Temel Elektrik Ve Elektronik

TEMEL ELEKTRĐK-ELEKTRONĐK
TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 1

KONULAR
Elektrik ve Elektrik Devre Tanımı
Temel Elektrik ve Elektronik Devre
Elemanları (Direç,Diyot Bobin,Kondansatör,
NTC ,PTC; Transistör vb.)
Transformatörler
Elektrik Motorları
Sayısal sistemler ve Lojik Devreler

Elektrik Enerjisinin Etkileri
Elektrik enerjisini sağlayan elektrik akımının bir iletkenden geçtiğini
göremeyiz. Ama akımın varlığını yaptığı etkilerden anlarız. Elektrik
enerjisinin beş çeşit etkisi vardır.
Isı Etkisi
Işık Etkisi
Kimyasal Etkisi
Manyetik Etkisi
Fizyolojik Etkisi
Elektrik Enerjisinin Elde Edilmesi
Elektrik enerjisini meydana getiren elektrik akımı bir elektron
hareketidir. O halde elektrik akımını veya elektrik enerjisini elde
edebilmek için elektronları harekete geçirmemiz gerekir. Bunun için
bir kuvvet kaynağına (buna elektromotor kuvvet e.m.k denir) ihtiyaç
vardır, bu kaynak birkaç şekilde elde edilir.
a) Sürtme ile d) Isı ile
b) Basınçla e) Kimyasal yolla
c) Işık ile f) Manyetik yolla
Elektrik Enerjisi Üretimi
Büyük güçte elektrik enerjisi üretiminde bütün dünyada değişik
oranlarda termik, hidrolik ve nükleer santrallerden
yararlanılmaktadır.
Elektrik Devresinin Tanımı
Üreteç, almaç, iletken, anahtar ve sigortadan oluşan kapalı bir sistemde
akımın izlediği yola elektrik devresi denir Elektrik devresi ve bileşenleri
Devre Çeşitleri
Elektrik devreleri; açık devre, kapalı devre ve kısa devre olmak üzere üç
gruba ayrılır:
Açık Devre
Herhangi bir nedenle (anahtarın açık olması, iletkenin kopması, sigortanın
atması) devreden akımın geçmemesi dolayısıyla almacın çalışmadığı
duruma açık devre denir

Kapalı Devre
Elektrik devresine kumanda eden anahtar açık konuma getirilirse
devreden akım geçer ve almaç çalışır. Bu duruma kapalı devre denir
Kısa Devre
Herhangi bir nedenle iletkenler almaçtan önce kesişirse meydana gelen
bu devre çeşidine kısa devre denir. Kısa devre elektrik devresine zarar
vereceğinden devrede mutlaka sigorta kullanılmalıdır. Sigorta, kısa
devre durumunda ısınmanın oluşturacağı tehlikeyi önleyerek üreteci
korur.

ELEKTRĐKTE DEVRE KAVRAMI
Elektrik devreleri; gerilim ve akım kaynakları ile teller, dirençler,
bobinler, kondansatörler, transformatörler, tristörler vb. gibi iki veya
daha çok uçlu aktif veya pasif devre elemanlarının çeşitli şekillerde
birleştirilmeleriyle oluşurlar.
Aktif devre elemanı; herhangi bir t anında enerji depolayan
elemanlardır (örn; ideal gerilim ve akım kaynakları). ,
Pasif devre elemanı; Herhangi bir t anında enerji harcayan yani,
uçlarına bağlanan elemanlara sürekli enerji vermeyen elemanlardır.
(örn; direnç) Bunlardan bir kısmı devamlı enerji harcar, bir kısmı ise
enerji depolar veya depoladığı enerjiyi tekrar devreye iade eder. (örn;
bobin ve kondansatör) Bu gibi devrelerin çözümünde, devreyi
oluşturan fiziksel elemanlar yerine bunların karşıtı olan sembolleri
koymakla ideal devre modelleri çizilerek devrelerin çözümünde kolaylık
sağlanır.

ELEKTRĐKSEL SĐNYALLER
Ölçme ve kontrol sistemlerinde bilgi, sinyaller yoluyla dönüştürülür.
Bu, ON’dan OFF’a bir sinyaldeki değişimle, ON-OFF sinyal dizisiyle
veya sinyalin boyutuyla ve frekansıyla olabilir. Şekil’de bazı sinyal
şekilleri verilmiştir.
Sinyaller, analog veya dijital olarak sınıflandırılabilirler. Analog

sinyal, zamana göre sinyalin sürekli değişimini gösteren bilgiyi içerir.
Analog elektriksel sinyaller, doğru akım (dc) veya alternatif akım (ac)
olabilir. DC sinyallerde, sinyalin boyu giriş bilgisinin bir ölçüsüdür.
Örneğin, bir termokupl algılayıcı 20 °C’lik bir sıcaklık için 10 mV’luk bir
dc gerilim verebilir ve sıcaklık 30 °C olduğunda gerilim 15 mV olur.
Gerilimin şiddeti, sıcaklığın şiddeti ile bağlantılıdır. AC sinyallerde ise
bilgi, dalganın genliği veya frekansı ile taşınabilir. Bu tip bir sinyalin
örneği, bir mikrofonun bazı sesleri algıladığındaki çıkış şeklidir.
D.C.
Analog
A.C.
Sinyaller
On-Off
Dijital
Darbe dizisi

