15 Ocak - 1 fiubat 2010 5 TL (KDV

DAH‹L)

191254 SAYI: 2010/02 EM‹NE AYNA

Kimse kusura bakmas›n!
GAL‹P YALMAN
103 ‹deolojik kesiflmeler
NED‹M fiENER
Hrant Dink cinayetinde s›r m› kald›?

RUHU fiAD OLSUN: MANO SOLO’NUN ARDINDAN

( E N T E R N A S Y O N A L fi A L A L A )

o ses
o his

EXPRESS SORUfiTURMA: Ba¤›ms›z bir sinema mümkün

AMER‹KAN SA⁄LIK POL‹T‹KALARI: Chesnutt kendini niçin öldürdü?

Desenler: Mano Solo
• fiehir Hatlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
• Gülen medyas›nda KCK . . . . . . . . . 8
• Mavi Daktilo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
• Yavafl fiehir: Seferihisar . . . . . . . . .10
• ‹tfaiyeciler eylemde . . . . . . . . . . . . 12
• Emine Ayna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
• Linç salg›n› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
• Hrant Dink . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
• Nedim fiener . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
• Galip Yalman . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
• Radyo Express . . . . . . . . . . . . . . . . 30
• K›raat & Duman› Üstünde . . . . . 36
• A¤›r Çekim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
• Radyo Brecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
• Müzik Dolab› . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
• Meflin Yuvarlak . . . . . . . . . . . . . . . 50
Ahmet Gürata, Ali Kesgin, Alican Tayla, Alper Duman,
Alpkan Birelma, Asena Günal, Arslan Ero¤lu, Aykut K›-
l›ç, Aylin Kuryel, Ayfle Çavdar, Batur Gökçeer, Behzat
Tafl, Beyhan Demir, Bülent Somay, Cemil Cahit,
Ceyhun Can Özkan, Çi¤dem Öztürk, Didem Dan›fl, Do-
ruk Yurdesin, Eda Özdek, Emre Kaya, Ender Ergün,
Erdir Zat, Ertan Keskinsoy, Ethemcan Turhan, Evren-
sel Belgin, Fevzican Abac›o¤lu, F›rat Genç, Foti Benli-
soy, Funda Tosun, Göksun Yaz›c›, Hakan Lokano¤lu,
Haziran Düzkan, ‹rfan Aktan, Koray Löker, Merve Erol,
Muhsin Akgün, Murat Meriç, Nalan Y›rtmaç, Öncel Seç-
gin, Özay Selmo, Pelin Özer, Pınar Uygun, Rafet Özen,
Ragıp Duran, Sait Öztürk, Saner fien, Sarkis Paçac›,
Sayat Tekir, Senem Do¤ano¤lu, Serap Güzelcan
fienol, Serkan Köybafl›, Selçuk Oktay, Serdar Ceritli,
Serra Torun, Siren ‹demen, fiahan Nuho¤lu, Turgut
Yüksel, Ulus Atayurt, Yücel Göktürk, Zeynep Nuho¤lu
Bask›: Ezgi Matbaac›l›k, Sanayi Caddesi Altay Sok.
No:10 Yenibosna / ‹stanbul Tel: 0.212.452 23 02
bas›m yeri ve tarihi ‹stanbul, Ocak 2010 da¤›t›m
Do¤an Da¤›t›m A.fi. yönetim yeri: Süslü Saks› Sok.
no: 5/3 Beyo¤lu - ‹stanbul tel-faks: 0.212.251 87 67
e-mail expressroll@gmail.com abonelik ex-
pressroll@gmail.com y›l 6 say› 103 15 Ocak 2010
imtiyaz hakk› Bilge Ceren fiekerciler sorumlu ya-
z›iflleri müdürü Merve Erol ilan irtibat Özay Selmo
(0.533.514 90 49) YEREL SÜREL‹ YAYINDIR. 15
GÜNDE B‹R YAYINLANIR. ISSN 1307 - 461X
MERAM 103: RUHU fiAD OLSUN–MANO SOLO’NUN ARDINDAN
O ses, o his
ki sene önce, Lastik-‹fl grevini izlemek üzere git-
‹ ti¤imiz ‹zmit’te, sendika binas›nda denk geldi¤i-
miz gençten bir iflçiye niçin orada oldu¤umuzu
anlatmaya bafllad›¤›m›zda “hangi dergi?” diye sor-
mufltu. Express’i bilebilece¤ine pek ihtimal verme-
di¤imiz için, nas›l bir yay›n oldu¤unu anlatmaya
haz›rlan›rken “vaay” demiflti ayd›nl›k bir gülümse-
meyle, “Enternasyonal fialala, ha!..”
Me¤er y›llard›r takip edermifl Express’i, mahalle-
sinden bir abinin tavsiyesiyle bafllam›fl okumaya.
Sohbet biraz ›s›n›nca “tamam, uyan›yoruz mânâs›na,
mesaj›na ama” dedi, “ nedir bu Enternasyonal fialala
allah aflk›na?” Hep oldu¤u gibi, diken üstünde bafl-
lad›k izahata. “Bir Frans›z flark›c› var, Mano Solo di-
ye, onun bir flark›s›, çok sevdi¤imiz bir flark›...”
“Diken üstünde”lik birkaç sebepten. Biri, biraz
müslüman mahallesi ve salyangoz misali. Bir di¤e-
ri, dilin kendisi. O haiku’daki gibi, “her tan›mlama,
bir s›n›rlama”. Mano Solo Frans›z m›? fiark›c› m›? O
flark› (ve baflka birçok flark›) sadece bir flark› m›?
“Sevdi¤imiz” derken kastetti¤imiz nas›l bir his?
Bir his, baflkas›na nas›l hissettirilebilir? Sinema-
c›lar›n sevdi¤i deyiflle, “karfl› tarafa nas›l geçirilir”?
Hele total bir hisse? O hissin “medyum”u total bir
insansa? Ve de söz konusu olan total bir flark›ysa?
Buyrun, dilin azizli¤i iflte, “total”e toslad›k flimdi
de. “Bütünlüklü” desek eksik ka-
lacak, “damardan” desek klifle
olacak, içi boflalacak, “kat›fl›ks›z”
desek “özcü” gibi t›nlayacak. ‹yisi
mi, hissettirmenin, karfl› tarafa ge-
çirmenin yaz›daki ustas› John Ber-
ger’a müracaat edelim. “K›ymetini
Bil Her fieyin”deki “Tafllar” adl›
metinde Pakistanl› Marksist bilge,
Noam Chomsky’nin deyifliyle “se-
küler sufî” ‹kbal Ahmed’i flöyle ta-
rif ediyor: “‹kbal Ahmed’in hayat› bir
bütün olarak alg›lad›¤›n› düflünüyo-
rum. Hayat› bölümlere ay›ran oportünistlerin tam z›dd›y-
d›. Frantz Fanon’un ‘Yeryüzünün Lanetlileri’nden etki-
lenmifl, baflta Filistin olmak üzere birçok halk kurtulufl ha-
reketine kat›lm›flt›. Trajedinin ne anlama geldi¤ini biliyor-
du ve onu kabullenmiflti. Dolay›s›yla ola¤anüstü enerjisi-
nin büyük bir k›sm›n› ba¤lar kurmaya sarfetti. Dostluk, si-
yasî dayan›flma, sadakat, paylafl›lan fliirler, misafirperver-
lik... Öyle ba¤lar ki, kaç›n›lmaz ayr›l›klara ra¤men bakî kal-
ma flanslar› olsun.”
Total dedi¤imiz fley öyle bir fley. Berger’›n dedi¤i
mânâda “bütün”. “Vive le Révolution” diye biten
“International Shalala” da öyle. T›pk› söyleyeni gibi.
Mano Solo’nun en sevdi¤i kelime “amatör”dü. Ken-
disini de öyle tarif ediyordu: “Her fleyin amatörü”.
Total amatör. Onun için öyle söyleyebiliyordu “En-
ternasyonal fialala”y›. Ceketindeki alâmet-i farikay›
Express’e rozet yapmam›z da o yüzden.
“Dilin s›n›rlar›”ndan dem vurmufltuk. Mano So-
lo flark›lar›, o s›n›rlar› afl›yor. Söylediklerini hisset-
mek için Frans›zca bilmek gerekmiyor.
Peki o his karfl› tarafa nas›l geçirilir? Frans›zca
söyleyen baflka isimlerden örnekleyerek belki de.
Jacques Brel hissi, Edith Piaf hissi, Noir Désir hissi.
Bir de okyanusun öte yakas›ndan örnekleyelim:
Mos Def - Afl›k Mahzuni - Selda hissi. Rap’çi Mos
Def de, yeni albümü “Ecstatic”teki “Supermagic”
flark›s›nda Selda’n›n Afl›k Mahzuni türküsü “‹nce
ince bir kar ya¤ar fakirlerin üstüne” yorumunu
sample’larken herhalde ayn› hissi hissetmifltir. Ber-
ger’›n da “masamda bir Bektafli CD’si var” demesi
(Roll, Ekim ‘09) onu “Supermagic”le buluflturmu-
yor mu?
Roll’un halefi Bir+Bir’de (do¤um tarihi, her fley
yolunda giderse 21 Ocak) yay›nlanmak üzere yapt›-
¤›m›z flark›l› söyleflide, Hendrix’in “If Six Was Ni-
ne”›n› dinletti¤imiz tarihçi Cemal Kafadar’dan flu
yorum geldi: “Bu Kaygusuz Abdal hissi!..” Mano
Solo’nun, örne¤in “La Liberté”sini dinletseydik de
ayn› hissi hissederdi herhalde.
Kaygusuz ve “La Liberté” demiflken... Malûm,
son iki Meram’da “devrimci miras”tan söz ettik.
And›¤›m›z isimler, birkaç istisna d›fl›nda, içerdendi.
“Peki d›flardan kimler var?” sorusuyla karfl›laflt›k.
fiimdi, bu vesileyle, o soruyla ifltigal edelim. Baflta
Mano Solo olmak üzere, yukar›da zikretti¤imiz
isimlerin her biri, söz konusu miras›n bir parças›.
Evet, içlerinden sadece ikisi kalem erbab›. ‹kbal Ah-
med’in çoktand›r aram›zda olmamas› Berger’› tek
b›rak›yor. Ve do¤rusu, kendimizi bu kadar yak›n
hissetti¤imiz baflka bir yaz› insan› akl›m›za gelmi-
yor. Niyesi, Roll’un and›¤›m›z say›s›nda kendisiyle
yapt›¤›m›z söyleflide mevcut, hem de enine boyuna.
Berger, Libération’da yay›nlanan bir söyleflide,
düflünce dünyas›n›n flekillenmesinde Frans›z düflü-
nürlerin, yazarlar›n belirleyici rolü oldu¤unu söyle-
mifl ve flu isimleri saym›flt›: Merleau-
Ponty, Aragon, Camus, Brel, Piaf ve
Noir Désir. Haliyle, bir filozof, bir flair
ve bir yazara karfl› üç flark›yazar› say-
mas› merak›m›z› celbetmifl ve bunu
kendisine sormufltuk. Verdi¤i cevap o
kadar gönlümüze göreydi ki... “Hiye-
rarfliye inanmam. Bir rock flark›c›s› pekâ-
lâ bir filozofla k›yaslanabilir. Aralar›nda
bir hiyerarfli yok bence, çünkü düflüncele-
rin, duygular›n ya da gözlemlerin ifade
edilmesi aras›nda hiyerarflik bir fark gör-
müyorum. Merleau-Ponty’yle Brel veya
Aragon’la Piaf veya Camus’yle Noir
Désir aras›nda o anlamda bir fark yok benim için.”
O söyleflide Berger’›n sevgiyle, hayranl›kla and›-
¤› isimler, bizim de iflaret fifleklerimiz. Roll’daki
metnin ak›fl›na ba¤l› kalarak birkaç›n› nakledelim
ki, “bulufltu¤umuz yer”in koordinatlar›n› vermifl
olal›m: Tom Waits, Zapatista Marcos, Dylan, Marx,
Deleuze, Spinoza, Nick Cave, Marquez, Kara Pan-
terler, Prag bahar›n›n gençlik liderleri, Beethoven,
Goya, Jim Morrison, Schubert...
Mano Solo’dan bahis açsayd›k, kim bilir neler
anlat›rd›. Belki de, Marcos için söylediklerine bir
“çaprazlama” yapard›: “Ola¤anüstü bir sesi var –çok
müzikal bir ses. Karizmas› asla bir politikac›n›n karizma-
s› de¤il. Sesinde zerre otorite t›n›s› yok. Çok berrak, insa-
n› rahatlatan, güven veren bir ses. Bu benim için flafl›rt›-
c› oldu. Eril bir kiflilik, fakat müthifl anaç bir ses tonu var.
‹nsan› kucaklayan, sarmalayan, ba¤r›na basan bir ses.”
Mano Solo’nun pürüzlü, insan› rahatlatmayan,
aksine “ay›ltan”, ama güven de veren, hem sarsan
hem kucaklayan sesi, Marcos’unkiyle bulufltu¤unda
diyalektik bir terkip ç›k›yor. T›pk› John Berger’›n ya-
z›lar› gibi, devrimci bir terkip.
Uzun zamand›r solun yeni bir dil bulmas›, kur-
mas› tart›fl›l›yor. Ama nas›l bir sesi olmas› gerekti¤i-
ne dair somut bir fley pek söylenmiyor. Bizim öneri-
miz malûm, “Enternasyonal fialala”. Mano So-
lo’dan Marcos’a, John Berger’dan Jacques
Brel’e, Mos Def’ten Mahzuni’ye, Dylan’dan
Strummer’a, Hendrix’ten Kaygusuz’a uza-
nan o ses, o his...
3
Kader bizi sola kayd›rd›
ANKARA–Tekel iflçilerinin dire-
nifli Ankara d›fl›ndan nas›l görü-
nüyor bilemiyoruz ama, 11 Ocak
itibariyle 28. gününe giren dire-
nifl, K›z›lay Meydan›’na yolu dü-
flen Ankaral›lar›n sohbet konusu
olmaya devam ediyor. ‹flçilerle
münasebet kuran herkes, sanki
y›llard›r özlemini çektikleri bir
“türe” rastlam›flças›na heyecanla
anlat›yor direniflçileri.
Dipnot Kitabevi’nde karfl›lafl-
t›¤›m›z bir sendikac› kad›n, polis
sald›r›s›n›n oldu¤u gün yaral› ifl-
çilerden birini taksiye bindirip
hastaneye götürüflünü anlat›yor-
du: “Y›llar sonra ilk defa yamal›
çorap giyen bir insanla karfl›lafl-
t›m! Gözleri biber gaz›ndan kan
çana¤›na dönmüfltü. Belinden
darbe ald›¤› için yürüyemiyordu.
O haliyle bile bana taksi paras›
verdirmedi. Düflünsene, çorab›
yamal› bir insan ve taksi paras›n›
vermemeyi kendine yediremi-
yor… O günden sonra baflka biri
oldum vallahi!”
Hofldere’den K›z›lay’a iner-
ken dolmuflta yaflanan münakafla
ise baflka bir hissiyat› yans›t›yor.
Bakanl›klar’da biriken polis ekip-
lerinin dolmufl güzergâh›n› de-
¤ifltirdi¤ini ö¤renen bir yolcu, Te-
kel iflçilerine say›p sövmeye bafll›-
yor. Önde oturan kad›n h›fl›mla
dönüp hayk›r›yor: “Onlara söve-
ce¤inize, onlar› aç b›rakanlara sö-
vün. Yeter, b›kt›k sizin gibi insan-
lardan. Sizin gibiler yüzünden
hiçbir fley de¤iflmiyor!” Beriki de-
vam ediyor: “Gitsinler memleket-
lerinde ba¤›rs›nlar. Bafl› s›k›flan
Ankara’ya kofluyor”. O cümleye
dolmufl floförü bile kay›ts›z kala-
m›yor: “Ne yani day›, bafl› s›k›flan
Amerika’ya m› gitsin? Ankara’ya
gelecek tabii…”
Polisin bask›lar›na, hüküme-
tin “ya 4-C ya hiç” restine ve don-
durucu Ankara ayaz›na ra¤men
Tekel iflçilerinin evlerine dönme-
ye hiç niyetleri yok. Günlerdir
Ankara’n›n barlar soka¤› Sakar-
ya’daki Türk-‹fl binas›n›n önünde
kâh halay çekip e¤lenen kâh buz
4
fiEH‹R HATLARI
gibi kald›r›ma oturup sigara sara-
rak derin of çeken, bazen arala-
r›nda hararetli sohbetlere giriflip
karfl›s›ndakine söz yetifltirmeye
çal›flan iflçiler, büyük direnifle ha-
z›rlan›yor. 14 Ocak’ta Türkiye’de-
ki tüm Tekel iflçilerinin büyük bir
gösteri için bir araya gelece¤i An-
kara’da flu an bine yak›n direniflçi
bulunuyor. ‹lk güne göre say› bir
hayli azald›. Çünkü kimi iflçiler
polis müdahalesi s›ras›nda Abdi
‹pekçi Park›’ndaki havuza düfltü-
¤ü için üflüttü, kiminin bronfliti
azd›, kimi de fabrikan›n hakl› fe-
sihle iflten ç›karmas›ndan korktu-
¤u için izin süresi bitince iflinin
bafl›na döndü. Ancak bu, Tekel ifl-
çilerinin yelkenleri indirdi¤i anla-
m›na gelmiyor. Zaten Tek-G›da ‹fl
Sendikas›’n›n karar› do¤rultu-
sunda direniflin 23. gününde ya-
p›lan seçimde geçerli 8 bin 180
oydan 8 bin 150’si direniflin sür-
mesi yönünde kullan›lm›flt›. Dire-
niflin bitirilmesi yönünde oy ve-
ren 30 kifli ise 4-C sistemine bile
raz› olacak kadar çaresiz kalanlar.
‹flçi nefreti
1996’da Güneydo¤u’da uzman
çavufl olarak bulunan ve bir çat›fl-
ma s›ras›nda sa¤ kolunu kaybe-
den Tekel iflçisi fiuayip Geçir,
“kader bizi sola kayd›rd›” diyor
gülümseyerek. “Mecburen sol
kolumu havaya kald›r›yorum.
Sa¤ yok ki! fiaka bir yana, sa¤ ko-
lum olsayd› da solu havaya kald›-
r›rd›m. Hepimiz burada solcu ol-
duk zaten” diyen Geçir, gazi ol-
du¤u için emekli hakk› kazand›-
¤›n›, ancak emekliye ayr›lmak ye-
rine Tekel’de iflçi olarak çal›flma-
ya bafllad›¤›n› söylüyor. 4-C’ye
geçmezse, ay sonundan itibaren
her türlü hakk›n› yitirecek olan
Geçir, direnifl bafllad›¤›ndan beri,
‹stanbul’a evine dönmemifl: “Biz
dedik, ölmek var ama dönmek
yok. K›z›ma söz verdim ben. Her-
kes gider, ama ben burada kal›-
r›m. Herkes gider dedi¤ime bak-
ma, kimse gitmez. Tayyip’in bu
kadar laf›ndan sonra, hiçbirimiz
dönmeyiz. Hükümetin tavr› bize
daha da güç kat›yor. Anl›yoruz
ki, hükümet iflçiden nefret ediyor.
Bilsinler ki, biz de onlardan nefret
ediyoruz.”
“Son-Dev’i kuraca¤›z”
Türk-‹fl’e ba¤l› Tes-‹fl’in Emek
mahallesindeki misafirhanesinin
alt kat›nda 150 iflçinin geceledi¤i-
ni söyleyen bir iflçi ise sendikan›n
ilgisizli¤inden yak›n›yor: “Biz di-
renifle devam edersek belli ki
Türk-‹fl çok üzülecek. Adamlar›n
düzenini altüst ettik. Misafirhane
800 yatakl›ym›fl. Ama oraya iflçi-
leri de¤il, turistleri al›yorlar. Biz
de binan›n bodrum kat›nda, kon-
ferans salonunda sabahl›yoruz.
Jiplerle dolaflan sendikac›lar, el-
bette ‘bu iflçiler de nereden ç›kt›’
diyordur. Kusura bakmas›nlar,
onlar›n da düzenini bozaca¤›z.”
S›k s›k “kahrolsun sendika
a¤alar›” slogan› atan iflçiler, sen-
dikan›n hükümet lehine verece¤i
hiçbir karara uymayacaklar›n›
kesin bir dille ifade ediyorlar.
Hep bir a¤›zdan “ölmek var,
dönmek yok” diyen iflçilerden
biri ise flu anki direnifl koflullar›-
na flükrettiklerini söylüyor. “Ne-
rede kald›¤›m›z› soranlara ‘Kar-
ton Palas’ta’ diyoruz. Konferans
salonunda karton bulan, yere se-
rip üstüne yat›yor. Ama hava
çok so¤uk say›lmaz.”
Gün boyunca Türk-‹fl binas›-
n›n önünden ayr›lmayan Tekel
iflçilerinin sendika binas›na gir-
mesi yasak. Bu yasa¤›n sebebiyle
ilgili rivayet muhtelif. Kimi iddi-
alara göre sendika yönetimi, ilk
günlerde iflçileri binadan ç›kar-
mak için “bilgisayarlar›m›z çal›n-
d›” demifl, bunun üzerine iflçiler
binaya girmeme karar› alm›fl. Ki-
mine göreyse, görünürlü¤ü art›r-
mak ve y›lg›nl›¤a mahal verme-
mek için iflçilerin binaya girmesi
yasaklanm›fl. Ancak her halükâr-
da iflçilerin gözünün hâlâ s›cak
bir mekânda veya memleket yo-
lunda olmad›¤› aç›k. Ahmet Ka-
ya’n›n yorumlad›¤› Alpay flark›s›
“Fabrika K›z›”n›n “fabrikada tü-
tün sarar, sanki kendi içer gibi”
dizesini bir sigara sararak m›r›l-
danan Abuzer isimli Ad›yamanl›
iflçi ise, b›y›k alt›ndan gülerek
“biz karar verdik, Son-Dev’i ku-
raca¤›z” diyor: “Sonradan Dev-
rimci Olanlar Partisi!”
Öte yandan, Tekel iflçileriyle
ö¤renci ittifak›n›n ilk meyvesi de
al›nmaya baflland›. Yeni düzenle-
me dolay›s›yla jandarman›n bo-
flaltt›¤› ODTÜ karakoluna ö¤ren-
ciler talip oldu. Rektörlü¤ün bu
talebe olumsuz yan›t vermesi
üzerine ö¤renciler binay› bir süre-
dir iflgal etmiflti. Bir hafta kadar
önce on Tekel iflçisi, iflgali sürdü-
ren ve eski karakolda muhtemel
bir polis bask›n›na karfl› nöbet tu-
tan ö¤rencileri ziyaret etti. Çi¤-
köfte yapan Ad›yamanl› iflçiler ve
ö¤rencileri BDP milletvekili Ufuk
Uras ve baz› ö¤retim üyeleri de
ziyaret etti. ‹flçileri Meclis’e de da-
vet eden Uras, Tekel iflçileri için
ellerinden geleni yapacaklar› sö-
zünü verdi. Bu arada iflçilerin ö¤-
rencileri ziyaret ediflinden bir gün
sonra ODTÜ rektörlü¤ü, eski ka-
rakol binas›n› ö¤rencilerin kültür-
sanat faaliyeti için kullanmalar›-
na izin verdiklerini aç›klad›.
Tekel iflçileri yavafl yavafl An-
kara’daki siyasal faaliyetlere de
dahil olmaya bafllad›. Çeflitli pa-
nellere, konferanslara kat›l›yor,
toplant›lar düzenliyor, gelecekle-
rine, kendilerine destek veren
gruplarla da bir araya gelerek ka-
rar vermeye çal›fl›yorlar. Elbette
bir yanda ‹flçi Partisi’nin “Tekel
iflçisi, vatan bekçisi” yaz›l› absürd
pankartlar›, di¤er yanda Kürt ve
Türk iflçiler aras›nda ortak payda
bulmak ad›na kurulan sahtekâr-
l›k kokan dil de sinir bozucu.
Express’in bask›ya girece¤i 14
Ocak’ta bafllayacak olan ikinci di-
renifl dalgas›n›n hem Tekel iflçile-
rini, hem hükümetin fütursuz ve
iflçi düflman› tavr›n› hem de tüm
emekçi kesimlerin umutlar›n› ne-
reye sürükleyece¤ini hep beraber
görece¤iz.
– ‹rfan Aktan - Eda Özdek
Hem organik
hem kanser eder
MASSACHUSETTS–1970’te No-
bel Ekonomi ödülünü alan Paul
A. Samuelson 13 Aral›k 2009’da
Benton-Massachusetts’te vefat et-
ti. Ve uzun y›llar görev yapt›¤›
ünlü MIT’de düzenlenen törenin
ard›ndan topra¤a verildi. Allah
rahmet eylesin (mi?). Bize ne?
1980’lerde bafllay›p 1990’lar-
da iyice ayyuka ç›kan; 2000’lerde
ve özellikle de flu son krizden
sonra düflüfle geçen “ekonomi-
den” ve “s›n›ftan” kaç›fl trendi ne
yaz›k ki post post uyuflturdu be-
yinlerimizi. Altyap› diye diye ik-
tisadî hayat›n üstüne yatt›k. Oysa
üretim araçlar› ve üretim iliflkile-
rini içeren o iktisadî hayat, hege-
monyan›n maddî ve ideolojik te-
Paul Samuelson (ortada), 1962’de Washington DC’de toplanan vergi konseyinde
mellerinin at›ld›¤› ve yeniden
üretildi¤i yer. Biz affallama yafla-
sak da, Paul amca her gerçek or-
ganik ayd›n gibi fark›ndayd› me-
selenin. Bak›n ne demifl zaman›n-
da: “Bir ulusun kanunlar›n› kim
yazm›fl –yüksek kurumlar›n› kim
tasarlam›fl–, umurumda bile de-
¤il. ‹ktisat kitab›n› ben yazay›m,
yeter.”
Yazd› da. Yüz milyonlarca
satt› kitab›. II. Dünya Savafl› son-
ras› Türkiye gibi azgeliflmifl ülke-
lerin elit üniversitelerinde hatme-
dildi. K›saca neo-klasik iktisad›
Keynesçi soslarla servis eden ki-
tab›, uzun dönemde iflsizli¤in sa-
dece gönüllü olabilece¤ini vaaz
ediyordu. Neoklasik sentez de-
nen fleydi bu.
Ancak Nobel’i bu sentetik
model için almad›. Matemati¤i
iktisadî analiz için kullanmakta-
ki becerisi için ald›. Bu becerisi o
kadar kuvvetliydi ki, söyledi¤i
ve körü körüne savundu¤u flu
incinin saçmal›¤›n› örtbas edebil-
di: “Sermaye mi eme¤i kirala-
m›fl, emek mi sermayeyi, önem-
li de¤ildir.” Nas›l olurdu bu?
“Her üretim faktörü, sermaye ya
da emek, sadece marjinal verim-
lili¤i seviyesinde bir kazanç elde
ederse kim kimi kullanm›fl far-
ketmez.”
Gelirin marjinal bölüflümü
kuram›ysa ancak baz› matematik-
sel cambazl›klarla savunulabile-
cek bir tuhafl›kt›r. Bilimsellikten
uzak bu tuzaklar tam da burjuva-
zinin organik ayd›nlardan talep
etti¤i hizmetler. Uluslararas› ikti-
sat için “faktör-fiyat eflitlenmesi”
de bu tuzaklardan biridir. Bu
önermeye göre, baz› varsay›mlar
alt›nda –ki bu varsay›mlar›n ka-
bul edilebilirli¤i tart›fl›lmaz– ser-
best ticaret yapan iki ülkenin üc-
retleri ve sermaye kazançlar›
uzun dönemde eflitlenecektir. Ya-
ni fakir ülkelerin iflçileri dertlen-
mesinler, öyle göçmenlik filan pe-
flinde de koflmas›nlar. Eninde so-
nunda serbest ticaret onlar› ihya
edecektir.
Ne kadar anlams›z ve bofl ol-
du¤u aç›k de¤il mi? Ancak bu
önermeyi süslü püslü bir mate-
matiksel modelleme içinde ya-
parsan›z sayg›n bir iktisatç› olur-
sunuz, saçmal›klar› da kolayca
örtbas edebilirsiniz. Matematik-
sel modeller ampirik s›navlara tâ-
bi tutulmad›klar› sürece çarp›c›
bir etkiye sahip olabilirler. Ama ifl
hayat›n gerçeklerine gelince k›r›-
l›p dökülürler. Ticaret artsa da ül-
kelerin iflçilere verdikleri ücretler
birbirine yaklaflmaz, yaklaflmad›
da. Ne gam. ‹ktisat ders kitaplar›
aynen devam. Nobel ödülünü al-
mas›n›n hemen sonras›nda Mic-
hael Hudson’›n belirtti¤i üzere
Samuelson’›n kuramsal modelleri
titizce haz›rlanm›fl estetik olarak
da büyüleyici saat parçalar›na
benzer. Bir araya getirildi¤inde
saat do¤ru zaman› gösteremese
de, parçalar›n birbiriyle iliflkisi
sorunlu olsa da, parçalar›n ayr›
5
ayr› hepsi takdire flayand›r.
Oysa dogmatik ve “fiok Dok-
trinci” Milton Friedman’a karfl›
devlet müdahalesini savunurken
saf kuramsal düzlemi zerre kadar
önemsemez Samuelson. Ö¤rencisi
ve sonradan Nobel ödülü alacak
olan Joseph Stiglitz’in de hakl›
olarak gözlemledi¤i gibi, her dört
kifliden birinin uzun y›llar iflsiz ol-
du¤u Chicago’da sadece etrafa
bakmak bile piyasalar›n etkin ça-
l›flmad›¤›n› ve devletin ifle el at-
mas›n›n zorunlu olduguna ikna
etmifltir Paul amcay›.
‹flte kanser eden de budur. ‹fli-
ne gelince saf kuram ve modelle-
re göre konuflur organik ayd›n,
ifline gelmeyince de hayat›n pra-
tiklerine göre. Saf kuram peflinde
matematiksel modeller infla eden-
leri sadece solcu iktisatç›lar elefl-
tirmiyor art›k. Camian›n a¤›r top-
lar› da kat›l›yor bu görüfle. Daha
da önemlisi, hafif tebessümle ma-
tematikçilerden ve fizikçilerden
geliyor salvolar. Zanaati adam gi-
bi ö¤renmeden kurgulanan mo-
deller –dinamik genel denge mo-
delleri vb.– iktisad›n ilgi alan›na
girmesi gereken ço¤u soruyu d›fl-
lamakla kalm›yor, kompleks ve
evrimsel bir organizma olan top-
lumsal ekonomik dinamikleri
kavramakta da matematiksel ola-
rak son derece basit ve üstünkörü
görünüyor. En az›ndan flu son
kriz ba¤lam›nda en a¤›r elefltiri-
lerden biri de, yeni yeni oluflan
ekonofizik (econophysics) alan›n-
dan geldi. K›saca, “beceremiyor-
san›z, ki beceremiyorsunuz, yap-
6
may›n!” dediler.
Fizikçilerin ulaflt›¤› bilimsel
baflar›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda ger-
çekten de iktisad›n hali içler ac›s›.
Ama iktisatç›lar fizikçilerin hiçbir
zaman beceremeyece¤i bir ifli ba-
flarabiliyor. Nüfusun sadece yüz-
de birinin yüzde seksenin varl›¤›-
na eflit bir servete sahip olmas›n›n
rasyonel oldu¤unu iddia edip bir
de o yüzde seksenin önemli bir
bölümünü buna inand›rabiliyor-
lar. Yerseniz!
– Alper Duman
‹nsan haklar›
baflkentinde
Türkiyeli olmak
STRASBOURG– Avrupa’n›n orta-
s›ndaki Basel Havaalan›’n›n “Eu-
roAirport” olarak adland›r›lmas›-
n›n nedenini uçaktan indi¤im an-
da anlad›m. Havaalan›n›n üç ç›k›-
fl› vard›: Biri ‹sviçre’ye, biri Al-
manya’ya, biri de Fransa’ya. Polis
memuru di¤erleri aras›nda en su-
rats›z olan ülkenin, yani Fran-
sa’n›n kap›s›ndan girdim. Ve bir
anda her fley sakinleflti.
Sabiha Gökçen Havaala-
n›’ndaki binlerce insan, dört defa
“S” yapan pasaport kuyru¤u, 12
kontrol noktas›ndan sadece ikisi-
nin aç›k olmas› ve bafllayan pro-
testolar, ba¤›r›fl-ça¤›r›fl, kuyru¤a
kaynamaya çal›flan hac› sakall›
amcalar… ‹nsan› insanl›¤›ndan
bezdiren bu kargafla içinde, gecik-
meli ayr›labildi¤im ‹stanbul’dan,
insan haklar›n›n baflkentine gidi-
yordum: Strasbourg.
Basel’den Strasbourg’a ulafl-
man›n tek yolu olan 67 dakikal›k
tren yolculu¤una 19 avro ödemifl
olman›n flaflk›nl›¤›na, trenin hare-
ket etti¤ini anlayamam›fl olma
flaflk›nl›¤›m eklendi: Sallanmayan
tren yapm›fllar! Sükûnet içindeki
yolculu¤um cam ve çelik kons-
trüksüyonla koza gibi sar›lm›fl
Strasbourg gar›nda sona erdi.
Avrupa’n›n bir federal devlete
dönüflmesi için çal›flan JEF (Jeunes
Européens Fédéralistes – Federa-
list Genç Avrupal›lar) derne¤inin
her sene düzenledi¤i “Strasbourg
Görüflmeleri”ne davetliydik. As-
l›nda yaln›zca Frans›zlar ve Al-
manlar aras›nda yap›lan görüfl-
melere ilk kez üçüncü bir ülke, üs-
tüne üstlük de Türkiye davet edil-
miflti. Görüflmelerin ana bafll›¤›
fluydu: “Berlin Duvar›’n›n y›k›l›-
fl›ndan yirmi y›l sonra Avrupa’da
hâlâ duvarlar var m›?” JEF’in
amac›, Fransa ve Almanya’da sa-
y›lar› milyonlar› bulan Türkiyeli-
lere karfl› ön yarg›lar› sorgulamak
ve mümkünse yok etmekti. Gö-
rüflmelere kat›lanlar seviyesinde
bunu baflard›lar da. Herkes “bizi”
çok sevdi. Tabii JEF üyelerinin
milliyetçilikten ar›nm›fl, farkl› kül-
türlere ve insanlara aç›k gençler
olmas› bunda etkili oldu. Ama biz
de k›zl›-erkekli alt› kiflilik bir ekip-
le “beyaz Türkler de var, bafl›m›z
aç›k, deveye de binmiyoruz” me-
saj›n› çok net verdik.
Bir noktadan sonra “al gülüm,
ver gülüm”e dönen görüflmeler
vesilesiyle geldi¤im insan haklar›-
n›n baflkentinde bana gerçekten
bir fleyler katansa, yan›nda kald›-
¤›m Gökçe oldu. Strasbourg Üni-
versitesi’ne ba¤l› Avrupa Yüksek
Araflt›rmalar Merkezi’nde Avru-
pa’da ‹nsan Haklar› master’› ya-
pan Gökçe’ye kulak verelim: “Bu-
rada Türkiye’ye çok elefltirel bak›-
l›yor, bu do¤ru. Ama kendilerine
de ayn› flekilde elefltirel bak›yor-
lar. Milliyetçi olmayan ortalama
bir Frans›za sordu¤unuzda, ‘be-
nim ülkemde de insan haklar› ih-
lâl ediliyor’ der. Çünkü görüyor
burada yabanc›lara, mültecilere
nas›l davran›ld›¤›n›. ” Türk olma-
s› nedeniyle kimseyle tan›flma
ân›nda bir zorluk veya so¤ukluk
yaflamad›¤›n› söyleyen Gökçe, sa-
mimiyet ilerledikçe, örne¤in bir
barda içerken bir anda “Ermenile-
re ne yapt›n›z?”, “Neden soyk›r›-
m› tan›m›yorsunuz?” veya “Kürt-
leri neden öldürdünüz?” gibi so-
rulara maruz kald›¤›n› anlat›yor.
Fransa’daki “Türk Mevsi-
mi”nin de bu sorular› cevapla-
makta etkili olmad›¤›n› söylüyor.
“Türk Mevsimi”, Paris, Lyon ve
Bordeaux’da çok yo¤un flekilde
sürüyormufl. Ama, Strasbourg’da
bir-iki tiyatro oyunundan ibaret
kalm›fl. Ben oradayken, Gençlik
Tiyatrosu’nda “Sivas ’93” sahnele-
niyordu. Gökçe en bilinen sanatç›-
n›n Orhan Pamuk oldu¤unu söy-
lüyor. Biraz daha yafll› kuflaksa
Yaflar Kemal’i de biliyor. Burhan
Öcal’›n konserine giden arkadafl-
lar› hayran kalm›fllar, “nas›l bir
adam o öyle!” demifller.
Gökçe, “ama normal vatanda-
fl›n baflka dertleri var, geçim s›k›n-
t›s› mesela” dedi¤inde gözlerim
Envai çeflit pasta, çörek ve hamur iflinin ve s›cak flarap kazanlar›n›n aras›nda, Noel
flark›lar› eflli¤inde paten kayan “Strazburjuva”lar› görünce, insan›n, bir romantik-ko-
medi setini and›ran bu flehirde geçim s›k›nt›s› oldu¤una inanas› gelmiyor.
flaflk›nl›kla aç›l›yor. Noel pazar›n-
da sat›lan envai çeflit pasta, çörek
ve yerel hamur iflinin ve keskin
kokusu sokaklara sinmifl s›cak fla-
rap kazanlar›n›n aras›nda, Notre-
Dame Katedrali’nin yan›na kuru-
lan buz pistinde Noel flark›lar› efl-
li¤inde paten kayan “Strazburju-
va”lar› görünce, insan›n, Hollywo-
od ifli bir romantik-komedi setini
and›ran bu flehirde geçim s›k›nt›s›
oldu¤una inanas› gelmiyor.
Peki, “sokaktaki Strasbourglu-
lar”›n Türkiye’ye bak›fl› nas›l? Al-
d›¤›m yan›t flöyle: “Ço¤u Türki-
ye’yi ve Türkleri Avrupal› görmü-
yor. Buna karfl›l›k, Sarkozy’ye mu-
halif kesim Türkiye’yi çok seviyor.
Neredeyse bizden daha çok sevi-
yorlar. Onlara göre, Türkiye dün-
yan›n en güzel yeri ve Türkiye’siz
hiçbir fley olmaz! ‘Bizim de eksik-
lerimiz var, o kadar da sevmeyin’
demek zorunda kal›yorum.”
Derslerde Türkiye’nin ad›n›n
s›k s›k geçip geçmedi¤ini sordu-
¤umda olumlu yan›t al›yorum.
“Mahkeme kararlar›n› incelerken
s›kl›kla telaffuz ediliyor Türkiye.
Ama ‘Türkiye korkunç bir ülkedir’
fleklinde de¤il. Meslekî deformas-
yona u¤ram›fl hukukçular›n muz-
darip oldu¤u flekilde, basit bir isim
olarak. Türkiye kelimesi yerine
baflka bir ülkenin ad›n› koysan›z,
hocalar›n ve ö¤rencilerin gözünde
hiçbir fley de¤iflmez. Türkiye’deki
darbeleri ö¤rendiklerinde flafl›r›-
yorlar. Avrupa’daki darbeleri sa-
y›n dendi¤i zaman Yunanistan, ‹s-
panya ve Portekiz’den baflka ülke
akla gelmiyor. Fransa’da DeGaul-
le’ün bafla geliflini bile darbe sa-
yanlar var, ama Türkiye’nin
2000’lerden önceki darbeler tarihi-
ni bilmiyorlar. Adam›n akl› alm›-
yor, ‘nas›l oldu da parlamento
Kürt dilini yasaklayan bir anayasa
maddesi kabul etti?’ diye soruyor.
Parlamento yapmad› ki, darbeciler
haz›rlad› o anayasay›. Bunu söyle-
yince ‘ha tamam’ diyor. Ama ge-
nel olarak, bir ‘flafl›rmazl›k’ hali de
var. Frans›z, ‘Türkiye’de iflkence
olmufltur, hâlâ da olabilir’ diye
düflünüyor. Fransa hakk›nda da
çok meflhur iflkence kararlar› var.
O zaman ‘Ne? Fransa iflkenceden
mahkûm mu oldu?’ diyor. As›l fla-
fl›rd›¤› fley polisin Fransa’da iflken-
ce yapmas› de¤il. ‘Nas›l olur da
yarg› bunu gözünden kaç›rm›fl?’
diye bak›yor. Polis dünyan›n her
yerinde bir tak›m hukuk d›fl› yol-
lara sapar. Ama yarg›dan bunu ce-
zaland›rmas› beklenir. Burada,
Türkiye yarg›s›n›n iflkenceyi ceza-
land›rmad›¤› düflüncesi var. Tür-
kiye’nin k⤛t üzerinde bir hukuk
devleti oldu¤unu, ama ülkenin
özel flartlar› nedeniyle insan hakla-
r›n›n ihlal edildi¤ini düflünüyor-
lar. Bunun yan›nda, çok iyi bilinen
fley Türkiye’nin laik bir ülke olma-
s›. En büyük sayg› duyduklar› me-
sele bu. Evet, demokrasinin sorun-
lu olmas›, insan haklar›n›n ihlâl
edilmesi, 8 Mart’ta kad›nlar›n dö-
vülmesi vs. kafalar›na kaz›nm›fl
durumda. Ama Fransa’dakinden
bile daha sert bir laikli¤in benim-
senmifl olmas›, halk›n büyük bölü-
münde ciddi bir sayg› uyand›r›-
yor. Türkiye’nin Avrupal› olup ol-
mad›¤› tart›flmas›nda Türkiye
yandafllar›n›n en büyük kozu da
bu zaten. Anayasa Mahkemesi’nin
türbanla üniversiteye girifli engel-
leyen bir karar vermifl olmas›na
çok flafl›r›yorlar. Halk›n ço¤unlu-
¤u çok destekliyor bu karar›. Bir
k›sm›ysa ‘ama üniversite oras›’ di-
yerek çekincesini ortaya koyuyor.
Yani neredeyse, Türkiye’deki tar-
t›flmalar burada da yaflan›yor.”
Anlafl›lan, Türkiye olarak ‹n-
san Haklar› Avrupa Mahkeme-
si’nin içtihad›na y›llardan beri
yapt›¤›m›z katk› yetmezmifl gibi,
flimdi gündelik hayattaki muhab-
beti de belirliyoruz. Avrupa’n›n
kalbini fethetmifliz de haberimiz
olmam›fl. Fetihlerle yo¤rulmufl
kültürümüzü tan›tmak için “ç›-
karma yapt›¤›m›z” Fransa’da,
flimdilik bizimle ilgili de¤iflen bir
CEMAAT MEDYASINDA KCK OPERASYONU
Kelepçenin kapatt›¤› mesafe
2009’un en mühim siyasî olay› Kürt aç›l›m›yd›. Erdo¤an’›n “din kardeflli¤i”, “analar›n
gözyafl›” edebiyat›yla bafllayan aç›l›m f›rt›nas›, y›l sonunda, belediye baflkanlar›n›n,
insan haklar› savunucular›n›n, eski milletvekillerinin kelepçeli foto¤raf›yla nihayete erdi.
Peki nas›l oldu? Malûm cemaatin bas›n›n› takip edenler, perflembenin geliflini gördüler.
Ortam KCK operasyonuna nas›l haz›rland›, cemaat operasyona ilk gününden itibaren
nas›l yaklaflt›? Ismarlama öyküler, uyduruk haberler, kelepçeye toslayan yanl›fl hesaplar...
CK operasyonuna en h›zl› tepki-
K yi Zaman gazetesi verdi. Operas-
yonun ayr›nt›lar›n›n haber mer-
kezlerine yeni düfltü¤ü saatlerde Aziz ‹s-
tegün imzal› bir “analiz”, Zaman’›n web
sitesinde yay›nlanm›flt› bile. “KCK ope-
rasyonu Kürt siyasetçileri rahatlatacak”
bafll›¤›n› tafl›yan analiz, Hatip Dicle’nin
Leyla Zana’yla birlikte Meclis’te Kürtçe
yemin etti¤ini an›msat›yor, belediye bafl-
kanlar›n›n gözalt›na al›nmas›n› elefltiren-
lere kulak verdikten sonra flöyle sonlan›-
yordu: “Ancak bölgeyi yak›ndan takip eden-
ler, ‘ölüm korkusu’nun ortadan kald›r›lmas›
halinde PKK çizgisini benimsemeyen, flidde-
ti d›fllayan Kürtlerin de siyasî arenada yerle-
rini alabilece¤ini kaydediyor.”
Ancak sonra tüm hesaplar malûm fo-
to¤raf›n servislere düflmesiyle altüst ol-
du. En güzel bafll›k Radikal’den geldi:
“Bir Aç›l›m Hat›ras›”. Yaln›zca hüküme-
tin koflulsuz düflmanlar› de¤il, aç›l›m sü-
recine destek veren yazarlar da bu foto¤-
raf›n aç›l›m›n tabutuna son çivi oldu¤u-
nu –heveslenerek ya da hay›flanarak–
ilan ettiler. Son kongrede AKP MKYK
üyesi olan, Dicle Üniversitesi’nden Doç.
Mazhar Ba¤l› ise tersine gidiyor, NTV’ye
verdi¤i demeçte bu operasyonun de-
mokratik aç›l›m›n en önemli koflullar›n-
dan biri oldu¤unu, DTP’li belediyelerin
iflinin de bu operasyon sayesinde kolay-
laflaca¤›n› iddia ediyordu.
Ruflen Çak›r, 28 Aral›k’ta Vatan’daki
yaz›s›nda operasyonlar›n Gülen cemaati-
nin fikri oldu¤unu –isim vermeden– be-
lirtip cemaatin stratejisini yayl›m atefline
tuttu: “Kimisi akademik titrli, kimisi ‘arafl-
t›rmac›’ etiketli baz› isimler, birkaç ‘think
tank’ ve bir medya grubu, ne zamand›r tek
engelin KCK oldu¤u yolunda yo¤un bir pro-
paganda ve lobi faaliyeti yürütüyordu. Dev-
letin kendisine k›lavuz olarak onlar› seçmifl
oldu¤unu bir kez daha gördük. Yaz›k.”
Okuyucuyu aptal yerine koymak
Çak›r, Kemalizmin toplum mühendisli-
¤ini yerden yere vuranlar›n bu operas-
yonlarla toplum mühendisli¤ine soyun-
malar›na dikkat çekiyor, isim vermese
de, oklar› Gülen cemaatine yöneltiyordu.
Nitekim, Çak›r’›n belirtmemifl oldu¤u
bir ayr›nt›ya de¤inelim: Hem Zaman,
hem Aksiyon dergisi, bir süredir KCK ile
yat›p KCK ile kalk›yordu. Hatta Aksi-
yon’un 14 Aral›k tarihli say›s›n›n kapak
konusuydu KCK. Melik Duvakl› imzal›,
haberden çok iddianameye benzeyen
dosya yaz›s› Diyarbak›r Emniyeti üzerin-
de “zil etkisi” yapm›fl olmal› ki, bölgede-
ki operasyon bafllay›verdi.
8
Foto¤raf›n yaratt›¤› rahats›zl›¤›n bertaraf
edilmesi gerekiyordu flüphesiz. Bu da,
Diyarbak›r polisiyle aras› iyi olan muha-
bir tayfas›na kalm›flt›. Ama böyle bir fo-
to¤raf› nas›l aç›klars›n›z ki? Kolaym›fl
me¤er: Kendi basiretinizi ba¤lay›p oku-
yucudan da “sala¤a yatmas›n›” beklerse-
niz olurmufl. T›pk› Cihan Haber Ajans› /
Zaman Diyarbak›r muhabirlerinin 28
Aral›k’ta geçti¤i haberdeki gibi:
Güvenlik güçlerine ulaflan istihbarata
göre, yaklafl›k befl bin kifli bölgede gösteri dü-
Foto¤raf›n yaratt›¤› rahats›zl›¤›n bertaraf edilmesi gerekiyordu.
Ama böyle bir foto¤raf› nas›l aç›klars›n›z ki? Kolaym›fl me¤er:
Kendi basiretinizi ba¤lay›p okuyucudan da “sala¤a yatmas›n›”
beklerseniz olurmufl.
zenleyecek, adliye önüne bask›n yap›larak ba-
z› kifliler kaç›r›lacakt›. Bu s›rada, polis ile bas-
k›n düzenleyenler aras›nda çat›flma yaflan-
mas› sa¤lanacakt›. Bu bilgi üzerine polis,
CMK'n›n verdi¤i yetkiyi kullanarak 'silahl›
terör örgütü yöneticisi' olmak flüphesiyle gö-
zalt›na ald›¤› kiflilere kelepçe takt›. Gözalt›n-
daki kifli say›s›n›n çok olmas›n› dikkate alan
güvenlik güçleri, muhtemel bir kargafla duru-
munda kontrolü sa¤lamak için bu yönteme
baflvurdu. Kelepçe tak›lmas›n›n di¤er bir se-
bebi ise, gözalt›na al›nanlar›n cuma günü ad-
liyeye ç›kar›l›yor olmas›. Haftan›n son gü-
nünde Diyarbak›r adliyesinde bütün davala-
r›n görüldü¤ü, içeride avukatlarla birlikte
yaklafl›k bin kiflinin oldu¤unu dikkate alan
polis, güvenlik ve firar endiflesine kap›ld›.”
Nas›l? Bu ülkede gerçeklik ile absürd
aras›ndaki çizgiyi alabildi¤ine ince k›lan
bir haber daha. Asl›nda bu “isimsiz” mu-
habiri, böylesine çirkin ve vahim bir uy-
gulaman›n aç›klanmas› sürecinde bile in-
san› gülümsetebildi¤i için kutlamak ge-
rekir. Gerisini aptal yerine konan Zaman
okuru düflünsün.
Hem muhabir, hem de gazetenin ya-
y›n yönetmeni, Kürflat Bumin’den (Yeni
fiafak, 29 Aral›k) hak ettikleri ayar› al-
makta gecikmedi:
“Bir gazete, polisin kula¤›na f›s›ldad›¤›
bir ‘s›rr›’, üzerinde iki dakika düflünmeden
okurlar›na ‘bilgi’ diye sunabiliyor. ‘Ortaya
ç›kan s›r’›n içerdi¤i bilgileri yan yana koya-
rak salim kafa ile ve sadece sa¤duyunuzu esas
alarak gözden geçirin. Aktar›lan hikâye size
biraz olsun inand›r›c› geldi mi? Polise ulaflt›-
¤› söylenen ‘istihbarat’ ile foto¤raf karesinde
yer alan koca adamlar›n ellerinin kelepçelenip
adliye önünde tek kol s›ralanmalar› aras›nda
bir münasebet kurabiliyor musunuz? Yoksa
siz de benim gibi, önümüzdeki görüntü gibi
‘ortaya ç›kan s›r’› da son derece münasebetsiz
mi buluyorsunuz? Hat›rl›yorsunuzdur; ya-
k›n zamanda bu gazete ifli ‘tasfiye edilen ga-
zete(ci)ler listesi’ yay›nlamaya kadar vard›r-
m›flt›. Di¤erleri kimler olacak bilemem ama,
‘kelepçenin s›rr›’ gibi, okurlar›n›n zekas›na
kendince s›n›r koymaya çal›flan haberler ya-
pan gazete(ci)ler, ülkemizdeki düflünce haya-
t› ‘medenî ölçüler’e yaklaflt›kça mutlaka tasfi-
ye sürecine girecektir.”
Bu süreçte Zaman yazarlar›ndan,
Ahmet Turan Alkan d›fl›nda, ç›t ç›kmad›.
Alkan, foto¤raf› “kafl yapay›m derken
göz ç›karmak” olarak tan›ml›yor, foto¤-
raf›n gazetelere servis edilmesini fiem-
dinli olay› ile karfl›laflt›r›yordu. Sanki o
foto¤raf çekilmese, belediye baflkanlar›
tek s›ra halinde ve kelepçeli de¤il de da-
¤›n›k ve serbest halde tutuklanm›fl olsa-
lard› kafl düzgün yap›lacakm›fl gibi...
“Kötüyse Ergenekondur”
Daha da beteri var: Bir gün sonraki yaz›-
s›nda (30 Aral›k, Taraf) Etyen Mahçup-
yan, bu kelepçeli foto¤raf›n Ergene-
kon’un bafl›n›n alt›ndan ç›kt›¤›n› iddia
ediyordu: “Bunun amac›n›n Kürtlerin k›fl-
k›rt›lmas› oldu¤u aç›k. Di¤er bir deyiflle hü-
kümet, polisi kendi yan›nda görüyor olabilir,
ama bu kurumun kritik karar noktalar›nda
hâlâ aç›l›m› engellemeye çal›flan, Ergenekon’a
yak›n ve yatk›n kifliler var.”
Biz de okur-yurttafl sorumlulu¤u-
muzla bu muhakemeden varaca¤›m›z
tek sonuç ile Zaman’›n yay›n yönetmeni-
ne “ihbarda” bulunal›m: Diyarbak›r mu-
habiriniz Ergenekoncularla çal›fl›yor.
Mahçupyan’›n tutumu, uzun süredir
‹slâmc›lar ve “liberaller”de görülen bir
virüsün tezahürü: Her kötü uygulama-
n›n ard›nda Ergenekon aramak. Mah-
çupyan bu yaz›y› biraz daha erken yazsa,
Diyarbak›r’daki muhabire daha yarat›c›
bahaneler için ipucu vermifl olurdu.
Zaman’da özelefltiri say›labilecek bir
yaz›, y›l›n son günü, “PKK’y› da¤dan in-
dirmek mi, KCK’y› da¤a ç›karmak m›?”
bafll›¤›yla yay›nland›. Gazi Üniversitesi
Ö¤retim Üyesi Hüseyin Yayman, yaz›-
s›nda, F›rat’›n do¤usundaki her gözalt›
ve tutuklaman›n “bir kesime” maledilme
çabas›n› k›narken, yaflananlar› “ak›l tu-
tulmas›” olarak nitelendirip cemaat ile
kelepçe aras›na mesafe koymaya çal›fl›-
yordu. Ancak Zaman’›n operasyonun ilk
saatlerinden itibaren izledi¤i tutuma ba-
k›l›rsa, o mesafe, ancak kelepçeli iki elin
birbirinden uzaklaflabildi¤i kadar uzak.
Ertan Keskinsoy

