Teorie narodu

15/10/2010

Lektura – Narody i nacjonalizm, Ernest Gellner.

Methodology
distinction between humanities and sciences
Exact science looks for the truth, laws, things that are always true and can be proven experimentally
Humanities – concentrates on products of human activity.
„De gustibus non est disputandum”

Social sciences – about groups of people and their behaviour

August Comte – 1st half of XIXth cent.

Before the revolutions nations consisted of nobility, aristocracy, peasants etc. After revolutions it
consisted of citizens.
There should be „social physics” → sociologic

Social scientists through the researches try to find out the regularities in human behaviour, and
explain them.

The explanations can be said to be valid if they are logical. The way of checking out which one is
the most appropriate is the observation.
The other way is falsification proposed by Karl Popper. We find a social phenomenon of a similar
rank and we're trying to apply the expalnation. If it doesn't apply it's being falsified.
Social reality apply to communities.
The expression of „maya” → illusion, something that is percieved, but is not a material thing.
Maya – social reality.
Not maya – material reality.

George Berkeley – anglican bishop. Born in late of XVIIIth cent. Proposed a theory called
inmaterialism (subjective materialism).
It says – we don't have an acces to a materiality. Because we perceive things by senses.
„Esse est percipi” - „To be is to be perceived”

John Austin – Ist half of XXth century. Revolutionized language of philosophy. His thesis was that
there are performative utterances – not only true or false utterances.
That is called a phatic function of a language.
1957 - How to do thing with words - the only book of Austin.
Speech acts – akty mowy.

John Searle – Oxford. The construction of a social reality (Budowa rzeczywistości społecznej)
Brute facts don't require the context or an institution to occur. The opposite of them are institutional
facts – they only exist in a society with certain conventions. In some cases performative utterances
don't disappear after saying them. Sometimes they're gathering through years and become
institutional facts. Searle argues that society can be explained in terms of institutional facts, that
arise out of collective intentionality through logical rules of the form 'X counts Y in C' (X liczy się
jako Y w kontekście C)
Making the social world. The structure of human civilization.
Whole sentences /utterances/ constitue a social reality.

Clifford Geertz, Interpretacje kultury (1973) „Man is an animal suspended in the web of signs
(symbols) which he weaves himself”.
Language (as a spoken phenomenon) and its use. In material reality language is a set of
sounds/acoustic waves. They are arbitral signs. Its function is making and sustaining interactions
between people. It's a system of communication that enables humans to cooperate.

MATERIAL REALITY – acoustics

VERBAL SOUNDS
Phones Phonemes
|s|
|∫| (..)

Fonemy – podstawowy budulec języka, który sam nie posiada znaczenia, a zmienia znaczenie
wyrazów
N|OT
H|OT
30-parę fonemów istnieje w języku polskim
Grafem – najmniejsza jednostka pisma, zapis graficzny reprezentujący fonem. Jednemu fonemowi
może odpowiadać kilka grafemów (np. u i ó). Grafem to może być też znak interpuncyjny lub jakiś
symbol ($, %)

5/11/2010

[kot] [kod]
/kot/ /kod/

morfem (słowo proste) podstawowy budulec mowy. Najmniejsza cząstka niosąca odrębne
znaczenie.
Utterances – wypowiedzi

Pismo zostało wynalezione 3 razy w historii:

− Chiny
− Mezopotamia
− Bliski Wschód (Sumerowie)

Podwójna arbitralność pisma – językowa i graficzna (umowność dźwięków i znaków)

Ortografia używana w języku polskim to ortografia staroczeska (sz, cz).
Jan Hus zreformował pisownię czeską (sz → š, cz → č).
1936 – reforma pisma w Polsce, nie wprowadzona w życie przez administrację polską, dopiero
przez Niemców i sowietów.

