“მე გამანადგურებთ, ამას კი ვერ მოსპობთ!”...

ადრეული ბიოგრაფია
სწავლობდა ჯერ წინამძღვრიანთკარის,
შემდეგ ყირიმის სასოფლო-სამეურნეო
სასწავლებელში, რომელიც არ
დაუმთავრებია ოჯახში
დატრიალებული ტრაგედიის გამო:
ავაზაკებმა მოუკლეს დედა და და,
ხოლო მამა ამ უბედურებას გადაჰყვა.

1901 წელს საქართველოში დაბრუნდა.

პირველი მოთხრობა „ჩანჩურა" 1903 გაზეთ „ცნობის ფურცელში"
გამოაქვეყნა. ეწეოდა აქტიურ ჟურნალისტურ მოღვაწეობას, რედაქტორობდა
გაზეთ „ივერიას" (1904) და „გლეხს" (1906). მწვავედ აკრიტიკებდა მეფის
ხელისუფლებას რეპრესიების გამო
(სტატიათა ციკლი „გლეხის
წერილები"). ჯავახიშვილის
ადრინდელი, 1903—1908 წლებში
გამოქვეყნებული მოთხრობები
(„ჩანჩურა", „მეჩექმე გაბო", „კურკას
ქორწილი") გულწრფელ თანაგრძნობას
უღვივებდა მკითხვეს უბრალო
ადამიანებისადმი. თემატური
სიახლით, მამხილებელი და
ჰუმანისტური პათოსით, რეალისტური
კოლორიტით აღბეჭდილი ეს
მოთხრობები ახალი სიტყვა იყო
ქართულ მწერლობაში.
ჯავახიშვილი რეალისტური თვალით ხედავდა სოციალურ მანკიერებებს,
ყოფით სცენებშიც საზოგადოებრივი ცხოვრების მოურჩენელ წყლულებს
წარმოსახავდა. რევოლუციური მოძრაობის განვითარება გამოიხატა
მოთხრობაში „ჯილდო". ქართული ლიტერატურული კრიტიკა (გ.
რცხილაძე, კ. აბაშიძე და სხვა) დიდი მოწონებით შეხვდა ჯავახიშვილის
პირველ მოთხობებს. 1907 წელს მწერალი გაერიდა ხელისუფალთა დევნას,
ერთხანს პარიზის უნივერსიტეტში სწავლობდა, იმოგზაურა ევროპაში. 1909
სხვისი პასპორტით დაბრუნდა საქართველოში. 1910 დააპატიმრეს და
გადაასახლეს. 1913-მდე დონის როსტოვში ცხოვრობდა, 1913 კვლავ
სამშობლოში დაბრუნდა.

შემოქმედების II პერიოდი

თხუთმეტწლიანი დუმილის შემდეგ

მოთხრობა „ტყის კაცით" (1923) დაიწყო
ჯავახიშვილის შემოქმედების II პერიოდი. მან
ზედიზედ გამოაქვეყნა მოთხრობები და
რომანები, რომლებშიც ქართული კლასიკური
მწერლობის ტრადიციების ერთგული დარჩა.
საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ
მწერალი აქტიურ შემოქმედებითსა და
საზოგადო ცხოვრებას ეწეოდა. მწერალს
თანაბრად აინტერესებდა ადამიანის ზნეობა,
მისი ყოფა ახალ ისტორიულ პირობებში, დამოკიდებულება
რევოლუციასთან. მის განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევდა ადამიანის
ვალი სამშობლოს, ხალხის, ოჯახის წინაშე (მოთხრობები „ლამბალო და
ყაშა", „ყბაჩამ დაიგვიანა", „მართალი აბდულაჰ", „ორი განაჩენი", „მიწის
ყივილი", „ხუთის ამბავი" და სხვა.). მან ერთ-ერთმა პირველმა ჩაუყარა
საფუძველი XX საუკუნის ქართულ რეალისტურ რომანს, შექმნა
ავანტიურული („კვაჭი კვაჭანტირაძე", 1924), სოციალური („ჯაყოს
ხიზნები", 1925), სათავგადასავლო („გივი შადური", 1928), ისტორიული
(„არსენა მარაბდელი", 1933—1936), ფილოსოფიური („თეთრი საყელო", 1926)
რომანები. მწერალს განსაკუთრებით იზიდავდა სოციალური
უთანასწორობის წინააღმდეგ ბრძოლისა და საზოგადო ცხოვრების
რევოლუციური გარდაქმნის რთული ეპოქა.