ÖZKÖK B‹TT‹, DO⁄AN G‹TT‹
Senin de çark›n k›r›l›r
Böyle olaca¤› belliydi: Siyasî ‹ktidar: 1- Medyatik ‹ktidar: 0...
Hürriyet’teki de¤iflimi iyi irdelemek lâz›m. Daha da önemlisi, bundan
sonras› için olas›l›klar› hesaplay›p bir perspektif çizmek gerek...
rtu¤rul Özkök’ün “Amiral Gemi-
E si”nin kaptan köflkünü terketmesi,
ard›ndan armatör Ayd›n Do¤an’›n
emekliye ayr›lmas›, Türkiye medya man-
zaras›nda çok tart›fl›ld›. Kaç›n›lmaz olarak
siyasî ve ideolojik boyutlar› da olan bu ge-
liflmeyi, siyasî iktidara yak›n kesimlerin
sözcüleri, “Sivillerin Zaferi”, “Darbecile-
rin/28 fiubatç›lar›n Yenilgisi” olarak yo-
rumlad›. Do¤an Grubu içinden gelen de-
¤erlendirmelerde ise yenilgiyi do¤ru dü-
rüst tahlil eden pek ç›kmad›, Özkök övgü-
lü yaz›lar okuyup durduk. Özkök’ün ken-
disi de “uykusuzluk”, “yo¤un çal›flma
temposu” gibi kimseyi ikna etmeyen ge-
rekçeler öne sürdü. Sab›k kaptan hâlâ flef-
faf de¤il, hâlâ samimi de¤il. M. Barlas,
H.B. Kahraman gibi yazarlar ise Hürri-
yet’in siyasî geliflmeleri iyi okuyamad›¤›-
n›, bu nedenle Do¤an Grubu’nun güç du-
rumlara düfltü¤ünü savundu. “Siyasî ge-
liflmeleri iyi okumak”, bu tür yazarlara gö-
re, asl›nda siyasî iktidara yak›n durmak
demek. Yani 2000’li y›llar›n bafl›ndan itiba-
ren yükselmeye bafllayan AKP’yi destek-
lemek, hiç olmazsa ona karfl› ç›kmamak.
Üç önemli geliflme
“Mors Mirabilis / fiahane Ölüm” bafll›kl›
yaz›da da tahlil etmeye çal›flt›¤›m üzere
(www.apoletlimedya.blogspot.com), Özkök /
Do¤an ikilisinin sahneden inmesine esas
olarak üç geliflme neden oldu: Siyasî ikti-
dar ile medyatik iktidar aras›nda, Hilton
arazisi + Mersin POAfi rafinerisiyle baflla-
yan ve Abdullah Gül’ün Çankaya’ya ç›k-
mas›yla zirveye ulaflan çeliflmede, kolayca
öngörülebilece¤i üzere, siyasî iktidar galip
geldi. Maliye’nin Do¤an Grubu’na kesti¤i
vergi cezas›, asl›nda aç›k bir tasfiye mesa-
j›yd›. Çünkü ceza tutar› neredeyse tüm hol-
dingin kay›tl› sermayesi kadard›. Do¤an si-
yasî alanda yenildi¤i gibi, malî alanda da
havlu atmak zorunda kald›.
AKP ile TSK aras›nda giderek keskin-
leflen çeliflmenin adlî platformu olan Erge-
nekon sürecinde Hürriyet ve Do¤an Gru-
bu’nun tüm yay›n organlar›, net bir yay›n
politikas› gelifltiremedi. Önemli bir kutup-
laflma alan› ve konusu olan Ergenekon
meselesinde, Hürriyet, siyasî iktidar ile as-
kerî iktidar aras›nda s›k›fl›p kald›. Ne as-
kerlere yaranabildi ne de hükümete. Daha
çok askerî cihete meyletmesine ra¤men, o
konuda da tutarl› olamad›.
De¤iflim asl›nda bir süreç. Özkök’ün
mesela son alt› ayl›k yaz›lar›n› gözden ge-
çirdi¤imizde, ayr›l›¤›n iflaretleri var. Gü-
nah ç›karmaya bafllam›flt›, samimi gibi gö-
rünen itiraflar vard› birçok yaz›s›nda. Oy-
sa ki iki-üç y›l önce, 2020, hatta 2030’a ka-
dar koltu¤unda kalaca¤›n› bile yazm›flt›.
O koltu¤un hem sembolik hem de si-
yasal bir önemi var. Oras› medyatik ikti-
dar›n taht› (idi). Oradan hükümet ve mu-
MAV‹
DAKT‹LO
halefet, ordu ve toplum yönetiliyor, bir
manfletle insanlar vezir ya da rezil edili-
yordu. Bugün bunlar›n hiçbiri gerçeklefl-
medi¤ine göre, medyatik iktidar›n koflu-
¤u bir kez daha kan›tlanm›fl oldu.
Bilançolar ç›kar›ld›, yirmi y›ll›k genel
yay›n yönetmenli¤inin ve Özkök’ün ne
kadar devrimci, tabu k›ran, yenilikçi ve
baflar›l› oldu¤u yaz›ld›. Tek do¤ru tahlili
Umur Talu yapt›. ‹flbu yirmi y›la s›¤anlara
bak›lacak olursa, esas olarak ak›lda kalan
iki mesele var: Siyasî olarak 12 Eylül ve
Kenan Evren övgüsü, meslekî olarak da
bildi¤imiz klasik gazetecili¤e ve habercili-
¤e karfl› aç›lm›fl sinsi bir savafl! Özkök’ün
künyesinde sol düflmanl›¤› ve devlet sev-
gisinin de pek müstesna bir yeri var.
Gemi karaya oturmufl, kaptan firarda, Ertu¤rul Özkök,
yirmi y›l›n ard›ndan
armatör gemiyi satacak müflteri ar›yor, ik- Hürriyet genel yay›n
tidarseverler hâlâ utanmadan Özkök’ü yönetmenli¤i
öven yaz›lar yaz›yor. Siyasî iktidarla afl›k koltu¤unu b›rakt›.
Siyasî olarak 12 Eylül ve Evren övgüsü; meslekî olarak klasik
gazetecili¤e ve habercili¤e karfl› aç›lm›fl sinsi bir savafl!
Özkök’ün künyesinde sol düflmanl›¤› ve devlet sevgisinin de
pek müstesna bir yeri var.
atabilece¤ini sanm›flt›. Devlet bakan›na te-
lefonda f›rça at›yordu karton fabrikas› ko-
nusunda. Gazetecili¤i mühim adamlar›n
yan›nda olmak zannediyordu. Yeni mü-
him adamlar geldi, onlara da yüz verdi
ama, onlar almad›. Yeni mühim adamlar
onu ve patronunu iplemedi, dinlemedi bi-
le. Gücünü okurdan, kamudan, toplum-
dan de¤il de, siyasî ya da askerî, belki de
ekonomik iktidardan ald›¤›n için, yani ba-
¤›ms›z olmad›¤›n için ve kendi gücün de
öyle san›ld›¤› kadar önemli olmad›¤› orta-
ya ç›k›nca, laptop’unu al›p gitmek zorun-
da kal›rs›n. Sabah’› bile almaya kalk›flm›fl-
t› Ayd›n Do¤an. Cumhuriyet’i de alacakt›
bir ara. Cem Uzan’dan Star TV kald› ona.
Uzan dersini iyi çal›flmam›flt› belli ki...
Sanal yani medyatik iktidar, dayand›-
¤› siyasî güç kadar siyasî a¤›rl›¤a sahipti.
Gazetecilik, o kadar kolay bir flekilde top-
lum mühendisli¤i kalaflnikofu olam›yor-
du iflte. Tekelleflmeye kalkarsan, siyasî ik-
tidar da kendi yandafllar›yla medya tekeli-
ni kurmaya bafllar ve bafllad› bile.
Burada önemli bir nokta var: Bat›’daki
kapitalist siyasî iktidarlar, Erdo¤an gibi
bakkal mant›¤›yla hareket etmiyor. Onlar,
yine Erdo¤an gibi, intikamc› davran›p
medya patronlu¤una soyunmuyor.
Erdo¤an’›n göremedi¤i flu: Do¤an te-
kelini y›k›p ya da zay›f düflürüp kendi te-
kelini kurmak mümkün de¤il. Kamu ban-
kalar›ndan kredi sa¤layarak da olsa, eski
medya flirketlerini yandafllara vermek çö-
züm de¤il. Çünkü medya tek bafl›na kârl›
bir ticarî giriflim de¤il. Hele AKP’nin geri-
lemeye bafllad›¤› bir periyodda hükümet
yanl›s› medya organ› say›s›n› ço¤altmak
hiç ak›l kâr› de¤il. Her zaman ve her yerde
ilk önce zay›f düflen gazeteler, iktidar› des-
tekleyen gazeteler olmufltur.
Erdo¤an ve dan›flmanlar›, zerre de-
mokrat olmad›klar› için, Do¤an’›n medya
tekeline karfl› demokratik/kat›l›mc›/ço-
¤ulcu bir medya ortam›n› yaratmay› dü-
flünemezler. Medyan›n çok kuvetli bir si-
yasî araç oldu¤unu san›p tüm medyay› ele
geçirdiklerinde daha da güçlü, hatta y›k›l-
maz, yenilmez olacaklar›n› san›yorlar.
Medya de¤il, siyaset
Birkaç soru daha var, yan›t bekleyen:
Arzuhan Yalç›nda¤’›n patronlu¤unda
Enis Berbero¤lu’nun Hürriyet’i nas›l bir
Hürriyet olacak?
Önce bir kuflku: Hürriyet daha ne ka-
dar zaman Do¤an ailesinin mülkiyetinde
kalacak? Berbero¤lu, ciddi ve dürüst gaze-
tecili¤iyle tan›nan bir meslektafl›m›z. Ama
bu tek Yyönetmen, Hürriyet’i mevcut tüm
olumsuzluklar›ndan nas›l azad edebile-
cek? Öyle bir niyeti var m› acaba?
Medyatik dünya, asl›nda çok siyasî bir
dünya. Bir baflka deyiflle medyatik ortam,
siyasetten do¤rudan ve çok h›zl› bir flekil-
de etkilenen ve biçimlenen bir mecra. Bu
nedenle önümüzdeki dönemde, dar bir
aç›dan Yalç›nda¤ ya da Berbero¤lu’nu ya-
k›ndan izlemektense (ki onu da yapmak
gerekir), esas olarak AKP’nin nas›l ve ne-
reye do¤ru evrilece¤ini incelemek, kestir-
mek daha büyük önem arzediyor. Hürri-
yet’in yay›n politikas›n›, Kürt aç›l›m›, Er-
genekon süreci, TSK’n›n tutumu, CHP-
MHP muhalefeti ve herhalde en çok da
toplumun, bu arada parlamento d›fl› mu-
halefetin etkilemesi muhtemel.
Hürriyet’in bu alanlardaki siyasî ge-
liflmeleri do¤ru okuma ihtimali oldukça
zay›f. Zaman, Yeni fiafak ya da hükümetin
ve Fethullah Gülen okullar›n›n propagan-
dac›s› konumuna düflen liberal “ayd›nla-
r›n” okuma ve yazma kabiliyetleri ise gün
geçtikçe eriyor.
‹flte tam da bu aralar, hakiki halkç›,
muhalif, s›k› profesyonel, ciddi bir medya
organ›n›n ihtiyac› günefl gibi parl›yor...
Rag›p Duran
9
 yerel üretimin önündeki engellerin kal-
d›r›lmas›na özel bir önem veriyor. Bu
flirketlerin dünya üzerindeki farkl› kül-
türleri ve çeflitlili¤i ortadan kald›rd›¤›-
na, tek tip kentler, toplumlar ve kültür-
ler yaratt›¤›na inand›¤› için yerel de-
¤erlerin ön plana ç›kar›lmas› gerekti¤i-
ne inan›yor. Bunu yaparken de, do¤ay›
ve çevreyi tahrip etmeden geliflmeyi
öngörüyor. Bu noktada çok ça¤dafl bir
hareket oldu¤unu söylemek gerekiyor.
Çünkü bugün geliflme dendi¤i zaman
insanlar›n akl›na do¤an›n ve çevrenin
katledilmesi geliyor.
Cittaslow hareketinin son dönemlerde
ra¤bet görmeye bafllayan “butik tu-
rizm” anlay›fl›yla bir ba¤›, yak›nl›¤› var
m›?
Bu gibi trend’lerle pek bir ilgisi yok.
Cittaslow’un güçlü bir felsefî arka pla-
n› var ve modas› geçecek bir fley de¤il.
Hatta bir gün tüm dünya kentlerinin
sakin flehir olmak için çaba harcayaca-
¤›na inan›yorum. ‹nsanl›¤›n bu yönde-
ki iste¤i ve özlemi her geçen gün art›-
yor. Herkes dünyan›n ritminden flikâ-
yetçi. fiikâyetçi olunan konular›n bafl›n-
da da büyük kentlerin gürültüsü, kirli-
li¤i ve stresi geliyor. ‹nsanl›k buna bir
TÜRK‹YE’N‹N ‹LK “SAK‹N” fiEHR‹: SEFER‹H‹SAR çare üretmek zorunda. Bu karmafla ne
zamana ve nereye kadar böyle devam

Salyangoz huzuruyla yaflamak edebilir ki? ‹flte cittaslow, bu durumun

önüne geçmek ad›na, küçük ölçekte de
olsa alternatif bir model yarat›yor. Bü-
Zaman›m›zda h›zl› ve kalabal›k flehirler matah say›l›yor. O flehirlerde yaflayanlar kaçmak tün bunlar›n d›fl›nda varolman›n müm-
için can at›yor, küçük flehirler fabrika arzusuyla k›vran›yor. Ama ‹zmir’in Seferihisar kün oldu¤unu söylüyor. En önemli ya-
ilçesi gibi do¤ayla uyumlu yaflaman›n de¤erini bilenler de var. Seferihisar, “yavafll›¤›n›” n› da, kuflkusuz, insan do¤as›na çok
uygun bir alternatif sunmas›. Hareket,
tescilleterek Türkiye’nin ilk “cittaslow”u ve Cittaslow Birli¤i’nin 121’inci üyesi oldu.
kentlerin ritminin insan›n insanî özel-
Seferihisar Belediye Baflkan› Tunç Soyer’i ve Seferihisarl› vatandafllar› dinliyoruz... liklerini yok etti¤ini, bunun önlenmesi
için de do¤aya, yerel yaflama ve yerel
Nas›l bir yerdir “sakin flehir”, normal üretime sahip ç›k›lmas›, organik tar›m
Tunç Soyer
bir flehirden ne fark› vard›r? yöntemlerinin benimsenmesi ve do¤al
Tunç Soyer: Sakin flehir, 1986 y›l›nda enerji kaynaklar›n›n tercih edilmesi ge-
Roma’da anti-fast food hareketi olarak rekti¤ini söylüyor.
bafllam›fl bir oluflum. Fast food uygula- Seferihisar ad›na cittaslow unvan› al-
mas›na karfl› giriflilen ve yayg›nlaflan mak için yap›lan baflvurunun önce-
bir tepki hareketi. Bu hareketin ad› ön- sinde ya da sonras›nda, belirlenen kri-
ce ‹ngilizceye uygun olarak “slow fo- terleri yerine getirmek amac›yla ilçe-
od” olmufl. Ancak “slow food”, yeme¤i de belirli düzenlemeler yap›ld› m›,
yavafl yemeyi anlatan bir kavram de¤il. yoksa Seferihisar bu kriterlere zaten
Kastedilen, yeme¤in insan›n befl duyu- sahip miydi?
suna hitap eden, ard›nda bir kültürü ve Asl›nda Seferihisar, uzun y›llard›r “sa-
gelene¤i bar›nd›ran bir haz meselesi ol- kin flehir” olarak yaflayan bir yerdi za-
du¤u ve fast food uygulamas› ile bu- ten. ‹lçenin komflular›na bak›ld›¤› za-
nun dejenere edildi¤idir. Bu anlay›flla man bu durum daha da iyi anlafl›l›r.
yola ç›kan slow food hareketi öncelikle Urla ve Çeflme baflka bir medeniyette
‹talya’da, ard›ndan dünyan›n pek çok yaflar, afla¤›da Özdere ve Kufladas›
ülkesinde çok benimsenmifl ve yayg›n- bambaflka bir medeniyette. Seferihisar
lafl›yor. 1986’da bafllayan bu anti-fast ise kuytuda, gölgede kalm›fl bir kentti.
food hareketi, 1999’a gelindi¤inde kent Ancak flimdi bu durumun avantajlar›n›
hareketine dönüflüyor. Dört küçük ‹tal- yaflamaya bafllad›k. ‹lçemizin bakir ve
yan kenti bir araya gelerek bir kent Herkes dünyan›n ritminden flikâyetçi. Büyük kentlerin el de¤memifl olarak kalmas›n›n ne ka-
standartlar› manzumesi oluflturuyor- gürültüsü, kirlili¤i, stresi... ‹nsanl›k buna bir çare üretmek dar k›ymetli bir fley oldu¤unu anlad›k
lar. Bu tarihten sonra belirlenen 52 kri- ve bunu uluslararas› bir kimlikle taç-
terin yar›s›n› yerine getiren kentlere zorunda. Cittaslow, küçük ölçekte de olsa alternatif bir land›rmak için yola ç›kt›k. Yani Seferi-
“cittaslow” unvan› verilmeye bafllan›- model yarat›yor. ‹nsan do¤as›na çok uygun bir alternatif... hisar, cittaslow olmak için gerekli kri-
yor. Bu hareket önce “slow city” hare- terleri önemli ölçüde tafl›yordu. Ancak
keti ad›n› al›yor. Ancak zamanla, yar›s› resel bir hareket. Tröstleflmeye ve tekel- baflvurunun ard›ndan bir tak›m çal›fl-
‹ngilizce, yar›s› ‹talyanca, “cittaslow” leflmeye karfl› bir durufl sergiliyor. Ço- malar da yapt›k. Öncelikle, temel kri-
fleklinde an›lmaya bafllan›yor. Bu hare- kuluslu flirketlerin dünya genelinde ya- terlerden birisini yerine getirmek için
ket, amac›n›, kentlere farkl› bir standart ratt›¤› egemenli¤in yerel üretimi ve köy pazar›n›n kurulmas›n› teflvik ettik.
ve yaflam kalitesi getirmek olarak belir- üreticileri zora soktu¤u fikrinden hare- Köy pazar›, küresel krizden en çok et-
liyor. Cittaslow, özü itibariyle anti-kü- ketle, yerel üreticinin korunmas›na ve kilenen kesimlerin bafl›nda gelen köy-
10
 Aheste at ad›mlar›
1999 y›l›nda ‹talya’da kurulan
Cittaslow Birli¤i, küreselleflme-
nin flehirlerin dokusunu, huzu-
runu ve yaflam tarz›n› standart-
laflt›rmas›n› ve yerel özelliklerini
ortadan kald›rmas›n› engellemek
amac›yla Slow Food hareketin-
den do¤mufl bir kentler birli¤idir.
Küreselleflmenin yaratt›¤› homojen mekânlardan biri olmak iste-
meyen, yerel kimli¤ini ve özelliklerini koruyarak dünya sahnesin-
de yer almak isteyen kasabalar›n ve kentlerin kat›ld›¤› bir birlik
Cittaslow. Hareket, kentlerin özgün ve otantik yanlar›n›n, yerel za-
naatlar›n, tatlar›n ve sanatlar›n korunmas›n› ve gelecek nesillere
aktar›lmas›n›, hava, gürültü, ›fl›k ve elektro-manyetik kirliliklerin
sürekli kontrol alt›nda tutulmas›n›, alternatif ve yenilenebilir
enerji kaynaklar›n›n kullan›lmas›n› savunuyor. Cittaslow’un logo-
su ise, ruhuyla ve ad›yla müsemma, salyangoz...
lülerin ve yerel üreticilerin önündeki
engellerin kald›r›lmas› anlam›nda da
önemli bir ad›md›r. Eski belediye bina-
s›n›n her odas›n› bir köye tahsis ederek
köylülerin ürünlerini hiçbir arac› ol-
maks›z›n satabilmelerine olanak sa¤la-
d›k. Haftada bir gün de aç›k alanda pa-
zar kurulmas›n› destekledik. Köy paza-
r›na gelen üreticiler için bir tek koflul
koyduk. O da, kendi ürünlerini satma-
lar›. Köy pazar› projesinin d›fl›ndaki
kriterlerin yerine getirilmesi için g›da
güvenli¤i ve temizli¤i sertifika prog-
ramlar› ve müflteri dostu esnaf sertifika
program› uygulad›k.
Önümüzdeki süreçte, Seferihisar’›n
mevcut sakinli¤inin muhafaza edile-
bilmesi için neler yap›lmal›?
Öncelikle cittaslow’un ulafl›mla ilgili
kriterlerini yerine getirmek için bir ta-
k›m düzenlemeler yapaca¤›z. Bunun
için de, kent merkezine giren araç say›-
s›n› azaltarak denetim alt›na alaca¤›z.
Belli saatlerde araç girmesine izin ver-
meyece¤iz. Bisiklet ve yaya ulafl›m›n›
teflvik edece¤iz, bisiklet yollar› yapaca-
¤›z. Seferihisar ve S›¤ac›k aras›na fayton
koyarak motorlu araç d›fl›ndaki ulafl›m
yöntemlerini de teflvik edece¤iz. Ayr›ca,
Kültür ve Turizm Bakanl›¤›’n›n maddî
deste¤iyle, Seferihisar’›n ana caddesini
rehabilite edece¤iz ve görsel olarak da
cittaslow ruhuna uygun bir çevre dü-
zenlemesi yapaca¤›z. Hayalimizdeki Se-
ferihisar, evlerin balkonlar›ndan sar-
dunyalar›n sarkt›¤›, çiçek kokular›n›n
denizin kokusuna kar›flt›¤›, gürültünün
ve egzos kokusunun olmad›¤›, bir kez
gelenin bir daha gelmek isteyece¤i bir
kent. Bunu gerçeklefltirmenin mucize
gerektirmedi¤ini bildi¤imiz için elimiz-
den geleni yapaca¤›z.
Cittaslow projesine Seferihisar halk›-
n›n yaklafl›m› nas›l oldu? Bu projeye
siz öncülük ettiniz, ikna çal›flmalar›
yapt›n›z m›?
Halk baflta çok negatif yaklaflt›. Bunun
nedeni ise proje hakk›nda bilgi sahibi
olmamalar›yd›. Ancak cittaslow’un ne
oldu¤unu anlad›kça, destek vermeye
ve projeyi sahiplenmeye bafllad›lar. Bu
süreçte bizim de çabam›z oldu elbette.
Üç hafta boyunca her akflam bir kahve-
de bilgilendirme amaçl› sunum yapt›k.
Bu toplant›lar› üyeli¤imiz kabul edil-
dikten sonra da sürdürdük. Bugünler-
de okullarda bilgilendirme toplant›lar›
yap›yoruz. Her sal› bir okulda ö¤renci-
lere cittaslow’un ne oldu¤unu, gele-
cekleri için ne kadar büyük önem tafl›-
d›¤›n› anlat›yoruz. Çünkü bu projenin
halk›n deste¤i olmadan yürümesi ola-
naks›z. Halk›n deste¤ini ve kat›l›m›n›
sa¤lamazsan›z, bir baflkan›n fantezisi
olarak kalmaya mahkûmdur.
Bu projeden k›sa ve uzun vadede
beklentiniz nedir?
Cittaslow unvan›na sahip olman›n Se-
ferihisar için çok önemli getirileri ola-
ca¤›na inan›yorum. Yerel, ulusal ve
uluslararas› bas›ndan çok olumlu tep-
kiler ald›k. Bizim hiçbir giriflimimiz ve
çabam›z olmaks›z›n BBC World, bafl-
vurumuzun ard›ndan Seferihisar’la il-
gili bir haber yapt›. Bu proje, insanl›¤›n
büyük istek ve özlemle bekledi¤i bir
yaflam tarz› sundu¤u için merak ve il-
gi uyand›r›yor. Eminim ki, nisan ay›n-
dan bafllamak üzere Seferihisar sokak-
lar› c›v›l c›v›l olacak, insanlar buray›
merak edecek. Bu durum bile burada
yaflayan insanlar›n yaflam kalitesinin
yükseltilmesi için önemli bir araç ola-
cak. Bunun için de Seferihisarl›lar bu
projeye sahip ç›k›yor. fiimdiden bura-
ya insanlar gelmeye bafllad› bile. Bu da
kentimizin, küçük esnaf›n, turizmin
kalk›nmas›na neden olacakt›r.
Peki Seferihisar, bekledi¤iniz ziya-
retçi yo¤unlu¤unu karfl›layacak bir
konaklama altyap›s›na sahip mi?
Hayalimizdeki Seferihisar, evlerin balkonlar›ndan
sardunyalar›n sarkt›¤›, çiçek kokular›n›n denizin kokusuna
kar›flt›¤›, gürültünün ve egzos kokusunun olmad›¤›, bir kez
gelenin bir daha gelmek isteyece¤i bir kent.
Konaklama altyap›s› yeterli de¤il. fiu
an için toplam 1500 yata¤›m›z var. An-
cak ev ve köy pansiyonculu¤unun ge-
lifltirilmesi için elimizden geleni yapa-
ca¤›z. Ev, köy ve ikinci konut turizmi
konusunda kafa yoruyoruz. Bu hem
yatak kapasitesini art›racakt›r, hem de
cittaslow konseptine uygun bir turizm
Do¤ay› korusak yeter
Cengiz Ertekin: (Seferihisarl› esnaf)
Cittaslow’un esnafa ve Seferihisar halk›-
na ne getirece¤ini henüz bilmiyoruz. Üye-
lik baflvurusu s›ras›nda halk› bilgilendir-
mek amac›yla toplant›lar yap›ld›. Anlad›-
¤›m›z kadar›yla, do¤an›n ve çevrenin ko-
runmas›n› esas alan bir proje. Bu yönüy-
le destekliyoruz. Do¤ay› korumak zaten
yerel yönetimlerin öncelikli görevidir. Bu-
nu yaparsan zaten kendili¤inden sakin
flehir olursun. Biz Seferihisar olarak hiç-
bir zaman kitlesel turizm anlay›fl›n›n be-
nimsendi¤i bir yer olmak istemedik. Seferihisar’›n genel özellikleri dü-
flünüldü¤ünde bu konseptin daha uygun olabilece¤ini düflünüyorum.
Ancak flu anda fazla bir fley beklemiyorum. Bekleyip görece¤iz.
Yöre halk› aç›s›ndan iyidir
Yusuf fien: (Seferihisarl› esnaf) Seferi-
hisarl›lar, cittaslow’un ne oldu¤unu he-
nüz tam olarak anlayamad›. Çevreyi ve
do¤ay› koruma anlay›fl›na sahip olmas›
nedeniyle uzun vadede önemli getirileri
olaca¤›n› düflünüyorum. Bu sayede tarihî
mekânlar›n ve deniz k›y›lar›n›n korunma-
s› mümkündür. ‹lçenin tan›t›m ve rekla-
m›n›n yap›lmas› anlam›nda da çok önem-
li. Seferihisar’›n büyük bir bölümü do¤al
sit alan› oldu¤u için çok uygun bir proje
bu. Buradaki gayr›menkuller de¤er kaza-
naca¤› için yöre halk› aç›s›ndan iyi olacakt›r. Liman›n deniz kirlili¤ine
sebep olaca¤› yönünde bir endifle yafl›yorduk. Cittaslow’un getirdi¤i kri-
terlerin buna da engel olaca¤›n› düflünüyorum.
anlay›fl› yaratacakt›r. Ayr›ca günübirlik
turizm modeli de uygulanabilir. Örne-
¤in ‹talya’n›n Orvieto kenti bu modeli
baflar›yla uygulayan bir cittaslow örne-
¤i. 16 bin nüfuslu Orvieto, y›lda 1
Söylefli: Serap Güzelcan fienol
milyon ziyaretçi al›yor. Kente her
gün onlarca otobüs geliyor ve ko-
naklamadan dönüyorlar. S›¤ac›k da
böyle bir model için çok uygun bir
yer. ‹zmir’den turistler gelip, günle-
rini burada geçirip dönebilirler.
Böyle bir turizm modelini uygula-
mak için çok büyük yat›r›mlara da
gerek yok.
11
‹stanbul Büyükflehir Beledi-
yesi’nde de “fetokulli”nin
bini bir para. Belediyenin
kuruluflu B‹MTAfi, Kanal 7
ve Deniz Feneri’ne ve dolay›-
s›yla “cemaat”e yak›nl›¤›yla
bilinen Beyaz Holding’e ba¤-
l› flirketlerden Lapis’in Mak-
ro’yla ortakl›¤› lehine “itfai-
ye hizmet al›m›” ihalesine
“fesat” kar›flt›r›p kendisini
devre d›fl› b›rak›yor. Böylece
B‹MTAfi’la sözleflmeli itfaiye
çal›flanlar› tafleron iflverenle
ve “k›rk sat›r m›, k›rk kat›r
m›” tercihiyle baflbafla kal›-
yor. Ya sendikadan istifa
edip sigortas›zl›¤›, güvence-
sizli¤i, görev tan›ms›zl›¤›n›
sineye çekerek üç kurufla ta-
lim edecekler ya da iflsiz ka-
lacaklar. Hülâsa, AKP refe-
ranslar›yla ifle giren itfaiye “BÜYÜKfiEH‹R ÇALIfiIYOR”
iflçileri yine AKP taraf›ndan
kündeye getiriliyor. Beledi-
ye-‹fl sendikas›na ba¤l› itfai-
ye iflçilerinin Saraçhane’de,
‹tfaiye iflçilerine fetokulli
Büyükflehir Belediyesi’nin
karfl›s›nda kurduklar› çad›ra 7 Aral›k’tan bu yana direnifltesiniz. Son Lapis-Makro ortakl›¤›ndan 12 trilyon
4 Ocak’ta misafir olduk, bir durum ne? fazla teklif veriyor.
dokunduk, bin ah iflittik. Befl Bahri: Ne Büyükflehir Belediyesi’nde ne Hüseyin: ‹tfaiyeciyiz biz. Ekme¤imizin
gün sonra, 9 Ocak’ta itfaiye- de B‹MTAfi’ta bir muhatap bulabiliyo- peflindeyiz, onlar›n kölesi olaca¤›ma gi-
cilerin çad›r› sabaha karfl› üç ruz. 31 Aral›k’ta sözleflmemiz bitti, ama derim baflka iflte çal›fl›r›m. Biz ifl güvence-
buçukta ço¤unlu¤u zab›ta- tebli¤ gelmedi¤i için iflimize gitmeye de- si istiyoruz. Ben ölüme imza at›yorum.
lardan oluflan 250 kiflilik bir vam ediyoruz. ‹fle gitti¤imizde, “ç›k›n gi- Ama keriz de¤ilim ölüme imza atarken,
grup taraf›ndan bas›ld›. ‹tfai- din, ifl elbiselerinizi giymeyin, polis zo- arkamda kalanlar› düflünmem lâz›m. Bir
ruyla sizi att›r›r›z” gibi tehditler al›yoruz k›z›m, kar›m, annem, babam var. B‹M-
yecilerin sökülmesine izin
ekip amirlerinden. TAfi’tayken en az›ndan kefen param›z
vermedikleri çad›r, zab›talar Talebiniz ihalenin geri al›n›p tekrar vard›. ‹tfaiyecisin, her an ölebilirsin. Her-
taraf›ndan falçatalarla kesi- B‹MTAfi’a verilmesi mi? kesin kaçt›¤› yere sen koflarak gidiyor-
lip al›nd›. Malûm nedenlerle Bahri: Hay›r, B‹MTAfi bunu bilerek yap- sun. Ölünce, ailene ne kal›r? Hiçbir fley.
kimliklerinin zikredilmeme- t›. B‹MTAfi ihaleyi alsayd›, bu y›l üçüncü Büyükflehir Belediyesi’nin ifltirak flirketi-
sini isteyen itfaiye iflçilerinin ayda toplu ifl sözleflmesine girecektik. ne ba¤l›yd›k, flimdi tamamen ba¤›ms›z
anlatt›klar›n› müstear isim- ‹smail: Bir belediye kuruluflu olan B‹M- bir flirkete veriliyoruz. Hiçbir hakk›m›z
lerle naklediyoruz... TAfi, ihaleyi almamak için, ihaleyi alan hukukumuz kalmayacak. “Garson, vesti-

BO⁄AZ KÖPRÜSÜ EYLEM‹ SONRASINDA GÖZALTINA ALINAN ‹TFA‹YEC‹LER ANLATIYOR imza kampanyas› bafllatt›k. 16 Aral›k’ta Büyükfle-
hir’in önünde bir eylemimiz oldu; çok sert polis mü-

‹stanbul uyuma, itfaiyene sahip ç›k!
23 Aral›k’ta Bo¤az Köprüsü’nde yapt›klar›
eylemin ard›ndan gözalt›na al›nan Belediye-
‹fl’e ba¤l› Esenyurt Belediyesi iflçileri ile
itfaiye iflçilerine serbest b›rak›ld›klar› Çengelköy
karakolu önünde teybimizi uzatt›k...
Belediye-‹fl uzun süredir eylemde. Genel s›-
k›nt› ne?
Erhan: 120 gündür Belediye-‹fl’in ‹stanbul aya¤›nda
eylemler oluyor. Biri, Esenyurt Belediyesi’nde iflten
at›lan 16 arkadafl›m›zla birlikte yürüttü¤ümüz eylem.
Di¤eri, itfaiye iflçilerinin eylemi. ‹ki eylemin de temel
noktas›, iflverenlerin sendikal örgütlülü¤ümüze yö-
nelik sald›r›lar›. Sendikal› iflçi çal›flt›rmak istemiyor-
lar. Esenyurt’ta bu nedenle iflten at›lan arkadafllar›-
m›z için her çarflamba eylem yap›yoruz. Kamuoyuna
sesimizi duyurmak için bugün ‹stanbul Bo¤az köp-
rüsünde yapt›k eylemi, itfaiye iflçisi arkadafllar da
kat›ld›. 900 itfaiye iflçisinin sözleflmesi 31 Aral›k’ta
12
sona eriyor. Bugüne kadar, Büyükflehir Belediyesi’-
nin ifltiraki B‹MTAfi flirketi bu ifli yürütüyordu. Bu
sene, Fethullah Gülen’e yak›nl›¤›yla bilinen, Kanal 7
ile ba¤lant›l› bir flirket ald› ihaleyi. Bize göre bu flu
anlama geliyor: Y›llard›r ‹stanbul itfaiyesine hizmet
veren 950 çal›flan tasfiye edilmek isteniyor. K›sacas›,
‹stanbul itfaiyesini özellefltirmek istiyorlar.
Nihat: Ben itfaiyede çal›fl›yorum, ayn› zamanda
Belediye-‹fl 5 no’lu flube temsilcisiyim. Örgütlenme
sürecimiz 1988’e uzan›yor. B‹MTAfi’ta sözleflmeli
çal›flan arkadafllar›m›z› da örgütledik. Belediye bir
tak›m oyunlar oynad› ve B‹MTAfi’a ihale kaybettiril-
di. Kanal 7 ve Deniz Feneri’nin ortaklar›n›n da için-
de oldu¤unu duydu¤umuz Lapis-Makro ortakl›¤› al-
d› ihaleyi. Cemaat ba¤lant›s› var iflin içinde. Bu yol-
la hem sendikalaflman›n önünü kesmeyi hem de ifl-
çileri ve belediyeyi taflerona devretmeyi amaçl›yor-
lar. Tafleronlaflt›rmaya karfl› 18 Aral›k’ta ifl b›rakma
eylemi yapt›k. Meydanlarda, alanlarda, bildiri ve
dahalesiyle karfl›laflt›k, gaz ve tazyikli su yedik.
Bo¤az Köprüsü’nde eylem yapma fikri nas›l
olufltu?
Erhan: Asl›nda, Taksim’deki eyleme gitmek için
Kad›köy’den ç›kt›k, eyleme geciktik. Köprünün üze-
rinde, otobüsteyiz. “Ne yapal›m arkadafllar?” “Dur-
durun otobüsü, inelim!” Zincirlerimiz vard› zaten
yan›m›zda, Taksim’de kendimizi zincirleyecektik.
Geç kal›nca “Bo¤az Köprüsü’nde kendimizi zincirle-
yelim, trafi¤i kapatal›m” dedik. 40 kifli vard›k. Polis-
ten gelecek sald›r›y›, gaz›, suyu, hepsini göze ald›k.
Vatandafl›n da tepkisi olabilirdi. Kendimizi komple
birbirimize zincirledik, yolu bir yönde tamamen ka-
patt›k. Propagandam›z› yapt›k, sloganlar›m›z› att›k.
25 dakika sonra polisler geldi. Makaslarla kestiler
zincirleri. Ald›lar bizi kenara. Polis müdahalesi s›ra-
s›nda sloganlar›m›z devam ediyordu: “‹stanbul uyu-
ma, itfaiyene sahip ç›k”, “‹tfaiyeye tafleron gire-
mez”, “Esenyurt iflçileri yaln›z de¤ildir”... Di¤er ar-
kadafllar›m›z ise Taksim’den Galatasaray’a kadar
yürüdüler, orada oturma eylemi yapt›lar. ‹tfaiye ifl-
çileri, Esenyurt Belediyesi iflçileri, siyasî partiler
yer, yönlendirme görevlisi, komi olarak
çal›flmak üzere, elektrikli, motorlu aletle-
re dokunmayacak” diye haz›rlad›klar›
sözleflmeye imza att›r›yorlar. "Elektrikli
motor ve aletlere dokunamazs›n" diyor.
E bizim her fleyimiz elektrikle! Sakatla-
n›nca ne olacak? Al sana imza.
Sizi itfaiyeci olarak kabul etmiyorlar
m›?
Hüseyin: Adam özel flirket, niye kabul
etsin ki? “Saat 10’da itfaiyede mesain bi-
tince, benim garsonluk iflim var, 12’de
burada ol” da diyebilir.
Lapis-Makro ortakl›¤› sizi çal›flt›rmaya
devam edecek mi?
Hüseyin: Bizi ç›kart›rlar, çünkü imza at-
mad›k. ‹mzalayanlar da itfaiyeci olarak
devam edemiyor. Bugüne kadar imzala-
d›¤›m›z sözleflmelerde “itfaiyede çal›flt›-
r›lmak üzere” yaz›yordu. fiimdi, “gar-
sonluk, komilik de yapt›rabilirim” diyor.
Bizi silmifller yani. Eskiden dokuz araç
ç›k›yordu, art›k alt› araç ç›kar, befl araç
ç›kar… Fatih’te 900 çal›flan var. ‹stanbul
itfaiyesi 5050 kifli. Ç›kar 900’ü, 4100. 200
kifli idarî kadroyu ç›kart, onu da üçe böl.
50’sini temizlik kadrosu, 50’sini bulafl›k-
ç› kadrosu, 100’ünü bak›m kadrosu ola-
rak ç›kart. Geriye 1000 kifli kalm›yor. ‹s-
tanbul’a 1000 kifli bak›yor yani. Önceden
1600 kifliydi.
‹smail: ‹flten ç›kanlardan sonra kalan
4100 kiflinin ço¤unlu¤u emekli olmay›
bekleyen iflçiler, “yang›na git” diyebile-
ce¤in adamlar de¤il, hep geri hizmette
çal›flanlar. Bu s›k›nt›n›n alt›ndan nas›l
kalkacaklar, çok merak ediyoruz. Dua
ediyoruz, büyük bir olay ç›kmas›n. Biz
sonuçta insan›z, onlar gibi de¤iliz, üzü-
lürüz. Dört-befl senedir yan yana çal›flt›-
¤›m›z arkadafl›m›zla flimdi muhalefet
halindeyiz, kavgal›y›z.
Duran: Arkadafllara imza atmalar› için
bask› uygulan›yor. Ailelerine, akrabala-
r›na telefon aç›l›yor. Müdürlerimiz öyle
bir flekil yap›yorlar ki, kim olsa imza ata-
bilir.
‹smail: Gece, devletin arabas›yla gelip
evinden al›yorlar imza att›rmak için. Bize
haktan, hukuktan, adaletten bahsediyor-
lar, hepsinin alt›nda devletin arabas›, cu-
martesi-pazar özel ifllerinde kullan›yorlar.
Sözleflmeyi kaç kifli imzalad›?
Hüseyin: 400 falan, geriye 500 kifli kal›-
yor yani. Ama imza atanlar da noter yo-
luyla, savc›l›k kanal›yla imzalar›n› geri
çekiyor. Biz kimseye atma diye bask›
yapm›yoruz. ‹mza atan arkadafllar›m›z
da var aram›zda, bize destek veriyorlar.
Biz tek bir fabrika çal›flan› de¤iliz ki, bir
fabrikada 900 kifli olsak, imza atan ol-
mazd›. Ama fiile’deki adam›n, Çatal-
ca’dakinden, Silivri’dekinden haberi
yok.
‹mzalayanlar niçin imzalad›?
Hüseyin: Adam› ar›yorlar, “Üsküdar
grubu, Kad›köy grubu atm›fl, sen niye
atm›yorsun?” diyorlar. “Atanlar›n say›s›
800, sadece 100 kifli kald›n›z; aç›kta kal-
may›n, 100 kifliyi iflten atarlar” diyorlar.
‹kna odalar› kuruldu.
Duran: Bask›lar› ailelerimizi arayarak
yap›yorlar ya da arkadafllar›m›z›n imza-
lar›n› taklit ederek düzmece belgeler
gösteriliyor. “Arkadafl›n imza att›” deni-
yor. Kaç arkadafl›m›za ayn›s›n› yapt›lar.
Ama 247 kiflinin imzalar›n› geri ald›¤›
söyleniyor.
‹smal: Grup amirim raporlu arkadafl›m›
Burada kimse AKP referans› olmaks›z›n ifle girmemifltir,
referans da akraband›r. Akraban anneni ar›yor: “Sözleflmeye
imza atmazsa iflinden olacak.” Annen de “imzan› atmazsan
sütümü helal etmem" diyor. Bask›n›n seviyesini düflünün.
ar›yor, “Üsküdar’›n hepsi imza att›” di-
yor. Çocuk bize sormasa, direnifl göste-
ren bir arkadafl olmasa, gidecek, evinden
alacak adam›, imza att›racak. ‹yi niyetli
bir amirsen, bir kere söylersin, iki kere
söylersin, Makro’nun eleman› gibi çal›fl-
mazs›n. Amirlerin adam bafl›na para al-
d›¤›n› düflünüyoruz. Bunca bask›n›n
baflka bir aç›klamas› yok. Seninle Makro
aras›nda nas›l bir iliflki var ki bu insanla-
r› bu kadar zorluyorsun, gecenin 12’sin-
de arabanla gidip evinden al›yorsun?
Duran: Makro’nun ne telefonu belli, ne
adresi. Belediyedeki genel sekreter emir
vermifl, Makro hiçbir flekilde ne telefo-
nunu ne adresini aç›kl›yor.
Ali: Anneniz arasa, “o¤lum, sözleflmeye
imzan› atacaks›n, yoksa ak sütümü helal
etmem” dese, ne yapars›n›z? Benim gru-
bumdaki arkadafl›ma yapt›lar bu bask›-
y›. Müdürler senin için referans olan ki-
fliyi ar›yor. Burada hiç kimse AKP refe-
rans› olmaks›z›n ifle girmemifltir, refe-
rans olan kifli de akraband›r. Akraban
anneni ar›yor, diyor ki “böyle böyle, söz-
leflmeye imza atmazsa iflinden olacak”.
Annen de “imzan› atmazsan ak sütümü
helal etmem" diyor. Bask›n›n seviyesini
düflünün yani.
‹smail: Benim mant›¤›ma göre, bunun
askerin yapt›¤› darbeden hiçbir fark›
yok. Ha askeriye darbe yapm›fl, ha böy-
le bir zihniyet devletin bafl›na geçmifl.
Adam diyor ki, “buray› ben yönetiyo-
rum, benim dedi¤im olacak, kanun da
takm›yorum, devlet de, mahkeme de
takm›yorum”.
Duran: Babam arad› sabah, benimle tar-
t›fl›yor: “Niye imza atmad›n, niye ifline
bafllamad›n?” “Bak baba” dedim, “arka-
dafllar›m›z geriye dönüyor, bu sözleflme
fesholmak üzere. Bir daha, benim karfl›-
ma ‘niye imza atmad›n’ diye gelme”.
Onu da grup amiri aram›fl.
‹smail: Lapis-Makro ortakl›¤›ndaki La-
pis, Beyaz Holding’le ve Almanya’daki
Deniz Feneri ile ba¤lant›l›, yani geçmifli
kirli.
Hüseyin: Bafll›k atabilirsin, "yang›nc›y-
d›lar, h›rs›z oldular" diye.
TEKEL iflçilerinin, demiryolu iflçileri-
nin, 25 Kas›m’da greve ç›kan memurla-
r›n direniflleri hakk›nda ne düflünüyor-
sunuz?
Hüseyin: Hükümet sendikay› ve iflçiyi
bitirmeye çal›fl›yor. ILO diye bir örgüt
var, uluslararas› sendika örgütü, Türki-
ye’yi kara listeye alm›fl. ILO’da yönetim

vard›; CHP, MHP, Saadet de il örgütleriyle gelmiflti.
Ana talebiniz ne?
Nihat: Talebimiz, bu ihalenin bozulmas›. Tamam,
yine ihaleye verilsin ama, Büyükflehir’in ifltirakine
gitsin. Ona raz›y›z. O zaman, örgütlenmenin önü
daha aç›k olacak, çünkü bakanl›¤›n B‹MTAfi’ta ço-
¤unlu¤u sa¤lad›¤›m›z yönünde karar› var.
Alternatif bir sendika var m›?
Nihat: Amaçlar›, bütün taban› Hak-‹fl’in belediye-
lerdeki sendikas› Hizmet-‹fl’e kayd›rmak. Esen-
yurt’taki arkadafllar›n sorunu flöyle: Esenyurt’a üç
belde ba¤land›. Oradan gelen iflçilere belediye bafl-
kan› “Hizmet-‹fl’e geçeceksiniz, yoksa hepinizin ifl
akdini feshediyorum" diyor. Direnen arkadafllar›m›-
z›n ifl hakk› fesholdu. Belediye baflkan› Kad›o¤lu ifli
hakaret boyutlar›na getirdi.
Mahmut: Hakareti b›rak, anam›za avrad›m›za söv-
dü. Belediye baflkan› bizzat üzerimize sald›rd›, bir
arkadafl›m›za darpta bulundu, küfür etti. Biz 128
gündür kap›n›n önünde oturma eylemi yap›yoruz.
Suat: Belediye baflkan›n›n sövüp sald›rd›¤› benim.
Yakuplu’nun bir k›sm› Esenyurt’a ba¤land›. Biz gel-
di¤imiz yerde sendika üyesiydik. Yeni iflte
sözleflme yaparken, Belediye baflkan yard›mc›s›
Emin Batmazo¤lu “Arkadafllar, bu flekilde sizinle
çal›flamay›z. Sendikadan istifa edeceksiniz” dedi.
Biz kabul etmedik sendikadan ç›kmay›.
Mahmut: Emin Batmazo¤lu istifa edin deyince,
dedim ki: “Baflkan›m, benim milyarlarca borcum
var, üç tane çocu¤um var. Ben buraya isteyerek
gelmedim, orada sendikal›yd›m. Sendikal› oldu¤u-
muzu bildi¤in halde bizi buraya ald›n. fiimdi de-
mokratik hakk›m›z› kulland›rm›yorsun.”
Suat: Emin Batmazo¤lu sald›rd›, pankart›m›z› y›rtt›.
Bir buçuk ay kadar önce, yine sald›r›ya u¤rad›k. Ben
sadece demokratik hakk›m› kullanarak protestoda
bulundum, alk›fllad›m, “Say›n baflkan›m, bizi aç b›-
rakt›n. Bundan mutluluk duyuyor musun?” dedim.
Belediye baflkan› “anan›z avrad›n›z...” diye küfrede-
rek ceketini ç›kartt›, sald›rd›. Savc›l›¤a suç duyuru-
sunda bulunduk. Belediyenin kendi kameralar›n›n
incelenmesini talep ettik. Daha sonra bizi flikâyet et-
mifl “tan›mad›¤›m kifliler taraf›ndan fiilî sald›r›ya u¤-
rad›m” diye. Sendikadan istifa ettirip halk› koyun sü-
rüsüne çevirmek istiyorlar. ‹flverenin iki duda¤› ara-
s›nda olacaks›n. "‹nsan›n baca¤› kangren olursa, öl-
mesini bekleyemeyiz, kesip atar›z” dedi. Sendikada
örgütlü olmay› kangrenli bacak olarak görüyor. Bizi
temizlik ifllerine verdiler. Biz de “ifltir sonuçta, evimi-
ze ekmek paras› götürüyoruz” dedik. Sonra medya-
ya yans›yan uydurmasyon bahanelerle, 25. madde-
den att›lar bizi. Sonuna kadar hakk›m›z› arayaca¤›z.
‹stedi¤iniz gibi sesinizi duyurabiliyor musu-
nuz?
Suat: Kaç ayd›r direniflteyiz, sa¤olsunlar, hiçbir
bas›n gelmedi. Gelenler oldu da, izlenen bas›nlar
gelmedi, ç›km›yor televizyonda. Büyük televizyon-
lar da patronlar›n; yanlar›nda çal›flan iflçileri uyan-
d›raca¤› için veya halk› uyand›raca¤›ndan, ucu on-
lara da dokunaca¤› için, maalesef, bas›n hiç ilgilen-
miyor. Atv’den muhabir gelmiflti, röportaj yaparken
bir telefon geldi, yar›da kesti, gittiler. Bir de yeri ge-
lince “ba¤›ms›z, tarafs›z, özgür haber” diyorlar. Ya-
lan söylüyorlar! Neyse, ben daha fazla konuflmaya-
y›m, konufltukça a¤z›m› bozaca¤›m. Böyle ba¤›m-
s›z, özgür olunur mu? “Orada ne iflin var?” diye
muhabire f›rça at›yorsun, röportaj› yar›da kesip gi-
diyor. Bunun neresi ba¤›ms›z, özgür? Nereden ç›-
kar sa¤l›yorlarsa oradan haber yap›yorlar.
Size bu eylemle ilgili dava aç›l›yor mu?
Erhan: Hay›r, sadece trafi¤i engelledi¤imiz için
140 lira para cezas› verdiler.

13
kurulunda görevli bir flah›sla görüfltük.
Kendisi de itfaiyeci, ILO bu ifle el koyar-
sa, hepsinin çözülece¤ini söylüyor.
‹smail: Bizi bitirmek, say›m›z› düflür-
mek için, geçen sene y›lbafl› gecesi, saat-
ler 12 olmadan, bizden 400 arkadafl› 4
C’ye geçirdiler. Onlar› “kadroya geçire-
ce¤iz” diye kand›rd›lar. ‹mza atanlar
sonradan fark›na vard›. Piflmanlar flim-
di, ama geri dönüflü yok. Buradaki
birçok insan AKP’ye oy verdi. Öyle bir
denge kurmufllar ki, “ben kaybedersem
sen de kaybedersin” diyor, “benim yeri-
me gelecek parti seni iflten atacak”. fiim-
di tersi oldu, kendi att›. Sözleflmeli olma-
dan önce maafl›m›z 900 lirayd›. Her sene
10-20 lira civar›nda bir art›fl vard›.

Foto¤raf: fiahan Nuho¤lu

Duran: ‹ki sene hiç zam almadan devam
ettik.
Hüseyin: Bu y›l 8 lira zam yapacaklard›.
‹smail: Sendikal› olduk diye maafl›m›z
bu kadar düzeldi.
Ne zaman sendikal› oldunuz?
‹smail: Bakanl›ktan yetki belgesini
2008’in kas›m›nda ald›k.
Hüseyin: 14 Kas›m’da bize toplu ifl söz-
leflmesi için yetki belgesi geldi.
‹smail: Y›lda 10-20 lira zam gelirken,
sendikal› olunca birden 250 lira geldi.
fiimdi memurlar itiraz ediyor ayn› maa-
fl› almayal›m diye.
Duran: Onlardan fazla para almam›z›
kabullenemiyorlar.
‹smail: Sanki para kendi ceplerinden ç›-
kacakm›fl gibi, zorlar›na gidiyor onlar
kadar maafl almam›z.
Duran: Onlar›n sendikas›, Bem-Bir-Sen
devlet ne derse, belediye ne derse yapt›-
¤› için, zam da alam›yorlar. Ald›klar›
zam da yemek paras› olarak kesiliyor. 25
lira zam verdiler, 28 lira yemek paras›
kesiyorlar adamlardan.
Hüseyin: Biz eskiden sözleflme imzalar-
ken, teknik flartnameye imza atard›k.
Geçti¤imiz hafta fl›nm›yor” diyorlar. “O halde teknik flart- zin sözüne cevap vermedik mi, ifl akdi
gazetelere s›zan nameyi verin, okuyal›m, ço¤altal›m” di- fesh! ‹fl yerinde arkadafllarla flakalaflt›k
konuflmalar›nda yoruz. Yok, ona da gelmiyorlar. m›, ifl akdimiz fesh...
B‹MTAfi Genel
Müdürü Ahmet Tafleron flirkette örgütlenme ihtimali- B‹MTAfi’a nas›l oldu da sendika gire-
A¤›rtan, kadrolu niz var m›? bildi?
itfaiye iflçileri için Duran: Yok. Öyle bir madde var ki söz- ‹smail: O zaman da büyük bask› yap›ld›.
“analar›n› belle- leflmede, en ufak bir toplanmada, toplu- Duran: Sendikaya girdi¤imizde, “seni
rim”, “sendikac› luk kurmada ifl akdini feshediyor. Adalar’a süreriz, Avc›lar’a süreriz” deni-
i..eler” gibi sözler
kullan›yordu. ‹smail: Sendikaya üye olamazs›n›z diye yordu.
bir madde var. Ali: “‹fl akdini feshederiz” diye tehditler
Duran: Sendika örgütlemek imkâns›z. savuruyorlard›.
Sözleflmede flöyle bir madde var: Sendi- Duran: Ço¤umuz bu tehditleri kulak ar-
kas› yapt›k, yolumuzdan dönmedik.
Bunun askerin yapt›¤› darbeden hiçbir fark› yok. Ha askeriye ‹smail: Devletin anayasas› var. Senin bir
darbe yapm›fl, ha böyle bir zihniyet devletin bafl›na geçmifl. anayasal hakk›n var. O anayasal hakk›
kulland›¤›nda, “bunu yapamazs›n” di-
Adam diyor ki “buray› ben yönetiyorum, benim dedi¤im yor. Bizi tehdit eden insanlar›n kendi ço-
olacak, kanun da takm›yorum, devlet de, mahkeme de...” cuklar› bizim yerimizde olsayd›, bu
sözleflmeye imza att›r›rlar m›yd›, çok
merak ediyorum.

