- -- ----

Kopok Dosyost

Ruhun bi g·bilimi Ey ruh, geldinse

iic defavurmad' n

,

irkez olsu dur

dilnle vedii,iin, '·ilreme!

inscn/orr ru'll dli~unces,ine go'turen, yasom cJeneyim~erinde gQ.z'emle,oik/er;, canl, varlrkJo,r ile' con5,IZ' varMdar anTS' nit'elik farlod,r.. Bu bakundan ruh slozcugiJy/e anlat,I"mak isfenenin, cogu durumda "con", IlcanM,k dUflJtJ1U" oJdu9t1 soyl,eflebitir. ,Rullo m(lddeden ,bog,ms"z b,;r vo'rlrk tonmmosmm ge'risinde, alum k'orku,s:u ve sonsuz YU$om umudu olmak uze,re:, psif,m/ojik, dusanse,~/t,arih.se'~top'umsa.l nedenie" de vard,r. Ru,h = conf,f,k + duyuJu.luk + dUY9u/uJuk + dOsiJnce"mk + bifincfilik o/arak ·formOlJ'esNrilebiUr. Btl nifelikler' aym zemondo madden;n, can/mm karmo$JkI'm;o.fnk ev,;mryJelJ/as,/an ,aOzeyierc/ir.,

A dam" sormarlarrm "neden boyle sacma sapan bir baslsk koydun?" diye. Aciklayayun: bu ruh insana rena. vu,.myor. Vurdu 111U insanm ,<lIId, lila" fell.; cdryor. Yukarrdaki bafihgm sacma ohnaclIgl yaz. okundukca anlasilacaknr, Bu, "ruh" .:l:niliaml-

Allae,ddlnSenel

ua gelen -;,e~11Ii dillerdeki sozcelelerm, salimi _gi etmtscesine "soluk" aulamma cia, gelmeslnd anlasilabilir. Hattaastl sacmahgm, ruha verikaniamlarui bollugunda ve r,;e.:;UnHtginde: oldn s:oy lenebilir. (I)

RUH TARTISMASININ BiLGiBiLiMS!EL S'OR . NLA!RII

RUh inaneunn varhkta, ger~l!ldmk dunyasinda nesnel karsihklannm bulunup bulumnadtginm varhkbilimsel (oruolojtk) sorunlannr btr ya~ ne birakiyorum. Ruh kavrannmn 'bilgibilimsel (e· plstemolojik) cettn soruulanyla kar~] karsiyayu. G en; ekten, gunlak mantikla bile nklamp aramrsa,

tastn l0]J,r:agm, yasm yapmgm, hayvamn insa.n= varhgi, elle rutnlabtlen, gcde gorulebilen olgulardir, Ama "ruh' He aciklamnaya eahstlan duygulr d1Jl;rul'lceler OEnegill, varhklanndan kuskulamlmsmakla birltkie, elle tutnlabiltrler mi, yerlert yunlan gorulup gesterilebtltr rni? Bu dun-nuda, gUn-

ne auldiklarmda kopup yitmi~ parcalanm tamamladiklan ve bunuu doga (fizik-kimya) yasalanyla aciklanamayacagma gore "alum ruhu' He aciklanmast gerektigi savi.

Can. IlZ dogada maddesel varhgl bulunmayan blr ogenm bulunarnayacagi, billmsel btr gercek ola rak bilim cevrelerinde benlrnsemnis, turn ya~am deneyimimizle karutIanrms bir goru';>tlk o o LayLStyl.a, kimi dinbilgln I erince, fe lsefecil 0'c ve "karan hkbilimciler" iarafmdan gelistirtlen incelikli ve bularuk karutlara verilebilecek yanular doga bllimcilere (bkz. bundan sonraki yazl)"a) birakrlarak canli d()~,a)ra gecilebiltr.

Burada blr polernrge gtrmekten kendtmi alamayacagffil. $o}de ki, ruhun varhgm3 manan inanrnayan insan larm, cansiz madde uzerinde blnyillardrr islemde bulunup, ondan edilgiulioini. asan hicbir tepki gorm dikleri ileri surulebihr. G6rselerdi, ernegm, "Si~mal1 Adam" (lng, annan yani Hlrosima'ya allIan bombanm kod adi) kendisini yuz biulerce insarun yot,: edilmesinde kullanacak politikacilara, nukleer Iizikcilere, pilota oyle ya da boyle bir tepki g6strirdi. Ne bileytm, Or-. negin yerceknnlne karsi ~Lktp havacia asih kalabilirdi, Boylece maddeniu ruhunun (veya onu .durduran "Buyuk Ruh'un") vairhgmm binlerce kusak hicbir Insamn karst cikamaYl'lca~1 gor el bir kamn vertlmts olurdu,

Animi2mi tamsll eden bir i;~zim.

10k rnanukla dO~un n in an onlarm "gornnmea" (maddesiz) varhklar oldugu yolunda ileri suralen clil$llnCC:ler (kuskulaumadan) nasil inanabiliyor diye elesurtlebilir mi?

l~ler ve dli.$ler dliHYasUU han~h.rtHa

Ell dusunsel tutumu, lngiliz Marksist yazar Cornforth, ',1.::.11" ayunsal bir omekle soyle 3.1:1 klaJTll$nr: Tarihsel ilkel toplulll1gun insam, clu~unde bircok seruvenler ya~achgmt g(')rmu$ Or. Uyarnp kendlslni kulubesinde yatarken buldugunda, carumn gece bedeninden cikip, 0- rada burada.surttukten sonra, sabaha dOSn.l yentden bedenine girdtglni do'~(mece.ktir, (2)

Tarih el olsun, csgda olsun iJkel (}'alm toplumsal yapih) lOPluluklann, dogada karsilasnklan belli bash cansiz varhklari da, kendileri gibi Istek, isrenc sahibi.caulila. olarak gordukleri, antropo~ loglarca iyt hilinen hi.r gel"(;eltlir. Bu olgu (LaHue€. "can" anlamma gelen mtllrlt!s s6zcag,unden yararlamlarak) "cancihk" (animizm) olarak adlandtnlmisur. Bilgi edinrnenin insan odakh (anrroposantrik) dogasrnm bir L'lrunu olarak insau, cansiz dcgarnn varhklarmi da (anrropomorfizm yani insanbi~imciHk denen bir egtltmle) kendt gib] (istekli, istencli, duyguhil. do-

unceli) sanrmsn, Sir basku anla-

umla, lnsanlar cam tam varhklara yayml~tl. (3)

Insanodtdlbbh, insatlbi~nldlflik ve mIl illaJlO

In anlar ecmtste dog'lela (can-

h. cilnslz) her varliga can vereri bir 6g;el1ill varltgma manrmslardr. Bugum de inananlar var. Buna bilim cevrelerinde, Poltnezya cagdas llkel topluluklann vetdigt ad ile mana denm ktedir. ('4) Varhklara can veren boyle bir doga'il.slii gUc1.1n v arh.!?;l inaner, farkli adlarla ve niteliklerle de. olsa, oreki ~ag,da~ ilkellerde de vardi, Arkeolojik tpuclan rarlhsel ilkel topluluklarda cia bulundugunu gl.'lslermekt'edk. O)'le e, tarihin uygar toplulukiannda karstrmza "ruh" olarak cikacak bu inancnr ge<;m.i~tllde "cancihk' ile "mana" dusuncesinln dmdugu soylenebtli r.

Cans l:t: maddeniJl de

ruhu. olllY nlUY".~? Gi.llliimQ,im bilimsel dUilllro.~o.

duze ind 11 bakilarak, cansiz maddenin yapisinda ve devintmlnde 0- na etkide bulunan, maddeye bagnnh ya cia ondan bagnnsia clan v maddesel varhgt bulunmayan btr gucun varhg; Ileri surulebilir, bu gosterilebilir mi?

Yuksekogl,'ctim yrllanmda

(1960'[ar[;la) lhlll ve Madcle adinda btt dergi yayimlamrdi. Recep Doksat adinda bir doktor ve ~ vrestnce crkanhyordu, Ruhun varhg:mm hilimscl kanulanabillrllgmden soz edtllyordu Ell. yolda dergide verilen, aklnnda kaIan iki ornekten bin. gene >la:iaa 1)len blr lsvec kralieesinln ruhunun cekildigi s6yletlell forografiydi. (") Otekisl "nlum ruhu": "Alum" de-

nen snlfar

po tasyurn kristal lerl -

nun, hit eriyik l(,fi-

·,S~~n'10n Adam" ling, lutmcn ~uni I-llril~im(fyo 01111.111 b0l1lbQ'"11 kod od,) neden Ylil".;eklmin~ kor~1 ~lklP hovcde (lSIII kolmodl?!

CAINLllA'RDA OIUYGU I. RIIN VE OUSUINCELE:RiN

N DENLIERLIE ACIIKLANMASI liN ONUNDEKi SORUNLAR,

".

Ica~~a~ ~an~!z:la:r~an_ aym eden,

_ blhl1d~l gibi, ureme, duyu,

duygu, dOsOnme. bthnc niteltkleridtr, Bunlarm ruhun yaratttgi CinlD~ ler olarak gornlmesi, rub. kavrarmyla a hnda canhhk durumunun anlauldlgml gostermektedir.

Cansizlar tie canhlann gcranumlerindeki bu larkhhklara karsin yaprlarmm ortak noktalan vardrr. Canhlar da maddesel bir varhga sahiptir. Bunlar karmasik bllesikler olup, kimyasal yollarla c;:ozU111Iendiklertnde ya dill olnmleriyle ~Ozo.lduklerinde, gertde elementler, elemenderin molekullert kalmaktadir. Bu elementlerin giderek daba fa.tl.a karmasiklasmalan surecmde, yentden canhlarla, duyu organlanna sahip ,cafihbtla karsilaalmasmda ise, duygu ve dnsnnce sahibi olup duygusal dusunsel tepkiter gesterebtlen in anlann gorumne inde ban gerceklerin lpuclan yakalanabilir. Canhlarin yapilannm karmasiklasmasmm bir noktasmda duygular (sevgi-nefret), e.nkarm:a§lkla~m~ dnaeytnde du~nccler ve biltnc He karsrlasilmaktadir. Karmasiklasmarun blcun ve dereceleri tle canhyi canstz varhklardan ayrrt edict bu 0- zellikler arast neden- onuc iii kilerinin ortaya cikanlmasi, bHimin en list duzeylerinde ugra~llan islet. (6) Ama bu konuda kaba bi:!- g6zkmIe ve saglam bir uslamlamayla ulasilabtlecekgercekler de var: Orne-

gin., hit canh olarakbirktlertn ruh tasryip rasrmadiklan sorusunun bir alt b"'$h~l olarak, bitkilerin de canhmn "rub durumlanndan" bin clan ac.lyl cekip cekmedikleri SOnISll yanulanabf i r.

BitJd leI' act {eker mi?

Canh dogaya canhlann evrum perspekrilinden bakihrsa, canhla- 011 bazi nitellklerinin evrimsel gehsmelerirnn belll duzeyleonde onaya ciknklan hemen go:ralur. Evrirn a~lsmdan n denlertne bakilmasa bile, ortada g6rmezcien geHnemeyecek 50- nuclar durmaktadrr, ACl duygusunun varhgi, sirur dizge inin ( mir ststemlntn) varhgmm "olmazsa olmaz" kosuludur, Buna dayanilarak, bitkilerin sinir dizgesine sahip olruadaklanna bskip, kesllirken aCI duyrnayacaklan (duyulanrun, duygulanmn bulunmadlgl) kusku duyulmayacak bir gen;:ek olarak ileri suru[ebilir, Bitkilerin de duygu beslediklermi (kimi Budacilar, kimi cevreciler, kimi rnetafizikcller ,gib!.) lleri sormek, biltrnsel bir degerlendtrmeyle, dupednz sacmalamaktrr: Aym yargl, tum hayvanlarm COyleyse solucanlann) dusnndoklert (dolaytsryla ruh La u:h:k.llan) S3Vl icin de verilebilir.

()bimdeJ:1 501117a duygu, d~unGe olttidtUln "mJI" OhlT mu?

Gercekten, duygu, dusunce gibi niteUkl.erin de avuca . elmeytp gOrf:t!up gi:'lsterilememesl, onlarm olmadiklanm gostermez, Ama nedenlertnin a~] klanmassn g(lI;:le~tirir. Gene de onlann

, varll,€.l, sonnclanndan a:111a~lIabmr. A ynea, onlarla UlgUi organlann varhgmdan 'VI'; yoklugundan da varhklan, yokluklart cikarilabilir.

Du~(mee elle tutulamaz ama dO~u[lce orgam tutulabillr, Nerede simge 4;leyebilecek derecede evrim gecirmls (yererli karmasiklik derecesine ulasnus) beyin var a, orada dl1sunce bulunur; yoksa bulunmaa. Bu gen;ekten C;:lkanlabilecek bilimsel btr sonuc da beynm (olumle, hatta "beyin alamu" lle) saghgim, varhgmt yitirrligi. durumlarda, OUIl11 ureleceg,i dO~uncenln de bulunmayacagidrr. Krbu, dasunce ve hiHnc He ezdeslestirtlen anlamryla ruhun olumden soma varhguu urdurecegt savrrun da yanh~hg1nl gosterir.

Bitkilerin nremesi biyohinlyasRI nedenlerle a~lklaJ1.ab1Iiy mi?

Hucre t;ekirdegi kala kutusunun acilmasmdan-onee, bttkilerin cicek acmasi, uremesl gibt olaylar, nedenlerl aciklanmayrp ereklerie aciklanabiliyordu. Bu yolda bltkileri ureme eregme yonelten btr ruhlanrun bulundugu Hen surulayordu.Ya da onlarm dismda, onlan yaratan, ureten btr ruhun (yaradanm) varlrgl inanctyla (yaradamn 011 Ian uremeye y~ne len organlar bagl~ladlgJ dusuncesiyle) aciklamuaya cahsihyordu, Genettkbiliminin ve onun vertlerine dayarularak kurulan ~agdas btyoteknolojinin bulgulan (huere i;;ekirdegi k<11"<1. kutusunuu kmhp [cine girihnesi) bu tCtf ruhcu, yara~ tlh~~1 acrklauaelann earnna ot nkadi. Daha .Qllemlisi buyume, ureme gibi canhhk (ruhl) oiaylanmn moleknler biyoloji true nedensellikci aciklamalann kamtlanmasina kapilan ardina dek aen.

Bilim \I Gide'CC1t dergtsi 72. aYL-· smda Kenneth Mlller'm "Darwin'in Tannsun Aramak' ba~hglyla ';;fi.vrj~ lerek y a yunlanan yazisi bunun en Ul1T1!l.t verici orneklertnden birt. Ki-

aca ammsarmak g:eTeltir e, Ken.

Miller Ka tolik manch evrtmct bir biyoloji profesOru._ Cocuklugunda

.::::lU:t:;;lk papaennn kilisedeki saksi~erini gosLererek, dunyada kimsebu I;i~egin nasil a,cug1- :kbyamaz ... Cunku 0 da sizler ~mn'lilln bir yaransi anlanun- zlerini ammsryor. e var ki arumsamasma yol acari neden, ....... ,:u;.ru·w·wd Elim M. Meyerowitz'in inin bir bitkideki tcmurcurag~ LUI. ~io;eg,e mi domlse- belirleyen etmenin (nedenin) zenin aralanndaki etkilesimler d:~:unu kamtlernasr. Demek kt et-o{ek olsun ve bitki uresm" T ann d1egil!

gelecektir (dlyorum): 00- kmdiliginden olusan genler neden- OI1UO; tlisktlen arum) n1r canhhk olaylanna insan _ emek ve eregikansip genle. ~imi etktlendlginde, yaratlmhan yerini lnsan alacaknr.

. a hayvanlanH

ve insanlanJl '4Il.SWlUleri ndrl. d~lJula lmum~nn?

bicu daha ele avuca, alt-

}-umegihi nitelikleri de; bikutn olan hncre ~ekirdegie$iyJe fizik, ktmya, biyoloji rasalanyla, aciklanarnayandtl'1T\"l1 .. mdan aciklanabil eekler c::~~;ma (2~~ bulunuyor.

aa rvanlann duyg 1.1 Ian, Insan~iLnceleTi gibl "ruhlar duntmsaklan olarak rutulan 1>=::d.iJ!i:le'r de kimyasa] tepkirnelerle lB;I~mabilecekter mi? Act ceken bir refleksel kacmasmm (de-

san algilama, bellekte rutma, animsamao yargilama, karat alma ve bedeni, beynin motor odagmdan kaslara gOI1- derilen uyanct smyallerle devinime gecirme duzeneklerine) girilinceye dek biltmsel olarak aciklanamamaktaydi. Hele sinir di.zgesi. hakkinda O1il btr kurbagaya elekuik soklan vertllnce kaslarmm kasilmasiyla bacaklanm oynatmasi deneytnin bllinmedigi, biyoloji derslerinde gosterilmedigi yuzyillarda, madde d~l (tinsel, manevi) bir dtmyamn varhgma ve maddesel varhgl elmayan guclere iuanca (canhlan onun devindlrdlgt inanctna) 51- gunlmastna sasrnamah, (7)

Dti}itncelv· atonllann JJW,le'dilleri.J. deviuinliyle at;lk lanahilir lHiydi?

Kafasrm metafizrk tnanclann bask smdan kurtamu btr Eskl Yunan dl\~iiru1ru olan Demokruos (MO 4, yuzYllda) dil unceleri atomlarla Dociklama glri$,iminde bulunrnusur.

Demokriros'a gore (8) evren, varhgm bohine bolune aruk bolunemeyecek nektadaki en kucuk bolunemez (YUill. A-tom) parcalan He onlann icinde devlndikleri bosluktan olusuyordu, Varhklar onlarrn cesttli blrlesmel eri 11 den. claylar devmimlerinden doguyordu. Evrende her ~ey maddeden (aiomlardan) yapilmtsu, to anda maddeslz birvarhk yoktu, dusunnlemeadt. lnsant da madde olusturuyordu, Madd.;siz "ruh" denebtlecek bir sey yoktu, Rub. denen seyler, du~(mceler bile ham, steak ve ince atomlann devtnimlertnden olusuyordu. Onlann devinimleri durgun ve okuluyse insan mutlutktztsik, 01- !;UsUzs.e, ml.1tSUZ ol.uyordu. OIumle insaru olusturan atomlar daglidl~na gore, gende ruh denebilecek btr ~,e:y de kalmiyordu. Dolayisryla olumden sonrs aci duymak diye bir sey olamazdt. Bu yuzden ins an kendini alum korkusundan (boyle dusu.ncrek) kurtarmahydt.

G6ri11dugu gibi Dernokrito , duygulann ve dusuncenm aciklanmasmda dogru yola ginnis. ancak zamamnda siniI diz.gesi ve onun l;i3ih~lml dll:z:enegi bi llnmedigi il;;in (kafatas~

Kalas",. rneroilzik iUl(ln~kmn bosklsmdcm kurtorml~ bir E-ski Yunon dO§unuru elcn Demokrltes (MQ 4. yilzYlldol d'u~un~eleri otornlerlc Q~lklomo glri~iminde b!Jlul'imu~lu,

kara kULUSU ,u;lll11~ olma/dlgl lcin) d10gru sonuclara varamanusn, Bugun bili yoruz ki s ini rler ve bey in de a tomlardan (ne kadar karma ik olurlarsa clsunlar) molekullerden olusurlar. Ancak moleknller duyulann, duygu!,al1TI ve dii.~unceleTin olusumlannm (bilmctn) aciklanmasinda gerekh 01- makla birlikte onlann, anlamlannm aciklanabilmes; icin yeterli dei1;ildir. Cunku SOD uc , onlann etkilesirntnden cok, oular uzerinden gonderile.n elektrik akumyla kodlanrms sinyallerin aulasilmasma baghdir .. Kisacasi duygular ve dl1~[mceler neden-sonuc duzenegiyleaC;lklianam~z.

Cocu}: ile Soba oyhiWtnde ereh-soJtU(: i.liJkisi

Diyellm ki bir kay evinde, Zenguklak'ta 30 i~~inin yasami pahastna ucuza cikanlan kornurle yakilrms bir soba. Evin erneklemekten yent kurtulmu btr cocugu, Sobamn kmlhgimn albeni ine kapilryor, Sobays dokunuyor VI! eli yamyor (neden); yanan elini refleksle cektyor (sonuc). Aradan aylar ge.;iyor. Elinin yarasr kaparums, acisrm unutTIlU;;. Saba cent': nargibi krzarrms, Elinl uzanr uzatmaz, daha anne- 5,1 "CIZZ" demeden, hZlnlgl algilamasmm kendili,~inden yaramgl bir cagnsunla, elinin gecmtste duydugu acisim ammsiyor. Ve eli bir daha yanmadan yanrnasm diye (erek) elini cekiyor (sonuc). Cocugun elini yanmadan cek~i ereksel 'bir olay 0- lup, ta$ln, I:litkinin devin'imlerinden nilclikc;,e; farkhdlr.

B,a$hkLa ama,clanallpsi kanaliz (rub durumu cozumlemesi) degildir. Ruhun kendisintn 0) ~6zomlemesi hi!,; degildir, Ruh kavrarmrun cosnmlernestdtr. Buraya dek }'aZllanlardan yaznun bu amaci (meram) anhl$nlm]~ olmah, Sozu daha (azla uzatmadan baklayi agzmllian cikaracagtm.

mmlannusur, Dolayisryla kabaca, Ruh "" canhhk + duyululuk t duygululuk + d sancelrltk + biltncltlik olarak fonnullestirllebiltr. Btl nitelikler ay:ru "amanda maddenln, canlnun learmasiklasarak evrtmtyle ulasilan duzeylerdir. Surec ter ten ahmp ~6zii.mle.n·irse ruh kavrannnm r;6zum:letnesi seyle yapilabilir:

Bir canh, duyu organlanru iririrse, hu demekur ki gi.tti ruhun dorue biri, Duyu organlanm beyne baglayan sinir dtzgestnin islevit'li goremez

I nsanlan nth dnsnncesme gotu" duruma gelmesi de ayrn sonucu do-

ren, yassm deneyimlerinde gozlem- ,gurur. Ortada duyulanru de!erl~n-

lediklen, canlr varhklar He canstz drrip, onlan (bellegindeki) gecmis

varltklar arasi nHeltk Iarkidir. Bu ba- duyu arulanyla karsilasunp, yaru

knndan ruh ozcegayle anlaulmak dlU$UllCelerle i leyip bir seyi evdl-

istenenrn, cogu durumda "can", ~i ya CIa. sevmedigi gibi onuclara

"canhhk durumu" oldugu soylene- (duygulara) varmasrm engelleyen

bili:r. Ruha madded n bagunsu bir (kumluk gtbi) Iiayolojik-norclcjik

varlrk tanmmasirun gensmde, oh1111 kosullar varsa, gitti ruhun dome bi-

korkusu ve onsuz y<ll~am umudu ri daha, Duygular yam sua dfi~iillce-

olmak uzere, psikolojtk, dustmsel, let ureten (snnge isleyen) orgamnnz

tarlhsel, toplumsal nedenler de var- i levtni g6re:me2~ duruma duserse yaJ

duro da "beyin olumll." gercekleslrse (bit-

Canlihk beslenme, buyume, 90- kisel yasama ginstekl gibi) "btltnc

galma He baslar: olumle mrrh bir yttimi' durumlannda gtnt ruhun

o.rec olarak biter. Bu baslangic dome O~61, Bedenin butun islevle-

nueliklerine (canhlar evrilip kar- rinin durmasryla camn gitme: i, can-

masiklasukca) duyu (duyularla hllgm sona ermesi O;l:Erine tum(lyl~

du~iUncclcr kansum olduguoyle- U~I:U gitti ruh,

uebilecek) duygu ve dusunrne ye- Bunlar herhangl bir insamn dil-

tileri de eklerrir, En so nunda "du- ~un bilecegi, bildtk, yalm, acik dog-

$unduguml du~unme yeti I" olarak [UhIL Yinelenme i htcbtr yaranci

tammlanabilecek "hiltnc Lilil't" ka- du~:l"m:i\s cabasrm gerektirrneyen du-

ulir. Bu yezden "in. an bilen, btl- ~ill1se] onuclar, Dola}-'llyla bit du-

digini bilen tek canli' olarak ra- sunce israfi, sozcak, kagu, zaman

Ruho mcddeden baglffislz bir yorllk tonmmClSI'nm gerisil1de', savurganhgi .olarak

alum korkusu ve scnsuz yc§om umvdu olmok (jzere, psikolojik, gor~khillr_ Yazarken

du'§unsei, forihsel, toplwnsol nedenler d~ vordlr. kenduni oyle, akinn

yonunden bos yen! kurek -;e;kiyormu~ gibi duyuw adlnl. Ayrlca bu yazdlk[arum okuyucula[m cogumm bildigt ilkel, ~lenmemi$, kuramsal dClzeye ~Ikanlmaml$ duo §finceler olarak gorecegini dU$iinilp k~ndimi kend.i go-

RuTt = canhhh ... duyuJuluk + duygubduk ... d:ii:iunceJiUk + bilift{lilik dumHlUduT

zumde de ko~ak du~i.i.:rdt1gulUU du~und.ii.m. Ama varm yok, yokun var gosterild'igi tdeolojtk savasnnda bazen ki:,;i yahn, apacrk gei~ekle:ri gosterip '''0 sizin dinsel, mlsnk, [elsefl ustahklarla bulandrrarak gbsterdiglniz gibi degtl, bakin iste bu bu'' gibi siradan dnsunsel tepktler gostermek durumuna dasuruleblhyor. Gene de ilkel g6rim.el1 bazs deytslerimia, konunun lslenme ind yeri gehnce kullanilacak srraiejtk amaclarla dillendtrildtgi gozlerden ka .. cmanns 0]mall, Yukandaki "uctu gin! ruh" deyi.st bunlardan birr.

Kwh u-;ar lHl .yoksa OhU i'lSanla'r HI:I uptJll.l"?

Bu deyiste "~eyh ucmaz onu ucuran muri tie rid tr " sczunden esinlenlldigt ortada. Kullamlma tndaki amac, kendime mhun varhgt yarnlglslnm olusrnasmda "SOl1 nefes" ve "ucup gurne" analcjiterinin etldsine degimlle Iirsan yaratmak,

Agza tutulan aynada buharlasmarun g6nl1mernestndell oru:eki SOil soluk (nefes) canhhkla olum durumu arasmdaki sirurda go:demlenen bir olaydu. Ancak son soluk, ruhun bedenden aynlmasiyla alum olayim gerceklesnren bir clay (Ienomen) degil, 6lum olaymin bir yan urfiniidlit .. Her ohlmde gorulmelde birltkre, olunrun nedent degil, bilgtbiltmdeki adtyla bir golgeclay (bir epifenomen) nitetigind dir,

Ashnda son soluk, canh tle canstz varhk arasmdaki asil larkhh klann kavrarup acrklanabilecegi yererhkte. bilgi blrikhne sahip clunmadigi donemlerde kurulmus btr inancla ilgilidtr, Bedenin 61ttffiU, onu canh tntap, ne oldugu tam bili.nmeyen bit gCtcun ki$iyi son neftsle buaklp gidi~i.yle actldamp adlandltllml~trr,

Etimolojih, sorgulama:

Huh samlan ~ey "son st.duk" mu?