AC sinyallerde ise bilgi, dalganın genliği veya frekansı ile taşınabilir. Bu tip
bir sinyalin örneği, bir mikrofonun bazı sesleri algıladığındaki çıkış şeklidir.
Diğer bir örnek olarak Şekildeki basınç ölçü ve kayıt analog sisteminin blok
diyagramı verilebilir.
Burada ilk olarak basınç işareti bir basınç-gerilim transdüseri ile gerilime
dönüştürülür. Elde edilen gerilim, bir işaret şekillendiriciden geçirilerek
içinde bulunan gürültü işaretinden ayıklanır ve daha sonraki kayıt ve
gösterge aletine uygun seviyede ve formda bir işaretin oluşması sağlanır.
Çıkışta bulunan osiloskop ile işaret ve içindeki gürültünün çok hızlı
değişimleri gözlenir. Analog ölçü aleti ile ortalama değerler ölçülür. Kayıt
cihazı ile ortalama değişimler (daha yavaş) kaydedilir. Analog sistemler
ekonomik ve geniş bantlı olmasına rağmen, doğruluk ve rezolüsyonları
diğer sistemlerden daha azdır.
Osiloskop
Analog işaret
Basınç - gerilim düzenleyici Analog ölçü
transdüseri veya aleti
şekillendirici
Analog
kayıt
cihazı

Bir dijital sinyal, ON-OFF bilgisini veya yüksek seviyeden
düşük seviyeye olan sinyal değişimlerini içerir. Dijital sinyaller
sürekli değillerdir, fakat bilgiyi göstermek için ayrık darbeleri
içerirler. Dijital sinyaller sadece ON-OFF veya darbeler dizisi
şeklinde olabilirler. Bir ON-OFF sinyal basit bir röle veya lojik
röleden üretilebilir. Taşınan bilgi sinyal var (1 durumu) veya yok
(0 durumu) şeklinde tanımlanabilir. Darbe dizileri ON-OFF
sinyaller olarak adlandırılan serileri içerir. Bilgi, bu tip
darbelerin meydana gelme sayısı ile meydana geldikleri
hızla veya meydana geldikleri zamanla taşınır. Örneğin,
bir encoder (kodlayıcı) bir milin her tam turu tamamlaması için
30 darbe üretebilecek şekilde kullanılabilir. Mil dönüş sayısı,
üretilen darbe dizisindeki darbeleri sayarak belirlenebilir.

Elektrikte Temel Kavramlar
Elektrik devreleri bağlantılarına göre üç şekilde bulunabilir.
Seri devreler; tüm devre elemanlarından aynı akımın geçtiği
devrelerdir. Elemanların birinin çıkış ucu diğerinin giriş ucuna
bağlanır. Paralel devreler; Tüm devre elemanlarında aynı
gerilimin düştüğü devrelerdir. Elemanların aynı iki ucunun iki
farklı düğüme bağlı olduğu devrelerdir. Seri ve paralel
devreler (karışık devreler); hem seri hem de paralel
devreleri içeren devrelerdir.
iT
R1 R2 R3 R1 I1 R1 I3 R3
I2 I4
I1 I2 I3 I1
R2 R4
R2
Seri devre
I2
R3 Karışık devre
I3
Paralel devre

ELEKTRĐKSEL VE ELEKTRONĐK
BÜYÜKLÜKLER
Elektrik Akımı
Akım, iletkenin bir noktasından diğer noktasına
akan yükün, zamana göre akış hızıdır. Elektrik
devresinden birim zamanda geçen elektron
miktarına da akım denir. Diğer bir tanımda ise; bir
iletkenin kesiti boyunca akım taşıyıcıların etkin
olarak yer değiştirme miktarıdır. Bir iletkende akım
yönü elektron yönünün tersidir. (I=Q/t, A=C/S)
(C=Coulomb, s=Saniye, A=Amper)
I
V R
e

BÜYÜKLÜKLER
Gerilim
Bir devrede iki nokta arasındaki potansiyel farktır. Bir yükü hareket
ettirmek için gerekli olan iş ve enerji miktarıdır. (U = W/q, Volt =
Joule/C)
V N i
10V
10V 5V 5V
t 180 360
0 0 90 270 t
S
Periyot
Alternatif akım
Alternatif gerilim veya akım sıfırdan başlar, maksimum değerini alır ve
sıfıra döner. Ters yönde maksimum değerini aldıktan sonra tekrar
başlangıç noktası olan sıfıra döner. Şekildeki bobine düzgün bir açısal
hızla bir devir yaptırdığımız zaman, bobin 360˚ veya 2∏ radyanlık bir
açı kat eder. Bir devirde bobin üzerinde indüklenen gerilim bir dalga
yapmıştır. Đşte bir dalganın olabilmesi için geçen zamana “Periyot”
denir. T harfi ile gösterilir. Saniye cinsinden ölçülür.

Frekans
Saniyedeki periyot (saykıl) sayısına “frekans” denir. Alternatif bir
işaretin (örn. Ac akım veya Ac gerilim işareti) bir saniyede yapmış
olduğu titreşim sayısıdır. f harfi ile gösterilir. Birimi Hertz(C/s) olup Hz
ile gösterilir. f = 1/T (Hz), T = 1/f (s)
Etkin Değer
Alternatif akım voltmetresinde, ampermetresinde okunan “etkin
değer”dir. Prizdeki gerilimin 220 V olması, alternatif gerilimin etkin
değerinin 220 V olduğunu belirtir. Ac devrelerde gerilimin etkin değeri
(E,U), akımın etkin değeri (I) harfi ile gösterilir. Alternatif akımın etkin
değeri; akımın ortalama değerine göre değil daha çok akımın ısı
etkisine göre tarif edilir.