Söylefliler: Emre Kaya

Maafl›n›z flu, yapaca¤›n›z ifl flu, her fley
yazard›. fiimdi, sadece alt› sayfas›n› gös-
terdikleri bir ifl talep formu var. Sanki biz
bu iflte çal›flm›yormufluz da, d›flar›dan
ifle girmek istiyormufluz muamelesi ya-
p›yorlar. Sözleflme madem 36 sayfa,
“hepsini getirin” diyoruz. “Çok kal›n, ta-
kalaflmak ya da iki üç arkadafl toplan›p ifl
hakk›nda, çal›flt›¤›n kurum hakk›nda ile-
ri geri konuflmak, mesela “biz niye böyle
eziliyoruz” demek, ifl akdinin feshi için
geçerli bir sebep. Sözleflme metninde ya-
z›yor. Sözleflmeye dayanarak ifl akdimizi
feshetme durumundalar. Grup amirimi-
Hüseyin: Onlar›n çocu¤u hiçbir za-
man bizim yerimizde olmaz.
Ali: AKP hükümeti “Türkiye’de her-
kes sendikal› olacak” diyor; öbür taraf-
tan, sendikal› oldu¤unda ifl feshi veri-
yor.
BARIfi VE DEMOKRAS‹ PART‹S‹ MARD‹N M‹LLETVEK‹L‹ EM‹NE AYNA
Kimse kusura bakmas›n
Öfke ve nefret oklar›n›n hedef tahtas›. Büyük medyaya göre “flahin”, baflbakan
yard›mc›s› Bülent Ar›nç’a göre “yarat›k”, kimi solculara göre ise “Kürt milliyetçisi”.
Buyrun biraz yak›ndan bakal›m. Bakal›m dedikleri gibi mi? Emine Ayna’y› dinliyoruz...
2007’den beri Türkiye’de tan›n›r oldu-
nuz. Milletvekilli olmadan önce ne ya-
p›yordunuz? Siyasete nas›l bafllad›n›z?
Emine Ayna: Milletvekilli¤i siyasî kimli-
¤imin son halkas›. Çocukluktan beri si-
yasetin içindeyim, ailemde siyasete dahil
pek çok kifli var. Diyarbak›rl›y›m, ama li-
seyi Adana’da tamamlad›m. Çukurova
Üniversitesi’nde ekonomi okurken,
1987-88’de Yurtsever Kad›n Hareketi’yle
tan›flt›m. Üniversiteyi siyasî faaliyetle-
rimden dolay› terk ettim. Mezopotamya
Kültür Merkezi’nin faaliyetlerinde, ço-
cuklar›n kültürel çal›flmalar›nda yer al-
d›m. HADEP’le MKM ayn› binada oldu-
¤u için partiye de gidip gelmeye baflla-
d›m. Zamanla partinin il yönetimine, ar-
d›ndan da parti meclisine girdim.
Hiç tutukland›n›z m›?
Gözalt› ve tutuklanma bizim için o kadar
s›radan ki, bunlar› anlatm›yorum bile,
(gülüyor) Üç ay kadar hapis yatt›m.
1990’larda Adana’da flimdiki gibi etnik
gerginlik var m›yd›?
fiimdikiyle k›yaslanamayacak kadar az-
d›. San›yoruz ki, Kürt-Türk gerginli¤i ya-
p›sal bir mesele. Oysa Kürt-Türk çat›fl-
mas›na bu ülkeyi sürükleyen temel et-
men, devletin politikalar›. Devlet mesele-
yi etnik çat›flmaya sürükleyerek Kürtle-
rin taleplerini bertaraf etmeye çal›fl›yor.
Geçmiflte Kürt sorunundan söz edildi-
¤inde akla TSK-PKK çat›flmas› gelirdi.
fiimdiyse Kürt sorunu akla hemen etnik
çat›flmay› getiriyor. Sanki Kürtler hakla-
r›n› savunduklar›nda, zorunlu olarak et-
nik gerginlik ortaya ç›k›yor. Bu büyük
bir yan›lg›. Halklar›n birbiriyle sorunu
yok. Devletin Kürtlerle sorunu var.
1990’larda devlet söyleminde “Kürt” di-
ye bir sözcük yoktu. Kürt olmay›nca,
düflman olarak PKK gösteriliyordu. fiim-
di ise devlet “birey olarak Kürdü tan›yo-
rum, ama halk olarak asla” diyor. Halk-
lar› bireyler oluflturmuyor mu? Devlet
bu denklemi reddediyor. Kürtlerin bir
halk oldu¤unu ifade edenleri PKK’yle
özdefllefltirip düflman belliyor.
Siyaset bilimci Cenk Saraço¤lu, devlet
Kürtlerin varl›¤›n› kabul ederken, orta
s›n›f›n Kürtleri tan›d›kça d›fllad›¤› ve
çözümün önündeki en büyük engelin
bu tepki oldu¤u görüflünde...
Orta s›n›flar›n bu tepkisinin zeminini
devletin bilinçli olarak yaratt›¤›n› düflü-
nüyorum. Linç giriflimlerini devlet mefl-
ru görüyor. Bizzat baflbakan linç girifli-
minde bulunanlar› hoflgördü¤ü izlenimi
uyand›rm›yor mu? Baflbakan bunu yap-
t›¤›nda, orta s›n›f mensubu linç giriflimci-
leri sald›rganl›klar›na meflruiyet kat›yor.
Kimse devlete ra¤men bu giriflimlerde
bulunmuyor. Yasalar›n de¤iflmesiyle bu
ifl hallolmaz, çünkü Türkiye’de ›rkç›l›k
Emine Ayna
“Parti meclisine kaç Türk al›rsak Türkiyelilefliriz” gibi bir
soruyu veya kayg›y› saçma buluyorum. Türkiyelileflmenin yolu,
Türkiye’nin her yerindeki fabrikalara, tarlalara, atölyelere girip
toplant›lar yapmak, mücadele hatt› belirlemekle mümkündür.
art›k kabul gören bir zihniyete dönüfltü.
Bu zihniyet sadece orta s›n›flarda de¤il,
emekçi s›n›flarda da yerleflmifl durumda.
Alt s›n›flardaki ›rkç› zihniyet egemenle-
rin ›rkç›l›¤›n›, Kürt karfl›tl›¤›n› tart›flmaya
f›rsat vermiyor.
‹zmir gibi, AKP’nin taban oluflturama-
d›¤› bir yerde hükümet karfl›tl›¤›yla
Kürt karfl›tl›¤›n›n paralel ilerlemesini
neye ba¤l›yorsunuz?
Bir toplumun genlerinde kin, nefret ve
›rkç›l›k olamaz. Toplumu yaflad›¤› ortam
ve yönetim biçimi flekillendirir. Türki-
ye’de sadece Türk ve Kürt halk› yaflam›-
yor. Bugün en ›rkç› sözleri Karadeniz’de
Lazlardan duymam›z, Kürtlere yönelik
öfkenin belli bir etnisiteye ait olmad›¤›n›
gösteriyor. Çünkü devlet bu ›rkç› öfkeyi
Türk d›fl›ndaki etnik gruplara da empoze
etti. Dünyada, Türkiye’dekine benzer bir
sorun yaflayan ve “bu toplumsal ayr›fl-
man›n hallolmas› mümkün de¤il” dedi-
¤im ülke Güney Afrika’yd›. Beyazlar›n
siyahlara yönelik ›rkç›l›¤›n›n çok uzun
y›llara yay›lan bir temeli vard›. Siyah
karfl›tl›¤› sosyal, siyasal, felsefî, ekono-
mik aç›dan da meflrulaflt›r›lm›flt›. Bir si-
yah›n öldürülmesi neredeyse suç say›l-
m›yordu. Oysa Türkiye’de Kürt karfl›tl›-
¤›n›n böyle bir karfl›l›¤› ve taban› hiçbir
zaman olmad›. Kürt nefreti kitaplar,
filmler üzerinden yay›lm›fl de¤il. Güney
Afrika’da bile siyah-beyaz karfl›tl›¤› çö-
züldü. O bak›mdan, Türkiye’deki Kürt-
Türk ayr›flmas›n›n toplumsal düzlemde
o kadar kolay derinleflebilece¤ini zannet-
miyorum. Burada kritik olan, toplumun
zihniyetini oluflturmaya çal›flan devletin
söylemidir. Devlet söylemi toplumu ›rk-
ç›l›¤a yönlendirmezse, bu sorun günü-
müzdekinden daha öteye gitmez. Sonuç
olarak, Türk-Kürt çat›flmas›n›n zemini
oldu¤una dair de¤erlendirmeleri katiyen
kabul etmiyorum. Devletin askerî vesa-
yetini, toplum üzerindeki tahakkümünü
sürdürmek için toplumu Türk-Kürt ay-
r›flmas›na sürükledi¤ine inan›yorum.
Devletin en rahat üzerinde tahakküm
kurabildi¤i s›n›f ise orta s›n›ft›r. Saraço¤-
lu’nun araflt›rmas›nda, orta s›n›flarda
Kürt karfl›tl›¤› bask›n bir e¤ilim olarak
ortaya ç›km›fl olabilir. Ancak, bu sonuç
orta s›n›flar›n ›rkç›l›¤›na de¤il, devletin
orta s›n›flar üzerinde söylemini daha ra-
hat dile getirdi¤ine iflarettir.
Güney Afrika örne¤inden gidersek,
Kürtlerin Türkiye’nin siyahlar› olarak
alg›land›¤› de¤erlendirmesini nas›l yo-
rumluyorsunuz?
O aflamaya gelindi¤ini kesinlikle düflün-
müyorum. Etnik kimlik üzerinden ege-
menlik yaratanlar Türkiye’de pastan›n tü-
müne sahip, pastay› kimseyle paylaflma-
mak için de zaten pastadan nasiplenme-
yen kesimlerle Kürtleri çat›flt›rmaya çal›fl›-
yor. Bu bir iktidar paylafl›m› meselesidir.
Bir yandan, Osmanl› zihniyetini sürdür-
mek isteyen, bir yandan da cumhuriyetin
malûm kurumlar›n› gözard› etmeyen,
merkeziyetçi, çoklu toplumuna ra¤men
tekçi, tuhaf bir yönetim var ortada. Ama
ben Türkiye halklar›na güvenerek iyimser
konufluyorum. Devletin her türlü flantaj›-
na ra¤men, halklar›n tamamen birbirin-
den ayr›flmas› o kadar da kolay de¤il.
Devletiyle, medyas›yla, toplumuyla
Kürtlere veya son dönemde oldu¤u gibi
Romanlara yönelik sald›rganl›klar,
uzun vadede ayr›flma tehlikesini do¤u-
rabilir mi?
Valla bu, biraz da bizim bar›fl ve beraber-
lik konusunda gösterece¤imiz emek ve
çabaya ba¤l›. Devletin ayr›flt›rmac› politi-
kalar›na karfl›, halklar›n bir aradal›¤›n›
sa¤lamak için, halka gerçekleri anlatmak
zorunday›z. Nitekim, bizim esas niyeti-
miz art›k Bat› illerine yönelip Türk halk›-
na gerçe¤i anlatmak. Devletin “aç›l›m”
dedi¤i süreçten ne kastetti¤ini bilemedik.
Ortaya somut hiçbir fley konmad›. Ama
somut bir söz vard›: “Analar a¤lamas›n.”
Bunu bizzat Erdo¤an söyledi. Peki ama,
analar nas›l a¤lamaz? Çocu¤u ölmezse
a¤lamaz. Tamam, yasalar› de¤ifltirmeye-
bilir, DTP’yi kapatabilir, Kürtlere “size
siyaset hakk› tan›m›yorum” diyebilirsi-
niz. Ama savafl› bitirebilirsiniz, analar›
a¤latmayabilirsiniz. Bunun için Kürtlere
yönelik temel politikalar›n›z› de¤ifltir-
mek zorunda da de¤ilsiniz. Çok basit:
Analar a¤lamas›n, çocuklar ölmesin. Ço-
cuklar›n ölmemesi için silahlar›n susma-
s› lâz›m. Bana göre, “analar a¤lamas›n”
demek, “operasyon yapmayaca¤›m” de-
mekle eflanlaml›d›r. Peki, devlet operas-
yonlar› sonland›rd› m›? Aç›l›m sürecinde
ne oldu, biliyor musunuz? Öldürülen bir
15
gerillan›n cenazesini askerler sürükler-
ken, bir asker de tekme at›yordu. Bu gö-
rüntüler Roj TV’de yay›nlan›nca, telefon
ettim. “Görüntü ne zaman elinize ulaflt›”
diye sordum. Alt› ay önce ulaflm›fl, ama
aç›l›m tart›fl›l›rken Kürtlerde infial uyan-
d›rmas›n diye yay›nlamam›fllar. Emek ve
çabadan kast›m bu: Biz bu tür olaylar›
topluma ne kadar duyurabildik? Sinan
Çetin gibi bir yönetmen geçenlerde bir
ç›k›fl yapt›. Daha sonra televizyona ç›kt›.
Düflünün, Sinan Çetin, Bülent Ersoy’un
“o¤lum olsa askere gitsin istemem” ç›k›-
fl›ndan bîhabermifl. Olup bitenlerden bu
kadar habersiz bir toplumdan söz ediyo-
ruz. Otuz y›ld›r söyleniyor, “Kürtler
cumhurbaflkan› bile oluyor”. Yahu, kalk
gel de o otuz y›ll›k kirli savaflta Kürtler
ne hale getirildi, bir gör! B›rak PKK süre-
cini, daha PKK yokken neler yafl›yordu
Kürtler? Türklerin bunlardan gerçekten
haberi yok.
O “Türkler” sokakta k⤛t toplayan
gençlerin, mendil satan çocuklar›n, çöp
kar›flt›ran yoksullar›n Kürt oldu¤unu
bilmiyor mu?
Biliyorlar ama, “burada ne iflleri var,
köylerine dönsünler” diyorlar. Zannedi-
liyor ki Kürtler, onlar›n ekme¤ine ortak
olmak için göç etti. Kimse yak›l›p y›k›lan
köylerden, yaflanan zulümden haberdar
de¤il ki. Üstelik insanlara bölgede yafla-
nanlar› anlatt›¤›m›zda, kendilerini kan-
d›rmaya çal›flt›¤›m›z› san›yorlar. Sanki
senin beynin y›kanm›fl, sen de onun bey-
nini y›k›yormuflsun... Böyle anl›yorlar.
Geçti¤imiz günlerdeki KCK operas-
yonlar›n›, size yönelik tepkileri nas›l
de¤erlendiriyorsunuz?
Bunlar›n DTP’nin son kongresindeki ç›-
k›fl›m›zla ilgili oldu¤unu düflünüyorum.
Orada dedik ki: “Milletvekilleri olarak
bölge siyasetini seçilmifllerimize ve hal-
k›m›za b›rak›yoruz. Biz art›k bölgeye de-
¤il, ‹stanbul’a, ‹zmir’e, Adana’ya, Mer-
sin’e, Ege’ye, Akdeniz’e gidip Türk hal-
k›na gerçekleri anlat›p oralarda örgütsel
çal›flmalar›m›z› yürütece¤iz.” Hemen ar-
d›ndan bize yönelik operasyonlar baflla-
d›. Çünkü Türkiye’nin her taraf›na aç›l-
mam›z demek, devlet politikalar›n›n
Türklere de teflhir edilmesi anlam›na ge-
liyordu. Devlet diyor ki, “F›rat’›n ötesin-
de siyaset yapma hakk›n›z yok.” Bundan
ç›kard›¤›m›z ders ise flu: Art›k tam da ba-
t›da çal›flmalar›m›z› yo¤unlaflt›rmal›y›z.
Her defas›nda Kürt siyaseti içinde bir
“kötü insan” veya “flahin” belleniyor
ve sorunlar›n kayna¤› olarak o kifli gös-
teriliyor. DTP’nin kapat›lmas›ndan bile
neredeyse siz sorumlu tutuldunuz. Baz›
köfle yazarlar›, “flimdi Emine Ayna zil
tak›p oynayabilir” dedi. Size yönelik
bu öfkenin kayna¤› nedir?
Valla beni tan›yan insanlar, bu tepkiler
üzerine floke oluyor. Bir kere çok sakin,
kolay öfkelenmeyen bir insan›m. Kolay
kolay kavga etmem, parlamam. Ama la-
f›m› da asla doland›rmam. Kimileri diyor
ki, en son söylenecek sözü en baflta söy-
lüyorsunuz. Do¤rudur, çünkü ben esas
sözü ilk önce söylerim. Tepki görmesin
diye cümlelerimi süslemeye, edebîlefltir-
meye mecbur de¤ilim, benim derdim so-
16
runlar› dile getirmek. Üstelik, ben konu-
flurken her fleyin gerekçesini, tarihçesini
anlat›yorum. Ancak, mesela geçenlerde
Akflam’a uzun bir röportaj verdim. Tür-
kiye’nin pek çok meselesini uzun uzad›-
ya anlatt›m. Röportaj bir ç›kt›, anlatt›kla-
r›m›n onda biri. O da PKK ve Öcalan’la
ilgili k›s›mlar. Bir sözü ba¤lam›ndan ko-
par›p yay›nlad›¤›n›zda elbette sert gelir.
Muhtemelen bana, “ya PKK ve Öca-
lan’dan hiç söz etme ya da söz edersen
biz de söyledi¤in tüm fleyleri yok say›p
sadece bu sözlerine yer veririz” diyorlar.
Kimse kusura bakmas›n, ben PKK ve
Öcalan meselesinden söz edece¤im.
Size yönelik tepkilerin artmas›, yerel
seçim çal›flmalar› s›ras›nda “DTP’ye oy
vermeyenler Kürtlüklerini sorgulamal›-
d›r” cümlenizle bafllad›. Bu sözünüz,
DTP d›fl›ndaki Kürt siyasetçileri tara-
f›ndan çok elefltirildi. ‹çinde yer ald›¤›-
n›z siyaset gelene¤inde özelefltiri meka-
nizmas›n›n iflletildi¤i söyleniyor. Bu
cümlenin özelefltirisini yapt›n›z m›?
Hay›r, ben hâlâ o cümleyi do¤ru buluyo-
rum. Bir Kürt bugün kalk›p AKP’ye,
CHP’ye, MHP’ye oy veriyorsa, elbette
Kürtlü¤ünü sorgulamal›d›r. Devlet poli-
tikas›, Kürtlerin inkâr› üzerinden flekille-
niyor. ‹smini and›¤›m siyasî partiler dev-
letin bu politikas›n›n sürdürücüleri. O
halde bir Kürt olarak bunlara oy vermek
veya gidip AKP’den milletvekili olmak,
seni inkâr edeni desteklemektir. Erdo¤an
Hakkâri’de “tek millet, tek dil” demedi
mi? Tek millet, Türk, tek dil de Türkçe
demek. Ee, Kürtler ne olacak ? Bunu söy-
leyen bir siyasetçiye bir Kürt olarak oyu-
Bana Kürt milliyetçisi, savafl yanl›s›, fiziksel özelliklerime
atfen çirkin diyorlar. Kral ç›plak demek kolay de¤il,
ben kral ç›plak diyorum. Ha, e¤er güzel, al›ml› bir kad›n
olsayd›m, bu sefer de ahlâkî bir sald›r›yla karfl›laflacakt›m.
nuzu nas›l verirsin? Bu soruyu sorunca
›rkç› m› oluyorsunuz Allah aflk›na! Ne
yani, ç›k›p “kimin Kürt olup olmad›¤›n›
kan tahliliyle ö¤renelim” mi diyorum?
Kürt olmak, kendini belli bir etnik gruba
ait hissetmektir. E¤er içinde böyle bir his
varsa, o hissini yok etmeye çal›flan bir
zihniyete oyunu nas›l verirsin?
Devlet art›k Kürt kimli¤ini inkâr etme-
di¤ine göre, Kürt hareketinin bundan
böyle Kürt kimli¤ini kabul ettirme ça-
bas› yerine baflka bir siyasî kanal üze-
rinden yol almas› gerekmez mi?
‹yi de biz sadece Kürt halk›n›n varl›¤›n›
kabul ettirmek için siyaset yapm›yoruz.
Sadece Kürtlerin haklar› için de mücade-
le vermiyoruz. Meclis çal›flmalar›m›za ba-
k›n, tüm emekçi kesimler, tüm etnik
gruplar için hak talebinde bulundu¤u-
muzu görürsünüz. Ahmet Türk’ün efl-
baflkan olmad›¤› dönemde grup konufl-
malar›n› ben yap›yordum. O zaman özel-
likle vurgulam›flt›m, Anayasa’n›n Türk,
Sünni, Hanefi ve erkek oldu¤unu söyle-
mifltim. Anayasa’n›n tekçili¤ine iflaret
ederken, bu anayasan›n ço¤ulcu olmas›-
n›n tek yolunun Kürt kimli¤inin kabul
edilip Anayasa’ya dahil edilmesi olmad›-
¤›n› vurgulam›fl oluyoruz. Türkiye’de sa-
dece Kürtler ve Türkler yaflam›yor, bu-
nun bilincindeyiz. Anayasa’n›n temsil et-
medi¤i, yok sayd›¤›, inkâr etti¤i kim veya
ne varsa, o haklar› savunuyoruz. Bizim
söylemimizde Kürt haklar›n›n çok öne
ç›kmas›n›n nedeni, hak gasp›na u¤rayan
di¤er kesimleri devletin do¤rudan öldür-
meyi gerekli görmemesindendir. Kürt
meselesi, di¤er meselelerden farkl› ola-
rak, can alan bir meseledir. Aleviler soka-
¤a ç›k›p haklar›n› istediklerinde öldürül-
müyor, ama Kürtler soka¤a ç›kt›¤›nda Er-
do¤an “kad›n da olsa, çocuk da olsa” de-
yip atefl emri veriyor. Ayr›ca, Kürtlerin
hak talebinin görünür olmas›n›n temel
sebeplerinden biri de örgütlü olmalar›.
Kürtler örgütlü bir halk olmasa, kimse
yaflad›klar› sorunlar› dile bile getirmezdi.
DEHAP’›n kapanmas›ndan sonra DTP
hemen kurulup örgütlenmedi¤i için AKP
bölgede örgütlerini kurdu ve Kürt söyle-
mini kulland›. Biz de 2007 seçimlerinden
önce, AKP’yi çok elefltirmemeye gayret
ettik. “AKP çözecekse, biz engel olmaya-
l›m” diyorduk. Fakat Meclis’e girdi¤imi-
zin ikinci günü Erdo¤an kürsüden bizi
hedef gösterdi ve “ya PKK’ye terörist
dersiniz veya sizi dikkate almam” dedi.
Devlet diyor ki, “bak›n milletvekili say›-
n›z› 22’de tuttum. Demokles’in k›l›c› gibi,
istedi¤im zaman keserim.” Anayasa
Mahkemesi de bunu yapt› zaten.
Milletvekili say›n›zla devletin politika-
s› aras›nda nas›l bir iliflki var?
2007’de de yerel seçimlerde de oylarla
oynand›¤›na inan›yoruz. AKP’nin ger-
çek kimli¤ini görünce, “tamam, buraya
kadar” dedik. Siyaset sadece Meclis’te
yap›lmaz. AKP’nin gerçek yüzünü iffla
etmeye yönelik politika yapmaya baflla-
d›k. Bunu yo¤un olarak bölgede yapt›k,
çünkü AKP ekonomik anlamda Kürtleri
sat›n almaya çal›flan çirkin bir politika
güdüyordu. Ve buna devam ediyor. Ya
AKP’li olacaks›n ya da ifl bulamazs›n,
bakkal bile açamazs›n dayatmas› yap›ld›.
AKP, Kürtlere haklar›n› vermeden, ama
veriyormufl gibi yaparken sessiz kalma-
m›z düflünülemezdi. AKP’yi iffla ederken
çok y›prand›k, kiflisel olarak da y›pran-
d›m. Çok üzerimize gelindi, çok sald›r›ya
u¤rad›k, ama AKP’nin ne oldu¤unu da
herkese gösterdik.
Meclis’te di¤er partilerin milletvekille-
rinin size yaklafl›m› nas›l?
Kimseye sataflm›yoruz. Gazeteciler de
sanki Beyo¤lu’ndaki magazinciler gibi,
bize manflete ç›karabilecek laflar söylet-
meye çal›fl›yor. Kendilerine de söylüyo-
rum, bu çok çirkin bir tav›r. Kürt sorunu-
nu da magazinlefltirmek istiyorlar. Bizim
burada ciddi bir sosyal derdimiz varken,
gazetecilerin magazin muhabirleri gibi
bizden söz koparmaya çal›flmas› çok çir-
kin. Bak›n, geçen gün üç bakan bir üni-
versitede konferansa gitti. Salona ö¤ren-
cilerin girifli yasaklanm›fl! Ama gazeteci-
ler sanki ö¤renciler ilgi göstermemifl gibi
haber yapt›. Bu nas›l bir anlay›fl, insan›n
akl› alm›yor. fiahin-güvercin laf›n› ilk
kullanan gazete Taraf’t›r. Yeni fiafak, Za-
man AKP’nin gazeteleri. Ama Taraf
AKP’li gibi görünmeyip AKP’yi meflru-
laflt›ran bir gazete. Bizi her taraftan kufla-
t›p marjinalize etmeye çal›fl›yorlar.
DTP’nin kapat›lmas›ndan sonra, hem
bir umutsuzlu¤un ifadesi hem de siyasî
bir tav›r olarak Meclis’i terk etme kara-
r› ald›n›z. Sonra bu karardan vazgeçti-
niz. BDP çat›s› alt›nda flu ana kadarki
siyasî hatta m›, yoksa yeni bir söylemle
mi yola devam edeceksiniz?
Kürt sorununu, flu ana kadarkinden da-
ha yo¤un biçimde, bilmeyenlere anlat-
maya çal›flaca¤›z. Haklar sorununun çö-
zümü ezilenlerin birli¤iyle mümkündür.
Bu birli¤i sa¤larsak, hak sorunlar›n›n çö-
zümünü sa¤layabiliriz. Son iki y›ld›r ya-
pamad›¤›m›z fley buydu. Fakat yapama-
mam›z›n gerekçeleri de var. Bizim, önce-
likle AKP’nin kand›rma giriflimlerini
bertaraf etmemiz gerekiyordu. Nitekim,
art›k Kürtlerin AKP’ye bak›fl› eskisi gibi
de¤il. Yedi y›l boyunca tek parti iktida-
r›nda hiç mi ad›m at›lamaz?
DTP’nin kapat›lmas›, Habur’dan gelifl-
lerin tersi yönde sonuç yaratmas›, KCK
operasyonlar›, Terörle Mücadele Kanu-
nu’yla ilgili düzenlemenin Meclis’ten
son anda geri çekilmesi, linç giriflimle-
ri... Bu tür vakalar›n, Kürtlerde sürekli
yeni travmalar yaratt›¤›n› ve bunun
toplumun ruh halini bozmaya bafllad›-
¤›n› söylüyor baz› sosyologlar. Sizin bu
konudaki gözlemleriniz neler?
Üzücü olan flu: Kürtler, bu travmalar so-
nucunda yaflayacaklar› gerilemenin ge-
rekçelerine s›¤›nabilir. Ama ayn› travma-
y› ileride Türkler yaflad›klar›nda, bunun
bir gerekçesi olmayacak. Linç edilen in-
sanlar, ma¤duriyetlerine s›¤›nabilir. Pe-
ki, flimdinin linççi gençleri, ileride bunu
kendilerine nas›l anlatacaklar? Kürtler
kaç›yor, Romanlar d›fllan›yor... Türkler
tek bafllar›na kald›klar›nda ne hissede-
cekler? Türkler hâlâ kaz›k dikmeyi tarih-
lerinden silemiyor. Düflünsenize dünya-
da Türklerin imaj›n›: ‹ngilizler centilmen,
Frans›zlar romantik, Türkler barbar! Bu
a¤›r imaj› hep beraber da¤›tmak zorun-
day›z. Almanlar elli y›ld›r Yahudilerden
özür diliyor. Kahvehanede bir genç Kürt-
çe flark› söyledi diye, di¤erlerinin kalk›p
onu linç etmeye çal›flmas› sadece linçe
maruz kalan Kürt gencinin travmas› de-
¤il ki! Bilmedi¤in bir dilde flark› dinlen-
mesine tahammül edememek travma de-
¤ildir de nedir?
Amcan›z Ömer Ayna, Mahir Çayan’lar-
la birlikte K›z›ldere’de öldürülen dev-
rimci gençlerden biriydi. Kürt-Türk bir-
likteli¤inin böyle bir miras› varken, bu-
gün sosyalist Kürtler ve Türkler neden
bir arada mücadele yürütmüyor?
Örgütlerin birleflmesi flart de¤il.
“BDP’nin parti meclisine kaç Türk al›r-
sak Türkiyelilefliriz” gibi bir soruyu veya
kayg›y› da saçma buluyorum. Türkiyeli-
leflmenin yolu, Türkiye’nin her yerindeki
fabrikalara, tarlalara, atölyelere girip top-
lant›lar yapmak, mücadele hatt› belirle-
mekle mümkündür. Bizim “çat› partisi”
çal›flmalar›m›z sürüyor, ama bu çok zor-
lu bir yol. Zorlu¤u kolaylaflt›rman›n yo-
lu, net hedefler etraf›nda bir araya gel-
mekten geçiyor. Ömer Ayna’lar, Mahir
Çayan’lar net hedefler üzerinden bir ara-
ya gelmifllerdi.
Ömer Ayna’n›n öldürülmesi, ailenizde
nas›l bir etki yaratm›flt›?
Dedemler fieyh Sait hareketi içinde yer
alm›fllar. Babam, amcalar›m da hep Kürt
hareketi içinde yer ald›lar. Zaten her
Kürt ailesi bir biçimde siyasetin içinde
yer alm›flt›r. Amcalar›m babam› abi gibi
de¤il, baba gibi görürlerdi. Babam kar-
defllerine çok düflkündür. Anneleri çok
küçük yaflta vefat edince, kardefller birbi-
rine kenetlenmifl. Amcam›n öldürülme-
sinden sonra, ailede y›llarca kimse kendi-
sinden söz etmedi. Evin bütün duvarlar›
onun yapt›¤› resimlerle doluydu. Baba-
m›n sand›¤›nda, Ömer amcam›n günlük-
leri, resimleri, plaklar›, kasetleri, dergile-
ri, kutsal emanet olarak durur. Babam
hiç anlatmazd›, biz de onun yan›nda
bundan söz etmezdik. Y›llar sonra biz
sormaya, o da anlatmaya bafllad›. Dedem
otoritesi olan bir a¤a. Babam, Ömer am-
cam›n kendi babas›na karfl› nas›l müca-
dele verdi¤ini, dedemin köylülere yap-
t›klar›na nas›l karfl› ç›kt›¤›n› anlat›rd›.
“Aç›l›m bitti” dedi¤im için Ar›nç bana “yarat›k” dedi,
ama “aç›l›m bitmedi, çünkü flunlar› flunlar› yapt›k,
yap›yoruz, yapaca¤›z” demedi. Aç›l›m›n bitmedi¤ine
iliflkin bir çift cümle edebilir mi? Edemez.
Böyle bir aile gelene¤ine ra¤men, DTP
içinde “Kürt milliyetçisi milletvekili
kimdir” diye soruldu¤unda, neden siz
iflaret ediliyorsunuz?
(kahkahalar) Kimin benim için ne dedi¤ini
pek önemsemem, ama bana milliyetçilik
yaftas›n› yap›flt›rmak kime, ne kazand›-
r›r? Ben size ne anlat›yorsam, yak›n çev-
reme de ayn› fleyleri anlat›yorum. Sistem
korktu¤unu hep kötüler. Bana Kürt mil-
liyetçisi, savafl yanl›s›, fiziksel özellikleri-
me atfen çirkin diyorlar. Kral ç›plak de-
mek kolay de¤il, ben kral ç›plak diyo-
rum. Ha, e¤er güzel, al›ml› bir kad›n ol-
sayd›m, bu sefer de ahlakî bir sald›r›yla
karfl›laflacakt›m. Kimseye yalan borcum
yok, Türk anne-baban›n k›z› da olsay-
d›m, bugün söylediklerimin ayn›s›n› söy-
lerdim. Cumhurbaflkan›, baflbakan, Bü-
lent Ar›nç gibi isimler bana dair pek çok
fley söylediler. Dikkat edin hepsi bana
flahsî sald›r›da bulunuyor. “Aç›l›m bitti”
dedi¤im için Ar›nç bana “yarat›k” dedi,
ama “aç›l›m bitmedi, çünkü flunlar› flun-
lar› yapt›k, yap›yoruz, yapaca¤›z” deme-
di. Aç›l›m›n bitmedi¤ine iliflkin bir çift
cümle edebilir mi? Edemez, çünkü ceva-
b› olmayanlar hakaret eder.
Osman Baydemir’in KCK operasyonla-
r› üzerine aç›klama yaparken küfretme-
sini neye ba¤l›yorsunuz?
O küfrü tasvip etmiyorum, ama Osman
bey bir kifliye hakaret etmedi. Bir yakla-
fl›ma küfretti. Fakat küfür bir fliddettir.
KCK operasyonlar› partinizi çok zay›f-
latt› m›?
Elbette çal›flmalar›m›z sekteye u¤ruyor,
ama bizim hareketimiz bu tür operas-
yonlarla y›ld›r›lamaz. Devlet bu operas-
yonlar üzerinden, kurmaya çal›flt›¤›m›z
yeni sistemi k›rmak istiyor.
Nedir o sistem?
Türkiye’deki mevcut örgüt modellerinin
d›fl›nda bir model kurmaya çal›fl›yoruz.
Hiçbir karar›m›z›, halktan ba¤›ms›z ola-
rak almaman›n yollar›n› ar›yoruz. Mesela,
belediye baflkan› belediye encümenlerini
toplay›p mevcut paray› söylüyor, mahal-
lelerin sorunlar›n› ele al›yor. O parayla
hangi sorunlar›n giderilebilece¤ine ma-
halledeki halk toplant›lar› üzerinden ka-
rar veriliyor. Aday seçimlerinde de ayn›
flekilde karar veriyoruz. Devlet ise KCK
operasyonlar› ad› alt›nda bizim örgütlen-
me biçimimize sald›r›da bulunuyor. Ba-
k›n, bir arkadafl›m›za savc› “neden bekâr-
s›n” diye sorabiliyor. Bekârl›¤›n› örgüt
üyeli¤inin gerekçesi yapmaya çal›fl›yor!
Kürt hareketinin özgün bir toplumsal ha-
reket haline gelmesinden korkuldu¤u için
bu operasyonlar gerçeklefltiriliyor.
Söylefli: ‹rfan Aktan
Çünkü bizim bu fleffaf ve demokratik
modelimiz hayata geçerse, yar›n öbür
gün bütün yurttafllar kendi partilerin-
den ve devletten bu fleffafl›¤› bekleye-
cekler. Devlet bunu göze alamad›¤›
için bizi sindirmeye çal›fl›yor.
17
L‹NÇ FURYASININ SOSYO-POL‹T‹K TEMELLER‹ VE “TANIYARAK DIfiLAMA” ler, k›sa sürede, kent hayat›nda belli bir
yerde konumlanm›fl bir topluluk olarak
varoldular. Dolay›s›yla, mesele ‹zmir’e

Orta s›n›f›n Kürt düflmanl›¤› özgü gösterilip daralt›lmamal›.

