"

28-29 Ocak 1921'i Unutma

-"

guncel, 'yaYlnlar a.

Blrlncl BaSIm:

KIZIL ~ARK MATBAASI Moskova, 1923

tkinci Bassm :

COODIFF s. c. Briiksel, 1974· 7S

haztrla)anr INFO TDRK AJANSI

tl~cli Basim :

GtlNCEL YAYINLAR istanbul, 1977

MUSTAFA SUPHI VE YOLDASLARI

•

Dizgi Baskt :

ItlLALMATB. KOLL. srt,

I-

28-29 Ocak 1921 Ii Unutma

Cilt:

NUMUNE MtlCELLtYHANEst

TOrkiye devrimci hareketinin seckln onderlerlnden Mustafa Suphi'nin mOcadeleli yasarru ve kavga arka- -. daslanyla birlikte Karadeniz'de katledilmesi, TOrkiye tarihlnin en karanhk birakrlmrs safhalanndan birldlr.

Bu konuya rsrk tutan ilk belgesel eser, 1923 ytlinda, Mustafa Suphi'nin hayatta kalan yoldaslan tarafmdan yazrlarak Moskova'da:

BOtOn DOnya i~Qileri Blrleslnlz 28" 29 KANUNUSANi 1921

Karadeniz Kiyrlannda Parcalanan Mustafa Suphi ve Yoldaslanmn ikinci Yildonurnleri

ad. altrnda yaymlanrmstrr. Arap harfleriyle dlzllmls bulunan kitap, Moskova'da Lenin KOtOphanesi'nde 3v 15 - 11 -134 dizl nurnarasryla kayrthdrr,

Bu onernll eser, 41 yrl sonra info-Turk Ajansr tarafrndan baska belgelerle de zenqlnlestlrllerek 1974 - 75 yrllarrnda Belclka'da vayrnlanrmstrr.

•

1.KITAP

But un DUnya Isci Ier i Bir Iesiniz 28-29 KANUNUSANI 1921

Karadentz Kiyi.larmda.Parcalanan Mustafa Suph.i Ve Yoldaslarmin lkinci Yi.ldonumlerf

~L'it~ ,i: .... :).,.; ;_,F.> O![j .,$JLi» J.:.: ~I .!L:J-::.I"'~ , d':4 ,j'-'.

--\''I:''t''--

"28-29 KANUNUSAN! 1921" ADLI K1TABIN KAPACI (Kitap hakklnda gerekli bilgi arka sayfadadlc)

.-+;JtlruT.. ~",-jlh[~ u: .. 'e)i t"j, to· "" ........ ,~ U.i=~ I) .. ~u1,j.),~

1 .;.!.;J Y.

" ••• \..;,;,1 ... :.,1" ('<>1 ul .. ,. .. ..:. ...:.1l~1 ..-L.l~J';'!J): "n' "'J.!;":lIfi"l~)J)C;, ... ;),. • ..J;,)! u.o,;I~1 "JI;,I;~ ..,..U .. ..J~n'~ ...::u~)':"'!'J~ ,,-l.: . .!.jj u,:.,~ U:~}4~ ~tl, ......... I __ n~ iUli~'" ",1.L ... t

. .s~_,..,. J' '<'<"'~\ t.; > r)('~ .;.~\ V"".; '-'0' .:.:.,I¥J"

• ;'" )~; ): ~,~, I~,,;~ • ..:1;,1 . J'-'~.,l.;_ 1..:.,.,,1...:.1:. <.<))G..:I., ,I ts-~ ')' .:.- "'!' -,1-. _) i J~ r {; ..s~ ~_)IL-AI; .JJ ,... [("_ • ~_I u. tI~ L,$Ja... ...

" ...... _,.; .• ,:'""" (;\ .. u.) ..!I; .... )., .·u ... 'l.JLI~·~,J" (10) u..J~'

• .,;,1 .1'1): .Jt}.:.I ... )~ ~b"'

... ;)1;.1 .~~ I); ,:,,;~:-U: ... :5',1 v,j:'~ .le.... J'i" !.;.I ... I,~ ,)~ ,I <.<)1;,11.., ''''.J'-!IJ'"':!IL J.I' '))1 .)::..:.1 ... ) .;..u,1 ,.. . )!-,:~I ;;" ),I~ ~_,J;I; .. ~JJ)"!' M)',r ul ... ;.)! 'j:' I.;, 'J-',_.J,~. 'J,G • ...,;l.j V:> ._.....J,t;. • .._;~ r.~

·jH,..~T

• .,..,. .;.-.1..Jt u,1 ~l,; y,~,1 r)< ,If ..Jtu,1 _,. !.;.I.JJ~

) •• ...:....:.,f" /' • ...,.b J' .!U:;. 1S),J,l )_1 J! V-, !........." <.< A., IS )';~ 'IS )_~ .<.<)1_1 .v ),J,:.;--' Yo 1d..),I~ ..,a;j,G •• ...._;,..,. ,::.J,I .J" ......... os-~~I ~I.....:.I, J' )! •• ~ u-"!L rr.