ELEKTRĐKSEL VE ELEKTRONĐK BÜYÜKLÜKLER
Faz
Alternatif akım veya gerilim dalgasının (0) sıfır başlangıç noktasına
göre durumunu gösterir. Şekil adaki akım dalgası sıfır(0) fazdadır.
Eğer bir sinüsoidal eğri t=0 anında başlangıç noktasından (0)
başlayıp maksimum değerine gidiyorsa, bu sinüsoidal eğri, ile
gösterilir ve sıfır (0) fazdadır denir.
Şekil b’deki akım dalgası geri fazdadır. Eğer bir sinüsoidal eğri t=0
anında başlangıç noktasından(0) başlamayıp bir Ø açısı kadar
sonra başlıyorsa, bu sinüsoidal eğri, ile gösterilir ve geri fazdadır
denir.
Şekil c’deki gerilim dalgası ileri fazdadır. Eğer bir sinüsoidal eğri
t=0 anında Ø açısı kadar önce başlayıp pozitif maksimum değerine
doğru artıyorsa, sinüsoidal eğri, ile gösterilir ve ileri fazdadır
denir.
I I E
Im Im Em
0 t 0 t 0 t
O O
a b c
BÜYÜKLÜKLER
Faz Farkı
Đki sinüsoidal dalganın aralarında bulunan açı veya zaman farkına
“faz farkı” denir. Genellikle aradaki açı ile değerlendirilir.
Aynı Fazlı
Đki akım, iki gerilim veya akımla gerilim aynı değerlerini, aynı anda
alarak değişiyorlarsa bu iki akım, iki gerilim veya akımla gerilim aynı
fazdadır denir.
Güç
Bir elektrik veya elektronik elemanın tükettiği elektrik gücü(ani
güç), bu elemana uygulanan gerilim ile üzerinden geçen akımın
çarpımına eşittir. P = v.i, p:Watt(W), v:Volt(V), i:Amper(A).
Enerji
Enerjinin zamana göre akış hızı, güç olarak tanımlanır. Buna göre
enerji; gücün belirli bir zaman aralığı için integrali demektir. Güç;
p=dw/dt ve t-t0 zaman aralığında aktarılan enerji; ’dir. p:Watt(W),
t:Saniye(s), w: Joule (J).

ELEKTRĐK ve ELEKTRONĐK DEVRE ELEMANLARI
Direnç
Bir elektrik devresine gerilim uygulandığında, alıcıdan akım geçmektedir.
Geçen akımı sınırlayan etken devredeki dirençtir. Bu yaklaşıma göre, elektrik
ve elektronik devrelerde, elektrik akımının geçişine karşı zorluk gösteren
elemanlara direnç denir. Direnç, özdirenci yüksek olan bir iletken şeklinde
tanımlanabilir. Elektrik enerjisi direnç üzerinde ısıya dönüşerek harcanır.
Dirençler, R ya da r ile ifade edilir. Elektrik devresinde direnç denklemi,
R = V/I, direnç birimi ise Ω (ohm)'dur. Şekil 'de sabit direnç resimleri
verilmiştir.
Şekil Sabit dirençler

Direnç elemanı sembolik olarak Şekildeki gibi gösterilir. Dirençler, doğru akım
ve alçak frekanslarda omik bir büyüklük olarak gözönüne alınabildikleri halde,
yüksek frekanslarda ise, kaçak kapasite ve self etkilerini de gözönüne almak
gerekir.
a) Đdeal direnç sembolü, b) Gerçek direnç sembolü

ELEKTRĐK ve ELEKTRONĐK DEVRE
ELEMANLARI
Direncin ast katları : Pikoohm (pΩ), nanoohm (nΩ), mikroohm (µΩ),
miliohm (mΩ)
Direncin üst katları : Kiloohm (kΩ), megaohm (MΩ), gigaohm (GΩ)
Not: Pikoohm, nanoohm, mikroohm, miliohm, gigaohm gibi birimlere
sahip dirençler uygulamada pek kullanılmamaktadır.
Dirençlerin Devredeki Fonksiyonları
* Devreden geçen akımı sınırlayarak aynı değerde tutmak.
* Devrenin besleme gerilimini bölerek, yani küçülterek başka
elemanların
çalışmasına yardımcı olmak.
* Hassas yapılı devre elemanlarını aşırı akıma karşı korunmasını
sağlamak.
* Yük (alıcı) görevi yapmak.
* Isı enerjisi elde etmek.

Dirençlerin renk kodları
Aşağıda şekil ‘de dirençlerin üzerinde renklerden direnç değerlerinin nasıl

hesaplandığı gösterilmiştir.

Sınırlama ve Kontrol Dirençleri
Elektronik devrelerde sabit ve ayarlı dirençlerin yanı sıra ışık, ısı, gerilim,
manyetik alan, basınç vb. gibi unsurlara göre değerleri değişen dirençler de
kullanılmaktadır. Bu bölümde ışığa, ısıya ve gerilime duyarlı dirençler hakkında
temel bilgiler verilecektir.
a. Işığa duyarlı dirençler (LDR, light dependent resistance,

fotodirenç) : Işıkta az direnç, karanlıkta yüksek direnç gösteren devre
elemanlarına LDR denir. Başka bir deyişle aydınlıkta LDR'lerin üzerinden geçen
akım artar, karanlıkta ise azalır.
cam pencere gövde

R (W)
ýþýða
1 MW duyarlu
10 kW madde
100 W ýþýk birinci

þiddeti elektrot
ikinci
lüks elektrot
(lüx)
taban
1 10 10 0
a) LDR sembolleri b) LDR direncin ışık şiddetine c) LDR’nin yapısı

göre değişim eğrisi
LDR’ler
b. Isıya duyarlı dirençler (ısıl direnç, termistör, th, termistans) :

Ortam sıcaklığına bağlı olarak direnç değerleri değişen elemanlara termistör
denir. Termistörler, nikel oksit, kobalt, manganez oksitleri, bakır, demir, baryum
titanit vb. maddelerden yapılmıştır.

PTC (positive temperature coefficient) : Sıcaklık arttıkça direnç değerleri artan ve üzerinden geçirdikleri
akımı azaltan elemanlara PTC denir. PTC'ler, otomatik ısı kontrol cihazlarında, sıcaklık ölçme aletlerinde, renkli
TV'lerin tüplerinde dış manyetik alanlardan dolayı ortaya çıkan renk, karışmalarının önlenmesinde vb. kullanılır.
+T -T
G
PTC NTC
Şekil PTC ve NTC sembolleri
b2. NTC (negative temperature coefficient) : Yapı olarak PTC'ye benzer. Sıcaklık arttıkça direnç değeri
azalır ve üzerinden geçirebildiği akım artar.
Şekil PTC ve NTC'lerin direnç değerlerinin sıcaklığa göre değişim eğrileri
PTC ve NTC'lerin Bazı Kullanım Alanları :

- Isıya duyarlı devre yapımı,
- Demanyetizasyon işlemi (televizyon ekranlarında görüntü bozulmasının
önlenmesi),
- Sıcaklık ölçümü,
- Transistörlü devrelerde sıcaklık dengeleme,
- Ölçü aletlerinin korunması,
- Buzdolaplarında sıcaklık kontrolü.