Buradan giderek ruh kavramlIlln olu!;iwrul.maslUda etkisi buJunan lenguistik bir oruna deginmek

~:di;;;me'kledir. Dilin dogusu ile tl-ygm) kuramlardan bid de un, onQmatopoia'dan raranlan) onomatopcerik dlandrnlan g6ru~t'Ctl", llk r:;.;.::.::ilkknn. dogadaki varhklann qtbi) seslerinin taklitleriy,roru.l:dugu g6ru~ud11'ir, Boyolmasm. llkin maddesel rm adlandinldigim du;lilSua ,olaylarm, tltsktlerin s::::;£Cl~l:nesine gelince (pikrogardaayak resmimn ayru "'yU:riJ.ro·" eylemjni, 'giLm simgelernesinden all. tekle) maddelertn simgemien Iazla anlam ynkleme ii1endigian I fl.$lh yor. Bu lim olgusunun SOli . oink .~~l'CIJdiriJip ~gT1$unldlgl ve '_"__-,~i.u -soLuk" He adlandmldigr, luk" (nefes) ozune inunugu sanilan guC (rub) :-U.klendigi de anlasihyor. . dillerinde hem onun 12 bnlunmayan Hlnt-Avruailesinde "ruh" anlamma =cUklerin eumolojtsinde anlannnm da bulunmasi bir """''_'''o.lU olamaa. KulLOrel etkileme - de bO Ie bir SOIlU~ dogura(:fin'ko ruh tcin soluk, yel ............ ....LA.U da gden sozcuklertn kulrulUirel. etkflerrme bulge~.uu. ... kalan ulkelerin dillerin-

1i!II!'$I!~ otekisi Arapca'da da gonlnr, rapca'da ruh yarn SIIe (Tiirk~e:'de oldugu gibt)

~ onu iosCln!or ml u~urur?

aytu zamanda nefes demektir. Yunanca'da pneuma 'lie psyche; Latinc 'de: ikisi de "50- luk' anlarm iasryan sptritu ve animus sozcukleri vardrr Halla Ural-AIray Tarkcesi'ndeki "lin" ,Cince'deki qt, Sanskritce'deki annan gibi Iarkli halklann dine-rind farkh sesli SO.zcukler, hep ruh yam sua yel, soluk gibl anlamlara da gelmektedir. Altmda, maddesel 01- mayan olgulara dana once konmus madde adlanna ikinci anlam yuklenrnesi gibi dil olusumunun ortak egHim1eri yalar. Bunun yam Sica, canhhg: kavrayip adlandirm s muzda rnaddesel olmayan btr gucCm (ruhun) varh~ gibi ortak btl" yarulgmm yafugl s6ylenebihr. Rub kavraminm gelistirtlmesi bu adlandirma ve bu yarulg: dogruliusunda olmustur: soluk alma vertnenin, 0 tarihterde "oksijen" dolayirmyla canhhkla dolayh baglanusi bilinmeden, canhhkla dogrudan baglanusi kurulmustu. Gene 10 tarihlerde soluk anlarnma da gel n ozcOkler yam sira kullamIan {omeSin Almanca'da gr:i&l gi.bi) ba Ita s zcukler gruburmn etimolojisinde "akil" anlanurun bulunma- 51 (9) ise, ruh ile amaclananm . ogu dururnda akil oldugunu gestermez mi? Bu bakimdan, akil anlamma da gelen sozcuklerin, gercekltgt, soluk anlamma gelen sozcuklerden daha dogm yansitnklan soylenebtlir,

GlOom 019\1Sl,/l1l,10 son solek ile iIi~kileodirilip conl.llgm "solu'k" He odlcmdmldl\)l, 'giderek "soluk" [neles] so,une inscm ca,nh t[}"IJ.~lI sorulon gOt,; (run) onlOr1'i1 yClldendigr de on,lo§,I,YOI:

Ruh bedenin tntsagz nlil, bedelte bagmlll mil

Gerek kimi do~ulUi d(t~ilnl1dere (6rnegin Brahmacilara) geil"ck kimi bauh du~(murlere (Pythagerascilara, Sokrates'e, Platon'a) gore ruh bedene (neredeyse actklanmayan bir nedenle) tut ak olmustur, Beden kafesinden kurtulmasiyla bedenden bagui'il'SIZ ve azgul vsrhgma kavusacakur,

Bu g6ril , ruh-beden (yanl beden-zihin) kavramlanntn gerislnde bulunan varhk-dusunce ili?kisi gercd:Ii~ni tepetakla gosteren tdeolojik (snufsal) btr bakism urunudur, Run kavrarm felse.fede maddenin dU$unceyi belirledig) (mareryalisr) g6rU~OnO savunanlarla dasuncenin (ruhun) maddeyi yaratip yoneterek belidedigi gOrii$iilnl1 savunan (idlealist) okullann dii~fin1iirleri arasmcia dusunsel savasin savas alani 0.lagelmi~.tii'. Tartisma, komrmuzun kavramjariyla sunulursa, madde i le onun bTI Igisi (d u~ unce) arasi ilisklye mdjrgenebiltr. Bu acrdan bakrhrsa, madden in dusunceden bagunsiz (cansiz madde) orneklerintn varbgt yadsmamaz. Buna karsihk nerede duygudarr, dU5·i'tn~ ceden oz edilebtliycr a orada k ~ sinkes (mutlaka) maddenin (simge tsleyebilen karmasik bicimiyle beynin) varhgl da gereklidir. Bir baska deyisle, rnadde ruhtan (duyular, duygular dusuncelerrbilinc olarak ruhtan) ba.gmlslZ,. ezerk varhj;!n1a evreni doldurmus durumdayken, ruhun bedenden ba~m1.s1Z varhglna tamkhk edilememektedir. Bu cia siradan anlamryla, maddeyi yaratan, ycneten ~6yle dursun, maddeden bagrmsiz bir ruh kavramuun bile gercekltk dunyasmda kar~lhglnU1 bulunmadrgiru gosterlr. Acik~aSl ruhun yoklugunun dO:~(msel kamndrr,

TANRI KAVRAM NIH DOGUSU VE GEliSMESi

Ruh kavramimn tohumlan, doga hakkmda, cancihk anlayisr v «mana" _in31'l!CI bictmtnde yerersiz ve yanhs bit kavrayisa ulasilmassyla atlltn~ olmah. Insamn tse, canhmn organik evrimi sarecinde, sistemli olarak maddesel \I€' imgesel araclar yaprp kullanabilmc yetis; sagla:yan organlarmm e:vrHdigi evrede ortaya <;Iktlgl kabul edilebilir. Onun, ilk maddesel araciyla birlikte, 0 .am.CIU simgestnt kafasmda bicimlendlrirken ilk simgesel aracim da yaratrms olacagtm soylemek, tarihsel gercekInge pek ters dusmese gerek,

Bilen ozne ve yurafi.C1 o,zne oiar:akinsan

Dogada bir araya gelebilen gelemeyen nesneler vardir, Once, onlarm irngeleri de kafada oyle olacaknr, Arna insan, kafasmda ungeleri 6;z;gi..irce lsleme yetisini kazarunca, d.o.~.ada, yan yana gelmeye.n nesnelerin ungel erini kafasmda yan yana getinnekte gucluk cekmeyecekdr. BoyIe;ce dogada kar.:;iligt olmayan nngeler (simgeler) "yaratma' isiniba armis olacaknr.

Bu, ins tin dU$Um:l~n:ll1e, nesne ve aynadakt gcrumusu benzeri blrebir k;<1r:;;lthg~n tutsakhgi yerine, ozgurluk (yaraucihk) geurecektir. Alina arm zamanda ge-r~:eklikle onun btlgist (simgeler) an 1 bagiantl)'l koparabil cektir. Ruh kavrarm, geT~ekligin bilgisini edinmede yetersizIlk fir-unit olarak db!ru algilayamarna yam sira, gerceklik dunyasmda katSIltgl bulunmayan simge yararma yeu5IDin hiJr olumsuz sonucu olarak dogacaktrr ..

Ozne v:e ~}ll:no:zne ya.ratma slired

Soyle kl, insan dogedak! nesneleri iff kisileri adlandmnakta gu.¢luk cekmemts olrnah. Ancak olgulan, olaylan, iliskileri adlandmrken ceun orunlatla karsrlasrms g.orCmur. ,c)rnegilJl\ toplulugundaki kadiru, 00- cugll adlandirdi diyelim, Ama erke!lin kadma, kadmm erkege ilgisini nasil simgeleyecek? Bumi gen~ kadm simgesine bir de "cinsel sevgi" anlami yukleyerek basanms elmah, Bu nnumun geli~tni~ omegi olarak Eski Yunan'ui Ask Tanricasr Aphro .. dlte gosterebilir. Ancak, bu ornegin de goste.rnri olabilecegi gibi, boyle blr coz.umun }'!lll urnnu, gercekltk dunyasmda ka.r~lilgJ bulunmayan bir "ozne yarauna" o Iabilecekrlr, 51- rufh toplumdaki geli§meler, yaranIan boyle bir ozneyt bir "askmozne" (tann-tannca) konurnuna yukseltebilecektir,

Toplulugun tek tek ki ileri adlandmldi diyelim, Bir toplumun onlar dogmadan once inde baslarrus, olmelerinden soma surecek birligi e varhg. nasil simgelenecek? Bu 500- run, toplumun gec;imit'td.e onemli rolu olau blr hayvan tle sirrrgeienip onun (iJrnegin bog;a:mn) soyundan gelindigi mitosuyla C;6zulebilir. Ya da bu i~ toplu avdaki basanst kusaktan kusaga anlanlan bir ata ile simgelenerek basanlabiltr. Bu ise, 61mG..s birine olullnsl1zluk ynklemer·e, ana olurrumden soma da suren blr ruh baglsLamaya. varacak dusuncelere yol acebllir, Bu, askinozne yaratma yolunda anlrms ilk admu 0- lusturabiiir. Gene de. askmoanelere varmak tcln yurunecel; daha cok yol vardtr.

Bu yolda avci ve toplayici asalak gecim bicimmden, bitkisel ve hayvansal besin uretimine ge~i1i~inin onemli etkileri olmuslUY. Avcihk ve top layicihkta, dogarun belli

Eski Yunon'ln A$k TQnfl~CSI Aphrodile.

bash cansiz varhklanna da yuklenm~ can, canhhk niteligi ve ona ko~U[ olarak sunulmu erk, ureum doneminde tanrm ve gocebe cobanhgI olumlu olumsuz etkileyen doga gu.;leri uzeriude yogunlasnnlacakttl. An.cak bu topiuluklanu 1111la suren esulikci yapilannm kazandudig; dll~i'lnsel aliskanhklarla, soz konusu dloga gCu;:lerinin askmoznelesnnlmesi dana soz konusu degildir. lnsanlar tctn bir ~eykr yaprp bir seyler yapmamalan istenirken, dogs guclerlne yakanhp onlerinde 'egilere:k tapuulmayrp, ihuler, sihirli soalerle iSLCdlklerlni yaprnaya zorlanacaklardir,

Srmfli, uygar, esitsialilcci toplurna gll!<;i]ince bu durum degisecekur. Eg_emen, yonetict siruh olusturan roplnlugun totem atalan, olnlu~ ya da ya$ayarr selleri ve Oretimle ilgil! (giU1C$, toprak, su, hrnna gtbt) doga gl1\:heri, cahsmayan gemen 51111flara, yoneten kadrolara benzetilip, onlann mtelilderi ve erklert yukle~ netek.a~km6zllld~~tirilecekler. yani tann lasnnlacaklardir.

KaJa.kol i}b.6libnuuiilt ve profesytJt1.ei dii?iince ;iire.tidlerinin t;lh~l

Burad an , llnfh toplumda yaranll$,ulnl'l ve ruh kavramlarmin clgun bicimierryle kurulusuna gecilebilir, lnsanhgm llk stmfl: toplumuna, za~

~t11UlUZ;dan bes binyil kadar on~gt Mezopotamya'da gecildigi usunda tarihciler neredey gobirti~i i<;.ilnde. Qrnegin bu konuISltdan gO:ril;;i,U yaziya gc(:iren _c.: elll'e gore surec, olasihkla daha

g6~e:be cobanlar olup, tarihte -_ erler" olarak biltnecck btr halcevrenln daghl{ bit yoresind n -"dip, amaclardaki ctftciler uzerinde emenlik kurmalanyla baslamrsu.

Vnlan taskm ovasmda su denetlerne

nal, baraj, set, aka,=-4un;;;., sulama) ijkrinde (angaryayla?) cahsurmalanyb urnU:l.~tli1. Dalla once tanm yapdamayan bu topraklarda cok buyul< plnmsal arular (arn limn) aktanla- _ ek bir urelim ve toplum dt'tzeni Ian la ncktalanrmsu. onucta.rrmaklar boyunca, t1ki Eridu olup

- - 'e:zden kuzeye dogru uzamm bazi Ie.!' kentlere d6nl1~mtlsll1. (10) Kentlerde, yatLh tarlh doneminden kalma tabletlerdeki deytslere tlh.r a, "tanrmm tarlasi" denen rlerden saglanan urunle, tarrm dis:

WuJ,e (zanaatlarla, savasla, ticar LIe.,

mak hizmetlertyle) u~ra acak SImIlar ve kesimler beslenebtlmisu. Bu, tcplurnun calrsan-caltsnran, YO'neteu-ycneulen btci mtnde farkltlasmaya (smrflasrnaya) ug,ramasl demektl, BQ.yuk caph kamusal tslerin 6rgt1tlendiriLmes1 meslekien (pI'OIesyon l) is yonettctiennln yeusm - sine varmtsu. lslerin y6neLimi ise, beraberinde islerde cahstmlanlann

ouettlmesini de geurmistt,

Yonenm lslerlnt ustlenlp o rgiL lIeyen knnselerm basinda, olasihkla Peeve cobanhk donemlerinin sa-

manlannm soyu vardi. G6c;ehdik, urulerle gilfiun icagmda degi.l, gecenin serinli-

ginde gocmeyi gerekLirdtgindel1. bu kimscler, yotJ bulrnada y.ararlandiklart onemlt bir ylidu:: btlgtst btrtkrml le gelmisLerch. Bu bilgilerini, yelli tsle lerinde, ~aglam bir tarrm takvimi geltsnrrnektekullanrms gorunutler, Yerle$ik yasamlarmda zamanla dlnctlere (din 3- damlanna) d61111$t11kleri anlasihyor. Toplumun [a run &1$1 islerle ttgTa;;an oteki kesimleri yam sira onlarm da, iapmak ve karnu yoneticileri olarak toplumsal aru ile be Ienmel ri, ioplumun (cahsan-cahsnnlan, yonercn-yOnetilen yam sira) arm zarnanda kala j,~leri-kol tsleri isbolum nyle dl1$l1nce (strngesel araclar) nretenler ile mal (maddesel araclar) uretenler farkhla rmasina ugramasi demekn. Boylece ioplumda, prolesyonel bir dasnnce ureticilert kesimi He onlann ureuiklerl dasuncelen (~lkarlatrma olup 01- madiklanm, dogruluk yanhshklanrn lrdeleme olaneklan bulunmaysn) 01- d'llg,u gihi (dogruluklarma inanatak) benlmseyen kesimler clusru.

"Haztr dusuace tuketicisi' denebitecek bu kimselerin onnnde, omegin yazgl kavramirun cikarlarma olup olmadignn dasunmeden insrrmaktan ote bir secenek YOllU. lnanmamak tse (agir) cezalandinlabiliyordu. Tum bu gellsmelerle, Dicle ile Firat mnaklan boyunca siralanan kentlerde, icinde kentin sshfbi

nnler, bo~I'onr" verir lonf\, SOYO~ lenn elorck Qd~ondmlan 'mleri~lll, tcplancn lanr!lor kuruluyta, YQzdlklon wylenen jOIgliono' lyosolarro) devlet gibi orgmlendirilmiilerdi.

saYllankonlYUCU tannsmm (ya da Bau gibi tannca mm) yomusunun bulundugu zigurat denen tapmaklar cevresinde olusmus, kerulenyle VI! kentte ya{laya'llhm ("lannmn kullan") He onlah"I besleyen roprakLu ("tannmn tarlal:m") ile' kent devletleri OTI.a}ra <;1 kCl.

T aun kavranUnlJl,yaratdl~1 Donup '[ann kavrammrn dogup gebsmestue bakilacak olursa suntar soylenebtltr: Yalm topluluk (ilkel topluluk) done.rn:inden~nllan kulturel kalula edinllen "totem ata' inaner ve (tanmsal uretime geclsin urunu) tarrmla ilgili doga guclerine canhhk, oznelik taruma egilhl1i; ornegin "toprak ana" ko.ltO, ,g lisririltp degtsrtrtlmtscir. Simfh uygar toplumun cahsan-cahsnran, yoneten-yenetllen, dnsanee areren-dusunce ruketen Iarkhlasmelanmn etkisiyle I devrtmcidegtsikliklerden gecinlrntstir. E~itlik\i yalm toplumda hemen tum doga g(I(;Jerine tamnan canhlik, oznelik ve erk tarunla ilgili belli bash dogs guelerinde yogunlasnnlrmsnr. Onlarm (eophimda erkin esitsiz dag!.luUl gtbi) esitsiz ve cck buyule erklere sahlp olduldan dusancestyle slerde, "sskmezneler" yaranlmasi yoluna girtlecekur

B1!l yorumun dayanaklanndan btrt, umer tabletlerinde (ister resimyazt iSLeT civiyazisi cesidem - sinden olsun) yikhz 1C;il1 kullarulan (yildu btctmlt) idecgramm (olasihkla "dingir' diye okunup) aym zamanda iannmn determinauf bir im olarak kullarulmasidsr. Boylec su [ann ganes [ann, gok [ann gibi askmozn lerin gelis irilmis bulunmasidir. Anlasilan, Sumer dincileri, yrldizlara bakarak edindikleri tarim takvimi bilgilerini (G(me}, Ay, Venus gibi tarrrnla iliskllendlrdikleri varhklarm bilgilerinl) meslek slr1an sa)'arak, cau'll varhklar, buyuk erk sahibi (askm) olncJer sa)'lIan bu kimse1erle konu~maJanndan sagladlldanm s6y leyerek salklaml9- lardlf.

Taunnm kol'e sahibi eJendilere ve uynddan olan yone.ticilere ben~etilHtesi Baylee€: a~kUl6ztie (tann) yarat-

rna du~tmsd Qreci baslanldrktan soma, gerisi gelmisdr. lnsan nhe1ikleri tasiyan ama erklerinin derecesi ve ol,umsiizlulderi iile insanlan kat kat a~tlgl dt'l.$i'lniilen varhklar inancmm icin! doldurmak, onlann kisiUgi.n.i tarumlarnak gue;: 01 mayacaknr. Onlerinde, cahsan-calisttran, yoneren-yonettlen kesimlere aynstmlrms suufh, devletli toplum vardir. Tannlar, <;ah§mayan efendtlere, islertm sozle, buyruklanyla yuruten yonetrcilere benzeulmistir. Dahasi, tannlar, bsstann, vezir tann, savas tanrl olarak adlandinlan bi imleriyle, toplanan tannlar kunsluyla, ),azdu.kJan soylenen yazgrlarla (yasalarla) devlet gibi 5rgti.dendirumi~lerdir.

tnsaulann hldlQ§,tlnlmasl

T annlar efendilere, yoneticilere benzeullnce, insanlarm onlar icin Cal~anmara, kolelere benzetilerek "kullasunlmalars' da gnc olmasa gerek, Gercekten tabletlerde, tannJliann kenunt, halkuu, [annum ropraklannda ve tannnm evi it:in cahsip ureten ve de uretriklermt (adaklar, kurbanlar, vergiler bi.;;immde) gettrerek tannlan besleyecek ve tannlann hapmagm) oteki ayak islerini gareed< hizmetcilen, kullan ohnalan icin yaratnklan

RUH KAVRA

(orneg,in Emul'lQ Eli:; BaMl Yarauhs De tam icinde) yanlidir, (11)

TaJ1ll'le'nd e,itsizli~i ili~kisi paradigmast

Slmal, devletli roplumun esusulikr;w insan Uii;;kHeri ornek almarak kurulsn (ve dinsel ~naf"lC dizgelertntn belkemigtni olusturan) "efendi tannkul [Man" paradlgmas; boyle yaranlmrsur, Ondan sonra hemen hi r toplumsal eve ~ogu ki~' el) sorun, kaba gUce basvurulmadan ya da ksba guc yam stra, uyruklann ir; ellesttrmeleri (egium, toren, 6y1ev gfhi yollarla)

ag:lanan bu manctan yapilan cikarsamalarla Go:zll1meye cahstlnusnr,

Ger ekren, Ona,dogu dmse! cil. 'U~ nu~ geleneginln coktannci dinleriyle, btl gdene,g-in uzanusmda (Musevtlfk, H iristlyanlrk, lslamlik evreleriyle) geli9dri.l,en tektarmci "tek" dulin kitaplanmn kaynagmd» bulunan Emww EH~, tns3nhgm ilk dinse] kitabrdtr. Tann-kul f-$ilSizHke;i iliski paradig-

mast mum ictndekt yar·.atl]~ mite u" icinde tslenU1i~ bulunmaktadir. Buna gore (Sumer'de kent devletleri arasi egemenlik avaslanrun ve kent tannlanmn cia sokuldugu ideolojik ssva in bit y,an-

mUISl olarak) yash kent tannlan kU!i'agl He gene kent tannlan kusagu ara-

5,1 'guruLtil davast" yuzunden savas r;lkml~tmr. Gene iannlar eski kUsa,gm tannlanm rutsak ahmsnr. Oldars - ler, tannlann ohlms(d,u~u inaner yaralanacakur, Kole I<itbmp ~ah~nnl~

alar, lnsanlar tapmaklara, tannlan beslernek il,;in kurban, adak getirme geregi duymayabile:cektirBu 'tUT iasalarla olmah ki tutsak tannlar yerine ayak islerini gorrueleri icm (ve tutsak tannlarm bicimlerine benzer) insarun yaranlrnasma karat verilmistir. Klsacllls~,insaniann yarauhs amaci, varhk nedeni tannlara hizmet, kulluk, aclk~asl kclelik ermeleridir.

tigin\= bir rasilanuyla (1) Adern'in Tevmr basmda anlanlan yaranhs nedeni de (12) (Oide~-fln'n arasindaki) Tann'nm Aden bahcesine 'bakmasi 'lie onu korumasi" olarak yazihdrr. KuraH'da (Zariyat 56'da) "Ben cinleri ve insanlan ancak bana kulluk etsinler diye yaratnm" denmektedir. (D) Neyse ki cinlerle kullarm yuku biraz azalulrms oluyor!

Bobil YOrodlll.~ Desto'r'll Enumo Eli§'in yozlll olduQu toblet, Enuma EIi~r ins:onhgll'i ilk din kilobl sOYI!o'b'~ir.

I_ INI YARATILISI

..

Oz,g-o.1 olarak ruh kavrammm yarauh 1 da uygar lmlli roplumun dogu~U'yla baglannl. g6rCmliyor, Sumer'de tam-liar, tannealar her bir kentreki tapinakta insan bi tmlt yontulanyla gosterilryordu. Bunlar I;ogu omekte tarrrnla ilgil:i doga ga.~Ierinin lti~i1e~tirilmis shngeleriydi.

.~kll1o.vtdere' nth soku:lll'~u:

Boyl.e gOsterilmel ri maddesel oLmayan biil" niLe:likl.e dlOIl3LulmaL:mru gereklinni lir. Bu, tannlann kuHarca g6nlhne:yel1 antak yakm hizmel· <;Heri: ohm d'indlerce g6ruhip on.l.ar-

la tlenslp konusulabilen bir oznenin varhgma (rnhuna) inane! genrecektiro Me eill'm DUltya Tarihi yaplOndan (s.38'den) almnlayahm:

"Her tann rumuyle insan dogasrna sahip b~r varhk olarak dU$'O.nuldu. Bir evde -tapinakta- yasardi. Ve insaurn ruhunun bedeninde bulunmasr gihi, bir [ann da blr kult heykelinin ir;~ndeydL lnsan ruhunul1 dll~i,er:. de bedeninden aynbp orada burada dola~masl g.ihi, u~mlllin tub:!.l da ara SL!a bedeninden aynlabilirdi. Anea"k ana ozellil!de: oli.enili bir som 50TUI~ maSI zoru111u1ugu dogunca, tanny! heykeline dOllmcye c,;aglIIDanm yol~

lim vardi, Tann kendine sorulan so~ rulan lsaretlerle ve behrtilerie yannlardi, Kuslann UI;;U$~ ya >CIa kurban edtlmts brr koyunun karacigerinin bicirui, uzmaniara bununla tannnm ne demek i ledigini anlatabilirdl. Tannnm her gtlD U,oie sahibi efendi, uyruk ' ahibi ycmetici gibi, - A.S,.I beslenmesl, eglendirilmesi, ovulmcsl gerekli}rd'i. E~er ~arctler ve belirtiler bir Ylkmun gelecegini g6slcrtyofsa,d a1cmda tannmn 6:fkesini i~ i$[en gecmedefl yall$llra:cak ba~ka dinsel torenlet bu!urnnakta)'dl."

B,abil'de. dim:ilerin tann de iled~imii lapmaga bir kurban. ya da a-

dakla gellp lanny" oze_l oru: u ohm kullara. yonrusunun arkasina saklamlarak tannmn sesiyle yaml verme

ktasina dek varrhnlacakn. lbrani relen,cginde tann peygamberleri ih~ L. nusacak ya da tannrun ruhu peybere inerek onu konusturaeakn.

RrrisliyanhktCl, Tanrt lstedikiertnt gJu lsa'run agzmdan duynracakn. Iamhkta vahtylerlyle Muhammed'i konusturarak lletecekri.

Bile .. oZHe yetisiniJl btSaudall 4bn~1' ltannya sunubcjllU.

Tii,01 btl Inanclann gerisindeki ,01- nun (bilgihilim el acidan <;Dzum-

lenirse) insanm "btlen ome" alma nittliginin ondan alimp tannya (14)

lmda tannmn sozculerine) sunulmasioldugu soylenebtltr. Onun da alnnda insamn, maddesel ve tmgesel araclar yaprp kullanmasmdan, kol e:m..egi He kafa emegini bMe~tirerek lIlIetmesi:nden kaynaklanan butunlUgllOun, yarancthguut, yad tntuast vardrr. lnsanlann, uygar, ~itSizii1{.;1, slmfll ioplumun kafa-kol i~ beh1muyle, maddesel araclar (mal) iiretenler He sirnaesel araclar (bilgi) Ure~enler olarak bolunme siyle d<>gan bit yabancilasrna yarmakradrr,

BiT toplumsal deneth:ll araet alarah nthun olultl.Siklugu il1d'HO Maddeden bagunslz (yontusuna

girip cikabtle») bit ruh kavrarmmn Mezopotamya'da yaranlmasmdan sonra ge~irdigi en Quem Ii gelisme Misir'da gerceklesnnldl. Mrsrr yonettcileri, Mezopotamya yoneticilerinden farkh olarak (Nil'in sagladig: daha buynk ve keslntisiz toplurnsal arn aktanmmm sunartmasryla olmalt kendtleriru ' tann vekill yonetics" degil "tann-yonetici" saydirdilar, DolaYlsi.yla ollll1tSllZ sayddllar. Her birinin adl Hravun ohm (bu nedenle t:nih yapltlarmda bnyuk harfIe yazllan) Mlstr y6netici1erilnden ~ayanm bedeni 6h:mce ruhu (SahiD [;;lnn Horus ohmJ,) L1~Up yeni yom:tkiye ge<;:iyordu.

Eski Firavunluk (E Id Kralhk)

doneminde (MD 2b-22. yuzyDllarda) tek 61(]rnsuz Flravun tdi. Kabaca Orta Frravunluk yuzyillarmda (MO 21-17 .. yuzyillar a a mda) firavunlar "nomark" denen yerel soylu yonenciler: denetleyebilmek amaciyla onlara olumsuzlClk bagi$1iil'i1a yulunu tuuular. Bunun (pek cok) karutlanndan biri, onlara da ruhlarnun (bedenleriyle birlikte) iciude ya~ayacagl mumyalanrunkorunacagl (kCl~Clk caph) piramltler y,aptlrrna ayncahgnun tanmma idir, Yeni Firavunluk doneminde (MO 16-11. yuzyrllarda) o!Clmsuz!Jl!< (olii.msuz ruh abjpUgO nnn uyruklara tatunlUI~ gorunuycr. Duzene, Firavun'a kars; cikanlar (6~ellikle soylular) bu ayncahklanm yiuriyorlardi. Otednnyada, Osiris'in yargichk yapugl mahkemede yargilarnrken yurelderl terazinin orek: kafesine konan nlyden a~nsa 6hlmsu·z.hlklen yoksun ediltyorlardi. kinde ruhun bulunclu.gu dnsnnulen yurekleri mumyalanna geri konmuyor, cakal tann Anubis'e yedirillyordu. (15)

Mezopotarnya ve Mum inanclan eksenmde gelisen Ortadogu kultur gelenegtndekt dusnnce, dnzene uyaru olfuusuzl'tikle 6dull ndirrne uymayan! bu 6ciCllcie:n yoksun ederek cezalaurhrma dnsnncest, ilerde daha da gelistinlecekur. Ona lslamhkU8, ruhun (bedenle btrlikte) cehennemde SOTISu;;:a dek ya kll.acajp, hak etmi se (6rtiegin (lin sa asmda sehit dC!~uld(\s-ulide) cennette onsnz ve mutlu yasam sunulacagi inaner eklenecekur biliucligi (ama dogrulugu, hakhhgl Irdelenemedigi) gibi.

Tarin ve ruh kavramlanrnn yaranhsinda bu noktaya dek yapilan ve bu nokiadan soma yapllacak du~unsel i~lemler sun Iardi r:

1) Dinse! ideolojicle (felsefeden a1lnacak bir gelenekle) insanlll birbirilldel'l aynlmaz U·;i yamm, beden i.Ie dU$llllceyi <!}'tITi'UlL

2) DU$Oneeye be-

denden (maddesel varhktan) bagrmSlZ btr klmlik [anima.

3) Sonra onu (simgeler dunyastm) degerce bedenin (nesneler dunyasimn) tepesine yerlestirrne.