BUtun Dilnya i~~i1eri Bir1e~iniz 28-29 KANUNUSANi 1921 Karadeniz K1Yl1arlnda Par~alanan Mustafa Suphi Ve Yo1da~lar1nln tkinci Yl1donilmleri (1923 !l~hnda Hoskova 'da "K~z~l gark" Maebaas~nda bas~lnu~t~r. Lenin Kutuphanesi'nde, 3v 15-11-134 dizi numaras~gla kag1ehd~r)

BA~LARKEN

« 1921 Y II mm 28 - 29 Kanu nusan hsi nde 15 Turk komunlstlnl Turklye burjuvazlsi Karadeniz'de bogdu . Tarih srruf mlicadeleal tarihidir.

Yoldas!

Turk proletaryasuun ilk suurlu 15 olGsunu unut-

mal

Bu kUl;uciik kitap sana onlarm lclerlnden birinin

hayatrru ve fiklrlerlnl snlataceknr.

Mustafa Suphi, biJhassa son senelerinde biitiin ateslyle proletaryamn kurtulusuna vakfmefs etrnls saqlarn blr kafa idi. Sir komiinlst ldl.

Onun fikirleri senin lcln istifadelidir. Onun hayan senin il;in bir tecriibedlr.

Mustafa Suphi lsrnl, sana Son nefeslerini tam blr komtinlst gibi veren 15 olGyu hanrlatsm. Ve her senenin 28 - 29 Kanunusani'sinde bu kttabi yoldaslarrnla be-

raber oku.

• 12 •

Yoldas! Biz sana Trabzon onunde parcalarup Karadeniz'e atdan 15 arkadasi btrer birer tarutmak isterdik; fakat onlan 6ldilrenler, onlarm yadigarlanm da, eserlerini de beraberlerinde yokettller.

Siruf rmicadelesi ayru zamanda mefkure mucadelesldlr, Fakat biz bundan acrklanmryoruz,

Yoldast Bu 15 ala bizim icln nihayet 15 isimsiz komOnisttir; ve sen bu Islmslz oliilerl diinyanm her dagrnda, her kosesinde, her denizinde bulursun! Bu lslmslz olillerin isimleri, cisim/eri, renkleri ve dilleri bizim icln hictir, Biz her yasayan i~vi kadar, her olen komOnisti de farksiz tamyoruz, COnkO biz aynhksrz, srrufsrz bir cemiyet yaratmak Istlyoruz.

Yoldast lnkrlap ugrunda olOierimiz arttrkca saflanmtzi siklasttralrm.

Yasasm gen9, mutesekkll, muktedir proleter kit-

lelerll

Yasasm KomOnist Frrkasrl

Biz Suphi'nin yOrOdOgO yoldan yOrOyoruz.

28 p 29 Kanunusani 1921 tarlhl, TOrkiye proletaryasmm acikh ve matemengiz bir glinOdOr.

Yarm biz lstanbul'u Tilrkiye proleterlnln krzil payitahtr yapacaqrzt

TAHRIR HEVETi

1. Bollim

MUSTAFA SUPlli

• MUSTAFA SUPHI YOLDA~'IN TERCOMEi HALl VE SIVASI ~AHSIYETi HAKKINDA MUHTASAR MALUMAT

Turklye Komiinlst Teskllatr'run en krymettar, en faal birinci amili olan Mustafa Suphi Yoldas'm zlyat ebedtst, TOrkiye amele ve koylOsO ir;in ciida matemengiz bir vakral mtlesslfedlr,

U:ikin ahenin bir mefkure He onun takip ettigi yolda, devasa adrmlarla ilerlemek lctn ilmen hazrrlanrnakta olan bizler, katiyyen meyus ve mOteessir deglliz, bllakis kendimizde daha yGksek bir metanet buluyoruz .

., '* .,

Mustafa Suphl Yoldas kimdl?

Mustafa Suphl Yoldas, 1883 senesinde Trabzon Vilayeti'ne tabi Giresun Kazasr'nda dogmu$tur.

• 17 •

• 16 •

Siyasi ~ahsiyeti

aJlimini Aliye ve Mektebi Sultani'de «ilml lktlsat» ho-

caligl yaprrusttr, .

Sorbonne DariilfUnunu Profes6rii Bugle 'nin «Ilrni lctlmat Nedir .. lsimli kltabrm terciime ve Vazifei Temeddiin tsmlndekt kitabi da telif eylemlstir.