Kürtlerin karfl›laflt›¤› ›rkç› tepkiler, Av-
rupa’daki göçmenlerin yaflad›klar›yla
Soludu¤umuz hava giderek daha fazla ›rkç›l›k kokuyor. Birkaç y›l önce, Trabzon’daki linç k›yaslan›yor. Böyle bir paralellik kur-
giriflimi –TAYAD’l›lara Kürt zannedilerek sald›r›lmas›– ve Erdo¤an’›n “vatandafl hassasi- mak do¤ru mu?
yeti” aç›klamas› hayret vericiydi. Art›k irili ufakl› linç giriflimleri gündelik hayat›n bir Pek çok d›fllama ve ›rkç›l›k biçimi oldu-
parças›, “vatandafl hassasiyeti” de ›rkç›l›¤›n göbek ad› olarak devlet ve hükümet yetkili- ¤unu biliyoruz. Bunlar›n ortak özelli¤i,
lerinin dilinde pelesenk. O “hassasiyet”in hedef yelpazesi, en son Manisa hadisesinde belli bir gruba bir tak›m özsel, de¤iflme-
gördü¤ümüz gibi, bir hayli genifl. Ama bir numaral› hedefin Kürtler oldu¤u aflikâr. yece¤i varsay›lan özellikler atfetmektir.
Gelgelelim, bu ne yaman çeliflki dedirten bir paradoks söz konusu: Devlet inkâr politika- Avrupa’daki ›rkç›l›kla, Türkiye’de ›rkç›-
s›ndan çarkedip Kürt varl›¤›n› tan›maya bafllarken, hükümet “aç›l›m” sak›z› çi¤nerken l›¤a orta s›n›flar›n daha teflne oluflundan
Kürt karfl›t› “vatandafl hassasiyeti” hararetleniyor. ODTÜ Siyaset Bilimi ve Kamu kaynaklanan bir benzerlik var. Di¤er
yandan, Türkiye’de Kürtler kendi ülkele-
Yönetimi Bölümü ö¤retim görevlisi Cenk Saraço¤lu’nun 2006’dan beri ‹zmir’de yürüttü¤ü
rinde böyle bir muameleyle karfl›lafl›yor.
ve orta s›n›f›n anlam dünyas›nda Kürtlere yönelik d›fllay›c› söylemin nas›l flekillendi¤ini Avrupa’ya ise uluslararas› göç ak›n› ya-
inceledi¤i araflt›rmas›, bu hararetin sebeplerine dair önemli ipuçlar› veriyor. flan›yor. Avrupa’daki göçmenler vatan-
dafll›k statüsünden kaynaklanan bir eflit-
sizli¤e u¤ruyor. “Tan›yarak d›fllama”
kavram›yla flunu vurgulamaya çal›fl›yo-
rum: Devlet, çok uzun süre, son on y›la
kadar, asimilasyoncu ve inkârc› politika-
lar›n› sürdürdü ve resmî olarak Kürtlük
kategorisini tan›mayarak o kategorinin
içini bofl b›rakt›, anlamland›rmad›. Bu
nedenle, birçok kifli Kürtlük kategorisini
anlamland›rabilece¤i “malzemelerle” iç
göç sürecinde tan›flt›. Avrupa’daki Müs-
lümanl›k imgesi ise Türkiye’deki Kürt-
lük imgesi kadar bofl de¤ildi, orada yüz-
y›llard›r hâkimiyetini sürdüren oryanta-
list bir bak›fl aç›s› var.
Devlet Kürtlük kategorisinin içini bofl
b›rakmasayd›, büyük flehirlerde Kürt-
lerle Türklerin karfl›laflmas› bu kadar
sert olmayabilir miydi?
Devlet bir Kürt imgesi yaratsa, iç göç de
yaflanmazd›. Zorunlu göç savafl sürecin-
de yafland›. Savafl ise devletin asimilas-
yoncu politikalar›ndan do¤du. Devletin
tan›mama üzerine kurulu stratejisi, niyet
edilmemifl bir flekilde, Kürtlerin tan›na-
rak d›fllanmas›n›n zeminini oluflturdu.
Devletin inkâr etti¤i Kürtlük, kent haya-
t›nda bir duruma tekabül ediyordu. Do-
lay›s›yla, MHP “Kürt yoktur” derken,
Praksis dergisindeki yaz›n›zda, linç gi- “Haks›zl›¤a” Kürt alg›s› gelifltiriliyor. MHP’li orta s›n›flar “Kürt var ve flehrimi-
riflimlerini kentli orta s›n›f Türklerin u¤rad›klar›n› ‹zmir’de yapt›¤›n›z araflt›rmada görüfl- zi berbat ediyor, bedavadan geçiniyor”
Kürtleri “tan›yarak d›fllama” e¤ilimi düflünen ‹zmirliler tü¤ünüz kifliler bu de¤erlendirmeleri- demeye bafllad›. Devlet y›llar y›l› Kürtle-
olarak yorumluyor, “siyaset Kürtleri ta- DTP konvoyunu nizi destekleyecek neler söyledi? ri Türk milletinin bir parças› olarak kabul
beklerken...
n›rken, flehirler d›fll›yor” diyorsunuz. Örne¤in biri, daha önce Kürtleri çok edip tan›mazken, ›rkç› e¤ilim gösteren
fieyhmus Diken’in “‹syan Sürgünleri” mert, dayan›kl› insanlar olarak bilirmifl; kentli orta s›n›flar iç göçle flehirlere kaçan
kitab›ndan da biliyoruz ki, fieyh Sait is- tan›d›kça, gördükçe, o Kürt imgesinin ta- Kürtleri “tan›yor”, ama olumsuzluklar
yan›ndan sonra çeflitli bölgelere sürü- mamen de¤iflti¤ini söylemiflti. “Mert ve atfederek d›fll›yor. Tan›yarak d›fllamayla
len Kürtler de “kuyruklu Kürtler”, “pis dayan›kl›” imgesinin yerine, tan›yarak reddetme aras›nda taban tabana z›tl›k
Kürtler” denerek d›fllan›yordu. “Tan›- d›fllamay› yaratan belli stereotipler gelifl- var. Bu z›tl›¤a kaynakl›k eden etmenleri
yarak d›fllama” dedi¤iniz e¤ilimi ortaya tirmifl: Cahil, kent hayat›n› mahveden, ifl- araflt›r›yorum.
ç›karan etmenler neler? galci, bölücü... fieyh Sait sonras› sürgün- AKP’nin “aç›l›m”›yla muhtelif kentler-
Cenk Saraço¤lu: “Tan›yarak d›fllamak”, ler örne¤inde ise böyle stereotiplerin ge- de vuku bulan linç giriflimleri aras›nda-
sadece Kürtlerin tan›nmas›na, varl›klar›- lifltirilebilece¤i bir ortam yok. ki paradoks da dikkat çekici. Kürtleri
n›n bilinmesine de¤il, belli bir tan›ma bi- Araflt›rma alan› olarak ‹zmir’i seçmeni- asimile ederek Türk milletine dahil et-
çimine denk düflüyor. Bu tan›ma biçimi, zin sebebi ne? meye çal›flan devlet de art›k Kürtleri ve
son dönem yaflanan geliflmeler ba¤la- ‹zmir’in tekil olarak fark›ndan bahsede- Kürt sorununu tan›yor. Bu anlamda, ör-
m›nda anlamland›r›labilecek bir hissiya- meyiz; ‹zmir, Mersin, Bursa, Adana’n›n ne¤in ‹zmir’de Kürtlere sald›ran Türk-
ta tekabül ediyor. “Kuyruklu Kürt” im- di¤er illerden farkl›l›klar›na vurgu yapa- ler, hem Kürtlere hem de devlete, hükü-
gesi Kürtlerin gündelik hayat pratikleri biliriz. Bu iller 1980’den önce, belli bir mete tepki göstermiyor mu?
içinde tan›nmas›yla ortaya ç›kan bir im- yerde kümelenmifl Kürt nüfusu içermi- ‹zmir’de derinlemesine görüflme yapt›-
ge de¤il, daha ziyade hayalî bir öteki ya- yordu. Oralarda yaflayan az say›daki ¤›m doksan kifli içinde, AKP sempatizan›
ratma biçimi. “Kuyruklu”, gerçe¤e teka- Kürt de kimliklerini flehir hayat›na yans›- olup Kürt karfl›t› söylemi dillendirenler
bül etmeyen bir fantezi. Tan›yarak d›flla- tam›yordu. ’80 sonras›nda bu flehirler de vard›. AKP karfl›tl›¤›n›n zorunlu ola-
mada ise Kürtlerle gündelik hayat içinde kitlesel göç ak›n›na u¤ray›nca, ciddi bir rak bir Kürt karfl›tl›¤›na veya tersi duru-
edinilen deneyimler referans al›narak demografik altüst olufl ortaya ç›kt›. Kürt- ma dönüfltü¤ünü zannetmiyorum. Bu
18
ikisi aras›ndaki iliflkinin biraz olumsal ol-
du¤unu düflünüyorum; ikisi paralel iler-
liyor, ama biri öbürünün koflulu de¤il,
pekifltiricisi gibi görünüyor. AKP’nin
Kürtleri tan›maya yönelik politikalar›,
Kürtlerin orta s›n›f nazar›nda stereotipler
üzerinden yaftalanmalar›n› aç›klamaya
yetmez. Kürtlerin, adeta tek bir a¤›zdan
iflgalci, cahil olarak yaftalanmas›n›n ar-
kas›nda AKP’nin “aç›l›m” politikas› yat-
m›yor. Ama bu yaftalaman›n genifl kitle-
leri kuflatmas›nda bunun pay› olabilir.
Araflt›rman›zda, Kürtlerin hangi klifle-
lerle yaftalad›¤›n› tespit ettiniz?
Cahillik, haks›z kazanç sa¤layarak geçin-
me, iflgalcilik, kent hayat›n› mahvetme,
bölücülük… Haks›z kazanç söyleminin
kökenine bakal›m mesela: Bu söylem da-
ha önce gecekonduda yaflayanlar için
kullan›l›yordu. Orta s›n›f mensuplar›
“biz eme¤imizle çal›fl›p y›llarca ev alma-
ya u¤rafl›rken, taflradan gelenler bir arsa
çevirip ev yap›yor” diyordu. 1990 sonra-
s›nda, baz› kentlerde gecekondu alanlar›-
na tamamen Kürt göçmenlerin yerleflme-
si ve buralar›n “Kürt mahallesi” olarak
an›lmas›yla, haks›z kazanç söylemi et-
nikleflerek Kürtlere mal edildi. Cahil, ifl-
galci, kent hayat›n› bozma gibi stereotip-
ler için de ayn› dönüflüm geçerli. Orta s›-
n›f mensuplar›, kendilerini vergi veren,
düzenli çal›flan, devlete isyan ve ihanet
etmemifl, az maafl alan ideal vatandafll›k
söylemiyle tan›ml›yor. Kürtleri ise kendi-
lerinin negatif ötekisi olarak tan›mlaya-
rak flöyle diyorlar: “Do¤udan gelip Kadi-
fekale’de ev sahibi oluyorlar. Vergi öde-
meden sokakta midye sat›yor; hem halk›
zehirliyor hem de bir sürü para kazan›-
yorlar. On çocuk yap›p hepsine çiçek ve
selpak satt›r›yorlar. Bizden daha fazla
kazan›yorlar…” Bu haks›zl›¤a u¤ram›fl-
l›k duygusu AKP’nin Kürtlere bir tak›m
haklar tan›ma niyeti sonucunda daha da
pekiflebilir; hele ki ekonomik krizin
emekçi kesimleri vurdu¤u bir dönemde,
daha da alevlenebilir. Orta s›n›flara göre,
bu kriz ve yoksulluk döneminde kazanç-
l› ç›kan tek grup Kürtler. Bu nedenle,
haks›z kazançla geçinen Kürtler imgesi
son siyasal süreçten etkilenerek tehlikeli
bir biçimde ulusal ölçe¤e yay›lan bir tep-
kiye dönüflebilir. As›l tehlike bu zaten,
çünkü makro siyasal süreçler içinde bu
imge sürekli do¤rulan›yor. Tan›yarak
d›fllama e¤ilimi, ABD’nin Irak iflgalinden
sonra, orta s›n›flar›n zihninde do¤rulan-
maya bafllad›, orada da Kürtler “kaza-
nan, ç›karlar elde eden” pozisyonuna
oturtuldu. ABD iflgali bu alg›n›n geliflme-
sinde büyük rol oynad›. Kürtlerin ‹zmir’i
iflgal etmekte oldu¤una inanan orta s›n›f-
lar, Kürtlerin Kerkük’te nüfus üzerinden
nüfuz oluflturduklar›na dair bir haber
okuduklar›nda, ayn› fleyin ‹zmir’de de
yaflanaca¤›n› düflünmeye bafll›yorlar.
Böylelikle, gündelik hayatta devflirdi¤i
iflgalci yaftas›n› genel siyaset ak›fl› içinde
do¤rulat›yor ve daha rasyonel, daha si-
yasal bir forma sokmufl oluyor.
Aralar›nda sekiz PKK militan›n›n da ol-
du¤u bar›fl grubu Habur’a geldi¤inde,
s›n›r kap›s›nda görev yapan Manisal›
bir polis memuruyla konuflmufltuk. Po-
lis, “Kürtlerin Irak’ta bir devleti olsun,
buna bir fley demiyoruz. Ama o devlet,
buradakilerin devlet iste¤ini tatmin
edecekse olsun. Buradaki Kürtler de
devlet isterse, o zaman olmaz” demiflti.
2006’da ‹zmir’de araflt›rmaya bafllad›-
¤›mda gördüm ki, tan›yarak d›fllama e¤i-
limine kaynakl›k eden temel olay, Kuzey
Irak’taki geliflmeler. fiu anda, oradaki
mesele bir biçimde kabullenildi, ama d›fl-
lama hissi yerleflti. Dolay›s›yla, art›k Ker-
kük’te ne olup bitti¤ine bakma gere¤i
duymuyorlar. Gelece¤e dair düflüncele-
rini do¤rulad›klar›n› ve tekrar do¤rulat-
maya gerek olmad›¤›n› düflünüyorlar:
Kürtler ‹zmir’i iflgal ediyor!
Kürtlerin haks›z kazanç sa¤lad›¤› söy-
lemi yay›l›rken, Türkiye’de iflçi s›n›f›-
n›n a¤›rl›kl› olarak Kürtleflti¤ini söy-
leyenler de var...
Yoksulluk kavram› da Kürtlükle eflan-
laml› hale geldi. Yoksullu¤un en uç
formlar›n›n, gecekonduda oturman›n en
Cenk Saraço¤lu
MHP “Kürt yoktur” derken, MHP’li orta s›n›flar “Kürt var
ve flehrimizi berbat ediyor” demeye bafllad›. Devlet Kürtleri
tan›mazken, ›rkç› e¤ilim gösteren orta s›n›flar Kürtleri
tan›yor”, ama olumsuzluklar atfederek d›fll›yor.
belirgin biçimlerinin Kürtler taraf›ndan
temsil edilmeye bafllanmas›yla, yoksul-
luk Kürtlerin do¤al bir kimli¤i olarak al-
g›lan›r oldu. Orta s›n›flar, özellikle neoli-
beral ekonomik süreçlerde kendilerini
tehdit alt›nda hissettikleri, ama ayn› za-
manda kendilerini ideal vatandafl konu-
munda gördükleri için, gecekondularda
yaflayan, enformel sektörle geçinen di¤er
emekçi kesimlerin –elektrik paras›, kira,
vergi ödemeyerek– kendilerinin pay›n-
dan çald›¤›n› düflünmüfllerdir. Yoksul
göçmenlere yönelik ›rkç› hissiyat her za-
man vard›, flimdi bütün bu pratikler
Kürtler taraf›ndan temsil edilmeye bafl-
land›¤› için, ›rkç› söylem kent hayat› için-
de etnikleflerek ifade edilmeye baflland›.
Daha önce bu söylem, üst s›n›flarda dil-
lendiriliyordu, örne¤in Serdar Turgut,
Ertu¤rul Özkök bu söylemin yans›mala-
r›n› temsil ediyordu. Ama bu söylem ar-
t›k orta s›n›fta hâkim olmaya bafllad›.
Bunun nedeni ne?
Üst s›n›flar güvenli sitelerde, yoksul hal-
ka de¤meden yaflama olana¤›na erifltiler.
Sitelerinde al›flverifl merkezleri, postane-
ler, banka flubeleri var. Arabalar›na atla-
y›p ifle gidiyor, sonra güvenli ve steril ha-
yatlar›na dönüyorlar. Kentin içinde ise
orta s›n›flar ve yoksullar karfl› karfl›ya
kal›yor. Dolay›s›yla, artan yoksulluk üst
s›n›flar› rahats›z etmemeye bafllad›. Lüks
sitelerde yaflama flans›na eriflemeyen or-
ta s›n›flar, sadece mekânsal olarak de¤il,
yaflam pratikleri aç›s›ndan da Kürt göç-
menlerle irtibat halinde. Mesela, pazar-
dan al›flverifl yapanlar genelde orta s›n›f,
dar gelirli insanlar. Onlar› sebze satan
Kürtle karfl›laflt›ran da s›n›fsal iliflki. Kürt
alg›s›n›n etnikleflerek orta s›n›fa nakledil-
mesinin alt›nda yatan temel etmen bu.
Görüfltü¤ünüz orta s›n›f Türkler Kürt
sorununun çözümü için ne öneriyorlar?
Beni kentsel, toplumsal süreçlere yönlen-
diren etmenlerden biri de, Kürt karfl›t›
hissiyat›n do¤rudan siyasal terminolojiy-
le ifade edilmiyor olufluydu. CHP’li,
MHP’li veya AKP’li olmak Kürtlere ba-
k›fl› farkl› k›lm›yor; hatta bu insanlar›n
Kürt sorununa bak›fllar› ile Kürtlere ba-
k›fllar› aras›nda belli bir aç› olabiliyor.
Genel siyasete bak›fllar› ile kentsel hayat
içinde devflirdikleri pozisyon aras›nda
belli bir aç› var. Ancak, “tan›ma”yla be-
raber bu aç›n›n kapand›¤›n› tahmin edi-
yorum. Bir Kürt için “haks›z kazanç sa¤-
l›yor” diyebiliyorsun, ama Kürtlere fizikî
sald›r›da bulunman için bu yeterli koflul
oluflturmuyor. Kürtlere karfl› kitlesel ola-
rak mobilize olmak, çok daha meflru, ka-
bul edilebilir sebepler gerektirir. Aç›kça-
s›, PKK veya sempatizanlar›n›n sivil he-
defler bellemesiyle bu öfkenin prati¤e
geçirilece¤i meflru kanallar›n ortaya ç›k-
mas›ndan korkuyorum. fiimdiye kadar
Kürtlere yönelik sald›r›lar hep belli bir
“meflrulaflt›r›lm›fl” kanal üzerinden ifade
edildi. “Bunlar cahildir, o yüzden sald›r›-
yoruz” yerine, “k›zlara laf att›lar” gibi,
belli bir mukaddes üzerinden bir kanal
aç›yorlar. Bu mukaddes kimi zaman bay-
ra¤a sald›r›, kimi zaman k›zlara laf atma,
kimi zaman da bir cinayet olabilir.
Linç giriflimlerinin giderek artmas›, ›rk-
ç› orta s›n›flar›n art›k meflrulaflt›r›c› gö-
rünür bir sebebe ihtiyaç duymadan top-
yekûn sald›r›ya geçmeleri tehlikesini
do¤urur mu sizce?
Y›llar y›l› devletin ve medyan›n “Kürt-
lerle bir sorunumuz yok” veya “Kürt-
Türk kardefltir, bölücüler kallefltir” söy-
leminin hâkim olmas› sald›r›y› meflrulafl-
t›r›c› sebebi zorunlu k›l›yordu. Bu zemi-
nin yavafl yavafl afl›nd›¤› söylenebilir,
çünkü art›k devlet de Kürtleri tan›yor ve
Kürtlerin PKK’y› destekledi¤i toplum ta-
raf›ndan biliniyor. Kürtlerin PKK’yla öz-
defllefltirilmeye bafllanmas›, Kürt karfl›t›
›rkç› söyleme “meflruiyet” kazand›r›yor.
PKK’n›n her eylemi, Kürtler taraf›ndan
yap›lm›fl gibi alg›lan›yor art›k.
‹zmirli orta s›n›f Türkler Kürt sorunu-
19
nun çözümü için ne öneriyor?
Ço¤unlukla, Kemalizmin kalk›nmac›
söylemi devreye giriyor. “Kürtleri orta-
dan kald›ral›m, mahvedelim” diyenler
de var, ama genelde, “bunlar› e¤itmek
lâz›m” diyorlar. “Köylerine dönsünler”
diyenler de oluyor. Kürtlü¤ün tan›m›n-
da, alg›lan›fl›nda ortakl›k olsa da, “ne
yapmal›” sorusunu sordu¤unuzda poli-
tik farkl›l›klar ortaya ç›k›yor.
Son dönemde dile getirilen “faflist ‹z-
mir” gibi tan›mlamalar› ne diyorsunuz?
Bu çabalar çok yan›lt›c›d›r. Böyle bakar-
sak, ›rkç› sald›r›lar› normallefltirmifl olu-
ruz. Ayn› zamanda, baflka bir ilde benzer
›rkç› tepkiler ortaya ç›kt›¤›nda, onu aç›k-
layacak araçlardan mahrum kal›r›z. Ni-
tekim, benzer sald›r›lar Adana, Mersin
gibi illerde de yaflan›yor. Baflta söyledi-
¤im gibi, ‹zmir’i kendine has özellikle-
rinden de¤il, pratik nedenlerden ötürü
araflt›rma alan› olarak seçtim. Elbette ‹z-
mir’e mahsus olan Kemalizmin a¤›rl›¤›,
tan›yarak d›fllama olgusunun di¤er met-
ropollerden biçimsel farkl›l›klarla ortaya
ç›kmas›na ve daha bask›n biçimde teba-
rüz etmesine sebep olmufl olabilir.
Tan›yarak d›fllama olgusunu Kemalizm
neden daha bask›n hale getiriyor?
Sekülerlik, Müslümanl›ktan farkl› ola-
rak, bir özdeflleflmeyi engelledi¤i için ta-
n›yarak d›fllama olgusunu daha kolay
meflrulaflt›r›yor olabilir. Ancak hep vur-
gulad›¤›m gibi, Kürt karfl›tl›¤› genelde
politik angajman üzerinden dile getiril-
medi¤i için, tan›yarak d›fllama e¤ilimi
tüm orta s›n›flar› kuflatabilen bir e¤ilim-
dir. Görüfltü¤üm insanlar içinde AKP’li
de vard›, CHP’li de, Fethullahç› da...
Kürt karfl›tl›¤› her ideolojiden, tüm orta
s›n›f mensuplar›nda ortaya ç›kabilir. Bi-
limsel ad›yla “yan›lt›c› iliflki” meselesine
dikkat edelim. Ayn› kaynaktan beslenen
iki olgu var. Kaynak: Orta s›n›f. Olgular:
Kürt ve AKP karfl›tl›¤›. Orta s›n›f mensu-
biyeti AKP karfl›tl›¤›na da, Kürt karfl›tl›-
¤›na da kaynakl›k edebilir. Ama bu, AKP
karfl›tl›¤›yla Kürt karfl›tl›¤› aras›nda do¤-
rudan korelasyon kurmay› gerektirmez.
Zaten bütün yan›lt›c› analizler yanl›fl ko-
relasyon kurmaktan kaynaklan›yor. Ya-
n›lt›c› analizlerin politik ve ideolojik ko-
flullanmadan kaynakland›¤›n› düflünü-
yorum, çünkü AKP’nin ideolojik olarak
fethedemedi¤i bir yer ‹zmir. AKP ve
yandafllar›, AKP’li olmamay› bir patoloji
olarak görmeye bafllad›lar. O nedenle,
her patolojiyi de AKP karfl›tl›¤›yla iliflki-
lendiriyorlar. AKP karfl›tl›¤› bir hastal›k
gibi lanse edilmeye baflland›.
‹ktidarda CHP olsa ve “aç›l›m›” CHP
yapsayd›, orta s›n›f›n reaksiyonu ayn›
olur muydu?
AKP karfl›tl›¤›yla Kürt karfl›tl›¤› olgular›
birbirini pekifltirebilir. Ama bu, ikisi ara-
s›nda bir nedensellik kurmay› zorunlu
k›lmaz. Kürt karfl›t› hissiyat besleyen bi-
rinin, Kürtlere haklar tan›d›¤›n› düflün-
dü¤ü bir hükümeti düflman bellemesi fla-
fl›rt›c› de¤il. Ayn› zamanda, AKP iktidar-
dan düfltü¤ünde Kürt karfl›tl›¤› devam
edebilir. Kürt karfl›tl›¤›n› AKP karfl›tl›-
¤›yla aç›klamaya kalkanlar, Kürt sorunu-
nu yaratan sebepleri görünmez k›lmaya
20
çal›fl›yor. ‘90 öncesine kadar belli bir böl-
geyle s›n›rl› kalan Kürt sorununun zo-
runlu göçle kent hayat›n›n içine girmesi,
“PKK eflittir kökü d›flar›da örgüt”, “Öca-
lan eflittir Ermeni dölü” alg›s›n› ortadan
kald›rd›. Bu alg›n›n ortadan kalkmas› ön-
ce bir “ayd›nlanma”ya sebep oldu,
Türkler Kürt sorununun ay›rd›na vard›.
Ancak, bu “ayd›nlanma” baflka bir ge-
nelleme ve yan›lsaman›n kayna¤›n› olufl-
turdu. Bölücü kavram› daha önce PKK
veya HADEP’i kapsarken, art›k tüm
Kürtleri kapsar hale geldi, çünkü PKK
veya DTP Kürtlerin temsilcisi olarak ta-
n›nmaya baflland›. Yapt›¤›m araflt›rma-
dan edindi¤im en önemli bilgi flu: Kürt
karfl›tl›¤›, Türklerin Kürt alg›s› de¤il, orta
s›n›f kentsel yaflam pratiklerinden türe-
mifl bir alg›d›r. Kentsel yaflam pratikleri-
ne vurgu yapt›¤›m›zda, orta s›n›f› düfl-
man bellemek yerine, yaflam koflullar›n›n
yaratt›¤› sonuçlara dikkat çekmifl oluruz.
Ayn› kaynaktan beslenen iki olgu var. Kaynak: Orta s›n›f.
Olgular: Kürt ve AKP karfl›tl›¤›. Orta s›n›f mensubiyeti
AKP ve Kürt karfl›tl›¤›na da kaynakl›k edebilir. Ama bu, iki
karfl›tl›k aras›nda do¤rudan korelasyon kurmay› gerektirmez.
Akyaz›l›lar Emniyet
Merkezi’nden
dört Diyarbak›rl›
iflçiyi almaya çal›fl›rken
Kürt düflmanl›¤›n› önlemeye çal›fl›rken,
stereotip bir Türk imgesi yarat›p onu
düflman haline getirmemifl oluruz. Tan›-
yarak d›fllama ideolojisini ve maddî ko-
flullar›n› karfl›na alabilirsin, ama Türkü
veya orta s›n›f› bir bütün olarak karfl›na
almak hem politik ve ideolojik hem de
bilimsel olarak çok ciddi bir hata. Gide-
rek artan “Türkler bölünmek istiyor” ve-
ya “faflist ‹zmir” temal› yaz›lar›n hem po-
litik hem de olgusal olarak yanl›fl ve he-
def flafl›rt›c› oldu¤unu düflünüyorum.
Peki, yoksul Kürtlerle yoksul Türklerin
iliflkisine dair gözlemleriniz neler?
‹leride araflt›rmak istedi¤im konu tam da
bu. Yoksul Türklerin s›n›fsal konumlar›-
n›n orta s›n›flar kadar keskin bir Kürt kar-
fl›tl›¤›na elvermedi¤ini düflünüyorum. El-
verse dahi, orta s›n›f›n argümanlar› üze-
rinden bir karfl›tl›k ortaya ç›kmaz. Mesela
yoksul Türklerin “cahil Kürtler” veya
“kent hayat›n› mahvediyorlar” diye orta-
ya ç›kmayaca¤›n› söyleyebiliriz.
Kürt düflmanl›¤›n› hiç de¤ilse azaltmak
için sizce ne yap›lmal›?
Bütün müfredat› de¤ifltirerek, devlet
söylemini yumuflatarak bugünden yar›-
na Ermeni, Rum ve Yahudi düflmanl›¤›n›
azaltabilirsiniz. Ama ayn› yolla Kürt düfl-
manl›¤›n› ortadan kald›ramazs›n›z. Er-
meni, Rum veya Yahudi deneyimlenme-
mifl ötekilerken, Kürtler art›k deneyim-
lenmifl öteki. Kürt karfl›tl›¤›, Türkiye’de-
ki kapitalizmin durumunu tart›flmadan
halledebilece¤imiz bir mesele de¤il. O
nedenle de do¤rudan maddî süreçlere
müdahale etmek gerekir.
Nas›l yap›lacak bu?
Beni karamsar k›lan da bu. Kapitalizmin
çarklar› bu müdahaleye cevaz vermiyor.
Dolay›s›yla, neoliberalizmin ma¤durlar›-
n›n kendilerini etnik kimlikleri üzerin-
den de¤il, makro ekonomik süreçlerin
ma¤duru olarak tan›mlamas›, aralar›nda
ittifaklar kurup politikleflme sürecine
girmesi gerekiyor. Orta s›n›flara, ma¤du-
riyetlerinin kayna¤›n›n Kürtler de¤il, ne-
oliberal politikalar oldu¤unu anlatacak
politik bloklar oluflturmak gerekiyor. Ne
yaz›k ki flu anki Kürt-Türk ayr›flmas›,
böyle bir blo¤un oluflmas›n›n da en bü-
yük engeli. Demokratikleflme süreci de
tan›yarak d›fllama olgusunu çözemez.
Demokratikleflme yaflan›rken Kürt kar-
fl›tl›¤› pekiflerek varl›¤›n› sürdürülebilir.
O yüzden, bu meseleyi demokratikleflme
paradigmas›n›n ötesine geçerek tart›fl-
mak zorunday›z. Kürt sorunu art›k Kürt-
lerin hak ve özgürlük taleplerinden
ibaret bir sorun de¤il. Kürt sorunu ta-
Söylefli: ‹rfan Aktan
n›yarak d›fllamay› da içeren bir sorun-
dur. Bugün “aç›l›m” dolay›s›yla Kürt
karfl›tl›¤› artarken, yar›n baflka bir
“mukaddes” üzerinden ortaya ç›kabi-
lir. Bu nedenle, Türkiye’nin yaflanmaz
bir ülke haline gelme riski var.
ÖLÜMÜNÜN ÜÇÜNCÜ YILINDA KEND‹ SES‹NDEN HRANT D‹NK
Hofl kelimelere karn›m›z tok
Hrant Dink, A¤ustos 2006’da internetten yay›n yapan Nor Radyo’da, Sayat Tekir’in
Anuflabur program›n›n konu¤uydu. Agos’un 10. y›l› vesilesiyle yap›lan programda,
301’den demokratikleflmeye, Ermeni meselesine, beraber nas›l yaflayabilece¤imize dair
düflüncelerini de özetliyordu. Kula¤›m›zda yank›lanan sesiyle, Hrant Dink’i dinliyoruz...
Agos 10. y›l›nda nerden nereye geldi?
Hrant Dink: Agos hedeflerini teker te-
ker gerçeklefltirdi. Bunlardan biri, Erme-
ni toplumunu büyük topluma açmak,
toplumun sorunlar›n› büyük toplumun
sorunlar› haline dönüfltürüp çözüm sa¤-
lamaya çal›flmakt›. Onu yapt›k. Bugün
Ermeni toplumunun gizli kalm›fl bir so-
runu yok. Ermeni toplumunun sorunla-
r› nedir, siyasetçisi de, hükümeti de, ka-
muoyu da, bas›n› da, üniversitesi de bi-
liyor. ‹kincisi, Türkiye’nin sorunlar›n›
bizim toplumumuzun sorunlar› haline
dönüfltürmekti. Bunu da gerçeklefltirdi-
¤imizi düflünüyorum. Bugün Agos
okurlar› Ermeni toplumunun gelece¤ini
düflündükleri kadar Türkiye’nin gelece-
¤ini de düflünüyorlar ve Ermeni toplu-
mun gelece¤inin Türkiye’nin gelece¤in-
den geçti¤ini idrak ediyorlar. Üçüncüsü
ise Agos’u arzu edenlerin gelip kendi
yemeklerini piflirdikleri bir mutfak hali-
ne dönüfltürmekti. Say›s›z insan geldi
Agos’a. Agos’un kap›s› herkese aç›k. Da-
ha baflka, haddini aflan bir ifllev üstlendi
Agos. Bugün art›k dünyada da tan›nan
bir gazete. Türkiye’de hemen hemen bü-
tün kesimlerce tan›nan bir gazete. Bu ka-
dar k›sa zamanda bu kadar popüler ol-
mufl ve ifllevsel bir hacim yaratm›fl bir
gazete oldu¤unu düflünmüyorum. Bunu
becerdik. Bundan sonra da demokratik-
leflme, sivilleflme, fleffaflaflma yolunda
hangi mücadele gerekiyorsa, bunu ver-
meye devam edece¤iz. Bizim için k›flk›r-
t›c› diyebilirler. Bizim için birli¤imizi,
bütünlü¤ümüzü bozuyor diyebilirler.
Bu düzeni sarsmadan yeniden düzenle-
menin mümkün olmayaca¤›n› biliyoruz.
Bizim görevimiz kafalar› kar›flt›rmakt›r.
Ve sorular sordurmakt›r. Birlik, bütün-
lük hofl kelimeler ama, bizim karn›m›z
fazlas›yla tok. Bunlar dayatmac› iktidar-
lar›n kulland›¤› laflar. Böyle birlik, bü-
tünlük ad›na demokratik davranma he-
vesimizi kurban edemeyiz. Gerçek birlik
ve bütünlük dayat›lan de¤il, yarat›lan
bir fleydir. Onu ancak demokratikleflerek
yaratabiliriz. Örterek birlik, bütünlük ol-
maz. A盤a ç›kararak olur. Herkes gör-
sün bu toplumun muhafazakârlar› kim-
ler, ça¤dafl düflünenleri kimler.
Jamanak ve Agos’a yönelik ilan ambar-
gosunu nas›l de¤erlendiriyorsunuz?
Yeri geldi¤i zaman hiç çekinmeden en
kutsal say›lan –t›rnak içinde kutsal ta-
bii–, dokunulmaz say›lan kurumumu-
zu da, o kurumu temsil eden patri¤i de
elefltiriyoruz diye. Elefltirmemizi a¤›r
buluyorlar, k›flk›rt›c› buluyorlar, sevi-
yesiz buluyorlar. Bence elefltirmemize
tahammül edemiyorlar. Yoksa seviye-
mizi korudu¤umuzu düflünüyorum.
Bas›n›n ba¤›ms›z kalmas› gerekiyor ki,
kendisinden beklenen ifllevi yerine geti-
rebilsin. Ne yaz›k ki zaman zaman baz›
vak›f yönetimlerinden, zaman zaman
da patrikhanemizden bu tür bir bask›y-
Her kesimin beni desteklemesinden de hicap duyar›m.
Adam muhafazakârsa, gericiyse, ça¤d›fl› bir zihniyete
sahipse, toplumu, ça¤› alg›lamakta zorlan›yorsa ve beni
destekliyorsa, o zaman kendimden flüphe duyar›m.
la, yapt›r›mla karfl›lafl›yoruz. ‹lan verip
vermemeyi bir koz olarak kullanmaya
çal›fl›yorlar. Ama ba¤›ms›z bir gazete-
nin ilana angaje olmamas› lâz›m. Ona
ba¤›ml› olacaksak, onlar›n istedi¤i gibi
bir bas›n olmak zorunday›z demektir.
Agos böyle bir gazete de¤il, olmayacak
da. Devlete karfl› verdi¤imiz demokrasi
mücadelesini kendi toplumumuz içer-
isindeki yönetimlere karfl› da vermek
durumunday›z. Muhalefet böyle muha-
lefet olabilir ancak. Demokratl›k ancak
böyle olabilir. Kendi evinin içindekini
görmemek do¤ru bir durufl de¤il. Agos
fleffaf bir gazete. Kimseden saklayacak
bir fleyimiz yok. Bir toplum “kol k›r›l›r,
yen içinde kal›r” gibi atasözleriyle, gü-
zel laflarla yönetilmez. Dünyaya bakt›-
¤›n›z zaman, bütün toplumlar sivillefli-
yor, fleffaflafl›yor, demokratikleflmeye
çal›fl›yor. Ermeni toplumunu bundan
ayr› tutmak mümkün olmaz. Ermeni
toplumu da demokratikleflecektir, flef-
faflaflacakt›r, sivilleflecektir.
Türkiye’nin demokratikleflme süreciy-
le ilgili ne düflünüyorsunuz?
301’le ilgili dün yeni bir dava daha aç›l-
d›, Reuters’e verdi¤imiz bir beyanattan
ötürü. 301, bafl›ndan beri söylüyorduk,
ifade özgürlü¤ü üzerinde sallanan De-
mokles’in k›l›c›d›r. Kald›r›lmas› gerekir.
Yaflanan geliflmeler hakl› oldu¤umuzu
do¤rulad›. Türkiye demokratikleflme sü-
recinden geriye ad›m atamaz. Zikzaklar
olacakt›r, ama yeflermeye bafllayan iç di-
namikler art›k belirleyicidir ve o iç dina-
mikler Türkiye’nin demokratikleflmesini
sonuna kadar zorlayacakt›r.
Bu davalar sürecinde yaln›z kald›¤›n›z›
hissettiniz mi?
Hay›r. Yaln›z kalsam dayanabilir miyim
bu kadar bask›ya, s›k›nt›ya? “Yaln›z kal-
d›” diyenler kendilerini toplumun yeri-
ne koymas›nlar. Ay›p ederler. Bir de ta-
bii flu var: Her kesimin beni destekleme-
sinden de hicap duyar›m. Adam muha-
fazakârsa, gericiyse, ça¤d›fl› bir zihniyete
sahipse, toplumu, ça¤› alg›lamakta zor-
lan›yorsa ve beni destekliyorsa, o zaman
kendimden flüphe duyar›m.
Sivilleflmeyle ilgili bir projeniz var m›?
Ben sivilleflmeyle ilgili proje gelifltirmem.
Ben sadece yazar›m, yaz›lar›mla uyar›-
r›m. Onun ötesi, bireylerin siyaset ürete-
bilmeleriyle ilgilidir. Türkiye Ermeni
toplumu siyaset yapmaktan kaç›namaz;
siyaset üretmelidir, hem kendi sorunlar›
için, hem Türkiye’nin genel sorunlar›
için. Siyasetsiz bir birey düflünülemez.
Siyaset üretemeyen bir toplum kendi so-
runlar›na çare bulamaz. Bizler ancak si-
yaset üretilmesine katk›da bulunabiliriz.
Ben bunu yapmaya çal›fl›yorum. Düflün-
celerim neyse yaz›yorum. Karfl›mda fikir
ya da düflünce gelifltirilmesinden de hiç
gocunmuyorum. Bundan haz duyuyo-
rum. Kula¤›ma geliyor, hakk›m›n
nush de¤il, kötek oldu¤unu bildiren-
Söylefli: Sayat Tekir
ler dahi ç›k›yor. Ama hepsini hoflgö-
rüyle karfl›layabiliyorum. Fikrini be-
yan eden insan ister bana karfl› olsun,
ister yandafl›m olsun, ikisini birbirin-
den ay›rmam. Onlardan, o düflünce-
lerden yararlanmaya çal›fl›r›m.
21
SAMAST’A Y‹RM‹, HAYAL’E OTUZ, NED‹M fiENER’E OTUZ ‹K‹ YIL HAP‹S ‹STEM‹
S›r m› kalm›fl ortada?
Evet, istenen cezalar yukar›daki gibi. Nedim fiener’inki 32 sene. Ogün Samast’›n, Yasin
Hayal’in, Erhan Tuncel’in cürmü malûm. fiener’inkiyse kitap yazmak, istihbarat birimle-
rinin “kasd› içeren ihmallerini”, özellikle Emniyet’inkileri soruflturmak, iddianamelerde
ve komisyon raporlar›nda yer alan baz› belgeleri bir araya getirmek. Hrant Dink cinaye-
tinin üçüncü y›ldönümünde, “Dink Cinayeti ve ‹stihbarat Yalanlar›” kitab›n›n yazar›
Nedim fiener’e ve Dink ailesinin avukatlar›n›n raporuna ba¤lan›yoruz...
Hrant Dink cinayetine istihbarat ku-
rumlar› üzerinden bakt›¤›m›zda ne gö-
rüyoruz?
Nedim fiener: Hrant Dink’in öldürülme-
si, bana bafltan sona ciddi bir proje, gü-
venlik birimlerinin ortak bir projesi gibi
geliyor. Sadece 19 Ocak 2007’ye de¤il,
çok daha geriye giderek olaya bakt›¤›n›z
zaman o gün yaflanan fleyi anlayabiliyor-
sunuz. Foto¤raf› zaten herkes afla¤› yu-
kar› görüyor; önemli olan, aradaki parça-
lar› doldurmak. Hrant Dink’in yan›nda
olursunuz veya olmazs›n›z, elefltirirsiniz
veya elefltirmezsiniz, ama bir fley için u¤-
rafl›yordu. O süreçte ona karfl› ç›kanlar
ve onlar›n iliflkide oldu¤u baflkalar› var-
d›. O kifliler, görevlerini ihmal ederek ve-
ya o sürece katk›da bulunarak bu sonu-
cun yaflanmas›n› sa¤lad›lar. Ben kitapta
puzzle’›n eksik parçalar›ndan bir-iki ta-
nesini tamamlamaya çal›fl›yorum. Bir
k›sm› zaten tamamlanm›fl, Trabzon’da
cinayet planlan›rken Jandarma persone-
linin nas›l seyirci kald›¤›n› biliyoruz...
‹çinde kast› da bar›nd›ran ihmaller uzun
süredir mevcut. Cinayet planlanmadan
önce, Hrant Dink’in korunmas› gereken
dönemde var bu ihmaller. Biliyorsunuz,
Yasin Hayal 2006’n›n bafl›ndan itibaren
bu cinayeti dillendiriyor, hapishaneden
ç›kt›ktan sonra Ermenilere kin besleme-
ye bafll›yor nedense. Ve hayat›nda hiç ta-
n›mad›¤›, yaz›lar›n› okumad›¤› Hrant
Dink’i hedef al›yor.
“Türkün kan› Ermeni kan›yla temizle-
necek” gibi, uydurulmufl bir cümle her-
kesin a¤z›ndayd› çünkü...
Evet, ama Pelitli’de kahvede konuflula-
cak konu de¤il ki. O dönemde toplumda
yayg›n olarak tart›fl›ld›¤›n› da hat›rlam›-
yorum. Hrant Dink çok dar alanda birile-
rinin hedefiydi, o da bunu çok iyi biliyor-
du, hepimizin gözü önünde yaflan›yordu
durum.
Ama Yasin Hayal ve arkadafllar›n›n bir
seneye yak›n bu cinayeti planlad›¤›n›,
silah aray›fl›nda oldu¤unu Jandarma
da, Emniyet de –kitab›n›zdaki resmî
kay›tlara göre– biliyordu. Anadolu’nun
baflka flehirlerinde de böyle planlar
yayg›n m›ym›fl, yoksa Hayal ve arka-
dafllar› tek bir oluflum mu?
Hay›r. Sadece Trabzon’da var. ‹stan-
bul’da davalar›na Veli Küçük, Kemal Ke-
rinçsiz gibileri müdahil oluyor, olaylar
ç›kar›yorlar, ama “ben gidip flunu bir öl-
düreyim” diyen yok. Bir tak›m gölgeleri
hep hissediyor Hrant, ama Trabzon’dan
19 yafl›nda bir çocuk ç›kacak da gelip vu-
racak! Son duruflmalar›n birinde silah›
gösterdiler, Ogün Samast silah› bile tan›-
22
Nedim fiener
Ali Bayramo¤lu diyor ki, “biz hep k›fllaya bakt›k, o gözle
Emniyet’e hiç bakmad›k”. Bakmad›lar, çünkü Emniyet onlar›
da yönlendirdi. Medyada, özellikle “Hrant’›n dostuyum” diyen
kesimlerde, liberal gruplarda hiç bunun üzerinde durulmuyor.
m›yor. O zaman soruyorsunuz, o mu
kulland› silah›, baflkas› m›? O silah te-
mizlenmifl ve eksik mermiler tamamlan-
m›fl olarak Samast’›n üzerinde bulundu
sonra. Ama duruflmada dedi ki, “Trab-
zon’dan otobüse binerken silah› belime
koydum, dört gün hiç ç›karmad›m”. ‹n-
san›n do¤as›na ayk›r› bir fley, hiç düflmez
mi o silah dört gün? Neyse, bu ihmaller
Hrant’›n hedef olarak belirlendi¤i 2004’te
bafll›yor, cinayet s›ras›nda da, cinayet ifl-
lendikten hemen sonra da, bugün dava
yürütülürken de bir sürü ihmal var. Ba-
fl›ndan sonuna ihmaller zinciri.
Siz faillerden daha fazla cezayla yarg›-
lan›yorsunuz, ama kamu görevlilerinin
birço¤u mahkemeye dahi ça¤r›lam›yor.
Yani Hrant Dink cinayeti meselesinde
en büyük suçu siz ifllemiflsiniz gibi bir
durum var. Bu kitab› haz›rlarken yönte-
miniz neydi, hiç duyulmam›fl fleyleri mi
yazd›n›z, kimsenin ulaflamayaca¤› bir
tak›m belgelere mi ulaflt›n›z?
Nedense Dink cinayetiyle ilgili ana dava
olaya çok dar bir pencereden bak›yor.
Mahkemeye göre katiller bulunmufl,
maktûl de, fail de belli, deliller zaten or-
tada, gereken ceza verilecek ve herkes
yoluna gidecek. Bu süreçte Emniyet’in
içinde çok ciddi manipülasyonlar yap›l-
d›¤›, çok önemli belge ve bilgilerin mah-
kemeye verilmedi¤i söyleniyordu. Med-
yadaki genel alg› fluydu: Bu suçu her me-
lânette oldu¤u gibi askerler ifllemifltir, za-
ten belli, Ali Öz diye bir adam, yan›nda
da jandarmalar var. Ali Bayramo¤lu da
diyor, “biz hep k›fllaya bakt›k, o gözle
Emniyet’e hiç bakmad›k”. Bakmad›lar,
çünkü Emniyet onlar› da yönlendirdi,
ayn› dava sürecinde oldu¤u gibi. Oysa
çok kritik bir fley var: Erhan Tuncel, poli-
sin eleman›. Yar› polis. Sadece elinde si-
lah› yok, fliddet kullanam›yor, ama ona
duyulan sayg› hep ‹stihbarat’›n adam›
oldu¤u için. Ve yakalan›p ‹stanbul’a geti-
rildi¤i gün bu adam her fleyi anlat›yor. O
befl sayfal›k tutana¤› reddediyor ama, o
kadar çok ciddiye al›nmas› gereken bir
fley ki. Medyada, özellikle “Hrant’›n dos-
tuyum” diyen kesimlerde, liberal grup-
larda hiç bunun üzerinde durulmuyor.
Bunun bir nedeni, polisin sadece bu süre-
ci de¤il, medyay› da kontrol ediyor ol-
mas›. ‹stihbaratç›lar kendilerine yönele-
cek suçlar› çok kolay bertaraf edebiliyor-
lar, belge gösteriyorlar, “bak›n” diyorlar,
“biz uyard›k, 17 fiubat’ta ‹stanbul’a gön-
derilmifl belgede ‘Hrant Dink’e yönelik
ses getirici bir eylem’ yaz›yor” diyorlar.
“‹stanbul polisi bu ihbar› ciddiye alma-
m›fl, Hrant’› korumam›fl” diyor Anka-
ra’dan ‹stihbaratç›lar. Peki 17 fiubat 2006
tarihli as›l ana raporu niye gizliyor ‹stih-
barat? ‹stanbul’a gönderilmemifl olan
ana raporda sadece “ses getirici eylem”
yazm›yor, “Yasin Hayal’in ne pahas›na
olursa olsun Hrant Dink’i öldürece¤i”
aç›k ve net biçimde yaz›l›yor. Bu, Hrant
Dink’i koruma alt›na almak için bir se-
bep, ama ‹stihbarat Daire Baflkan›, bu
belgeleri uzun süre mahkemeye gönder-
mek istemedi. Sonra “ancak bir naip hâ-
kim eflli¤inde okuyabilirsiniz, ard›ndan
imha edin” diye devlet s›rr› kapsam›na
soktu. Ben de onlar› bir yerlerden bulup
kitaba koydum, burada as›l ihmalin Em-
niyet ‹stihbarat aya¤›nda oldu¤unu, hat-
ta ve hatta bu ihmallerin neyi amaçlad›-
¤›n› ortaya ç›karmaya çal›flt›m. Bir de flu
var: 2004’ün aral›k ay›nda Hrant Dink’i
‹stanbul Valili¤i’nde bir M‹T’çinin tehdit
etti¤i söylenir hep. Bu bir efsaneydi, son-
ra Hrant son yaz›s›nda da yazd›, ama is-
mini filan bilmiyordu. Hrant’›n ard›ndan
da çok yaz›l›p çizildi, güzel, ama o
M‹T’çinin kim oldu¤u önemli de¤il mi?
U¤raflt›m, ö¤rendim, o M‹T’çinin kim ol-
du¤unu yazd›m kitaba (dönemin M‹T ‹s-
tanbul Bölge Baflkan Yard›mc›s› Özel Y›l-
maz). Fakat kendilerine “Hrant’›n dostu”
diyen yazarlar bu konuya hiç girmiyor-
lar. Ne zamana kadar? O M‹T’çinin Bed-
rettin Dalan’a kaç diyen M‹T’çi oldu¤u
anlafl›lana kadar. Yeni fiafak manflet yap-
t› sonra, “Dink’i tehdit eden buymufl” di-
ye. Türkiye’deki pek çok olayda oldu¤u
gibi, Hrant Dink cinayetini de herkes po-
zisyonuna göre kullanmaya çal›fl›yor.
Herkes bu cinayeti kullanarak bir sürü
fley anlatmaya çal›fl›yor, ama gerçekler
arada süpürülüp gidiyor. Ben o çöpün
içinden belgeleri toplay›p bir araya getir-
meye çal›flt›m ve ad›na da “‹stihbarat Ya-
lanlar›” dedim. Bu ülkede baz› fleyleri ya-
zabilirsiniz, derin devlet dersiniz, çok ka-
l›n laflar edebilirsiniz, derin devlet size
dava açamaz, ama ben hepsinin yalanc›
oldu¤unu yazd›m –bu, en kibar anlat›m›.
Daha a¤›r anlat›m› TCK’n›n 82. maddesi,
yani ihmal yoluyla ölüme sebebiyet ver-
mek. Suça ortak olmaya yak›n bir pozis-
yon asl›nda.
Esas olarak bu pozisyonda olan belli bir
istihbarat birimi mi?
Hepsi var. Ama mesela Jandarma med-
yay› iyi manipüle edemedi¤i için sahip-
siz ve yaln›z. O yüzden üzerine gide gide
hakk›nda dava aç›labildi. Peki, “Hrant’›n
dostuyum” diyen gruplarda Emniyet
için de dava aç›lmas› yolunda en ufak bir
çaba var m›? Benim çabam var, 30 y›lla
yarg›lan›yorum.
Erhan Tuncel’in konumu baflkalar›n›n
bu çabay› göstermesi için neden yeterli
olam›yor?
Tuncel, “cinayetten üç-dört ay önce güya
Emniyet’le iliflkim kesilmifl” diyor du-
ruflmada, “ama bunu bana söylemedi-
ler”. Oysa haber verilmesi lâz›m. ‹flleye-
bilece¤i herhangi bir suç Emniyet’i ba¤-
lamas›n diye bildirilir bu durum. Erhan
Tuncel zeki bir çocuk, diyor ki, “benim
Emniyet’le iliflkim kesilmemiflse ne olur
sonuçlar›?”. Mahkemede soruyor bunu,
herkes de bak›yor. Ne olur sizce, kimin
parma¤› nerede olur? Emniyet’ten “biz
Erhan Tuncel’le Kas›m 2006’da iliflkimizi
kestik” diyorlar, ama kitapta kesmedik-
lerini gösteriyorum, telefonla görüflme
say›lar›n› da koydum.
Bir de Erhan Tuncel’i Trabzon’da muh-
birli¤e alan, cinayet esnas›nda Bayburt
teflkilât›nda bulunan polis memuru
Muhittin Zenit’le cinayetin hemen ar-
d›ndan yapt›klar› bir telefon görüflmesi
var ki, feci...
O konuflma son âna kadar irtibatta ol-
duklar›n›, bir tak›m bilgileri paylaflt›kla-
r›n› gösteriyor. Bayburt’tan MSN’den gö-
rüfltüklerini anl›yoruz o konuflmada,
MSN kay›tlar›n›n gelmesi lâz›m, ama hiç
kimse peflinde de¤il. “MSN’e geç” diyor
telefonda, bayramdan bayrama konufltu-
¤un adam›n MSN’ini bilir misin? Hem
bir kayg›n, korkun yoksa niye MSN’e ge-
çirtiyorsun? Cinayet gecesi Emniyet’te
misafir ediliyor Erhan Tuncel. Bunlar›n
hesab›n› hâlâ kimse sormad›. Ben kitapta
kenara süpürülmüfl parçalar›n içinde ifle
yararlar› ald›m, Trabzon, Rize, Ankara,
‹stanbul’daki dosyalar› da bir araya ge-
tirdim, bilgileri çak›flt›rd›m. Böyle bak›n-
ca, bir yerde bir türlü konuflan adam›n
bir baflka yerde farkl› konufltu¤unu anl›-
yorsunuz.
Cinayetin hemen ard›ndan, aralar›nda
size dava açanlar›n da bulundu¤u, art›k
farkl› illerde olan polis müdür ve me-
murlar› aras›nda bir telefon trafi¤i bafl-
l›yor, Trabzon’dan Afyon’a, Bay-
burt’tan Ankara’ya...
Böyle bir olay oldu¤u zaman hemen bir
masa kurulur, Hrant Dink’le ilgili tüm
bilgiler, raporlar, ald›¤› tehditler bir ara-
ya getirilerek bir flema oluflturulur. Bir-
iki saatlik bir ifl bu, fakat cinayet ifllendi-
¤i zaman Emniyet’in ‹stihbarat Daire
Erhan Tuncel
Ogün Samast Yasin Hayal
Cinayetin hukukî ve ahlâkî sorumlulu¤u hâlâ ‹stanbul
Emniyet Müdürlü¤ü, Cerrah ve adamlar›n›n üzerinde. Ama bir
de cinayetin y›llar süren planlanma aflamas› var. Trabzon ilk
halka, Ankara ikinci, ‹stanbul üçüncü halka.
Baflkan› ve alt›ndakiler bu masa için ko-
nuflmuyorlar birbirleriyle, devlet için ça-
l›flm›yorlar. Neyin pani¤i bu? 22 Ocak’ta
Erhan Tuncel her fleyi anlatt›¤› zaman
oyun bozuluyor. Mahvoluyorlar, biliyo-
rum ki en iyi istihbaratç›lar tutuklanma-
y› bekliyor o günlerde. Bir defa, suçluyu
Emniyet’e ba¤lam›fllar: Yasin Hayal’in
McDonald’s’a att›¤› bombay› yapan Er-
han Tuncel. Ve Tuncel Dink cinayetinde
Emniyet’in aya¤›ysa e¤er, dedi¤i do¤-
ruysa ve Emniyet’ten ayr›lmad›ysa,
onunla iliflkide olanlar bu davada niye
yoklar? San›k olarak demiyorum, onu ta-
yin etmek hukukun ifli, ama tan›k olarak
niye yoklar? ‹stanbul’a, mahkemeye gel-
miyorlar, ifadelerini Ankara’dan veri-
yorlar, ama bana açt›klar› davay› bilfiil
takip edebiliyorlar. Bana iftiradan dava
aç›lmad›, biri Terörle Mücadele Yasa-
s›’na ayk›r›l›k, yani terörle mücadele
eden kiflileri örgütlere hedef göstermi-
flim. ‹ki, gizli belge temin etmek, üç, gizli
belge yay›nlamak... Bu, A¤›r Ceza Mah-
kemesi’ndeki davalar›m. Bir de Asliye
Ceza’da haberleflmenin gizlili¤ini ihlâl,
kamu görevi yapan devlet memuruna
hakaret, adlî yarg›lamay› etkilemeye te-
flebbüs var. Bir defa, onlara aç›lm›fl bir
dava yok ki, etkileyeyim. Haberleflmenin
gizlili¤ini ihlâl de, Erhan Tuncel’le Mu-
hittin Zenit’in konuflmas›. Devlet memu-
runa hakaret de etmiyorum, Baflbakanl›k
Teftifl Kurulu bu kiflilerin görevini ihmal
etti¤ini yaz›yor, ben de bu kadar›n› yaz-
m›fl›m zaten. Fakat bas›n› manipüle et-
meye çok al›flm›fllar, böyle yafl›yorlar,
operasyonlar›n bir aya¤› hep bas›nla yü-
rüyor. Ben o zincirin halkas› olmad›¤›m
için tepki çekiyorum. Onlar›n etkiledi¤i
gazeteciler hiçbir zaman benim davay›
köflelerine filan alm›yorlar. Ama Zaman,
Yeni fiafak, Taraf gibi gazeteler baflka ga-
zeteciler için manfletler at›yor kaç sefer.
Biri Güler Kömürcü’yle Tu¤rul Türkefl’in
ahlâka mugayir konuflmas›n› yay›nla-
m›fl, hakaretten ceza al›yor adam, “bas›n
özgürlü¤ü” diyor, hemen görüyorlar.
Baflbakanl›k Teftifl Kurulu, raporunda
Emniyet’in ihmalini nas›l anlat›yor?
Eski ‹stihbarat Daire Baflkan›, konumu
itibariyle, cinayetin planlanmas›ndan ifl-
lenmesine kadar bütün süreçlerden ha-
berdar diyor.
Ayn› kifli, Ramazan Akyürek, Santoro
cinayetinin ifllendi¤i dönemde de Trab-
zon Emniyet Müdürü, de¤il mi?
Evet, orada. McDonald’s bombaland›-
¤›nda, Erhan Tuncel muhbir yap›ld›¤›n-
da hep orada. O dönem Hrant Dink’le il-
gili raporlarda kendi imzas› var. O ra-
porlarda “Yasin Hayal ve grubu” deni-
yor, cinayet için tetikçi de¤ifltirdi¤i takip
ediliyor. Hatta ‹stihbarat’a karfl› koyma
tekniklerinden de haberdar Yasin Hayal,
cep telefonunu Maçka’ya gönderiyor,
kendisi ‹stanbul’a geliyor.
Çünkü flehir de¤ifltirdi¤inde gitti¤i ile
haber verilmesi gerekiyor...
Evet, ama ne diyor polis, “gitti¤i eve,
oturdu¤u koltu¤a kadar biliyoruz”. Ama
‹stanbul’a gelmifl bu adam. Sonra Zeynel
Abidin Yavuz var, Ogün Samast’tan bir
önceki tetikçi, temmuzda ortadan kaybo-
luyor. “Araflt›rd›k” diyorlar, “Kocaeli’ne
gitmifl”. Hemen uyanmas› gerekir bir is-
tihbaratç›n›n. Ama çal›flmaya gitmiflmifl.
Sonra onun de¤iflti¤i de biliniyor, tele-
fonda “hani bir çocuk vard›” diyor Zenit,
Erhan Tuncel’e. Bir tak›m fleyler biliniyor
yani. Ama hiçbir mahkeme bu genifllikte
onlar›n ifadelerini alm›yor. Komisyonla-
ra konufluyorlar, ama mesela bir TBMM
komisyon raporu var, anlafl›lmamas› için
her türlü fley yap›lm›fl, birçok bölüm ç›-
kar›lm›fl. Geliyor bir cümle, sonra nokta
23
 nokta nokta, paragraf bafl›na geçiyor.
Acaba neler var o boflluklarda, niye kesi-
yorsun ki cümleyi? Baz› ifadeleri okur-
ken adam›n vücut kokusunu bile alabili-
yorum, ama burada kesip kesip tek par-
çal›k tek bir cümle haline getirmifller bü-
tün raporu, anlayabilene aflkolsun.
Bu davadan beraat karar› alsan›z yahut
ceza çekseniz, size dava açanlara ziyare-
te, sohbete gider misiniz?
Hay›r. Niye?
McDonald’s bombalamas›ndan hapis
yat›p ç›k›nca Yasin Hayal neden Terör-
le Mücadele’ye “nezaket ziyaretleri”
yap›yor?
(gülüyor) Tuhaf›n tuhaf›. Trabzon’da
McDonald’s her gün bombalanm›yor ki,
adam› unutman mümkün de¤il, o gele-
cek olsa bile senin “hop birader!” demen
lâz›m. ‹kincisi, Yasin Hayal’le dönemin
Terörle Mücadele fiube Müdürü Yahya
Öztürk aras›ndaki iliflki çok farkl› boyut-
larda, çok irdelenmesi gerekir o iliflkinin.
Baflbakanl›k Teftifl Kurulu bence orada
sa¤l›kl› bir tespitte bulunmuyor. Cebin-
Foto¤raf: Mehmet Kaçmaz / NarPhotos
den Kur’an ç›karmak, Muhsin Yaz›c›o¤-
lu’nun resmini göstermek gibi hareketle-
ri, “bayrak yere düfltü, siz kald›racaks›-
n›z” gibi laflar› müfettifller, karfl› taraftan
bilgi almak, kontrol alt›nda bulundur-
mak için “iyi polis numaras›” gibi yo-
rumluyor. Bunu anlayabilirdim, sadece
Yasin Hayal’le s›n›rl› kalsayd›. Ama fiu-
be Müdürü, Yasin Hayal’in babas›na da
söylüyor iki kez. Onun karfl›s›nda niye
“iyi polis”i oynas›n? “Merak etme” di-
yor, “raporlar› öyle bir yazaca¤›z ki, o¤-
lun k›sa sürede ç›kacak”. Bunu niye söy-
lüyor babas›na? Burada çok farkl› bir an-
lay›fl var. Büyük Birlik Partisi’ne, o anla-
y›fla bakmak gerekiyor bu noktada.
Emniyet’teki etkisinden baflka, flehrin
bir sürü zengini, tüccar› da BBP’li...
Trabzon’un kendisi zaten bir proje. Etnik
ve tarihsel nedenlerden ötürü bir proje.
Binnaz Toprak’la Mahalle Bask›s› araflt›r-
mas›na kat›lm›flt›m, Trabzon’a da gitmifl-
tim. Forum Trabzon aç›lm›fl, bir sürü ilde
var. Forum kelimesinin düz çizgisinin,
R’nin alt›na da ilin ad›n› yaz›yorlar. Yani,
“Rum Trabzon” oluyor. Bunu manflet
yapm›fllar gazetelerde, böyle paranoya-
larla, bu düflünceyle yat›p kalk›yorlar
orada. Trabzon’un çok önemli aileleri
24
var, onlar bu ifllerin içinde olmazlar, ama
vurucu yap›da olan insanlar da var. Bun-
lar tetikçinin nerede bulunaca¤›n› çok iyi
biliyorlar. fiehrin göbe¤inde bulamazlar
belki, ama sa¤›ndan solundan, Pelitli gibi
baz› mahallelerden, itilmifl kak›lm›fl yer-
lerden nas›l bulunaca¤›n› çok iyi biliyor-
lar. Yasin Hayal de bence özellikle üzeri-
ne çal›fl›lm›fl bir adam. Duruflmalara git-
ti¤iniz zaman, san›klar›n birbirleriyle te-
maslar›nda, el kol hareketlerinde bunu
görüyorsunuz. “Bu cinayet adi bir cina-
yettir, biz planlad›k, alaca¤›m›z cezalar
belli zaten” gibi bir anlaflma yap›lm›fl
aralar›nda sanki. Üniversite okudu¤un-
dan ve hayat›n›n kayaca¤›n› bildi¤inden
Erhan Tuncel biraz feryat ediyor, ama
Yasin Hayal “yatal›m, evimize gidelim”
havas›nda. Mahkeme de adaletin bu s›-
Santoro cinayetinin, Malatya olay› gibi olaylar›n yan›nda
Dink cinayeti için de “tipi, ifllenifl biçimi aç›s›ndan bu
örgütün yap›s›na uygundur” denmedi mi? Peki niye Hrant
Dink cinayetiyle Ergenekon birlefltirilmiyor?
n›rlarda tecelli etmesi için elinden geleni
yap›yor.
Cinayetin ard›ndan Erhan Tuncel’le gö-
rüflmesinde Muhittin Zenit, “ama kaç-
mayacakt›” diyor. Ogün Samast’›n kaç-
mas› istenmiyor muymufl?
Öyle görünüyor. Yakaland›¤› zaman,
Trabzon’dan milliyetçi duygularla gel-
mifl bir genç olacak, hiçbir irtibat›, iliflkisi
bulunamayacak. Hatas›, kaçm›fl olmas›
asl›nda. fiemsi Denizer öldürüldü, Cen-
giz Bal›k diye bir adam elinde silah, “ben
öldürdüm” diye ç›kt›, kapand› dosya, ar-
kas›ndaki güçler irdelenemedi. Dink ci-
nayeti de öyle olacakt›. Burada belki ikili
bir yap› da var. Belki kaçt›¤› zaman Er-
han Tuncel, Trabzon’da Samast’› Emni-
yet’e teslim edecekti, biliyordu kaçt›¤›n›
çünkü.
Yani otobüs mü bekleniyor o s›rada
Trabzon’da, “biz yakalad›k” demek
için?
Evet, telefonda Erhan Tuncel “gerekirse
teslim ederiz” filan diyor.
Ve Ogün Samast Trabzon otobüsün-
deyken, Yasin Hayal ve arkadafllar› gö-
zalt›na al›nm›flken, Erhan Tuncel Emni-
yet ‹stihbarat’ta çay içiyor...
Duruflmada “o gece bana ‹stihbarat’ta
neskafe ›smarlad›lar” diyor, “bunun ne
anlama geldi¤ini yaln›zca istihbaratç›lar
bilir, zaman› geldi¤inde aç›klar›m”. Hâlâ
“neskafe”nin ne oldu¤unu bilmiyoruz.
Erhan Tuncel’in oradaki pozisyonu, her-
halde orkestra flefi gibi iflleri yürütmek
üzerine kurulu. Yasin Hayal baflka bir rol
oynuyor. E¤er Samsun’da yakalanma-
sayd› Ogün Samast, bence teslim edilece-
¤i yer Trabzon’du. Yasin Hayal’in
McDonald’s eyleminden sonra ‹stan-
bul’da yakalanmas› da, muhtemelen Er-
han Tuncel’in ya da Hayal’in daha önce
iliflkili oldu¤u polis muhbiri Sinan Rafli-
to¤lu’nun bilgisiyle gerçekleflen bir ope-
rasyondur. Yasin Hayal’in bütün eylem-
lerinde bir istihbaratç› var, Baflbakanl›k
Teftifl Kurulu bu noktaya özellikle de¤i-
niyor. Bombalama eylemi öncesi ve son-
ras›nda Sinan Raflito¤lu’yla sürekli gö-
rüflme yapt›¤› biliniyor. Raflito¤lu, t›pk›
Tuncel gibi, eylemden bir süre önce ele-
manl›ktan ç›kar›l›yor. Yani Yasin Hayal’e
birileri “Abdullah Çatl› rolü” vermifl.
Samast’›n Trabzon’a ulaflmas›na tafl ko-
yan ‹stanbul Emniyet’i mi oluyor?
“Nerede olursa olsun, bir an önce yaka-
lans›n” derdinde onlar.
‹stanbul Emniyeti’nin Dink’i koruya-
mamaktan kaynaklanan ihmal suçla-
mas›nda Celalettin Cerrah’› vali Gü-
ler’in korudu¤unu söylüyorsunuz, ama
can› yanan ve görevden al›nan, Sa-
mast’›n Trabzon’a gitmesini engellemifl
bulunan ‹stanbul ‹stihbarat fiube Mü-
dürü Ahmet ‹lhan Güler oluyor...
O da bas›n biraz durulsun, ortal›k yat›fl-
s›n diye herhalde. Yoksa ‹stanbul Emni-
yeti görevini yapmam›fl, bu tart›fl›lmaz.
Gazetesinin önüne kadar gelip tehdit
ediliyor, evine öldürme amaçl› insanlar
geliyor, sen polisler gönderiyorsun, teh-
dit mektuplar› ortalarda geziyor. Ve siz
bu insan› koruyam›yorsunuz. Bunun ge-
rekçesi olamaz. Bu cinayetin hukukî ve
ahlâkî sorumlulu¤u hâlâ ‹stanbul Emni-
yet Müdürlü¤ü, Cerrah ve adamlar›n›n
üzerindedir, bunu kimse inkâr edemez.
Ama bir de cinayetin y›llar süren bir
planlanma aflamas› var. Bu olay›n baflla-
d›¤› yer Trabzon ve oradan bafllay›p zin-
cirin halkalar›n› do¤ru yerlefltirmeliyiz.
Trabzon ilk halka, Ankara ikinci ve cina-
yetin ifllendi¤i ‹stanbul üçüncü halkad›r.
Ama eski ‹stihbarat Daire Baflkan› Rama-
zan Akyürek’in görevden al›nmas›nda
Dink cinayeti etkili olmufl mudur, emin
de¤ilim. Belki iyi bir ad›m olabilir, mah-
kemeye gelirse san›klar›n aç›klamalar›n›
gelifltirebilir. Bu, Trabzon ve ‹stanbul fiu-
be Müdürleri için de geçerli.
Hrant Dink cinayeti esnas›nda az›nl›k-
lara yönelik tehditlere dair istihbarat-
tan sorumlu olan ‹stihbarat Dairesi C
fiube Baflkan› Ali Fuat Y›lmazer, cina-
yetin ard›ndan, daha önce Trabzon Em-
niyet Müdürü olan ‹stihbarat Daire
Baflkan› Ramazan Akyürek taraf›ndan
‹stanbul ‹stihbarat fiube Müdürü ola-
rak atan›yor. Bayburt’ta bulunan Mu-
hittin Zenit de Ankara’ya, Emniyet ‹s-
tihbarat genel merkezine çekiliyor.
Bunlar enteresan geliflmeler de¤il mi?
Öyle. Baflbakanl›k Teftifl Kurulu’nun tes-
pitine ra¤men ‹stanbul ‹stihbarat fiube
Müdürü olabildi Y›lmazer. fiimdi ‹stih-
barattan Sorumlu Emniyet Müdür Yar-
d›mc›s›. Biz ne bekliyoruz bu insanlar-
dan? Dink cinayetiyle ilgili bilgi gelirse,
olay› ayd›nlatmalar›n›. Mahkeme bir fley
isteyince “devlet s›rr›” diyen adamlar
bunlar. Hrant Dink ölmüfl, s›r m› kalm›fl
ortada?
Kitab›n›zda Akyürek ve Y›lmazer’in
Fethullahç› oldu¤una dair bir bilgi notu
da var. Geçti¤imiz günlerde Ergenekon
san›¤› Adil Serdar Saçan da Akyürek’in
Emniyet’te Fethullahç› örgütlenmeyi
bafllatan adam oldu¤unu söylüyordu.
Sizin bu isimlerin üzerine gitmenizde
bunun pay› var m›?
Ramazan Akyürek’in Fethullahç› oldu-
¤una dair sicil notu, Vali Erol Çak›r’a ait.
Ali Fuat Y›lmazer’in Gülen cemaatine
yak›nl›¤› ise, Emniyet Genel Müdür Yar-
d›mc›s› Necati Alt›ntafl imzal› Ankara
Cumhuriyet Savc›l›¤›’na gönderilmifl bir
bilgi notu olarak var. Velev ki bunlar
do¤ru olsun, bu beni Gülen cemaatine
yak›n olan insanlar›n kötü oldu¤u gibi
bir sonuca vard›rmaz. Benim için önemli
olan, ortada ayd›nlat›lmas› gereken bir
cinayetin olmas›. Kitab› yazarken Emni-
yet içinde F tipi yap›lanma iddialar›na
hiç odaklanmad›m. Benim için görevi ih-
görmeyenlerin durumuna düflerim. Bu kon demesem de, o iliflkiler bütünü için
ifli soruflturmak bir ekibin ifli; herhangi görülen davan›n ilk iddianamesinde
bir ba¤la bir yere ba¤l› olmayan, namus- Santoro cinayetinin, Malatya olay› gibi
lu, cesur insanlar›n seçilmesi gerekir bu olaylar›n yan›nda Dink cinayeti için de
ekip için. Baflbakan›n imzas›n› tafl›yan ra- “tipi, ifllenifl biçimi aç›s›ndan bu örgü-
por zaten Akyürek ve Y›lmazer hakk›n- tün yap›s›na uygundur” denmedi mi?
da önemli tespitlerde bulunmufl. Ha, bir Peki niye Hrant Dink cinayetiyle Erge-
suçlar›, ihmalleri yoksa görevlerine de- nekon birlefltirilmiyor? Dan›fltay cinaye-
vam etsinler, benim derdim gerçe¤in or- ti, Osman Y›ld›r›m ad›nda müebbet al-
taya ç›kmas›. m›fl bir adam›n tart›flmal› bulunan ifa-
Bu cinayette en önemli s›rlardan biri de deleriyle Ergenekon’a ba¤land›. Tart›fl›l-
herhalde bankan›n kamera kay›tlar›n›n s›n tart›fl›lmas›n, o da bizim iflimiz de¤il,
silinmifl olmas›... ama bir kiflinin ifadesiyle yap›lm›fl bu
Evet, bunun da hiç üzerine gidilmiyor. ba¤lanma. Kitapta Emniyet Müdürlü-
Üç-dört günün kayd› duruyor, ama o ¤ü’nün yapt›¤› iddia edilen flemay› ko-
saatlerin kayd› yok. Osman Hayal de yuyorum, Ergenekon san›klar›yla Dink
belki ‹stanbul’dayd›, belki de gitmemifl- cinayeti san›klar› aras›nda telefon irtiba-
ti ‹stanbul’dan. Hrant Dink’le konuflan t›n› gösteren bir flema bu, iddianameyi
M‹T görevlisi bölge baflkan yard›mc›s›y- koyuyorum, bir fley olmuyor. Bafl›ndan
beri “Dink cinayetini Ergenekon yap-
Yasin Hayal’in bütün eylemlerinde bir istihbaratç› var. m›flt›r” diyenler niye ›srarc› de¤iller?
Dink cinayetinin san›klar› Silivri’dekile-
Bombalama eylemi öncesi ve sonras›nda Sinan Raflito¤lu’yla
rin aras›na kar›fl›rlarsa baflka bir fley an-
sürekli görüflme yapm›fl. Raflito¤lu, t›pk› Tuncel gibi, latmalar›ndan m› korkuluyor acaba?
eylemden bir süre önce elemanl›ktan ç›kar›l›yor. ‹deolojik bir yaklafl›m›m yok, hukuku
ar›yorum. Onlar›n diliyle konufluyo-
d›, Valili¤e görevli gittiyse görev k⤛d›- rum, “evet, Ergenekon yapm›flt›r” diyo-
n›n, dönüflte yazd›¤› raporun olmas› lâ- rum, hak hukuk noktas›ndan bak›yo-
z›m, mahkeme bunlar› neden talep et- rum, çok k›z›yorlar. Elektrik dü¤mesine
miyor? Bu cinayete proje dememin ne- basars›n›z, ortal›k ayd›nlan›r ya, Dink
deni bu, her aya¤› var. Ama hiç kimse cinayetinde gerçe¤e o kadar yak›n›z

Söylefli: Merve Erol

mal hasebiyle bir insan›n ölümüne sebe-
biyet vermek yeterli bir veri. Amac›m
Dink cinayeti üzerinden Fethullahç›larla
kavga etmek de¤il. Hukukî ve ahlâkî ola-
rak iflin peflindeyim, aksi takdirde Akyü-
rek ve Y›lmazer hakk›ndaki iddialar›
ç›plak gerçe¤in peflinde de¤il. Dönüp asl›nda. Ama e¤er o elimizi k›rarlarsa,
dolafl›yoruz, herkes “Hrant Dink cina- hep karanl›kta kalmaya mahkûm bu
yetini nas›l kullan›r›z” derdinde. Ad›na ifl. Ben dü¤meye dokundum, ama eli-
Ergenekon deyin demeyin, oradaki tip- mi k›rmaya çal›fl›yorlar. Bu cinayet
ler bu iflin içinde bir flekilde. Böyle di- ayd›nlanmazsa, kim olursan›z olun,
yenlere tamam diyorum, ad›na Ergene- sizin de güvenli¤iniz yok demektir.

Çat›flan kurumlar›n tek ortak noktas›
Cinayet öncesi süreçte yaflanan bütün geliflmelere,
yasal düzenlemelere, TBMM ‹nsan Haklar› Komisyonu ve
Baflbakanl›k Teftifl Kurulu raporlar›nda, “Hrant Dink’in ya-
flam›n›n yak›n ve ciddi tehdit alt›nda oldu¤unun Emniyet
birimleri taraf›ndan de¤erlendirilmifl olmas› gerekti¤i ve
kendisine koruma sa¤lanmas› gerekti¤i” yönündeki somut
tespitlere ra¤men Hrant Dink’e neden koruma sa¤lanma-
d›¤› ve koruma sa¤lamayanlar›n neden yarg›lanmad›¤› so-
rular› hep cevaps›z kald›.
Gelinen noktada, M‹T, Jandarma ve Emniyet’in Hrant
Dink’in öldürülmesi olay›ndaki sorumluluklar› ve iflbirli¤i
ve koordinasyon sa¤lama konusundaki kusurlar›, birbirle-
rinden bilgi ve belge saklad›klar›, kendilerini kurtarmak
için birbirlerini suçlad›klar› bütün ç›plakl›¤›yla ortaya ç›kt›.
Birbirleriyle kavgal› bu üç kurumun aralar›ndaki çat›flmaya
ra¤men iki konuda uyum içinde olmalar› ve birlikte hare-
ket etmeleri dikkat çekiciydi: Hrant Dink’in öldürülece¤ini
bilmelerine ra¤men onu korumak konusunda hiçbir önlem
almama konusundaki kararl›l›klar› ve Hrant Dink’in katil
zanl›s›na/zanl›lar›na kahraman muamelesi yapmalar›...
Bu flekilde yürütülen incelemeler ve soruflturmalarla
bu suikast›n ayd›nlat›lamayaca¤›, cinayet öncesi ve son-
ras›ndaki sürecin bir bütün olarak ele al›narak ana dava-
da birlefltirilmesi gerekti¤i sonucu ortaya ç›kt›.
Yap›lan yarg›lama s›ras›nda dosyaya gelen belgelere
göre, cinayetin planlay›c›lar›ndan Yasin Hayal, cinayetin
ifllenmesi s›ras›nda olay yerinde bulundu¤una dönük kuv-
vetli flüphe bulunan Osman Hayal ve öldürülen Hrant
Dink, Emniyet taraf›ndan takip edilmektedir. Bu bilgi, Ra-
hip Santoro ve Malatya’da katledilen Zirve Yay›nevi çal›-
flanlar›n›n da öldürüldükleri s›rada Emniyet taraf›ndan ta-
kip edilmekte oldu¤u bilgisiyle birlefltirilince, çok dikkat
çekici sonuçlar ortaya ç›kmaktad›r. Devletin bu kadar ya-
k›ndan izledi¤i kifliler öldürülmekte, ancak yine devletin
izledi¤i faillerle ilgili maddî gerçe¤e ulafl›lamamaktad›r.
Bu durum düflündürücüdür.
Devlet, bu cinayetin sorumlulu¤undan kurtulmak isti-
yorsa, en az›ndan kendi kurumlar› taraf›ndan yürütülen in-
celemeler sonucunda ulafl›lan tespitler ›fl›¤›nda sorumlu-
lar› yarg› önüne ç›karmal›, yarg› kurumlar› da tüm bu dava
ve soruflturmalar› bir bütün halinde ve tek elden yürütül-
mesi için kararl›l›kla harekete geçmelidir.
Cinayetin üzerinden geçen üç y›lsonunda bafllad›¤›-
m›z yerde oldu¤umuzu söylemek hiç de abart›l› bir tespit
de¤il. Ancak, bu üç y›l›n sonunda cinayetin gerçek faille-
rinin ortaya ç›kar›lmas› yönünde kayda de¤er bir geliflme
olmamakla birlikte, cinayetin ifllenmesine zemin haz›rla-
yan süreç ve ard›ndan geçen üç y›lda yaflanan geliflmeler
bir bütün olarak ele al›nd›¤›nda failin kim ya da kimler ol-
du¤u konusunda ciddi emareler sunuyor. Bizi, ikinci y›l ra-
porunda sordu¤umuz sorular›n cevaplar›na biraz daha
yaklaflt›r›yor.
Özellikle içinden geçti¤imiz süreçte, bir tak›m sorufl-
turmalar ve yarg›lamalarla ortaya ç›kan psikolojik savafl
harekâtlar›, eylem planlar›, “sonuna kadar gidilecek” aç›k-
lamalar›na, yüzlerce sayfal›k raporlara ra¤men cinayetin
çözülmeyifli, Hrant Dink’in neden öldürüldü¤ü sorusunu
bir kez daha sormay› ve yan›tlamay›, Hrant Dink cinayeti-
nin Türkiye siyasetinde nereye oturdu¤unu bir kez daha
de¤erlendirmeyi gerektiriyor.
Bu dava san›klar›n›n, cinayeti iflleyen büyük ve pro-
fesyonel örgütlemenin sadece bir bölümünü oluflturdu¤u
yönündeki iddiam›z›n soyut bir varsay›mdan ibaret olma-
d›¤›, gerçe¤i iflaret etti¤i, davad›fl› geliflmelerle, bu dava
d›fl›nda yürütülen inceleme ve soruflturmalarla her geçen
gün biraz daha ve yeniden do¤rulanmaktad›r.
Bu son derece profesyonel örgütlü yap›n›n ortaya ç›-
kar›labilmesi için olay› temsil eden tüm delillerin toplan-
mas›, bütünü temsil etme ihtimali olan tüm parçalar›n bir-
lefltirilmesi, örgütü deflifre edecek tüm ipuçlar›n›n de¤er-
lendirilmesi, etkin ve etkili soruflturma aç›s›ndan da zo-
runludur.
‹flte bunun için, Hrant Dink cinayetinde cinayetin te-
tikçileri ile cinayetin haz›rl›k sürecinde onu aç›k hedef ha-
line getirenlerin, onu toplumda yaln›zlaflt›ranlar›n, bu pla-
n›n medyadaki ayaklar›n›n, yarg› mensuplar›n›n bu kam-
panyada durduklar› yerin, yine bu süreçte, görevlerini yap-
mayarak cinayeti kolaylaflt›ranlar›n birlikte ele al›n›p de-
¤erlendirilmesi, suç oluflturan eylemdeki rollerinin ve ör-
gütle iliflkilerinin araflt›r›lmas› gerekir.
‹flte bu nedenlerle soruflturma safhas›ndan bafllaya-
rak yarg›laman›n bütün aflamalar›nda bu cinayete iliflkin
tüm dava ve soruflturmalar›n tek elden yürütülmesi gerek-
ti¤ini, parçalara ayr›larak bütünlü¤ünden kopar›lan dava
ve soruflturmalarla maddî gerçe¤e ulaflman›n imkâns›zl›-
¤›n› dile getirdik.
Bugüne kadar izlenen yöntemle bu cinayet ayd›nlat›-
lamaz.
Bu cinayetin milliyetçi duygulara sahip üç-befl gencin
ifli oldu¤una inanmak mümkün olmad›¤› gibi, bir biçimde
Emniyet ve Jandarma bünyesine de s›zm›fl, hukukd›fl› bir
güç ve yetki kullanan daha örgütlü bir yap›n›n bu üç-befl
genci kullanarak bu cinayeti iflletti¤ine inanmak da müm-
kün de¤il. Genelkurmay Baflkanl›¤›’ndan yarg›sal makam-
lara, hükümet sözcülerinden güvenlik birimlerine, medya-
dan paramiliter güçlere, tüm resmî/siyasî aktörlerin Hrant
Dink’in öldürülmesinde, cinayetin önlenmemesinde, ger-
çek faillerin ortaya ç›kar›lmamas›nda sorumlulu¤u vard›r.
(Avukat Fethiye Çetin ve Avukat Deniz Tuna’n›n
haz›rlad›¤› “Hrant Dink Cinayeti Üçüncü Y›l
Raporu”ndan k›saltarak)