ELEKTRĐK VE ELEKTRONĐK DEVRE ELEMANLARI
Kondansatör (Capacitor)
Kondansatör temel olarak, iki iletken plaka arasına bir yalıtkan konulması ile elde
edilir. Yalıtkan olarak; hava, mika, kağıt, yağ ve cam gibi malzemeler kullanılır. Kapasite
değeri; iletken plakanın yüzeyi ve dielektrik sabiti ile doğru orantılı ve plakalar arasındaki
uzaklıkla (dielektrik veya yalıtkanın kalınlığı ile) ters orantılıdır. Radyo televizyon ve diğer
uygulamalarda kullanılan kondansatörlerin esas görevi; elektrik devrelerinde kapasite
oluşturmaktır. Kondansatör C harfi ile gösterilir. Birimi Farad (F)’tır.
Şekil Kondansatör sembolü

Bobin (Coil)
Bir elektrik devresindeki akım değişkense, bu akımın meydana getireceği
manyetik akı da değişkendir. Bu değişken akı devrede bir self indüksiyon e.m.k.
(elektromotor kuvvet) indükler. Bu e.m.k.; L endüktansı sabit olmak üzere, akımın
zamana göre değişimi ile orantılıdır. e(t) = di dt ise, endüktanstan geçen akım ise,
1
i(t) = ∫ edt olur. Bobin L harfi ile gösterilir. Birimi Henri (H)’dir.
L
Şekil Bobin sembolü

Diyot (Diode, diod)
P ve N tipi iki yarı iletkenin birleştirilmesinden oluşan maddeye diyot
denir. Uygulamada kullanılan diyotlar temelde iki gruba ayrılır :
Doğrultmaç (redresör, rectifier) diyotları,
Sinyal diyotları.
Doğrultmaç diyotları güç kaynaklarında, AC'yi DC'ye dönüştürmede
kullanılır. Bunlar yüksek akımları taşıyabilirler ve yüksek ters
tepe(maksimum) gerilimlerine dayanabilirler.
Sinyal diyotları ise, lojik (sayısal) devre elemanı ya da radyo frekans
(RF) devrelerinde demodülatör (sinyal ayırıcı) olarak kullanılırlar.
Başka bir ifadeyle sinyal diyotları, yüksek frekanslarda çalışmaya
duyarlı olmalarının yanı sıra, düşük gerilim ve akımlarda da çalışabilir.
Doğrultmaç ve sinyal diyotları silisyum ve germanyum gibi yarı iletken
maddeler kullanılarak yapılır. Germanyumdan yapılan diyotlardan akım
geçirildiğinde üzerlerinde yaklaşık 0,2 voltluk bir gerilim düşümü
olurken, silisyumdan yapılmış diyotlarda bu değer 0,6-0,7 V
dolayındadır. Bu fark nedeniyle germanyum maddesi daha çok sinyal
diyodu yapımında kullanılmaktadır.

P ve N Tipi Maddeler Birleştirilerek Diyodun Üretilmesi
Polarmasız P-N Birleşimi : P ve N tipi yarı iletken madde kimyasal yolla
birleştirildiğinde P-N birleşimli kristal diyot elde edilir. Şekilde P-N tipi maddelerin
birleştirilmesiyle oluşan diyodun yapısı verilmiştir.
sebest sebest yülsüz

oyuklar elektronlar P (nötr) bölge N
P N
A K A K
Bileþim (joksiyon) yüzeyi
a) Polarmasız N-P birleşiminde b) Polarmasız N-P birleşiminde

oyuk ve elektronların davranışı gerilim katmanının oluşumu
Şekil Kristal diyot
P ve N tipi iki madde birleştirildiği zaman birleşim yüzeyinin yakınında bulunan

elektron ve oyuklar birbirleriyle birleşmeye başlarlar. Birleşmeler sonucunda yüzey
civarında nötr (yüksüz) atomlar oluşur.
P-N maddelerinin birbirine yakın olan kısımlarında oluşan elektron oyuk

birleşimleri Şekil b'de taralı olarak gösterilen gerilim setti bölgesini ortaya çıkarır. Taralı
bölge P-N maddelerinde bulunan tüm elektron ve oyukların birbiriyle birleşmesini önler.
Elektron ve oyukların yer değiştirmesini engelleyen bölgeye gerilim katmanı

(depletion layer) denir. Settin kalınlığı 1 mikron kadar olup 0,2-0,7 V arasında bir gerilim
uygulandığı zaman yıkılır (aşılır).

Zener Diyot (Zenner, gerilim sabitleyici, regüle)
P ve N tipi iki yarı iletkenin birleşiminden oluşmuş, uçlarına uygulanan
gerilimi sabit tutmaya yarayan diyotlara zener diyot denir. Zener
diyotlarda kullanılan P ve N tipi yarı iletkenlerin katkı madde oranları
doğrultmaç diyotlarından biraz daha fazladır.
Zener diyotlar devreye ters bağlanırlar. Ters polarma altında çalışırlar.
Bu nedenle ters polarmada gerilim kırılması değişimi doğrultmaç
diyotlarından farklıdır. Yani, belli bir gerilime kadar zener diyot akım
geçirmez. Kırılma (zener) noktası adı verilen gerilim düzeyine geldiğinde
ise geçen akım miktarı aniden yükselir.
Bu diyotların kırılma gerilimi, üretim aşamasında katkı maddesi miktarı
ayarlanarak belirlenir.
Zener diyotu Şekil a'da görüldüğü gibi devreye doğru polarmalı olarak
bağlayıp gerilimi yavaş yavaş artırırsak elemandan geçen akımın da
arttığı görülür.
Zener diyotu Şekil b'de görüldüğü gibi devreye ters polarmalı olarak
bağlayıp gerilimi yavaş yavaş artırırsak elemandan geçen akımın belli bir
gerilim değerine kadar çok az olduğu, gerilim zener diyotun üst sınır
değerini aştığında ise geçen akımın aniden çok yüksek bir değere çıktığı
görülür. Ters polarmada karşılaşılan bu durum uygulamada kullanılan
bir çok devrede bize fayda sağlar. (Gerilimin sabitlenmesi, sinyal kırpma,
eleman koruma vb. gibi.)