Japonia – zapis morfemiczny chiński

Pismo morfemiczne to takie, w którym jeden znak - litera - odpowiada jednemu prostemu słowu –
morfemowi.
W piśmie sylabicznym pojedynczy znak reprezentuje całą sylabę, a nie pojedyncze głoski.
Przykłady: katakana, hiragana → pisma japońskie

Rękopisy greckie i łacińskie początkowo były zapisywane bez odstępu między wyrazami i bez
wielkich liter. Trzeba było przeczytać tekst na głos, żeby oddzielić słowa (czytało się tylko na głos,
nie tak jak teraz).
Pismo arabskie – pismo 3-ch typów. Koniec wersetu oznaczony kółeczkiem. Stąd wzięła się kropka
w piśmie łacińskim.
Sylaba → wyraz → zdanie → akapit → stronica → książka

Księgi początkowo były w formie zwoju, potem forma kodeksowa (karty zszyte ze sobą na
grzebiecie, preferowana przez pisarzy chrześcijańskich. Nowa forma odróżniała od ksiąg
pogańskich).

Nacjonalizm, historia idei.

Naród – wspólnota ludzi sama się w ten sposób określająca.

Nation (ang.) 1. państwo (=state); 2. naród

Volk (niem.) lud, naród etniczny (indentyfikujący się na podstawie języka).
Nation (niem.) naród mieszkający w państwie, na bazie obywatelstwa.
народ (rus.) lud; нация – naród
natio/nationes (łac.)

Rzym - tylko członkowie stanu mieli wpływ na politykę (→nacja)

natio = naród
gens/gentes → rasa lub klan, w szerszym znaczeniu też natio

1869 – w Galicji polski stał się językiem oficjalnym (powszechne szkolnictwo). Wcześniej był
niemiecki.

Haiti – jedno z pierwszych państw narodowych.

Pierwszy w Europie powstał nacjonalizm niemiecki.
962 – 1806 Swięte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego – zniszczone przez Napoleona.
Przejście Wielkiej Armii, zniszczenie starego państwa, które przez wieki zapewniało stabilizację i
bezpieczeństwo, było źródłem nacjonalizmu niemieckiego. Czynnikiem tworzącym miał być język.
Ernst Moritz Arndt napisał (1807) pieśń „Was ist Deutschland?” w której zawarł stwierdzenie że
państwo niemieckie jest zawsze tam, gdzie dźwięczy język niemiecki. Upowszechniła się ona i
przyczyniła do umocnienia nacjonalizmu.

Gotfried Herder – antropolog, uniw. w Rydze (wtedy na terenie Św. Cesarstwa Rzymskiego)
„Filozofia ludzkości”

Hegel (1802) pojęcie „Volksgeist” duch narodu.

1813 – Wrocław...

Deutscher Bund – Związek Niemiecki

1848 – Wiosna Ludów, Völkerfrühling, The year of revolutions.

František Palacky – Kongres Słowiański (1848) poświęcony metodom walki z germanizacją i

madziaryzacją. Palacky był zwolennikiem austroslawizmu, który zakładał zmianę charakteru
państwa austriackiego w federację równouprawnionych narodów pod berłem Habsburgów.

Rewolucja w Budzie i Pescie → instrumentalne wykorzystanie jednych ruchów narodowych, żeby

tłumić inne. Rewolucję węgierską stłumiono przy wykorzystaniu wojsk rosyjskich.

1866 – Austria przegrała rywalizację z Prusami i przekształciła się w Austro-Węgry.

Prusy przekształciły się w Zollverein (Związek Celny)

1861 – powstanie Królestwa Włoch

G. Mazzini „Teraz mamy Włochy, musimy jeszcze stworzyć Włochów”
j. włoski – toskański, Florencja

Język stał się podstawą definiowania narodu.

1872 – Kongres statystyczny w Petersburgu → w spisach ludności powinno się zadawać pytanie o
język.

26/11/2010

Źródła nacjonalizmu w Ameryce Łacińskiej (Argentyna, Boliwia, Meksyk itd.) - od lat 20. XIX w.
rewolucja francuska 1789
rewolucja amerykańska

Nacjonalizm francuski („nation”) na podstawie obywatelstwa. Przed rewolucją francuską ludność

Francji była poddanymi króla, po rewolucji stali się obywatelami (citoyens)
Nacjonalizm niemiecki – językowy (naród tworzą ludzie posługujący się tym samym językiem)

1815 – Serbia jako nowoczesne państwo. Nacjonalizm jako idea został tam przyniesiony z Ilirii,
części imperium francuskiego (było to jedno ze źródeł rozprzestrzeniania się tej idei na Bałkany)
1918 – Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców → później Jugosławia.