1912'de «M illi Mesrutlyatperver Frrkasr »01 tesis maksadryla ifham Gazetesi'ni crkarrnaya baslamrstrr ki, bu tarih lttlhatcilar Ile miicadelesinin baslanqrcrdrr,

1913 senesinde istanbul'da Mahmut $evket Pasarun katli me_selesinden sonra en yakrn dostu olan !':erit Bey'le" Sinop'a nefyedilmlstl, Slnop'tan kayrkla tirar ederek Rusya'ya geldi. Harp zamanmda diiveli muhasima tebasi addedilerek Car Hiikurnetl tarafmds,n Kaluga Vilayeti'ne nefyedllmlstlr, Suphi Yoldas esarette hayatm buttln lezaizinden mahrum oldugu halde zerre kadar miiteessir olrnayarak bilaOcret etrafrndaki Tiirk amele ve k6ylii esirlerine muntazam ders veriyor ve onlann terbiyei lctlmailerlne hizmet ediyor ve bu ameIe kitlesinde esash olarak kapltal ve onun clrktnliklertne karst ilk isyan ve nefret hissini uyandmyordu: bunun lcln Tiirkiye'de asrrlardan beri derebeylik bakayaSI olan hiikiimeti rnustebitenin ve son zarnanlarda da kapitalizmin tahakkum ve mezalimi altrnda inleyerek hayat, lctlmainln en karanlrk koseierlne saadeti hayatr gosterecek sosyalizm yeraglndan rnahrum, srruf ve arun taksimatr lie Istlsrnar eden ve ideleri tefrik edememek cehaletine mahkOm Tiirk mazlumlarrnt ilk lkaz Suphi"ye alttlr,

Almanlann Polonya'dan iler/emeleri neticesi Turk eslrlerle beraber Kaluga Vilayeti'nden Ural Vilayeti'ne teb'Id edilen Suphi orada da ayrn maksatla ac ve cip-

Elan berhayatolan pederi valiliklerde bulunmus Ali Hrza Bey'dir. Validesi Samsun Sancaqr Beledlye Reis! Esbakt Halll Hilmi Efendi'nin kerimesi Memnune Harurn'drr. Pederinin memuriyeti dolayrsryla tahstll iptidaiyesini Kudiis ve $am'da ikmal etmlstlr.

Tahsill idadisini Erzurum'da, tahsil! allsinl istanbul Mektebi Hukuk'ta itmam lie tevsii malumat lcln devri sabrkta Avrupa'ya giderek Paris Ulumu Siyasiye Mektebi'nde ikmal etmtstlr.

Paris'te Ulumu Siyasiye Mektebi'ni ikmalden sonra sahadetname alrnak lcln tertibi rnesrutu (tez) «TUrkiye ltlban Zrrai Teskilatr'run Hal ve lstlkball» mevzuu iizerinde ilrnl bir surette tetkik ederek takdim eylediginden, tez jiiri heyetince mazharr kabul olmustur .. Hatta mezkOr tez 1911 senesinde Fransa'run «Cenup ltlbart Zrrai» Kongresi'nce nazan dikkat ve miilahazaya almmrs ve muahharen Roma Beynelmilel Enstitlisii celsesinde kiraat ve rtsalel muvakkateye dercedllmlstir.

Yoldas Avrupa'da tahsilde bulunduQu miiddetce Tanin muhabirliqinl if a ediyor, hem de Parls'tn amele teskllatlan, sendlkalan, vs.'yi tetkik ederek inkrlapet blr gen~, rnalumath bir sosyolog olarak hatrrlamvordu.

1908 lnkrlabr'ndan sonra Tiirkiye'ye avdet eden yoldasrrnrz. Tanin, Serveti Funun ve Hak gazetelerine muaveneti tahririyede bulunmus, son zamanlarda Ticaret Mektebi Alisi'nde -Maluman Hukuklye». Dariilmu-

OJ Trabzon Facias, zamerunda Ferit Bey Millet Meclisi ezast ve Maliye Vekili'ydi. '

• 18 •

• 19 •

0) Bu eser Denikin'in Kmm'i i;;Qal i arifesinde KlrmlZI Ordu ile Odesa'va giden Suphi tarafmdan Osman nammda yerli bir yoldasa muhafaza edilmek (jzere brrektlrmstt. Maalesef bu gen<; de bu de bu eseri yakmaya mecbur olmustu,

ki TOrk esirlerinl ve bahusus Sark milletlerinl ikaz ve ictlmal lnkrlabi onlara telkln lcln Moskova, Kazan, Samara, Saratuf, Rezan, Esterhan sehlrlerinde Turk komOnist teskllatlan vOcuda getirmj~ ve 1919 senesinde bu teskllatlar tarafmdan OgOncO Seynelmilel'in Birlnci Kongresi'ne delege intihap edllrnlstlr.

MOteakiben TOrk kornunlst teskilatrrun Turkiye'ye yakin olrnastru temin eme!iyle gazete ve muvakkat merkezle Krrtrn'a hareket ve orada Icrat faaliyet etmeye basladi.

Denikin'In Krnm'a hOeumu uzerine tekrar Odesa'ya hareket etti.

o zaman idi ki, Moskova Ajansr'run Forski'den aldlgl malumata mOsteniden Suphl'nin Kmrn'da ingilizler tarafrndan derdest ve salben idam edildiqini ilan edisl butiin yoldaslanrn maternlere garketmi$ ve bllahare bu haberin yalan oldugu tahakkuk eylernisti.

in g i llzlerl n i stanbu I' u i $ga lie ri nd en sonra Anadolu'ya baslayan taarruzlan durdurmak ve Turklye'yl Antanta'ntn siyasi ve iktisadi istilasmdan kurtarmak Ozere tesekkul eden Millet Meclisi Hukiimeti'ne hem yardrrn etmek, hem de lctlrnal hanrhkta bulunmak Ozere Tiirklstan ve iran tarlklyle TOrkiye'ye hareket ettiyse de, hasbelicap ilyava Yoldas'm gosterdigi luzurn Ozerine Turkistan'da kalarak bir taraftan -Yenl DOnya .. Gazetesi'nl nesr ve diger taraftan da teskilata germi vererek .. Seynelmilel Sark $Grasl .. m tesis eylernts ve $ark Cephesi Kumandanlrqi nezdinde TOrk kml asker" lerinden bir firka tesklllne muvaffak olmustur.