Rön Rön
+ A + K
Vzener(V) Vzener(V)
- K -- A
a) b)
a) Doğru b) Ters
Şekil Zener diyotların polarması

Şekilde zener diyotların doğru ve ters polarmalı olarak çalıştırılması durumunda elde
edilen karakteristik eğrisi verilmiştir.
+l zener(A)
-Vzener(v) +Vzener(v) Şekil Zener diyotların doğru ve ters polarma

altında çalıştırılması durumunda elde edilen
eğriler
iletime
zener noktasý geçme
(iletime geçme, gerilimi
kýrýlma noktasý)
-l zener(A)
Led (Light emitting diode, solid state lamp, ışık yayan diyot)
Işık yayan flamasız lambalara led denir. Bu elemanlar çeşitli boyutlarda
(1-1, 9-2-2, 1-3-5-10 mm vb.) üretilirler. 2-20 mA gibi çok az bir akımla
çalıştıklarından ve sarsıntılara dayanıklı olduklarından her türlü elektronik
devrede karşımıza çıkarlar.
anot A
katot K
Işık, bir yarı iletkende, P tipi madde içine enjekte edilen bir elektronun
oyukla birleşmesi ya da N tipi madde içine enjekte edilen bir oyuğun
elektronla birleşmesi sonucunda oluşur. Bu olaydaki temel esas,
elektronların enerji kaybının ışıma olarak ortaya çıkmasıdır.
P-N bileþimi þeffaf
plastik
yansýtýcý
gövde
katot
anot katot
anot

Ledlerin yaydığı ışınların renkleri kırmızı, sarı, yeşil, turuncu, mavi,
pembe vb. şeklindedir. Bunlardan kırmızı led en yüksek verimli olan
tiptir. Ledler normal koşullarda yaklaşık, 100.000 saat boyunca ışık
verebilirler.
Fotodiyot (Photodiode, ışığa duyarlı diyot)
Üzerine ışık düştüğünde iletken olarak katot ucundan anot ucuna
doğru akım geçiren elemana fotodiyot denir. Bu elemanlar
doğrultmaç diyotlarına çok benzer. Tek fark Şekilde görüldüğü gibi
fotodiyotların birleşim yüzeyinin aydınlatılmış (ışık alabiliyor) olmasıdır.
K K
A A

ELEKTRĐK VE ELEKTRONĐK DEVRE ELEMANLARI
Transistör (BJT Transistor)
Üç yarı iletkenin birleşiminden oluşan devre elemanına transistör denir.
Transistörün, beyz (B), emiter (E) ve kolektör (C) olmak üzere üç ucu (pin) vardır. NPN
ve PNP olmak üzere iki tipte yapılan transistörler, küçük değerli beyz akımına bağlı olarak
C-E arasından büyük akım geçişine izin vererek anahtar görevi yaparlar.
Transistör kelimesi, transfer (aktarma) ve resistör (direnç) sözcüklerinin
kısaltılmasıyla ortaya çıkmıştır. Transistörlerin ayak adlarının anlamları: Emiter (emitter):
Yayıcı, Kolektör (collector): Toplayıcı, Beyz (base): Taban, giriş, kontroldür.
C C
B B
NPN E PNP E
NPN ve PNP transistör sembolleri
Transistör
ELEKTRĐK DEVRE ELEMANLARI
RÖLELER
Ufak güçteki elektromanyetik anahtarlara röle adı verilir. Röleler
elektromıknatıs, palet ve kontaklar olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Elektromıknatıs, demir nüve ve üzerine sarılmış bobinden meydana gelir.
Röle bobinleri hem doğru ve hem de alternatif akımda çalışır. Bobin doğru
akıma bağlanacak ise demir nüve bir parçadan yapılır.
Demir nüvenin ön yüzüne plastikten yapılmış bir pul konur. Bu pul, bobin
akımı kesildikten sonra artık mıknatısıyet nedeniyle paletin demir nüveye
yapışık kalmasını önler. Bobini alternatif akıma bağlanacak rölelerin demir
nüveleri sac paketinden yapılır.
Demir nüvenin ön yüzünde açılan oyuğa bakırdan yapılmış bir halka geçirilir.
Bu bakır halka konmazsa alternatif alan nedeniyle palet titreşim yapar.
Kontaklar açılıp kapanır ve röle gürültülü çalışır. Rölelerde bir veya daha
fazla sayıda normalde açık ve normalde kapalı kontak bulunur. Kontakların
açılıp kapanmalarını, rölenin paleti sağlar. Bobin enerjilendiğinde, palet
çekilir.Normalde kapalı kontaklar açılır, normalde açık kontaklar kapanır.
Rölenin paletine bağlanmış olan bir yay kontakların nornal konumda
kalmalarını sağlar. Kontakların yapımlarında gümüş, tungsten, palladyum
metalleri ve bunların alaşımları kullanılır.

KONTAKTÖRLER
Büyük güçteki elektromanyetik anahtarlara kontaktör adı verilir. Rölelerde
olduğu gibi kontaktörler de elektromıknatıs, palet ve kontaklar olmak üzere üç
kısımdan oluşur. Kontaktörler, bir ve üç fazlı motor, ısıtıcı, kaynak makinesi,
trafo vb. alıcıların otomatik olarak kumanda edilmesinde kullanılır. Bu
elemanların bobinlerinin gerilimleri DC ya da AC olarak 24 - 48 - 220 - 380 volt
olabilmektedir.