4) 61(.1 yolda xmc« cansiz, soma canh btcimiyle vadlg1l1 karma ikIa 111<1< surecinln sonul urtmu olan "du$Onceyft" yaratlh$ kavranu yar~ dumyla basa ahp, maddeyi yaraup yoneten tlke olatak (gel'(;ekligi tepetakla erlerek) gesierme.

5) Bunun tamamlayicist olan bir inancla, in anrn "bilen ozne" olma niteligiru yadsiyip, bilen 6zneligl Lanny'! (ashnda tann adma konusan dincllere) sunma,

PlatDlI'da. ve Aristoteles',te yetlliJlle~tiyeu "dUfiince" o]amh uakds,d n,II" haw-atm

Insaahgin kulturel evriminde (du~llnsel gelismesmde) ruh yaratma yolunda srmfh toplumda za~ man ieinde ve toplumsal kosullara gore gereeklestirilen bu bes islem, Plaion'un "idealar' kurammda o~ zetlenip formullestirifecektir, Arisioteles'in "siraduzenli varlrk" IelseIesinde ve "ereksellik' kavrammda yetktnlesttrtlecekrlr,

Madde ile ruh ayrnnmi, lJiJlndigi gibi Ball dusunce gelenegind Eskl Yunan'da (Hint di'l1;iUllU~iindeJl etkilenerek M() 6. yilzylldla) baslaranlar Pythagorascilar oldu, Onlann ruhun OIU.I11Sllz1Clgfj ve' ruhg6~Jl kavramlart, madde (beden) He dusunce (ruh) baglaollsmtn kopanlmasrm gerektlnr. Bunu idealist felsefesiyle (MO 4. ynzyrlm btrinci yansmda) net ola-

E'ski MIS" yonelicileri kendHerini "tonn veklli yonetid" oegil ~jonn.yl:)netici" saydlrd,lor,

Plcton ve Arisloieles (RoffoeHo'nun "Tha School of Alhej"iS' teblosundon delay).

rak formullestlren Platen oldu. Once varhgl duyularla algilanan maddeler dnnyasr (duyular dunyasi) ile akilla kavranan dusunceler dunyasi (idealar dimyaei) olarak bolrnusrar. (] 6) Bolm ekl yerinmeyip varh klanru btrbsrinden koparmisur denebilIT. Soma nesneler (maddeler) dunyaslluD onemtni, onlan "idealann kopya Ian" , .. gero; kllgtn golgel ri' gibi b nzetrnelerle, ner dey e yad-

um ur. Nesneler dunya rru nimden yolk. sayamaJl1I~ olrnalcla birlikte, 0- nun bagrmsiz degerini ilirlarrusur. Boylece denebllir ki, madde-dasunce iliskisinde gen;;ekLigi tepeiakla etme basansim (I) gostermisrir.

Van (nesneler) yok (gibi) gostermis, rdealan (varhklann imgelerini, dusunceleri) ercek varbklar sayma noktasma vanmsnr.

61..1 yoldakl varhkbilhn sel (onrolojik) Ielsef goru~(l.nu. dogmatik bilgibiltmsel (epistemolojik) btl" gbfU~ ile desteklemistir: Duyu organlarimula nesneler dunyasmdan edinflen bilgiLer, Platen's gore, yarulnci sarular (doksa) olarak degerstzdir. Akil yoLtlyla (kafada) ula llanla.rsaI, ger<;egin dogru. bilgileri (ep' teme) degerindedir. Gel"~egin bu clogru bi:lgi' iut ruhumuz (madddc.r d(tn)la5~ndan degil) idearnr dun.yasmda ya$arkern. edinmi~tir. Co.nkti orada varl!.k kategorHel'inclen he!' birinin lek ve yetkin ideasl bulU'nur. tdealar, d,orugunda "i)"i ideasn" bul'tlO'<ln hil' sLraduzeni (hiyerar~;i) i~:inde dfucnlenrni$1 rdilr.

Ruh, ancak dti.$lugl1, iclnde yasarnakta oldugumuz nesneler dunya-

mda, idealann birden cok ve bozuk kopyalanyla (gclgelenyle) kaTS1- lasmca. onlarm a illari olan ve degi?meyen, tek, yetkin idealan, yani onlarm idealar dfllnyasmda edi'ncligi btlgisim ammsayarak dogru btlgiye (episterneye) ulasabilir, Ornegln, nesneler dunya rnda, hicbir yetkm bicirnl] ucge.n, yetkin cember, elkin at bulunmaz, 0';('1I1U,11. de yetkin idealannm cesitli derecel rde bozuk kopyalan, silik g,6lgeleri bulunur, Onlan gerunce, idealar dunyasmdaki asrllanm snunsayarak, kafamtzda yerkin blr l1r;gen d('!$1)ncesine ulasabiliriz, B·oylece, okulu Akademta'run gi.ri$inf "geornetri bllme en gtremez" yazdiran Platon'un, kafasmdaki yetkin ucgen dusuncesini ruhunun idealar dunyasmdakt yasarrunda edindl!~itii du~undugllnu Qgrenmis oluruz,

Bll. dU1.'ll:)lSel ceba, nesne ile sumgesinm baglannstm kopararak ve de iliskilerini rersten go tererek, maddesel varhgl ohnayan (ucgen gibi) kavram al, anal varhklar yam 51·ra. maddeden soyutlamms bir ruh, sak dU$Ull_(':e_ (akil) clan bi.T ruh "yaratma" giri$.imidir. Dtnciler, kurulu ~itsizlikci duzenin savunmanlan olarak boyle bir lelsefede, maddeyi asaAI :gos'l,erme yam Ira, emekle L1~ retilen degerlerin., do!a)'lSlyla onlan ureten emekct cogunLugun onernini kucnmseme yolunda cnemll bir d~UflSd olanag, kacrrrnayacaklardir. Onda, buyruklarm, kurulu duzeni savunan d(l'~unceleili'ill, inanelann dolaytsiyla calisnran, ytmeten suufran kimselerin oneminl gosrerme gfic(mCt gonnekre: gecikmeyeceklerdir, 'Btl Iel eleyi, yaranci tann, kul insan, ote dunyada odullendirilme, cezalandmlma gibi inant;:lan Cfelsdeden, at<dsal des'tekLen yoksun du~i'm.celeri_) desteklcmede (Augl.lstinllJs\l1l MS 5, yii.zYllda ba~llaltU,!;l Mr gelenek]e) kl'l.Uamu:aldarchr. Pb.'lOncu felsefe e:le~tirtlerle YLiPr3ul:mca ve de. <:agm toplumsal. siya 011. dU:;iunsd geli~melenni a~lklayamaz d(1~unse1 ge:reksi.nimle:rlni kar 1layamaz oll1.nca, gorev

Aris torelesci lelsefeye verilecektir.

Aristoteles (MO 4. yUzyllm Ikinci yan mda) {)gre.lmeni (hocasi) Platon'unidealist Ielsefesine karst ployonn.lI~ gibi g6nlnur. Varhgtn ancak madde (Yun, hyle) ve form (Yun, eielos) dedigi (ya'klaSIl{ olarak "du~unce" olrnak mere) iki ,6gesinin bir araya g,eLmesiyle olusiugunu sayler. c:cmku form uz madde bicimsiz, rnadde i:z: form lse ici bos bir blcim olurdu. Maddeye bleirn ve devinim kazandiran Iormdur, Formun, varItgl yetkin biclmlerlne ulasurma yo~ lunda devindirdigini soyleyislne bakihrsa, ., rOlm" i Ie istegi ve lstenci de iceren akil, dasunce, biltnc am~;(j;;lannu gorO..nuyor.

Aristoteles felsefestnin anahtar on minde kavramlanndan biri de erek (Yun. tdos) olsa gerekttr, CUIlk'l1 all form alan tann varhg-mil;ine, yetktne (yani rannmn kendlslDe) dcrune e.re.gini yerle~airll1i~tir. Ieine erek yerlesthip ilk devinimil vefdigi. varhk, r;~illi yetktnlik derecelerine ere ere, sonunda en yetkine (tarmya) ulasa aknr. ri torele eregin yalrnzca insanlarda, hayvanlarda deti.l. cansu nesnelerde bile bulundugumi $6yh~:t', o rnegin , varhklann iclerindeki madde ve form oranlanna gore devindtkleri gonlsandedtr. Tas rnadde 6gesl a~r basugmdan yere, duman lcinde pek az madde bulundugundan gage (tarmlara) dogru devinecektir.

Varhgin ancak madde ve form ,0- gelermm btr arada bulundugu durumlarda goralecegini soyleyen Amtoteles, btl kurala iki 6nemli kuraldis: getirir: Tarm ve irtsarun rannsal yam alan akil maddesiz, salt fan'll (maddeden bagunsiz) varhklardtr,

Varhklar» aym zamanda madde v form oraruan.na gore sUllfla.ndtnp degerlendirir. En altta. can IZ (am a hi~imli) varhklar vardtr. CanIt varhkl.ann oen ale basamagmda ise, beslenme ve ure:meyi: YUl'"u(en "biLldsel mh" sahibi bitki.l.er. Ozerincle. biddsel run yam sua OlCI ve haz duygula,n I azandmm "hayvansaL ruh" 'ta~lyan varhldar. Onlann da uzerinde, bitkb~el) hayvansal ruhlar yam sua

UlJnS;a1, OI.UTl:lSUZ a,ge (dl1~tinme yeII!iiL olan) "akilsal nih" L~lyan insan-

bulun.maktadlI, Aristoteles'e gore.

Bm:adai. kalsa iyL Ruhu canhhk, dIJY~ uk, dU~(lIlceinik He sunrlanchtaD eagdas billmsel dU$unuse ysksn, omm olll~masmda olurnlu katkisi da~ bfiyLik bir fe1sefe sunmus olacakn, iI.J::D:i1. snrdnrerek (cagmtn simfli topImn dnzeninin yaratugi ideolojik bir ~yla) varhklann btl siraduzzninde bir usneldnin bir altrakinin

-neti:cisi ve sahibi, bir ahrakinin btr lZiUekinin. dahayetkine ulasma amacmmaracr ve mall saymasi, bu IelseLeDin neye, kime hiamet edec:egini gOslemriyor mu? Dahesi Aristoteles, kimi insanla.l'da bnkisel ruhun (do~:Utn) aglf basip egemen dururnda oldngunu ill.cri surer, Onlar yalmzC3 yemesini uN:ltlesini bilen, kendi\ami bile yonetebilecek yetenekten -oksun kimselerdir. Dolayisryla btl. i.timseler. efendilerin buyrugunda ve ~ecab~malan cikarlanna olan do!D$1a[J kole ruhlu klrnselemris. Kirrn tnsanlara (dogussan) hayvansal nth egemenmi~. Onlar da onurlanna dusniIn, un ardinda iyi savasctlar olur-

1amu.s. Kendtlerine (gent dogustan) akwlsall ruh egemen olanlar, f~lsefeyle ugrasmalt, toplumu y6neffildiynli$!

Yu.tum. SOJlrasi febefede akd~ndl ili~kis:i

Yenl Plaronceluk He. '·dii~lrnoe 0- larak ruh" kavrenundan cok, ruhun yaral'J.Cl niteligi one crkanlmtsur. Tektanncthga katkrdabulunacak btr d~,fmQ~le tann "Brr' kavrarmy-

la ozde.sle:;;tin111stk Dahasi he. ~eyin "yaratrcisi'' bir rub sayrlnnsur. lnsan mhunun da yaraucisrdir. lnsan ruhunum beclenden once bedenden baglmS1Z var olaNlmesine kar$lbk bedenin

AIlguslinus' 0. go,e Tonr~ y<lln'H~ yorodO[1 degil yoldon (lot. ex nihillo) y!l'rolor)d~, Bunun an~o:ml 1Onn'YI hem modoenin hem

ciS! rvl1kmn yorolrO:iSI oir."buyuk ruh~ olorak gordO~Od()r.

varhgi ruha baglubr. (17) Stoacihkta ise, yemden, maddeyt ve canhlan yoneren ruh olarak anlasilan "rannsal akrl" yucekilrnistir. Mal ise; Stoacrlarca, Roma irnparatorlugurn.ull tdeclojik gerekstntmlertne uygun bicimde, "evrensel yasalar' clarak aLg'llanmlSt'lr:, Evretri tannsal akil yonetir, Toplum ve inssn da, kendini bu evrensel y,asahrrcia (Roma'run imparatorluk yasalannda) ortaya koyan akilla yonetilmelidir. lnsan bir kale bile elsa, duygulanyla, rutkularryla davranruaz, evrenscl aklm yasalanna gore davramrsa ve deevrensel aklin kendisine yazdlgl yazglya [demek oll.1yorki kalelige bile I karst cikmazsa, oZgUr sayilrr. K~r$l cikarsa ya da ~ulkul!ltin<l gore davrarursa, bir efendi hUe ol~a, kole demektir. Hirtstiyanhgm (Nietzsche'nin "kolecl" dedigt) etigini derlnden etkileyen bu yazglCI akil anlayismda da, rub inancmm, duygulardan cok dU$unce yanma vurgu yapilmaktadir,

H;nistiyan JeIsefesillde mhUJ1 giinaJu.

Augusrirrus eMS 5>. Y'OZ)'1110 ilk yansrnde) Hrristlysn manclarnu (PUatoncu) felsefeyle (akilla) temellendirme gOTevini Cistlenmi~d. Bu tse, Roma'mn barbarlarca yLklhs nedenini koruyucu rannlarun lnrakip HirtsIiyanl~ga gecmesinde bulan lara yamt vennek i~in baslanusn .. Augustinus'a gore Tan]"! yalruz yaradan degil yaktan (Lat. ex 1li1~mo) y;l,ratandl. (8)

Bunnn anI 0111.11 Tann'yi hem rnaddenin hem de ruhlana yaratunsi bit

"bu.yfik ruh" olarak gorduglldur. Insan ruhu ise, bedenin'in yarall-

CLSl ol:mamalda brirukLe, alumso.zdru:. B'CI}rLlk ruh !ann'mn varl~. insan

aldlIlU1 otesinde inan~la vanla,cak bir gen;:ektir. Insan r:uhu is!!, bede:ninin

ziddr, clsml bulunmayan hi!' varliku, Bu bakimdantannsal blr yan~ vardi. Ama tannya yakmhkia insan He Tann arasmda ennis Hinsnyanlann ruhlan bulunmaktayd; Bu, rahipleri uyruklann hatta YOllelidlerin usurne koymaya yarayscakn.

Ba~langH~ta (G6k Devleri'nde, Tann KraUlgl.'nda, cennette) ozgO:r istenc sahibi vee mutlu olacakken insan, Adem ile Havva'rnn ~eytanll1 se-' sini, tensel hazlanrn dinleyip, Tann buyrug1.llna uymamalan uzerine. lanetlenlp cennetren kovulmu~lttrdrr. Yasak meyveyi yemeselerdi, sehvetle degil cocuk sahibi olma amaciyla t;iftle;;ebilece1derdi" Daha onemllsi, bedenm isteklerine d!':gH ozgo.r isienclerine uyabileceklerdi, Uyamayt!JC.a 6zgurlC!klel'ini yiurdiler. BunUD anlann da, kendr kendilerini yenetemeyecek durumda olup, kutsal kitabm SQ'ZCQso. kilise yoneumtne boyunegmelerl gerektigidir.

Adem ile Havva'mn kahtsalolarak soyuna. gec;en .gllnahm cezast 0- larak bu dunyada (Tann devletindekt e-2hlHUe bUlumnayan) prenslerin zorba yoneruninin, kblel'igin VI". 111111- ktyetesitsialtgirrin aosmr cekmekredirler, Gene de Tarm'mn kayurhklan dl~mda cehermemde yanmaktan kurralamayacaklardrr. Neyse ki Iss ile gunah.lI insan soyuna "gClI1ahslz ruh" asilannnstir vb.

TOm bunlarda, Augustillus'un .a~aglLadl,g1 maddeye karsi, "huy-uk ruh" ve "kucuk ruh" dtyebtlecegtrruz kavramlanyla, lsa'nm soz vercl~gi bu dunyada esithk, ozgu.rlu.k, mutluluk durumunun gerceklesmeytslne bir kihl get;irip ~'i[si.zlikr:,:idfrz.ene boyun egilmesini saglama amaci (amact 01- masa bile) islevi gorulmekie.

Ruhu akrlla 6zde~lestimi!: i~le- 11:11, bilincligi gibi otekt bayuk HIristiyan fe.lseredsi Thoma~ i.le si\t~ mO~tiiT. Hegel'jn evrense.4, youe-tid ve Vath~l yarallp devimHrip geli$ti· rip 6zgurl~lirici Uke oIarak.~~itH halkRaJrda. yogunl~t1.ktan soma kendini Prusya'nm "halk ruhu" iCinde. gerce1de.?lirecek olan "dunya ruhu" (At We!tgeist) dll~Qncesinde doruguna. t;li;;anl<lcaknr.

TANRI·RUH iLi'SKisi

Gelide, deginilmesi gereken, "bu_ }'ilk rub" denebilecek (Tarin) ile tek tek insanlann "kCit:;o.k ruhlar" sayilabilecekruhlanrun iliskisi kaldi, Bu da Slmlli tcplumun tariM boyunca ruh kavramtnm gdi~tirihne evrelenni yansrtanemeklerde tzlenebiltr:

Gdga'll!l$ Destanr'nda:

Sumer'den, insanhgm ilk uygarltgtndan, askutozne yatatma dil:?imsel surecim izleyebilecegimiz (Elluma EI!~ yam sira) bir yazu.hbelge de GlIgam.l$ Des~a.11I kalrmsar, Destanm kahrarnam yan tann yan insan olan Uruk egemeni. Gene de 6hi,mliLBu~ nu, kolest ve "gilmam" Enkidu'nun 51Cl1lrll uzerine anhyor .. OlilLnSllzh'tge ermentn gizilli, Tufan sonrasi OlOmsuzlak bagl.~lanan iH.a51 Aden Korfezt icinde btr adada (bu dttnyada) esiyle ya~admgml 6gmndigi (Snmer Nuh'u) Utnapistim'den sonryor, AUGll;;. soz konusu edtlen, ruhun degtl bederrin 6tedQnyad..a degil btl dunyada Olu!l1- sOzln.~ildur. Dclayistyla. bireysel ruh kavramma daha eri~i~ olmach~l destanda yanlanlaedan acikca anlasrhyor, (9)

BrahmaaI lltta lie Buda.nhlttn

Hint kultur bolgesi inanclanrun riIizlendigi Brahmacrhkta, Myal, ruh evrenle 6:tde~1e;;tirilen Brahma, kastlar is€: Brahma'mn or~nlandJt. ITIS(l)nlana her biri buyuk ruhtan 'pay )JJlrru~ (bU)'Iiik ruhun denebihr ki hucreleri) "kl[j~l1k rub" sahibi eanhlar gibi gorunurler. Boyle gornnseler de insanIll!;. kastlara bolusumllmfi~tU[. Ruhlann gecmlslert de vardu: Her bir ruh (Arisroteles'lr; ruhlannm seravenini arumsaurcasina) Brahrna'dan kopop, once ell asagl duzeydekl canhlarm bede.nlerindell baslayip Brahma'ya donunceye clem. Sll1avlar get;inneku;;dil'. Bitkilerde, hayvanlafda, i:usai1ruhlil~ nnda evrindir:ihrken, blr bedenden kl.lirtulup ba:;;ka bir bed.enc ge(;irilrnek(eler, Ruhgot;:u (re.enlulnui,syon) dene:11 bu sure<; "ins-an ruhu" duzeyi-

ne ula~.11ID('a durmuyor, En alit kasun brr uyesininbedentnde smava girip basanrsa, 0 bedemo olumimden sonra bir ust kasta yiiksehmyor. 133.:;;1:1.ramazsa CbuJ:a5I 0l1emli) yani kaSL kurallanna uyup keadisinden a~aSI kastlermmhlanyla yiyip i.cip, evlenip, hana onlara dokunmaya kalkarss, eezalandmlip bir .dahalci yasammda bir all kastraki bir canhmn bedenlfie gcm.de.nl:iyol'. Yapnkian onn nak ettirmisse, bokbocegine kadar yolu varl TOm yasam sinavIanni basanyla vermisse,

yuksel rile yi'tkseltile, en ust konum clan dmct (Brahmanlar) kasnndan soma ve bir daha bedene hapsedi~mernek i.\lze~'e; buyCdk ruh Brahma'ya donup SOIbLlZ dfrllginlige (nlrvanaya) ulasabiliyor,

Yorurnuna gelince.. fazla soze gerek yok: her $cy apa.Glk. Boyle bir ruh Inaner biLktkrin yt~hk yasam cemberi dongulerinden esinlenmistir, T ektanncr, dinin "ctedunyact" degerleriue benzer bir islevi, ama "6leya~amcI" dedi.gim yollardan goruyor: insari-insan ili~kHerinde e~itsuli.k~i toplum duzeninln aklanmasma, korunmasma ve yeniden ureulmesme yanyor,

Budacthktaki ruhtnancma gelincecilkel dil$unu~tek~ cancihgm ye~ niden canlandmlisiyrms gi!bi, bitki, hayvan, tnsan tOm canhlann esdegerH~j de~er~ cevresinde donuyor. Insan-doga VI! insan-insan Hi~kileTi (kaba guce basvuruhaadan) onunla d6ndCrLdo.yor. Ne var ki Budacihkra da ruhlarm esdegerliUgj tnanciyla "bedenlerin esitligi" saglanarnanusur, saglanm3;sl olanagi da yoktur,

Zoroasterd li Jtte Kuhortuti.l.lz:de "Zerdti.~d\lk" diye bilinen (MG 6, yuzYJldan soma - 15- lamh~a d,e.k) han haillkl.an arasmda yaytlan Man~eizm, Mazdeltl;;illit g~bit.tzarHtlan 013111 if1a:fl.c~a, bUyi.ii< ruh

Yon tonn yon lnson olon Uttik egemefli G~lgoml~ (Louvre Mu.zesi).

bolunur. lyilil< gfri;leri tannsi Ahura M azda He k6mlnk gucleri tannsi Ahriman olusrurulur, Onlann birhtrlertyte evrensel savasmda Anura Mazda'nm kcmutasmda "orta boy ruhlar" sayabilecegi.miz "Iyilik gacleri' bulunnr, Ahnmaa'm buyrugu altmda 1St 16 "ko t(lltl1;; guca" vardir, Kotu]flk gnelertnden birkacmi

saysak Zoroastercilikteld ruh kavrarrunm n.i.te iigi ve i~levi anlasilacakur: bitktleri donduran 50;guk, Sl~lrlan olduren stnek.jalullan yiyeu bocekler, yoksulluk, yaranodan kuskulanmak ... !

lnsanlara gelince, her insarun gorevi, sermnda Ahura Mazda'run us-tun c,:l1,acag,1 lou evrense] savasta, 1(6- luluk gUl;leri arasmda buhmtr!$lkt<1ii'! kacuup, iyilik guclenne kanlarak savasnn vermek, Odulu ise, bu dunya'da genenc, ou::dllnyada elumsazlukl Goruldugo gibi Zoroasrercllikte rulu .. in Otedonyad.aki (maddesiz) ya~armndan cok bu drmyadaki maddesel kosullan nzerinde durulmus.

Hol'tleTOS destaJtlannd:a Pelsefe oucesi erken Eski Yunan (MO 9-7. yuzYIUad ~t)plumlaruun in ancl an, Yunan mitolojisinin de derJ~ndigi Homeros destanlannda yansmlrmsnr, Ruhla ilgtlt dusuncelerde ula~lIan duzeyt gestermesi baknnmdan, AkhUleus'unruhiJiYla yetinllebillr, Yerdeki bir delikten cikan Akhilleus'un ruhn Odysseus'a, nshlann Hades'delei yasamtm (cermet cehennern kavramlanndan uzak olarak) "tot, toprak i-;;iilde tatSIZ bir du:rum" diye hetimler. Boyle lou anlaYI~ Plawn'un, Aris[o(elies'in ruh kavramlan yamnda ne kadJar ilk,!!!, .ama gen;ekhge 0 denli yakm dumyorl

1i 7dt'ita

B' ka~ kez okumus, bircok kere·t1i amaclarla kansurrms 01- karsm (gozden kacmms clma gtm sakh tutarak) Tevral icinde ""5eI. ruhlann otedCmyad:il edul~diriUmesi> ceaalandinlmasi lle il-

oykiiler ammsayamadun. BUlla .a..u.~Wll'!. Rab'bm lsrailogullan'na vers6z, "sui ve bal akan'tulk yi etc _ "p erlesmelerlne yardrmci 01-

'mr. "Detuzin kumlan kadar GOlanrn" saglamak, otdd bandan \¥e onlarm tannlanm) yenip, onlar u::atnde egemenlik kurrnaknr. Seen-

. halkmm kendisiyle yapuklart ant~YI bozmalan, baska tannlann ardmdan girmeleri ve dinsel huku(fbrani seriauru) uygularnamalan

mundaysa, ver cejti ceza "le lermin, kirk }'II surunecekleri 1;61lerde A4JlIUl.l<L:>l" , Tarmmn, kendine baskaldrran halkmi (onlarm da tsnnsi 01. dugtmu tied sererek) baska halklann

dine venp" onlann kolelen olrnalamu saglamakn,

lndl'de

Yenl Antlasma (Yeni Ahii) 1<;1[1-

e. rennet kavrarrururr, ruhun oduI. lendlrilerek. varhgirn surdurecegi bir ver oltnasmdan cok (lsa olarak da ~llabilen) Rab'bm bazen gokyW:unde bazen yeryuzonde oldugu seylenen yOneliminin" CTa.nnnm melekunmun") ulkesi gibt bir anIamda kullamlrnast sasirucidu,

Cehermern sox. konusu oldugunda. ornek olarak.Jsa'run ztna ile ilgih i13Sa}'1 ammsatarak soyledikleri verilebtltr: '''Zina enneyeceksln' dendiga .. ill rTevI'at, Misir'dan CII);l~, 20:14'te! duydunuz. Ama ben size diyorum, biT kachna ~el1Vetle bakal1. yt'l!regin.de 0 kad1ll1a zina etmi~. olur. Eg.eT sag: go%un gtmah i~lemene neden 01ur5:.1 leski eviride 'sUn;erse'] onu <;lkarat. Cunkil vOcudu[l bir Ilyesinin yok 01- masL biHun vucudun cehenneme anl· Il'IaSiodan iyidir" (1ncH, Matta 5: 27· 30). Oytey e itadan insanlarm ruhu,. lJH:il'de, be:de.nden arn varilgl ku~k1.1~ Iu. yerde ya dal gokte buhntabile ek, yakllar,ak cezalandm1abilecek bir ;;ey ,o,la.rak a Igdanmaktadrr.

KlIraJl'~da

In anm 61iimuiIJ,den onra, dunyanrn sonu yaklasip, yargilanma gunii gelen dek bekletilecek olan ruhun, yargilandiluan sonra, sevapI an 11 clan ya da gIL\rlahl.annda1'll 'hangisinl n a.glr basugma bakilarak cennett ya da cehenneme gonderilecegl yazihdtr, RUb, cehennemde sensuza dek yak!J:(!: agl, cennette son uza dek rnutlu ya~ayaca~l soylenen bed nden bagunsia degildir. Bedenin de "kiyam" ermestyle (dikilrnesiyle) varhglm bedersle birlikte surdarecek o~dugulla (bedensel hazlan ve actlari tadacagma) inarnlan candrr,

TehtantlCl d,inde biiyiih ruh·kiit;iik mit ili~hi:si Musevilik, Hirisnyanhk, 1 lam-

hk acihmlanyla (" tektannli" de~i11 tektannci dlnde (Tannnm ruhu ile inssnlann ruhunun ve bu ikts! arasi ruhlann m$kilendirili~lerine bakilarak), ruh nedir? nasil algilanruaktadir? sorulanmn yanulanm arama ~i tamamlanabilir.

