa ile murafaa
arasında ne ilişki vardır?
59
• Bilginin görsel kaydı bilginin anlamına değil yapısına
göre yapıldığı için mümkün olduğunca daha çok duyu organını
kullanmak gerekir. Buna 'çok kanallı kayıt' diyoruz. Bilgiyi
görün, işitin, koklayın, tadın, hissedin. Tony Buzan’ın sizi
'denge uzmanı' yaptığı zaman bunu yapmıştınız, italik
ifadelere bakınız.
Bütün bu stratejilerin dayandığı gerçekler nelerdir?
Öncelikle unutmamamız gereken nokta; gerçekte 'unutmak' diye
bir sorunun olmadığı 'doğru kayıt yapamamak' gibi bir
sorunumuzun olduğudur. Doğru bir kaydı isteseniz de
unutamazsınız. 122'yi unutabildiniz mi? Hayır. Neden? Çünkü
sık sık edilerek ve ilginizi çekecek şekilde sunularak
beyninize doğru bir biçimde kaydedildi.
Görsel (resimli) kayıtlar neden derin iz bırakırlar? Çünkü
göz ile beyin arasındaki sinir hatları, kulak ile beyin
arasındakine oranla 20-25 kat daha güçlüdür. Bundan dolayı
'gördüğümüze' inanırız. Hayalde canlandırmak da gerçekte
görmek kadar etkili midir? Tam olarak aynı olmamakla beraber
büyük orada benzer etkiye oluşturabilmektedir. Bir şeyi
hayalde canlandırmak ile onu gerçekten görmek arasında etki
gücü hafızada iz bırakmak bakımından önemli bir fark yoktur.
Beyin gerçek ile gerçeğe yakın bir şekilde yapılmış bir
canlandırma arasındaki farkı tam olarak ayıramamakta, hayalde
canlandırılana da gerçekmiş gibi tepki vermektedir. Komedi
filminden çıkmış kişilerin yolda giderken kendi kendilerine
gülmelerinin nedeni budur. Gece korku filmi izleyenler de
sahneleri filmden sonra kafalarında canlandırdıkları için
korkarlar. Geleceğimizi kötü canlandırırsak içimizde olumsuz
bir enerji hissederiz. Unutmayın bizler kafamızda tekrar
tekrar canlandırdığımız hayali resimlerdeki halimize
dönüşürüz. Nasıl olmak istiyorsak kendimizi öyle olmuş gibi
hayal etmeliyiz. Unutmayın; hayal gücü kendini
gerçekleştirebilen, kendi gerçeğini yaratabilen bir güçtür.
Bu gücü kendi amaçlarınıza dönük kullanmak ise 'menfaatiniz
icabıdır.
c) Mantıksal kayıt
'Yapılacak işler gerçekten de oldukça basittir. Yalnız önce
elinizdekileri farklı gruplara göre ayırmalısınız. Şüphesiz
her yığın kendi arasında yapılacak miktara göre
ayarlanacaktır. İmkansızlıktan dolayı başka bir yere gitmek
zorunda kalmak ikinci bir adımdır. Ancak elinizdeki imkanlar
yeterli ise şanslısınız demektir. Birkaç parçayı hemen
halletmek her zaman aşırı yükleme yapmaktan daha iyidir. Bu,
kısa vadede çok önemli değilmiş gibi görünse de, uzun vadede
kan-şıklıklara kolayca sebep olabilir. Yapıları bir hata
birçok pahalı masrafa da sebep olabilir. Başlangıçta proses
bir bütün olarak karmaşıkmış gibi görünebilir. Ancak
alışıldıktan sonra hayatımızdaki basit olaylardan birine
dönüşüverir. Gelecekte bu işlemin bir son bulacağını
kestirmek pek mümkün değil, ama kimse yine de bir şey
söyleyemez. Proses tamamlanınca yine gruplama yapılması
şarttır. Daha sonra her bir grup ilgili yerlere
yerleştirilir. Sonunda hepsi de yeniden kullanmaya hazırdır.
Ve bu döngü devam eder gider. Bu hayatın bir parçasıdır^.
Sizce bu metin ne hakkında yazılmış? Neden bahsediyor? Beynin
çalışma şekli mi? Çin çorbası yapmanın tarifi mi? Başarının
sürecini mi anlatıyor? Hayatın anlamını mı? Yoksa başka bir
şey mi? Lütfen cevabınızı hemen yazın;
Şimdi de aklınızda kalan cümleleri yazmaya çalışınız.
Neden aklınıza yazacak bir şey gelmiyor? Yazının başlığını
çamaşır yıkama süreci olarak kabul edin ve tekrar okuyun.
Neden metin daha anlamlı oldu? Neden ilk okumanın aksine sık
sık geriye dönmek zorunda kalmadınız? Şimdi aklınızda
kalanları yazmanızı istesek muhtemelen ilk okumaya göre daha
çok şey yazarsınız. Tüm bunların anlamı nedir? Elde ettiğimiz
bu sonuçlar bize 5 şeyi kanıtlıyor. Bunlar;
H John Bransford ve arkadaşları tarafından hazırlanan bu
metin Melik Safi Duyar'ın Fotogrâfik Hafıza' kitabında
nakledilmiştir.
61
62
63
Bir şeyi hatırlamak için anlamak gerekir. Anlamak
hatırlamak için gereklidir ancak yeterli de değildir.
• Bir metinde cümlelerin (parçalar) ait oldukları bütün ile
(konu) ilişkileri kurulabiliyorsa bilgi daha hızlı ve daha
kolay anlaşılır..
• Bilgiyi anlayamamanız sık sık geri dönmenize, tekrar
tekrar okumanıza ve dolayısıyla sıkılmanıza, vakit
kaybetmenize neden olur.
• Bir şeyle ilişkisi kurulamayan bilgiler (metindeki
cümleler gibi) çabuk unutulur.
• Bir konuyla ilgili beyinde onun tanınmasına yetecek kadar
ön bilgi yoksa o bilgi anlaşılamaz ve hemen unutulur.
Bilginin mantıksal (içerik) boyutuyla hafızaya kaydedilmesi
özellikle soyut bilgiler açısından hayati derecede önemlidir.
Çünkü soyut bilgiler genellikle anlamları yoluyla birbirine
bağlanır. Bu tür bağlantıda bilgiler arasında yapıları ile
değil kapsamları ile ilişkiler kurulur. Yani bilginin biçimi,
dış görünüşü (sesi-resmi-hissi) değil anlamı, içeriği, manası
yoluyla ilişkiler kurulur.
Mantıksal ilişki kurmak için önce konunun 'mantığını anlamak'
gerekir. Daha önce adalet ile kefalet arasında fotoğrafik bir
ilişki kurmuştuk. Bir tane de mantıksal ilişki kuralım.
Adaletin ne olduğunu bildiğinizi, kefaleti ise ilk defa
öğrendiğinizi varsayıyoruz. Kefalet nedir? Kefalete niçin
ihtiyaç duyulmuş? Kefalet tutuklu bir kişinin kendisi için
önemli olan bir para karşılığında tutuksuz yargılanmak üzere
serbest bırakılmasıdır. Niçin kefalet sistemine ihtiyaç
duyulmuş? Suç işleme zannı ile tutuklanan bir kişinin
delilleri ortadan kaldırabilme durumu yoksa (delillerin
tamamı toplanmış ise) ve işlediği suç çok büyük değilse o
kişi kendi mal varlığı içinde önemli bir yer tutan miktarda
para ödeyerek serbest dolaşabilir. Amaç beraat edebilecek
kişileri hapishanenin kötü koşul ve kişileri arasında fazla
tutmamaktır. Kişi yargılanmaya devam eder ve bu süre
içerisinde tutuksuz olsa da yurtdışına çıkamaz (Türkiye'de
çıkar!). Temel amaç masum kişileri fazla mağdur etmemektir.
Bu da adaletin ve hukuk devletinin gereğidir. İşte böyle bir
mantık örgüsü ile yeni öğrendiğimiz kefaleti, önceden
bildiğimiz adalet ve hukuk devletine bağlayabiliriz.
Bilginin mantıki kaydını yapmanın yolu 5 N+l K formülüne
bağlıdır. Yani o konunun ne olduğunu, kişinin kim olduğunu,
neye yaradığını? niçin öyle olduğunu, nasıl öyle olduğunu, ne
kadar olduğunu, nerede, ne zaman olduğunu, anlamanız, bu
soruların cevabını bilmeniz gerekir. Özellikle hukuk, kamu
yönetimi, sosyal bilimler gibi derslerde en yaygın kayıt
biçimi bu mantıksal kayıttır. Mantıksal kayıt yapılırken
beynin sol lopu kullanılır. Dolayısıyla bu kayıt sırasında
genellikle kafanın içinde iç konuşma yapılır. 'Öyle olursa
böyle olur... Şöyle olursa öyle olur' gibi mantık yürüterek
düşündüğümüz anda kafamızın içinde sol lopu kullanarak iç
konuşma yapıyoruz demektir. İç konuşma anlamayı yükseltir
ancak hızı düşürür. Herkes böyle iç konuşmayla mı öğrenir?
Kesinlikle hayır. Bazı kişiler okuduklarını seslendirmeden,
onların resimlerini görerek öğrenirler. Bu kişiler ışık
hızıyla düşünür, konuşanlar ise ses hızıyla.Görsel öğrenenler
bir örneği hatırlayacakları zaman o sayfanın bir resmini
kafalarında canlandırırlar ve örneğin sayfanın neresinde,
nasıl yazıldığını 'akli resimlerden' görebilirler. Bunu ben
de yapabiliyorum, uğraşırsanız siz de yapabilirsiniz.
Mantıki kayıtlan daha iyi yapmanın yolu nedir? Daha iyi
hatırlayabilmek için soyut konulan nasıl kaydetmeliyiz?
• Mantıksal kayıt yapmanın temeli sistematikliktir. Mantıki
ilişkiler bir sistematik içerisinde kurulur. Konunun
başlığını, yan konulan, örnekleri, alt başlıkları bir
sistematik içerisinde kavrayarak hafızanıza yerleştirin.
• Soyut bilgiler arasındaki mantıki bağlar kurmanın en kolay
ve en iyi yolu konuyu bütün detaylarıyla öğrenmektir. Bir
konu ayrıntılı olduğu ölçüde ilişkiler daha kolay kurulacak
ve hatırlama düzeyi artacaktır.
• Soyut konuların öğrenilmesi ve mantıksal bağlantılar sol
lop tarafından yapıldığı için beyin sıkılmakta,
yorulmaktadır. Bundan dolayı 45 dakika ders + 5 dakika tekrar
+10 dakikalık dinlenme kuralına mutlaka uyulmalıdır.
• Sorulara cevap arayacak şekilde okumak hatırlama düzeyimi
artırır. Önceden hazırlanmış, konuyla ilgili sorulan
okuduktan sonra veya böyle sorular hazırladıktan sonra okumak
cevap olan bilgilere ulaşırıcaya kadar hem dikkati uyanık
tutmakta, hem de karşılaşılan bilgiye önem vermeyi
sağlamaktadır.
• Ana fikir ile yan fikirler, parça ile bütün veya bir parça
ile diğer' parçalar arasındaki ilişkilere dikkat etmek ve
bilinçli olarak önemli bilgiler arasında bağlantılar kurmak
gerekir.
• Anahtar kelimeler arasında çağrışım ilişkileri kurun.
Anahtar kelimeleri ve fikirleri yazarak tekrar edin. Büyük
harflerle, basura f basura yazmak bile hafızadaki kaydın
derinliğine etki etmektedir.
• Mantıki kayıtlar yaparken bu kitapta anlatılan akrostiş
tekniği \ ve metaforları da kullanmanız çok yararlı
olacaktır.
• Mümkün olduğu ölçüde, mantıki bağlantılar yerine görsel
bağlantılar yapmaya çalışın. Görsel bağlantılar daha
etkileyici, eğlendirici ve kalıcıdır. Soyut kavramları
semboller aracılığıyla somutlaştırabilirsiniz.
• Uyku anında unutma yavaşladığı ve durduğu için, her gece o
gün içinde öğrendiğiniz konuların mantıki ilişkilerini
kurarak genel bir tekrarını yapabilirsiniz. Mantıki bağlar
kurarak öğrenme için en ideal zamanlardan birisi de sabah,
beynin dinlenmiş halidir.
• Mantıksal bağlantılar kurarak öğrenmeyi en iyi yaptığınız
saatleri bulun ve ona göre programınızı ayarlayın. Sabah mı,
akşam mı, gece mi, hafta içi mi, hafta sonu mu? Eskilerin
deyimiyle 'eşref saatinizi bulun.
• Mantıksal bağlantılar kurarak öğrenmenin düşmanı panik ve
strestir. Panik anınızda ya dinlenin ya da paniğe sebep olan
düşüncelerinizi değiştirin. Bunun için de başarılı olduğunuz
günlerin anılarını zihninizde canlandırabilirsiniz.
• Mantıki ilişkilerle öğrenmenin en büyük zorluğu
konsantrasyondur. Konsantre olamayınca anlayamaz,
anlayamadığınızı da hatırlayamazsınız. Konsantrasyon sorununa
karşı en iyi yol yazarak öğrenmektir. Okuduklarının yazılı
özetini çıkararak öğrenirseniz konsantre olamama sorununuzun
öğrenme veriminizi etkilemesini en aza indirmiş olursunuz.
• Her hafıza destek sistemlerine ihtiyaç duyar. Öğrenciler
için derste not tutmak, çalışanlar için ise bir ajanda ideal
bir yardımcı olabilir, unutmayın 'Âlim unutur, kalem
unutmaz.'
• Bilgilerin belirli bir düzen içerisinde bilinçli olarak
özen göstererek hafızaya kaydedilmesi hafıza kalitesini
artıracaktır. Örneğin Ayşe, akıl, keratin, muğlak, cenaze,
ping pong, canavar, kalem, hemen, kestane. Okuduklarınızdan
aklınızda kalanları tekrar okumadan sayfanın bir kenarına
yazın. Muhtemelen 2-5 arasında kelimeyi hatırlayabildiniz.
Oysa ben 'Bu listeyi aklınıza kaydedin' deseydim daha çok
kelime, hatırlardınız. Farkı yaratan nedir? Farkı yaratan
ikinci okuyuşunuzda beyninize bilgiyi 'tutuklama kararı'
vermiş olmanızdır.
• ilişki kurmanın temeli tanımları iyi bilmektir. Bilgiler
arasında tanımlan aracılığıyla ilişkiler kurmak öğrenme
kalitesini arttırır.
• Bir diğer bağlantı noktası görevler, fonksiyonlar,
işlevlerdir. Bunun için gelen yeni bilgiye yönelik 'Bu neye
yarar? niçin var? işlevi nedir? görevi nedir?' gibi sorular
sormak gerekir.
• Bir bilginin nerede kullanılabileceğini bilmek veya bunu
düşünmek de hatırlama düzeyini arttırır. Bir fıkrayı nerede,
kimlere karşı kullanacağınızı düşünerek hafızanıza
kaydederseniz o kişi veya yerle karşılaştığınızda fıkra hemen
aklınıza gelecektir. Bilgi ile soruyu ilişkilendirirseniz
soruyu görünce bilgiyi hatırlarsınız.
• Önemli olduğunu düşündüğünüz bilgileri hemen
kaydedersiniz. Bundan dolayı bir konuyu veya kitabı okurken
'Bunu önemi ne? Ben ne arıyorum? Amacım ne?' gibi sorulan
kendinize sorun.
BİLGİYİ KULLANMA ADIMI
Duyu organları tarafından algılanan bilgi, bilinç tarafından
tanıma ve tasnif işlemlerine tabi tutulur. Tüm bu adımlan
geçen bilgi hafızaya kaydedilir. Bu aşamaya gelinceye kadar
birçok bilgi elenmiş, unutulmuş, bilinçaltına gitmiştir.
Hafızaya kaydın yapıldığı ilk 20-30 dakika içerisinde
gerçekleşen unutmalar gibi iyi kaydedilmemiş bilgiler de
unutulabilir ya da izlenimler- hatırlanamayacak kadar
zayıflayabilir.
1) Bilgiyi depolama (saklama) süreci
Duyu organlarınca algılanan bir bilgi ilk önce duyusal hafıza
da j denilen çok kısa süreli hafızada tutulur. Bu süre 20
saniye kadardır. Bu sürede okunan bir cümlenin içinde geçen
kelimeler akılda tutulur ve o cümlenin anlamı çözülür.
Rehberden okuduğunuz bir telefon numarasını çevirinceye kadar
aklınızda tutarken çok kısa süreli hafızanızı kullanırsınız.
Bu etaptan geçen bilgiler 20-30 dakika arasındaki kısa süreli
hafızaya aktarılır. Bu hafızanın diğer adı çalışan hafızadır.
Yani bilgileri belleğe götürüp kaydeden, çağrışımların
gerçekleştiği, bellekten ilgili bilgilerin çağrıldığı,
hatırlandığı aşama bu aşamadır. Bu aşamayı da geçen bilgiler
uzun süreli hafızaya kaydedilir. Bu aşamada artık bilgiler
maddeleşmiş, beyinde izler bırakmıştır. Bu aşamada bilgi
hareketli 'göçebe' hayatı bırakarak, hafızada yerleşik hayata
geçecek ve çağrılacağı günü bekleyecektir. Belleğin tüm bu
etaplarında unutma süreci de devam edecektir. Unutmayı
azaltmanın yolu nedir? Daha az unutmak için neler
yapabiliriz?
• Unutma doğal bir süreçtir ve öğrendiklerimizin % 80'ini 24
saat içerisinde unuturuz. Gece uyumadan önce yapıları genel
bir tekrar bilginin tazelenmesini sağlar ve kalıcılığını
arttırır.
• Unutmayı engellemenin temeli doğru kayıt yapmaktır. Hangi
tür bilgiyi nasıl kaydedebileceğiniz önceki bölümlerde
açıklanmıştır.
• Öğrenmenin bittiği andan itibaren ilk 10 dakika içerisinde
yapıları tekrar öğrenirken unutulanları ve konunun
bitmesinden hemen sonra başlayan unutma sürecini durdurur.
• Tekrar programını unutma sürecinin arttığı zamanlara
paralel olarak yapmak gerekir. Acar Baltaş 'Üstün Basan'
kitabında bu durumu şöyle açıklıyor: '.. hatırlanan miktarın
hemen düşmeye başlayacağı noktada düzenli tekrarlardan oluşan
bir programın uygulanması gerekir. Örneğin ilk tekrar 20-40
dakikalık bir öğrenme seansının sonunda yapılmalı ve 10
dakika sürmelidir. Bu tekrar hatırlanan miktarın bir gün daha
aynı düzeyde kalmasını sağlar ve 2-4 dakika sürecek ikinci
tekrar yaklaşık 24 saat sonra1; yapılmalıdır. Bundan sonra
bilgi hafızada bir hafta kadar saklanır ve 2 dakikalık üçüncü
tekrarın yapılması gerekir. Dördüncü]
tekrar bir ay sonra 2-4 dakikalık bir süreyle yapıldıktan
sonra bilgiler uzun süreli hafızada son derece kuvvetli bir
biçimde yerleştirilmiş olur.'
2) Hatırlama süreci
Hatırlama hafızada kayıtlı bilginin ihtiyaç duyulduğu zamanda
ve yerde hafızadan çıkarılarak kullanılmasıdır. Bir bilgi
hafızanıza kayıtlı olduğu halde onu hatırlamayabilir miyiz?
Evet bu mümkündür. Hafızaya bilgilerin bir sistematiğe göre
kaydedilmemesi onları hatırlarken birbirine karıştırmaya,
dolayısıyla sağlıklı bir şekilde hatırlayamamaya neden olur.
Ayrıca hafızaya kaydedilmiş bir bilgi orada bulunduğu halde
izlenimlerin zayıflığından 'dilinizin ucuna' kadar gelir ama
aklınıza gelmez. Doğan Cüceloğlu'na göre hatırlama anında
bilincimize 'ara bul geri getir' diye komut veriyoruz. Tüm bu
işlemler bilgisayar diliyle nasıl anlatılabilir? Hafızaya bir
şey kaydetmek bir bilgi için bilgisayarda dosya açmaya
benzer. Bir dosya açar ve ona bir adres verirsiniz, ikinci
adım depolama (saklama) aşamasıdır. Bu adımda bilgiyi
diskette ya da hard diskte saklarsınız. Üçüncü adım ise o
bilgiye ihtiyaç duyduğunuz anda onu bulup çıkarmaktır. Bunun
için de istenen bilginin ne olduğunu ve onun nerede kayıtlı
olduğunu bilmeniz gerekir.
Çabuk Unutulanlar / Zor Hatırlananlar
1- Tam anlaşılmamış konular
2- Rakamlar ve isimler
3- Bilinçsizce, rast gele öğrendiklerimiz
4- Aralıksız uzun süre çalışma ile öğrenilenler
5- Tekrarlanmayan bilgiler
6- Mutsuz anlarda öğrendiklerimiz
7- İstemeden, zorunluluk hissiyle öğrenilenler
8- Düşünülmeden ezberlenenler
9- İnançlarımıza ters düşen bilgiler
10- Değişken zaman ve yerde öğrenilenler
11- Olumsuz/mutsuzluk veren bilgiler
12- Soyut, ilişkilendirmenin zor olduğu bilgiler
13- Uykusuzken öğrendiklerimiz
14- Başarısızlığı çağrıştıran bilgiler
15- İlgi ve bilgi alanımıza girmeyen bilgiler
16- Bir işe yaramayacağına inanılan bilgi
17- Stresli bir durumda (dikkat zayıflığı) öğrenilenler
18- Çağrışım ilişkileri zayıf bilgiler
19- Önemsiz olduğu düşünülen bilgiler
20- Pasif dinleme ile öğrenilenler
Kolay Hatırlananlar / Az Unutulanlar
1- Kişiye anlamlı gelen, tam anlaşılmış bilgiler
2- Duygusal anılar, hoşlanılan duygular
3- Bilinçli olarak hafızaya kaydedilenler
,1
4- 45 dk. (öğren)+5 dk. (tekrarla)+10 dk. (dinlen) ile
öğrenilenler
5- Çok tekrarlanan bilgiler
6- Mutlu, Neşeliyken öğrenilenler
7- İsteyerek, yüksek motivasyonla öğrenilenler
8- Üzerinde düşünülerek öğrenilenler
9- Düşüncelerimizi onaylayan bilgiler
10- Hep aynı zaman ve yerde öğrenilenler
11- Olumlu, çarpıcı, ilginç, renkli bilgiler
12- Somut, bağlardılar kurulabilecek, görsel bilgiler
13- Uykudan önce ve sonra öğrenilenler
69
14- Kişiye başarıyı çağrıştıran bilgiler
15- İlgi ve bilgi alanımıza giren bilgiler
16- Nerede, ne zaman ve nasıl kullanılacağı bilinen bilgiler
17- Stressiz bir ortamda öğrenilenler
18- Öğrenilmiş bilgiler ile çok çağrışım yapan bilgiler
19- Önemli olduğu düşünülen bilgiler
20- Aktif dinleme ile öğrenilenler.
İÇİNİZDEKİ DEVİ KULLANMA KILAVUZU
Birçoğumuz beyin potansiyelimizin % 2-3'ünü kullandığımız
için içimizde uyuyan bir dev olduğuna inanıyoruz. Birçok
insan şu anda yaptıklarından daha iyisini yapabileceğini,
olduğundan daha iyi olabileceğini, büyüyebileceğini,
gelişebileceğini bilir ancak bunu nasıl yapacağını bilemez.
Âlaaddin de lambasını eline ilk aldığında onun içindeki devi
nasıl çıkaracağını bilmiyordu. Bu kısım beyninde 'uyanan bir
dev' olduğuna inanan ve nasıl kullanacağını bilmeyenlere
kılavuzluk etmek için hazırlandı. Gerçekten de içimizdeki
dehanın kullanma kılavuzu nasıl?
Her bir şeyi incelemek, anlamak, öğrenmek için kullandığımız
beynimizi, beynimizin kendisini öğrenmek için kullanmak pek
aklımıza gelmez. İçinizdeki dev beyninizde yatıyor. Aslında
'dev' diye sembolize ettiğimiz şey konsantre olmuş beyin
gücüdür. Konsantre beyin gücü de bir noktaya tüm beyin
gücünün odaklan-masıdır. Beyin gücünün 'içindekiler' hırs,
istek, karar, inanç, zeka, bilgi, duygu vs.nin bir
karışımıdır. O halde beyin gücü bilmek, anlamak, sevmek,
inanmak, istemek, sezmek, karar vermektir. Bir kurşun gibi
önüne gelen her şeyi delip geçebilecek olan konsantre beyin
gücü, neden her zaman kullanılmaz veya her zaman
kullanılabilir mi? Konsantre beyin gücü sürekli kullanılamaz
ancak her ihtiyacımız olduğunda en yüksek konsantrasyon
düzeyine ulaşabiliriz. Beyin, gücünü zayıflatan ve dağıtan şu
4 durumda olmaktan nefret eder. İçimizdeki devi kızdıran,
yoran, güçsüzleştiren davranışlar nelerdir?
1) Beyin kendisinden tam, net ve kesin olarak ne istendiğini
bilmek ister. İçinizdeki devin istediğinizi yapabilmesi için
önce 'siparişlerinizi' tam ve kesin olarak bilmesi gerekir.
2) Beyin hep bir konu ile ilgilenince gücü zayıflar.
Sıradan, basit, monoton-tekdüze bir işe konsantre bir şekilde
uzun süre yaparsa beyin inanılmaz derecede sıkılır ve
yorulur.
3) Ne söylendiğini çınlamayınca beyin bunalır. Patronunuzun
veya öğretmeninizin sizden istediğini tam anlamadan 'Tamam,
tamam' diyerek odasından çıkarsınız. Sonra da "ne demişti?
Hangi adresti? Ne kadar alacaktım?" gibi sorulara takılır
kalırsınız. Anlaşılabilirliği düşük kitaplar da insan beynini
yorar, kızdırır, çıldırtır!
4) Beyin gücünü zayıflatan veya israf eden bir davranış da
beynin sahibinin bir amacının olmamasıdır. İçinizdeki dev
'Dile benden ne dilersen' derken ona 'Canım hiçbir şey
istemiyor' derseniz deviniz sizin için ne düşünür? Muhtemelen
sizin uğrunda bir şey yapılmaya değmez bir budala olduğunuzu
düşünecektir. İçinizdeki devi kızdırmayın, birlikte bir hayli
vakit geçireceksiniz!
Bir şeyi kesin olarak elde etmek isteseydiniz onu nasıl
isterdiniz? Ona ihtiyacınız yokmuş gibi mi davranırdınız,
kısık bir sesle mi isterdiniz, istediğiniz kişiye 'Komşu
komşunun külüne muhtaçtır.' atasözünü mü hatırlatırdınız, ona
bir menfaat mi vaâd ederdiniz, yoksa 'cebren ve hile ile' mi
almak isterdiniz? Anthony Robbins, 'Sınırsız Güç' adlı
kitabında diğer insanlardan kesin ve profesyonelce istemenin
5 adımlık bir tekniğini veriyor. Pratikte birçok kişi
tarafından kullanılmasına şahit olduğum bu tekniğin beş adımı
şöyledir:
1) Ne istediğinizi bilin.
2) Size yardım edebilecek kişilerden isteyin.
3) İstediğiniz kimse için bir fayda yaratın.
4) Kararlı, benzeşimli inançla isteyin.
5) İstediğinizi elde edinceye kadar isteyin.
Bu formül başkalarından istemek için idealdir. Biz ise
kendimizden neyi, nasıl istememiz gerektiğiyle ilgileniyoruz.
İçimizdeki devi tam ve doğru çalıştırmanın çeşitli yollan
vardır. Temel strateji kendimizden doğru şeyi, doğru zamanda,
doğru şekilde istemeyi bilmektir. Beynimizi kendisinin
çalışma kurallarına göre kullanmak zorundayız, içimizdeki
devi ikna etmenin ve beynimizin bize istediklerimizi
vermesini sağlamanın 6 adımlık bir formülünü burada
açıklayacağız. Bu 6 adımlık formül kendinizle doğru iletişim
kurmanız, kendinize iyi davranmanız ve kendinizden
istediklerinizi elde etmeniz 'Çin tasarlanmıştır. Kararlı
olmak mı isterdiniz, mutlu, sevecen olmak 011 > daima
gülümsemek mi, ders çalışmayı istemek mi, hafızanızın Güçlü
olmasını mı? ne isterseniz isteyin bu formüle göre kendinizle
71
konuşursanız istediğinizi elde edersiniz. Bu formül
yukarıdaki 'başlıklarından isteme formülünün bir
versiyonudur. Aralarındaki fark, 1_. formül başkalarından
değil kendinizden bir şey istemeniz için hazırlanmıştır.
1) Kendinizden tam olarak ne istediğinizi kesinleştirin.
İçinizdeki deve 'Yiyecek bir şeyler getir' demeyin, 'Bana
yarım ekmek arası bir döner getir' diyebilirsiniz! Kafanızın
içinde beyninize hitaben konuşmalar yapın. Bu size komik
gelebilir ama işe yarar. Beyninize 'Senden bu ay yapılacak
matematik sınavına hazırlanmak için konsantre olmamda,
çalışma isteği duymamda bana yardımcı olmanı isterim.' gibi
bir üslupla konuşmanız yararlı olacaktır. Burada mesaj bilinç
değil bilinçaltına gitmektedir. Aslında bunun kötü bir
benzerini hep yapıyorsunuz. Sınavlardan önce kendi kendinize
'Bu sınavı mutlaka vermem lazım. Sınıfta kalırsam göçerim!'
gibi konuşmalar yaparsınız. Bu konuşmaların muhatabı kim?
Kime, neden bunları, anlatıyorsunuz?
Kesinleştirme ile kastedilen beyinden genel isteklerin
mamasıdır. 'Sınavları geçmek istiyorum' beyni motive etmez
ancak X yazarın X kitabını bir günde bitirmek istiyorum'
derseniz beyniniz hemen işe koyulacaktır. Konsantre beyin
gücünü kurşuna benzetmiştik. Biliyorsunuz 'kurşunlar adres
aramazlar.' Hedefi kesin olarak bilmeden onu nasıl 12'den
vurabilirsiniz ki?
2) Niçin istediğinizi belirleyin.
Motivasyonumuzun kaynağı niçinlerimizdir. Eğer bir işi yapmak
için yeteri kadar sebebimiz varsa onu nasıl olsa yaparız.
istediğiniz şeyi niçin istiyorsunuz? O size ne sağlayacak?
Faydası ve önemi neler olabilir?
En iyi nedenlerin kendi bulduğunuz nedenler olduğunu
unutmayalım. Pascal'ın deyimiyle 'Bir insanı en iyi kendi
bulduğu nedenler ikna eder.' Bir şeyi yapma isteğiniz yoksa,
bu şeyi yapmak için yeterli sayıda mantıki veya duygusal
nedeniniz yok demektir. X yazarın X adlı kitabını okumak size
ne kazandıracak? Onun önemi ne ve en önemlisi niçin onu
okumanız gerekiyor?
3) Kendinizden doğru zamanda bir şey isteyin.
Beyninizin bir konuya veya soruna kilitlendiği zamanlarda bu
konuların dışında, onlarla ilgisiz şeyler istemeyin. Yorgun,
mutsuz, uykusuz, sinirli anlarınızda kendinizden bir şey
istemeyin. Beyninizden zıt şeyler istemeyin. Düğünde
eğlenirken ölümü düşünmesini istemeyin.
4) Kendinize bir ödül verin.
En kritik noktalardan birisi de budur. Çünkü her insan
davranışının altında pozitif bir amaç vardır. Yani eğer bir
şey yapıyorsak bunu bir ihtiyacımızı gidermek için yapıyoruz.
Fayda, kazanç ve menfaatin özelliği insanların bir ihtiyacını
gidermesidir.
Burada beynimizdeki deha davranışlarının karşılığında bir
ödül beklemektedir. Buna 'havuç teorisi' diyebiliriz.
Tavşanlar istenen davranışı yapınca havuç verilir, yunuslara
balık verilir. Kendinize ne gibi ödüller verebilirsiniz?
Yapmaktan en çok hoşlandığınız şeyler sizlerin ödüller
listenizdir. Bunlar, kendinize bir çikolata ısmarlamaktan,
sinemaya gitmeye, atari oynamaktan, futbol seyretmeye kadar
çeşitli yollar olabilir.
İçinizdeki dev sizden ne bekler? içinizdeki bir dev de olsa
'bir yudum ilgi, bir yudum sevgiye muhtaçtır. Siz de Mükremin
abi gibi içinizdeki deve bayramda harçlık verebilir, arada
bir halini hatırını sorabilir, ensesine bir tokat
atabilirsiniz!
5) Kararlı ve doğru biçimde isteyin.
Kendinizden bir şey isterken kararlı bir tonda kendinizle
konuşun. Birçok insan bunu zaten yapıyordur, ancak bilinçsiz
olarak. Talebinizi söylerken sesiniz kararlı, kesin ve net
olsun. Arada bir kendi kendinize söylediğiniz 'Yapacağım.'
'Bu sefer tamam.' 'Başaracaksın oğlum!' gibi ifadeler
genellikle bu türden kararlı ve kesindirler. Kendini kararlı
hissetmek için yumruğunuzu sıkabilir veya vücudunuzu
kasabilirsiniz. Bedeniniz ve ruhunuz kararlılık içinde
olmalı.
6) İstediğinizi elde edinceye kadar tekrar tekrar isteyin.
Kendi kendinize telkin verin. Sürekli istediğiniz konuyu
aklınızda tutun. Eğer unutuyorsanız kendinize hatırlatacak
şekilde sağa sola yazın. Kendinizden istediklerinizi bir süre
yazın. Taleplerinizin takipçisi olun.
Bu kitaptaki diğer yöntemler gibi bu yöntemi de ömür boyu,
her işte yapmamız gerekmeyecektir. Alışkanlık haline
getirinceye kadar bu tekniği kullanın. Alışkanlık olduktan
sonra göz kırpmanız, kalp atışınız gibi kendiliğinden ve
düzenli olarak bilinçaltınız tarafından kullanılacaktır. Bu
otomobil veya bisiklet sürmeye benzer. İlk başta bir sürü
kural öğrenirsiniz, kafanız karışır, uyulamak zor gelir.
Arabayı hem çalıştmp, hem gaz, hem debriyaj, hem ön-ar-ka
aynaların kontrolü, kemer bağlama v.s. İş ilk başta çok zor
ve karmaşık gelir. Bir süre otomobil kullanan biri birçok
şeyi üzerinde bilinçli bir şekilde düşünmeden yapar. Bu
teknikler de tıpkı böyledir. Önce karışık ve zor görülür,
ancak alışkanlık olup da 'otomatik pi-lot'a bağlanınca
inanılmaz derecede kolay ve faydalı olurlar.
Bir diğer nokta yıllar geçtikçe sizin büyümeniz içinizdeki
dev'in ise küçülmesidir. Genç insanlar ve kendini genç
hissedenler genelde içlerinde bir dev olduğuna inanmak
isterler. Oysa yıllar geçip de 'hayatın çemberlerinden'
geçmeye başlayınca bu düşüncede iki yönde değişiklik
olabilmektedir. Bazı kişiler içindeki devi bırakarak
'içindeki çocuğu' bulmaya, onu güçlendirmeye, canlandırmaya
çalışır. Kendi olgunluğunda çocukluğunu arar. Bazıları ise
sürekli içindeki devi kullanarak basanlar gerçekleştirir. Bu
gruptakiler içlerindeki devlerden başka, başka insanların
içindeki devi de 'maaşa bağlarlar'. Hakkında yazılan kitaplar
Cengizhan'm en büyük dehasının, diğer dehaları bulması ve
onlardan uygun bir biçimde yararlanması olduğunu söylerler.
Başarılı olmak için 'içinizdeki dev' ile, mutlu olmak için
ise 'içinizdeki çocuk' ile uyumlu, sağlıklı ve dengeli
ilişkiler kurmanız gerektiği söylenebilir. İçinizdeki devin
ellerinden, içinizdeki çocuğun gözlerinden öpülür!
MORALİN GÜCÜ
"Öğrenmeye Uygun Psikolojik Durum Nasıl Oluşturulabilir?"
77
BEYNİ ÖĞRENMEYE HAZIRLAMAK
En fazla ileriye giden ok en çok geriye çekilmiş yaydan
çıkar.
Çin atasözü
Futbolda oyuncu değişikliği yapılacağı nasıl anlaşılır? Maç
seyredenler bilir. Bir oyuncu sahanın kenarında ısınma
hereketleri' yapmaya başlarsa oyuncu değişikliği yapılacağı
düşünülür. TV ve Radyo spikerleri de programlan başlamadan
önce çene ve yüzlerini acayip şekillerde oynatarak bir tür
konuşma jimnastiği yaparlar. Atlar yarıştan, mankenler
yürüyüşten önce antrenman yaparlar. Boksörler maçlara,
pazarlamacılar satış görüşmelerine başlamadan önce hazırlık-
ısınma antrenman yaparlar. Yazarlar bir şey yazmadan önce
zihinsel hazırlık yaparlar. Reklam yazarları ve senaristler
yaratıcılık isteyen ürünlerini ortaya koymadan önce zihinsel
antrenman yaparlar. Nedir antrenman? Bir işi iyi yapmak için
o işi yapacak kişiyi hazırlamaktır. İki türlü spor vardır:
Düşünce sporu ve beden sporu. Spor gibi, sporda 'başarıya
hazırlık' demek olan antrenman da iki türlüdür.
1) Fiziksel antrenman. Amaç bedeni yapacağı işe
hazırlamaktır.
2) Zihinsel antrenman. Amaç beyni yapacağı işe hazırlamaktır.
Kitabın bu kısmında beynin öğrenme davranışını en iyi şekilde
yapabilmesi için onu nasıl hazırlamanız gerektiğini
öğreneceksiniz. Öğrenme bir düşünme sporudur ve her spor
hazırlık ister. Bu bölümde beyninizi öğrenmeye hazırlamak
için ne gibi 'ısınma hareketleri' yapabileceğinizi
konuşacağız. Tekrar en fazla ileriye giden okun en 'azla
geriye çekilmiş yaydan çıkabileceğini hatırlatıyoruz. Bu
sözün anlamı en fazla hazırlıklı olanın en çok başarıya
ulaşabileceğidir. Ba Şanda şansın ve tesadüflerin yeri çok
azdır. Anthony Robbins 'Şans hazırlıklı olarak bir fırsatta
karşılaşmaktır' der. Sizce de şansınıza biraz yardımcı
olmanız gerekmiyor mu?
S5
Siz hiç termosifonlu şofbende, şofbeni açar açmaz duş almayı'
denediniz mi? Deneyenler bilir. Suyun ısınmasını beklemeden
suyu açar, altına girerseniz 'soğuk duş etkisi' yaşarsınız.
Beyniniz de hangi konuyu, niçin okuması gerektiğini anlamadan
okursa sınav anında size 'soğuk duş etkisi' yaşatır.
Beynimizi öğrenmeye nasıl hazırlayabiliriz?
Bir insanın kendini öğrenmeye hazırlamasının iki yolu vardır.
Birinci yol fiziksel hazırlık, ikincisi zihinsel hazırlık.
Tam bir hazırlık; hem fizyolojik (bedensel) hem de zihinsel
(ruhsal) hazırlık içinde olmayı gerektirir. Şimdi bu iki tür
hazırlığı daha yakından inceleyelim.
1) ÖĞRENMEYE FİZYOLOJİK (BEDENSEL) HAZIRLIK.
Burada amaç bedeni öğrenmeye hazır hale getirmektir. Bir
kişinin en yüksek potansiyel gücüne ulaşabilmesi ve becerikli
duruma gelebilmesi için ruh ve beden hazır olmalıdır. Bunlar
karşılıklı etkileşim içindedir. Ruh, düşünce gücü ve vücut
kimyası ile bedeni kontrol eder. Bedenimizi bizi
destekleyecek, güçlendirecek hale getirmenin yolu nedir?
Bedendeki enerjiyi açığa çıkarmanın birçok yolu vardır.
Burada birkaçını inceleyelim.
A) Ana beden duruşu.
Her vücut hareketlerin (pozisyonunun) ruhsal bir karşılığı
vardır. Bedeninizi nasıl kullanırsanız beyniniz ona göre
duygusal cevaplar oluşturacaktır. Örneğin şu anda sırtınız
(omurganız) baston gibi eğilmiş, nefes almanızı güçleştirecek
şekilde göğüs kafesiniz sıkışmış, omuzlarınız çökmüş durumda
iseniz beyin için bu duruşun anlamı yorgunluk ve
bitkinliktir. Beyin bu mesajı alınca sizin uykunuzu
getirecek, sizi dinlenmeye yöneltecek salgılar salmaya
başlar. Oysa hemen şimdi (HAYDİ UYGULAYIN!) sırtınızı
dikleştirebilir, omurganızı dik tutabilir, omuzlarınızı
yukarı kaldırabilir, başırıızı yukarı (gözünüzü de!)
çevirebilir, beş tane derin nefes alarak 'kendinize
gelebilirsiniz. Neden hemen duygularınız değişti? Neden
birkaç hareketten sonra kendinizi biraz daha canlı ve dinamik
hissettiniz? Cevabı basit. Bedeninizi pozitif enerji duruşuna
getirdiniz.
Eğer öğrenmek için masaya oturmuşsanız ilk iş olarak yukarıda
79
yaptırınız 'pozitif enerji getiren duruş biçimine göre
oturun. Bunu bir alışkanlık haline getirin. İyi bir sonuç
için ilk şart iyi bir başlangıç yapmaktır.
B) Beslenme biçimi
Klasik bir ifade olacak ama, aç karnına ders çalışmayın!..
Bir şey öğrenirken aklınızın konuya odaklanabilmesi için
beyninizde 'iç gürültü' olmaması gerekir. Eğer aç, susuz,
kaşırıtılı bir durumdaysanız beyniniz doğal olarak konuya
odaklanamayacaktır veya odaklansa da bir süre sonra dikkat
bölünecektir.
Yemekten hemen sonra bir şeyler öğrenmeye çalışmak da
yararsızdır. Çünkü beynin yakıtını taşıyan kan ağırlıklı
olarak mide bölgesine (sindirim sistemi) tahsis edilir.
Yemekten sonra en az 45 dk. beklenmelidir.
Ne kadar yediğiniz kadar ne yediğiniz de öğrenme veriminizi
etkiler. Eğer siz aç karnına patates cipsi ile keççabı yemiş,
üzerine de kola içmişseniz bir süre sonra midenizde 'sindirim
savaşlarının başlaması kaçınılmaz olacaktır. Midenizdeki
rahatsızlık psikolojik durumunuzu ve dikkatinizin yönünü
etkileyecektir.
Yediklerimiz gibi içtiklerimiz de öğrenmemizin kalitesini
etkiler. Eğer dikkatinizi toplayamıyorsanız veya uykunuz
geliyorsa bir bardak çay-neskafe-kahve sorununuzu çözecektir.
Sizlere önerimiz vücudunuzu çay gibi 'tıkayıcı' maddelerle
değil de portakal suyu gibi pozitif enerji veren içeceklerle
beslemenizdir. Ekonomik nedenler veya alışkanlıklardan dolayı
çay daha çok içilse de marketlerde satılan Tang' adlı içecek
de hem C vitamini deposu hem de ekonomik. Önerilir!
Beslenme ile ilgili olarak sizlere genel önerilerimiz şunlar:
Çok değil çeşitli yiyin. 'Çok yaşamak istiyorsanız daha az
yiyin.' Bolca sebze ve meyve yiyin.
C) Genel-özel sağlık durumu
Öğrenme verimini etkileyen temel unsurlardan birisi de
sağlıktır. 02 sağlığı her okuyucunun bir süre sonra ilgi
duyduğu bir alan olur. Göz sağlığınızı korumak için
mümkün olduğunca güneş 'Sığında okuyun. Bir diğer yol
ışığın direkt göze değil sayfaya çarpısını sağlamaktır.
Sağlık ile ilgili iki yaygın kural vardır. Birincisi
'Sağlığımızı kendimizi en sağlıklı sandığımız anlarda
kaybederiz' şeklindedir. İkincisi ise 'İnsanlar önce para
kazanmak için sağlığını harcar, sonra da sağlığını geri
kazanmak için parasını harcar' kuralıdır.
Sağlık durumunuzu öğrenmenizi engelleyecek şekilde
değiştirecek davranışlardan uzak durun. Bu terli halde soğuk
su içmek veya ders çalışmadan önce 'çıktığınız hatuna'
telefon ederek uzun bir konuşma yapmak olabilir. Birincisi
fiziksel sağlık için, ikincisi ise ruhsal durumun öğrenmeye
sağlıklı bir şekilde konsantre olmak açısından sakıncalıdır.
Unutmayın; sadece beden sağlığınızı değil ruh sağlığınızı da
korumak sizin sorumluluğunuzda. Beden sağlığınızı
kazaklarınız korur. Ruh sağlığınızı korumak için önlemleriniz
neler?
D) Yüz ifadesi
Eskiler 'Eğer cesur olmak istiyorsan cesaretliymiş gibi
davran' der. Gerçekten de çoğu kez neşeli olmadığımız halde
'neşeliymiş gibi' güldüğümüz zaman neşemizin geldiğini
biliriz. Bunun anlamı; bedenin zihinden etkilenmesi gibi
zihin de bedenden etkilenir. Omurganızı dik tutmanın ruhsal
durumunuzu hemen değiştirebildiğini biliyoruz. Her beden
hareketinin ruhsal durum üzerinde bir etkisi vardır. Yüzlerin
gülümsemesinin de ruh için anlamı mutluluktur. Mutlu
olmasanız da aynaya bakarak 'sırıtırsanız' hemen gülmeye ve
küçük de olsa bir mutluluk hissi yaşamaya başlarsınız. O
halde öğrenmeye başlamadan önce ruhsal durumumuz ne olursa
olsun birkaç saniye gülümsemeliyiz. Seminerlerimize katılan
bir kişi -Tarkan'ın şarkısından hareketle bir şeyi okumadan
önce o konunun ana fikrine hitaben 'Yakalarsam... mucuk.,
mucuk' diye öpücük yolladığını, bu yolla çok eğlenceli bir
şekilde öğrenmeye başladığını anlatıyordu.
Siz de bir şey öğrenirken pozitif bir enerjiyle başlamak için
gülümsemek zorundasınız. Hemen şimdi (HEMEN YAPIN!) kendinize
gülümsemeli başlangıç için beş yol bulun. Bu yollardan birini
kullanınca okumaya başlamadan önce kendinizi
güldürebilirsiniz. Hiçbir yol bulamazsanız gidip aynaya
'sırıtın!'
81
E) Hareket edin.
Koşmanın okuma hızını artırdığını biliyor musunuz!
İnanmıyorsanız deneyin! Gerçekten de kitap okurken belirli
bir pozisyonda uzun süre durduğumuz için kaslar gerilir ve
kan dolaşımı zorlaşır, yavaşlar. Bu da beyne az kan gitmesi,
beynin yakıtsız kalması demektir. Bunun sonucu da verimsiz
bir öğrenme, düşünme veya konuşma olabilir. Hemen şimdi bir
süre okumayı bırakın ve kısa bir jimnastik yapın.
Ayaklarınızla yere "S' çizmeye, başırıızla havaya "8"
çizmeye, kollarınızla bir leylek gibi uçmaya çalışın.
Atlayın, hoplayın, zıplayın, hem eğlenin, hem de biraz
bedeninizi hareket ettirin.
Yapıları bazı araştırmalar insan beyninin ayaktayken,
oturmadaki durumuna göre % 10 ile % 15 daha iyi performans
gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu tesadüf değildir. Koşarken
tüm vücudunuz ısınır, yüzünüz ve kulaklarınız kızarır. Neden
bunlar oluyor? Çünkü koşarken kalp kanı daha çok ve hızlı bir
şekilde pompalar. Kan hızla vücutta dolaşır. Tabii ki sık sık
beyne uğrar! Kan dolaşımının hızlı olması vücudun ısınmasını
sağlar, kan beyni istila edince de yüz ve kulaklar kızarır. O
halde bir şeyi ayakta öğrenmek daha iyidir denilebilir.
Hareket ederek öğrenmek okumayı güçleştirebilir ancak grup
çalışmaları yapılırken birisinden dinleyerek yürümek öğrenmek
için doğru bir davranış olacaktır.
Bir zamanlar Tevfik Fikret 'Uğraş, didin, düşün, ara, bul,
koş, atıl, bağır, durma zamanı geçti, çalışmak zamanıdır'
diyordu. Siz de hareket etmeyi bir davranış biçimi olarak
kabul edin. Zihniniz çalışırken bedeniniz boş durmasın.
Bedeniniz çalışırken zaten zihniniz boş durmaz.
F) Gerginlikten kurtulun.
Öğrenmeye başlamadan önce ve öğrenme devam ederken bedende
beyinde bir gerginlik oluşacaktır. Buna öğrenme stresi de
diyebiliriz. İnsan iki türlü gerilim yaşayabilir. Öğrenme
anında da bu gerilimlerle karşılaşmaz.
1) Fizyolojik gerginlik /Bedende hissedilir.
2) Zihinsel gerginlik /Beyinde hissedilir.
Bedende yaşanan gerilimin bir nedeni bedeni okumak için uzun
süre hareketsiz tutmaktır. Bedende yaşanan gerilimler üç
bölgede yoğun olarak yaşanır. Bunlardan birincisi omuzlar
bölgesidir. Sırtımızda, iki omzumuzun birleştiği noktada uzun
süre hareketsiz kalmanın yarattığı bir gerilim vardır. Bunu
şu anda da hissedebilirsiniz. Özellikle masanın üzerine aşırı
eğilerek okuyan kişilerde bu gerginlik daha yoğundur. Bu
gerilimi dağıtmanın yolu gerginliğe yol açan şey olan
monotonluğun tersini yapmaktır; Yani biraz hareket etmek!
Dinlenmenin ana kuralı şudur: Sizi yoran davranışın tersini
yaparak dinlenebilirsiniz. Sizi yoran hareketsizlikse hareket
edin, aşırı hareket sizi yorduysa hareketsiz durun. Uzun süre
ciddi ve ağır konular okuduğunuzu ve beyninizin yorulduğunu
düşünüyorsanız bu duruma ters olan iki şey yapabilirsiniz.
Birincisi oturarak bir sahil veya ormanda dolaşmanızı
sağlayan 'naturel' bir hayal kurabilirsiniz, ikinci yol ise
'beyin boşaltma'nın en iyi yoludur; oturun ve Kemal Su-nal
filmi seyredin!
Beyinde öğrenme esnasında gerginlik oluşan ikinci bölge boyun
ve ensedir. Öğrenme kalitesi açısından bu gerilim hayati
önemlidir. Çünkü boyun okuma esnasında uzun süre sabit bir
pozisyonda kaldığı için beyne kan taşıyan damarlar gerilir ve
daralır. Beyne az kan gitmesinin de 'uyan işareti' baş
ağrısıdır. Eğer kitap okurken başırıız ağrıyorsa büyük
olasılıkla beyniniz size 'Hey dostum! Bana yeterince oksijen
gelmiyor' demek istiyordur. Hemen yerinizden kalkın,
pencereyi açarak içeriyi havalandırın, boynunuzu ve
vücudunuzu zorlamadan, ağır ağır egzersizlerle 'yumuşatın'.
Bedeninizi rahatlatın, gevşetin.
Üçüncü gerilim bölgesi başımızdaki kas bölgeleridir. Bunlar
alın, kulakların arkası ve şakaklardan geçer. En çok gerilim
şakaklarda oluşur. Özellikle anlaşılması zor konularda ve
okuma dünyasına yeni girmiş çaylaklarda bu gerilim daha çok
görülür. Uygun olmayan ışıkta okuma veya göze uygun olmayan
bir gözlükle okuma da şakak kaslarında (kulak üstü bölge)
gerilime ve baş ağrısına sebep olur. Şakak kaslarını fazla
zorlamadan, parmak uçlarıyla yapıları masaj ve bir süre
gözler kapalı dinlenme gerilimi dağıtacaktır.
83
Öğrenme anında yaşanan fizyolojik kökenli stresler ana
hatlarıyla bunlardır, sadece fizyolojik (bedende doğan) stres
yaşanmaz. Bir de zihinsel (ruhsal) stres yaşanır. Zihinsel
stresin nedeni monotonluk ve odaklanmadır. Beyin daldan dala
konmayı ve her şey hakkında bir şeyler düşünmeyi sever. Oysa
öğrenme anında beyin bir tek konuya odaklanmıştır. Tekdüze,
monoton, renksiz ve cansız bir konu veya üslup beynin daha
çok sıkılmasını sağlayacaktır. Eğer konuya ilgi duyuluyorsa
stres yaşanması zordur. Stresi yapmak istediklerimizi değil
yapmamız gerekenleri yaparken yaşarız. Zihinsel stresle başa
çıkmanın iki yolu vardır. Birincisi ilgi alanınızı
genişletmek, ikincisi oluşan gerginlikten kurtulmayı
öğrenmek.
Öğrenme anında beynimizde oluşan gerilimi nasıl
dağıtabiliriz? Ondan nasıl kurtulabiliriz? Bunun yolu
dinlenmenin anayasasını uygulamaktır. Eğer beyin
monotonluktan yorulduysa çeşitlilikle, farklı bir şeyler
yapmakla eğlenir ve dinlenir. En fazla çeşitlilik nerede
bulunur? Bunun bir yolu televizyonlar olsa da bu çok kötü bir
öneridir. Televizyon, öğrenen adamın afyonudur. TV'den uzak
durun! Benim bildiğim beyni dinlendirmenin en iyi yolu hayal
kurmaktır. Eğer okumaktan beyniniz sıkılmışsa hemen
yatağınıza veya koltuğunuza uzanın. Çalışma masası kesinlikle
uygun değildir. Kendinizi sizi en çok dinlendirecek yerde
yaşıyormuş gibi hayal edin. Bu bir orman gezisi, köy gezisi
veya deniz sahili olabilir. Mümkün olduğunca doğa ile ilgili
hayaller seçin.
Ormanda gezinti yapmak istediğinizi varsayalım. İlk iş olarak
kendinizi ormanlık bir bölgede yürüyor olarak canlandırın.
İkinci olarak hayalinizdeki ormanda yürüyen görüntünüzün
içine girin. Ormanda yüzüşünüzü tepeden veya yandan kamerayla
çeker gibi izlemeyin. Hayalinizdeki sizin yüzünü veya
ensesini, saçını görememeniz gerekir. Kısacası şu anki
bedeninizden zihinsel olarak çıkarak hayalinizdeki sizin
'Çine girin. Onun gözüyle görmeye, onun kulaklarıyla duymaya,
tıpkı onun Gibi hissetmeye çalışın. Bunu yapmak size zor mu
geliyor? Oysa bunu hep yapıyorsunuz. Bazen siz de 'dalgın'
bir arkadaşırıızı veya sır arkadaşırıızı 'dalmışken'
çağırmışsınızdır. Neden sizi duymadı? Neden ikinci kez daha
yüksek bir sesle çağırınca sizi duydu? Eğer bir insan
yakınındayken bir şeyi duymuyorsa hayalinde çok canlı bir
görüntü var ve kendisi o görüntünün içine girmiş demektir.
Bir şeyi 'derin düşünürken' yoldaki direklere ya da arabalara
çarpan kişileri bilirsiniz. Bu tür kişiler fiziksel olarak
orada olsalar da ruhsal olarak hayallerindeki görüntülerinin
içindedir. Dalgınlığından önündeki elektrik direğine çarpan
bir kişi çocukluğunuzdaki bir anısını ya da gideceği yerde
yapacağı konuşmayı düşünüyor olabilir. Siz de tam olarak
hayalinizdeki görüntünüzün içine girerek onun kadar
dinlenebilirsiniz.
Şimdi hayalinizdeki görüntünüzün içinde ormanı dolaşmaya
başlayın. Onu bol bol yürütün, nasıl olsa siz yorulmazsınız!
Şimdi içinde yürüdüğünüz ormandaki ağaçların gövdesini,
dallarını, yapraklarını, çevredeki kuşları ve ormanın içinden
geçen ırmağı canlandırın. Bütün bunları başarıyla
yapabilmeniz için gözlerinizi kapamanız gerekebilir. Burada
yaptığınız şey kafa sinemanızda' bir film seyretmek. Zaten
bunu hep yapıyorsunuz! Şimdi de sesleri duymaya çalışın,
rüzgarın uğultusunu, suların şırıltısını, kuşların
cıvıltılarını işitin. Ormandaki sesi, tabiatın armonisini
dinleyin. İstiyorsanız gök gürletin, yağmur yağdırın,
ıslanın, kaçarak ağaçlara sığının. Yağmur, kar, dolu, güneş
gibi enstrümanları (aletleri) kullanarak tabiata 'talk show'
yaptırın. Görüntüler ve seslerden sonra biraz da hislere
odaklanın. Yağmurun ormanda uyandırdığı toprak kokusunu
alınca neler hissediyorsunuz? Ormanda gezmek nasıl bir duygu?
Yağmur altında sırılsıklam olduğunuzda neler hissediyorsunuz?
Ormanda tek başırıa dolaşmak sizde ne gibi duygular
uyandırıyor? Tekrar gelmek istiyor musunuz? Eğer iyi bir
yönetmenseniz ve yaptığınız zihinsel seyahati sevmişseniz
mutlaka bu ormana tekrar gitmek isteyeceksiniz.- Ne zaman
sıkılırsanız ormanınıza gidebilirsiniz artık.
Gerçekten de beyin gücünü en fazla zayıflatan şey tedüz? Lik
monotonluk bayağılıktır. Beyin çeşitli, farklı, orijinal,
özel, renkli işler yapmak ister. Yeni şeyler denemek ister.
Beynin öğrenme anında yaşadığı sıkılma duygusunu yenmenin bir
yolu da renkli kalemler kullanmaktır. Kitabın altını çizerken
ya da notlarınız alırken 4-5 değişik renkte kalem
kullanabilirsiniz. Bunun bir yolu da renkli kağıtlar üzerine
not almaktır. 'Asil ruhlular' masalarının üzerinde taze bir
gül veya çiçek ile kendilerine saygıların1 ve beyinlerine
hayranlık duygularını iletebilirler.
85
Beynin kas sistemiyle çalışmadığı için fiziksel olarak
yorulmadığını ancak zihinsel olarak sıkıldığını biliyoruz.
Beyin yorulmaz sıkılır. Zihin yorgunluğu denilen şey çok
çalışmanın değil hep aynı konu üzerinde çalışmanın sonucudur.
O halde mümkün olduğunca farklı kitapları gene mümkün olduğu
ölçüde karışık dönüşümlü olarak okumanız uygun olacaktır.
Beynimizi monotonluğun getirdiği zayıflamadan korumanın bir
yolu da sık sık aralar vermektir. Zaten ideal ara 20 ile 45
dakika ders + 5 dakika tekrar + 10 dakika dinleme
şeklindedir.
Kısaca özetlemek gerekirse ya uzun süre tek bir konu ile
ilgilenerek beyninizin 'canını sıkmayın' ya da beyninizi
zayıflattıysanız hayal kurarak onu tekrar 'şarj' edin.
G) Doğru nefes almayı öğrenin
Yaygın düşüncelere göre insanoğlu beyninin % 2-3'ünü
kullanabiliyor. Peki ya ciğerlerimizin % kaçını kullanıyoruz?
Ciğerlerimizin de sadece % 25'ini kullanıyoruz. Başka bir
deyimle sahip olduğumuz bütünün 'çeyreğini' kullanıyoruz.
Niye böyle yapıyoruz?
Nefes almanın öğrenme açısından iki hayati önemi vardır.
1) Nefes ile vücuda alınan oksijen glikoz ile reaksiyona
girerek beynin öğrenirken kullandığı enerjinin meydana
çıkmasını sağlar.
2) Nefesin alınması beyne taze oksijen getirir. Nefesin
faydası burada kalmaz. Nefesimizi verirken 'derin bir offf
çekerek' stresimizi de dışarı atarız.
O halde beynin çalışması ve öğrenme gerginliğinden
kurtulmanın yolu nefes almaktan geçiyor. Peki doğru nefes
nasıl alınabilir? Öncelikle nefesinizi mümkün olduğunca
burundan almanız gerekir. Nefesle gergin-i Werden kurtulmanın
yolu derin nefes almaktır. Derin nefes alırken dikkat
edilecek noktalar neler?
* Nefesinizi burundan alın.
Nefesi alırken havadan aldığınız oksijenin ağız-boğaz-soluk
borusun-n ciğerlerinize girişini ve oradan tüm vücudunuza
enerji olarak yayılışını Yetmeye çalışın.
Nefesinizi her zaman alma sürenizden daha uzun süre içinizde
tutun. ece oksijenin kana karışmasını sağlamış olursunuz.
* Nefesinizi verirken kendinizi zorlamayın. Bırakın
kendiliğinden nefesiniz çıksın.
* Derin nefesi 6-7'den fazla alırsanız oksijen fazlalığından
baş dönmesi yaşayabilirsiniz. Yorgunluğu veya iç gerginliği
atmak için genellikle beş derin nefes yeterlidir.
Doğru nefes almanın bir yolu da 2+4+2 kuralıdır. Bu kurala
göre eğer iki saniyede bir nefes alınıyorsa, 4 saniye içeride
tutulmalı, iki saniyede dışarı verilmelidir. Yoga
eğitmenlerinin 'tam nefes' dediği bir yönteme göre; önce
burun deliklerinden biri kapatılır, açık olan burun
deliğinden derin bir nefes alınır, sonra açık olan ve nefes
alınan burun deliği parmakla kapatılarak diğer kapalı olan
açılarak havanın bu -alınırken kapalı olan- burun deliğinden
çıkması sağlanır.
Aldığınız derin nefesinizi verirken hayali olarak içinizdeki
tüm sıkıntıları ve gerginlikleri de nefesinize yükleyerek
dışarı atın. Gerçekte de nefes vücuttaki gerginliği dışarı
atar. Siz böyle düşünerek işin daha hızlı ve doğru
yapılmasını sağlamış olacaksınız. En yararlı nefes diyafram
bölgesini (kemerinizin 5-6 cm yukarısındaki bölge) şişiren
nefestir. Uykudan yeni uyarımış bir insan veya bebekler
diyafram solunumu yapar, oysa insan stres anında sık ve
yüzeysel nefes alır. Sınav heyecanı yaşadığınız durumlarda
açıkladığımız derin nefes alma biçimlerini kullanarak
bedeninizi rahatlatabilirsiniz.
Stres ve gerginlik anında yapılacak en iyi uygulamalardan
birisi de kulak içi ve arkasını, enseyi de içine alacak
şekilde yüzümüzü soğuk suyla yıkamaktır. Bazı kişiler
ayaklarını da yıkayarak suyun soğukluğunun ve elektriği
almasının yarattığı 'dış uyarılma' duygusunu yaşarlar. İlginç
olan noktalardan birisi de ormanda akan küçük derelerin
şırıltısının insan ruhu için en dinlendirici-sakinleştirici
kabul edilmesidir.
2) ÖĞRENMEYE PSİKOLOJİK (ZİHİNSEL) HAZIRLIK
Beden gibi beynin de öğrenmeye hazır hale getirilmesi
gerekir, insan beyni bazen doğal olarak öğrenmeye hazırdır.
Örneğin sabah erkenden 'aç beyninize' bir şeyler öğrenirseniz
uzun süre aklınızda kalacaktır. İlgi ve sevgi duyduğunuz
konulan öğrenirken zihinsel olarak hazırsınız demektir.
Zihinsel-psikolojik hazırlığın amacı beyni
'bilgi alıcı' bir pozisyona sokmaktır. Bu futbolcuların
penaltıya, tenisçilerin servis atmaya hazırlanması gibi bir
şeydir. Zihinsel-psikolojik hazırlığın iki kritik unsuru
vardır. Hazırlıktan amaç bu iki noktayı
gerçekleştirebilmektir.
1) Motivasyon oluşturmak. Amaç öğrenme isteği yaratmaktır.
2) Konsantrasyon oluşturmak. Amaç konuya tam odaklanabilmek,
sadece onunla ilgilenmektir.
Başarılı öğrenmenin psikolojik temeli öğrenilecek konuya
karşı istek ve ilgi duymaktır. İstek ve ilgi konsantrasyonu
genellikle beraberinde getirecektir. Tam öğrenme adayları bir
konuyu öğrenmek için 'öğrenme ilhamının' gelmesini
bekleyemezler. Onların görevi yapmaları gerekeni yapmaktır,
isteseler de istemeseler de.
Hayatta her zaman 'yapmak istediklerinizi' yaparak
yaşayamayız. Hayatın önemli bir kısmı da ödev-görev ve
sorumluluklarımızdan, yani 'yapmamız gerekenler'den oluşur.
Yapmamız gerekenleri de 'yapılması gerektiği gibi'
yapabilirsek basan kaçınılmazdır. Bu bir iç disiplin (irade)
sorunudur. Öğrenmek istediklerimize yönelik doğal bir
konsantrasyonumuz vardır. Oysa öğrenmek istemediğimiz halde
bilmemiz gereken konulara karşı konsantrasyon problemi
yaşarız. Böyle durumlarda beynimiz okuduğumuz konu hariç her
şeyle ilgilenir. Beynin zihinsel-psikolojik olarak öğrenmeye
hazır hale gelebilmesi için neleri bilmesi gerekir?
Beynimizin bir konuda 'öğrenmeye açık' pozisyona gelmesi için
ona aşağıdaki soruların cevabını bilinçli olarak vermeliyiz.
1) Tam olarak ne öğrenilecek?
2) Bu öğrenmedeki amaç nedir?
3) Bu konunun ilginç yanı neresi? 4J Bu konu neden önemli?
5) Bu konu en iyi nasıl öğrenilebilir?
6) Nereden başlamalı?
87
Okumak veya ders çalışmak için kitabı elinize aldığınızda
neler hissediyorsunuz? Belki canınız sıkılıyor, beyninizi
hayaller istila ediyordur. Elbette sizler de bir kitabı
açtığınızda içinizin heyecan ve öğrenme isteğiyle dolu
olmasını istersiniz. Zaten başka şansınız da yok! Günümüz
dünyasında yaşayan bir kişi için öğrenme bir seçim değil,
zorunluluktur. Bu zorunluluk her yaşta geçerlidir ve medeni
olmanın bedelidir. İsterseniz hiçbir şey bilmeyerek bir
Afrika yerlisi gibi yaşayabilirsiniz ancak Türkiye maalesef
böyle bir seçim için uygun bir yer değildir. O halde öğrenme
kaçınılmaz ise bir an önce öğrenmeden zevk almayı öğrenmemiz
gerekir.
Her konuyu eğlenerek öğrenmek mümkün müdür? Elbette. Her ne
kadar siz sevmeseniz de matematiği seven milyonlarca insan
var. Siz sevmeseniz de tarih dersini veya coğrafyayı ilgiyle
dinleyen milyonlarca insan var. O halde sevimlilik veya
sevilmezlik derslerin 'doğasında' yoktur. Onlara bu anlamlan
biz yükleriz. Eğer bir matematik profesörü gözüyle matematiğe
baksaydınız siz de matematiği çok severdiniz. Aslında bütün
dersleri sevmeniz de gerekmez. Sizler yapmanız gerekeni
yapın. Sevmediğiniz dersler sizin hayat amaçlarınıza
ulaşmanızı engelliyorsa yapmanız gereken şey o engeli
aşmaktır. Bir engelden kurtulmanın en iyi yolu onu aşmaktır.
Sevmediğiniz dersleri yüz metre engelli yansına benzetin.
Önünüze çıkan engellerle boğuşmanın hiçbir anlamı yok,
onlardan kurtulmanın tek yolu üzerlerinden atlayıp geçmektir.
Bu bölümde herkesin kullanabileceği 6 adımlık bir öğrenmeye
psikolojik hazırlık kılavuzu ortaya koyacağız. Bu yöntemi her
yaştan insan, her türlü okuma için kullanabilir. Burada
açıklanacak 6 adımı bir süre bilinçli olarak, kendinizi
zorlayarak uygulayınız. Bir süre sonra bu işlemler beyninizde
'otomatik pilot'a bağlanacak ve beyniniz bu işlemi
kendiliğinden yapacaktır. Öğrenme ile ilgili konsantrasyon ve
motivasyon problemlerini büyük ölçüde çözen, beyninizi
öğrenmeye hazırlayan bu altı adımı mutlaka ve mutlaka bir
süre uygulayın. Bu süre kişinin öğrenme kabiliyetine göre bir
hafta bir ay veya üç ay olabilir. Eğer yaptığınız 10 ile 30
arasındaki 'ciddi öğrenmede' bu yöntemi kullanırsanız o sizin
için bir beceri olacaktır. Ciddi öğrenme ile gazete ve dergi
haberlerinin dışındaki konulan kastediyoruz. Şimdi beyninizi
öğrenmeye psikolojik olarak 'hazır ve uygun' hale getirecek 6
adımlık tekniğe bir bakalım.
1) Konuyu tam olarak kesinleştiriri.
Beyniniz tam olarak neyi öğrenecek? Nereye kadar öğrenecek?
Ne kadar sürede öğrenecek? Tüm bunlar beyniniz için çok
önemlidir. Beyin bu bilgilerle öğrenilecek konunun 'kimlik
tespitini' yapar. Polisin suçluyu yakalayabilmesi için
suçluya ait bazı bilgilere (eşkale) sahip olması gerekir.
Beyninde istediğinizi bulabilmesi için 'neyi araması
gerektiğini' anlaması gerekir. Kuralımızı biliyorsunuz;
aradığını bilmeyen bulduğunu da anlamaz.
Bu aşamada neyi, nereye kadar, ne kadar zamanda bitirmeniz
gerektiğini tespit etmelisiniz. Nereye kadar yeri, ne kadar
sürede okunacağını bilmek de beynin çok hoşuna gider. Çünkü
böylece enerjisini doğru ayarlayabilecektir. Siz hiç kaç
metre koşacağınızı bilmediğiniz bir yanşa katıldınız mı? 100
metre mi, yoksa 5000 metre mi koşmanız gerektiğini
bilmediğiniz bir yarışta kondüsyonunuzu nasıl düzenlerdiniz?
Tabii ki kolay kolay düzenleyemezdiniz.
Birinci adımda pratik olarak yapmanız gereken şudur:
Öğrenmeniz gereken konuyu açın. Başırıı-sonunu, konunun ne
hakkında olduğunu, üst ve alt başlıkları, ne kadar sürede
bitirebileceğinizi inceleyin. Sonra da konu ve süre
sınırlarını belirleyin. Süreyi belirlemenin en önemli faydası
performansınızı ölçülebilir hale getirmesidir. Eğer tespit
ettiğiniz sürede bitirememişseniz amacınızla bağdaşmayan
şeyler yapmışsınız demektir. Ne kadar sürede
bitirebileceğinizi tam olarak anlamanın yolu dakika tutarak
birkaç sayfa okumaktır. Bir sayfayı ortalama kaç dakikada
okuduğunuzu bulduktan sonra tahmini bitirme sürenizi
hesaplayabilirsiniz. Unutmayın beyni öğrenmeye hazırlamanın
temeli; beynin bilmek istediklerini tam, "et ve kesin olarak
ona vermektir. Siz beyninizin sizden istediklerini ona
vermeye çalışın, o istediğinizi size fazlasıyla verecektir.
2) Okuma amacınızı belirleyin.
Her insan davranışı bir amaç için vardır. İnsan bir şeyi
yapıyorsa onunla bir ihtiyacını giderecek faydaya ulaşmaya
çalışıyor demektir.
Srenme de bir amaç değil araçtır. Bir öğrenci için tarih,
Türkçe,
aternatik bilmek amaç değil, sınavları geçmek için araçtır.
Gerçekn de o şiirlerine hayran olduğunuz şairler, romanlarını
okuduğunuz, filmlerini seyrettiğiniz, TV'de programları
izlediğiniz insanlar bu düzeye 'temel eğitimi' almaları
sayesinde gelmiştir. Bu dünyada hiçbir şey gereksiz değildir,
tlkorta ve lise yıllarımızda aldığımız eğitim bize bazen
'amaçsız ve gereksiz' gelse de yetişkin olunca anlarız ki bir
insanın temel kavrayış (unlama) kapasitesi aldığı temel
eğitim kadardır. Çünkü temel eğitim bize bu dünyayı anlamak
için gerekli 'bilgi tabanını' kazandırır. Bir zamanlar Ziya
Paşa 'idrak-i meali bu küçük akla gerekmez/zira bu terazi o
kadar sıkleti çekmez.' diyordu. İşte terazimizin tartma
kabiliyeti aldığımız temel eğitim kadardır.
Öğrenme amacı ne demektir? Bizler hangi amaçlar için
öğreniriz? Amaca göre dört ayrı okuma biçimi vardır: İzlenim
edinmek için okuma, tam öğrenmek için okuma, düşünmek için
okuma ve eğlenmek için okuma. Bu konuda daha ayrıntılı
bilgiyi 'amaca göre okumak' kısmında bulabilirsiniz. O halde
beynimizin bir şeyi öğrenmeden önce bilmek istediği
noktalardan biri de bilgiyi hangi amaçla, nerede, nasıl
kullanması gerektiğidir. Eğer bir sınava hazırlanıyorsanız
farklı, konferansa hazırlanıyorsanız farklı bir şekilde
öğrenirsiniz. Amaç izlenim edinmek mi? Tam öğrenmek mi, yoksa
sadece düşünmek veya eğlenmek için mi okuyorsunuz? Bu öğrenme
ile varmak istediğiniz yer neresi? Öğrendiğiniz şeylerle ne
yapacaksınız? Eğer amaç konferans vermek ise konuda geçen bir
fıkrayı konuşmanın neresinde kullanabileceğinizi
düşünürsünüz. Amaç sınava hazırlanmaksa soru tipine göre
konulan seçer veya elersiniz.
Pratik olarak okuma amacınızı belirlemek için kendinize
sorun; ben bu konuyu izlenim edinmek için mi? Tam öğrenmek
için mi? Düşünmek ve kendimi geliştirmek için mi? Eğlenmek
için mi okuyorum?
3) İlgi ve istek oluşturun.
İlgi ve istek neye benzer? Beynin bir süngere benzediğini
kabul edersek ilgi ve istek oluşturmak bu süngeri sıkmak
gibidir. Bir süngeri sıktıktan sonra suya atarsanız
alabileceği en yüksek miktarda suyu çeker ve içine alır.
Merakın öğrenmedeki gücü de buradadır. Bir konuya ilgi ve
merak ile yaklaşmak beyni bir sünger gibi sıkmaya
91
benzer. Beyin okumaya başladığı anda ilgili bilgileri sünger
gibi emecektir. Peki beynin ilgisi ve isteği nasıl
kışkırtılır? Bir konuya karşı kendimizi meraklandırabilmenin
yolu nedir? Bazı insanlar 'doğuştan' meraklıdır. Her şeyi
bilmek, anlamak, çözmek isterler. Bu tür insanlar yazar,
akademisyen, gazeteci olabilecekleri gibi 'bir deneyelim
bakalım!' diyerek eroinman da olabilirler. İkinci tür merak
ise kişiliğe değil konuya bağlıdır. Her insan bir şeyleri
merak eder. Sizin cevabını öğrenmeyi en çok istediğiniz üç
konu nedir? Belki uzayın derinliklerini, belki ölüm anını,
belki de hafta sonu yapılacak maçı kimin kazanacağını merak
ediyor olabilirsiniz.
Bir konunun ilgi çekmesi anlatılanlardan daha çok anlatılma
biçimine bağlıdır. Örneğin tıp öğrencilerinin 'başbelası'
olan anatomi dersine kötü bir hoca 'anatominin tarihçesini'
anlatarak başlar. Başarılı bir hoca ise 'Arkadaşlar hayatta
mucize arıyorsanız kendinize bakın. Mucize sizsiniz!
Düşünün-, sizler bir zaman babanızın yediği portakaldaki C
vitamini, annenizin yüzüne değen güneş ışınlarındaki D
vitamini, babanızın ve annenizin yediği yumurtada, içtiği
koladaki vitaminlerdiniz. Sonra bir sıvıya dönüştünüz. Şimdi
% 70'i su, geriye kalanı ise et ve kemikten oluşan bir
insansınız. Kim olduğunuzu ve gelecekte neler
başarabileceğinizi bu % 30'luk kısımda yer alan 1,5 kilo
ağırlığındaki bir organınız belirler. Bu organınız
beyninizdir. Var olmanın başladığı ve bittiği yer orasıdır.
Öldükten sonra da etiniz ve kemikleriniz toprağa karışacak,
bakterilere yem olacaksınız. Toprak olacaksınız, bir ağacın,
bir çiçeğin bir parçası olacaksınız. Belki bir evde-*'
tuğlanın içinde, belki de bir solucanın midesinde bedeniniz
var olmaya devam edecek. İşte arkadaşlar görüyorsunuz ki
mucize sizsiniz! Biz anatomi dersinde sizi, etinizdeki,
kemiğinizdeki, kaslarınızdaki mucizeyi keşfedeceğiz. Emin
olun bu hayatınızın en yükleyici serüveni olacak.' diye
derslerine başlayabilir. Böyle bir başlangıç için yeterli bir
dikkat uyandırabilir.
Eğer 'doğuştan meraklı' değilsek, konu ilgimizi de
çekmiyorsa, °nuyu bize ilgimizi çekecek şekilde anlatacak
birileri de yoksa o aranan yapacağınız şey 'kendi merakını
kendin kışkırt' kuralını ^Sulamaktır. Bunun yolu konunun en
ilginç yanlarını bilinçli bir wide aramaya karar vermektir.
Tarih dersinden İstanbul'un fethini
92
öğreniyorken sıkıldığınızı varsayalım. Bu durumlarda
kendinize sormanız gereken soru 'Bu konunun ilginç yanı
neresi?' sorusudur. İstanbul'un fethinin ilginç
'karikatürize' tarafları nelerdir? İlk olarak 21 yaşırıda bir
insanın heyecanla kuşatmanın sonunu bekleyişini
hissedebilirsiniz. Siz Fatih olsaydınız (ve 21 yaşırıda)
kuşatma sürerken neler hissedersiniz? Kuşatmaya karar
vermeden önce 'acaba becerebilir miyim?' diye düşünmez
miydiniz? Şimdi kendinizi genç Fatih'in yerine koyun ve onun
yüreğindeki kıpırtıyı, heyecanı, yaşadığı gerilimi, sık sık
nefes alışını aynen hissedin. Hatta 'kafa sinemanızda'
İstanbul'u fethetmiş gibi surlardan içeri girebilirsiniz.
Hemen deneyin. Unutmayın ki hayallerin ücreti veya telif
hakkı yoktur.
Peki gemilerin karadan yüzdürülmesine ne dersiniz? Olayların
'arka planını' düşünmeyi ister misiniz? Örneğin gemilerin
tarlalardan 'yüzdürülmesini' gören civardaki çocuklar ve
yaşlı dedeler acaba neler düşünüyordu? Peki ya gemilerin
tarlalarından 'yüzdürülmesinin' ekinlerine zarar verdiğini
düşünen çiftçiler neler söylemiş olabilir? Gemilerin sahilden
karaya çıkarılmasını gören balıklar birbirlerine ne demiş
olabilirler?! Bu anılarını torunlarına nasıl anlatmış
olabilirler?! Gemileri tarlada kızakların üzerinde iten
askerlere susayınca su getirenler kimlerdi? Bu itme-çekme
sırasında acaba kaç askerin ayağı kaydı, yere düştü? Gemiyi
çekenler gemiyi niçin karadan yürüttüklerini biliyorlar
mıydı? Gemiyi çekenler gemiyi çektirenler hakkında ne
düşünüyordu?
Bir konuyu kendiniz için ilginç ve anlaşılabilir hale
getirmek istiyorsanız onu kişiselleştirin. Konunun içine
insani duygulan ve gündelik ilişkileri katın. Reha Muhtar
gibi olayların içindeki fikirlerden daha çok kişilerle
ilgilenin. Kendinizi tarihi kahramanların yerine koyun.
Onların hislerini yaşayın. Onların da sizin gibi bir insan
olduğunu, yemek yediğini, banyo yaptığını, arkadaşlarıyla
'dalga' geçtiğini, bazen üzüldüğünü, bir fıkraya güldüğünü
hatırlayın.
Hiç kimse mükemmel değildir. Olsa bile! Mustafa Güngör
93
İlgi oluşturmak motivasyon yaratır. İlginizi oluşturmak için
pratik olarak kendinize 'Bu konunun ilginç olan tarafı ne?'
diye sormanız gerektiğini biliyorsunuz. İlgi, istek ve
motivasyonu sağlamanın bir yolu da konunun önemini kesin
olarak belirlemektir.
4) Konunun önemini belirleyin.
Birinci adım konunun 'anlamını' bu kısım ise 'önemini'
belirlemeyi amaçlar. Beyin önem verdiği veya önemli olduğunu
düşündüğü şeylere karşı hem kolay motive olur, hem de
konsantrasyon problemi yaşamaz. Şu anda postacı size
Arçelik'ten bir müzik seti kazandığınızı gösteren bir mektup
verseydi ne yapardınız? Mektubu açtığınızı ve tam 3 sayfalık
'Hediyenizi nasıl alabilirsiniz' başlıklı yazıyla
karşılaştığınızı varsayalım. Bu yazıyı okurken konsantre
olamamak ya da motive olamamak gibi bir sorun yaşar mısınız?
Elbette hayır.' Neden? Çünkü size bir fayda ve menfaat vaat
eden bir mektup.
Bir şey okurken doğal olarak 'Bu bana ne kazandıracak? Bunu
bilmenin bana yaran ne olabilir?' diye kendimize sorarız.
Burada sorun bir şeyin yararını görmeden onun tam olarak
nasıl yararlı olabileceğini anlayamamamızda. 'Bu dersler neye
yarar ki?' diye sorarız. Bulduğumuz cevap 'hiçbir şeye
yaramaz' şeklinde olur. Oysa yaş 40 olunca o derslerin tam
olarak neye yaradığını öğreniriz ancak genellikle iş işten
geçmiştir. Bu bir insanın 5 yaşırıdayken 'Babam her şeyi
biliyor', 20 yaşırıdayken 'Babam hiçbir şey bilmiyor.' 40
yaşırıdayken 'Babam da bayağı şeyler biliyormuş canım', 50
yaşırıdayken de 'Babam bu kadar çok şeyi nasıl da biliyormuş
be!' demesine benzer. Yetişkin insanlar (hayat okulunda
okuyanlar) öğrendikleri şeylerin kendilerine ne sağlayacağını
daha kolay bilirler. Çünkü kavrayıştan ve tecrübeleri
gelişmiş, hayatlarındaki ve kafalarındaki taşlar yerine
oturmuştur. Bir öğrenci için 'Bu bana ne kazandıracak?' diye
sormak pek de doğru değilse o halde ne sorulmalı?
Beyninize bir konunun önemini anlatmak ve ona dikkat etmesini
sağlamak için, kendinize 'Bunu niçin öğrenmeliyim?' diye
sormalısınız. Beyniniz her zaman neyi niçin yaptığını anlamak
ister. Bilinçli olmak neyi, niçin yaptığını bilmektir. Bu
dersi niçin öğrenmeliyim? diye düşünürseniz bazı cevaplara
ulaşırsınız. Bunlar Mecburiyetten', 'sınıfı geçmek için',
'hayat amacıma bir adım daha
94
yaklaşmak için', 'kavrayışımı geliştirmek için', 'tam adam
olabilmek için', 'hayatta kullanmak için' gibi cevaplar
olabilir. Siz öğrenmek, bilmek, başarmak için nedenler
biriktirin, nasıl yapabileceğini nasıl olsa öğrenirsiniz.
Okul bir akvaryumdur. Hayat ise bir denize benzer.
Akvaryumdaki uygulamaları yapmayan, akvaryumdaki sınavlardan
geçmeyen 'küçük balıklar'; direkt okyanusa dalarsa, 'büyük
balıklar'a yem olmaktan başka şansları yoktur. Unutmayın;
hayatta hiçbir şey gereksiz değildir, sınavlar bile!..
Pratik olarak bu konunun önemi ne? Bunu niçin öğrenmeliyim?
diye kendinize sorarak konunun önemini beyninize
buldurabilirsiniz.
5) Yöntemini seç.
Neyi okuyacağınızı bilmek yetmez, nasıl okuyacağınızı da
beyninize söylemeniz lazım. Sizin göreviniz içinizdeki deve
siparişlerinizi vermek. Ona 'Şu konuyu, şu kadar süre
içerisinde, şu yöntemle, şuraya kadar, şu amaca ulaşacak
şekilde öğren' gibi bir dille hitap etmelisiniz. Sisli
havalarda fotoğraf makinesinin resim alamaması gibi beynimize
de kendisinden tam olarak ne istendiğini anlamazsa ser-
semleşir, zayıflar, 'kafası karışır'. Bir hayat felsefesi
olarak şunu benimsemeniz önerilir; Her zaman beyninizden ve
kendinizden tam olarak ne istediğinizi en açık şekilde
belirlemelisiniz.
Beyninizden nasıl okumasını istediğinizi de ona net olarak
iletmeniz gerekir. Beyniniz tam okuma metodu ile hiçbir
kelimeyi atlamadan okuyabilir ya da bazı kısımları atlayarak
seçmeli okuma metoduyla okuyabilir. Etkin okuma metoduyla
düşünerek-tartışarak okuyabilir ya da hızlı okuma metoduyla
bir an önce konunun özünü ve esaslı noktalarını
yakalayabilir. Hangi yöntemi kullanacağınıza önceden karar
vermek önemlidir.
Bu aşamada pratik olarak yapmanız gereken şey; okunacak
yazının 'nasıl okuması gerektiğini' belirlemektir.
Kullanılabilecek okuma metotları etkin okuma metodu, hızlı
okuma metodu, tam okuma metodu ve seçmeli okuma metodudur.
Bunların dışında özel metotlar geliştirebilir, öğrenebilir,
kullanabilirsiniz.
6) Harekete geçin!
Birçok kişi için sorun planlamak değil, yapmaktır. Harekete
geçmek
95
için iç disiplin ve heyecana ihtiyaç vardır. Arkadaş grupları
harekete geçmeyi sağlayabilir veya engelleyebilir. Düşünceler
eyleme geçince varlık kazanır.
'Üşenme, erteleme, vazgeçme.' A. Fuad Başgil
'Harekete geçmek' deyimiyle sizden iki şey yapmanızı
istiyoruz. Birincisi öğreneceğiniz metnin bir başlangıç
noktasını bulun ve hazırlıktan sonra hemen başlayın.
Hazırlığın amaç değil araç olduğunu, unutmayın. İkincisi ise
şimdiye kadar anlatılan fizyolojik ve psikolojik hazırlık
kurallarını uygulamanızdır. Bazı insanlara bu adımların
'yorucu, kırtasiye iş, gereksiz' gelebileceğini biliyoruz.
Bazı insanlar ise bunları karmaşık veya basit bulacaktır.
Sizden istediğimiz bugünden başlayarak 20-30 ciddi okumada bu
adımların tamamını kullanmamızdır. Bir süre sonra her şeyi
beyniniz kendiliğinden, otomatik olarak yapacaktır. Böyle bir
alışkanlık kazanmak için bu kadar tekrar yeterlidir. Eğer
'üşenmeden, ertelemeden, vazgeçmeden' bu kuralla-n
uygularsanız beyniniz alışkanlık etkisiyle omurganızı yanlış
kullandığınızda sizi uyaracak, her konunun başırıda o yazıyı
hangi yöntemle okuyacağınıza kendisi karar verecektir.
96
HAYAT AMAÇLARIMIZI NASIL BELİRLEYEBİLİRİZ?
İnsan nasıl başarılı olabilir? diye sorduğum hemen her insan
bana 'hayat amaçlarını ve ne istediklerini bilerek' diye
cevap verdi. Bu bir tesadüf müydü? Elbette hayır. Ben hayat
amaçlanma önem vermemi sağlayan bir sözü asla unutamadım.
Beni çok etkileyen bu söz, üniversitede okurken eski bir
arkadaşımın sokakta yürüyen insanları işaret ederek 'Bunlar
benim malzemelerim. Hayallerimi bunları kullanarak inşa
edeceğim. Bunlar şirketim için yürüyen para, siyasi
amaçlanırı için yürüyen oy demek' gibi bir söz söylemesiydi.
Bir süre sonra hayatımı derinden etkileyen bir düşünce
geliştirmiştim; amaçları olmayanlar amaçları olanlarındır.
Belki bu düşünce tam olarak gerçeği yansıtmıyor olabilir
ancak büyük ölçüde doğrudur.
Amacını ve ne istediğini bilmenin önemi nedir? Amaçlanınız
hırsımızın ve motivasyonumuzun kaynağıdır. Amaçlar iç
disiplini (irade) geliştirir. Beyin içindeki güçleri
uyandırır. Bir amaca sahip olmak kişiyi pozitif zihin
ikliminde tutar. Amaca biraz daha yaklaştığını hissetmek
moral ve mutluluk kaynağıdır. Neyi yapıp neyi yapmamamız
gerektiğini veya neyi niçin yaptığımızı amaçlarımıza göre
anlarız. Neyi, niçin, nasıl yaptığını veya yapması
gerektiğini bilmek bilinçli olma sürecinin başlangıcıdır. Bu
anlamda her bilinçli insanın bir amacı olmak zorundadır.
Tembel insan yoktur. Sadece kendisine esin kaynağı
oluşturacak kadar güçlü amaçlan olmayan insanlar vardır.
(Anthony Robbins)
Amaçlan belirlemenin en iyi yolu yazılı düşünmektir. Çünkü
eğer bir şeyi yazarak düşünürseniz hem düşünceleriniz kesin
ve net olur, hem de beyniniz aşırı bilgi yüklenmesi
dolayısıyla çökmez.
97
Matematik problemleri gibi büyük ve karmaşık sosyal
problemleri de çözmeyiz, kafamız karışır. Böyle durumlarda
hemen kaleme sarılırız. Bu kısımda hayatınızın dünü, bugünü
ve yarınını değerlendireceğiz. Bu kadar çok değişkenli bir
problemi 'kafadan' yapamazsınız. Şimdi geleceğiniz için
yatırım yapın ve bir kalem, bir defter hazırlayın. Hayatınızı
yazacaksınız! Yazılı düşünmenin ve kesin-net amaçlar
belirlemenin gücü Yale Üniversitesi'nin kendi mezunları
arasında yaptığı bir araştırma ile de kanıtlanmıştır.
Araştırma Sınırsız Güç adlı kitapta şöyle anlatılır:
'Mezunlarla yapıları görüşmelerde onlardan açık ve belirli
amaçlara sahiplerse, bunlara nasıl ulaşacaklarına ilişkin
planlarını yazmaları istenmiştir. Mezunların sadece % 3"ünün
böyle yazılı amaçlara sahip olduğu görülmüştür. Yirmi yıl
sonra 1973'te araştırmacılar 1953'te görüşme yaptıkları
kişilere tekrar gitmişler, diğer konular bir tarafa daha önce
yazılı amaçlara sahip olan % 3'lük kesimin finansal açıdan;
geri kalan % 97'nin toplamından daha iyi durumda olduklarını
görmüşlerdir. Bu sadece kişilerin finansal gelişmelerini
göstermektedir. Araştırmacılar ölçümü zor olan; mutluluk,
neşeli olma gibi sübjektif durumlarda da % 3'lük kesimin çok
daha iyi olduklarım belirlemişlerdir.'
HAYAT AMAÇLARINI BELİRLEMENİN 16 ADIMI
Hayat amaçlarını belirlemenin önemini biliyoruz. Şimdi kesin
olarak amaçlarımızı nasıl belirleyeceğimizi adım adım
öğreneceğiz. ilk kitabımın ana konusu hayat amaçlarının
belirlenmesiydi. Her yönüyle hayat amaçlarının nasıl
belirlenmesi gerektiği o kitapta anlatıldı. Şimdi ise genel
adımlan sizlere tekrarlayacağız. Kesinlikle ve kesinlikle bu
kısmı sizden istenenleri yaparak okuyun. Başarılı öğrenmenin
sim BlLGl UYGULAMA'dır. Bu uygulamaların hakkını vererek,
'tamı tamına' yapınız.
1) Kendinizi tanıyın
Siz kimsiniz? Sahip olduğunuz zihinsel, fiziksel ve ekonomik
kaymaklar neler? Karakter özellikleriniz neler? Kendinizi
geliştirmeniz
98
99
gereken eksik yönleriniz neler? Belli başlı alışkanlıklarınız
neler? Bir zamanlar Heraclitius 'Karakteri insanın kaderidir'
diyordu. Sizin karakteriniz amaçlarınız için uygun mu? Ya da
amaçlarınız karakteriniz için uygun mu? Bir kişinin kendisini
tanıyabilmesi için kişiliğini, inanç ve düşüncelerini,
tutumlarını, arkadaş çevresini, alışkanlıklarını, başarı ve
başarısızlıklarını, tecrübelerini v.b. çok iyi analiz etmesi
gerekir. Şimdi hemen kendinizi tanımlayan 30 tane kelime
bulun. Bunu hemen yapın! Beyin haritası metoduyla yaparsanız
daha çok eğlenirsiniz. Kişiliğinizi göz önüne alarak akıllı,
öğrenmeyi seven, içe-dışa dönük, unutkan, iç çatışma yaşayan,
kendine güvenen, karizmatik, şovmen, 'sokak kızı', 'mahsun
kul', 'Allanın garibi', idealist, hırslı, inandıncı, dürüst
v.s. gibi kelimeler yazabilirsiniz. İç dünyanız gibi dış
dünyanız da önemlidir. Memur kızı, öğrenci üniversiteli,
sağlıklı, seçmen, Fenerbahçe taraftarı, bir arabası olan,
pinpon oynamayı iyi bilen, 'cebinde 5 milletvekili kartı
taşıyan' gibi dış kimliğinizi tanımlayan kelimeler de
kullanabilirsiniz. İkinci adım olarak sizi en çok tanımlayan
3 kelimeyi yazdığınız 30 kelime içinden seçin ve işaretleyin.
İnsanların tek bir kişiliği/kimliği mi vardır? Elbette hayır.
Her insanın içinde birden çok insan vardır. Bu 'içerideki
insanlar' aşırı kalabalık olunca psikolojik bir hastalık
kabul edilen çok kimliklilik sendromu ortaya çıkar. Her
insanı tanımlayan bir kimliği vardır. Kişiliğimiz ve
kimliğimiz bizim kim olduğumuzu tanımlar. Siz kimsiniz? Her
insanın temelde iki kişiliği vardır. Birincisi olmak istediği
kişilik, ikincisi ise şu anda sahip olduğu kişilik. Bu iki
kişilik arasındaki fark açıldıkça kişinin iç dünyasındaki
çatışma ve bunalım da artar. Olmak istediği gibi olabilenler
ise daha mutludur. Bu ayırıma bir de 'olmak zorunda olduğu
kişilik' diye bir tür daha ekleyebiliriz. Bu toplumsal
rolümüz, ailemiz, dinimiz, örf ve adetlerimizin bizden
istediği kişilik tipidir. Eğer olmanız gerektiği gibi
olmazsanız küçükken 'kötü çocuk!', büyüyünce de 'tuhaf adam'
olursunuz.
Biz kendinizi doğru tanımlayabilmeniz için şu anda sahip
olduğunuz veya gelecekte sahip olacağınız 3 ayrı kişilik
tipini ortaya koyacağız. Hemen her insanın üç tane kimliği
vardır. Bunlar olduğu hali, gösterdiği hali ve tanındığı
halidir.
1) Gerçekte var olan kimlik (olduğu hal) : Son dönemin
popüler deyimi olan 'içimdeki ben' bunu ifade eder. içindeki
benden bahseden dışındaki bir beni olduğunu kabul etmiş
sayılır. Bu kimliğe 'iç kimlik' veya 'gizli kimlik' de
diyebiliriz. Çünfcü bu kimlik kişinin çocukluğunda,
gençliğinde aktif olarak kullandığı, toplumda veya çevresinde
kabul görmediği için sonradan içine gizlediği 'özüdür.
Anadolu'dan gelen insanların genelde gerçek varlığı ile
görünümü farklı olmaktadır.
2) Gösterilen, görülen kimlik (-. gösterdiği hal) Buna 'imaj'
da denir. 80 sonrası yaşanan 'cilalı imaj devrinden dolayı
her insanın bir imajı var artık. İmaj bir gerçek değildir.
Olmak değil görünmektir. Pop müzik sanatçısı Tarkan
Milliyet'te 'içimdeki çocuğu kimseye kaptırmıyorum. Onu kimse
dejenere edemeyecek' dedi. Bu onunla 'dışındaki benini
dejenere ettiğini gizli olarak itiraf etmiş olmaktadır. Aynı
günkü gazetede Yılmaz Erdoğan la yapıları bir röportajda 'O
(Yılmaz Erdoğan) içindeki bıçkın, maço, delişmen çocuğu
dışarı çıkartıp' okşuyor, bayramda cebine harçlık koyuyor;
ruhundaki galeyanı kendisine en para getiren ve eğlenceli
biçimde bastırıyor. Mizah bir tür savunma mekanizması.'
diyordu. Yılmaz Erdoğan Anadolu'dan getirdiği gerçek
kimliğini içine gömdüğünü itiraf ediyordu.
Olmak mı görünmek mi
Olmak mı görünmek mi? Olduğumuz gibi mi görünmeliyiz yoksa
görünmemiz gerektiği gibi mi olmalıyız? Şöhret oluncaya kadar
bu sorunun cevabı ilk şıktır. Şöhretle beraber sizi
tanımlayan ancak sizden daha büyük bir dış kimlik (imaj)
sahibi olursunuz. Siz onu değil o sizi yönetir. Aslında bütün
bu 'içimdeki ben' muhabbeti Yunus Emre ile başladı. Yunus
'Bir ben var benden içeru' dedi. Sezen Aksu'nun son
Rumelihisarı konserinin sloganı ise 'Bende bir "en var,
benden içeri... Çık dışarı!' şeklindeydi. Aksu, içindeki
benini kovuyordu! Mevlana ise görüntü ile gerçeğin uyumlu
olmasının gerektiğini, bunun insana mutluluk getireceğini
savundu. 'Ya olduğun gibi görün ya da göründüğün gibi ol'
diye nasihat etti. ^e yazık ki olduğumuzdan farklı görünmek
zorunda olduğumuz bir dünyada yaşıyoruz. İşyeri kuralları,
nezaket kuralları, sosyal roller, teyamüller hep bizi
olduğumuzdan farklı görünmeye zorlar. Tanınmış kişileri
olduklarından farklı davranmaya zorlayan ise hayranlarının
tavır ve beklentileridir.
3) Başkalarının tanıdığı, inandığı, algıladığı kimlik.
Tanınan hal insanların gerçekte var olduğu hali ile
başlarının 'öyle olduğunu sandığı' hali genellikle farklıdır.
Tanıdığınız on kişiye 'Ben nasıl biriyim?' diye sorun,
alacağınız farklı cevaplar karşısında şaşıracaksınız. Kim
olduğunuz, nasıl göründüğünüz kadar başkalarının sizi] nasıl
bildiği de önemlidir. 'Ey cemaat, merhumu nasıl bilirsiniz?'!
duyacağınız son soru olacaktır!
Kendini tanımanın en önemli kısmı bu üç kimliğinizi kesin
olarak açığa çıkarmaktır. Birinci kimliğinizi öğrenebilmeniz
için kendinize ; 'Ben kimim?' diye sorarak sürekli aklınıza
gelenleri yazmanız gere-i kir. Bir ay bile sürebilir bu.
ikinci kimliğinizi bulmak için 'Nasıl görünüyorum? Nasıl
olmak zorundayım?' gibi sorulan kendinize sormanız gerekir.
Üçüncü soruda ise ilk ikiden farklı olarak cevaplan
başkalarından almanız gerekir. Sizi doğru değerlendirebilecek
10 kişiye 'Beni nasıl biliyorsunuz? Size nasıl görünüyorum?
Beni nasıl tanımlayabilirsiniz? Nasıl biriyim sizce?' gibi
sorular sorun. Verdikleri cevaplan kesinleştirin. Örneğin
'Sen akıllı birisin' diyorlarsa 'Bu sonuca nasıl vardın?
Akıllı olduğumu nereden biliyorsun?' gibi; sorular sorun.
2) Şu anda durumunuz nasıl?
Hayatınızdan memnun musunuz? Hayatınızda değişmesi gereken
noktalar neler? Değişmemesi gereken noktalar neler? Gelecekte
olabilecekleri yönlendirebilmek için önce şu anda hayatınızda
neler olduğunu anlamanız gerekir. Hayatınızı gözden
geçirmeniz için] kendinize sormanızı istediğim sorular
şunlardır:
- Ben kimim?
- Nereden geliyorum?
- Bugünkü durumum nasıl? Hayatımın şu anki haliyle kabul
ettiğim veya değişmesini istediğim noktalar neler?
101
- Nereye gidiyorum?
- Önümde hangi engeller var?
- Hedefe nasıl ulaşabilirim?
- Hedefe ulaşmak için ne yapmalıyım?
- Hedefe ulaştığımda ne ile karşılaşacağım?
Hayatınızı sorgulamanız için de sizlere sorularım var.
Sizlere önerim her bir sorunun üzerine özenle düşünüp yazılı
olarak cevaplamanızdır. Hayatınızı düşünün ve cevaplayın!:
Hayatınızda neler oluyor? Neden böyle oluyor? Niçin başka
türlü olmuyor? Neler olmasını istiyorsunuz? Şu anda neler
oluyor? Tüm bunlar nasıl oluyor? Bu durumda yapılması gereken
nedir? Yapılması gerekenlerden yapılabilecek olanlar
nelerdir? Yapılabilecek olanlardan sizin yapabilecekleriniz
neler? Siz ne yapıyorsunuz? Hayatınızı siz planlamazsanız
bunu kimler, sizin için ancak kendi menfaatleri doğrultusunda
yapacaktır? Yapmanız gerekenler ile yaptıklarınız arasındaki
farklılığı yaratan nedir? insanlar arasındaki başarı ve yaşam
kalitesi farklarını yaratan nedir? Sizin için önemli olan
sürekli artan bir hızla koşmak mı, yoksa daima birilerini
geçiyor olmak mı? Hiçbir şey yapmazsanız 10 yıl sonra nasıl
bir hayat yaşıyor olacaksınız? Bugün hayat amaçlarınıza
ulaşmak için ne yaptınız?
Bu sorulara yazılı yanıtlar vererek hayatınızın gidişatını
tanımlayınız.
3) Ne istiyorsunuz?
Dualarınıza dikkat edin gerçekleşebilirler! (Emerson)
Kesin-net ve tam olarak kim olmak? Neler yapmak? Nasıl bir
hayat yaşamak istiyorsunuz? Bu istediğinizi ne kadar zaman
içinde, hangi bedeller karşılığında nasıl elde edebilirsiniz?
Ne istiyorsunuz? üunlan gerçekten istiyor musunuz? Bunlardan
ne kadar istiyorsunuz?
A) 10 yıl sonra nasıl bir hayat yaşamak istediğinizi hayal
edin ve yazın.
102
B) 5 yıl içerisinde neler yapmak istediğinizi yazın.
C) Bir yıl içerisinde neler yapmak istediğinizi yazın.
İş veya eğitim hayatınızın nasıl olmasını isterdiniz, özel
yaşamınızın nasıl olmasını isterdiniz? Ruhsal durumunuz nasıl
olsun isterdiniz? Nasıl bir bedene sahip olmak isterdiniz?
İnsanlarla ilişkilerinizin nasıl olmasını isterdiniz?
Ekonomik durumunuzun nasıl olmasını isterdiniz? Tüm bunları
bir sayfanın başlığına 'Hayattan ne istiyorum?' diye bir
başlık atıp altına yazabilirsiniz. Yazdıklarınıza
şaşıracaksınız!
4) Niçin istiyorsunuz?
Yeteri kadar nedeniniz varsa her şeyi yapabilirsiniz. (Jim
Rohn)
Ne istediğini bilmek yetmez, onu niçin istediğinizi de
belirlemeniz gerekir. Bunun için ne istiyorum metninden en
çok istediğiniz üç isteği alabilirsiniz. Bunu kavramlar
olarak almalısınız. Örneğin 'Nur-şen ile evlenmek istiyorum'
diye bir ifade yazmışsanız bu isteğinizi ifade eden kavram
aşktır. İlk üç sıranız 'para, aşk, bilgi' olabilir. Ya da
'onur, şöhret, bilgi' olabilir ya da 'sevgi, merhamet,
özgürlük' olabilir. Ya da 'özgürlük, para, bilgi' olabilir.
En çok istediğiniz üç değeri böylece sıraladıktan sonra
bunları netleştirip, gerekçelerini bulun. Örneğin her bir
kavram için 'Bundan ne anlıyorum?' 'Bunun önemi ne?' 'Bunu
niçin istiyorum?' diye sorun. Aşk nedir? Bazı insanlar için
daha çok insan ile 'çıkmak' anlamına gelirken, aşık biri için
sadece X ile çıkmak demektir. Neden ne anladığınızı
netleştirin.
Bir diğer yol 6 aylık veya bir yıllık ömrünüz kaldığını
düşünmenizdir. O zaman ne yapardınız? Ne yapmazdınız? Yapmak
istediklerinizi hangi öncelikle yapardınız? Neyi, niçin
yapardınız?
5) Hayatınızda neleri istemediğinizi belirleyin
Hayatınızda 'asla ve asla' neler yapmak, nerede olmak
istemezdiniz? Devlet memuru mu olmak istemezsiniz yoksa
arabasız bir hayata mı tahammül edemezsiniz ya da coca
colanın hızlı reklamında dediği gibi '40 yaşırıda bile hâlâ
anne ve babanla oturuyor olabilirsin' durumunda olmak mı
istemezsiniz?
103
Şimdi hemen hayatınızda hiç olmasını istemediğiniz kişi,
kurum, durum, davranış, alışkanlık, mekan vs. leri yazın.
Bunlar sizin hayatınızın 'katlanabilirlik sınırını'
oluşturacaktır.
6) Beyninizi amaçlarınızı gerçekleştirmeye şartlandırın
Daima amaçlarınızı düşünün, yaşadığınız her olay,
harcadığınız her dakika zamanın sizi amacınıza ne kadar
yaklaştırdığını düşünün. Canlandırma sistemlerini kullanarak
'başardım duygusu' yaşayın. Düşünün... Eğer hayat
amaçlarınızın tümünü gerçekleştirmiş olsaydınız neler olurdu?
Hayatınız hangi yönde nasıl değişirdi? Çevrenizdeki insanlar
sizden nasıl bahsederdi? Siz kendinizi nasıl hissederdiniz?
Neler görürdünüz çevrenizde?İnsanlarla ilişkileriniz nasıl
olurdu? Beyni bir amaca şartlandırmanın çok detaylı
uygulamalarını 'ya bir yol bul, ya bir yol aç, ya da yoldan
çekil' adlı kitabımda bulabilirsiniz.
7) Bir yıllık amaçlarınızı kesinleştirin
'Ne istiyorum' metninizden bir yıl içinde yapmak
istediklerinizi seçerek yazın. Bir yıl içinde başarmak, olmak
istediğiniz amaçlarınız neler? Onları başardığınızı veya
onlara sahip olduğunuzu nasıl anlayabilirsiniz? Onları nasıl
gerçekleştirebilirsiniz?
8) Amaçlarınıza göre yaşayın: Düzenli faaliyetlerinizi
amaçlarınıza uygun hale getirin
Geleceğinizi her gün düzenli veya düzensiz olarak yaptığımız
gündelik faaliyetlerimizle şekillendiririz. Hayalleriniz
istediğiniz kadar büyük olsun, eylemleriniz küçük ise
sonuçlarınız da küçük olacaktır. Eğer dünya çapında bir bilim
adamı olmak istiyorsanız ancak Sununuzun 8 saatini Kral
TV'deki TOP-10 listelerini izlemekle geçiriyorsanız;
istikbalinizi görebiliyorum! Kendinizi değerlendirmek için
aşağıdaki sorulan cevaplayın.
• Hayat amaçlanma ulaşabilmem için günlerimi nasıl geçirmem
gerekirdi? Şu anda nasıl geçiriyorum?
104
• Amaçlanma ulaşabilmem için her gün düzenli olarak yapmam
gerekenler ne? Ben ne yapıyorum?
• Hayat amaçlarıma bir adım daha yaklaşmak için şimdiden
başlayarak ne yapabilirim?
• Beni yapmam gerekenleri yapmaktan alıkoyan ne?
Başarısız olmanın en garantili yolu amaçlar ile kişiliğin
uyumsuz olmasıdır. Gölgesinden bile korkan bir kişinin
general olmayı amaçlaması başarının imkansız değilse bile zor
bir basan olacağının habercisidir. Amaçlar ile karakter
uyumsuz ise yapılabilecek iki şey vardır. Birincisi amacı
karaktere uydurmak, ikincisi ise karakteri amaca uydurmak.
Eğer çok sinirli ve fevri hareketleri olan biriyseniz ancak
meslek olarak da 'sabır taşı' olmayı gerektiren din
adamlığını düşünüyorsanız başırıız belada demektir! Çok içine
kapanık bir insansanız ancak tek başırııza bir tiyatro oyunu
yazıp oynamayı düşünüyorsanız işiniz hayli zor demektir.
Şu anda sahip olduğunuz karakter özellikleri neler?
Amaçlarınıza ulaşabilmeniz için sahip olmanız gereken
karakter özellikleri neler? Siz karakterinizde bu yönde bir
değişiklik yapmak istiyor musunuz?
10) İç disiplininizi geliştirin
Yapmanız gerekenler ile yaptıklarınız arasındaki farklılığı
yaratan iç disiplininizdir. Doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden,
güzeli çirkinden, günahı sevaptan ayıran idrakli olmak
(ayırım gücü), bunlardan iyi, doğru, güzel, sevap olanı
davranışlarımıza yerleştirmemiz ise iradeli olmak
meselesidir. Sigaranın sağlığa zararlı mı yoksa yararlı mı
olduğunu ayırabilmek idrak, sağlığa zararlı olduğunu bildiği
sigarayı içmemek ise iradeli (iç disiplinli) olmaktır.
Emirler ve ödevler insanı dıştan zorlar. Oysa iç disiplin
içten zorlar. Her an yapmak istediklerimiz ile yapmamız
gerekenlerin çatışmasını yaşarız. Sadece yapmak
istediklerimizi yaparsak geçici bir mutluluk yaşarız, ancak
görevlerimizi yapmadığımız için başarısız oluruz. Sadece
yapmamız gerekenleri yaparsak bir defa başarılı olsak da
mutsuz oluruz. İdeal olan bu ikisini dengelemektir.
Sevdiğiniz işi yapmanız veya yaptığınız işi sevmeniz bu
açıdan önemlidir.
105
11) Kendinize bir amaç ve başarı modeli bulun
Hayallerinizi sizin “ gelerek başarmış kişiler kimler?
Hayatınıza etkide bulunmuş olan yakınınızdaki veya
uzaklardaki kişiler kim? Kahramanlarınız kim? Amaçlarınıza
benzer amaçlan gerçekleştirmiş kişilerin hayatlarını okuyun,
onlarla yapılmış röportajla-n izleyin, onların kitaplarını
okuyun, onların yaptıklarını yapın, onların stratejilerini
öğrenin ve kullanın.
12) Kendinize bir misyon belirleyin
Siz niçin varsınız? Varlığınızla uğruna hizmet etmek
istediğiniz kişiler, düşünceler, varlıklar neler? Eski Türk
hakanları ve Turgut Özal kendisinin topluma hizmet için
gönderildiklerine inanırdı. Siz ne için bu dünyaya
gönderilmiş olmak isterdiniz? Bulduğunuz görevin gerçek veya
gerçekleşebilir olması da önemli değildir. Önemli olan onu
yapmak için kuvvetli bir istek duymanızdır. Tarkan misyonunun
tüm dünyaya şarkı söylemek olduğunu söylüyor, ben misyonumun
rüyalarını gerçekleştirmek isteyenlere ihtiyaç duydukları
teknolojileri geliştirmek olduğuna inanıyorum. Siz niçin bu
dünyadasınız?
13) Amaç ödevlerinizi belirleyin
Amaçlarınız sizden ne ister? Eğer üniversite sınavını
kazanmayı amaç edinmişseniz bir çalışma programı
hazırlamanız, o programa uymanız, azimli olmanız, öğrenme
tekniklerini öğrenmeniz v.s. gerekir. Her amacın bizden iki
isteği vardır. Bunlar o amaca ulaşmanın ön koşulu gibidir.
- Yapılması gerekenler (ödev ve sorumluluklar)
- Yapılmaması gerekenler (zararlı davranışlar ve
fedakârlıklar)
sınavı kazanmak için yapmanız gerekenleri yapmanız yetmez.
Yapmanız gereken, aşırı TV seyretmek, uzun arkadaş
sohbetleri, yoğun duygusal ilişkiler gibi davranışlardan'da
uzak durmanız gerekir. Hemen amacnıza ulaşmanız için yapmanız
gereken 10 şeyin bir listesini yapın. Ardından da asla
yapmamanız gereken 10 şeyi yazın.
14) Kendinize bir başarı sloganı bulun
Slogan saatlerce yapılmış konuşmadan ve birçok davranıştan
daha güçlü bir etkiye sahiptir. Ben üniversiteye
hazırlanırken bana da 'Kazanamazsın, tutturamazsın!' diyenler
oluyordu. Bu sözlerden çok etkilendiğim bir dönemde
'Başarıncaya kadar her başarı hayaldir' diye bir özdeyişe
rastladım. Onu belki de yüzlerce kez yazdım, söyledim,
duvarlara astım. O dönemde bu sözü her tekrarlayışımda bir
anda özgüvenim artıyor, cesaretimi topluyor, hırslanıyor,
kelimenin tam anlamıyla 'kendime geliyordum.' O benim başarı
sloganımdı. Bu kitapta onlarca başarı sloganı vardır.
Onlardan en hoşunuza gideni seçin ve onu tekrar tekrar
kullanın. Konuşmanızda kullanın, duvarlara, defterlerinizin
kapağına yazın. Tüm cesaretinizi ve moralinizi toplayarak
kafanızın içinde 'bağıra bağıra' o sloganı tekrarlayın. Size
birkaç slogan örneği:
- 'Çaresizseniz çareniz sizsiniz.'
- 'Hiçbir şey imkansız değildir; olsa bile!'
- Ya bir yol bulurum ya da bir yol açarım.'
- 'Amaçları olmayanlar amaçları olanlarındır.'
- 'Erkekliğinin senden yapmanı istediği şeyi yap; kimseden
alkış bekleme?'
- 'Karanlığın en fazla arttığı an, güneşin doğacağı zamandır'
- 'Üşenme, erteleme, vazgeçme.'
- 'Hayattaki en büyük eğlence başkalarının 'yapamazsın'
dediğini yapmaktır'
- 'Uğraş, didin, düşün, ara, bul, koş, atıl, bağır. Durmak
zamanı geçti, çalışmak zamanıdır'
- 'Eğer omlet yemek istiyorsan birkaç yumurta kırmak
zorundasın.'
- 'Allah kendisinden istenenleri reddetmez. Ancak bazen
erteleyebilir!'
- 'Tırnağın varsa başını kaşı, kimseden kimseye vefa yok imiş
- Karacaoğlan.'
- 'Hayatta ya tozu dumana katarsın ya da tozu dumanı
yutarsın.'
- 'Gerçek başarı başarısız olma korkusunu yenmektir'
- 'Dünyayı istiyorum ve hemen şimdi! - Delilerin sloganı'
- 'Kalbini yeme!'
- 'İyi görüneceğine iyi ol!' vs.
İç disiplininizi geliştirmek için de kendinize 'amaç emri'
bulabilirsiniz. Başarı sloganı duyduğunuz zaman sizde şevk,
heyecan ve hırs uyandırmalıdır. Oysa amaç emri duyduğunuz
zaman sizde iç-disiplin (ödeve sahip çıkma duygusu)
uyandırmalıdır. Benim üniversite sınavına hazırlanırken iki
tane amaç emrim vardı. Bir sloganı zihnimde 'bağıra bağıra'
tekrarlarken, aynı anda kalemle 'bastıra bastıra yazınca, bir
anda kendimi yapmam gereken ödevlere karşı istek duyar halde
buluyordum. Bu durum askerlerin 'her şey vatan için' diye
bağırarak yürürken hissettikleri vatanseverlik duygusuna
benzer. Siz de İstiklâl Marşını duyunca bir anda
vatanseverlik hissi yaşamıyor musunuz? Benim sloganlarım
'Yapman gerekeni yap' ve 'Benim için kendi sözüm yasadır'
şeklindeydi. Daha sonraları 'İstediklerinin bedelini ödemek
zorundasın' diye bir slogan kullanmıştım.
14) 'Acaba neler olurdu' oyunu oynayın
Şimdi arkanızı yaslanın ve düşünün. Hayallerinizin tümünü
gerçekleştirmiş olsaydınız neler olurdu? Nasıl görünürdünüz?
Nasıl konuşurdunuz? Nasıl yürürdünüz? İnsanlara nasıl
davranırdınız? Çevrenizdeki çocuklar size nasıl bakardı?
Arkadaşlarınız size nasıl davranırdı? Ailenizin tavrı size
karşı nasıl olurdu? İnsanlar yüzünüze karşı ve arkanızdan
neler söylerdi? Nasıl bir evde yaşardınız? Ne tür elektronik
cihazlarınız ve evcil hayvanlarınız olurdu? Unutmayın
hayallerin faturası yoktur. Başarabilmesi için beyninizin tam
olarak ne istediğinizi beş duyu organınızla (somut)
algılayacak şekilde bilmesi gerekir. 'Başarılı olmak
istiyorum' gibi genel bir cümleden beyin hiçbir şey anlamaz.
Ona ev, araba, kitap, dış görünüş, duygular, ilişkiler vs.
den bahsetmelisiniz. Voltaire 'İnsan bilmediğini isteyemez'
diyordu. Elbette sadece istemek yetmez ancak almak için önce
ne istediğini bilmek gerekir.
107
108
Sanki gerçekmiş gibi rolünü oyna, olmak istediğin her şeyi
olabilirsin. (Max Reihard)
15) Başarabilirim inancı ve özgüven geliştirin
Bunun için yapmanız gereken en önemli şey geçmiş
başarılarınızı tekrar tekrar zihinde canlandırmanızda. Bir
diğer yol kendinize güveniyormuş gibi davranmaktır. Başarmak
için inanmaktan başka seçeneğin olmadığını bilmek de
önemlidir. Unutmayın inanç kendini gerçekleştirir. Neye
inanırsanız o olursunuz. Kim olduğunuza inanıyorsanız ona
dönüşürsünüz.
16) Amaca dönük yaşayın
Daima amaçlarınızı düşünün. Rüyalarını gerçekleştirenler o
rüyaları uyanıkken de akıllarından çıkarmayanlardır.
İnsanlarla basan ve amaçlarının üzerine konuşun, basan ile
ilgili kitaplar okuyun, başarıyı öğrenin, düşünün, konuşun,
dinleyin. Sizinle benzer amaç ve motivasyona sahip kişilerle
birlikte vakit geçirin, bu kişilerle 'kişisel gelişim grubu'
kurun. Gözünüzü hayatınızın üzerindeki yıldızdan ayırmayın.
Başarılı kişiler hayat gemilerini her sabah uyandıklarında
güneşe göre ayarlayan insanlardır. Hayatınız gemi,
amaçlarınız güneş, kaptan ise biziz. Geminiz daima amacınızın
rotasının sağına soluna sapacaktır. Her gün onu amacınıza
göre düzenlemeniz, ayarlamanız gerekir.
Bir diğer önemli nokta da saptırıcılardır. Bu bir iş, bir
istek, bir kişi veya herhangi bir şey olabilir. TV'den, uygun
olmayan bir arkadaşa, ani isteklerinizden, elinizde olmayan
bazı işlere kadar birçok şey amacınıza ulaşmak yönünde sizi
engelleyebilir, saptırabilir, yönlendirebilir, oyalayabilir.
Eğer bir orta saha oyuncusuysanız ve top sizin ayağınıza
gelmişse hemen rakip kaleye bakarsınız. Çünkü nihai amaç topu
filelere göndermektir. Ancak topu filelere gönderinceye kadar
birçok futbolcuyu atlatmanız, yan hakemin yanlış kaldırdığı
bayrakları görmemeniz, seyircilerin düdük ve ıslıklarından
şaşırma-manız, yere düşmemeniz gerekebilir. Yani bir amaç
varsa otomatik olarak engeller ve 'yoldan çıkancılar' da
olacaktır.
109
Bunu şöyle düşünün; sizin evinizde bir hastanız var ve siz
ona acilen eczaneden bir ilaç alıp gelmek zorundasınız.
Sokağa çıkmak üzere hazırlanırken çalan telefonda bir
arkadaşımız, en çok sevdiğiniz sanatçının şu anda imza
dağıttığını, gelirseniz onu yakından görebileceğinizi
söylüyor. Ona aldırmamanız, amacınızdan sapmamanız gerekir.
Tam o sırada sizi işyerinizden arayıp 'Hemen gelmezseniz bir
aylık maaşırıız kesilecek' denebilir. Eczaneye gitmek için
yola çıktığınızda rastladığınız bir ilkokul arkadaşırıız sizi
'10 dk. çay içmeye' davet edebilir. Yolda sizi bir sokak
köpeği kovalayabilir. Bu durumda bile amacınıza doğru
koşmanız gerekir. Belki de köpekten kaçarken bir taksiye
çarpar bacağınızı kırarsınız. Tüm bunların sizi amacınızdan
saptırmaması gerekir. Elbette bunlar biraz uç örnekler.
Normal hayatta bu durum şöyle karşınıza çıkar. Siz ders
çalışmak için masaya oturduğunuz sırada bir arkadaşırıız
'Kendin için bir şey yap, gel mutlaka bu filmi izle. Bugün-
son günü' der. Siz de 'Bir daha izleyemem' diye düşünerek
yaşayacağınız suçluluk duygusunu bastırırsınız. Oysa basan
fedakârlık ister. Parlak gelecekler "rahatlarına
kıyanlarındır'. Acil olanlar ile önemli olanları ayırın. Bir
şey hem acil hem önemli ise onu mutlaka yapın. Acil, ancak
önemli değilse işe ve amacınıza göre karar verin.
Hayatta başarılı olmak için amaç belirlemek gereklidir, ancak
yeterli değildir. Amacın büyük olması engelleri küçültür.
Başka bir deyimle engellerin büyüklüğü amaçlara bağlıdır.
Eğer önünüzde aşılamaz zannettiğiniz engeller varsa bu küçük
amaçlara sahip olduğunuz içindir. Konfüçyüs 'Eğer ağaçlara
tırmanmayı istiyorsanız yıldızlara tırmanmayı hayal edin'
diyordu. Amacınız büyüdükçe engelleriniz küçülmeye başlar.
Çünkü amaç büyüdükçe motivasyon da büyür. Büyük amaçlar büyük
hırslar üretir. Yeterince büyüklükte amaçlarınız olsaydı
hırsınızdan ağaçlan bile kemirirdiniz! Aşırı büyük amaçlar da
onlara ulaşabileceğinize yönelik inançlarınızı kıracağı için
uygun değildir. Sizi motive eden en büyük amacınız sizin için
en doğru amaçtır.
Her şeyde olduğu gibi amaçlı olmada da önemli olan dengedir.
Aşırı bir şekilde amaca kilitlenmek de sizi bir ucubeye
çevirir. Bu durumu en iyi şu Japon fıkrası anlatır: Japon
genç ülkenin en ünlü karate hocasıyla tanışır. Hoca genç
karateciye sorar: 'Benden ne istiyorsun?' Öğrenci cevap
verir: 'Dünyanın en iyi karatecisi olmak için öğrenciniz
olmak isityorum. Kaç yıl çalışmam gerekir?' Hoca cevap verir:
'10 yıl.' Öğrenci tekrar sorar: '10 yıl uzun bir zaman. Diğer
öğrencilerin iki misli çalışsam ne kadar gerekir?' Hocadan
cevap: '20 yıl'. Bunun üzerine öğrenci: '20 yıl mı!? Peki
gecemi gündüzüme katıp çalışsam?' Hocadan gelen cevap: '30
yıl sonra belki' olur. Genç dayanamaz ve sorar: 'Hocam daha
çok çalışacağımı söyledikçe süreyi uzatıyorsunuz. Bu ne iş?'
'Açıklaması çok basit' der hoca ve şöyle devam eder: 'Bir
gözünü sürekli hedefte tuttuğun zaman, yolunu bulmak için
kullanabileceğin tek gözün kalıyor'
İÇDİSİPLİNİ GELİŞTİRMEK
Kendi omzuna tırman. Başka nasıl yükselebilirsin ki! Nietzche
Siren sesleri insanların bağrışmalarına kanşıyordu.
Hastanenin acil servisi koşan hemşirelerin ayak sesleri,
hasta yakınlarının ağlaması ve yaralıların çığlıklarıyla tam
bir kaos ortamına dönüşmüştü. Saat 20 civarında ameliyata
alındı. Yediği narkoz iğnesiyle kendinden geçmişti. Narkozun
etkisinden çıktığında kolunda dayanılmaz bir acı hissetmeye
başladı. Onun bağırmalarını duyan doktorlar koluna baktığında
iğnenin toplardamar yerine atardamara vurulduğunu gördüler.
Kolu kesmekten başka çare yoktu. Bir kolu kesildi...
Lise mezunu bir kişiydi. Hayat zordu ancak tek kolla daha zor
olmaya başlamıştı. En çok yapmak istediği şeyi yapamadığı gün
yıkılmıştı. Askerlik için müracaatta bulunduysa da kabul
edilmemişti. Artık işi, sağlığı ve ekonomik durumu tamamen
bozuluyordu. Ama o bütün bunların üzerinde bir güce sahipti.
Onun umutlan vardı.
Ünlü avukatlardan Cengiz Hortoğlu'na ulaştı ve SSK'ya dava
açmak istediğini söyledi. SSK'yı mahkemeye verdi. Açılan ceza
davasında mahkeme hemşireyi hatalı buldu. Mahkeme hemşireye
bir kol karşılığında 8 ay hapis cezası verdi. Ancak mahkeme
hapis cezasını da günlüğü 10.000 liradan 900.000 lira para
cezasına çevirdi. Dana da kötü haber hemşire ceza davasından
beraat ettiği gibi daha sonra 900.000 liralık komik para
cezasını da ödemedi. Her şey bitmişti. Acaba umut 'fakirin
ekmeği' olmaktan öte bir şey değil miydi? Artık her şeye
küsmek, isyan etmek, bu haksızlığı seyredenlerin yüzüne
tükürmek istiyordu.
112
Avukatına 'Ne olacak benim sonum?' diye umutsuz bir şekilde
sordu. Avukatı ona 'Senin önünde iki yol var. Ya mücadele
edeceksin ya da bunalıma girecek, hayata küseceksin.
Hangisini istiyorsun?' dedi. O bunun üzerine yaşama sevincini
ve tüm gücünü top-la-yarak mücadeleye devam etmeye karar
verdiğini söyledi.
Bu defa olayın gerçekleştiği kurum olan SSK aleyhine tazminat
davası açtılar. Dava tam 4 yıl sürdü. Bir fakülte
bitirilebilecek bu süre içerisinde yılmadan, usanmadan, pes
etmeden her ikisi de davayı takip ettiler. Sonuç ne mi oldu?
Dört yıl süren bu mücadelenin sonunda SSK Türk hukuk
tarihinde bir sağlık kurumunun ödediği en yüksek tazminata
mahkum edildi. Bu olay Ferhat Koç adlı normal bir vatandaşırı
başırıdan geçen ve kazanılan rekor tazminat dolayısıyla özel
televizyonlarda anlatılan gerçek bir hikayenin özetidir.
Ferhat Koç'un hikayesinden alınacak ders nedir? Bu olayı
nasıl okumalıyız? O kolunu kaybedince içine kapanabilirdi ama
kapanmadı, ilk davada hemşirenin yaptıklarından sonra meşru
olmayan yollara yönelebilir veya adalete olan inancını
tamamen yitirebilirdi ama yitirmedi. Bir daha aynı yolu
denemeye cesaret edemeyebilirdi, ancak o cesaretini topladı.
O sadece kendi inançlarını değil, birçok insanın da adalete
olan inancını güçlendirdi. Avukatına göre bu olay Türkiye'de
üç önemli gerçeği güçlendirdi:
1) Türkiye'de de artık insana değer verildiğini gösterdi.
2) Hakkın hukuk yoluyla alınabileceğini gösterdi.
3) Karar verirsen, ısrar edersen, pes etmezsen yaşama
amacını ve sevincini korursan başarırsın, gerçeğini bir kez
daha kanıtladı.
Türkiye'de yaşayan, lise mezunu, herhangi bir insan nasıl bu
kadar kararlı olabilirdi? Nasıl ısrar edebildi? Neden bu
ülkede milyonlarca insan değil dört yıl, bir kitabın 250
sayfasını bitirebilecek kadar iç disiplin sahibi değil? Neden
bazı insanlar kendi içdünyalarını bu kadar iyi
denetleyebiliyorken bazı insanlar hayatlarını kontrol etmek
için hiçbir çaba harcamayarak, istatistik) değeri olmaktan
öte bir şey ifade etmeyen hayatlar yaşıyorlar? Bu kısımda
bilmek ile yapabilmek, yapmak istemek ile yapmak arasındaki
farklan yaratan iç disiplin (irade, otokontrol) hakkında
düşüncelerimi sizlerle paylaşa-cağım.
Bu konuyu okurken şu soruyu aklınızdan çıkarmayın; yapmanız
gerekenler ile yaptıklarınız arasındaki farkı yaratan nedir?
İradeli olmak ne demektir? Kime iç disiplin sahibi denir?
İradeli olmanın temeli idraktir. İdrak etmek aymm yapabilme
yeteneği demektir. Örneğin iyiyi kötüden, güzeli çirkinden,
faydalı olanı zararlı olandan, sağlıklı olanı olmayandan,
günahı sevaptan, doğruyu yanlıştan, gerçeği yalandan
ayırabilmek idrakin sağlam olduğunu gösterir. İdrakini
kaybetmiş kişiler özel bir yerlerde toplanır. Buralara
tımarhane denir! Çocukların yaşlılan da idraki zayıftır.
İrade ise insanın idraki ile ayırdıklarından olumlu olanlarım
seçmesi ve davranışlarına yansıtması, olumsuz olanı ise
ayırması ve kendi davranışlarına yansıtmamasıdır. Kısaca
irade iyi, güzel, sağlıklı ve doğru olanı yapmak, kötü,
çirkin, sağlıksız ve yanlış şeylerden ise uzak durabilmektir.
Örneğin sigaranın sağlığa zararlı olduğunu bilmek idrak,
sigara içmemek iradeli olmaktır. Küfür etmenin doğru mu,
yoksa yanlış mı olduğunu bilmek idrak, küfür etmemek ise
iradeli olmaktır. İçkinin günah mı, yoksa sevap mı olduğunu
ayırabilmek idrak, günah ise onu kullanmamak ise iradeli
olmaktır. İç disiplin sadece insanı iyi, güzel, doğru ve
sevap abidesi yapmak için kullanılmaz. Bir beceri kazanmanın,
başarılı bir sonuç elde etmenin, öğrenmenin, ilerlemenin
temelinde de iç disiplin vardır. Çalışkan olmanın ve
kararlılığın temelinde iç disiplin sahibi bir karakter yatar.
Eğer her hafta yeni bir 'yıllık ders çalışma programı'
yapıyor ancak yine de uymuyorsanız, kendinizi geliştirmek
için aldığınız kitaplarınız 'başırıdan ve sonundan 2-3 sayfa
okunmuş şekilde' kitaplığınızda duruyorsa, yarım kalmış
işiniz, tamamlanmış işlerinizin birkaç katıysa, sık sık pes
ediyor, kendinizi kararlı bir psikolojik durumda
tutamıyorsanız, yapmanız gerekenler ile yaptıklarınız
arasında uçurum varsa, sizin şiddetle iç disiplininizi
geliştirmeye ihtiyacınız var. Kendi dünyanıza siz hakim olun.
Yoksa bunu birileri size sormadan yapacaktır. İç disiplin
sahibi olarak kendi dünyasını kontrol etmek 'yorucu bir
kölelik' değil, aksine özgürleşmenin başlangıcıdır. Yüzyıllar
boyunca insanlığa yön verenler iradenin önemini
vurgulamıştır.
113