1920 senesinde Azerbaycan'daki lnkrlap dolayrsryla Baku'ya nakl! faaliyet ederek, Baku Komitesi nezdinde blr TOrk KomOnist $ubesi'ni acrms ve siyasi bir mektep kusad ile 100'e yakm TOrk komOnistleri yetls-

lak TOrk esirlerini teskllatlandrrrms ve onlarla beraber kendisi tas tasimak, toprak kazmak vs. gibi en yorucu ve aglr lslere lstlrak ederek kapitalin, harpten dogan gaddarl!grn aglrlrk ve zulmunO kendi hayatmda da biitun actllgryla tatmrs ve binlere balig olan TOrk kay- 10sO ve ameleleri arasmda llml, siyasi, ictlrnai hazrrhklardan da geri durmarmstrr.

Suphi, esaret hayatmda bOtOn kapitalin kopeklerl o la n emperya listie rl n, sa hte sosya list ve mill i yetcl I erin Yirrnincl Asrr'da medeniyet maskesi altrnda oynadiklan kanh komedyalanru, bOtOn proleter alernine karsrhesapsrz ihanetlerini teshlr lcln yazrrus olduqu pek deqerli eserini maalesef nesre muvaffak olarnarrnstrr.'

Tesrinievvel lnkrlabr'ndan sonra Suphi Moskova'ya gelerek Rusya KomOnist Frrkast He temas, Tatar ve Baskrrt lnkrlapcrlan He tesrikl mesal ederek «Yenl Diinya» narm altmda ilk Turk komOnist gazetesini nesre baslarrustrr.

1918 senesinde Moskova MOs/Oman Komiserligi binasmda yirmiyi rnutecaviz Turk amele ve koyliilerlnden mOntehap delegelerle, Merkezi Rus KomOnist Fir" kasr'mn, MOslOman komOnistlerinin, MOslOman Sosyalistleri Komltesl'nln. idil- Ural Tatar ve Baskrrtlannm vekilleri, Petrograt, Moskova gazete muhabirleri mevcut olduqu halde, TOrk Sol Sosyallstlerl'nin Sirinei Kongresi'ni acrrus ve bllahare bu kongre de Turk KomOnist tesktlatlanru doqurrnustur.

Rusya'nm mevaku muhtelifesindeki askeri ve mOI-

• 20 •

• 21 •

ttrmtstlr, O~ ay zarfmda Turklye ve Ausya'da vucuda getirdigi 15 kadar teskilattan gelen 32 kati ve 42 lstlsart reye malik, ki ceman 74 delege ile 1920 seneslnin 10 Ey1Ul'unde Baku ve Umumi Turk Kornunlstler Kongresl'ni acmaya muvaffak olmus ve tanzim ettigi Turkiye Kornunlst Ftrkasi Program ve Nizamnamesi'nin laythasi kongre tarafmdan rnuzakere ve kabul olunmustur,

Telif ve tercurne gibi Ilml tesvikata ehemmiyet vererek teskil eyledijil Telif ve TercGme Subesi vasttasryla 20'ye yakm esasi sosyalizme ait kitaplar ihzar ve bunlarrn B'lnl nesr ve Turklye'ye sevkeylemlstlr,

1921 senesinin Kanunuevveli'nde Anadolu Millet Meclisi Hiikilmeti'nin bllvasita daveti uzerine Turkiye Komunlst Frrkasi Heyeti Merkeziyesi azalar:ndan Ethem Nejat. Hilmi oglu Hakki vs. 20'ye yakm arkadaslarla Anadolu'ya hareket eylemls ve ilk vasil olduqu Kars sehrinde hukumet tarafmdan riyakarane alayi$le karsrlanrmstr, Heyhat ki Kars'tan sonra yollarda, sehlrlerde bililtizam envai adide taarruz ve tecavuze rnaruz kalrnrs ve avdeti tctn arkadaslanrun rlcalanrn red ve inkllap ugrunda degil hakareti, alOmu bile hie gardugunO beyan ederek yoluna devam eylemlstlr. Trabzon'a vurudu arifesinde Suphi'nin gerek sahsl, gerekse siyasi muanzlan aleyhinde buyuk mikyasta tesvtkatta bulunuyor ve efkan umumiyeyi aym maksatla hazrrlryorIardr.