25
DEVLET‹N MUTASYONU, “S‹V‹L TOPLUM” VE “ORGAN‹K” AYDINLAR
Kesiflen ideolojiler
Neoliberalizm dünyan›n dört bir yan›nda madara olurken, en iddial› temsilcileri bile
düflük profil sergilerken nas›l oluyor da Türkiye’de hâlâ tabiat kanunu muamelesi
görebiliyor? Nas›l oluyor da demokrasiyle uzlaflmaz çeliflki içinde olan serbest piyasa
rejimi, hâlâ demokrasinin önkoflulu olarak önümüze sürülüyor? Nas›l oluyor da devlet
s›n›flar›n d›fl›nda / üstünde bir özne olarak addedilebiliyor? Nas›l oluyor da sa¤daki ve
soldaki liberalizm vaizleri hem muhalif hem hegemonik olabiliyor? Galip Yalman’a
kulak kesiliyoruz...
Kitab›n›zda (“Transition To Neolibera-
lism / The Case Of Turkey In 1980’s /
Neoliberalizme Geçifl –1980’lerde Tür-
kiye Vakas›”) neoliberal dönüflümün
merkezinde yer alan sivil toplum tart›fl-
malar›na elefltirel bir yaklafl›m getiri-
yorsunuz. Bu yaklafl›m› gelifltirirken
hareket noktalar›n›z nelerdi?
Galip Yalman: Korkut Boratav, Zimbab-
we’de bir dönem çal›fl›p Türkiye’ye dön-
dü¤ünde ANAP’›n parlak dönemi inifle
geçmiflti. O zaman Boratav’la 1980’ler de-
¤erlendirmesi yapmak üzere bir dizi ça-
l›flma yürüttük. O çal›flmalarda ortaya ç›-
kan temel unsur, solun sadece üniversite-
lerde de¤il, sendika ve emek dünyas›nda
ald›¤› darbenin muazzam boyutuydu.
1980’lerin ikinci yar›s›ndan itibaren Tür-
kiye’de yavafl yavafl bir sivil toplum hare-
ketlenmesi bafllam›flt›. Biz de s›n›f temelli
bakarak, darbe sonras›nda nas›l bir bölü-
flümün yafland›¤›n› analiz etmeye çal›fl-
m›flt›k. Daha sonra bunun halk üzerinde-
ki etkilerini araflt›rd›k. Bunu yapt›¤›m›z
ölçüde, Türkiye’deki devlet-toplum ilifl-
kilerini, devletin niteli¤ini gözlemleme
flans›m›z da oldu. Fakat s›n›f temelli ana-
liz yapmak, s›n›f temelli siyasetin ald›¤›
darbeyle, moda olmaktan ç›km›flt›. Dün-
yada da s›n›f›n ontolojik bir kategori ola-
rak önemini yitirdi¤i üstüne epey çeflitle-
me yap›ld›. Bunun asl›nda burjuvazinin
egemenli¤ini sürdürmesine ideolojik ifl-
lev kazand›rd›¤›n› saptad›k. Ayn› za-
manda Türkiye’ye o zamana kadar pek
girmeyen “Gramsci dili”nin giderek yay-
g›nlaflt›¤›n› gördük. Bunun liberal sol
versiyonlar›na da tan›kl›k ettik. Bunlar›n
elbette bir demokratikleflme kayg›s› var-
d›. Ancak piyasa temelli anlay›fl›n de-
mokratikleflmeye dair herhangi bir kay-
g›s› yoktu. Bat›’daki tabirle bu, yeni sa¤
yaklafl›md›. Dolay›s›yla, yeni sa¤la sivil
toplumculu¤u ayn› kaba koymamak lâ-
z›m. ‹kisi de burjuva ideolojileridir, ama
önemli farkl›l›klar içerir. Türkiye’de ga-
rip kesiflmeler oldu. Piyasa temelli bir ik-
tisat modelinin Türkiye’deki egemen ko-
muta ekonomisi modelini k›raca¤›, bu-
nun da demokratikleflmeyi ve sivil top-
lum geliflimini beraberinde getirece¤i id-
dias› dile getiriliyordu. Fakat garip bir bi-
çimde, bu anlay›fl asl›nda darbeyi yapan-
lar›n benimsedi¤i bir anlay›flt›. Dolay›s›y-
la demokratikleflme denen fley, bu s›n›r-
lar çerçevesinde ele al›nd›. Öte yandan,
Marksist devlet kuramlar›ndan yararla-
narak flu tespite ulafl›yoruz: Türkiye’de
1980 sadece bir rejim de¤iflikli¤i de¤il, ay-
n› zamanda bir devlet biçimi de¤iflikli¤i-
26
Galip Yalman
“Transition To Neoli- dir. Çünkü toplumsal s›n›flar aras›ndaki
beralism –The Case Of dengeyi de¤ifltirdi. 1983’te sivil yönetime
Turkey In 1980’s” (Ne- geçilmesi, beraberinde yeni bir devlet bi-
oliberalizme Geçifl
çimi de¤iflikli¤ini getirmedi. Dolay›s›yla,
–1980’lerde Türkiye Va-
kas›)” adl› kitab› geçti- parlamenter bir rejim çerçevesinde hâlâ
¤imiz günlerde Bilgi otoriter devlet biçimi varl›¤›n› sürdürü-
Üniversitesi Yay›nla- yor. Onun için de demokratikleflme tar-
r›’ndan ç›kan Galip t›flmalar› mevcut rejimin s›n›rlar›n› genifl-
Yalman, ODTÜ Siyaset
Bilimi ve Kamu Yöneti-
letme amac›yla yürütüldü¤ü ölçüde, s›-
mi Bölümü’nde ö¤retim n›fsal dengeleri pozitif anlamda de¤iflti-
üyesi ve Türk Sosyal recek bir de¤iflimi hiçbir zaman öngör-
Bilimler Derne¤i Bafl- medi. Egemen olmayan s›n›flar›n devre-
kan›. d›fl› b›rak›lmas›yla, baflka bir çat›flma ek-
seni Türkiye’nin gündemine geldi.
O “baflka çat›flma eksenleri” nelerdir?
Laik/laik olmayan veya etnik temelli ça-
t›flma eksenleri ortaya ç›kt›. Demokratik-
Ceberrut devlete karfl› mücadele eden örgütlerin, bireylerin
bunu nas›l yapt›klar› çok önemli. S›n›fsal niteli¤i gözden
kaç›rtt›klar›, devleti öznelefltirdikleri ölçüde, bir s›n›f›n öbür
s›n›f üzerindeki tahakkümünü tart›flmaktan uzaklafl›l›yor.
leflme tart›flmalar› da hep bu eksende yü-
rütüldü ve yürütülüyor. Kitapta da temel
vurgum odur: Hiçbir zaman s›n›f temelli
bir demokratikleflme tart›flmas› günde-
me getirilmedi. Bu tart›flmay› gündeme
getirmek isteyen aktörler de hep c›l›z kal-
d›. Belli oranda gündeme gelince de he-
men müdahale edildi. Örne¤in, 1991’de
DYP-SHP koalisyonu protokolünde bu-
na dair unsurlar vard›, ama k⤛t üstün-
de kald›. Zaten o hükümet pek uzun
ömürlü olmad›. Türkiye burjuvazisi hiç-
bir zaman, bu anlamdaki bir demokra-
tikleflmenin tafl›y›c›s› olmad›.
Elefltirel yaklaflt›¤›n›z sivil toplum fikri
ne?
Sivil toplum, Bat›’da kiminin sol-liberal
diye tabir etti¤i, Gramsci’den yararlan›l-
sa da esas olarak 18. yüzy›l düflüncesi
olarak devlet/sivil toplum karfl›tl›¤›na
iflaret eder. Sivil toplum örgütleri, devle-
te karfl› bireyi koruyan bir yap› olarak al-
g›land› ve Türkiye’ye de bu söylemle gel-
di. Asl›nda 12 Eylül rejimi çerçevesinde
bunun bir mant›¤› da vard›. Ama kuru-
lan yap›lanmalar, “12 Eylül öncesine
dönmeme” kayd›yla hareket edebildiler.
Aksini talep eden sivil toplum örgütleri-
ne de “haddinizi bilin” dendi.
Sermaye de 12 Eylül’den sonra kendisi-
ni bir nevi “sivil toplum” olarak sun-
mad› m›?
Elbette, onu kastediyorum. Zaten STK
denen fleyler de, devekuflu misali yol al-
d›lar. Fakat ‹HD gibi STK’lar da var. Bu
çeflitlenme olumludur. Fakat sivil top-
lum/devlet ayr›m›n› mutlaklaflt›rd›¤›n›z
ölçüde, sivil toplum örgütleri, siyasal
toplumun d›fl›nda kal›yorlar. Di¤er bir
deyiflle, siyasal iktidar mücadelesi yap-
mayan unsurlar olarak tan›mlan›yorlar.
Ve garip bir durum ç›k›yor ortaya. Oysa
bir sürü talep var ve bu talepler ancak si-
yasal iktidar mücadelesi çerçevesinde
gerçeklefltirilebilir. Ancak siyasal top-
lumla sivil toplumu birbirinden kopard›-
¤›n›zda, hatta mümkün mertebe iliflkisini
kesti¤iniz ölçüde –ki 12 Eylül anayasas›-
n›n özü budur– toplumsal taleplerin
önünü t›kam›fl olursunuz. Sivil toplum
örgütlerinin etkisiz gibi görünme sebebi
de budur. Tabii belli dönemlerde, ikti-
darlar›n tav›rlar› do¤rultusunda ekono-
mik kaynak da¤›l›m› mekanizmas›n›n
nas›l kullan›ld›¤›na ba¤l› olarak, burju-
vazinin belli kesimleri de bundan flikâyet
edebiliyor. Ama sivil toplum/devlet ay-
r›m›n›n, burjuvazinin her fleye ra¤men
iktidar oldu¤unu gözden kaç›rtan bir ya-
n› da var. Türkiye’nin Bat›’dan farkl› bir
kapitalistleflme çizgisi oldu¤u, devlet gü-
dümlü bir toplum ve burjuvazi oldu¤u
için sivil toplumun da geliflemedi¤i de-
¤erlendirmesine kat›lmak mümkün de-
¤il. Türkiye’deki temel çat›flma mer-
kez/çevre ayr›m› üzerinden okunuyor.
O zaman flu abes soru ortaya at›labiliyor:
Çevrenin temsilcileri iktidara geldi¤i za-
man merkez/çevre ayr›m› kalm›yor mu?
Tart›flma böyle olunca, ciddi bir yan›lg›
ortaya ç›k›yor. Çünkü iktidar›n, devletin
s›n›fsal niteli¤i büyük ölçüde gündem-
den düflüyor. S›n›f temelli elefltirel anali-
zin gereklili¤i bu yüzden çok önemli.
Sivil toplum dünyas›nda yer alan ak
törler veya devletin ceberrut yap›s›na
muhalif, bireyi gerçek anlamda devlete
karfl› korumaya çal›flan STK’lar için ne
söylüyorsunuz?
Her devletin bir ceberrut yan› var. Mark-
sist literatürdeki ad›yla bask› ayg›tlar›n›,
Weberyen terminolojideki ad›yla da
meflru fliddet tekelini elinde bulunduran
güçtür devlet. Bu, devletin de¤iflmeyen
bir yüzüdür. Zaten devlet, s›n›fl› bir top-
lumun ürünüyse, böyle olmak zorunda.
Ama devleti sadece böyle görmemek
üzerine epey mürekkep harcand›. Çok
de¤iflik bak›fl aç›lar›, devletin sadece bir
bask› arac› oldu¤unu söylemenin yan›lt›-
c›l›¤›na iflaret eder. Bask› arac› gerçekli¤i-
nin yan›s›ra, toplumsal bütünlü¤ün –ka-
pitalist bir toplumda yaflad›¤›m›za göre,
kapitalist toplumun yeniden üretiminin
nas›l sa¤lanaca¤›n›n– mekanizmalar›n›
da görmek zorunday›z. Baflka bir deyifl-
le, hegemonya araçlar›n› da irdelemek ve
çözümlemek zorunday›z. Ceberrut dev-
lete karfl› mücadele eden örgütlerin, bi-
reylerin, bunu nas›l yapt›klar› da çok
önemli. S›n›fsal niteli¤i gözden kaç›rtt›k-
lar›, temel çat›flma ekseninin bir taraf›na
devleti koyup onu öznelefltirdikleri ölçü-
de, mücadelenin niteli¤i, bir s›n›f›n öbür
s›n›f üzerindeki tahakkümünü tart›fl-
maktan uzaklafl›l›yor. Daha do¤rusu, bu-
nun s›n›fl› bir toplum düzeni oldu¤unu
tart›flamaz hale geliyorsunuz.
Sistem sorunlar›n› sadece s›n›f eksenli
elefltiriye tâbi tutmak yan›lt›c› olmaz
m›?
Elbette hiçbir kapitalist toplum sadece s›-
n›flardan oluflmuyor. Baflka eksenler,
kimlikler var. Tabii ki bunlar›n bileflke-
sinden, bir eklemlenme içinde s›n›fsal
pozisyonlar ve mücadeleler ortaya ç›k›-
yor. Ama devletin bir biçimi oldu¤unu
ve bunun, toplumsal niteli¤ine göre de-
¤iflime u¤rad›¤›n› gündeme getirmeden,
ifli sadece devlet yandafll›¤› veya karfl›tl›-
¤›na indirgerseniz, uzunca süredir yafla-
d›¤›m›z gibi, k›s›r ve çok zararl›, toplum-
sal dokuyu büyük ölçüde zedeleyen tar-
t›flma eksenleri içinde bulursunuz kendi-
nizi. Elbette kimlik meselelerini, baflka
toplumsal kolektif haklar› tart›flaca¤›z.
Ama bu sorunlar›n çözümünü devletin
de¤iflebilen bir yap› oldu¤u gerçe¤inden
kopard›¤›n›z zaman, iflin içinden ç›kam›-
yorsunuz. Sivil toplum - piyasa özdefllefl-
tirmesini demokrasinin olmazsa olmaz›
olarak kurgulayan anlay›fl, Türkiye’deki
neoliberal yap›n›n de¤iflik krizlerden ge-
çerek sars›lmas› yerine, pekiflmesine ne-
den oldu. Türkiye’nin Arjantin’den en
önemli fark› bu. 2001 krizinde Arjantin
sars›l›rken, oradaki neo-liberal model de
büyük ölçüde sars›ld›. Ama Türkiye’de
2001 krizi, neoliberalizmin pekiflmesine
neden oldu.
Neden böyle oldu?
Bir tarafa devleti koydunuz –IMF ve
Dünya Bankas› zaten bunun ideolojik
deste¤ini sa¤l›yor–, Türkiye gibi devlet-
lerin neoliberal reformlar› yeterince tafl›-
y›c› kapasiteye sahip olmad›¤› söylemiy-
le bu düflünce birleflince ne oldu? IMF,
Dünya Bankas› ve bir de AB çapalar›, bi-
zi “istikrara” kavuflturacak! Bu ne de-
mek? Neoliberal model çerçevesinde bel-
li bir s›n›f›n egemenli¤inin sürdürülmesi
demek. Bu, egemen s›n›f aras›nda yeni
çat›flmalar, çekiflmeler ç›kmayaca¤› anla-
m›na gelmez. Laik veya ‹slâmc›, farkl›
hegemonya projeleri var elbette. Fakat
bunun ortak noktas›, devleti bir çat›flma-
n›n öznesi olarak görüp ona karfl› müca-
dele etmek! Bu s›rada siz devleti güya si-
yasal mücadelenin d›fl›na iteceksiniz!
Oysa öyle bir fley yok ki! Devlet, s›n›fsal
iliflkilerin, toplumsal mücadelenin oldu-
¤u her yerde vard›r. Niteli¤i, biçimi de¤i-
flebilir, daha demokratik olur veya ol-
maz. Ama bunu s›n›fsal temelden kopa-
rarak tart›flmak, çok önemli bir aya¤›n›
eksik b›rakmak olur. Benim “muhalif
ama hegemonik” dedi¤im bir entelektüel
çevre, devlete karfl› muhalif tav›r ald›¤›
ölçüde –tart›flma gündemini de belirle-
dikleri için– ayn› zamanda kendi kurgu-
lar›n›n do¤rular›n› gerçekmifl gibi göster-
mekte çok ustalaflt›. Medyan›n da büyük
etkisiyle, Gramsci anlam›nda yeni orga-
nik ayd›nlar do¤du. Bunun ‹slâmc›s› var,
liberali var, eski Marksisti var... Kendi iç-
lerinde de farkl›laflabiliyorlar: AKP’ye
yandafl veya karfl› olanlar var. Ama ortak
noktalar›, devleti bir özne, Türkiye gibi
bir toplumun kurucu unsuru olarak gö-
rüp Bat›’dakinden farkl› bir devlet kav-
ramsallaflt›rmas› yapmalar›. Onun için
sanki Türkiye devletiyle Bat›’daki devlet
aras›nda ontolojik bir fark varm›fl gibi
yaklafl›l›yor. Bu da açmaz yarat›yor, çün-
Desen: Nalan Y›rtmaç
Sivil toplum - piyasa özdefllefltirmesini demokrasinin
olmazsa olmaz› olarak kurgulayan anlay›fl, neoliberal
yap›n›n de¤iflik krizlerden geçerek sars›lmas› yerine,
pekiflmesine neden oldu.
kü nas›l dönüfltürece¤inizi bilemez hale
geliyorsunuz. Sanki devlet, orada duran
bir fley. Halbuki devlet, toplumsal müca-
delelerle dönüflen bir fley. Bizdeki gibi
devleti öznelefltirdi¤iniz zaman, kafas›n›
kesmek d›fl›nda bir flans›n›z olmad›¤› an-
lay›fl› yayg›nlafl›yor.
Demokratik bir toplum yap›s›na ulafl-
man›n yolu nereden geçer?
’82 Anayasas›’n›n getirdi¤i, özellikle s›-
n›fsal temelli mücadelelerin üstündeki
k›s›tlamalar kalkmad›kça, böyle bir yol
aç›lmaz. O k›s›tlamalar›n kalkmas›yla da
sorun çözülmez elbette. Ama o k›s›tla-
malar kalkmasa da demokratik bir top-
lum projesinin kurgulanabilece¤i san›l›-
yor. AB ile müzakerelerde aç›lamayan
bafll›klar, bu k›s›tlamalar›n kald›r›lmas›n›
da içeriyor. Fakat bu bafll›klar›n aç›lmas›
için bile toplumda bir talep yükselmiyor.
Çünkü Türkiye burjuvazisi bundan nef-
ret ediyor. Bu konuda her zaman tavr›n›
ortaya koyuyor. Kitapta da de¤indim:
‘80’lerin sonunda Özal Avrupa Toplulu-
¤u’na baflvurdu¤unda, AB’ye dahil ol-
may› isteyenler dahil Türkiye burjuvazi-
si, ifl 12 Eylül’ün emek/sermaye dengesi-
ni de¤ifltirmeye vard›¤›nda, “durun ba-
kal›m” diyordu. Bunu anlamak için o dö-
nemin gazete arflivlerini taramak yeterli.
Dolay›s›yla, tart›flmay› Türkiye burjuva-
zisinin demokratik bir devlet biçimine
haz›r olup olmad›¤›na getirmek gereki-
yor. Ama öyle fleyler var ki gündemde,
tart›flmay› bu tarafa çekmeye bir türlü
f›rsat olmuyor. Oysa çal›flanlar›n karfl›
karfl›ya oldu¤u devasa sorunlar var.
‹flçi s›n›f› neden kendi gündemini da-
yatam›yor?
S›n›f homojen bir yap› de¤il ki. Daha
do¤rusu, tek bafl›na bir aidiyet de¤il.
Gramsci’nin dedi¤i gibi, bir ortak irade
nas›l oluflur? ‹flçi s›n›f›n›n belli bir irade-
yi, sadece kendi s›n›f ç›karlar› için de¤il,
toplumun geneli için geçerli k›lacak bir
pozisyona gelmesi lâz›m. Bunu yapabil-
menin mekanizmalar›n› bulmak lâz›m.
Yoksa ç›k›p “iflçi s›n›f› niye orada oturup
duruyor” demekle olmuyor. Hiçbir za-
man karamsar olmad›m, ama çok engel
var. Umar›m bundan sonra koflullar de-
¤iflir, bizim çocuklar›m›z daha iyi bir
dünyada yaflarlar.
“Muhalif, ama hegemonik” dedi¤iniz
entelektüel çevrenin genifllemesi, dev-
let yap›s›n›n farkl› bir elefltiriye tâbi tu-
tulmas›n› sa¤lamaz m›?
“Muhalif, ama hegemonik” dedi¤im fley,
bu flekilde adland›r›lmasa da, belli bir ke-
sim taraf›ndan tepki çekiyor. Bunu
AKP’ye yak›nl›k veya uzakl›k ba¤lam›n-
da söylemiyorum, o ayr› bir mevzu. 2001
krizi öncesi ve sonras›nda belirgin bir öl-
çüde iktisat politikas› tart›flmalar› yürü-
tülmüfltü. Krizin nedenleri üzerine, fi-
nans krizi, bankac›l›k krizi veya d›fl öde-
meler dengesi krizi üstüne bafllayan ve
devam eden, o zaman›n deyimiyle “tele-
vole iktisatç›lar›” çeflitli tart›flmalar yürü-
tüyordu. Fakat flimdiki durum, o televo-
27
le iktisatç›lar›n› bile arat›yor. Liberal ikti-
sad›n Türkiye’de de destekçilerinin ol-
mas› do¤al. O zaman bile flikâyet etti¤i-
miz “piyasa ekonomisi do¤rudur, müda-
halecilik yanl›flt›r” dikotomisinin üstün-
den de¤erlendirme yanl›flt›. Bunu, küre-
selleflmenin bir zorunlulu¤u olarak ak-
tard›¤›n›z zaman, yanl›fl daha da katmer-
leniyordu. Bir yandan Kürtlerin kolektif
haklar› ya da 12 Eylül anayasas›, sanki
önceki anayasalar›n genel özelli¤ini yan-
s›tm›yormufl gibi tart›fl›l›yor. Öbür yan-
dan ‹slâm/laiklik, onun öncesinde Su-
surluk tart›flmalar›n›n hepsinin kesiflti¤i
noktada bir “devlet” var. Sanki bu tart›fl-
malar bize özgüymüfl gibi yap›l›yor. ‹ster
Tanzimat’a, ister cumhuriyetin ilk döne-
mine gidin, öykündü¤ümüz Bat›l› top-
lum gibi bir türlü olamaman›n de¤iflik
söylemlerle kesiflti¤i noktada yine o
“devlet” var. Çünkü Osmanl›’dan cum-
huriyete, devletin oluflturdu¤u bir top-
lum var. Halbuki Bat›’da hep tersi varsa-
y›l›r: Toplumun içinden ç›kan, sözleflme
temelli bir devlet. Bu da kurgudan baflka
bir fley de¤il, ama laf› uzatmamak için
ayr›nt›ya girmeyelim. Sonuç itibariyle,
“Bat› dünyas›, ça¤dafl, medenî toplumlar
böyle geliflir, biz farkl›y›z, dolay›s›yla
baflka bir dünyaya aidiz; ne yapaca¤›z?”
sorusu ortaya at›l›yor. Tart›flma böyle
bafllay›nca, devlet, modernleflme süreci-
nin de lokomotifi olarak öne ç›kar›l›yor.
Sadece 12 Eylül öncesi için de¤il, 24 Ocak
Kararlar› için de ayn› yöntemle de¤erlen-
dirmeler yap›l›yor. Nedir Turgut Özal?
Baflbakanl›k müsteflar›, baflbakan, cum-
hurbaflkan›... Sanki devletin d›fl›nda biri
ve devlete ra¤men yükselmifl. Oysa hep
pohpohlanm›fl, göklere ç›kar›lm›fl bir
adam. Kitapta da de¤indim: Özal,
1992’deki ‹zmir Kongresi’nde “devleti
mutasyona u¤ratt›k” diyor, bununla
övünüyor. Dolay›s›yla, devlet yine re-
formlar›n gerçek tafl›y›c›s› olarak kurgu-
lanm›fl oluyor. Oysa bu, bir kurgudan
baflka bir fley de¤il. Fakat bu gözard› edi-
liyor. 1980’lerde “devlet küçülsün, piya-
sadan elini aya¤›n› çeksin” diskuru hâ-
kimken, 1990’larda belirgin bir biçimde
“piyasa dostu devlet” diskuru öne ç›k›-
yor. Böylece devlet, yine birinci unsur
haline geliyor. Fakat devletin bunu yapa-
bilmesi için, kendini reforma tâbi tutma-
s› lâz›m. Özal’›n bütün özelli¤i, ‘80’lerde
bir türlü, ‘90’larda baflka türlü, bu dis-
kurlar› izleyebilen biri olmas›. Mutasyo-
na u¤rayan devlet, yeni görevlerini üstle-
nebilecek bir aktör haline geliyor. Bugün
yürütülen tart›flmalar›n temel yanl›fl›, bu-
nu gözard› etmesi. Sanki devlet bir yerde
duruyor, zaman devlet için donmufl,
ama etraf›ndaki her fley de¤ifliyor!
AKP döneminin bu aç›dan fark› nedir?
2001 krizine kadarki tart›flma, ekonomik
temelli gidiyor: “Dünya ekonomisiyle
sorunlar›n› çözememifl Türkiye!” 2001
Temel çat›flma merkez/çevre ayr›m› üzerinden okunuyor.
Çevrenin temsilcileri iktidara geldi¤i zaman merkez/çevre
ayr›m› kalm›yor mu? Tart›flma böyle olunca, iktidar›n,
devletin s›n›fsal niteli¤i büyük ölçüde gündemden düflüyor.
krizinden itibaren, Kemal Dervifl süre-
cinde “sorunlar›n› çözmüfl”, “15 günde
15 kanun” ç›kar›lm›fl, dolay›s›yla mutas-
yon süreci tamamlanm›fl. Bunun arkas›n-
dan AKP geliyor; gelene¤in ruhuna sa-
d›k bir biçimde özellefltirmeleri h›zland›-
r›yor vesaire... AKP’nin program›ndaki
devlet, tam da bu neoliberal sürece denk
geliyor. Hem “küçük hizmet devleti”
hem de ‘80’lerden itibaren sol-liberal çev-
relerin de vurgulad›¤› gibi “ideolojisi ol-
mayan devlet”. “Devletin ideolojisi ol-
maz” laf›, Türkiye’de ciddi bir flekilde
tart›fl›ld›. Çünkü Kemalist bir ideoloji
vard› ve tüm olumsuzluklar›n müsebbibi
buydu! Peki, devleti nas›l de¤ifltirecek-
sin? Bunun araçlar›, bu kavramsal çerçe-
ve içinde yok. Onun için “d›fl müdahale-
ler” bekleniyor. AB, IMF veya baflka et-
menler... Çünkü devleti bir özne olarak
kurgulad›¤›n zaman, içerideki dinamik-
lerle devleti dönüfltürme flans›na sahip
olamazs›n. Toplumun d›fl›nda, ama ona
hükmeden bir devlet tan›m› yap›l›yor. O
halde biz toplum olarak neyiz? Bat›’da
da otoriter, faflist devletler vard›. Fakat
orada, toplumun içinden ç›k›p otoriter
hale gelen bir devlet vard›r. Türkiye’dey-
se sanki önce devlet oluflmufl, sonra top-
lumu yaratm›fl. O yüzden “kurucu” laf›-
n› hep kullan›rlar. Böyle olunca da, dev-
letin yaratt›¤› toplumun devleti dönüfltü-
remeyece¤i san›l›yor. Tek yol olarak da
devleti ortadan kald›rmak kal›yor. Bunu
nas›l yapacaks›n? Böyle bir fley yok ki!
Türkiye solunun zay›fl›¤›n› nereye
koymak lâz›m? Neden bir türlü s›n›f si-
yasetini gündeme getirip kitlesellefle-
miyor?
12 Eylül’ün bundaki katk›s› ortada. 12
Eylül öncesi yap›lanmay› güçlü bir flekil-
de yerle bir etme konusunda baflar›l›
olundu. Örgütsüz mücadele ortam›nda
sivil toplum mücadelesi ortaya ç›kt›.
STK’lar veya gazeteler üzerinden siyaset
yap›l›r hale geldi. Bunun arkas› yok. Ta-
bir caizse, organik ayd›nlar ortaya ç›k›-
yor. Yayg›n medya A sorunu olunca, bel-
li kiflilere mikrofon uzat›yor. Bu “organik
ayd›nlar›n” görüfllerinin belli bir izdüflü-
mü de var, insanlar›n fikirlerini belirle-
mede etkili olabiliyorlar. Onun için “mu-
halif, ama hegemonik” kesimden söz
ediyorum. De¤iflim talebiyle ortaya ç›k›-
yor “muhalifler”, fakat adeta iktidarda
kimin oldu¤undan ba¤›ms›z olarak mu-
halefet yürütüyorlar. Toplumsal›n d›fl›n-
da bu muhalefeti yürütenler kimler: Or-
ganik ayd›nlar! Köfleleri var, televizyon-
lar›n müdavimi konumundalar. Bir k›-
s›m insan Radikal ‹ki sayfalar›nda siyaset
yap›yor. Yine de küçümsemiyorum, yan-
l›fl anlafl›lmas›n. Bence Bask›n Oran’›n
aday olmas› önemliydi, ama bunun geç-
mifli de var: Yeni Demokrasi Hareketi.
Nereye vard›¤›n› hepimiz biliyoruz. Di-
¤er yandan, bugün geldikleri noktada,
AKP’nin AKP olmaktan kaynaklanan bir
tak›m zay›fl›klar›ndan yararlanarak
AKP’yi yönlendirebileceklerini düflün-
düler. Özellikle AB parametresi üstün-
den bu yap›lmaya çal›fl›ld›. Oysa AB’yi
AKP kulland›; “kamusal ayd›nlar” ise
AKP’yi kulland›klar›n› sand›. Kimin ki-
mi kulland›¤› bence belli.
S›n›f hareketlerinden veya hareketsizli-
¤inden ba¤›ms›z olarak kanaat önderle-
ri üzerinden yürüyen tart›flmalar,
AKP’nin bu alanda da kendi “organik
ayd›nlar›n›” öne ç›karmas›n› kolaylafl-
t›rmad› m›? E¤er gündem o “ayd›nla-
r›n” fikirleriyle flekilleniyorsa ve kitle
hareketleri ortada yoksa, sadece “ayd›n-
lar›n” niteli¤ini de¤ifltirerek, yandafl›
ayd›nlara daha fazla görünürlük sa¤la-
yarak belli konular› tart›fl›l›r, baflkalar›-
n› da tart›fl›lmaz k›lm›yor mu iktidar?
‹ngiltere üzerinden bunu daha rahat de-
¤erlendirebiliriz. 1990’larda ‹flçi Parti-
si’nin güçlenerek, iktidara gelip tekrar
tökezlemeye bafllamas›na bakt›¤›m›z za-
man, benzer bir süreç görürüz. Siyaset
denen fley, asl›nda içeriksizlefliyor. Bu da
vatandafl› müflteri olarak görme anlay›fl›-
n› ortaya ç›kar›yor. Vatandafl›na pazarla-
d›¤›n fleyin önemi yok, demokrasi veya
güvenlik pazarlayabilirsin. Bu meseleler
‹ngiltere’de uzun süre tart›fl›ld› ve yans›-
malar› Türkiye’de de oldu. “Yeni sol” gi-
bi haz›r kopyac› laflar›m›z da buraya da-
yan›yor. Afganistan tart›flmalar›nda “d›-
flar›dan demokrasi dikte edilemez” laf›
çok moda, ama Türkiye’de yaflanan tam
da bu. Ortal›kta belki silah filan yok ama,
kendi dinamiklerinle yapamad›¤›n› AB
kriterleri, Dünya Bankas› kriterleri üze-
rinden yap›yorsun. Getirilen her fleye kö-
tü demek yanl›fl olur, bunun alt›n› özel-
likle çizeyim. ‹dam cezas›n›n kald›r›lma-
s›ndan bafllayarak bir tak›m önemli de-
¤iflikler de oldu. ’82 anayasas›nda yap›-
lan ve hayat› birazc›k yaflan›r k›lan de¤i-
fliklikleri de gözard› etmiyorum.
Organik ayd›n meselesini biraz açal›m:
Siz “ayd›nlara” örne¤in televizyona
ç›kmamalar›n› m› öneriyorsunuz? Nas›l
bir yol izlenmeli?
Zor bir soru bu. Ama mücadeleyi o plan-
da da yürütmek gerekiyor. Belli konjonk-
türde, örne¤in ekonomik kriz yafland›-
¤›nda, Korkut Boratav veya Erinç Yel-
dan’a kap›lar› aç›yor büyük medya. Veya
dünya çap›nda kriz yaflan›nca, bütün
dünya Marx’› “keflfediyor”. Fakat o kon-
jonktür geçti¤i an, meselenin bu boyutu
örtülüyor. Türkiye’nin tart›flma üslûbu-
nun en zararl›, en k›s›rlaflt›r›c› yan›, belli
kal›p “do¤rular›n” olmas›. O “do¤rula-
ra” karfl› ç›kt›¤›n zaman dinozor addedi-
liyorsun. En son gelinen noktada, tiksin-
dirici bir biçimde, “darbeci” veya “Erge-
nekoncu” oluyorsun.
Darbe sonras› ANAP’la 2001 krizi son-
ras› AKP’yi karfl›laflt›racak olursak,
ekonomi politikas› aç›s›ndan, devletin
mutasyona u¤rat›lmas› konusunda na-
s›l bir ifllevi oldu AKP’nin?
Türkiye’deki sa¤ iktidarlar, alternatif d›fl
kaynak bulduklar› ölçüde, ifllerine gel-
medi¤i takdirde IMF’nin politikalar›na
kafa tutarlar. Bunu Menderes dönemin-
de de görürsünüz. Amerikan yard›mlar›-
na güvenip IMF ve Dünya Bankas›’n› ka-
p› d›flar› etti, ama befl sene sonra kriz da-
ha vahim bir hal al›nca, 1958 istikrar
program›n› uygulamak zorunda kald›.
2008’de hükümetin IMF’ye kafa tutmas›-
Geçen say›da belirtmeyi atlam›fl›z, Nalan Y›rtmaç bu harikulâde iflleri yaparken
foto¤raflar›ndan yararland›¤› Gundula Friese’ye bin teflekkür ediyor...
toplumsal-ekonomik bir sorun veya ta-
‹flçi s›n›f›n›n belli bir iradeyi, sadece kendi s›n›f ç›karlar› için
rihsel miras›n kötü bir kal›nt›s› olarak
de¤il, toplumun geneli için geçerli k›lacak bir pozisyona görmek yerine, baflka bir yerden tart›fl›r
gelmesi lâz›m. Bunun mekanizmalar›n› bulmak lâz›m. Yoksa oluyoruz. Sanki o anlamda kolektif hak-
“iflçi s›n›f› niye orada oturup duruyor” demekle olmuyor. lar sa¤lan›rsa, sorun ortadan kalkacak.
Türkiye’deki devlet meselesini kendine
n›n alt›nda, alternatif d›fl kaynak bulmas› özgü, ontolojik bir farkl›l›k içeren, top-
yat›yordu. Ama AKP’nin Bat› dünyas›y- lum d›fl› ve topluma hükmeden bir özne
la neoliberal bir bütünleflmenin sad›k ta- gibi alg›lamaktan ve kitlelere bu çerçeve-
kipçisi olmaya devam edece¤i aç›k. Er- de bakmaktan vazgeçmedi¤imiz müd-
do¤an’›n Davos ç›k›fl› ve Bat›’yla “çelifl- detçe, sadece Kürt meselesini de¤il, hiç-
mesi” ise global anlamda baflka bir seyir- bir meseleyi çözemeyiz. Devleti bir özne
ciye hitap etme ihtiyac›ndan kaynaklan›- de¤il, biçim olarak alg›larsan, sivil top-
yor. Böylece Bat›’ya, “bu flekilde Bat›’n›n lum/devlet ayr›flmas›na gitmeden dev-
ç›karlar›n› bölgede daha iyi temsil ede- letin de bir mücadele alan› oldu¤unu ka-
rim” mesaj› veriliyor asl›nda. Bu da Ah- bul edersen, devleti de¤ifltirebilirsin. El-
met Davuto¤lu’n›n d›fl politika anlay›fl›y- bette de¤iflimden kas›t, kapitalist bir
la yürütülüyor. devletin de¤iflimi. Aksi halde, devleti si-
“Çevre merkeze geldi” veya “AKP’nin yasetsizlefltirmeyi amaçlam›fl oluyorsun.
muhalif yan› kald›/kalmad›” tart›flma- Devlet, siyasal da¤›t›m mekanizmalar›-
lar›na ne diyorsunuz? n›n d›fl›na ç›kacak: Kemal Dervifl’in dis-
Dikkat edersek, AKP tam da muhalif ko- kuru da öyleydi. Üst kurullar kurmak,
numunu sürdürmenin avantajlar›n› kul- ba¤›ms›z Merkez Bankas› oluflturmak...
lanmaya çal›fl›yor. Bu, derin devlet, Erge- Piyasa rasyonalitesine göre davran›p
nekon gibi yap›lanmalar›n olmad›¤›, devleti siyasal alan›n d›fl›na ç›karmaya
devletin bir tak›m hastal›kl› özellikleri ol- çal›flman›n alt›nda yatan etmen, o bak›m-
mad›¤›, yasad›fl› ifllerin yap›lmad›¤› anla- dan da ideolojiktir.
m›na hiç gelmiyor. Ama devletin demok- Anayasan›n de¤ifltirilmesi, bu aç›dan
ratiklefltirilmesi tart›flmalar› iflin özüne temel kaide gibi mi görünüyor?
inmeyen tart›flmalar olarak kald›¤› süre- Hay›r, benim öyle bir iddiam yok. Dört
ce, kimin kimi kulland›¤› daha iyi anlafl›- tane anayasa de¤ifltirmiflsin, ama bir fley
l›r. AKP kendi politikalar› çerçevesinde de¤iflmemifl. Yeni anayasan›n bu anlam-
Türkiye’deki liberal ayd›n kesiminin bir da de¤iflimi sa¤layaca¤›n›n hiçbir garan-
k›sm›n› m› kullan›yor, yoksa bu ayd›nlar tisi yok. Yeni anayasay› kim yapacak?
Söylefli: ‹rfan Aktan - Göksun Yaz›c›
kendilerince AKP’yi do¤ru yola m› çeki- Onun için, tart›flmay› çok temel bir
yor tart›flmas› var. Bu “taraflar” aras›nda felsefî noktadan bafllatmak gerekiyor.
bir çekiflme yaflan›nca ne oluyor? Ayd›n- Ancak, “muhalif, ama hegemonik”
lar›n deklarasyonlar› veya imza kampan- dedi¤im kesim, buna haz›r de¤il.
yalar› ortaya ç›k›yor: “AB yolundan ç›k- Çünkü hem hegemonyalar› sars›la-
ma”, “AB meselesini ciddiye al”. Bu, cak, hem de bugün çok sevdikleri o
Özal’›n tabiriyle, devletin yeterince mu- “devlete karfl› mücadele eden” ko-
tasyona u¤ramad›¤›, ideal konuma gel- numlar›n›n temelleri, ayaklar›n›n al-
medi¤i fikrinin ifadesi. Halbuki bütün t›ndan kay›p gidecek. Bundan kork-
bunlar, Türkiye’deki toplumsal mücade- tuklar› için, devleti sanki de¤iflmez
lenin önemli ölçüde bast›r›lmas›ndan bir yap› olarak öznelefltirip ona karfl›
kaynaklan›yor. Güneydo¤u sorununu mücadele ediyorlar.
29
ARJANT‹N YERL‹ SANATI

Blackwater’a noel hediyesi Patraeus’un tehdidi

26 ARALIK 2009 - 11 OCAK 2010
IRAK Amerikal› yarg›ç, 2007’de, Ba¤-
dat’›n Nisur Meydan›’ndaki bir kavflak
noktas›nda halk›n üzerine atefl açarak 17
silahs›z Irakl›y› öldürmekle suçlanan
Blackwater’a ba¤l› befl paral› askerin yar-
g›land›¤› davay› düflürme karar› ald›. Ge-
rekçe olarak ABD yönetiminin yapt›¤›
usulsüzlükleri gösterdi. Mahkeme karar›-
na Ba¤dat’tan tepki geldi. Irak hükümet
sözcüsü Ali Debba¤, hayalk›r›kl›¤›na u¤ra-
d›klar›n›, Irakl› yetkililerin yürüttü¤ü sorufl-
turman›n san›klar›n “a¤›r suç” iflledi¤ini
gösterdi¤ini, Blackwater’›n gerekli olma-
d›¤› bir durumda silah kulland›¤›n› ve bu
iflin peflini b›rakmayaca¤›n› söyledi.
‹RAN ABD’nin Ortado¤u ve Körfez Bölge-
si’nden sorumlu komutan› David Petraeus,
‹ran’›n nükleer program›n› durdurmak için
haz›rlanan eylem plan›ndan bahsederken
“buna nükleer tesisleri bombalamak da
dahil” dedi. ‹ran ise füze savunma kapasi-
tesinin “düflman›n tahmininden çok daha
güçlü” oldu¤unu aç›klad›. Savunma Baka-
n› Ahmed Vahidi, “düflmanlar›n propagan-
da ve iddialar›n›n aksine, ‹ran’›n cayd›r›c›
gücünün, ülke ve bölge güvenli¤ini sa¤la-
maya yönelik oldu¤unu” savundu. ‹ran’›n
yerli savunma gücünün en önemli bölü-
münü k›sa, orta ve uzun menzilli füzeler
oluflturuyor.

ve araçlar›n tümünü Gazze’de b›rakma karar›

F‹L‹ST‹N Kâbustan bir y›l sonra
‹srail sald›r›lar›n›n birinci y›ldönümünde Gazze’de olmak üzere binlerce kilometre
yol kateden insanî yard›m konvoyu Viva Palestina, jandarmal›k taslayan M›s›r
yönetimi yüzünden randevusuna geç kald›. Ama sonuçta yard›m› Gazze’ye
ulaflt›rd›. AKP’nin eyleme dört elle sar›lmas› bir hayli dikkat çekiciydi.
27 ARALIK 2008, Cumartesi günü, ö¤le 11 su-
lar›nda, ‹srail’e ait altm›fl F-16 savafl uça¤› Gaz-
ze semâlar›nda belirdi ve 3 dakika 40 saniye
içinde elliden fazla hedefi bombalay›p çekil-
di... Gazze flehrinin t›pa-
t›p maketinin üstünde
planlanan bu âni bask›n-
dan sonra güdümlü füze-
lerle devam eden ‹srail sald›r›lar›,
ilk günün sonunda ortaya dra-
matik bir say› ç›kard›: 290 ölü.
Katliam›n boyutlar› korkunç bir
gerçe¤e iflaret ediyordu;
1967’deki Arap-‹srail Sava-
fl›’ndan beri Filistin’de tek bir
günde bu kadar insan ölme-
miflti... Bilanço her geçen gün art-
t›. ‹srail ordusunun üç hafta süren sald›r›lar›
bitti¤inde, 1300’ün üstünde Filistinli hayat›n›
kaybetmiflti. Binlerce yaral› ve evsiz vard›. ‹s-
rail’in kara, deniz ve havadan kuflatarak ablu-
kaya ald›¤› Gazze’de halk, gökyüzünden ya-
¤an füzelerin yerle bir etti¤i hastaneler, okullar
ve konutlar›n aras›nda elektriksiz, susuz, g›da-
s›z ve ilaçs›z kalm›flt›.
Viva Palestina adl› uluslararas› insanî yar-
d›m kuruluflu, ‹srail sald›r›lar› henüz sürmek-
teyken Britanyal› sosyalist parlamenter George
Galloway öncülü¤ünde Londra’da kuruldu.
Kitle taban›n› ‹ngiliz iflçi s›n›f› oluflturuyordu,
bütün dinlerden ve farkl› uluslardan bireylerin
biraraya geldi¤i heterojen bir yap› arzediyor-
du. Örgütün ilk insanî yard›m konvoyu, 14 fiu-
bat’ta Manchester’den yola ç›k›p Belçika, Fran-
sa, ‹spanya, Fas, Cezayir, Tunus, Libya ve M›-
s›r rotas›n› izleyerek 9 Mart’ta Gazze’ye ulaflt›.
Konvoy ba¤›fllarla elde edilen 1.6 milyon dolar
de¤erinde malzeme tafl›yordu; ‹tfaiyeciler Sen-
dikas›’n›n ba¤›fllad›¤› bir itfaiye arac›, bir can-
kurtaran botu, 12 ambulans, kamyonlar dolu-
su ilaç, gereç, giysi, battaniye ve çocuklar için
haz›rlanm›fl hediyeler... Bunlara Kaddafi Vak-
f›’n›n Libya’da yapt›¤› 180 kamyonluk yard›m
malzemesi ba¤›fl› da eklendi. Ne var ki, M›s›r
hükümeti sadece t›bbî malzemenin Gazze’ye
ulaflmas›na izin verdi.
17 Temmuz’da, hayat› sinemaya aktar›lan
ünlü bar›fl yanl›s› Vietnam gazisi Ron Koviç ile
Galloway’in öncülük etti¤i ve havayoluyla ge-
len 200 Amerikal› aktivistin kat›ld›¤› ikinci
konvoy, M›s›r üstünden
Gazze’ye girdi. ‹lk kon-
voy yola ç›kmadan bir
gece önce organizatörler-
den dokuzu “terörist faaliyet-
lerde bulunmak” suçlamas›yla
tutuklanm›fl, BBC bunu Viva
Palestina’ya karfl› bir karalama
kampanyas›na dönüfltürmüfltü.
Galloway ve onu destekleyen
iflçi sendikalar› Hamas yanl›s› ol-
makla suçlan›yordu. Ço¤u “es-
mer vatandafl” olan bu dokuz kifli son-
radan suçsuz bulunarak serbest b›rak›lsa da,
BBC’nin yay›nlar› yüzünden ba¤›fl kampanya-
s›nda yüzde 80 dolay›nda düflüfl yafland›. Ha-
mas temas›, ikinci konvoy için de gündeme ge-
tirildi. Bu defa ABD’deki yahudi örgütleri, Vi-
va Palestina’n›n “terörist” etkinlikleri hakk›n-
da Adalet Bakanl›¤›’na suç duyurusunda bu-
lundu. Gene bir fley ç›kmad›!
Üçüncü konvoyda AKP damgas›
‹srail’in Gazze’ye uygulad›¤› ambargoyu k›r-
may› amaçlayan Viva Palestina, üçüncü kon-
voy için yeni bir rota ve o rota üstünde yaflayan
yeni müttefikler seçti. Ne de olsa, Erdo¤an’›n
“one munite” ç›k›fl›yla simgeleflen post-Davos
dünyada Gazze’ye giden yollar ‹stanbul’dan
geçiyordu. 6 Aral›k’ta Londra’dan yola ç›kan
“Gazze’ye Özgürlük” kervan›, bölgeye bu kez
Fransa, Belçika, Lüksemburg, Almanya, Avus-
turya, ‹talya, Yunanistan, Türkiye, Suriye, Ür-
dün ve M›s›r hatt›ndan ulaflacakt›.
‹tfaiye, ambulans, kamyon, otobüs, cip ve
otomobillerden oluflan ve yol boyunca çeflitli ül-
kelerden kat›l›mlarla büyüyen 80 araçl›k Viva
Palestina konvoyu, ‹stanbul’a 16 Aral›k günü
ulaflt› ve Türkiye’nin dört bir yan›ndan gelen 70
araçl›k grupla birleflti. Bunlara Mersin liman›n-
da, ABD’den deniz yoluyla gelen 47 araç daha
kat›ld›. Örgüt konvoyu 200 araçla s›n›rl› tutma
alm›flt›. Kontenjan daha Arap ülkelerine girme-
den doldu. Sonuçta korteje Britanya, Türkiye ve
ABD’den kat›lan gruplar a¤›rl›¤›n› koydu.
Ankara’da s›cak karfl›lanan Viva Palestina
temsilcileri, baflta TBMM Baflkan› Mehmet Ali
fiahin olmak üzere, Abdülkadir Aksu, Zafer
Üskül gibi AKP’nin a¤›r toplar›yla ve Anka-
ra’n›n diplomasi çevresiyle görüfltü. AKP eyle-
me büyük bir flevkle sahip ç›kt›, hattâ kendi
projesiymifl gibi görünmesi için elinden geleni
yapt›. Dolay›s›yla, Arap ülkelerini afl›p planla-
nan zamanda Gazze s›n›r›na ulaflan konvoyun
M›s›rl› makamlarca al›konmas›, ard›ndan bafl-
gösteren gerginlik, Refah s›n›r kap›s›n›n iki ya-
n›nda ç›kan çat›flmalar ve konunun uluslarara-
s› diplomatik krize dönüflmesi do¤rudan Tür-
kiye’nin meselesi hâline geldi.
GALLOWAY GAZZE’DEN B‹LD‹R‹YOR
Utanç duvar›
nas›l y›k›l›r?
‹SRA‹L sald›r›s›n›n
birinci y›ldönümüne
denk gelen 27 Aral›k
günü Gazze’de olmay›
hedefleyen Viva Pales-
tina insanî yard›m
konvoyu, M›s›r hükü-
metiyle ç›kan anlaflmazl›klar yüzünden
Refah s›n›r kap›s›nda bir haftadan fazla
bekledi. Bu s›rada M›s›r güvenlik güç-
leri hem konvoydakilerle, hem de s›n›-
r›n öte yan›nda protesto gösterisi ya-
pan Filistinlilerle çat›flt›. Democracy
Now’›n, konvoy lideri Britanyal› sos-
yalist parlamenter George Galloway
ile, 7 Ocak’ta Gazze’den yapt›¤› canl›
telefon görüflmesine ba¤lan›yoruz.
Konvoyda bulunan çok say›da in-
san›n dövüldü¤ü, baz›lar›n›n has-
taneye kald›r›ld›¤›na iliflkin ha-
berler al›yoruz. Bize ne oldu¤unu
anlat›r m›s›n›z?
George Galloway: 55 yaral› var,
baz›lar› a¤›r durumda. On arkada-
fl›m›z› hastaneye kald›rmak zorun-
da kald›k. Herkes bizimle birlikte
Gazze’ye girdi, ama ortada bir y›-
¤›n k›r›lm›fl kafa, alç›l› kol, yaral›

30
Güneyde içsavafla do¤ru
SUDAN Güney Sudan’da, Nuer kökenli
bir grubun Dinka çobanlar›na sald›rarak
binlerce büyükbafl hayvana el koymas›yla
bafllayan etnik çat›flmalarda en az 140 ki-
fli yaflam›n› yitirdi. Güney Sudanl› politi-
kac›lar, devlet baflkan› Ömer El Beflir’in
müttefiklerini, güneyde sorun yaratmak
amac›yla has›m gruplar› silahland›rmakla
suçluyor. El Beflir’in as›l amac›n›n nisan
seçimleri ve Güney Sudan’›n ba¤›ms›zl›¤›
için yap›lacak referandumu sabote etmek
oldu¤u söyleniyor. BM verilerine göre, ge-
çen y›l›n ocak ay›ndan bu yana bölgedeki
farkl› etnik gruplar aras›nda yaflanan ça-
t›flmalarda en az 2 bin kifli öldü.
Suudi ordusu Husilere karfl›
YEMEN fiii Husi gerillalar›yla Suudi Ara-
bistan ordusunun ülkenin kuzey s›n›rbo-
yundaki çat›flmalar› fliddetleniyor. Suudi
Arabistan devlet televizyonu, 12 Ocak’ta
ç›kan çat›flmada 82 Suudi askerinin öldü-
rüldü¤ünü aç›klad›. Bunun üstüne Suudi
kuvvetlerinin s›n›rdaki Husi köyü El Ceb-
ri’yi ele geçirdi¤i ve burada konufllanan
gerillalar›n tamam›n› “imha etti¤i” bildiril-
di. Savunma Bakan› Yard›mc›s› Halid Bin
Sultan, “köyün 48 saat içinde boflalt›lma-
s› için ültimatom verdiklerini, fakat geril-
lalar›n buna uymad›¤›n›” söylese de, ba-
¤›ms›z kaynaklar sald›r›da sivillerin zarar
gördü¤ünü rapor etti.
Kanl› y›lbafl› bask›n›
KOLOMB‹YA Obama yönetiminin askerî
deste¤ini alan Kolombiya ordusu, mark-
sist FARC gerillalar›na karfl› sald›r›lar›n›
yo¤unlaflt›rd›. Y›lbafl› gecesi cang›ldaki
kampta e¤lenen gerillalara düzenlenen
hava sald›r›s›, 18’inin can›n› ald›. Daha
sonra kampa bask›n düzenleyen Kolombi-
ya kuvvetleri hayatta kalan 13 gerillay›
ele geçirdi. Uribe yönetimi, sald›r›dan bir
hafta önce güneydeki Caqueta eyaletinin
valisi Luis Francisco Cuellar’›n kaç›r›l›p
bo¤az› kesilerek öldürülmesi eyleminden
FARC’› sorumlu tutmufltu. Caqueta, tarih-
sel olarak FARC’›n en güçlü oldu¤u bölge-
lerden biri.
Çürüme de büyüyor
Ç‹N Alman ulusal istatistik bürosuna gö-
re Çin, Almanya’y› geçerek dünyan›n en
büyük ihracatç›s› konumuna ulaflt›. Geçen
y›l›n ilk 11 ay›nda, Çin’in ihracat› 1.07 tril-
yon dolar› bulurken, Almanya’n›n ihracat›,
1.05 trilyon dolarda kald›. Öte yandan,
ekonomik büyümenin sefas›n› süren
Çin’de, hükümet yetkilileri yolsuzluk bata-
¤›ndan kurtulam›yor. Yolsuzluk denetleme
örgütünün verilerine göre, 2009 y›l›nda
106 bin hükümet yetkilisi yolsuzluktan
suçlu bulundu. Bu da bir önceki y›la göre
yüzde 2.5’lik art›fl demek. Ayr›ca zimmeti-
ne para geçirirken yakalanan memur say›-
s› yüzde 19’a s›çrad›.

Filistin’i destekleyen birçok siyasî hareket-

le eylem birli¤i yapan Galloway, AKP ile böy-
le bir ba¤lamda dayan›flmaya girmeyi izah et-
mekte zorlanmayacakt›r. Buna ra¤men, Britan-
yal› sosyalistlerle dayan›flma eylemi örgütle-
yenlerin neden Türkiyeli sosyalistler de¤il bafl-
kalar› oldu¤u, iki taraf aç›s›ndan da düflündü-
rücüdür. Öte yandan, Viva Palestina görevini
baflar›yla tamamlay›p Gazze’den ayr›l›rken
Türkiye-‹srail aras›nda kopan yeni kriz, AKP
iradesinin sa¤lamas›n› yapt›. Davos’ta baflla-
yan gerilim 2009 boyunca devam etmiflti. Son
olarak, “Kurtlar Vadisi Pusu” dizisinde Polat
Alemdar’›n tek kurflunla patlatt›¤› beyinden
‹srail bayra¤›na s›çrayan kan vizyona girdi.
Cevaben ‹srailli ›rkç›lar›n küstahl›k duygular›
kabard›. Galloway acaba Polat Alemdar’›n hü-
kümet için çal›flt›¤›n› biliyor mu? Erdir Zat

gurur duyuyorum. M›s›r hükü-

yüz ve kanl› giysi var. Bunlar, M›-
s›r hükümetinin bu kuflatmada
oynad›¤› rolün ispat›. Tamamen
sebepsizdi. Silahs›z sivillere yöne-
lik bir sald›r›yd›. Ürkütücü ve
vahfliydi. Ve tabii bu, Gazze Öz-
gürlük Yürüyüflü’nün, sadece bir-
kaç gün önce, turistik sezondaki
Kahire’nin merkezinde gördü¤ü
muameleyle ayn›yd›.
Sald›r› M›s›r medyas›nda nas›l
yer ald›? Hükümetin, daha sonra
konvoyun geçifline izin verme-
sinde etkili oldu mu?
Neyse ki, M›s›r’da kimse M›s›r
medyas›n› takip etmiyor. Herkes
Arap dünyas› diktatörlü¤ünün
sansür duvarlar›n› y›kan uydu ka-
nallar›n›, El Cezire gibi pan-Ara-
bik kanallar› izliyor. Bu yüzden
M›s›r’da herkes o küçük El Arifl li-
man›nda neler yafland›¤›ndan ha-
berdar ve eminim halk›n büyük
bir ço¤unlu¤u bunu onaylam›yor,
hattâ k›n›yor. M›s›rl›lar, tamamen
kuflatma alt›ndaki Filistinlilerin ar-
kas›nda. Fakat ne yaz›k ki, kendi-
lerini kötü temsil eden, benim flu
anda bulundu¤um yerden birkaç
kilometre ötede, afla¤›l›k bir rol oy-
nayan bir hükümetleri var. M›s›r
hükümeti, Gazze’ye hayat getir-
menin ‹srail d›fl›nda tek baflka yo-
lu olan tünelleri t›kayarak ABD or-
dusuyla birlikte utanç duvar› infla
ediyor. Bu tünellerle koyun, tavuk,
petrol, do¤algaz ve yaflam› idame
ettirecek ilaç d›fl›ndaki di¤er mal-
zemeler tafl›n›yor. Haberlerde g›da
ve ilaç tafl›d›¤›m›z söylendi, dü-
zeltmeme izin verirseniz, biz sade-
ce ilaç götürüyorduk. Çünkü Re-
fah kap›s›ndan Gazze’ye g›da so-
kulmas›na izin verilmiyor. G›da,
‹srail kanallar› üzerinden geçmeli.
Tabii ki, “g›da güvenli¤i konusun-
da endiflelendiklerini” söylüyor-
lar. Gazze’de herhangi bir g›da ze-
hirlenmesine (!) yol açmak istemi-
yorlar. Anl›yorsunuz de¤il mi?
Gazze’deki durumu anlatabilir
misiniz?
Çaresiz. Küçük bir örnek vereyim;
burada sessiz, güzel bir otelde-
yim. Fakat otelde yiyecek yok. Ne
kahvalt› ne de ö¤le yeme¤i için.
E¤er Gazze’nin en iyi otelinde ye-
mek yoksa, insanlar›n ne çekti¤ini
siz hayâl edin art›k. Filistinli ka-
d›nlar›n ve k›zlar›n sabah›n erken
saatinde çöp y›¤›nlar›n› kar›flt›rd›-
¤›n› kendi gözlerimle izledim.
2010 y›l›nda, müslüman-Arap bir
ülkede böyle bir kepazelik yaflan›-
yor. Bunun neden ve nas›l ortaya
ç›kt›¤›n› unutmay›n. Do¤al bir fe-
laket de¤il bu, insan eliyle yap›ld›:
Özgürce yap›lan bir seçimde, si-
zinkiler, benimkiler ve ‹srail dahil
büyük güçlerin hazzetmedi¤i bir
partiye oy veren Filistin halk›n›
cezaland›rmak için. Ben Hamas
yanl›s› de¤ilim, Filistinli olsayd›m
onlara oy vermezdim. Ancak Fi-
listin liderini seçme yetkisi sadece
Filistinlilere aittir.
Gazze Özgürlük Yürüyüflü’nün
girifline izin verilmemesinin na-
s›l bir aç›klamas› var ve M›s›r
hükümeti neden bar›fl yanl›s› ey-
lemcilerin Gazze’ye girmesine
engel oluyor?
Her aflamada, konvoyda bulunan
herkesin Gazze’ye girmesi konu-
sunda ›srarc› oldu¤umuzu ve M›-
s›r güvenlik güçlerinin tutuklad›¤›
alt› kifliyi almadan El Arifl’i terk
etmeyece¤imizi belirtti¤imizi
memnuniyetle söyleyebilirim. Ba-
z› konvoy üyelerinin M›s›r’dan s›-
n›rd›fl› edilmesini kabul etmedik.
Bafllang›çta hepsi ülke d›fl›na ç›ka-
r›l›yordu, ama sonunda izin veril-
di ve flimdi Gazze’de hep berabe-
riz. Dolay›s›yla dayan›flma ba¤la-
m›nda elde etti¤imiz kazan›mdan
metinden herhangi bir aç›klama
gelmedi. Zaten bu nas›l olabilir ki?
Bir zamanlar Arap dünyas›n›n
kalbi olan M›s›r’›n, flimdi, boyun
e¤mezlerse açl›ktan ölmeye terk
edilecek ›st›rap içindeki insanlar›n
etraf›na demir bir utanç duvar› in-
fla edilmesine yard›m etti¤ini nas›l
aç›klars›n›z?
Filistin yönetimi, sizce ABD si-
yasetine nas›l bak›yor?
Radyo, televizyon vs. programla-
r›nda Barack Obama’n›n seçilmesi
için mücadele vermifl bir insan
olarak, sol kesimleri, Obama’y›
desteklememekle ütopik bir hata
yapt›klar›na inand›rmak için çok
u¤raflt›m. Burada, Filistin’de çok
büyük bir hayalk›r›kl›¤› var. Daha
büyük hayalk›r›kl›¤›, Baflkan Oba-
ma’n›n flimdi oynad›¤›, daha do¤-
rusu oynamad›¤› rol konusunda.
Kahire’de [‹slâm âlemine] yapt›¤›
konuflmayla muazzam bir ifl ç›kar-
m›flt›. Büyüleyiciydi. Bush y›lla-
r›ndan sonra nihayet biraz umut
olabilece¤ini göstererek Arap ka-
muoyunu flafl›rtm›flt›. Ama pratik-
teki siyaseti –ki bunu Hillary Clin-
ton yürütüyor gibi görünüyor–
Bushçular›n buradaki insanlara
uygulad›¤›yla t›pat›p ayn›. Ve bu
çok ama çok ac› bir hayalk›r›kl›¤›.
Çeviren: Zeynep Nuho¤lu

31
Türkiye’den tazminat talebi
BULGAR‹STAN 1913’den sonra Türki-
ye’den göç eden Bulgarlar›n b›rakmak zo-
runda kald›¤› mal ve mülkler için Türki-
ye’den 10 milyar dolar tazminat talep
eden Bulgaristan, resmi baflvuruya haz›r-
lan›yor. Sorumlu Devlet Bakan› Bojidar Di-
mitrov, tazminat›n ödenmemesi durumun-
da Türkiye’nin Avrupa Birli¤i üyeli¤inin
Bulgaristan taraf›ndan engellenece¤inin
sinyalini verdi. Tazminat baflvurusu için
devlet arflivinin incelendi¤ini kaydeden
Dimitrov, 2009’da 306 mirasç›ya tasdikli
tapu ve evrak kopyas› verildi¤ini aç›klad›
ve hak sahiplerine baflvuruda bulunmalar›
için ça¤r› yapt›.
Eflcinsel evlilik kap›da
PORTEK‹Z Parlamento, eflcinsel evlili¤e
izin veren yasay› meclisten geçirirken, efl-
cinsellerin çocuk evlat edinmesinin önünü
açan tasar›y› geri çevirdi. ‹ktidardaki Sos-
yalist Parti ve di¤er sol partilerin deste-
¤iyle geçirilen yasa, ülkenin muhafazakâr
kesiminden büyük tepki gördü. Sa¤ parti-
ler konuyla ilgili ulusal referandum düzen-
lenmesi için 90 binin üzerinde imza topla-
d›, ancak teklifleri kabul edilmedi. Cum-
hurbaflkan›n›n onaylamas› halinde yasa
nisan ay›nda, yani eflcinsel evlili¤in ateflli
muhalifi Papa 16. Benediktus’un Portekiz
ziyaretinden sadece bir ay önce yürürlü¤e
girecek.
DÜNYADA IRKÇILIK TIRMANIYOR
Az›nl›klar tehlikede
DÜNYA, Avrupa’dan Okyanusya’ya fark-
l› ülkelerden gelen ›rkç› haberlerle çal-
kalan›yor. Az›nl›klara yönelik hoflgörü-
süzlük yer yer fliddet olaylar›na dönü-
flürken, son günlerin en ciddi krizi, ‹tal-
yan faflistlerinin siyah göçmenlere sal-
d›rmas›yla patlak verdi. Az›nl›k k›y›m›-
n›n son iki hafta içindeki dökümü flöyle:
• ‹talya’n›n güneyindeki Rosarno’da
göçmenlere haval› tüfekle atefl aç›l›p
iki kiflinin yaralanmas› üzerine olaylar
ç›kt›. Yerli ‹talyanlar, isyan ç›karan Af-
rikal› iflçilere demir sopalarla sald›rd›.
‹kisi a¤›r onlarca kiflinin yaralanmas›
üzerine polis 320 göçmeni bölgeden
tahliye etti. Yüz kadar göçmen ise ken-
di çabalar›yla kaçt›. Göçmen karfl›t›
‹çiflleri Bakan› Roberto Maroni, “Ger-
ginlik, el alt›ndan süren göçe afl›r› tole-
rans gösterilmesinin eseridir” dedi.
Baflbakan Berlusconi’nin gazetesi Il Gi-
ornale gazetesi ise ›rkç›l›¤› ›l›ml› bir
kisveyle sürdürdü: “Bu insanlar bir kera
geldi mi onlar› istismar edemeyiz. Bi-
zim iflsizlerimizin omuz silkti¤i iflleri ya-
p›yorlar.”

de, hatta Reagan’›n ikiz kardefli Thatcher’›n ül-

ABD Chesnutt kendini niçin öldürdü? kesi ‹ngiltere’de dahi, neoliberalizmin aktörle-
ri, yüzy›llar süren s›n›f kavgas›n›n sonucunda
ABD’nin ak›llara ziyan sa¤l›k sistemi en sonunda de¤ifliyor; baflka bir ak›l almaz ortaya ç›kan kapsay›c› sa¤l›k sistemlerini özel
sistemle. Seçim kampanyas›nda herkese evrensel sa¤l›k hizmeti sözü veren, bunu sigortalarla dejenere etmeye cesaret edemedi;
kamu kaynaklar›yla yapaca¤› için “sosyalist” damgas› yiyen Obama çok çabuk onun yerine, patent gibi konulara odaklanma-
tornistan etti. Sa¤l›k reformu halk› de¤il, kâr›n› misliyle katlayacak olan sa¤l›k y› tercih etti. ABD’deki durum ise, sa¤l›k sigor-
endüstrisini ihyâ edecek. Kazanan gene kapitalizm, kaybeden gene Vic olacak... tac›lar›n›n Reagan ile birlikte kurduklar› krall›-
¤›n egemenli¤inin her geçen y›l pekifltirilmesi
olarak özetlenebilir.
ABD’N‹N sayg›n muhalif blog sitelerinden sa¤l›k sigortas›ndan yararlanam›yor. ABD, bu Asl›nda ABD’de durum s›f›ra s›f›r de¤il.
Crooks and Liars (Sahtekârlar ve Yalanc›lar), ak›lalmaz harcamalara ra¤men, sa¤l›k hizmet- 1965’te oluflturulan Medicare ve Medicaid adl›
Amerikal› müzisyen Vic Chesnutt’un yürek leri kalitesinde dünyada hemen tüm geliflmifl iki sistem, halen kör topal da olsa iflliyor. Me-
burkan ölümünü flu bafll›kla vermeyi tercih et- ülkelerin ard›nda, kendine 37. s›rada yer bula- dicare, 65 yafl üzeri ve engellileri kapsarken,
miflti: “Ozan Vic Chesnutt, ABD’nin Gayr›in- bilmifl. ABD, kamusal sa¤l›k hizmetlerinin iki Medicaid, bizdeki yeflil kart›n muadili. Ancak
sani Sa¤l›k Sisteminin Son Kurban›.” Chesnutt, göstergesi kabul edilen ortalama yaflam süre- bu sistemlerin insaniyetinin de s›n›rlar› var:
kendisini 18 yafl›nda tekerlekli sandalyeye sinde dünyada 50., çocuk ölümlerinin düflük- Chesnutt, bir engelli olmas›na ra¤men, müzik
mahkûm eden kazadan beri, tedavi ve hastane lü¤ünde ise binde 6,26 ile 46. s›rada (kaynak: yapabildi¤i için bu kategoriye dahil edilmedi
masraflar›yla bo¤ufluyordu. Yeni albümü ç›k- CIA World Factbook). Reagan döneminin ya- ve Medicare’den yaflam›n›n hiçbir an›nda ya-
t›ktan hemen sonra kendisiyle yap›lan bir söy- ratt›¤› farka de¤inmifltik: 1960’ta çocuk ölüm- rarlanamad›. Yaln›zca Chessnut m›? E¤er HIV
leflide, sa¤l›k sigortas› için ayda 800 dolar öde- lerinde 12. s›rada iken, 1990’da 23.’lü¤e, flimdi tafl›yorsan›z, Medicare’den yararlanabilmek
mesine ra¤men hastanelere 50 bin dolar borcu- ise o oran›n bile fersah fersah gerisine düflmüfl için AIDS olmay› –T-hücre say›s›n›n 200’ün al-
nun birikti¤ini söylüyordu. O s›ralarda tam bir ‘geliflmifl’ ülkeden söz ediyoruz. t›na düflmesini– beklemeniz gerekiyor. Belirte-
gaz devam etmekte olan sa¤l›k reformu tart›fl- Geçti¤imiz say›larda sözünü etti¤imiz lim, bu say›m 350’nin alt›na düfltükten sonra
malar›yla ilgili, “Obama beceriksizin teki, sa¤- Amerikan istisnac›l›¤›ndan kaynakl› olsa ge- terapinin h›zla bafllamas› gerekiyor. Ancak sis-
c›lar da gerizekal›” diyordu: “Tart›flma mun- rek, bu istatistik, ABD yöneticilerini pek rahat- tem, size para harcamak için ölüme biraz daha
dar oldu, k›smen Obama’n›n beceriksizli¤i, s›z etmiyor. Di¤er geliflmifl kapitalist ülkeler- yak›n olman›z› bekliyor ki, maliyet azals›n.
k›smen sa¤c›lar yüzünden. Yap›lmas› gereken,
Reagan döneminde ç›kar›lan yasalar›n la¤ve-
dilmesi. Ulusal Sa¤l›k Enstitüsü’ne, araflt›rma-
ya bir sürü para harc›yoruz, karfl›l›¤›nda hesap
yine bize kesiliyor. Ayr›ca sa¤l›¤a verilen tefl-
viklerin de, patent yasalar›n›n da de¤iflmesi
gerekiyor. 80’lerde geçirilen yasadan önce
Ulusal Sa¤l›k Enstitüleri araflt›rmaya milyon-
larca dolar harcar, ama patentler, herkesin kul-
lan›m›na aç›k olur, jenerik üreticiler de ucuz
ilaçlar üretirdi. fiimdi, ilaç firmalar› araflt›rma-
ya ay›rd›klar› kaynaklar›, yaln›zca daha fazla
para kazanmak amac›yla kullan›yor.”