l/l fi"
O'
w<
n a
114
n
V)
I
9
a İ
Bu bir tesadüf değildir. İşte örnekler:
• Düşmanlarınızın en kuvvetlisi içinizdedir. (Hz. Muhammed
-Hadis)
• Kendi varlığını bile amacına feda edebilen insan iradesine
karşı hiçbir şey direnemez. (Benjamin Disraeli)
• Prensip söz konusu olduğunda, kaya gibi durun. Zevkler söz
konusu olduğunda, akıntıya kapılıp yüzün (Thomas Jefferson) (
• Kendine hakim olamayan insan hür değildir (Cladius)
• En güzel savaş insanın kendi öz varlığını ve tutkularına
fcar| şı giriştiği uğraştır (Napoleon)
• Kendimi baskı altında tutmak hoşuma gidiyor. Benim için
yal şam, hedef belirlemek ve onu gerçekleştirmektir. Bu böyle
sürer gij der. (Tom Cruise)
• Dünyada değişiklik yapmakta başarılı olanlar değişikli^
yapmaya kendilerinden başlayanlardır. (G. Bernard Shaw)
• İnsanın gücü her alanda gelişti. Kendi kendisi üzerindek^
gücü dışında (Churchill)
• Zafer iradedir. (Napoleon)
İnsan niçin iç disiplin sahibi olmalıdır? Niçin irademizin
sağlam ola ması önemlidir? Bunun temel nedeni
bireyselleşmedir. Günümüz ini sanı artık 'kalabalık dünyanın
yalnız insanı' diye tanımlanmaktadır] Her insan kendi kendine
yetmek ve kendi ihtiyaçlarını gidermek zol rundadır. Bu
özgürlüğün bedelidir. Kul olmaktan çıkıp fert, birey, vaj
tandaş olmanın getirdiği bir ödevdir. İradeli olmak pratikte
ödevle rıni ve sorumluluklarını en iyi şekilde yerine
getirmektir. Bunlar! yapınca iyi aile çocuğu' veya 'iyi
vatandaş' olacağından korkan bal zılan sorumluluk ile ödev
kavramına ve dolayısıyla iç disipline soğulf bakarlar. Oysa
J. Paul Sartre 'İnsanım. Öyleyse özgürüm. Özgür sem
sorumluluk almalıyım' diyordu. İstediğiniz gibi bir hayat
yaşa-' manın biricik bedeli iç disiplindir. Bu hayatın her
alanında böyledir.
Altı defa devrilen, yedinci defa başbakan, sonra da
cumhurbaş- !i kanı olan Demirel bu başarısını neye borçlu
dersiniz? Elbette birçok ¦ şey etkili olmuştur ancak o pes
etmedi, ısrar etti, çelik gibi bir irade 1
115
örneği gösterdi. Kendini şöyle ifade ediyor: 'Siyasete
atılmadım, itildim... İçimde, dünyayı kucaklayıp kaldırmayı
öğrendim...' İslâm dinindeki nefisle ve şeytanla mücadele de
bir iç disiplin savaşıdır. Zen budizminde eğitim için iç
disiplin temeldir. Bu kişilere göre gerçek beden eğitimi
doğru düşüncenin olumsuz beden hareketlerinize engel olması,
onu denetlemesidir. Batı düşüncesinin güçlü kaynağı
Shakespeare de 'Bedenimiz bizim bahçemizdir, irademiz de onun
bahçıvanı' diyerek zihin gücünün bedeni istediği gibi
denetleyebileceğini ve denetlemesi gerektiğini ortaya
koymuştur. Sanınm buraya kadar anlatılanlar iradenin kişisel
Başarının iki kritik unsuru olan çalışma ve kararlılık
üzerinde ne kadar etkili olduğunu göstermiştir.
İç disiplinin ne demek olduğunu ve önemini üniversiteye
hazırlığım sırasında keşfetmiştim. Lise not ortalamam 5 idi
ve düz lisenin fen kolunun son sınıfında okuyordum. Sınava
sözelden girdim. Abartısız bir şekilde tam 8 ay boyunca günde
10 saat ders çalıştım. Sosyal bilimlerin 72 sorusunun 70'ini
doğru yapmıştım. Bu sonuçta zekanın katkısı olsa da gerçek
katkıyı getiren, olmayacak gibi görüneni olduran kesinlikle
irade gücüdür. Bu dönemde kitap okumaya o kadar alıştım ki,
üniversite sınavı bittikten sonra bile birkaç ay edebiyat
testlerindeki paragraf sorularını tekrar tekrar okumuştum!
Benim temel inançlarımdan birisi de ortalama bir zekaya sahip
olsa da çelik gibi bir iç disiplini olan bir insanın her
istediğini yapabileceğidir. Sizi böyle bir kişi olmaktan
alıkoyan ne?
Hayattaki temel sorun nedir biliyor musunuz? Bir şeye 'daha
çok' sahip olabilmek için o şeye birazcık da olsa sahip
olmanızın gerekmesidir. Mesela para kazanmak için de biraz
paraya ihtiyaç vardır. Daha akıllı olabilmesi için de insanın
biraz akıllı olması gerekir. Bilgimizin miktarını artırmak
için de bilgiye ihtiyaç duyanz. İşte tüm bunlar gibi daha
iradeli olmanın ve irade gücünü geliştirmenin yolu da 'hani
birazcık da olsa' iradeli olmayı zorunlu kılmaktadır. İradeli
olabilmek de iradeye bağlıdır. İngilizlerin ünlü bir atasözü
şöyledir: Atı suyun başırıa götürebilirsiniz, ancak su içir-
temezsiniz. İradeli olma becerisini bir kez kazandınız mı
artık iradeli olmak için harcadığınız psikolojik enerjiyi
harcamanıza gerek kalmaz. İradeli olmak sizin için bir yaşam
tarzı olursa onun için harcadığınız çabayı hiç
hissetmezsiniz. Burada kritik nokta şudur:
I
N*
î i
n
116
n v>
I |
| i
n
Hayatta her şeyi daha kolay, daha iyi yapmanın yolları
vardır. Daha iç disiplinli, hafızası daha güçlü, daha
sağlıklı karar veren, daha hızlı okuyan, daha güçlü
karakterli olabilirsiniz. Ancak 'kolaya' götüren yollar da
'zordan' geçmektedir. Kolay öğrenmenin yolları vardır ancak
bu yolları öğrenmek de başlı başırıa bir zorluktur. İradeyi
geliştirince hayat kolaylaşır ancak iradeyi geliştirmek
zorlayıcı bir yoldur. Buna 'Hiçbir zafere çiçekli yoldan
gidilmez' yasası denir. Gerçekten de kolay ve hızlı öğrenmeyi
öğrenebilmeniz için önce pek çok zor şeyi okuyup öğrenmek
gerekebilmekte-dir. İrade gücünü geliştirmek de irade gücünün
'insafına' kalmıştır.
Çalışmak ile iç disiplin arasındaki ilişki nedir? Tınaz
Titiz'e göre çalışmak elinden geleni yapmak değil, işin
gereğini yapmaktır. Yani iyi çalışmanın ölçüsü 'çok iş
yapmak' değil 'işi yapılması gerektiği şekilde' yapmaktır.
Yapabileceğimiz işler ikiye ayrılır :
• yapılması gerekenler
• yapmak istediklerimiz.
Yapmamız gerekenler ödevlerimiz, sorumluluklanmız, toplumsal
rollerimiz ve nihayetinde amaçlarımızdan doğar. Öğrenci
olduğunuz için size ev ödevi verilir, koca olduğunuz için
eşinizin masraflarını karşılamak zorunda kalırsınız, bir
yetişkin olduğunuz için sokakta burnunuzu kanştıramazsınız,
örf ve adetler öyle diyor diye büyüklerinizin elini öpersiniz
vs. Yapmamız gerekenleri yapmak zorundayız-dır. Oysa yapmak
istediklerimizi yapmak için heves ve istek duyarız. Bunlar
genelde hobiler, eğlenceler, arkadaşlarla birlikte olmalar
vs.'dir.
Yapmanız gerekenleri yaptıkça başarılı olursunuz. Yapmak
istediklerinizi yaptıkça mutlulukla kanşık acı çekersiniz.
Örneğin bir üniversite adayının hafta sonu yapmak istediği
arkadaşlarıyla gezmek veya sinemaya gitmek gibi şeyler
olabilir. Oysa yapması gereken oturup ders çalışmasıdır.
Sadece derslerine çalışırsa başarılı ama mutsuz, sadece
'Yaptımsa istedim yaptım' diyerek canının her istediğini
yaparsa mutlu ama başarısız olur. Oysa biz 'şampuan artı saç
kremi' istiyoruz. Hem başarılı hem de mutlu olmak isteriz.
Bunu nasıl yapabiliriz? Bunun yolu yapmak istediklerimiz ile
yapmamız gerekenleri belirli bir denge içerisinde, bir arada
yapmamızı sağlayacak bir plan
117
yapmamızdır. O plana uymak ise iç disiplinin kritik gücünü
gösterir. Unutmayın! İstediklerinizin bedelini ödemek
zorundasınız. Başarı-nın fedakarlık istediğini hepimiz
biliyoruz. Bu fedakarlığı azaltmanın bir yolu yapmamız
gerekenler ile yaptıklarımızın arasındaki farkı azaltmaktır.
Bunun yolu da yaptığınız işi sevmekten ve sevdiğiniz işi
yapmaktan geçer. Fedekârlığı azaltmanın diğer yolu da iç
disiplin gücümüzü geliştirmektir.
Son yıllarda ABD'de yapıları bir araştırma okul basanında ve
iş yaşamında irade gücünün önemini kesin olarak
kanıtlamıştır. Söz konusu araştırma Time dergisinde
yayınlandıktan sonra Sabah gazetesi de konuya büyük ilgi
göstermiş ve haberi 'Zekâ artık her şey değil' başlığıyla
duyurmuştu. Sabahın haberinin aynntılan şöyleydi: "Amerika'da
değişik üniversitelerden uzmanların yıllardan beri sürdürdüğü
deneyler, insanların başarılarında duyguların (EQ), zekâ
seviyelerinden (IQ) daha etkili olduğunu ortaya koydu... Time
dergisinin geniş yer ayırdığı EQ teorisinin doğuşu, bundan
birkaç yıl önce 4 yaşırıdaki bir grup çocuk üzerinde yapıları
'lokum' deneyiyle başladı. Bir araştırmacı teker teker odaya
aldığı bir grup çocuğa İsterseniz masanın üzerindeki lokumdan
bir tane alıp gidebilirsiniz. Ancak ben bir süre dışarı çıkıp
geleceğim. Beni beklerseniz iki lokum alma hakkı
kazanacaksınız' dedi. Çocuklardan bazıları bir lokum almayı
tercih ederken, diğerleri başlarını öne eğerek ikinci lokumu
alabilmek için beklediler. Deneyin üzerinden birkaç yıl geçti
ve bu çocuklar okula başladılar. Görüldü ki o gün uslu uslu
ikinci lokumu bekleyen çocuklar eğitim hayatında diğerlerine
göre çok daha başarılı oluyorlar. Ayrıca kendilerine
uygulanan testlerde de çok başarılı oluyorlar' Bu testte
başarıyı sağlayan güç nedir? Kendini kontrol etme, başka bir
ifadeyle iç disiplin gücü. Lokum deneyi başka okulların daha
yüksek sınıflarında da denenmiştir. Araştırmacıların benzer
testinden iki lokum alarak çıkanların hayatlarında da
diğerlerine kıyasla daha başarılı olduklan görülmüştür. Sabah
gazetesi söz konusu haberinde, basan ile EQ arasındaki
ilişkiyi de anlatıyordu: "Uzmanlar duygularına hakim olmayı
beceren, yani EQ düzeyi yüksek olan insanların başarısını
özetlerken 'bir şirkette işe girerken zeka seviyesi (IQ)
a
N
0
CJQ<
a n
118
119
S?
I
O
İ a
daha etkili gözükebilir, ancak işe girdikten sonra yükselmek
öncelikli olarak EQ ile ilgilidir.' yorumunu yapıyorlar...
EQ'yu savunanlar 'biraz endişe düşüncenin bir iş üzerinde
yoğunlaşmasını sağlar ve başarı getirir. Aşırı endişe ise her
şeyi berbat eder' şeklindeki somut örneği de veriyorlar."
Gerçekte iç disiplinli bir insan olanlar da arada bir iç
disiplinlerini yitirebilirler. Ya da spor hayatında çok iyi
bir iç disiplin örneği gösteren bir kişi aynı şeyi
derslerinde yapamayabilir. Neden her zaman aynı düzeyde iç
disiplin sahibi olamıyoruz? Neden arada bir ipin ucunu
bırakıyoruz? Tüm bunları anlamanın yolu iç disiplinin nelere
bağlı olduğunu bilmektir. Bunlar;
• Duygusal durum
• İnançlar ve düşünceler
• İç konuşmalar
• Beslenme biçimi ve sağlık durumu
Arada bir aptalca şeyler yapar, sonra da 'Bunu nasıl yapanm!'
deriz. Gerçekte biz bunu yaptığımız için aptal değiliz sadece
o davranışımız aptalca. Çünkü hayatımıza bakarsak birçok
zekice davranışlar da bulabiliriz. Davranışlarımız içinde
bulunduğumuz duygusal durumun sonuçlarıdır. Bir insanın
yaptıktan sonra onaylamadığı her davranışı, o an içinde
bulunduğu ruhsal durumdan doğmuş demektir. Davranışlarımızın
kalitesi içinde bulunduğumuz duygusal durumun kalitesine
bağlıdır. İkinci etkileyen faktör ise inançlarımız ve
düşüncelerimizdir. Başarabileceğimize inanmadığımız bir işi
yapmak için iç disiplin geliştirmekte zorlanırız. Ya da bir
işi yaparken 'yapmasam da olur, yarın yaparım, elime ne
geçecek ki' gibi iç disiplini sabote eden düşüncelerin
akıldan geçmesi de iradeyi zayıflatır.
İç disiplininizi en çok etkileyen ve iç disiplininizi
güçlendirmek için en çok kullanabileceğiniz yol iç
konuşmadır. Bir işi yapıp yapmamamız o işi yapmadan önce veya
yaparken kafamızın içinde, o iş hakkında yapacağımız
konuşmaya bağlıdır. İç disiplininize etki eden bir neden de
beslenme biçimi ve sağlık durumudur. Sağlığınız bozuk ise
doğal olarak tembel olabilirsiniz. İç disiplinli bir insan
ruhsal ve bedensel enerjiye ihtiyaç duyar. Psikolojik
enerjiyi düşünce, inanç ve iç konuşmamızdan
sağlarken bedenin ihtiyaç duyduğu enerjiyi yediklerimizden,
içtiklerimizden alınz. Eğer akşam karmakanşık bir mide ile
uyursanız sabah karma-kanşık bir beyinle uyanırsınız ve bütün
gününüz berbat geçebilir. O halde iç disiplinimimizi
zayıflatmamak ve güçlü tutmak için;
• Duygusal durumumuzu kendimiz kontrol etmeli ve pozitif bir
boyutta tutmalıyız.
• İnançlanmızı ve düşüncelerimizi kontrol etmeli, bizi
güçlendirecek hale getirmeliyiz.
• İç konuşmamızın bizi moral bozukluğuna iten kısımlarını
duymamalı, kendimizi en iyi biçimde eyleme geçirebileceğimiz
konuşmalar yapmalıyız.
• Sağlığımıza özen göstermeli, beslenmemizin vücudumuzun
ihtiyacı olan enerjiyi sağlayacak şekilde dengeli ve düzenli
olmasını sağlamalıyız.
İç disiplinin temeli, iç disiplinli olmanın bir yaşam biçimi
olarak görülmesi ve alışkanlık olup otomatik pilota
bağlanıncaya kadar tekrar edilmesidir. Birkaç paragraf sonra
iç disiplinimizi kesin olarak geliştirmek için ne yapmamız
gerektiğini daha detaylı olarak tartışacağız.
İnsanlar iç disiplin güçlerine göre ikiye ayrılır. Birinci
grup 'bilen-ler'dir. İkinci grup ise 'yapabilenlerdir. Basan
için bilmek yetmez, eyleme geçmek ve sonuç almak gerekir.
Bilgi her durumda gereklidir ama yeterli değildir. Eyleme
geçmek ve iş bitirmek iç disipline ihtiyaç duymamıza sebep
olur. Yapanlar ile seyredenler arasındaki farkı yaratan iç
disiplindir. İç disiplin kendimizi en iyi şekilde eyleme
geçirmemizi, potansiyelimizi en iyi şekilde yaptığımız işe
aktarmamızı sağlar. Yani kendi potansiyelimizi
değerlendirmek, yapabileceğimizin en iyisini yapmak,
olabileceğimizin en iyisini olmak için de iç disiplinimizi
geliştirmemiz gerekmektedir. Büyük hayaller ve büyük
liderler, büyük iç potansiyellerin ve büyük iç disiplinlerin
sonucudur. Onlar dünyayı yönetmeden önce o uçsuz bucaksız
kendi iç dünyalarını yönetirler. Iao Tsu liderlerin sırrını
şöyle açıklıyor:'Diğerlerini bilenler akıllıdır, ama
kendilerini bilenler daha akıllıdır. Diğerlerini kontrol
edenler kuvvetli olabilirler, ama kendini kontrol edebilenler
çok daha güçlüdür.' Konuşmalarında iradeye en fazla önem
veren iki lider Atatürk ve Napoleon'dur.
S?
I
R*