1821 – 1832 wojna o niepodległość Grecji przeciwko Imperium Osmańskiemu. Nacjonalizm

pojawił się tam dzięki dzieciom bogatych kupców, którzy kształcili się za granicą (Francja i Rosja) i
stamtąd przynieśli te idee.

kościoły autokefaliczne, autonomiczne

Dlaczego osobno? Ta sama wiara, różny język liturgii. W Serbii starocerkiewnosłowiański, w Grecji
grecki.

Bułgaria
Rumunia – ten sam język liturgii,ale tu odwołanie do wcześniejszych tradycji, różne patriarchaty

Belgia – od 1815 wchodziła w skład niderlandzkiej prowincji Francji (Królestwo Zjednoczonych

Niderlandów, język holenderski). W 1830 nastąpił rozpad na Królestwo Belgii i Holandię, Belgom
kulturowo bliżej było do Francji niż do Holandii.

Słowo „nacjonalizm” ma w języku polskim negatywne nacechowanie. Kojarzy się z nacjonalizmem

niemców (II WŚ) i ukraińców (OUN-UPA = Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, mordy na
Wołyniu itd.)

j.ang. j.polski
Chauvinism(-) szowinizm(-)
nationalism(0) nacjonalizm(-)
patriotism(+) patriotyzm(+)
Słowo nacjonalizm pojawiło się w latach 30. XIX w. w języku angielskim i francuskim.
Kongres Wiedeński – restauracja monarchii, dystans wobec nacjonalizmu

Państwo narodowe – jedno państwo powinien zamieszkiwać tylko jeden naród.

Czystki etniczne w Polsce
− Akcja „Wisła” 1947 przesiedlenie ludności łemkowskiej i ukraińskiej na północ Polski,
wymierzona w struktury UPA i OUN
− Pogrom żydów w Kielcach (1946) ok. 40 ofiar
− „repatriacja” Polaków z ZSSR
− emigracja Żydów w 1968.

Nacjonalizm jest pojęciem normatywnym.

Termin „narodowość” związany jest z autonomią. Wprowadzona w Austro-Węgrzech (nationalität)

aby osiągnąć równowagę między dalszym istnieniem państwa a współpracą z nacjonalistami.

Badacze nacjonalizmu – tow. Koba (Stalin) wysłany przez Lenina żeba zbadać problem
nacjonalizmu, napisał pracę Marksizm a kwestia narodowościowa. Autonomia terytorialna dla
narodowości w ZSSR. (narodnost', nacionalnost)
Protonaród

Państwo narodowe – Nation state

NACJONALIZM jest jedyną ideologią legitymizująca istnienie państwa. Jest ideologią

infrastrukturalną, tworzy państwa.
Zmiana legitymizacji po rewolucjach – władza nie pochodzi już od Boga, tylko od ludu
(mieszkańców) i jest związana kontraktem (konstytucja).
− Rewolucja francuska
− rewolucja amerykańska, uniezależnienie się kolonii od Brytyjczyków 1776. Konstytucja
(„we, people”)
− Glorious revolution w Anglii – 1688, w parlamencie angielskim posłowie wybierani przez
mężczyzn płacących podatki (=obywatele)
− Haiti 1804, pierwsze postkolonialne państwo narodowe.
− Cesarstwo Niemieckie 1871,
− Królestwo Włoch 1861
− Irlandia – Easter Rising 1916, nieudane powstanie w większości zignorowane przez
Irlandczyków, po którym Brytyjczycy skazali na śmierć kilkudziesięciu powstańców na
śmierć. To oburzyło ludzi i doprowadziło do powstania szerokich ruchów
nacjonalistycznych. Ruch niepodległościowy miał zaplecze intelektualne, bo na
uniwersytetach można było używać języka irlandzkiego. Eamon De Valera oszczędzony
przez Anglików po powstaniu był jednym z głównych twórców niepodległej Irlandii
(konstytucja 1937).