Arkadaslanyla Trabzon'a viirud ettigi gun sehre meni diihulleri esbabi izhar edllmls ve evvelce hazrr edilen motorlara bindlrilerek denize ganderilmi:;;lerdi ve 14 arkadasryla yoldasmnz Mustafa Suphi bundan ikl sene mukaddem, yani 1921 senesi 28 Kanunusanl gecesi sGngu ve kursunlarla oldurulerek denize atrlmrslardrr,

Mustafa Suphi Yoldas'm olumG suphesiz lnkilap namma cok acrklr bir zlyadrr. Fakat geride kalan Turk komilnlstlerlne lnkrlaba giden yollan pek iyi gasterrnlstlr. Bizler onun 6lumu karsrsmda fGtur degil, cesaret ve iman duyar, a~tlgl yo/dan gideriz.

ALi VAZle)

• 22 •

• 23 •

Bunlann sen

isimlerini aklmda tutma fakat

28 kanunusanlyi unutma!

•

• 28 KANUNUSANi

- «Siyah gece «Beyaz kar «Ruzgar "Ruzgar •.

- Trabzon'dan bir motor acrhyor

- Sa-hll-de ka-la-ba-hkl

- Motoru tashyorlar

- Son perdeye bashyorlar!

- Burjuva Kemalin omuzuna blnmls

Kemal kumandarun kordonuna Kumandan kahyarun cebine lnrnls Kahya adamlannm donuna

- Uluyorlar

- hav ... hav ... hak... to

- Yoldas unutma bunu

Burjuvazi

ne zaman aldatsa bizi boyle haykrrrr:

- hav ... hav ... hak... to

- Gordun mil ikinci rnotoru?

- lclnde kim var?

- Arkalarmdan gidiyorlar.

- lklncl motor blrlnclye yettstl

- Bordalan bltlstl

- Motorler sarsrhyor

- Dalgalar salhyor

Salhyor dalgalar.

- T a ta aa ta ta Ha ta tta ta Tarih

suuf-larm

mOcadel esi di r.

- 1921

Kanunusani 28

- Karadeniz

- Burjuvazi

- Biz

- On bes kasap cenqellnde sallanan

On bel? kesik bas - On bes arkadas

- Yoldas

• 24 •

- Hayir

iki rnotorde iki srruf carprsryor. - Biz

Onlar!

- Biz sllahsrz

Onlar kamah - trrnaklanrmz

-- Kavga son nefese kadar

-- Kavga

-- Dlslerlmlz ellerini kemiriyor

-- Kamamn ucu giriyor

-- girdi...

-- Yoldaslar, ey!

artrk li.izum yok fazla soze:

Bakm goz gaze

-- Karadeniz

On bes kare acn gogsunO, On bes kere ortOldu.

On beslerln hepst

Bir komOnist gihi oldO.

Moskova, 1923

• 25 •

• MUSTAFA SUPHi BE,? SENE EVVEL MOSKOVA'DA

NAZIM HiKMET

Wilhelm Ordusu Petersburg'u tehdit etmeye basladlgl siralarda Merkez islam Kornlserliql de, diger butun merkez $Gra rnuesseselerlyle birlikte 18 Kanunusani 1918 senesinde Moskova'ya qelmisti,

Bizim Moskova'ya hicretimizden kay hafta geymlstlr, iyi hattrlarmyorum, fakat takriben subar nlhayetlerinde veyahut Mart iptidalarmda olacak, komiser- 1ige iki adam gelmi$ti.

Yoldaslardan Vahyidof ve lbrahlrnof dairede mevcut degillerdi. Ben yalmz oturuyordum. Oldukca temiz giyinmi$, takriben 33 - 35 yaalannda uzunca boylu, g6zliik takrnrnrs esmerce biri bana mOracaat ederek:

-- islam Komiseri slz misiniz? diye sordu.

-- Evet, blrisl benim, dedim.

G6sterilen yere oturmadan ewer kendisini ve yoldasrm takdlm etti:

• 26 •

• 27 •

- Mustafa Suphi, arkadas Avusturya zabltanmdan Bosnah Ethem Belbelovlc,

Arkadas, sansm. krsaca boylu, yan askeri elbisedeydi. Konusrnaya basladrk, Mustafa Suphi, kendilerini tamttr, Suphi sivil eslrl harb srfatryla Uralski Eyaleti'nde amele olarak cahsrms, fakat Tesrinlsanl lnkilabi'ndan sonra 0 da Rusya'daki butun esirler gibi 0 vaziyetten kurtulabllmlett, Slrndl de Moskova'ya Inkrlap lcln cahsmaya geldigini soyledl,

Suphi, islam Kornlserllql nezdinde bir TOrk Subesi tesls ederek gazete nesretmenln mOmkOn olup olmadrquu ve bu hususta bizim fikrimizin ne rnerkezde olacajnru anlamak Istedl,

Birkac;: dakika zarfmda biz tam amen anlastrk ve yakm yoldas olduk. Suphi'nin fikrinl islam Komiserligi'nin tasvip edeceqlnl ve elinden gelen yardrrm esirgemeyeceqlnl beyan ettlm, Suphi her ne kadar az cok rusca konusabillyorduysa da, benimle turkce konusabifmesinden ve musahabemizin cok samlml olrnasindan memnuniyetini gizlemiyor, seviniyordu.