120
75
a v>
I
Î
n
Liderler iç disiplinleri ile büyürken istatistik adamlar ne
yapar? istatistik adamlar iç disiplinin en büyük düşmanını
kendi içlerinde beslerler. Onlar bir işi yaparken sık sık
kendi kendilerine mazeret bulurlar ve kısa devre yaparlar. En
yaygın mazeretleri 'yarın yaparım 'dır. Oysa bir düşünür
'Eğer bir şeyi yapmanız gerekiyorsa hemen şimdi yapın. Eğer
çok severseniz yarın bir daha yaparsınız' diyor. Ünlü deha
Picasso ise 'yapıldığını görmeden ölmek için, istediğinizi
yarına bırakın yeter' demişti. Bir diğer yazar Andersen ise
alay ediyor; 'İnsanlar kendi kendilerini daha iyi aldatmak ve
pişmanlık duygularını yenmek için ne sebepler bulur, neler'
Bu üç özdeyişi ard arda yazmaktaki amacım 'içinizdeki
şeytan'a dikkat etmenizi sağlamaktır. Gerçekten de insanın
genellikle tamamı değil, bir kısmı bu tür mazeretler üretir.
Birçok psikoterapi ekolünde kişi içindeki bu muhalif kısım
ile konuşturulur, içimizdeki muhalif kısım; <Yapamaz-sın, o
iş beklediğin gibi olmayacak, insanlar seni sevmiyor> gibi
bizi moral güç kaybına sokacak sözler söyleyen beyin
bölgesidir. İçinizdeki muhalefet hareketini susturun! iç
güçlerin oyununa gelmeyin! O kısmınız sizin bölünmez
bütünlüğünüzü ve üniter kişiliğinizi parçalamaya çalışıyor!
Muhalefetin başırıı küçükken ezin! O içinizdeki şeytan bu
söylediklerimize bile muhalefet ediyor olabilir, susturun
onu! Sizlere önerimiz kendi iç disiplininizi kendinizin
sağlaması ve 'iç isyanlan'nizi kendinizin bastirmanizdir.
Eğer bunu hemen şimdiden yapmaya başlamazsanız içinizdeki
'nifak tohumlan' daha da büyür ve derin bir iç karışıklık ve
iç çatışma yaşamaya başlarsınız. Sizin bu iç çatışma ve
bunalımlarınızı gören 'münasip aile büyükleri' de iç
işlerinize karışacak ve içinizdeki isyanı dış disiplin ile
bastırmaya çalışacaktır. Şunu unutmayın; iç disiplini zayıf
olanlar dış disiplinin kelepçelerini kollarında taşırlar,
isteseler de istemeseler de...
İç disiplinimizi nasıl geliştirebiliriz? Karakter
repertuvanmıza iç disiplini de nasıl ilave edebiliriz? iç
disiplinin doğuştan gelmekten öte çalışarak, yaşayarak
geliştirilmiş bir özellik olduğunu bilmek önemlidir. Normal
hayatta iç disiplin acı çekmekle gelişir ancak bizler acı
çekmeden de 'irade sporu' yaparak iç disiplinimizi
geliştirebiliriz. Modern psikolojinin en son teknolojileri
bize bu imkanı büyük ölçüde sağlamaktadır. Tam olarak
irademizi geliştirmek için neler yapabiliriz?
121
1) İstediğiniz şeyi reddetmeyin, erteleyin. Önemli bir
görevi yaparken canınız başka bir şeyler yapmak istiyorsa
istediğiniz şeyi kendinize ödül olarak koyun. Yapmanız
gereken işi bitirdikten sonra yapmak isteyip de kendinize
ödül olarak koyduğunuz şeyi yapın.
2) Kendinizi fazla şımartmayın! Reklamlarda 'kendimi
şımartmayı seviyorum' dense de hayat genelde aşırı şımanklara
bir 'Osmanlı şaman' indirir. Ünlü yazar Benjamin Franklin'i
dinleyin, 'tik arzuyu yenmek, onu takip eden diğerlerini
tatmin etmekten daha kolaydır.' Yılanın başırıı küçükken
ezin!
3) Bedeninizi ve ruhunuzu pozitif pozisyonda tutun.
Öğrenmeye hazırlanma kısmında anlatılan kurallan uygulayın.
Pozitif beden pozisyonu için omurganızı hemen dikleştirin,
omuzlarınızı dik tutun, arkanıza yaslanın, başırıızı dik
tutun ve tam karşıya bakarak 5 derin nefes alın. Kalkın ve
biraz bedeninizi hareket ettirin. Psikolojik durumunuzu
pozitif pozisyona getirmek için şimdiye kadar elde ettiğiniz
en önemli 3 basan üzerine düşünün. Sizi kimlerin daha çok
sevdiğini tahmin etmeye çalışın, kendinizi mutlu, başarılı,
sevinçli ve güçlü hissettiğiniz anılarınızı canlandınn.
Unutmayın; beyninizi ve bedeninizi ya sizi güçlendiren,
yapabileceğinizin en iyisini yapmanızı sağlayan pozitif
pozisyonda ya da sizi acizleştiren, güçsüzleştiren, her şeyi
en berbat bir şekilde yapmanızı sağlayan negatif pozisyonda
kullanırsınız. Kendinize engel olmayın!
4) Sloganların gücünü kullanın. İnsan beyninin en garip
özelliği iki slogandan iki saatlik konuşmadan daha çok
etkilenmesidir. Bunu bilen siyasi amaçlı kişiler bol bol
kitlelere slogan attırarak onların en üst duygusal yoğunluğa
ulaşmasını sağlarlar. Ajanların ve prova-katörlerin
(kışkırtıcı) en iyi silahı sloganlardır. Kim olduklarını
belli etmeden istedikleri kitleyi sürü gibi güdebilirler. Her
sloganın beyinde çağnştırdığı bir duygu vardır. Beyin
tetikleyici (uyancı) sloganı alır almaz hemen karşılık
(cevap) olarak belirli duygusal durum ve düşüncelere
odaklanır.
Mademki bir sloganla istediğimiz duyguyu yaşayabilecek bir
beyin özelliğimiz var, neden bunu daha iç disiplinli olmak
için kullanmayalım? Bir slogan ile hemen kendimizi en
kararlı, en iradeli, en çalışkan bir ruhsal durum içinde
bulmak ister misiniz? Bunu yapmak
a
VI

o
122
2.
0
CJQ(
a n
kesinlikle mümkün ve çok da yaygındır. Örneğin Montaiqne
eserlerini duvarlarında 57 tane özdeyişin yazılı olduğu bir
odada yazıyordu. Biz DKD'de insanların dil duyarlılığını
geliştirmek için duvara 'İnsan dilinin akında gizlidir' diye
yazmıştık. Bir iş arkadaşımın her gün önündeki boş kağıtlara
'Uzak diye bir yer yok, paylaştığımız gökyüzü kavuşturuyor
bizi' sözlerini yazdığını gördüm. 'Neden sürekli bunu
yapıyorsun?' diye sorduğunda evlendikten üç ay sonra eşinin
eğitim için ABD'ye gittiğini ve onunla aynlmadan önce en son
Zerrin Özer'in bu şarkısını dinleyip, bu sözü slogan olarak
seçtiklerini öğrendim. Bu sözleri (slogan) yazınca onunla en
son yaşadığı hisleri tekrar yaşadığını söylüyordu. Siz de
eski sarkılan dinlerken o sarkılan yoğun bir duygusal halde
dinlediğiniz yer, kişi ve durumlan hatırlamıyor musunuz? İşte
bunlar bizi hayatımızı yönlendiren çağnştı-ncılardır. Size
önerimiz çağnştıncılarınızı tanıyın ve pozitif çağnştın-
cılarınızı kendinizi güçlendirmek için tekrar tekrar
kullanın. Bu eski fotoğraf albümüne bakınca mutlu olmak kadar
doğal bir şeydir.
Ben üniversiteye hazırlandığım sırada bir yandan büyük harfle
ve kalemle basura bastıra 'Yapman gerekeni yap' diye yazıyor,
aynı zamanda bunu kararlı ve emir veren bir ses tonuyla,
yüksek sesle zihnimde tekrarlıyordum. Sonra da 'Benim için
kendi sözüm yasadır' diye aynı şekilde yazıyordum. Bu iki
adımlık işlem garip bir şekilde bir anda toparlanmamı ve
yaptığım işi hemen bitirmek, sonuca ulaşmak için istek
duymamı sağlıyordu. Sevmediğim ve çalışmak istemediğim
derslerde hep bunu yapıyordum. Şu anda en çok gurur duyduğum
ve bana güven veren özelliğim iç disiplinimdir. Eğer bir şeyi
yapmam gerekiyorsa hiçbir olumsuz hisse kapılmadan gider
işimi yapar, sonuç alınm. Ayrıca performansımı yaptığım
faaliyetlerin sayısıyla değil, elde ettiğim sonuçların
kalitesiyle ölçerim.
Samsun'a çıktığında ona da 'Boş ver abi ya. Bu memleketi sen
mi kurtaracaksın' demişlerdi! Duvar yazısının bu kelimelerle
anlattığı kişi olan Mustafa Kemal, Kurtuluş Savaşı sırasında
iradesini nasıl 'bileyliyor'du? Kendini nasıl motive
ediyordu? O zor koşullarda 'Top alınır, para bulunur, düşman
kovulur' diyebilecek inancı ve gücü nereden alıyordu? Nuvit
Osmay Atatürk'le ilgili şöyle bir anıyı anlatır: "26 Mart
1937 yılında Atatürk Ankara Halkevi'ni ziyarete gelmiş, orada
bulunan gençler 'Dağ başırıı duman almış' marşı-
123
m söylemeye başlamışlar. Marş sonunda Atatürk sözü alıp
konuşmaya başlamış: 'Arkadaşlar ben 1919 yılı Mayıs ayı
içinde Samsun'a çıktığımda elimde hiçbir maddi kuvvet yoktu.
Sadece T.'rk ulusunun soyluluğundan kaynaklanan ve benim
vicdanımı dolduran manevi bir kuvvet vardı. İşte bu kuvvete,
Türk ulusuna güvenerek işe başladım. Samsun'dan Anadolu
içlerine kırık bir otomobille gidiyordum. O otomobille
Anadolu yollarında ilerlerken hep düşünür ve yaverime şimdi
sizin söylediğiniz şarkıyı söyletirdim.' Son cümleyi tekrar
okursanız görürsünüz ki Atatürk'ün güçlendirici sloganı bir
marştır. Askeri kökenli kişiler marşlarla, edebiyatçılar
şiirlerle, politikacılar sloganlarla, düşünürler özdeyişlerle
güçlü bir zihinsel duruma gelebilirler. Sporcular ise özel
bazı vücut hareketleri yaparlar.
Hemen duyduğumuz zaman sizi güçlendiren bir şarkı, şiir,
marş, özdeyiş vb. bir tetikleyici bulun. Onu duyduğunuzda
kendinizi coşkulu, bir hedef gerçekleştirmenin heyecanı ve
gerginliğini yaşayan, güçlü bir duygusal durumda
hissetmelisiniz. Spot sözler daha etkilidir. Örneğin A. E.
Başgil'in 'Üşenme, erteleme, vazgeçme' sözü veya İncil'de
geçen 'Ara bulursun, iste alırsın, vur açılır' gibi sözler.
Hemen sloganınızı bulun ve onu kafanızda tekrar tekrar
söyleyerek etkisini güçlendirin. Sonra da onu ihtiyacınız
oldukça kullanın.
5. Bütün gemileri yakın! Bazen alternatiflerinizin bol
olması kararsız olmanıza ve kendimize bir iş yaptıramamanıza
neden olur. Böyle durumlarda Sezar ve Tank bin Ziyad'ın
yaptığını yapın. T. Bin Ziyad Endülüs'ü fethetmek için
İspanya'ya asker çıkardığı zaman askerlerin kazanmadan geri
dönüş ihtimallerini kafalarından silmelerini sağlamak için
bütün gemileri yakmıştır. Geriye dönüş için hiçbir gemisi
bulunmayan askerlerle Endülüs'ün ordusunu yenmiştir.
ABD'nin suikaste kurban giden başkanı J. Kennedy de nasıl bu
kadar başarılı olabildiği sorulduğunda 'istemeden oldu. Bütün
gemilerimi yakmışlardı' diye cevap vermiştir. Ne bir yol
bulun, ne de bir yol açın, bütün yollan kapatın! Geçebilecek
tek kapı kalınca bir şekilde o kapıdan geçersiniz. Tabi bu
bir yoldur...
6. tçdisiplininizi kıran kişi, yer, durum ve objelerden uzak
du-
O
l/l
I
Vı
o-
1
n
124
run. Atatürk 'yedi düvel orduyu' yendiğini, ancak bir kadınla
başa çıkamadığını söylemişti. Belki sizin bir türlü başa
çıkamadığınız şey televizyondur. Yoksa bazı kişiler mi
başarınızı sabote ediyor? Yoksa yoğun duygusal ilişkiler mi
otokontrolünüzü zayıflatıyor? Sizin kendiniz üzerinde otorite
kurmanızı engelleyen kimler? Neler? Bunu nasıl yapıyorlar?
tçdisiplininizi bozan cihazlara karşı en acımasız tutumu
takınanlardan birisi de Mümin Sekman'dır! O üniversite
sınavına hazırlanırken televizyonun arka kapağını açıp bütün
kabloları koparmıştı! Aslında onun bu davranışı televizyonla
başa çıkamadığının da bir itirafıydı! Şimdi ise bu kitaba son
şeklini vermek için cep telefonunu iki haftadır PTT'den
kapattırmış bulunmaktadır! Tam kendinizi 'adam edip'
çalışmaya başlamışken gelen komşular, arkadaşlar, telefon
edenler, çevredeki posterler, radyo ve TV'deki güzel
programlar, aile üyeleriniz, yakınınızdaki konuyla ilgisiz
diğer kitaplar v.b. şeyler potansiyel iç disiplin
kınalarıdır. Bu tür 'sakıncalı unsurlar' ile aranıza kontrolü
sizin de elinizde olmayan, aşılmaz engeller koyun!
7. Her şeyin beyinde başladığını ve beyinde bittiğini
unutmayın. Beynin, konsantrasyon ile toparlanmış, irade ile
yönlendirilen bir gücü karşısında hiçbir şey duramaz.
Şişmanlar derneğinin 'zayıflamış' hanım başkanı 'Zayıflamak
için düşünce gücümü kullandım' diyor. Gerçekten de fazla
yemek bir irade sorunudur. Sonsuza kadar kilolardan
kurtulmanın yolu yemek çeşitlerini (rejim mönüsü)
değiştirmekten değil düşünme biçimini değiştirmekten geçer.
Rejim programlarını bırakın, düşünme tekniklerini öğrenin.
8. Kendinize bir iç disiplin 'repling'i bulun.
Repling tekrar tekrar yapıları hareket demektir. Komedyenler
in-sanların replingini yakalar ve taklit eder. Cem Yılmaz'ın
'repling'i nedir? 'o ayn' dediğinde insanlar neden gülüyor?
Cüneyt Arkın'ı taklit edenler ne yapıyor? 'Nayır n'olamaz'
diyor. Futbolculardan bazıları timsah yürüyüşü yapar,
bazıları özel el-kol işareti yapar. Nairn Süley-manoğlu
başarılı kaldınşından sonra yumruğunu sıkarak ileri doğru
fırlatır. Bruce Lee baş parmağını burnuna sürter. Ünlü boksör
Mu-hammed Ali rakibini dövmeden önce kendi çenesine hafif
yumruklar atar. Sporcular bu ve benzeri hareketleri neden
yapıyor? Onlar
125
şunu biliyorlar; çok yoğun bir başarı hissi yaşadığınızda bir
hareketi birkaç defa yaparsınız, daha sonra o duyguları
tekrar yaşamak için o hareketi yapmanız yeterlidir. Onlar
kendilerini en yüksek performanslarına çıkarmak
istediklerinde bu hareketlerini yapıyorlar ve otomatik bir
hızla o duygusal duruma giriyorlar. NLP'de buna kanca atma
denir. Belirti bir duygusal durum ile bir beden hareketi
arasında psikolojik bir bağ oluşturmak ve o duyguyu her
yaşamak isteyişimizde o hareketi yapmak temel stratejidir.
Şimdi siz de iç disiplin ve basan duygusu ile bir bedensel
hareket arasında bir bağ kurun, o duyguyu ihtiyacınız olduğu
anda o hareketi yapmanız yeterli olacaktır.
Bunu kesin olarak nasıl yapabiliriz? Önce yaşamak istediğiniz
duygusal durumu belirleyin. İç disiplin için kararlılık,
azim, coşku-he-yecan, basan ve pozitif enerji duygularının
kanşımı olan özel bir duygusal durum oluşturmalısınız. En
ideal beden hareketi genelde hırslanınca yapıları yumruğu
sıkma hareketidir. Yapmamız gereken şey anılarınıza ve
girerek kendinizi en motive olmuş, en hırslanmış, en çok
basan isteyen, en kararlı olduğunuz bir anıyı bulup
çıkarmaktır. Bu anı tam olarak neydi? Nasıl oldu?
Kimlerleydi? Neredeydi? Ne zaman oldu? Yaşadığınız o olayı 5-
6 defa zihninizde canlandırarak yeniden yaşayın. Gözlerinizi
kapatın. Hayalleri daha canlı, daha parlak ve hareketli hale
getirin. O zamanki olayları yaşayan halinizi kafanızda
canlandırmakla yetinmeyin. Kafanızda canlandırdığınız hayalin
içine girin ve olayı yeniden tekrar tekrar yaşayın. Hayalleri
renkli olarak canlandınn, siyah beyaz değil. Kafanızda aynı
hatırayı tekrar tekrar canlandınnca olayı yaşarken
hissettiklerinizi hissetmeye başlarsınız. İşte o zaman
yumruğunuzu sıkmaya başlayın. Yaşadığınız duygu yoğunlaşmaya
başladıkça, yoğunlaştığı kadar yumruğunuzu o şiddette sıkın.
Anılarınızı en yoğun bir şekilde yaşadığınız anlarda
yumruğunuzu var gücünüzle sıkın. Ellerinizin, kollarınızdaki
iç disiplin enerjisinden titrediğini hissedin. İki
yumruğunuzu birden sıkabileceğiniz gibi, sadece sağ
yumruğunuzu da sıkabilirsiniz.
Hayatta bu veya buna benzeyen o kadar çok başarılı insan
karşılaştım ki, mutlaka ve mutlaka bu egzersizi yapmanızı
rica ediyorum. Buonunla beyninizi programladığınızı ve bir iç
disiplin antrenmanı yaptığınızı unutmayın. Sadece hayal
etmekle yetinmeyin. Kendinizi
T,
a
E*
İ n
126
127
fD
I
Î
İ
hırslı, başarılı, enerjik ve coşkulu hissettiğiniz her anda
yumruğunuzu sıkın. Bir süre sonra (bu bir gün veya bir hafta
olabilir. Basan hızı tamamen egzersizin yapıldığı andaki
duygusal yoğunluğa bağlıdır) her yumruğunuzu sıktığınızda
kendinizi başarılı, kararlı ve enerji dolu hissetmeniz için
yumruğunuzu sıkmanız yeterlidir.
Bunun önemi nedir? Bu şartlanma tekniği ile 'susamadan önce
kuyunuzu kazmış' olursunuz. Artık sizin 'yağmurlu günler için
özel bir sığınağınız' var. Yumruğu sıkma davranışı ile iç
disiplin duygusu arasında psikolojik bağı oluşturduktan
sonraki adım bu kancayı kullanmaktır. Artık sizin iç disiplin
duygunuz sizin kontrolünüzde ve ipi sizin yumruğunuzda olan
bir kancaya bağlı. Bir şey yapmak istemediğiniz, önünüzdeki
dersi çalışmak için enerji bulamadığınız, moral gücünüzün
yetersiz olduğunu hissettiğiniz, kendinizi yorgun, bitkin ve
isteksiz hissettiğiniz anlarda hemen o görüntüyü aklınıza
getirin ve yumruğunuzu sıkın. Birkaç saniye içerisinde
kendinizi 'bomba gibi' hissedeceksiniz. Kendini toparlamanın
ve 'kendine gelmenin' en zekice, en kısa, en kolay yolu
budur. Bu tekniği mutlaka ve mutlaka kullanın. Hayatınızı
kontrol altına alma hedefinizin ilk adımı budur. Kendinizi ve
duygularınızı kontrol altına almanın en iyi yolu budur. Bu
tekniğin NLP'deki diğer adı 'demir atmak'tır. Şimdi hemen siz
de iç disiplin duygusuna ve kararlılık hissine sonsuza kadar
demir atabilirsiniz. Başırıız belaya girerse üzülmeyin,
yumruğunuzda altın bir bilezik var. ilk denemenizde tam
beceremeyebilirsiniz, onun için mutlaka birkaç kez
denemelisiniz. Eğer zor anlarda sizi kurtaracak sizi
kendinize getirecek bir kanca atma tekniğiniz bile yoksa ve
başırıız beladaysa ne yapabilirsiniz?
9. Mutlak bir yenilgiyle karşı karşıyaysanız iç dengelerinizi
düzeltinceye kadar köyünüze dönün! Bunu en iyi yapan
üniversite öğrencileri ve politikacılardır. Bunalıma giren
bir üniversite öğrencisinin genellikle yaptığı ilk şey
'memlekete gitmek'ür. Dış dünyadan baskı altına alınan
insanlar iç dünyalarına dönerler. Ancak politikacılık gibi
dış dünyaya dönük işler yapan kişiler iç dünyalarına değil
memleketlerine giderler. Son dönemdeki bu 'memlekete giderek
destek arama ihtiyacı'm gösteren birçok olay yaşandı. Mesela
medya üzerine yüklenince Şevki Yılmaz hemen memleketi Rize'ye
gitti.
Adalet eski Bakanı Şevket Kazan Sincan Belediye Başkanı'nı
ziyaret edince patlayan skandaldan sonra Kocaeli'ne gelmiş ve
hemşehrilerinin karşısında ağlamaklı bir konuşma yapmıştı.
Çiller'in memleketi 'çok uzaklarda' olduğu için bulduğu her
kürsüde ağlıyor! Köstebek skandalından sonra Bülent Orakoğlu
ilk iş olarak memleketi Niğde'ye, ailesinin yanına gitti.
Susurluk kazasından çıkan Sedat Bucak tedavisi biter bitmez
Siverek'e döndü ve uzun süre orada kaldı. Mafya, siyasetçi,
polis üçgeninde sıkıştırılan Mehmet Ağar ilk fırsatta
memleketi Elazığ'a gitti. Elazığ'a gitmeden önce de sık sık
İstanbul'daki Elazığlılar Gecesine katılıyordu. Bütün
bunların anlamı nedir? Eğer başırıız büyük beladaysa köyünüze
dönüp annenizin sıcak tarhana çorbasını içmenin vakti geldi
demektir!
10. 'Başarınca Neler Olurdu? oyunu oynayın.
Bir Amerikalı yazar 'Başarı hissi kadar insanı kavgaya hazır
hale getiren başka bir şey yoktur' demişti. Eğer gerçekten
başarmış olduğunuzda yaşayacağınız duyguları bilseydiniz
kesinlikle o işi başarmak için bir miktar istek duymaya
başlardınız. Bu işlemi yapmanın iki adımı vardır. Birincisi
yapmanız gereken önemli işlerinizi belirleyin, ikincisi bu
işleri yapmış olsaydınız, başarmış olsaydınız neler
hissedeceğinizi düşünün. Matematik sınavını vermiş olsaydınız
neler olurdu? Patronunuzun 'mükemmel' dediği bir rapor sunmuş
olsaydınız neler olurdu? Yapmanız gereken üniversite sınavını
kazanmak ise, kazanmış olsaydınız neler olurdu? İnsanlar
sizin hakkınızda ne konuşurdu? Dış görünüşünüz nasıl olurdu?
Yürürken ayakkabıla-nnız nasıl ses çıkanrdı? Kazandığınızı
öğrendiğinizde yapacağınız ilk hareket, ilk çığlık nasıl
olurdu? Anneniz, babanız, kardeşleriniz size nasıl bakardı?
Sevdikleriniz sizden nasıl söz ederdi? Bu sınavı nasıl
kazandığınızı ileride torunlarınıza nasıl anlatırdınız?
Kazanmış olsaydınız 'buğulu bir cama' ne yazardınız! Şimdi
gözünüzü kapatın ve aklî gözünüzü açın. Sanki başarmış gibi,
geleceği gözünüzün önünden geçirin. Bu tür yöntemler size
alışılmadık ve tuhaf gelebilirler, ancak sinirlenmeyin, çünkü
işe yanyorlar! Bunu yaparken bir de yumruğunuzu sıkarsanız
çifte takviye sağlamış olursunuz. Önce iç dünyanızda o işi
başarın, sonra dış dünyada.
I
î
n
128
I
N
O
I
i
11. Hırsın ve amacın gücünü kullanın.
İç disiplin sorununu en az yaşayan kişiler hırslan fazla olan
kişilerdir. Bir amacı olan kişi o amacı gerçekleştirmek için
hırslanmaya başlar. Bu kitapta anlatılan 'hayat amaçlarını
belirleme' uygulamala-nnı yaparak siz de kendinizi amacına
göre yaşayan bir insan haline getirebilirsiniz. İlk kitabımın
ana konusu profesyonelce hayat amaçlarını belirlemektir. Ünlü
çelik kralı Andrew Carneqie 'Eğer bir kimse tırmanmaya
istekli değilse, onu merdivenden yukarı itemezsi-niz'
diyordu. Elinde gitmek istediği bir adres olan ve o adrese
gitmeyi gerçekten isteyen bir insanı hiç kimse durduramaz.
Daha da önemlisi o karşısına çıkan bir şeyden nasıl
yararlanabileceğini çok iyi bilir.
12. Gerekçenin gücünü kullanır.
Eğer bir işi yapmak için yeteri kadar mantıki, duygusal veya
ekonomik nedeniniz var ise onu mutlaka 'bir şekilde' yaparız.
Yeteri kadar itici nedenimiz yoksa yapmayız. Burada kritik
nokta şudur: Eğer bir işi yapmamız gerekiyorsa ancak yapak
için nedenlerimizin yeteri kadar bilincinde değilsek onu
yapmayı istemeyiz. Ancak nedenleri akıl yoluyla araştınp,
ortaya çıkardıktan sonra beynimiz hemen o işin önemli
olduğuna karar verir ve onu yapmaya başlanz. Bu insan
psikolojisinin bir yasasıdır. Ben buna 'Yedi Neden Teorisi'
diyorum. Bunu ilk kez üniversite sınavı sırasında
keşfetmiştim. Önemli bir işi yapmam gerektiğinde eğer o işi
yapmak istemiyorsam oturup o işi yapmak için 7 neden
buluyordum. Bu mantıklı ve duygusal nedenleri bulduktan sonra
her nasılsa, garip bir şekilde o işi yapmak için içimde bir
istek doğuyordu. Tıpkı avukatların yaptığı gibi bir
davranışın veya işin yapılması için kendime 'haklı nedenler'
topluyor-dum. Yeterli gerekçem olunca da o işi yapıyordum.
Gerekçelerin insan davranışlarındaki gücünü kavramış
insanlardan birisi de Sınırsıi Güç adlı kitabın yazandır.
Şöyle diyor: 'Bazı şeyleri yapmak için yeteri kadar neden
bulabilirseniz; kendi kendinize bir şeyler yapmak
zorunluluğunu hissedersiniz. Bir şeyi yapmak içni sahip
olduğumuz niyet; istediğimiz nesneden daha güçlü bir
güdüleyicidir. Benim ilk bireysel gelişim hocam olan Jim Rohn
daima 'Yeterli nedenlerin varsa; her şeyi yapabilirsin'
129
derdi. Neden; bir şeyi yapmaya kendimizi adamakla o işe ilgi
duymak arasındaki farktır. Hayatımız boyunca birçok şeyi
istediğimizi söyleriz. Gerçekte bu bizim bu şeylerle
ilgilendiğimizi gösterir. Örneğin sadece zengin olmak
istediğinizi söylemek iyi bir amaçtır; ama bu sizin beyninize
çok şey söylemez. Niçin zengin olmak istediğinizi ve zengin
olmanın sizin için ne demek olduğunu anlarsanız; zengin olmak
için çok daha fazla güdüleneceksiniz demektir. Bazı şeyleri
niçin yaptığınızı bilmek, onları nasıl yapılacağını bilmekten
çok daha fazla önemlidir. Yeteri kadar büyük niçine
sahipseniz, onun nasıl yapılacağım mutlaka öğrenirsiniz.
Yeteri kadar nedeniniz varsa eninde sonunda bu dünyadaki her
şeyi yapabilirsiniz.'
Önemli bir işi yapmak için 7 neden bulmak kendini kandırmak
mıdır? Bu gerçekte kendini kandırmak değil, neyi niçin
yapması gerektiğini anlamaktır. Elbette her insan kendi iç
diyaloglanyla kendisini yönlendirir. Madem ki kendimizi
kandınyoruz, o halde olumlu, geliştiren yönde kendimizi
kandıralım. Her zaman kendi bedenimizin ve ruhumuzun
mekanizmalarım kendimizi güçlendiren, destekleyen, geliştiren
bir şekilde kullanmalıyız. Aksi takdirde bu iç güçler bizi
tahrip edecektir ya da başkalan bizim bu güçlerimizi bize
karşı kullanacaktır.
Neden beynimizden daha çok yararlanmak için 7 neden
bulmayalım. Hayatın bedeller ve ödüllerden ibaret olduğu bir
gerçektir.
Bedelini ödeyen ödülünü alır. İstediğimizi almak için
bedelini öderiz. En basit ifadeyle 'Parayı veren düdüğü
çalar. ' Ancak bedel her zaman para olmayacaktır. Bazen
psikolojik enerji, bazen yıpranma, yorgunluk, bazen de beden
gücü harcamak gerekebilir. Pratikte 7 neden teorisini
kullanmak için 'T diyagramı'nı kullanınm. Bunun için önce boş
bir sayfaya büyükçe bir T harfi çizin. Üst kısımdaki 'ko-
nu'dan sonra yapmanız gereken önemli işi yazın. Alt
hanelerden sol tarafa o işi yapmanın size ne sağlayacağını,
faydalarını, kazançlarını yazın. Sağ taraftaki haneye ise
ödüle ulaşmak için ödemeniz gere-
Konu:
Ödülü ne?
Bedeli ne?
I
N* O'
|
ft
130
T, n
I
N
Î
ken maddi ve manevi bedeli yazın. Ona kaç lira ödemelisiniz?
Kaç saat çalışmanız gerekir? Sizi ne kadar yorar? Ne kadar
yıpratır? Tüm bu bedelleri yazın. Bu diyagramla olabildiğince
gerçekçi bir değerlendirme yapabilirsiniz. En az 7 ödül
bulmanız şarttır.
Bir diğer yol bir sayfanın başlığına 'X işini yapmam için 7
neden' diye yazarak 7 gerçek sebep bulmaktır. Özellikle
yarım-yarım okunmuş kitaplarda bu etkili olabilmektedir.
Yarım bıraktığınız ancak okumak istediğiniz bir kitabı önce
10 dakika kadar göz gezdirmeli bir şekilde okuyun, o kitabı
iyice tanıdıktan sonra arka kapağın iç yüzüne o kitabı
gerçekten okumanızı gerektiren 20 tane neden yazın. Eğer 20
gerçek neden bulabilirseniz kesinlikle o kitabı okuma
isteğinizde ciddi bir artış olacaktır. Bunu kullanan birçok
kişide böyle olmuştur. Matematik dersi veya üniversite
sınavını kazanmak gibi daha büyük hedefler için daha çok
nedenlere ihtiyaç vardır. Örneğin 250 tane gerçek neden
yazarsanız üniversiteye hazırlık kitaplarına adeta
saldırırsınız. Bir hafta boyunca 'Ben niçin üniversite
sınavını kazanmalıyım?' diye düşünün. Nedenleri mutlaka
yazmanız ve hepsini bir arada, bir bütün olarak görmeniz
önemlidir.
13. tçdisiplinin önemli bir unsuru da konsantrasyondur.
İçdi-siplinini geliştirmiş kişiler rahat konsantre olur,
konsantre olmuş kişinin iç disiplin durumu uzun süre korunur.
Bedeni disiplin altına almak kadar akıldan geçenleri de
disiplin altına almak gerekir. Bunun yolu;
A) Beynin nasıl çalıştığını iyi anlayın ve beyninizin
çalışmasında bunu gözlemleyin.
B) Hafıza klipleriyle sürekli çalışın ve beyninizin içinde
olup bitenleri tanımaya ve kontrol etmeye çalışın.
C) Duyusal keskinliğinizi geliştirecek egzersizleri yapın.
Bunlar iç konuşma veya profesyonelce hayal kurma ile ilgili
egzersizlerdir.
14. İnsanların büyük bir çoğunluğu sonunda kazancağı ödülü
düşünerek iş yaparlar. Buna bizler 'havuç teorisi' diyoruz.
Tavşan yansında havucun önden çekilerek tavşanların
arkalarından koşmasının sağlanmasına benzer bir durumdur. Siz
de kendinize küçük ödüller koyun. Bu bir çikolata veya
bisiklet veya TV seyretmek olabilir.
131
15. Kendinizle en az 10 maddelik bir iç disiplin anlaşması
yapın.
16. Kendinizi bazı şeyleri yapmaya mecbur bırakın.
Örneğin tanıdığınız 20 kişiye telefon ederek sigarayı
bıraktığınızı, 'tükürdüğünü yalamayan' bir insan olduğunuzu
söyleyin. O işi sizin için gurur meselesi haline getirin.
Tanıdığınız herkesle 'Ben mutlaka üniversite sınavını
kazanırım' diye tartışın, iddialı konuşun, çevrenize meydan
okuyun. İddianız gururunuzu ateşleyecek, bu da iç disiplin
sorununuzu çözecektir.
17. Bir şeyi yapmanız gerekiyorsa, bu o şeyi yapmanız için
gerekli ve yeterli bir nedendir.
iç disiplin gücümü eğiterek geldiğim son nokta budur. Şu anda
bir şeyi yapmam gerekiyorsa hemen kalkanm ve onu yapanm. Bu
noktaya gelmenin yolu bundan önce anlatılan maddelerdeki
teknikleri bir yaşam biçimi olarak benimsemek ve
uygulamaktır. Başlangıçta formalitelerle dolu, gereksiz
işlemler gibi gelebilecektir, ancak o ilk basamaklara
basmadan son basamağa çıkılmıyor. Eğer en kısa zamanda benzer
bir duruma gelmek istiyorsanız hiç bu uğraşlara girmeden
kalkın ve yapmanız gerekeni yapın! Nihai amaç bu olduğuna
göre direkt sizden isteneni yapın. Kalkın ve yürüyün! 'Acaba
okusam mı, yoksa okumasam mı?' gibi hiçbir düşünceye
odaklanmadan kalkın ve masanın başırıa oturarak okumaya
başlayın. Eğer aklınızı konu üzerine toparlayamıyorsanız
okuduğunuz şeyleri özetle yazarak çalışın. Bu dikkatiniz
dağınık olsa bile ortalama bir verimde öğrenmenizi
sağlayacaktır. Unutmamanız gereken kritik nokta şudur: Eğer
yapmanız gereken işleri yaparsanız belki yaparken zorlanır,
acl çekersiniz ama bu acının sonunda mutluluk ve başarı
vardır. Oysa yapmanız gerekenleri yapmazsanız hep
yapmamanızdan dolayı iç huzursuzluk yaşarsınız hem de sonunda
yaşayacağınız başarısızlık ile daha büyük acı çekersiniz.
Sonunda zevk olan bir acıya katlanmak mı zordur, yoksa
sonunda daha büyük acı olan bir acıya katlanmak mı? Bir
üniversite adayı ÖYS'ye hazırlanır, hiç ders çalışmazsa hem
sınava kadar huzursuzluğun acısını çeker, hem de sınavı
kaybedince daha büyük bir acıya dayarımak zorunda kalır.
Eskilerin ifadesine göre 'Dünyada iki büyük acı vardır.
Birincisi iç disiplinin verdiği acı, ikincisi
0=
|
|
(i
132
I
i
n
ise karamsarlığın (başarısızlığın) verdiği acı. Karamsarlığın
verdiği acı disiplinin verdiği acıdan birkaç kat daha
fazladır.'
Bir zamanlar İngiliz bilim adamı T. Henry Haxley'e bir
insanın sahip olabileceği en değerli karakter özelliği sizce
nedir? diye sorulmuştu. Cevabı şöyle oldu: 'Yapmanız gerekeni
yapın. Bunları yapılması gereken zamanda yapın. Bunları
isteseniz de istemeseniz de yapın...' Bu mükemmel söze
yapılabilecek tek ilave 'bunu yapılması gerektiği şekilde,
olması gerektiği gibi yapın' olabilir. Gerçekten de
yaşadığınız dünya 'Yaptımsa istedim yaptım' diye düşünerek
hovardaca yaşamak için fazla ciddi bir yerdir. Size önerim;
hayatı ciddiye almanızdır. Tabii ciddiye alınmak
istiyorsanız.
İradenin basandaki önemini en hararetli bir şekilde savunan
kişilerden birisi de Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil'dir. O
'Gençlerle Baş-başa' adlı kitabında şunlan yazıyor:
Muvafakiyetin ilk şartı iradeli olmaktır... İnsan zekâsıyla,
bilgisiyle değil, ancak iradesi ile insandır... İrade yalnız
insanı hayvandan değil, hem de insanları birbirinden ayıran
ve aralarındaki üstünlük ve aşağılık farklarını yaratan
yegane ruhi kuvvettir... Çünkü muvaffak (başarılı) olmak ve
yükselmek sırf gayretin meyvasıdır; gayret ise iradenin
ifadesidir... İnsanların çoğu bindiği eşeği unutup da,
kayboldu sanarak pazarda eşek arayan Nasreddin hocaya
benzerler. -Onlar da, saadetin (mutluluğun) kendi içlerinde
olduğunu unutarak onu barlarda, kahvelerde ve eğlencelerde
ararlar- Sen bu gaflete düşme ve inan ki, muvaffakiyetin
sırrı gibi, saadet kuşu da kendi içimizde ve içimizin en
orijinal ve insani bir kudret kaynağı olan irademizin
altından kafesi içindedir...' Gerçekten de kumu betona
dönüştüren şeyin, kuma katılmış çimento olması gibi, çelik
gibi sağlam bir irade de 'kum gibi' adamlan 'beton gibi'
yapabilir. İrade iç bütünlüğün ve sağlam karakterin
çimentosudur. Başarılı olmak için ihtiyacınız olan enerjiyi
toplamanızı ve kullanmanızı da iç disiplininiz yapar. Konunun
başlığındaki Nietzche'nin sözü neydi? 'Kendi omzuna tırman.
Başka nasıl yükselebilirsin ki.' Bu dünyada hiçbir şeyiniz
olmasa bile sağlam bir irade başlangıç için en iyi
sermayedir. Ona sahip olmakla yetinmeyin, onu kullanın.
Her şey gibi iç disiplin de 'azı karar, çoğu zarar' ayarında
olmalı-
dır. Kendi kendinize aşırı baskı yaparak bir oto diktatöre de
dönüşmemelisiniz. Arada bir iradeli davranma kuralınıza
istisnalar getirin. Bazen her şeyi olması gerektiği gibi
değil olduğu gibi yaşayın. Fran-sızların deyimiyle Her zaman
aklımızın izinden yürümeye takatimiz yetmez.' unutmayın;
Dayanıklılık ve acı çekme kapasitemiz irademiz kadardır.
18) Bir işi irade gücü kullanmadan yapmanın yolu o işi
alışkanlık haline getirmektir. Bir şeyin alışkanlık haline
gelmesi için bir süre tekrarlanması gerekir. Bu bazen 30
tekrar, bazen 60 tekrar demek olabilir. Örneğin sabah
kalktığınızda yatağınızı toplamak, traş olmak, elbiselerinizi
ütülemek çok zor geliyorsa bunun sebebi bu işleri yapma
alışkanlığı kazanmamış olmanızdır. Bir iki ay boyunca her gün
ısrarla bu işleri yaparsanız sürelerin sonunda bu davranışlar
alışkanlıklara dönüşecektir. Alışkanlıklar ise insanların
yaparken zorluk hissetmediği davranışlardır. Yapmanız gereken
şeyleri yapmak istemiyorsanız onları alışkanlıklara
dönüştürün.
133
M*
i
î
İ
¦ V ¦
TEKNİĞİN GUCU
Başarılı Öğrenmenin Teknikleri Nelerdir?"
136
5s
VI
MM
I
tfl N
o*
w< n
n
EN YAYGIN ÖĞRENME YOLU: OKUMAK
Bilginizin yüzde kaçını göz yoluyla aldınız? Bu konuda
yapıları çalışmalar bilgi almada en basın kanalın göz
olduğunu ortaya koymuştur. Elbette görme özürlü bir insan
için kulak veya ten yaygın bilgi edinme yolu olabilir. Kanal
D'ye konuk olan, Eşref adlı görme özürlü ressam, kendisine
sorulan 'Demirel'in yüzünü görmeden portresini nasıl
yaptınız?" sorusuna şöyle cevap verdi: 'Ben aslında görme
özürlü değilim. Sizler iki tane gözünüzle görüyorsunuz. Ben
ise on parmağımla görüyorum yani benim gözüm daha çok.'
Akademik dünyada, sahip olduğumuz bilgilerin % 85'inin göz
yoluyla alındığı kabul edilmektedir.
Bu kadar yaygın olarak kullandığımız öğrenme yolunu daha iyi
tanımamız gerekmez mi? Bilinçli olmak, bir şeyin kendisiyle
özel olarak ilgilenmemizi gerektirir. Bir şeyler hakkında
düşünürken sadece düşüncelerinizin sayısını arttırırsınız,
düşünce repertuarınızı geliştirsi-niz. Oysa düşünmek hakkında
düşünmek düşünme kalıplarınızı değiştirir ve daha doğru
düşünmenizi sağlar. Aynı şekilde şimdiye kadar birçok şey
hakkında bir şeyler okudunuzu ancak okumak hakkında pek bir
şey okumadığınızı söyleyebilir miyiz? Okumak hakkında bir
şeyler okumak da daha bilinçli, etkin ve kaliteli okumanızı
sağlayacaktır. Okuma kapasitenizi en iyi şekilde kullanmanızı
sağlar.
Genel bir tanımlama yaparsak; okuma satır üzerinde bulunan
kelime ve rakamların göz tarafından toplanarak beyne
gönderilmesidir. Sayfa üzerinde bulunan kelime ve rakamlar
aslında birer resimdir. Şu anda bu kelimeleri okumanızı
sağlayan yazı ile sayfa arasındaki renk farkıdır. Buna
psikolojide şekil-zemin ilişkisi dendiğini bilirsiniz.
Okumada üç unsur vardır. Bunlar gösteren, gören ve görülen.
Göz 'bakan'dır, beyin ise 'gören'. Gösteren ışıktır. Görülen
ise kelimeler ve şekiller.
137
: Okumada iki temel etkinlik vardır. Bunlardan birincisi göz
etkinliği diğeri ise beyin etkinliğidir. Göz etkinliği
doğrudan görme netliğine bağlıdır. Beyin etkinliğinin ise
düşünme netliğine bağlı olduğunu söyleyebiliriz. Göz
kelimeleri tespit etmekle görevlidir oysa onları tanıyan
beyindir.
Okumanın çok değişik biçimleri vardır. Bir açıdan okumayı;
kitap okuma veya hayatı okuma diye ikiye ayırabiliriz. Kitap
okumanın amacının da hayatı okumak olduğu düşünülebilir.
Bir başka açıdan okumayı, içtensesli okuma ve fotoğrafik
okuma diye ikiye ayırabiliriz. İçten sesli okuma okuyucunun
okurken metinde geçen kelimeleri zihinde tekrarlamasıdır. (Şu
anda yaptığınız gibi). İçtenseslendirme yaparken kafanınızın
içinde bir spiker veya hoporlör okuduğunuz her kelimeyi aynen
tekrarlar. Bir diğer grup ise fotoğrafik okuyucudur. Bu grup
metinde geçen kelimeyi gördüğü zaman zihninde çok hızlı bir
şekilde o kelimeyi temsil eden resim geçer. Fotoğrafik
okuyucunun beyni ışık hızıyla, içten sesli okuyu-cununki ise
ses hızıyla çalışır. Çünkü görsel olan resimlerle, işitsel
olan seslerle düşünür. Işık hızıda ses hızından daha yüksek
olduğu için fotoğrafik okuyucunun beyni daha çabuk işlem
yapar. Fotoğrafik okuyucular genellikle, hızlı konuşur, hızlı
karar verir, ve okuduğu bir kitaptaki bir örneği hatırlarken
sayfanın resmi aklına gelir.
Okuma bir başka açıdan ön okuma, tam okuma ve son okuma diye
sınıflandırılabilir. Ön okuma bir kitap veya makalenin 'göz
gez-dirmeli' olarak taranmasıdır. Ön okumada gözler akıncı
birlikleri gibi 'keş]'edici bir açıdan' bakarlar. Tam okuma
ise metnin tamamının 'suyunu som damlasını çıkarırcasına'
okunmasıdır. Kelime atlanmaz ve anlama ağırlıklı okunur. Son
okuma; okunan metnin bittiği anda tekrar amacıyla altı
çizilen veya işaretlenen yerlerin tekrar okunmasıdır. Amaç
tekrar etmek, daha iyi anlamak ve daha iyi hatırlamaktır.
ÖZEL OKUMA BİÇİMLERİ 1) Tam okuma:
Tam okuma hiçbir kelimeyi atlamadan metnin tamamını
okumaktır. Tam okuma anlama ağırlıklı veya hız ağırlıklı
olabilir. Bir kitabı düşünmek için yada eğlenmek için okurken
genellikle tam okuma kullanılır. İzlenim için okumaya uygun
değildir.

v>
E"