Reagan’›n sa¤l›k kâbusu

Michael Moore’un “Sicko” belgeselini izleyen-
ler, ya da Amerikan kapitalizminin iflleyifli
hakk›nda az çok fikir sahibi olanlar için Ches-
nutt’›n çizdi¤i bu resim flafl›rt›c› de¤il. Neolibe-
ralizmin kendini ABD’de en vahfli biçimde his-
settirdi¤i alan, ne di¤er hizmet sektörleri, ne de
–silah dahil– endüstriler. Amerikan sa¤l›k sis-
temi, Reagan döneminde gerçekten de insanl›k
d›fl› bir hale getirildi. Öyle ki, ABD bütçesinin
yüzde 37’si, gayri safi milli has›las›n›n yüzde
16’s› sa¤l›¤a harcan›rken –ABD, bu harcamala-
r›yla dünyada aç›k ara birinci s›rada–, ülkenin
yüzde 15’i, yani 50 milyon kifli, herhangi bir Vic Chesnutt 1964-2009

32
• M›s›r’›n Naga Hamadi kentinde müs-
lümanlar ile K›ptî h›ristiyanlar birbirleri-
nin ev ve iflyerlerini yak›yor. Müslüman
bir k›z›n kas›m ay›nda bir K›ptî gencin
tecavüzüne u¤ramas› üzerine t›rmanan
olaylar, Noel günü K›ptî kiliselerinin bu-
lundu¤u bir caddede üç müslüman mili-
tan›n otomatik silahlarla atefl aç›lmas›y-
la katliama dönüfltü, 6 K›ptî öldürüldü.
• Pakistan’da fiii az›nl›¤a yönelik sald›r›-
lar sürüyor. Son olarak Karaçi’de bir fiii
töreni bombaland›, 43 kifli öldü.
• Uganda’da gay’lere idam cezas› öngö-
ren yasa çal›flmalar› sürüyor. Uluslararas›
bask› nedeniyle hükümet idam cezas›n-
dan geri ad›m atabilir, ama gaylere yöne-
lik sert önlemler al›naca¤› kesin gibi.
• “Il›ml› ‹slâm ülkesi” olarak bilinen
Malezya’da dinsel az›nl›klara yönelik
fliddet t›rman›yor. Bir mahkemenin h›ris-
tiyan yay›nlar›nda “Allah” sözcü¤ünün
kullanmas›na izin vermesinin ard›ndan
baflkent Kuala Lumpur’da üç kilise kun-
dakland›. Malezya nüfusunun yüzde 10’u
h›ristiyan.
• Sydney’de yaflayan Hint as›ll› bir ada-
m›n b›çaklanarak öldürülmesinden sonra
Hindistan’daki bir gazete, Avustralya po-
lisini ›rkç› örgüt Ku Klux Klan üyeleri gibi
gösteren bir karikatür yay›nlad›. Diplo-
matik kriz ç›karan bu olay›n ard›ndan, bir
baflka Hintli, Melbourne’de ›rkç› bir çete
taraf›ndan benzin dökülerek yak›ld›. Vü-
cudunun yüzde 15’i yanan genç hayatî
tehlikeyi atlatt›.
• Irkç›l›¤›n t›rman›fl gösterdi¤i Türkiye
de bu listeye girdi. Manisa’n›n Selendi
ilçesinde, y›lbafl› gecesi kahvehanedeki
Roman vatandafllara çay vermeyen kah-
veci yüzünden bafllayan gerginlik, birkaç
gün içinde Romanlara karfl› ›rkç› sald›r›-
ya dönüfltü. 5 Ocak gecesi yüzlerce kifli
Roman çad›rlar›na, evlerine ve arabala-
r›na sald›rd›. Can güvenli¤ini almakta
zorlanan ilçe yönetimi, Roman mahalle-
sindeki 15’i çocuk, 20’si kad›n 74 kifliyi
Selendi’den Gördes ilçesine göndererek
ayr›mc›l›¤a “tehcir” boyutunu ekledi.

Uzun sözün k›sas›, ABD’deki sa¤l›k siste-
mi, dökülüyor. Ancak ayn› fikirde olmayanlar
da var: Sa¤l›k sektörünün dev firmalar› ve sa¤-
c›lar. ABD’deki sa¤l›k ‘endüstrisine’ harcanan
toplam miktar, 2,5 trilyon dolar› buluyor! Peki
bu kadar para harcay›p da bu kadar sa¤l›ks›z
bir toplum olmak nas›l mümkün? Paray› var
güçle baflkalar›n›n cebine ak›tarak: Bu giderle-
rin yaklafl›k 400 milyar dolar›, bürokratik/ida-
rî ifllemlere gidiyor. Bu ifllemlerin ço¤u, özel-
likle sigorta flirketlerinin yaratt›¤› dolambaçl›
yollar›n kalemleri.
Obama’n›n manevras›
Sa¤l›k Reformu tart›flmalar›, geçti¤imiz nisan
ay›nda bu karamsar tablo eflli¤inde bafllad›.
Amerikan sa¤›, tart›flman›n bafl›ndan itibaren
temel argüman olarak “devlet sizden daha faz-
la vergi alacak, istemeyeni bile zorla sigortala-
yacak” lafz›yla bafllad›, “sosyalizm geliyor”a
kadar vard›. Kendi içindeki liderlik sorununu
henüz çözememifl olan Cumhuriyetçiler, özel-
likle taflrada, kontrolden ç›kt›lar. Hem ham ›rk-
ç›l›k, hem de iki kutuplu dünyan›n klasik anti-
komünist argümanlar› çekmecelerden ç›kar›ld›.
‹flin ilginci, bu argümanlar Amerikan toplumu-
nun muhafazakâr kesiminde karfl›l›¤›n› buldu:
‹ronik olan, Obama’dan nefret eden, yafll› orta-
s›n›f beyazlar›n ço¤unun yine kendilerince
‘sosyalist’ bir uygulama olan Medicare’den ya-
rarlan›yor olmas›. Sa¤l›k reformunu protesto
eylemleri s›ras›nda tafl›n›lan dövizlerde, pan-
kartlarda neler yazm›yordu ki: “Obama = Sos-
yalizm, Sosyalizm = Kötülük”, “Obama, Hitler,
Carl Marx, Dur! fiimdi!” –tashih hatas› yoktur,
Karl, Amerikan muhafazakâr›n›n eline düflün-
ce Carl olabiliyor–, “Irkç› Obama”, “Barrack
Hüseyin Obama, Do¤um Yerin Neresi?”...
K›saca, Sa¤l›k Reformu tart›flmalar›, Ameri-
kan sa¤›na, seçim öncesinde sergileyemedikleri
›rkç›, gerici tutumu tüm dehfletiyle soka¤a dök-
me f›rsat› verdi. ABD’nin ilk siyah baflkan›n›,
›rkç›l›¤› siyaset yap›s›ndan uzaklaflt›ral› henüz
yar›m yüzy›l geçmifl bir ülkenin beyaz alt-orta
s›n›f›n›n bu kadar kolay hazmetmesi beklene-
mezdi zaten. Tart›flmalar, ›rkç›l›¤›, yirmi y›ld›r
rafa kald›r›lm›fl olan anti-komünizm ile har-
manlayan Amerikan sa¤›na gövde gösterisi f›r-
sat› verdi. Öyle ki, Baflkanl›k aday adaylar›ndan
Mike Huckabee, ifli Lenin ve Stalin’in Obama ile
tan›flsa kendisini çok sevece¤ini söylemeye ka-
dar vard›rd›. Obama’n›n ad›n›n sosyalizm ile
yanyana gelmesinden rahats›zl›k duyan ABD
sosyalistleri ise, “Bu adam bizden de¤il, sizden”
diye peflpefle demeç vermek zorunda kald›lar.
Ancak reform paketinin ilk ayr›nt›lar› gün
yüzüne ç›kmaya bafllad›¤›nda, Obama yöneti-
minin Amerikan sa¤›n›n sataflmalar›n› hakede-
meyecek denli utangaç oldu¤u ortaya ç›kt›.
Obama’n›n seçim kampanyalar› s›ras›nda sö-
zünü etti¤i, devlet taraf›ndan örgütlenen kamu
sa¤l›k sigortas› modelinin (public option) yeri-
ni, herkesin özel sektör taraf›ndan sigortalan-
mas›n›n zorunlu k›l›naca¤› baflka bir model al-
m›flt›. Yanl›fl okumad›n›z, hem Temsilciler
Meclisi, hem Senato’dan geçen tasar›lar, tüm
ABD yurttafllar›n›n bir sa¤l›k sigortas›na ka-
vuflmas›n› zorunlu k›l›yor, ancak kendilerin-
den bir kamu modeli yerine havuzdaki sigorta
flirketlerinden birini seçmeleri isteniyordu. Si-
gortalanmayanlara uygulanacak a¤›r vergi ce-
zalar› cabas›. Bir di¤er deyiflle, devlet, yurttafl-
lar›n› özel teflebbüsten hizmet almaya yasa ile
zorluyor. Böylece as›l kazanan›n kim oldu¤u
aç›k: durup dururken ceplerine fazladan 450
milyar dolar akacak olan sigorta flirketleri. Ne
reform ama!
Kamuya karfl› lobi
Peki bu ucube nas›l ortaya ç›kt›? K›smen Senato
aritmeti¤i yüzünden. Baz› muhafazakâr eyalet-
lerden seçilen bir elin parma¤› kadar demokrat
Senato üyesi, devlet müdahalesine evet oyu
vermeyeceklerini söyleyince, 100 oyun 60’›n› al-
mas› gereken, zaten Senato’da o kadar sandal-
yesi olan Demokratlar’›n projesi yatt›. Do¤rusu,
Obama da fazla üstelemedi. Halbuki Temsilci-
ler Meclisi’nin sundu¤u tasar›, devlet müdaha-
lesini telaffuz etmese de, Senato’nun tasar›s›yla
karfl›laflt›r›nca radikal farklar içeriyor. Örne¤in,
çal›flanlar›n sigortas›ndan iflverenin sorumlu k›-
l›nmas› –yeni sistemde herkes kendi sigorta pri-
mini ödemekle yükümlü.
‹kinci ve daha güçlü neden ise, sa¤l›k en-
düstrisi lobisinin etkinli¤i. Özellikle may›s
ay›ndan sonra Washington’a y›¤›nak yapan
lobiciler, günde 2,3 milyon dolara varan para-
lar harcay›p, hem Temsilciler Meclisi’ndeki,
hem Senato’daki ‘halk temsilcileri’ni kendi
yanlar›na çekmeyi, kamu sigortas›n› gündem-
den düflürmeyi baflard›lar. Bunun karfl›s›nda,
kamu sigortas›n› destekleyen meslek ve sivil
toplum örgütleri ise Senato Maliye Komite-
si’ndeki toplant›lara davet edilmedi, gelseler
de al›nmad›.
Kamu modelinin böyle afla¤›lay›c› biçimde
pencereden d›flar› at›lmas›, Obama’y› destekle-
yen –Vic Chesnutt da bir söyleflide, umutlu ol-
masa da ehven-i fler kontenjan›ndan Obama’ya
oy verdi¤ini söylemiflti– ›l›ml› solcular› ikiye
böldü. Aralar›nda Ulusal Sa¤l›k Program› için
Doktorlar’›n oldu¤u bir bölüm, ‘Sa¤l›k Sigorta-
s› Reformu’ ve ‘Sa¤l›k Deformu’ adlar›n› tak-
t›klar› bu tasar›lar› boykot edeceklerini ilan
edip Senato’daki Demokratlar› tasar›ya hay›r
oyu vermeye ça¤›rd›lar. Di¤er ›l›ml›lar ise, bu
modelin, t›pk› Obama gibi, mükemmellikten
uzak olsa da kötünün iyisi oldu¤unu, o yüz-
den evet oyu verilmesi gerekti¤ini savundular.
Do¤rusu, 1990 sayfal›k Temsilciler Meclisi ta-
sar›s› da, bir o kadar sayfal›k Senato tasar›s› da,
sigorta rezaleti d›fl›nda, Yerliler için Sa¤l›k
Merkezi kurulmas›, sa¤l›k ocaklar› kurulmas›
ve iyilefltirilmesi, Medicaid’in yoksulluk s›n›r›-
n›n (Senato tasar›s›na göre) yüzde 133 ilâ
(Temsilciler Meclisi tasar›s›na göre) yüzde
150’sini kazananlar› da dahil edecek biçimde
art›r›lmas›, sa¤l›k alan›nda çal›flan profesyo-
nellerin meslek içi e¤itimlerinin güncel ve ve-
rimli k›l›nmas› vb. konularda olumlu ad›mlar
içeriyor. Ancak tekil yasalarla pekala ele al›na-
bilecek bu tür düzeltmeler, devasa sigorta k›-
ya¤›n›n yan›nda önemsizlefliyor.
fiimdi ne olacak? Temsilciler Meclisi, 12
Ocak’ta tatilden dönüp yeniden iflbafl› yapt›.
‹lk gündem maddesi, sa¤l›k reformu. Senato
ile pazarl›klar bafllayacak, iki tasar›n›n ortas›n-
da bir yer bulunup, tasar› onaylan›p, yasa Oba-
ma’n›n Ocak ay› sonunda ya da fiubat bafl›nda
yapmay› düflündü¤ü ‘ulusa seslenifl’ konufl-
mas›na yetifltirilecek. Obama da ne flifli ne ke-
bab› yakm›fl olman›n gururuyla, konuflmas›n-
da Afganistan’da kazan›lmas› gereken ‘teröre
karfl› savafl’›n, ‘düzelmekte olan ekonomi’nin
yan›na, sa¤l›k konusunda at›lm›fl ve at›lacak
olan ad›mlar› ekleyecek. O konuflmay› izleyen
sosyalistler, Obama’ya sosyalist dendi¤ini, sol-
cu demokratlar ise yedikleri kaz›¤› ve flirket
Amerikas›’n› altetmenin zorlu¤unu bir kez da-
ha an›msay›p bafllar›n› ac› ac› sallayacaklar.
ABD’nin toplumsal, siyasi, ekonomik yap›s›n-
da en ufak bir tafl› yerinden oynatmak için ge-
reken çaban›n ne kadar dipten gelmesi gerekti-
¤inin çarp›c› kan›tlar›ndan biri olarak, bu ‘re-
form’ da tarihe not düflülecek. T›pk› Ameri-
ka’n›n yetifltirdi¤i en mühim ozanlardan biri-
nin asl›nda intihar etmedi¤i, kapitalizm tara-
f›ndan öldürüldü¤ü tashihinin düflülece¤i gibi.
Ertan Keskinsoy
ABD’deki Sa¤l›k Reformu tart›flmalar›n› takip etmek
için: http://healthcare.change.org/
Chesnutt’un yak›n dostu müzisyen Kristin Hersh, kendi
web sitesinde Chesnutt’un ailesinin hastane masraflar›n›
ödeyebilmesi için bir kampanya sayfas› açt›:
http://kristinhersh.cashmusic.org/vic/

33
 Atina, Yunanistan ARALIK 2008
KÜRESEL ‹SYAN Yüzergezer bir heyulâ
Küresel krizin ac› meyveleri her yerde bitmeye bafllad›. Atina’dan Tahran’a, Paris
varofllar›ndan Karaçi’ye dünyan›n dört bir yan›nda halklar›n öfkesi sokaklarda
isyana dönüflerek patl›yor. Alain Betho’nun “ça¤dafl devletin aynas›” dedi¤i bu
isyanlar aralar›nda benzerlikler gösterse de ortak bir siyasal söylemden yoksun...
FRANSIZ antropolog Alain Bert-
ho, yeni kitab› “‹syan Zamanla-
r›”nda, dünyan›n bütününe yay›l-
m›fl bir isyanlar dönemi yaflad›¤›-
m›z› söylüyor. Ça¤›m›z›n bu ala-
metinin y›llard›r izini süren Bert-
ho, kendi haz›rlad›¤› internet site-
sinde (berthoalain.wordpress.com) bu ayaklanma-
lar›n tek tek kayd›n› tutuyor. Son y›llarda ivmeli
bir art›fl gösteren küresel isyan›n haritas›n› bura-
dan izlemek mümkün. Sadece son birkaç haftada
kay›tlara düflen toplumsal olaylar bile, Bertho’nun
tezlerinin sa¤lamas›n› yapmaya yetiyor: Chantelo-
up-les-Vignes’deki kargaflalar, Jakarta’da ö¤renci
isyanlar›, Kongo’da ölümle sonuçlanan çarp›flma-
lar, Rostock’ta futbol maç› sonras›nda kopan ayak-
lanmalar, Venezüella’da kar maskeli Chavez karfl›-
t› gösteriler... Ana haber bültenlerinden uzak tutu-
lan küresel isyan, interneti etkili bir silah olarak
kullan›yor. Les Inrockuptibles dergisinin Alain
Bertho ile yapt›¤› söylefliye ba¤lan›yoruz...
‹syanlara odaklanan bu okuma dünyam›z
hakk›nda ne diyor?
Alain Bertho: Son iki as›rda Avrupa’da ve
dünyan›n di¤er bölgelerinde eflzamanl› üç flid-
detli siyasal hareketlenme oldu: 1848 Halklar›n
‹lkbahar›, Ekim 1917’yi takip eden ayaklanma
hareketleri, “68’ler” diye hat›rlanan 60’l›, 70’li
y›llar. Birkaç y›l önce, su götürmez bir biçim-
de, gene böyle bir döneme girdik. Yaflamakta
oldu¤umuz fleyin iki özgüllü¤ü var: Çok daha
genifl bir co¤rafyaya yay›lan bu ayaklanmalar
dizisi öncekilere göre daha uzun süreli olaca¤a
da benziyor ve ayn› zamanda, bir anlamda
“göze görünmüyor”, çünkü bu say›s›z kitlesel
öfke kabarmalar› ortak ve net siyasal anlam-
dan yoksun. Siyasal olsun, toplumsal ya da
kültürel olsun, bir dünya devriminin arefesin-
de olmad›¤›m›z aflikâr.
Fransa’n›n kenar mahallelerinde, Guadelou-
pe’da, Atina, Karaçi, Lhassa ya da Tahran’da
meydana gelen ayaklanmalar farkl› siyasal
ba¤lamlar›n sonucu olsalar da yaflad›¤›m›z
döneme dair nas›l bir ortak noktaya iflaret
ediyor?
34
Urumçi, Çin TEMMUZ 2009
Kahire, M›s›r MAYIS 2009
Ayaklanmalarda yer alanlar aç›s›ndan, bu ey-
leme geçme tarz›n›n çok a¤›r ve ciddi bir yan›
var: ‹nsanlar kaybedeceklerinden neredeyse
emin olduklar› halde, bedenlerini, hayatlar›n›
tehlikeye at›yorlar. Bunun tekrar tekrar karfl›-
m›za ç›kmas›n›n bizi düflünmeye sevk etmesi
lâz›m. Bu olgu çok aç›k bir flekilde, bize halkla-
r›n ac›lar›n›n ve umutlar›n›n temsili anlam›nda
siyasal alan›n dünya çap›nda çöktü¤ünü söy-
lüyor. ‹nternet üzerinden yay›lan görüntüleri,
öfkeleri, eylemleri, hareketleri bu denli benzer
k›lan da bu. Ayaklanmalar küreselleflmifl dün-
yan›n çokkatmanl› çatlaklar›. Her çatla¤›n ken-
di hikâyesi var, ama sallanan bütün ev.
“Yüzergezer ve elegelmez” bir nesne olarak
tan›mlad›¤›n›z bu tabloda resmin tamam›n›
yakalayabilmek için nas›l bir yöntemle çal›-
fl›yorsunuz?
Elbette bu tablonun eksikleri var. Fakat küre-
selleflmenin isyanlar› küreselleflmenin kendi
sahnesinde gözler önüne seriliyor zaten. ‹nter-
net önceden olmayan eflsiz bir kaynak, hattâ
ayaklanmalar›n kahramanlar› görüntüleri ken-
dileri Youtube ya da Dailymotion’a koydukla-
r›nda birinci elden bir kaynak. “Online-önceki-
gün” etnoloji için yeni bir araflt›rma sahas› ha-
line geldi. Ve bu “önceki-gün”ün sonuçlar›n›n
internete konmas› kesinlikle çok heyecan veri-
ci “reaktif” etki ihtimallerine aç›l›yor. ‹nternet
yaflayan ve karfl›l›k vermeye aç›k bir enformas-
yon kayna¤›, dünyan›n ateflini ölçen bir baro-
metre gibi.
‹syan›n bir tipolojisini ç›karmak mümkün tarzlar›n›n ise epey umumî oldu¤unu söyleye-
mü? Polisle fliddetli çat›flmalar, açl›k isyanla- biliriz. Geçmiflteki barikatlar yok art›k. Bugü-
r›, kent isyanlar›, köylü ayaklanmalar›... ‹s- nün özgünlü¤ü: Kar maskeleri, setler, atefle
yanc›lar›n kulland›klar› çeflitli eylem biçim- vermeler, h›zla yer de¤ifltiren taciz sald›r›lar›
leri neler? ve görüntüleri internete koyma...
Dünya ölçe¤inde çok güçlü harekete geçirici ‹syan, gençli¤in siyasetle iliflkisinin, bu ilifl-
ortak hatlar var. Örne¤in, öldürülen gençlik kinin yoklu¤unun “vurucu” bir emaresi mi?
Senegal’de de, Portekiz’de de, Çin, Yunanis- Bu öncelikle günümüz dünyas›n›n gençli¤iyle
tan, Brezilya ya da Fransa’da da ayn› derecede iliflkisinin emaresi. 20. yüzy›l devrimlerinin
etkili bir yönlendirici. Finansal mant›¤a karfl› baflar›s›zl›¤› ve ekolojik tehdit, siyasal ya da
duyulan öfke de farkl› biçimlerde a盤a ç›ksa toplumsal alanda olsun, modern tarihsel ilerle-
da bir baflka ortak etken: Hayat pahal›l›¤›na, me fikrini y›kt›. Gençlik art›k dünyan›n gelece-
elektrik kesintilerine, toprak spekülasyonuna ¤i olarak de¤il, bugünün düzenine tehdit ola-
karfl› isyanlar fleklinde görülebiliyor bu. Eylem rak görülüyor. Gençli¤e yönelik zapturapt
 Kuala Lumpur, Malezya A⁄USTOS 2009 Tegucigalpa, Honduras A⁄USTOS 2009

Tahran, ‹ran ARALIK 2009 Kampala, Uganda EYLÜL 2009

Buenos Aires, Arjantin ARALIK 2009

Rosamo, ‹talya OCAK 2010

söylemi d›fl›nda, hiçbir siyasal söylem yok ar-
t›k. Gençlik de tepki gösteriyor. Bütün dünya-
da üniversite ve lise ö¤rencilerinin mobilizas-
yonlar›, flenlik gösterileri, sportif karfl›laflmalar
olsun, iktidar güçleriyle gittikçe daha da flid-
detlenen çat›flmalara dönüflüyor. Bütün k›ta-
larda ayn› hareketler, ayn› jestler, ayn› öfke.
‹syan modern devlete karfl› derinden ve ciddi
bir tehdit oluflturuyor mu? Yoksa devletin
toplumu kontrol alt›nda tutma ve bast›rma
teknikleri onu korumaya yetiyor mu?
‹syan ça¤dafl devletin aynas›. Onun ürünü; ba-
zen de dublörü: komfluyu, ötekini, yabanc›y›
hedef ald›¤›nda... Ulusal rejimlerin ve gelenek-
lerin ötesinde, küreselleflme
süreci ve mekanizmalar›yla
yerlefltirilen “yeni yönetim
tarz›” denen fley asl›nda
“uzaktan yönetim” sistemi.
Bu sistem bürokrasiyi, otori-
terli¤i, insanlar› afla¤›lamay›, farkl› ayr›mc›l›k
yöntemlerini harmanlayarak birlefltiriyor; dev-
let meflruiyetini büyük ölçüde yitiriyor. Top-
lumlar›n ço¤u zaman sessiz muhalefetine, her
yerde, giderek artan bir flekilde güvenlik ve
bast›rma mant›¤›yla karfl›l›k veriyor. Finansal
ve devlet muktedirlerinin kibiri ve siyasal ör-
gütlenmelerin otizmi oran›nda, halklar›n hid-
deti ve öfkesi yükseliyor, sabr› tafl›yor. Bugün,
bu çat›flmalar dizisinin kal›c› olmas› için bütün
flartlar mevcut. Ayaklanma karfl›s›nda ise Sao
Paolo’dan Urumçi’ye, Atina’dan Villiers-le-
Bel’e, Cezayir’den Dakar’a askerî mant›k galip
geliyor. Savafl bir anlamda yönetim biçimi ha-
line geldi¤ine göre, bu çat›flman›n t›rmanma-
s›ndan çekinebiliriz. Çeviren: Siren ‹demen
35
k›raat
ïd
Daniel Bensa
)
(1946 - 2010
e¤ i ol an iki ç›nar› bir gün ar
k em
Üzerimizde büyü
i yuman Eric
dünyaya gözlerin ›yd ›. 90 ya fl›nda, hâlâ zihni en
en son soyunm
ufl olan
t eden Daniel Be
Ertesi gün vefa
njamin’e
di. Troçki’den Be
am ›z için de rinlefltirmiflti. Bize
yaflam
*
Orhan Dink: Cinayetin oldu¤u
gün üç kurumdan bahsediyo-
ruz. Trabzon Polisi, ‹stanbul Po-
lisi ve Jandarma. Cinayetin ol-
du¤u gün bu üç kurum ne yap›-
yor? fiubat 2006’da gelen ihbar-
da Osman Hayal’in ad› geçiyor.
Ne yapar ‹stanbul? Yapaca¤› ilk
fley, kendine göre ismi araflt›r›r.
Sonradan ortaya ç›k›yor ki, 19
Ocak günü Osman Hayal ‹stan-
bul’da, saat 11 gibi telefonu sin-
yal veriyor. ‹stanbul Polisi bu
bilgiyi nedense ortaya ç›karm›-
yor. Trabzon Polisi’nin özellikle
istihbarat›, Erhan Tuncel’i al›yor
o gece. Muhittin Zenit, Engin
Dinç, Ramazan Akyürek, Ali
Fuat Y›lmazer, Ercan Demir,
bunlar bir bir hareketleniyor.
Çünkü ellerinde bilgiler var. Bu
flunu gösteriyor: Ellerinde abi-
min öldürülece¤ine dair bilgiler
var. Zaten Muhittin Zenit son
ifadesinde bunu itiraf ediyor.
Jandarma ne yap›yor? Jandarma
da kendine daha önce gelmifl
bilgiyi sanki o anda gelmifl gibi
belge düzenliyor.
(...) Tamamen devletin içindeki
illegal bir yap›lanman›n sonucu
öldürüldü¤üne ta bafltan beri
inan›yorum. Geldi¤imiz nokta-
da bunun böyle oldu¤u, kamuo-
yu vicdan›nda da böyle oldu¤u
görülüyor. Ama hukuken ne so-
nuç al›r›z, bilmem.
36
Eric Rohm)er
(1920 - 2010
Ocak’ta
ayla yitirdik. 11
¤›n ›n yö ne tm enli¤e
ni Dalga kufla
Ro hm er , ilk Ye enle rd endi.
aç›k yönetm
bo l isim le rin den-
ns aïd’ se ‘68 May›s›n›n sem gü zel
aksisini bizim
uzanan bi r de vrimci miras›n pr dü flüyo r...
etmek
iki ustay› da takip
• Bu kitapta ele al›nan dört kifliden
hiçbiri, bir ulusun bireyi/parças›
de¤il. “Tabii can›m, onlar bir üm-
metin parças›” demek kolay, ama
bu da sorunsuz de¤il. Bir kere,
Osmanl› toplumunda yekpare bir
Müslümanl›k yoktu (makalelerde
ele al›nan kifliler dolay›s›yla tart›fl-
may› Müslümanlar ile s›n›rl›yo-
rum, ama söylediklerimin, üç afla-
¤› befl yukar›, di¤er cemaatler için
de geçerli oldu¤unu düflünüyo-
rum). K›z›lbafl veya Sünni olmak,
köylü veya flehirli olmak, tarikat
mensubu olmak veya olmamak
gibi nice fark düflünebiliriz. Hem-
flehri (hemfleri) olan Sünni Müslü-
manlar aras›nda bile de¤iflik ta-
savvurlar oldu¤unu, hatta zaman
zaman bunlar›n çat›flt›¤›n› biliyo-
ruz. On yedinci yüzy›l›n ortalar›n-
da ‹stanbul ahalisinin yaflad›¤›
keskin kamplaflmadaki fay hatla-
r›ndan birisi, “ümmet-i Muham-
med’den” olan kimselerin “mil-
let-i ‹brahim’denim” demesinin
caiz olup olmad›¤› etraf›nda bi-
çimlenmifltir. Kâtip Çelebi’ye göre
“‹brahim milletindenim, halk ara-
s›nda yay›lm›fl ve kökleflmifl bir
sözdür”. Bir yandan da, Müslü-
manlar›n kendilerini bu flekilde
tan›mlamas›na fliddetle karfl› ç›-
kanlar vard›r. Müslüman kimli¤i-
ne sahip ç›karken, di¤er semavi
dinlerle ba¤›n› vurgulamay› da
seçebilirsiniz, s›n›rlar› tahkim et-
meyi de.
Modernizm, kendine biçti¤i bü-
yük tarih anlat›s›nda, geleneksel,
modern öncesi gibi nitelemelerle
ele ald›¤› toplumlar›n, mesela bu
kitapta ele al›nan 16.-17. yüzy›l
Osmanl› flehir ehlinin ne derece
sofistike oldu¤unu gözlerden
uzak tutmay› baflarm›flt›r.
X - KÜTÜPHANE
Aliflan Çapan Güle Güle ki Tarif Edemem (Adam)
• Cemal Kafadar Kim Var imifl Biz Burada Yo¤ iken
–Dört Osmanl›: Yeniçeri, Tüccar, Dervifl ve Hatun (Metis)
Daniel Bensaïd Köstebek ve Lokomotif (Yaz›n)
E.L. Doctorow Caz Dönemi (Can)
Eduardo Galeano Aynalar (Sel)
Elio Vittorini Sicilya Konuflmalar› (Helikopter)
Enderunlu Faz›l Güzel O¤lanlar Kitab› (Sel)
Flannery O’Connor ‹yi ‹nsan Bulmak Zor (Metis)
Felix Guattari Nakaratlar (Dost)
Judith Butler Ulus Devlet Marfl›n› Kim(ler) Söyler (Agora)
Metin Üstünda¤ fiiyir Seviflgenleri (Sel)
Murathan Mungan ‹kinci Hayvan (Metis)
* Nedim fiener Dink Cinayeti ve ‹stihbarat Yalanlar› (Güncel)
Orhan Kemal Avare Y›llar (Alfa)
Paul Auster Görünmeyen (Can)
Saime Tu¤rul Ebedi Kutsal Ezeli Kurban
–Çok Tanr›l›l›ktan Tek Tanr›l›¤a Kutsal Ve Kurbanl›k Mekanizmalar› (‹letiflim)
Susan Buck-Morss Görmenin Diyalekti¤i
–Walter Benjamin ve Pasajlar Projesi (Metis)
Taner Akçam 1915 Yaz›lar› (‹letiflim)
Tan›l Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm (Birikim)
Vecdi Ç›rac›o¤lu Gladyatör –Futbol Arenalar›nda
Bir ‹syan›n Hikâyesi: Metin Kurt (Everest)
‹stanbul Rum güzeli sonsuz mü- Ad›m “Çizgi Metin”e ç›km›flt›,
kemmelli¤in, matematiksel biçimin, meflin yuvarla¤› taç çizgisi üze-
eski zamanlar›n zarafetinin ve mo- rinden sürerdim ço¤unlukla ve
dern melankolinin bileflkesi. bacaklar›m›n aras›ndan mekik
Ne de olsa Bo¤az’›n Avrupa yakas› dokuyan topu kimse alamazd›.
güzelli¤in vatan›. Bu asl›nda – her ne kadar stil ol-
Bu sabah Galata’dan, güneflli ve sa da– verilen bir takti¤in uygu-
adeta çifte bir gökyüzünün ihtiflam› lanmas›ndan baflka bir fley de-
içinde flehvetli bir grup Avrupal›n›n ¤ildi.
arkas›nda ç›kan bu yeniyetmeyi Beni izleyenler o zamanlar sa-
Tanr› Akdeniz ülkelerinin bütün in- halar›n taç çizgilerine yak›n bö-
celiklerini kullanarak yaratm›fl. lümlerinin çim olmas› nedeniy-
Eflekler, köpekler, hamallar, tespihli le o yönde futbol oynad›¤›m› sa-
Efendiler aras›nda yürürken bir n›rlard›. Düfltü¤ümde sakatlan-
elinde ayaklar› ba¤lanm›fl canl› bir mamak için burada top sürdü-
hindi var ve öbür eliyle de lal renkli ¤üm izlenimi verirdim. Bu izle-
a¤z›na, bal› güneflte parlayan bir nimden uzaklaflmam için çizgi-
pasta götürüyor. Beni görünce çe- nin halka en yak›n yer oldu¤u-
vik ad›mlar atmaya bafll›yor ve göz nu, halka en yak›n yerde olmak
k›rpmamla alay ediyor. Beyaz, bü- istedi¤imi soranlara anlat›r, ye-
kükboynu nazl› prensin kumrular›- dek kulübesi ve fleref tribünü
n› afla¤›l›yor. önündeki çizgide de¤il de, hal-
Konufltu¤unda, kufllar› büyüleyen k›n tercihi aç›k tribün önünde
Süleyman konufluyor san›rs›n›z. top koflturmaya özen gösterir-
Küçük bir telaffuz kusuru var: Pafla dim. Sahadaki bu stilim dikkat
diyemiyor, Pasa diyor. Bu küçük ta- çekerdi tabii ki! Bu konuda bana
lihsizlik, baz› çarp›c› anlam kar›fl›k- yöneltilen sorulara, yine onlara
l›klar›na yok aç›yor: fl›k sik oluyor yöneltti¤im sorularla cevap ve-
sözgelimi; olsun! rirdim. Halka en yak›n yer nere-
‹nce, uzun, tombul kollar›nda bir si? Çizgi. Ben de çizgide topu
tek tüy yok. bekler ve oradan ata¤a kalka-
Kendisine çok yak›flan bir gururu r›m. Teknik direktörlerin, idare-
var: Güzel ‹stanbul’umuzda koca cilerin ve politikac›lar›n oldu¤u
k›çl› dam›zl›klar ticareti yok olsa bi- tarafta oynamay› sevmiyorum.
le bu eflsiz yeniyetme dilenmez.Elli Halk nerede? Aç›k tribünde. O
yafl›ndaki Yorgaki’nin aflk uyand›r- zaman kapal› tribünün önünde
ma flans› hiç bitmeyecektir. oynamak yerine, aç›k tribün
Türklerden içten içe nefret ediyor önünde sa¤aç›k, bir devrede so-
tabii ki ama, eski bir diplomat gibi laç›k oynayarak görevimi ken-
gizlemeyi biliyor bunu ve alemler- dimce yerine getirmifl olurum.
de Tanr›’n›n Osmano¤lu’nu Büyük
Konstantinos’un kentinden kov-
mas›n› bekliyor.
Elinden gelse Müslüman çocuk-
lar›n› analar›n›n karn›ndan kopar›p
ç›karacak: Bugün sadece tavernalar-
da dans ederek Eyüp’ün bütün
sofular›n› iflas ettirmekle meflgul.
 Duman›
üstünde
Ham olan›n hazz›
Roland Barthes - Nas›l Birlikte Yaflan›r?
Çev: Necmettin Sevil (Sel Yay›nc›l›k)
itap olmas› düflünülmemifl
K günlüklerin, yar›m kalm›fl fliir-
lerin, mektuplar›n ve her türden
notun yazar›n›n ölümünün ard›n-
dan kitaplaflt›r›lmas› baz› okurlar
için çok caziptir. ‹fllenmemifl met-
nin bu cazibesini sadece yazar›n da-
ha fazla sözcü¤ünü okuma arzu-
suyla aç›klamak kolayc›l›k olurdu.
Belki de okur, yazar›n r›zas›z yal-
n›zl›¤›n› ele geçirdi¤i için düflünce
motorunu daha iyi çal›flt›r›r ve bir
çeflit borçlanma hissiyle onun zihni-
ne daha temkinli bir özenle yakla-
fl›r. Okurlar, evrak-› metrukenin ta-
mamlanmam›fl bir cümlesinde ya
da karalanm›fl bir kafa kar›fl›kl›¤›n-
da sevdikleri yazar› haz›rl›ks›z
(kostümsüz, biçimsiz, dolay›s›yla
kendine daha benzer bir halde) ya-
kalam›fl olman›n getirdi¤i yak›nl›¤›
da kollarlar. Bu tan›kl›k, sevilen öz-
neyi daha çekici k›lar, onun çal›flma
ve yaflama alan›na yaklaflabilmenin
mümkün oldu¤u hissini verir. Ham
olan›n, biçimine henüz kavuflmad›-
¤› için bir bak›ma halen çok yak›n›-
m›zda oldu¤unu bilmenin hazz›,
eksik yap›t›n, kitap olmas› düflü-
nülmemifl konuflma notlar›n›n, is-
keletin de¤erini art›r›r.
Roland Barthes’›n, ölümünden
bir süre önce Collège de France’ta
verdi¤i ders notlar›n›n çevirilerini
takip ediyoruz. “Roman›n Haz›rla-
n›fl›”n›n ard›ndan flimdi, Claude
Coste’un çal›flmas›yla “Nas›l Birlik-
te Yaflan›r?” gibi can al›c› bir soru
sunan yeni cilt de masam›zda. Dü-
flünce labirentinde, kuflkunun ve
karfl›tl›¤›n olanak üreten sakin
ad›mlar›yla... Belki de “biz Bart-
hes’›n masas›nday›z” demek daha
do¤ru. Masan›n bir önüne, bir arka-
s›na gidip geliyoruz. Onun nas›l
olup da hâlâ düflünce üretmeye de-
vam eder gibi göründü¤üne kafa
yoruyoruz. Bizi flafl›rtmaya, bizi fla-
fl›rtt›¤›na flafl›rmaya devam
ediyor sanki. Bu kitab› oku-
maya bafllad›¤›m›zda
da, örne¤in, kitaba
Eric Marty’nin
yazd›¤› önsözde
onun sözle yaz›
aras›ndaki fark
üstüne de dü-
flünmüfl oldu¤u
bilgisine rastla-
d›¤›m›zda, nas›l
oluyor da y›llar
öncesinden def-
terlerinin bafl›na
gelecekleri görmüfl acaba diye soru-
yoruz. Giderek kendi düflüncesinin
uçlar›n› yay›nlanan yaz›lar›n› birbi-
rine teyelleyerek birlefltirdi¤ini kefl-
fetmek her seferinde keyif veriyor.
Onun bir düflünce jonglörü oldu¤u-
nu kendimize hat›rlatarak havada
dönen toplara dal›p gitti¤imizde; o
toplar›n halen havada, ayn›, ilk se-
ferde yakalanm›fl uyumla dönüp
durdu¤unu görmemizi sa¤layacak
malzeme var elimizde.
Barthes, 1950’de “L’Artisanat
du Style” (Biçemin Zanaatkârl›¤›)
makalesine Valéry’nin flu sözleriyle
bafllam›fl: “Valéry, kendisine
Collège de France’taki derslerini
neden yay›nlamad›¤› soruldu¤un-
da, biçimin maliyeti yüksektir, di-
yordu. Bununla birlikte, biçimin
düflünceyle hemen hemen ayn› de-
¤erde oldu¤u bir devir, egemen
kentsoylu yaz›’n›n dönemi yaflan-
d›.” Barthes, derslerinde biçime ka-
vuflmufl olsa da kitap olmaya dire-
nen bu notlar›n “yoksullu¤u”na da
de¤inmifl. “Bir Aflk Söyleminden
Parçalar” üzerine, “Kitap seminer-
den daha yoksul olabilir, ama kitab›
daha gerçek görüyorum” demifl.
Okura “gerçek”le yetinip “yok-
sul”a arzu duyman›n yaratt›¤› ek-
siklik duygusunun tuhaf arada-
hazz›n› uzatarak... Hatta az ileride,
bir “düfl k›r›kl›¤›” vaat ederek...
“Düfl k›r›kl›¤›n›n erdemler bar›n-
d›rd›¤›n›” ve “s›radan baflar›s›zl›k
örne¤ine dayan›larak anlafl›la-
mayaca¤›n›” da bize o hat›r-
latm›flt› ne de olsa.
Barthes, 1959’da ise
Yeni Roman üze-
rine yap›lan bir
yuvarlak masa
toplant›s›n›n ya-
y›mlanmas›n›n
ard›ndan flöyle
yazm›fl: “Yaza-
r›n (örne¤in rad-
yoda) konuflma-
s› bir yana, solu-
¤undan, sesinin
tavr›ndan bir fleyler ö¤renilebilir yi-
ne de; ama daha sonra bu söz, dille-
rin do¤as› farkl› de¤ilmifl gibi yaz›-
ya aktar›l›rsa (...) bu, ne yaz›l› fleyin
çarp›c› uzakl›¤›na, ne de sözlü fleyin
fliirsel bask›s›na sahip olabilen k›r-
ma ve anlams›z bir yaz› üretmekten
baflka bir fley de¤ildir. K›sacas›, her
yuvarlak masa en parlak yazarlar›n
en kötü sözünü: Söylemi çekip al›r.
Oysa, söz ve yaz› ne aralar›nda de-
¤ifltirilebilir ne de birbirleriyle efl-
lefltirilebilir, çünkü aralar›nda var
olan fley bir meydan okumay› and›-
r›r: Yaz›, bütün öteki dillerin yad-
s›nmas›ndan oluflmufltur.”
Barthes, 1976-1977 ders y›l›nda
verdi¤i bu derslerde “özel bir düfl
evreninin araflt›r›lmas›”n› amaçla-
m›fl. “‹çinde ayn› uzam› paylaflma-
n›n bireysel özgürlü¤ü engelleme-
di¤i çok k›s›tl› topluluklar›n birlikte
yaflam›n› özellikle Aynarozcu kimi
dini örneklerden esinlenerek “düfl
evreni idyoritmi fantazmas›” olarak
adland›rm›fl. Barthes, derste kullan-
d›¤› –kendi deyimiyle– “gereçleri”
de Do¤u kefliflli¤inden devflirmifl.
Öznenin ya da grubun gündelik ya-
flam›n›n belirgin bir uzama ba¤l› ol-
du¤u kimi belgesel ve romanlardan
da kesitler alm›fl: André Gide’in
“Poitiers’li Zoraki Mahkûm K›z”›
“münzevi odas›”na, Daniel De-
foe’nun Robinson Crusoe’su “bar›-
nak”a, Palladios’un “Lausika His-
toria”s› “çöl”e, Thomas Mann’›n
“Byülü Da¤”› “büyük otel”e, Emile
Zola’n›n “Apartman”› ise “burjuva
binas›”na yans›m›fl. “‹dyoritmik
öbek olanakl› m›d›r? Telos’suz, Ne-
den’siz varl›klardan meydana gel-
mifl bir topluluk olabilir mi?” soru-
su eflli¤inde. Yan›t›n olumsuzlu¤u-
nun getirdi¤i olanaklarla zenginle-
flerek ve çekirdek etraf›nda koza
ürerken iskelet üretmenin o tersine,
bütünü söken talep edilmemifl ma-
haretiyle...
– Pelin Özer
Ozan›n k›lavuzlu¤u
Ursula K. Le Guin - Lavinia
Çev: Gürol Koca (Metis)
“ ‹lahi Komedya”da Dante’ye
‹ öte dünyada k›lavuzluk eden
Vergilius, Ursula K. Le Guin’e k›la-
vuzluk ederse ne olur? Öte dünya
de¤il de, bir dünya kurulur, hem de
bir kad›n›n sesiyle. Vergilius “Ae-
neas” destan›nda Romal›lar›n köke-
nini Troyal› yi¤it Aeneas’a dayan-
d›rarak soylu köken aray›fllar›n›n
önemli bir örne¤ini vermifltir, Dan-
te’nin onu kendine k›lavuz seçmesi-
nin sebebi de bu soyluluk iddias›y-
la temellenir, elbette Dante için sa-
dece bu dünyaya sahip olmak yet-
mez, öte dünya da ayn› soyluluk ve
H›ristiyan anlay›fl›yla bezenmelidir.
Dante, k›lavuzuna ne kadar sayg›
duysa da, H›ristiyan cennetinde
ona yer vermez –onun da elinden
çok fley gelmez elbette, çünkü emir-
ler bellidir. Vergilius’un “komed-
ya”daki yeri cehennemin birinci ka-
t›d›r; Homeros, Achilles, Hector ve
Socrates gibi H›ristiyanl›k öncesin-
de yaflam›fl, ama Dante’nin “ka-
non”unda olanlarla birlikte, cehen-
nemde “ayr›cal›kl›” bir yere sahip-
tir; Dante’nin ve H›ristiyan Tan-
r›’n›n cömertli¤i bu kadard›r.
Ursula K. Le Guin de “Lavinia”
roman›nda benzer bir “kanon” anla-
y›fl›yla Vergilius’u k›lavuz olarak se-
çiyor kendine, fakat Vergilius’un ih-
tiflama ve soylu kökene yapt›¤› vur-
gu için de¤il, “fliirinin na¤mesi ve
güzelli¤i” için ve “kanon”u o kadar
tersten okuyor ki, ortaya ç›kan eser
tüm “Bat› medeniyetinin” kendisine
biçti¤i soylulu¤u ve ihtiflam› ters-
yüz ediyor; geriye “yoksulluk, sada-
kat, tevazu ve sorumluluk gibi basit
ama hassas de¤erler” kal›yor. Di¤er
bir deyiflle, Le Guin Dostoyevski’nin
“Ecinliler”indeki anarflistleri cinle-
rinden temizleyip “Mülksüzler”de-
ki anarflistleri nas›l anlat›yorsa, “La-
vinia” roman›nda da “Bat› medeni-
yeti” ve onun atalar›ndaki cinleri ç›-
kar›p Hesiodos’un “‹fller ve Gün-
ler”indeki sadeli¤e çeviriyor tüm
anlat›y›: “ ‹ki türlü Kavga vard›r bu
dünyada / Biri övülmeye de¤er,
öteki yerilmeye / Özden apayr›d›r
bu iki Kavga / ‹nsan› kanl› savafla
götürür birisi /.. / (di¤eri) eli tut-
maz insan› bile ifle sürükler”.
Cinsellik de¤il, iktidar kötü
Vergilius ölümsüzlük bahfletti¤i,
ama bir yaflam ve bir ses vermedi¤i
Lavinia’n›n karfl›s›na Hades’ten ge-
len, ondan yüzlerce y›l genç bir ölü
olarak dikiliyor. Latium kral›n›n k›-
z› Lavinia’n›n Vergilius’un söyledi-
Praksis 10 yafl›nda
“Tarihin mele¤i”nin, arkas›na
bakt›¤›nda, yaln›zca yenilen ya da
teslim al›nan devrimci at›l›mlar› ve çö-
ken ülkeleri gördü¤ü karamsar bir dö-
nemdi. Akademide, özellikle elefltirel
gelenek içinde, yap›salc›l›k sonras›
ak›mlar genel olarak hegemonya kur-
mufltu. Sermaye, bir yandan, küresel-
leflme olarak adland›rd›¤› sürece yön
veren neoliberal politikalarla tahakkü-
münü güçlendirirken, öte yanda çö-
küfl içerisindeki burjuva ideolojisi,
kendi kinik, anlams›z ve umutsuz,
geçmiflsiz ve geleceksiz metafizi¤ini
“tarihin sonu” üstbafll›¤›yla sunuyor
ve bunu dünyan›n yegane olanakl›
epistemolojik temsili olarak kutsuyor-
du. “Klasik hakikat, ak›l, kimlik ve nes-
nellik kavramlar›ndan, evrensel ilerle-
me ve kurtulufl fikrinden, bilimsel
aç›klaman›n baflvurabilece¤i tekil
çerçeveler, büyük anlat›lar ve nihaî
zeminlerden” duyulan kuflkuyla ka-
rakter kazanan bu metafizik, elefltirel
oldu¤u zann›ndaki ayd›nlar aras›nda
da yay›l›yor, sol/sosyalist ayd›nlar›n
ço¤u s›n›flararas› uzlaflmaya, siyaset-
38
Ursula K. Le Guin
¤i gibi alt›n sar›s› saçlar› yok, esmer
tenli, t›knaz bir kral k›z› olarak ta-
liplerinin aras›nda flafl›rm›fl bir du-
rumda. Annesinin ye¤eni Ardeal›
Turnus tüm talipler aras›nda en
kuvvetlisi ve Lavinia’y› en çok kor-
kutan›. Le Guin Turnus’u iktidar is-
tencinin –ki Nietzsche’nin erk isten-
ciyle kar›flt›r›lmamas› gerek– ete ke-
mi¤e bürünmüfl hali olarak sunu-
yor. O¤ullar›n›n ölümünün ard›n-
dan delirmifl Ardeal› Kraliçe k›z›n›n
ye¤eniyle evlenmesini istiyor, hem
de ye¤enine güçlü bir cinsel arzu
duyarak. Le Guin okurlar› iyi bilir-
ler ki, Le Guin cinselli¤e ya da arzu-
ya kötülük yüklemez. Le Guin dün-
sizli¤in siya-
setine, teorik
alan› “dil
oyunlar›yla
söz mezbaha-
s›na çevirme-
ye” yönelerek,
tarihsel mater-
yalist gelenek-
lerden h›zla
uzaklafl›yorlard›.
18 yüksek lisans ya da doktora
ö¤rencisi, böyle bir ortamda, Thomp-
son’un sözleriyle, “herkesin not ya da
terfi için de¤il, toplumu dönüfltürmek
için çal›flt›¤›, elefltiri ve özelefltirinin
hararetli ama karfl›l›kl› yard›m›n, teo-
rik ve pratik bilgi de¤ifliminin de yo-
¤un oldu¤u” bir alan açarak, “do¤ru-
dan kendilerinin olan bu alanda” ser-
mayeden ve devletten ba¤›ms›z bir
bilimsel çal›flma içinde bulunabilmek
amac›yla bir araya geldiler. Bu bir
araya geliflin sonucunda, tarihsel ma-
teryalist sosyal bilimler dergisi Prak-
sis do¤du. Praksis, dergi olarak, hem
tarihsel materyalizmi güncellemeyi
yas›ndaki tek kötülük, içinde yafla-
d›¤›m›z dünyadaki kötülük, yani
iktidar arzusu ve yanaflmas›d›r.
Kraliçe’nin ve Turnus’un kardefli
Juturna’n›n Turnus’a duyduklar›
bu cinsel arzu iktidar›n flehvetine
bulanm›fl oldu¤u için romandaki en
sakil duygu ve güdü olarak beliri-
yor. Bir genç k›z›n bafl›na gelebile-
cek en korkunç fley annesi taraf›n-
dan eziyet görmek olsa gerek, çün-
kü kendi kad›nl›¤›n› annesinde gö-
ren genç k›z için bu eziyet kendi ge-
lece¤i taraf›ndan kabul edilmemek
ve eza görmek olarak okunur. ‹flte
Vergilius’un Lavinia’ya tek yapt›¤›
k›lavuzluk, kraliçenin k›z›n› iktidar
hem de dünyan›n bilgisini devrimler
ça¤›n›n ayd›nl›¤›nda, teori-pratik birli-
¤inden kopmadan edinmeyi ve pay-
laflmay› amaçlad›. Her geçen gün “dil
oyunlar› mezbahas›nda” birbirinden
daha çok kopan sosyal bilimler ve
toplumsal gerçeklik aras›ndaki ba¤›
yeniden kurabilmek için, 11. Tez’in
salt etik olmayan epistemolojik yoru-
munu, sadece “dünyay› de¤ifltirmek
için” de¤il, “dünyay› anlayabilmek
için de” de¤ifltirme eylemi içinde
olunmas› gerekti¤ini öne ç›kard›. Ç›k-
maya bafllad›¤› koflullarda, tarihsel
materyalist yaklafl›m›n ve s›n›f temelli
siyasetin, baflta iflçi hareketi olmak
üzere, kapitalizmi aflmak isteyen tüm
kapitalizm karfl›t› hareketler için vaz-
geçilmez oldu¤unu vurgulad›.
Praksis dergisi, hem sosyal bilim-
lerde hem de Marksizmde, kal›plafl-
m›fl, sulanm›fl, orijinal anlam›ndan
uzaklaflm›fl ya da kullan›lmaz hale
gelmifl kavram ve kavram kümelerinin
yol açt›¤› teorik biçimsizleflme ile yüz-
leflmeyi, kapitalizmin elefltirisini gün-
celleyip canl› tutarken, sosyalist infla
süreçlerini ve komünist gelecek ta-
hayyülünü tart›flmay› ve gelifltirmeyi,
dünyay› de¤ifltirme mücadelesine kat-
arac› olarak görerek onu flehvetle
ye¤eniyle evlenmeye zorlamas›na
karfl› kendi gelece¤inden korkan
Lavinia’ya Aeneas’›n müjdesini
vermesi, iktidara karfl› bir direnç
sunmas›: “Akflam y›ld›z›n›n ›fl›¤›n-
dan olma bir adam.” Le Guin’in
“kanon”u ters çevirmesi hem bura-
da hem de sonras›nda daha da net-
lefliyor. Vergilius için “soylu kö-
ken” olan Aeneas yi¤itlik gibi bir
erdemi tafl›sa da, hiç de Vergilius
(ve Dante’nin) ata olarak kabul et-
mek isteyecekleri bir “yi¤it” de¤il.
Kar›s›n› Troya’da alevler içinde b›-
rakm›fl, ona olan aflk›n› kalbinde ta-
fl›m›fl, Afrikal› Kraliçe Dido’ya afl›k
olmufl, ama yurdunu kurmak için
yolculu¤una devam etmifl, Di-
do’nun intihar›n›n ard›ndan a¤la-
m›fl bir adam ve Lavinia da afl›k ola-
cak. Lavinia’ya da Dante’nin Beatri-
ce’si gibi bir kad›n de¤il, bildi¤imiz
etten kemikten bir kad›n.
Vergilius Lavinia’ya gelecekten
haber vermek için yar›m kalan des-
tan›n› ona okuyor: Kim kimin bo¤a-
z›n› kesti? Yani Lavinia onu böyle
dinliyor. Kral k›z›n›n talipleri ara-
s›ndaki gerilim bir çocu¤un bir ge-
yi¤i yaralamas›yla savafla dönüflür.
“Her fley bir geyik ve t›knaz bir k›z
için miydi?” Kimisi karg›yla kimisi
m›zrakla öldürülür, kimisi kalbin-
den kimisi gözünden vurulur, biri-
sinin bafl› baltayla parçalan›r. So-
nunda Aeneas Turnus’un bo¤az›n›
keser ve kavga biter, destan da tam
burada yar›da kal›r. Vergilius’un
k›lavuzlu¤u burada biter, ozan›n
sesi kaybolur. Le Guin’in roman›n-
da Vergilius’un k›lavuzlu¤u Lavi-
nia’ya iktidara, annesinin iktidar
flehvetine karfl› direnç sunmak ol-
k› sa¤lamay› hedefledi. Bir dergi ola-
rak, eflitlik ve özgürlük idealine ba¤l›l›-
¤›n› korusa, emekten ve sosyalizmden
yana konumlansa bile, düflüncelerini
ve üretimlerini yayacak kanallardan
yoksun olduklar› için baflka baz› ka-
nallara yönelmeyi seçen ya da moti-
vasyonu köreldi¤i için yay›n yapmak-
tan uzak duran akademisyen ve arafl-
t›rmac›lar için de bir tart›flma ve ileti-
flim kanal› olabilmeyi umuyordu.
Bugüne dek Praksis dergisi 21 sa-
y› yay›nlad›; tek tek anmayaca¤›m ba-
z› say›lar› özellikle ilgi gördü, ama he-
men hemen her say›s› referans al›nan
bir say› oldu. Unutturulmaya çal›fl›lan
tarihsel materyalizmin elefltirel gele-
neklerini, örne¤in s›n›f analizini dirilt-
mekle kalmad›, bu yolda geliflen, Bra-
verman’›nki gibi öncü emek süreci
çal›flmalar›n›n yöntemsel katk›lar›yla
beslenmifl emek süreci analizleri, sa-
ha çal›flmalar› yay›nlad›. Baflta
Gramsci olmak üzere o güne dek Tür-
kiye’de farkl› yorumlanagelmifl dev-
rimci düflünürleri kendi devrimci te-
melleri üzerinde görünür k›ld›. Yan›s›-
ra, pek bilinmeyen “elefltirel gerçek-
çilik”, “içsel iliflkiler”, “devlet türetme
okullar›” gibi baz› ak›mlar› elefltirel di-
mufltur, ama ozan›n sonras› için ya-
ni ifller ve günlerin dünyas› için
söyleyecek bir sözü yoktur. Destan
hem yar›md›r hem de fazlad›r. Le
Guin Augustus’a yaraflacak saray-
lar›, taçlar›, toplu kurban törenlerini
siler, mermerler kalkar, yerine ah-
flap ve tu¤la örülür, insanlar›n se-
çimlerine kar›flan Greko-Romen
tanr›lar Styx ›rma¤›n›n suyunu içip
seslerini kaybeder. Bir tek Vesta ka-
l›r. Akflam y›ld›z›n›n ›fl›¤›ndan Ae-
neas ve t›knaz kral k›z› Lavinia,
evin oca¤›n› tüttüren Vesta ile oza-
n›n sustu¤u dünyada kendi yollar›-
n› kendileri bulurlar. Ama “masal”
flimdi bafllar.
Erke¤in üç kad›n›
Gaia ve Gaius. Genius ve Juno. Ka-
d›n ve erke¤in birlikteli¤inden do-
¤an bir medeniyet. Le Guin, Lavini-
um’un kuruluflunu anlat›rken “bafl-
lang›ç mit”lerine karfl› da bir ad›m
at›yor. Kad›n ve erkekten türeyen
insano¤lunun kand›r›lm›fl fleytan
kad›n›ndan farkl› Lavinia ve
Gaia’ya eziyet eden Uranüs’ten
farkl› Aeneas. Mitlerin hiç hesaba
katmad›¤› bir etkileflim türüyle ku-
ruyorlar Lavinium’u: fiefkat. Kalp-
siz bir dünyan›n kalbi olsun diye
burjuva de¤erlerinin anneli¤e yük-
ledi¤i ve ac›ma duygusuyla kar›flan
tüketici flefkatten çok farkl› olan bu
flefkat, kad›na hikmeti, erke¤e de
kahramanl›¤› sorgulama yetisi ka-
zand›r›yor. Turnus’un bo¤az›n› ke-
sen Aeneas, bu eyleme yüklenen
hiçbir kahramanl›¤› kabul etmiyor.
Gelece¤i gören Aeneas, Dante’nin
cehennemin üçüncü kat›na yerlefl-
tirdi¤i kahinlerin intikam›n› al›r gi-
bi hem gelece¤i hem de geçmifli bu
yalog kurarak tan›tt›. Kent, medya ça-
l›flmalar›, tarih yaz›m›, bilimsel yöntem
gibi konularda aflina olunmayan ta-
rihsel materyalist yaz›n› güncelledi ve
bu yaz›na katk› sundu. En önemlisi
ise, bizzat içinde yaflad›¤›m›z dünya-
n›n, bölgenin ve ülkenin somut bilgisi-
ni edinmek için Praksis kolektifinin
gösterdi¤i azamî çabad›r. Dergi say›-
lar›n›n büyük ço¤unlu¤u bu çabaya
hasredildi¤i gibi, kuramsal say›labile-
cek say›lar›nda da bu çabaya hasre-
dilmifl makaleler di¤erleriyle efl say›-
da yer alm›flt›r.
Praksis dergisi, birkaç y›ld›r inter-
net yay›n›n› www.praksis.org adre-
sinden sürdürüyor; ulafl›lamayan eski
say›lar›n›n hepsine bu adresten erifli-
lebiliyor. Bir dergi olarak amaçlar›,
hedefleri ve niyetleriyle de¤erlendiril-
di¤inde, haz›rl›k çal›flmalar› dikkate
al›nd›¤›nda, bugün ulaflt›¤› onuncu
y›lda 21 say› ç›kabilmifl olmas›, elbet-
te baflar› hanesine yaz›lmas› güç sa-
y›sal bir göstergedir. Bir kolektif ola-
rak yaflad›¤› ve baz› yol arkadafllar›-
n›n kolektiften çekilmesini do¤uran,
anlams›z de¤ilse de talihsiz tart›flma-
lar da bu baflar›s›zl›klar hanesinde
durabilir. Buna ra¤men, bu 21 say›da
dünyaya getiriyor. Gelecek, Lavini-
a ile yaflad›klar› an›n içinden geçip
kendisini biçimlendiriyor.
Lavinia, Aeneas’›n ölümünden
sonra o¤lu Silvius ve Aeneas’›n o¤-
lu Ascanius’la kal›yor. Yetersizli¤in
getirdi¤i iktidar h›rs›n›n örne¤i
olan Ascanius üvey kardefli Silvi-
us’u kendisi gibi “erkek” olarak ye-
tifltirmek için Lavinia’dan kopar-
maya çal›fl›yor, difli bir kurda dönü-
flen Lavinia, Aeneas’tan ald›¤› bili-
cili¤iyle hem kendisini hem de Sil-
vius’u iktidar kavgalar›ndan kurta-
rabiliyor. Hecate’nin üç yüzü; baki-
re-kad›n-kocakar›: “Erkekler kad›n-
lar için sadakatsiz, de¤iflken yak›fl-
t›rmalar›nda bulunurlar ve bu lafla-
r› her daim tehdit alt›nda olan cin-
sel onurlar›ndan kaynaklanan bir
k›skançl›k içinde söyleseler de, söz-
lerinde bir do¤ruluk pay› vard›r.
Biz hayat›m›z›, varl›¤›m›z› de¤iflti-
rebiliriz; istesek de istemesek de de-
¤ifltiriliriz. Ay de¤iflti¤i halde nas›l
tekse, biz de bakire, efl, anne, büyü-
kanneyizdir. Erkekler ise bütün o
tez canl›l›klar›na ra¤men neyse
odurlar, bu yüzden kat›l›¤› bir er-
dem haline getirirler.” Erkekle ilifl-
kisine göre tan›mlanan kad›n›n üç
yüzünü de sunan Lavinia, istese de,
istemese de de¤ifltirilen kad›n Lavi-
nia, Vergilius’un ona yaflam verme-
den sundu¤u ölümsüzlük için de
de¤ifliyor. Akl›n uykusu derinleflip
canavarlar yaratmadan, gecenin en
karanl›k vakti eriflmeden havala-
nan difli bir baykufl oluyor sonun-
da: “Yumuflak ve titrek bir ses ç›ka-
r›yorum –i, –i diye hayk›r›yorum.
Hadi git! Ruhum bazen yaln›zca bir
kad›n olarak uyan›yor tekrar.”
– Göksun Yaz›c›
yap›lanlar yan›nda, devletten ve ser-
mayeden tümüyle ba¤›ms›z böyle bir
mecran›n tüm eksiklikleriyle birlikte
de olsa yafl›yor olmas› bafll› bafl›na
baflar› say›lmal›d›r.
Kolektif bilgi üretim faaliyeti ve bir
mecra olarak Praksis dergisi, geçen
yüzy›lda a盤a ç›kan akademik Mark-
sizm/politik Marksizm ikili¤ini, politik
hareketlere olan eflit mesafesini yitir-
meden, kapitalizme karfl› geliflen siya-
sal iflçi hareketi ve ba¤lafl›¤› devrimci
toplumsal hareketlerle üretken bir ilifl-
ki temelinde y›rt›p atamad›kça, bu ba-
flar›n›n kendi mecras›yla s›n›rl› kala-
ca¤›n›n, faaliyetin toplam›n›n bilincin-
de oldu¤unu da eklemeliyiz.
Praksis dergisi, bir trafik kazas›n-
da yitirdi¤i kurucu emektar›, hiç sol-
mayacak çiçe¤i Sevilay Kaygalak’›n
yoklu¤unda, ama capcanl› an›s›n›n
izinde insanl›¤›n komünist gelece¤ine
umutla bakarak, tarihsel materyaliz-
min elefltirel yürüyüflünü, bugün her
biri birbirinden de¤erli 37 yay›n kurulu
üyesi ve 33 dan›flma kurulu üyesiyle
birlikte kolektif bir faaliyet olarak,
Dipnot Yay›nlar›’yla iflbirli¤i içinde da-
ha da güçlenmifl flekilde sürdürüyor.
– Mustafa Bayram M›s›r