Kut al Kitap, Eski Antlasma (T 1(rat) Yarauhs bolumu (eski Turkce cevtridekt adlanyla l<Uab,l Mllhaddes, Eski Ahit -Tevrsr- Tekvin kitabt) ~i.\ soalerle aGI h r: "Baslangtcta TallTl yeri ve gogo yaratu, Yell" bO$IU, yerYUZ1.i se killen yoktu, engm karanhklarla kapliydi, Tann'nm Ruhu sulann uzerinde dalgalamyordu." Bu deyls, Yahudilerln (MO 6. yuz, ilm sonlarinda) Babil sutgununde kUI-

al kiraplanni derlerken btr yarauII.S mlroslannm olrnadigrm gorup, onu da Babil Yaranhs

lanyla (uzmanlannca Tathsu Tann, Tuzlusu _ annca VI! oR;l.d[an Si tanrt olarak saptanan) u~ tarmdan soz edilip, onlarm ruhlarmdan s6z: edilmetntstir, Onlan izleyen Anu, Enki gihi tannlar 'Ir;in de durum aymdur .. BLl, ornegin Anu'nun "Gok'un 1aJ1Jf151" degil tlGok Tann" olarak sunulusundan da cikanlabilir. Bunun anlanu j.. se madde-ruh ayrumrun 0 tarihlerde (MO 3- binytl dolaylannda) dana yaprlmanns olmastdir,

KUO;:'llk ruhlarla, rani insanlarm ruhlanyla ilgili tutumlara gelince: Emnna Eli$'te ins amn , tutsak tannlan calismaktan knrtarmak il;ln, onlar yerine, avast kazanan yitiren, tum tannlara hizmet ennelert vamecryLa yarauldiklanmn soy[elJldigini aktanmstrm. Bu amacla tnsan, balcrga "tarm bicimi" verilerek y.arattlntl;;n, Bu anlayis Tevrnr'a da gecmisur. Bal~lg-a ruh dregil can verflmesi (20) soz: konusudur, Bir Iarkla kl bu i~Iem Emuna Eli~'(e "yapma" fiiliyle verilir. Tevrat'm lngilizce cevirisinde de "yapma" (lng. m.ake:) fiili kullarulnusken (21), Turkce (hem eski hem yenl) cevirtlerde "yarauna" Hili yeg= Ienmisl lster topraktan yapilrms ister topraktan yaranlnus diye yazilsm, bu kaynaklardan hi(: birinde Adem'in bedenme ruh sokularak canlandmldlgl yazih degtldtr, Fakat burnuna "ya~aIll solugu" uflendigt yazllldlr; "ve adam ya$<lyan can. oldu' (eskl viride "varhk oldu") denmektedir.

Bu yaranhs ve ruh kavrarm Kutan'da (Secde 7-9'da) n ••• in am camurdan yaratu ... sanr,a OMU [a-

Tevrono Yoroh11§ bOlijmi.inde 6. g'unij bet1mle~n bir ~izim.

Destaru Enull1tJ Eli~'len k(H;:iik degi$iklikterle alarak aktannalannm izlerini lasunaktad1r. Bir onemli farkla ki ErumrLa' Eli 'in dllz.enlenb~inden Babil $Grgunu'lle ge~en (2500 )lLlhk) sOre i!;inde, al1lll,~llan Taun kavram. geU$titilini~, degiS,tirilmis-tir.

Gert;ekLen EIll.lma Eli 'te "b~Langll;ta" Apsu, Tiam:n Vi;! Mummu ad-

mamlayip sekillendlrmis, ona ken. di ruhunda n uflemtsur." 'bic;:lmini almisnr. Bunun a nlarm , insamn E· nLlnla Elj~'len beri suregelen "Tann biciminde" yaptldlgl inancimn gelis uriltp, Tarmmn her turl(t somur ozelltkten (maddeden) soyutlanrms bir ruh olarak kavramsma kosut olarak, insana tann nefesi (ruhu) baS.lslandlgl bicimmde daha geh~.tidlmi~ Tarm ve ruh kavrarnlarma ulastlmis olmasidrr.

Incil'de yaranil.s kavrami (Hiristiyanlann da benimseyip [llemn onune koyarak Kutsal KHap icine aldiklan Tevral'ta islenmts oldugu i~:in olsa gerek) islenmez. Tannmn ve insanlann ruhu hakkinda, lsa'ya "Rab'bin ruhu uzerimdede" gibi oaler soylenlir. Bu tnt sozler, Tanrs He iletisirn olsnaguu ve Tanmun buyruklanmn Isa'nin agzmdan dlle getirindigi inanelm desteklemed . kullamhr.

Tannrun ruhunuu insana inmesi d(i~iln('esi, Hiristiyan din bilginIerince (reologlannca) daha ilen noktalara tasuurnsur. Teslis (ucleme) inancinda, bUindigi gibl Tannrun ruhu, Baba Tann, Ogul Tarin ve Kutsal Ruh olarak u~e bolunmustur. Bu Yol"um Hiristiyanhga "coktarmcihk" suclamasrmn yapilma ina yol acnusnr. Bu suclamadan, uc;lunClTI uc tann degil tanrrrun U\, gonlnOmll olcll.l,gu avryla kurrulunmaya cahsil- 11111 trr, 0 zaman da Isa'run insan degil. tann o~dug:u inanel elestfrilerine a ik venlmls olur. Ote yandan boyle bir ruh anlayisi, Hiristiyan IelseFe inde (Augu tinus He) ilk gunahla birltkte kusaktan kU5aga gecen "gu-· nahh ruh" yam sua lsa He "gunahsu ruh" R$}]anolgl gerusune vanlrnasina yardrmci olmustur.

Teslis ogt;etisinin (akides1nin) bir uzantISl olamk, Meryem'in bi.r erkek. Ie G'iftle~meden, Kutsal. Ruh'tan (bir melel maculj;!lyla ve ruh Ufun1].e.rek) lsa'ya gel:le kalID~l ve lsa'mn hem hir insan hem biT t3nn oldugu gibi (manllgl zodayan) a$lfl, anJa~Llrllaz, gizem.li, metaHzik do..;;llnce1erin tlre~ tilmcsi \Ie bunlann ele$l.hiline i sorunlan yarat11usUJr.

lncil'de oldul(l;a sik ~lenen b:iT

baska rub kavrami daha vardir. Bunlar, "cin" denen daha cok kat'll ruhIardtr. Onlarla, Isa'mn cin [Ulmus hastalan, btl ruhIan azarlayarak (hatra onlarla konusup anlasarak) cikanp iyilesunnesiyle ilgilt bildik ruuctzelermden soz edilirken karsilasmz.

Ineii'deki lbu tur oykider, bihndigi gfbl, Hrristiyan 1 ultnnde yaygin bir "em tnancr'lnm ve vctn ~l· karma' etkinUgilltin gelimesine yol acnusur, Aynca cin tuanci orta~a€.da "Cadi avi" kazanlannin kaynanlmasimn da sorurnlusudur. Bu baglarnda, cln cikarrnak Icin, mesalenin ha iamn bogaemden iceri sokulmaya cahsrlmast gibi (dogruluk derecelerinm arasnnlmasim gerektlren) yonternler yazma gecmistir.

lslarn'da tnlerin varhgl inaner, Kuran'daki (Rahman 15'teki gibi) cinlerin "duman tz alevden" (baZ:L cevirtlerde "oz atesten ") yaranlChgl yaz.d.1 ayetlere dayandmlu, Bu tar inanclar, olasih kla dlnsel d (I~Unu~ once t, camn doganm hemen her yeri ne da~llml{i oldugu cancihk inanclarunn uzannlan ya da J ahnulandir, Kw-af1'dacinlerin varhkIan kabul edilrnis olmakla birhkte, onlann yardirmyla buyu yapma giN giri~imler (gene Kumll'da) yasakIanrmsnr. Gecen ure i~inde, hem varltklan kabul edtlip hem de cnlara tnarulmasmdan yararlamlan elkinliklerin onlenmeslrun Imlay olmadrgl gOrulmustfir. (22)

Ruh t;aguma: Sp'iritivna Ruhla ilglIDi on bir konu olarak "ruh c;:aglml3," akumna degiinilebilir. Hl1seyin Batuh.an, Bllim ve $rH'lcu:anIlk adh yaplunda "'Spiritiz.ma" :;li[Uml.llln ba la~l haldunda §U bilgileri veriyor: ] 8f8'de New York'un IQtl' kasabastndaki hi evin duvarlarmdan 'lIkuklar geJir_ Evi tuUIn kiracl[ar Fox soyadh (lind kadar kt~rnaz) iki klz. l<llrdi.e$ gdene: dek l<or1mp e:vden kar;arlat Kl1. karde lerin ku<;llgi\ 5 in pamn.aklanm ~~klatlTIa S3Y1S1 kadar ukuk i1e. yanu verdigini ke§.feder. Ell

yolla ruha sorular orup ondan bilh'lmeyen konularda yanu alma yontemi geltstirtr. Yamt veren daha once 0 evde ya~;l!ylp olmu~ birinin ruhuymus, Geldig:ini once duvara sonra masaya ii,C ukukla bildiriyormus. (23)

Once halk, SOlUa sosyete arasmda zarnan zaman "moda" olup, zaman zaman modasi gecen btl "t:glence"~ nin bunahm donernlerinde canlandinkngi gorillur. 6megillJ Btrinci Diinya Savasi strasi olurnler, akat kalmalar, acima izhklar. cekilen bite yilk acilar adaletli, her seyi goren, her eyi bilen, gil u her eye yeten, insanlann yazgismdan, dogalannclan. durryanm ve toplumun duzeninden, duzenslaliginden sorumlu bir tannnm varhgma inaner asmdemusur,

Bur gercek kar ismda bir grup inanclan sarsrlmamis Hmstryau (ne paha ma olursa OISlIl"l, her yola basvurulup) insanlann (oz llikle gene kusaklann) inancs yenlden cekflmesinin yollarmi aradilar. BulduklaII yollardan biri (l930'lardan soma estirdikleri) spirrtizma topluluklan ve demeklertyle yllIiitl:ulder.i yaytnlar yam 51n1 "ruh cagrrrua seanslan" modasrm canlandmnakti.

Bir rna a basma oec;Uerek. karanhkta, kisik, a l!;:SI J( sesle (,;:agnhl.n ruhun geldlgt inanctru, nknklarla sorulara verilen yanulan, Imcan harekederi gihi ball belinnerle anlalIllak go~ olmasa gerek. S:a,va~. ou(aSlnlJl inant; b·~ll<i.hmL zamanla at1anLdlktan soma, i$l vSlz kalmasma kar$1l1 bu in-am;. ve uygularna, ko.ltl1re gire.rek. azalarak da ,01- sa. varhgll11 su.rdllrm(i:~tar_ Oyle ki bt1 anrlarm yazan, a "islanl1gU)1n ilI( yllbrmda (l960'mann sonJannda bile) blr ttleslekla~lI1lJ1 bi!" ba~ka

1:::i!~.Jrul$Hun kendisinl, usteleyerek f2;hnne bir ruh ~agHma toplann-

- rurdugftnu anlansuu anun,;;;;::::~ru:dll. Orada untforrnah de-00 'Jar, yaii11 ;;;05111 kadmlar ip garip kisileri" goltd(lgttoO ""':;"rl-l'~-ni unutamamaktadjr. Iki

II::;:;!I~;!I.. t3.$1 da bugan cok iyi bihnen erdir, Okumakta olduzunuz ba~hgmda bellegindeki bu bir gonderme yapilmakradrr. rnr etkinliklerin bUYUSlll1U zmanm yolu, yerleri, araclan gibi n, sarlatanlara brrakilma_ . nnll ",'e karnt bekleyenlerce du---""~Lll.ILle Idir,

onu~

burna Etl~, Tevnu, Inci1 ve

an'da, bu, uk ruh ann kavran, kisiles tirilmis. askinoznele - 'IO.LU..I.lll~' doga gucleri olsrak baslanl-'>~ ve insan bicnninde tasarlandigi dan, her WIlli somut nitelik-

soyudannus salt mill olarak gorulen bir tann inancma ula ilan fda gel:i.~lilildigJt anlasihyor. DOn::mm baska kultur bolgelerinin dinsel manclermda da benzeri gelisrnelerin ya$andlgJ soylenebilir.

Hemen hepsmde, ruh ve yaratma bvramlanyla temelde, bilimcilerin maddentn evrimiyle canhya ge\ih~ olarak acikladigi blr olaym yahn,

ilkel) e~ilLik~i yaplh lopluluklarll1 -canclhk' olarak adhmdlrdlgtmu, dog_aya. can erk ve isce.n9 yl1kle.me bh;imindeki simgese.l k:n'$JItgma benur bir olgunun ac,;lklmmuasl OZ ko:nusudur.

Rub kavram'1., 61001 karlwsu'll3.,

olnmsnslak umuduna bir yamt, agza surulen btr parmak bal olabildigi gibi, otednnyaetlik ve oteyasamcihk inanclarma vanlacak blcimde cesitli tdeolojik islevler gorehllmektedir.

Ruhu can olarak OkUYlli11 bilrmsel bakis He onu rnadde iz varhkolarak algilayan dinsel g6rO~ arasmda i e, Yunan Celsefesinde Artstoteles'in kla ik bicimini sundugu rnadde ile d(i~ullcenin birligini koparmayan bir ruh kavrami bulunmaktadrr, 1 g lam felsefestnde de Aristoteles'in b1.1 ruh kavramryla desteklenen manes- 11m lbn Rtl~d'u,n Aristoteles cevirisi ve yorumlanyla (serhleriyle) Avrupa dusuncesine gecen, bilirnin ruh anlayisma cok yakm bir cesitlemesi bulunmaktadrr. Buna gore bedenden ozg'Q,r bir varhgmdan soz edtleme ecek nih, kistnin oiCinn1nden sonra, tanrtmn ruhuyla btrlestp .onun icinde eric Boylece inane (din) He akh (Ielsefeyi) harmanlayan bir dusunce, ruhun olum sonrasi bireysel varhguun rarunmadigi, otedunya, cermet, cehermem kavramlanna yer verilmeyen bir g n1 e basamak tast olusturacak nireliktedir.

DilPNOTLAR

1) We~>lgr'l tncyd~p&tl~, Uno bridged Oicli~nmy GI the E~glish Lgng~oge; "S~iijl~ grrdisi~de hu s~l,~gun 31 onloml Wlrilmekje~ir; "9no~fuli 18.

2) Skz. MIlUlfce (omfmth, mlgi Toorisi, ~e\'. H. S~lmon, Istanbul, 1975.

3) i()mejjill b. MIa b1JKInIZ.

4) Okl. Kudrel' Emimg'lu ve SiioYi Aydm (der.) AnlroprI/cii SOlfiigu, illlkolO, 2003, SHim ve S~nClI Yoymloll, "mono" girdisi.

5) BG~nQ ~eyaz obir Wlbent smm~~ Qibi gorunen ki1inin is'le~ kr~!1~~sl 'oldugu SOl'int, ~fiHe ~OIjcrl yon ge~irgen deriden 51wbilen ~egw~!osma" danen moddenin futogl(J'~o \'ilrall1gl el~ olorak S(l;hlecililJe w~IYl'iln ~~ ~o bang inDndlll[1 gDrilnmemi~li.

6) Bilin~ olg~"unun modoeniO kDrii1ii~lkJo~mc yolundo~ eVJimini~ valiloni (~mdilikl son nD~losmln hil mmvi oldugu g&r~e!lil1i SOli YUZYIldiiSilglono8 nOlOlollk i1rC~IIf01010fm bulgulan~o <;elgiley~n Hoimor ~. Dirlurth, Bi/in~ GijKJefl [}jj~m8di, CumhuliY~llGltlph)(ll, (2009) kcrynogma hokrnlz. islom'do moddenin, U1n~1l d~onln hem ruhunun oldugunu h~m de olmadlglnl dii~Onenlelin incn~orrnl dnyondlmbilllCekleri biT fly,sl bulunmQktodll: Kllf'an·, K'erin \Ill ~lklGm~11 Mea/I, TiJrhlye[)iy,mel Yokfl VCV1n!a~l, 2001 OOSklS1, Ahl!Il b '5IlIs~1, 72; "B~l emooeft, goklere, \'Ere ve ~oglam teHif elli~ de onlur bun~ yiil:J~n m8klen ~ekindile-r, kIllklul~r, Onul i"ron yUk~endi.IDlYgrusu 0 ~ok zlJlim, ~k c.ohildir."

n Sinir ~sWnjni" i~leyijini ~lii'Omo yolun~e bilim(iler DugUn ol~ kUlboga \'fruns-mnlr lIioyrnunun !Jeyninin belli Mktoliliuno eleklrik sinyoli gondererek pllfmogllll o,yn(]'tmoIJOI, gaz[illli klrpRlOslm soglD'fllbrlec~k nokillyn WfmJ~ bulunoymlQr. (bl<z. !Dilfurth, B111n~ Goklen DUJlMlj, 5.26.)

BI Btu. ~or TIm u lin, f)li~On(e fOlihl, lislonbul. 2002, Bollu! Yaym!on, 5.134 ve Alaeildin ~enet SiYOSilI VD}iifl(elef rliriht Ankara, 2008 bosklsl, s.136; kr~. Wahher Kranz (deL) Anlik Fe/sem Melinler I~ Apklamd/lll, Isranbul (19] 6 ~U~~JSI,), s-125.

9) Gu ertmolnjik IOlOmodo hono yo/dlmel alan ~~!um [rho" Xuzhan soij'ol~un; k~. Sevon Ni~onyiJn, S6zislin SOJ'!'~~rJ (~ogdG~ Tjjlk~enih Elimn1~Ji S5IlligLi) Istonbul, 2009, ~1/fI1~sIYoYI n I 0 II va ijlekl etimolaii sijzl,~~leri,

10) Bkl. Williom H. M(Nelll, D~11YO fOI.ihi. ~ev. A. ~en~l, IwhIO, ZOO'8 bosb$l, s.3a 1/fI Gordon V. (hilde, farilJlll lieier OldfJ, ~ev, M. Tun\1lY \Ie It ~enel, AnkarG, ~~jtli buSkl'ltlfJ, ~~eiit DeViimi" bOHimu.

11) Bkz. Ar&~Gndel Heide! (hod, fnllmo £Ii~ 8aM Y€lIO'liJ~ ikstafll, ~ev, i'~m~i 'Sirkon, Ankoro, 200(1, Ayr(l~ YrrVllnlol1, 150, s.

12) Bkz. Kutsol Kilo~ I~eni ~evili) Esh ve Yenl AnllojlllQ (Tmo1.lebul, indl) hlanbul, 2001, Krtabl Mukcddes ~irketi Ynyrm, y~ mId ~j boliimu, .2: B·l ~; kr~. Kifllb! ~luktJdd8') [eskj f8ViliJ f5k, ve r~lI'i 41,,, ([slim! ve In!J!) Tebiil, 2.:8-15, Istanbul, 2000, kilijbl Mukadd~ ~irkeli YOflnr.

I S) Bfa'. Kur'an-I Mellm ve A~klDmaj, Meal~ 5,522,

14) Bkl, Kur'on (D'iyonet ~evirisi}s.mekl dizinde "A~toh hel ~ billr (ilim}~ bO~lgl all'n~ij, 27 ~urenin.b~ konunuii i~lendiyi 48 clY81in,in numoraSl verilmektedir. Omegin NUl, 19'dol "A~iG'h bilil, siz billTlelsiniz" denmektedir.

1~) Bb. 'Samuel Henry Hooke, Orladogu Idil%ii5i, {ev. A, ~anel, AnkOlo, 2001, imge Kirobllvi YO'llnlml, ~Mlslr Mlllllojisr Mhimu ve AlfiBddi~ ~~en,el. KemilgallJludBII SMlurgeRlere inwnirk TOlin!, Anlwm, 2009, img~ KitGb~vi YUVI nil m I, 12. Biiliim: M~'11 U ~gmhgl. Su 10 rall5~~aC iJlfllmhk1ormdo ruh bilgisinin, ruh~n \It! dij~uncenin ~e~i Dlorok (Yunon'do bile) ¥ulagi~ g6.s!81ildigi deremvi fJ}Omadlgml bilmekte YOlmor: "Yi}~egime do~~~(' sow bu QnIDVI~ dQnell1i n i n kohnll~ (lISt! gerek.

16~ kl!' Timu~in, VilJunce To/ill;' s, 14,1-156 lie ~enel, SiVilS; Djj~iinceler Talihi, s.l50·175,

17) 90hll eksiksiz va dQgru biT ozeti i~in bkz .. TimuQIl, aij~jjoc~ Taribi, ~,236.

1 B) ~. ~~el, SiytPso/ IJO}Dnmfer r'JJ1~i, s260 \Ie nmu~in, lJiiillll(6 Iarilri, ),255. ~uglfStriju.s TOnrlnl" ya~ml "'yilkroo· ytlmjJ[l d~iil, "V€tkJnH yomlm oMugu .inoncmdoydl. Konrh, YOI~hlrl ~ni \'!Itkin zlImonuo (6 gOode) bmrll1j~ Qlmoslydl. ~ijnkil 6, s~~II~r i~inde ~Ipcfllmln," IQRJmllI ksndine e§it (lX2x3 = 6 = 1 + 2+ 3,l olon 10k Idlllcl'lSlylo ~eliQn) SOYM imi~! bi:.z. ~enel, Siya5ll1 DU§ijn(elel Tori~i, ~,262. AuQustinu$, yelkin bir YOlOh(i kOVfomml yelkinlik!en ~o~ uzok YOIIIIJ)i Ibu dORYO) olgllSUnu uzloF!ro'bilmek ign "inson ruhunun kO'irl5al !cfilellenmi~ligi" ,gfbi bilr kc!vmma ;olllml~ll,

19) Bkz.lt K, Sandors (~,ev. ve Sun,) GI/gamrj Ossranl, ,ell. S. KUllu va 1.1D~lOh, istonbul1 913, HiirrUysl VOYlnlml.

20) revmrm YCfOhlr~ bolumOniln ~oimdo bol~lkjon bi\imlenlJirilerek burmmc ~Y~:jIlm :lrilugu" GfteDen Adem i'~in "Iftl 0 ~Il~o~on CAln o,l~u· ~€VI~ I!fl Howo'mn (Adem'd~1I ~ II non ka burg clnm ode kc pic n I~Vlo~ yalolllj~!Hm anlollldlQI sOzlerrle Howo adl i~n dil~ijlendipMtto bu si]zdigun ibroni[e'de "~oYOh olDn" onlClmmu ~eldr:gi O\lklomQSl do, Tei'!u(lo 'ruhun "ien~, "((Jnhhk" dllllUmu ololok olgllondlgml gO~t~riYOf.

2~) Bra, N.J. OOWQod (fr,.) va The !{omn, Middlesex, 19'74, Pen!J~iil1 &e1ii1i'>lnd ~

in~in'l«l ~eviride (rork~e ~evir~indeki gJbi) Ad'&m iIin hal~lkllJn "'{IDIQhl~l· (ing. C160tM) denrVOI ve Allem"9 Allah'm kendi ruhundon ijrord~Gij I~ng. breathed into him o"f His spiril} sOyle~~or,

22) ~ekml9rdD I)l~nbul'do psi~loiik mhats.Jzhklnrl bulunon bir geoci "ele ge~irrnl~ ¥8'lJi diii tint ~Ikrlfo[ak ku~ollvorum derken ijlumune yol 9$nn cfmi hoUl bunun omegi: bb, IM~r iM:; 9 Hdziran 2010,

23) Ayrlllhh bilgi i~fn hkz. Hiiseyin Blltuhon,. BiJ.im VB $(Jlliltl1ll/1k Istanbul, 2001, 8ulbl Yuymlun, 5.427.

delenin kendililinden lnaCerasln,ela luhun Jeri var IIII?

.Maddenin m'ClCiefosmdc' bU,dikle·rfn'li.z' to.k "ozlo, Canl"~ y,as'ClmnllJaS'~,' crt.c'ye·

(.'~.k·a,bil,d is in if n as~1 ev.r·irnl,e5ie,bi "di ~ i~n i, billndJnizi.nt a k1,lw:u%~n' m'IClH::ld'·e,d'!!I]' n as.f~ m eydO'rl'D .ge.'disrnr (detoy,ta.rJyia ,o'~m,a'sa' da) biliyo,ruz. R:uh, d',iy,e mo·"Jdw ,o"'lrrhOf!Cn b,ir' s:erY'in var o:trnuldfgu'N bfIiYQf'UZ .. cyran;n i~k· nen,o sCl'n~Ye'.'e'r.rndek; kuc'nrum dIClllg,a~CI,nma"ar.r ve ma1ddenfn hdkim clu:$,ulfzi,k yosaJaf,J I,Ie, at~kJ(1nflb,rl~me":rte. Moa"dle bir ke~e o'lJ':sfuk'~n

d' . I' ~~ .. U' ~.~ J'~' '~r ...Ii L

.son,a ,o'nunya:sorrn M'ey ,C'flI'CIi gehr;en moreK·(j~J'ere 1lJ%'(lInan KenOI'!~~mg'e,n mClCe,I"',a$~ ,ori'~K:'

hemlen ~,em,en :b~fiUn deroyt,al,l'"~ .ile,bit.jflm ek:f>e·.MarJde.ni n ,kendiUg indenm1(J(:erCls:mda ,r,unun yeri yoktur.

I.

I nsarrhk hwihi kl,ld.u' f.'$ki" bi.t htl"ll:$m;l 1fl!1a~k. n~b (t.in) I~~'~'!nl.mjln." birsck .. :anl<!l:t1:l.'o, .•• rd".A,,:"P' .• ~U.l~ l,c;;nL1d~ soul, Sl.l'ifJr.. plSych~. essence, ~~'1'ehne"'s l'{<e-

ltrneler! Ue de f~~~ta:l1larl ruh, ,BrlilrnmiC"d'da ]rI&"ln '~>;ul1~.n,m. r.t1:!!)ddi o~rnl,ayan laraf. }"<} (]a. O:zO elarak,

kisinin lblilili,Qe ~[~,ri1k ~t~en bsull. olarak l~I'll~.ruiI:a· niT ve .gen:e~,I;ilde b~dtn~n oH'lI'lm.lj,m:lell ~t~r1i. k:i~irnin '1'..- rl IgUl1 sun:! U:I'~'I'I! 1.';;ISUlJ olaeak ale ahmr,

B:i.n~tr1.:t: )rtl (lil'lce btyolojLk evri~~l~~:i!ltn son :;]$l~ masina gelnlj~ illalarumt gCmflm'l71a in5!i;t:r:ih~.rma~'a • . ~l:1Lblr akl ~ cllllze;yim: u b1:~ntl:~la~'ci~. (.:evret.!l: Ii ncle go·.rdfl kle:ri d1ll::tlyaya il~ki Ii du~fUl,ct'~er ~d(~lil:"'yo r~ hncdl,B'U nk!:mim~.1:m ve le~~f1;:lh:n1, ,1m.~.il:m~erindl! mil .ka'V-f<:!I:Illmic('lit euiler. ~az;~ nesneler ceasudr, h!U1~k~'l em"l,iyol:'ciu, braz:lI:tn nse ean hydJ ve I • .i'!ik1l-

hca" da'!f.l';$n'i,ym'~ ["nil. hlle ilk in~a:c~ti:n· huakllh ~epki'leribi]" ~:u~kseUia:e bll.Aladd~r ve b~n;t "ruh' J:efm~r, Dah,iiI: senta bID: roh ~w.vronu t;;QI~ dui.l3 ]bQ;yudi'L. d:an~mli) b'l.~da]dandl ve hemen her ~>fi ~ls:,!kI!l:m<lktil I:H.llhn'l~hr oLdu. ·'yaM.hcl·~ ~~~ O~(l~.1~d. R:lth klllvram,UJ.I,ll .,,;ok uzun bir scsyc-ekeno-

l'L'1liktaril:J.~\?$1 \,r.i:lmll: v,e bu 'kanucli1 bin:~ercf cth Y<1.:tr.lm~~m', I"[L~n tup~uml"'II"Imn suulsal tarthinin bfr :p~1I'Casl Qia:r;'1k ~'11Lhml (Uahi )fIi1ra~H:~ UeUgi I:i) ideJJ'~(;Ijik tl1ri.h,~esi (SeTlel, 2:009} bu YIlI;nmn ~££l'maI1l;a gb']'L1.tT1:1e:klwtr.

'Yak!mt wwihe kadar ~l'Uh" m~nci rlf:!.sefede. dlnde, h,atul bmm.de \h1rl1g,l fill. ;Si(11!~1:0rd;Q:, '1 "1". ~'O:!}'ll rj~lk~'i~ ~.e.ri bile hare-ked. ;liClk!ar:k-fltl. I"i.zU~ y<ls:1l~a,ru;un dl~nda 'bir .g1l'l:C~,. I'l<i'r anla.rnd,!J ml1:tn.fi;i1ilk ~']ii; gt:l~ Huiyftc tlll}"uy@r!aJ,dl. Orne;gml<ie:pl,e:r gezeg~l b.M'l.';kelJilm din.amtSjnl "a;nim~ mQtl':~" He yani IIhil'f,e~,~~t euh"i,c~, nJLhnl~. a~'1ldpnl!l}ill! ~ah~lyordu. '~G,(l:zeg{:j] G!ln~'~e[l uz.nid~~tnkt;:a, Giln~~i'n hiJ:rekel' ettrrici gAcl,l ~:zah~ 'yorcin. ~ 0Ve!5nfll11J. E\y rensel 'Cekim y,~>"~l1Jnm bulan i'ii!C''''UUI, h~r ne, ki!ldfl1 illl.:i ~:i~ltribl bb'~i:det:lni k't!lt],!1!Jeri ile clOgfY. ara ianndak~ mes'~funinkiu·esi. U>Ii: ters otin\da ,(';o.rilderi!'!i k¢,denly::;e de. I'm gi~~mll "iil·, ~kmn c~ki eden" 'c~khn kUV'Ir"lHini aCl'kLil)l;:nT1:~ytp, to:z:, nlh "",b.k1I.\'l1lDl·tlr::1I hW5vunn,~k ,:Z;OfUc:)$'J .1,(1'tI~ tlF:ll-$H O<oyn:. J 9681.