138
I
O'
I
i
n
Normal olan okuma biçimi tam okumadır. Tam okumanın tersi
olan seçme/i okuma istisnai olarak kullanılır. 'Gerçek olması
gereken ' bu olmakla beraber mevcut durum tersinedir.
Özellikle yetişkinler daha çok seçmeli okuma metodlarını daha
çok kullanmaktadır. Bunun nedeni nedir? Yetişkinlerin okumak
istedikleri şeyleri atlayarak, seçmeli okuma metoduna göre
okumasının temel nedeni okunacak çok şeyin olmasıdır.
Gerçekten de reklam broşüründen, bilbo-ardlara, gazetelerden
iş raporlarına kadar birçok şeyi okumak zorunda kalan bir
işadamı doğal olarak kitabı da 'seke seke' okuyacaktır.
Öğrencilikte ise daha çok tam okuma yaygındır.
2) Seçmeli okuma:
Seçmeli okuma bazı kelime, cümle veya paragrafları atlayarak
okumadır. Seçmeli okumada amaçlar;
1) Konu hakkında izlenim edinmek.
2) Bir konu hakkında bilgi toplamak.
3) En kısa zamanda konunun özüne ulaşmakdır.
Seçmeli okumanın diğer bir adı 'taramalı' okumadır. Ayrıca
göz gezdirmeli okuma veya kaynağım almak için okuma gibi
adlar da kullanılmaktadır. Seçmeli okumanın temel varsayımı
bir konuyu anlamak için metinde geçen her kelimeyi bilmek
zorunda olmadığımız-dır.
Seçmeli okumayı nasıl yapabiliriz? Öncelikle zaten hepimiz
zaman zaman atlayarak, tarayarak okumuşuzdur. Seçmeli okumada
zor olan taraf bir metni okurken aynı anda nerelerin
atlanacağına, nerelerin ise derinlemesine okunacağına karar
vermektedir.
Seçmeli okuma yaparken italik cümleler, tırnak içindeki
kelimeler, Şekiller-grafikler, ilk ve son paragraflar, koyu
yazılı kısımlar, pa-ragrafların giriş ve bitiş cümlesi v.b.
'maden yataklarına' dikkat etmek gerekir.
3) Hız ağırlıklı okuma;
Okuma iki temel faktör vardır; anlama ve hız. Daha hızlı
okumak bir noktaya kadar anlama kabiliyetini arttırır. Bunun
nedeni hızımızı artırdıkça dikkatimizin de artmasıdır. Aynı
şekilde şehir içinde
139
otomobil kullanan kişi ağır bir hızla gider ve aklından
yüzlerce şey geçtiği için dikkati bölünmüştür. Oysa
şehirlerarası yolda saatte 120 km ile giden bir otomobil
sürücüsü sadece yolu düşünür. Tüm beyin yola kilitlenmiş
durumdadır. İşte bir noktaya kadar hız artışı dikkati uyanr
ancak aşırı hız durumunda dikkat yetmezliği başlar.
Hız ağırlıklı okumanın tersi anlama ağırlıklı okumadır. Hız
ağırlıklı okuma izlenim edinmek için okumalarda ve 'acil
durum' okumala-nnda kullanılabilir. Normal okuma % 50 hız + %
50 anlama oranıyla gider. Oysa hız ağırlıklı okumada % 70 hız
+ % 30 anlama gibi bir oranla karşılaşabiliriz. Kağıt
üzerindeki bu oranlan kendi okuma biçiminize yerleştirmek
için özel bir dikkat göstermeniz gerekir.
Hız ağırlıklı okumayı seçmeli okuma ile beraber
kullanabileceğiniz gibi tam okuma ile beraber de
kullanabilirsiniz. Hız ağırlıklı okumada göz her kelimeye
bakar ancak beyin sadece önemli bilgileri görür.
Hız ağırlıklı okumanın yolu şu an okuduğunuzdan daha hızlı
ancak düşünce akışını yitirmenize sebep olacak olan hızdan da
daha düşük bir hızda okumaktır. Şu an da dakikada kaç kelime
okuduğunuzu bularak ona % 25'ini ilave edin ve bir dakikada o
kadar kelime okumaya çalışın. Hız ağırlıklı okumada bilinç
bazı bilgileri atlasa da bilinçaltı her şeyi kaydeder. Önemli
olan 'önemlileri' bilince kaydetmeye çalışmaktır. Geri
kalanını bilinçaltı zaten kaydetmektedir.
4) Anlama ağırlıklı okuma.
Anlama ağırlıklı okuma; yoğun bilgi içeriğine sahip bir
metnin veya herhangi bir metnin önemli kısımlarını düşünerek,
değerlendirerek okumakdır. Anlama ağırlıklı okumanın tersi
hız ağırlıklı okumadır. Öğrenmek için okumalarda anlama
ağırlıklı okunur. Genellikle tam okuma ile beraber
kullanılır.
Anlama ağırlıklı okuma % 70 anlama ile % 30 hızın karışımı
olabilir. Bu oranlar oynayabilir. Örneğin % 60 anlama ile %
40 hız karışımı da olabilir. Bazı metinler yapıları gereği
anlama ağırlıklı olarak okunmak zorundadır.
140
5) Esnek okuma ve okuma esnekliği.
Okuma esnekliği düşünce akışına, okunan metne veya okuma
amacına göre hız ile anlama arasındaki dengeyi kurabilmektir.
Başarılı okumada amaç mümkün en yüsek hızda okumak ve okunanı
mümkün olduğunca iyi anlamaktır. Ancak bir noktadan sonra hız
ile anlama terazinin kefeleri gibi biri artınca diğeri
azalmaya başlar. Anlama ile hız arasındaki bu ilişki
otomobildeki debriyaja (kavrama noktası) benzer. Otomibili
kaldırmak için debriyaj ile gaz arasında bir oranı
tutturmanız gerekir. Debriyaja fazla basarsanız ya da
yetersiz basarsanız her iki durumda da otomobil kalkmaz.
Okuma noktasının da 'ince bir balans ayan' vardır. Esneklik
bu noktayı bulmak için ayarlamlar yapmaktır.
• Esnek okuyucu düşünce akışına göre hız ya da anlama
ağırlıklı okur. Örneğin anafikirlerde anlama ağırlıklı, diğer
kısımlarda hız ağırlıklı okur. Aynı şekilde bir gazete
okurken bile hangi haberleri anlama ağırlıklı, hangilerini
ise hız ağırlıklı okuyacağını bilir. Esnek okuyucu aynı
zamanda hangi metinleri tam okuma ile hangi kısımları ile
seçmeli okuma metoduyla okuyacağını o metni okurken anlar ve
kararını hemen verir. Okuma esnekliği zamanla gelişen bir
beceridir. En zor tarafı metni okurken aynı anda seçimleri
yapabilmektir. Kritir unsur ise değişmek, uyarlanmaktır.
Metne göre yöntem kullanmak temel esastır.
Esnek okuyucu dikkatli bir şoförün araba kullanması gibi
kitap okur. Bazen yavaşlar bazen hızlanır. Kırmızı ışıkta
durur, yeşil ışığa rastlarsa geçer. Yolun durumuna ve
yolculuk amacına göre otomobilin hızı değişir. Esnek okuyucu
da okuma amacına göre (tam öğrenme için, izlenim için,
eğlenmek için düşünmek için okuma) ya da okunan metne göre
(teknik metin, magaziner metin, edebi metin) ya da metnin
düşünce akışına göre (anafikir-yanfikir) okuma metodu seçer
ve kullanır. Bunu metni, okurken ya da önceden okuyacağı
metni, göz gezdirmeli okuma ile tanıyarak yapar. Yukarıdaki
kriterlere göre tanıdığı metni tam okuma, seçmeli okuma, hız
ağırlıklı okuma ya da anlama ağırlıklı okuma metodlarından
biri veya bir kaçıyla okur.
AMACA GÖRE OKUMA BİÇİMLERİ
Okuma uğraşı da diğer davranışlar gibi bir amaca yönelirse
etkinliği artar. Amaçlı okuyucu neyi niçin okuduğunu bilen
insandır. Öğrenmeyi öğrenmemiş, bilinçsiz okuyucular ise
neyi, niçin okuduklarına veya neyi nasıl okumaları
gerektiğine dikkat etmeden okuyan insanlardır.
1) İzlenim için okuma;
Bir metnin içeriğinde neyin olup neyin olmadığını anlamak
için okumadır. Bazen de bir kavram hakkında araştırma yapan
kişiler sadece konu ile ilgili kısımları okur diğerlerini ise
atlarlar, izlenim için okumanın en yaygın türü gazete
okumalarıdır. izlenim için okuyan öğrendiklerinden sınava
çekilmeyeceğini bilir ya da sınava çekilmeyeceği konulan
böyle okur.
Gündelik hayatımızda izlenim almak için okumanın örnekleri
nelerdir? "kitapçıda" mı? satın almak istediğimiz bir kitabı
izlenim edinmek için 'yüzeysel olarak' okuruz. Gazete ve
dergi haberleri genellikle yüzeysel okunur ancak ilgi duyulan
konular derinlemesine okunur.
izlenim toplamak için okuma okumanın uydurukçası' değildir,
izlenim için okuma bir seçici öğrenme stratejisidir. Hiç
kimse her şeyi bilmek veya bilebilmek şansına sahip değildir.
Medeniyet bilgileri ilk defa 4000 yılda kendini ikiye
katlamıştı. Şu anda ise bilgi üretme ve yayma hızı o kadar
arttı ki her elli yılda bir toplam bilgi üretimi kendini
ikiye katlar oldu. Bu yoğun bilgi bombardımanının gündelik
hayatımıza etkisi nasıl oluyor? Ortalama bir insana verilen
mesajlara bir bakalım. Burger King Top-10 listesi, 1. ligdeki
sonuçlar ve puan durumlan, Sirilankada Tamil gerillalarınin
50 kişiyi katletmesi, imam hatiplerin kapatılması, köprü
geçişlerine ve akaryakıta yapıları zam, TRT'nin bu hafta
içinde yayınlayacağı filmler, Hıncal Uluç'un köşesinde
anlattığı laz fıkraları, ordu darbe yapar mı tartışması,
istanbul deniz otobüslerinin yaz dönemi sefer saatleri,
Israilin kurduğu yeni yerleşim birimleri ve intifada, hayatın
anlamının ne olduğu tartışmaları, hukuk kitaplarındaki kiracı
ev sahibi ilişkileri hakkındaki düzenlemeler v.s.
141
142
Bunun gibi milyonlarca bilgi üretilmekte, ve televizyonlar,
gazeteler, radyolar, kitaplar, toplantılar, insanlar ve
benzeri araçlarla servis yapılmaktadır. Bu yoğun
bombardımandan kafası karjşmadan çıkmanın yolu 'kişisel bilgi
politikası' oluşturmaktır. Kişisel bilgi politikasının temeli
de kişinin neleri bilmesi gerektiğini biliyor olmasıdır.
Sizin hayat amaçlarınızı gerçekleştirebilmeniz için neleri
biliyor olmanız gerekiyor?
Mecaz olarak izlenim için okuma, yiyebileceğimizden çok yemek
bulunan bir sofrada menüden bakarak 'neleri yememiz
gerektiğine" karar verdikten sonra yemeğe girişmek demektir.
Her insan seçici olmak zarundadır. Önemli olan nokta
yaptığımız seçimin bizi çok fazla sınırlamamasıdır. Bu konuda
Sakıp Sabancının önerisi tek kelimeyle 'mükemmel'dir. Sabancı
'Her alanda bir şeyler bilin ancak bir alanda her şeyi bilin'
diyor.
Bir kitap hakkında en kolay izlenim edinme yolu nedir?
Kitapçıda bir kitabı incelerken sırasıyla arka kapak yazısı,
içindekiler kısmı ve giriş yazısına bakmanızı öneririm. Benim
kullandığım bir yöntem de şudur; içindekiler kısmından ilgi
duyduğum ve hakkında bilgi sahibi olduğum iki üç başlığı
seçerim. Sonra da bu sayfalan açarak okurum. Okurken yazarın
üslubu, örneklemeleri, düşünce çeşitliliği ve kalitesi, ifade
netliğini incelerim.
Bir makaleyi izlenim için okurken nelere dikkat etmeliyiz?
izlenim için okumaya bir anlamda 'anafikir için okuma'da
diyebiliriz. Çünkü sağlam bir izlenimi en iyi anafikirler
verir, izlenim edinmek için okuyanın amacı da anafikirleri
yakalamaktır.
2) Tam öğrenmek için okuma.
Öğrenciler için tam öğrenilecek konu, sonunda sınav yapılacak
olan konudur. Yetişkinler için ise genelde 'mesleki bilgiler"
tam öğrenilecek konulardır. Hayat okulu öğrencilerini
yaptıkları işi tam ve kesin olarak öğrenmeye zorlar.
Tam öğrenmede göz tarafından dikkatli bir şekilde alınan
bilgiye önce beyin tarafından 'kimlik tespiti' yapılır. Beyin
tarafından tanınan ve 'anlaşılan' bilgi artık misafir
muamelesi görmez ve beynin içinde ikamet eder. Bilginin
unutulmaması için genellikle tekrar edilir veya o bilgi
üzerine düşünülerek o bilgi beyindeki diğer bilgilere sıkıca
bağlanarak 'tutuklanır.'
Bu kitapdan tam öğrenmeyi, 'tam olarak' öğrenmek istiyorsanız
bu kitabın tamamını okumak zorundasınız. Sizlere önerim önce
kitabı bir ön okuma ile taramanız sonra da sizin için
gereksiz kısımları atlayarak tam okumanızdır.
Tam öğrenmede temel öğrenilecek konunun parçalara bölünerek
okunmasıdır. Nasıl ki bir tam ekmeği yemek için onu
dilimlere, dilimleri de lokmalara bölüyorsanız öğreneceğiniz
konulan da 'Bölün, parçalayın ve yutun'. Toplumda 'maymun
iştahlı' denilen aşırı motivasyonel düşünen -davranan tipler
için bu yol idealdir. Dilimlerden birini yutan diğer dilimi
yutmak için cesaret ve istek sahibi olacaktır. Her bölümün
sonunda "başardım" duygusu yaşaması da ona moral takviye
yapacaktır.
3) Düşünmek için okuma.
Düşünmek için okumada amaç çok yemekten ziyade daha çok
sindirmektir. Özellikle siyaset kitapları veya felsefi-
metafizik kitaplar bu yöntemle okunur. Kitaptan 1970'li
yıllardaki sağ-sol çatışmasını okuyan bir 'eski tüfek'
olaylarla ilgili anılarını tekrar yaşayacak ve her paragrafta
durarak yapılarıları ve yaptıklarını değerlendirecektir. En
çok sevdikleri söz 'Sinekler gökyüzü göremezler' olan
felsefeseverler de ençok bu yöntemle olur.
Bir kitaptan okuduklarımız değil okuduklarımızın bizlere
düşündürdüğü bizleri etkiler. Okudukları bir romanın sonradan
filmini seyreden insanlar bunu çok iyi bilirler. Romanı
okurken olayları ve kahramanların davranışlarını siz
kafanızda kurgularsınız. Okuduğunuz romanın zihninizdeki
canlandırmasında yönetmen sizsiniz. Sizin kafa sinemanızdaki
film ile sinemadaki aynı romana ait film aynı olamayacaktır.
Çünkü sinemada oynayan film önce o filmin yönetmeninin 'kafa
sinemasında' çekildi. Bu anlamda en iyi kitap beyinde en
fazla şeyi çağrıştıran, hatırlatan, uyaran kitaptır. Şu anda
bu satırları okurken bir yandan da nasıl okuduğunuza dikkat
edin. Eğer zihinde canlandırmalı bir şekilde roman
okumuşsanız yukarıdaki olay hemen onu 'akıl ekranınıza'
getireceksiniz. ,
Düşünmek için okumak ya da düşünerek okumak bilge olmak için
temeldir. Tam öğrenme ile bilgili alabilirsiniz ancak bilge
olmak
143
144
için öğrendikleriniz üzerine düşünmek zorundasınız. Beyine
giren bir bilgi beyin içindeki düşünme faaliyeti ile
çoğalarak 3,5 veya 10 olarak dışarı çıkabilmektedir. Düşünmek
bilgiyi çoğaltmak demektir. Düşünmek işleminde kullanılan
hammaddede bilgidir. Bu anlamda 'bir koyup üç almanın' yolu
düşünmekdir.
Sizleri biraz düşündürmek, birazda düşenerek okumayı
kavratmak için aşağıda iki soru yazılmıştır. Bu soruların
herbiri üzerinde düşünerek okuyun, kendi cevabınızı
hazırlayın.
1) Akıl mı üstündür yoksa adalet mi? (Adaletsiz bir akıl
neye-yarar? Akılsız bir adalet neye yarar? Akıl ve adalet
neye yarar? Hangisi daha üstündür?)
2) Olmak mı zor, görünmek mi? (Akılı olmak mı zor akıllı
görünmek mi? Varlıklı olmak mı zor yoksa varlıklı görünmek
mi? Bilgili olmak mı zor yoksa bilgili görünmek mi?)
işte düşünmek için okuma az önce yaptığınız gibi bir konu
üzerine yorum yaparak yapıları okumadır. Düşünerek okuduğumuz
kitaplar kişiliğimizin bir parçası olurlar. Bundan dolayı
kişiliğinizi etkilemesini istediğiniz kitapları tekrar tekrar
ve düşüne düşüne okuyunuz.
Benim üzerinde düşündüğüm en son konu Adnan Şenel'in
Düşüncenin Temelleri kitabında anlattığı bir yaşam öyküsü. O
Malazgirt savaşırıdan önce doğmuştu. 980 yılında doğdu ve 100
kadar eser yazdıktan sonra 57 yaşırıda öldü. Bu kadar eser
yazan bir düşünür acaba nasıl okur, nasıl yazardı? İbni Sina
kendi çalışma tekniğini şöyle anlatıyordu: 'Bir mesele
karşısında şaşırıp kalınca, camiye gider, namaz kılar,
Allah'a yalvarırdım. Bunun üzerine benim için kapalı olan her
şey açılıverir, güçlükler kolaylaşırdı. Gece evimde kandil
ışığında okur, yazardım. Uyku bastırınca yahut kendimde bir
zaaf duyunca kuvvet kazanmak için soğuk şeyler içer (Her
zaman coca cola!), yine okumaya başlardım. Uykuya dalsam da
yine o meseleyi düşünürdüm. Öyle ki birçok meseleler benim
için uykuda çözülürdü.
Bu paragrafı okuyan kişilerden bazıları ibadetin getirdiği
sükunetin nedenlerini bazıları rüyada gelen cevapların sımnı,
bazıları İbni Sina'nın hangi kitabı okuduğunu, bazıları da
gece vakti içilen 'soğuk bir şeyler'in ne olduğunu merak
edecektir.
145
Düşünerek okumayı başarılı bir şekilde yapmanın yolu
öğrenilen bir şey üzerinde hemen; bunu hayatımın neresinde
kullanabilirim? Bu bilgiyi doğrulayan veya yanlışlayan
anılarım neler? Bu niye böyledir? Nasıl böyle olur? gibi
sorularını sorarak düşünmektir. Öğrenmek bir bilgiyi bir
diğerine bağlamak demektir. Düşünmek bilgileri birbirine
bağlamanın tek yoludur. İki kavramı ne kadar bir arada
düşünürseniz onlar arasında o kadar çok bağ kurarsınız.
4) Eğlenmek için okuma
Eğlenmek için okumanın asıl adı 'eğlenerek okuma 'dır.
Eğlenmek için okuma roman-hikâye, şiir türlerinde yaygın
olarak kullanır. Amaç bilgi öğrenmekten çok hoşça vakit
geçirmektir. Ankara'nın Yüksel caddesi ve istanbul'un
İstiklal caddesinde insanların 'yürümek için yürümesi" gibi
eğlenmek için okumada da amaç bir yere varmak değil güzel bir
yolculuk yapmaktır.
Roman okumak birçok yazar tarafından keçiboynuzu yemeğe
benzetilmiştir. Keçiboynuzundan birçok tane yeseniz de
ağzınızda kalan birkaç damladır. Roman okumada da bilgi değil
duygu verilir. Dolayısıyla kelime hazinesine yapıları
katkılan ve okurken yaşanılan duygulan bir yana koyarsak
roman pek bir işe yaramaz!
Gerçek şu ki; Hayatında bilgiyi, nerede nasıl kullanacağını
bilmeyen kişiler ve duygusal insanlar genellikle romana
yönelmektedir. Klasik Türk filmi karakterlerinden biri de
'Gençti, güzeldi, hayalleri vardı, her akşam romanını
okuduktan sonra pencereden bakarak beyaz atlı prensini
beklerdi...' tiplemesidir.
Eğlenmek için okumalarda hız veya kavramayı artmcı bir
tekniğe ihtiyaç olduğuna inanmadığım için bu konu ile ilgili
ayrıntıya girilmeyecektir. Roman okurlarına önerim; siz
keyfinize bakın!
146
OKUMADA HIZ FAKTÖRÜ
• •
Öğrenme, okuma, kavrama ve bellek aşamalarını takip ediyordu.
Hızlı okuma, okuma esnasında bilginin hızlı bir şekilde kağıt
üzerindert beyne aktanlmasını ifade eder. Beynin anlama
(kavrama) hızını da gözün bu çabukluğuna ayarlamak gerekir.
İyi bir hızlı okuyucunun hem gözleri, hem de dikkati güçlü ve
çeviktir. Okuma hızı okumanın öğrenilmesi gibi sonradan
kazanılmıştır.
TEMEL VARSAYIMLAR
1) Her insan şu anda olduğundan daha hızlı okuyabilir.
Okuma hızı sonradan kazanılmış bir yetenek olduğu için
geliştirilebilir, artıralabilir. Tıpkı cambazların üç topu
çevirmesi, ip üzerinde yürümesi gibi okuma hızı da üzerinde
bilinçli bir dikkatle çalışılırsa artırılabilir.
2) Her insanın birden fazla okuma hızı vardır.
Her insanın üç ayrı okuma hızının olduğunu düşünübiliriz.
Bunlardan birincisi en yavaş okuma hızı, ikincisi ortalama
okuma hızı, üçüncüsü ise en yüksek okuma hızı. Yorgun ve
isteksiz olduğunuz anlarda genellikle en yavaş hızınızla
okursunuz. Her şeyin normal olduğu durumlarda ortalama okuma
hızınızla okursunuz. Yoğun bir ilgi ve moral ile okuduğunuz
metinlerde en yüksek hız potansiyelinize ulaşırsınız. En
yüksek hız düzeyinde okumanızı istekleriniz gibi,
korkularınız da sağlayabilir. Örneğin yazılılardan hemen önce
yapıları 'göz atma' türünden okumalarda hız genellikle yüksek
olur. Dünya şampiyonu bir atlet hayatının her anında
yarışmadaki hızıyla mı gider? Elbette hayır. Hızlı okumada da
önemli olan normalde ne kadar hızlı olduğunuzdan çok,
gerektiğinde ne kadar hızlı okuyabileceğinizdir.
147
3) Hızlı okumak gibi yavaş okumak da öğrenilir.
Okumanın bir davranış olduğunu ve sonradan öğrenildiğini
biliyoruz. Okuma davranışının bir parçası olan okuma hızı da
her alışkanlıklar gibi davranışın tekrar tekrar yapılmasıyla
oluşur. Yani alışkanlıklar öğrenme ve tekrarın sonucu oluşur.
İnsanlar akılsızlıkları yüzünden alın yazılarında olandan
daha çok acı çekerler (İngiliz atasözü)
Kitap okurken daima 'ağır ama emin adımlarla' giden bir kişi
arasıra daha hızlı ilerlemeyi dener ama başaramaz. Bir süre
sonra bundan daha hızlı okunamaz der ve kendini geliştirmeyi
bırakır. Bu da hızlı okumak gibi yavaş okumanın da öğrenilmiş
olduğunu gösterir.
4) Hızlı okumak sabit hızla okumak demek değildir.
Hızlı okuma seminerlerine katılan kişilerde karşılaşılan en
yanlış beklenti kurs sonunda her şeyi, hep aynı hızda
okuyabileceklerini sanmalarıdır. Sanki seminer sonunda yeni
bir beyinleri olacak ve her şeyi 'tak, tak, tak, tak!' diye
okuyacaklarmış gibi düşünüyorlar. Hızlı okumayı denizde sürat
teknesi kullanmak gibi algılıyorlar. Oysa hızlı okuma karada
otomobil kullanmak gibidir. Otomobil kullanırken eğer
otobandaysanız hızlı gidebilirsiniz, oysa şehir merkezinde
bir hız limiti vardır.
Okurken teknik bir yazı ile bir roman aynı hızda okunmaz.
Otomobilin hızı da amaç da önemlidir. Eğer gideceğiniz yere
geç kalmış-sanız otomobili de hızlı kullanırsınız. Okurken de
bir ana önce bitirmek mecburiyetinde kalırsanız daha hızlı
okursunuz. Otomobilin hızında yolun yapısı da önemlidir. Eğer
yol engebeli, patika yol ise daha yavaş, asfalt ise daha
hızlı gidersiniz. Okumada da düşünce akışını takip ederken
ana düşüncenin üzerindeyseniz daha yavaş, yan düşünceler ve
edebi süslemelerde daha hızlı gidersiniz. Bu durumu
vurgulamak için bir dönem 'Hızlı okuma' kursunun adını 'daha
hızlı okuma' kursu yapmayı bile düşündük!
148
5) Okuma hızı % 50 duygusal (moral) durumu bağlıdır. Kalan %
50 ise 'nasıl daha hızlı okunacağını' bilmekle ilgilidir.
Başarının sırrı moral tekniktir. Her basan bilgi ve duygunun
belirli miktarlarda karışımından oluşur. Okuma kalitesinin
bağlı olduğu faktörleri 'moral ve teknik" kriterine göre
açıklamıştık. Şimdi okuma hızının bağlı olduğu kişisel
faktörleri açıklayalım.
A) Entellektüel durum-yapı -. Bu gruba genel olarak bilgi ve
tecrübe tabanı diyebiliriz. İnsanların entellektüel yapısına
ait olan ve okuma hızını etkileyen unsurlar şunlardır : Soyut
algılama yeteneği, kültür düzeyi, bilgi miktarı, zeka düzeyi,
kelime dağarcığı, öğrenme alışkanlıkları, düşünme tipi,
kültür genişliği, düşünme hızı, merak düzeyi, ilgili
tecrübeler vs. Örneğin her alandan bir şeyler bilen' bir kişi
kültür genişliğine sahip demektir. Oysa belirli alanlarda çok
şey bilen bir kişi kültür daralması yaşayan bir insandır.
Kültür genişliğine sahip kişinin kolaylıkla algıladığı
metinler kültür darlığı yaşayan için zor ve anlaşılmaz
olabilir.
B) Psikolojik durumyapu Okuyucunun psikolojik durumuna ait
unsurlardan okuma hızını etkileyenler şunlardır; Stres-
gerginlik düzeyi, o anki psikolojik durum, okumayla ilgili
inançlar, kişi için okumanın değeri, okumadan beklenen fayda,
kişilik yapısı, ilgi ve istek düzeyi, dikkati toplama ve
sürdürme becerisi, eğitim ortamı hakkındaki düşünceler,
eğitmen-kaynak hakkında düşünceler v.s.
C) Fizyolojik durumyapi: Psikolojik durum gibi fizyolojik
durum da okuma kalitesinde ve hızında etkilidir. Bazı
örnekler: Fiziksel yorgunluk, fiziksel gerginlik, gözün
durumu, ortamın uygunluğu, uyku miktarı, dış dikkat
dağıtıcılar, genel sağlık durumu, fiziksel hareketlilik
düzeyi, konfor rahatlık düzeyi, gözün kondüsyon durumu vs.
OKUMA HIZI NELERE BAĞLIDIR?
Okuma hızı, öğrenmenin tüm öğelerine bağlı olarak değişir.
Bunlar öğrenme amacı, öğrenilen konu, öğrenme yöntemi ve
öğrenendir. Şimdi bunları biraz daha detaylı olarak
açıklayalım.
149
1) Okuma amacına göre okuma hızı değişir.
A) İzlenim için okuma,
Bu tür okumalarda amaç tam olarak anlamak veya
'derinlemesine' öğrenmek olmadığı için hız çok yüksektir.
Okuyucu "seke seke' okur. Okul hayatında ancak tekrarlarda ve
literatür taramalarında kullanılır. Hayat okulunun
öğrencileri ise ancak bu yöntemle okurlar. Örneğin gazeteler
bu yöntemle okunur. İşadamları kitapları genellikle böyle
okur. Broşürleri böyle okunur. İzlenim için okumada amaç o
konu hakkında bir şeyler bilmektir. Asıl amaç ise gündemi ve
bilgi akışını takip etmektir.
B) Tam öğrenmek için okuma.
Bu öğrenme biçiminde ilerleme hızı izlenim için okumadan daha
düşüktür ancak düşünmek için okumaktan daha yüksektir.
Öğrenciler hatırlamak için tam olarak öğrenir oysa
yetişkinler anlamak ve kullanmak için tam olarak öğrenir.
C) Düşünmek için okuma
Bu tür okumada amaç 'sindirmek' olduğu için ilerleme hızı çok
düşüktür. Düşünmek için okuyan -tavukların su içmesi gibi-
bir bilgi öğrendiği zaman onun üzerinde iyice düşünerek onu
beynine iyice yerleştirir. Hayatımızı değiştiren 'meşale
kitaplar' genellikle düşünerek okuduğumuz kitaplardır. Hızın
en düşük olduğu okuma biçimidir.
D) Eğlenmek için okuma
Özellikle roman-hikaye grubundan yapıları okumalar
öğrenmekten çok eğlenmek içindir. Romanı bize verdiği
bilgiler için değil bize yaşattığı duygular için okuruz.
Elbette okurken yaşadığımız duygular da bize bir şeyler
öğretir ancak bunlar bilgi değil tecrübe hanesine kaydedilir.
Eğlenmek için okumada amaç bir durağa varmaktan çok hoş bir
yolculuk yapmaktır. Dolayısıyla eğlenmek için okumada sürenin
gerçek bir önemi yoktur. Romanda bir an önce sonuca ulaşmak,
'katili bulmak' isteyen pekala açıp son sayfalan okuyabilir!
Oysa roman okuru hem bir yandan bir an önce sona ulaşmak
ister, hem de o sonuca ağır ağır gitmek ister. Eğlenmek için
okumada önemli olan süre değil okuma süresinde yaşanan
duygular olduğundan hızın da bir önemi yoktur.
150
2) Okunan metnin yapı ve içeriğine göre okuma hızı değişir
Okunan metnin yapısı ve içeriğine ilişkin özellikler de okuma
hızını etkiler. Okunan yazının küçüklüğü-büyüklüğünden
anlatılan konunun örneklenmesine kadar her şey öğrenme hızını
etkiler.
A) Akademik/Teknik karakterli metinler.
ilk defa karşılaştığımız konulan veya ağır bir dille yazılmış
teknik metinleri okurken hızımız doğal olarak düşük
olacaktır. Örneğin 'Toplumsal hiyerarşiyi diyalektik bir
sarmal ile analitik olarak inceleyip, izdüşümsel sonuçlarını
ortaya koymak gerekir' cümlesinde olduğu gibi. Böyle
durumlarla en çok düşünce dünyasına yeni dalanlar ve bir
ideolojik harekete yani giren 'çaylaklar' karşılaşır. Bu
durumda başa çıkabilmenin yolu nedir? Birinci yol öğrenmek
istediğinizi size basit bir dille anlatan yeni bir kitap
bulmaktır, ikinci yol ise daha sağlıklıdır. Elinize bir
sözlük alın ve anlamadığınız kelimeleri sözlükten bularak
okuyun. Öğrendiğiniz her kelimeyi konuşmalarınızda kullanın
böylece hem hava atarsınız, hem de öğrendiğiniz yeni
kelimeleri iyice tekrarlayarak kelime hazinezi
geliştirirsiniz.
Teknik veya akademik metinlerde hızın düşük olmasına sebep
olan tam olarak nedir? Hızı düşüren göz ve beynin kelimelere
ve düşüncelere yabancı olmasıdır. Beyin yeni gördüğü bir
kelimeyi tanımada ve benzerlerinden ayırmada zorlanır. Tam
olarak doğru olmamakla beraber 'çok bilen' kişilerin,
akademik ve teknik metinlerde daha az zorlanacağını
söyleyebilirz.
Teknik metin kişiye göre değişir. 'Sokaktaki adam' için
teknik bir metin olan tıp ve hukuk kitapları, doktorlar ve
avukatlar için normal bir metindir.
B) Normal-Magaziner Karakterli Metinler
Hakkında ilgi ve bilgi sahibi olduğumuz konularda normal bir
dille yazılmış metinlerin okunması daha kolaydır. Gazete ve
dergiler, kişisel gelişim kitapları, popüler kitaplar bu
türdendir.
Magaziner bir tarzda yazmak konudan çok bir üslup
meselesidir. Bir yazarın diğer yazarlara önerisi şudur; 'tyi
kitap yazılması zor okunması kolay olandır. Yazılması kolay,
okunması zor değil.'
151
Zor anlaşılan kitaplarda bütün suç yazarda da değildir.
Mevlananın Testi denizden hacmi kadar su alır' kuralı da
okuyuculara bazı mesajlar verir. Okuyucudan beklenen temel
özellik meraktır. Meraksız bir okuyucuya hitabetmeyi yazarlar
'Bir kova suyu bir iğne deliğinden geçirmek kadar zor' diye
mecazlarlar.
Normal karakterli metinlerde gözün kelimeleri tanıma ve
beynin düşünceleri değerlendirme hızı yüksektir. Çünkü o
kelime ve düşünceler beynin daha önceden tanıdığı tiplerdir.
C) Edebiyat Karakterli Metinler
Masal, şiir, roman, hikaye, türünden eserler bu gruptandır.
Bu tür eserleri okurken amaç bilgilenmekten daha çok eğlenmek
olduğu için sürenin ciddi bir önemi yoktur. Bu türde zamanın
ne kadar geçtiğinden çok nasıl geçtiği önemlidir. Hızın fazla
önemli olmaması gereken bir türdür.
3) Okuma yöntemine göre okuma hızı değişir.
Okuma yöntemine göre bir ayırım yaparsak iki türlü okuma
biçimiyle karşılaşırız. Birincisi hiçbir kelime veya cümlenin
atlanmadan okunduğu tam okunmadır, ikincisi ise gereksiz ve
önemsiz kelime veya cümlelerin atlanarak ayıklandığı seçmeli
okuma yöntemidir.
Seçmeli okumadaki ilerleme hızı tam okumaya oranla çok daha
yüksektir.
Okuma Hızını Artırmak İçin Neler Yapmak Gerekir?
Hızlı okuma tekniğinin ülkemizde yaygınlaşmaya başladığı
dönemlerde hızlı okuma egzersizlerinin kitaplar yoluyla
yaptmlarak okuma hızının artmlabileceğine inanılıyordu.
Bundan dolayı hızlı okumanın tekniklerini anlatmakla
yetinmeyip uygulama programlan veren birçok kitap yazıldı.
Ancak zamanla anlaşıldı ki insanlar kitaptan hızlı okuma
tekniklerini öğrenebiliyor ancak uygulamalar doğru
yapılamadığı için çok düşük ilerlemeler sağlanıyor.
Hızlı okuma tekniğinin yüzyüze eğitim veya en azından bir
paket program ile öğrenilebileceğine inandığım için uygulama
programı koymadım. Hızlı okumayı öğrenmenin en iyi yolu
seminerlere katılmaktır.
V)
152
BLOK OKUMA EGZERSİZİ "BU SAYFAYA ÖZEL BİR BAKIŞ ATIN"
BU BAKIŞ
* Her kelime grubunun ortasına bakarak,
* Bir bakışta, bir göz duruşuyla
* Anlamayı ikinci plana alın, ancak tamamen anlama akışını
yitirmeyin,
* Kopya çeker gibi, sanki bir daha göremeyecekmiş gibi bir
bakış olmalı.
Basan, istediğini elde etmektir. Mutluluk ise, elde
ettiğini sevmektirEğer ilimümit ile olsaydı,
dünyadakibütün insanlar alim olurdu.
Güzellik hoşa gider zekâ eğlendirir duygusallık coşku
verir,
oysa insanları birbirine bağlayaniyiliktir.
Uyanan bir düşüncekolay kolay uyuyamaz.
Her insan hiç olmazsa her gün beş dakika
aptallık eder, akıllı olmak bu sının sinti
geçmemekten ibarettir. Herkes insanlığı değiştirmeyi
düşünür, siz<
ama hiç kimse önce kendini değiştirmeyi düşünemez.
yi düşünce yetmez,hüner iyi düşünceyi de iyi kullanmaktır.
153
154
Mantıklı olmak mantıklı olmak ise külahında bir çividir,
girmez, aklı başa insanın aklını görebilmesi gerekir,
yanılma, aldanma Akıllı insan başkalarının istediği anlamadan
insan dilinin kulaktır.
zekânın haksızlığı marifetidir, korumalıdır, yeni kültürler
korumak oludğunu Güneş sistemi Taşı kuşa bakmaz, düşman ev
sahibi hiçbirini
her zaman kolaydır, neredeyse imkansızdır, yumruk yemeden
Akıl yaşta değil, yaşı getirir, beğenmemesi için Güzel düşün
ne varsa doğrudadır, istediği şeyi şeyleri okur. insanların
gücünü altında gizlidir. Zamanımızın feci hak şeklinde insan
dilini Dünyamız yaratmak değil sanan insanlarla hakkında ne
atan sapandır, hizmet beğenmez.
sonuna kadar Akıl insanın kafanın içine baştadır ancak Cenap
Sahabettin akıldan ötesini iyi hisset,
doğruluk şaşar sanma, orta karar insanlar Sözcüklerin gücünü
anlayamazsınız. Dilin müşterisi alâmetlerinden biri de
göstermesi yolundaki dişleri arasında en önemli şeyin
geçmişteki kültürleri doludur.
söyleneceğine aldırmaz. Dost kusura Misafir, misafiri
Düşünmek görmektir.
155
BLOK
DURAN DÜŞER İktidarın ideolojisi Ağlayan gözlerle Ağlayanı
görmek Görmek ve ağlamak Gözlerde ağlamak Ağlayarak görmek
Kendini bil! Dengeyi gör insanı sev. Düşüncelerden önce
Düşle ve İste.
U-y-g-u-1-a-t
Bilgilendir
Kalbini yeme!
Üşenme
V-a-z-g-e-ç-m-e
Tanımlat
G-ü-1-ü-m-s-e-t
Kararlı ol!
Çaresizsen
Tut ve kopar
OKUMA EGZERSİZİ-2
: İdeolojinin iktidan
: Gözlerim ağlarken
: Ağlayarak gözlerim.
: Görerek ağlamak.
: Görmek ve ağlamak
: Gözlerle ağlamak.
: Ağlayan gözlerle.
: Gerçeği ara!
: Ölçülü ol.
: Hoşgörülü ol.
: Düşünmeyi öğrenin
: Düşündür
: Uygula
: Bilgilen
: Bir daha dene!
: Kendine dön!
: Erteleme
: Tanımla
: Gülümse
: Karar ver!
: Düşünce bestele
: Çaren sensin.
: Kopar ve tut.
KİM KORKAR HAİN SOYUT ve YABANCI' KELİMELERDEN!
Böl ve Yut tekniği.
Sınava giren bir öğrencinin korkulu rüyası nelerdir? Sınavda
tarihlerin, yabancı isimlerin, soyut kelimelerin sorulması.
Bir de bu kelimeleri anlayamama sorunu vardır. Bir çalışmada,
içinde 'M' harfiyle başlayan 1300 kelime bulunan bir Türkçe
sözlük incelenmiştir. 'M' harfiyle başlayan 1300 kelimenin
700 tanesinin arapça ve farsça, 400 tanesinin batı kökenli
olduğu geriye kalan 300 kelimenin ise öztürkçe olduğu
görülmüştür. Bu göçebe kültürünün bir sonucudur. Bu kadar çok
yabancı kelimenin bulunduğu bir dilde yabancı kelime öğrenme
tekniği de önem kazanmaktadır. Bu kısımda soyut ve yabancı
kelimeleri öğrenmek için kullanacağınız teknikleri
anlatacağız.
Rusya SSCB'yi kurmadan önce Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine
karşı böl (fikren) parçala (sınırlan ayır) ve yönet' adı
verilen bir stratejiyi başarıyla kullanmıştır. Biz de büyük
ve anlaşılmaz soyut kelimeleri önce hecelerine ayırarak
parçalayacağız. İkinci adım ise heceleri bizim için anlamlı
bir cümle haline getirmektir.
Times dergisi, 97 yılı içerisinde 'Dopamin' adlı bir salgının
bulunuşunu kapak yapmıştı. Habere göre uyuşturucu kullananlar
beyinlerinde dopomin salgılaması fazla olan kişilerdi.
Dopamin uyuşturucu, seks, sigara, dans gibi haz uyandıran
davranışları yaparken bol miktarda salgılanıyordu. Haberin
önemi şuydu; şimdiye kadar insan-ların uyuşturucu kullanması
karakter zayıflığına, bilinçsizliğe, kötü yaşanmış çocukluğa,
kısacası sosyal nedenlere bağlanıyordu. Bu haberde uyuşturucu
kullananlar 'biyolojik yapılarının kurbanı' olan kader
mahkumları olarak sunuluyordu. Konu ile ilgili yeni
yüzyıldaki köşe-
sinde bir yazı yazan Ali Kırca, dopaminin akılda kalması için
onu Do-Pa-Min diye hecelemiş sonra da Doğrudan Parlamenterler
Mindere diye şifrelemişti. Bu makale bu kelimenin hep aklımda
kalmasını sağlayınca bu tekniği sistematize etmeye ve
geliştirmeye karar verdim. Teknik mantığa dayanan bir özellik
gösteriyordu. Ona nöral destek sağlamak gerekiyordu. Bunu da
son adıma ilave ettim. Ortaya şöyle bir formül çıktı :
1) Kolay unuttuğunuz bir isim, kavram, soyut veya yabancı
kelime bulun.
(Örneğin; Dopamin.)
2) Kelimeyi anlamlı hecelere ayırın. (Do-Pa-Min)
3) Her heceye uyan bir kelime bulun.
i 4) Bu kelimelerden oluşan anlamlı bir cümle kurun. ]
(Örneğin; DOğulu PArlamentolu MlNdere.)
5) Kelimenin anlamı ile cümle arasında abartılı, komik,
saçma, kanlı-canh, görsel, renkli bir bağ kuran senaryo
oluşturun.
Örneğin, Doğulu milletvekillerinin kızılderili kıyafetleri
giymiş bir şekilde TBMM salonuna koyduklan bir minderin
üzerine oturarak (cümlenin anlamı) güneydoğudaki çatışmaların
sona ermesi dileğiyle, içinde' uyuşturucu bulunan (dopaminin
anlamı-işlevi) 'banş çubuğu' tüttürdüğünü hayalinizde
canlandırabilirsiniz.
'Böl ve yut' tekniğini nerelerde kullanabilirsiniz? Bir
kullanım alanı zor isimlerin akılda tutulmasıdır. Mümkün
olduğu ölçüde ismin sahibi kişinin ilk izlenimi ile kurulan
cümle arasında bir bağlantı olmalıdır. 'Yasemince'nin
'Şüayip' karakterine bunu uygularsak; onun sürekli aylaklık
yaptığından hareketle, 'Sürekli AYlaklık YIPratır.' gibi bir
cümle kurabiliriz. "Kakılmış"i için ise 'kötü kader' ile
ilgili bir cümle kurmak gerekir. 'KAderinin KILına
dokunamamış.' diye bir cümle olabilir. Mükremin abinin
babasına söylediği yalanlardan dolayı Minareyi çalan kılıfını
hazırlar' sözüyle ilgili bir bağlantı kurabiliriz. 'MÜKemmel
Ressamın Minaresi' gibi bir cümle kurabiliriz.
Böl ve yut tekniğinin bir diğer önemli kullanım alanı soyut
kelime ve kavramlardır. Tıpta yaralanınca kanı pıhtılaşmayan
(durma-
157
158
yan) kişilere Hemofili hastası denir. Bunu nasıl aklımızda
tutabiliriz? 'HEyetteki MOdern Filler Üstesi' cümlesini
fildişi sahillerinden kilo vermek ve tedavi olmak üzere
hortumlarında purolanyla fillerin 'kınta kınta' havaalanının
lopisine geldiğini gösteren bir hayalle canlan-dınrsanız
unutmazsınız. Peki deterjan markası Fabulozo'yu nasıl bölüp
yutarız? 'Farabinin, Bulduğu Lokumdan Zordayım.' cümlesini
içine deterjan katılmış lokumları yemiş, midenizde
hissediyormuş gibi hayal kurarsanız hatırlarsınız.
Osmanlıcı kelimelerden ne haber? 'Siyak-sibak' Osmanlıca
sezgisel kavrama gibi bir anlama gelir. Aklınızda tutmak
isteseydiniz ne yapardınız? 'Sigarayı YAK, Sigaraya BAK.'
diye bir cümle kurabilirdiniz. Müeceel hukukta senedin ödeme
vaktinin gelmesini ifade eder. Nasıl aklımıza kaydedebiliriz?
MÜkreminin ECeli CELpnamede' diyebiliriz. Bunu Mükreminin
sizde çeki olduğunu ve çeki karşılıksız çıkması ile onu
mahkemeye verdiğinizi vs. hayal edebilirsiniz. Bu örnekleri
bulmak zaman alır mı? Başlangıçta evet ancak zamanla 5'sn
gibi kısa bir sürede bulunabilmektedir.
Yabancı kelimelerde de bu teknik kullanılabilir. Örneğin
madalya ve plaketleri hazırlayan kişilere pantograf denir.
Bunu nasıl ayırabiliriz? 'PANtolon TOGonun (mağazalar
zinciridir) RAFlarında' Togo mağazalarında aldığınız bir
pantolonun arka cebinden bir plaket hediye çıktığını hayal
edebilirsiniz. Anakronizm geçmişi bugünün değer yargılanyla
yorumlamak demektir. Bu kelimeyi 'Asyanın Nakliyat ROtası
NİZaMmnamesi' kelimeleriyle cümleleştirerek ipek yolunda kısa
bir hayali yolculuk yapabilirsiniz. Bu teknik de her teknik
gibi bazı yerlerde işe yaramayabilir. Böyle durumlarda diğer
teknikleri denemek gerekebilir. Televizyon haberlerindeki 'az
sonra' stratejisinin adı teaserdir. Bunu nasıl bölebiliriz?
Teyzem Askerliğini ER olarak yaptı!
Müzik ile hafıza arasında ne gibi bir benzerlik vardır?
Müzikle az çok ilgilenmiş her kişi müziğin iki karakteristik
özelliği olduğunu bilir. Bunlardan birincisi ritmdir. Ritm,
ahenkli akış, hece kafiyesi, söylenişteki ses benzerliği gibi
şeyleri ifade eder. Bülent Serttaş son klibinde 'aşıGIM yan
mıŞIM/sevdana dalmıŞIM/uyuya kalmı-ŞlM/uyandır beni!' diye
bir şarkı söylüyordu. Bu ve her şarkıda mut-
laka bir ritm, ahenk, kafiye vardır. Müzikteki ikinci özellik
tekrardır. " Buna da nakarat denir. Peki insan hafızasının
özellikleri nelerdir?
1) Ritmik şeyler akılda kalır ve birbirini çağrıştırır. Bunun
için reklamcılar 'Ton ton ton... Dardanel ton' gibi ritm ve
tekrar özellikli reklam sloganlan bulurlar.
2) Tekrarladıkça akılda kalıcılık artar (Nakarat gibi)
3) Ritmik tekrar unutmayı unutturur. Şarkı sözlerinin en çok
ve en kolay nakarat kısımlarını hatırlamamızın nedeni budur.
O halde soyut ve yabancı kelimeleri akılda tutmanın bir yolu
da onların kafiyeli benzerleriyle onları beynimize
yerleştirmektir. Örneğin yargıtaydaki duruşmalara 'murafaa'
denir. Murafaanın kafiyelisi olan kelime nedir? Elbette
zürafaa. Yargıtay binasındaki işlerin hızlanması için ön
tarafa zurafaların konulduğunu, zürafaların bir duruşmadan
aldığı evrağı başka bir duruşma salonuna hızla boynunu
çevirerek ulaştırdığını hayal ederseniz bu daha kalıcı bir
şekilde aklınızda kalacaktır. (Not : Şimdi anlattığım örneği
üniversite son sınıfta gerçekten kullanmıştım ve o kavrama
dayanan bir sorunun çıkması bana 10 puan kazandırmıştı) Sizde
diyalektiği 'elek', 'eklektik'i elektrik kelimesiyle
hafızanıza yerleştirebilirsiniz.
Soyut kavramlara karşı kullanılabilecek bir diğer yol
sembolize etmektir. Bunu en iyi medya yapmaktadır. Her hangi
bir kavramı bir somut nesne ile çağnştırmaya çalışırlar.
Terazi somuttur ama özgürlük soyuttur, güç gibi soyut bir
kavram (yediği ıspanak ile) Temel Reisin kollarında kas
olarak sembolize edilir. Çinlilerin iç içe geçmiş virgül gibi
duran sembolleri yıng ve yan 'iyi ve kötü' gibi iki soyut
kavramın somut sembolüdür. Kadınlığın ve erkekliğin sembolü
vardır. Coca Cola, live's, Rock and roll Amerikan kültürünün
sembolüdür. Demirelin şapkası Türkiye de demokrasinin sembolü
gibi temsil edilir. 'Şaban' iyi niyetli ve saf vatandaşı
temsil eder. Siyasi göstericiler özel el hareketleri ve
çeşitli davranışlarıyla soyut düşüncelerini somutlaştırırlar.
Bu gibi örnekleri öğrenmede kullanmanın yolu sembolize
etmedir. Örneğin hukukta adalet diye soyut bir kavram vardır-
ve adalet, yatay adalet ve dikey adalet diye ikiye ayrılır.
Adaleti hakimin elinde-
159
160
ki çekiç ile sembolüne edebiliriz. Dikey adalet farklı
koşullarda olan kişilere farklı hükümlerin uygulanmasıdır.
Bunu da Daltonlar'ı 'co' dan Avarel'e kadar daima yükselen
klasik boy sırasına göre dizerek sembolize edebiliriz. Eşit
koşullardakilere, eşit hükümlerin uygulanması da yatay
adalettir. Bunu da Yedi Cüceler ile temsil edebiliriz. Hakim
her cücenin başırıa çekiçle eşit şiddetle birer defa
vurabilir! Burada anlatılmak istenen şudur : Soyut ve
anlaşılmaz şeyler beş duyu organı tarafından algılanamadığı
için akılda kalmaz. O halde onları aklımızda tutmak için
onları sembolize eden ve çağrıştıran somut, beş duyu
organımızla algılayabileceğimiz semboller bulmalıyız.
Bir diğer yol empati kurmaktır. Empatinin kelime anlamı eş-
duyumdur. Yani bir başkasının içine girerek onun gibi görmek,
bakmak, dinlemek, düşünmek, onun gibi hissetmek demektir. Bu
konuda literatürde ilginç bir örnek vardır. Elektrik
mühendisliğinde okuyan bir öğrenci derslerine konsantre
olamıyor, dolayısıyla başarısı düşük oluyordu. Bir gün
önündeki elektrik devrelerine bakıp 'Bu tellerin içinden
geçen elektrik akımı mler hissediyor olabilir?' diye
düşünmeye başladı. Kablonun içindeki elektrik akımının
serüvenini empatik yol iletişimle algılayınca bir anda
derslere olan ilgisi arttı ve başarılı sonuçlar almaya
başladı. Burada sizden istenen soyut kavramın anlamını
hayatınızla ilişkilendirmeniz ve bu ilişkiyi hayali olarak
yaşamanızdır. Örneğin 'monalalitik mantık' kaya gibi, tek
yönlü değişmez bir mantaliteye sahip kişilerin mantık
yapısını tanımlamak için kullanır. Şimdi bu kavramın anlamını
kişiselleştirelim. Hayatınızda istemediğiniz halde
dikbaşlılık yaptığınız oluyor mu veya böyle yapan
arkadaşlarınız var mı? Hangi politikacılar sizce monalitik
mantık sahibi? Dikkat edersiniz bu sorularda olayı
kişiselleştirmeye çalışıyoruz.
Soyut kavramlara karşı yapılması gereken şey onları
kişiselleştirmek ve beş duyu organı ile algılanabilir hale
getirmektir. Tüm bu teknikleri öğrenmek ve kullanmak bilinçli
bir çaba ve zaman gerektirecektir. Bu yeni yöntemleri
kullanmayıp 'annenizin margarinini'de kullanabilirsiniz. Bu
geleneksel yöntem tekrardır.
Soyut kelimeleri veya yabancı kavramları hafızada uzun süre
tutmanın bir yolu da zihinde canlandırmadır. Örneğin 'Kana
civa' kelimesini hafızanıza kaydetmek için önce onu bir
kağıda yazın, sonra yazdığınız kağıda bakıp gözünüzü
kapatarak aynı yazıyı hayalinizde canlandırın. 5 defa bunu
tekrar edin. Sonra görüntüyü yakına getirin, büyütün, parlak,
renkli ve net hale getirin. Şimdi onu neon ışıklarıyla
yazılmış bir otel tabelası gibi hayal edin. Işıkların birkaç
defa yanıp sönmesini seyredin. Tüm bu işleri yeteri kadar
kendinizi vererek yaparsanız kesinlikle o kelimeyi
unutmazsınız.
161
162
EN KOLAY ÖĞRENME YOLU; DİNLEMEK
Öğrenmenin en yaygın yolunun okumak olduğunu biliyoruz.
Okumanın birçok kişi için zor bir uğraş olduğu da bir
gerçektir. Eğer iyi kullanılırsa okuma kadar etkin olabilecek
ve okumadan daha az enerji harcayarak kullanılabilecek bir
yol olsaydı ne yapardınız?
Öğrenmenin en kolay yolu dinlemektir. Ana dilinizi öğrenirken
ne kadar zorlandınız? Konuşmayı ilk öğrendiğiniz yıllarda çok
zorlandınız mı? Gerçek şudur ki anadilimizi öğrenirken en
kolay öğrenmenin iki temel yolunu bir arada kullanıyoruz.
Bunlardan birincisi dinlemek, ikincisi ise modellemektir.
Konuşmayı öğrenen bir çocuk çevresindekiler ne söylüyorsa
aynen modeller. Bunu da dikkatli bir şekilde dinleyerek
yapar. Eğer ana dilimizi yabancı diller gibi sonradan
kitaplardan öğrenseydik muhtemelen daha çok yoruluruk. Neden?
Konuşmayı öğrenirken hiç zorlanmadınız çünkü bilgiyi kulak
yoluyla aldınız. Masal dinlerken yorulmamanızın nedeni de
aynıdır. Oysa insanlar roman okurken masal dinlemeye göre çok
daha fazla yorulurlar. Yabancı dili o ülkede yaşayarak
öğrenmeye çalışmak, kitaptan öğrenmeye çalışmaktan çok daha
kısa sürede insanları sonuca götürür. Tüm bunlar öğrenmek
için kulakların bir alternatif olmadığını, keşfedilmemiş bir
potansiyel öğrenme kanalı olduğunu gösterir.
Bu bölümde şimdiye kadar genellikle müzikle beslediğimiz
kulaklarımızdan bilgi toplamak için nasıl yararlanacağımızı
araştıracağız. Dünyanın ilk ve en yaygın interneti {bilgi
ağı) olan dedikodu tamamen kulak yoluyla öğrenmeye dayanır.
Eskiler 'Dilin müşterisi kulaktır' derlerdi. Şimdi bizler
kulaklarımızın zorlanmadan, yıpranmadan, kolay kolay
öğrenmemizi nasıl sağlayacağını araştıracağız.
Dinlemenin türleri nelerdir? Dinleme türleri içerisinde en
yaygın olanı seçici dinlemedir. Bu tür dinlemede dinleyici
konuşmacının konuşmasının bazı kısımlarını 'can kulağıyla'
dinlerken, ilgisini çek-
meyen kısımlarda ise 'yarım kulak' dinler. Dinleyici
konuşmacının söylediklerinin bazı kısımlarını aktif dikkat
ile bazı kısımlarını ise pasif dikkat ile takip eder. Bir
diğer dinleme yolu tam dinlemedir. Bu tür dinleyici her
söyleneni takip eder ve notlar alır. Tam dinleyen bir kişi
söylenenleri değerlendirir ve aralarındaki ilişkileri görmeye
çalışır. Tam dinleyen bir kişinin tersi ilgisiz ve bilgisiz
bir dinleyicidir. Bu tür dinleyiciler konuya ve kişiye ilgi
duymazlar. 'Mecbuiyetten' orada bulunduklan için dinleme
anında kafaların içinde tam bir iç gürültü yaşanır. Bu
gürültü 'karşı yayın'da denilen, söylenenlere ters veya
ilgisiz düşüncelerin kafanın içinde seslendirilmesinin bir
sonucudur.
Psikologların önerdiği bir dinleme şekli de empatik
dinlemedir. Empati kurmak kendimizi karşımızdaki kişinin
yerine koyarak onun penceresinden dünyaya bakmaktır.
Karşımızdaki kişi ile tek ve bir olmak, onun gördüklerini,
işittiklerini, hissettiklerini hissetmek demektir. Dinlemenin
en etkin yolu empatik dinlemedir. Bir kimseyi dinlerken
sadece onun ne söylediğiyle ilgilenmeyin. Onun söylediklerini
niçin söylediğini, neden öyle bir üslupla söylediğini,
söylerken neler hissettiğini, anlatırken neler düşündüğünü?
v.s. de gözlemlemeye çalışın. Bu hem dikkatinizi uyanık
tutacaktır hem de konuşana karşı olumlu bir tavır sahibi
olmanızı sağlayacaktır.
Bazı insanlara dinlemek neden zor gelir? Bunun bir nedeni
kulakların bilgi toplama hızının, beynin bilgi işleme ve
düşünme hızına oranla çok gerilerde olmasıdır. Beynin bilgi
işleme ve düşünme hızı konuşma hızının yaklaşık 3-4 katı
fazladır. Bu nedenden dolayı kulaklarımız beynimizi
kesintisiz bir şekilde bilgiyle beslemediği için beyin de
aradaki boşlukta ilgilenecek daha iyi şeyler bulmaktadır.
Unutmayın, beyin boşluğu sevmez. Onu siz bir şeylere
ilgilendirmeseniz o ilgilenecek bir şeyler bulur.
İkinci bir neden bazı insanların ana beyin modelleridir.
Özellikle görsel beyinli kişiler beyinlerini sürekli
görüntüyle besleme ihtiyacı duyduklarından hareketsiz duran
bir konuşmacıyı uzun süre dinleyemezler. Ayrıca görsel
insanlar hızlı düşündükleri için yavaş konuşanlardan nefret
ederler. Mesut Yılmaz tipi 'kelime arası çay molası' veren
konuşmacılar görsel beyinli insanları çileden çıkartır.
Toplumdaki en yaygın beyin modeli de görsel tiptir.
Dinlemememizin bir ne-
163
164
165
deni de bu konu üzerine bilinçli olarak düşünmemiş
olmamızdır. Ayrıca ilgi alanı dar kişiler, aşırı hareketli
kişiler, konsantre olma zorluğu yaşayan kişiler de dinleme
güçlüğü yaşamaktadır.
Başarılı dinlemenin temeli nedir? Başarılı bir dinlemenin 5
kritik unsuru vardır. Bunlar BÎLGİ, lLGl,*SEVGl, SORU ve
NOT'tur. Birisini dinlerken ya o konu ile ilgili önceden bir
şeyler okuyun ya da ilgili düşünceleri kişisel gündeminize
yerleştirin. Konu ile ilgili bir bilgi tabanı oluşturmak
gereklidir ancak yeterli değildir. Buna bir de ilgi tabanı
ilave etmeniz gerekir. Hangi konu olursa olsun farklı bir
açıdan bakılınca ilginç olabileceğini biliyorsunuz. Bir diğer
önemli kavram sevgi ve bunu tamamlayan saygıdır. Konuşanın
bir insan olduğunu, olumlu bir niyet ve amaçla orada
bulunduğunu, size değer verdiğini bilerek ona saygı
duymalısınız. Bir konuşmacıya duyulan saygıyı göstermenin en
iyi yolu onu dinlemektir. Hem aktif katımda bulunmak hem de
konuşmacıyı yönlendirebilmek için soru sormak gerekir. Soru
sorarak konuşmacıyı ilgi duyduğunuz boyutlara çekebilirsiniz.
Bir diğer önemli nokta not almaktır. Not tutarak hem
dikkatinizi uyanık tutarsınız, hem de tekrarlarda
harcayacağınız zamanı kısaltabilirsiniz.
Başarılı bir dinleme nasıl gerçekleştirilebilir? Dinleyerek
öğrenme performansımızı nastl yükseltebiliriz? Başarılı bir
şekilde dinlemek için uyulması gereken kurallar ve
kullanılabilecek stratejiler GÖK-SU-NANlK akrostişinde
kodlanmıştır. Bu akrostişi aklınızda tutmak için ilk önce her
harfin devamını ezberlemeniz gerekir. Sonra ise yeryüzündeki
denizlerin sudan yapılmış bir el ile gök yüzüne 'nanik!
nanik!' yaptığını, suyun bu şaklabanlığına kızan gökyüzünün
ise şimşekler çakıp, yağmurlar yağdırdığını kafanızda
canlandırabilirsiniz. Şimdi bu maddeleri daha yakından
inceleyelim.
Başarılı bir dinlemenin temeli konuşanın gözle takip
edilmesidir. Anonim bir ifadeye göre; Gözler ruhun
penceresidir'. Eğer perdeleri kapatırsanız hem siz dışarıyı
göremezsiniz hem de dışarıdakiler si-
Göz ilişkisi kur. Önde otur. Kopma!
Sorumluluğunu bil. Uygun soru sor. Not tut.
Araştır/Aktif katıl. Nerede kullanılır? İlişkisi kur Kollarım
bağlamazi göremez. Perdenin kapatılması gibi ilginin kapalı
olması da dışarı-dan anlaşılır. Deneyimli kişiler kendisini
dinliyormuş gibi yapan kişinin gözünün içindeki perdeleri çok
kolaylıkla görebilirler. Göz beynin ilgilendiği konulan
tespit eder. iyi bir dinleyici rahatsız etmeden konuşmacının
gözlerine bakarak konuşmayı takip eder. Eğer dinleyici
sürekli önüne bakıyorsa yoğun bir his yaşıyor demektir.
Yukarıyla doğru bakan kişiler ise beyinlerinde bir görüntü
canlandırmaya çalışıyor demektir. Bir kişi dinlerken başı
ortada, hafif yana eğik, karşıya bakan bir pozisyonda durur.
Bu pozisyon beynin konuşma merkezinin devrede olduğunu
gösterir. Bu pozisyondaki bir dinleyici ya söylenenleri
anlamaya çalışıyordur ya da söylenenlere karşı cevaplar
hazırlıyordun
Dinleme verimini artıran bir diğer nokta mesafedir. Tembel
öğrenciler mi en arkada oturur yoksa en arkada oturanlar
tembel mi olur? Her iki sorunun cevabı da 'evet'tir. ilgisi
az kişiler ve özgüveni yetersiz kişiler en arkalara
otururlar. Bu tür insanların sayısının çokluğundan dolayı
konferansların ve seminerlerin sınıflan hep arkadan öne doğru
dolar. İnsanlar neden böyle davranıyor? Gerçek şu ki özgüveni
yetersiz kişiler 'daima arkalarını sağlama alma' korkusuyla
yaşarlar ve herhangi bir mekana girdiklerinde sırtlan duvara
dönük bir biçimde otururlar. En önlerde oturmak başka
konularda ilgilenmeyi engellediği gibi mesafe yakınlığından
dolayı konu ve konuşmacının sıcaklığı hissedilebilir.
Eğitmenler öğrencilerin birbirlerinin arkasına oturarak
öndekinin arkasına gizlenmelerini önlemek için sandalyeleri
yarım ay şeklinde dizmelidir. Böyle olamıyorsa en azından 'U'
şeklinde bir diziliş kullanılmalıdır. Böylece her
dinleyicinin önündeki diğer dinleyicinin oluşturduğu barikat
olmadan derse doğrudan katılması sağlanabilir.
Dinlemede kritik bir noktada "KOPMA NOKTASI'dır. Kopma
noktası bizler için psikolojik bir kaderdir. Yani insanlar
algılama ya-pılarının gereği olarak dinlerken bazı
aralıklarla konudan koparlar. Bunun nedeni nedir? Dikkat,
özelliği gereği yoğunlaşır dağılır, tekrar yoğunlaşır, tekrar
dağılır ve bu böyle sürüp gider. Yoğunlaşma dağılmayı mecburi
kılmaktadır. Coca Colanın "Müziği çok açtığını söylerler ve
saçının çok acaip olduğunu...' diye başlayan reklamını
başırıdan sonuna kadar kesintisiz dinleyebilir misiniz? Üstün
bir yeteneği-
I1' !
a
Ut

n
166
I
f
i
n
niz yoksa hayır. Çünkü çok hızlı ve yoğun konuşmayı anlamak
için dikkatinizi de olabildiğince yoğunlaştınyorsunuz fakat
konuşma uzun olduğu için 2-3 cümleden sonra dikkatiniz
kopuyor, dağılıyor. Bu çok yoğun dikkatin süresinin 2-3
cümlelik olabileceğinin bir göstergesidir. Normal bir
konuşmada ise tempo bu kadar yüksek olmadığı için
yoğunlaşmanın derecesi de bu kadar yoğun olmamaktadır.
Yoğunlaşmanın daha az olması daha uzun sürmesini ağlar.
Kırtasiye birtakım istatistikleri bir yana bırakırsak
ortalama bir tempoda ve ilgi duyulan, hakkında biraz bilgi
sahibi olduğumuz bir konuda konuşan bir kişiyi ancak 5 dakika
boyunca dinleyebiliriz. Ortalama dinleme dikkati 5 dakikada
bir kopar diyebiliriz. Şunu hiç unutmayın önemli olan
dinlerken konudan kopup-kopmamanız değil koptuğunuzu
anladıktan sonra dönüp dönmemizdir. Dinlerken belirli kopma
noktalarının olması ve o sırada başka bir şeyler düşünmemiz
doğaldır. Önemli olan konudan uzaklaştığınızı, dikkatinizin
koptuğunu bir an önce farketip hemen konuşmacıya dönebil-
mektir. Beyin konudan uzaklaşırken öyle hoş şeyler bulur ki
dinleyici o konulan bırakıp konuşmacının sözlerini dinlemek
istemez. Burada bir iç disiplin mücadelesi başlar. Akıllı, iç
disiplin sahibi, kendine söz geçirmesini bilen kişiler 'Bu iç
konuşmayı çok seviyorsam, bunu kqnusma bittikten sonra da
yapabilirim'der ve hemen konuşmacıyı dinlemeye başlar.
Konuşmacıların da seslerinin tonu, masaya vurarak veya
ellerini şaklatarak kopma noktasındaki kişileri 'gerçeklere
uyandırması' gerekir.
Dinlemede önemli bir nokta da her konuda olduğu gibi
sorumluluğun bizde olduğunu bilmektir. Eğer dinliyorsanız
kendiniz için dinliyorsunuz. Ayrıca dinleme özürlü bir
toplumda dinleyerek öğrenmek gerçek bir fark yaratmaktır.
Konuşmacının size kendini dinlettirmesini beklemeyin, o kötü
bir konuşmacı da olsa onun da 'bir kalbi, duygulan ve onuru'
var. Onun enerjisini kırmayın. Bazen merhamet duygularınızla,
size bir şeyler anlatmak isteyen kişiye acıyarak dinleyin!
Kimsenin sizin daha iyi öğrenmeniz, daha kaliteli bir insan
olmanız için bir şey yapmak zorunda olmadığını unutmayın.
Öğrenme sorumluluğu size aittir. Bilgiyi 'söke söke'
alabilmenizi sağlamak için bu kitap yazıldı.
Dinlerken konuşmacının konuyu dağıtmasını denetlemek ve
konuyu istediğimiz düzleme çekmek için elimizdeki silah
nedir? tabii ki soru sormak. Soru sormak sizin öğrenme
sürecine aktif katılmanızı sağlar. Soru sorarak
öğrendikleriniz sizin için ezberlenmiş bir bilgi değil hatıra
gibidir. Sorarak öğrenilenler yaşanmış bilgi sayılırlar.
Not tutmak dikkatli dinlemenin pratikteki temel kuralıdır.
Anlatı-lanlan not etmek birçok yönden faydalıdır. En önemlisi
dikkat kopmasını büyük ölçüde ortadan kaldırmasıdır. Çünkü
not alan kişi dikkatini iki farklı işe ayn ayn yönelterek onu
kontrol eder ve eğlendirir. Tutulan notlar daha sonra
tekrarlamalarda kolaylık sağlar. Ayrıca not tutmak yazılı
öğrenmeyi sağladığı için hatırlama miktarını arttınr.
Dinlerken pasif kalmamak araştırmacı bir mantıkla dinlemek de
önemlidir. Buna aktif dinleme de denir. Pasif dinleyici
kendisini misafir gibi olarak görür ve anlatılanlan sadece
dinler. Oysa aktif dinleyici önce konuyla ilgili biraz bilgi
toplar veya eski bilgilerini kafasında toparlayarak dinlemeye
zihinsel hazırlık yapar. Ayrıca konuşmacıyı sadece
kelimeleriyle değil niyeti ve beden diliyle de dinler. Anla-
tılanların yorumunu yapar, değerlendirir. Tüm bunları yapmış
olmak dikkati sürdürmeyi sağlar ve öğrenme verimini arttırır.
Eğer şu anda belediyenin savaş sirenleri çalsaydı ne
yapardınız? Sirenlerin ardından hoporlörlerden ne yapmanız
gerektiğini anlatan bir konuşmayı dinlerken konsantrasyon
sorunu yaşar mıydınız? Elbette hayır. Neden? Çünkü önemli
olduğunu düşündüğünüz ve size bir fayda sağlayacağına
inandığınız bir bilgiyi 'can kulağıyla' dinlersi-^niz. Oysa
gerçekte her bilginin bir önemi vardır ve size anlatılan her
bilgi size bir şeyler katar. Unutmayın ki beyninizi giren her
bilgi sizde küçük veya büyük bir değişiklik yapar. (En son
anlatılan bu bilgi bile şimdiden sizde bir miktar değişim
gerçekleştirmeye başlamıştır.) Sizden istenen konuşmacıyı
dinlemeden önce Bu konunun benim için önemi ne? Bu bilgiler
nerede kullanılır? Ne işe yarar? diye düşünmenizdir. Bilgiler
hayatta veya sınavlarda işinize yarayabilir. Bir sorunun
cevaplanmasında veya bir sorunun çözülmesinde işinizi
kolaylaştırabilir. Unutmayın. Onun kendisinin bir işine
yarayacağını bilmesi de kişinin öğrenme isteğini arttırır.
Dinlerken, anlatılmış olan konular ile o anda anlatılanlan
birlikte
167
VI
I
2.
î
168
O'
!
!
değerlendirerek neler söyleneceğini tahmin etmeye çalışmak
iki türlü yararlıdır. Birincisi dikkati uyanık tutar,
ikincisi ise bilgiler arasındaki ilişkileri görmemizi sağlar.
Okuyarak değil düşünerek bilgileri birbirine bağlayabiliriz.
Okuyarak hazır bağlantılan da öğrenebiliriz, ancak bunlar
'ezber bağlan' olduğu için hatırlarken zorlanınınz. En kolay
hatırladığımız bilgiler aralarındaki bağlantıları bizim
kurduğumuz bilgilerdir. Dinlerken anlatılan bilgi parçalarınm
birbirleriyle ve anafikirle olan ilişkilerine bilinçli olarak
dikkat etmek gerekir. Bir konuyu dinlerken kurduğunuz ilişki
köprüleri gelecekte hatırlama köprüleri olarak sizlere hizmet
edecektir.
Bir diğer önemli nokta dinlerken kollan bağlamamaktır.
Kollarınızı bağladığınız anda konuşmacı ile aranıza 'demir
perde' çekmiş olursunuz. Kollan kavuşturmak konuşmacı ile
dinleyici arasına girmiş bir barikattır. İnsanlar niçin
kollarını bağlar? Bir kişi konuşulanlar ilgisini çekmez ise,
canı sıkılırsa veya konuşmacının sözlerine karşı düşüncelere
sahipse kollarını bağlar, ilginç nokta şudur; bir kişi canı
sıkıldığı için kollarını bağlar ancak sonradan kollarını
bağladığı için cam daha çok sıkılır. Sizlere önerim sadece
ders dinlerken değil hayatınızın her anında hiç kollarınızı
bağlamamanızdır. Neden canınızı sıkmak için çaba
harcıyorsunuz ki?! Acar Baltasın Üstün Basan adlı kitapta
naklettiği bir araştırmaya göre; yapıları bir deneyde,
kollarını daima bağlı tutmaları istenen öğrencilerin öğrenme
veriminin % 38 oranında düştüğü görülmüştür. Siz hiç
kollarını bağlayarak oturan bir siyasi lider gördünüz mü?
Onlar kollarını baskalarını kucaklamaya hazır tutacak şekilde
açarlar, istatistik adamlar ise kollarını göğüsleri üzerinde
kenetleyerek kendilerini kafeslerler. Bu kol demirleri
kişinin mutsuzluğunu azaltmadığı gibi tersine güçlendirir.
Benim seminerlerimindeki üç yasaktan birisi de kollan bağlama
yasağıdır. Eğer bir konuşmacıysanız ve bütün dinleyicileriniz
kollarını bağlamış, arkalarına yaslanmış, bacak bacak üstüne
atmış, 'burnundan soluyarak' sizi dinliyorsa başırıız belada
demektir! Çünkü onlar sizi dinlemiyorlar!
Dinleyici konudan veya konuşmacıdan sıkıldığı zaman ya da
konuşmacının sözlerine katılmayıp, itiraz etmek istediğinde
dinlemeyi keser ve kapalı devre yayına başlar. Psikolojide
buna iç gürültü denir. Burada kritik nokta şudur; beynin
görme veya konuşma merkezi aynı anda
169
hem içe hem de dışa dönük faaliyet yapamaz. Bunun anlamı eğer
kendi kafanızın içinde ateşli bir iç konuşma yapıyorsanız
kafanızın içindeki gürültü yanınızdaki arkadaşırıızın sizi
çağırdığında onu du-yamamanıza sebep olur. Başkasını
dinlerken de iç konuşma yapamazsınız, iç konuşma yaptığınız
anda başkasını dinleyemezsiniz. Beyin bu iki işi aynı anda
yapamaz. Yaparsanız 'keçileri' kaçınrsınız. Nitekim
sokaklarda yaşayan deliler iç konuşmalarını o kadar yüksek
bir sesle yaparlar ki dışarıdan bile duyulur!
Başarılı dinleme yolundaki ilk engel ilgisizlikti ancak en
büyük engel içgürültüdür. Merak veya ilgisi olan bir kişi
dahi iç gürültü yüzünden dinleyemeyebiiir. Bir şairimizin
ifadesiyle 'Bir dünyaya kulak kesilen öteki dünyalara sağır
kesilir'. Gerçekten de konuşmacının söylediklerine katılmayan
bir dinleyici hemen kafasının içinde kendi düşüncelerini
tekrarlamaya başlar. Bu hareketiyle kendine göre bir karşı
yayın yapmaya çalışır. Dikkati iç dünyasına kulak kesilince
konuşmacıya da sağır kesilir! Böyle bir duygusal kilitlenme
yaşayan bir kişiyi ortalama bir ses yüksekliğiyle çağınrsanız
sizi duymayacaktır. Neden duymuyor? Çünkü o bedenen orada
olmakla beraber ona ait bazı şeyler orada değil... Sadece
konferans veya derslerde değil tartışma ve ikili konuşmalarda
da karşı yayın çok yaygındır. 'Beni dinlemiyorsun, beni
anlamıyorsun' diyenler karşı yayından şikayet etmektedir.
Özellikle ikili tartışmalarda insanlar karşı taraf konuşurken
kendi vereceği cevabı hazırlar (dolayısıyla karşısındakini
duyamaz) sonrada cevabını verirken söze 'beni dinlemiyorsun
ki' diye başlayarak düşüncesini anlatır. Tabi karşı taraf da
genellikle aynısını yapmaktadır!
tç gürültüyle başetmenin yolu olgun ve iradeli davranmaktır,
iç konuşmanız neyi değiştirecek? Eğer gerçekten de çok
gerekliyse onu ders veya konferans bittikten sonra da
yapabilirsiniz. Olgun insanlar yargılamadan önce anlamaya
çalışır. Bütün zamanını insanları eleştirmek için
harcayanların kendilerini geliştirmek ve diğer insanları
sevmek için çok az zamanlarının kalacağı da bir gerçektir.
n
MM
i.
V
HM
N
O»
!
n
170
S*
I/I
I
o--
METAFORLA ÖĞRENME "Metafor Dilin Düş Evrenidir"
Nedir metafor? Bir şeyin başka bir şeye benzetilerek
anlatılmasıdır. Türkçede mecaz, teşbih, istiare gibi
anlamlara gelir. Metafo-run unsurları nelerdir? Bir metaforda
3 boyut vardır. 1) Benzetilen 2) Benzeyen 3) Benzerlik yönü
ya da benzeyen taraf. Mesela insanlar (Benzetilen) ay gibidir
(benzeyen) sadece parlak yüzlerini (benzetme yönü)
gösterirler'. (-Cenap Sahabettin-) Metaforlar nerelerde
kullanılır? Metaforlar edebiyatta, siyasette, sporda, askeri
alanda, sanatta, iş dünyasında yaygın olarak kullanılırlar.
Ünlü Metaforlar...
Metaforlar gerçeği ifade etmek için oluşturulsa da çoğu kez
gerçeğin yerini alır. İnsanlar gerçekleri bırakır metaforlan
tartışır. Tarihe yön vermiş büyük metaforlar nelerdir? Rus
çannın Osmanlı için 'hasta adam' benzetmesi bir metafordur.
Churchill'in komünizmin gelişini 'Kıtaya demir bir perde
indi' diye açıklaması bir metafordur.
Kendi Metaforunu Kendin Bul...
Daha güzel konuşmak, insanları ikna etmek, motive etmek, daha
iyi öğrenmek veya kendimizi savunmak için metafor
geliştirmeyi nasıl becerebiliriz? Bunun yolu K.Ö.B.B.
formülünü uygulamaktır. Bu formül;
1) KONU; hangi konu hakkında metafora ihtiyacınız var?
2) ÖZELLİK; konunun hangi özelliğini ön plana çıkarmak,
vurgulamak istiyorsunuz? Örneğin büyük insanların küçük
taraflan olduğunu veya menfaatperestliğin insanı alçalttığını
vurgulamak istiyoruz varsayalım.
3) BENZEYEN; o özelliğe sahip, o duruma benzeyen neler var?
Örneğin insanların küçük taraflarının olması heykellerin
yanına yaklaştıkça küçülmesine benzetilebilir. Menfaat ise
üzerinde oturulması gereken sandalyeye benzetilebilir.
171
4) BENZERLİK İLİŞKİSİ; benzeyen benzetilene hangi yönden, ne
kadar benziyor? Benzerlik ilişkisi nasıl kurulabilir? Bu
adımda cümleler tamamlanır; 'Menfaat sandalye gibiir, üzerine
çıkarsanız sizi yüceltir, ancak onu sırtında taşıyanlan
küçültür.' (Cenap Sahabettin) 'Büyük insanlar heykel gibidir.
Uzaktan heybetlidirler ancak yanlarına yaklaştıkça küçülmeye
başlarlar.' (W. Churchill)
Bir üniversite adayı size "Kendimi usturanın jiletli kısmı
üzerinde yürüyen bir tırtıl gibi hissediyorum' diyorsa ne
anlatmak istiyordur? Muhtemelen kritik ve tehlikeli bir
durumda olduğunu ima ediyordur.
Metaforların özel bir biçimi de kişisel hikaye haline
getirilmiş fantastik metaforlardır. Bu metaforlarda bilgiler
uydurulan bir hikaye içerisine yerleştirilirler. Sokullunun
fethettiği yerler şöyle bir fantastik hikaye ile hafızaya
kaydedilebilir; Sokullu Mehmet paşa Bir gün denizin kenannda
sakız çiğneyerek oturuyordu. Yanında geçen bir ak sakallı
dede onun bir şey yediğini sanarak 'Ne yersen ye asit yapar
ağzında, o asitler diş çürütür Falım yoksa yanında' dedi.
Bunu duyan Sokullu sinirlenerek ayağa kalktı ve 'akıllı
sadrazamlar sakızın adasını taşır yanında' dedi. Ağzında
çiğnediği sakızı denize atınca denizde sakızdan bir ada oldu.
Onun bu yaptığını gören sakallı de 'benimle gel' dedi ve
sakızdan adanın üzerine çıktılar. Dede yemenini çıkardı, iki
eliyle tuttuğu yemeni ağzıyla üfleyerek adayı sürat motoru
gibi kullanmaya başladı. Onun bu marifetinin altında kalmak
istemeyen Sokullu gitannı denize attı ve gitar bir anda
Kıbrıs adasına dönüştü. Güç gösterisi sırası kendisine gelen
dede üzerinde Müslüm Gürses'in konser verdiği gemileri bir
parmak şıklatmasıyla batırmaya başladı. Gemiler batarken
konseri dinleyenler kara bahtlarına iğne batırarak
kendilerini kana buluyorlardı. Uzun seyahatlerinde
birbirlerine üstünlük sağlayamayacaklarını anlayan dede ve
Sokullu karaya çıktılar, çıktıklan yerde iki musluk ve
ikisinin arasından geçen bir sınır çizgisi vardı. Sokullunun
bir işaretiyle musluktaki su kurudu. Musluğu açtıklarında
'Tunusss' diye ses geliyordu. Dede de aynı hareketi öteki
musluk için yaptı. Bu musluğu açtıklarında da suyun kesilmiş
olduğunu gösteren 'Fasss' sesini duydular. İkisi birden aynı
anda İstanbul'daki bütün muslukların suyu için aynı hareketi
yaptılar. Şimdi her yaz musluklardan Tıııss' sesi geliyor!..
Sokullu dönemindeki Sakız Adası, Yemenin Fethi, Kıbrıs Adası,
İnebahtı Deniz Savaşı, Tunus ve Fasın fethi gibi önemli
olaylan aklımıza bu şekilde yerleştirebiliriz.
I
O»
I
n
172
B1
I
ft
1
Metaforlar öğrenmede nasıl kullanılabilir? Bunun yolu
bilmediğimiz bir şeyi bildiğimiz bir şeye benzetmektir. Bunu
öğretmenler yapabileceği gibi öğrenciler de yapabilir.
Başarılı öğretmenler metaforlu örneklerle öğretirler.
Metaforla öğrenme konusunda A. Robbins, içindeki Devi Uyandır
adlı kitabında şöyle diyor; "Öğrenmenin en başta gelen
{/ollarından biri, metaforlarla öğrenmektir. Öğrenme
dediğimiz süreç, zihnimizde yeni bağlantılar, asisyonlar
kurmak, yeni anlamlar yaratmaktır. Metaforlar da bu işe son
derece uygundur. Bir şeyi iyi anlayamadığımız zaman, bir
metafor kullanmak bize, anlayamadığımız şeyin, anladığımız
bir başka şeye ne kadar çok benzediğini gösterir. Metafor
bize, ilişkiyi bağlama konusunda yardıma olur. Eğer Xi
Ygibiyse ve biz de Xi anlıyorsak, bir anda Y yi de anlarız.
Örneğin biri size elektriği anlatırken 'ohm' 'amper' 'vat',
'rezistans' gibi kelimeler kullanıyorsa, büyük olasılıkla
kafanız karışacaktır, çünkü siz herhalde bu kelimelerden bir
şey anlamıyorsunuzdur, onlara ait referanslara sahip
değilsinizdir, bu nedenle aralarındaki ilişkileri de
anlayamazsınız.
Ama ben işe elektriği anlatırken, onu zaten bildiğiniz
tanıdığınız bir şeye benzeterek anlatırsam ne olur? Örneğin
size bir boru resmi çizsem 'Hiç borunun içinden akan su
gördün mü?' desem, hemen evet dersiniz. O zaman ben, 'bu
borudan geçen suyu yavaşlatabilen bir kapakçık olsaydı? işte
o kapakçığa rezistans denir" desem, o zaman rezinstansm ne
işe yaradığını daha iyi anlar mıydınız? Tabii anlardınız..."
Siz de herhangi bir konuya metaforla öğrenebilir misiniz? Bir
egzersiz yapalım. Ekzotermik; ısıyı dışarı veren
reaksiyonları, Endotermik ise ısıyı içeri alan reaksiyonları
ifade etsin. Bu bilginin metaforu nasıl olabilirdi? "Ekzo'yu
Eksoz'a benzetin, eksozun dumanını dışarıya vermesinden bu
bilgileri karıştırmadan aklımızda tutabiliriz. Eğer iki bilgi
birbirine karışıyorsa kullanılabilecek en iyi yol
metaforlardır. Hemen birbirine karıştırdığınız 2-3 bilgiyi
metafora dönüştürmeyi deneyin.
Bu kitapta kullanılan metaforlar neler? İlk aklınıza gelen
hangisi oldu? Sizi ençok hangisi etkiledi? Belki bilginin
'Feleğin çemberin-
173
den geçer gibi' hafızanın süzgeçlerinden geçmesinin,
üniversite adaylarının sınav maratonuna benzetilmesi
aklınızda kalmıştır. Belki de gözün bilgiyi alma, işleme ve
dışarı verme biçiminin değirmeninin çalışmasına benzetilmesi
aklınızda kalmıştır. Okunan yazının düşünce akışına, türüne
ve okuma amacına göre hız ayan yapmak anlamına gelen 'esnek
okuyucu' kavramının şoförlüğe benzetilmesi de aklınızda
kalmış olabilir.