ZAMAN RÖLESĐ
Bobini enerjilendikten veya bobinin enerjisi kesildikten belirli bir süre
sonra, kontakları durum değiştiren rölelere, zaman rölesi adı verilir.
Çalışma şekillerine göre zaman röleleri şu şekilde sınıflandırılabilir.
•Çekmede Gecikmeli (Düz) Zaman Rölesi
•Düşmede Gecikmeli (Ters) Zaman Rölesi
Đç yapısına göre zaman röleleri ise şu şekilde sınıflandırılabilir.
•Pistonlu Zaman Rölesi
•Motorlu Zaman Rölesi
•Doğru Akım Zaman Rölesi
•Termik Zaman Rölesi
•Termistörlü Zaman Rölesi
.

Çalışma Şekillerine Göre Zaman Röleleri
Düz Zaman Rölesi : Bobini enerjilendikten belli bir süre sonra gecikme
yapan, yani kontakları konum değiştiren rölelerdir. Bobin enerjisi
kesildiğinde kontaklar eski haline dönerler. Şekilde de rölelerin devrelerde
ne şekilde sembolize edildiği görülmektedir.
Ters Zaman Rölesi : Bobinin enerjisi kesildikten belli bir süre sonra
gecikme yapan zaman rölesidir. Enerji verildikten sonra hemen
kontaklar durum değişdirir. Enerji kesildikten bir süre sonra iletime izin
verilir

AŞIRI AKIM RÖLESĐ
Aşırı akımların elektrik motorlarına vereceği zararları önlemek için kullanılan elemanlara,
aşırı akım rölesi adı verilir. Elektrik devrelerinde kullanılan sigortalar da koruma görevi
yaparlar. Çalışma karakteristikleri nedeniyle sigortalar elektrik motorlarını
koruyamazlar.Yalnız hatları korurlar.
Aşırı akım röleleri motorlara seri olarak bağlanırlar.Yani bir aşırı akım rölesinden,
motorun şebekeden çektiği akım geçer. Çalışma anında motor akımı kısa bir süre için
normal değerinin üzerine çıkarsa, bu aşırı akım motora zarar vermez. Aşırı akımın
motordan sürekli olarak geçmesi, motor için sakınca yaratır. Çünkü uzun süre geçen
aşırı akım, motorun sıcaklık derecesini yükseltir ve motoru yakar. Bu nedenle kısa süreli
aşırı akımlarda aşırı akım rölesinin çalışıp motoru devreden çıkarmaması gerekir.
Motorun yol alma anında kısa süre çektiği aşırı akım, bu duruma örnek olarak
gösterilebilir. Böyle geçici durumlarda rölenin çalışması, geciktirici bir elemanla önlenir.
Herhangi bir nedenle motor fazla akım çektiğinde, aynı akım aşırı akım rölesinden de
geçeceğinden, aşırı akım rölesinin kontağı açılır. Açılan kontak, motor kontaktörünün
enerjisini keser. Böylece motor devreden çıkar ve yanmaktan korunmuş olur. Üzerinden
geçen fazla akım nedeniyle atan bir aşırı akım rölesi, röle üzerinde bulunan butona elle
basarak kurulur.

AŞIRI AKIM RÖLESĐ
Aşırı akım röleleri manyetik ve termik olmak üzere iki kısıma
ayrılırlar.
Manyetik Aşırı Akım Rölesi
Termik Aşırı Akım Rölesi

TRANSFORMATÖRLER
Tranformatör sargılarından birisine uygulanan bir alternatif gerilim
elektromanyetik endüksiyon yolu ile diğer sagılardan aynı frekansta
fakat değişik gerilimde ve akımı da dönüştüren ve hareketli parçası
olmayan elektrik makineleridir.
Tranformatörler daha çok enerji iletimi ve dağıtımında kullanılır. Bunun
yanı sıra elektronikte de kullanıldığı yerler vardır.
Transformatörler gerilim yükseltmeleri nedeni ile yükseltici
transformatörler ve düşürümeli nedeni ile düşürücü transformatörler
olarak iki kısımda ayrılır.
Transformatörlerle düşürülen ve yükseltilen gerilimler değerlerine göre
isimlendirilmesi. Bunlar ;
Alçak Gerilim (AG) 0-1 kV
Orta Gerilim (OG) 1,3,5,6,10,15,20,25,30,35 kV
Yüksek Gerilim (YG) 45,60,110 kV
Çok Yüksek Gerilim (ÇYG) 150,220,380,400 kV
Hareketli parcaları olmadığından ve manyetik kayıpları konstriksiyon
yapısı ile en aza indirgenmesi ile elektrik makineleri içersinde verimleri
en yüksek (196.6) civarında olan transformatörlerdir. Transformatörler
750 kV’ a kadar gerilimlerde ve 1 VA birkaç yüz mVA kadar güçlerde
yapılır.

TRANSFORMATÖRLER
Transformatörlerin Yapıları
Boyunduruk
Manyetik akı
∅
yolu
I2
I1
U1 N1 N2 U2
Primer Ayaklar Sekonder
sargıları (bacaklar) sargıları
Bir transformatörün basit yapısı
Transformatörler ince, özel silisli saçlardan oluşan kapalı bir manyetik gövde
ile bunun üzerine sarılmış iletkenlerle sarılan sargılardan oluşur. En basit şekilde
transformatörler iki sargı bulunur. Bu sargılardan birine Primer veya birinci devre
ötekine ise Sekonder ve ikinci devre adı verilir. Primer ve sekonder sargılarının
birbirleri ile elektriksel bir bağlantısı yoktur. Ancak özel olarak yapılan oto
transformatörlerinde her iki sargı elektriksel olarak birbirleri ile bağlantılıdır.