D.tO~~ hillmletl:l'tiu ik~;Hd.i&iI1d'(i! dQ~'ll:Ii1Q.der tnS,Si:rIJl her \it'yi:n rne.d(1fi:·:!!;:i.t'I~ koyup dig~r C:~1I'1:h!cans~ 1'l.1i"lddi d!\),ny.~cl:'m a)1lrd]klan i,in fei!idCldiCi" h~~dlTl g~ l~'I1!Elk ;'Rk:irl .~;l1)iUl13.~. 'l':t~cl:il' ]le:I'~,lman k,l,c:;dbm elmustu, Dei:jIC~r~e.sbu mcralll!:ik dli~fun)~ll (Iornla. ulssrmp bOtlln ge:r(;·eklilder;im ali.I la4id~n (sUb5t~Hl~ ce) l',)\lu::lt~g1,.tnuon~ya ~UI1. RiU.h. dO~;uTIm£' ~yFe'mi (H:~ C~!lli~I115) ile uhe]e'lldtrij,iebllen bii [0:2:: ma:dcl~ dfiITfll. (res; eN:tCI1;S3) I$!! Oz'li:!li'I uznyc!a k:rpb'lchA:i. )'oII,'f ,,~all b1 r ~6~d'fl.[)e1ll~anes:';a gUf.t:' d,fiI~CH'Ien t~zelnA.d~ d~}ri niteh::n:dirl!n lIti·~bi.r 6:t;~nik (hadtl:l, yel:'.hati:!~ k.e:t ~tbn rcockl.(!:tlJem~:ZiCi], Do!;~ b$llimieri fl';""!lnndiflu

bl.likiy~ r;ly~mwmn en 0- tliclTilli SOI'lIlt:tI, tl'f'lI.~lr11 psi~k L1~,~eHldtr11\~ b:u bit b'jC:imc!:r:: madciie d'illLJ.tymsi. Ntn ~hs.~I'ul~ bimiulntastd!1I:' (\ViI!f;It:FaU), Gun U'lTl'1.1w,e ,aruk f1:;:ik, 1:1 i}'f)'IQj'i , l~imy,i;'I ~l~~'U1U !,nl~'~a!lmQ nO~'o~ lQj~ 8th! do~i'i bi!tl!:i!lk'n sn~ y~i:nch:: psisi I.~ 3k~l \I,j te:TI~.n beclern:h:-n bo1~tmS1Z o,lmu .. d:1~'IlrI:I, bilmc'fl'll~:z..: V\C beylnclt d;Q"flnc:e oIU~l.ilmUndilki. 0501 ~ikti"'iw~i Okm1l:mbe mp.gu bu hilxt~y,~n Hdli,Q:in 'ym~1:S~malanm h:lt~ g~n:bUl1l,l;e::kte)'b;.

Ruh kavl!'<1m~ ueredeyse 25 )~.

Y11 bO'}'I\I:rkCB tinn i.de~lis;l ~~;5~ftJ~r(ik' kar~'~lIl'iu:z:a Clkcu'. j 9. yt.1Y~ ld~!':Ilegd e\n:tn:;,~l olusumu ,~uufl:k~ a\!1~iiln-:t;;)-'yacah1iJ:r, Al'leak nj,{)cJ!erI11~ilim!ertl'!

-Ol'ta}P.1! I,;:'~.liu§il ve geU~me.si.yle birli_lvte

btllm tnSitul~rJ evreni, canhh,Al Ve t:lrnJunlmll gOrdl1gaIU~:i! h-L:'I:' $~:l .. L heth~ngi b11" rl7;il~'otJesi gl).(lE: serek duymlldan fll:Jld:llld!ltilaiT'l ~Iunmh ka\rrmnn da ~et~d_m.g:iml. yilLirnl1s. Qtdl:lC~ lrtecazi anlamda )'11 da in~ml~ Mruh hal i" gihist.f:Ld;~n pej(I'I";.uir ~r;~-k£ !_;ul~ir1aTda 'Val"h~llll sur-d.O_rnlU:5tOr, AtlJlIl:l.l:i;ruhu. [if Y'Iil~'iYtld" s(;)z~u-;lgi. mlz n~ h kltvr~lllil ne katdat birillN'I'lIE1 -y~kln'~a, r$ihiynnicle~unanll~_rn nih kaVl'iU'lO:l ch'l bu :l11'1I1rt l.'liL~h1 0 tutci,mJlt" :1. l~bhchr"

Geli$mi$ dtmyada ooluanl!'3fa ~$Ldmhms: ruh k~\i'rnml mrJif!;lI~d('jl~ kelllilide h1!ii:i. dcWiye alm:tn@iKtlldlr.

:2:1. y'l'! ... ;Yll Tnikiyfs,inf_h~ ianlnn derh'iL1igtne &o:molma~ bu ~~Ullml~yl l£l~rmilama taU hs.i IH,Ai y,fII~[y,()r~I:i:. Olkeff'li2.de. ItiltH. tei~'12:y.miCbn"l\1;T ga- 1l.'~~C:lCf(;', d~rg'nC'rll' ve ham~ !;lW't'im ku:nntLl_~.lina "ruh hu: d11il'r1ynsl.·'. "(l,t~ ki atem!ev", "bed~n~ ~a" ve~rI ri!\J,,'" s6y]eTl"lleri It~kn:n" Asa.gu:hkii C'uml.e~ 'Ic-ri.herhallgi bi .. aIU,el,tIL~'l sny.f~-s.md<l. ga:z:e~tzd.e )'<l d.~ TV l(~nalltld lilIb'u lahllirsilllz:

"'Miracl!l sadec~ .Ill h lit ml, yQk~ 'beden Vi.: ruh b~mberli-lind~ mi ger~t"klt5[i~i kiYi:u,ls1llndai: .j.\!imlef <'Inl\'ilIld~ ilk fHd]' a)"l"lhSl I~_sk"tden b~rI. s\lr,e,gdJuekledir. A}'el. h~db;,\i\e !m:n.;itll 'n'!lIl'Y.."de"ri n~ bakll~;'mu:da. me.scleyl

hu:eleye!1 ba~tj); bri)r(lk (;;~h!lbn!!'ri.n teinde bull'luciugu selef 'If;; hl3.lc:ftdimlcrif!in iUifnkb btrh.l$llildcri 'nokm·, Peyg!H'!1ber E.r£t'ldim~z;tm. {a."'l1l) hem c;isl1lle.n. hem de rU]ie'll i .... UI':Jc muct:!!~hIC n'l'~lz'h~f o~m<:l:ildu',;, Hayu $hnda rd1:1-m -dl}r-e- hir §t:)' !l5~a }!ohun. Rnbhu <lkm..indcn yolO] t;]b]:~ brr ruh l!;'in aruk bllo.m,. b-i~1-9'. y"k ol~::i~:sb yrlkll~r. nil' ins,aJ;t ~011"it'Lm Ll!]~1 dQ.I.l}'I1- Cit'! )'"WL" (1)

Ege-r y~nkllridakt s!lu.rl~'1" sii!:~ konrik gtl(]iy-s1;": ve i_lHer:lldt~~ 1isu~y1! n ist~dia:i r~z.!'f] l-;:oYfl!" i1tr~n~z, slae psikl;Til\ri lJ'rott!:SO'ril(rrinin ~.i1idlgl bir kiw~~a!1!lIu:!u y~p;1yuu:

"Nas;I I blr :rn~b lmal eden 1011'(1'11 lfi:rnlL (\%'I:~mkk:'[irH iyl bilk .Ayn:1 Se.kfW,c All~h-ll Teala da ytll.1lltlAl kulunun ulr:n 6.z:el:l i.k~h_'iillt hCll'k~l_cn. iri bilir~ neyin ona l:<tr~1t v!;:re~'e'~itli, nc)tin Qn.;') FayCl3i OltliCll£!'IIU IIi:I! fyf bilen de yi ne 0' dur, I-"I~mh'l~~,~rn yrlkal11J'!J:nanm i~im )111 da lusmbkwrt kunuhnll~ i(: in eunn theM bi ~;~l~rl ~$~'I.Ildit h~1fea,;e:t. eunek 10000.z-tmdlf., .• BZluhp51 ktY'oatliS[leri n uaak ka khg:t :5l.lyli?'rG(,fl birisi de m@tllfl"z.i.IHir" ((ml<11 fizik h~[ ~e'yi' i~jh ed'~lll~ncklcditT ~ ruh • ..,er[d'I'I, dn.,ibi .•. " (GU'k!l)

Bu :$;JJ1Id~:n!l yo,~,r!"llI.fI! he'!' "!'I~ '~d.iilt' ke.ltd;ll!~rl n:i ='Ll"acl_('n:JilSr~Il ",Inml\;. garuyorhusa da. data 'bilhnie:rl.r.tde:11 hri~ bh'~er~nlamih,;h;I~,larli O:rTiMd tlthr. Gl,!rt{·l~, bll )'~'~;:JJrl:lnn sO)I!cdJkl-ed"in tam l.ersidh:" '-' Fun,; her~e)'~ ~~1 h c unekmdir"; SO 11tiJ!l:St: bu c:outie:cie fil:ik Jlf'rken b,;uutJi doga b-ilim'lerini k.;,\smcl'i:yo'l'l1~: Fiz.ik, kbnya, biyoloji. ~~l'1iedk. jltoloji vb, glbl.

I~i~de ;-'a~ad1&lmu; e\'r~fllC H~-

khl hll:lihllngi bir fiki!' 01- retl rlL1..1,ndc btl tnrz d~ nsel !l,~lJde'I1Jlal(lir, bUiJI,s~l. -ae,;lk: ~a1TI;II:lr-r:tt onLin"" ge(iITlj~ diU 1'U;I;l~d<l ;ll'uk. TO rkij'c'd e. EUUm. ej;i:urni '" k_'ldil r zaYl r ki 1 priOfesQW UI1'i,r;;\rlll psi-k,I,7ailri:l]i tlie:r fli le )Iu.ka.ndaIti. gibJ ~~lgd.l~i ~'l'iTt;:ull1l" y.a:;:a bmy<:> r!,1.l,I·, BUlllll ba'$~'t bi rinllu!;;me.;-<;e ~C'St DI'1li741~ go [i~JJ.U'il"yi_z.. Bu du:amt t;~d. eli I.:),ir bUimscl tahilligc' iStJ.rC:L i2~mclnedJr. hHt' bu r~-a! ru n arnaci, gi'! rrOm(U:de "ru h' Ji:..tI'V111.1JIll,HUl C'VH:ne: iligkin herhangi bir oD~rl:il. m!iik1IC'rlJdiri,k~ml~rr,c~gl nln~lum IGl-otm~ ktu'r. B¢clel'l!ruhl. ldJjS~ yektur, sadece b~dlUli ~11 rdrr, Zihi.tr:'I, akl~.l1m_u~ glM ,k a vt<1~lll:,lJ'ise ITICH;I;r,rn biliTflkrdili: m;:l;dd~njn iHskil"" S-E :lhe ;lI;~tid~tl:J11rJ: yolund~d._t. l'le.n~l:.! }<.a\pili' z,~:b:1i tarn olllr;;li]~ elde lCiiHernl.1diy~ dc, l'u~nm,olm1:l(h&u'll, canhh;gl ~t;:l_kJi!:I1~k i'Cll] l11Q~,dtuUerin 'Ill!? ammlann .il i$kile:ti,J,1,dm b~ k3i bir ~ey~ ihtny~c:urm: olm<iJdl~nll bllirO'ruz:. lllo~mzllr v, DilF~lrlb·.llt dedl.~l gin! "o-mnt' g(}k~u:n dt'$m'L?'di~ (DitIurth), BUincimiz:, di.ler hlef( $~)" gibi '* m_i.ly~fhk evrlm sureeirun sonucu oi~~r.\k ctJri !1i1!k~~j ve n,111 gibi ka\'r,lIi r.l,1 L'l.r~nl,!&yclEITLil gel,tn:l:f. l5u ynDdr! ele .aktC'atmHi ,ka.'I.I"I'"21ml..af uun l~~'tt1!i11 bililll}el'i l~rml{hg~ ii~lrl t'ol~ kl.S9 lOh' bzcl Ohltil~{. BfUUn .!li'li:lderfl~e1TId 'b~lim~eri .lupsamlu:a c:1.~ aI~bilmc.k h;11l dl.dtir dolusu YII..zl1lt!.k gcte]ti:r. 1{o:l'lli.'lyl'a UgiU _d.!Ihil mU.lH o,kumil~al' )';!,pm~d\ i,!;~:tl y.iJlUnm Sol;J;u ndalti k~y~ nnkta eldukca lopaf:l21},I.c.:t olac~km.

Modern f:Vt':e-n: anIQ--,.r,uiIifM 'JiI\lbn n y€n :ne?'

D'fl;;:;u!1r(;c ~~:riM boyuf!(:~ btHiiu i.1fI.~nl.~r !>m:1:{!e~ ~u:'ld dnll~'fl.I$ll"ln \.~ wh la: !1!ttl$lnadll;a-r. Killl:id U:jiUt:lUl'II;"'!" ,·c !;iI' z;pm~!'lhlHn biU~ iltl!stlHl~n d[ycb~'!e-tc~~ L'L'1il!:. !:lil\Z:L :tUl;l.[~l!lr Lie ;'m~dde- ndetden (lJ.~~:i~r?m- ve ~h\l.n!,:1'1'I. hLl' 11llrt"al(la L1,t:[~l.~. ley b'le.dt.l't~ SO,ltl· ];<In eb:afrflOJ1! clJ!;l~j'iyl aUi~~la)1l 'Cllh;ilu ~a:r ..Ynz:~.h U'~ri h ~~l'I ,dillli,z:d~k<i~~Hl be1g-e:lere: 810m bu, Up ~Ort~]al' 'Ilk o Ia,nth: IYOl1.y~·dm (simdikiE<an Ana.do-

ttl Ikl)'llan) O:rla,yu ~ Ik II, (I-hll:J!!;eI' ]h)gh.1.. Ci· Ik:h "r.~l, Dfl,!iii!lU e tarillin:i h;:li~l1:d.'. ruh kavreaumnelc 31b!inn~,;;jl blil J~ Zlmn !onUS'll cl!~t!1.il, Konunrua [1(;1- smdan bilhn lt1!.fihil'lill,e d,og:a maz,a:flarmm 'I;hl va,r olmast, bu mO'ZiOn~UI.il n 2..'1:manki t Je doga bi, U'l.l,l olan 3SiUf,O M'm$(]iJ::':n 1 ra !'I,OlI,no 11~ lann I \I·tlTgU]a.mak i!\.("IS'L'Ild. n nem La~un. kUld~f'.

, .nol1mn.i, nu;h. be)fIlIi'H::a dwr ~_. 'j"a bnklf ,flI;!;imIZI bh;ilTIJendi[;tl~,l nr, Mev ;iJn ler "ill; ~,k . innl 'rh:d n ha'fckeder, dQgad~,ki d(i~enlili.~in ilik O'Lfld:leri etHer. Bu iI1 d. '1llJ tnlno ... rnrL; en enc gr!l~ n I-ilfm dab O:h'nUT tur, Dlu'It; a~' evrenm m,!:iI'kczindJ~n iil1di:re.n ve b.6ybd'ikl'e tnsaru d;'1, Cainhlar d.(IU:[~.oa~Ulm 'm.erkezmd:~n.~mHren :Da'rwin/\V,a~ill.<liG'C evrlm kuramma >'0 ~ a~~l!'l iU~ hi lini dah },'I.[lt' astronemi o:l!n,.usuu·, Mode-m bUim. io ... ruzr!ld~. I\VIlUPl1''d;;'l o:rmya fW1iimJ'm$-ur ;lrn::t a'liinl o~ [ak ZO" yW:}IJld.!l' dot." 'biHml.d i fffiilnhgm binI me '11~hr ilioruugu seru lIi\O'.;/I kesln yan:tu]at v.eu:hihn y~ btllJb.uu,-ll.r CBWrn 'If, Gcltuh 2000), Bu g I i$fiU:: 0 kudal' bmzhd.tr ki, ~,t'lgu zam;1,f1 bi'li~:t1.'l1:1 ke\$ifh:rin greflt~ h~dk klj~lel ri ve haua g_k~dt1:11ik ya da 0- kury,azilf (cJIf,rel('l' ~araf!udan ba~medilmsstne vaku b.lm~.maktillchr, Ba~ limsel lu'Lll(u11n fillygm In:iimasl, g~llii, ki,de'ler t.aI'nfund.a::Lii· ~nht:il lip katlldIenflilm.es:i ,[;1 f1Ic:mk2engi1l't Wp lum la:rdill, ger~C'k~t!~~bnltllc:l~J~dl'r. Blztm g'lbi h 'IT'll yo.k'i.ul hl1;ru1. de egi1imsi.l toplu,I:uI.p;rda ~~ bmmiid kldtl1ft)n g,ti:li:;;~ ~l.esjL cok. y·~W,3::; 2(.'n;:e.kl~m~ kte, 2.0. yfi:qrul 'bilimi.nin bulg-ltle'i,l top.l.lmt!ll m:~fu_z e:dcmef'llekt~k, Bo}'h~ O"JDel mh ki',vli1!m~ cl~. ,gel; rliliF:itli ko~!U:l:tlap )"" devalt.t I .. ~me~.t~dlf.

rQi'~ 2.0. },u.zywn bA~uldan gel .. nl1mu:ze gel f1:e bd:E1i biiim1 ~VTI~l'lj" dogaya ve. insam iIltd;1llITla :roLunda ,~o~ o,:,'ytik ~.cj~m I~r am; 150 )'11 one 'Oaf'! in ~i('. tm~lay;:m ;],r~ anc:Ji:k \1'1~ y(n;i'1I,d~ lam, ol:.nai~ l.mla.$tl~dl. 'lie g,tn tik d,f>,vrime }tol, :1~lt, Buyle.likl· arnk kiln o:!dugu'miIJ-Z:(~. "n oidug_um:uzu" 'bin oM.uI, fizi:l<tt1 Ik.lHU\n1m eorn'IWk v£. DUyLtl~ Padam. klU'l;lImI~r. ~dnd); }11 l'l,d!l§U1lJZ II! li.eni al'nb.~fl,~mu1l3g1ath .

G'ClnfimOz bi]imi maddlillinl] Ile-

:ltlen hV'Utf'l bfnllln ezelllldertnl a~d,b.bfHlktad1r. Mood!'! cok u sayu:ll •• ,_ oldu.kca l~(u;fil{ YlThpU.nsbflfiil~n oln~mflklad~D'. i:ia.Vl)" su, ates VI! toprak bir m ue'n"1::l1 on mt1v,(Jfl(11i blri b'Qyl!.ldu~[LLUdeki, a tomla.1fda a~ ~ ~ tomlal' 'kc.!.ldilerinclcnon bin kat l<t'l~uk ~~l<irdl)k i'le bit' milyotT L~at ku~ul'l,. eieku'onl3rd 'Ill;, Ij/d~irdc:k hi! kend.indC'n 01'11 :k:ll!'r daha k .r:: ~k netrcn vc p otcmlard:an olusmaktadu (Se,. kil, ~). A,lom ~(!I~irdc~indki proton ve norroalar be r~m l parcacrk clan kWltt:hudan m ~ydanag)- tmektedlll:', B6 'Ies,i klllC; III k. p~.r(';'lclkkann dlllf'r2tr t1rl f1 g(Ll11i~\1!l~ bay-au gozle-mkdi, j'mi:t clsiml cTdl'ln i'al'ldldn~: kOTI'I:lml::litl: ae k~,cln }rUI . .;::;ek 113 -asi etle 'li~\'1.II,; r l' hulan 0. kad,'r • :. h '"asi let le I i'lin btlir (H -I.' '1:1,1(''[ bdjrsi:dik iI"est); h m dalga hem ·pilr~aclk Oz['l. liikl li'i gostuiri 'T; d("~'Hlim. $'I1~Slnda belli bir y,tnln c i.de·me:d t~ verilen blr dururndan d~~eri]]'I:: gC'C'e" ke'l'lI g.Qdcnemeyen ara ;(Ju.nlm~ ~'.:'i~r~ :tar. Bli p~n:ii'Pier b'fn(ino ·'kuanlum m.ei<<lI!lI"r 01 rak ,adt~nd!rj,bl!.".

M<ldd, run [:em-I Ipn~l:m al-

't! h:pwl], :ollu kuark Po' bUl1llar - ra- 511 nd~]d w mel et kHe~!ni!'l~d gen;ekIt"s>lircn ara.-c~ P.<'iIiC'<'lC'1 kla rdD r, He:nl.l;z pi:l:f\~acll~hrrH1 k(ulc'l n,lii.n nereden .gi!:id'1k1i~rilJli ~u:ddaY:libilm·Jk: it;i.n g - rekll elan l~hW i~Jl;!:dilmrn1!i~e de )'al(1!1flA CERN (AYrUIM NQkl~et J\.t,9:"urm~ K~n ~yIYd(lkl UlC (FhJ),uk H'i1dmrl ICarpl~unC'!~) d!~I}I.~rl • r.dnde 1~,e~rediJ~lI;cgi lHm:dmiilkmdl'r. Cevrlli::1l1ude g6fd:dlE;0'lnllOl: her~i~Y bu l'i1::l'l]el pU'I~:t! I:::~J.da:rtl,::In V~' hu nlann C'[~ IdIC$imh~rmden mcycll!l11ln gdi.ii. I)flrt hnnl:! Ii':lkUe~imdl!';l:l, mil alan k OlD h.'

~€ldm b:h:'i dooyanuza ~eken ku.v~ ·wuir. G6rdt'l~t:lm(J:i!:: ~~lk. rndyo dalgaL~r] libi olayW~d.iUl SO'I'\Hnlt! ol:a;iIl ,tU1\lV~t is~ elckt'rom'l'nyc'Lil~ klll\'\I'e~~ til'" l\lol1dn:rd~an ~:lekU'o'l'll kopmasn,na y'ol ,il,\,'iili1;1 :;;'a:yl r l:i.unc"l V( .atom 1';;' kirde-ghli blr arada I[J.I:Wfl }"'eJ1,in ktl1itvel~ le btll."]iku~: bu dt,ir[ H~1:I1JeJ, kuvvet, btl[fin fizik oit:Jyl!a n n I a ~.a.kblr<

~:kli rnadde pon'!!i~u;."18nL1n (omeillil hlr elektrou It pozhro111) blrbirlefliyL~ ii!'tkl!t:~:ll~esi ara IHkil~,i'm, p<1·n:a~ cdd n (fuLliifl, Ftl'I~i 1bibJi~tn'l.ia ~Ij,;:) tie l.Ih:u, Evr m:dl'ki butt1n elaylar d "l'C'~'1f1 ,·1 eikil~ilir!h:fil1J .,{mutluh~t v bunle rd i!.tli'li ba;;i~a da kU'II''\ref roktu , :8\1 (ray~ tiS[c.r b- li.r.le.nilllC'i is:~ it' olastllk(;1 tllj1Jro~ yommHryahml do~ ,!.');$a~.iJJl1na, .gOre neden- on~u;: ili~k.ism baghd]I',

D'oin,d~ 6 ~.uaTk ve 6 lepien ile b'll1i1lli:B:Rn ~9Jn;'1L P'iU'4,;:l 11.<la' I ohnfik. \I~\!t· Lop.l~m 2+ 1 mn'l p~IT~C:11~ vark,,··n. bunlsrdan b~:rka, 1 m.add.eyle etl~ilC5ime gir.erl,tt. A~~.r kU3:l."'1d rye,. I,' p:~oniaJ: ~Qk k sa. sur ci, .lla' ~F kuad~lara bozurI,h .. \juficlailt bUl1ilill1' direk~ 0- larak :rnadde I{~~[kj]!e$me:le'r, Kar.adl, )I,ll. da' an b rarh o~arn.k glJ~leml.enen bell. bash S 'pa1!'Qlcrk \'ardu::Cotol1ilat. 'lcktf,onI3'r ( .... ~ po:zltfonlar). m,Oo.nllll' (ve k."IT~1 'lnucnLal'l, nerronlar, pro-

wnlar ~re: pionlar, l3unbna bir de i '0- nize clmus 8lOmian elld >rl~hiliri4

I~mnn maddeden ge~erkcrl!'lJ Il! Iji blmklr_ Crl1eg;t.n. a10m tkirdegi \'1: d!~kll~llni~ 'r, de krri ksd [jlarnk yrtkI'u oitduklannda:n. Ina&i'(!nin .~lc ... nlarmdl1ld, dC'ktl'onlo:ra yaplllldaIl ,(?l,elnl'lksril etk le$~ll1Icl yoluyll';! tmelj·~ ;;[1~l).@ruhn;. 'lyQn~.za5)'on~ yol ~~Iiir, ,~olonlaf (~l~lnr(l'mrtRyrel.ikl~'lm't:I'i) a;.