O'
|
|
n
174
VI
I
I/I
o
I
a
AKROSTİŞ KULLANARAK UNUTMAYI UNUTUN!
Onu ilk defa mahcup aşıklar keşfetti. Sevgililerine Şöyle
'matbu' bir şiir yazıyorlardı; 'Seviyorum ama kimi/En tatlı
birisini/Nasıl anlatsam sana/llk harflerine baksana' İlk
harflerine bakınca "SENİ" diye bir anlam çıkıyordu. Bu
öğrenmede de çok yaygın olarak kullanılan ve çok da işe
yarayan bir tekniktir. Bu tekniğe akronim ya da daha popüler
adıyla akrostiş denir. Bu tekniğin temeli akılda tutulması
gereken kelimelerin baş harflerinden mantıklı bir kelime
meydana getirmektir. Bu kelime içinde bilgiyi saklayan bir
şifre gibidir.
Mahcup aşıklar gibi siyasiler de söyledikleri akılda kalsın
diye akrostiş kullanırlar. Örneğin dönemin Başbakanı
Necmettin Erbakan belediyeler bayramında yaptığı konuşmada
söyle diyordu 'Refahlı belediyelerin 3 sıfatlan, vasıflan
var. Bunlar; 1) Hizmet 2) Bereket 3) Basandır. Bunu şu Haş be
be (HBB) televizyonu var ya işte onunla aklınızda tutun.'
Radikal sol görüşlü kişilerin de çok sevdiği ve çocuk-larına
isim olarak koyduğu 'MELSA'da bir akrostiştir. Melsa; Marks,
Engels, Lenin, Stalin ve Apo'nun ilk harflerinden oluşmuş bir
isimdir! Refahyol hükümetinin yıkılıp Anasol-D hükümetinin
kurulduğu sırada Akit gazetesinde Yaşar Kaplan'ın yaptığı
Radikal bir eleştiri hem içerik hem de teknik yönüyle Star
Haber'de analiz edilmişti. Kullanılan teknik Akrostiş
tekniğiydi. Kaplan, kızdıklarını yazısında söyle
tanımlıyordu; "DemireL.Ecevit...Yılmaz...Yekta (Güngör
Özden)... Uluğ-bay (M.E.B.Hikmet) Silahlı kuvvetler... Laf
anlatamadıklanmız...Anlatıp da
dinletemediklerimiz...Reziller..." O tüm bunları alt alta
yazdığı için ilk harfleri yukarıdan aşağı doğru okununca
'Deyyuslar' kelimesi çıkıyor. Bu teknik yapıları büyük
hakaretin getireceği tazminat davasında kurtulmak için
kullanılmış olabilir!..
Askeriyede de eğitim amaçlı bir çok akrostiş vardır.
Bunlardan biri Hurda-Enkaz-Köhnenin ilk harflerinden oluşan
'HEK'tir. Askerin ödevini gösteren diğer bir akrostiş de
'VDAK'tır. (Vazife, Düşman, Arazi, Kamuflaj). Askeri
araçların bakımı için 'GESTAY' kullanılır. (Gözetle, Elle,
Sıkıştır, Temizle, Ayarla, Yağla)
İş dünyasında da anlaşılması ve hatırlaması kolay olduğundan
akrostiş çok yaygın olarak kullanılır. Örneğin devlet
dairelerinde '3Y YASASI' vardır. Bunlar yok yann gel, yavaş
yavaş kelimelerinin ilk harfinden oluşur. Bir Japon
şirketinin eleman seçme kuralı SMİLE (gülümse) akrostişini
oluşturur. Bunlar skil (yetenek) Management Ability (yönetim
yeteneği) internal flexibility (esneklik) Language facility
(yabancı dil bilgisi) ve Endevaour (gayret)dir. Başarılı bir
yönetimin '4 M'e ihtiyacı olduğu söylenir. Bunlar Man (insan)
Machine (makine) Money (para) ve Management (sevk ve idare).
Bunun gibi halkla ilişkilercilerin A.I.DA. formülü vardır.
Türkçesi; dikkat çek, ilgi uyandır, faydayı sun ve eyleme
geçir. Bir kurumu batıranlan gösteren formül '3Y'dir. Bunlar;
Yağcılık, yeteneksizlik ve yavaşlık.
Akrostiş başka nerelerde kullanılabilir? Her yerde bu teknik
kullanılabilir. Mesela bir mafya babası en çok nelere ihtiyaç
duyar? Tabii ki PEPSl'ye! (Para, Eğlence, pipo, silah, iş)
Sizin rüyalarınızı gerçekleştirmek için nelere ihtiyacınız
olabilir? Belki bir SlBOP işinizi görebilir. (Sözcükler, İş,
Bilgi, Organizasyon-ortak, Para)
Akrostiş eğitim alanında nasıl kullanılabilir? Eğitim
alanında hem öğretmek hem de öğrenmek açısından akrostiş çok
yararlı bir tekniktir. Örneğin sürücü kurslarında
öğrencilerin hiç unutmaması gereken otomobilin günlük bakım
kurallan 'HAYRET' diye bir akrostişle anlatılır. Bunlar Hava,
Akaryakıt, Yağ, Radyatör, Elektrik ve Tedbir-ler'in kontrol
edilmesi gerektiğini gösterir. Acar Baltaş Üstün Basan adlı
kitabında en yayın akrostişin ASPAVA olduğunu söyler. Bu
'Allah, saadet, para, aşk (Afiyet) Versin Amin' kelimesinden
oluşur. Baltasın verdiği 3 akrostiş örneği daha vardır.
Bunlar;
1) III. Ahmet'in Lale devrinde yaptığı yenilikler; Matbaa,
ttfaye, Çiçek aşısı (Miç)
2) Böbreğin katmanlan; zar, kabuk, Öz ve yalacık (ZARKÖY)
3) Dikkatin temel ilkeleri; Gevşeme, ilgi, duygu, Alışkanlık
(GIDA)
Bir akrostiş nasıl yaratılır? Bir DAKİKA uğraşarak! Akrostiş
üretmenin akrostişi DAKlKA'dır. Açılımı 'Düşünce, Anahtar
kelime, Kafiye, İlişki, Konsept, Ayarlama'dır. Akrostiş
oluşturabilmek için ilk
175
I
s*
î
1761
a
N O'
|
adım o konu ile ilgili bilgilerin, düşüncelerin
toplanmasıdır. O düşünceleri, ilkeleri veya bilgileri temsil
edebilecek anahtar kelimelerin bulunması ikinci adımdır.
Kelimelerin ilk harflerinin kafiyeli, mantıklı veya ilginç
bir ilişki oluşturacak şekilde biraraya getirilmesi gerekir.
Bunun için de konu ile ilgili bir konsepte (bağlam, çerçeve)
ihtiyaç vardır. İlk denemede uyumlu bir sonuç elde
edilemeyeceğinden yeniden denemek, değiştirmek, uyarlamalar,
ayarlamalar yapmak gerekir. Bu son adım en iyiye ulaşırıcaya
kadar denenen, değiştirilen 'yap boz' oyununa benzetilebilir.
Örneğin, bir sorunu çözmek için önce neler olup bittiğini
gözlemlemek, tespitler yapmak gerekir. Bu tes-bitlerin iyi
değerlendirilmesi, tahlil edilmesi gerekir. Sonraki adım
sorunun adını doğru koymaktır. Soruna karşı doğru bir tavır,
tutum benimsemek de önemlidir. Tenkit 'edici değil teşvik
edici bir tutum takınılmalıdır.
Doğru tavır gerekli ise de yeterli değildir. O sorunu çözmek
için doğru teknikleri de bilmek, çözüm formüllerini soruna
uygulamak gerekir. Bu düşünceleri nasıl akrostişe
dönüştürebiliriz? İşte size sorun çözmenin 5T'si: Tespit et,
Tahlil et, Tanımla, Tavrını doğru koy, Tekniğini öğren.
|
VERİMLİ ÖĞRENME STRATEJİLERİ : ÖĞRENME KALİTESİ NASIL
ARTIRILIR?
• Anlama kapasitesi nasıl artırılır?
• Hızlı, kolay ve iyi anlama yolları nelerdir?
Bütün ülke bu iddiyı konuşuyordu. Bazıları 'Öyle şey olur
mu?' derken, bazıları 'Hocadır, bir bildiği vardır' diyordu.
Çok geçmeden imparator Timur da bu iddiayı duydu. Hemen
iddianın sahibi Nasrettin Hocayı çağırttı. Ona; 'Hoca eşeğe
bile okumayı öğretebi-leceğini söylermişsin, doğru mudur?'
diye sordu. Nasrettin Hoca da 'Emredin öğreteyim hünkanm'
diye karşılık verdi. Timur pek de inanmadığını gösteren bir
tavırla; 'Öğret de görelim' dedi. Hoca işe koyuldu. Kitabın
arasına ot ve yaprak koyarak eşeğine kitap sayfala-nnı
çevirmeyi öğretti. İddiasını kanıtlamak için huzura çıktı.
Eşeğin sayfalan çevirip geçmesini gören Timur 'Hoca sen buna
okumak mı diyorsun?' diye sorunca, Nasrettin Hoca cevabı
yapıştırdı: 'Eee hünkanm. Okuyan eşek olunca, ancak bu kadar
okuyabiliyor?'
Eline aldığı kitabı '$öyle bir kanştınp' bırakan kişilere
'Nasrettin Hoca eşeği!' diyen bir eğitimci tanıyorum. Bu
hikaye bize neyin önemini gösteriyor? Baktığınız şeyleri
görmemizin, okuduğumuz şeyleri anlamamızın, anladığımız
şeyleri ise sindirmemizin önemini göstermiyor mu?
Bizi güçlü yapan yediklerimiz değil sindirdiklerimizdir;
Bizi zengin yapan kazandıklarımız değil tasarruflanmızdır;
Bizi bilgili yapan okuduklarımız değil kafamıza
yerleştirdiklerimizdir.;
ye bizi önder yapan da başkalarına verdiğimiz öğütfer
değil onları kendimizde uygulamamızdtr. (Francis Bacan)
177
n
f
178
n
I
o
I
i
Bu kısımda daha kaliteli bir şekilde öğrenmek için neyi nasıl
yapmanız gerektiğini araştıracağız. Daha az zamanda, daha az
çabayla daha iyi sonuçlar almanın yollarını inceleyeceğiz.
Okumadan elde ettiğimiz verimi nasıl maksimize
edebileceğimizi düşüneceğiz. Amacımız daha kısa zamanda, daha
az psikolojik zahmet ile en yüksek ba-şanya ulaşmanızı
sağlayacak teknikleri sizlerle paylaşmaktır.
İyi bir okuyucunun hayattan alması gereken en önemli
derslerden biri ne olabilir? Bir bilgi imparatorunun
öğrenmesi gereken en önemli şeylerden biri şudur; Bir okuyucu
kitapta anlatılan bilgi ve fikirlerden çok kitapta
anlatılanların, kendi beyninde canlandırdığı (çağrıştırdığı)
bilgi ve fikirlerden etkilenir. Kitapları oldukları gibi
değil olduğumuz gibi okuruz. Kitaptaki bilgiler kafamızdaki
fikirlerin güçlenerek bizi etkilemesine neden olur.
Hukuk terminolojisiyle anlatırsak; okuduğunuz kitap sizin
değişmenize neden değil vesile olur. Sizi değiştiren kitabın
sizde uyandırdığı, size ait düşüncelerdir. İşte verimli okuma
alınan bilginin çok sayıda düşünceyi uyandırabilmesidir.
Öğrenilen bir bilgi ile çok düşünce uyandırmak çağrışım ve
ilişki kurma ile mümkündür. Çağrışım kendiliğinden (otomatik
çağrışım) olabileceği gibi, üzerinde düşünülerek bilinçli bir
şekilde de oluşturabilir. Buna güdümlü çağrışım denir. Sonuç
olarak öğreme verimini artırmak için okuduğumuz şeyler ile o
anda okuduklanmızın 'aklımızdan geçirdiği' düşünceler
arasındaki bağlantılara bilinçli olarak dikkat etmeliyiz.
Öğrenme verimini artırmanın en önemli yolu sürekli olarak
neyin öğrenme verimini artırdığı, neyin ise düşürdüğüne
dikkat etmektir. Böylece kendi stratejilerinizi
geliştirilebilir ve önerilen stratejileri test edebilirsiniz.
Neyin işe yarayıp, neyin işe yaramadığını anlamak için daima
'Kim, neyi nasıl yapıyor? diye araştırın. Kafa kariyeriniz
yeterliyse 'daha iyi nasıl yapılabilir? daha iyi sonuç almak
için ne yapmak gerekir?' diye düşünün. Ünlülerin ilgili
röportajlarını okuyun, ar-kadaşlarınızı gözlemleyin,
öğretmenlerinizin kişisel tecrübelerini öğrenin. Hepsinden
önemli olan strateji, kendinizin 'neyi nasıl öğrendiğinize'
ve bu yaklaşımlarda 'nasıl bir sonuç olduğuna' dikkat
etmeniz-dir. Sürekli daha iyi, daha işe yarar, daha kaliteli
yöntemleri arayın.
Öğrenme verimi neye göre ölçülebilir? Öğrenmemizin verim
düzeyini nasıl anlayabiliriz? Verimli öğrenme öğrenmeden
amaçlanan şeyin gerçekleştirilmesidir. Buna göre sınav geçmek
için öğreniyorsanız ve sınavı geçebilecek bilgi zenginliğine
ulaşmışsanız öğrenmeniz istediğiniz verimi sağlamış demektir.
Öğrenme en basit şekilde birim zamanda, birim çabayla elde
edilen sonucun ihtiyacı giderme düzeyidir diye
tanımlanabilir. Eşit miktarda zaman ve çaba harcayarak daha
çok şeyöğrenirseniz ve ihtiyaç duyduğunuzda (hitabet, sınav,
sunuş, konuşma, yapma) o bilgileri hatırlayıp
kullanabilirseniz daha verimli öğrenmişsiniz demektir.
Öğrenme verimini ençok etkileyen şey nedir? Öğrenme veriminiz
doğrudan anlama kapasitenize bağlıdır. Nasrettin Hocanın
eşeğinin anlama kapasitesi 'sıfır' olduğu için kitaptan
öğrenemedi. Bir insan ne kadar anlayabilir? Bildiği kadar.
Neden? Çünkü göz kişinin bildiğini görür, bilmediğini de
göremez. Mevlana 'Anlattığını karşında-kiler anlayabileceği
kadanyla anlar' demişti. İnsanın anlama kapasitesinin sının
nedir? Kullanılabilecek anlama kapasitesi beyin gücüyle
sınırlıdır. Her insanın temelde iki anlama sının (kapasitesi)
vardır. Bunlar;
1) Anlayabileceklerimizin sınırı (A bölgesi)
2) Anladıklarımızın sınırı (B bölgesi)
Ana anlama kapasitemiz sahip olduğumuz BİL- Gl, TECRÜBE ve
KÜLTÜRÜN toplamının sınınnı
A) Ana AntoTa kapasitesi ifade eder- Bu sınırlar aynı zamanda
beyninizin
B) Aktif anlama kapasitesi 'uç sınırlan'nı da gösterir.
Mantık bu sınırların üzerinde gezinir, ötesine geçemezken,
sezgi gücü ve zekâ bu sınırların ötesinde keşifler yapabilir.
Yani insan kendi bilgisinden ötesini sezgisiyle
algılayabilir.
Okuduklarınızdan, yaşadıklarınızdan, konuşmalarınızdan,
yediklerinizden, kokladıklarınızdan, düşündüklerinizden
öğrendiğiniz her-şey bir araya gelir ve beyninizdeki ANA
BİLGİ ALANI oluşur. Ancak bazı bölgeler 'haritalaştırılmamış'
olacaktır. Bu bilgiler 'bildiklerimizin' ötesindeki bir
alandadır. Birincisi sınır gerçeklerin değil kafamızdaki
haritanın sınınnı gösterir. Oysa biz kendi dünyamızın
sınırlarını
179
n
I
N*
0=
!
n
180
I
O'
I
ft
genellikle gerçek dünyanın sınırlan sanınz. Ana anlama
kapasitesinin dışındaki bir cümleyi anlayabilir misiniz?
Örneğin 'Sulkus tendilis kas gruplarının acetylcholine
sentezine embiryolojik semptomlar gereksinimi yoktur'
cümlesinden ne anladınız? Tıp Eğitimi alıp zihin haritanızı
bu yönde genişletmiş olsaydınız siz de bunu anlayabilirdiniz.
Zih-ninizdeki haritanın sınırlarını değişmez olmadığını
bilmek önemlidir. Siz de zihninizdeki haritanın sınırlarını
genişleterek daha çok şeyden anlayabilirsiniz. Dostoyovski'ye
kulak verin 'İnsan yeryüzünde olan şeyleri görmezlikten,
bilmezlikten gelme hakkına sahip değildir' Dünyada sık sık
değiştirildiği halde hiç savaş çıkmayan tek sınır
zihinlerdeki haritanın sınırlandır.
Bazen tamamı bildiğiniz kelime ve düşüncelerden oluşan bir
metni okurken de ya anlamayız, ya da bazı yerlerini anlanz.
Bunun nedeni nedir? İlgi duyduğumuz ve hakkında bilgi sahibi
olduğunuz bir metni okurken bazı yerlerini tam anlamamışsak
veya yaptığımız okumadan istediğimiz verimi alamamışsak bunun
temel nedeni dikkat zayıflaması ve konsantrasyon
bozukluğudur. Kitabın ilk paragrafını anlayarak okuduğunuz
halde sayfanın sonuna geldiğinde "Ben şimdi ne anladım?' diye
sorduğunuzda bir şey aklınıza gelmiyorsa, burada aktif anlama
kapasitenizin sınırlarını görürsünüz. Tıp hukuk, bilgisayar
sistemleri gibi teknik bir metin olmadığı halde yine
anlayamadınız. Bu durum gösteriyor ki insanların
'anlayabileceklerinin' sınırının yanı sıra bir de
'anlayabildiklerinin' sının var. insanlar anlayabileceği her
şeyi anlayamıyor. Bu haritanın sürekli bir bölümünü
kullanmaya benzer. Haritanın tamamı daha büyüktür ama o geniş
haritanın küçük bir bölümü aktif olarak kullanılmaktadır.
Özetle söylersek; anlayabileceklerimizin limitleri
entellektüel kapasitemize, anlayabildiklerimizin limiti ise
psikolojik durumumuza bağlıdır. Her iki sınırın da
genişletilebileceğini bilmek önemlidir.
Anlama kapasitemizi nasıl artırabiliriz? 'Anlama' kapasitesi
küçük sının 'anlayabilme' kapasitesi (A bölgesi) ise büyük
sınırdır. Anlama kapasitesini artırmak için moral (B bölgesi)
güç, motivasyon ve konsantrasyonla ilgili kısımların okunması
gerekir. Burada anlayabilme kapasitesi veya ana kavrayış
gücünün nasıl artırılabileceği anlatılacaktır. İlkokul veya
ortaokulu okumamış bir insan, okuduğunu anlayabilme
yeteneğini nasıl geliştirebilir? Bunun en iyi yolu ilk, orta
veya li-
ıladı
im
lak
se ders kitaplarını alıp okumaktır. Bunun dışındaki yöntemler
sonuç veriyor gibi görünse de bir süre sonra eksiklik kendini
göstermeye başlayacaktır.
Lise veya üniversite mezunlan ne yapmalı? Kavrayış gücünü
geliştirmek için nasıl bir strateji takip etmelidir?
(HeralandaBir şeylerbilin) Bu durumdaki bir kişi öncelikle
derinlik kazanmak için bir alanda her şeyi öğrenmeye
çalışmalıdır. Bir yandan uzmanlık düzeyini yükseltmeye
çalışırken, diğer yandan kültür genişliğini de sağlamalıdır.
Yani değişik alanlarda bir şeyler öğrenerek genel kültürünü
artırmalıdır. Bu stratejiyi Sakıp Sabancı şekilde gösterilen
sözünde çok iyi özetlemiştir. Sabancının bu sözünü
seminerlerimde 'Raptiye Teorisi' diye öğretiyorum. Pratikte
ne yapmak gerekir?
1) Mutlaka günlük bir gazete okuyun. Bir bilimsel rapora
göre; bir lise mezunu, 5 yıl boyunca 'kesintisiz' bir şekilde
ciddi bir gazeteyi, (referans gazete) takip ederse, o kişi bu
süre sonunda ortalama bir üniversite mezununa denk genel
kültür düzeyine ulaşıyor. Gazeteye verilen para harcama değil
yatırımdır.
2) Mutlaka bir ansiklopedi bitirin. Her alandan bir şeyler
öğrenmenin zihninizdeki haritayı zenginleştirmenin en iyi
yolu, bir ansiklopedi okumaktır. Ansiklopedi okumak bilgi ve
kültür yelpazenizi genişletmenin en iyi yollarından biridir.
3) Felsefe kitapları okuyun. Düşünce sporlarının en
iyilerinden biri de felsefe okumaktır. Felsefenin 'insana
cevap vermeye' değil 'insana soru sordurmaya' yönelmiş olması
beynin kavrayış çevikliğini artırır.
4) Düşünmek için, düşünerek okuyun. Konfüçyüs 'Okumadan
düşünmek yararsız, düşünmeden okumak gereksizdir'
diyenlerden.
5) Sözlük okuyun. Sözlük okumak, beyninize daha sonraki
düşüncelerinizin temelini sağlam bir şekilde oluşturacak bir
'terminolojik taban-tanım tabanı' oluşturacaktır. Sözlük
okurken ne kadar da çok 'bildiğinizi sandığınızı'
farkedeceksiniz! Bir insanın neyi ne kadar bildiğini anlaması
için yapması gereken ilk şey sözlük okumaktır.
I
VI
MM
N O»
ii1
i
ft
182
(A
I
O»
w<
İ
6) Daha çofc okuyun. Ne kadar çok bilirseniz o kadar yüksek
anlama kapasitesine ulaşırsınız. Bildiğiniz kadar anlarsınız,
anladığınız kadar bilirsiniz. İçinde yaşadığınız toplumun
diğer üyelerinin zihin ha-ritalan ile 'ortak paydalar'
oluşturmak için en çok okunan kitapları siz de okuyun, en çok
dinlenen kasetleri siz de dinleyin, en çok seyredilen
filmleri siz de seyredin. Beğenmek, yargılamak için değil
anlamak için bunları takip edin.
Bir konuyu hızlı, kolay ve kalıcı bir şekilde anlamak için
neler yapmalıyız? Öğrendiklerimizi en iyi şekilde anlamak
için uymanız gereken kurallar nelerdir? Bu soruların cevaplan
bizi verimli öğrenmenin temel doğru ve tekniklerine götürür.
Nedir bunlar?
1) Öğrenme süreci bütün-parça-bütün şeklindeki bir sıra
halinde ilerlemelidir. Bunun anlamı ne? Bir konuyu okurken
önce ön okuma mahiyetinde, yazıyı tanıma amacıyla bir okuma
yapmak gerekir. Buonunla amaç yazının bütününü görmek, yazıyı
tanımak ve yazının.ana mantığını çözmektir. Sonra detaylı bir
şekilde tam okuma metoduyla yazı okunmalıdır. En sonunda ise
son okuma mahiyetinde, genel bir tekrar amaçlı okumak
gerekir. Hiçbir şeyi kaçırmadan, uzun süre hatırlayacak
şekilde öğrenmenin yolu budur. Bunu hemen deneyebilirsiniz.
Nasıl mı? Şu anda bu kitabın verimli öğrenme ilkeleri
bölümünü okuyorsunuz, ilk önce bütünü görün. Ayrıntısına
girmeden italik yazılı ilk cümleleri okuyun. Okurken
birbirleriyle ilişkisini kurmaya çalışın, ikinci adım olarak
tüm ilkeleri, tamamen okuyun. Okurken birbirleriyle
ilişkilerini ve kendi okumanızda nasıl kullanacağınızı
düş'ünün. Bu adım da bittikten sonra son bir defa başlıklara
ve altını çizdiğiniz kısımlara bir göz atarak konuyu
kafanızda toparlayın. Haydi deneyin!
2) Bilginin 'çok kanallı kayıt' yapılması öğrenmenin verimini
ve kalıcılığım artırmaktadır. Nedir çok kanallı kayıt? Birden
çok duyu organı ile algılamaktır. Bir şeyi görür, işitir,
koklar, dokunur ve tadarsanız onu her kanaldan algılamış
olursunuz. Böyle bir bilgi kolay kolay unutulmamaktadır. Bu
durumdan yararlanmak için pratik olarak ne yapabiliriz? Bir
yol gözümüzle okuyup özetini çıkardığımız bir konuyu,
kulağımızla da kaydetmek için o özeti yüksek sesle okumaktır.
Özet değil de metnin kendisi okunursa okuma hızı konuşma
hızı-
183
na düşecektir. Bir diğer yol konuyu aynı konuyu öğrenen bir
arkadaşırıa anlatıp, sonra da ondan dinlemektir. Okulda
öğretmeninizden dinlediğiniz (kulak) bir konuyu bir de evde
kitaptan okursunuz (göz) iki kanaldan kaydetmiş olursunuz.
Kayıt yaparken illa ki gerçekten algılamanız gerekmez.
Zihninizde canlandırarak da yaşayabilirsiniz. Hatta olmayacak
şeyleri fantastik düzeyde canlandırabilirsiniz. Örneğin soyut
bir kavram olan 'adalet' kelimesini ilk defa duyduğunuzu ve
aklınıza yerleştirmek zorunda olduğunuzu varsayalım. Çok
kanallı kaydetmek için adaleti 'canlı' gibi hayal
edebilirdiniz. Adalet koksay-dı kokusu nasıl olurdu? Onu
ısırsaydınız nasıl bir tat alırdınız? Onu yere atsaydınız
nasıl bir ses çıkardı? Görüntüsü neye benzeyebilirdi? Onu
ellerinizde tutsaydınız neler hissederdiniz? Tüm bunlara
fantastik cevaplar vererek adaleti dünyanızın bir parçası
haline getirebilirsiniz.
3) Öğrenmenin en iyi yollarından birisi de öğretmektir. Her
insan bildiklerinin öğretmesi, bilmediklerinin ise öğrencisi
olmak zorundadır. Öğrenme verimini en çok artıran
stratejilerden birisi de 'sanki başkasına öğretecekmiş gibi'
öğrenmektir. Bir diğer yol okuyup, öğrendiği konuyu hayali
olarak birine anlatmaktır. Örneğin yastığa, oyuncak ayıya,
koltuğa, 'içinizdeki size anlatabilirsiniz. Gerçek bir kişiye
öğretmek için anlatmak tekrann ve özenin etkisiyle daha iyi
öğrenmeyi sağlar. Öğretmeye çalışmanın bir yaran da neyi
öğrenip, neyi öğrenmediğimizi anlamamızı sağlamasıdır.
Öğretmek öğrenmenin üstünde bir düzeydir. Öğretebilecek kadar
öğrenmek de en iyi öğrenme düzeyidir. Bir grupla çalışmanın
en iyi yaran başkalarına öğretme fırsatı vermesidir.
Öğreterek öğrenme işlemini daha eğlenceli hale getirmek
istiyorsanız sizi sınava çekecek kişinin resmini karika-
türize bir şekilde bir yere çizerek, hayali olarak ona
anlatın!
4) Öğrencinin yeni öğrendiği şeyleri kendi ifadeleriyle
tekrarlaması öğrenmeyi çabuklaştırır. Düşmanın askeri
karargahına en kolay nasıl girilir? Düşman askerlerinden
birinin elbisesini giyerek gitmeniz işinizi bayağı
kolaylaştınr öyle değil mi? işte beynimize de kendi
kelimelerimiz daha kolay girip çıkar. Yabancı kelimeler, ise
tanınmak için kimlik tespitine tabi tutulur. Eğer yeni
düşünceleri eski kelimelerinizle beyninize sokmaya
çalışırsanız beyninizi kolaylıkla kandınrsınız. Unutmayın
kelimeler düşüncelerin ve bilgilerin elbisesidir. Yeni gelen
askerlere eski kıyafetleri (resmi kıyafetler de denilebilir)
giydirmelisiniz, sivil halleriyle denetimden geçme-
MM
et
O»
n
İ
n
184
9
VI
S*
O»
|
leri uzun bir zaman olacaktır. Bunu pratikte nasıl
kullanabilirsiniz? Kitapta okuduğunuz tanımlara alternatif
olarak kendi tanımlarınızı yapın. Anahtar kelimelerden özet
çıkanp, kendi kelimelerinizle başkasına anlatın. Okuduğunuz
kitabın yanındaki boşluklara kendi kelime, fikir ve
tanımlarınızı yazın.
5) Benzer amaçlara ve motivasyon düzeyine sahip kişilerden
oluşan bir 'öğrenme grubu'yla birlikte çalışmak öğrenme
verimini artıracaktır. Grupla çalışmak; birlikte araştırma
yapmak, anlamadığı yerleri sormak, birbirlerinin
kaynaklarından yararlanmak, birine öğretmek için
anlatabilmek, birisinden konuyu dinleyebilmek, birlikte daha
çok çalışmak için motive olmak gibi çok büyük yararlar sunar.
Üyelerin aynı amaç ve düzeye sahip olması gerekir. Çalışma
mo-tivasyonlarının da benzer veya yakın olması gerekir.
Haftanın belirli günlerinde grupla çalışmak da düşünülebilir.
Yetişkinler benzer amaçlı öğrenme gruplarını ancak
konferanslarda ve derneklerde bulabilirler. 2-3 kişiden
oluşan son bir öğrenme grubu kurmaktan sizi alıkoyan ne? Bu
grupta kimler yeralabilir?
6) Bir bilgiyi yazılı olarak ifade etmek o bilginin anlaşılma
düzeyini artırır. Yazı yazarken beynimiz 'ağır ağır' ama
'kesin kesin' çalışmaktadır. Bir şeyi ne kadar bildiğinizi
anlamanın en iyi yollarından birisi de yazmaktır. Örneğin
sevginin ne demek olduğunu biliyor musunuz? Birçok kişi bu
soruya 'elbette'der. O halde 'Sevgi nedir?' Üç cümleyle
tanımlayın lütfen!
(Sevgisiz yaşanmaz! Sevgi çok önemlidir! Sevgi olmazsa hayat
olmaz! Sevgi birisini sevmektir! Sevgi hayattaki en önemli
şeydir! gibi sözler cevap değil) seminerlerde sorduğumda
büyük bir çoğunluk sevgi hakkında 3 tane ciddi, bilgi içeren,
tanım değeri olan cümle yaza-mamaktadır. Gerçek şu ki 'yazılı
düşünmek' hem kavrayış gücünü ar-
tırıyor, hem de yazarken beynimizdeki bilgi boşluklarını
yakalamamızı sağlıyor.
7) Önemli yerleri ve anafikirleri işaretlemek dikkati kes-
kinleştirerek öğrenme verimini artırmaktadır, işaretlemekle
kastedilen şey okunan metnin önemli kısımlarının altının
çizilmesi veya üzerine özel işaretlerin konulmasıdır. Altını
çizmenin iki önemli yara-n vardır; birincisi tekrar ederken
veya daha sonra yapacağınız göz gezdirmeli okumalarda önemli
kısımları hemen bulmanızı sağlar. İkincisi ise renkli
kalemlerin kullanılmasıyla okuma monotonluğunun yarattığı
sıkıcılık azalır, ilginç bir diğer nokta da beynin renklere
şart-landınlması veya kendiliğinden şartlanmasıdır. Örneğin
bir öğrenci önemli gördüğü her yerin altını kırmızıyla
çiziyor olabilir. Bu kişinin beyni bir süre sonra kırmızı
kalemle renge şartlanacaktır. Bu kişi kırmızı kalemle altı
çizilen yerlere dikkatini kendiliğinden yönlendirir, hemen o
bilgiyi hafızaya kaydeder, ilginç nokta şudur; böyle
durumdaki bir kişi okurken önemli olduğunu gördüğü bir yerin
altını bilerek (beynini test etmek için) altını çizmeden
geçerse bir süre sonra diğer altı çizili yerleri hatırladığı
halde, önemli olduğunu bilse de altını çizmediği kısımları
unuttuğunu görecektir. Bu durumun birçok örneğiyle
karşılaşılmıştır.
8) ideal ders çalışma süresi şöyledir; 45 dakika ders + 5
dakika tekrar +10 dakika dinlenme. Eğer 45 dk'dan fazla ders
çalışırsanız dikkatiniz zayıflar ve motivasyonunuz kaybolur.
Çalışmanın getirdiği monotonluk konsantrasyonu bozar, öğrenme
isteğini azaltır, öğrenme verimini düşürür. Öğrendiklerimizin
% 80'ini 24 saat içerisinde unuturuz. Bunu önlemenin iki yolu
vardır. Birincisi çok kanallı kayıt yaparak öğrenmedir,
ikincisi ise konu bittikten hemen sonra, en geç on dakika
içerisinde bir tekrar yapmaktır. 10 dakikalık mola ise daha
iyi ve daha çok çalışmak için yapılmış bir yatınındır.
Okurken üç türlü yoruluruz; bunlardan birincisi psikolojik
yorgunluktur. Motivasyon azalması ve konsantrasyon
bozukluklanyla kendini gösterir. İkincisi ise entellektüel
yorgunluk diyebileceğimiz bir yorgunluktur. Beyin uzun süre
aynı konuyla ilgilenmekten sıkılmış ve zayıflamıştır.
Üçüncüsü ise fizyolojik bedensel yorgunluktur. Okurken
gözleriniz yorulur, sırtınız ağınr, boynunuz hareketsizlikten
tutulabilir. Bir de beyinde, görünmeyen biyolojik bir
faaliyet vardır. Beyin yeni
185
n
N
O'
w
a
186
n v>
I
V)
O
I
i
ft
öğrenilen bilgileri protein sentezleri yaparak maddeye
dönüştürmektedir.
İşte bu protein sentezinin istenilen kalitede olabilmesi için
beyin dinlenme molalarına ihtiyaç duymaktadır. Öğrenin,
tekrar edin ve dinlenirken eğlenmenize bakın.
g) Dershaneciler arasında yaygın bir kanaate göre öğrenmede
'oranlar' şöyledir. Bir konuyu sadece derste dinleyerek onun
% 20'sini öğrenebilirsiniz. Eğer aynı konuyu bir de kitaptan
okursanız % 40'ını kavrarsınız. Daha önce okuyup, dinleyerek
öğrendiğiniz konunun bir kez de yazılı özetini çıkarırsanız
bilginin % 60'ına sahip oldunuz demektir. Eğer bu konuyu bir
de başkasına anlatırsanız % 80'ine sahip olursunuz. Buna
ilave olarak şunu da söyleyebiliriz. Toplam öğrendiğiniz oran
olan % 80'i % 90'a çıkarmak için konunun bitiminden hemen
sonra bir tekrar yaparak yığılma etkisi yaratabilirsiniz.
10) Öğrenmek için okumada konunun başırıdaki -ilk prag-
raf(lar)- bilgiler 'başlangıç etkisi' konunun sonundaki
bilgiler ise 'bitiş etkisi' dolayısıyla unutulmaz,
hatırlanır. Bu neden böyledir? İlk paragrafta beyin 'aç'
olduğu için bilgiyi hemen yutar. Orta kısımlarda ise beyine
bilgi giriş çıkışı fazlalaştığından sadece ilginç olanlar,
diğerlerinden büyük ölçüde farklı olanlar ve tekrar edilenler
akılda kalmaktadır. Son paragraf ise 'finişe varma mutluluğu'
ve daha unutma süreçleri yeni başladığı için kolay
hatırlanır. Beynimizin bu özelliğinden nasıl
yararlanabiliriz? Bunun yolu daha çok ara vermektir. Eğer çok
ara verirseniz başlangıç ve bitişlerin sayısı da fazla
olacaktır. Bu açıdan da 45 dk. ders+5 dk. tekrar+10 dk
dinleme formülü idealdir. Çevrenizdeki az ders çalıp yüksek
not alanlan incelediğiniz takdirde onların uzun süre
çalışmaktan sıkıldıklarını ve sık sık ara verdiklerini
görürsünüz. Onların başarısız öğrencilerden farkı ise 'sık
sık' kalktıklan çalışma masalarına 'sık sık'
dönebilmeleridir.
11) Beyni okunacak konuya karşı 'uyarmak' öğrenme verimini
artırmaktadır. Beyin ilgi duyduğu ve hakkında bilgi sahibi
olduğu konulan çok iyi anlar. Burada sizden istenen konunun
ilginç yanlan-na dikkat ederek merakınızı kendi kendinize
oluşturmanızdır. Bunun için kendinize bazı sorular sormanız
gerekir. Örneğin bu kanunun il-
ginç yanı neresi? Bu konuyu sevenler onun neresini seviyor?
En sevdiğim sanatçı bu konuyu çok beğenseydi neler
hissederdim? Sevmediğiniz derslere karşı da bu tür sorular
sorabilirsiniz. Unutmayın ilginç olmayan hiçbir konu yoktur,
onun ilginç boyutunu yakalayamamış insanlar vardır.
2) Okunacak metni 'tanımak' öğrenme verimini artırır. Beyin
neyi okuduğunu, nereye kadar okuyacağını, ne kadar sürede
bitire-bileceğini bilmek ister. Tüm bunları anlaması için de
'araziyi tanıması' gerekir. Bunun için de metni
derinlemesine, tam okuma metoduyla okumadan önce yüzeysel
olarak 'ön okuma' yapmak gerekir. Osmanlı ordulan araziyi
tanımak, gidebilecekleri yollan bulmak ve düşman orduların
hakkında bilgi toplamak için ordudan bağımsız ve onun önünden
giden akıncı birlikleri kullanıyordu. Siz de okuyacağınız
yazıyı tanımak için akıncılar gibi 'Vur-kaç!-Bak kaç!'
taktiğini kullanarak bir ön okumaya tabi tutun. Bu ön okumada
başlıklar, grafikle, özdeyişler, tırnak içindeki kelimeler,
italikler, boldlar üzerinde göz gezdirmek gerekir.
13) Sorulara cevap arayacak şekilde okumak okuma verimini
artırır. Çok susamış bir kişi için suyun tadı gerçekte
olduğundan daha güzeldir. Beynine bir soru yerleştirip ona
cevap arayan kişi de en-tellektüel susamışlık yaşar. Cevabı
bulduğunda normalden daha çok inanır. Beynin bu özelliğinden
nasıl yararlanabiliriz? Bunun yolu bilinçli bir şekilde,
okuyacağınız metinde gerçekten cevabını arayacağınız sorular
hazırlamaktır. Bu kitapta neredeyse cevap kadar soruların da
yer almasının bir nedeni de budur.
Kitaptan bilinç altınıza yerleşen bir sorunun cevabını başka
bir kitapta bulsanız da sizde onu öğrenmeye yönelik 'ilk
hareketi' bu kitap başlattığı için soru amacına ulaşmış
demektir. Pratikte bunu uygulamak için ne yapılabilir? Eğer
kitap okuyorsanız önce kitabı ön okuma ile tanıyın. Sonra
kitabın konusuna göre cevabını bulmak istediğiniz sorulan boş
bir sayfaya yazın. Gerçekten samimi olarak merak ettiğiniz
şeyleri yazın. Sanki yazara soruyormuş gibi yazın. Düşündükçe
sorular çoğalacaktır. Soruların 5 ile 10 arasında olması
idealdir. Kitabı veya makaleyi okurken de zihninizde sorular
sorarak düşünce akışını takip edin. Bu sizde gerçek bir
konsantrasyon oluştura-
187

V» fi*
O'
3 ft
188
n
l/l
9
n
çaktır. Eğer üniversite öğrencisiyseniz geçmiş yılların sınav
sorularını iyice inceledikten sonra konulan okumaya
başlayabilirsiniz.
14) Anahtar kelime özeti çıkarmak öğrenme kalitesini artırır.
Anahtar kelimeler bilgi taşıyıcısı olan kelimelerdir, anahtar
kelime birçok bilgiyi çağnştmr. Anahtar kelimeleri
işaretlemekle yetinmeyip onları kitabın kenanndaki boşluklara
büyük harfleriyle yazmak en etkin stratejilerden birisidir.
Bu kitaptaki anahtar kelimeler genellikle tırnak içerisinde
gösterilmiştir. Anahtar kelimeler yoğun çarpıcı ve
özetleyicidir. İsrail ile Araplar arasındaki savaşlan anlatan
Anayasa Hukukçusu Lipson, savaş sonrası Filistinli-lsrail
çekişmesini şöyle özetler "İsrail ile Filistinliler
anlaşamamakta anlaşmıştır" Burada anahtar kelime hangisidir?
Elbette 'anlaşamamakta anlaşmak' deyimidir. Bu deyim kısa,
yoğun ve vurucu bir biçimde her şeyi anlatmaktadır. Okurken
anahtar kelimeleri bir kart üzerine yazdıktan sonra, konunun
bitiminde o 'şifre' kelimelere bakarak yapıları tekrar
oldukça iyi sonuçlar vermektedir. Bu yöntem tekrann
maratonluğunu da önlemektedir.
15) Konuyu bir bütün halinde ve görsel olarak gösteren bir
şema bilginin kalıcılığını artırır, hatırlamayı
kolaylaştırır. Bunun iki nedeni vardır; birincisi her şeyi
bir bütün olarak, 'kuşbakışı' görmek o bilginin parçalan
arasında ve parçalarla bütün arasındaki ilişkileri görmemizi
sağlar. İlişkileri kurmak ise öğrenmenin kendisidir. İkincisi
ise görsel bir şemanın beynimize 'bilginin resmi'ni
göndermesidir. Eğer Ankara'ya gidip Atakule'yi sadece bir
dakika seyretmiş olsaydınız onu nasıl anlatırdınız?
Çocukluğunuzu yaşadığınız evi birisine anlatırken beyninizde
neler oluyor? Gerçek şu ki; beyin, Atakule veya çocukluğunuzu
geçirdiğiniz eve ait görüntüleri aynen kaydeder. Birisine
anlatırken de o hayali önce kafanızda canlandınrsınız (iç
görüntü) sonra o iç görüntüye, akli gözlerinizle bakarak
karşınızdakine anlatırsınız. İç gözleriniz çalıştığı zaman
dış gözleriniz durur. Bundan dolayı hayal kuran kişilerin
gözleri sonsuza netlenir, 'dalar gider.'
Beynin görüntü kaydını ses kaydına göre 20-25 kat daha iyi
hatırladığını biliyoruz. O halde beynimizin bu özelliğinden
yararlanmalıyız. Bilgiyi resimli hale getirip beynimize
yerleştirmeliyiz. Eğer şemanın fotoğrafını zihninize iyice
yerleştirirsiniz sınav anında çocuklu-
ğunuzu geçirdiğiniz evi hatırlar gibi şemayı 'gözümüzün
önüne' getirebilirsiniz. Tek yasal kopya çekme yolu budur!
Kopyalarınız bir film şeridi gibi' gözünüzün önünden
geçecektir. Bu şemalan hazırlamanın en iyi yolu beyin
haritalan metodudur. Şemayı çizdikten sonra bakıp gözünüzü
kapatın. Sonra aynısını zihninizde görün. Hayal etme
(imajınasyon) gücünüz gelişmişse bunu 3-4 tekrarda
başarırsınız. Hatırlamaya çalışırken ise önünüze değil
yukarıya doğru bakın. Çizdiğiniz semayı çizgi film gibi
rengarenk, hareketli, büyük, parlak bir şekilde hayal
etmelisiniz.
16) Bilginin formatını (sistematik) değiştirin. Bilginin
veriliş biçimi ile almış biçimi farklı olabilir. Konunun
veriliş biçimi müfredata, alınış biçimi ise soru tipine
bağlıdır. Örneğin tarih kitabı ve öğretmeni Osmanlı tarihini
şöyle bir sistematikle anlatıyor olabilir.
A) Klasik sistematik
1) Kuruluş dönemi
a) Savaşlar
b) Padişahlar
c) Gelir kaynaklan
2) Yükselme dönemi
a) Savaşlar
b) Padişahlar
c) Gelir kaynaklan.
B) Alternatif (çapraz) sistematik
1) Savaşlar
a) Kuruluş dönemi
b) Yükselme dönemi
2) Padişahlar
a) Kuruluş dönemi
b) Yükselme dönemi
3) Gelir kaynaklan
a) Kuruluş dönemi
b) Yükselme dönemi
B şıkkında anlatılan alternatif (çapraz) sistematiği
hazırlamanın üç önemli faydası vardır. Birincisi ve en
önemlisi bilginin çapraz kombinasyonlarının beyin tarafından
yapılmasıdır. Bilgi parçalarının kendi aralarında ve ait
oldukları bütünle aralarındaki ilişkiler daha net görülür. Bu
yeni bağlar sarsılmaz Öğrenme ağlan kurulmasını sağlar. İkin-
189
190
cisi ise bu çalışmanın yazılı bir tekrar imkanı sağlamasıdır.
Bir üçüncü yaran ise genellikle soru tipinin alternatif
sistematiğe uygun olmasıdır. Zor soru neye denir? Öğretmenin
öğretme biçimine ters sistematikte sorduğu sorulara 'zor
soru' denir. Örneğin öğretmen konuyu A sıkkındaki sistematiğe
göre anlattıktan sonra 'Kuruluş dönemindeki savaşlan,
padişahları ve gelir kaynaklarını anlatınız' diye bir soru
sorarsa bu konuya çalışmış biri için kolay sorudur. Oysa
öğretmenler genellikle 'Kuruluş dönemi savaşları ile yükselme
dönemi savaşlarını karşılaştırın,/ya da benzerliklerini/ya da
farklılıklarını yazın' gibi sorular sorarlar. Eğer B
sıkkındaki gibi alternatif bir sistematiğe göre özet
çıkarmışsanız bu soru sizin için 'kek soru'dur. Oysa böyle
bir sistemle çalışmamış bir kişi, önce her iki dönemin
savaşlarını detaylarıyla hatırlayacak sonra bu savaşların
benzerlik de farklılıklarını yorumlamaya çalışacaktır. Bunu
sınav anında yapması ise zor bir iştir.
17) Öğrenilecek konuları parçalara bölmek ve basamaklardan
adım adım ilerlemek öğrenme motivasyonunu artırır. Birçok
kişi bir işi yaptıktan sonra elde ettiği sonucu hemen görmek
ister. Sonuç aldığını görmek onu motive eder ve daha büyük
amaçlan gerçekleştirmek için hırslanır. Ekmeği nasıl
yersiniz? Lokmalara bölerek... Suyu nasıl içersiniz? Yudum
yudum! O halde bilgiyi beyninize 'dilim dilim' gönderin. 45
dakikada bitirebileceğiniz kısmı belirleyin ve hemen başlayıp
sonuca ulaşırı. Kitap okurken veya çalışılırken öğrenilmesi
gereken konulan 'başarılabilir hedefler' haline getirmek için
konu parçalara aynlmalıdır. Konulan parçalayın ve yutun!
18) Okurken kelimelerin değil düşüncelerin takibim yapmak
anlamayı kolaylaştırır. Kelimeleri okumanın amacı düşünceleri
ve fikirleri anlamaktır. O halde kelimeleri okumak amaç değil
araçtır. Profesyonel bir okuyucu kelimelere takılmadan
yazının düşünce örgüsünü okur. Beceriksiz okurlar ise
kelimelerle boğuşur ve kelimelere takılıp kalır. Bir
metindeki fikir sayısı kelime sayısından daha azdır.
Fikirleri toplamak için okumak akıllı olmanın gereğidir. Bunu
pratikte nasıl yapabiliriz? Bunun yolu 'önemli olan ne? Ne
önemli?' sorularını akıldan çıkarmadan okumaktır. Yazann
nerede ne demek istediğine dikkat etmek de bir diğer
stratejidir. Fikirleri yakalayabilmek için öncelikle önemli
olanı önemsizden, gerekli olanı gereksizden ayırabilecek
kadar o konu hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.
Çok kitap okuyan veya uzmanlık alanıyla ilgili bir kitap
okuyan kişiler bunu çok kolay ve hızlı yapabilirler. Eğer
konu hakkında yeterli bilginiz yoksa ön okuma ile bir ön
fikir edinebilirsiniz.
19) Öğrenilen bilginin nerede, hangi sorulara karşı, nasıl
kullanılacağını bilmek öğrenme verimini artırır. Okumanın
amacını bilen beyin bilgiyi bu amaca göre işler. Eğer bir
ders kitabı okursanız her önemli bilgiye rastladığınızda onun
nasıl bir soruyla sizden istenebileceğini düşünün. Eğer çok
güzel bir fıkra öğrenmişseniz, hemen onu kimlere, hangi
durumlarda anlatabileceğinizi düşünün. Eğer yeni bir teknik
öğrenmişseniz onu kimlere karşı, hangi durumlarda, nasıl
kullanabileceğinizi düşünün. Eğer yeni bir bilgi, örnek,
düşünce öğrenmişseniz hemen onu kişisel argümanlarınızın
arasına katın. Onu kimlere karşı, hangi tür konuşmalarda
kullanabileceğinizi düşünün. Özetlersek bir bilgiyi o
bilginin pratikteki kullanım alanlan ile ilişkilendirirseniz,
o durumla karşılaştığınızda hemen aklınıza o bilgi
gelecektir. Gerektiği anda, gereken bilgiyi hatırlamanın en
iyi yolu budur.
20) Metnin başırıı okuduktan sonra ortalarını atlayarak son
kısımlarını incelemek kafada 'konu çerçevesi' oluşturarak
anlamayı hızlandırır. Düşünce akışının nereye varacağını
bilmek, kavrayışınızı güçlendirir. Bunun yolu da konunun
özetinin verildiği veya sonuca bağlandığı son kısma bir göz
atmaktır.
21) Ana fikri yakalayarak okumak verimi arttırır. Okurken bir
an önce ona fikri yakalamaya çalışın. Konunun özü nedir? Bunu
bulmaya çalışın. Sonra da ona fikir çerçevesinde yan
fikirleri de değerlendirerek kanunun örgüsünü çözümleyin.
Anafikir ile diğer fikirler arasındaki ilişkilere dikkat
edin.
22) Öğrenirken 5N+1K formülünü kullanmak öğrenme verimini
artırır. Acemi gazetecilere öğretilen iki temel kural vardır;
birincisi 'Köpek insanı ısırırsa haber değildir, ancak insan
köpeği ısı-rırsa haber olur' kuralıdır. İkincisi ise
'Haberini kim, konu ne, ne zaman, nerede, nasıl, niçin
sorularına cevap verecek şekilde yaz' kuralıdır. İyi bir
okuyucu da bu soruların cevaplarına rastlarsa onlara dikkat
eder. Çünkü bu soruların cevabı 'bilgi değeri' taşır. Nasıl?
191
7İ n
(A
O'
W
fl>
İ n
192
a.
3
a
• Kim? Ne? (kişi kim, konu ne)
• Ne zaman? (süreler, tarihler, rakamlar, tarihsel algılama)
• Nerede? (yerler, mekanlar, coğrafi algılama, mesafe)
• Nasıl? (hangi yoldan, hangi yöntemle, hangi aşamalardan
geçerek)
• Neden-niçin? (Sebep ne? Gerekçesi ne? Neden olmuş.)
• Ne kadar (Miktar. Ne kadar uzun? Ne kadar ağır?)
Bu soruların cevabı olabilecek noktalara dikkat etmek öğrenme
verimini arttırır.
23) Gramer kurallarına ve dil psikolojisine dikkat ederek
okumak okuma verimini arttırır. Tanımlar, örnekler, kurallar
ve istisnalar, anafikirler ve yan fikirlere dikkat ederek
okuma verimi arttırır. Bilgiler arasındaki ilişkiler
benzerlikleri veya farklılıklan yönünde kurulur. Benzerlikler
'gibi' edatı ile kurulur. Örneğin 'Hafıza eğitiminde olduğu
gibi hızlı okumada da önemli olan teknikleri bilmek değil
onları kullanabilecek iç disiplini gösterebilmektir'
Farklılıklar ve zıtlıklar ise 'oysa' kelimesiyle ortaya
konur. Örneğin 'Karadenizliler sıcak kanlıdır, oysa daha
yukarıya çıkıp Sibirya'ya giderseniz kanlar soğumaya başlar.'
iyi bir okuyucunun kelimeler bakıp düşünce akışını okuması
gerektiğini biliyoruz. Gramer kurallan bu düşünce akışına yön
verir. Eğer 'ama, fakat, ancak, aksine, bunun tersine' gibi
kelimelerle karşılaşmışsanız bilin ki düşünce akışı 'U'
dönüşü yapacaktır. Başka bir ifadeyle söylenene ters bir yeni
düşünce gelecektir. 'Aslında' kelimesi ise kendinden önceki
cümleyi zayıflatıp, kendinden sonrakini ise güçlendiren bir
kelimedir. Aslında' kelimesini görmüşseniz bilinki anlatılan
doğrudan 'daha doğru bir doğru' anlatılmak isteniyor.
Öğretici kişiler genellikle önem verdikleri kısımları vücut
dilleri ve ses tonlarıyla vurgularlar. Ancak bunu yapmasalar
da, şu kelimelerden sonra söylediklerine büyük önem verirler;
'En önemlisi, buradaki kritik nokta, sonuç olarak,
özetlersek, netice itibariyle, kısacası, hayati nokta, dikkat
etmeniz gereken nokta, buradaki ana fikir..., can alıcı
kısım, unutmayın ki, esas boyut vs. Siz de bu kelimelerden
sonra
söylenenlere ve yazılanlara önem vermelisiniz. Bazı kelimeler
ise konunun biraz daha açıklanacağını, daha çok bilgi
verileceğini gösterir. Bunlar 'çünkü, buonunla beraber,
benzer şekilde, ayrıca, aynı zamanda, başka bir açıdan,' gibi
kelimelerdir. İnsanlar önem verdikleri konulan konuşurken
bilinçli veya bilinçsiz olarak tekrar tekrar anlatırlar.
Tekrar edilen her bilgiyi yakalamayı alışkanlık haline
getirmelisiniz. Bu bilgilerin geleceğini 'daha önce
söylediğim gibi, tekrar ediyorum, kitapta da anlattığım gibi
kelimelerden anlayabilirsiniz.
24) Empatik olmak okuma verimini artırır. Eğer birisinden
bir ders dinliyorsanız kendinizi onun yerine koyun ve
anlattıklarını kendi ifadelerinizle siz anlatmaya çalışın.
Bir diğer yol onun söylediklerine bakarak bir sonraki
söyleyeceğinin ne olacağını tahmin etmeye çalışmaktır. Özetle
kendinizi yazann, konuşanın yerine koyarak olaylan 'birde o
açıdan' görmeye çalışınız.
25) Okurken ne öğrenileceğini ve niçin öğrenileceğini bilmek
kullanılan öğrenme yönteminden daha çok öğrenme verimini
artırır. Bir konuyu öğrenmeden önce mutlaka şu üç ortaya
bilinçli olarak cevap verin.
• Ne öğreneceğim?
• Niçin öğrenmeliyim?
• Nasıl öğrenebilirim?
Bu sorular beyninizi psikolojik ve entellektüel yönden
öğrenmeye hazırlar.
26) Beyni ve bedeni biyolojik çalışma yasalarına uygun
kullanmak da öğrenme verimini artırır. Kişilerin verimli
çalışma saatleri farklıdır. Bazıları sabah, bazıları akşam
üstü, bazıları gündüz, bazıları ise gece verimli öğrenir.
Sizin için en doğru strateji, bugüne kadar kullandığınız
verimli çalışma saatlerini açığa çıkarmak ve ona göre
programlar yapmaktır. Şekerde bulunan glikozun beyne enerji
sağladığı bilinmektedir. Beynin glikozu kullanabilmesi için
oksijene ihtiyaç olduğundan pencerelerin arada bir açılarak
ortamın havalan-dınlması gerekir. Oturulan sandalye aşırı
sert veya aşırı yumuşak ol-
193

n
194
V
f
n
mamalıdır. Sert sandalye dikkati dağıtır, yumuşak sandalye
ise uyku getirir. Ders çalışmak için en ideal yerin masa
olduğunu bilmelisiniz. Güneş ışığının ideal ışık olduğu da
bir diğer gerçektir. Ne yediğiniz, ne içtiğiniz, nasıl
durduğunuz bile öğrenme kalitenizi etkilemektedir. İnsanın
ruhuna ve bedenine ait tüm unsurlar birbirlerini etkiler ve
birbirlerinden etkilenir.
BİLGİYİ BEYNE KAZIMANIN YOLU : HAFIZA KLİPLERİ
195
Tibet tapınaklarındaki öğrencilere söyle bir soru sorulur;
'Şişenin içine gifrniş bir fil nasıl çıkar?' Birisi bu soruyu
bana ilk sorduğunda 'Fil içine girdiği şişeyi yutarak dışarı
çıkar' demiştim, istenen ve doğru kabul edilen cevap
şöyledir; 'Fil şişenin içine nasıl girdiyse öyle çıkar. Yani
hayal gücü ile girdiğine göre yine hayal gücü ile çıkar.'
Bu kısımda hayal gücümüzü geliştirmeyi ve hayal gücümüzü
kullanarak öğrenmeyi öğreneceğiz. Bir bilgiyi uzun süre ve en
az çabayla akılda tutmanın yolunu öğreneceğiz. Hayal gücünün
öğrenme yeteneğini geliştirmek için kullanılmasını öngören bu
yönteme ben HAFIZA KÜPLERİ diyorum. Hafıza kliplerinin temeli
hafızanın ve hayal gücünün özelliklerini kullanarak
öğrenmektir. Böylece en az çaba ile en kaliteli sonuç alınmış
olur. Bilgiyi beyne işlemenin en kolay ve en kalıcı yolu
budur.
'
Öğrenmenin bilgileri birbirine bağlamak demek olduğu
biliyoruz. * Bilgileri birbirlerine bağlananın bir yolu
onların mantıki ilişkilerini görerek aralarında mantıki
bağlantılar kurmaktır. Mantıksal bağlar zor kurulur ve çabuk
unutulabilir. İkinci bir yol bilgilerin şekilleri (biçimleri,
suretleri, formlan, dış görünüşleri) yoluyla (görsel)
bağlantılar kurmaktır. Bu tür bağlantılarda diğer duyu
merkezlerinden çok üstün olan beynin görüntü merkezi ve hayal
gücü kullanılır. Bu tür bağlantılar en kolay ve en kalıcı
sonuçlan verir. Ayrıca mantıklı bağların aksine sıkıcı değil
eğlendiricidir. Bu içimizdeki bu potansiyel yetenekten
yararlanmanın yolu hafızanın 'doğal bağlantı biçimi'nin nasıl
olduğunu anlamak ve bilgileri hafızanın doğasına uygun bir
biçimde kaydetmektir.
Hafızanın doğal kayıtlan nasıldır? Bilgiyi uzun süre
unutmamak için onu nasıl kaydetmeliyiz? Öncelikle bilgiyi
görsel hale getirmeli-

O'
I
n
196
8?
I

yiz. O bilgiyi zihin ekranımızda seyretmeliyiz. Bu

görüntülerin hareketli olması gerekir. Önemli bir nokta da
filmlerin siyah beyaz değil renkli olmasıdır. Abartılı
görüntüler uzun süre akılda kalır. Ayrıca kanlı-canlı
sahneleri de uzun süre unutmayız. Hafıza küpleri tekniğinin
amacı bu özellikleri taşıyacak şekilde bilgileri birbirine
bağlamaktır. Burada sorun birçok kişinin, farkında olmadan
yapsa da, hayal gücünü profesyonelce kullanma becerisine
sahip olmasıdır. Bu kısımda hayal gücünüzü tanımanızı ve
kontrol etmenizi sağlayacak bazı uygulamalara yer
verilecektir. Bu tekniklerle hem zihinsel potansiyeliniz
eğitilecek, hem de hafızanıza bir şeyi kaydetmek için ideal
bir tekniği öğreneceksiniz.
Hafıza küplerinin temel strajiisi Ç-K.l.B.'dir. Buna göre
kalıcı bir şekilde öğrenmek için bilgiler arasında Çağrışım
oluşturacak şekilde bilgileri birbirine Karıştırmak,
llişkilendirmek ve Bağlamak gerekir. Bilgiler arasında kalıcı
bir 'çağrışım bağı' oluşturmak için kliple-rimizde sıvılan
birbirine kanştırmak gerekir. Örneğin kan ve mürekkep
bilgilerini hatırlamak için 'kanlı mürekkep'in resmini
gözümüzün önüne getirmeliyiz, llişkilendirme soyut veya somut
kelimeleri mantıki olarak birbirine bağlamaya yarar.
Başlangıçta klipleri zihninizde canlandırmak çok vaktinizi
alabilir ancak bir süre sonra ustalaşmca 1 saniyeden bile
kısa sürede 3-4 kelimeyi birbirine bağlayan bir senaryo
kurabilirsiniz, şimdi bu düzeye ulaşmak için egzersizleri
yapmaya başlayınız.
1) En sevdiğiniz sanatçıyı zihninizde canlandırın. Onu bir
konser sahnesinde canlandınn. Elindeki mikrofonu patlıcan
yapın. Sonra da ayağı kayınca yere düşsün! Şimdi ona
tuttuğunuz takımın formasını giydirin. Konserdeki havai fişek
gösterilerini ve neon ışıklan-nı iyice canlandınn. Şimdi tüm
bu sahneyi siyah-beyaz yapın. Sonra bir siyah-beyaz bir
renkli yapın. Dönüşümlü olarak en az beş kez tekrarlayın.
2) En sevdiğiniz futbolcuyu zihninizde canlandırın. Onun
yolda giderken buz üzerinde durduğu için donarak yere
yapışmış bir kola şişesine tekme attığını hayal edin. Şimdi
de şişe donduğu için ayağının ters döndüğünü hayal edin.
Ayaklarının biri öne diğeri geriye doğru baksın. Onun bu
halini parlak, renkli ve net olarak görmeye çalışın.
3) Şimdi çizgi film kahramanı Tom ve Jery'i canlandırın, fare
Jery'nin elinde bir tava olsun. Şimdi kedi Tom'u küçültmeye
başlayın, küçültün, küçültün, küçültün, ta ki farenin
küçükparmağı kadar kalıncaya kadar, şimdi fare Jery
kendisinden çok küçük olan kedinin kafasına tavayla vursun,
kafasına tavayla vurulan kediyi tekrar büyütmeye başlayın.
Şimdi her ikisi de büyüsünler. Büyütün onları, büyütün,
büyütün, taa ki dünya her ikisinin ayak baş parmağının
altındaki bozuk para kadar kalıncaya kadar.
4) Şimdi hayatınızda en çok korktuğunuz bir film sahnesini
zihninizde canlandırın ve filmi bir yerde durdurun. Onu
kartpostal
, haline getirin. Sonra da dünyadan aşağı doğru uzay
çöplüğüne atın gitsin.
Buraya kadar 'ısınma turlan' yaptık. Bu egzersizlerden
çıkaracağımız ders görsel, renkli, büyük-abartılı, hareketli
ve kanlı-canlı sahneleri zihnimizde canlandırmanın
beyinimizde derin izler bıraktığıdır. Şimdi aşağıdaki ikili
kelimeler arasında bu özelliklere sahip bağlantılar kuran
klipler çekmeye başlayınız.
1) Tilki ve çorap 2) Tişört ve hedef 3) Konserve ve sarhoş 4)
Martı ve sepet 5) Topuz ve tencere 6) Uçak ve gazete 7) Ali
ve Galatasaray 8) Temel Reis ve balık 9) Köpek ve hindi 10)
Televizyon ve ayna. Hemen kendi küplerinizi çekin ve
verilenlerle karşılaştınn...
Şöyle klipler çekebilirdiniz; 1) Tilki kafasına kadın çorabı
geçirmiş kümes soymaya gidiyor (hayalinizde canlandınn) 2)
William Tell elma yerine tişörtünün üzerinde hedef tahtası
olan birine ok atıyor 3) Sarhoş konserve kapağını dişleriyle
açmaya kalkınca gece vakti tüm mahalleliyi uyandmyor 4)
Anneniz sizin bir martının sepet içinde getirdiğini söylüyor
ya da Kadıköy vapurunun üzerinde uçan martılar sepetlerindeki
ekmek kınntılarını insanlara atıyor. 5) Malazgirt savaşırıda
topuzu olmayanlar sopa taktıklan tencereleri kullanarak
düşmanı korkutuyorlar 6) Uçağın kaptan pilotu uçuş esnasında
gazete okuduğu için uçak düşünce gazeteye haber oluyor ya da
uçak düşmeye başlayınca paraşüt bulamayan yolcular gazeteleri
paraşüt gibi kullanarak aşağı atlıyorlar 7) Ali Desidero
Galatasaray'ın aslanını traş ediyor. (Abartarak canlandınnız)
8) Temel Reis üniversite sınavından önce sınavı kazanmak için
Dardanel tonlu ıspanak yiyor. Ya da Ka-
197
tfl
I
n
198