კვაჭი კვაჭანტირაძის გროტესკული სახის

შექმნით ჯავახიშვილმა ამხილა
სოციალური წყობა, რომელმაც წარმოშვა
ასეთი „გმირი" და მხატვრული
დამაჯერებლობით წარმოსახა რუსეთის
იმპერიის მმართველი წრეების ზნეობრივი
დაცემა, უმეცრება, დეგენერაცია.

„ჯაყოს ხიზნებში" მწერალმა გვიჩვენა ერის ცოცხალი ორგანიზმის ორი

წყლული — ფეოდალური არისტოკრატიის უკანასკნელი ნაშიერი,
რევოლუციური ეპოქის მიერ გარიყული მოინტელიგენტო ხორცმეტი
(თეიმურაზ ხევისთავი) და ბნელი სულითა და მოზღვავებული
მტაცებლური ენერგიით აღჭურვილი ჯაყო. მწერალმა განათლებულ
უმოქმედებას გაუნათლებელი მოქმედება დაუპირისპირა და ორივე
საზოგადოებისათვის საშიშ მოვლენად მიიჩნია.

ახალი ინტერესებით, ახალი სულისკვეთებით გაამდიდრა ჯავახიშვილის

შემოქმედება ისტორიულმა რომანებმა,
რომლებშიც გაცოცხლდა სოციალური და
ეროვნული თავისუფლებისათვის ბრძოლის
სურათები. რომანში „არსენა მარაბდელი" XIX
საუკუნის I ნახევრის გლეხთა მოძრაობის
ვრცელი პანორამაა გადმოცემული. „ქალის
ტვირთში" წარმოსახულია XX საუკუნის
დასაწყისის რევოლუციური მოძრაობა.
ჯავახიშვილს ეკუთვნის მრავალრიცხოვანი
პუბლიცისტური, ლიტერატურულ-კრიტიკული
წერილი და ნარკვევი, ავტობიოგრაფიული
ჩანაწერი. თარგმნა გი დე მოპასანის, ჰ.
სენკევიჩის, ა. ჩეხოვის, პ. ისტრატის და სხვათა თხზულებანი. 1933—1934
წლებში გამოვიდა ჯავახიშვილის რჩეულ თხზულებათა ოთხტომეული.
შემოქმედებით ზენიტში მყოფ მწერალს მრავალი საინტერესო ჩანაფიქრი
დარჩა განუხორციელებელი.

ჯავახიშვილის თხზულებათა მომდევნო კრებული გამოქვეყნდა

ხანგრძლივი ინტერვალის შემდეგ — 1958—1964 („რჩეული თხზულებანი",
ტ.1-6). მისი ნაწარმოებები თარგმნილია მრავალ უცხო ენაზე.

ბოლო წლები

1930 წელს ჯავახიშვილი დაუპირისპირდა ტროცკისტ მალაქია

ტოროშელიძეს, საქართველოს მწერალთა კავშირის პრეზიდენტსა და
განათლების სახალხო კომისარს, ამ უკანასკნელის მიერ ქართული
ლიტარატურის კლასიკის აკრძალვის გამო. ლავრენტი ბერიას
ძალაუფლებაში მოსვლის შემდეგ ეს აკრძალვა მოიხსნა და ჯავახიშვილმაც
მცირე ხნით მხარდაჭერა მიიღო. მისი „არსენა მარაბდელი" ხელმეორედ
გამოიცა, დაიდგა თეატრში და გამოვიდა ფილმად. თუმცა 1936 წელს
„ქალის ტვირთის", სოცრეალისტური რომანის ადრეული ნიმუში,
გამოქვეყნების შემდეგ ბოლშევიკ აქტივისტთა მწვავე კრიტიკას ვერ გაექცა.