A ⁄ I R
TÜRK‹YE S‹NEMASINDA DA⁄ITIM SORUNUNU AfiMAYA DO⁄RU
Ba¤›ms›z bir sinema mümkün
Türkiye’de iyi filmler çekiliyor mu? Çok flükür, evet. Peki izleyiciyle buluflabiliyorlar m›?
Galiba hay›r. Sadece izleyici tercihi de¤il, büyük prodüksiyon flirketlerinin hegemonyas›
da bu tabloda etkili. Bir dayan›flma a¤›n›n ipuçlar›n› araflt›r›yoruz...
eçen say›da, Gezici Festival’le
G birlikte konuk oldu¤umuz Art-
vin izlenimlerini naklederken, si-
neman›n seyirciyle iliflkisinin önünde
çeflitli engeller bulundu¤unu belirtmifl-
tik. Uygun bir ortam sa¤land›¤›nda, se-
yirci “sanat sinemas›” olarak nitelendiri-
len ya da genifl kesimlere hitap etmeye-
ce¤i düflünülen filmleri de ilgiyle izli-
yordu. Ancak, bu filmler yeterince genifl
bir kesime ulaflm›yordu. Çözüm olarak-
sa, “alternatif bir da¤›t›m a¤› kurulmas›
ile farkl› gösterim mecralar›n›n yarat›l-
mas›n›n” akla yatk›n seçenekler oldu¤u-
nu kaydetmifltik.
2010’un ilk günlerinde, konu bir kez
daha gündemimize geldi. Reha Erdem,
NTV’de konuk oldu¤u bir programda, 8
Ocak’ta vizyona girmesi beklenen yeni
filmi “Kosmos”un gösterimini erteledi-
¤ini aç›klad›. Filmi göstermeye haz›r
olan sinema salonlar› vard›. Ancak, Er-
dem “Kosmos”un yeterli say›da salonda
gösterilmemesinden ve k›sa sürede gös-
terimden kald›r›lmas›ndan kayg› duyu-
yordu. Geçmiflte buna benzer örnekler
s›kça yaflanm›flt›. Büyük yap›m flirketle-
rinin ürünü olmayan pek çok film apar
topar gösterimden kald›r›lm›flt›. Reha
Erdem, çözümün ba¤›ms›z gösterim im-
kânlar›nda yatt›¤›n› belirterek, ‹stan-
bul’da ba¤›ms›z filmler gösteren bir si-
nema salonu kurmak için kollar› s›va-
d›klar› müjdesini verdi.
Bir baflka sevindirici haber de, “Son-
bahar” filmi için farkl› da¤›t›m-gösterim
mecralar›n› zorlayan ve kendi filminin
izleyicisini yaratan Özcan Alper’den
geldi. Alper, keyfî sansür uygulamalar›-
40
Haz›rlayan: Ahmet Gürata
Ç E K ‹
na karfl› ve alternatif bir da¤›t›m a¤› ku-
rulmas› için bir grup sinemac›yla dü-
zenli toplant›lar yapt›klar›n› duyurdu.
Özcan Alper, bu grubun ilk giriflimle-
rinden birinin “Min Dît” (Miraz Bezar)
filminin da¤›t›m›n› üstlenmek olaca¤›n›
belirtti. Diyarbak›r’da Kürtçe olarak çe-
kilen film, çeflitli uluslararas› festivalle-
rin yan›s›ra, Alt›n Portakal’da da göste-
rilmiflti. Ancak, Türkiye’de hiçbir da¤›-
t›m flirketi filmi göstermeye yanaflmad›.
Alper, bu durumun bir tür sansür oldu-
Popüler kültürün hegemonyas›na karfl› bir yuva özlemi
Reha Erdem: (yönetmen) “Kosmos”un ç›k›fl tarihi-
ni erteleme nedenimiz malûm, istedi¤imiz salonlar-
daki yer k›s›tl›l›¤›. Daha do¤rusu, yerden çok, süre k›-
s›tl›l›¤›. Asl›nda bu tarz filmler bütün dünyada göste-
rim s›k›nt›lar› yafl›yor. Bu filmlerin seyirci say›lar› k›-
s›tl›, bunu biliyoruz. Da¤›t›m olanaklar›n›n k›s›tl›l›¤›
da do¤rudan bununla ilgili. Dolay›s›yla, bunun so-
rumlusu ne da¤›t›mc›lar, ne salon sahipleri, ne de po-
püler film sahiplerinin ifltah›. Tam tersine, ço¤u da-
M
“Kosmos “ (Reha Erdem)
¤unu kaydederek, filmin Türkiye da¤›t›-
m›n› üstleneceklerini ifade etti.
Gifle rakamlar› ne diyor?
Meseleye bir de 2009’un gifle verileriyle
bakal›m. Antrakt Sinema Gazetesi’nin
verilerine göre, sat›lan 38.5 milyon bilet-
le 2008’de en yüksek seviyesine ulaflan
izleyici say›s›, geçti¤imiz y›l 2.3 milyon
gerileyerek 36.2 milyona indi. Yerli film-
ler için sat›lan bilet miktar› 22.6’dan 18.2
milyona gerilerken, yabanc› filmlerin iz-
leyicisi 15.6’dan 17.9 milyona yükseldi,
yerli filmlerin pazar pay› yüzde 52, ya-
banc›lar›nki ise yüzde 48 olarak gerçek-
leflti. Bu oran 2008’de 60’a 40’la yerli
filmlerin lehineydi.
Baz› yorumcular, bu gerilemenin ne-
deni olarak ekonomik krizi ve gnctrk-
cll’in bedava bilet kampanyas›n›n son
bulmufl olmas›n› gösteriyor. Halbuki,
nedenleri baflka yerde aramak gerekiyor.
¤›t›mc› ve salon sahibinin bizim filmlerimize olan il-
gilerini bizzat biliyorum. Sorun, “ba¤›ms›z” diye ad-
land›raca¤›m›z (“ba¤›ms›zl›¤›” sadece “seyirci say›s›
kayg›s›ndan ba¤›ms›z” anlam›nda kullan›yorum) si-
neman›n kendi “ba¤›ms›z” gösterim imkânlar›n› ya-
ratmas›nda. Bunun birçok farkl› örne¤ini dünyan›n
çeflitli kentlerinden biliyoruz.
Biz bunun ilk hayalini ba¤›ms›z bir sinema salo-
nuyla kuruyoruz. Ama as›l mesele, böyle bir salonun
flimdiye kadar gördü¤ümüz örneklerdeki gibi yeral-
t›nda, rutubet içinde, sesi duyulmaz, neredeyse sine-
man›n afla¤›land›¤› bir ortam›n ötesine tafl›mak. Yap-
t›¤›m›z iflleri, sineman›n en güzel flekliyle, büyük per-
dede, teknolojinin bütün imkânlar›n›n hizmette oldu-
¤u, rahat ve merkezî bir salonda ya da salonlarda
gösterebilmek amaç. Farkl› yöntemlerle, haftada 10’a
yak›n filmin dönerek, fakat çok uzun süre programda
kalaca¤›, “flevk veren” bir yap› hevesi bu. Kültürün
ve sanat›n afl›r› derecede afla¤›land›¤› bir ülkede, se-
viyesi günden güne düflen popüler kültürün hege-
monyas›n›n sökmeyece¤i, güçlü, ba¤›ms›z bir yuva
özlemi bu. Evet, kolay ifl de¤il. Ama film yapmaktan
daha zor oldu¤unu düflünmüyorum.
‹lkin, büyük yap›m flirketlerinin “agre-
sif” politikalar izledikleri sinema sektö-
ründe, iddialar›n aksine “serbest rekabet
koflullar›n›n” bulunmad›¤›n› belirtmek
gerek. ‹ddial› yap›mlardan “Kurtlar Va-
disi: Gladio” örne¤iyle aç›klamaya çal›-
flal›m. Filmin yap›mc›s› Pana Film, gös-
terim tarihi olan 20 Kas›m’dan aylar ön-
ce sinemalarla temasa geçti. Gönderdi¤i
yaz›larda, filme alt› hafta ayr›lmas›n›,
ayr›ca en iyi salonlar›n tahsis edilmesini
flart kofluyordu. Pek çok sinema salonu
için bu koflullar› kabul etmekten baflka
çare yoktu. Yüksek bütçeli bir reklam
kampanyas›yla gösterime giren “Kurtlar
Vadisi”, izleyiciden bekledi¤i ilgiyi bula-
mad› ve 863 bin izleyicide kald›. Ancak,
filmin gösterimde oldu¤u tarihlerde,
pek çok film salon bulamad›.
Gelinen noktada, popüler yerli film-
ler di¤er filmlerin gösterimine engel
oluyordu. Sonuçta, 2009’da gösterime
giren yerli filmlerin say›s› 69’a yük-
selmifl (2008’de 50), ama bu filmlerin iz-
leyici say›s› 4.4 milyon gerilemiflti. Kimi
durumlarda ise, yap›mc›lar›n ve da¤›-
t›mc›lar›n çabalar›na karfl›n sinema sa-
lonlar› baz› fimleri göstermekte isteksiz
davran›yordu. K›sacas›, yap›mc›, da¤›-
Yüksek bütçeli bir reklam kampanyas›yla gösterime giren
“Kurtlar Vadisi”, izleyiciden bekledi¤i ilgiyi bulamad› ve
863 bin izleyicide kald›. Ancak, filmin gösterimde oldu¤u
tarihlerde, pek çok film salon bulamad›.
t›mc› ve salon sahibi üçgeninde aksayan
bir fleyler oldu¤unu vurgulamak gerek.
Buna bir de, kifli bafl›na millî gelire oran-
la yüksek olan bilet fiyatlar›n› ve al›flve-
rifl merkezlerinde bulunan, bu nedenle
de özel arac› olmayan seyirciler için ula-
fl›lmas› güç olan sinema salonlar›n› ekle-
yince, “kriz” de¤ilse bile, duraklama ka-
ç›n›lmaz oluyor.
Sevindirici nokta, çekilen filmlerin
önemli bir bölümünün gösterim flans›
bulmas›. Ancak, elefltirel ilgi gören ve
ödüller kazanan “11’e 10 Kala” (13 bin),
“Bornova Bornova” (12 bin), “Hayat
Var” (9.500), “Pandora’n›n Kutusu” (27
bin) ve “Süt” (6.600) gibi pek çok film gi-
flede baflar›l› olamad›. Elbette, anaak›-
m›n d›fl›nda kalan ve tür kal›plar›na yas-
lanmayan filmler her yerde görece az il-
giyle karfl›lan›yor. Ancak, Türkiye nüfu-
suna oranla bu rakamlar›n da oldukça
düflük oldu¤unu teslim etmek gereki-
yor. Nedenler, yukar›da s›ralad›¤›m›z
sorunlarda aranmal›.
fiimdi yönetmenlere, da¤›t›mc›lara
ve salon sahiplerine kulak verelim...
Ahmet Gürata

“Kader”e Cem Y›lmaz kadar reklam yap›lsa Birbirimize mecburuz

‹nan Temelkuran: (yönetmen) Reha Erdem’in yap- yüzleflme korkusu (gerçekçi bir sinema için risk) bu ‹rfan Demirkol: (Büyülü Fener Sine-
maya çal›flt›¤› ba¤›ms›z salonlar meselesini bizim filmlerin salon sahipleri taraf›ndan al›nmamas› sonu- malar› sahibi) Sorun herkesin filmleri
grubumuz da yapmaya çal›fl›yor. Bu konularda art›k cunu do¤uruyor. Ama bir gün de flu denensin iste- için en iyi zaman dilimini almak iste-
flikâyet etmek veya da¤›t›mc›larla bo¤uflmak yerine, rim: Mesela bir “Kader” filmine Cem Y›lmaz filmi ka- mesinden kaynaklan›yor. Özellikle
ki da¤›t›mc›n›n bu konuda çok fazla suçu yok, hare- dar reklam yap›lsayd› ne olurdu? ocak ve flubat aylar›, okullar›n ara tati-
kete geçme zaman›. li nedeniyle, en yo¤un dönemler. Ni-
Bütün da¤›t›mc›lar popüler filmleri da¤›t›rlar, da- san ay›ndan itibaren program biraz
¤›tmak zorundalar. Sistem basit olarak flu flekilde ifl- daha rahatl›yor. Bir de yap›mc›lar›n si-
ler: Da¤›t›mc›, salonlara (gruplar, ba¤›ms›z salonlar, nema salonlar›na dayatt›¤› koflullar
toplu gösterim yapan kültür merkezleri vs.) filmi tek- var. Örne¤in, son dönemin popüler
lif eder. Salon sahibi de o filmin ifl yap›p yapmayaca- yerli filmlerinin yap›mc›lar›, ilk iki haf-
¤› üzerine bir tahminde bulunup filmi kabul eder ve- tas› en büyük salonda olmak üzere, al-
ya etmez. t› hafta gösterimde kalmak kofluluyla
Bundan sonra, e¤er bu çember içerisindeki nu- filmlerini veriyor. Bu koflullara ancak
maralar› baflkalar› anlatmazsa, ben anlat›r›m, ama büyük sinema zincirleri direnebiliyor.
ben flunu söylemek istiyorum: Popüler filmlerde sev- ‹flin tuhaf›, bu koflullarla gösterime gi-
di¤i oyuncular›n veya türlerin takipçileri, popüler ol- ren bir popüler film çal›flmad›¤›nda,
mayan filmlerin takipçilerinden çok daha sad›k. anlaflma gere¤i gösterimden kald›ra-
Art›, ülkedeki genel kültürel çöküfl ve kendiyle m›yorsunuz. Bu durumda salonunuz
bofl kal›yor. Ayn› dönemde, istedi¤iniz
filmleri gösteremiyorsunuz.
Yap›lmas› gereken, yap›mc›, da¤›-
Okul misali bir sinematek t›mc›lar ve salon sahipleri aras›nda
sorunlar›n tart›fl›larak bir anlaflmaya
Özgür Do¤an: (yönetmen) Da¤›- yor. Bu anlamda, “‹ki Dil Bir Ba- var›lmas›. Zira birbirimize mecburuz,
t›m ve gösterim konusunda yafla- vul” gibi belgesel bir filmin 80 bi- ortak hareket etmemiz lâz›m. Biz “ba-
nan en temel s›k›nt›, da¤›t›mc›la- nin üzerinde izleyiciye ulaflmas› ¤›ms›z” olarak nitelenen yap›mlara
r›n size önem vermemeleri. Çünkü sevindirici. En az›ndan bir sonraki önem ve de¤er veren bir grubuz. An-
filmleriniz milyonlara ulaflmay›n- filmimizin finansman› aç›s›ndan cak, tek bafl›na bu filmlerle ayakta ka-
ca, onlar için hiçbir fleysiniz. Do- önemli. Ancak, bu say› daha da labilmemiz imkâns›z. Bu nedenle de,
lay›s›yla bu tür filmleri yük olarak art›r›labilir. hem “Avatar” gibi yabanc› filmleri,
görüyorlar. Ayn› yaklafl›m sinema Bunun d›fl›nda, ba¤›ms›z film- hem de “Recep ‹vedik” gibi popüler
sahipleri için de geçerli. Daha kâr- ler lehine sinema salonlar›na belli yerli filmleri göstermek durumunda-
l› oldu¤u ve ço¤u zaman senenin kotalar konmas› ve bu filmlerden y›z. Bizim arzumuz, herhangi bir s›-
bafl›nda anlaflmalarla dayat›ld›¤› al›nacak verginin düflürülmesi dü- k›nt› yaflamadan bu üç gruptaki film-
için onlar da popüler filmleri tercih flünülebilir. Zaten tan›t›m yapam›- leri de birlikte gösterebilece¤imiz bir
ediyorlar. yorsunuz, anaak›m medyada yer gösterim ortam›.
Bizler memleket meselelerine alman›z çok zor. ‹zleyicinizin (fla-
dair filmler yap›yoruz. Bu nedenle yet varsa) ço¤u zaman haberi ol-
de, sivil toplum kurulufllar›n›n, ör- muyor filmlerden. Bu tür bir kota-
gütlerin, derneklerin ve siyasî par- destek arac›l›¤›yla en az›ndan
tilerin deste¤i çok önemli. “‹ki Dil filmler belli bir süre sinemada ka-
Bir Bavul” için bu kurulufllar›n labilir. Daha ilerisi için yap›lmas›
deste¤ini alarak toplu gösterimler gerekense, sinematek mant›¤›nda
düzenledik. Orhan Eskiköy’le bir- lenen bir yöntemden ilham ald›k. “arthouse” sinemalar aç›lmas›,
likte bu gösterimlerin hemen he- Memleket meselelerine duyar- buralarda bir sinema izleyici kitle-
men hepsine kat›lmaya çal›flt›k ve l› insanlar›n –bu kurulufllar›n üye- sinin yetifltirilmesi. San›r›m bunlar
söylefliler yapt›k. Kendi izleyici lerinin– yeterli sinema al›flkanl›¤› yap›ld›kça ba¤›ms›z sinema kendi
kitlemizi oluflturduk diyebiliriz. Bu yok. Bu insanlar› sinemaya ça¤›r- seyircisini ve dolay›s›yla kendi da-
anlamda “Sonbahar” filmi için iz- man›n bir yolunu bulmak gereki- ¤›t›m olanaklar›n› yaratabilecektir.

41

Özcan Alper: (yönetmen) “Sonba-
har”›n gösterimlerinde ba¤›ms›z ya
da politik film meselesini çok tart›fl-
t›k. Ba¤›ms›z yap›m ve üretim koflul-
lar› elbette önemli. Ancak, film, ba-
¤›ms›z da¤›t›m koflullar›yla de¤il de,
çokuluslu flirketler taraf›ndan da¤›t›l›-
yorsa, ne kadar ba¤›ms›z olabilir? Di-
yelim ki “çizgiyi aflt›n›z”, da¤›t›m flir-
keti çeflitli gerekçelerle –ki bunlar ge-
nellikle ticarî argümanlar oluyor– fil-
minizi da¤›tmay› reddedebilir. Ba-
¤›ms›z filmin yap›m›n›n oldu¤u kadar
da¤›t›m›n›n, hatta gösteriminin de
ba¤›ms›z olmas› gerekiyor... “Sanat
filmi” kavram› da sorunlu. Sinema sa-
nat› bir bütün olarak görülmeyip sa-
dece tecimsel taraf›yla kodlan›nca,
bizim yapt›¤›m›z filmler sanat filmleri
kategorisine s›k›flt›r›l›yor. Ve böylece,
bu tarz filmlerin yeterince seyirciye
ulaflamayaca¤› önkabulüyle, yaln›z-
laflt›r›lmaya itiliyor. Yani filmin sanat-
sal de¤erini belirleyen fley seyirci sa-
y›s› de¤il her zaman.
“Sonbahar”› gösterime sokma-
dan önce, önümüzde çeflitli örnekler
vard›. Örne¤in, Handan ‹pekçi’nin,
hem de henüz bugünkü koflullar yok-
ken, ilk filmi “Babam Askerde”nin
bobinlerini al›p flehir flehir dolaflt›¤›n›
biliyorduk. Üçüncü dünya sinemas›
deneyimleri, özellikle de Latin Ameri-
ka sinemas›n›n hayata geçirdi¤i uy-
gulamalar ya da Genç Alman Sine-
mas› örnekleri teorik olarak bildi¤i-
miz, tart›flt›¤›m›z meselelerdi.
Bunlar› göz önüne alarak, engel-
leri aflmaya çal›flt›k. Yapt›¤›m›z ifl as-
l›nda bir yönüyle seyirciyle yeniden
temas kurma ve yeni bir seyirci ya-
ratma süreciydi. Bu amaçla birçok
Üretken izleyici ve Nusaybin modeli
flehre gittim ve gösterimlere kat›ld›m.
Her seferinde salonlar doldu. En
önemlisi, seyircinin kat›l›m›yla sa¤la-
d›¤› destekti. Seyirci, filmi izleyen ol-
maktan çok, filmin o flehirde gösteril-
mesini sa¤layan ve sonras›ndaki et-
kinliklerin yap›lmas›na katk›da bulu-
nan bireylerdi. Normalde pek çok fle-
hirde gösterime girme olana¤› yok-
ken, seyircilerin sinema salonlar› üze-
rinde yaratt›¤› etki ile gösterime gir-
dik. Popüler filmlerin en çok gifle
yapt›¤› haftalarda için salon bulmak
zor oluyordu. Örne¤in, “Sonbahar”
Trabzon’da popüler filmlerin göste-
rimde oldu¤u bir dönemde seyircinin
bask›s›yla ikinci hafta zorla gösterime
girdi ve 5-6 bin seyirciye ulaflt›. Ya da
‹negöl’de izleyiciler, filmi almak iste-
meyen salon sahibine gidip, “popüler
bir film haftasonu ne kadar yap›yor”
deyip o kadar bilet ald›lar. Tüm bu
kat›ld›¤›m gösterimlerde tabii yaln›z-
ca film üzerine konuflmad›k. Bu so-
runlar› aflmak için neler yap›labilir,
onu da tart›flt›k.
Da¤›t›m sorunlar› ve buna ba¤l›
olan keyfî sansür uygulamalar›n› afl-
mak için öncelikle yap›lmas› gereken,
filmleri seyirciyle buluflturacak me-
kânlar yaratmak. Bütün dünyada bu-
nun örnekleri mevcut. Ticarî kayg›
gütmeyen belediye ya da devlete ait
olan sinematek gibi kurumlar... Nere-
deyse her ilde bir üniversite aç›ld›. Bu
flehirlerde 150-200 kiflilik birer sine-
ma salonu aç›lsa... Ya da b›rakal›m
bu illeri, ‹stanbul, Ankara, ‹zmir, Bur-
sa gibi birkaç büyük flehirde böyle
salonlar aç›lsa, filmlerin seyirciye
ulaflmas› aç›s›ndan önemli bir zemin
oluflacakt›r. Bu salonlar›n belirli bir
konfora sahip olmas› da önemli.
Tabii tek bafl›na salonlar›n aç›l-
mas› yeterli olmayacak. Sinema se-
yircisinin yarat›lmas›, ayn› zamanda
bir kültür ifli. Seyirciyle bulufla-
mamaktan yak›nan yönetmenlerin de
bu süreçlere farkl› katk›lar› olabilir.
Örne¤in çeflitli kentlerde gösterimle-
re kat›lsalar, bir fleyler k›r›labilir.
Böylesi bir giriflim, politik bir ön-
görü ve bak›fl aç›s› da gerektiriyor.
Buradan hareketle, E¤itim-Sen,
KESK, D‹SK ve TMMOB gibi örgüt-
lerle görüfltük, toplu gösterimler yap-
t›k. Bu sendikalar her ilde örgütlü,
ancak ne yaz›k ki üyeleri “Recep ‹ve-
dik” gibi filmler izlemek zorunda ka-
l›yor. Oysa bu örgütlerin konferans
salonlar› var. Dijital teknolojinin sun-
du¤u imkânlar giderek art›yor. Bu sa-
lonlar çok-amaçl› biçimde kullan›la-
bilirse, filmleri seyirciyle buluflturmak
için önemli bir mecra olabilirler.
Artvin’deki Gezici Festival ya da
Hopa’daki Kafkas Film Günleri örnek-
leri de gösteriyor ki, sinemay› seven
ve özleyen bir seyirci kitlesi var. Ör-
ne¤in, Kafkas Film Günleri’nde Alek-
sandr Sokurov’un “Aleksandra” ve
“Otar Gitti¤inden Beri” (Julie Bertu-
celli, 2003) filmleri gösterildi. Türkçe
altyaz›l› bu filmleri 300-400 kifli tahta
sandalyeler üzerinde oturarak izledi.
Üstelik de keyif alarak, hiç s›k›lma-
dan. Çünkü filmler ilgilerini çekti, bir
yerlerine dokundu. Demek oluyor ki,
mevcut koflullar sa¤lansa, gösterim
bulamayan bu filmlerin asl›nda ciddi
bir seyircisi var ve gittikçe de arta-
cak. Bu arada, unutmadan söylemek
gerekir ki, DTP (art›k BDP) belediye-
leri bu konuda gerçekten ciddi bir ça-
ba sarfediyorlar. fiu an bu konuda ör-
nek, en iyi salonlar Batman, Urfa Vi-
ranflehir ve Mardin Nusaybin gibi
yerlerde bulunuyor... Ve bu durum
için iyi bir model teflkil ediyorlar.
Bu ülkede, bu sistemde bu mese-
lenin nas›l çözülece¤i gözüküyor. Sol
siyaset de bu konuya duyars›z kal-
mamal›, “bana ne ba¤›ms›z sinema-
dan” dememeli. Yeni kurulacak bir
sol sosyalist partinin program›nda
“en az k›rk tane ba¤›ms›z sinema sa-
lonu aç›lmal›” hedefini gördü¤üm za-
man “evet, bir fleyler de¤ifliyor” de-
rim. Express’te iki say›d›r süren tar-
t›flma üzerinden bitirelim: Sola ba-
¤›ms›z sinematekler lâz›m! Neden ol-
mas›n? Befl y›ll›k ÖDP belediyecili¤i
zaman›nda bir kültür merkezi binas›
yapmay› ak›l edemeyen Hopa’da, bir
grup genç birkaç ayd›r “Kafkaslara
kültür merkezi gerek” diye bir imece
bafllatt›lar. Gördük ki, oluyor da….

K›s›rdöngüyü aflmak için dayan›flma Ba¤›ms›z bir a¤ lâz›m

Tolga Esmer: (yap›mc›) Zorluk, zincirin sonundan,
yani ba¤›ms›z filmlere olan talepten bafll›yor. Asl›nda
birbirini besleyen, karmafl›k bir k›s›rdöngü söz konusu.
Seyirci aç›s›ndan bakarsak: Öncelikle, seyirci, ba-
¤›ms›z filmleri bizim arzu etti¤imiz ölçüde talep etmi-
yor (hem yerli, hem yabanc› yap›mlar
için). Ba¤›ms›z filmler çok k›s›tl› say›-
da salonda gösterime girdi¤inden, bu
filmleri izlemek için bazen uzaklara
gitmek gerekiyor ya da atik davran›p
filmi ilk günlerde izlemek (bu da filmin
erken vizyondan kalkmas›na neden
oluyor, daha sonra seyretmek isteyen-
ler filmi salonda bulam›yor).
Sinemac› aç›s›ndan bakarsak: So-
nuçta hepsi birer ticarî iflletme. Ba-
¤›ms›z filmlerin ticarî baflar› göster-
meyece¤ini düflündükleri için da¤›-
t›mc›lardan bu filmleri talep etmiyor-
lar. Gösterenler de ya sinema aflk›na
ya da da¤›t›mc› bask›s›yla gönülsüz olarak bu filmleri
programlar›na al›yor.
Da¤›t›mc› aç›s›ndan: Onlar da birer ticarî iflletme,
kazançlar› bilet gelirinin belirli bir yüzdesi, bu durum-
da da elbette gifle yapaca¤›n› düflündükleri filmlere
daha çok emek sarfediyorlar ve gifle filmlerini sinema-
lara daha kolay kabul ettirebiliyorlar. Ba¤›ms›z yap›m-
lar› da¤›tmay› kabul eden da¤›t›mc› flirket say›s› da
hayli k›s›tl›. Onlar da baz› sinema salonlar› gibi ya si-
nema aflk›na ya da yap›mc› hat›r›na bu ifli yap›yor.
Ba¤›ms›z yap›mc› aç›s›ndan bakarsak: Kopya,
ilan, da¤›t›m masraflar›n› düflünerek
ve zaten talep olmayaca¤›n› tahmin
ederek düflük say›da kopyayla viz-
yona girmeyi kabul ediyor.
Sinemac›, da¤›t›mc› ve yap›mc›-
n›n düflük talep yönündeki bu ortak
alg›s› zincirleme olarak birbirini bes-
liyor ve da¤›t›mda bir t›kan›kl›¤a yol
aç›yor.
Peki bu konuda neler
yap›labilir? Talebi art›rmak için al-
ternatif yollar uygulamaya konabilir
(bunlar›n bir k›sm› “Sonbahar” ve
“‹ki Dil Bir Bavul” örneklerinde ol-
du¤u gibi hayli baflar›l› oluyor). Ba-
¤›ms›z sinema eseri üretenler bir araya gelerek “piya-
sa”da daha güçlü bir duruma gelebilir (ki flu anda bu-
nun üzerinde çal›fl›yoruz); da¤›t›m konusunda ortak
hareket etmek, ortak bir da¤›t›m flirketi, hatta –Reha
Erdem örne¤inde oldu¤u gibi– sinemalar kurmak,
böyle bir hareketin örnekleri olabilir.
Ersan Congar: (Bir
Film genel müdürü)
“Sanat / festival filmle-
ri” ya da “ba¤›ms›z si-
nema” dedi¤imiz tür-
den filmlerin sinema-
daki seyirci say›s›nda
son y›llarda gözle görü-
lür bir düflüfl var maalesef. Buna sebep
olarak filme ulafl›labilen mecralar›n art›-
fl›ndan sinemalar›n pahal› olmas›na kadar
pek çok etken say›labilir. Bu tip filmlerin
seyircilerindeki düflüfl nedeniyle, sinema
salonlar› da ba¤›ms›z filmlere çok s›cak
yaklaflm›yor. Ancak biz yine de ba¤›ms›z
filmlerden nitelikli bir seçkiyi her y›l sine-
maseverlerle buluflturmaya çal›fl›yoruz.
Asl›nda bu konuda y›llard›r savundu¤u-
muz fley, sanat / festival filmleri için ayr›
bir sinema a¤› ve zincirinin oluflmas›. Bel-
li bir sponsorluk veya destekle de güçlen-
dirilebilecek bu zincir çerçevesinde Tür-
kiye’nin çeflitli illerinde sinemalardan
oluflturulacak bir a¤ ile bu filmlerin daha
fazla izleyiciye ulaflmas› sa¤lanabilir diye
düflünüyoruz.

42

“AVATAR”: GELECEK fiU AN BURADA
Ya barbarl›k ya Pandora
Büyük Hollywood yap›mlar› “zaman›n ruhu”nu temsil eder genellikle. ABD’nin
dünyan›n kalan›yla kurdu¤u iliflkiyi mecazlaflt›ran “Avatar” da farkl› de¤il. Amerikan
muhafazakârlar›n› ç›ld›rtan film, soldan da “beyaz adam›n pisli¤ini yine beyaz adam
temizliyor” minvalinde elefltiriler ald›. Bu pahal› distopyan›n anahatlar›na bak›yoruz...
ames Cameron’›n son filmi “Ava-
J tar”, teknik bir gövde gösterisi ola-
rak ve üç boyutlu simülatif bir de-
neyim sunma vaadiyle gifleleri altüst et-
ti. Tarihin en pahal› filmi olarak, flimdi-
den tarihin en çok kâr getiren filmlerin-
den biri oldu. Böyle bir Hollywood bom-
bas›ndan insan ilk bak›flta basit bir e¤-
lencelik bekliyor, ama “Avatar” flafl›rt›c›
bir flekilde pahal› bir e¤lencelik olmak-
tan öteye gidiyor ve günümüzdeki in-
sanl›k durumuna dair ciddi bir analiz ve
insanl›¤›n gelece¤ine dair ürkütücü bir
uyar› sunuyor.
Hikâyeyi flöyle bir özetleyelim: 2154
y›l›na gelinmifltir ve dünya kaynaklar›
tükenmifl, fakat dünyadaki tüketim iflta-
h›nda hiçbir azalma olmam›flt›r, dolay›-
s›yla tek çare dünyad›fl› kaynaklar› sö-
mürgelefltirmektir. Bu nedenle dünya-
daki dev flirketler gözünü uzak bir geze-
gen sisteminde yer alan Pandora adl› bir
gezegende varolan de¤erli bir madene
dikmifltir ve bu madeni edinmek için
dünyan›n en büyük flirketi olan
RDA’n›n temsilcileri, askerî kuvvetler ve
biliminsanlar›ndan oluflan bir ekip ha-
linde Pandora’ya gönderilmifltir. Pando-
ra’da yaflayan “insans›” yerlilerden olu-
flan Na’vi halk› do¤ayla, daha do¤rusu,
bütün canl›lar›n parças› oldu¤u biyo-bo-
tanik sinirsel flebekeyle uyum içinde ya-
flamaktad›r. Do¤rudan bir istilâ hareketi
“dünyada çok tepki çekece¤i için” güler-
yüzlü bir hegemonya kurulmas› plan-
lanm›flt›r ve bu nedenle Avatar progra-
m› gelifltirilmifltir. Hedeflenen fley,
Na’vi’lerin görünüflüne sahip olan Ava-
tarlar› yerli halk›n aras›na sokup istilây›
diplomatik yoldan halletmek ya da “as-
kerî operasyon” için gerekli istihbarat›
toplamakt›r. Ama eski asker, yeni Ava-
tar Jake Sully Na’vi’lerin yaflam fleklinin
içine girdikçe, “uygar” insanlar›n içinde-
ki kötülü¤ü görmeye bafllar ve yerli hal-
k›n istilâc›lardan kurtulmas› için müca-
dele etmeye bafllar.
Teröristlere karfl› önleyici savafl
Karanl›k bir gelece¤i tasvir eden bu hi-
kâye kula¤a çok tan›d›k ve güncel geli-
yor asl›nda. Na’vi’lerin yerine Irak halk›-
n›, hayalî de¤erli madenin yerine petro-
lü, Avatarlar›n yerine emperyal tehdidin
tafl›y›c›s› olan sözde arabulucular›, 22.
yüzy›l dünyas›n›n en büyük flirketi olan
RDA’n›n yerine Amerikal› petrol flirket-
lerini koyarsan›z, ortaya bugüne dair
gerçekçi bir film ç›k›yor. T›pk› flu anda
oldu¤u gibi, Amerika as›ll› dev bir flirke-
tin önderli¤indeki sömürgeci giriflim or-
du ve bilim dünyas›yla iflbirli¤i içinde
kendine sürekli yeni sömürgeler yarat›-
Ço¤u distopya gibi, “Avatar” da felâketlerin sarmalad›¤›
gelece¤in dünyas›n›n kötü tohumlar›n›n günümüzde yatt›¤›n›
gösteriyor ve gelecek görüntüsü alt›nda bir flimdiki zaman
elefltirisi sunuyor.
yor –durdurulmas› mümkün olmayan
canavar› besleyecek sömürgeler. Kapita-
lizm bu canavar› her ne pahas›na olursa
olsun besliyor ve beslemeye de devam
edecek. Asl›nda ço¤u distopya gibi,
“Avatar” da felâketlerin sarmalad›¤› ge-
lece¤in dünyas›n›n kötü tohumlar›n›n
günümüzde yatt›¤›n› gösteriyor ve gele-
cek görüntüsü alt›nda bir flimdiki zaman
elefltirisi sunuyor.
Filmde askerî birimlerin kulland›¤›
“yöntem”, Amerika’n›n bugünkü ak›l al-
maz d›fl politikas›yla birebir örtüflüyor.
Na’vileri vahfli yerliler olarak gören ko-
mutan “önleyici savafl”tan söz ediyor.
Onlar bizi yok etmeden önce... Evet, Af-
ganistan ve Irak’ta oldu¤u ve daha birçok
yerde olabilece¤i gibi. Bush doktrini ve
feci sonuçlar›... Komutan›n hemen arka-
s›nda da dev flirketin temsilcisi duruyor
ve dünyadaki flahane uygarl›¤›n bekas›
için bu “vahfli”lerin katledilmesinde hiç-
James Cameron’un filmi ABD’de
büyük tart›flma açt›, tüm dünyada
izleyici rekorlar› k›rarak pek çok
insana tercüman oldu
bir beis olmad›¤›n› aç›kça söylüyor. Bu
flirket destekli ›rkç› beyanat›n alt›nda
Shell’in logosu da olabilirdi ve bahsedi-
len “vahfliler” de Nijerya halk› olabilirdi
mesela. Manidar olan bir di¤er sahnede
ise, yine muzaffer komutan istilâc›lara
teslim olmak istemeyen isyanc› Na’vileri
“terörist” olarak tan›ml›yor. Amerika’n›n
bugünkü “terörist” tan›m›n›n ayn›s›.
Jake Sully’nin dönüflümü
“Avatar”› kayda de¤er bir film yapan
fley, tam da olan biteni “öteki”nin, “terö-
rist”lerin gözünden sunmas› ve as›l te-
röristin istilâc›lar oldu¤unu göstermesi.
Pandora’y› talan eden buldozerlerin ve
füzelerin Na’vilerin bak›fl aç›s›yla çekil-
di¤i sahneler, üç boyutlu teknolojinin de
yard›m›yla, insan› ürpertip irkiltiyor.
Uygarl›k denilen canavar, bu buldozer-
ler ve füzelerde cisimlefliyor. Kendi ›rk›-
na “ihanet eden” ve Na’vilerin taraf›na
geçen Jake Sully’nin geçirdi¤i “insanc›l
dönüflüm” de bir uygarl›k elefltirisine
dönüflüyor. Video-günlü¤üne yapt›¤›
bir konuflmada “onlara verece¤imiz hiç-
bir fley yok” diyor, “ne verebiliriz, light
bira ve kot pantolon mu?”... ‹flte bu nok-
tada bu saçma ürün y›¤›nlar› için yok
edilen dünyaya üzülmemek ve dünyay›
felakete sürükleyen trajikomik tüketim
manyakl›¤›na öfkelenmemek mümkün
de¤il.
Lokomotifi kapitalizm olan uygarl›-
¤›n tarihi, vahfli katliamlarla ve yerli kül-
türlerin yok edildi¤i istilâlarla dolu. Ar-
t›k daha da “geliflmifl” ve sinsileflmifl
olan kapitalizmin ak›ld›fl› canavarl›¤›n›n
da vahflileflerek sürece¤i ve küresel he-
gemonyay› daha da kuvvetlendirece¤i
aflikâr. “Avatar”, bu gidiflat›n varaca¤›
yere iflaret ediyor. O korkutucu gelece-
¤in çok benzeri flu an buralarda yaflan›-
yor asl›nda. Bu bak›mdan son derece
gerçekçi bir film “Avatar”. Ama
finalindeki iyimserlik –istilâc›lar›n alt
edilmesi– bu anlamda pek “gerçekçi” ol-
mayabilir. Zira istilâc›lar yaflam dengesi-
ni korumak isteyen “do¤a anan›n” yar-
d›m›yla, mucizevî bir flekilde def edile-
biliyor. Günümüz dünyas›nda müte-
hakkim iktidarlar› ve dizginsiz emper-
yalistleri cezaland›rabilecek bir “do¤a
ana” var m› acaba?
Ahmet Ergenç
43
 Haz›rlayan: Koray Löker Sansür yay›l›yor, insanlar sorguluyor
Türkiye’nin, internet sansürü meselesinde,
anayasas› bulunmayan Dubai Emirli¤i ve Çin
Halk Partisi taraf›ndan s›k› bir denetime tâbi
tutulan Çin’le yar›flt›¤› art›k herkesin ma-
lûmu. Sansürün bafllad›¤› 2001 y›l›ndan beri
yasaklanan site say›s›n›n 6 bin s›n›r›na da-
yand›¤› tahmin ediliyor. Bu da ülkede günde
ortalama 1.5 sitenin kapat›ld›¤›na iflaret edi-
yor. Ancak intertnet ortam›n› denetleme ve
sansürleme yetkisine sahip olan Telekomü-
nikasyon ‹letiflim Baflkanl›¤› (T‹B), 2009 y›l›
raporunda eriflimi engelllenmifl sitelerin bir
listesini vermedi¤i için bu say›n›n tahminî ol-
du¤unu ak›lda tutmakta fayda var.
Türkiye’de internet sansürünün hukukî
dayana¤›n›, uzun ismiyle 5651 Say›l› “‹nter-
net Ortam›nda Yap›lan Yay›nlar›n Düzen-
lenmesi ve Bu Yay›nlar Yoluyla ‹fllenen Suç-
larla Mücadele Edilmesi Hakk›nda Kanun”
teflkil ediyor. K›saca “‹nternet Kanunu” diye
adland›r›lan 5651 no’lu yasan›n 8. maddesi
internete türlü çeflit hizmet sa¤layanlar›n
ne gibi suçlardan uzak durmas› gerekti¤ini
TCK’ya referansla s›ral›yor. Çocuk istisma-
r›ndan uyuflturucu kullan›m›n› teflvike kadar
uzanan listenin en ilgi çekici noktas› ise
“5816 say›l› Atatürk Aleyhine ‹fllenen Suç-
lar Hakk›nda Kanun”da say›lan suçlar›n da
kapsama al›nm›fl olmas›.
Yaln›z, ‹nternet Kanunu’nun mevcudi-
yeti, internette yasaklanan sitelerin sadece
bu kanundan mülhem kapat›ld›¤› izlenimi
vermemeli. Zira TC. mahkemeleri, kanunun

‹ZM‹R’DE ÇA⁄DAfi SANATIN HAFIZASI D‹J‹TAL ORTAMDA c›lar, yazarlar, sosyologlar, sanatç›lar,
araflt›rmac›lar çal›flma yaps›n veya ya-
parken haz›r, daha önce ulafl›lmam›fl,
“Art-disk”te birikenler derlenmemifl bilgi bütününe baflvura-
bilsinler amac›n› da tafl›yor. Hedef kit-
Borga Kantürk, “-1 ‹zmir Güncel Sanat Arflivi” kapsam›nda, toplayabildi¤i tüm lesi, izleyiciden çok, araflt›rmac›lar.
sanat yap›tlar›n› 1 terrabaytl›k bir hard disk içerisinde sakl›yor, izleyicisine sunuyor, Projenin bir sanal galeri olmad›¤›n›
böylelikle sanat› mekândan koparmaya çal›fl›yor. Kantürk ile niyetini konufltuk.. söylemifltim. Bu noktada arfliv ile gale-
ri aras›ndaki fark› vurgulamak gereki-
yor. ‹zleyici galerinin arka taraf›, belle-
Bu kolektif arflivin nas›l iflledi¤ini an- duklar› kurumlar, kolektifler gibi tarih- ¤i ile de¤il, genelde ön yüzü ile ilgile-
lat›r m›s›n? sel birikimi kay›t alt›na almay› ve onla- nir. Araflt›rmac› arka yüze, belgelerin,
Borga Kantürk: Bu, ‹zmir güncel sana- r› tasniflemeyi hedefleyen bir proje. He- tarihin oldu¤u k›sma yönelir. Burada
t›n› haritaland›rmak ve kayda geçir- nüz geliflme aflamas›nda. Biraz ön bel- amaç arka tarafa bakma e¤ilimi olanla-
mek ad›na oluflturulmufl, geniflleyebilir r› tatmin etmek. Diyelim ki ‹zmir’de
ve sürdülebilir bir arfliv projesi. Bir de- Kategorize etmek ve haritaland›rmak gerekiyor ki, bir flecere üretim yapan “X” sanatç›n›n bir iflini
po ve mekân› bir adet hard disk. Bu ba- ç›kartabilelim. Sonra soruyoruz, acaba ne vard› burada gördünüz, ad› haf›zan›za kaz›nd›. Ona
k›mdan kopyalanabilir, ço¤alt›labilir dair baflka verilere ulaflmak istiyorsu-
ve tafl›nabilir bir veri bütünü. Bu arfliv- 2000’li y›llar›n bafllar›nda diye. 1990’lardaki, ‘80’lerdeki nuz. Bu hard disk o kiflinin daha önce-
de dijital yolla üretilmifl sanat yap›tlar› sanat üretimine dair belge o kadar k›s›tl› ki. ki sergilerinin görsellerine, bas›n bül-
sergilenmiyor. Bu bak›mdan bir galeri tenlerine, hakk›nda yaz›lanlara dair di-
ya da yap›tlar›n bulundu¤u sanal bir lek yaz›m› türünde bir çal›flma. ‹zmir jital veriye ulaflabilmenizi sa¤l›yor.
müze de¤il. Daha çok belge üzerine ku- ve ‹zmir’deki güncel sanat›n üretim hi- Neden böyle bir proje? Fiziksel mekâ-
rulu dijital-nesnel her türlü güncel sa- kâyesine, geçmifline ve bugününe na ba¤l› kalmak istememenizin ne-
nat›n farkl› disiplinlerinden gelen sa- odaklan›yor. Bu bir ön kaynak, bu refe- denleri neler?
natç›lar›n üretimleri, sergileri, ba¤l› ol- rans noktas› üzerine küratörler, kuram- Bunun nedeni “bellek-haf›za ve kay›t”

Güncel sanat›n dijital haf›zas›

üncel sanat›n arflivlenmesi önemli. Yeni tekno-

G lojilerin çeflitli araçlar›, ‘90’l› y›llar›n bafllar›n-

dan itibaren bir arfliv ve belgeleme ortam› ola-
rak kullan›l›yor. Yeni teknoloji endüstrisinin araflt›rma
enstitüleriyle birlikte çal›flmaya bafllad›¤› ve az›nsan-
mayacak say›da güncel sanat üretiminin internet uza-
m›n›n s›n›rlar› içinde denendi¤i bu y›llar, teknolojiyi k›-
sa sürede eskiten geliflimin h›z›na karfl›, bu ifllerin ko-
runmas›, belgelenmesi ve de uzun ömürlü k›l›nmas›na
yönelik ihtiyac› da beraberinde getirmiflti. Böylece ilk
y›llarda internet ya da bilgisayarlar üzerinde yarat›c›
üretimin arflivlenme denemeleri, daha çok yeni tekno-
lojilerle iliflkili iflleri kapsad›.
‘90’lar›n bafl›nda “teknolojiye bulaflm›fl ifllerin ar-
flivi” iflleviyle tan›t›m› yap›lan Hollanda ç›k›fll› Monte-
video, 1996 tarihli Kuzey Amerika ç›k›fll› Turbulence,
ya da Avusturya’dan The Database of Virtual Art, “di-
jital sanat”›n çeflitli yorumlar›n› toplamaya çal›flt›.
Amaç, medya sanat›n› daha çok kifliye ulaflt›rmak, sa-
natç›lar›n, küratörlerin, araflt›rmac›lar›n yararland›¤›
ve bazen de e¤itim amaçl› kullan›labilecek bir kaynak
oluflturmakt›. Ço¤u kâr amac› gütmeyen bu giriflimler,
bu “aç›k platform” sayesinde hem fikir al›flverifli ve or-
tak üretimi hedefliyor, hem de bu yeni pratikler etra-
f›nda bir “a¤” oluflturmay› deniyorlard›. Böylece bir an-
lamda yeni medyan›n tan›m› üzerine de bir rol üstlen-
mifl oluyorlard›. Zamanla bu a¤lar, sanatç› portfolyola-
Yeni medya sanat›n›n önemli arflivlerinden rhizome.org sitesinden yak›n tarihli bir çal›flma: Arantinli sanatç›
Gustavo Romano, Silikon Vadisi’nin giriflinde "bofl zaman›n›" pazarl›yor.
r› ve ço¤u internet üzerinde gerçekleflen sergilerle bir- internet üzerindeki sergilere yer veren çevrimiçi bir ga-
likte, aç›k bir tart›flma platformuna döndü. Baz›lar› ye- leri olarak kurgulad›¤› Gallery 9, 1997’de aç›ld› ve
ni medya arac›l›¤›yla üretilen ifllerin koruma teknikleri 2003’e kadar da ifllevini korudu. Bu y›llardan sonra di-
üzerine araflt›rmay›, saklama ve kay›t alt›na alma ko- jital teknolojiler, internet ya da bilgisayar diskleri ara-
flullar›n› belirlemeye yönelik araflt›rmay› da kapsam› c›l›¤›yla bir arfliv ve belgeleme alan› olarak giderek da-
içine ald›. Bu a¤lar›n en büyüklerinden biri olan Rhizo- ha da büyük önem kazand›. Nitekim, merkezin web si-
me, arflivinde, pek çok videonun yan›s›ra, yeni medya- tesi bugün – yeni teknolojiler arac›l›¤›yla üretilsin ya
n›n software, kod üretimi, web sitesi, hareketli görün- da üretilmesin– sanatç› bloglar›na, iTunes’dan ücret-
tü, oyunlar ya da arayüzleri gibi malzemelerinin este- siz indirilebilen konuflma, tart›flma ya da performans
tik ve elefltirel yönüyle ilgili 2500’den fazla ifli sakl›yor- videolar›na, çok say›da yay›na yer veriyor.
du. Arflivleme, güncel sanat›n yorumu ve elefltirisi için
Kuzey Amerika’n›n en etkili güncel sanat enstitü- önemli bir rol üstleniyor. Ama elbette her arfliv de bir
lerinden birisi olan Walker Sanat Merkezi’nin sadece arfliv, bir seçim demek...