t/l
I
î
ft
radenizli Temel çay bardağı içerisinde balık avlıyor 9)
Çiftliğin köpeği hindinin kendisine çelme takmasına
sinirlenince gider sahibini kandırmak için takvim
yapraklarını kopararak 1 Ocak'a getirir. 10) Bir televizyon,
koltuğuna kurulmuş aynada maç seyrediyor. Bu ve benzeri
küpleri abartarak komik bir hale getirin ve çizgi film gibi
zihninizde canlandırın. Şimdi de aşağıdaki 3'lü kelimeleri
abartılı, komik, saçma, olağanüstü, görsel, kanlı canlı,
renkli özellikler gösteren küplerle birbirine bağlayın.
1) Çorba, kefen, sinek 2) Kutu, üzüm, şemsiye 3) Adalet,
kaburga, heykel 4) Bebek, cellat, ceviz 5) Penguen, nevresim,
sigara 6) Tekerlek, semer, zeybek 7) Örümcek, ozan, jeton 8)
Ali Şen, çelenk, gemi 9) Ütü, kitap, parfüm 10) Zebra,
şemsiye, Eskimo. Çorbadan çıkan sinek aniden uçunca
koltuğunun altındaki kefeni kaşığa düşebilir. Penguen
kutuplarda ağaç bulamadığı için nevresimi buza sürterek
sigarasını yakacağı ateşi icad etmeye çalışabilir. Geriye
kalanlarla belirtilen özellikleri taşıyan küplerinizi
çektikten sonra 4 kelimeli uygulamalara geçebilirsiniz.
1) Yedek, sedye, semer, disket 2) Kakılmış, İtilmiş, sanmsak,
cep telefonu. 3) Saat, kestane, sabun, fotoğraf 4) Kartvizit,
resim, kokain, kabak 5) Reçel, sehpa, Hakan Şükür, kablo 6)
Gelin, ilan, değirmen, cezve 7) An, şeftali, Kemal Sunal,
kertenkele 8) Ahtopat, beşik, muhasebeci, kiremit... Bu
gruptaki 2 numara için Kakılmışın İtilmişi cep telefonundan
aradığını ve akşam ltilmiş'in 'Telefonda ağzında sarmısak
kokusu geliyordu' diyerek dövdüğünü anlatan bir klip
çekebilirsiniz.
Unutmayın; hafıza kliplerininin iki adımı vardır. Birinci
adımda 'Hüpletme' ikinci adım ise 'gümletme' hareketi
yapılır. Bunun anlamı önce bilgiyi iyice algılayın sonra da o
bilgiler arasında patlayıcı, çarpıcı bir ilişki kurun. Hafıza
küplerinde 3 kritik unsur vardır. Birincisi görüntünün
(hayalin) kalitesiyle ilgilidir. Hayaller o an
yaratılabileceği gibi geçmişte yaşadığımız olaylar,
seyrettiğimiz filmlerdeki sahneler de efekt olarak
kullanabilir. Daha önceden algılanmış, gerçek görüntüler
derin iz bırakır. İkinci kritik unsur harekettir. Durağan
sahneler, fotoğraflar etkili olmaz. Bir film şeklinde ve
hareketli sahneleri olan küpler çekmelisiniz. Üçüncü unsur
ise bağlantı
noktasıdır. Bunu sağlamanın en iyi yolu bir soru sormaktır.
Soru ile olaylar zincirini başlatmak ve hayal gücü ile
abartarak klibi çekmek gerekir. Bunu en iyi az ilerde
anlatacağımız hafıza çivilerinde anlayacaksınız.
Şimdi sırada içerisinde 5 tane önerinin bulunduğu bir klibin
çekilmesi var. Bu tür, içerisinde çok öğe bulunan küplerde,
konsept çok önemlidir. Bu beş öğeyi mantıklı bir akış
içersinde ancak abartılı, görsel, renkli bir biçimde bir
araya getirmeniz gerekir.
1) Kaplumbağa, Coca Cola, samuray, muz, sigorta,
2) istanbul, hipopotam, uçaksavar, Sezen Aksu, dolmakalem.
3) Mercedes, kertenkele, peynir, ay, mezar.
4) Sözlük, Mümin Sekman, testi, madalya, küp şeker.
Bir numaralı uygulama şöyle yapılabilir; Bir ninja kaplumbağa
hayat sigortası primini ödemeye giderken yerdeki muz kabuğuna
basınca yere düşüyor. O sırada elindeki kola kutusuna
düşmanlarının yerleştirdiği bomba patlayınca ninja kaplumbağa
sekizyüzondörbin-beşyüzyetmişbeşparçaya aynlıyor... Son
olarak 6'h ve 7'li küplere geçelim.
1) Maradona, deniz otobüsü, anayasa, adres, tavla, basket
pota-
sı
2) Akrep, makina, baston, delikli nane, heykel,
3) Öğretmen, çekiç, Elma, kulak, pastane, bekçi
1) Matador, kurabiye, Reha Muhtar, elmas, küvet, komanda,
silgi-
2) Dış fırçası, tornovida, kravat, çorap, ördek, anahtar,
terlik
3) Erbakan, Libya, MGK, Mesut Yılmaz, Şevki Yılmaz,
Genelkurmay, Susurluk!
Hafıza küplerini nerelerde, hangi amaçlarla
kullanabilirsiniz? bu tekniği sayılan 5-6'yi geçmeyen ve
aklınızda bir süre tutmak zorunda olduğunuz her şey için
kullanabilirsiniz. Örneğin tarih dersindeki anlaşma
maddeleri, Alışveriş listeleri, yapılacak günlük işler
üstesi, özdeyişler, fıkra ezberleme, herhangi bir 5-6
maddelik listeyi bu yöntemle kolaylıkla aklınızda
tutabilirsiniz.
199
9
v
Vı
9
a İ
200
I
n a
Hafıza kliplerinin 5-6-7 kelimelik listelerde ideal olduğunu
biliyoruz. Bu metot ile 20 kelimelik listeler de
ezberlenebilir ancak bunu yapabilmek için ciddi bir çalışma
yapmak gerekir. Bu listeleri daha kolay hafızaya almanın yolu
ilk önce eski Yunanlıların bulduğu, daha sonra Tony Buzan
gibilerin sistematize ettiği Hafıza Çivileri veya Hafıza
Mandalları denilen metoddur. Bu metodu kullanarak 10 maddelik
bir listeyi rahatlıkla hafızanıza kaydedebilir ve uzun süre
hatırlayabilirsiniz.
Bu tekniği kullanabilmek için ilk önce l'den 10'a kadar bütün
rakamların sembolik bir benzerini bulmak gerekir. Örneğin 1
rakamı muma, sokak lambasına, darağacına benzetilebilir.
Hatta bazı kişiler Bülent Ecevit'in şapka giymiş haline bile
benzetebilmektedir. Her rakamı sadece bir şeye benzetmeniz
gerekir. 1 rakamını muma benzettiğinizi varsayalım. 2 ise
gölde yüzen kuğuya benzetilebilir. 3. ise havada süzülen bir
martıya, 4 Denizdeki bir yelkenliye, 5 alt-uç kısmından
dolayı çengele, 6 daldaki kiraza, 7 buğday hasadında
kullanılan tırpana (veya uçuruma), 8 kum saatine, 9 pipoya,
10 biri şişman, diğeri zayıf çizgi roman kahramanlan Laurel'
ile Hardy'e benzetilebilir. Bunlar tanımayanlar ise ayak ve
futbol topuna benzetebilirler. Rakamlarla benzerleri
arasındaki ilişkileri kafanızda iyice canlandırın. Örneğin
önce 1 rakamınızı hayaledin sonra onu animasyon yapar gibi
yavaş yavaş muma dönüştürün. Her madde için bunu teker teker
yapın. İkiyi yavaş yavaş kuğuya dönüştürün. Rakam ile benzeri
arasındaki ilişkiyi hiçbir zaman unutmamanız gerekir.
Rakam ile benzerine, hatırlamanız istenen listeyi bağlamanız
gerekir. Bu bağlantılan benzerler ile verilen listedekiler
(öneri) arasında yapmanız gerekir. Bu Bağlantıların abartılı,
renkli, görsel, saçma, olağanüstü, komik kanlı-canh,
fantastik, hareketli, duygusal özellikler göstermesi
hatırlamayı kolaylaştınr. Şunu unutmayın; hatır-layamamak
diye bir sorun gerçekte yoktur. Çünkü her gün milyarlarca
şeyi hatırlıyoruz. Ayakkabı numaramızdan, telefon numaramıza
kadar. Sorun hafızaya kaydetmeyi doğru yapmamamızdır. Etkili
bir kayıt yaptıktan sonra isteseniz de unutamazsınız. Bunun
içindir ki Çi-cero 'Sen bana hatırlamayı değil unutma
sanatını öğret...' diyordu. Şimdi aşağıda verilen listedeki
öneriler ile benzerler arasında yukarıda anlattığımız
özelliklere sahip bağlantılar kurmaya çalışınız.
RAKAM BENZEYEN
ÖNERİ
1 (Bağlantıyı unutmayın) Mum (Bağlantı Kurun)
Araba
2................................. Kuğu
Deterjan
3................................. Martı______________
Sepet
4................................. Yelkenli
Çekirge
5................................. Çengel
Ahmet
6................................. Kiraz
Grev
7................................. Tırpan/veya uçurum
Titizlik
8................................. Kumsaati
Öğrenci
9................................. Pipo
Top
10............................... Laurel+Hardy/Ayak+Top
Sigara
Önce kendi Bağlantılarınızı kurun...
Öneriler ile benzeyenler arasında şöyle bağlantılar
kurulabilirdi; elektrikler kesik olduğu için otoyol
kenarlarına konan minare büyüklüğünde mumların erimesi sonucu
oluşan 'mum seli' sularının, otomobilleri önce sürükleyip
götürdüğünü, sonra da donup her şeyi öylece durdurduğunu
abartılılı bir şekilde canlandırabilirdiniz. 2 numara için
avcının silahına koyduğu deterjanla beyaz kuğuyu vurduğu ve
kuğunun ölürken vücudundan çıkan kanın köpürerek tüm dünyayı
kapladığını hayalinizde canlandırabilirdiniz. 3 numarada
martılar sepetlerindeki ekmek kınntılarını ve simit
parçalarını yolcu vapurundaki insanlara atarak
eğlenebilirler. 4 numarada; bir çekirgenin yelkenlinin
ortasına bağladığı bir ip ile su kayağı yaptığını
canlındırabilirdiniz. 5 numarada; Ahmet Kaya veya ismi Ahmet
olan bir arkadaşırıızın Yavuz Sultan Seli-m'e özenerek
burnuna veya kulağına çengelli iğne taktığını hayal
edebilirdiniz. 6 numarada; kirazın içindeki kurtların greve
gitmesi ilginç olabilir. Numarada kuaförünün titiz bir
hanımın saçlarını tırpan ile kesmesini canlandırabilirdiniz.
Ya da titiz bir hanımefendinin uçurumdan aşağı düşerken
omuzlarının üzerindeki tozlan almaya çalışmasını
canlandırabilirdiniz. 8 numarada; dev bir kum saati içerisine
1.500.000. öğrencinin konduğunu ve üst kısımdaki boşluğa
çıkarmayı başaranla-nn üniversiteye girdiğini
canlandırabilirsiniz. Buna olabildiğince abartılı, net, ve
büyük bir biçimde canlandırmalısınız, 9 numarada; Temel Reis
Safinaz'ı top sektirir gibi piposunun üzerinde sektirerek
onunla
201
n
O'
!
!
i
n
202
I
pikniğe gider. 10 numarada; Hardy Lourel'i kibrit çöpü gibi
pantolonuna sürerek saçlarını tutuşturup sigarasını
yakabilir. Ya da Hami'nin attığı sert şut kalenin arkasındaki
foto muhabirinin ağzındaki yarımamış sigarayı yakabilir.
Şimdi hafızanızı test edin; listede hatırlamanız için size
verilen önerileri 1 den 10'a kadar yazmaya çalışın.
Hatırlamaya çalışırken önce rakamı, sonra benzerini en son da
benzeyen ile öneri arasında kurduğunuz ilişkiyi hatırlamaya
çalışın. Mutlaka bu sırayla gidin. Şimdi bakalım kaçını
hatırlayabileceksiniz...
1).... 2).... 3).... 4).... 5).... 6).... 7).... 8)....
9).... 10)..
n
TECRÜBENİN GÜCÜ
Pratikte Kullanılan, Denenmiş Öğrenme Stratejileri"
205
BAŞARILI ÖĞRENCİLER NASIL DERS ÇALIŞIYOR?
"sınavlar için öğrenme"
1- TARAMA: Ön Okuma (3-5 dk)
• Konunun akışı nasıl gidiyor?
• Konu ne?
• Hangi sayfaya kadar okunacak, ne kadar sürede okunabilir.?
• Konunun ana fikri ne?
• Başlıkları soruya çevir ve hafızana iyice yerleştir
• Düşün! Konununun ilginç yanı neresi?
• En önemli/ana kavramlar neler?
• İlk ve son paragralfar, grafikler, italik yazılar neler?
• Sınavda nerelerden soru çıkabilir?
2- YAZININ TAMAMINI OKU: Tam okuma metodu ile-An-lama
ağırlıklı okuma.
A) Yazıda Önemli ile önemsizi ayır ve işaretleyin.
I) (Z) Zorunlu (F) Faydalı (G) Gereksiz kodlarıyla bilgileri
sınıflayın.
II) (A) Anafikirler ile (Y) Yan fikirleri ayırın.
III) (***) çok önemli (*) önemli işaretlerini
kullanabilirsiniz.
IV) Çok önemli ve ana fikri ifade eden cümlenin altını iki
kez önemli yerleri ise bir kez çizebilirsiniz.
206
V) (?) Anlaşılmadı-Araştır, (U) Uyan (!) Dikkat et (T) Tanım
(ÖR) Örnek
VI) (K) Kural, genel prensip (t) istisnalar.
VII) (+) Yazarlara aynı fikirdeyim (-) Yazara katılmıyorum.
(Değerlendirerek okumak)
B) Anlamadığın kelime ve düşünceleri araştır. Bilgileri tam,
kesin ayrıntılı ve tutarlı bir şekilde öğrenin.
C) Okurken tanım, anafikir, örnek, benzerlikler ve
farklılıklara, kurallara ve istisnalarına dikkat edin.
D) Anahtar kelime özeti çıkarın. (Temel kavram ve tanımlar,
örnekler, benzetmeler, bilmediğiniz kelimeler, çok etkileyici
cümle ve deyimler, özdeyişler vs.)
E) Okurken başlangıçta çıkardığınız sorulara cevap olan
kısımlara sorunun numarasını yazarak işaret koyun.
3- YAZININ BÜTÜNÜ TEKRAR ET (Süre 5-7,5 dk arası) :
Yazının tümünü okuyup bitirdikten hemen sonra parçalar
arasındaki ve parçalarla bütün arasındaki ilişkilere dikkat
et!.
4- KONUYU YAZARAK TEKRARLA - ŞEMATİK ÖZET ÇIKART :
I) Bilgiyi görselleştirin: Şematik kayıt yap.
II) Bilgiyi bütün halinde görün
III) Tanımlar, kendi ifadeleriniz ve anahtar kelimeleri
yazın.
5- SESLİ OLARAK ANLAT :
••• Farklı formatta/akışta/sistematikte olursa daha
faydalıdır.
••• Yüksek sesle tekrar edin (Dikkatin toplanması ve
korunmasını sağlar, hatırlama düzeyini arttırır)
••• Anlatırken bir kişiye "öğretmek amacıyla anlatmak"
gerekir. Papağan gibi tekrar etmeyin.
••• Anlatırken beynin çalışma prensiplerine uygun olarak SO-
RU-CEVAP şeklinde gidin.
••• (imkânınız varsa) Teybe kaydedin, gelecekte tekrar
ederken dinleyin.
••• Tekrarı yaparken mutlaka kendi ifadeniz ve örneklerinizi
kullanın. 6- (VARSA) GEÇMİŞ YILLARIN SINAV SORULARINI ÇÖZÜN.
7- YAZININ BÜTÜNÜNÜ SORULARA CEVAP ARAYACAK ŞEKİLDE OKUYUN :
8- SINAV GÜNÜ NELER YAPILACAK?
A) Önce yazdığınız özeti okuyun.
B) Geçmiş yılların sorularını veya hazırladığınız sorulan
çözmeye çalışın.
C) Metnin tümünü hızla gözden geçirin.
D) Sınavda mutlaka önce bildiğiniz sorulardan başlayın ve
bilmediklerinizi en son çözmeye çalışın.
E) Önce soruyu sonra metni okuyun (uzun metinli sorularda)
9- SÜRE : 45 dakika ders çalış+5 dk tekrarla+ 10 dk dinlen.
10- UYARI : Önemli olan çalışma masasında ne kadar çok süre
harcadığınız değil, bu süre içerisinde ne yaptığınızdır.
Nasıl çalıştığınız ne kadar çalıştığınızdan daha önemlidir.
11- Bir dersten sınava hazırlanıyorsanız tüm bu adımlan
sırasıyla, her ders için ayrı ayrı yapınız. Bu model
üniversite birincileri üzerinde yapıları 'Sınavlara nasıl
hazırlanıyorlar?' konulu bir araştırmanın sonucudur.
207
208
PRATİK ÖĞRENME NOTLARI
• Nasıl ders çalışmalıyız?
Başarılı Öğrenme İçin
Pratik Stratejiler Ders çalışmaya başlamak, sürdürmek ve
sonuçlandırmak için ipuçları...
• Derse veya konuya yönelik ilginizi oluşturmak ve tavrınızı
olumlu hale getirmek için kendinize 'Bu konunun güzel yanı
neresi? Hangi kısımları bana ilginç geliyor? İnsanlar bunu
hangi yönden seviyor?' gibi sorular sorun.
• Hangi konuyu, nereye kadar, ne kadar süre içerisinde
bitirebileceğinizi önceden belirleyin.
• Konuyu hangi metodla okumanız gerektiğine karar verin.
• Konunun sizin için önemini kesinleştirin; Onu niçin
öğreniyorsunuz? Bunları bilmek size ne sağlayacak? Ne gibi
faydaları olabilir?
• Okulda ders dinlerken kimin söylediğiyle değil ne
söylendiğimle ilgilenin.
• Dinlerken gözünüzü konuşanın gözlerinden ayırmayın.
• Bir derste iki defa (tekrar) söylenen her bilgi önemlidir.
• Önemli kavram ve anahtar kelimeleri unutmamanın yolu
bunları en az 3 defa büyük harflerle yazmaktır.
• Sınavlarda çıkabilecek soruları tahmin etmenin en iyi yolu
derste öğretmenin vurgulamalarına dikkat etmektir. El, yüz,
göz, beden hareketleri ve ses tonu ile öğretmenler önem
verdikleri konulan vurgularlar.
• En iyi not en az kelime ile en fazla bilgiyi aktaran
nottur. Bunu yapmanın en iyi yolu da kişisel bir şifreleme
sistemi kurmaktır.
• Okuduğunuz kitap sayfalarının 1/5'i kadar sayfa yazı
yazmamışsanız, o kunuyu tam olarak sindirememişsiniz
demektir. Yazarak öğrenmeyi alışkanlık haline getirin.
• Dersin akışını 'kesintisiz' bir şekilde takip etmenin en
iyi yolların-dan birisi de önlerde oturmaktır.
• Bir kitabı okurken öğrenilebilecek en kritik bilgilerden
birisi de 'hangi bilginin nerede olduğunu' bilmektir. Her
kitap için kendinize göre bir indeks hazırlamanız
'menfaatiniz icabı'dır.
• 'Dersi derste öğrenmek' başarılı öğrenmenin en kolay
yoludur. Tekrarı olmadığı için ders önemlidir. Dersi derste
öğrenmenin yolu, derste dersi düşünmektir.
• Konu özetlerinizi soru,cevaplı olarak çıkarın.
• Ana fikri yakalamak için ilk ve son pragraflara hemen bir
göz gezdirin.
• O gün işlenecek konuya dersten önce bir göz atmak beyni o
konuya hazırlar ve dolayısıyla öğrenme verimini arttırır.
• Öğrenmenin monotonluğunu yenmek ve beyninizin sıkılmasını
engellemek için 3-4 farklı renkte kalem ile konuların altını
çizin, üzerini işaretleyin. Ayrıca not aldığınız kağıt ve
kalemin rengini de değiştirebilirsiniz.
• En verimli çalıştığınız zamanlan bulun ve o saatlerde
çalışın.
• Gece ders çalışmayı alışkanlık haline getiren bir kişinin
hiç uyumaksızın sınava girmesi 'çok şey bilmesini' sağlasa da
'bildiğini hatırlayabilme' yeteneğini zayıflatır. Bu
durumdaki bir kişi en az 4-5 saat uyuduktan sonra sınavlara
girmelidir.
• Zihninizin çalıştığınız konudan uzaklaşmasını
engelleyemiyorsanız onun uzaklaştığını anladığınız anda hemen
konuyla ilgilenin. Hayal kurmaya başladıysanız hayalinizi, iç
konuşmaya başlamışsanız konuşmanızı kesin ve hemen konuya
dönün.
• Beyninizin ve bedenimizin ihtiyaç duyduğu enerjinin
portakalsuyu, C vitamini gibi pozitif enerjiler olması
idealdir. Uyku sersemliği, gevşeklik gibi durumlarda ise çay;
neskafe, kahve gibi 'uyancı' içecekler kullanabilir. Bunların
bedenimize pozitif değil negatif enerji yaydığını bilmek
önemlidir.
1 Klasik tipte soruların geldiği sınavlarda bütüne önem
vererek çalışınız. Test tipi soruların sorulduğu sınavlarda
ise kritik parçalara dikkat ederek çalışmalısınız.
209
210
1 Sınavlardan önceki son tekrarlan notlardan yapmanız
gerekir. Yeni bir konunun öğrenilmeye çalışılması kafa
karışıklığına sebep olacağı için hatalı bir davranıştır.
1 Bir kişi ne kadar çok soru çözerse test yapısından
yararlanma ve 'tesadüfe isabet' yeteneği o kadar fazla olur.
1 Öğretici kişinin bize verdiği bilginin içeriğini onunla
ilişkimize bağlı olarak algılarız. Böyle olmaması gerekse de
birçok kişinin öğrenme anlayışında ilişki içerikten daha
etkilidir. O halde yapılması gereken öğretici kişiyle özel
dialog kurmaya çalışmak, ona her fırsatta teşekkür etmek ve
en önemlisi onu dinleyerek onda 'anlaşıldım' duygusu
yaratmaktır.
1 Anlamını bilmediğiniz kelimelerin karşılığını sözlükten
bulmanız gerekir. Birkaç defa büyük harflerle o kelimeleri
yazarsanız aklınızda kalacaktır. Daha sonra konuşmalarınızda
ve aldığınız notlarda o kelimeleri kullanırsanız artık o
kelimeler dünyanızın bir parçası olur.
1 Sınavlara sadece bilgilerle değil sınavıda kullanılacak
kalem, silgi, evraklar gibi malzemeler de hazırlıklı gitmek
gerekir.
• Öğrenmede rol oynayan unsurlar birbirinden bağımsız
değildir. Okuma hızı, anlama düzeyi, not tutma alışkanlığı,
hafıza gücü, konsantrasyon derecesi, öğrenme isteği vb.
unsurlar karşılıklı etkileşim halindedir. Yapılması gereken
tek bir yönde değil her açıdan kendimizi geliştirmektir.
1 Öğrendiğiniz soyut bir bilgi ile gündelik hayatta hangi
durumlarda karşılaşabileceğinizi düşünmek o bilginin beyne
özel bir şekilde bağlanmasını sağlar.
1 Girdiğiniz sınavların talimatlarının yazıldığı kısımları
birkaç kez okuyarak ve önemli kısımlara işaret koyunuz.
1 Hafızaya kaydedilen bilgilerin hepsi aynı kolaylıkla
hatırlanama-maktadır. Bir bilgi ne kadar yoğun duygusal bir
durumda kaydedilirse o kadar kolay hatırlanır. Kayıt anında
ne kadar çok duyu organı kullanılırsa o kadar iyi hatırlanır.
1 Yığılmış dersleri bitirebileceğinize yönelik inancınız
kaybolursa moral gücünüzü toplamak için o süre içerisinde, o
dersleri bitirebileceğinizi gösteren bir zaman planlaması
yapın.
¦ Ders çalışma ile ilgili yanlış alışkanlıkları bir liste
halinde yazın. Son-
211
ra da onlardan kurtulmak için her birine en az bir hafta süre
ayırarak onlarla bilinçli bir dikkatle ilgilenin.
• Sınavlarda test tipi soru sorulmuşsa önce yanlış
seçenekleri 'ayıklamak' gerekir. Geriye kalan seçeneklerden
ise genellikle ilk akla gelen cevap doğrudur.
• Cevabı tam bilinmeyen sorularda genellikle ilk akla gelen
cevap doğrudur.
• Sınavda karşılaşılan zor sorulan işaretleyerek geçmek
gerekir. Kalan zaman içerisinde bu sorulara tekrar
dönülebilir.
• Öğretici kişi ile kurulacak iyi ve yakın ilişkiler onun
söylediklerine daha çok ilgi ve dikkat gösterilmesine sebep
olur. Buna 'nezaketen öğrenmede diyebiliriz.
• Yoğun duygusal olaylardan hemen sonra ders çalışmaya
kalkışmak yararsızdır. Yaşanan olay ayrılık, tartışma, kavga
gibi olumsuz olabileceği gibi kavuşma, düğün, şampiyonluk
gibi olumlu da olabilir. Yaşanan yoğun duyguların etkisinden
kurtulmak için 24 saat ideal bir süredir.
• Eğer bazen ders çalışmak için zaman yetmiyorsa bunun nedeni
daha önceleri zamanızı amaçlarına uygun kullanmamanızdır.
• Sınav anında ne kadar zamanınızın geçtiğine değil ne kadar
zamanınızın kaldığına odaklanın.
» Bir bilginin öğrenilirken aynı zamanda onun beyinde nasıl
hareket edeceğini veya nasıl bir süreç yaşayacağını düşünmek
öğrenmeyi daha ilginç ve verimli hale getirecektir.
• Zamanınızı hangi faaliyete ne kadar ayırmanız gerektiğine
karar verebilmeniz için yapmanız gereken en doğru şey bir
çalışma planı yapmanızdır. Çalışma planına uymasanız da en
azından bu plan sayesinde neyi ne kadar hatalı yaptığınızı
anlayabilirsiniz.
• Uykusuz ve yorgun olduğunuz günlerde uykusuzluk ve
yorgunluğun derecesi yüksekse uyuyun, duş alın ya da
dinlenin. Konunun önemi yüksekse ve yorgunluk düzeyi düşükse
C vitamini, neskafe veya çay gibi uyancalarla çalışmanızı
sürdürün.
1 Öğrenci verimini ve motivasyonunu artıran yaklaşımlardan
birisi de öğrencinin yaşadığı ilerlemeyi hemen görmesidir.
Bunu yapabilmenin en iyi yolu konu sonundaki sorulan
cevaplamak ya da
212
5N+1K formülüne göre sorular çıkartarak bunlara cevap
vermektir.
¦ Zararlı bir alışkanlıktan kurtulmanın yolu o alışkanlığı
kullanmamaktadır. Kullanılmayan alışkanlık körelir. Öğrenme
başarınızı en çok etkileyen 3 kötü alışkanlığınızı tespit
edin ve onları söndürün.
1 Kullandığınız doğru ve etkin bir stratejiden daha çok
faydalanmanın yolu onu daha çok kullanmaktır. Ne kadar çok
tekrarlarsınız olumlu alışkanlık o kadar güçlenir ve
dolayısıyla faydası o oranda artar.
> Kendi doğal öğrenme hızınızı belirleyin. Bir günde kaç
sayfa öğrenebiliyorsunuz? Ya bir saatte? Plan, strateji ve
programlarınızı bu gerçekler üzerine kurmanız gerekir.
1 Anlamını bilmediğiniz soyut veya yabancı kelimeleri
beyninize 'kazımak' istiyorsanız onları ritmik bir tarzda
söyleyin. Bunu bir pop müzik parçasının ara vokollerini yapar
gibi tekrarlayın.
• Okurken anlamayı pekiştirmenin bir yolu da yazıyı değil
yazann üslubunu okumaktır. Bunu yapabilmek birikim
gerektirir. Yazann öne sürdüğünü ana düşünce ne? Bunu nasıl
kanıtlıyor? Örnekleri ne? Başka hangi örnekler olabilirdi?
Ana düşünceler ile yan düşüncelerin örgüsü nasıl? Kullandığı
anahtar kelimeler neler? Kullandığı metaforlar neler? Okurken
neler hissediyorsunuz? O yazarken neler hissetmiş olabilir?
» Eğer bir bölümü okuyorken kafanızda anafikir yoksa gereksiz
bir çaba içerisindesiniz demektir. Bir metni okurken herhangi
bir yerinde aniden durun ve Benim aklımdaki ana fikir ne?
diye kendinize sorun. Eğer bir ana fikir yoksa hemen göz
gezdirmeli okuma ile ana fikri bulun ve ana fikir ile yazının
akışında karşınıza çıkan fikirleri,ilişkilendirerek okuyun.
» Hızlı okumaktan amaç her zaman, her konuda hızlı okumak
değil gerektiği zaman, gerektiği yerde gereken hızda
okuyabilmektir. Zaman durumunuza, okuma amacınıza ve
okuduğunuz yazının türüne göre hız ayarlamaları yapın.
•Öğrenmenin temelinde aktif okuyucu olmak vardır. Yeni bir
bilgi öğrendiğinizde onun geçmişte öğrendiğiniz hangi
bilgilerle ilişkili (benzer veya ters) olduğunu bilinçli
olarak keşfetmeye çalışmalısınız.
• Okurken doğru yerde, doğru zamanda ve doğru şekilde okumak
gerekir. Yanlış okuma' alışkanlıkları edinmemek veya yerleşik
okuma biçiminizi bozmamak için vapur, otobüs, koltuk, yatak,
tren gibi yerlerde ciddi şeyler okumayın. Gazete ve dergi
gibi magaziner metinler okunabilir. Ayrıca uyumadan önceki
uyku rehavetinde kitap okumayı uzun süre tekrarlarsınız bir
süre sonra kitabı her elinize alışınızda uykunuz gelmeye
başlar. Okurken uygun bir. pozisyonda durmak da önemlidir.
Örneğin yatarak okumak uyku hormonlarının salgılanmasını
sağlayarak uykulu bir şekilde okumanıza sebep olacaktır.
• Çalışma veya öğrenme programı hazırlarken önce derslerin ne
kadar zaman alacaklarının ve öğrencinin hangi derste ne kadar
bilgi sahibi olunduğunun açığa çıkarılması gerekir.
» Eğer okurken çabuk yoruluyorsanız bu 'okuma maratonuna'
katılmamış olmanızdan dolayıdır. Uzun süre okumak verimi
düşürse de okuma kondisyonunu geliştirebilir. Ne kadar çok
okursanız okuma kondisyonunuz o kadar gelişir.
' Okurken gözleriniz çok yoruluyor olabilir. Bu durumda
yapılması gerekin ilk şey bir doktora görünmektir. Ayrıca
'havuç takviyesi' ve gözü avuç içiyle kapatarak dinlendirme
de kullanılmalıdır. 'Saman kağıdı'da denilen gri-san
kağıtlara basılmış kitapların fazla ışıkta, beyaz ve parlak
kağıtlara basılmış kitapların ise daha az ışıkta okumak
gerekir.
1 Ders çalışmak için hazırladığınız planlara uymuyorsanız
yapmanız gereken şey; daima uyguladığınız çalışma biçimini
sistemli hale getirmeye çalışmaktır. Çalışmak için
standartlar oluşturun. Örneğin şu saatlerde çalışır, şu kadar
dinlenir, şu kadar çalışırım gibi. Eğer davranışlarınıza
planlarınıza uyduramıyorsanız, ilk etapta davranışlarınıza
uygun planlar yapın ve onlara uyun. Planlı çalışma disiplini
kazanınca ideal plana da uyarsınız.
¦ Eğer okuduklarınızı iyi anlayamadığınızı düşünerek sık sık
geri dönüşler yapıyorsanız bu kuruntunuzun gereksiz ve
geçersiz olduğunu kendinize kanıtlayarak ondan kurtulun. Bunu
yapmanın bir yolu; geri dönüp tekrar okuduğunuzda önceki
okuyuşunda anlamış olduğunuzu görüyorsanız bir daha 'arkanıza
bakmayın'. Bir diğer yol okurken tam anlayamadığınız yerlerin
altını özel bir biçimde çizerek mutlaka geri dönüş yapmanız
gerektiğinde kolayca bulmanızı sağlamaktır.
213
214
Düzenli bir uyku verimli öğrenmenin temelidir. Uykunuza düzen
kazandırmanın ve kaliteli bir uyku gerçekleştirmenin yolu her
gün aynı saatlerde uyumaktır. Beyin uykunun standartlaşmasını
ister. İdeal olan gece uykusudur ancak gece çalışmayı
sevenler için sınav dönemleriyle sınırlı olarak gündüz uykusu
da ihtiyacı giderebilir. Uykudan az önce gerginlik yaratan
kahve, neskafe, çay gibi uyancılardan uzak durmak gerekir.
Bir konuyu okumadan önce mutlaka ve mutlaka onu göz
gezdirmeli okuma metoduyla bir kez okuyun. Okuyacağının
yazıyı tanıyın. Araziyi bir bütün olarak görmeden yola
çıkarsanız yolculuğunuz uçurum başlarında veya çağlayan
başlangıcında bitebilir. Okuyacağınız bir makale ise 2-3
dakika, bir kitap ise 15-20 dakika içerisinde onu
tarayabilirsiniz.
Doğru olan her derse 45 dakika ayırmak şartıyla, birkaç dersi
bir arada çalışmaktır. Böylece beyne giren bilgide bir
çeşitlilik sağlanmış olur. Ancak eski alışkanlıklarınız
kesintisiz bir şekilde bir konuyu veya dersi çalışmayı
istemenizi sağlıyorsa eski alışkanlığınızı kullanmaya devam
edebilirsiniz. Size önemli bir zarar vermeyen eski
alışkanlığınızdan kurtulmak için harcayacağınız enerjiyi
öğrenme amaçlarınızı gerçekleştirmek için kullanın.
Bir gazete haberinin ana fikri ilk cümlededir. Bunu tam
olarak anlamak için birkaç gazete haberini incelemek
yeterlidir. İlk cümlenin devamında ise 'Konu ne? Kim? Neden?
Nasıl? Nerede? Ne zaman? Sonuçlan ne? Ne kadar? gibi temel
sorulara cevap verecek şekilde hazırlamış haber metinleri
bulunmaktadır.
Beynin uzun süre bir konuyla ilgilenmesi onun sıkılmasına ve
başka konulara yönelmesine sebep olur. Bu dikkat dağılması
veya konsantrasyon bozukluğunu engellemenin bir yolu uzun
süre değil 45 dk. ders çalışmaktır. İkinci yolu ise hep aynı
dersi değil birkaç dersi veya konuyu bir araya getirip
karışık, radyocu deyimiyle miks yapacak bir şekilde
çalışmaktır.
YAŞADIKÇA ÖĞRENME
'Hayat Boyu Öğrenme ve Hayatı Okuma Kılavuzu"
216
BAKMAK VE GÖRMEK
Adnan Kahveci hızlı okuma eğitimi almış ve okuma hızıyla
kendini geliştirmiş bir kişidir. Kahveci; Maliye Bakanı
olduğu dönemde kendisine 'Sayın Bakanım...' diye hitap
edildiğinde hemen müdahale ederdi. Bakmak ile görmek
arasındaki farkı çok iyi bildiğinden 'Ben bakan değil
görenim' diyordu. (Bu arada Yıldınm Akbulut'a da 'Sayın
Bakanım' denilince l'den 10'a kadar sayarmış!)
Sizin görüş keskinliğinizden ne haber? Baktığınızın ne
kadarını görürsünüz? Baktıklarınızdan neleri görürsünüz? Bu
konudaki temel kural şudur: Göz ancak kişinin bildiği kadarım
görür. Bu kitabı okuyup bitirdikten bir yıl sonra aynı kitabı
tekrar okursanız aynı şeyler mi görürsünüz? Elbette daha
fazlasını görürsünüz. Bir yıl içerisinde kitabın içindeki
kelimeler ve düşünceler değişmediğine göre değişen nedir?
Değişen sizsiniz. Çünkü siz bir yıl içinde 'daha çok'
oldunuz. Siz çoğaldıkça cfaha çok gördünüz. O halde bizler
kitaplarda kendimizi okuyoruz. George Lichtenberg'e göre her
kitap bir aynadır; eğer bir eşek ona bakarsa, karşısında
elbet bir evliya göremez. Sizce de haklı değil mi?
Görüş keskinliğiniz nasıl?
Bir kimya öğretmeni laboratuar masasının üzerine kötü kokulu
bir sıvı koydu. Çevresindeki öğrencilere dönerek 'Gözlem
gücünüzü kullanmayı bilmiyorsunuz. Bakıyor ama görmüyorsunuz'
dedi. Ardından bir parmağını sıvının içine sokarak ağzına
götürdükten sonra öğrencilere dönerek 'Siz de aynısını
yapın!' dedi. Öğrenciler istemeyerek de olsa korkarak,
parmaklarını sıvıya batırarak ağızlarına götürdüler. Hepsinin
yüzünde tiksinme ifadesi oluştu. Öğretmen öğrencileri tekrar
azarladı. 'Gözlem gücünüzü iyi kullanmıyorsunuz. Eğer
dikkatli bakmış olsaydınız ağzıma koyduğum parmağımın, sıvıya
batırdığım parmak olmadığını görecektiniz.'
217
Siz çevrenizi ne kadar bilinçli algılıyorsunuz? Bu kitabın
mesajını ne ölçüde algılayabiliyorsunuz? ATV'nin logosu
ekranın neresinde? Ya Inter Star ve Kanal 7'ninki? 5.000.000
TL'nin arka yüzünde ne resmi var? Ya bir milyon ve 50.000
liranın arka yüzünde ne resmi var? Okuduğunuz ilkokulun
Atatürk köşesinde / veya heykelinde ne yazıyordu? 'İkinci
Dünya Savaşı sırasında Hollanda'da evlenen kadınların sayısı,
evlenen erkeklerin sayısının iki katıydı.' cümlesine okur-
bakar gözüyle bakarsanız önemli bir şey göremezsiniz. Görerek
okuyanlar ise kadınların erkeklerle evlendiği bir toplumda
bir dönemde evlenen kadınların sayısının erkeklerden fazla
olamayacağını görürler. O halde bakmak ve görmek hem fiziksel
dünya hem de düşünce dünyası için geçerlidir. Fiziksel
dünyayı sayısının ikiyi geçmeyen gerçek gözlerimizle, fizik
dünyanın ötesinde ve ondan daha büyük olan düşünce dünyasını
ise 'akli gözlerimiz' ile görürüz. Akli gözlerin görüş
mesafesi daha uzaktır. Bir düşünüre hayatta öğrendiği en
önemli şeyin ne olduğu sorulduğunda 'Gözlerimi kapattığım
zaman daha uzağı görebildiğimi öğrendim' diye cevap vermişti.
Bu kitabın bir amacı da fiziksel ve akli gözlerinizi
keskinleştirmek, gözlem, sezgi ve kavrayış gücünüzü
artırmaktır.
Bir de Bakış açınıza bakın
Gerçekten de baktıklarımız arasından İHTİYAÇ duyduklarımız
ile hakkında İLGİ ve BİLGİ sahibi olduklarımızı görürüz.
Hatta rüyamızda bile bu kural geçerlidir! Aç tavuk rüyasında
kendini dan ambarında görürmüş. Herhangi bir olaya bakmak
için sınırsız sayıda perspektif vardır. Ancak insan doğası
gereği genelde hep bir açıdan bakar. Büyük bir çoğunluk ise
baktığı açının ve 'o açıdan baktığı için öyle gördüğünü,
başka açılardan baksaydı başka türlü göreceğinin' bile
farkında değildir. Başka bir deyişle çoğu insan dünyaya
baktığı pencereyi -veya gözlüğü- algılayabilmiş değildir.
Sizin hayata ana bakış açınız ne? Bakış açınızı nasıl
yönetebilirsiniz? iyiyi, güzeli ve doğruyu görebilmek için
nasıl bakmak gerekir? Rahmetli hocam Nüvit Osmay bir
psikoloji profesörünün yaptığı deneyi anlatmayı çok severdi.
Profesör öğrencilerinden karıncaların çevresindeki hayvanları
iyi ve kötü diye nasıl ayıracaklarını düşünerek yazmalarını
istedi.
İşte sonuç:
A) Aslan, kaplan, çıngıraklı yılan gibi şefkatli ve iyi huylu
hayvanlar.
B) Piliç, ördek ve kaz gibi yırtıcı hayvanlar.
Bu sonucu gören profesör son sözü söylüyor: 'Her şey sizin
görüşünüze bağlıdır.'
Bardağın yansı dolu mu boş mu?
Mert Ali Başarır'ın ifadesiyle 'Erken kalkan kırlangıç yem
bulur, erken kalkan solucan yem olur' İyimserlik ve
kötümserlik de 'bakış-görüş' meselesidir. Bakın özdeyişler bu
farkı nasıl kesin bir şekilde çiziyor.
• Dünya bir ayna gibidir. Nasıl bakarsanız öyle görürsünüz.
Eğer gülerseniz sırıtır, üzülürseniz somurtur. (Anonim)
• Hapishanenin penceresinden bakan iyimser mahkum yıldızları,
kötümser olan ise yerdeki çamurları görür. (Dale Carnegie)
• iyimser yaranın üzerinde artık kabuk, kötümser ise kabuğun
altında yine yara görür. (Shakespeare)
• İyimser her felakette bir fırsat, kötümser her fırsatta bir
felaket görür. (B. Franklin)
• Kötümser yalnız tünelin karanlığını görür, iyimser tünelin
sonundaki ışığı görür. Gerçekçi adam ise hem tünelle birlikte
ışığı, hem de gelecek treni görür. (J. Harris)
İyimserlik ve kötümserlik hakkında söylenenleri şöyle
özetleyebiliriz: Bu dünyada iyimser olmak için de, kötümser
olmak için de yeteri kadar neden mevcuttur. Her duruma
iyimser veya kötümser açıdan bakılabilir. Bu bir seçimdir.
Her iki bakış açısı da doğrudur ama sadece iyimsefolan
faydalıdır. İyimserlik ve kötümserlik başırıızı hangi yöne
çevirdiğinizle ilgilidir. Oysa gerçekçi bakış 'bakış
seviyeniz', başka bir ifadeyle boyunuzun yüksekliği ile
ilgilidir. İyimser veya kötümser olmak bilgiye fazla ihtiyaç
duymaz. Oysa gerçekçi bir bakış için bir bilgi tabanına
ihtiyaç vardır. Bilmediğiniz bir konu hakkında gerçekçi
olamazsınız.
219
Mutlu olmak için neye bakmak gerekir?
Mutlu olmak için hayata nasıl bakmak gerekir? Bu sorunun
cevabını önce Paulo Coelho'nun Simyacı kitabında anlatılan
bir öyküde arayalım. 'Bir tüccar mutluluğun gizini öğrenmesi
için oğlunu insan-ların en bilgesinin yanına yollamış.
Delikanlı bir çölde kırk gün yürüdükten sonra bilgenin,
tepenin üzerinde bulunan şatosuna varmış. Bir ermiş kişi ile
karşılaşmayı bekleyen bizim kahraman, girdiği salonda hummalı
bir manzara ile karşılaşmış. Tüccarlar girip çıkıyor,
insanlar bir köşede sohbet ediyor, bir orkestra tatlı ezgiler
çalıyor ve dünyanın dört yanından gelmiş lezzetli
yiyeceklerle dolu bir masa varmış. Bilge sıra ile bu
insanlarla konuşuyormuş ve bizim delikanlı kendi sırasının
gelmesini iki saat beklemeye mecbur kalmış. Sonunda sıra
gelmiş, delikanlı ziyaret sebebini açıklamış, ama bilge ona
'mutluluğun gizi'ni açıklayacak zamanı olmadığını söylemiş.
Gidip sarayda dolaşmasını, iki saat sonra geri gelmesini, ama
dolaşırken de eline verdiği kaşığa koyduğu iki damla sıvı
yağı dökmemesini şart koşmuş. Delikanlı sarayın
merdivenlerini inip çıkarken, gözünü kaşıktan ayırmıyormuş.
İki saat sonra bilgenin karşısına çıkmış. 'Güzel' demiş
bilge; 'Yemek salonundaki Acem halılarını gördün mü?
Kütüphanedeki güzel parşömenleri fark ettin mi? Utanan
delikanlı hiçbir şeyi göremediğini, fark etmediğini itiraf
etmeye mecbur kalmış. Çünkü bilgenin kendisine verdiği iki
damla yağı dökmemeye çabalamaktan başka bir şeye dikkat
edememiş.'
Gerçekten de hayatta zengin olmadan önce sahip olmak
istediğimiz şeylere, zengin olduktan sonra ise sahip
olduklarınızı nasıl koruyacağımıza o kadar dikkat ediyoruz ki
mutluluğu yakalayacak gözümüz kalmıyor. Bir diğer durum da
mutlu olmak için büyük nedenler aramanızdan dolayı küçük
mutlulukları görememenizdir. Görmek isteyenler için, yaşıyor
olmak, kesintisiz bir şekilde 100 adım yürüyebilmek, ıslak
toprak kokusu, Pepsi'nin 'Genireyşin nekst' bebeğinin öpücük
atması, Kemal Sunal'ın safça 'Yapanm de mi!' demesi, Reha
Muhtarın tünel kazan mahkumlara 'Tüneli kaçmak için mi
kazdınız?' diye sorması da bir eğlence ve mutluluk
kaynağıdır. Unutmayın her şeyin başladığı -bittiği,
varolduğu- yok olduğu, büyü-
220
221
düğü-küçüldüğü, uzadığı kısaldığı, uzaklaştığı-yakınlaştığı
yer insan beynidir. 'Gözden' uzak olsanız da 'görüşten' uzak
olmayabilirsiniz. Göz bakar, beyin görür. Hiç kimse akli
gözlerin görüş mesafesinin ötesine gidemez. Baktıklarınızın
içinden gördüklerinizi siz seçersiniz. Tarihe baktığınızda
'15 Türk devleti batırdık. Ne kadar da beceriksiziz'
gerçeğini ya da '16 Türk devleti kurduk ne kadar da
becerikliyiz' gerçeğini görebilirsiniz. Ya da isterseniz 'Biz
Fatih'in, Kanunu'nin, Yavuz'un torunlanyız' gerçeğini
görürsünüz, istemezseniz. 'Biz deli padişah Mustafa ve Deli
ibrahim'in torunlarıyız' gerçeğini görürsünüz. Manzara aynı
olsa da görülenler ihtiyaç, ilgi, bilgi ve niyete bağlıdır,
insanlara bazen 'Hiç kimse görmek istemeyen kadar kör olamaz'
kuralı bazen de 'Görmek isteyen, görmese de inanır' kuralı
hakim olur.
Öğrenen adam olmanın yolu
Başarılı bir öğrenci veya 'öğrenen adam' olmak isteyen bir
kişi baktığı şeyler arasından daha çok görmek için kendini
zorlamalıdır. Bunu yapmak için şu beş kurala uygun yaşamanız
gerekir: 1) İlgi alanınızı genişletin. Merak edin, anlamaya
çalışın. 2) Bilginizin miktarı-nı 'kesintisiz' bir şekilde
artınn. Her an, herhangi bir şeyden, herhangi bir bilgi
öğrenin. 3) Bilgi ihtiyacınız kesin bir şekilde belirleyin.
Neleri bilmek istiyorsunuz? Neleri bilmeniz gerekiyor?
Unutmayın en kritik bilgi 'neleri bilmeniz gerektiğini'
bilmenizdir. 4) Öğrenme amacınızı belirleyin. Anlamak ve
düşünmek için mi? Bilgiyi kullanıp para kazanmak için mi?
Sınavlara hazırlanmak için mi? Eğlenmek için mi? Niçin
okuyorsunuz? Beyniniz öğrenme amacınıza göre bilgileri
alacak, biçimlendirecek, depolayacaktır, ihtiyacınız olduğu
andan daha çok bilgiyi alış amacınıza uygun bir durum çıkınca
beyniniz size bilgiyi kafanızda bir 'ampul' yakarak
verecektir. Sınavlar için öğrendiğiniz bilgileri normal
hayatta hatırlayamamanız ve dolayısıyla kullanamamanızın
nedeni beyninizin bu bilgileri alırken 'sadece sınavda
kullanılmak üzere' almış olmasıdır. Beyin bilgiye amaca göre
'misafir', 'kiracı' veya 'aile üyesi' muamelesi yapar. Yani
bilginiz kullanılış biçimi gibi hatırda kalış süresi de amaca
göredir. Sizi 'bakar okur' olmaktan çıkarıp 'görerek okur'
olmaktan alıkoyan ne?
HEY İSTATİSTİK ADAM (!) UNUTMA; EĞER BİR İNSAN BİRŞEYİ
BAŞARA-BİLİYORSA BUNU HERKES ÖĞRENEBİLİR!
Onlar doğar, büyür, çiftleşir ve ölürler! Size 'onlardan'
birinin öyküsünü anlatayım. O çocukluğunda oyuncak,
gençliğinde araba, ihtiyarladığında ise torun sevdasıyla
hayata bağlanmıştı. O tüm yaşamı boyunca tüm ülkede dört
önemli değişikliğe- neden olmuştu! Doğduğunda nüfus memuru
tozlu raflardan 'aile kütük defterini' çıkarıp yeni doğanlar
hanesine bir 'çizik' ile işaret koymuştu. İkinci önemli
değişiklik ise evlenirken oldu. Evlendirme memuru 'anne adı,
baba adı ve ayçiçek yağının adı'nı sorduktan sonra
belediyenin evli çiftler kütüğüne bir 'çizik' ile işaret
koydu. Onun Türkiye üzerinde yaptığı üçüncü önemli değişiklik
bu defa siyasi oldu. O adına düzenlenmiş oy pusulasında bir
parti üzerine 'mühür' vurarak bir değişiklik gerçekleştirdi.
Bir fark yarattı! Onun bu dünyadan ayrılışı da gene
rakamlarda oynamaya sebep oldu. Nüfus müdürlüğünün tozlu
raflarındaki defter ikinci ve son defa açıldı. Bu defa memur
ölüler hanesine bir 'çizik atıp' işaret koydu. Onun varlığı
ile yokluğu sadece bu rakamları değiştirdi. O başka rakamları
da değiştirdi! Devlet istatistik enstitüsü için toplumu
oluşturan elementlerden birisiydi o. O 'Düşünüyorum o halde
varım' gibi sözlerden hiçbir şey anlamazdı.
Kendi varlığını eğlenceli bir yolla kendine kanıtlar ve mutlu
olurdu. O gider; şehir hatlarının, deniz otobüslerinin giriş
turnikelerine jeton atınca yolcu panelindeki 'yolcu sayısı'
hanesinin bir sayı daha arttığını, rakamların kendisinin
etkisiyle değiştiğini görür ve mutlu olurdu. O bu dünyada
rakam da olsa bir şeyleri değiştirebiliyordu! O en çok futbol
izleyicisi, at yansı oynayıcısı ve sayısal loto oynayıcısı
istatistiklerini etkiledi. Çocuklarını da kendisi gibi
istatistikleri değiştirecek şekilde yetiştirdi. O içimizden
biri. O..... o bir İSTATİSTİK
222
ADAM... Onun varlığı ya da yokluğu insanların düşüncelerini
değil sadece istatistiki rakamları değiştiriyor. Onun bu
dünyaya katkısı istatistiklere konu olan bedeninden ibaret.
Sizin bu dünyada varlığınız yada yokluğunuz neyi değiştirir?
İstatistiklerden başka ne değişir?
Hayatınızda geriye dönüp baktığınızda işe yarar ne yaptınız?
Öldükten sonra insanların sizi hatırlamasını sağlayacak ne
yaptınız? Son yolculuğunuzda imamın 'Merhumu nasıl
bilirdiniz?' sorusuna insanlar içlerinden nasıl cevap
verecekler? Altı aylık ömrünüz kalsa ne yapardınız? En son ne
zaman hayallerinizi sorguladınız? En son ne zaman kendinize
'Ben kimim? Nereden geldim? Nereye gidiyorum? Hiç değişmezsem
10 yıl sonra nerede olacağım?' diye sordunuz? Bu kısım size
bir tercih yaptırmak için yazıldı. Karannızı hemen şimdi
vermeye ne dersiniz? Varlığı ile yokluğu arasındaki tek fark
rakamla-nn değişmesi olan bir insan mı olmak istiyorsunuz
yoksa varlığıyla çevresine, insanlığa, ülkesine bir katkıda
bulunan, dünyayı değiştirmeye aday bir insan mı? Siz
yaşamınız boyunca istatistiki rakamlardan başka neyi
değiştirdiniz?
İstatistik adam olmanın karşıtı halk dilinde 'büyük adam'
olmaktır. Büyük adam olanların ortak özelliği bir iz bırakmak
için uğraşmalarıdır. İstatistik adamlar ise büyük adamların
izini sürerler. Kari Marks 'Ben Marksist değilim' diyerek
hangi sınıfta yer aldığını göstermiştir. Kadir Has iz
bırakmak için okul yâptırıyor, Demirel iz bırakmak için 35
yıldır politika yapıyor. Nairn Süleymanoğlu ayakları iz
bıraksın diye kendisinin üç katı ağırlığı kaldırdı. Napoleon
tarihçilere 'Tarihi ben yaparım siz yazarsınız' dedi. Bir
düşünür ise insanları ikiye ayırır. Birinci grup tarihi
yapanlar, ikinci grup ise tarihin malzemeleri. Yani
istatistik adamlar ve büyük adamlar. Nicolas Murray ise
insanları üçe ayırır: 'Dünya üç grup insandan oluşur. O bir
şey üreten ve olayları olduran küçük bir seçkin grup, olup
biteni seyreden oldukça büyük bir ikinci grup ve nelerin olup
bittiğini bilmeyen muazzam bir kalabalık."
Eğer yenildiğini sanıyorsan, yenilmişsindir. Girişmeye
cesaretin yoksa girişemezsin. Başarmak ister ama
başaramayacağını sanırsan Hiç şüphen olmasın; başaramazsın!
223
Harpde muharebeleri kazananlar her zaman daha güçlüler veya
daha hızlı koşanlar değildir. Er veya geç başarmış bir kimse,
başaracağını sanan insandır.
(ABD-Anonim)
Büyük mü doğulur büyük mü olunur?
Önemli bir nokta da İnsanlar büyük mü doğar, sonradan mı
büyük olur? sorusudur. Başka bir ifadeyle insanlar lider mi
doğar, yoksa lider mi olur? İnsanların bazı özel fiziksel
becerilerle donanmış olarak doğması kabul edilebilir. Bazı
özelliklerin ise sonradan öğrenilerek kazanıldığı da bir
gerçektir. O halde insanların doğuştan getirdikleri
nitelikleri sonradan geliştirerek lider olduklarını
düşünebiliriz. Lider olmak veya istatistik adam olmak bir
kader midir? tslâm alimlerine göre Allah (c.c) insanın
yaşamındaki üç şeyi önceden belirler. Bunlar nerede ne zaman
doğacağı, nerede ne zaman öleceği ve boğazından geçecek lokma
sayısı (nzk)dır. Bu genel kader çerçevesinin içini insan
kendi iradesiyle seçtiği davranışlarıyla doldurur.
Bilenler bilir; hukukta amel (davranış) değil niyet (istek-
amaç) yargılanır. Adam öldüren iki kişiden biri canını
kurtarmak için, diğeri ölenin altınlarını almak için
öldürebilir. Aynı davranışı yaptıklan halde niyetleri
(amaçlan-istekleri) farklı olduğu için biri beraat eder,
diğeri hapis yatar. Niyet akıl yoluyla yapılmış bir seçimdir.
Niyetini aklı ile belirleyemeyen kişinin niyeti yok sayılır.
Deliler bundan dolayı ceza almazlar. Sadece tedbir amacıyla
akıl hastanesine konulurlar. Bazı istatistik adamlar kendi
hatalı davranışlarından 'kötü kaderi' sorumlu tutar ve 'kader
kurbanı' olduklarını iddia eder. Oysa kaderimizin genel
çerçevesinin içini yaptığımız bilinçli seçimlerimizle biz
doldururuz. Eğer o davranışları biz seçmemiş olsaydık öbür
dünyada sorumlu tutulur muyduk? Eğer biz hiçbir irade
kullanmadan, seçim yapmadan sadece 'alnımızda yazanları'
yapıyor olsaydık öbür dünyada neden yargılanacaktık?
irademizin dışında gelişen olaylardan veya davranışlarımızdan
sorumlu olur muyuz? Elbette hayır. Ben öbür dünyada hesabını
vermeye davet edileceğimiz her davranışımızın 'kendi
irademizle yaptığımız seçimler' olacağına inanıyorum. Deliler
224
225
öbür dünyada hesap vermeyecekler. Çünkü onların
davranışlarını yöneten iradeleri yok, davranışlarını bilinçli
olarak seçmiyorlar. Akıllı insanlar ise bilinçli olarak
verdikleri kararların sonunda yaptıkları her davranıştan
dolayı yargılanacaktır. Kendi irademiz dışında, bizim hiçbir
etkimiz olmadan meydana gelen olaylardan ise sorumlu değiliz.
O halde öbür dünyada yargılanacağınız her davranışı yaparken,
kaderinize kendi iradenizle yön verdiğinizi düşünebilirsiniz.
İnsanlar nasıl istatistik adam olurlar? Başarısızlığı ve
acizliği öğrenerek! Psikolojide 'öğrenilmiş acizlik -
öğrenilmiş çaresizlik' diye bir kavram vardır. Buna
'öğrenilmiş sıradanlık' kavramını da ekleyebiliriz. Çünkü her
davranış gibi sıradan bir insan olmak da öğrenilir ve uğrunda
'fazladan bir çaba' harcamak gerekir. Durduğunuz yerde
istatistik adam olamazsınız! Belirli bir biçimde düşünmeniz,
belirli bir şekilde konuşmanız, belirli şeyleri daima yapıp,
bazı şeyleri de hiç yapmamanız gerekir. Örneğin insanların
kötü ve 'kalleş', hayatın zor ve acımasız, kaderinizin ise
başkalarının elinde olduğunu inanmanız gerekir. Bu da yetmez,
her an olumsuz şeyleri düşünmeniz, kötü anılarınızı
beyninizde tekrar tekrar canlandırmanız gerekir. Ancak
maalesef bu da yeterli değildir! Bedeninizi de sıradanlığa
'uygun' hale getirmelisiniz. Bunun için daima gözlerinizi
ayaklarınızın önüne dikmeniz, ağır ve derin nefes almanız,
yavaş, zayıf ve titrek bir ses tonuyla konuşmanız,
omuzlarınızı çökertmeniz, omurganızı sırtınız baston
tutacağına benzeyecek şekilde öne doğru eğik bir şekilde
kullanmanız gerekir. Böyle bir süre beklerseniz kendinizi
kötü hissedebilir, hatta bunalıma bile girebilirsiniz!
Sıradan biri olmak öğrenilir mi?
Öğrenilmiş acizlik kavramının doğruluğunu kanıtlayan
deneylerden birisi de 'Büyük balık küçük balığı yer mi, yemez
mi?' deneyidir. Araştırmacılar b%ükçe bir akvaryumu önce cam
bir bölme ile ikiye ayırdılar. Bölmenin bir tarafına bir
köpekbalığı, diğer tarafına ise bir 'küçük balık' koydular.
Köpekbalığı küçük balığı görür görmez hemen onu yemek için
saldırdı. Ancak aradaki cam bölmeye çarptı ve tek kelimeyle
'şoke' oldu. İkinci defa saldırdı, gene cam bölmeye çarptı,
üç, beş, yedi... her defasında cam bölme engeline takılan
köpekbalığı bir süre sonra 'havlu attı' ve pes etti.
Köpekbalığı önceden
uzun süre aç bırakılmıştı. Hemen küçük balığa saldırmasının
en önemli nedeni buydu. Yaklaşık 28 saat sonra köpekbalığı
küçük balığı yemek için hiçbir çaba göstermemeye başladı.
Çünkü o başarısız denemelerle başarıyı değil başarısızlığı
öğrenmişti. Kendini aç, yorgun, engellenmiş, kimsesiz ve aciz
hissediyordu! Böyle gelmiş böyle gider diyordu. Küçük balığı
yiyebileceğine inanmadığı için onu yemek niyetinden
vazgeçmişti. Onun bu 'aç ama gururlu' halini gören bilim
adamları aradaki cam bölmeyi kaldırdılar. Küçük balık kendi
sahasından çıktı büyük balığın sahasında dolaşmaya başladı.
Hatta büyük balığın burnunun dibine kadar geldi ancak
köpekbalığı küçük balığı yemeyi denemedi. O küçük balığı
yiyemeyeceğini öğrenmişti. Koşullar değişmişti Sma
köpekbalığının inançları değişmemişti. Köpek balığının
bilgisi değişmemişti ancak gerçekler değişmişti. Sınırlayıcı
inancı küçük balığı yemesini engelledi. Taa ki... Köpekbalığı
ölünceye kadar. Evet! Köpekbalığı açlıktan öldü ama o
önündeki balığı yemedi. Bu gerçek bir deney ve gerçek bir
sonuçtur. Öğrenilmiş sıradanlığın gündelik dildeki ifadesi
'Böyle gelmiş, böyle gider'dir. Deneydeki balık 'istatistik
balık' olmayı öğrendi. Tıpkı insanlar gibi!
Büyük adam aday adayı
istatistik insanlar arasında çok sayıda 'büyük adam adayı'
vardır. Zaten büyük adamlar istatistik insanların arasından
çıkarlar. İstatistik yaşayanların arasındaki bu kişileri
nasıl tanıyabiliriz? Onların en belirgin farkları nedir?
Elmasları taşlar arasında olsa da ışığı yansıtmasından
anlayabilirsiniz. Daha açık bir ifadeyle sizdeki zekâyı
anlaya-biliyorsa, görebiliyorsa onda işlenmesi gereken bir
zeka olduğunu düşünebilirsiniz. İkinci yol ise o kişi ile
geleceği hakkında konuşmaktır. Size muhtemelen 'Yapacağım şey
çok büyük, ama ne yapacağımı henüz ben de bilmiyorum!'
diyecektir. Shakespeare'nin Kral Lear" gibi 'Öyle büyük işler
yapacağız ki... onların neler olduğunu henüz ben de
bilmiyorum... ama dünyanın harikaları olacak' da
diyebilirler. Bu iki söz de büyük işler başarmak isteyip de
neyi nasıl yapabileceğini bilmeyen insanların dramını
yansıtır. Bu insanlar başarılı olabilir mi? Bence evet. Çünkü
tutku derecesinde bir istek amacın kısa sürede bulunmasını
sağlar. Amacın bulunması ise hırsı daha da artırır. Başka bir
ifadeyle hırsı olan insan kendine kolaylıkla amaç bulur,
amacı olan insan ise bir süre sonra daha hırslı olmaya
226
başlar. Hırslı bir insan ise ya bir 'yol bulur' ya da yeni
bir 'yol açar'. Eğer bir kişide hem amaç hem de hırs yoksa o
kişinin üç şansı kalmıştır: çalışmak, çalışmak ve çalışmak.
Çalışmak için iç disiplini de yoksa o bir 'istatistik adam'
adayıdır.
Hayatınızın bütününü görün
Konu:
Artılarım
Eksilerim
Sizin geleceğinizden ne haber? 10 yıl sonra nasıl yaşıyor
olacaksınız? Hayatına etkide bulunduğunuz kaç kişi olacak?
Büyük adam mı istatistik adam mı olacaksınız? Bugünden ve şu
andan itibaren geleceğinizi şekillendiriyorsunuz. Hem
yaptıklarınızla hem de yapmadıklarınızla. Bugün yaptıklarınız
10 sene sonra sizi nereye götürebilir? Siz nereye gitmek
istiyorsunuz? Gittiğiniz yol ile gitmek istediğiniz yön
uyumlu mu? Attığınız her adım sizi amacınıza yaklaştırıyor
mu, uzaklaştırıyor mu? Yoksa yerinizde mi sayıyorsunuz? Yoksa
yerinde saymayı bile aklından geçiremeyecek kadar yorgun,
üzgün, bitkin, yalnız ve çaresiz misiniz? Hayatınızda neler
oluyor? Neden böyle oluyor? Niçin başka türlü olmuyor? Bugüne
kadar yaptıklarınız 'istikbal' vaadediyor mu? Belki
de hiçbir şeyiniz yok ama umutlarınız var. Evet! Umutla
beslenen şişmanlamaz! ancak ABD kara kuvvetlerinin şu
sloganını bilmenizi isterim: 'Umut bir yöntem olamaz.'
Umudumuz yönümüzü gösterir ancak yolumuzu aklımızla
bulabiliriz.
Şekilde kendinizi değerlendirmekte ve karar vermekte
kullanabileceğiniz 'T' tekniği gösterilmiştir. Herhangi bir
beyaz sayfa üzerine yarım sayfayı dolduracak büyük bir T
çizin. Şekilde olduğu gibi üst kısmına konuyu yazın.
Kendinizin her yönünü bu yolla değerlendirin. Örneğin öğrenme
biçiminiz, konuşma biçiminiz, hafıza gücünüz, kişiliğiniz,
davranışlarınız, insanlara karşı tavırlarınız vs. konu olarak
davranışlarınızı seçtiğinizi varsayalım. Şimdi de
beğendiğiniz ve beğen-
227
mediğiniz davranışları artıların ve eksilerin hanesine yazın.
'İnsanlarla sıcakkanlı konuşmam bir artı davranıştır'
diyebilirsiniz. 'Sigara içmem, bakımsız olmam, arada bir argo
konuşmam ise bir eksi davranıştır' diye düşünebilirsiniz.
Listeyi tamamladıktan sonra artılarınızı nasıl daha da
geliştireceğinizi planlayın. Bundan önce eksilerinizden nasıl
kurtulacağınızı da planlayabilirsiniz. Her bir madde üzerine
bir hafta tüm dikkatinizi odaklayarak düşünün. Benjamin
Franklin kendini böyle geliştirdi. Siz de istatistik tip
olmaktan kurtulma yolunda ilk adım olarak bunu
deneyebilirsiniz. Bu uygulama benim en çok eğlenerek yaptığım
alıştırmalardan biriydi. Çok yararlı bir çalışma olduğuna
kendi tecrübelerimle inanıyorum. İstatistik adam olmaktan
kurtulmanın ve 'korunmanın' yollan nelerdir? İstatistik adam
olmaktan çıkmaya önce bilinçli olarak karar vermeniz gerekir.
İstatistik adam olmayı kendi kendimize ve farkından olmadan
öğreniriz.
istatistik adam olmaktan iki şeyi yaparak korunulabilir.
Birincisi öğrenmeyi öğrenmek ve sürekli öğrenmek, ikincisi
ise 'nasıl başarılı olunabildiğini' öğrenmeyi başarmak. Eğer
'büyük adamlar' sınıfına geçmek istiyorsanız bunu talep
etmeden önce hak etmeniz gerekir. İstediklerinizin bedelini
ödemek zorundasınız. Bu duruma en iyi örneklerden birisi de
Haberci programının yapımcısı Coşkun Aral'ın hayatıdır.
Yeniyüzyıl'da yapıları röportajda kendini nasıl
yetiştirdiğini şöyle anlatıyordu: '...sonra sipaya gittim.
Fotoğrafçılığın geçmişini araştırdım... Lisan dersanesine
devam edip dilimi geliştirdim. Artık olay çıkması muhtemel
yerleri tahmin edip, olay olduğunda orada oluyorum. Bunun
için kahin olmaya gerek yok, haberci olmak yeter. Haber
peşinde koşarken 17 gün boyunca aç kaldığım bile oldu. Hamam
böceği ve ot yiyerek yaşadım. Aç kalmamak için kendi
pisliğini yiyen insanlar gördüm. Bir insanı bile öldürüp
yiyebilirim. Sırf fotoğraftansın diye bir gün sonra serbest
bırakılacak birinin idam edilmesine tanık oldum.' Röportajda
birinci önemli nokta 'Bir insanı bile öldürüp yiyebilirim'
sözüdür. Siz bunu yapabilir misiniz? Elbette hayır. O bunu
yapabilmeyi nasıl öğrendi? Daha doğrusu onu bu davranışı
yapabilecek hale getiren ne oldu? Daha önceden beynimizi ne
ile beslediğimizin önemine dikkat çekmiştim. Siz de Coşkun
Aral gibi bir fotoğraf makinesinin camından 17 yıl boyunca
'ölüm fotoğrafı' çeken bir savaş muhabiri olsaydınız
muhtemelen siz de onun gibi düşünürdünüz. Unutmayın; in-
228
sanlar bir şey yaparken algıladıkları şeyler içerisinden
seçim yaparlar. Beyninize giren her şey 'algılananlar
repertuarına' kaydolunur, ikinci önemli nokta da onun
girişimci gözlüğü gibi bir haberci gözlüğü taşımasıdır. O
herkesin baktığı durumlarda ne gibi olaylar çıkabileceğini
gören bir insandır.
Her insan başarıyı öğrenebilir mi? NLP'nin temel
varsayımların-dan birisi de Eğer bir insan bir şeyi
başarabiliyorsa bunu herkes öğrenebilir' şeklindedir.
Gerçekten de insan beyinleri çalışma biçimleri ve çalışma
miktarlan farklı olabilse de aynı türdendir. Fizik yapı
itibariyle her insanın beyni birbirine benzer. Farkı yaratan
zihinsel yapıdır. Bir düşünür 'Bir insanın vücudunun % 70'i
suyla kaplıdır. O halde bir insanın ne olacağım belirleyen %
30'luk kısımdır' diyordu. Bence her şeyin başladığı ve
bittiği, her şeyin var olduğu veya yok olduğu, bilindiği veya
bilinmediği yer insan beynidir. İnsanı vezir veya rezil eden
% 30'luk kısım değil 1,4 kg ağırlığındaki beynidir. Bu
küçücük beyin kendisinden 20-30 kat daha büyük olan bünyeyi
yönetiyor. Pireler ve karıncalar hâlâ yaşıyorken dev di-
nazorların nesli neden tükendi? Çünkü dinazorların bedeni
beyninden daha hızlı gelişiyordu. Pirelerin beyinleri de
bedenleri de küçük olduğu için hâlâ yaşıyorlar.
Beyin gücünün gücü
Bir insanın bedeni kendi ağırlığının üç katını kaldırabilir
mi? Fizik kurallarına göre hayır. Zihin gücü kurallarına göre
evet. O 20 milyon okuyucusu olan ünlü Time dergisi tarafından
'Cep Herkülü' diye tanımlandı. Kendisi 60 kiloydu ama 180
kiloyu kaldırabiliyordu. Bu kişi dünya rekorlarıyla dans eden
haltercimiz Nairn Süleymanoğlu'dur. Naim Süleymanoğlu bana
bir insanın bir şeyi bir kez başarırsa hemen ardından birçok
insanın onu öğrenebileceğini gösterdi. Daha önce 'nal
topladığımız' halter yanşmalarında onun gelişinden birkaç yıl
sonra aynı anda 3 dünya şampiyonu çıkardık. Bunlardan birisi
de 'Mikro Cep Herkülü' diyebileceğimiz Halil Mutlu'dur. Halil
Mutlu 1997 nin Mayıs ayında dünya şampiyonu olunca Halter
Federasyonu şampiyon halterci için özel bir gece
düzenlemişti. Gecenin en ilginç olayı o gece katılımcıları
eğlendirsin diye çağrıları dansözün gecenin sonunda Halil
Mutluya yaptığı hareketti. Özel televizyon kanallarından
birinin spor programında tesadüfen rastladığımda bu görüntüye
gözlerim inanamadı! Dansöz yorgun haliyle 'Ben seni
kaldırırım' diyerek Halil Mutlu'yu kucağına almış
dolaştırıyordu. Aslında burada şaşılacak bir şey yoktu. Çünkü
Halil Mutlu her ne kadar 130 kilo kaldırsa da kendisi 50
kiloydu! O görüntü benim için beyin gücünün gerçek bir
ispatıydı. Haltercilerin bedenleriyle değil zihinleriyle o
ağırlığı kaldırdığını o gece anladım. Gerçekten de siz 60
kilo olan Nairn Süleymanoğlu'nu kaldırabilirsiniz, ancak onun
kaldırdığı ağırlığı değil. Çünkü o kendi ağırlığının üç
katını kaldırabiliyor. Beynin bedene nasıl 'güç takviyesi'
yaptığını bundan daha iyi ne anlatabilir ki?
Eğer siz de başarılı olmayı öğrenmek istiyorsanız 'BBTD'yi
öğrenmeniz gerekir. Bunlar Bilgi, Beceri, Tutum ve
Davranıştır. Tınaz Titiz öğrenmenin amacının Bilgi, Beceri,
Tutum ve Davranış olduğunu söyler. Başarılı olmak için neleri
bilmeniz gerekiyor? Başarılı olmak için hangi becerilere
sahip olmalısınız? Başarıya götüren ve başarıyı engelleyen
tutumlar (tavır) hangileridir? Hangi davranışlar sonuç
alıcıdır? Hangi davranışı ne zaman yapmak gerekir? Eğer bir
insan bir şeyi başarmışsa bunu herkes öğrenebilir. Bunun için
de yukarıdaki sorulara doğru ve yeterli cevaplan bulması
gerekir. Bir insanın neyi nasıl başardığını öğrenmeniz ilk
denemede onun kadar başarılı olmanızı sağlamaz. Kendi
gerçeğinizi yaratmak için modellemenin ötesine geçebilmek
gerekir.
İnsan Çeşitleri
Dünyada sadece 'istatistik adamlar' ve 'büyük adamlar' mı
vardır? Bazı yazarlar gerçeğin böyle olduğunu düşünüyor.
Goethe 'Bu dünyada ya örs olursun ya çekiç' diyor. 'Bir anne'
kitabında 'Ya tozu dumana katarsın ya da tozu dumanı
yutarsın' diyor. Anthony Robbins 'Kendi hayatları ile ilgili
planları olmayanlar başkalarının planlarına dahil olurlar'
diyor. Başka bir şık yok mudur? Avrupa ülkelerinde bu üçüncü
kümede ölüler, deliler ve 'ortadirek mensupları' vardır.
Ülkemizde ise ortadirek diye bir sosyal kütle kullanılmıyor!
Kavramsal olarak 'büyük adam' ve 'istatistik adam'ın
alternatifleri neler olabilir? İnsanları düşünme ve davranış
biçimlerine göre üçe ayırabiliriz.
1. grup: Çok düşünüp az yapanlardır. Bunlara Düşünen Adam
diyebiliriz. Genelde bilgileri çok paralan azdır! Beyinlerini
oburca bilgiyle beslerler. Bilgide seçici değildirler.
Rodin'in ünlü 'Düşünen Adam' heykeli (eli çenesinde düşünen
adam!) bu kişileri tem-
229
230
sil eder. Maalesef dünyada sadece ülkemizde düşünen adam
heykeli delilerin anavatanı Bakırköy Ruh ve Sinir
Hastalıkları Hastanesi'nin bahçesine dikilmiştir. Bu ülkede
yalnız deliler mi düşünür?
2. grup ise az düşünüp çok yapanlardır. Bunlara da Pratik
Adam diyebiliriz. Bunlar genelde göçü yolda düzeltir. Bazen
hiç düşünmeden yaptıkları işlerden sonra kara kara düşünmek
zorunda kalırlar. Bazen düşünmeden bir şeyler yaparlar, bazen
de işi yaparken düşünürler. Ülkemizde sayılarının oldukça
fazla olduğu tahmin ediliyor!
3. grup ise hem düşünen hem de uygulayan insanlardır.
Bunlara Tam Adam diyebiliriz. Bunlar gerektiği kadar, gereken
şeyleri düşünür ve gerekli kararlan verdikten sonra hemen
harekete geçerler. Genelde bilgileri de, paralan da,
şöhretleri de vardır. Başarılı, varlıklı, mutlu ve doyumlu
bir hayat yaşadıkları düşünülebilir. Siz bu gruplardan
hangisine aitsiniz?
231
BİLGİ AKAR TURK BAKAR!
Adamın biri çocukları eğlensin diye bahçeye kurulan bir
salıncak seti almış. Eve gelmiş bahçeye kurmak üzere kollan
sıvamış. Montaj talimatını okuyor: 'A çubuğunu B deliğinden
geçirin' vs, bir türlü işin içinden çıkamıyor. Her şey yamuk
yamuk... Sokaktan geçen bir dilenci de adamcağızı
seyrediyormuş, 'Yardım edeyim' demiş. Bizimki çaresiz 'Gel
dene' demiş. Dilenci iki dakika içinde salıncağı harika bir
şekilde kurmuş. Salıncağın sahibi 'Yahu senin okuman yazman
var mı?' diye sormuş. 'Yok' demiş dilenci. 'Kardeşim tahmin
ettim, montaj talimatına hiç bakmadın, peki nasıl becerdin?'
Dilenci cevap vermiş: 'Valla okuyamayınca bir iş nasıl olur
diye kendin düşünmeye başlıyorsun, düşününce anlıyorsun?'
Hikayedeki pratik zekalı kişi bize ne kadar da benziyor?
Neden Türkiye'deki kitap okuma oranı Azerbaycan'ın bile
gerisinde? Neden okumuyoruz? Neden düşünmüyoruz? Konfüçyüs
'Öğrenmeden düşünmek yanıltır, düşünmeden öğrenmek köreltir'
diyordu. Uğur Mumcu 'Bilimsiz fikir olmaz. Bizim her konuda
fikrimiz var ancak çok az konuda bilgiliyiz' diye tekrar
tekrar yazdı. Çiçero Roma İmparatorulğunun yıkılışının
nedenini şöyle açıklamıştı: 'Çok konuşuyorduk ve
bilgisizdik.' Öğrenmeden düşünmek nasıl yanıltır? Bilmeden
konuşmak nereye götürür?
Milliyet'in Ekonomi Bölümü şefi, Şeref Oğuz İnternet
dergisinde bir makale başlığı olarak 'Bilgi Akar Türk Bakar'
cümlesini kullanmıştı. Aziz Nesin'in zeka testine göre
halkımızın % 6O'ı aptallık sını-nnın altında yaşıyordu. Nesin
bu tahmini yaparken indirim bile yaptığını, asıl oranın daha
yükseklerde olduğunu söylemişti. Bu tür iddialara karşı
Türkiye Zeka Vakfı Başkanı Emrehan Halıcı Aksiyon dergisinde
'Zekiyiz ama göstermiyoruz' diye karşılık vererek şunlan
söylüyordu:'Türk insanının akıllı olmadığı, tembel olduğu
gibi klasik önyargıların artık genel kabul görür hale
gelmesini şiddetle kınıyorum. Bütün bunların sistem sorunu
olduğunu iddia ediyorum. Türk insanının birçok konuda
bireysel olarak çok keskin ve pratik zekası olduğunu
biliyoruz... Tekrar ediyorum.Türkiye'de insanların zeka
potnasiyelinin diğer insanlardan eksik olacağına inanmıyorum.
Üstün yönlerimiz olduğunu da biliyorum.'
Hayat felsefesi olarak 'hata' değil' 'çare' bulmayı ve
'tenkit' etmeyi değil 'teşvik' etmeyi seçmiş bir insan
olarak, Türk insanının zekasını Türk insanının zekasına
havale ediyorum. Çünkü Ali Kuşçu, Mevlana, Mimar Sinan,
Nasrettin Hoca, Yunus Emre, Hacı Bektaşi Veli gibi bilge
insanları da 'Türk insanının % 60 'ı aptaldır' diyen Aziz
Nesin'i de bu millet kendi içinden çıkarmıştır. Yaşar Kemal
de, Orhan Pamuk da, Cemil Meriç de, Çetin Altan da, Hekimoğlu
İsmail de, Zülfü Livaneli de, bu halkın ortaya çıkardığı
'kültürel mönü'dür. Beni ilgilendiren bir insanın zekasının
ve kavrayış gücünün nasıl geliştirebileceğidir. Bir insan
olarak nasıl daha zeki, daha bilgili, daha erdemli
olabiliriz? Ben bu sorunun cevabını arıyorum.
Bir yazar 'Biz önce okumayı öğreniriz, sonra da öğrenmeyi
okuruz' diyordu. Okumayı ne kadar iyi öğrendik? Öğrenmeyi de
ne kadar iyi okuyoruz? Türkiye'de okur-yazar oranının % 80-
90'larda olduğu resmi görevlilerce her yıl açıklanır. Benim
tespitlerime göre bu % 90'hk kesimin % 9O'ı OKUR değil BAKAR,
YAZAR değil İMZALAR. Günde makale, anı, proje, anektod olarak
veya herhangi bir konuda bir sayfa yazı yazan kaç kişi var?
İşiniz gereği zorunlu yazdığınız fatura, makbuz, sekreter
notu vs. bir yana bırakırsanız günde kaç sayfa yazı
yazıyorsunuz? Hani siz 'OKUR ve YAZAR'dınız. Şu bir gerçek ki
yazılı yaşama alışkanlığından pek nasip almamış bir toplumuz.
Yazılı düşünmüyoıuz, yazılı konuşmuyoruz, yazarak
dinlemiyoruz, yazarak öğrenmiyoruz, yazarak yaşamıyoruz. İmza
atmak da olmasa çoğumuzun eli 'kalem yüzü' görmeyecek.
Okumaktan ne haber? Gazali'nin okuduğu kitaplarının
toplamının, geceli-gündüzlü, doğumundan itibaren yaşadığı her
güne bölününce günde tam 13 sayfa okuduğu ortaya çıkmıştır.
Siz günde kaç sayfa okuyorsunuz? Gazete, dergi, evrak gibi
'aparatif şeyleri bir yana bırakırsak beyninizi bilgiyle
besleyecek neler okuyorsunuz? Size küçük bir test: a) Okur
düşünür müsünüz? b) Okur konuşur musunuz? c) 'Okur unutur'
musunuz? d) Okur imzalar mısınız? e) okur bakar mısınız?' f)
Okur yazar mısınız?'
[233
Okur yazarlığın 'kağıdından bir diploma' ile kazanılmadığını
anlamak önemlidir. Ünlü 'beyin antrenörü' Tony Buzan
alfebatik okuryazarlık kavramına bir de zihinsel okur
yazarlık anlayışını ilave etmiştir. Bu durumda karşımıza iki
okur-yazarlık kavramı çıkmaktadır.
1) Alfabetik okur-yazarlık (Okuldaki klasik okumayı öğrenme)
A) Sözel okur-yazarlık (Kelimelerle işlem yapabilmek. Örn;
adını yazabilmek)
B) Sayısal okur-yazarlık (Rakamlarla işlem yapabilmek. Örn;
dört işlem)
2) Zihinsel okur-yazarlık (Beynin nasıl öğrendiğini öğrenmek)
A) Beynin fiziksel (fizyolojik) yapısını anlamak. Örneğin
beyin hücrelerini tanımak.
B) Beynin zihinsel (ruhsal) yapısını anlamak.
a) hafızanın nasıl çalıştığını bilmek,
b) gözünokuyuşunu, beynin kavrayışını bilmek,
c) yaratıcılığın, düşünmenin, zekanın nasıl çalıştığını
bilmek. Zihinsel okur-yazarlık standartlarına göre 'okur-
yazar' oranının
yeniden tespit edilmesi birçok kişinin 'diskalifiye' olmasını
sağlayacaktır. Siz okur-yazar mısınız? Bakar-imzalar mı?
Toplumumuzun zihinsel okur-yazarlık kavramına 'ilgisi büyük'
ancak 'bilgisi az' durumdadır. Öğrenmeyi öğrenme kavramı
199O'lı yıllarda kültür dünyamızda savunulmaya başlandı.
Titiz 'İnsan Ne Yerse Odur!' adlı kitabında kitap
okumamamızın tam 168 tane nedenini ortaya koymuştur. İşte
birkaç neden: 'Okuma malzemesi birer kâr merkezi olarak
tanımlanmamıştır... Yazar azlığı... Okur azlığı... Toplumun
yazma alışkanlığının yetmezliği... Yazmayı teşvik eden bir
iklim yaratılmamıştır... Yeterli talep olmayışı...
Kütüphaneler yoluyla bilgiye erişim güçtür... (Okuyucunun)
yaşam biçimi oldukça monotondur ve bu yaşam biçiminin
gerektirdiği bilgiler geleneksel yollarla
karşılanabilmektedir... Kitle iletişim araçlarının yeni bakış
açılarını vermekteki yavaşlığı... Okumayı, zeki olmayanların
kullandığı bir amaç olarak görenlerin yarattığı
çekingenlik... Kamuoyunda hayranlık toplayanların
okuyanlardan çok; güzellik, zenginlik v.b. nitelikleriyle ön
planda oluşlarının yarattığı atmosfer... vs.'
Benim gözlemlerime göre az okumamızın temel nedeni 'zor öğ-
234
235
renen' bir toplum olmamız. Öğrenirken eğlenmiyoruz, aksine
acı çekiyoruz. Çünkü hızlı, kolay ve kalıcı öğrenmenin nasıl
gerçekleştirilebileceğini bilmiyoruz. Okumayı öğrendik ama
öğrenmeyi yeni öğreniyoruz. Eğer eğlenerek öğrenmeyi
becerebilsek kesinlikle daha çok okuyacağımıza inanıyorum. Bu
kitabın amacı da budur. Sizin öğrenmeyi öğrenmenize,
öğrenmeyi istemenizi ve eğlenerek öğrenmenizi sağlamak.
İnsanımızın öğrenme tercihinde kitap fiyatlarının da etkili
olduğunu biliyorum. Ancak kitaba verilen paranın bir harcama
olduğuna inanmıyorum. Kitaba verilen para harcama değil
yatırımdır. En iyi yatınm da kişinin kendine yaptığı
yatırımdır. Bu yatırımın getirişi seçilen kitaba ve okura
göre değişecektir.
'Niçin kitap okumuyorsun?' sorusuna verilecek en komik cevap
'Boş vaktim yok'tur. Benim de hiç boş vaktim yok! Okumak için
boş zamanlarımın olmaması beni hiç üzmüyor. Çünkü ben boş
zamanla-nmda kitap okumam! Kitap okumak bana göre dolu
zamanlarda yapılacak ciddi bir iştir. Ben boş zamanımda kitap
okumam, televizyon seyrederim! Arkadaşlarımla sohbet ederim!
v.s.
Öğrenme yoluyla kendini geliştirmek adına söylenebilecek en
ileri sözü Farabi söylemiştir. Ben verimli öğrenme ve hızlı
okuma seminerlerinde 'Öğrenme öğrenilir', Hayat okulu
kurslanmda ise 'Başa-nlı öğrenilir' diye tekrar tekrar
söylerim. Ancak 870 yılında Türkistan'ın Fârâb şehrinde
doğmuş olan Farabi kişisel gelişim adına söylenebilen en
iddialı sözü söyleyerek 'Peygamberlik öğrenilebilir'
demiştir. Farabi'nin bu düşüncesi 'Düşüncenin Temelleri' adlı
kitapta şöyle anlatılıyor: 'Peygamberliğin hayal gücüne bağlı
olduğunu söyleyen Farabi'ye göre peygamberlik amelde
(pratikte-davranışta), filozofluk ise nazarda (teorikte,
düşüncede) üstün bir mertebedir. Tam kemâl (tam adam) ise