Vahyidof He karsi karsrya geldiler. 0 da tasvip etti.

Suphi ile birlikte blrkac defa Stalin Yoldas'm nezdine giderek TOrkc;:e gazete nesretme meselesini muzakere ettik. Az zaman sonra .. Yeni DOnya» Gazetesi intlsara basladr.

Turk dilinde ilk defa komOnist gazetesi su tarikle Moskova'da viicuda getirildi.

islam Komlserl ve Yoldas Stalin yalruz Suphi'yi tarnyor ve ona emniyet edtyorlardi. Bu sebepten Tiirk $ubesi ve Yeni DOnya hep Suphl'nln sahsrna emniyet ve itimaddan dolayi vOcuda gelmi~ ve onun sahsr ile kairndl. Zaten bunda ruh veren yalruz 0 ldl. Kendisinin ilmi, kuvvei nutkiyesi ve kalemi pek yOksek oldu-

gu gibi, faaliyeti, clddiyeti, azmi ve inkdape;:lligl He diger arkadaslanndan temayOz edlyordu.

Suphi, butun eski hayata dusman oldugu gibi, lttlhatcilan da hie begenmezdi. Bir gOn lttlhatcrlar hakkmda uzun uzadrya pek ciddi surette hiddetle beyam mutalaada bulundu. lttlhatcrlann ruesasrru lstlhzai kelimelerle yadetti.

Suphi Baku'da ve Kars'ta

1920 senesi gOz aylannda Suphi'ye Baku'da tesadOf ettlm, 0 pek az degi$mi$ti. Teskllati bOyOmu$, arkadaslan e;:ogaiml$tl.

Suphi TOrkiye'ye gitmek fikriyle hastalanrms, fakat bir parca tereddOt ediyordu.

Kemal tarafmdan benim mevkufiyetim ve Turkiye'den nefyolunmam rneselesl onun tereddOdOnO daha da artirdr.

Fakat .. ben Kazrm Karabekir Pasa ile muhabere ediyorum, 0 beni davet ediyor,» diyordu.

«Turk pasalanru siz bilmiyor degilsiniz. Onlarm sozune inanmaya gelmez. Onlar eski kurtlardrr,» dlye benim tarahrndan editen itirazdan sonra, «0 halde bir parca bekleyelim,» dedi.

Suphi'yi arkadaslarrndan bire;:ogu daima TOrkiye'ye gitmek lcln tesvtk etmekte oldujiu anlasrhyordu, Bir ay sonra biz GOmrO'den Baku'ya avdet ettik. Ben Karabekir'l Suphi'ye gayet lstldath bir asker, pek kurnaz bir diplomat diye tavsif ettim. Fakat yoldaslan Sup-

• 28 •

• 29 •

hl'yl TGrkiye'ye gitmeye tamamen ikna etmlsler, tarafrmdan verilen malumatm ona hie tesir etmediqlnl hissettim. Artrk Suphi Ti.irkiye'ye gitmek lcln karar vermlstl, Mdivanl tahti riyasetindeki blzlm heyet hareket etti. Bu defa Kars'a, oradan Ankara'ya gidecektik. SUphi allesl ve bir nice yoldasi Ue bizimle beraber GumnJ'ye ve andan Kars'a geldi. Kars'ta Karabekir ve gerek onun adamlan, gerek blzlm heyeti, gerek Suphi ve yoldaslanm tantanah surette kabul ettller. Orada birkae gun kaldik, Kars'ta iken Mdlvani Heyeti ve Suphi ve arkadaslan i9in Ankara'ya gelmeye Kemal Pasa'dan rnusaade geldi. Yalnrz benim lcln seyahat memnu 01- duqu anlasrldr. Ben Baku'ya avdet edecek oldum. Sana musaade edilmedljilne Suphi mutesslr oldu, Ben Erna musade edllrnedtqlne Suphi mGteessir oldu. Ben Erivan'a gittigim zaman Suphi ve arkadaslan Erzururn'a seyahat etmek lcln hazrrhk gi:iriiyorlardl. Su tarikle Suphi He son defa Kars'ta aynlrnrsnk ...

• MUSTAFA SUPHI VOLOA$ VE ANAOOLU KOMUNiSTLERI

$ERiF MANATOF

Bugi.in Ti.irkiye Komi.inist rehberlerinden Mustafa Suphi oleli iki sene oluyor. Bu rnunasebetle Turklye burjuvazisi tarafrndan oynantlan bu kanlt faclaya tekrar lrcai nazar etmek, "Mustafa Suphl'nln kiymetll hatirasr-ru tekrar yadetmek, bir vazifedir.

Rusya $Oralar Cumhuriyeti Sark aksarrunda cahsan frrka Iscllerlnln ekserisi onu biliyorlar.