44

8. maddesinden azade olarak “kiflisel
gizlili¤in ve itibar›n zedelenmesi”, “ka-
mu düzeni”, “ulusal güvenlik” gibi bir di-
zi mu¤lak bafll›k alt›nda, önümüze gele-
ne bir tekme misali, bafllar›na buyruk si-
te kapatmay› kendilerine görev biliyor.
Doç.Dr. Yaman Akdeniz, T‹B’in geçti¤i-
miz may›s ay›nda yay›nlanan son raporu-
na göre 197 web sitesinin, 5651 no’lu
kanunda zikredilmeyen suçlardan dolay›
kapat›ld›¤›n› aktar›yor. Kesin say›ya
ulaflmak ise yine imkâns›z.
Bu manzara karfl›s›nda hukukçula-
r›n, internet aktivistlerinin ve sair insiya-
meselelerinin ço¤u alanda Türkiye’de
es geçilmifl olmas›yla ilgili. Çünkü bu
alanda çal›flan kurum ve birey az. Üret-
mek farkl›, kayd›n› tutmak farkl›, dola-
fl›ma sokmak farkl› zeminler. Kategori-
ze etmek ve haritaland›rmak gerekiyor
ki, bir flecere ç›kartabilelim. “Bellek-
mekân” bileflimi için adaptasyonu yok
insanlar›n, özellikle de ‹zmir’de. fiöyle
bir soru ç›k›yor: “Zaten az etkinlik var,
neden bunlar›n arflivine bakay›m?
Onun yerine bu flehre yeni fleyler, et-
kinlikler getirmek lâz›m de¤il mi?” Bu
soru sorulmal›, evet ama, herkes yeni
bir fley yapmaya ve yapma eylemi ile
kolektifçe meflgul oldukça her yeni ya-
p›lan fley “kay›t-d›fl›” kalmaya mah-
kûm oluyor. Sonra soruyoruz, acaba ne
vard› burada 2000’li y›llar›n bafllar›nda
diye. 1990’lar› ve 1980’leri soram›yo-
ruz, çünkü buradaki sanat üretimine
dair belge o kadar k›s›tl› ki.
Hard diskin editörü olarak eserleri
neye göre seçiyorsun?
Eser belirlemiyorum. Tarihe bak›yo-
rum, kitaplara, sergilere, anlat›lanlara,
halen yaflayan ve üreten farkl› kuflaktan
sanatç›lara, onlar›n anlatt›klar›na. Bu bir
çeflit küratöryal çal›flma ve zemin arafl-
t›rmas›. Bu editoryal yap›y› üstleniyo-
rum. Belirleyicilik, kategorileri olufltu-
rurken ortaya ç›k›yor. Sergilemek ad›na
sanatç› seçmiyorum ve bu arfliv içinde
onlar› sergilemiyorum. Hard diskin
içinde sanatç›lar var, sergiler var, me-
Bir ortak kitapl›k/bellek var ve kitaplar
tiflerin üzerinde anlaflt›¤› temel birkaç Konferans›”nda iletiflim özgürlü¤ü, in-
da¤›lm›fl durumda; bir kütüphaneciye
nokta var: Kanunî düzenlemeler yetersiz ternet eriflim hakk›, özel hayat›n doku-
ihtiyac›n›z var. Kütüphaneci da¤›n›kl›¤›
olduklar› gibi, hukuk, internetin toplum- nulmazl›¤›, mahremiyet hakk›, bilgi edin-
temizleyip verileri raflara do¤ru bir bi-
sal yay›l›m h›z›na ayak uydurma konu- me hakk›, dijital aktivizm, örgütlenme
çimde yerlefltirmeye, çal›fl›yor.
sunda çok yavafl kal›yor. ‹flin hukukî bo- hakk› gibi bir dizi hayatî konu masaya
Böyle bir projenin maddî temeli nedir?
yutunu münhas›r kanunlara çözmek yeri- yat›r›ld›. Tam özgürlükçü dijital aktivist-
Projenin aç›kças› ciddi bir maddî temeli
ne düflünce ve ifade özgürlü¤ü, iletiflim lerden ifle bireysel haklar ba¤lam›nda
yok. Olabilecek en düflük maliyet, bir
özgürlü¤ü gibi temel haklardan yola ç›- bakan hukukçulara kadar kat›l›mc› yel-
bilgisayar, bir hard disk, kimi durumlar-
kan bir anayasal de¤ifliklik elzem kabul pazesinin oldukça genifl oldu¤u konfe-
da taray›c› ve di¤er ekipmanlar. Bunlar
ediliyor. rans›n zaman›n ruhuna uygun k›sm›ysa,
benim kiflisel malzemelerim. ‹zmir’de
‹flte bu nedenle 9 Ocak 2010 tarihin- www.zeitin.com/nethukuku sitesinden
yaflayan, çal›flan veya bir zaman dili-
de, ‹stanbul Barosu Biliflim Hukuku Mer- canl› olarak izlenebilmesiydi. Tart›flma-
minde burada üretmifl kiflilerin bana
kezi taraf›ndan düzenlenen “Internetin n›n tortular›n› sitede yer alan twitter
sa¤layabilecekleri veri deste¤i önemli.
Getirdi¤i Yeni Haklar Ve Özgürlükler mesajlar›ndan izlemek mümkün.
Maddî kaynak, çal›flman›n ikinci etab›y-
la, görünürlük ve insanlara ulafl›labilirli-
¤ini art›racak arayüzlerin devreye gir-
mesinde gerekiyor.
Kurumsal bir sponsorunuz ya da des-
tekçiniz var m›?
Platform Garanti Güncel Sanat Merkezi
kurumsal sponsorumuz olacak. Plat-
form Türkiye’deki en büyük güncel sa-
nat arflivini elinde tutuyor. Bu aç›dan,
“-1 ‹zmir Güncel Sanat Arflivi” projesini
destekliyor olmalar› büyük avantaj.
Sanal ortamlarda sanat›n paylafl›lmas›,
yeni teknolojiler sanata ne gibi katk›-
lar sunacak?
Sanat asla s›radanlaflmaz. Sanat›n her
bölgede tüketicisi, al›c›s› var. Derdimiz
güncel sanat ise durum daha da farkl›.
Asla buna sinema veya müzik sektörü
Borga Kantürk gibi bakamay›z. Zeminler farkl›, insan-
lar hâlâ sergi geziyor, bienali takip edi-
yor, müzelere gidiyor. Bu, haf›za ve
kânlar, kolektifler var; bunlar›n tasnifiy- nesnellikle ilgili. Asl›nda büyük bir
le u¤rafl›yorum. Gördü¤ünüz fley, bu güç. Sinema filmini evinde izliyor, indi-
anlat›lara veya aktörlere iliflkin belgeler, riyor, müzi¤i paylafl›yor, ama örne¤in
dokümanlar. Bunlar zaten ortak kabul bir video enstalasyonunun DVD kayd›-
görmüfl aktörler, benim bu noktada ro- n› evinde izlemekten keyif alam›yor.
lüm, bu içeri¤e neyin girece¤ini seçmek- Onu müzede veya sergi mekân›nda
ten çok, neyin ne flekilde nereye girece- görmek gerek diye düflünülüyor.
¤ini belirlemek. 2000’lerden sonraki ka- Yeni teknolojiler hayat›m›za giriyor,
Söylefli: Selçuk Oktay
y›tlara daha çok yer var, çünkü benim ama bu o kadar da belirleyici de¤il.
kufla¤›m›n buradaki üretimleri henüz Asla “nesnel” olandan vazgeçmiyo-
geçmifle dönüflmedi. Editoryal çal›flma- ruz mesela. Onca PDF kütüphanesi
da bir kez referans yap›lm›fl kifli, kurum, var, ama hâlâ ç›kt› al›p okuyoruz.
gruplar› kay›t alt›na almak gerekti¤ini Hâlâ müzayedeler var, hâlâ baz› ya-
düflünüyorum. Bu yap› editoryal bir p›tlar çok büyük paralarla koleksi-
ça¤r› etraf›nda oluflan kolektif bir yap›. yonlara dahil ediliyor.
 Müzik
dolab›
10 albüm
Amazigh Kateb Marchez noir
Angélique Kidjo Oyo
Anouar Brahem The Astounding Eyes of Rita
Eels End Times
Gun Club Death Party
Mari Boine Sterna Paradisea
Rupa & The April Fishes Este Mundo
Wyclef Jean Welcome to Haiti: Creole 101
The XX XX
Yasmin Levy Sentir
5 flark›
Kesmefleker Ekme¤in Emrindeyim
K›r›ka Kabasaz
Kibariye ‹lle de Roman Olsun
Mano Solo Sha La La
The Slits Reggae Gypsy
DEVR‹M, TELEV‹ZYONDA gösterilmeyecek!
Belki, Siyah folkun öncü ismi Gil-Scott Heron’u en
çok bu cümleyle, bu flark›s›yla hat›rl›yoruz. ‘60’la-
r›n haklar mücadelesinin önemli ismi Heron y›llar-
d›r kay›plara kar›flm›fl, fakirleflmiflti. Geçen sene
yeniden keflfedilip müzik
çal›flmalar›na bafllayan
Heron, 13 y›l aradan son-
ra ilk albümü “I’m New
here”› bu ay sonunda ya-
y›nl›yor. Spoken word
a¤›rl›kl› albümde bir
Smog cover’› da var.
WAR CHILD yarar›na haz›rlanan David Bowie tri-
bute albümüne girmesi kesinleflen isimler aras›n-
da Duran Duran, Devendra Banhart ve Sarkozy’nin
efli Carla Bruni var.
ELVIS COSTELLO unutamad›¤› konserleri yay›n-
lamaya devam ediyor. Serinin ikinci aya¤›, 1978
tarihli Hollywood High konseri “Live at the El Mo-
cambo” ad›yla yay›nland›.
JIMI HENDRIX’IN martta yay›nlanacak yeni
albümü “Valleys Of Neptune”de 1968-70 aras›
stüdyo kay›tlar› var. ‹lk defa yay›nlanan kay›tlar
aras›nda Cream’in “Sunshine Of Your Love”unun
Hendrix yorumu da var.
“2010’DA G‹D‹LECEK 31
Yer” listesinin bafl›na Sri Lan-
ka’y› oturtan New York Times,
M.I.A.’n›n öfkesine sebep ol-
du. M.I.A., NY Times makale-
sine Tamil Kaplanlar›’na yöne-
lik soyk›r›m›n foto¤raflar›na göstererek yan›t ver-
di. Sanatç›n›n yeni albümü bu yaz yay›nlanacak.
FLAMING LIPS’IN yeni albümü yay›nland›. Yeni
dediysek, albüm eski. Bildi¤imiz, boydan boya
“Dark Side Of The Moon”. Pink Floyd klasi¤ini icra
ederken gruba Heny Rollins ve Peaches da efllik
ediyor.
46
Afrika’n›n bar›fl tamtamlar›
Vampire Weekend / Contra (XL)
Vampire Weekend The Very Best
The Very Best / Warm Heart Of
Africa (Green Owl)
üney Afrika’da apartheid’a
G karfl› Siyahlar›n flark›lar›yla
mücadele eden Johnny Clegg’den
bu yana, kara Afrika’yla bu kadar
hafl›r neflir bir beyaz müzi¤i duy-
mam›flt›k. New York’un indie âle-
minin göbe¤inde iki senedir adeta
tamtamlar yank›lan›yor ama...
Tamtam laf›n gelifli tabii. Yok-
sa bu dört kiflilik standart rock te- bir flark›yla hatta– Joe Strummer’a Vampire Weekend’in vokalis-
flekkülünün de gösterdi¤i gibi, ç›kar›lan flapkalarla dolu... ti Ezra Koenig, The Very Best’e bir
binbir rengi ve ritmiyle Afrika Vampire Weekend’in ilk hiti flark›da konuk olmufl. Bir baflka
müzi¤inin tamtam laf›n›n an›flt›r- “Cape Cod Kwassa Kwassa”y› konuk, müzikal yaklafl›m›yla yeni
d›¤› savaflkan halle ilgisi yok. Af- The Very Best isminde bir grup da zaman popunu, sample al›flkanl›-
rika müzi¤i, k›taya yay›lm›fl çeflit- yorumlam›flt›. Hatta ilk dinledi¤i- ¤›n› kökten de¤ifltiren Sri Lanka
lili¤i içinde, belki dünyan›n en mizde “vay me¤er flark›n›n oriji- kökenli –babas› Tamil Kaplan›–
naif, iyimser, güleç yüzlü müzi¤i. nali buymufl” demifltik. Hay›r, bir M.I.A... “Contra”da da samp-
Onlara ilkelli¤i yak›flt›ran beyaz indie grubunun Afrikano rock- le’larla baflvurulmufl kendisine...
adam›n asabi müzikleriyle karfl›- ’unu al›p iyiden iyiye öze döndür- Geçenlerde bir abimiz söylü-
laflt›r›ld›¤› zaman hele... müfl, cilas›ndan s›y›rm›flt› Esau yordu: “‹nsanl›k tarihinin en bü-
Vampire Weekend’in ikinci Mwamwaya ve arkadafllar›. yük insanlar›, d›fllanma ve yaln›z-
albümü “Contra”, ilkine oranla Myamwaya, Malawi do¤um- laflma pahas›na, Siyahlar›n yan›n-
daha bütünlüklü, Afro gelenekle- lu bir müzisyen. Belçikal› pro- da yerini alanlar...” Art›k o kadar
rinde –popunda ve rock’unda da– düktör ikili Radioclit’le beraber zor de¤il belki Siyahlarla yan ya-
daldan dala atlayan bir albüm ol- kurdu¤u grubun ad› The Very na, Afrika’n›n yan›nda durmak,
mufl. “Contra”, Nikaragua’n›n Best. Onlar›n da ilk resmî albümü ama bu iki albümün yolu da onla-
kontrgerillalar›ndan mülhem, “Warm Heart Of Africa” geçti¤i- r›n yolu. Fark, ço¤alarak ilerleme-
ama The Clash’in “Sandinista”s›- miz günlerde yay›nland›. C›v›l c›- lerinde. Üstelik, Strummer ve
na selamla. Zaten albüm boydan v›l bir Afro-pop var “Afrika’n›n Clegg gibi kahramanlar›n ruhunu
boya –“The Diplomat’s Son” gibi s›cak kalbi”nde... her notada yad ederek... – M.E.
O yaz, içimizde en derin haz
Erkut Taçk›n / En ‹yileriyle Erkut Taçk›n (Ossi) Erkut Taçk›n’›n
emleket rock’unun milâd›n›n neredeyse rock- tek long-play’i,
M ’n’roll’un ortaya ç›k›fl›yla bir oldu¤unu pek sene 1975
kimse bilmez. Bu müzi¤in Deniz Harp Okulu ö¤-
rencileri taraf›ndn memlekete getirildi¤ini de! Ara-
lar›nda Durul Gence, Erkan Gürsal, Güngör Yücel
gibi isimlerin bulundu¤u z›p›r Harp Okulu ö¤ren-
cileri, 1955’te, Heybeliada’da (ecnebi memleketlere
yapt›klar› gezilerde ald›klar› gitarlarla) rock’n’roll
terennüm ederken onlara genç bir solist kat›l›yor:
Erkut Taçk›n, bu kat›l›mla Türkiye’nin rock’n’roll
kral› olma yolunda ilk ad›m›n› at›yor.
Taçk›n’›n baflta do¤al olarak ‹ngilizce süregelen
rock’n’roll maceras›, Anadolu-pop’un herkesi etki-
ledi¤i günlerde türkü düzenlemelerine uzan›yor ve
nihayetinde ‘70’li y›llar›n ortalar›nda bol “aranj-
man”l› bir Türkçe albümle taçland›r›l›yor. Kariyeri
sahne çal›flmalar›yla bugüne kadar uzan›yor, ama
bu albüm Erkut Taçk›n’›n yapt›¤› tek LP olarak ta-
rihin karanl›klar›nda kayboluyor. Memleketin bu- flark›lar›n› ö¤renmek iflin kayma¤› oluyor. Taç-
lunmas› en zor albümlerinden birinin, içindeki fla- k›n’›n 1973 y›l›nda bir televizyon program› için ha-
hane flark›larla yok olmas› elbette fena, lâkin geçti- z›rlad›¤› master banttan bize ulaflan bu flark›lar,
¤imiz günlerde yay›nlanan bir CD bu yok oluflu or- rock’n’roll klasiklerine “bizden” bir yorumun nas›l
tadan kald›rd›. Erkut Taçk›n’›n 1975 tarihli albümü olaca¤›n›n ispat›. Albüm, Erkut Taçk›n’›n tüm flar-
bonus’lar›yla raflarda yerini ald› ve gençlere rock- k›lar›n› bize ulaflt›rma iddias›nda de¤il, ama bu bir
’n’roll’un esasen nerelere kadar gitti¤ini etüd etme sorun da de¤il. Yine de tek eksik memleket havala-
f›rsat› verdi. r›n›n rock’n’roll’la bulufltu¤u “Mühür Gözlüm /
Hakan Eren’in prodüktörlü¤ünde Ossi Müzik Özlem” 45’li¤i. Bu kay›tlar da bu albüme al›nabil-
taraf›ndan yay›nlanan “En ‹yileriyle Erkut Taç- seydi, memleket rock tarihinin en önemli köfletafl›
k›n”, 19 flahane Erkut Taçk›n flark›s›ndan müteflek- olan Erkut Taçk›n, her yönüyle elimizin alt›nda
kil. Elbette “Beyaz Ev”le aç›l›yor ve Türkçe rock- olacakt›. Bu flark›larla bir gün bir yerde elbet karfl›-
’n’roll flark›lar›yla devam ediyor. “Daha Dün Gi- lafl›r›z, lâkin Erkut Taçk›n flark›lar›n› toplu dinleme
bi”, “Çaren Yok”, “Gitmek Düfltü Bana”, “Seni Gö- f›rsat›na her daim eriflemeyiz. Onun için, “En ‹yile-
rünce” gibi mücevherler birbiri ard›na kulaklar›m›- riyle Erkut Taçk›n”, mutlak surette kaç›r›lmayacak
z›n pas›n› al›rken hiç bilmedi¤imiz Erkut Taçk›n bir albüm! – Murat Meriç
 CHESSNUTT, LHASA... VE MANO SOLO...
Üç ölüm, bir umut
rd› ard›na gelen üç haberle, üç
A ölüm haberiyle sars›ld›k, içimiz-
den üç can koptu gitti. 25 Aral›k’ta
Vic Chesnutt, 1 Ocak’ta Lhasa de Se-
la, 10 Ocak’ta Mano Solo...
Üçü de, müzisyenden umdu¤u-
muz hakikat ifadesini ci¤erlerinden
avuç avuç ç›kar›p önümüze serdi. En
trajik flark›lar›nda bir yaflama tutun-
ma, do¤mufl olmaya flükür, ölüme
direnifl, yaflarken öldürenlerden tik-
sinifl vard›. Hançerelerinden verdik-
leri, böylesi bir bilincin 盤l›¤›yd›...
18 yafl›nda salak bir trafik kaza-
s›yla tekerlekli sandalyeye mahkûm
kalan Vic Chesnutt belki daha o anda
hayata küsmüfltü, gitar›na tutundu.
fiark›s›nda dedi¤i gibi, intihar fikriyle
hep flört etti. Geçen sene iki albüm
birden f›rlatt› önümüze, “At The
Cut” Express y›l sonu listesinde inti-
har haberinden önce birincilik koltu-
¤una oturmufltu. Böylesi bir baflyap›-
t›n ard›ndan, herhalde gönlü rahatt›...
Dileriz Chesnutt’›n gözü arkada
kalmam›flt›r, ama Lhasa’da öyle de-
¤il. Meksika’dan Fransa’ya, çigan ha-
valar›ndan amerikanaya, dünyan›n
flark›s›n› billur sesinde devflirmeyi
bilmiflti. fiark› söylemeyi seviflini, iki
cümle aras› sessizliklerini seviyor-
duk. 38 yafl›nda, gö¤üs kanseri onu
aram›zdan al›rken, sanat›nda taml›-
¤a ermenin hayalindeydi.
Chesnutt’›nki cinayetle kar›fl›k
bir intihar, Lhasa’n›nki zalim kader.
Mano Solo’ysa, her an yar›m kalabi-
lece¤inin bilinciyle, b›rakt›¤›yla ye-
tinme tevazuuyla y›llar y›l› koflara-
d›m bir huzurla yaflad›...
Bir sanat ve siyaset çevresine
do¤mufltu. Babas›, Charlie-Heb-
do’nun, Canard Enchaîné’nin çizer-
lerinden Cabu, annesi Isabelle Mo-
nin, çevre eylemcisi, yeflil dergi La
Gueule ouverte’in kurucular›ndan.
15’inde, sokaklarla, üç akorla, fl›r›n-
galarla tan›fl›yor. 24’ünde kap›ld›¤›
AIDS, o fl›r›ngalardan...
Mano Solo
(24 Nisan 1963 - 10 Ocak 2010)
O günden bu yana, sakin sakin,
elinden geleni yapt› Mano Solo. Re-
sim yapt› (albümlerinde yer alan bü-
tün desenler kendisine ait), sergiler
açt›. Romana, fliire aç›ld›, k›sa filmler
yapt›. Ama en çok müzi¤e ba¤land›,
Frans›z flark›s›nda etkisi belki ancak
Jacques Brel’e benzer bir 盤›r açt›.
Asl›nda punk’tan, deli gitarlar-
dan geliyordu. Normalde, grup ada-
m›. ‹lk ekibi, 17 yafl›ndayken üyesi
oldu¤u les Chihuahuas. Ard›ndan La
Marmaille Nue geliyor, Mano Negra,
Les Négresses Vertes gibi akraba
gruplarla beraber sahne al›yorlar.
‘90’lar›n bafl›, Mano Solo’nun solo
y›llar› demek. 1993’te grubunun ad›-
n› tafl›yan “La Marmaille Nue”, iki
sene sonra “Les Années Sombres”,
akordeonlar›n al›p sürükledi¤i bir
rock’la örülmüfl iki hazine... 1996’da
yay›nlad›¤› “Les Frères Misère”de
les Chihuahuas’tan arkadafllar› ve
daha sert bir üslûp var. Sonralar›
“Les Animals”, “In The Garden”, ni-
hayet geçen sene “Rentrer au port”...
Son albüm için verdi¤i konserlerden
birinin ard›ndan fenalafl›yor, apar to-
par hastaneye kald›r›l›yor...
Mano Solo’da orkestra pek öyle
bask›n ç›kmaz. fianson-caz k›vam›nda
dinamik bir ekip tansiyonu düflürme-
meye çal›fl›rken Mano Solo gö¤sün-
den, g›rtla¤›ndan de¤il, bedeninden
ç›kard›¤› sesiyle aflk›, aflks›zl›¤›, ölü-
mü, s›radan insanlar›, iliflki hallerini,
umudu, arzuyu, hayal k›r›kl›klar›n›,
banliyö sokaklar›n› anlat›r durur.
Ölüm fikriyle bunca halvet olmufl bir
adam›n hayat dolu flark›lar›, elbette
ç›r›lç›plakt›r. Onu baflka herkesten
ay›ran da herhalde bu ç›plakl›k...
Chesnutt, Lhasa, Mano Solo... Üç
ölüm de bizi y›k›p geçti. Yaflad›¤›m›z
her âna, durdu¤umuz her zerreye
dair bir düflünce, bir minnet, bir
umut, bu hayat› çekilmez k›lanlara
karfl› bir mücadele azmi b›rakarak...
– Merve Erol
 KARA TREN: LHASA DE SELA (27 Eylül 1972 - 1 Ocak 2010)
fiark›lar y›ld›zlar›m
Lhasa de Sela’n›n gencecik yaflta, gö¤üs kanserinden ölümü hepimizi y›kt›. Daha
geçen sene yay›nlanan üçüncü albümü “Lhasa”da, Les Inrockuptibles’e verdi¤i
mülâkatta kendisi de söylüyor, sesini iyiden iyiye olgunlaflt›rmaya bafllam›flt›.
Dünyan›n genifl co¤rafyas›n›n müziklerine uzanan daha nice albüm yapacakt›...
‹lk iki albümün “La Llorona” ve “The
Living Road” ‹ngilizce, ‹spanyolca ve
Frans›zca seslendirdi¤in flark›lar›nla
bizi müzikal oldu¤u kadar dilsel bir
yolculu¤a da ç›kar›yordu; son albümü-
nün dura¤anl›¤›ysa flafl›rt›yor...
Lhasa de Sela: Albümlerim hep flu ya
da bu flekilde bir iç yolculuk. Bu albüm-
deki bütünlük ve birlik duygusu hakiki
bir grupla kaydedilmifl olmas›ndan kay-
naklan›yor. Prodüksiyonunu kendim
yapt›m, düzenlemeleri grup elemanla-
r›yla beraber yazd›m. Prodüksiyonun
mümkün oldu¤unca az görünür olmas›-
n›, ç›plakl›¤a yaklaflmay›, flark›lar›n hiç-
bir ekleme olmadan ayakta durabilme-
lerini istiyordum. “Love Came Here”in
sonunda hafifçe güldü¤üm duyuluyor.
San›r›m o gülüfl her fleyi anlat›yor; böy-
lesine mükemmel bir ahengi yakalama-
n›n hem flaflk›nl›¤› hem de mutlulu¤unu
duyuyorduk. ‹nanmaz gözlerle birbiri-
mize bak›yorduk, sanki Tanr› bize hari-
kulâde bir flaka yap›yor gibiydi.
Analogu tercih etmen dijitalin getirdi-
¤i standartlaflmaya bir tepki miydi?
Bu seçimin iki sebebi var. Bir kere o dö-
nem, a¤›rl›kl› olarak Al Green ve Sam
Cooke dinliyordum; ikisi de duygular›-
n› yans›tmak için karmafl›k, incelikli
prodüksiyonlara ihtiyaç duymayan so-
listler. fiark›lar› kendi kendilerine yeti-
yor. Sanki bir kaynaktan öylesine ak›yor
gibi... Halbuki bu dinledi¤imiz sonuca
ulafl›ncaya, her parça kalbine dokunu-
yormufl hissini uyand›r›ncaya kadar Al
Green ne kadar çok çal›fl›yordu. Analog
kaydetmek istememin ikinci sebebi ise,
bugün müzi¤e yaklaflma biçimini çok
hoyrat bulmam. Metronomu kurup ayr›
ayr› kaydedilmifl sekanslar› bir flark›
ilüzyonu yaratmak üzere uç uca getir-
mek bana çok hoyratça geliyor. Albü-
mün yüzde 80’ini canl› kaydettik. Dola-
y›s›yla, müzisyenler aras›ndaki uyum
atmosfere yans›yor. Bunun bir fiyat›
yok! Bugün genel olarak yap›lan›n tam
z›tt› yani. Albüm yapmaya paranoyakça
yaklafl›l›yor, insanlar kendi içlerinde
mükemmele ulaflmaya çal›flacaklar› yer-
de, albümde mükemmelliyetçili¤in pe-
flinde kofluyor. Asl›na bakarsan, baya¤›
faflistçe bir yaklafl›m bu.
Albümde dilsel aç›dan da birlik var. ‹s-
panyolca ve Frans›zcay› b›rakm›fls›n...
‹ngilizce benim anadilim. Babam Meksi-
kal› oldu¤u için ‹spanyolca,
Montréal’de yaflad›¤›m için de Frans›z-
ca konufluyorum. Yine de ‹ngilizceyle
olmayan küçük bir çaba gerektiriyorlar.
Yüzde yüz varoldu¤um dil ‹ngilizce. Bu
albümde, önceki albümlerde oldu¤u gi-
48
bi kendimi yans›tmak, ortaya koymak,
küçük tutku roketleri f›rlatmak yerine,
huzura ermek istiyordum. Bu derece
hafif ve derin bir söyleyifl biçimine ulafl-
mamda Al Green’i dinlememin çok de-
¤erli katk›lar› oldu. Bugün art›k hede-
fim bu. Hep içe dönük bir insand›m, ‹s-
panyolca söylemek kendi kendimden
ç›kmam›, fazla yükü boflaltmam› sa¤l›-
yordu. Ama art›k o evreyi geçtim, kendi
dilimden baflkas›na ihtiyac›m kalmad›.
“La Llorona” ve “The Living Road”da
flark› söyleyiflinde bir hiddet de hisse-
diliyordu. O öfke nereye gitti?
O zamanlar üstad›m Chavela Vargas’t›,
bugünse Al Green. Bugün belki daha da
hiddetliyim, ama o zamanlar daha az ol-
gundum. “La Llorona” benim punk al-
bümüm say›l›r. ‹ki albüm aras›nda hep
bu kadar çok zaman geçmesinin sebebi
Bugün albüm yapmaya paranoyakça yaklafl›l›yor, insanlar
kendi içlerinde mükemmele ulaflmaya çal›flacaklar› yerde,
albümde mükemmeliyetçili¤in peflinde kofluyor. Asl›na
bakarsan, baya¤› faflistçe bir yaklafl›m bu.
de bu, ilerlemek, bir yol izlemek istiyo-
rum. En korkuncu, insanlar›n benden
bekledi¤i fleyi yapmak olur. Benim
aç›mdan ölüm bu.
Do¤ru, herkes “La Llorona 2”yi bekli-
yordu...
Albümün yakalad›¤› baflar›ya ra¤men,
bir isyan duygusuna kap›lm›flt›m, bütün
bedenimle hissediyordum bunu. Hatta
bir tür panik diyebilirim. Bir klifle, bir
formül haline gelmek istemiyordum. Bu,
saplant› haline gelmiflti. S›rf üç dilde flar-
k› söylüyorum diye çokkültürlülü¤ün
Foto¤raf: fiahan Nuho¤lu
sözcüsü gibi görülmek istemiyordum.
Bütün bu içe kapanma biçimleri beni ra-
hats›z ediyor. Benim istedi¤im kendim
olmak, kendime karfl› dürüst olmak.
En çok esinlendi¤in kifli olarak Al Gre-
en’in ad›n› s›k s›k zikrediyorsun, ama
albümde, özellikle de “Fool’s Gold”da
country etkisi de hissediliyor. Co-
untry’nin eskiden beri kad›nlar›n ka-
d›nl›klar›n›, duygular›n› d›flavurmala-
r›nda bir katk›s› olmufltur sanki...
Ben hiç country dinlemedim. Küçüklü-
¤ümde, annem arada s›rada Patsy Cline
dinlerdi ama, çok de¤il. Son y›llarda co-
untry’ye beni yaklaflt›ran Bonnie Prince
Billie’nin albümleri oldu, ama aç›kças›,
bunun d›fl›nda pek yak›nl›k duydu¤um,
inceledi¤im bir tür de¤il. Kaydettikten
sonra “Fool’s Gold”u dinledi¤imde,
“nereden ç›kt› bu böyle?” diye düflün-
düm. Bence daha çok bir ‹rlanda melo-
disi. Küçüklü¤ümde, annem çok ‹rlanda
müzi¤i dinlerdi. O dönemlerden içime
ifllemifl, flimdi de fark›na varmadan d›fla
vurdu¤um bir fley olmal›.
Albümün iki baflka albümü daha insa-
n›n akl›na getiriyor: Neil Young’›n
“Harvest”› ve Cowboy Junkies’in “The
Trinity Sessions”›. Her ikisinin de ka-
nadal› olmas›n›n d›fl›nda, sen arada bir
ba¤lant› kuruyor musun?
Bir ba¤ görüyorum asl›nda. O albümler
de, benimki de geminin karaya yanafl-
mas›, uça¤›n yere inifli gibi...
Neil Young “Harvest” bel f›t›¤› yüzün-
den korseyle yatarak kaydetmiflti. Sen
de uzun bir hastal›k devresi geçirdin...
Evet, turnede geçen onca y›l›n, kofltur-
macan›n sonunda her fleyi b›rakmak zo-
runda kald›m. Hastaland›m, ses telle-
rimde sorunlar baflgösterdi. Ameliyat
olmam gerekti. Biraz da onun neticesin-
de, yeni flark› söyleme biçimim ayn› za-
manda bir düflünme sürecinin ürünü.
Sesim her an tamamen k›s›lman›n efli-
¤indeydi, sesime kendi perdesini bulma
flans› tan›d›m. Eskiden sürekli gerilim
halindeydim, bugünse flark› söylemek
bir zevk haline geldi, sanatsal varl›¤›m-
la derindeki benli¤im aras›ndaki uyu-
mu buldum. Hakiki sesimi buldu¤umu
hissediyorum.
Bu albümde hapishaneden, kaçma ar-
zusundan çok söz ediyorsun...
Önceki iki albümümün de ayn› duy-
Çeviren: Siren ‹demen
guyu dile getirdi¤ini san›yorum. Mi-
zac›m›n bir yans›mas› olmal›. Bu tarz
fleylerden baflka bir fley yazmay› bilmi-
yorum. ‹lerlememe yolumu bulmama
yard›m etsinler diye flark› yaz›yorum.
fiark›lar benim y›ld›zlar›m. Geceleyin
bana k›lavuzluk ediyorlar.
RACH‹D TAHA YEN‹ ALBÜMÜNDE “BONJOUR” D‹YOR
Ulusal kimlik ucubesi
En a¤›r Arap havalar›yla rock’un nimetleri aras›nda modern bir denge kuran
Rachid Taha, her zamanki prodüktörü Steve Hillage’dan ayr› düfltü¤ü yeni albümü
“Bonjour”da kufl gibi hafif flark›lar söylüyor. Les Inrockuptibles’den naklen...
“Bonjour”, en romantik albümün...
Rachid Taha: Öyle. Böyle bir mesle¤e,
hele de bu kadar uzun süre ba¤lanmak,
her ân› organizasyonlar›n somutlu¤u ile
duygular›n soyutlu¤u aras›nda gelgit-
lerle yaflamak demek. San›yorum bütün
bunlar›n içinde biraz kaybolmufltum.
Aflk hayat›m, somunlar›n› s›kmay› unut-
tu¤un bir Ikea mobilya gibi olmufltu.
Her seferinde yere seriliyordum. fiimdi,
nerdeyse üç y›ld›r ayn› kifliyle berabe-
rim, “Bonjour” da bu iliflkinin yaratt›¤›
taml›k duygusunu yans›t›yor. John Len-
non da Yoko Ono’yla tan›flt›ktan sonra
aflk flark›lar› yazmaya bafllam›flt›.
Önceki hayat›ndan vazgeçti¤ini dile
getirmenin bir biçimi mi bu?
Aflk flark›s› söylemek, gard›n› düflür-
mektir. Aflk› yaflamaksa fedakârl›k isti-
yor. Bu s›ralarda tuhaf, ürtkütücü soru-
lar kafama tak›l›p duruyor: E¤er fiziksel
olarak ba¤›ml› hale gelirsem, sevgilim
k›ç›m› temizler mi? Ben ayn› fleyi yapar
m›y›m? Aflk, romantizme art›k pek yer
kalmayan böyle bir noktaya kadar gide-
bilir mi? fiu an yaflad›¤›m fley bana evet
dedirtiyor, oraya kadar gidebilirim.
Aflk flark›s› deyince akl›na hangi mü-
zisyenler geliyor?
Hiç düflünmeden, Johnny Cash. Duygu-
lar›n› sahneye yans›tma tarz›yla ve tabii
sesiyle beni en çok etkileyen o. Müthifl
bir derinli¤i var. Marvin Gaye de öyle.
Hep gözümün önüne Tammi Terrell’la
ikisinin yan yana görüntüleri geliyor.
En güzel düetleri onunla yapm›flt› ve
beyin tümörüne yakalanan Tammi Ter-
rell onun kollar›nda hayata veda etmifl-
ti. Listeye elbette Ferid el Atrafl, Ab-
dülhalim Haf›z ve Ümmü Gülsüm de
lâz›m. “Diwan 2” albümünde Abdülha-
lim Haf›z’dan bir cover yapm›flt›m; Joy
Division’›n “Love Will Tear Us
Apart”›yla trip’lere girenler Haf›z’›
mutlaka dinlemeliler, aflk ac›s› konu-
sunda üstüne kimseyi tan›m›yorum.
Onlar imkâns›z aflklar› anlat›yordu,
sense sonuna kadar yaflanan aflklar›...
Çünkü onlardan daha flansl›y›m. Onlar
otuzuna gelip de evlenmemifl bir kad›na
zavall› gözüyle bak›lan geleneksel ve
bask›c› bir toplumda aflk› anlat›yorlard›.
Onlar›n aflk hikâyeleri hep gizlilik için-
de yaflan›r ve ç›kmaza girer. Albü-
mümdeki “Agi” bunun tam z›tt› bir hi-
kâye. Sevdi¤imin gözlerinin içine baka-
rak yazd›¤›m bir ilan-› aflk flark›s›.
Çocuklu¤un ‹slâmî geleneklerin a¤›rl›-
¤›n›n hissedildi¤i bir ortamda m› geçti?
Hem evet, hem hay›r. Cezayir’deyken
babam› hiç görmezdim. D›flarda arka-
dafllar›yla tak›l›r, içmeye gider, erkek er-
ke¤e e¤lenirlerdi. Kad›nlar ve erkekler
paralel hayatlar sürdürürdü. Fransa’da
annemle babam›n evlili¤i asl›nda sa¤-
lamlaflt›. Babam fabrika ç›k›fl› dosdo¤ru
eve geliyordu. Nihayet aile sofras› de-
nen fleyin keyfini tad›yordum. K›zkar-
deflimle ayn› odada yat›yorduk, geceleri
yan odadan anemle babam›n oynaflma-
lar›n› duyar, kikirderdik. Göç denince,
eskiden, köksüzleflme, özlem duygusu
ve bu ülkede yer edinmekte zorlanma-
n›n getirdi¤i s›k›nt›lardan ziyade, ente-
lektüel bir yaklafl›m›n ürünü olarak ken-
di içine dönük bir tavr› benimsiyordum.
Bugün ayn› flekilde yaflam›yorum.
‘80’lerde, Charles Trenet’nin “Douce
France”›n› cover’larken, bu pek de ku-
caklay›c› olmayan ülkeye karfl› hisleri-
ni anlat›rken ironiye baflvuruyordun.
Bugün, ulusal kimlik tart›flmalar›yla
birlikte o flark›n›n tazeli¤ini korudu-
¤unu düflünüyor musun?
Nerdeyse yeniden kaydetmeyi bile dü-
flünece¤im o flark›y›. Toplumun kat etti¤i
mesafeyle, gelinen melezleflmeyle, farkl›
Abdülhalim Haf›z’dan bir cover yapm›flt›m; Joy Division’›n
“Love Will Tear Us Apart”›yla trip’lere girenler Haf›z’›
mutlaka dinlemeliler, aflk ac›s› konusunda üstüne
kimseyi tan›m›yorum.
topluluklar›n iyi-kötü yan yana, bir ara-
da yaflamay› ö¤renmifl olmas›yla bafl›m›-
za bu ulusal kimlik ucubesini saran geri-
ci söylem aras›ndaki uçurum insan› irkil-
tiyor. Bu söylemin bir bedeli olacakt›r, in-
sanlar tekrar içlerine kapanacak, tesettür-
lü, burkal› kad›nlar›n say›s› artacakt›r.
Hep ayn› Frans›z paradoksu: Bir yandan,
özgürlük, eflitlik, kardefllik söylemini yü-
celtiyorlar, bir yandan da bu slogan›n te-
mel ilkelerine uygun davranam›yorlar.
Sürekli bir so¤uk-s›cak ikili¤ine mahkûm
ediliyoruz. Son y›llar›n en popüler Fran-
s›z filmi Dany Boon’un yönetti¤i, Kad
Merad’›n oynad›¤› “Bienvenue chez les
Ch’tis”di, ikisi de Kuzey Afrika kökenli.
En popüler flahsiyetler hep d›flardan gel-
mifl olanlar: Yannick Noah, Rama Yade,
Zinedine Zidane...
Kapanmas› zor yaralar›n da var, “Téki-
toi” ya da “Mine Jai”deki sorgulamala-
r›n›n alt›nda bunlar yat›yor herhalde.
En baflta, Cezayir savafl› s›ras›nda Fran-
s›z paraflütçülerin helikopterden att›¤›
amcan geliyor akla...
Frans›z vatandafll›¤› almak istememe-
min birinci nedeni bu. Ama geçen gün,
Britanya konsoloslu¤unda vize kuyru-
¤unda beklerken, vatandafll›k baflvuru-
sunda bulunmay› içimden geçirmedim
de¤il. Hep ayn› hikâye. Cezayir Schen-
gen üyesi olmad›¤› için, ne zaman baflka
bir ülkeye gidecek olsam ayn› eziyeti çe-
kiyorum. Sabah›n sekizinde orada diki-
liyorsun, üç saat kuyrukta periflan olu-
yorsun, parmak izini veriyorsun... Fran-
sa vatandafll›¤›na baflvurursam da aflk
yüzünden olur, sevgilim “hadi yar›n
Brezilya’ya gidelim” dedi¤inde, “ben
yar›n gelemem, önce vize almam lâz›m”
diyerek onu hayal k›r›kl›¤›na u¤ratma-
mak için. Bugün hayatlar› pahas›na ül-
kelerinden kaçmak isteyen göçmenler-
den bir servet isteyen insan tacirlerini
gördükçe tüylerim diken diken oluyor.
Ben baflka bir dönemde ve baflka koflul-
larda göç ettim, ama pekâlâ onlardan bi-
ri de olabilirdim. Benim hikâyem onla-
r›nkinden ayr› de¤il. Baz› flark›lar› ya-
zarken, bütün bu ac›lar› yeniden yafl›yo-
rum. Mesela, “It’s An Arabian Song”,
bütün bunlara dair: Amcam, 1961’de
Paris’te Cezayirlilerin katliam›, Yahudi
soyk›r›m›, Sabra ve fiatila, denizlerde
bo¤ularak ölen kaçak göçmenler...
Bu s›ralar daha çok ne dinliyorsun?
Diam’s’›n yeni yapt›klar›n› merak edi-
yorum...
Örtünme karar›na ne diyorsun?
E¤er öyle mutluysa ve bu flekilde bir
denge bulduysa, beni rahats›z etmez.
Kimseyi öldürmedi ya. Türban takan ya
da burkaya giren kad›nlar›n ço¤u, son-
radan din de¤ifltirenler. Bence bu da bir
moda, geçici bir fley. Bu k›zlar›n ço¤u
burjuva ailelerden geliyor. Burka prole-
terleflmenin bir iflareti de¤il, tam z›tt›.
Meflin ceket giymek ya da piercing yap-
t›rmak gibi; insanlar› floke etmenin bir
biçimi. Bu konuyu tart›flma günde-
Çeviren: S.‹.
mine oturtmak, hele s›n›rlay›c› ka-
nunlar ç›karmak çok anlams›z. Bu
tür fleyler radikalleflmeye katk›da bu-
lunur sadece.
49
 ‹ran’dan fair-play fake’i
Yeni y›l için tüm dünyadaki futbol federasyonlar›na tebrik mesaj›
yollayan ‹ran Futbol Federasyonu adres listesini kontrol etmeyi
unutunca ‹srail Futbol Federasyonu’nun da yeni y›l›n› kutlam›fl ol-
du. ‹srail Futbol Federasyonu sözcüsü bunun yanl›fll›kla olup ol-
mad›¤›n› bilmediklerini, mesaja cevaben kendilerinin de ‹ran’›n iyi
insanlar›n›n yeni y›l›n› kutlad›klar›n›, sonuna da bir göz k›rpma ifla-
reti eklediklerini söyledi. ‹ran Futbol Federasyonu’nun d›fl iliflkiler
sorumlusu görevden al›nd›.
Mulyadi gol gol gol!
Jakarta’da 40 bin kiflinin izledi¤i Endonezya – Umman maç›nda
tak›m›n›n yenik duruma düflmesine ve kötü oyuna isyan eden bir
taraftar sahaya girip topu kaparak sol kanattan atak bafllatt›. To-
pu ç›plak ayakla yaklafl›k 30 metre süren Hendri Mulyadi güven-
lik görevlilerince yakalanmadan önce ceza alan›n›n içine girip
flutunu da çekti, ancak görev yerini b›rakmayan Umman kalecisi
topu kurtard›. Youtube’daki görüntülere yap›lan yorumlarda genel
kan›, Mulyadi’nin gelecek vaat etti¤iydi.

MEMLEKET FUTBOLUNUN SEV‹MS‹ZL‹⁄‹ castle’›n sayfas›nda hem bu duyuru hem ‹lk resmî kurban: Bilal Aziz
de Geremi’nin profili duruyordu. Bahis mevzuunda bir düzeltme: geçen

Bu ifl zor Yonca 24 federasyonun verdi¤i 357 millî

5 Ocak günü NTV Spor’da yay›nlanan Spor
Servisi’nin ilk dört haberi, memleket sporunun
hayli sevimsiz durumunun özeti gibiydi. Mehmet
Demirkol’a “program bafllayal› 22 dakika oldu,
flu konufltuklar›m›za bak” dedirten, fazla yoruma
yer b›rakmayan bu haberlere flöyle bir bak›p spor
deyince önümüze neler geldi¤ini görelim ve
mecburen, bahis meselesine biraz daha bakal›m...
gün haberlerin ilki, bahis skanda-
sporcu belgesinden 102’sinin sahte oldu-
¤unun ortaya ç›kmas›, üçüncü haberdi.
Bu belge sahiplerinden baz›lar› hiç millî
olmam›fl, baz› lisanslar da Türkiye’de ta-
n›nmayan organizasyonlardan al›nm›flt›.
Spor akademilerine giriflte önceli¤e, Kre-
di Yurtlar Kurumu yurtlar›ndan yarar-
lanmaya, üç kat fazla burs almaya,
KPSS’ye girmeden ö¤retmen olarak atan-
maya, askerli¤i tecil ettirmeye yarayan
belgeler ivedilikle iptal edilmiflti, 10 ka-
dar federasyonda incelemeler sürüyordu.
Ve son olarak yabanc› m›, yerli mi ol-
yaz›da 29 maç söz konusuydu ve bunlar
yabanc› kaynaklarda Süper Lig maçlar›
olarak geçiyordu. Son haberlerden sonra
3. Lig’den Antalya Cup gibi özel turnu-
valara uzanan bir liste olufltu. Süper
Lig’den Gençlerbirli¤i, Trabzonspor, ‹s-
tanbul B.B. ve Antalyaspor’dan çeflitli
isimler iddialar› yalanlad›. Bu aflamada
birilerini suçlamak yak›fl›ks›z olsa da,
çok k›sa bir süre önce bile ligin son 5-6
haftas›nda neredeyse tüm sezonda top-
lad›¤› kadar puan toplay›p düflmekten
kurtulanlar› hat›rlay›nca, “her fley olabi-
lir” dememek çok zor. Hele de bir yanda

O l› meselesiydi. Bochum Savc›l›-

¤›’n›n yürüttü¤ü “Soruflturma
Raporu” henüz Türkiye Futbol Federas-
yonu’na bile yollanmadan, bir flekilde
Milliyet’in eline geçmifl, spor sayfas›nda-
ki manflete konmufltu. Rapor 3500 sayfa
ve eklerinde 50 bin sayfal›k telefon kay›t
dökümleri bulunuyor. Telefon kay›tlar›-
n›n 100 saatinden fazlas› Türkiye’yi ilgi-
lendiriyor, bildik tak›m ve isimler bu
sayfalar› süslüyor. Raporun en ac›kl› k›s-
m› flu cümleler: “Yap›lan incelemelerde
elde edilen bilgiler ›fl›¤›nda görülmüfltür
ki, Türkiye 1., 2. ve 3. liglerinde oynanan
baz› maçlar manipüle edilmifl ve bu du-
rum Türkiye’de adeta her gün yap›lan
s›radan bir ifl haline gelmifltir. Öyle ki, fli-
ke olaylar›na kar›flan futbolcular, sorum-
lular, futbol kulüp temsilcileri en çok pa-
ray› kim verecek noktas›ndan hareketle
bu ifllemi yapmaktad›r.”
‹kinci haberde, 3 Ocak’ta Ankaragü-
cü’nde Ola¤an Genel Kurul’da tek lis-
teyle seçime gidip tekrar baflkan seçi-
len Ahmet Gökçek’in ayn› gün yap-
t›¤› Geremi flovunun sekteye u¤-
ray›fl› vard›. Konfetiler eflli-
¤inde genel kurula ç›-
kart›lan Newcastle
United oyuncusu için
hemen ertesi günü ku-
lübünden bir duyuru
yap›lm›fl, “her ne kadar kendi-
sini isteyen birkaç kulüp bu-
lunsa da, Geremi’nin St. James
Park’› terk etmesi flu an için
söz konusu de¤ildir” denmifl-
ti. Geçti¤imiz yaz döneminde
de bas›n taraf›ndan Befliktafl’a
transferi bitirilen Geremi ni-
hayetinde Kamerun Millî Ta-
k›m›’yla Afrika Uluslar Ku-
pas›’na gitti ve sonraki bir
hafta içinde bu anlaflmazl›-
¤›n çözüldü¤üne dair bir
haber yer almad›. Bu yaz›
yaz›ld›¤› s›rada da New-
50
sun derken y›lan hikâyesine dönen Millî
Tak›mlar Teknik Direktörlü¤ü mesele-
sinden bir haber geldi. Fanatik gazete-
sindeki bir iddiaya göre, eski Real Mad-
rid teknik direktörü Bernd Schuster’in
menajeri, Schuster’i bu göreve getirtmek
için baflka arac›lar› devreden ç›kartarak
Bochum Savc›l›¤›’n›n soruflturmas›n›n kapsam› bile çok
dar. Yay›nlanan rapora göre, takip edilen ve davaya dâhil
edilen milyonlarca avroluk çeteden çok daha güçlüleri
dolafl›yor etrafta.
buradaki “güzide bir kulübün
yöneticisiyle” temasa geçip fe-
derasyonla k›sa yoldan iliflki
kurmak için yard›m istemifl,
“beni de görürsen olur” cevab›
alm›flt›. K›sacas› 5 Ocak, prog-
ramlar› hakk›nda en çok elefltiri-
yi fazla gülmelerinden dolay›
alan Fuat Akda¤ ve Mehmet De-
mirkol için bile epey zor bir gün ol-
du. Ama asl›nda baflar›s›zl›¤›n, kav-
gan›n ve skandal›n kronikleflti¤i,
as›k suratl›, ciddi adamlar›n cirit att›-
¤› spor camias› için s›radand›. Bu or-
tamda güler yüzlü olmak da, Tolunay
Kafkas’›n ondan bir gün sonra “teknik
direktör yerli mi yabanc› m› olsun” me-
selesi üzerine etti¤i “dünyal› birini getir-
meyin, do¤aüstü güçleri olan Kriptonlu
birini getirin” gibi orijinal laflar› bulmak
da giderek zorlafl›yor.
Geremi Njitap
bütün bu manipülasyonlardan 50 mil-
yon avro civar›nda para kald›ran ve ge-
re¤inde tehditle ifl yapan bir çete, di¤er
yanda da Türkiye koflullar› alt›nda yafla-
y›p hiçbir sendikal güvencesi olmayan,
paralar›n› gününde almayan, hattâ ba-
zen hiç alamayan bir antrenör ve futbol-
cu ordusu söz konusu olunca.
Bochum Savc›l›¤›’n›n soruflturmas›-
n›n kapsam› bile çok dar. Zira dosyadaki
bir cümle, davada bir mucize olup her
fley çözülse de asl›nda ne kadar az yol
al›nabilece¤ini gösteriyor: “Futbolcu ve
teknik adamlara arac›l›k yapan flahs›n,
hakem dahil 60 bin avro istedi¤i, ancak
bahisçilerin 40 bin avroya anlaflt›klar› be-
lirtildi. Fakat maç› farkl› gruplar maniple
edince, Sapina ve Cvrtak [dosyada ismi
en s›k geçen isimler] taraf›ndan yönetilen
flike a¤› bu maçtan kazanç sa¤layamad›.”
Yani, takip edilen ve davaya dâhil edilen
bu milyonlarca avroluk çeteden çok daha
güçlüleri dolafl›yor etrafta.
‹lk itiraf Kayserispor oyuncusu Bilal
Aziz’den geldi. Tak›m›n›n Eskiflehirs-
por’la oynad›¤› ve galibiyet golünün pa-
s›n› verdi¤i maç› maniple etmekle suçla-
nan Aziz, kulübü taraf›ndan sorguland›-
¤›nda suçu itiraf edip detaylar›yla anlatt›.
Ölümle tehdit edildi¤ini söyleyen oyun-
cunun sözleflmesi ask›ya al›nd› ve
PFDK’ya sevk edildi. ‹lerleyen günlerde
bunlar, ve belki Bochum Savc›l›¤›’n›n ›s-
rarla soruflturman›n henüz bitmedi¤ini,
sonucun bu y›l›n ortalar›na do¤ru netle-
flece¤ini ve herhangi bir isim aç›klaman›n
yarg›s›z infaz olaca¤›n› aç›klamas›na ra¤-
men bu kadar bilginin ortaya nas›l saç›l-
d›¤› konuflulacak. Burada oklar daval›la-
r›n avukatlar›n› gösteriyor, baflka bir flen-
lik ç›kabilir. Asl›nda keflke ç›kmasa da,
Afrika Uluslar Kupas› gibi renklerden
bahsedilebilse; ama Angola’daki kupan›n
da ilk olay› Togo Millî Tak›m›’n›n silahl›
sald›r›ya u¤ray›p kupadan çekilmesi ol-
du. Bazen bir fleyi sevmek harbiden zor.
Doruk Yurdesin
Ağaçlar ayakta ölme şansına sahip Kumandan Marcos haklı Değişimin yüzü yok

Ben bir amatörüm. Her fleyin

amatörü... Söylemek iste-
diklerimi söylememi sa¤-
layan her fleyin. Ben ne
çok iyi bir müzisyenim,
ne çok iyi bir flair, ne de
çok iyi bir sinemac›. Bun-
lar›n hepsi bir araya gelin-
ce bir bütün olufluyor. Farkl›
dallarda çal›flmak daha az t›-
kanmam›, daha kolay kendimi yenilememi
sa¤l›yor. Diyelim ki müzikte yeni bir fleyler
üretemiyorum, pat, bir resim ya da desen ya-
p›yorum. Böylece kafam› tazelemifl oluyo-
rum. Bu nedenle, tek bir dalda tak›l›p kalm›-
yorum, ama hiçbirinde de baflkalar›ndan da- Sıkıntının yolu umuda götürür / Umut öylesine sonsuz ki, kendini ufacık hissediyorsun
ha iyi oldu¤umu sanm›yorum... Ben hiçbirine Ve sen orada dipte kaybolmuşsun / Gözler hiçbir şey görmemekten faltaşı gibi / Ve önünde
yeterince hâkim olmad›¤›m için sürekli yeni büyük kapı açılır / Sıkıntı yolunun büyük kapısı / O yol umuda götürür
bir fleyler keflfediyorum. Di¤erleriyse, hem
yapt›klar› ifle hâkim hem de fazlas›yla kültür- n›n da öyle. Bu bana özgürlük veriyor. Hiçbir ve ben onlara bu mesaj›n geçmesini istiyo-
lü olduklar›ndan kendilerini serbest b›rakam›- fley bilmeyince, almaya aç›k oluyorsun. rum. Bütün hikâyelerimde bir ç›k›fl yolu var.
yorlar. Kendi kendilerine engeller koyuyorlar. Ben flark›lar›m› insanlar a¤las›nlar diye de¤il, Yoksa bile, oldu¤una inanmaya de¤er.
Bende yok bu. Ben ne resmin, ne müzi¤in, bafllar›na gelebilecek felâketlerle mücadele Mano Solo (Arkadafl›m›z Do¤an Ertener’in
ne fliirin ne de görüntülerle oynaman›n e¤iti- etsinler diye yazd›m. Çünkü sahnede, bafl›na Paris’te, bir konser sonras›nda yapt›¤› söylefli-
mini gördüm. fiark› söylemenin, gitar çalma- gelmifl felâketle savaflan bir adam görüyorlar den. Roll, say› 32, Haziran 1999)