bilim ve ameli birleştirmek ile mümkündür. Vazifesi makullere
(doğrular) ait hakikatleri cahillere sembollerle anlatmak
olan peygamberliğin üç şartı vardır. 1) Ruhu temiz tutup,
bilgileri kavramak, 2) Birtakım ruhani şekillerden Allah'ın
sözünü işitmek, 3) Mucize göstermek. Farabi'ye göre
peygamberlik nefse ait bir hassadır ve sonradan
kazanılabilir' Farabi'nin düşüncesinin doğru olduğunu
savunmuyorum. Yaşadığı dönemde bu kadar uç fikirleri
düşünebilmesi ve yazabilmesi sizce de ilginç değil mi?
Farabi yaşadığı süre içerisinde 100'den fazla kitap
yazmıştır. 1b-ni Sina'nın kitaplarınin sayısı da 100'e
yakındır, ibn'ul Arabi ise tam
400 kitap yazmıştır. Cumhuriyet döneminde ise en çok kitap
yazan yazar rekoru 150 kitap ile Peyami Sefaya aittir.
Türk, öğren, çalış, güven...
Farabi 870 'li yıllarda bunları düşünürken biz Deeper Blve
(daha derin mavi) ile Gary Kasparov arasındaki mücadeleye
bile gerekli ilgiyi gösteremedik. Dünya Acaba insan beyninin
ürünü olan bir bilgisayar insan beynini yenebilecek mi?'
sorusunun cevabını nefesini tutmuş beklerken biz her zamanki
gibi 'iç işlerimizle' uğraşıyorduk. 'Keşfedici' Mars'a ayak
bastığında biz 8 yıllık eğitim kavgalarından hiçbir şey
göremedik. Deeper Blve asla unutmuyor, saniyede 200 milyon
pozisyonu değerlendirebiliyor, herhangi bir negatif insani
duygu yaşamıyordu. Kasparov ise, unutan, sinirlenen, saniyede
en çok üç pozisyonu değerlendiren, beyni bilgisayara oranla
daha yavaş işlem yapan bir konumdaydı. Kasparov'un en önemli
avantajı bilgisayarın mantığını okuyabilmesi ve hatalardan
ders alıp, başarılarını tekrarlayacak bir muhakeme gücüne
sahip olmasıydı. Maç başladı ve bitti. Umanm sonucu
biliyorsunuzdur. Nilüfer Kuyaş Milliyet'teki köşe yazısında
'Derin, daha derin mavi...' başlıklı makalesinde şöyle
yazmıştı: 'Bilim, teknoloji ve felsefedeki geriliğimizle alay
ederek 'Bir Türk ne var ne yok diye sormuş, bilgisayar
bozulmuş' türünden fıkralara gülme zamanı çoktan geçti. Çünkü
yarın öbür gün akıllı bir bilgisayar kapımızı çalıp bize ne
var ne yok diye sorduğunda biz fena halde bozulacağız. Eğer
derin mavilerde yok olmak istemiyorsak, gözlerimizi ayak
sporundan biraz kaldırıp, zihin sporunda neler olduğuna
bakmak zamanıdır. Yeni çağı sadece 'Mavilim' ya da 'Mavi
masmavi' şarkılarını söyleyerek karşılayamayız. '
236
CANINIZ ÇIKINCAYA KADAR ÖĞRENİN!
1980 sonrası içinde yaşadığımız kültürü karakterine eden tek
kelime 'tüketim'dir. Her şeyin satılık olduğu bir ortam
oluşuyor. Herkes, her şeye, hemen sahip olmak istiyor. 'Var
olmak' ile 'varlıklı olmak' arasındaki tercih şu anda
varlıklı olmaya dönük. Kafası dolu cebi boş insanlar
azalırken, cebi dolu kafası boş insanlar artıyor. Elbette bu
bir genel eğilim. İshak Alaton gibi hem günde bir saat
felsefe kitabı okuyan, hem de şirketleri trilyonlara ciro
yapan insanlar da mevcut. Bilgi de araba, ev, bisküvi, kola
gibi bir tüketim maddesidir. İnsanın tükettiği şeylerle
oluştuğunu, geliştiğini en iyi Çinlilerin 'İnsan ne yerse
odur' sözü ifade eder. Bu sözü kitabına isim olarak seçen
Tınaz Titiz kitabında şunlan söylüyor, "insan ne yerse odur!"
bir Budist deyişidir Bunu daha genelleştirip 'insan
tükettiğidir!' diyebiliriz.
İnsan sağlığı ruh sağlığı ve beden sağlığı diye ikiye
ayrılır. Beden sağlığı midemizi neyle doldurduğumuza
bağlıdır. Ruh sağlığı ise beynimizi neyle beslediğimize
bağlıdır. Midenin vitamin ve minerallerin dengeli olduğu bir
yiyiecek mönüsü ister. Beyniniz ise bilgi ve duygunun dengeli
bir biçimde verildiği bir enformatik mönü' ister. Beyninizi
bilgi ve sevgiyle besleyin. Nasıl ki iken yenilemeyecek
yiyecekler varsa 'aç beyine' okunmayacak kitaplar da vardır.
Zihninizdeki terazinin tartamayacağı kitapları okursanız siz
fikirleri yönetemezsiniz, düşünceleriniz sizi yönetir. Bu da
sizin inanma, inanmama, kabul etme, yargılama, reddetme,
tercih yapma hakkınızı elinizden alır. Eğer 100 woltluk bir
ampule 5000 woltluk enerji yüklerseniz, o ampulü
patlatırsınız. Öğrendiğiniz şeyler zihninizi istila etmemeli,
sizi daha da geliştirmeli. Sizlere önerim iddialı siyasi
kitapları genç yaşta okuyup 'fanatik'leşmemenizdir.
Elbette bu kitapları da okumalısınız ancak önce zihninizin
kalıp-
237
larını geliştirmeli, değerlendirmek için yeterli bir altyapı
oluşturmalısınız. Bu konuda benim sloganım şu; 'Düşüncelerden
önce düşünmeyi öğrenin.' Eğer 15 yaşırıızdayken ağır siyasi
kitapları okuyup hele bir de sizden istediklerini yapıp
eyleme geçerseniz; cesareti bilgisinden ötede' bir insan
olarak başırıız belada demektir. Beyninize doğru bilgiyi
doğru zamanda vermelisiniz.
Bir yılda zengin olmak isteyeni altı ayda asarlar (İspanyol
atasözü)
Siz beyninizi neyle besliyorsunuz? Bir gün boyunca beyninize
giren kelimelerin ne kadarında bilgi var? Günde ne kadar TV
seyrediyorsunuz? Ne kadar arkadaşlarınızla 'geyik muhabbeti'
yapıyorsunuz? Gazetelerin okuduğunuz kısımları size ne
öğretiyor? Daha çok bilmek ve anlamak için neler okuyorsunuz?
Korku filmleri izleyerek beyninize ne öğretiyorsunuz? Kim,
kimi nasıl kesti veya kim kiminle nerede nasıl yakalandı
tipinde haberleri izleyerek ve çocuklarınıza izleterek
beyninizi neyle beslemiş oluyorsunuz? Çevrenizde
konuşmalarının 'bilgi değeri' olan kaç kişi var? Onlarla ne
kadar vakit geçiriyorsunuz? Okuduğunuz magazin dergilerindeki
konuların 'haber değeri'ne?
İnsanın gelecekteki durumunu 'beynini besleme biçimi'ne
bakarak anlayabilirsiniz. Beynini 'kesintisiz' bir biçimde
bilgi ile besleyen bir insan ile, beyninizi 'kesintisiz' bir
şekilde müzikle besleyen insanların gelecekteki konumlan aynı
olabilir mi? Beyin besleme sanatının en kritik noktalarından
biriside 'amaca göre beyni besleme'dir. Beynimize neyi, nasıl
yedirmeliyiz?' sorusunun cevabı amaçlarımızda gizlidir. Eğer
bir futbolcu olmak istiyorsanız dev stadyumlarda çok iyi
maçlara gidip beyninizi görüntü, ses ve hislerle
doldurmalısınız. Motivasyon ve isteğin kesinlikle ve
kesinlikle kaynağı budur. Bir Mercedes alıcısı üzerinde
yapıları araştırma o kişinin bu markayı tercih etmesinin
nedeninin 20 yıl önce izlediği bir reklam filmi olduğunu
ortaya çıkarmıştır. Eğer üniversite adayıysanız ve hedefiniz
Boğaziçi üniversitesinde okumak ise mutlaka gidip o muhteşem
yapıyı görün. Kantine oturup 'Üniversiteli olmak ne demek?'
sorusunun cevabını arayın. O binayı bir kez gezmeniz en az
bir yıl motive olmanızı garantiler! Bir diğer yol hedefinizi
gerçekleştirmiş kişilerin sözleriyle
238
beyninizi beslemektir. Bunu kitaplar okuyarak veya o
kişilerle konuşarak yapabilirsiniz. Eğer ünlü bir standup'çı
(ayak üstü espri yapan) olmak istiyorsanız Cem Yılmaz, Rüstem
Batum, Yılmaz Erdoğan gibi kişilerin muhteşem şovlarıyla
beyninizi doldurmalısınız. Bu söylediğim yeni bir şey
değildir. Birçok insan bunu bilinçsizce, içgüdüsel olarak
yapar. Örneğin Yılmaz Morgül defalarca Zeki Müreni, Ebru
Gündeş Ajda Pekkan'ı Yonca Evcimik, Madonna ve Sezen Aksuyu
dinlediğini söylemişti. Beyninizi amaçlarınıza göre beslemek
için kullanacağınız rejim programınızı' hemen yapabilirsiniz.
Amaçlarınıza ulaşabilmeniz için neleri ne kadar bilmeniz
gerekiyor? istediğiniz gibi bir insan olabilmeniz için neleri
öğrenmeniz gerekir? İstediğiniz kadar para kazanabilmek için
neleri, ne kadar biliyor olmanız gerekir?
Öğrenme konusunda kritik bir nokta da şudur: Başkalarının
stratejileri ile ayağa kalkabilirsiniz ancak sizi yürütecek
olan kendi geliştirdiğiniz stratejiler olacaktır.
Montaıgne'nin ifadesiyle 'Başkalarının bilgisi kadar bilgin
olsak da, kendi aklımız kadar akıllı olabiliriz.' Bunların
anlamı şudur; eğer başarılı bir 'öğrenen adam' olmak
istiyorsanız kendi öğrenme stratejilerinizi kendinizin
geliştirmesi gerekir. Taşıma su ile değirmen dönmez. Kendi
stratejisini kendisi geliştirmek isteyen bir kişi ne yapmalı?
Bu durumdaki bir kişinin yapması gereken stratejik düşünme
alışkanlığını kazanmaktır. Nasıl strateji-k düşünebiliriz?
'Nasıl' sorusu ile düşünerek. Örneğin nasıl daha iyi
öğrenebilirim? Nasıl okuma hızımı biraz daha artırabilirim?
Konsantre olma yeteneğimi nasıl geliştiririm? Nasıl öğrenme
süremi daha verimli kullanabilirim? Nasıl hafıza gücümü
geliştirebilirim? Notlanmı nasıl almalıyım? Nasıl
dinlemeliyim? Nasıl ezberlemeliyim vs. Kısacası stratejik
düşünme 'neyi-nasıl yapanm? diye düşünmektir.
Eğer motive olmakla ilgili sorununuz varsa Neyi, niçin
yapmalıyım? diye düşünmelisiniz. Felsefik düşünmek
istiyorsanız iki şey yapmanız gerekir. Birincisi "Bunun
anlamı nedir?' diye sormak ikincisi ise çirkin bir insanla
evlenmek! Felsefenin 'babası' sokrates 'Karısı güzel olan
mutlu olur, çirkin olan ise filozof diyor. Eğer işadamı
olmak, zengin olmak, 'köşeyi dönmek' istiyorsanız o zaman
karşılaştığınız her durum, fikir, kişi veya bilgiye karşı Bu
neye yarar? kimin hangi ihtiyacını giderir? Buna kim para
verir? Buonunla kim-
239
ler ilgilenir? ' gibi sorular sormalısınız. Tüm bu sorulara
yazılı bir biçimde cevap verirseniz daha net. kesin ve
dengeli düşünürsünüz. Toparlayacak olursak eğer bir şey
yapmak istiyor ancak onu nasıl yapacağınızı bilmiyorsanız
hemen onu nasıllı bir soruya dönüştürüp beyninize
yerleştirin. Bir gün, bir yerde, hiç beklemediğiniz bir anda,
haber vermeden cevap gelecektir.
İnsanlar arasındaki beyin kalitesi farkının bir göstergesi de
'gündeme bağlılık' ilkesidir. Hiçbir iş yapamayacak tipler
genellikle 'Ne iş olsa yaparım' derler. Benzer bir durum
düşünmek için de geçerlidir. Bilgisi 'az' olanların fikirleri
'çok' olur. Daha doğrusu her konuda fikirleri olur. Organize,
sistemli düşüne kişiler ise hep bir gündeme bağlıdır.
Toplantıda bir gündemleri vardır, kişilerle konuşmalarında
bir gündemleri vardır. Gündem kavramı kişisel düzeyde olduğu
gibi ulusal düzeyde de olabilir. TV'lerde ilk haber,
gazetelerde işe manşetler ulusal gündemi yaratır, insan
yaşamını öğrenme perspektifinden incelerseniz insanların
belirli dönemlerde belirli konulara yoğunlaşarak öğrendiğini
görürüz. Belirli dönemlerde belirli konulara kilitlenir,
yatar onunla kalkarız. Kaliteli ve organize düşünen bir beyin
mutlaka böyle çalışır. İstatistik adamın ise beyninde gündem
dağınık olduğundan kafa kanşıktır. Kurslar gündeminizi
belirli konulara kilitler, kitaplar da öyle. Gündemimizde
olan ve yoğun bir şekilde öğrendiğimiz konulan biz
seçebiliriz. Her şey kendiliğinden olmak zorunda değildir.
Neye neden odaklanmanız gerektiğine, neyi niçin gündeminize
almanız gerektiğine siz karar verebilirsiniz.
Kritik bir öğrenme konusu da başarıdır. Benim şahsi
inançlarıma göre en büyük ve en zekice başarı 'nasıl başarılı
olunabileceğini' öğrenmeyi başarmaktır. Basan nasıl
öğrenilebilir? Birinci ve en kolay kaynak kitaplardır. Ancak
kitaplar bir süre sonra yetersiz kalır olay-lan okumaya
başlarsınız. Benim bir hobim de başarılı kişileri okumaktır.
Onlara neyi, niçin, nasıl yaptıklarını açığa çıkaran sorular
sorarım. 'Nasıl' ile başlayan sorularla özel tekniklerini
öğrenirim. NLP'nin temel bir ilkesi de Eğer bir insan bir işi
başarabiliyorsa, bunu herkes öğrenebilir " şeklindedir. Benim
ise tecrübelerim ile sahip olduğum bir inanç şöyledir; Eğer
bir insan bir iş başarmışsa orada benim öğrenmem gereken bir
şeyler var demektir! Şunu asla unutmayın; basan iz bırakır.
Siz de yapabilirsiniz, siz de başarabi-
240
lirsiniz. Çünkü siz de öğrenebilirsiniz. Öğrenme insana
yapabilme ve başarabilme özgürlüğü verir. Rüyalarınız
herneyse gerçekleşebilir. Yeterki; öğrenin, düşünün, konuşun,
dinleyin. Eğer mucize arıyorsanız, veya mucizeye
inanmıyorsanız kendinize inceleyin. Mucize sizsiniz! Büyük
insanlar da bir zamanlar sıradan insanlardı. Ancak onlar bir
fark yarattılar. Daima neyi nasıl yapabileceklerini, onları
niçin yapmak istediklerini düşündüler.
GİRİŞİMCİ ÖĞRENME
21. yüzyıl bilgi çağı değil bilgiyi
kullanma çağı olacaktır. (Mahmut TEZCAN)
241
Akıllı olmak ne demektir? Kime 'akıllı' denir? Nasıl daha
akıllı bir insan olabiliriz? Akıl beynin sahip olduğu aymm ve
muhakeme gücüdür. Zekâ aklın daha hızlı ve daha kesin
çalışmasını sağlar. Tüm bunlar aklın akademik tanımıdır. Oysa
gündelik hayatta 'pratik akıl' kullanılır. Pratik anlamda
akıl neyin, nasıl yapılacağını bilmektir. Akıllı kişi neyi
nasıl yapacağını bilen kişidir. Neyi, niçin nasıl yapması
gerektiğini düşünen kişi ise daha bilinçli olur. Bilinç aklın
kalitesi ile ilgilidir. Akıl bıçağa benzetilir. Bıçaklar
arasındaki fark ise 'keskinlik'le-rindedir. Nasıl daha akıllı
olabiliriz? Şu anda yaptığımız gibi, nasıl ile başlayan
sorular sorup cevap arayarak. Eğer akıllı, başarılı ve
varlıklı olmak istiyorsanız neyi nasıl yapacağınızı öğrenmek
zorundasınız. Nasıl karar vermeniz gerektiğini öğrenmek
zorundasınız, nasıl konuşmanız gerektiğini öğrenmek
zorundasınız, paranın nereden nasıl kazanılabildiğini
öğrenmek zorundasınız, neyi nasıl öğrenebileceğinizi öğrenmek
zorundasınız, sizden daha iyi konumdaki insanlarla nasıl
ilişki kurabileceğinizi öğrenmek zorundasınız, kısacası
sürekli olarak neyi nasıl yapabileceğinizi öğrenmek
zorundasınız.
Hayat bazen acımasız görünüyor öyle değil mi? Bazı insanlar
çiz-burger kemirip kola emerek büyürken, bazı insanlar
hayatın tozunu dumanını yutarak hayatta kalabiliyor. Bazı
insanlar nasıl Bir gün daha fazla yaşanm diye sızlanırken,
bazıları şirketlerimi nasıl imparatorluk haline getirebilirim
diye düşünüyor. Bazı illerde bedava dağıtılan ekmek için
insanlar birbirini ezerken, bazı eğlence yerlerinde insanlar
sabahlara kadar eğlenmek için tabak kırabiliyor.
'Kakılmışlık' bazdan için kader midir? Annesi Karl Marks için
'Kari sermaye üzerine bu kadar yazı yazacağına, biraz sermaye
edinmiş olsaydı, ne kadar iyi olurdu' dedi.
242
Rocky 5'de zengin menajer 'İtalyan aygırının' parasızlığını
yüzüne vurmak için 'Elini cebine soktuğunda bacaklarını
hissetmeyi gerçekten istiyor musun?' diye bir soru soruyordu.
Bazıları 'şükret, sabret, umut et' diyor. Bazıları ise 'Umut
fakirin ekmeği, ye Mehmet ye' diyor. Tevfik Fikret oğluna
'İnan Haluk ezeli bir şifadır aldanmak' diyor. Hz. İsa
'Zenginin Cennete gitmesi, devenin iğne deliğinden geçmesi
kadar zordur' diyor. Hunter (Avcı) adlı yırtıcı hayvanların
hayatının anlatıldığı belgeselde 'Hayatta avcılar, avlar ve
avlanma kuralları vardır. Hiçbir yırtıcı hayvan yiyeceğinden
fazla avlanmaz. Karnı doyduğu halde avlanmaya devam etmez. Bu
ölümcül oyunda avlanma biçimi yaşam tarzını belirler' diyor.
Tüketebileceğinden fazlasını toplayan tek yırtıcı insanoğlu.
İnsanlar servet yapmak için stok yaparlar. Neden? Sahiden her
devrin imparatoru para ve menfaat midir? insanlar her dönemde
konformist (yaşam kalitesi için mücadele eden) miydiler?
Yaşam kalitesi arasındaki farklan yaratan nedir? Zengin ile
yoksul, yöneten ile yönetilen, 'burjuva ile proleterya',
arasındaki yaşam kalitesi farkı neden kaynaklanıyor?
Ben insanlar arasında doğuştan gelen bir 'doğal eşitlik'
olduğuna inanıyorum. Bu eşitlik reel değil potansiyel
eşitliktir. İifeanlan eşit kılan yalnızca günlerinin 24 saat
olması ve ölüm değildir. İnsanları potansiyel anlamda
eşitleyen şey beyin gücü ve öğrenme özgürlüğüdür. İnsanların
ana beyin güçleri genelde eşittir ancak kullanılan, eğitilmiş
güçleri farklıdır. Allah, Kuran-ı Kerimde belirtildiği gibi
her doğan çocuğun nzkını verir ancak o çocuğun nzkını
bulabilmesi için eğitilmesi gerekir. Hollanda atasözüyle
söylersek 'Tanrı fındığı verir ama kırmaz'.
Beyin gücü ve öğrenme özgürlüğü insanı potansiyel anlamda
nasıl eşitler? Bu eşitliğin adı NLP de Eğer bir insan bir
şeyi başarabili-yorsa bunu herkes öğrenebilir kuralıdır.
Bütün insanlar öğrenebilir çünkü hepsinin beyni aynı maddeden
yapılmıştır. Benim kişisel vizyonum şu; Ben, bir insanın
hiçbir ücret ödemeden, kütüphaneden aldığı bir bilgiyi,
mahallesinde paraya çevirip, kazandığı parayı bankaya
yatırarak bir servet yaratabileceğine inanıyorum. Bunu
iliklerimde hissederek ve tam bir inanç içerisinde
söylüyorum. Benim misyonum da bunu başarmak isteyen
insanların 'ne-
243
yi nasıl yapacaklarını' öğrenebilecekleri teknolojileri
sağlamak. Burada bilgi hammaddesini kütüphaneden alıp,
işleyip bir ürüne dönüştürdükten sonra satmak gerekir. Bunun
için de girişimciliği öğrenmeniz gerekir.
Girişimci kime denir? En genel ifadeyle bir ihtiyacı bir
hammaddeden elde ettiği ürünle gideren ve bunun karşılığında
para alan kişiye girişimci denir. Girişimci diğer insanların
baktığı şeyleri gören adamdır. Bilgi de girişimci için bir
hammaddedir. Girişimci bu ham maddeyi işleyerek kitap,
seminer, konferans, konser, TV programı, gazete, dergi, film,
gibi ürünlere dönüştürür. Bilginin de mal gibi imalat ve son
kullanma tarihi vardır. Son kullanma tarihi geçmiş bilgileri
kullanarak fikir üretirseniz size 'dinazor' denir! Bilgi
işlenip ürüne dönüşünce ambalaj ve süslemelerin etkisiyle
tanınmaz hale gelebilir. Bunu en iyi altın arayıcılar
bilirler. Altının toprağa karışmış olan hammaddesi ile
kuyumcu vitrinindeki işlenmiş, 'ürün' haline gelmiş hali,
arasında hemen hemen hiçbir benzerlik yoktur. Benim gibi
kişisel gelişim uzmanlarının işi de altın arayıcılarınınkine
benzer. Biz kişi, olay ve durumlardan 'bilgi' çıkararak bunu
işleyip kitap veya seminer olarak sizlere sunuyoruz.
Kaynağımız sınırsız!, 6 milyar da alıcımız var. Bu kitapla da
hayattan öğrenme ile ilgili öğrendiklerimi sunuyorum. Bu
kitabı hayatınızın kilometre taşlarını kaldırıp kafanıza
vurmak için yazdım!
Akıl külahta bir çivi yumruk yemeden içeri girmez. Arnavut
atasözü
Siz de bilgi girişimcisi olabilir misiniz? Elbette. Bunun
için öğrenmeniz gereken ilk şey şudur; önemli olan ne kadar
çok bildiğiniz değil, bildiklerinizin ne işe yaradığıdır.
Sizin bildikleriniz kimin hangi işine yarar? Kimlerin hangi
ihtiyacını, ne*kadar giderir? Her girişimciyi ortalama bir
insandan farklı kılan bir sebep vardır. Bejemin Franklin: iyi
düşünceye sahip olmak yetmez, iyi düşünceleri de iyi
kullanmayı bilmeli insan dedi bir zamanlar. Girişimci
insanlar bir alanda çok şey bilen ve bu bilgiyi kullanmayı
bilen kişidir. Bu tür kişiler neleri bilmesi gerektiğini,
neleri ise bilmeyebileceğini iyi bilir. Bilgilerini nasıl
kullanacaklarını çok iyi bilirler. Amaçlı öğrenirler, amaçlı
bilgilenirler. Beyinlerini rastgele değil mönüden seçtikleri
bilgilerle beslerler. Onlar beyinleri üzerindeki
sorumluluklarının farkındadır. Sınırsız Güç adlı kitapta
NLP'nin kurucuları Grinder ve Bandler'in bir araştırmasının
sonuçlan şöyle anlatılır. 'En başarılı yöneticilerin bilginin
özünü hemen kavrama ve bu bilgiyi diğerlerine iletebilme
yeteneklerine sahip olduklarını gördüler. Onlar, önemli
saydıkları fikirleri büyük bir kesinlikle (netlikle) anahtar
deyim ve kelimelerle birlikte taşıyorlardı. Aynı zamanda her
şeyi bilmek zorunda olmadıklarını da biliyorlardı. Neleri
bilmek zorunda olduklarını ve neleri bilmeleri gerekmediğini
çok iyi biliyorlar ve bilmeleri gereken konuların üzerinde
yoğun olarak duruyorlardı' Kritik soru şudur; Nasıl bilgi
girişimcisi olunur? Bilgi girişimcisi olmanın yolları herkese
açıktır. Hiçbir şeye sahip olmayan bir insanın çok şeye sahip
olmasını sağlayacak en kolay, en kesin, en güvenli yol bilgi
girişimciliğidir. Bir bilgi girişimcisi öğrenerek ve bilgiyi
kullanarak dünyayı değiştirebilir. Toplumun 'bilgi toplumuna'
gidişi bu gerçeği daha da büyütmektedir. Bir bilgi
girişimcisinin anlaması gereken ilk şey 'çok bilmenin' değil
'işe yarar bir şeyler bilmenin' önemli olduğudur. Önemli
olanın sahip olunan bilginin miktarı (çokluğu) değil kalitesi
olduğunun anlaşılması gerekir. Ömrümüzün 25 yılını deniz
yosunlarının yaşamını araştırmak için harcayabilirsiniz. Çok
şey bilseniz de bilginizin işe yararlılık, güncellik ve
geçerlilik değeri düşüktür. O halde;
1. Kural : Önemli olan çok şey bilmekten daha çok, işe yarar
bir şeyler bilmektir. İşe yarar bir şeyler bilmek de yetmez,
eyleme geçip o bilgiyi kullanmak da gerekir.
2. Kural : Önemli olan işe yarar bir şeyler bilmekten daha
çok bildiği şeyi nasıl kullanılabileceğini bilmek ve onu
kullanabilmektir.
Tüm bu kurallar öğrenmenin anayasasına bizi geri götürüyor.
Bu anayasanın birinci maddesine göre çağımızda yaşayan bir
insan 'neleri bilmesi gerektiğini' bilmek zorundadır. Neleri
bilmemiz, neleri işe bilmememiz' gerektiğine bilinçli olarak
biz karar verebiliriz. Çünkü sınırsız 'bilgi mönüsünden'
ihtiyacımızı giderecek ve amaçlarımıza ulaşmanızı sağlayacak
yiyecekleri seçmek zorundayız. Oburluk eder her şeyi yemeye
kalkarsanız, beyninizde bir süre sonra hiçbir işe yaramaz'
düşünceler dolaşmaya başlayacaktır. Girişimci adayının
entellektüel düzeyde yapması gerekenler özet olarak
bunlardır.
1245
Birçok kişinin sorunu, uzman bilgiye sahip olamamak değil
sahip olduğu uzman bilgiyi 'satamamak'dır. Özellikle
akademisyenlerdeki 'Akadamik üslup kaygısı' bunun en iyi
örneğidir. Onların bu kaygısı birçok bilgi girişimcisi için
iyi bir fırsattır. Bir ekonomi kitabının girişinde 'Eğer arz
ile talebi anlayabilseydi bir maymun bile iktisatçı
olabilirdi' diye yazdığını Nüvit Osmay anlatmıştı. Eğer para
ve ticarette ilgileniyorsak arz ve talebi anlamak zorundayız.
Ticaret bir ürünün belirli zamanda ve yerde, belirli bir
fiyattan, talep edenlere satılmasıdır. Arz 'ürünü sunmak',
talep 'ürünü almak' diye ifade edilebilir.
Eğer girişimci olmak iş hayatına atılmak istiyorsanız 1.
kural şudur: Bir ihtiyacı tespit edin ve onu giderin.
Televizyonlar eğlenme ve haberdar olma ihtiyacımızı giderir,
müzisyenler eğlenme ihtiyacımızı giderir, ben sizin öğrenme
ve bilme ihtiyacınızı gideriyorum, futbolcular hayatın
monotonluğundan kurtulma ve heyecan yaşama ihtiyacımızı
giderirler. Politikacılar yalnızca kendi ihtiyaçlarını
giderirler! Bir işte çalışan her insan bir ihtiyacı giderir.
Giderdiği ihtiyacın önemi, şiddeti ve ihtiyacın giderilme
derecesi yapıları işin ekonomik değerini ortaya çıkarır.
Siz kimin hangi ihtiyacını ne kadar giderebilirsiniz? Bunu
anlamanın bir yolu toplumdaki ihtiyaç hiyerarşilerini
gözlemektir. Çok şeyin ekonomik bir değer haline
getirilebileceğini anlamak önemlidir. İnsanların bindikleri
araçlar hareket ederken sağa sola bakmaları bile bazı
girişimciler tarafından 'sermaye' olarak değerlendirilmiş ve
yol kenarlarında gördüğünüz afiş-panolar (billboard) ortaya
çıkmıştır. Bu ilk adımda önce ihtiyacı tespit edilir sonra o
ihtiyacı giderecek bir ürün ortaya konur. Örneğin insanların
hafızalarını güçlendirme ihtiyacı vardır ve sizde bir ürün
ortaya çıkararak bu problemi çözebilirsiniz. Bunun adı bilgi
girişimciliğidir. Kritik bir nokta da temel ihtiyaçlara
yönelmedir. Giderdiğiniz ihtiyaç yeme, içme, uyuma,
cinsellik, güvenlik gibi temel ihtiyaçlar ise rakibiniz çok
olsa da riskiniz daha düşüktür. İnsanlar boş bir beyinle de
yaşayabilirler ancak boş bir mideyle fazla yaşayamayacaktır.
Girişimcinin 'iş fikri'ni bulabilmesi için kullanabileceği
ikinci yol talepten ürüne değil üründen talebe gitmektir.
Eğer şu anda bir uzmanlık alanınız varsa bu yol sizin için
idealdir. Bu yolu detaylı açıklamadan önce size başarılı
girişimciliğin diğer kuralını söyleyelim.
246
2. kural; £n iyi yapacağınız işi belirleyin ve o şeyi
bildiğiniz veya yapabildiğiniz için size para verecek
birilerini bulun. Size para verecek kişiler bünyesinde
çalışabileceğiniz bir kurum olabileceği gibi, hazırladığınız
ürünü alacak müşteriler de olabilir.
Başarılı bir 'bilgi pazarlaması' yapmak ve sahip olduğunuz
uzman bilgiden daha fazla yararlanmak için ne yapabilirsiniz?
Bunun için yapmanız gereken elinizdeki ürün ile talep
arasında bağı kuran sorularla düşünmektir. Bunu kesin olarak
nasıl yapabilirsiniz?
1- Adım : Neye sahip olduğunuzu belirleyin. Neyi ne kadar
biliyorsunuz? 'Neyi ne kadar bildiğinizi' ne kadar
biliyorsunuz? Bunu anlamak için kendinize 'en iyi bildiğim
şeyler neler?' diye sormalısınız. Şunu asla unutmayın hiçbir
bilgi yararsız değildir. Bazı bilgilere talep çok olabilir
ancak her bilginin gidereceği bir ihtiyaç vardır. Amerikalı
bir veteriner kurbağalar üzerindeki uzmanlığını kullanarak
kurbağalara dans etmeyi öğretti ve dans eden kurbağalan
yüksek fiyattan sattı. Rıdvan futboldaki 'şeytani zeka'sini
futbol okulu kurarak pazarladı, Türkiye Jokey kulübü
'Nalbantlık kursu' düzenliyor. Gelecekte birileri PKK kursu!
(Para Kazanma Kılavuzu) düzenleyebilecek-tir. Uzmanlık
alanınızın sınırlan ne?Tam olarak neyi ortalama bir insanın 5
katı daha iyi biliyorsunuz? Sahip olduğunuz bilgi, tecrübe ve
becerilerin (BTB) ne olduğunu hemen yazılı olarak düşünün.
2- Adım; Hedef kitlenizi belirleyin, ilk adımda sahip
olduğunuz bilgi kaynağınızı/potansiyelinizi açığa çıkarmaya
çalıştık. Bu adım da arzı talep edenleri bulmanız gerekir.
Başka bir ifadeyle 'müşteri portföyünü' oluşturmanın sırası
geldi. Sahip olduğunuz bilgiler ne işe yarar? Kimin
ihtiyacını giderir? Hangi ihtiyaçları giderir? O ihtiyaçları
ne kadar giderir? Örneğin gençler mi yaşlılar mı ilgilenir,
hangi meslek grubuna hitap eder, hangi kişilik özelliğine
sahip insan ilgilenir? Tüm bunlara yazılı olarak cevap
vermelisiniz.
3- Adım : Alternatif kitle ve yolları bulun; Bu bilgileriniz
başka ne işe yarar? Başka kimlerin hangi ihtiyacını ne kadar
giderir? Zamanla ilaveler yaparak hedef kitlerinizi
genişletin. Ürününüze ara sıra dahi olsa ihtiyaç duyabilecek
her kesimi not edin.
4- Adım; Bilgiyi ü-üne (mal) dönüştürün. Hedef kitleniz
bilgiyi sizden nasıl almak ister? Bilgiyi ona hangi formatta
sunmalısınız? Bilgi bir hammaddedir onu amaca göre işlemek
gerekir. Buna bilgiyi bi-
247
çimlendirme 'format atma' denir. Bilgi elektrik akımına
benzer. Elektrik akımı klimada soğuk havaya, elektrikli
sobada sıcak havaya dönüşür. Yani aynı akım bazen soğutur
bazen ısıtır. Aynı elektrik bir ampulün bünyesine girince ona
hayat verir ve ışık olur. Aynı enerji TV de görüntüye,
radyoda, telefonda sese dönüşür. Onun gerçekte nasıl olduğunu
'hammadde halini' anlamak için elinizle dokunursanız bambaşka
bir şeyle karşılaşırsınız. Size hiç dostça davranmayacaktır!
Bilgi de elektrik gibidir. Gerçeği ile görünümleri farklıdır.
Bilgi sorunun karşılığıdır. Örnek olarak 'Gökdelenler nasıl
inşa edilebilir?' sorusunun cevabı olan bilgiye sahip
olduğunuzu varsayalım. Bu normal bir insanın bilemeyeceği
uzman teknik bilgidir. Başka bir ifadeyle know how; neyin
nasıl yapılacağının bilgisidir. Eğer bu bilginin hammaddesine
sahipseniz onun birkaç türlü ürüne dönüştürebilir ve ondan
birkaç yönden yararlanabilirsiniz. Bir gökdelen yapıp
satabilirsiniz. Bu yolla bilgiyi paraya dönüştürmüş
olursunuz, inşaat firmalan için danışmanlık yapan bir firma
kurarak kariyere dönüştürebilirsiniz. İlginç bir TV Programı
veya bir tür yarışma biçimi hazırlayarak bilginizi
şöhretinize dönüştürebilirsiniz. Bir kitap yazarak o alanda
otoritenizi pekiştirebilirsiniz. İnşaat mühendisleri odasına
başkan olup politikaya atılabilirsiniz. Mühendislik
fakültelerinin master öğrencilerine ders vererek saygınlık
kazanabilirsiniz. Görüldüğü gibi aynı hammadde neredeyse
sınırsız sayıda amaç için, neredeyse sınırsız sayıda ürüne
dönüştürebilir.
5- Adım : Ticari stratejilerinizi belirleyin. Hedef kitleye
bu ürünü nerede sunmalıyım? Satış ve dağıtım nasıl yapılacak?
Bu ürünü ne zaman sunmalıyım? Hangi mevsim, hangi yıl uygun?
Bu ürünü ne kadarlık bir bedelle sunmalıyım? Maliyetlerimi ve
kar marjımı nasıl belirleyebilirim? Ürünün emsalleri kaça
satılıyor? En az ne kadara razıyım? Bu etapta ticari tecrübe
belirleyici olacaktır. Tecrübesizliğin etkisiyle
bilgilerinizin 'telef olmaması için Vehbi Koç'un yaptığını
yapmanız önerilir. Vehbi Koç yeni bir sektöre gireceği zaman
ilk iş olarak o sektörde çalışan en iyi yöneticiye en iyi
teklifi vererek onu transfer ediyor, birlikte çalışıyordu.
6. Adım: Bir faaliyet programı hazırlayın ve başlayın! Ciddi
bir fizibilite Başarının temelidir. Basit bir 'O yaptı bende
yapanm' mantığı sizi ileri götürmez. Dünyanın en aptalca
eşitlik anlayışı
248
"Onun da iki gözü iki kulağı var benim de. Benim neyim eksik.
Ben de yaparım' düşüncesidir.Eğer göz sayısı ile sonuç
alınsaydı, eşekler de imparator olabilirdi. Basan o iki gözün
arkasındaki beyinde gizlidir. Beyni olmayanlar da beyin
gücünü göremeyecektir, iyi bir hazırlıktan sonra bulduğunuz
ilk fırsatta harekete geçin. Bazen fırsatı bulmayı da
beklemeyin! İki atasözünü aklınızdan çıkarmamanız önerilir.
1) Türk borçla büyür.
2) Göç yolda düzelir.
Tüm bu işlemleri yaparken bir uzmana danışmalısınız. Daha çok
bilgi şansın sahasını daraltır. Ne kadar çok bilirseniz
hayatınızı ve işlerinizi o kadar iyi kontrol edebilirsiniz.
Bir uzmana danışmanın sakıncalı yanlarını ise Bruce Lansky
yan şaka ile şöyle sıralıyor. "Bir uzmana başvurduğunuzda su
sorunlarla karşılaşırsınız.
l)Yerli yerinde duran eski sorun.
2) Uzmanın öğütlerini anlayabilme sorunu.
3) Uzmanın öğütlerini uygulayabilme sorunu
4) Bu öğütleri uygulamanın sonucunda doğan yeni sorunlar.
5) Uzmana koşturmanın günden güne artan parasal sorunu" Şaka
bir yana uzmandan yararlanmak da bir uzmanlık işidir.
Uzmanınızdan ilk önce bir uzmandan en iyi şekilde nasıl
yararlanılabilir? sorusunun cevabını ayrıntılı bir rapor
olarak isteyebilirsiniz.
Bilgi girişimcisinin dikkat etmesi gereken noktalardan birisi
de bilgisinin kalitesidir. Kalite ürünün ihtiyaca uygunluk
derecesidir. Bir ürünün (malın) ihtiyaca uygunluğunu
belirleyen şeyler fiyat, dış görünüş (ambalaj), işe
yararlılık gibi iyi şeylerdir, 'kaliteli ve ucuz' diye bir
şey olamaz çünkü fiyat kalitenin tamamlayıcısı değil
unsurudur. Bilginin kalitesi ise onun güncelliği, geçerliliği
ve işe yararlılık (tatmin) düzeyi ile ilgilidir.
Bildiğiniz gibi kelimeler ve gerçekler farklıdır. Bu fark
harita ile arazi arasındaki fark gibidir. Geçerlilik ve
etkinlik haritanın bölge gerçeğine uygunluğunu ifade eder.
Başka bir ifadeyle bilginin gerçeklere uygun olmasını ifade
eder. Bu önemlidir, çünkü hem bilgiler hem
249
de gerçekler değişir (bazı gerçekler değişmeyebilir de). Eğer
elinizdeki haritanın arazi ile alakası yoksa yolumuzu
şaşırırsanız ve haritanın geçerli olmadığını düşünürsünüz.
Güncellik ise yeni gerçeklerin ilave edilmesi ile ilgilidir.
Başka bir ifadeyle Büyükşehir Belediyesinin şehir planını
gösteren haritaya yeni gecekondudan da ilave etmesidir. Bir
diğer kalite unsuru basandaki en kritik unsurdur. Bu da
ürünün ihtiyacı giderme derecesidir. Geliştirdiğiniz yeni
sinek savar gerçekten de sivrisineklerden korunmayı
sağlıyorsa ihtiyacı gideriyor demektir. İhtiyacı ne kadar iyi
giderirse insanlar o kadar çok talepte bulunacaktır.
Eğer hiçbir uzman bilginiz yoksa ne yapmalısınız? O zaman
birinci adımda kendinize 'Neleri bilmek istiyorum?' diye
sormanız gerekir. Bunun için kullanacağınız en iyi yol
öğrenerek basan modelidir. Bu model bu kitapta yetişkinler
için öğrenme bölümünde açıklanmıştır. Bilgi girişimciliğini
mesleğinizde ilerlemek için de kullanabilirsiniz. Bu size
profesyonel bir bakış sağlayacaktır. Mesleğiniz ne? Neyi
biliyor veya yapabiliyorsunuz? Onu daha iyi nasıl
yapabilirsiniz? Onu kime satabilirsiniz? Bu bilgi ve ya
becerinize başka kimler para veya kariyer verir? Onu nasıl
ortaya koymalısınız? Onu nasıl bir ürüne/ürünlere
dönüştürebilirsiniz? İki anahtar sorunun olduğunu unutmayın;
bunlardan birincisi (Hedef kitle) Başka kimler? ikincisi ise
(ürün çeşidi) Başka neler?..
İNSANLAR ALGILAYABİLDİKLERİ ARASINDAN EN İYİSİNİ SEÇERLER
Düşmek önünü görmemektendir. (Tevfik FİKRET)
Herhangi bir durumda kullandığınız ilk yol nedir? insanların
genellikle herhangi bir durumda kullandığı ilk yol daha önce
kullanmış oldukları yoldur. Bu en iyi yol bildiğin yoldur
diye ifade edilir. Bir sokak köpeği görürseniz ne yapmanız
gerektiğini düşünürseniz aklınıza gelecek ilk cevap daha önce
ne yaptığınızdır. Çocukluğunuzdan beri anneniz, babanız,
kardeşleriniz, arkadaşlarınız ve kahramanlarınızın neyi nasıl
yaptığını, hangi durumda nasıl davrandığını önce gözlemler
sonra da benzer durumlarla karşılaşırıca o yollardan en
iyisini kullanırsınız. Eğer anneniz AİDS hastası birini
görünce o hastaneden kaçtığını anlatmışsa, siz de böyle
birini görünce muhtemelen aynı davranışı yaparsınız. Çünkü
bildiğiniz en iyi korunma yolu budur. Oysa siz tıp
fakültesinde eğitim almış veya AİDS hakkındaki bilgilendirci
bir toplantıya katılmış olsaydınız AİDS hastalığının kan
yoluyla bulaştığını, dolayısıyla böyle birinin yanında
durmanın sakıncasının olmadığını anlardınız. Bu bilgi daha
iyi bir yol bulmanızı sağlayacaktır.
Eğitim ve öğrenmenin amacı nedir? Kişiye daha çok bilgi ve
dolayısıyla hayatta kullanılabilecek daha çok yollar
kazandırmak. Biz Hayat Okulu seminerlerimizde karar verirken,
amaç belirlerken, streslerinizden kurtulurken, birileriyle
konuşurken, düşünürken kullanabileceğiniz yeni yollar
öğretiyoruz. Unutmayın ki ne kadar çok yolunuz olursa, en
iyisini seçmek için o kadar şansınız olur. Çok yol sahibi
olmanın yolu çok bilmekten geçer. İşyerinizden veya
okulunuzdan evinize gitmek için kullanabileceğiniz kaç yol
vardır? Mümkün olan birçok yol olmasına rağmen siz hep aynı
yolu kullanıyorsu-
1251
nuz değil mi? Eğer ev ile okul arasında daha kısa ve daha
kolay ulaşımı olan bir yol bulsaydınız ne yapardınız? Akıllı
bir insansanız onu kullanırdınız. Ev ile okul veya işyeri
arasındaki en uygun yolu nasıl bulabilirsiniz? Öteki yollan
da deneyerek. Yaşadığınız şehre ilk geldiğinizde bazen iki
nokta arasında en kısa ve en uygun yolu değil de ilk
öğrendiğiniz yolu kullandınız öyle değil mi? İşte hayatımızın
birçok alanında bu böyledir. Duygusal durumumuzdan insanlara
davranış biçimimize, para kazanma biçimimizden, ders çalışma
biçimimize, düşünme biçimimizden konuşma biçimimize kadar
birçok konuda genellikle çocukluğumuzda öğrendiğimiz, eski,
sınırlayıcı, klasik ve genellikle tek seçenekli yollan
kullanınz.
Öğrenmek için daha iyi yollar bulsaydınız (bilseydiniz)
kullanmaz mıydınız? Elbette kullanırdınız. Zaten bu kitabı da
bunun için aldınız. Konuşmak için daha uygun yollar
bulsaydınız kullanmaz mıydınız? İnsanlarda daha iyi
geçinmenin uygun yollarını bilseydiniz kullanmaz mıydınız?
Daha çok para kazanmanın şu anki işinizden daha uygun bir
yolunu bulsaydınız kullanmaz mıydınız? Elbette konuyla ilgili
tüm beklenti ve ihtiyaçlarınızı karşılamak şartıyla yeni ve
daha iyi olan yolu kullanırdınız, Şunu asla unutmayın;
herhangi bir durumda karar verirken bir seçim yaparız. Her
seçim bir uazgeçimi zorunlu kılar. Seçim yaparken
seçeneklerimize bakarız. İşte tam bu noktada ençok seçeneğe
sahip olan en avantajlı kişi demektir. Çünkü seçeneği bol
olan, o seçeneklerden en iyisini seçecektir. Tek seçeneği
olan hep aynı seçeneği kullanacak hep aynı sonucu alacak, hep
aynı hayatı yaşayacaktır. Size bağıran bir insana karşı ne
yaparsınız? Böyle bir durumda kalsanız beyniniz ilk önce ne
yapmanız gerektiğine karar verecektir. Bildiğiniz tek yol
geçmişte hep kullandığınız (tecrübe), davranış tarzı
(seçenek) olan aynı şekilde bağırarak karşılık vermek ise tek
seçeneğe mahkumsunuz demektir. Böyle bir durumda kullanmaktan
hoşlanacağınız 12 yol (davranış biçimi) daha biliyor
olsaydınız neler olurdu? O zaman daha etkin, daha akıllı
olurdunuz.
Öğrenme yollarında da benzer bir tıkanıklık vardır. Birçok
kişi bir kaç tane yol öğrenmiştir ve hep bunları kullanarak
sonuca ulaşmaya çalışmaktadır. Oysa hayatta her zaman daha
iyi bir yol vardır. Eğer hep annenizin margarinini
kullanıyorsanız daha iyi margarinlerden
252
haberiniz olmadığı içindir. Bu kitap sizi öğrenme konusunda
yeni bilgi, anlayış, strateji ve yollarla donatmak için
yazıldı. Amaç mümkün olduğunca daha çok yol bilmektir.
Seçeneğinizin çok olması seçimimizin kalitesini artırır.
Çünkü insanlar herhangi bir durumda sahip olduklan en iyi
seçeneği seçer ve kullanılırlar.
Bir insanın sorun çözme becerisi dağarcığmdaki
sorun çözme metodları kadardır.
Tınaz Titiz
Eğer bir insan bir durumda daima aynı davranışsal seçeneği
kullanıyor ise bu onun bildiği en iyi yol olduğu içindir.
Eğer bir bebek istediğini elde etmek için her defasında
ağlıyor ise bu onun bildiği en iyi yol; dolayısıyla sahip
olduğu en iyi strateji olduğu içindir. Şundan emin olun ki
eğer o bebek ağlamak dışında istediğini elde etmesini
sağlayacak daha iyi bir yol biliyor olsaydı, ağlamayı keser
onu denerdi. Nitekim bebeklerin yaşlan büyüdükçe
istediklerini elde etmek için yeni yollar öğrenirler ve
'İstediklerini elde etmenin tek yolu ağlamaktır' stratejisini
bırakırlar. Çünkü ondan daha iyi yollar bulmuşlardır. Nedir
bu yollar? Bazı çocuklar bir şey isterken sevimliliklerini
kullanmayı öğrenmiştir. Bazı çocuklar ise 'belirli
kişilerden' istenirse hep alındığını öğrenmiştir. Bazıları
ise yeni yollar öğrenemez ve 20 yaşırıdayken bile 'ana
kuzusu' gibi davranarak ağlamakla, sızlamakla (bebeklik
dönemlerine işe yaramış olan ilk ve tek stratejileriy-le)
istediklerini elde etmeye çalışırlar.
İnsanlar niçin ısrarla Boğaz Köprüsünden atlayarak intihar
etmek istiyor? Çünkü öbür dünyaya popüler bir şekilde
gitmenin daha iyi bir yolunu bilmiyorlar! Eskiden intihar
etmek isteyenler ailelerine 'manalı ve duyarlı' bir mektup
yazar, altına da 'masum kızınız Ayşe' gibi bir imza atar,
hemen kendini asabileceği kuytu bir yer arardı. Şimdi ise
insanlar intihar etmek için meydanlara, çatılara, köprülere
çıkıyor! Eskiden ölürken ünlü olmanın ve son sözünü
'Adriyatikten Çin şeddine, tüm Türk-tslam alemine' duyurmanın
yolu çıkıp apartman çatısından atlamaktı. Biraz kalabalık
toplansın, foto muhabirle-r, kameramanlar da gelsin diye
beklerken itfaye minderlerini getirip yerleştiriyordu.
İntihar edenin bu durumda motivasyonu azalıyor,
'Başarabilecek miyim? Ölebilecek miyim?' diye kaygılan
artıyordu. Bazılarının aklından 'Ya yaşarsam? ya ölmezsem?'
gibi sorular geçince moralleri kınlıyor, bunalıma
giriyorlardı! Son bir cesarette atlayan-
253
lar da betona çakılmak yerine mindere çakılıyordu! Bu
dezavantajlar ve başarısızlıklar intihar edenleri daha iyi
yollar aramaya yöneltti. Kısa zamanda daha iyi bir yol
bulundu! Köprüden atlarken kolaylıkla 'yakın çekim' röportaj
yapabiliyor, hayata ve sevdiklerinize son defa 'üç numaralı
manalı bakışınızla' bakabiliyordunuz. İtfaiye de denize
branda ve minder yerleştirip sizi 'başarılı bir atlayıştan!'
engelleyemi-yordu. Bu kadar avantajlı bir yolu intihar etmek
istiyenlerden bazıla-n kullanmıyorsa; ya popüler olmak
istemiyorlardır ya da dünyadan haberleri yoktur! Köprüden
atlamaktan daha çok avantajı olan yeni bir yol bulununcaya
kadar insanlar köprüden atlamaya devam edecek. Bu yolun
kullanımını azaltmanın yolu onun faydasını azaltmaktır.
Örneğin kamera ile foto çekimi yasaklanır, hatta haber yapma
yasaklanabilirse 'talep' biraz azalacaktır. Bir de denize can
kurtancı bir mobil minder konulursa insanlar yeni bir yol
arayacaktır. Bu defada ölmek için değil eğlenmek için
atlayanlar çoğalabilir!
Uluslar ve devletler de bildikleri içerisinden en iyiyi
seçerek ona göre davranırlar. Saddam Hüseyin gibi ilkel
kafalılar hala büyük bir devlet olmanın yolunu başkalarının
topraklarını işgal etmek olduğunu sanırlar. Bildikleri en iyi
ve 'tek' yol bu olduğu içinde bol bol or-dularına yatırım
yaparlar. Oysa Japonlar büyük bir devlet olmanın daha iyi,
daha etkin, daha zekice yollarını buldular. Onlar teknolojik
güçleriyle dünyayı yönetiyorlar, isviçreliler de Saddam'dan
daha iyi bazı yollar bulduklan için Iraklı 'lardan daha iyi
koşullarda yaşıyorlar. Afrikalılar zengin ve büyük bir ülke
olmak için bildikleri en iyi yolu kullanıyorlar; daima
savaşıyorlar! Avrupalılarda zengin ve büyük olmak istiyorlar
ve bunun için daha iyi bir yol biliyorlar; insana yatınm
yapıyorlar ve ticarete önem veriyorlar.
Bir Hindu tarımla yaşadığı için, bildiği en iyi geçimini
sağlama yolunda amacına ulaşmasını sağlayan öküze tapar! Bir
ABD'li için ise öküzün yerini bilgisayar alır. Afrikalı
evinin yolunu öğrenirken, Japon internette 'sörf yaparak yeni
yollar arar. Anadoluda yaşayan ortalama bir insan varlığını
sürdürmek için bildiği en iyi yolu kullanır; çocuk yapar!
Oysa bu ülkede iz bırakmak için, varlığını ölümünden sonra da
sürdürmek için daha başka yollar da kullananlar vardır.
Örneğin yazarlar kitap yazarak, ressamlar resim yaparak,
Sezen Aksu şarkı yazarak, Kadir Has okul yaptırarak varlığını
devam ettirmenin 'ekstra ve daha
254
zekice' yollarını kullanıyorlar. Tam bunlar bize neyi
gösteriyor? İnsanlar bildikleri ı/oldan en iyisini seçerler.
Eksik, mantıksız, aptalca yollan kullanan kişiler daha iyi
yollan bilmedikleri veya kullandıklarında aynı kalitede sonuç
alamayacaklarına inandıkları için kullanmazlar.
İnsanlar algılayabildikleri içerisinden en iyisini seçerler
Kuralı NLP'nin temel varsayımlarından biridir. Bu ilkeye
inanıp hayatıma uyguladıktan sonra ne kadarda az seçeneğe
sahip olduğumu keşfettim. Herhangi bir durumda yapılabilecek
sınırsız sayıda davranış biçimi olduğu halde ben de herkes
gibi hep aynı seçenekleri kullanıyordum. Neden yeni
yaklaşımlar kullanmayayım? Neden yeni stratejilerle daha
güçlü hale gelmeyeyim? diye düşünmeye başladım. O dönemden
sonra inanılmaz derecede, çok strateji öğrendim. Herhangi bir
durumda yapabileceğim en az üç davranış biçimim vardır. Hangi
tarzın kullanılacağını amacıma göre seçerim.
Bu ilkenin gündelik dilde karşılığı 'bilinç seviyesi'dir. Çok
bilen daha bilinçli olacaktır. Afrikalının savaşması bir
bilinç sorunudur. Daha iyi bir yol bilselerdi savaşmazlardı.
Bu ilkeye inanmanın ve onu hayatınıza uygulamanın size
sağlayacağı en büyük avantaj sizi 'mükemmellik avcısı'
yapmasıdır. Daima yaptığınız şeyi daha iyi yapmanın yollarını
konuşur, araştırır, düşünür, öğrenirsiniz. Japonları güçlü ve
yenilmez, yapan onların kültüründeki Kaizen anlayışıdır. Bu
anlayış 'sürekli ve sonu gelmez' iyileştirmeler yapmak
anlamına gelir. Hep daha iyi olmaya, hep daha iyisini
yapmaya, daha işe yarar, daha faydalı bir yol bulmaya
çalışmak gerektiğini ifade eder. Türk kültüründe buna benzer
bir anlayış 'göç yolda düzelir' anlayışıdır. Bir işe
elinizdeki imkanlarla başlayın, sonra imkânınız arttıkça
işinizi düzeltin demektir.
İnsanların herzaman bildiklerine göre karar verdiklerini
düşünmek bazı durumlarda 'acımasızca bir yargılama' olabilir.
Gerçekten de insanlar bazı şeyleri bilse de yeterli ekonomik
veya bedensel kaynaklara sahip olmadığı için onu
yapamayabilir. Bir mahkumun bildiği en iyi eğlenme yolu no
karnavalına katılmak olsa da, hapishanede 'tavlaya talim'
etmek zorundadır. Bir öğrencinin bildiği en iyi eğlenme yolu
'internette sörf yapmak olabilir ancak bilgisayarı olmadığı
için bildiği değil sahip olabildiği en iyi eğlenme yolu olan
atariyle oynayabilir. Beden aşağısı felçli bir kişinin
bildiği en iyi spor yapma biçimi Joqqing olsa da satranç,
briçle idare etmek zorundadır. Yapabildiği en iyi yol ile
yapabildiğimiz en iyi yol bazı durumlarda farklı aşabiliyor.
Yapabildiklerimiz kaynaklarımız ve kapasitemizle ilgili bir
konudur ve artırılabilir, çoğaltılabilir, geliştirilebilir.
Bunu yapmak için de gene bildiğiniz en iyi yolu
kullanırsınız. Kendini geliştirmenin ve sahip olduğu
kaynaklan kullanmanın sınırsız sayıda yolu vardır. Siz bu
yollardan bildiğiniz en iyi yolu seçersiniz.
İnsanların para kazanmak için kullandıkları yollar da
'bildikleri içinden yapıları seçimlerle' ortaya çıkmıştır.
Eğer Türkiye'nin en iyi hukuk fakültesi olan Ankara Hukuktan
mezun olursanız, bildiğiniz en iyi işi yaparsınız; gider
etkin öğrenme teknikleri semineri açarsınız! (Bu sanırım
sadece bana ait bir istisna. O kadar zor bir okuldan 4 yılda
mezun olmak için, o kadar çok öğrenme stratejisi öğrenmiş ve
geliştirmiştim ki bunları başkalarına öğretmezsem ölürdüm!)
Bir kişi eğer hukuk fakültesi mezunu ise genellikle bildiği
en iyi işi yapacak, avukat, hakim veya savcı olacaktır. Bir
inşaat işçisi sahip olduğu bilgi ve beceri düzeyiyle para
kazanabileceği en iyi yolu kullanıyor olabilir, insanlar
sahip olduklan paralan çoğaltmak için de bildikleri yollar
arasından en iyisini seçerler. Bazı kişilerin bildiği tek yol
ev almaktır. Bazı kişiler banka faizi veya dövize paralarını
yatınrlar. Daha iyi yollar bilen bazıları borsada oynar,
VDMK'e yatınr, hazine bonosu-devlet tahvili alır. Daha iyi
bir yol bilenler yatırım yapar, ya-tınm ortaklığı kurar.
Hiçbir yol bilmeyen sayısal loto, milli piyango ve at yanşlan
ile şansını deneyecektir. Elbette bu tercihlerde sahip olunan
paranın miktarı da önemlidir, ancak aynı miktarda paraya
sahip kişiler bildikleri en iyi getiriyi sağlayacak yola
paralarını yatıracaktır. Tabii bu tercihte dini inançlar,
risk alma-almama gibi diğer faktörlerde etkili olacaktır.
Burada kritik nokta aynı dini inanca, aynı risk anlayışına
sahip kişiler arasında da seçimin farklı olabileceğini ve bu
farkı bilgi farkının yarattığını bilmektir.
Ne kadar -çok bilgi tüketirsek o kadar 'çok' oluruz.
Beyninizi bilgiyle besleyin, o bir süre sonra midenizi
besleyecektir! Seminerler ve kitaplar, eğitim hayatımız
beynimizi bilgi ile beslememizi sağlayan araçlardır. 'Manevi
açlık' ancak daha çok bilgi ile giderilir, insanlar niçin
sigara içer? Can sıkıntısını atmanın veya 'erkek gibi'
görünmenin (Sigara içmekle erkek olunmaz, erkek gibi
görünülür) daha iyi bir yolunu bilmedikleri için. Sigara
onlara can sıkıntısını yenme, ve olgun
255
görünme gibi bazı faydalan sağladığı için insanlar sigara
içerler. Sigara içmek size eğlenme veya kendini olgun
hissetme gibi 'gizli kazançlar' sağlamasaydı onu içmezdiniz.
NLP de buna Her davranışın olumlu bir amacı vardır denir.
Bunun anlamı eğer bir şeyi tekrar tekrar yapıyorsak ondan bir
duygusal menfaatimiz olduğu içindir. Bu menfaati kendimiz
biliyorsak açık bilmiyorsak gizli kazancımız vardır. Eğer
sigara içen kişilere, sigara içmekten elde ettikleri faydayı
ve hatta daha fazlasını onlara sağlayan yeni bir yol
öğretirseniz sigarayı bırakacaklardır. Onların bildikleri en
iyi 'can sıkıntısını yenme yolu' sigara içmek olduğu için
sigaraya sanhyorlar. Neden bazı insanlar kahvelerden çıkmaz?
Çünkü onun dünya ile iletişim kurmak ve eğlenmek için bildiği
en iyi, en kolay, en ekonomik yol budur. Kısacası o kendisine
bildiği yollar içerisinden en uygununu seçmiştir. Bazıları
için bu 'en uygun yol' internettir, bazıları için medyadır,
bazıları için kitap yazmaktır.
Hayatta karşılaştığınız problemlerden ne haber? Problemlerle
karşılaşmanızın nedeni nedir? Problemlerin kaynağı, nedeni
nedir? NLP'de problem, tek seçeneğe mahkum olmaktır. Eğer bir
amaca ulaşmak için sadece bir yol biliyorsanız ve o yol da bu
defa ise yaramamışsa probleminiz var demektir. Şimdiye kadar
hep patronlarınızı 'pohpohlamışsanız' ve bu hep ise yaradığı
için daima kullanmışsanız, bu tekniğin çok iyi ve 'tek iyi'
olduğuna inanmış olabilirsiniz. Oysa bu teknik yeni
patronunuza karşı işe yaramadığı gibi, patronunuzun 'Bana yağ
sürme' diye sizi azarlamasına sebep olmuşsa hayatınızda
önemli bir sorununuz olduğunu düşünmeye başlarsınız.
Haklısınız! Sizin sorununuz tek seçeneğe mahkum olmak. Siz
'kötü kader' değil 'tek seçenek' kurbanısınız. Eğer 'patrona
karşı davranışlar' repertuarınız biraz zengin olsaydı, hemen
yeni bir yaklaşım denerdiniz, o da işe yaramazsa başka bir
yaklaşımı deneyerek sonuca ulaşabilirdiniz.
Her amaca 'bir şekilde' ulaşılabileceğini bilmek önemlidir.
Çünkü her hangi bir durumda mümkün olasılık sayısı
sınırsızdır. Köyde yaşıyorsanız ve birisi babanızı öldürmüşse
ne yaparsınız? Bildiğiniz en iyi yolu kullanırsınız. Bu yol
genellikle en yaygın, en klasik, 'babadan öğrenilmiş' yoldur.
Geleneksel olarak gider babanızı vuranı vurursunuz! İkinci ve
daha çağdaş bir yol onu hukuka teslim etmektir. Eğer
1257
kurnazca bir yol ararsanız 'kiralık katil müessesesi'
hizmetinizde! Kararda başka bazı unsurlar da etkili olmakla
beraber, temelde bildikleriniz içerisinden en iyisi olduğuna
inandığınız yolu seçersiniz. En iyisi olduğuna inandığınız
yol size en çok faydaAazanç getirecek olan yoldur. Babasını
varanı vurarak kan davasını sürdüren kişi ailesinin onurunu
korumak, kişisel itibarını sağlamak gibi faydalan sağladığı
için bu yolu seçmiştir. Ona bu faydalan 'kan düşmanını'
öldürmeden de sağlayacak daha iyi, daha uygun bir yol biliyor
olsaydı ne yapardı? Muhtemelen onu kullanırdı
Ben 'bol seçenek' anlayışına çok önem verdiğim için ilk
kitabıma, her insana üç seçenek gösteren bir isim seçtim.
Muhtemelen en uzun kitap isimlerinden biri oldu! ilk
kitabımın adı 'Ya bir yol bul, ya bir yol aç ya da yoldan
çekil!' şeklindedir. Bu benim hayat felsefem. Çok yararlı
olduğu için size de öneririm. Bu felsefeyi hayatınıza
uygulamak istiyorsanız başırıız sıkıştığında aşağıdaki
sorulan kendinize sorun.
- Bu durumda yapılması gereken nedir?
- Bu durumda yapılabilecek olanlar nelerdir?
- Okuduğum kitaplar böyle durumlarda ne yapmamı öneriyor?
- Ben bu durumda neler yapmak istiyorum? Başka neler
yapabilirim?
- Bu iş en iyi şekilde nasıl yapabilirim? Bu işi ideal
biçimde nasıl yapabilirim?
- Bu durumda daha iyi yollar bulmak için, kime danışabilirim?
- Benim yerimde x (kahramanınız, rol modeliniz, örnek
aldığınız kişi) olsaydı ne yapardı?
Bunlar gibi sorular daha çok seçeneğe ulaşmanızı dolayısıyla
daha etkin ve güçlü olmanızı sağlayacaktır. Sartre
'Elinizdeki tek alet bir çekiç ise, her şeyi çivi olarak
görmeye başlarsınız' diyordu. Öğretmeniniz sürekli sizi
'sözlü yapanm' diye tehdit ediyorsa, bu onun o sınıfta
otorite kurmak için daha iyi bir yol bilmemesinden dolayıdır.
Bazı öğrencileriniz sürekli sınıfta 'şaklabanlık' yapıyorsa,
dikkat çekmek ve ilgi görmek için daha iyi bir yola sahip
olmadığına inandığındandır. Çevrenizdeki insanlar daima Kemal
Sunal esprileri yapıyorsa daha iyi espri yapmayı bilmediği
içindir. Bir milletvekili kendisine olumsuz bir eleştiri
yapıldığında yumruğunu sıkıp saldmya geçi-
258
yorsa, karşılık vermenin daha zekice bir yolunu bilmediği
veya o an bulamadığı içindir. Eğer bir arkadaşırıız hatasını
yüzüne söylediğiniz anda oturup ağlıyorsa, bu onun bildiği en
uygun yol olduğu içindir. Ona birilerini kırmadan, kendisini
de üzmeden karşılık vermenin özel bir yolunu öğretirseniz ve
o yolu kullanıca ağlamakla elde ettiğinden daha fazla fayda
(kazanç) sağlarsa artık sizin öğrettiğiniz yeni yolu
kullanacaktır.
Dikkat ederseniz insanlar daha iyi bir yeni yol öğrenince
genellikle onu hemen kullanmazlar. Bazıları alışkanlıklanyla
nişanlı, ölüme nikahlıdır! 'Derisinden' vazgeçer
alışkanlığından (daima kullandığı yol) vazgeçemez. Neyse ki
büyük çoğunluk yeniliğe, değişime açıktır. Onlar yeni
yöntemin işe yarayacağına, eskisinden daha iyi olduğuna ve
hali hazırda kullandıklan yönteme göre aynı kazançlardan daha
çok kazanç sağlayacağına inanmak isterler.
Tüm bunlara inanmanın en kolay yolu yeni yöntemi test
etmektir. Test edin ve yeni yolun işe yarayıp yaramayacağını
görün. Ancak burada bir sorun vardır: Bazı teknikler ilk
denemede istenilen sonucu vermeyebilir veya istenilen şekilde
uygulanmamış olabilir. Bunları da dikkate alarak yeni
yöntemleri, yeni yolları, yeni felsefeleri bir süre
yaşamalıyız. İşimize yaramasa da onları bilmiş, öğrenmiş,
tanımış oluruz. Kullanmasanız bile öğrenin. Bazen hiç
ummadığınız bir anda, çok özel bir durumda o yola ihtiyacınız
olacaktır. Birçok tekniği kullanmasam bile en azından
biliyorum. O tekniği kullanan bir kişi veya o tekniğin işe
yarayacağı bir durum ortaya çıkınca hemen kullanıyorum.
Başkaları onları öğrenmek için uğraşıyorken, ben bir fark
yaratıyorum. Repertuannızı zenginleştirin!
Bazen bulunan yollar isteklerinize tam olarak uygun
olmayabilir. Böyle durumlarda 'yeni yollar aramak'
istersiniz. Bunu yapabilmenin yolu da stratejik düşünmedir.
Stratejik düşünme 'Neyi nasıl yapabilirim?' diye düşünmektir.
Bu kitap da bir stratejik düşünme ürünüdür. Stratejik
düşünmenin üstadlan Japonlardır. Onlar batılıların neyi nasıl
yaptığını çözdüler ve aynısını, hatta daha iyisini kendileri
yaptılar.
O halde başkalarının stratejilelirini çözmenin yolu onlara
'Nasıl yapıyorsun, nasıl basardın?' gibi sorular sormaktır.
Verilen cevaplan genel ifadeler ise onuda netleştirmek
gerekir. Örneğin bir kişiye Üniversiteyi nasıl kazandınız?'
diye sorduğunuzda 'Çok değil akıllı
259
çalışarak' diyecektir. Bu size ne yapmanız gerektiğini tam
olarak öğretmiyor. O halde 'daha çok bilgi' için şöyle
sorular sorabilirsiniz; 'Akıllı çalışmak tam, kesin ve net
olarak ne demek? Ben bu kavramı nasıl anlamalıyım? Bir insan
akıllı çalışıp çalışmadığını nasıl anlayabilir? Çok değil
akıllı çalışan bir insanın ortalama bir günü nasıl geçer?
Akıllı çalışan sözel dersleri nasıl hafızasına yerleştirir?
Matematik ve fizik formüllerini unutmasını engellemek için
neler yapar.?' Karşınızdaki de neyi nasıl yaptığına bilinçli
olarak dikkat etmemiş olabilir. Bundan dolayı da sizin bu
zekice sorularınız karşısında 'şoke' olabilir.
Konuşma da bir davranış olduğu için insanlar önemli bir
ortamda düşünceleri içinden en iyi bildiklerini seçer
konuşurlar. Genelde en emin oldukları şeyleri söylerler. Amaç
hata yapmamak, 'sosyeteye' rezil olmamaktır. Dil psikolojisi
bakımından seçenek ile ilgili kelime 'ya...ya'dır. Bu
'ya....ya' kalıbı iki şekilde kullanılabilir. İsterseniz bunu
'seçenek kapatarak' kararlı bir biçimde konuşmak için
kullanabilirsiniz. Bunun en iyi örneğini güneydoğu sorunu ile
ilgili bir konuşmasında Çiller kullanmıştır. Ünlü 'Ya bitecek
ya bitecek' sözünü söyledi. Bu ikinci olasılığı kapatmak,
'ikinci, şıkkın yokluğu' duygusu yaratır. Buna da kararlılık
deriz.
İkinci kullanma biçimi ise 'seçenek açmak'dır. Bunun en iyi
örneğini Atatürk'ün 'Ya istiklal ya ölüm' sözünde
bulabiliriz. Her iki lider de sözleriyle olasılıklarla
oynamış oluyorlar. Nopoleon'da 'Liderler umutla uğraşır'
diyor. Liderler umutlarla, olabilirliklerle, ihtimallerle
yani sizin seçeneklerinizle oynar. Liderler için umut bir
araçtır.
İnsanlar ünlü olmak için de bildikleri en iyi yolu
kullanırlar. Geleneksel yol 'bohçayı yapıp, büyük şehire
artiz olmaya' gitmektir. Bu tipler genelde üçüncü sınıf
gazionalarda şarkıcı olurlar. Onlar 'kötü yola düşmüş'
kişiler değil 'iyi yolları bulamamış' kişilerdir. 'Artiz
olmanın' daha iyi bir yolunu bilselerdi onu kullanırlardı.
Bazıları ünlü olmak için 'çok özel' yollar bulmuşlardır.
Örneğin Mehmet Ali Ağca Papaya suikast yaparak
ansiklopedilere ve dünya yakın tarih kitaplarına geçmiştir.
Bazı kişiler de medya kuruluşlarının binalarına saldırarak
benzer bir strateji kullanmıştır. Medyatik Türkiye'de ünlü
olmak için en son strateji toplumsal-siyasal bir olayın
kahramanı olduktan sonra Ankarayı sarsacak' açıklamalar
yapmaktır. Örneğin İSKİ
260
skandalinin Nurdan Erbuğ'u Selçuk Parsada'nın eşi, Fadime-
Emine Ersoy çifti, Selçuk Parsadan, Kumkapı cinayetinin
sanığı Zeynep Uludağ; Susurluk kamyonunun şoförü Hasan Gökçe,
onların hepsi birkaç günde şöhret oldular. Şimdi de 'ünlü
kalmak' için hayatlarını yazıyorlar! Malumunuz ününüze yeni
ün katmazsanız olanı da kaybedersiniz. Halkın hafızası
zayıftır. Çöplükte çöp toplayan çocuklar da artık her
kameraman gördüklerinde 'Abü bir türkü çığıram mı?' diye
soruyorlar. Onlarda kendi koşullarında şöhrete giden en iyi
yolun bu olduğunu biliyorlar.
Savaşlarda da insanlar bildikleri en iyi yolu kullanır. Eski
devletlerde halkın 'milli birlik,biriik ve beraberliği'
bozulunca hemen küçük bir komşu devlete savaş açılırdı.
Savaştan yararlanarak iç isyanlar, ve ayaklanmalar büyümeden
bastınlır, böylece milli birlik ve beraberliğin devamı
sağlanırdı. Onların bildiği en iyi yol buydu. Şimdi bu yol
işe yaramıyor; çünkü savaşlar çok pahalı, çok uzun sürüyor ve
uluslararası güçler yüzünden savaşırı galibi olmuyor.
İnsanlar aynı ihtiyacı giderecek daha iyi bir yolu uzun süre
aradılar. Şu anda ABD medya ve iletişimin gücü ile kanalı
birliğini koruyabiliyor, anlaşmazlıkları 'konuşarak'
çözebiliyor. Bu konuşma ortamını sağladığı için de demokratik
yönetim biçimini uyguluyor. Batı ülkelerinin genel tercihi de
bu yöndedir. İran birlik ve beraberliğini dini kuralları ön
plana çıkararak sağlamaya çalışıyor. Ermenistan ve İsrail
milliyetçiliklerini ön planda tutarak birliklerini
koruyorlar.
Yunanistan ise eski kralların 'düşmana savaş açma'
stratejisinin bir versiyonu kullanıyor. Daima 'dış güç'
olarak nitelediği Türkiyeyi suçluyor. Örneğin yöneticilerin
ihmalinden yanan ormanlan 'Türkiye yaktı' diyerek öfkeyi
Türkiyeye kanalize ediyor. Bizim yöneticilerimiz de
çoğunlukla önlem almadıkları için yanan ormanları 'PKK yaktı'
diyerek topu taca atmaktadır. Türkiye de milliyetçiliğin
içbirli-ği sağlamakta yetersiz kaldığı, tepki oluşturduğu
noktalarda daima 'dış güçler' öcüsünü kullanmaktadır. Burada
hatamız şudur; biz dış güçlerin üzerimizde oyun oynadığına
inandıkça, kendi içimize kapanıyoruz ve son derece duygusal
tavırlar almaya başlıyoruz. Dünyada her ülke bir diğeri
üzerinde oyun oynar. Devlet devletin kurdudur. Bizim
üzerimizde oyunlar oynanması da gayet doğal. ABD'liler
Japonlar'a karşı ne kadar oyun oynuyor? Bildikleri kadar! Ne
yapabiliyorlar? Hiçbir şey. Çünkü Japonlar bizim gibi 'tek
yol' kul-
261
lanmıyor. Biz hep içimize kapanıyoruz ve bunu hep yapıyoruz!
Özal'ın Türkiye'ye en büyük katkısı ne oldu? Özal dış
güçlerin oyun-larına karşı kullanılabilecek ikinci bir yol
gösterdi. Eğer biz de gelişmiş bir ekonomiye, güçlü bir
sermayeye sahip olursak biz de 'oyuna gelmeyiz' dedi. Niye
Afrikalılar oyuna geliyor? Japonlar niye gelmiyor? Çünkü
Afrikalı sadece savaşmayı biliyor ancak Japonun bu durumlarda
kullandığı daha çok seçeneği var. Çünkü Japonlar daha esnek
ve daha çok şey biliyor.
Dünyada herzaman devletler devletlere, şirketler, insanlar
şirketlere insanlara oyun oynayacak, tuzaklar kuracaktır.
Akıllı olmak bu tuzaklardan kurtulmanın mümkün olan en fazla
yolunu bulmaktır. Dış güçler üzerimize tuzlu su dökünce
kaşırımaya başlıyorsak bazı ya-ralanmız olduğu içindir.
Özetleyecek olursak bu ülkede birilerinin kalkıp 'Dış
güçlerin oyunu sözü iç güçlerin bir oyunudur! Dış güçlere
karşı içimize kapanarak mücadele edemeyiz. Daha farklı ve
daha iyi, yeni bir yol bulmalıyız?' demesi gerekiyor. ABD
daima geliştirdiği en son model silahtan bir alt modelini
satar. Neden? Çünkü bir ordunun girdiği bir savaşta sahip
olduğu en iyi silahı kullanacağını biliyor. Bir insan da
girdiği bir sosyal çatışmada hemen silaha sanlıyorsa bildiği
en iyi yol odur? Hemen küfre sanhyorsa bildiği ve inandığı en
iyi sonuç alıcı yol o olduğu içindir. Sosyal stratejileri
bilmeyenler kaba kuvvet kullanırlar. Bunlar hem ülkeler hem
de kişiler için geçerlidir. Türk öğren! Çalış! Güven!
Öğrendiklerinizi kendi beceri ve kaynaklarınızla
birleştirerek 'yapabileceğinizin en iyisini' yaparsınız.
Elbette yeteri kadar kaynak, zaman, enerji ve çabuk
harcarsanız 'yapılabilecek en iyi şeyi'de yapabilirsiniz.
Öğrendiğiniz kişiden de daha iyi yapabilirsiniz. Tabii maddi
ve manevi bedelini öderseniz. Ben bu ilkeyi hayatımda şöyle
uyguluyorum; bir insanın bir şey başardığını gördüğüm zaman
hemen onun 'neyi nasıl yaptığını' inceliyorum. Elbette bu
inceleme de kullandığım 'üçten çok' yolum, yöntemim var. Ben
eğer bir insan birşe-yi başarmışsa burada benim öğrenmem
gereken bir şeyler var demektir diye inanıyorum.
Bazı insanlar Şevki Yılmazın konuşmasını çılgınca alkışlar,
bazı-lan ise şiddete karşı çıkar, ben ise onun neyi nasıl
yaptığını, nasıl bu kadar coşkulu konuşabildiğini, insanları
nasıl ikna ettiğini öğrenmeye çalışırım. Benim hayata karşı
genel tavrım 'yargılayıcı' değil 'öğ-
262
renici'dvc. Ayrıca ben yargılamak için de öğrenmem, bilmek
için, anlamak için, kendim de kullanabilmek için, repertuanmı
zenginleştirmek için öğrenirim. Hiçbir bilgi, hiçbir teknik
onu kullanan insandan ve o insanın kullanış amacından sorumlu
değildir. Siz de Selçuk Par-sadan'ın ikna stratejilerini
öğrenebilirsiniz. Öğrendiğiniz bu stratejileri kendinize
değil sokak çocuklarına yardım derneğine hizmet etmek için
kullanabilirsiniz. Şevki Yılmaz'ın 'ateşli ve ateşleyici'
konuşmasının sırlarını öğrenebilirsiniz. Öğrendikten sonra
isterseniz bu tekniklerle insanları Atatürkçü olmaya
isterseniz TEMA vakfına üye olma-lan için ikna edersiniz.
Bir tekniği bilmek zeka ve bilgi düzeyinizle ilgilidir oysa o
tekniği kullanış amacınız sizin ahlak düzeyiniz, inançlarınız
ve amaçlarınızla ilgilidir. Bu konuda benim inancım 'İşe
yarayan her bilgi değerlidir.' şeklindedir. Hayatta her şeyi
sevdiğinizden öğrenemezsiniz. Bir yıl kadar önce televizyon
izlemeye karşı çıkan bir tarikatın, mensuplan-na 'Lağım akan
bir borudan, süt aksa içer misiniz? içmezsiniz' değil mi. O
halde hiçbir televizyon kanalını seyretmeyin!' dediğini
öğrendim. Bir mecaz ile gerçekler en çok bu kadar
saptırılabilirdi. Kendilerini tebrik ederim! Bu kişilerin
staretjisi ne? Taraftarlarının ne kadar az bilirse o kadar
kolay 'ütüleceğini' biliyorlar. Az bilen çok ve çabuk inanır.
İnsanların öteki yolları öğrenmesini engelleyerek tek yolun
kendi gösterdikleri yol olduğuna inanmasını istiyorlar. Onlar
da biliyor ki insan bildikleri arasından en iyiyi seçer. Tek
bir-şey biliyorsa hep onu seçmek zorunda kalacaktır. Mustafa
Güngör'ün ifadesiyle söylersek 'Seçeneğinizi başkası
tanımlıyorsa özgür değilsin demektir' Sizin seçeneklerinizi
kim belirliyor? Amacınızı ulaşmak için kullanabileceğiniz üç
yeni yol bulmaya ne dersiniz? Unutmayın seçeneğiniz kadar
güçlü olursunuz, seçeneğiniz kadar etkin kararlar
alabilirsiniz. Deha 'alternatifiyle' düşünmektir. Bir seçenek
avcısı olun! Daha iyi bir yol arayın! Ya bir yol bulun, ya
bir yol açın ya da yoldan çekilin! Yoksa sizi asfalttan
jiletle kazırlar! Her durum için şu anda kullandığınız
davranışlara en az bir alternatif davranış geliştirin. En az
iki yolunuz olsun.
GÖZ KİŞİNİN BİLDİĞİNİ GÖRÜR
1263
Nasıl bakan değil gören oluruz? Bu konuda da ilk iş olarak
temel bilinçlenme sorumuzu soralım; neyi niçin, görüyorsunuz?
Bu kısımda neleri gördüğümüzü, ne kadar gördüğümüzü ve nasıl
gördüğümüzü anlamaya çalışacağız. Görmek istediklerimizi ve
görmemiz gerekenleri görebilecek şekilde beynimizi eğitmeyi
öğreneceğiz.
Algılama safhasında göz bakar, gören beyindir. Beyni olmayan
ise sadece bakar. Hollandalılar bu durumu şu veciz söz ile
özetlemiştir; 'Öküzün dünyası gözünün gördüğü yer kadardır?'
Herhangi bir olaya bakılabilecek sınırsız sayıda bakış açısı
veya perspektif vardır. Bazı düşünürler gerçeği sonsuz
yüzeyli elmasa benzetirler. Gerçeği algılamanın sonsuz sayıda
boyutunun olduğunu ve bizim bu boyutlardan bir veya ikisine
takılıp kaldığımızı bilmek önemlidir. İnsanlar genelde bir
olayı bir açıdan yorumladılar mı tutarlı olarak hep o açıdan
yorumlamaya devam ederler. Bu durum birilerinin çıkıp
'Kafamız düşüncelerimiz rahatlıkla yön değiştirebilsin diye
yuvarlak olarak yaratılmıştır. Hepimiz değişebiliriz.
Olaylara daha farklı açılardan bakabilir, daha zengin ve
dengeli bir perspektif sahibi olabiliriz' diyene kadar devam
eder.
Yukarıdaki şekil dünyayı algılamamızı bir bütün olarak
göstermektedir. A noktası merkezi yani bizi ifade eder.
Merkezde karakter, kimlik, eğitim, yaş, fizik yapı vs. rol
oynar. Merkezden kenar çizgilerle birleşen kalın (bold)
çizgiler ise bakış açımızı ifade eder. Bu iki kalın çizginin
içindeki bölge 'bakılan' alandır. Bakış açısı ve bakılan alan
daha geniş veya daha dar olabilir. Bakılan alanın içinden bir
kısım alan ise 'görülen' alandır. Şekilde kesik (_______)
çizgilerle gösterilen alan görülen alan, y ile gösterilen açı
ise görme açısıdır. Görme açısı daraltılabileceği gibi, bakış
açısını aşmayacak şekilde ge-
264
265
nişletilebilir de. Kişinin ilgi ve bilgi alanı genişledikçe
görme açısı ve görme alanı genişler. Bakış açısı genelde
belirli kalıplara, standartlara bağlıdır ancak görüş alanı
değişkendir.
Sosyal olaylara veya fiziksel nesnelere bakarken, de bu kural
geçerlidir. Fiziksel olaylara bakarken birçok insan benzer
şekilde bakar benzer şeyler görür. Oysa sosyal olaylarda
sınırsız sayıda perspektif vardır. Aynı perspektiften
bakanlar da farklı şeyler görebilir. Çünkü göz bakar, gören
beyindir ve beyinlerin kavrayış derinlikleri farklıdır. Bir
kavanoz kapağına baktığınızda siz hiçbir şey
göremeyebilirsiniz ancak bir fotoğrafçı 'alıcı gözlerle'
bakarak o kapağın inanılmaz bir resmini çekebilir. Benzer
durumlar sosyal olaylar için de geçerlidir. Selçuk Parsadan
vak'asına sosyal demokrat perspektiften bakan iki kişi aynı
şeyi görmeyebilir.
Şekildeki x bakış açısının (ana perspektif) anlamı nedir? Bu
bakış açısı sizin hayata açılan pencerenizdir. O pencerinin
camlan vardır. Bazıları camlardan dışarı bakar, bazıları
buğulanmış camlarına bakar. O camlara dikkatlice bakarsanız,
ayna kadar net olmasa da, kendinizi görürsünüz. Bakış açınız
sizin kimliğinizdir. Arada bir camlan göz yaşlan ile silmek,
tozlarını almak gerekir. Bazı kişilerin bakış açılan oturmuş,
kronikleşmiş, aşırı sağlamlaşmıştır. 'PVC pencere' sahibi bu
kişiler, istedikleri anda dış dünyadan içeri gelen bütün
mesajlara dünyalarını kapatabilecekleri gibi, bakış açılarını
değiştirmeyi veya genişletmeyi de düşünmezler.
Şekilde de gördüğünüz gibi, algılanamayan alan her zaman
algılanan boyuttan daha büyüktür. Bunun anlamı herhangi bir
konuyu 'yanlış' veya en azından 'eksik' bilme ihtimalimiz
doğru bilme ihtimalimizden daha fazladır. Bunun anlamı ne?
Hata yapmak doğal bir davranıştır. Çözüm ne? İki yol var;
birincisi bakış açısını ve dolayısıyla bakış alanını
genişletmek; ki en doğru yol budur. İkincisi ise yeni bir
bakış açısına geçmektir. İkinci yolu başarabilmeniz için
mantalite değişikliği gerekir ve bu çok zor bir şeydir. ilk
yol ise 'daha çok olmamız' ve daha çok algılamamız, gerçeği
daha çok bilmemiz, dünyadan daha çok haber-bilgi almamız için
bakış açımızı biraz daha genişletmemizi öngörür. Elbette
sadece bakış açısını genişletmek yetmez, ilgi ve bilgi
alanını da genişleterek görüş açımızı ve görüş alanımızı da
büyütebiliriz.