Transformatörlerin Çalışma Prensibi
Transformatörün primer sargılarına doğru gerilim
uygulandığında, demir nüve üzerindeki gene bir manyetik
alan oluşur. Ancak bu manyetik alan, sabit bir alandır. Bu
alanın yön ve şiddeti değişmediğinden sekonder sargılarında
emk endüklenmesi söz konusu olamaz. Çünkü endüksiyon
kurallarına göre, değeri değişe manyetik alanlar tarafından
etiketlenen sargılarda endüksiyon gerilimleri oluşabilir.
Doğru akımın verilişi ve kesilişi sırasında sekonderde
endüksiyon gerilimleri görülebilir. Ancak manyetik alanın
değişimi sürekli olmadığından transformatörler doğru
akımda kullanılmazlar.

SAYISAL SĐSTEMLER
Analog - Sayısal (Dijital) Đşaretler:
Gerçek dünyada karşılaştığımız bir çok fiziksel büyüklüğün
(akım, gerilim,sıcaklık, ışık şiddeti vb.) değeri sürekli bir
aralık içinde değişmektedir.
Sınırlar arasındaki her türlü olası değeri alabilen bu tür
işaretlere analog işaretler denir.
Đkili (binary) sayısal işaretler ise belli bir anda sadece
olası iki değerdenbirini alabilirler: 0 - 1, yüksek – alçak,
doğru – yanlış, açık - kapalı.

SAYISAL SĐSTEMLER
Sayısal Sistemlerin Avantajları:
Eskiden analog sistemlerin kullanıldığı bir çok alanda günümüzde daha avantajlı
olduğundan sayısal sistemler kullanılmaktadır.
Örnekler: Fotoğrafçılık, video, ses kayıtları, otomobil motorları, telefon
sistemleri vb.
Sayısal Sistemlerin Avantajları:
• Bir sayısal sisteme belli bir giriş kümesi defalarca uygulandığında hep aynı
çıkış kümesi elde edilir. Burada aynı giriş kümesinin uygulanması demek her
defasında aynı değer dizisinin aynı sırada uygulanması demektir. Analog
sistemler ise çevre koşullarından daha çok etkilenirler.
• Sayısal tasarım (lojik tasarım) dayandığı matematiksel temeller açısından daha
kolaydır. Ayrıca sayısal sistemleri test etmek ve hatalardan arındırmak da
analog sistemlere göre daha kolaydır.
• Esneklik ve programlanabilirlik. Günümüzde sayısal sistemleri programlanabilir
bilgisayarlar şeklinde gerçeklemek mümkündür. Bu sayede aynı tasarım yeni
gereksinimlere göre yeniden programlanarak tekrar kullanılabilmektedir.
• Sayısal verileri bilgisayar ortamında saklamak ve işlemek mümkündür.
• Sayısal sistemler daha hızlı çalışmaktadır.
• Sayısal sistemler küçülmekte ve ucuzlamaktadır.
• Sayısal sistemler gelişmeye devam ediyor.

SAYISAL SĐSTEMLER

SAYISAL SĐSTEMLER
Sayısal Kodlama:
Sayısal sistemler ikili sayısal işaretler üzerinde işlemler yaptıklarından
sadece iki farklı değeri işleyebilirler.
Bu nedenle sayısal devreler yardımıyla üzerinde işlem yapılacak olan
fiziksel büyüklüklere (gerilim, sıcaklık vs.) ve her türlü veriye (harf,
sayı, renk, ses) ikili sayılar karşı düşürülür.
Örneğin 8 basamaklı (8 bitlik “ Binary digit”) bir ikili sayı kullanarak 28
tane (256) farklı “şey” ifade edebiliriz. Bunlar 256 farklı renk, 256
sembol, 0 ile 255 arası tamsayılar, 1 ile 256 arası tamsayılar, -128 ile
+127 arası tamsayılar olabilir.
Bir ikili değerin (Örneğin 10001101) ne anlama geldiğine o değeri
kullanacak olan sistemi (donanım ya da yazılım sistemi olabilir) kişi
belirler. Bu değer bir sayı da olabilir bir renk de.
Özellikle sayıların kodlanması büyük önem taşır. Bu konu mikroişlemci
sistemleri dersinde ele alınacaktır. Bu derste bazı temel kodlama
yöntemlerine ilişkin bilgiler verilecektir.

SAYISAL SĐSTEMLER
Sayı sistemleri, tabanlarına göre isimlendirilir. Dijital elektronikte en çok
kullanılan tabanlar onluk (decimal), sekizlik (Octal) ve onaltılık (hexadesimal)
tabanlardır.
Tabanlar (123)
Onluk (Desimal) Sayı Sistemi :
Desimal sayı sistemi hepimizin bildiği 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rakamlarını kullanan
bir sistemdir. Sistemin tabanı 10'dur.
Örnek olarak 231 sayısını ele alalım;
231 = 2 . 10² + 3. 10¹ + 1. 10º
Yukarıdaki işlemde nokta (.) çarpma işlemi yerine kullanılmıştır. Bundan sonra
çarpma işlemi için nokta işaretini kullanacağız.
Đkili (Binary) Sayı Sistemi:

ikili sayı sisteminin tabanı 2'dir. Bu sistemde kullanılan rakamlar sadeec 1 ve
0 'dır. Bu sayı sistemine Đngilizce'de ikili sayı anlamına gelen Binary Numbers
yani Binary sayı sistemi denilmiştir. Her sayı dijit olarak ifade edilir ve
basamaklar 2'nin kuvveti olarak yazılır. Örneğin 4 dijitten (haneden) oluşan
yani 4-bitlik bir sayının bit ağırlıkları 2³,2²,2¹,2º 'dır. Bit ağırlıklarının en
küçük olduğu dijite en küçük değerlikli sayı (Least significant digit, LSD), bit
ağırlığının en büyük olduğu dijite ise en büyük değerlikli sayı (Most significant
digit) denir.