3/12/2010

Polski nacjonalizm
I poł. XIX wieku, nacjonalizm szlachecki, chciano przywrócenia Rzeczpospolitej (obywatelami
miała być szlachta).
Z czasem zmieniła się spójnia, czynnikiem jednoczącym miał być język, a później także religia.
Idea przypłynęła od nacjonalisów niemieckich (stąd nacjonalizm polski jest nacjonalizmem
etnicznym).
Wniosek ogólny: idee pojawiają się, można znaleźć ich źródła, Jeżeli są nośne i ważne,
rozprzestrzeniają się, mają wpływ na społeczności i na historię.
Nauki spoleczne II poł. XIX wieku, Europa Zachodnia i Ameryka Północna ( w państwach
narodowych).
Socjologia – bada społeczeństwa, przy czym społeczeństwo najczęściej rozumiane jest jako naród.
Historiografia – często popełnia się błąd anachronizmu. Jest to przypisywanie terminów
późniejszych w interpretacji przeszłości. Rzutujemy współczesne wyobrażenia i pojmowanie rzeczy
na wydarzenia z przeszłości.
Historia pisana jest wg klucza narodowego. Np. Rzeczpospolita Obojga Narodów interpretowana
jako Polska, na Królestwo Polskie mówimy „Polska”.
National Master Narrative.
W UK nie ma nauki historii.
Historyk Palacky został politykiem, podobnie Tomas Masaryk, Franjo Tudjman, socjolog Edward
Benes, Roman Dmowski.

Ekonomia – odnosi się do państw narodowych (Friedrich List, ekonomista XIX wiek, propagator
ekonomii narodowej, w przeciwieństwie do Marksa, który projektował gospodarkę dla całego
świata)
Deutscher Bund (German Confederation) – Prusy i Austria. Austria dominowała w tym Związku
Niemieckim.
1804 – Zollverein, Związek Celny → dynamiczny rozwój gospodarczy, industrializacja.
1866 – Wojna 6-tygodniowa Austrii z Prusami
rozwiązano Deutscher Bund (a raczej zaniknął)
1870 – Związek Gospodarczo-polityczny (F. List)
teraz powtarza się to z Unią Europejską.

Językoznawstwo – np. Litwa, zmodyfikowano alfabet (pisownia czeska) żeby odciąć się od Polski
AUSZRA → AUŠRA, czasopismo litewskie
Rumunia wprowadziła zmiany, aby mieć więcej cech wspólnych z językami łacińskimi. Chcieli
pozbyć się naleciałości słowiańskich.
Chorwacki, serbski, bośniacki, czarnogórski → dawniej był jeden serbsko-chorwacki. Są to
właściwie jednakowe języki.
Niemcy – Plattdeutsch, dialekt północnoniemiecki, zbliżony do holenderskiego.
Polska – Ewangelie zostały przetłumaczone na język „skalno-podhalański” (gwara góralska) ale
abp. Dziwisz zabronił tego. Sobór Watykański II przyjął doktrynę protestantyzmu w kwestii
translacji Pisma św. na języki narodowe.

Jak i dlaczego zaczęto badać nacjonalizm?

Pierwsza globalna ideologia strukturalna (wszystkie państwa są narodowe). Ta idea uzasadnia

istnienie państwa. W pewnym sensie nauki społeczne są wytworem nacjonalizmu.
1867 – Austro-Węgry
W Cesarstwie Austriackim spójnią był cesarz. Przegrana wojna podważyła jego władzę absolutną.
To spowodowało zmianę na Austro-Węgry, można powiedzieć że Węgrzy dostali własne państwo.
Ausgleich – rekompensata, kompromis.
Dopuszczono ideę narodową. W parlamencie powstały kluby narodowe ( polski, rusiński itd.)

Karol Kautsky, Otto Bauer – socjaldemokraci. Kautsky był za autonomią kulturową, ale nie
terytorialną. Bauer popierał aut. Terytorialną (wyznacznikiem język).