Şekildeki A merkezi perspektifi ifade eder. Bakış açısının

doğu, batı, kuzey veya güney yönüne doğru olmasını merkezi
perspektif (mantık yapısı, mantalite, paradigma) belirler. B
perspektifi ise bakılan alanları gösterir. Bakılan alan ile
bilinç değil bilinçaltı ilgilenir. Bilinçaltı bilinçten
farklı olarak hiç değerlendirmeden, yorumlamadan,
sınıflamadan kendisine gelen her şeyi içinde depolar. Bu
kanşım beyin gücünün kaynağıdır. Bilindiği gibi bilinçaltı
bilinçten daha güçlüdür ve onu 'derinden' etkiler. Buradan
anlamanız gereken şudur; baktığınız her şey beynimizde bir iz
bırakır. Baktıklarınızın içinden gördüklerinizle bilinçaltı
değil bilinç ilgilenir.
Bilincin, 'bilinçli olarak' algıladığı 'görülenler,'
bakılanlara göre beyinde daha güçlü izlenim bırakırlar. O
halde algıladığımız (algı eşiklerini aşan) her şey beyinde
bir iz bırakır, bir yere kaydedilir. Fark bakılan bilgilerin
zayıf, görülen bilgilerin ise güçlü birşekilde beyine ka-
zınmasıdır. Görülmeyen perspektif ise algının bir tür arka
bahçesidir Algılanamayan bu geniş alan beyinde bir iz
bırakmadan yaşamımıza teğet geçer. Algılayamadığımız alanın
algıladığımıza göre daha büyük olduğuna dikkat etmek gerekir.
Algılanamayan alan içerisinde birçok alt perspektif vardır.
Aynı şekilde bakılan ve görülen alana bakmak için de bir sürü
alt perspektif vardır. Algılanan alan, algıladığımız konuya
göre azalır veya çoğalabilir ancak, hiçbir zaman
algılanamayan alandan daha büyük olamaz. Bunun bir anlamı
şudur; bir konu hakkında bildiklerimiz hiçbir zaman
bilmediklerimizden daha çok olamaz. Bu konu mesleğiniz, bir
arkadaşırıız, tuttuğunuz futbol takımı, yediğiniz bir yemek,
oy verdiğiniz parti, savunduğunuz siyasi ideoloji, bir beceri
veya bir sanat dalı olabilir. Herhangi bir kişi, olay veya
duruma bakarken hiçbir zaman gördükleriniz görmediklerinizden
daha çok olamaz. Algılama dışı kalan, görülemeyen alan
sınırsızdır.
Sizce biz insanlar gerçeği ne kadar doğru bilebiliriz?
Bildiğimize inandığımız gerçeklerin kesinliği nedir? İnsanın
gerçeği tam olarak algılamasını engelleyen 'algı
sınırlayıcılar' nelerdir? İnsanların gerçeği tam olarak
algılamasını engelleyen ilk şey duyu organlarının sayısıdır.
Başka bir ifadeyle; 15 duyu organımız olsaydı neler olurdu?
Muhtemelen o zaman dünya, şu an bildiğimizden 'daha çok'
olurdu. Varlık felsefesinin temel ilkelerinden birine göre
var olmak algılanmış olmaktır. Başka bir ifadeyle
algılanmayan şeyler yoktur. Dünyanın şu anki haliyle var olan
ancak bizim onları algılayabilecek duyu organımız olmadığı
için 'var olmadığını sandığınız' birçok gerçek olduğuna
eminim... Onları ben de sizin gibi algılayamıyorum ancak
algılayamadığımı algılayabiliyorum, Ve varlıklarını
hissediyorum. Bir gerçek biz onu öğrenince 'bizim için' var,
olur ancak gerçekte o daha önce var olmuştur. Yerin çekim
kuvveti, suyun kaldırma kuvveti biz onların varlığını
öğrenmeden önce de yaşamlarını devam ettiriyorlardı.
Gelecekte keşfedilebilecekleri ve geçmişte keşfedilenleri
düşünürseniz evrenin sınırsız bilinmezleri karşısında şaşırıp
kalırsınız.
Eğer iki tane duyu organımız olsaydı dünya nasıl olurdu?
Muhtemelen 'daha az' olurdu. Bu konuda biyologların kene
örneği çok ilginçtir. Sığırların kanını emerek 'geçimini
sağlayan' kenenin iki tane duyu organı vardır. Bunlar bizimki
kadar gelişmiş olmasalar da dokunma (ten-hissetme) ve tat
almadır. Keneler dokunma duyulan sayesinde bir taşırı mı,
yoksa sığınn mı üzerinde olduklarını anlarlar. İkinci duyu
organları olan tat alma sayesinde Coca Cola ile ekşi sığır
kanı arasındaki farkı anlayabilirler. Oysa kenelerin işitme
duyulan yoktur. Onların dünyasında ses yoktur. Onlar
üzerlerinde dolaştıkları hayvanın çıkardığı gaz ile
Tarkan'nın sarkılan arasındaki farkı ayıramazlar.
Birbirleriyle konuşmazlar, dedikodulan hiç yoktur,
çevrelerindeki hayvanların bağnşmalarından ve otoyol
gürültüsünden hiç rahatsız olmazlar.
Keneler hiçbir zaman Metalica ve 'Small ibo'
dinleyemeyecekler. Kenelerin görme duyulan da yoktur. Bunun
anlamı bir kene için üzerinde bulunduğu sığınn sahibinin yüzü
ile Hülya Avşar'ın yüzü arasında bir fark yoktur. Keneler maç
seyretmez, sinemaya gitmez, Ferrari bir araba istemez, TV
izlemez, karşısına dünyanın en büyük gökdelenini dikseniz onu
göremez. Çünkü ona görme duyusu verilmemiştir. Onun için
dünya görüntü boyutunda "yok 'tur. Hiçbir zaman Mercedes
marka arabanızla bir keneye hava atamazsınız. Çünkü sizi ve
arabınızı göremeyecek, sesinizi duyamayacaktır, ilahi
kudretin 'kör keseriyle' yontulmuş olan kenenin
talihsizlikleri buonunla da bitmiyor. Çünkü kenenin burnu ve
dolayısıyla koku alma duyusu da yoktur. Onun için hayvan
gübresinin kokusu ile İsparta gülünün kokusu farksızdır. Aksi
takdirde o hayat çekilir miydi sanıyorsunuz! Ke-
neler kolonya, parfüm gibi şeyler kullanmazlar, Ayşe teyzenin
'mis gibi Ace kokan' gömleklerinin de kokusundan
etkilenmezler. Onlar için dünyada koku diye bir şey yoktur.
Çünkü onlara kokuya karşı duyarlı, kokuyu algılayabilecek bir
organ verilmemiştir. Aslında kenelerin koku alamamaktan
şikayetçi olduklan söylenemez! Çevredeki hayvan seslerinden
dolayı kulaklarının duymaması da idealdir! Eğer gözleri
görseydi kene o hayata katlanmaz, kene olmaktan çıkardı!
İnsan bedeni gibi daha verimli araziler bulur buralara
saldınrdı! Şakası bir yana kene için iki duyu organı anatomik
kaderdir. Kaplumbağanın sırtındaki kabuk veya bizim beş duyu
organına sahip olmamız da 'anatomik kaderdir. Ne kadar geniş
açıdan bakarsanız bakın ensenizi görememeniz de anatomik
kaderinizdir. Kene örneğini inceledikten sonra siz de benim
gibi 'Beş duyu organına da şükür' demişsiniz-dir herhalde.
Bazıları ısrar etmeye devam ediyor; 'Keşke daha çok duyu
organım olsaydı.' Bazı ruhçular 'Altıncı kanalın' ruhsal bir
eğitim ile açılabildiğini iddia ediyor. Şansınızı denemeden
önce tüm hayatınızı, istikbalinizi ve banka hesap numaranızı
bir gözden geçirirseniz iyiliğinize olur!
Öğrenmeyi öğrenme seminerlerimde elimdeki mektup zarfını
masanın üzerine koyar 'Beni dikkatle izleyin' derim. Sonra
masanın bir başırıa koyduğum zarfı hızla masanın sonuna kadar
kaydınr bırakırım. Sonra sorarım 'Ne gördünüz?' Gelen
cevaplar genelde şöyledir; 'Elinizde mektup zarfı vardı',
'Zarfı masanın bir başırıdan öteki başırıa getirdiniz? 'Zarfı
hızlıca soldan sağa doğru hareket ettirdiniz' vs. cevaplar
bittikten sonra 'Göz kişinin bildiği kadannı görür', der ve
şöyle konuşurum 'Siz normal bir insan gözüyle baktığınız için
sadece bir zarfın bir yerden başka bir yere kaydırılmasını
gördünüz. Peki olaya bir fizik profesörü baksaydı neler
görürdü? O kağıdın ilk bulunduğu yer ile son bulunduğu yer
arasındaki coğrafi farkta 'mesafe' kavramını görürdü, bu yer
değişikliği sırasında geçen zamanda 'süre' kavramını görürdü.
Kağıdın masaya sürtünerek kaydırılmasında 'sürtünme
katsayısını' görürdü. Zarfın ilk ve son nokta arasındaki
hareketinden'hız' kavramına ulaşırdı. İlk çıkış hızından
'deplasman' kavramını düşünürdü? Zarfın ilk bulunduğu noktada
durmamasından 'hareket' kavramını keşfederdi. Hız
değişikliklerinden 'ivme' kavramını algılardf derim. Bu
267
268
örnek neyi gösteriyor? Birincisi; kişi bildiğini görüyor.
İkincisi ise işi eğer o kavramı biliyorsa görüyor.
Terminolojiye hakim olmanın, tanımlara dikkat etmenin önemi
işte bu noktadır. Bildiğimiz kelime ve kavramları dış
olayları okumak için kullanırız. Bazı insanların hiçbir-şey
göremediği kişi, kitap veya olaylarda çok şey bilen insan çok
şey görür. Çünkü göz beynin bildiğini arar, bulur, seçer ve
görür. Kısacası dış dünyamızın çokluğu ve zenginliği iç
dünyamızın genişliğine bağlıdır.
NLP'de temel ilkelerden birisi de Harita bölgenin kendisi
değildir' kuralıdır. Bu kural bakmak ve görmek bağlamında şu
anlama gelir; haritasına sahip olmadığınız,
haritalaştıramadığmız arazi sizin için yoktur. Gerçekler
arazidir ve bizler zihnimizde kelime ve kavramları kullanarak
bilgilerimize göre, bilgilerimiz kadar bir harita yaparız.
Aynı olayı veya durumu her insan farklı şekilde
haritalaştınr. Aynı yöne, aynı şeye baksalar da insanlar
farklı şeyler görürler. Bundan dolayı da harita bölgenin
kendisi değildir. Haritanızı ne kadar zenginleştirirseniz
dünyayı o kadar daha çok algılarsınız. Haritanın değişmez
sınırları yoktur ve en önemlisi kimsenin haritası en doğru
harita değildir, kimsenin haritası bir diğerinin haritasından
daha doğru değildir. Bazılarının haritası daha etkin, işe
yarar olabilir ancak hiçbir harita bir diğerinden daha doğru
değildir.
Gerçeği buldum deme. Bir gerçeği buldum de
(Latin Atasözü)
1) NE GÖRÜYOR, NEYİ GÖRMÜYORUZ?
Aynı şeye, aynı açıdan bakan iki kişi nasıl farklı şeyler
görebiliyor? Cevap basit; göz bakar gören beyindir ve beyin
olduğu gibi görür. Baktıklarımız içinden neleri, niçin
görürüz? Beynin gördüğü şeyler beynin 'ilgili ve bilgili'
olduğu konulardır. İlgiler ihtiyaç, istek ve kişiliğin
yansımasıdır. Bilgi ise halihazırda beyinde var olan,
öğrenilmiş bilgilerdir. Dikkatin seçicilik özelliği sayesinde
gelen enformasyondan kişinin ilgi duyduğu ve hakkında bilgi
sahibi olduğu konuların dışındakiler elenir, süzgeçlenir. Tüm
bu işlemleri dikkatin merkezinde bulunan Girift Aktivasyon
merkezi yapar.
Göz kişinin ihtiyacını giderecek şeyleri öncelikle görür.
Eğer karnımız aç ise baktığınız sokakta daima lokanta
tabelalarını görürsünüz. Reklam şirketinde çalışıyorsanız
reklam veren şirketleri gözünüz
269
daha çok görür. Berberseniz insanların saçlarını, terziyseniz
elbiseler-deki sökükleri, ayakkabıcıysanız eskimiş
ayakkabıları görürsünüz. İnsanlar adres verirken veya tarif
ederken bile gördükleri şeylere göre konuşurlar. Örneğin
işadamları adres verirken bankalara göre anlatır, dindar
insanlar ise cami ve türbelere göre adres verirler. Şişmanlar
yemek yenilecek yerlere göre, entellektüeller kültür-sanat
merkezlerine göre, istatistik tipler alışveriş merkezlerine
göre adres tarifi yapmak eğilimindedirler.
İnsanlar sadece istediklerini değil istemediklerini de
çoğunlukla görürler. Bu konuda ilginç bir olay 1997 bütçe
görüşmeleri sırasında yaşanmıştır. Refahlı milletvekillerinin
ısrarlı bir biçimde 'Ben gördüm, gece yansından sonra bazı
televizyonlarda müslüman örf ve adetlerine yakışmayacak,
pornografik düzeyde açık yayınlar yapılıyor. Bu konuda
tedbirler alınsın' şeklinde konuşmalarından sonra, komisyonun
oturumunu yöneten DYP milletvekili 'Hayret bir şey. Bana niye
rast gelmiyor da hep siz Refahlılara denk geliyor bu
programlar. Bir türlü anlamıyorum doğrusu' demişti.
Eğer otoyolda bir kamyon bir otobüse çarpsaydı ve birçok ölü-
yaralı olsaydı çevredeki ilk değişiklik ne olurdu? Millet
olarak merakımızdan dolayı hemen 'ölü ve kan' seyretmek
istiyen insanlar yardım eden insanların arkasında durarak
olan biteni seyretmeye başlardı. Bu insanlar aynı kazaya
baksalar da gördükleri farklı olacaktır. Çünkü onların ilgi
ve bilgileri farklı. Bu fark algılamada bir farklılık
yaratacaktır. Örneğin bir ilkokul çocuğu insanların çektiği
acılara ve vücutlarından akan kana odaklanabilir. Bir hırsız
ölü ve yaralıların cüzdanlarının nerede olduğunu görecektir.
Bir doktor hangi hastanın ne tür tıbbi müdahaleye ihtiyacı
olduğunu görür. Bu avukat suçlunun ne kadar ceza
alabileceğini ve müstakbel müvekkilerini görür! Polis için
'rutin' bir iş söz konusudur ve hiçbir şey görmez!.. Trafik
polisleri istisna da olsa kimin ne kadar kusurlu olduğunu
görebilir! Oradan geçen bir Tıp Fakültesi profesörü ölüleri
'kadavra' olarak görebilir ve sevinebilir.
Psikolog yaralı kişilerin ve onlara yardım edenlerin tavır,
davranış ve 'halet-i ruhiyelerini görür. Araba tamircisi
arabadaki zâiyatı ve tamir masraflarını görür. İmam müstakbel
müşterilerini görür. Filozof 'hayatın anlamı'nı görür. Yazar
bir sonraki romanının konusunu gö-
270
rebilir. Kamyon vt otobüs şoförleri aynı kazaya bakınca
'istikballerini' görürler. Yüksek sosyete mensubu bir kişi
bakarsa hiçbir şey göremez ve şoförüne dönerek 'Ne
bakıyorsun. Acele et. Partiye geç kalıyorum'der. Elbette
buraya kadar aktardığımız örnekler istisnaları bol birer
genellemeydi.
Bakılanlar ile görülenler arasındaki farklılığı sadece
kavramlar ve meslekler yaratmaz. Bilgi türünden başka kişilik
özelliği de aynı manzaraya bakan insanlar arasında 'görüş
ayrılıkları'na sebep olur. Örneğin aynı kazaya bakan birisi
eğer umursamaz, duyarsız, ve hovarda bir insan ise 'Olur
böyle vakalar, Türk Polisi yakalar' diyerek geçip gidecektir.
Oysa merhametli, duyarlı bir insan yaralıların çektiği acılan
kendi bedeninde hissedecektir.
Görüş aynlığı yaşa göre de değişecektir. Çocuklar, yaralı
çocukları, ihtiyarlar yaralı ihtiyarları öncelikle
görecektir. Kadınlar da kadınları öncelikle farkedecektir. Bu
durum kitabı farklı yaşta okuduğumuzda farklı şeyler
anlamamız veya onu her okuyanın farklı şeyler öğrenmesi kadar
doğaldır.
Kazaya bakan her insan kendini görmektedir. Aynı şekilde
hayata bakarken de kendimizi görür, kendi inanç, bilgi ve
doğrularımızı teyid edecek (onaylayacak) açıdan bakarız.
Çevremizdeki insanla-n da genellikle oldukları gibi değil
olduğumuz gibi görürüz. İnsanın bakış açısının paradigmasına
(mentalite) bağlı olduğunu anlamak gerekir. Bu böyledir;
çünkü insan iç dünyasında tutarlılık ister. Buna homeostasis
(dengeleme) de denir. Beyin kendi ruhsal ve bedeni sağlığını
korumak için olaylan tutarlı bir biçimde algılar. Tutarlı
olmak hep aynı açıdan bakmak anlamına gelebilir.
İnsanlar karakter ve duygusal durumlarına göre görürler.
Moralinizin bozuk olduğu günlerde her şeyin olumsuz tarafını
görmüyor musunuz? Benzer bir durum siyasal perspektiflerde de
geçerlidir. Bir dönem sol ve sağ perspektifi vardı, ancak
günümüzün popüler ayrımı laik ve anti laik perspektiftir.
Demokrasi kavramıza anti laik perspektiften bakan bir kişi
kolay kolay Atatürke laik perspektiften bakamaz. Atatürke
laik perspektiften (bakış açısı) bakan bir kişi de '8 yıllık
kesintisiz eğitim' konusuna kolay kolay anti laik bir
perspektiften bakıp ona sempatiyle bakmayacaktır.
Paradigmamız kendisini haklı çıkaracak şekilde olaylara
bakmaya bizi zorlar. Olayları genellikle
271
gerçekleri öğrenmek için değil kendi doğrularımızı
güçlendirmek için izleriz. Kısacası bir kişi olay veya duruma
paradigmamıza uygun bir açıdan bakar, kendimizde olan,
bildiklerimizi yansıtan şeyleri görürüz.
2) NE KADAR GÖRÜYORUZ?
Bir kitabı iki kez okuyanlar bilirler. İkinci okuyuşta insan
aynı kitapta yeni şeyler görür, daha çok şey öğrenir. Kitap
ve kelimeler değişmediğine göre değişen nedir? Değişen
sizsiniz. Arada geçen süre zarfında yeni şeyler öğrendiğiniz
için kitapta da yeni şeyler gördünüz. Ne kadar görüyoruz
sorusunun kesin cevabı; 'bildiğimiz ve görmek istediğimiz
kadar'dır. Gerçekten de hiç kimse bildiğinden fazlasını
göremez ancak bildiklerinin içinden de görmek istediği kadar
görür.
Her insanın taşıdığı iki temel sınır vardır. Bu sınırlar
olayları çok boyutlu, bir şekilde görmeyi engeller. Bu iki
sınırlayıcı engel için 'entelektüel kader' diyebiliriz. Çünkü
bu iki sınır her insanda vardır. Bu sınırlar dikey sınırlar
ve yatay sınırlar olmak üzere ikiye ayrılır. Şekilde yatay
sınırlar paralel-kalın (—) çizgilerle, dikey sınırlar ise
ince (-) çizgilerle gösterilmiştir.
A) Yatay sınırlar : kişinin sahip olduğu bilgi A. y^ ^Sl 11
miktarının oluşturduğu sınırlardır. Bilgi, tec-TT"
w 2 riibe, kültür, benzeri birikimlerin kişiye ka-
zandırdığı kavrayış sınırlandır. Ziya paşa'idraki meali bu
küçük akla gerekmez, zira bu terazi bu sıkleti (ağırlık)
çekmez' derken zihnimizdeki dikey sınırlan ifade ediyordu.
Yatay sınırların entellektüel anlamda adı 'derinlik' veya
'kavrayış gücü'dür. Kavrayışı ve derinliği yetersiz kişilere
halk dilinde 'çapsız' da denir. Yatay sınırlarınızın size
verdiği mesaj 'Ne kadar çok bilirseniz, o kadar çok
görürsünüz' şeklindedir. Eğer mikrobun ne olduğunu
bilmeseydiniz onu göremez, önlem alamazdınız. Eğer ofsayt,
penaltı, faul fibi şeylerin ne olduğunu bilmeseydiniz futbol
maçlarına bakardınız ancak göremeziniz. Temel eğitim ve
yüksek öğrenimin amacı hayata olup bitenleri görmenizi
sağlayacak bilgi, kavram ve düşünceleri beyninize
yerleştirmektir.
272
Eğitilmemiş bir beyin boş levhaya benzetilir. Üniversite
eğitimi ve temel eğitimde zihninize gerçekler değil haritalar
yerleştirilir. Hayatta kaybolmamanız, 'yolunuzu bulmanız'
için. Harita bölgenin kendisi olmadığı için de üniversite de
verilen bilgiler 'hayattan kopuk', 'soyut', gereksiz' gibi
suçlamalara maruz kalır. Ben de zamanında böyle düşünmekle
beraber sonradan haksız olduğumu anladım. Çünkü haritaya
sahip olmadan araziye çıkanların nasıl da 'kurda-kuşa' yem
olduklarını gördüm. Bir öğrenciyseniz küçük balıkların yeri
olan akvaryumda (üniversite) bir süre yaşamanız gerekiyor
demektir. Eğer cehaletinizi cesaretinizle takviye ederek
akvaryumdan okyanusa kaçarsanız başırıız belada demektir.
Çünkü hayatın kuralları tarafsız, kesin ve savunma hakkı
vermeyen cinstendir. Bu kuralların en önemlilerinden biri de
'Büyük balıklar, küçük balıkları yer' kuralıdır.
B) Dikey sınırlar .- Bu sınırlar bakış derinliğimizin değil
bakış açımızın getirdiği sınırlardır. Şekilde dikey
çizgilerle ifade edilmiştir. Şekil'deki dikey sınırlan ifade
eden dikey çizgiler de oklar yönünde hareket ettirilerek
daraltılabilir veya genişletilebilir. 1 numaralı oklar
yönünde çizgi hareket ettirilirse yatay sınırlılık artar, 2
numaralı oklar yönünde hareket ettirilirse yatay sınırlar
genişler. Eğer 3 numaralı oklar yönünde dikey çizgiler
hareket ettirilirse dikey sınırlar artar; 'perspektif
daralması' yaşanır, oysa 4 numaralı oklar yönündeki hareket
dikey perspektifi genişletir.
Dikey sınırların toplumdaki yaygın adı 'at gözlüğü
takmak'tır. Atlara takılan gözlükler, atın yan taraflardaki
herhangi bir tehlikeden ürkmesini engellemek için takılır.
Böylece at çevresine bakamadığı için hep önüne dikkat eder.
Sembolik bir at gözlüğü nasıl olabilir? Eğer iki kitabı alır,
birbirine ve şakaklarınıza paralel olarak şekilde göz
hizanızda tutarsanız sağ ve sol görüş alanınızın daraldığını
görürsünüz. Aynı şeyi ellerinizi, parmaklarınızı birleştirip
düz bir hale getirdikten sonra, göz hizanızda-avuç içi
birbirine bakacak şekilde tutarak- da yapabilirsiniz. Bakış
açınızın darlığı veya genişliği de bizi böyle sınırlar.
Yatay sınırlarınızı da parmaklarınızı birleştirip,
ellerinizden birini kaşırıızın üzerine, birini de burnunuzun
altına koyarak sembolik olarak algılayabilirsiniz. Böylece
üst ve alt görüş alanınızı da sınırladınız.
273
İki sınır bir araya gelince dünyaya 'köşeli' bir kareden
baktığınız belki dikkatinizi çekmiştir. Doğal bakışımız
köşesizdir. Düşünce dünyasında 'köşeli düşünceleri var' demek
önyargıları var demektir. İşte dikey sınırlanmızın temelinde
bu önyargılarımız vardır. Biz bunlara 'dik yargılar'da
diyebiliriz. Önyargılarımız olayı 'görmek istediğimiz gibi ve
görmek istediğimiz kadar' görmemize neden olur. Ön yargılar
binanın giriş katındaki güvenlik görevlisi gibidir. İşine
geleni içeri alır, işine gelmeyeni almaz. Onun emirlerinizi
dinlediğini bilmek önemlidir. Şunu aklınızdan çıkarmayın;
yatay sınırlarınız bilginizin miktarına bağlıdır ancak dikey
sınırlarınız önyargılarınız ve menfaatlerinize bağlıdır.
Bunun tipik örneği polis ile göstericiler arasındaki
çatışmalardır. Birinci ihtimal olarak sol görüşlü
göstericiler ile polis arasında çatışma çıktığını varsayalım.
Olayı televizyonda izleyen kişi eğer sağ görüşlü ise polisin
haklı, göstericilerin suçlu olduğunu gösteren emareleri
(belirtiler) görecektir. Aynı olayı, aynı kanaldan izleyen
sol görüşlü bir kişi ise polisin suçlu, göstericilerin haklı
olduğuna işaret eden noktalan görecektir. İkinci bir olasılık
ise dindar kişiler ile polis arasındaki çatışmadır. 8 yıllık
kesintisiz eğitim karşı gösterileri bu türden sayalım.
Göstericilerin polisle çatışmasını TV'den ileyen sol görüşlü
bir insan muhtemelen birçok noktada polisi haklı bulacktır.
Aynı gösteriyi, aynı kanaldan izleyen dindar bir kişi ise
Polisin haksız, göstericilerin haklı olduğu noktalan
görecektir.
Bunların anlamı nedir? Tüm bu örnekler gösteriyor ki
mentalitemiz bakış açımızı ve görüş alanımızı belirtiyor,
yönlendiriyor. Bunun nedeni de iç tutarlılıktır. Beyin kendi
inanç, düşünce ve doğrularını koruyacak ve güçlendirecek
şekilde olayları algılamaya eğilimlidir. TV haberlerini
izlerken bile öncelikle kendi görüşümüzü taşıyan kanalları
tercih ederiz. Bunda gizli bir menfaatimiz (ikincil kazanç)
vardır. Beynimizi kendi inançlanmızı teyit edecek bilgilerle
beslenerek iç bütünlüğümüzü koruruz. Aksi takdirde her ay bir
ideoloji değiştiren, bir fikri diğerine uymayan, daima iç
çatışmalar yaşayan bir kişi olurdunuz. Önyargılar insan
beyninin düşünce rüzgarlarına karşı geliştirdiği psikolojik
bir örtüdür.
3) NASIL GÖRÜYORUZ?
Baktığımız geniş bir alan içerisinde gördüğümüz kısmın
sınırlı bir
274
alan olduğunu biliyoruz. Baktıklarımız içerisinde neleri ne
kadar gördüğümüzü de biliyoruz. Şimdi ise neleri nasıl
gördüğümüzü ve görmemiz gerekenleri nasıl görebileceğimizi
tartışacağız.
Beynimiz bedenimizi ve düşüncelerimizi yönetir, peki
beynimizi ne yönetir? Beynin içinde bulunan ve beynin
faaliyetlerini yöneten bir 'iç beyin' veya beyin yönetim
merkezi olabilir mi? Evet böyle bir merkez vardır. Merkezi
sinir sistemi (veya sinir santral sistemi) bünyesinde bulunan
bu merkeze NLP'de Girift Aktivasyon Merkezi (GAM) denir. GAM
dikkatimizi yöneten, zihinsel odağımızı belirleyen, beynin
yaptığı işlemlerin düzenli bir şekilde yapılmasını sağlayan,
bakılanlar içinden görülenleri seçen, ihtiyaçları ilgileri ve
beyin programlarını yöneten bir merkezdir. Son dönemin ünlü
'derin devlet' kavramından hareketle bu merkeze 'derin
beyin'de diyebiliriz. GAM'lar kilitlendikleri hedeflerle
ilgili her şeyi mıknatıs gibi çekerler. Amaç belirlemenin
önemi de buradadır.
GAM amaçla ilgili, amaca ulaştıracak kişi, fikir, teknik,
düşünce üslup, kaynak ve yollan arar, tarar, seçer, eler,
bulur. Örneğin iş adamları genellikle 'para' peşindedir,
imamlar 'sevap' peşinde koşar, filozoflar 'anlam-mana'
peşinde koşar, entellektüeller 'bilgi' peşinde koşar,
politikacılar oy' peşinden koşar. Buradan hareketle kişilerin
meslekleriyle ve temel amaçlarıyla ilgili her şeyi
GAM'larının öncelikle göreceğini söyleyebiliriz. Eğer tekstil
sektöründe çalışıyorsanız gazete ilanlarından tekstil ile
ilgili olanları öncelikle görürsünüz. Aynı mitingi izleyen üç
yaşırıdaki çocuk ellerini şaklatan, bağıran insanlar
görürken, koruma polisleri kalabalığın içindeki 'şüpeli
şahıs'ları görür. Randevumuz olan arkadaşımızı kalabalık bir
sokak içerisinde öncelikle görürüz.
Beynimizin bu özelliğini kendi lehimize olacak şekilde nasıl
kullanabiliriz? Beynimizin ne araması gerektiğine bilinçli
olarak karar vererek. Ne aradığını bilmeyenin bulduğunu da
anlamayacağını biliyoruz. Kalabalık bir mitingde,
tanımadığınız birisini bulabilir misiniz? O halde kitap
okurken o kitaptan ne aradığımızı önce belirlemeniz gerekir.
Buna okuma amacını belirlemek de diyebiliriz. Kitaptan ne
alabileceğinizi anlayabilmeniz için kitapta ne olduğunu
bilmeniz gerekir. Bunun için de 'içindekiler' kısmına bakarak
kapsamı, içindekilerden bir konuyu seçip okuyarak da yazan
'üslubunun derinliğini' anlayabi-
275
liriz. Bundan sonra yapmamız gereken şey neyi bilmemiz
gerektiğine ve neyi öğrenmek istediğimize karar vermektir.
Gazetecinin beyni haber, polisin beyni suçlu, filozofun beyni
anlam, girişimci kişinin beyni 'iş fikri', esnafın beyni
'müşteri' yazann beyni düşünce arar. Başka bir ifadeyle
gazetecilerin GAM merkezleri haber aramaya programlanmıştır
ve beyin aradığını bulur. Yazann beyni düşünce üretmeye
programlanmıştır ve aradığını bulur. Reklamcı beyni slogan
bulmaya, kalecinin beyni topa programlıdır. Gördüklerimizi de
bildiklerimize göre yorumlanz. E. de Bono'nun Etçil ve otçul
hayvanların algılama paternlerini ortaya koyan bir örneği
vardır. Buna göre geniş savanlarda (otlak) otlayan hayvanlar
çevreden bir 'hışırtı' duyduklan anda iki farklı tepki
gösterir. Etçil hayvanlar orada bir av olduğunu düşünerek
sesin geldiği yöne doğru giderler. Oysa otçul hayvanlar için
aynı ses 'tehlike' demektir. Otçul hayvanlar hemen sesin
geldiği yerin tersi yönüne doğru kaçarlar. İkisi de sesi
işitmenin ötesinde duyarlar. Ancak farklı anlamlar verdikleri
için biri kaçar diğeri saldınr.
Beyin aradığını bulur ilkesini beynimizden daha çok
yararlanmak için kullanmanın en iyi yolu 'Soruya çevir, GAM'a
yerleştir' stratejisidir. Ben bunu hayatımda daima kullanınm.
Eğer bir problem çözmek istiyorsanız istediğiniz şeyi bir
soruya çevirin ve beyninize iyice yerleştirin. O cevabı
kendiliğinden, hiç beklemediğiniz bir anda bulacaktır.
Örneğin bir arkadaşınızın ismini hatırlayamamışsanız
beyninize baskı yapmayın. Baskı stres yaratır ve o da
hafızayı kilitler. Beyninize arkadaşınızın ismini bulmasını
söyleyin ve bekleyin. Siz başka şeylerle ilgilenseniz dahi
bilinçaltı arar, bulur ve istediğiniz cevabı getirir. Belki
bir saat, belki on dakika, belki de bir gün sonra mutlaka
cevap gelecektir. Kendinizden ne istiyorsanız isteyin bu
stratejiyi kullanın. Bunu 'içinizdeki devi kullanma kılavuzu'
kısmındaki formülle beraber kullanırsanız daha etkili
olacaktır. Ne istediğinizi kesinleştirmeyi ve soru haline
getirmeyi unutmayın.
Eğer reklam sloganı istiyorsanız 'Coca cola için fark
getirecek, orjinal ve çarpıcı bir reklam sloganı istiyorum'
diyebilirsiniz. Bunu daha da detaylı sorularla açarsanız,
daha kısa sürede cevap gelecektir. Beceri kazanmak içinde bu
yol çok iyidir. Örneğin hatalı kararlar veriyorsanız G-
Aktivasyon Merkezinize 'Hatalı karar vermeyi engel-
276
lemenin yollan nelerdir? Nasıl daha hızlı, doğru ve güvenli
kararlar verebilirim?' diye bir soru yerleştirin. Sorularla
düşünün Beynin doğal çalışma biçimi budur. Beyin soru sorar
cevap bulur, cevaptan yeni bir soru çıkanr ve o soruya cevap
aramaya başlar. Bu böyle sürer gider. Düşüncenin yönünü
sorulan soru belirler. İflas etmiş bir kişi 'Allahım neydi
günahım!' diye sorarsa beyni ona 'günahlanm' bulur. Eğer
'Tekrar aynı konuma gelmek kaç yılımı alır?' diye sorarsa
beyni bu defa pozitif cevaplar bulacaktır.
Benim beynimde yaptığım iş ile ilgili standart bazı sorular
vardır. Bunlar; insanların başarılı olmasını sağlayan
unsurlar nelerdir? Okuma hızı nasıl daha fazla artınlır?
Anlama düzeyini nasıl daha çok artırabiliriz? Hafıza nasıl
eğitilebilir? Nasıl güçlendirilebilir? Öğrenmenin basandaki
rolü nedir? Nasıl daha başarılı bir biçimde öğrenebiliriz?
Sınav kaygısıyla başaçıkabilme yollan neler olabilir?
Unutmayı nasıl daha fazla engelleyebiliriz? Öğrenme ve ders
çalışma isteği nasıl kışkırtılır? Beyni öğrenmeye hazır hale
getirmek için neler yapmalıyız? Öğrenme anında neler yaparsak
acı çekmeyiz, kendimizi iyi hissederiz? Zor konulan kolay
öğrenmenin yollan nelerdir? Nasıl eğlenerek öğrenebiliriz?
Rüyalarımızı gerçekleştirmek için öğrenmenin gücünü nasıl
kullanabiliriz? Dünyayı 'daha çok ve daha derinden'
anlayabilmek için kavrayışımızı nasıl geliştirebiliriz? Neler
yaparsak Türkiyede bir 'öğrenme iklimi' oluşturabiliriz?
Şirketlerimizde öğrenen organizasyon felsefesi nasıl
yerleştirilebilir? Türk, öğren, çalış, güven felsefesini tüm
topluma yaymak için ne yapmak gerekir? v.b. Ve benzeri
sorular. Siz de bu kitaptan ne aradığınızı bilmek ve
beyninize göstermek istiyorsanız bu sorulan iki kez okuyun.
Çünkü bu kitap bu soruların cevabıdır. Beyninizi bu soruların
cevabını aramaya programlayın. Bunun için her bir sorunun
üzerinde düşünmeniz, on-lan tekrarlamanız ve önemini görmeniz
gerekir.
Bakmak ile görmek oyunu sadece bireysel düzeyde değil
kitlesel düzeyde de oynanır. Bireysel düzeydeki duyu
organlarının rolünü toplumsal düzeyde medya üstlenir. Radyo,
TV, gazete ve dergiler toplumun duyu organıdır. Bakmak ile
görmek oyunu en kesin şekliyle Refahyol hükümeti döneminde
oynandı. Bu dönemde medya kendi hükümetini, hükümet ise kendi
medyasını kurmaya çalışıyordu. Erbakan medyanın laik kısmını
küçültücü ve ayırıcı bir ifade
ile 'bir kısım medya' diye niteledi. Kamu bankalarının özel
kanallara reklam vermesini yasakladı, Çiller basın
kredilerini halka şikayet etti. Laiklik kaygılarının üzerine
bir de bu tavırlar eklenince, medya, Çiller ve Erbakanı
kelimenin tam anlamıyla 'yemeye' karar verdi. Medya her
yönden saldmya geçti Çillerin CIA ajanı olduğu iddiasına bile
ciddi bir gündem yaptı. Show TV çarpıcı görüntüleri tekrar
tekrar vererek ve tempolu bir şekilde haber sunarak toplumun
alt kesimlerinin beynini yönlendirdi. ATV bilinmeyenleri
ortaya çıkarmaya çalışarak Erbakan Kaddafi ilişkilerine
yüklendi. Kanal D ise Uğur Dündann karizması ve
güvenirliğiyle Şevki Yılmaz, Hasan Hüseyin Ceylan ve
Abdülkadir Ateş'i 'yedi'. Hükümet üyeleri basın toplantı-
larında saatlerce icraatlarını anlatıyorlardı ancak
muhabirler toplantı bittikten sonra sordukları sorulan haber
yapıyorlardı.
Çatışmanın kilit noktası burasıydı, hükümetin göstermek
istediği şeyler ile, medyanın halkın görmesini istediği
şeyler farklıydı. Gösteren medya olduğu için maçı medya
kazandı. Medyanın tüm bu yıpratma çabalarının Refah tabanını
hiç etkilememesi ilginçtir. Çünkü o kitle, laik medyayı
izliyor ancak görmüyordu. Bunun tersi de doğrudur. Laik kitle
de İslami yayın organlarına bakar ancak görmez. Bunun nedeni
paradigmanın, bakış açısını ve 'görülenler1! denetlemesi,
seçmesi, elemesidir. Paradigma genellikle kendini haklı
çıkaracak haberleri arar, bulur, görür, iç bütünlüğün ve
zihinsel tutarlılığın gereğidir bu.
Bakmak ile görmek arasındaki ilişkiler işitmek ile duymak
arasında da vardır. Bazı şeyleri işitiriz ancak
'duymazlıktan' geliriz. Tıpkı bazı şeyleri 'görmezlikten'
geldiğimiz gibi. 'Hiç kimse görmek istemeyen kadar kör,
duymak istemeyen kadar sağır olamaz' diye eski bir söz
vardır. Birisini dinlerken de bildiğimizi duyar, işimize
gelmeyenleri, mantığımıza ters düşenleri 'yarım kulak'
dinleriz.
Bir seminere katılmanın en önemli faydası sizce nedir?
Birçoğunuz 'seminerde öğrendiklerimiz'der ancak bence bu
böyle değildir. Seminerlerin bize katkısı hafızamıza
doldurduğu bilgilerden çok Girif Aktivasyon Merkezimize
verdiği eğitimdir. Öğrenme ile ilgili seminerlere katılan bir
kişi seminerden sonra gazete ve dergilerdeki öğrenme ile
ilgili makaleleri, öğrenme ile ilgili konferanslan ve diğer
öğrenme seminerlerini görmeye başlar. Başka bir ifadeyle
artık öğ-
277
278
renme ile ilgili her şey 'gözüne çarpmaya' başlar, işte asıl
eğitim budur. Seminerin asıl faydası budur. Seminer size
öğrenme konusunda kendinizi eğitmenizi sağlayacak bir anlayış
kazandırmıştır. Elbette içinizde olmayanı dışınızda
aramazsınız.
Gençleri eğitmenin amacı onları kendi kendilerini eğitmeye
hazırlamaktır. (ABD)
Tınaz Titiz bakmak ile görmek arasındaki ilişkiyi 'İnsan ne
yerse odur!' adlı kitabında şöyle anlatıyor."Denilebilir ki
herkesin kullandığı 'gözlük', olayların belli bir derinliğine
kadar işlenebilen bir 'bakış derinliği'sağlar. Böylece,
örneğin karnına bıçak saplı yerde yatan bir kişiye bakan iki
gözden birisi yerde yatan kişinin hareketsizliğinin nedeni
olarak bıçaklanması, diğeri ise kan kaybını görebilir.
Aslında her iki 'görüş'de doğrudur. Kişi kan kaybından
bayılmış, kan kaybına da bıçaklanma neden olmuştur.
Bu tartışmaya iki kişi daha katılıp, birisi olayın nedeni
olarak kalp zayıflamasını, diğeri ise bir kamu ihalesinde
çıkan anlaşmazlık olduğunu ileri sürse, bunlar da 'doğru'yu
söylüyor olacaklardır. Bu dört kişinin aynı olayın dört ayrı
derinlikteki görüntüsünü gördüklerini söyleyebiliriz.
Göze en yakın neden kalp zayıflaması, onun altındaki neden
kan kaybı, üçüncü katmandaki neden bıçaklanma, dördüncü
derinlikteki neden de ihale anlaşmazlığıdır ve bunlar
birbirlerinin ardışık sonuçlarıdır. Her bir olgu bir
öncekinin sonucu, kendinden sonra gelenin ise nedenidir. Yani
aynı bir olgu, hem neden, hem de sonuçtur."
Siz benim bu dünyada ençok neden korktuğumu biliyor musunuz?
Ben kurt, kuş, böcek cinsi şeylerden korkmam, karanlıktan,
yalnızlıktan, Temel Reis'in ıspanaklı pazularından, kaderin
tuzakların-dan, trafik canavarından, çek senet mafyasından da
korkmadığıma veya kormayacağıma da inanıyorum. Ben sadece
'o'ndan korkuyorum? O kim mi? Evet ben Allah'tan sonra en çok
'hayatında bir tek kitap okumuş ve o tek kitabı on defa
okumuş' kişilerden korkanm. Çünkü böyle kişilere kim ne
söylerse o ezberledikleri kitaptan alındığını söylerler. Tüm
dünyayı o 'kitaba uydurarak' algılarlar. Normal bir insanın
yazdığı, ortalama bir kitabı bile beyinlerine kafes gibi
geçirirler. Okudukları yazann kitabını yazmasından asırlar
önce yaşamış dü-
279
şünürlerin bile o kitaptan 'fikir çaldığını' iddia
edebilirler! Eğer hayatınızda sadece bir kitabı okumuşsanız
ve onu defalarca okumuşsanız başırıız belada demektir! Çünkü
hayata her bakışımızda o kitabı görürsünüz.
NLP'nin temel ilkelerinden birisi de İnsan bildiği yollar
(algıladıktan) arasından en iyisini seçer şeklindedir. Bunun
anlamı eğer bir şey-leri yanlış, eksik veya kötü yapıyorsak
daha iyi yapmayı bilmediğimiz içindir. Bu ilkeyi 'insanlar
gördükleri arasından en iyisini seçerler' diye
anlayabilirsiniz. Daha iyi bir yol bulmanın yolu, daha çok
yol bulmaktır. Ne kadar çok bilirseniz o kadar çok 'iyi
seçme'şansınız olacaktır. Bu ilkenin sizden istediği bakış
açınızı geniş tutmanız, daha çok şey görmeniz, böylelikle
daha iyi seçimler yapabilmenizdir. Ne kadar çok şey
görürseniz o kadar çok şey bilirsiniz. Kendinizi
sınırlamayın, yeni perspektifleri, daha önce bilmediğiniz
şeyleri öğrenin, sizden farklı kişilerle vakit geçirin, bir
süre farklı yayın organla-nnı takip edin, farklı şeyler
okuyun, farklı şeyler konuşun, farklı şeyler düşünün, farklı
şeyler yaşayın. Farklı hisler yaşadığınızı göreceksiniz. Daha
zengin, daha canh, daha geniş, daha dengeli bir perspektif
geliştirin.
Bir genelleme olarak 'ne kadar çok görürseniz o kadar çok
yaparsınız' diyebiliriz. Görülenler mönünüzü genişletirseniz
deneyim repertuar da otomatik olarak genişleyecektir.
Yaşamak, yaşadığınız yıl kadar değil denediğiniz perspektif
kadardır diyebiliriz. Bu durumda kimlik yaşma rakip olarak
'perspektif yaşı' ortaya çıkacaktır. Ne kadar şey görürseniz
zihnimizdeki harita o kadar çok genişleyecektir. Genellikle
tırtıllar gibi hep aynı şeyleri düşünerek, hep aynı şeyleri
yaparak, hep aynı şeyleri hissederek yaşanz. Oysa bu 'eksik'
bir yaşamdır. Bu kadar zengin bir mönü önümüzde dururken her
gün do-mates-ekmek yemenin anlamı ne? Siz de başırıızı
kaldınn, yeni şeyler yapın. Yeni bir ufka bakın, yeni bir yol
arayın, yeni bir yöne bakın, yeni bir günün doğuşunu izleyin.
Yenilenin, yenileyin, hiçbir şey yapamayacak durumdaysanız
kalkın ve yürüyün. Kafanızdaki sınırla-n dağıtın, duvarlan
yıkın, vakit yeni bir şeyler yapma vaktidir.
Bakış açısını ve görüş alanını en çok daraltan şey nedir?
Hoşgö-rürsüzlük ve bağnazlık. Bakış açınızı genişletmek için
diğer kişilerin bakış açısına saygılı, yeni şeyler öğrenmeye
eğilimli ve farklılıklara karşı hoşgörülü bir kişi olmanız
gerekir. Bakış açınızın dikey sınırlan kesinlikle ve
kesinlikle iki şey olmadan genişlemez. Bunlar hoşgörü ve
esnekliktir. Hoşgörülü ve esnek bir insan başka insanların
bakış açısına karşı sevgi ve saygı duyar. O bakış açısını
deneyerek daha zengin bir iç dünya oluşturabileceğini bilir.
Bağnaz ve katı bir insan ise 'tek doğru' adamıdır. İzafiyet
(görecelilik) diye bir şeye inanmaz. Çevresindekilerle 'Benim
doğrum seninkini döver' mücadelesi yapar. Doğrusunun 'en
doğru' olduğunu, uğurunda 'gözünü bile kırpmadan' canını
vereceğini söyler. Bu kişilerden dolayı 'Dünyada fikirlerini
değiştirmeyenler üçe ayrılır; aptallar, ölüler ve deliler'
diye bir söz ortaya çıkmıştır. Gözünü kapatan güneşi değil
kendi iç dünyasını karartır. Her seçimin bir bedeli vardır ve
ödenir. Tek doğruya saplanıp öteki doğrulara karşı kör
gözlerle bakan kişiler de bu tercihlerinin bedelini mutsuz ve
başarısız bir hayat ile öderler. Dünyayı kendi bildikleri
kadar sınırlar. Kendi küçük dünyalarında 'kös kös' yaşarlar.
ÖĞRENEREK BAŞARI MODELİ t ÖĞRENEREK BAŞARMAK, BAŞARDIKÇA
ÖĞRENMEK
Güneşin doğduğu her ufukta
umuda giden bir yol bulunur.
Hakkı BULUT
Üniversitenin son yıllarında en büyük hayallerim; bir kitap
yazmak, Türkiye çapındaki bir gazetede köşe yazan olmak,
kendi işimin patronu olmak ve insanlara kendi rüyalarını
gerçekleştirecek sosyal basan teknolojilerini öğreten
seminerler düzenlemekti. Tüm bu hedeflerime ulaştım. Şu anda
kendi işimin patronuyum, bir profesörün aylık geliri kadar,
para kazanıyorum. Bu kitap ile ikinci kitabımı yazıyorum. Şu
anda üç büyük gazeteden birinde kendime ait bir köşede
makalelerimi yazıyorum. Tüm bu hayallerimi ne kadar sürede
gerçekleştirdim? Sadece 1 yıl içerisinde! Bu başarı hızının
sırrı nedir? Ben her şeyi çok hızlı öğreniyorum. Çok hızlı
başarıyorum; çünkü 'nasıl başarılı olunabildiğini' öğrenmeyi
başarmış bir insanım. Bunları kendi reklamımı yapmak için
değil, sizi doğru stratejilere yönlendirmek için yazıyorum.
Doğru strateji nedir? Öğrenerek başa-nn, başarırken öğrenin,
öğrendikçe başarın, başardıkça öğrenin.
Ünlü yazar Mark Twain 'Eğitimin yapamayacağı hiçbir şey
yoktur. Hiçbir şey onun ulaşamayacağı yerde değildir' diyor.
Hiçbir-şey sizin yapamayacağınız kadar büyük değil. Uzak diye
bir yer yok. Zor işte değil düşüncelerinizde vardır. İnanın
yaparsınız, isteyin alırsınız, koşun yetişirsiniz. Yapmanız
gereken şey kendinize inanın ve güvenin, amaçlarınıza
ulaşırıcaya kadar sabredin, amacını gerçekleş-tiremenin
verdiği gerginliği yaşayın. Bir şey yapın! Bir şey sevin!
Bir-şey bekleyin! Bu dünyada siz de varsınız. İyi ki de
varsınız...
Şimdiye kadar anlatılanların size vermek istediği temel mesaj
şudur; eğer hayata 'sıfırdan' başlamışsanız yükselmek,
istediğiniz yerlere gelmek, dünyayı değiştirmek için sahip
olduğunuz en iyi ve tek yol öğrenmedir. Siz hayat
amaçlarınıza kilitlenin; matematik, fizik,
282
kimya, Türkçe ile oynamayın. Onlar sizin amaçlarınıza
ulaşmanızı sağlayacak araçlardır. Bir an önce yolu aşarak
hedefe ulaşırı. Onları kaldırım taşı gibi görün. Onlar
olmazsa hedefe götüren yollar 'patika yollar' olurdu.
Gözünüzü ufuktan ayırmayın. Sevmediğiniz dersler birer
engeldir onları büyük hedefleriniz varsa hemen aşarsınız.
Eğer aileniz varlıklı değilse, 'ensesi kalın' aile
dostlarınız yoksa, gündelik ihtiyaçlarınızı ve ders araç
gerçeklerini alacak paranız da yoksa siz 'mücadele içinde,
mücadele için' yetişen bir hedef adamısınız demektir. Sizin
kullanacağınız en uygun, en zekice yol eğitim ve öğrenmedir.
Eğer sermayeniz yok, servetiniz yok, çevreniz yok, tecrübeniz
yok, bilginiz yok ise bir tek şansınız var demektir; öğrenin!
Hayatınızın değişmesi, daha iyi olması, daha başarılı olmanız
gerekiyor değil mi? O halde size klasik bir soru; bunu siz
yapmazsanız kim yapacak, bugün değilse ne zaman?
'Ya bir yol bul, ya bir yol aç, ya da yoldan çekil' adlı
kitabımda hayatta neyi nasıl yapacağını bilmeyen biri için 7
adımlık temel basan adımlan' belirlemiştim. O kitap bu 7
adımı nasıl kullanacağınızı, profesyonelce 'işini şansa
bırakmadan' nasıl başarılı olabileceğinizi anlatıyor.
Başarılı olmak için kullanmanız gereken 7 adım hangileri?
1. Adım: Nasıl başarılı olunduğunu, nasıl başarılı
olabileceğinizi öğrenin.
2. Adım: Kendinizi tanıyın ve sahip olduğunuz potansiyeli
belirleyin (Nasıl?)
3. Adım: Temel hayat amaçlarınızı belirleyin. (Nasıl?)
4. Adım: Amacınıza ulaşmanızı sağlayacak stratejiler
geliştirip, planlama yapın (Nasıl?)
5. Harekete geçin. Bir şeyler yapmaya, bir yerlerden
başlayın. (Nasıl?)
6. Adım: Sonuç alıncaya kadar işleri çekip-çevirin, yönetin.
(Nasıl?)
7. Adım: Sonuç alın ve sonuçlarınızı değerlendirin. (Nasıl?)
Tüm bu nasıların cevaplarını ilk kitabım da bulabilirsiniz.
Bu kısımda öğrenmenin gücünü kullanarak nasıl başarılı
olunabileceğini açıklayacağım. Sizlere açıklayacağım 7
adımlık formülü üniversitedeyken 'kendim için'
geliştirmiştim. Ben kullandım işe yaradı siz de kullanın ve
yararlanın. Benim eski ajandamdaki 'öğrenerek basan modeli'
başlıklı not aynen şöyleydi;'JVe yapmak, neyi başarmak is-
1283
tiyorum? Bunu başarabilmem için neleri bilmem gerekiyor? Bu
bilmem gerekenleri nereden ve nasıl öğrenebilirim? Bunları ne
zaman öğrenebilirim? Bunları öğrenmek için 7 nedenim ne? Bu
tekniği uygulamak için 7 nedenim ne?
Bu 'yedi neden' benim kişisel bir zihin alışkanlığımdır. Bir
şeyi yapmak için kendi kendime yedi mantıklı neden
bulabiliyorsam hemen o işi yaparım. Bu bir iç disiplin
strejimdir. Kendi bulduğum nedenlerin beni çok kolay ikna
ettiğini, kendime çok 'mantıklı' geldiğini keşfettiğimden
beri bu stratejiyi kullanıyorum.
Buraya kadar anlatılanlar öğrenerek basan modelini büyük
ölçüde ortaya çıkardı. $imdi adımlan teker teker inceleyelim.
(HEMEN UYGULAYIN)
1- Adım: Temel hayat amaçlarınızı belirleyin.
Hayatta neyi, niçin, nasıl yapmak istiyorsunuz? Tam, kesin ve
net olarak ne yapmak, kim olmak, nereye varmak istiyorsunuz?
Hayat amaçlarını belirleme kısmındaki cevaplarınızı bunun
için de kullanabilirsiniz.
2- Adım: Amaçlarınıza ulaşabilmek için sahip olmanız gereken
bilgi ve becerileri belirleyin.
Amaçlarınızı gerçekleştirebilmek için neleri bilmeniz
gerekiyor? Eğer hakim olmak istiyorsanız hukuk öğrenimi
görmeniz, doktor olmak istiyorsanız tıp bilgileriyle
donanmanız, general olmak istiyorsanız askeri okula
kaydolmanız, Ö-DKD kurslarının seminer yönetmeni olmak
istiyorsanız 150 saatlik bir eğitmenlik eğitimi almanız
gerekir. Bilgi gibi beceri de önemlidir. Politikacı olmak
istiyorsanız güzel konuşmayı, satıcı olmak istiyorsanız ikna
etmeyi, psikolog olmak istiyorsanız iletişim becerilerini
öğrenmeniz ve kendinizi geliştirmeniz gerekir. Hangi bilgi ve
becerilere sahip olursanız amaçlarınız için 'uygun' bir hale
gelirsiniz? Hemen yazılı olarak cevaplayınız.
3. Adım: ihtiyacınız olan bilginin kaynağını bulun.
İhtiyacınız olan bilgiyi nereden öğrenebilirsiniz? O
bilgilere sahip kişiler ve yerler neresi? Üniversitede mi
okumanız gerekiyor? Kursa mı gitmelisiniz? Yoksa birkaç kitap
okumak yeterli mi? Belki de bir kütüphane işinizi görür. Bunu
kolaylıkla yapabilmeniz için hangi bilginin nerede olduğunu
biliyor olmanız gerekir. Bundan sonra nereden neyi
öğrenebileceğinize ve neyi nereden öğreneceğinize dik-
284
kat etmeniz önerilir. Eğer hostes olmak istiyorsanız
hosteslik kursu düzenleyen şirketlere, avukat olmak
istiyorsanız üniversitelere, kitap yazmak istiyorsanız
kütüphanelere, seminer yönetmeni olmak istiyorsanız bize
başvurmanız gerekir. Sizin ihtiyacınız olan bilgi nerede
saklı? O kasanın anahtarı kimde? Yazılı olarak cevap verin
lütfen.
4) İhtiyaç duyduğunuz bilgiyi en kolay, en etkin biçimde
nasıl öğrenebileceğinizi öğrenin.
O bilgiyi en iyi şekilde nasıl öğrenebilirsiniz? Kaynak olan
şey bir kitap ise okumanız, video kaseti ise seyretmeniz, bir
insan ise onunla iletişim kurmanız ve onu dinlemeniz,
uygulamalı teyp kaseti ise uygulamanız gerekir. Eğer boks
öğreniyorsanız gözlerinizdeki morluklara razısınız demektir.
Onu en iyi şekilde nasıl öğrenebilirsiniz? Hukuk veya tıp
fakültesini kazanmış olabilirsiniz. Bu dersleri en iyi
şekilde nasıl öğrenebilirsiniz? Önemli olan kendi
stratejilerinizi geliştir-menizdir. Hatalı olmamak şartıyla
en iyi strateji, kişinin kendi geliştirdiği stratejidir,
insanlar uzmanların önerilerini genellikle başlan belaya
girince yaparlar. Oysa kendi stratejilerini hep kullanırlar.
5) Faaliyetlerinizi planlayın ve takvime bağlayın.
Düşüncelerinizi nasıl gerçekleştireceksiniz? Tüm bu
istediklerinizi ne zaman gerçekleştireceksiniz? Nasıl
gerçekleştireceksiniz? Atacağınız kesin adımlan bulun ve
onları takvime bağlayın. Böylece en azından kendinize
verdiğiniz sözü tutup tutmadığınızı anlarsınız. Örneğin uçuş
hostesi olmak istediğinizi, bunu Deulcom firmasından kurs
alarak yapabileceğinizi, seminerleri takip ederek verilen
ödevleri en iyi şekilde yaparak en iyi şekilde hostesliği
öğrenebileceğinizi kararlaştırdınız varsayalım. Şimdi sırada
'eylem planı' yapma aşaması var. Kursun ücretini nasıl
karşılayacaksınız? Daha ekonomik kurs yapan başka yerler var
mı? Kursun başladığı ve devam edeceği günler işgüderinizle
çatışıyor mu? Konuyu patronunuza ne zaman, nasıl
anlatmalısınız? v.s. Eğer üniversiteyi kazanmak istiyorsanız
siz de neyi hangi sırayla yapacağınızı gösteren bir 'çalışma
programı' yapmak zorundasınız, sonra ne mi yapacaksınız?
Tabii ki uymayacaksınız! Bu tavrınızın bedelini de
hayatınızda daha çok zorluklarla karşılaşarak ödeyeceksiniz.
6) Yeterli neden bulun.
O bilgileri gerçekten istiyor musunuz? Onları niçin
öğrenmelisi-
285
niz? Öğreneceksiniz de ne olacak? Size neler kazandıracak?
istediklerinizin bedelini ödemeye hazır mısınız? Niçin bu
amacı gerçekleştirmek istiyorsanız? Kendinize birinci adımda
seçtiğiniz amaç için o amacın 'niçin gerçekleştirmek
istediğinizi size anlatan' yedi neden bulun. Örneğin
hosteslik 'Çocukluk rüyam' 'Geliri iyi', 'O kıyafetler içinde
kendimi güzel hissediyorum', 'Daima uçakta olmak bana
önemlilik hissi veriyor' 'Uçarken kendimi özgür hissediyorum'
vs. gibi nedenler bulmalısınız. Aynı durum üniversite
adayları için de geçerli. Samimi olarak kendinize itiraf
edin. Niçin hukukçu olmak istiyorsunuz? Niçin bilgisayar
mühendisi olmak istiyorsunuz? Niçin tıp-çı olmak
istiyorsunuz?
7- Adım: Harekete geçin, sonuç alıncaya kadar yeni yollar
deneyin, işleri kontrol edip, çekip-çevirin?
Sadece planlayarak başarıya ulaşamazsınız. Biliyorsunuz, ki
oturduğu yerde başarıya ulaşan tek yaratık tavuklardır!
Kalkın ve yürüyün! Bir şeyler yapmak için, biryerlerden
başlayın. Engeller mutlaka olacaktır yılmayın, pes etmeyin,
sabredin, direnin. Hostes olmak için müracaat ettiğinizde bir
yıllık kontenjanların dolu olduğunu duyabilirsiniz, ya da
sizin boyunuzun yetersiz olduğuna söyleyebilirler, aileniz
izin vermeyebilir, patronunuz işten çıkarmakla tehdit
edebilir, istediğiniz parayı toparlayamayabilirsiniz. Eğer
üniversite adayıysanız planlamakla veya başlamakla her şey
bitmez. Birkaç gün sonra hevesiniz geçmeye başlar. İşte o an,
kaderinizin biçimlendiği andır. Eğer ısrarcı olmazsanız,
kararlı olmazsanız bütün emeklerinizi boşa harcarsınız.
Belki istediğiniz kitapları alacak paranız olmayacak,
uzaklardan arkadaşlarınız misafir olarak gelecek, belki
sevgiliniz sizden kendisine daha çok zaman ayırmanızı
isteyecek. Siz tüm bu taleplere rağmen hedefe yürümek
zorundasınız. Başarılı olmak için hep acı çekmek zorunda
mıyız? Elbette hayır. Ancak basan, nasıl başarılı olunacağını
öğreninceye kadar bizden fedakarlık ister. Basan fedakarlık
ister ama bu fedakarlık geçicidir. Birkaç basandan sonra
başarmak artık sizin için bir tercih olmaktan çıkar yaşam
biçimine dönüşür. O zaman başarılı olmak için harcadığınız
çabayı hissetmezsiniz. Bunun anlamı başarılı olmak için
fazladan bir çaba harcama gereği duymazsınız.
Yeni başlayanlar için başarının da başarısızlık gibi acı
verdiği doğ-
286
rudur. Ancak başarının çektirdiği acı sonunda zevk olan bir
acıdır. Böyle bir acıya katlanmak kolaydır: Oysa başarısız
sonuç alınca daha büyük bir acı çekeriz. Hangi acı daha az?
Hangisi daha katlanılabilir? Elbette başarının bizden
istediği fedakarlığın çektirdiği acı daha azdır. Kararınızı
verin; ya 'bilgi imparatorları' arasına katılın ya da ömrünüz
boyunca sürüngenler gibi yaşayın. Hayatınızı gerçekten
değiştirmeye, yapabileceğinizin en iyisini yapmaya,
olabileceğinizin en iyisi olmaya kendinize söz verin. Kalkın
ve yürüyün... A-yağa kalkacak gücünüz yok mu? O zaman
bulutsuzluk özlemine kulak verin; 'Ne olursa olsun, yaşamaya
mecbursun.' Evet, yaşamak görevimiz.
Beraberce bir kitabın daha sonuna geldik. Bu okuma
maratonunda bana eşlik ettiğiniz ve fikirlerimi sizinle
paylaşmama izin verdiğiniz için sizlere teşekkür ederim.
Hayatınızdan zekayı ve merhameti eksik etmeyeceğinize inanmak
isterim. Siz çok özelsiniz... İyi ki varsınız... HoşçakalınL
İLETİŞİM KURMAK İÇİN;
TÜRK USULÜ BAŞ,
www. kigem.com P.K. 122 Acıbadem / İSTANBUL
Mümin Sekman ile konuşuyor anlatıyor. Projenin özü, sosy
baların örgütlenmesinde odaklaşır "Basan, öğrenilebilir,"
diyor M altında kurmayı düşündüğü demi Sekman'ın kafasındaki
plana göre lişim ve mesleki basan konularınd gün bir çalışma
yürütecek. Bunu nekler kendi topraklarımızın ürün
Somutlaştınrsak, Mümin Seki rin, özellikle de Kadir Has, Kema
sanların "basan stratejilerini" ine şimcilere, birer
"olabilirlik modeli kuracağı derneğin çalışmalarını b lemeyi
düşünüyor.
Mümin Sekman bana bunları ki D&R MUSIC-BOOK STOH tığımız
sohbet aklıma geldi: Yön küleri en çok satanlar arasındayc
hamburger imparatorluğunu dilli da Edjin M. Rcingold ile Mits
me aldıkları Bir Japon Mucize rita'nın basan öyküleri...
Ama işte, hep yabancı yapıl
küleri hiç yoktu; bir-iki çok özel t
Mümin Sekman da, "Ya B:
Başarılı Öğrenmek İçin Stratejiler Öğrenerek Başarmak İçin
Stratejiler
Bu kitap "bilgi, öğrenme, başarı" üçgeninde bir insanın neyi,
nasıl yapması gerektiğini anlatır. Ana düşünce "Başarılı bir
biçimde öğrenebilir, iyi öğrenerek de daha çok başarılı
olabiliriz" şeklindedir.
Birinci bölümde öğrenmenin nasıl öğrenilebileceğini, ikinci
bölümde insanın nasıl öğrendiğini, üçüncü bölümde; ruhsal
durumun nasıl öğrenmeye müsait hale getirilebileceğini,
dördüncü bölümde başarılı öğrenme için kullanılabilecek
teknik oe stratejileri, beşinci bölüm denenmiş, pratik
öğrenme stratejilerini, altıncı bölümde ise okul hayatını
bitirip hayat okulunda okuyanların, yaşadıkça öğrenmelerini
(hayat boyu öğrenme) sağlayacak stratejilere yer verilmiştir.
Bu kitabın temel tezi şudur; başarılı bir öğrenme %50 moral
güce, %50 ise teknik bilgiye bağlıdır. Başka bir ifadeyle
başarılı bir öğrenme %50 uygun duygusal duruma, %50 ise nasıl
başarılı bir şekilde öğrenileceğini bilmeye bağlıdır.
Bu kitap okula devam eden öğrencilere Neyi, Nasıl
öğrenebileceklerini göstermek, okul hayatını bitirmiş, hayat
okulunda okuyan öğrencilere ise Neyi, Niçin, Nasıl
öğrenmeleri gerektiğini anlatmak için yazıldı.
's/S-
ALFA
ALFA Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Çatalçeşme
Şok. 52/B Cağaloğlu - İstanbul Tel : +90 (212) 511 53 03
+90 (212) 513 87 51 Fax : +90 (212) 519 33 00 e-
mail:alfabas@doruk.com.tr
ISBN 975-31 *-107-7 NEZİH
9 789753 İl 61 077