Serlevharruza bakarak .. Mustafa Suphi Yoldas'm Anadolu Kornunlst Partisi, yani TGrkiye Halk lstlraklyun Frrkasi He munasebett-nden bahsedilecek zannedilrnesln. Biz burada, Suphi Yoldas'm oldGruldi.igu sirada Anadolu KomOnist Flrkasl'mn vaziyetini kisa birkac curnle lie anlatmak lstlyoruz,

Mustafa Suphi faclasrm Turklye gen9 burjuvazisi 1921 senesi bidayetlerinde oynadr, Bu esnada Tiirklye BOyuk Millet Meclisi artik dokuz ayhk bir hayata

Moskova: Kanunusani 1923

• 30 •

• 31 •

malik olmustu. Hakimlyet tam manasry!a MecllsIn eline qecrnlstl.

Meclls mahallt lsyanlan bastrrrrus, muhalif unsurIan tamamen susturrnus, muntazam bir ordu teskll etmistl. Hartel siyasette zahir olrnakla beraber dahili teo ceddudat proqrarnmda daha k6kten yenilikler talep etmekte olan -Haf Turklye KomGnist Partisl -ni inhilal ettlrmek lcin burjuvalarrn kendi riyaset ve Inhisarlan altmda ve «Hesml Komunlst Frrkasi» narnmda sa/He bir teskilat yaprlrrusn. Hakiki komunistlertn devamlr rnucadelest neticeslnde pek az zamanda foyasi meydana crktr, 1920 senesinln nihayetlerinde hafi Komunlst Ftrkasi resmi olarak «Turkiye Halk lstlraklyyun Frrkast» narnr He tesekkul etti ve hukirmetin harlci siyasetine ne kadar muzaheret ettlyse de, daima ciddl taklbat ve tazylkata maruz kaldi.

Vaziyeti siyasiye tam bu merkezde lken Avrupa emperyalistleri tarafrndan Tlirklye burjuvazisine anlasma teklifi vaki oldu. Turklye Buyuk Millet MecJisi HG· kumetl, sulh esaslarm konusmak ve kararlastrrmak icln londra Konferansr'na davet ediliyordu. Avrupa burjuvazisi He anlasma luzumuna kani olan bu gene burjuvazi, Avrupa'daki efendilerin hosnudlslnl ilzerine celbedebilmek rein her lkl cephede, Ankara ve Kafkasya'daki Turk komiinistJerine karst kati bir taarruza geliti. Turkiye burjuvazisi zannediyordu kl komunlst teskllatlarmrn evrak ve dosyalanm sulh murahhaslanrun cantasma koyarak yolladJgr takdirde Avrupah efendtler derhal sulh vereceklerdir.

Fakat blzlrn gene burjuvalanmrz pek yaman gaflet ediyorlar ve aldaruyorlardr. Oeste deste kornunlstleri vahslyane bogazladrklarl halde bile Londra'dan pillYI PlrtlYI toplayip surulerek d6nmeye mecbur oldular.

lste Turk i~ei ve koylUsGnGn kurtulus davasma

karst hazrrlanrnts olan bu hryanet tertlbati her iki komunist qruppasma karst boyle taarruz yaprrustrr. Ankara'da TUrk Halk lstiraklyyun Flrkasl'mn azalan 11, 27 28 Kanunusani 1921 tarihlerinde grup grup tevkif olunarak haptshanenin rslak ve karanlrk koselerine atrIrrken, diger taraftan ~ark cephesinde Suphi ve arkadaslanna karst caniyane bir facia oynanmaya baslanrmsu. Suphi'nin Anadolu'ya dQhulOnO tesvik eden burjuva acentalan, burjuva usaklan, zahiren Suphi ve arkadaslanrun yuzune gulmu$ler, yoldashk etmlsler ve alttan alta bu faotarun tertlbatrru ikmal He mesqul 01- muslardrr, Erzurum'da MOdafaaYI Hukuk ve Muhafazayl Mukaddesat Cemiyeti, komOnizm aleyhinde guya din namma beyannarneler crkarrmslardtr. Bu suretle Suphi ve arkadaslanna cahil halk kitlelerinin taassubunu kabartrmslardrr. Suphi ve arkadaslanru -~Ophesiz imha etmek emeliyle- Erzurum'dan Trabzon'a yollarruslar ve Trabzon'da da yamndaki 14 arkadaslanvla beraber Anadolu komOnistlerinin son grubunun tevkif olunduqu 28- Kanunusani 1921 gunOnde vahslyane blr surette parcalayip denize atmrslardrr.

Suphi grubu ve Ankara komGnistleri, her lklsl ayru sebepten, yani srruf mubarezeslnln aynen tezahuratmdan dolayi aym zamanlarda burjuva taarruzuna maruz kalmrslardrr.

Ankara komunistleri haplshane lskencelerl ve kGrek cezalanyla kurtulab!ldigi halde, Suphi ve arkadas. Ian grubu, vakltslz bir surette inkllap kurbanlari sirasrna qecmlslerdir,

KomOnistler iliin daima halk kltlesiyle beraber cahsmak ve arkadas lntlhabmda cok rnuskulpesent 01- mak, srmf mOcadelesi esasrru unutmamak, burjuvanm bu rnucadelede kullandrklan dolambach yollan daima goz oniinde bulundurmak lazrrndrr. Turklye i~Ci ve koy-

• 32 •

IOferinin kurtuluslarr ugrunda ilk tahtr muhakemeye ahnmak Ankara Frrkasr'na ait olmussa, bu gaye ugrunda ilk kurban olmak da Suphi ve arkadaslarma mOyesser olrnustur.