~ . it I A1O'Ii1 ~ 1~lf'lelB~' pC! 'ClC1l~ICI~ C.:;J nil/co 115r.!:. k!OIGn her ~e:lfI'"' lsmel 'YC~lrd1ttlrl~Jr c: 1O-'IEl!to.1'JI

,Atum

ardaid del<'I1!Jinla~l1rutl1n'1la."1 ill! rji ;kl:t},b~dfrle[", ELd"U'gnl~r daha _ diAer !1'Jl!kt,rol.ih.1ria ,Lkilc~e· e,f'i:e~j iJ..eri.n.~ Ilkta1'l rb;r. N ClnOl'lklr' ~ttl proron I 'ten tel. rd"kle'r. 'y.l(:mkl~n l;a.rl~lcSn\~l:u· o~mak [12, • I;:~-$irli yoUa1'la enuji k'~yb!i'derl r, dildll ]oHll'C ket ' geeen prorcnlar; u oLduldilrUiiLt;lan, ' [ knil~t:l etiml'~f llraClh:glyl!!l! ~'cU'lid 11 e-lll?vjj, I:Jmarltlil'r. Da1l'lyn:Styla, I~I nlfn enitu:'le

iDu.nda cisimd cl,~kmnmm tikv . ~i:1, e'~k~t~,tO,ll~ y~rn;_tU,

Di~l:r bilrii:ln nCSLl [er Jjlbi 'bi:d ~ n olu~u"I~'n', ma¢lde de lcmre[dc kumwmme:kklnH(sl!1 yaw,lara g6't'f ~ • Can]! madde J::%l!N"i-nd eevr:i-min

~I aydi;.lama. ~O.rftly[e ~Ot\tldil tummlb!ill'i!~ IIDaddedil' v" d(j;~wn- 1~i~ .ne >'1a$I'!LYJ rt,a:r:::nlU,Z dOl bu. rndan l,a. l1akianmaktacl1.f'_ Bu -!Ieyt ethan S~choglu ·'rel.sc~eWilli KU-l'IhlUal ~kal1iksel Tc.me.llerl" :JSi:I:lili mak<llcsUlik ~ok gl'!z:~~ bir bt- 9JIIfi,. a!;!ld~r: Orrneg:ln ~ .. lsefede PIn.-

n'dan bas:t~y.llmk gfll'1ll110%e kadar

en ~evrc.I1$~ner~ sorurru <IhJl];l~aozd,- U~i i1e iltgilidir. TOm. kedlbi:rb'irl~rindeIi bir.u r~rrl<:h da olsa, lui k!:"di lar!lk lllUI)'I'P :~nnll1~f" bi1memlzin nedenl bmul1 It,edi* Ind'k! ._t,{)mlnnn o.z:d ~ ohm !>lndlIll

}'l'Iilklanrm.lktad11' ( ~1,II08lu)r,

~!.Z'il;: 'Y!l~!ii1ftnm ostUlIC kU11JI~n --YD 1,1. bu il.diru;1en yi'irarl:lllill'lf

bi.yolojl bilimi sa.yesino e maddenin 13.1 mU)'i\f 'Y1Jhk l~rihini. Uk birk1l(; na'nD santye hari~. r{J/maml}'1~ btlmekte}tlZ. flu s!lrc.;te .fi:dk, kimy.a ve , . 'tll.oji yasalanndal1 ba~ka. hbh Yill "tasanrncr" t,tu"O!ndJ,m bi~biT SIAl< C'\~ I rm~.mektedlr. 13~1 'nti].· a'i \l1d~i.I. 6rD:L~S]tlrD. -$11 '!In bilmi,yo:ru:z, Ev. IUldt muda.ka bir Ita...c.antll(:l olmasi l"ekni:g ne rnsnenlar bu lHS<'ilrJ;lnClYI ,- di!. ruhu) B'IlYIl'l!:. Palirlnl:1l nee ·i~ - ~~~'bm.l:'1ef, Anc~h' bu da ycni ~,~~k· bmaIa:r ger~kHmwl~[~lr, 'tl:Snnmi:'a~ ,;!I kim UlBarlaJih gibi surular :nllU:SI~ kdlcttktlr, YaM? d - k,onUntlUz. <I1,;~sm· dan 1],7 milYlu" yl.l ~ DC ind. n I ~r o~up. hiu~~i. 'O!rlc;m.lickgit (:(m'klJ. [m pullm 3.Inlll 13.7 n1d'~ r ydChm 1m ~ maddenin keflld]tiginden geU~

-0 :StIrcdnij VUfgul" mal~ \Ie a,t'amo

11iI~daI1 insanhu' fl,ibl k:al111~~lk }'1J1~ul a ,. nn orH:l)'~ II~Wlnda he,tbling" bir [;_zi.l~

.~. si ,gncmri 1$" k:1T'ltolTlad'Ait'i1 behrtmlZ'KlBf, BiHyorll:l: kil,3,7 nri'~ym' yil~ ill full, rnaddi Oln1~,.'ftll hi; tOO!:. • 01(tur, OI~Q~lmle olup oTI.mll_m~...s1 d'3 ~u , nld bilimill konu u d. mdlidu,

!\yrlcfI H'Ilbbie'll~ HJ2.9·d~ki g~i.kmlcrinden b1.\ ~raml, -"T, !:'I3mi.z.in gell.i~b:rru,d·i,[e oldugunu biliyoru~. 'G Itn t~h::d iginc g~re bi r b1tihi;,t'l.g~C noktal 0,130 evremn, BU}7uk P~lh,l~'],f,I ad1 vndl&'imk Ilu b!)~1311il'l~~ nokrn I [3,7 'mUyoar \I kadar es-kid1i (Send I 2), fia~laGgl\':takt }"Qg,lnl enerjiclen :EiT!i5l' in'in L'II'llu fc;mni'!l\l'[;llln (E""ntcll irad~ e:ld:a'l gib! mad,de:, YOlni aln'ff.I aln pan:·a,cJ.kla,r onilya ';I'ktl. (Cankocek, 1,0 I 0)

Mocl.ern Ktl~noloj"k knr1una 11.6- n nQkHli~l, bl-r lekiII:i.l<tcn do~n I!\'rende l'Ii< ~.t,nh',dl!rde; a kadar bu)'i~k 1,,11; ~le3iklik v:luh kl. tum m;:tddd or 1L)'lrl edi1l!'1nez: btr ~k~\~ul~ eorbasi" d'U'fI.lIll'llnd~}.dl. I 'NtCIl A\JdUrkr;1l madd OrLflya !,;1ku ve bu maddt' 01.'1' C)~ '!:lii[nf ;uom'I.;ln. i1~on,lflli Ylt~h:z.13r\. YIWI.zli1f ynndll< ;) d, ha ;lg~f amml~o 1'1 nl!eyd1!lUlll ~"~Iirdi. B,(Ufln bu ~uroi:i~

'.'rmol flyl~1 biUmn k cdir Vi.' lti.;;bk ttlSalil'ilClra gc"Ji~k ch,i}'mactau a~d,~,· tanmaluaclrr, Ilk U\; dald'k;i ge~likum onra, ''lffellln .~.]cakhgl k\ict\:k PFOU:lIl Vf." nOU'01! kir1iHgillhi ce'kird.ek h Itndc bid~m(-~l!ilie ~rC:>llec-ek kadar

d1il~nL (Wdfll~rg).

H.ldl'ojeti. aIOmW'l.UI1 fUla!~n. ~'LkInt4,mcmlll'OL'1l1lki mllyarli31'l"(s ~,.lllk Snnl~le ;fildtdar, ,!!:,I,;li,eg '1I:iIJ,'v, gfrnc~ 'j-I "r:n.im~! ve d(myam~ meydamt ge:ldt SOh'ln bu S(U,Cij; de: ke:ndUigth'''-11 g·li~l1. flu il1r 'ein butiiu dela}~-

l;;J;l'Ult ve n1~I~an1i trnl~SI rn bil~lr >kU:yiFZ, Bi.lgi • yar simutas~'onhrn Ue- g3ilaksiler, }111d~hl!'1 gC:ll~&~n1er y.am:la'bi,ii)'om.:" Bu}'uk Padama'dian gr;:h~JI anerynifl brt~)roi ~ll~'rd~gi maddenin .olu\+l1.lIrdug;n <'Hom. aln pa;r~acdd.!lr ve bunloann senucunda ll!liJ a i;:lbn h,idm]£n atom laruun birlrii!S:111l!si :He dps"n'11dlzlair y.andlkO'l., iic lU'5tm'1ttrmar dn,qru daln,. all r elemeruler olusau. Glln~imi:tltl kallesinin aklasik ouda bi:rindel'i tl~iJ(;, k nlanlar gez.cgene d6nit ... "[,ul,e-r, Da:h:t-N Myuk hll'l,elt dlritnler merkezlertndeki 'nllkl,~,ert.!lklU ~lesl~yebi,k~ce:k kacla'r 51cak olae Ir:.larmdan ,kendi el1!u"Urlni 1illrc'[ip l~tdJ1: nldukrr C$ekil )), DunYIl!1'!1:m'i kayat fllldaki uranyum vc k.U.JrSllll oranlanmn 61(;\lmfl Do(m- 11' - 'I.'UIl ',_-$1111 y:ddll:l"!\( OJ ,5 mit)r~ y!1 (lllamk bclirh!meb;:dir, +. - mt'~Y3.r ~Ili once Gfi't're:$'in Ct'yrmnde donen p:lf~ rk ve gadiJJld~.fl ,erkure !,dU,IU. Bu ille dOI'l!ri:l,nl,Cl'de ge-zemelIlimi.tin r~d Qk}"3'fIusl:an \I annostFerillde, i]1;, canltlann dQklllaruiI,(M .. 'i amino Mil ve pl'o'lieinicri olusu,u-all rnalek Uller v;u;d.l (Ugh t-ruan).

Hr~~I:J.ngu;.'l~D'l gl~~nUa:n:~:i!;e. kad~rr ·ey· rende Ihi.!.: )~'l10llf:1 ndan b~ka bi r ~o;c:al1 mi Dyn;':l'n;;K~d;18m~ ~n(:lj,l~ ynlu n .:i!ama;Ulila't"d~ L~1'31]~y~bi Id.! k.i IlSLU'l~~'l' b.!nllerc·e;: )'11. et~_fl~nnda gvr(]i1L~IC'" ri 0 l~.y]:['rn, g.ll,ne~l, illY], >,1 khz];)fl ~I'ft. c~ la~~n;;;;mnel tUer. :;;C)mrn d.-, bunlan t,ctnnmn }lar~~UlgU'l~ dQ:!;it'l.nd'l1,~(lr. lNits.k(l Wfl~l. d(lstlflmd.c'r~ de bddeIlenwldl zi'lten. ~unko biJlThlYQrl~n'dr, Biu bl]gi!~n~ i~!Ir%lnItH:<);nc a k yothlli ::amiil[1rBlI'(,l:!'l ,~t~IHler. Ole y~m.Jan evrentn b!l::kilm.gI!C~IWakt e'tlerjinin neteden gdd'tai. sorllsu~er~eve.sln~ e ,~e~itU SJ1~kui:aS?'~l1l lsr Y~lPlh~'wi~ll1- dlf. Ome;g~1Ii Hol\vking onnn cvrcwt'l'1l k~\tJ~.::;d Q~kirn eo.eTlj$lVl!d:~rt odo!ll(," III I I1cbg!n1 so"ikr "I-Iliwki ng). [h:l kurmrg~llI g.~ f,C' {''VTienbl WID ohl:l1)11~ maddern}]'!. p<K~tif e:tl.el!'jisinl cl.el:l.g~l,tYC:L1 1l11llall4i:liIJl bi:r:m~gilt.ir l~ul lesel cddrn !.!IH.l'~:S~ b(H:tU 'vardu·_ -S:itim kiJ~ml~~ nndmrli b~]Z:ll:ln .~ .BrftYllk P;a(]am<1l·Y.1L ne.(;~en ~ll~n (ai:pl~;;ln ~<i1lard~ltl, (C~kh~ ~vl:'tnlrl' :k.ut:<lnn) S(:lZ I.'-iltt t ttl'i~l] J, !3'tMOn.lm Y"l:tllt f):rnItUl ¢abnl.u'l l!:muli~

Seo'~l1 J! 'fllehtJot S1!l1'~~li ~()~UP (l1'l'r'h~,!!i!

devt:lfl'l edl~r:li:I', Go J'I 1l1. bovukh':i{lClnrl~ ~dl!bdc;il'i1!'!,,,,mr'\J %J~\::I~~I" 1'0 fT1i~fOf rll, d[]fw~ bQrilUel'ln.kl ~brkl>!~ VII. .;folia wClM~Tfll~i I~ lioo mil~Qr ,(II d"l'lrl!ld~,Idlr.

!111:,l,;; ilJC~!imd;Jl;li hC£lhiil;tljj;li b~r d,~,gi:~;i~.(~ Uk ~lt{h'l:1e:::, N;>r fi~·!;: biT merallalk (IZlr.':U[U: ~,\gnJlurr, N ewton'un nlt:til n~ :;igi gi.Z;~lt'JJJ "'ll~kraf:l tlld. eden c.e:Inrn lmvv£II" 'kll. Newlon bu kuv'IleIt ;lCl.klnYllI'lllQt'1uSU ama >~iric' de h~~, I"ll !anmak~1ll old~gumu;z; evrensel eekhtl yasQSI:I11 kun:hl. Bi2:im. mftUlfl%iF &hlli~~~e l3i])'l.!Li~ 1?1i,t.t.l.m·n·d~r. Qno:/lrt ~)Il~~$illi $i.mddik. bihmyoN:Z:, Ami:! kesm I[)hrral~ ~ml[il. QM~liYn'l.IJ~ Vi!: .. yn nu l:art ile 8~lkiflya~i1cl[{;i ril.tliTz scr. B'Clyuk r~d<ilnl.t bi'!" .~ere gell'etddqIjk~~11 oon:ra 1]rtlk 'I,!' ..... enin n:;:ik }"1i~(l .. Janna gtlre da'!"TIlndl,@,r ve Uk ;;:a:m~lardOl O:ll!l}'R !;-tlmn ma,cldenil1 l!'I"rim. ge>ci'l'i~I):k8:u"um(ude biz~ri mc_yd~,na lSelirdigtdir. Bu s~rc'li "pl'lrj:;:ilc'lk~~rm bndHig~!1I:d~n Tf!LilC·ern~IiI~lw". Bu, m~etTIl:da do~~ !bili mh:rin±n on~ya :kQydu~u }lfllSJ:llud~n ve kuV'\?~derdJen ~klil hi:! ol,g,u n.ml (It'il'!l~>'t:gjr:n.l!.!cli~l 'lfcg~r;cl'D(j!yf;:c~gi lk.~sim;~jlL, Q::zoet]c:I'$r.k. 13,.7 ruity.\f yll.dll: IlaM bit ruh kendini gLi~lcmlil!'nli'$'lir. Ruh kavr~l;'ru b:i:u: bllS<UlIlh. d(l~:a k",,~illHUd.,"l adz, p!i;nil hlcilg'l d6U1crnle'rdeT! lJ:limfilU",

ICdnfd_I'~ ~f(i'nde nd~~lmn )1'e'lll\e7

U~~$~;liIVilw."lE:n t lJ.1 mil.yal: )Ill i!)n~ ee) canh y~~~n:D: ge~i~ {4 mily:tlr YII enee) I~da.r "lam bil nln rI,\J;:IC'eI'1'l¥] n:;rik }l!umlnn tXt: na;dri!edeb~U>~m'm:. Yut{a:rJ!d:~ ;l.nl.::J:nld~~t g~M. milyad;.:lrCI,l. yd ~fjTfn sUl'e,u' herhr:mgi litr (~.or g:<1 [ISm glue. ruh vey~. b~lt.'n:Qdigh'l'li!!; bh' fenomen rol i;I'YftalmJITH~n:r.Bl'l 11l:;'\CI!r.i]['lU'a. dC'o,I'f.lll1LUU ils~ kiil'llya \,t! M)'o loj i oi lim I!c ri 1.1I;;ddll.r: Oh(;,e kendi.I,]] l~p"Pl~ lllyUDlI 1:r:t{l[~IUI[h~I l{.elldili,lntclen ol~J:~ilr, di<ihil '$~nti:! bi,dldlnli Sc.~iI.ilUle }\'avas )'OlV~., mi:1Yil.rlarca ~n~ i:c;ijJd.. hugUtl ell';JJll1111ida gordog!lm:M C3:tllJ,l~a'f d(rn)I~.iiI. gdi~ir. CanII evrhu. de n'U,addellil1~\·thnifnn btl" de\!31mmr; hif fnrkla ki. bu eanlh evriir~lde OIMII~k l1i3akln ~il"~.,:: ~~ma de'Aildtr. ~I!"tad~ t.ir ~k "'biTikindi s~.;iI im"V:fI:rcl'l,v _

Her $e,'llto'!'Il \~~n'Q]£l::~Uerdm o~ lu~ui!' amn t~anh l1lo.!'l!'kUIlI<l:i N)plulll~ £u i ~ ~ C:(!.nSl% Ia,r ~i'1t5l~~,d;1!; ~C'l.~ b!idt'rgiVii bil:r aynm v:Jl'dur: kc:mdini. kop)'Ul;l~ m .... Canh mole~~He:r k~Vl.cHni k{)p~

YIIJag.", da"hl:l;~.'~ bu !<opy:d,~'l;na i~I'£JV,lini E~~ri}th;o,ys~ tk .. i ksl.z I;ihLl':l:\~ y,a.pilr.1ar. A!iihi:l.d~ t(lmaVlil~1i1I ·c~,iksi.t o]~mk )~~ pabllse lerd.~ ~,\!:l'iro ~er~e,k]~$~:rIle~.~], (:ll'f'Jl~.(i ,evnl[ll, UiD'lJ d(l bu kQipyroau.l]l tsi.i!:'llfi;l.i:n(:leki bOl:~;U;15j2.I,I.llb,f:iJ sonucudur, Bit OI,nla:mda. ,~e[ eckt'Oiksolll: kop~ yalallulya ~~1m.l2l[ri.k" durum de~lik. evrim ·'$:im~lrhil.ltl k:~nbl~I" durumudur, KoprYo'{I:hlimfldlilkl !;n:;'l$:iI.fISt.dJk, Y';!A] :5im~tflni:i1I ku"~lrn~:!iI. m1,i1il~10n. d1i2llu:::il~Ur. MUI:a.s'Y~H'UlI Ilg:nty£ln s~n~ ler. e~ i,~in.de bulnncluldan YOI:;lO'l_;m,iI:",,;ahpl.m.n {h(l,clI'e:lt:r y~ don ho.cr.c U:lplu[uidar:l., o:rg~nl.i!lUAl~:rJ ic.tn d;aha bl:1~11 nh biv 'Yil~!lm~:g~ mnr:;;klfSl1 gl!leeek fiC'Sm~W aau~nl~Mllrler.

i-iii!cl'elcr~ d~l:h.a ,Otiliteden v.a.r elan b.il p~a:miz;l,ei .. erek di1::lie11 kw'u.dfl]" ~.d !by d01:cU de oulann g~llj,hl'ril1d£' i!!vrirn :Sil!re('i>flc kodi~ruln~tlr,13i' h(l;~reye. L,~m, bi:r t~uh huere Oh.111l:S,! i,(;,i.r,L, iuoml~nlTl. m~Ie::_k:1]ik:l:im:l]. !TIC'· Ilekld z,lm;ir~e"n'llii ve }lllptl~:t'ifil harauz ol:7limk d~lz€'rIh~:t:nft;l'i-~'[].110.~nacn. \'1: bu :;Urecin. de:v®minJ&lID sa~]amak O'Ze:r~ s.d¢~ek. ktl~Jk'h'rril <lk~-3inhll'l biilgj ONA'hllrd~. ~cpo:b:um.

~1jI Q~n:~~ h(l.tlt51'fidle' lemeMe b~ ,ntom. b1illhmul:: k1llrbon" ~1tLCll'oJen, dl~~jtn. nhr·ujen V~ FosFor_ A)'l':.l,c:n ki.lcuk In~kltld~rd3 ~::Ii'r 5!,1 tflj oo~ka ~~cHll1.l:ilr da 'Y<:lJrcllr ama teme[ Yf.l.lm:Zl:s:htn bu bet" n.LOl[ud ~~ m~ydliUlt] gdir. Ort\~~n:m!l 1 S .mwru;;.g:r!!·IIJ!! hirimincTe oll~n bu ~l:itOmhu:'ull bi'l'le~me~ st }"'llZIIRloc~ .r:u:kh Il.llrdel.'b molek1lUe~ .:i m~ydi1f1a ge:li;nl' ve c~il.,il m(J'leklIH~t: dt, ,Clr,~:}m.ma ob:rak 1,0 fl!tOnl ~~;l!th'gl 1i0iyiilkl:ll~undli',;di r.ZiOirlder oluSI" Im'aC'.nl~ scl{ilcle bbbmme le'kl~,mt'Di billsi.l: TI1Q~ekollere~t ":;:~l"Id,r -nu')Id.w[l.er" d~llir ve .on.i.l]amJ! 75.000 atom a!u:l!Atrld~d~rl~r. Zinc!i!' mob~kil~~ .. ntn ~l1burnkteri. en gBC'Ii'! dektro.n mikmSkopt!1lny'la g()nllebiJUruer. H'Iler.,~ icilld.e 'b'ir n,iITlilri cl{lzeni ,0013.1'11, burbi['i!l:Ie h~g[~ .z.i ncil' m~ilekldleri ~~~l]tI.o~'OIiI1 giba, ';'~,Pl'Ia:r.n.~ ohu~nJi:rl'lcrl:t'l;r ve m'u.it1I:Ha :!:Iucir mol~k{li]erdtn 100 dda d3ha bti)'id~ ol.up, :lItmd:iilnu~lk t:illilc!"lI'llil.kopl!lnyhl. ~.rulmilirler" '~$~ hll' )'ilp~'I;8ft'1H I)r~ g'ClllkC:1:l111cle'l']nc hac.l'>~ dI!:JlIh'. Cogu Ildr.f'elergu:::le gonlle:meyece:k. J!:adllf'

(u.n.b.madl~r, C i1t.tl.k.a hI.:!

- _- tek bllL hucre, !<::endi ~::;:':_~:ze·'J~[>erek }'liLiiiamal I1J 'life 6· UamcLel ]\,in yel.elf]idiil'. __ lrllyonl fC!;,\ haereuln fjrI.te ilHi~,~t 'Mrdu:"

~"::::;:c::'!~b.D ~h hUcrt' ,~,ra,pmak,

Ir orgllt!enme' i~ja[; • AiJ.d gunde 01IU3.1I1!:;,;Uf" 1 !lQre.n b.ir ~'!lr<edt:ll ilsu reci ·~nl31na '<lnlann

......... ...., dol. [eID!g.dim,mi,~iri ikfl:ll.~ i!liLlidilt, 1I:IlItropi Y.~sa.'l'l ~~u c, ya ~ylJgq):re, !'\~p,ah bir '1IS'~2~12Uk {ellttl)p'U af'mr, .2:~~!::Ii miL}lIrhu:ca yall:~tl;l.(l,e ua- dtltZeng~llkt.e:n. dii:zel1(l

_ g}di:5lj1"archr? ,i!lIlf".Kla" l'lfiUTieken ill e sudur: eut~,,;."'~""~_"'I '~;ey _ itlru-jidlnr. '0,11:CI11 _ if;!m~ljf goel'ckk ve:-dunel'lcrji bYmI,gt gYllie~lit.

d(Jll:t:1n-l~ a aflzcnlSi.z:lig~ gh,· • dl!t.lc.l1ill. 'r,ekmr tekrar _c.-_...... sneak e~~erji breuntnde't:J::::mnli1 ~anh ul~hmr, En-rj,i, lrr, bhkiler gl'Del;! '1~~,SU:\l brhomUoks'iEi ~ekere do· ~p~~- Ie. kullamhrb'ii", $ekc'r', ,;;;z.~wd](tk!rittcll daha d!uz:tniid~ r, ~~:;:]l ~11'I1. i, de 1llll'fJi.yi ,g~r.i - klikfe bhktLc.r . hajlvan. IIlhije nlt: "ya katnk"i:;O~

kafbond:lok."i l e rbest kah.t

"y:rIl ~mal:'l.da ellenli hue-

pklil'llYBp.tiJrak' kr.ndihl.~ ~o· ~::::::I_ts:l_~lda kttlhuuhr. rldl~ ve ".lmlll!!: lX\jh olarak La:t'l~Udlligtnden. ve !ldeL~ mekaOO'llrtr;te, hu renin {';ze'l~ ............... lU. d~Il[' ','en bllgi, g'!1:n.l~·rl e 'lIl:!i~:n, nt.slc gl~i;l!r. Her b:e:Lh:gln ..:::::::nJbOll_ e,el1i,!l;i:1l ayn b1'1" gem var-

drr, Hilcre boltrnup iki h' cr h illne i'" lirken eL~irdcgl die 1~IQnu.u: V,C'. i(+nde'k! kromoZlOml:lt' 'kendi1eri,ni, kQP}"3l3.m1l~ olurlar, Gcn1t,T, De-

~ksiriOOn;Oklcik A-

's,i [ (DNA) dC'Li,.I,etil ~ 1l111.kl~otjcl·" nwi,ck rCtllerden 0 IUiUf (StI;'ldl 5). Ii *,~UaAin kahum.la Ae~mlil' ~ de mek, bit paffa DNA'lUn ;:1ktnn!1iL~8is! demekrrr:

Gcnl,er CNKd11i'. '[In· giDN.f\ 'rur ve {) A bllgidii.L' Uil}a~I,:;ui.tlJ, Ji'lItfii $ W;.u~n ve fr,aneis Crid'in Or-.:'i'Im dL a.ria yapasmll1 ikili sarmal, yuni i<; lee d61'1~1~1]kj :l!inC'ir ol.duS,unu bull1'!lalanndan bon yau.a guntltilluzde :rrl ~k DNA kormsnnda neredeyse her '<Wi biliYOTY:Z; arnk bilgintl'i'DNA'da na~U k(Xnundl~uilm. bu bilgud.n nasil l1o,cf, ,\mcLdesh1.~' t1!OIdl.~l'Oi!tiin'lln 'l,1~ DNA'nm, gd~c,e'k k1J.t~ak!a ~yla~dmak uaeranasrl kep lit c{Md:ip,il1in ·~thmm ~6,"'dQk !,Ianl.!. 'c;.:uk akm :llUlll1l.lkitcls la:bo:nmIY_ 'linda }J.9.pll' DNA da flr,eti.lcl.ii. J. Cl:llIt~ Vil:imer E:Il:5lhtlsn hi I lm iris:lIiI:ll21n. St}~ti,Qimili: yd i~ili'llde, PNN::.~SSO genden alu~:J:tl ilk ~n[elik In ,erer] 'r ,I1UrM)'t ha:$~n(hliitr < :.Ips}' DN ).

DNA aln 'Lfind tsirnlen adenlllk a;.i;it, ,guaniltk astt, ~1:ridIm .. asi:~ ve []mtdHik ;',1$1.[ (klsalnnalnrl, A. i(i. C 'I''e n o]ah dOifl' ;;;:c.$h halka 'I-'Illldn (,n,;i,kI,~otill dClli1l:!'ll mol lk:ulh:r). Hal.kalann dtuem btr ki.tu-ptaki ha 'Ilerin dillzcni gibi bilgi tasir, ,ONi\ ;dfflb ,_

] ~II!WI""', t~.q,~

.. ~'

slniu dtm: 'ill'lrfi vm!' lima b1ll~di'lrl ya .. z'l1a,bU~:ek nwsaj]ann s~~rtSI JDs[!%duro DN/\ ~,Dnd,liki dert [lI,:(lkl£otid .hslka_:li~ glf:t'(;£k l In¥asal b:aglltr]a di:Z:JI '[i]:lII:llJ.de ba~l"flim1~lu', S!;dU bir C!,rg;a~ nlztua i~in~h:lki toplnm DNA da bill' kl'l ip glbj du~tlno.l·bUh', Bu kJ:lilpla; 'hillun ~m.rarl, s 1. . ukl "I: • co ml le r ve pnmgr~nar bit zlndr olusturac .... k M~ i itld!l" blrbirtn e {'khilir . OrgfJni~'marnn bCfI,ura, holl1mh!r1 ve 'blltliilil1 iiie.vl ri boyl~ce tanrmlamr. A- I'U Il.fnu.n b~sli:a bi'l' mg~:I'I,!nl\ SI. da, g~a.merde 5.lk sik ve g02: 9'lrp~CI lad~w.r ohl'Ugu h.ddil:'. btl'llzcr bir kiul,b~ ",1'Li}" turur, [)~gi~!( tirlenn kil~ptlJl'l'1, i~lermde bit" IloO r1il benser co.ml.~:l.c'r .ell;' 'o~ oldukc d~a.il5ik O)'kUle:r anlaur'lin (110Tlg!a-,ndJ, ),0 bifl klll8ph k bi.r Ik(llupnane do."lln(m. 'lid i'flSID.U ara~lfIclaJd [ark. bo>'l,~ hit' klnOphalt~ dekl u~k bill' Idu~bm tek bir harllnln rmkllloi[llo"'t5~ S ,b~dir.

~[e b\\ DNA mQI-'knl d'iz.is nin l~op) lam'fk"lfi 'bUz.ulmasl '~ 111 bir dizl. do.Ia'~IS~)jb y~t1'i hie bilgi ertaya- ~1:k1trtLr. 8M y>lli "zei1ik ~~cr ~:a.