Lenin uważał, że nacjonalizm musi zniknąć w obliczu nieuchronności nadejścia komunizmu. Partie
socjaldemokratyczne zaczęły się dzielić na narodowe (Czeska Partia S-D, Polska Partia S-D itd.)
Stalin badał nacjonalizm pod kątem przydatności dla rewolucji. Zbierał informacje nt. Myśli
austriackich socjalistów i przychylił się do niej (Marksizm a kwestia narodowości)
1917 – 24 stalin był Komisarzem (ministrem) ds. narodowości.
Miano utrzymać podziały (autonomia kulturowa).
1922 – podstawą ZSSR były republiki narodowe (wykorzystano nacjonalizm do stworzenia
systemu administracyjnego).

Pierwszymi badaczami nacjonalizmu byli:

Carlton J. Hayes i Hans Kohn.

Hayes – profesor historii na Uniw. Columbia, Essays on nationalism, The historical evolution of
modern nationalism.
Kohn- ur. w Pradze, w okresie Austro-Węgier; niemieckojęzyczny Żyd. W I WŚ walczył na froncie
wschodnim, w niewoli w Azji Środkowej, widział jak tworzy się Związek Sowiecki. Po powrocie
pojechał do Palestyny i przebywał wśród syjonistów.
1934 – wyjechał do Massachusetts.
History of the nationalism on the East (1929)
Nationalism in the Soviet Union (1933)
The idea of nationalism. A study in its origins and background. Przegląd historii narodowej różnych
narodów. Było mu trudno, ponieważ był prekursorem.

17/12/2010
Etniczność

Termin pojawił się pod koniec XIX w w języku francuskim, angielskim, potem niemieckim. W
Polsce – lata 60 XX wieku.
Greckie 'Ethnikos' oznaczalo nie-Greków, barbarzyńców
W hebrajskim 'goim' czyli nie-Żyd
W tłumaczeniu Starego Testamentu na grecki zastąpiono 'goim' przez 'ethnikos'. W znaczeniu
poganie, nie-chrzescijanie. Później stał się terminem naukowym.

Czym jest etniczność?

Jest to pewnego typu zjawisko, zbiór zjawisk, cech kulturowych, celem jest określenie grupy jako
odrębnej. Jest przynależna grupom ludzkim, służy budowaniu odrębności jednych grup względem
innych.
Grupy ludzi mają pewne właściwości, są samoodnawialne (w sensie biologicznym). Dzieci rodzą
się i nabywają pewne cechy kulturowe. Fizycznie etniczność ma miejsce w mózgu, bierze się tam z
oddziaływania otoczenia, rodziny, tradycji, mass mediów.
Grupa etniczna jest zbiorem ludzi posiadających cechy odróżniające go od innych zbiorów ludzi.
Etniczność to fenomen, który ma charakter reakcyjny, tzn jest obserwowalny tylko w kontaktach
jednej grupy z inną.

Frederik Barth – Ethnic groups and boundaries. The organisation of a cultural difference (1969).
Jak to się dzieje, że grupy używają kultury, żeby się różnicować. Skupił się na funkcjonowaniu
granicy etnicznej.
Granica etniczna istnieje fizycznie w mózgu. Ktoś, kto zamieszka wśród innej grupy etnicznej,
przyjmuje jej cechy. Barth badał dynamikę granicy etnicznej. Między grupami ma miejsce ciągły
przepływ jednostek, nie powoduje to jednak scalania ich, lub zaniku. Np. Polakiem jest się poprzez
przypisanie, lub samoprzypisanie (? - self-ascription)

Etniczność – Nathan Glazer, Daniel Moynihan Ethnicity theory and experience. (1975)
Beyond the melting pot. The Negros, Puerto Ricans, Jews, Italian and Irish of NYC. (1963) N.
Glazer
Daniel Horowitz – etnicznosć na gruncie polityki. Ethnicity groups in conflicts (1985) stała się
podstawą uzasadnienia amerykańskich interwencji na świecie.
The deadly ethnic riot. (Zabójcze zamieszki na tle etnicznym). Pisał na początku o pogromach
żydowskich. Po pogromie kieleckim żydzi bali się wracać do rodzinnych miejscowości.