ამ ნაწარმოებში აღწერილია რევოლუციონერი, თუმცა თავადის ქალი,

ივდითი, რომლის საყვარელი, მიწისქვეშა ბოლშევიკი მუშა — ზურაბი,
დაარწმუნებს მას მეფის ჟანდარმერ ავშაროვს გაჰყვეს ცოლად და მოკლას
იგი. საბჭოთა იდეოლოგმა ვლადიმირ ერმოლოვმა რომანი დაგმო,
ვინაიდან, მისი აზრით, ის ბოლშევიკებს ტერორისტებად ასახავდა
რევოლუციამდელ საქართველოში. უფრო მეტიც, გაჩნდა ეჭვი, რომ
ჯავახიშივლმა გააფრთხილა მწერალი გრიგოლ რობაქიძე მისი
დაპატიმრების განკარგულების შესახებ და 1930 წელს გერმანიაში
გაქცევაში დაეხმარა. საქმე კიდევ უფრო გართულდა 1936 წელს — მან
ღიად შეაქო ფრანგი მწერალი ანდრე ჟიდი, რომლის „Retour de
l’URSS" და მასში მოყვანილ ქართველ მწერალთა დახასიათება, ჟიდსა და
ჯავახიშვილს ხალხის მტრების კვალიფიკაციას ანიჭებს.
1937 წლის 22 ივლისს მწერალთა კავშირის შენობაში პაოლო იაშვილმა
თავი მოიკლა. კავშირის სხდომამ მიიღო რეზოლუცია, რომლითაც პოეტის
საქციელი ანტისაბჭოთა პროვოკაციად შერაცხეს. ჯავახიშვილი
ერთადერთი ადამიანი იყო, რომელმაც პოეტის გამბედაობას მხარი
დაუჭირა. ოთხ დღეში, 26 ივლისს, კავშირის პრეზიდიუმმა კენჭის ყრით
მიიღო გადაწყვეტილება: „მიხეილ ჯავახიშვილი, ჯაშუში და დივერსანტი,
განდევნილ იქნას მწერალთა კავშირიდან და ფიზიკურად განადგურდეს".
მისი მეგობრები და კოლეგები, მათ შორის ციხეში მყოფნიც, აიძულეს
ეღიარებინათ ჯავახიშვილი, როგორც კონტრ-რევოლუციონერი ტერორისტი.
მხოლოდ კრიტიკოსმა გერონტი ქიქოძემ დატოვა კავშირის სხდომა
პროტესტის ნიშნად.

მწერალი 1937 წლის 14 აგვისტოს

დააპატიმრეს და ბერიას თანდასწრებით
წამების ქვეშ ხელი მოაწერინეს
„აღიარებაზე". სასჯელი აღსასრულში
მოიყვანეს დახვრეტით იმავე წლის 30
სექტემბერს. მწერლის არქივი
განადგურდა, ხოლო მის ქონებას
კონფისკაცია გაუკეთდა. მოგვიანებით
მისი ძმაც დახვრიტეს, მეუღლე კი
გადაასახლეს.

აღსანიშნავია, რომ ჯერ კიდევ 1917

წლიდან ჯავახიშვილი აქტიურად იყო
ჩაბმული ეროვნულ მოძრაობაში.
აღნიშნული წლიდან იგი იყო
საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული
პარტიის ერთ-ერთი დამფუძნებელი
წევრი და შედიოდა ამ პარტიის მთავარ
კომიტეტში. საქართველოს
დემოკრატიული რესპუბლიკის (1918—1921) ბოლშევიკური რუსეთის მიერ
ოკუპაციისა და ფაქტობრივი ანექსიის (1921 წლის თებერვალი-მარტი)
შემდეგ იყო საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის
თვალსაჩინო მოღვაწე: 1922—1924 წლებში იგი შედიოდა საქართველოს
დამოუკიდებლობის კომიტეტში და აქტიურად მონაწილეობდა 1924 წლის
აგვისტოს აჯანყების მომზადებაში.