Ilt}'o gdccek ku~kl~t1l ',a lu nht basansrzsa yo.k 0- lur, Mil)'illrl. .. rt:a }fll suten bu btrtletm evrirmn tln~lmniz-

ma:s,.ldlll: , oks" ki~

mHetinln d,~dig gibi b1r g.rup mar-

'r.I'JJ!J,n;un, :r'1lsgcle lu~l~tn b~\P ,rliGm~ l!el'~: y.t2:ma 01 flL'llhg. gJ,bi '1111" r.:1l!iogdeme. SQZ k(lmn~u dC'llldir,

'Hllc~1 ~ri:l'l pf\D'~e~l::Lz'i11('.lrl:~r~nin i~i'l'Idt "ribo,tomh~ii'~, blnlerce 'Qtik \lif~k, son cl~l1~C>e:bSlSh Cf11liri n:,,~ldl1le~,efi, l;I.\;Iirdll', r)~A bUgis:inim: bir ib61fl:mo {o~megin bit f!j,€Il} bit. pr:.ol~i~n mwgJulilon kOl)~lallrl'. Mc.s::tJC!t RNA (m.c1li<ljlC:l"dbl(jt[t(~kieik ,,,~t) deni:le:n bu ,~m l'tOpyaHI d~ DNA mo'1ikQ]~ednill nerd ~ji~ t:lp!'lUp ~yn1.-n oi1.IJ'n:zindr mal .. d;;:'C!l]crdtt\ !lm!.! 0:11- lar ka:d:a1li" U/,lU:11 d~lki.i:dt':ll. Elir 'DNA 'fl101ekulli:] bk(:001l; gel~'i l~eTirk~n, blr ml.'sajcl UNA :moho.kMllis~ y.alnuc.J Ibir [eli; g~!1i'l1 kJi."Jp}'as~dnll", Ow. iNA molek(lne nn ~ ,i 1~~e!1;1.'IJcl'" cla1'll]'Ii'. Ij; onktgc!lin I1H:;sajm!1 ribo,:l::omt;il't )'0- l~ He:.D'NN:l'llll] huc::rcd!cld yc.ri ol,iii!n (;~kirdclu~ p:rotcilll'C'"dtrl ,~[l'ptidlkl:~l~ n huereutn ,~'Gkirdl!k d~~JI!dilki kl.:5~ n'lill]J.l {sl>0phlz.rn-a) n!~lrhtr (.Se1-(~l '6), MUL$Y0rlun melekaler' melli:!1t1,;IZ,. maSi. (,m.o]eklf.llQr ge'f;l,eillk) ~lmin·tn :z.m![;lafUnda biUnmiyord:u aO!'.-ak bu:go.n, '~\,l:illl 't(mr6il'lid~ .rasgc.hdig;~ de:nif;y'i'iel ve n;t;crik remel ieti.ni eluslUr:wJ.:alktadu( wmJlt, 10'00).

n~cl] cill'ay,!t lwiS,1Il[ianncla pf<O'" ldnile-dn on:aytl ~lkl~1 L953 M1Uer~ Ur,ey dc:neyindeu be ri bil]l11.l'~f!::.lJ. B u pro~.cin.Lenlli:lI'1! ilk DNA ~1l11l nastl Q- 1'tl~UJ!l:l!'!i1!t k!~iiin IO~~ll'."k hit~':iyoru4. ~k~ 8; En ~oQJk Mct~lti bi',e'2~nlerde" olO~Clrt h~.,;:-r:e to!'l1 ~I'oP'Oll1i'1(J. DNA vo IRNAI pm!!linIQr, i'!J'ilirn!r.lf, ril~~mlaJ,

(l.mTf!oo~mci'l"'r ~rbol"lh[-dro1 hllrl!"l \it'I Upid IQrll!'I
k~n(lIlft!flc::Ian QI'I()'I'!iI "'I~J!l"'I
~ l, ~
K(I>ll·,;hm k~prok~l'gl'! 'P'~temle:f,in I~p&d ~g~:!lICHi1
IR,NA' !1!Jl arigyr.;! "'1~ll'J QtlJ~l.Im~ ~n,;J'(O tj!k~11 DN'H 'II!"! e""~ml . I

~ ,

amilt:n b$lyt11t ,o'la~I,~,l k J~ milY;ju,' y:d Om;:t"kl Ut1l"1:ya iw.§uUam'M:la, kli"iml yap'lIa:Ftllii;:r.lnd~ IldLdwtid mole- 1:i:lllh:rin blir ilVOlliY,l glilmi~ !IJ~d:ll!il,ilJdu!' ,t:$ekH 7}. 'l"eryunl.lld~ bil;g.1 .;:~)k Uk~l }'~ll,m bil~in't1ed ah"l'r:n.~1iU·Ul ra.."d~I;U1- sill bUf'~hlt'lind.en 'kcmll]lt~i!!d~ra orL~}'<l ~ilm i!iina bu ·erlke'n yQ~'l1ltl, Mcimi m1.itbum~l,en bQV\ll~ bb mlotli:J,."";(j.~ :icli (bQy.o.hl~ir i~u~U'I,.'1:nC RNM • .DNA. clc9;ildi. \,(mkt) birl"(ml DNA IIlol!!!" k\l~,liltl !ll'lrM~~]e hHrf~lmhl'l:lt! oll~!Sn'3 ~a:n:iiku'C.flklO:r,iElil~e1l1i y*S1li1l h:i.,imi ke.ncl~.n.i ~~ni;deg (i i'lt!l mi~, t{<lpyab-

!Jl;'n~' olmahl;:hr. K~lJtl:l'l1.m beI,'i;t's~ zhhc ilkcsivc att(l!'Ulann f:'J:S~11l1~ i$ll hJill.:reketi(,ri btl Im,~,-y~dilma(hl bellt sl'!:YMI~ b"tM']ilr o'la'(,~~~~'1tI1 cngOnl!", B~t ~~,;;lliSihm!l ~(.':J81!Q. {l'rg.a:ni:r.::- 11'Ul'!1i11:n: h~YIll:tla"hlm!.JsJ '!t~~

:re:I1~d~n I!'Ircl~m·e ka:p,Si~i [e:;i <1- !.;:ts~~~d1'lin elumcul o~lu.l" v~ lru Itur hU.i'flJf!r g,~~~C(;ck I'Iicst:U.c·

re g(tml';:;~ i"ol~, elur, Colt aj; S:~lIrlcb. I1f!&)]_r.:kill!1 dtzini ~a.1'IS 'CI;nlni~ ola nl.l~ h"yama !,;;;..1]fli, 'DNA'1lI1l ~irl$.llml~l ~'.a:rUS!- 1'I:1U1. 8ie1,i~hni ,erken ~:ii.m~.~ lardakl boylc blr tlerleme elltJ,alu!hr. Amt!l. bl'f k~:._renN.A o'l:llaya !;'~ktlktlDill ::iOIU'R. bt'ltun d@rly~y,i' !kl3!pi:['Ittt'US:Uf" 0 ncclen le en es~si 11fi,k,t,~riih~'fi~ it':II~a~ DNA'~t~yt'll !);;:ellfkle~

Al'bo,zormlat """""'"

~ ,~~"!i<'.\

,~

:stop~llm'lll

~tU " rJl18ItJlt~D

.~ ~,

re SilhipUr ($ckil5).

AsklldZl Milh:r-Urey den~}'i koe.l!1iiIi~~, ,o]~eI~tr. $i.l::l"Cklli u:'krnl'T:~~nrniillk. ~dlr: Uz:ayd~~n 8)fJcn g6k~~1iB.n!r.li~n ),Y-4!!yiflilc, ~kO:~(lk lnJ."l¢odl~ V~ kuyn(kill Y'lldu.hwdil bde Oa,emli mikt:[H:!:ifrl181 o~lr1i]k ht~i;~ik b~lhl.n~ m!il1,,[1l>ch:r, 6u ll'r_gsl'Q.tk hilcsild!::'T il;;.eri"Sin.de yl:;ryU~fmd~)':1l~1'!:trn 011.1$mr.an bil,~lki.ro:i,n hemen hl.:!:r UirO 'bultTI11li1f"ke-n. dun}'adu, r;ok a£ ve)lil iiU:c bub.J!.It1:II.la~!lln rC~lkili f or~~~l:llit hik:;~,ni,h::r cl~ Le:~pi't t:~mm£k~edi.r. Bu r~il kur mg;\lJnik hruk~ikl.ef.i. cl3 ha ~1rl1'1"l:;l.~~k yi~plhdia~r mcJi,~k:(tn~rln Rbi~~orj k (caIl5~'Z,) '!!'u;l't~l.ere{;,' QI~~ 1!l"l.~5\ll1.da. ~CPl!!l .def~e; un.~n.1li bu' rOil D}l1UHt~r {Mer~~2!00~).

E\rrim 'ilerleiflik-ct! I'tl~rk~z.i~il1i:[' !'li~'j.~t1'tn de- geU~nl~ QhTIilhclu:·. >C;'in.~q1 c.b;l'rllJ! OI:tiliu1ckt!.·d.yl~ IQP·bdl.kl:l1'1 'l"t:dle'J:':I: dognt seki lICit ~ l.glhl<!.uV'c ~ly~~lfl C.yIJil:;I1H~ ~flJO(.!ll11 '\I'~l'1:tkJl'!.nn haya~ta k4lml'l ve yf'nid~n (ll:el"ilridf.: b~~1lJilli'm:a Ola.~\lh~ daha yUks~ktlr. ~vri 1111 s.1l'!t42'd tle iQ:.Il~n B (1:y~.l 'bu d~[nUl\!'!,1 hir bQ~;l a$al1.U.1r'~ ge~imJ~ ur, 13t~ illel11Vl)cul:](I.l'U;luz!.:m. hem DN,,'\"'m.lI:':'bl. >,li"~ksek, :tltl:<1.ymu n[al' ili16il'l'i:l: ditb.i.~h;: .. 1:1\'I$f!,I1, g~nOn"lU"l;ltl O[~,laJ.rnn ''ll~ m~1· yP:'I" hatf'i.:El s-ad.ete 1.:5 ffi[]yonu )l}:Il'l.l yuz.dt 1 :inden de az~! f:i :mi1}t~ll1I, y~Jda ya da b~~k\:1 btl" dcylsl:e lnsan '1,/1~ ~U1li,rlUzenin soylOlO :!!iynldl.llmd1tl':l, bll yana cle~isnltstcir (PoU01r-d. 2.009').

ftWl ONJ."\·n'Hzd~, !'(h;uk btr de~tdiiJi~eli$lirm ~mi-:i ~3g,~mU1~, bu n . lldcn nesle bilg'i) Y'" birtk-

dtnqiml, sOz][') ve senuada >~~biQmdl! lI'ul!bUn1 yeum,egimizi ~I,komlll~:t I r, D igCT 'C!Lmh!U'WOl im~n "9nucLn ,;,atm%cct'li y ni-

uTlCli.t'iL'J!dc rl:lsg~~" l~iJit!l.hu yolu~'l I(,in' }'~w~..- btl" hitIkimh: ka}lll Ii! '~red It'U:lde n!':~Ut:bmp:'~ ~11- ,ls~ dlHL':i " "sc;)llrn.smd~ ~iU:mm

'3. ~lkma.~\ d.h.m<l!!lik btr evrnn '_1~1 meydl'lna ge:l~!i1l1i:j;r~ , lnsan ~nnti' seh~ne kad~lr ~10'rl milY;GJr 111:! evrrm gen~kmJ~dr M'b'~a g~.;el11

~ bin ~II if,;'indc' yazih dHI ge~ .. buJ,ll:tI1uyorm:.Bu 'i)iz.±m 'm~~

'msunlanl:k'l.m vrcntn b~bJ.uttl:5orguh.',!d1,Q,'IU1l% no lU3,ya kad iii!: ......,..t-_',"-Ini~i 5:1giElml~nr (Seki19).

, ~JIU. hazl Jl(J,hl,a,r1'n i!-~tun I ..... llhnnm d'lf!.a dll~t!I'Ll o:lrlugl!lnu

ntr. [I.!!i'JJl ruhu ~C'rnpilllM rugore daha 1l.-;l1; mIt!. ~ ~tI:11P;'11ZC~ .; ~ boc,el.~[!nderL daha l!JiUln,-

vb gibi. H~ ua Iml, g;6nl ler dah3 .' g.id.et ,In.~ndan b~ka hkbl'f i[J ruhu ~1i11a,b~m~ hidia t'!del'. evil'im aCI:!.mdarn bir t rnl. d.i&e-r

w'fden ustfln kdac1lIk h~c;b if nesnnli ),t>ktut ($elilllO). Walft KbhI~r'iTJ Hl'~O'a:rwdd, d,ei~'('')'~'' b~ flu)'lIralt . 'l'l':n'i'tllt.ze 1:;;3dnr ICIl ~ay:lSllt h~yvm d.tlv'li9.rn~13n

_ l 11, M}'\Illnlnlf"h bi'r\.·'Ok kcnude [en ;~ck d,1i:' r~I'kh d!l:VTIillmactlkO[I:'Wij'l kO'y ffitl$.LUI'. G~ nil: Uk bin bnl!urnrlyt~ Z~len bi.k!ip;jll)[::! ~. d~nt$ bHilut;L1tt'inin i;!-

~M 9' HCI'mo.50llit'tlS S!.'l'p!i1lllll'in .SOYCl(;j(lt;1 !~t1del e~er 'Y'(J f$O ruhu n Odfi~

~I ~N~' b~r lori!; oJJlllCI~1 {ll:lfll'krI "

2 .~,ii'n rll'~~

11j1l11l1art t;,~ d;:, l)f!ki$m"lSIIj,r. Mo.lekfl,~ ~, r bi,yuloji. f1bl'~llujli '~'C sm€'lil~ bm· mmdeki s.m:t,eH~,me~: " gilWb;:r daha ~.o,l~ -sal'Rla I( l{ar!;lkle:r vzdmd~rimi:.In (miz:u;) dO~~~trul gc'hHA1:lIi '\r~ ki~iclcu k~l)'C d~Aj!:l~n bu Q.z:etlilitl~Jln :F!.e'neuk r~rl( hl,lkul1 kayn~ kl.t1.ttd:t@,I~ III gUiSlc:rme:kt dir (l-Im1'lcr). G nler:hntz de orlti!l~ bb."· ge-n h!l'l1'U:<:umlall c\'rri,ml.e:;;11!!!ne gUllt, bifl,iO:k ozdl1gi~~i.t di~f lil~lr"''lInl'~lrrla h{\yuk benserlUI; gOsI[ Ii!". E\' I, bi.z:1JManlj}~· di~eT IOrl~rden datw ululbY'l;;: lUllUl 0 kad.1r.. "Daha .,k~111"lm[lluan baika bir (,. zelHR,1ndz y@li.. r~r hlr ruhnmuzun uld.ugu ' 11," sOrOl, ~. t, Em wl:thun l"'fl min ha;o;gi ~.nn ~ IU.ltl {1rI~~yDl (I ktlt!uun d~ "I(JklnruIl3Sl ge'f'C'kmcluc., ln ....... n, ~~mpall$.e. b(}cl!kkrT hhk.U, .. r. h..-:pinll2: 3,5 l11ilyat yulh.k bir sfr~~f;OO.

s: GB"lafil'l(lyrrmw.ifra I'na-I:m -Orrt.1l< Pox 6, ~iJ'I'~l;:refd~ !Oi) W'. if'ltonlc~dc (b~ ~pz ·gel~Lrft~"i eoder.

oJ:tak bir :.uladltl1. birikimli dQi4al 'Itil;ilitn Y'0lu~'~il ilmimll.!itik. Her bir ftlr i "'ri,siflde kiml I~ir, yler, <.ligcr bln:y~ lerden ' remc bl'lkum.mJan d~h h:J~1'I:h kalnsal ozellil'1..Leri ~ ·ldCl~). MI'

L'illl'fllka eesle dana fnz,1n sa} d. 1,WflTI.I~W. Gcnieriln &ltldr (geli$i~uzrd obnayn-n) Qrem~ i biIlkiInli d .~1 !it,~Hlmd:ir. l3u surecte l1,uh 1{;lvNlltlrun !I[ ri }r.o.l:u:ur. nttglln doo'allnl kendi (;tr:a:h!l1d~VJe,gll~ [e:t::raJ~l1icla d6I:1d1);~O flcl.adllir get(;'ek se, )'U.bndtli kisaea an·!iuU~lJ1[IZ ~\l'tf'lLn mek:anii:m;'l..1:;1 d:a fI kader gl'!t'l;'eklit'. Bu gel"ccgi bilmeyen ')1'1 dil h~1:tliS~, halde ;'Ok ·'II)i;iill:"i h6ttm Ielsel , ~o.."}rt'll~)ji. p$~l{Oloji kuramlan g n;ek dl.!,l dir,

Ozelh:r~ek. tanh,' rim so.rednde de m:h k ,'r~n'M d",lret'e' gjrl'r~emiil" tiro Cal.lhll;gm bii' ruhu )~bku.l.L t;I:;;lW". kms'tn de>'~He "nil!.!c!' ',a~l:mlmhm maldneh:r.iyl", g,en1e:r adl}Jit bilhlen benell :mo]ekullcnni koril k81riJine kOt'IlH!tOlk u.;tn 'I'rl;lgmnl~al1m'~, rs bot ;ar~laru;;' (Da\, ikh1.S',2000).

Mlllbed'e~'lipr;oldeN;tinde' ndlllD ~~!€1i -

Ruh hipOtClI I{{)zm]oji'k ve evriJll~d oleekte sillndikten senre ('0 i(ol~ ~ihil~. dilS'ilncc ve 1bilii'l!~ tarti$fiutbmnd. v~'libgmt st ,tFd'O.mul~11u:, Ml1dll~'nm evrimlnl, c:l:t'llhllj~ll Orrt:l)',~ ~1I.~11m·1/ evnmiru d(l~a bi.Und·n iR I,e aClidgmak 1 n' )re'u! kadul' k(,)'k:r.~'du. G crryi bu 1$ lnl>1tl':lh811i1 ne:red.(' e 5

bin nluu alrnisnr . Tn' yint dlt m".ddel d{l,llY<l.YI. gttzQm~zle gOrull !.lk~ blidi~tM olflyhu I, a~]k! amnk, ;!:i hin, bi1il\~ gl,bt dt' ;},\'UC.l :!ng1110il-': kavramI r:le < (,~lk]am3kllln btl' di:'l'tc"cl'~ k~~d'r d a ha kohllrdu·.

hU;Pl'la aJil Ih-:l!'olo j i.k~l.Ji:'yi:s I II DN moh:lblh:uuln kimyasaJ kodu u.r~fmd,an tarnamsn n~ik!S; I esaslara gore du.zrnlc:u1tLiS o[dugunu ve do~nncc' ureten be.Y:IJI].I'lli!!:·m bi)'o~C!'. jtk bi'l1:'r clcldrik devl't;:.Si !Ibi ~'ah!\ian sinir h, crelen a tomlar, molekuller, hanna$.l'k khny.iSa[ 'l pldm !cT, ~~ck~['mb'Htn1e'lik dulgal<1wla ~ahfngn,· ni bUl;UII'UZ. Ot a n~f1'Cl. se'l.lgl. ask, sncLuluk duygusu gil j, k rma .k blline [en' IVLlmlcr:hn.U:Il11yg.uLnr. al:gll~r, do.~,on{:('I,cr La r.Z'I'!'Ic.ro. l~111'1litn C1fII '!:lfldl YilJl]d~~ g~'rLitt~:r1 renl:lm~n lenin t~U'l O.ta.11i.k 1'l<l1iill meyd na g~~digi.nt btlmiyo, ttz- Ol'tlegin renk !,'l1g~SIllI ele alahnr. Hcrhal::l,gi I~ir renk g~rdOgJl~mllzde bu d.<2l'H~yh~1i ~a~y,:rn hidu,d ~l,h.1S Doland;; dl",3f1d~.l s'Jlhid, n Inavi. ,Klrnll'l.l yIl da r<!'~H hi'!' rl'.!nl< gO' - d1.1:~1JliIl:ll'l~:(! $6yl,criz. Atl'l.a bu .ulayd~ n zJJI.i:::;d ve £izyolojik 0.11,1 ntk ~~<;e1!1i '1iln~ UlIt! olar .. ,k 'n , d:i r? Y~a'n,\hm rib n lk b~~ magi. g6ZI1LIIUI ann ~::t rabu.ka lila b·e:lU bi dl!~ bO)ll.lnd~] ralu'l1~~rm ~;at'pl'WI:s.ldlr. Bu ro~olll:at gu:nm.at t~hotkOlJ,"'lndaki h_cE'li'I~ide

n , d,en genelik 01. l'a:K 'kod]III1t'llu· IHikro·Ut~k~l1litHI!lI.t!n tdtkk ·e·i"1~I~ ~dtme :»ilmi Ii ncri hOYUIH,'(! y!t~ I htn

ve be; rtn ok ipuu[ I 6i.g adnu VIcli~imiz akmlnrmda g6rm'C!),l:e H~l~I Ir1erke!,l;1tere '('lelu.l"ii<: si'l'I},aJlennin (enf. FlU -s'f(l!n1~r1n) ula~I;11'iasm;i neden ol,a;r. Dabi31 'l,'IInra: be.} "in ok: ipIte L bolglC:rmdc bou 'enfonna.'i)!ord.ar ·~~l.ellh !ld~ beyindel!d bu enfermas-

Ion i*lc-mll1t n kcncli:sl de tcmelde nzik t ,ohlfak hi, el-ktrik$ -I olaydlr '$t:'k-H 11} A ma bm:u n bu li.ik_s~1 o:li'l)'hlr Hown-elektrcn edrile$m:C'~,ed) g,ltn;;d{lC~irl~t.n I1~A t,iu.yor cia, bi.%. ba ~('kjld ktrnuzr, rnavi >'~ da JC'$il 'bit ni!dil;: .:~$atl'l1lamf rr'lllrtl} A)'lU '!i.li,'l~g] de, d U5'U l;:),dugu:m~ saman beYiTl ka,hl.lg:lilfl,'1U1 degi!lik bolg '}1: rinde (prC'll, mal bC)f1l1 ~.;abug"L~nda) },ro#.un bir ch:l.:tri.k r~aliy, or 'llll:!y~hma gt'Ur, Peki, 'bu il:lt.'kwkse.L Il:ie::yiul [rut·, ~i:yen)'h;: bf it dnnya de n.eyrml .·11.1 n d.o. unce [CL'lIQtflcni f;1$Uld nasil w 11~ g;ibl blf lII:lolu\I r. Maddc bilmedigimb, ne gibl I.n:r Ozelli,gc .!!J'J.hf.p ki b~yinde.ld Ih:U~sel "'fir~r;JE:1i elup b~~ le .. ken Ienemenal 1;11' gE!r~~klik ortn~3. ~llu}'.o:r? B,i.lhl in renom.cnl cl:iln~ . ':LiUlU'l nllJ.ID!d~I,t:I'I.m tcmel bi ... lz..tl1i~L Oi,d:l1g1UllU g6st11;'.n~,biJi.r!l:t r. Alma nedlr bu t • ddi-Itail ~A o:zellil.:! J\('a:h:a ruh Dnmt;[;l :ml de r-.eye gi:rt}f~r?

stl ,kit {\:'eya bIHh:lti~ t"lihla. ~i.I':J,kl:;lmr.k 50:fUnlar.~ il,ly{' !lee l:m(~am~.k d mekur, Ht: ~l'ydrlfl. one ruh hi])o[ult'l!dc, ruhmn e rrmln hangi .8-

ma:: inda ort;ly~ I;;II"ll~lIlU, is"p~lI ' 'LIHe'k gLe:1'Qk.l:r, .Ay'nCiii ".!Jlb!,l.!IIi bll }'Ul~l'ld;1

$ekIIIO: En vokln ckrCDOITlIl ~eml=li:lrm: !fIe g\lt1!i"l"Imi r~de 9'9 ~rIQk1~r, IJ"I~t;l!'lll,ih\ln\,l OLJ 't<Izde lllj~ Ifo~\:.a .!:1~dJrmak 4j 10 ~ [f1lln'IIQa s~mClL RMIJllde ,I do a~IIil'1 \i'l~~llnlli beb~ Ii "'a~~l"Ifjge-g~~j'!e ~diJf g~,~di~J r:tvn:leri l3o~ tl'ne ledrr. 6e fI ~emI'lClf1~ei'liJ'l Io!:Of.:::I'I¢I:lI n l}J'oiltciCIf~ 1!'ISi:! n ~·C'rl.u!l~fll.lnlU IIii' !:Il'n,dlf,

,~ull~Ut~mH: ·seklld • ulculebl1en 1 nzik$el 6:eHtgini. dign [izil{ ya~ ~ anyln r.e:ll*meYl::'Cek sekilde ~ltd'C mak ge eklr I'!lt lFjinin [won-tour gjb~ blllncn 1.'1, Ul'n Ihik r~1S'ahm: celtsen birruh ka:vroml ger~l;!k btf ~~'khn1i"li'l degit Md C'C' !'Il;~ldaf'l~aYI i ~U'ktlrm€:klir,.

61.11'ada yin" ,*,>rm yanh~a dtL iii m 11 ~i.z, ! nsaular bm terce }'l ~ lor' 3i~dd:tyam~d.l~ r nomrnle'ri" h: k~ a~II;c18in:::tm;;jz Ienemenlerte il~ gllde'lic.nl,hla a(.aklanmyR ~alJ 'III Do~ nUi.ntlcl:i L··. tek iek 'tn1Llln ac;;dd'flin,HnYl~ ~3I1ne~hl'l!rl. o1ayb:n t;'lkbtd~, Billll,cin oog.l16,1 haMunda enda e'lhmz.d!e hanr bn n:~ 'Ut yol da, bu } onde 5 rcglden birc;ok lCa~ In:!! '1ilIll:du". BiH'iil] bu c~~h*mablr a V(:' hiU.T1~ fenomen it:r~,llI de do~~~ ~ salan i le ae;:~klalll ra \.:ah~lllt~klU' Co n Ie. 1l rnadd d. en I:mgul.t!!.l.: blr F ~ilJ\ durum )"okt'ln".

BiH~]f"l or,:'ddnm.:l !,'~bahurmcla ~ sa)llda bilim tl~.,;anl.J!l1 saymak ~e klr, _l1:1:8 '1'1 . C cevril~ St:.1 r-i k.l),.mk g,l)~teri'l'sC'k~ hl:I alal1dn b ~kC:llh'r ~i:ijc 1 <.:. Denneu, Fran Cf:i ek \It' R. Pe.m"Od1ie'dut'. lrCl]'t hil in$aflJ.art i .nde • ffel.tm'al Tura HIl., 'I~QIHJt;unda ~1'1 5it'lypd,~let;;' ta: n,~dilu~,e.I·~ekt~[lmu;klt!db.:. l:'i,er St~pp. Roge.r Pell1."OSIi!. iD, Chalm gihll j[{\i vi! ~ l .. ele iJer se bUi:

Oll'1)LUlllVl: me!· an ~z rn3nU'I I.;,ullnt'l i tL"eh,~ri. Ur ;1cB.l·l(ltn,~b:ilecllg.lni, one :5: md:,Ll!!dlrler. llut('J,J~ hu ~~i~DliU1il~ azul III hu. k.1$lIi )'l.t::ld f:koalnl k • I11tkslZdl . An\.'ak !>em 'lr.I$11 .Illlkl.al: dikk;M ~e"k;mlt.)'I) t;'.all~QbiHrl2.,

Bil m~ SI.)rrLl l1l:mtll'l tem~li, I ev n.h!i),'almt(a made]. varhk t1.4rn'l'l~ mL Oht'llUgu, evrUld' m3!ddi. '\tart indirgcl'U,m.1,t)' ~k :INn;:;l. hir v~r ~:Qn 'l'riJ:n, t!~h~l buhmup 'b1.thlll'Ultad SQf.uhu'l ~e"i'~eve inde:" ,O::u':tleneb

TUI;"" Be)'in gibi ncsl'lcll ii' 'i)!f'W Us. n - II altu' d<l cl:!-\i d n}'<lIIr~, ,dai:t i nei ~emsi[l,er )ler In,tla:bHh:1' Va;l'h~ nn~ ",,~ ,nll:"'11~ , pret 5iplm.ni :n ),:

Dial a;k gl z.1,el11 I, digirl'liz. noronl runapshl' , ·fL~{~n!arl elektrlk impt l;ttl,. ,b1:J.~11 a,hu; da ki$ld~!l :k'i:.fiy~ t gj.FI1 $oil'll 'CkLU dene)tilU.l.ere n , olabmr?

,.__...,

&enml

D:mid C, De1f'l.neH, Al~lm iill','t""j Je:1tJ:lJ!_cb bll t!lrl1~nl~)'1 eek gozd ,[)_ tnr .;akd [3:SmlO ukh yuktur. Ibir "ims-fm, I,d b.~~.m~ koear lniOleb:lIt'l olarok ~I.kh vur mll."

'1I'1IiiSlci' krndlni i.;op.yul.lU'\l JI bit" hacre e gircl~kltriud ' kdh varhkle rrms gl.iJi daVr."dVl:ru.\\l!er yiil dli1 haktertler, her r";Huoh:·k.:dl,t!J;:" tlldu.klan )'er-

~k }'crin<eeyhn,r:;' ,b~~'!;:r1ef. onl. r bu 'L'yl dni 1\;1.: iqill 'apuk~ bHmeI!Jtl'. B~ bUu:tr.;. bihm;H tinelml~.hnkr,.~'·rcck.le -

BU!1.unLa htillJil~r, makro-mo.,

am t'ylcyidlik nlt'u. bh:1Lm urUlli'lIitLuzfn. I e hum h:Ili1T'Un .,....~t_,_ ri'oli' tek o:tas:1 O!:el'll'i ndtr,

olli'mh:rinfn gc;ltsm,~cli~~ ~~~rda' . [11.".i:JUIOlt z+hLn, bllil1(' glbJ .~._ ... kesdrme an alar "elfm~lel.', - .... ~."'" rulil,l~ 3~11da;J,lH:$Ia'rihf: 1 eden _ b~kad.u:. mh d'l1Il,"3 ~. IJ% e: var 1..1 IlkulAb,~d{!11 _Ii'011U uil:mt(l ~llkls:m'i.wa kalku,ml .. a:,;;;::;:t'!oil~ndlm di! ha buy (Llk sorun Ian ba:IlX-rI;nde geUrir, IU< nlarak, bOy·, d brr i,('lzfm varligma clair rdan b rio hcrh.mg btr ptJ:dI. bulln:abniil1l~ degIMU', Tum -""""''"''' .. Jar '1'('; 1\~Ulfla:r dQ~amn td .. di blr l :dl';l1 ~lU~1U1tH1U u~dir.. 1I<.rnd o,t~rak~ eQ;e ~ 'i fIl:rkh 't.o:!!:. s..~rVtk[eu. va, ~"'~"II. blli:" Iln$l[ ·(;!:tkile~i'r~e'l'd:i. etd~'Iftl5C biLrbidE'dnden l[K~sd 3.fll'[ r:;;;...o~!IoLW1 ,mi, Lonum. g~n:gi Ib:lrbhio- 1l:l]~IIllIS'l': vc bir'birim: ind.h:gl!ncIbn iki etk-i, na.- .. I! hir 3m '3 n :l:ihf1illi mumk. iii kllablI om t.n~ Y<lmt vennek ~-

l'~ke.C'e1ui (L>erD1.1eU).