W j. francuskim – 'ethnie'; nie używa się pojęcia grupa etniczna, ethnie znaczy to samo.

Adam D. Smith – narody, mimo ze są fenomenem współczesnym, mają etniczne korzenie.

Stowarzyszenie na rzecz studiów etnicznych. Badaniem nacjonalizmu zajęli się byli sowietolodzy,
bo po rozpadzie Związku Sowieckiego nie mieli co robic.
'ethnic core' pojęcie popularyzowane przez Smitha.

Podobny dyskurs toczy się w świecie rosyjskojęzycznym. W ZSSR zabroniono socjologii, zamiast
niej była cybernetyka (matematyczny opis społeczeństwa)

Iulian Bromley (Юлян Бромлей) 'armchair anthropologist', rosjanin, spec od słowian

południowych.
Ethnos i etnografia 1973 (ethnos, ethnie i grupa etniczna to to samo. Definiuje je tak samo jak
wpływ....
1969 odczyt Bromleya 'Ethnos i endogamia'.
endogamia – wewnątrzżeństwo, zwyczaj w grupie
Ethnos ma jądro w etnicznosci mówi Bromley, a czerpie z tego Smith
Podział ethnosów na typy:
1. Ród (grupa większa od rodziny, połączona więzami krwi.
2. Plemię (wyobrażone związki krwi przeważają nad rzeczywistymi)
3. Narodowość (jeszcze nie ostatecznie sformułowana społeczność ludzka; protonaród. Nie
wszystkie narodowości staną się narodami (powołanie na Stalina) akcentuje przejściowość,
wiąże ją z okresem feudalizmu)
4. Nacja (naród mniej rozwinięty, okres kapitalistyczny)
5. Naród (bardziej rozwinięty, socjalizm)
6. Bezklasowe społeczeństwo ogólnoświatowe. Społeczeństwo globalne – komunistyczne, bez
podziału na grupy narodowe.

Lew Gumilow – syn Anny Achmatowej. Zesłany do GUŁagu, dysydentka Achmatowa napisała odę
do Stalina żeby go stamtąd wydostać.
W latach 60. Gumilow zaczął rozwijac swoją koncepcje etnosu.
Etnogeneza i biosfera ziemi. Czyli pochodzenie etniczności w powiązaniu z przestrzenią.
W 1964 obroniona jako habilitacja. Bromley wstrzymał mu publikację.
W biosferze (szersze pojęcie niż rzeczywistość instytucjonalna) powstają i istnieją grupy etniczne.
Ważność etniczności jest relacyjna.
Ciągłe powstawanie i zanikanie grup etnicznych związane jest z energią pasjonarną (coś z kosmosu
promieniuje).
Schemat konceptualny:
1. Faza zrywu
2. Faza achmatyczna (przegrzania)
3. Faza załamania (poziom energii się wyrównuje)
4. Faza inercji (tylko trwanie)
5. Faza zaniku

Miroslav Hroch (historyk marksowski) The social preconditions of social revival, 1971
Wstępne warunki społeczne odrodzenia narodu.
 1. Faza A (coś jak faza zrywu u Gumilowa)
2. Faza B (synowie chłopów idą do szkoły gdzie dowiadują się że są przynależni do jakiegoś
narodu)
3. Faza C (umasowienie tożsamości narodowej)
Pokazuje powstawanie narodów, a nie pokazuje możliwości ich zaniku.

Gumilow daje przegląd różnych typów ethnosu:

1. superetnos (muzułmanie, Rzymianie, Rosjanie, Europejczycy ~ cywilizacje)
2. etnos (narody, grupy etniczne charakteryzujące się różnicami gospodarki/religii/języka/
ustroju)
3. subetnos (kozacy, staroobrzędowcy, Pomorcy (z wybrzeża Morza Białego)
Rosiianin → superetnos ↔ russki, nie da się rozgraniczyć w j. polskim.