SAYISAL SĐSTEMLER
Binary'den desimale çevirme işlemi:
Her bir bit kendi kuvveti ile çarpılır ve hepsi toplanır.
Örnek olarak (110) sayısını ele alalım;
(110) = 1 . 2² + 1. 2¹ + 0. 2º = 4 + 2 +0 = 6
Desimal'den binary'e çevirme işlemi:
Çevirmek istediğimiz sayıyı bölüm ikiden küçük olana kadar 2'ye böleriz. Đkiden
küçük olan bölüm ile başlayarak sırayla sondan başa doğru kalanları yazarız ve
elde ettiğimiz bir ve sıfırlarla oluşmuş sayı binary karşılığıdır.
Örnek olarak 11 sayısını ele alalım ;
11 /2 = 5 kalan : 1
5 /2 = 2 kalan : 1
2 /2 = 1 kalan : 0 sayımız(1011)
Bu kez 15 sayısını ele alalım ;
15/2 = 7 kalan :1
7/ 2 = 3 kalan :1
3/ 2 = 1 kalan :1 sayımız(1111)

SAYISAL SĐSTEMLER

SAYISAL SĐSTEMLER

SAYISAL SĐSTEMLER (LOJĐK SĐSTEMLER)
Elektronikte, komplex devrelerin temeli küçük anahtarlama
devreleri olan mantık kapılarına (logic gates) dayanır. Bu mantık
kapıları anahtarlamayla aynı işlemi fakat daha hızlı ve etkili bir
şekilde yaparlar. Bir mantık devresinin en temel yapısında
A VE B anahtarları kapandığında lamba yanar. Bir başka yapıda
C VEYA D anahtarları kapandığında lamba yanar.

Eğer anahtarın açık olduğu 'off' durumu için '0' sembolünü ve
anahtarın kapalı oldugu 'on' durumu için '1' sembolünü
kullanırsak, bu iki devre için 'doğruluk tablosu' aşağıdaki gibidir.

SAYISAL SĐSTEMLER (LOJĐK SĐSTEMLER)
A B Lamba C D Lamba
0 0 0(Sönük) 0 0 0(Sönük)
0 1 0(Sönük) 0 1 1(Yanık)
1 0 0(Sönük) 1 0 1(Yanık)
1 1 1(Yanık) 1 1 1(Yanık)

LOJĐK KAPILAR
Mantık Kapıları (Logic gates)
Anahtarlama için sınırlı sayıda kapı
fonksiyonu kullanılır. Ve bunlardan en
çok kullanılanları aşağıda doğruluk
tabloları ve matematiksel
denklemleriyle verilen temel kapılardır.
En çok kullanılan kapı sembolleri:

LOJĐK KAPILAR
NOT( Değil)
Doğruluk Tablosu
A F
0 1
1 0
Boolean gösterimi: F = A . B (F A ve B 'nin çarpımına eşittir)

LOJĐK KAPILAR
Ve Kapısı Veya
(AND gate) Kapısı (ORgate)
Sembol: Sembol:
Doğruluk Tablosu: Doğruluk Tablosu:

A B F A B F
0 0 0 0 0 0
0 1 0 0 1 1
1 0 0 1 0 1
1 1 1
1 1 1
Boolean gösterimi: F = A * B Boolean gösterimi: F = A + B

LOJĐK KAPILAR
Özel Veya Kapısı (Exclusive-OR EXOR gate)
Sembol:
Doğruluk Tablosu:
A B F
0 0 0
Boolean gösterimi: F= ( A'.B + A.B')
0 1 1
1 0 1
1 1 0

TEMEL LOJĐK DEVRE ÖRNEKLERĐ
Kasa Kapısı
3 dedektörlü alarm sistemi
Damıtma ünitesi
Sıvı seviye ve Ph Kontrolü

TEŞEKKÜRLER

Temel Elektrik Ve Elektronik

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Temel Elektrik Ve Elektronik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEMEL ELEKTRĐK-ELEKTRONĐK

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 1

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 2

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 4

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 5

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 6

Sinyaller, analog veya dijital olarak sınıflandırılabilirler. Analog

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 7

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 8

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 9

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 10

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 11

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 12

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 13

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 15

Şekil Sabit dirençler

a) Đdeal direnç sembolü, b) Gerçek direnç sembolü

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 16

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 17

Aşağıda şekil ‘de dirençlerin üzerinde renklerden direnç değerlerinin nasıl

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 18

a. Işığa duyarlı dirençler (LDR, light dependent resistance,

cam pencere gövde

100 W ýþýk birinci

a) LDR sembolleri b) LDR direncin ışık şiddetine c) LDR’nin yapısı

b. Isıya duyarlı dirençler (ısıl direnç, termistör, th, termistans) :

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 19

Şekil PTC ve NTC sembolleri

Şekil PTC ve NTC'lerin direnç değerlerinin sıcaklığa göre değişim eğrileri

PTC ve NTC'lerin Bazı Kullanım Alanları :

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 20

Şekil Kondansatör sembolü

Şekil Bobin sembolü

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 21

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 22

sebest sebest yülsüz

Bileþim (joksiyon) yüzeyi

a) Polarmasız N-P birleşiminde b) Polarmasız N-P birleşiminde

P ve N tipi iki madde birleştirildiği zaman birleşim yüzeyinin yakınında bulunan

P-N maddelerinin birbirine yakın olan kısımlarında oluşan elektron oyuk

Elektron ve oyukların yer değiştirmesini engelleyen bölgeye gerilim katmanı

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 23

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 24

Şekil Zener diyotların polarması

-Vzener(v) +Vzener(v) Şekil Zener diyotların doğru ve ters polarma

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 26

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 27

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 29

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 30

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 31

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 32

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 33

Termik Aşırı Akım Rölesi

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 34

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 35

Bir transformatörün basit yapısı

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 36

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 37

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 39

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 40

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 41

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 42

Đkili (Binary) Sayı Sistemi:

TÜPRAŞ Elektrik/Enstrüman Bakımcı Temel Eğitim Programı 43