.BlI ild murlak :il;:.t~:l!: sl!h~lniy~,e:. gunurnasdc hlUm ve rei efe '~l'vr(lle ..Inu" dut.l]:hnni1l'l nered >'5.11 hIliit' savuaucusu kalm3nn~ clurumdadur, Geiiy(' kaL'Ul tek se 'en ekise akh ve biJirld t'!l.adtlenin cli'l+minin bk -pa:r~ ta'-I ('!t.l~l":tl,k a(;l~d:tllmakllr kl 1l0I1lmO,rcle l~Moloj+. !l~~}:. b~yo']ojl. hil~inl '!'e 'b~~~r,i hir,~(:!Ik I[l'!fdd~ bilim d(]llannd..an blr ar:ay~ i!:de~1 bl11rn In..' nlan z:thtl1 ve hilhl,bWIa.i·~ flzol~ lJe u~~:rn.ilkl.drr , quamum bf~i~1).

l,ftS9itl h~Ylll ni'Jron dCllilen 100 mil~m~' ln~'I' hnereslnden rot" 'da.- 11~3 g ~1r, Her ni6n:1I1 digcr neronlsr- 1:a SI naps ildl ""!i!'nh:n eck kut,;ok a rahklada on binlerce ~gbllfllll )'1'I?'aT, NtJronbu" al'ill:~1 b~~'I.uwl:&i' !I'C' sinapshula Ia~ihan siM'valle'l" aI'll, I HlhlOl. d.o i\nc!;: vl>1u\:s IH\'l'el(;;~lh:flllUl nederudlr $ekil 1_t

G6i"hl.~jJmOzi d ,k'Ul1dLl.Au.mu~,

(lz~rinde d~,(il:'ldll.~~lIm 2: h I" ~~t btl di2~ IIlUlt!dtll g(!c~r, "Ge~';km'l:"le dole ~Sl:t btr il~ki b;incl,(: d.~ti:lli::, Gt_i~· ~el'il Qrh: rOliJ .. tltlekli:rrlu 8,1 hi r.llh~u, Sil'">, n iuti~eki an ~~ ll'I?C elusurnu d~ bit t3klm Ohll'ell;'rdeJ! gl':~'r, .t\m::J b~inUl bu [Uu\i;:ler riaik f3'S~dEl , lUI Itabldolt. Sc'rlUc;'l.;.l, gn<,.' klesen -e.r ~k~ u.~-cldcruu (gu~I!.:"e.n ·v~ g,( ;;h:')'~n) ili>layh

elkne$imim.h:Ilb.a~b hir S"y cl'~Aildir,

OrsJ. g'Ofi Ul(llnJ bile oo_n fcL !;~ f~d.l,eliil:1l ."u soz;l·~lIl.i~nl el .. i,U ',1&1· li}'o:rm:: "N ~'L~ ol:f~J,ak i~i.1l sadeee mal;::;ClllC ve bu malzemenln bellrli bir ~eldlcle duaooLe.lllm~ ohnasi yl.':a. mea, N«!;Ile-llln FOl':mU.1:1UU rn!1li:i'im <I,klld • r.; • esnc n i 11 fClImUl l L.e ilgi.U 'a prtori' e$ludalF .... t.: hu e:S(iL$Im,TI1 i~oC· d~ini o]u?Ul11m ell g,~nb '1':Lla1'l:1d !.;i '(I. prtorl' II allHk$al rnalzem akb airtlr,' Ko l. ]3:u. cl.U:JjlUtl,ce'lC':r Ka~n'il ~·iUir. Karu'm 2.00 y~l nn(~dd bilgi c'k~I.k1igt ile Uh.i~[urd.uA,u relsd I gijb'll~nr1:Qjtd.c· blle kuni .ri?l~f!Xi~~ j~jr:l 'I "TIel b~::;\lu.:ru. kayn a,A I olma~r!:l devam ,[!di.lor, Oysn SUi'lo'!WU2! bilimi bu ide, 1i~nl'i (;okran ;(\$1 L ~~,. nentn [oemu akh.lllttt d«gil: 1~I:~h~, aklmnz J;I, blr 1]- me, "Fnrrn" d, di~~miil: ~es lki nesnemn 'i!llltih;;imindm. b.I:;;ka blr ~er degll. Big; bu elkuk~1- me dLlr~rum;:~ d~yoruz, DQ~O'lC'e]l.l'r dof;' '1] ,prIorI' twgil, [31:·I:l.'a.m~tlI bu I;!t'I.iII;'~ sunlerin "'~nll1Cl1. ~ll~'h~j.z bu lTh!;.'kaIli;rm~d:a blltQn sorular 'YatWll~ nllU d'egtl,; Orn., ,~iu, 'duo Ilntm hen' - mlsanu smm, ~ ir b~l$ol~a d.e"~l du· sunce y~r':n ulanmasinm btyol jil bedenden (bc~)illd.en) avn dn val" 0-

. .

I ~ hilC'cc:@.i )'am 1 anl:l.'S~:nm .r!W:d~Hi n - dIr?'" if,JIrl,lliouni,m )r.['lf.JIU! ilra~l'rI11l'l~$lk~ ~;u,hr, Ya~rll1ulOi1m.amn (e-kperfa ru;) bir t:11C'rji biilyClkl'U~(1 olup alma h@;l. , rM!!llf!nlCllal 0'11.1)) d.nm(,h~1. tarusilms ku.ill'. 'a:;;~mtllamil, M:. bziksd 'O~;l} lara , ~de~f;tl' bile. l:fl·ifem.lmcmd. uh'nasl dUTtl.ttI'UnG::J11I deneysel olarak fll:rkSoIZ btr durum ~I.l~~J' ~WI a, ¥oni 6.:i:!dCShlr:. n~~l}']C' cpi~iml'l,f'm.altsl u~:::. mrkh goDrilfi Sieler bil~ d~nl::y'Sf!'! nlun:k acylrt ~(h1 ~mc.;::lt'li, Antrol nerede - :Je kestn ohm . ir ~~ , VaT: Beynimi"· d"'ki i hnll~ nrn li'lilgU (hafu::a, !llft napilil a k, karar vermekvb gibi) heIn ka'ugunu,] g n.:(·k~t~lt, l-nni3l-

~ekll 12 Ir'lSitln btf:ln nOI'Qn denhlel'l 1 00 f1'lII)lClf l;nlr hi.J~re;,"~-n mydol'lo 9 'I,r,

n. daha du~'OI.k !il!vi:yed0t2~{i a:k~'~I'brtr!;m elan ,ril'l1Mlit!i~hu"1 iI.}ll'ran ~(':y dt:· i~· ~ bu. b~yhl kabu~unun ·! ... km !3.rnanlarda I vrim gc~il".llli~ Q,tlll:R:':I!,hr, .Dn~~ 1$I)la. "bu,Um bu l~r~n1alarilli nesaesl 'Ql nn .alu.i, hilln t; !j'ilbl r1tllO' nI' 'nh:fin evrim y . ru~·1 'gcrtekl~ 'rigi ¥-ul"he g(ltOrrna,

Uiz.m~l' 1«?l1!dini k,opyalayan rObO!l~ lann (rnakro-molckuller) rorunlan}~L:Z. M~nlL::LUeL" m.I.(m,d.1.y~ ve mem tiller de urungenleulen, onlar n btt1l1dardan rUfedl. 'Bahldal1n ~~an~m denla 1:lui.tmnnip.lrl, nlann atabWl 1- se b8'51'~ ~"~k .m'!lcreliirnH (Se:tdi 13). 1!g, :ken--dimiz'iI! fl'kn.ll! ya cia bilincl . !i.Ohlu.::allL;al:'a lse birir.,~.i2. di vursa k, kendlmtae ;ur.'lIigLnm bu 621·Uik evrlmsel bit' sllre~llt O:I'laY;'u;;,ku. thsarxlan l',dmedt Dola}'lS(yla bi gon ram (,l!~.mal~ a~lk~illt~1bil~ot:ek veblzinS~U'l.hH akt1h. bilindi rchotlar aresebilcccgiz.

RUJrWIJI ispQt! tci'l'l ill $OMlIljft1ilhf,"tet,,~da?

51'khlda'u soruyla bW$II",~mz~ Ru'h'!!!lD. uhnad]~m[, <)1: tlfmy::mm -ohn~· rugli:tl nereden blU 'oml, YllI .... ·nf~ 1 Vat olnuW3n bir ~tYi one ,fil<.I"(lI,P kamllan'lai4in]~1!1..ulma) auhra bunkmpk di.:~gl1lat]klefin s!k" ... hi;Jl~1.:u:duau bir biledir. IOn~ !'iIJt"dle.lderi se-yi btlld£lma..o;,l !il~fi;kEl:rl kr.iri1,dj~e.ri o,~cl~~11 halLe' bunu ii!iaJIPI;'.IZI;trm . SUnl auI'llik hem b~,]di:ted:t:l.i. i!.e.u2:i:: ('1:ltI~]"J::dm' hem die imLn~lida 11: g6zu.nu lOO'T~ kuw'iOll}-'a c~I.~~.~·~~r, Pfi~UllJ;;e Ul:rihinJil bu mu'ad lUlu. ~'\. .. , I:: ?lmcklel'~

•

\li\1'd.u an~·· RU$S ll'tn kmsal de:mll' Oykus~ bdki d Ii: hunlann arasmda 1';[1 ke illi Ol~n1.dlr (Russell):

IJEger ben .g17I'I1It:$ errafmda dilil1l2'll ve D Hill'al,le Mar, arasmda bir YQ* rungede bulunan hu Cill. d m J fg!_ buh:m.dlli,ul'lu ~n' sor ydim VI;l till dern B~in~m glilq; hl tel eskcplanrmsla bH~ g! rulemeyecek ~Rda'r da kfiCflk. ~lcIl1igunl!. 1ddia etseydim, hi'C !~im. se hu iddiimu t;1I; ct~n,~ti1'e:z(,n", Ru.s~ sell burada, lIDyl~ hir jddia)'1 ispatlarna .. ~ .~('rei~e[1 iddiri s.t hibi olrnasrna ffbg,llltl'i.. kursal kit~'pli;Jlrduk~J,ddil'llanu hicb'lr ~km'll'~ 6HIl.' ~1lre:]rned,en ~cr ek kabul edrlmesind 'kl imni)'" vurgu )"'JPlyor ve b u demlfk hlPQ[{!,~ :zinin Imba! m~li.f'lI'·I·t ~i I1lit.OSl. halmde I,mt,al d.t.mltk" inant:] h n Ullc· do~ Ilflf-e.e, a,LIli. b -lini }"O1', Ru h . 'rHlli\Cl &!. bu ~1,ILS111 d~m!il~ inant.::m~ benzlvor. Hicbk ddldt i. iPa1i~ vck ama ho'ihi, "YiiI V~J'S.9i" diyli: in anlar O'yl<lJhnti)'or.

DldiiJllft1I SO!tn"Q n:dda:t' rtltiU)'S'$mH," 'yo1cnl~i'l?

'131 til" mito:h.rjile.rde ~Oi.dlLkt~n sonra ru hil air dtl:Oj~t;nU'i )~Cll.e[iluk'" y I' ~~Iu:-. tnsanlar ulilllu kola~1 kabul ,e:demccl~[". C-anhhl~ l~Ln iflrgnum ka~lmIH'1.9,2. DldllJg~1 ge.fictegi :kob}' Yll'hd~~r lok.l1.'3.fi deg~tdk. Klm 61mtk - em u;;;a k."ld~'f ok ul'll'laij, mst' r ki? As.h nda tnsen ~>{h:flliud~ Oh:a.lllbSiiz ol:l-1n ~~·ylet vardu, Ilk ~~a ~nomJa. 1'11111·2. \lo,C'oou:tUlllzcklki ah)ml13lt y.akl;l~ I' 10 rni]ynr ell )t';;i.~lnd d ~oL·. $imdikl ~,f~,1.1Jft~i-mizin y<tflilide' btl!lumm,~..iki b!i.r supen1'Q\ranln kal:mula.flytZ bi,der .

~e~~r 13- R!;I!k (iil'J;P,f .... Of"5)9l Q f"I\o!~ (! tQ'I(Jlflmr.:dtll'l hQnlll:til'ldo ortQ'j'oCI Qkmr~ QICib,lir~

l',III-5f,!!..'l'! IllWh'l ~r9 -~_Mlfln llimk'~!IJ

Di:lfi: 'arnh.dal~i.h r btr awm, bU;Yllk f1.l:dnzd.a.ki. hidm1"~l:fIin ~afUp fUZ:YQnlJ:l birl~ rek claha ilglT c)elnentler'C' don!l~~:1,lehd, sonueu oh~~l"u. Di,leor y.~n . dan, bu tmularm 'rr:ur dana g.eilirdi,Ai m.olcikru Jerden !ll~]~~Hl DNA ) a:pfl11t;; da I '~r wn.blltcla Oh:m.u"tt2. . .B,lzhrr elecej;ii:ama ge n ]c'j",I'nl,jz QClCl] klan mJ2- da, lOrunlanm]zda ya{tfl ~;<l;cal" Sun clarak, lnsanlarla ormk y8.!p,i)'IU.'i bale. terller de biz otd.tlkren soma. }'<I~m3,. ya dL(,\',mlMl ,,,~d(''Cekler:. hfiJda insamn HI]1i1.ffilrl; "!l.pnl.ak cok: aerdur, Cu rt .. hc]. hit:l~i' o·rl:a[\a)'lL,~m 'anLJal'lyrz, V~u:ud'lllmlu;tda.k~ ,bakLt"1' l.er o.lnUt.q brr gUll bU 11fi)'rtua l( la_jllll)'1z. -:ma b'Ctd\1'l 1!:mnlar i i"I'!is!'Ii1.an te~dtd etmeye 'Imiyutc, C~.fl oktorr ttl, 'zd as:d tl leeek o~:1I!n 1-I~I1I:hnit. Y[(IO] hilinami.!, ~nll&'l!1'!.'\;uhr. Atomianll Iyl' J:gnl!5t yo~~. 'G~.leMmiiz.d~ be.l.H bi'r ~niktalida haflZ3 ;l;U1Sil cia, I.th.1A~m('tde b\l,u'h1 bi r y.a:;:al1 mma,.., ~']l1l:;ln ~ il'l-1t1li.p gldl!cek

I} l'{1z.dt;'il ill a;nl.~ hakh okwa..k ohln'idcll kodro,rlar ve bu. OlOm kor- 1liu.su lle h~ l;'IMmll\ i911f! bh"i;Ok masal1ar 'U}'dUn.1H.iti1au!l.lf, Bu masallann ~fl 1~;Ul.blItL. t.i i~kl!icn.eUk evrim ,ibi.~ memelik evrtmle eM'" metlk kil'~'nu!:u Richard Da,'I,ldrl$~ilh. 1970'[('rde Ol'l:.aya alh§1 btr IroVI;a.lb'1:~ dtr -,D,i1iwkins. l 999-. D'a'\l 1\1n5 k:Q.l· rij:rel y~pn3$I;afml me'l'l'll~r o[~:mk l,am]B,danUi ve bunlann Renier gib~ ~bil'i,!d:n~!.i !f'e·t;IUm.te·' "' ~~ldi~'I1 m:I!!5~~ ~k!~mtdllgmJ t'lfl S1 rmn -UiT. ' g(l:n - ~1iI.O;::~ ~iClar goelrni~lh" ki, furl.!. d~ btldi.~irnht otekt dOn),," bv~mldlr (DaVtfl~tns'[n dt1y:i"liniyll~ lite du'Jnya m.e.f'lli). ~<lJrSll[ dWlltik "l,usunde oldug;lI. g:fb!, lilt ma~alda elk! i.£ip!lli:l1.ll ·)rQ,kl!1Hl illhU1lQsl:1hlil::-n'il deS-il ,Ote GUrI}la ra in,a., na'r.lillarm ~ekl1ti!~i gel'tkiJ!"ken, hnan~ herb~}gi b~:r isp;u gefekd:nlleili~i.Ir.ldan, l~ntar blinlel:CJ' fl1 t1itC dOnYI).y.a 'ifur!'ro.],I~l!ar(;h1i', Ote cluny-a';;:1 (eler vaTS<J) g,klen ne n]nbllir? SllfJhe!u ,11· tOJ'l'llar d,eBil Gi(se g"iLS rllb ol:a.bi1ir. t\m;;J; fulul.n. bu.dO:~ya:d~ herhangi bl'r '~~,eiil ojmachSl:t'I!'~ g6smerclU, YUknl.'ldfl;, llu.~ duny-..da ue ren ,111btlirl'~yo'imi: il.l:LlIitcl.ligl,U1.WJ, [~i ceklr~n bi~ bllgisa .Il.I' gEM billt'fin bilineimi~ d~ ('.Irtadf'lfl yt'lk ola.t'a~~, OS"l:ehk bru o~~·

durzya nerede? 8~kn bir ' vrende '" J~Dde y3:l13dugUl.lg z evren j Midi,,,..-~_ gPTE:. ht1$l~. bir ,j2'vfl:,nde ,0\n1'3&

au dll1nu'l1da te dunya,YI ilrntna ~i IUik~Ue'l"in y zednc m i d'll*~yar? ,(it'llnr!.'J:~ si,hl bUl1hl'f gen;r.l{ ;'1-

:l;mualat degil., ~IblI1inI:lBJZ C1l~ylan WlC a",d~l:ilriam.3Z ldd itthuda U~:H, :n~ semlan CO$a~l1"l\:i~.Han ~~ka ~ ~"arOJinllyor,

ibdJ' "ftVit'WJJ:UJtn ,'OlJ~ ,kdl~si: .ililitf:"2e~dl,i',

'\'ubind;a, rnh kavrmnu"m ~V[C'-

~d gOtd ag;Clrna.:. b kUghniz: bil;:' oloyd yeri olma(b,!~1l11 gOst, rdik, iJ,bl.l bal'llaf'L it in yC11Q'U g>cllne;-M.l~dit. C~::i:lilI1 I uhilnol. folklori,k «b m~Ul' til, n denlerdea OlO:ro. ilJan,an ,!'1~l1Ill1nn s.,\i,)·allil ru:: de-

· • BUfllDili!, g61'(, upk'1 Tanrrrun Q1 bmmlbmt]amu113;dltl~ ;,~ da hiletm:digd gi,bi ruh kav['anlll, tl~ ~!IilLlIWl<ftmtl)'a(.",lk. >" da cOnl w,h:~ ~cekti,. 8u noklilda LCk1"3 Rus-

-In "k;uUia'l dent1ik'·' tez:i,tu:: ~xl R1e.k %onm.cla k:;"lliYQlUz. U zayd3 erlerde V'arL.~1 k .. mlhm;),maz VI!. l~e.meJ 'bir .~y d.~mJJt-inhl doI'.-. ...... "_! _ g:ibl. ins mn bruT ruhu cldudail' in."ln(, ke:linu:mn tam nlab hOi 'btr lnarrenr, N-e 1J1~\dcle}'(t de du~un cere her 113ngi blr ,ctkio~ll1adtg.l. bml'ilS,~1 ol~H',<!k kanuda iluu'1l"11nr~ i 1~'lorGt]l. il'isanlara · ruhv uhf.

OI'lU(

Madd ,til. Illl1lt'cflllswda bUtlik]~~ ,co,~ f1 zla, CUll! - a~a:m~n na-

urla.ytl ~lbhilcH~il1i. nastl evrim'ld~P';liti" hi hncimial n,3 klmnzm - __ ,eileen nasrl mcyd~'l:'ili gcldigini yhmyb olmasa da) biliyoru;::. d1}' 'M(lddi _ ~n1a)lflfi bir ·!:.'\y~n

ohu;ul,dlQml LILLi rol'U~,

E<\1'enin Uk naJl(l .\:iiImye'1:erin,delUlIU1.'ltn da Jg:a1Jl'lllUabm vernad· bJkim 'OlV1~l fi~H( >'a.~km He. • p~bihn~l"u!. Maddc bh1' ,lit!!!!;· 'lanonl:'";J onyn :~~'um m~ - ~linm ftlclteli:nUae U%iilu:nn __ 'igil'1d.e:n maC'etaS] Ilrhk heJ:f1'en

en bfitfirl ct~la'l'larl ill' bili'llmek-

- _. - ~

RuhuR varh,. ::lrH:~l, d;o&.ul~i'I hir

gu~t· :iJ.~lk]anil bini Id. bu da rek b.ii'olla ,,1,!I!Lil:ald:i u~bililt! hir ya.nltlCl :Stl/·cc5iml~ ... Buylec~; ru h larUfmw .. hid' 'iili:) . UlS.~rlll}laI'i, Il)ir y3.Il1U.~" tllrl~ma;simi d,om.l':;ilu. BUimin Qrla)l';.lI 1~.()}1du8u blU.i:lI~ kafll'llara ra~m.f:n" mmllde.,., tlin kend:ili~illdj;!:t:I m~!I::c.t.:l:· 'Ina imlnmak ist,·m i:'l,lCnierr

- - - if

b(m:l'u cvre1i'!~ bir "Hkl~h taS'.u'IJ.mC'I}'~" ~k]ia!nla}"";J, cah$!!rbL Oy~ b ,-t - y~pIi;;)akla d,lh11 bOy'lll~ hir i1~ml'u:a ,(lCt~ serler, ,cunkO, geroek~t' yap'" ukkl'n • t;iklamanm ttlm te,~itlt' i';1leri dalla, da zo:rl1rQ1lmrlaklu'. D.;J'\vidl~s h1!1 ae;nil.lIl:l l' mn 1~mulg151 ' d:IL k1 t.abm,~h;l '1,"'0 l:~ iyi :li'fatle eder: "1'itSillnmcl bir T linn, dfiz\euli 'kamID'lkl18J bah e I me:kte l\rui laruhun~.t::~1m!':'l ht:liha~· gf btr ::.er UI~Oi htt1rlil. ~ariii.!:hlt iudcld he:rlmngi Mt l'ann, ~}"'1iu (I!;ddama~1 ""end.l !l;el:~ekli!F i(in. sUMb::!h~ct.k l~aTmH;;1kl.lkta oll'uahdn:·. Tanrt hizi.m .u;;lndel1l {;lkama)taCa{l~mu; S-OI..1.SU;:: bir lusJ.r d6nl~.d .$1<;\'Lll'l'r" ·(Da"1I'kh~s; i0(8). Bu armledeld Tarm ~'UUlll. caml . nin anlllmU'ln 'b!madm Tl1h KlIVl:iH1l1 ae- 1t:f deli~L itebiUr.

SI,,1fl' _ Z clarak I:m~hl~lal( soruyu ('[:!'VQF)l.ay~}llm: Madd~l1in k,ltl1ldiH£;lfll' den maeerasmda ruhun yeri YllKtur.

KAYNA'K,LAR,

1) ~ w ~ "1i1. ~OOVII billrl1TulB kq 1:iI~1I 09,OO·19S0r'. sa;~ 51; 2009.

2) Go filrian, ,f~ .le!fJ~1i, menu 'loylrlIUli. 1009. 3)~ ~~GMBeoo\\<1ir, lURIT~K'fD~nl~t1. 1'9~. 4) R'.. bkm~ laM ~~;t, ~~ZGy ~"101l, 2Co-a

5l V. HCliIl'lDl Dilrul1fi, q;f1'l!r G.ptla[j ~. ,Cumlt\lNyill KiI!l~DI'I, 20.09

6) II, EI'mfil, 1lo!9hlifi~ ~~ijrinir.lrrn \11) !jekl~lik:", II h'~111 ~~Im ~u !.~ilim ~1Il~IIlUI BIliJ~r~ U'lli!lal.l1l1Si, 23·24 _200~,

1) &5kD, 'Erol \~ Snynr,91nl11. 91f Bil!i'll arrllt!~ Jlsi.li~lr~ S!!~u~ baIGf!I:~. ~['!I~ Yli'(jhkll\ ~ 99~.

8} M. ,G!j~1 ~fu lqaht ~rM ~ir~bD1iL ~OO7,

9) '0.. Han~~~i~llJ, 00jllr.(~ rlJriil.t ~~ robe.\ l'n5 10) D, HOlMl, (, (optlD"~, Garnnrimlz~ r.-u~r~ Evlim ~lI~lilij\li.. ~CIl'lO,

11) S 11m.o;l\iflD,. KtJto lhllN8I V8 B8M [W1)fI,W; SQFmI!I ¥!!'fI'IIe'ii. 2006L

12) GEtmd'l Hoof!, Mnd~ln SOIl rJ¥rl~c.Jr. Thlt~K

YIrfI~kil1.. 7t}D. .

13) G. ~IIQ~ 5®6~llt ruiIT~nn'i1nIQliI, 'lWS.

14) Y. ~~ ", ~r.n.rrnu, 'r6,w/rA~ ItHinl' re.kmllM'i!AA Sn)1 m~w~a.u

15) l ~\ HMl' 1M rCMsed WOJfd rJ:! Nr~ Ir/iru'ra I!rlher:.&; John~ H~p~fI! UII. f1~ 1 '1'08

I b) ~ li!JnllOOl\ YlldlrktlJ1'i l.lltllonl, 1 U~HAK 'lQ)1nlun. 2000,

U) K ~lJill(in:d Mc.~lbf\ Harulttii ~1.kti" tOelu.~ Y~ni!JrI.

1 ~}~, Ihrt. WCmJ r mol -I IDin llIiij1l· ~IDrlll1ir ,rdJilQijl

gD:;lefllmiyir"', ~i1im ve&.'erek ~I 67. [1'hl'! 2.009.

l ~ R, Pe(ntl~ MrlirI railllllw, 1tImmn!!!JmloJIl. 11l'11'9'. 7;Q) K, S. ,Mfllld, "Bil; liWllti YO~DI1i1.1!~lrt', Sdemifir:

AmeriCM, MaVj~ ~009, Bi{im ~, Ge10cek le(flIl1l!1 2069.

21} 1,_ Rurwell, '1s Ifl.erl tI ~oor. illl (:,OIJr!ertr4 P~~t/'t~ol .11. ~ndOI\ ~~llooge. 1 m {akNilanl)o~Jlrns .. ~D~8}, 22) C )a)lr~11t ·~ij~fenili 1~lJ!iInllJm Mekon ~ Tem~leri~, msrr~K BiJjrtl ~ 1ll'klJrk dtr9~ (.kim 2001l. 23) ~ ic!:l~l femJ.lR~rM.ll[tlffi SI:i.nt~r~lm~ rllliili'IM TQrJnl, ImOI!i VI)' nl!llll, ~Obt'!,

14).1 ~e~ ·ru~illrllW.:din:;olld.l1o~pIlTlllllil~esi·. BBttn ~ GeflJreJ:. wyr 7(1, lIIollK lOO9.

ZS)S,. WeMh>;{~ fit ~ Dg~~, TOe~1Jt: V~1n!l!!I, ~~. M} e, W~QII. ~1rIderJt JlriiiiiJr orfl~WJml" lOelrJt y I~r an 19~~

27) ~(!~Oil D~A,

h ti~J'\\II/iYl.~d&l1!ntl [I] meri~mll(lIIl1r/Q~ 11(lulnl ~Idloo~esli-pin- oI.dilQ. I

~1~p'//wwli <u~~Ia1i,"llSeu(lrMl 1I~ IIG'l;ll'lllc-mtlkl~ulli ~Hfil

~tlliJ/~,5Cbull.r..lrn.tr!Dli!rr,ilII:201 M'l1s..IlUdlltld(lll~ ~II 'IlPIlV h"tlli'/

2a) hl1,;t/~.",;wil.lolillJ;~IliMllli.(~~nlJ1gl/!lhlr~l.h.'fiIll, hHilJNhIl.\l.SiH~(Mil!lut(·Qm/m[]~I:ellTIlil!i!ir~lifttriltl~· nl1Jlf~e'iil·cull--w-htedt~·~Nlli·!VJlOO~

29) (qllUll:ltl!liI hllio) (ogrlit]!.1iI $i:leflL:e :Q: f2oo61 1-11, 1006 COOfli11\to ScJonl) 5iJ(ialv, "b Ihe B~in a OCIlImMJ!'11 ~l1ipuref1· &.hnTooEt llm~ '01ris IEli~StlI~llb (c), fl~ 'fj. KiMno, ~n!J~~ Wl!lnslEiJlb t~}. fu1J1 ~ hogotJ~ (~. Jr.,e)

o· SdiDGi o.f (Qrn~uJDr Stil!llc.e. UnlI'DrsJj of Wg'O~IIil, ~'~~~[I1~r.t~J P~~P~. UI1I~nFW[1~d(l!jl,

t; I)epolU'II1Dr11' 01 S)Is;IQm~ ~1011 1El>!Ijmrmg. IJ1n~Jilv ojWOI ~

~~ DepcrnmGrlt 01 fl~'riics. Ullili'ersI'ty Qf WI¥N'II)O,

~ _lrt1~nt~f ~l~D1~. Wnf~\!'fsil'f~~ i'llrttlloo.