Evet, Suphi ve arkadaslan cok bOyOk ve tarihi bir seref kazannuslar, lftlharla gOle gOle olmuslerdir, Fakat Turkiye emekclleri, krymettar rehber ve halaskar Iarrndan bir grubu kaybetrnisler ve TOrkiye burjuvalan da en biaman dusmanlanrun bir krsmmdan kurtulrnuslardir,

Burjuvalarm hareketini srruf noktainazanndan tabii gorOrOz. Fakat krymettar rehberlerinden buyuk bir grubunu kaybeden ve pek az samlrnl rehberlere rnallk olan Turkiye emekcilerini de vakltstz ziyalarrndan do-

layr taziye ederiz. '

• BOVOK OLOLERiMiz VE ANADOLU DiKTATORLUGO

Kanunusani 1923

ZEVNULLAH Nu~iREVAN

Bundan tam blr sene ewel soquk ... karlr ... frrtrnair bir Kanunusani geeesl Karadeniz 15 mazlumun masum kanlarryla boyanmrstr, Bu kurbanlar bedbaht Anadolu'ya neeat getirmek, yaralanru sarmak, damarlanna hayat akrtmak azmiyle gelen Turk komOnistleri. bizim fedakar yoldaslanrmzdr,

Daha Kars'ta iken Kafkasya'nrn obiir tarafmda aleyhlerinde hazrrlanan cinayetJer, tertip olunan lskenceler, hakaretler kendllerine haber verllrnlstl, Lakin memteketimizin bedbaht ve mazlum srruflanna halas rehberliql etmek azmi ve metanetl her muhataradan, her tehditten yuksektl, Hakaretlere ... Iskencelere ... cefalara g090s gereeekier. zrndanlara tahammOI edecekler, olumden bile geri d6nmeyecekler. nasrl olursa 01- sun ezllrnis srmflar. bedbaht ve gafil kitlelerle temas edecekler, onlara dogru yolu, kurtulus 1$lgrOl gostere-

• 34 •

• 35 •

ceklerdi. lclertnds hayatlarmm tahti tehditte oldugu soz konusu bile olmustu, Fakat on sene evvel Sinop'Iarda taziplere ducar edilrnls ve blrcok felaket ar· kadaslanrun dayak ve krrbae altmda lnledlqlnt gormO~ buyOk ve mert yoldasrrmz Suphi, buna ehemmiyet vermemlstl, Elinde resrnt, riyakar davetnameler vardi.

Kars'ta tllkl /zaz ve lkramatr gormul?tO. Memleket dahlllnde bir nutku irad etmemls ve blr makale nesretmernls 15 siyasinin alcakca ltlaf nasrl kabil olabilirdi?

Fakat hile ve huda ile muhasrmlan eelbederek boyunlanm -hryanet kemendiyle bogdurmak» siyaseti aneak eskl padlsahlarrn siyasl mekteplerinde terbiye goren bugOnkO TOrk Hiikiimetl'ne aittir.

Fedakar yoldaslanrnrz, cinayet camurunun Iclnde boqulmak muhatarasrrn busbutun hatrrlarrndan crkarrmyorlardr, Arkalannda brraktrklan yoldaslanna, blzlere: ve istikbal nesillerine tarihimizde misline guc;: tesadOf edilen vazlfestnashk meali gostermek lsterntslerdi, Mukaddes mefkure ic;:in memleket iqinde cahsmak kararlasnusn. Karanhkta birakilan kardeslere blraz rsrk gostermek lazrmdr. Yavas yavas eehalet perdelert, meskenet uyusuklueu dagilmaliydl. Fukara lcln hayat, jim istenilmesi, yukselme yollan aranrnahydr, Naslrh eHerin ezginligi, makhuriyeti karsrsmda daha ne zamana kadar sukut ihtiyar olunabilirdi? lste bunun lcln onlar tereddOt etmediler, arkalanndan takip edeceklerin de tereddOde dusrneyeceklerlnden emin ldtJer. ilk hatvede bu maksat ugrunda can verdiler.

lstlsmarcr, tufeyli guruhlarrn bOyGk fedakarlara karst gosterdigi vahset ancak kendi zaaf ve korkulanm meydana koydu. Emekcller artik Kanunuesasi'de vaad edilen mevhum «haktmtyetlere- kanrmyorlar, yal-

dlzl' hap yutmuyor!ar; cephetere sOrOlen, top, mitralyoz atestne kurbanhk koyun gibi yaktmlan ac, ciplak, llacsiz, bakrmsiz, Illmslz, marifetsiz brrakrlamn hep kendileri olduqunu, tufeyli ve haram yiyicilerin Ise refah ve rahat, zevkOsefa lclnde yasarnakta berdevam bulunduqunu goruyorlar. Mukadderatlarrm ellerine almak lein hakiki rehberlerini anyorlar ve bulmakta geeikmeyeceklerdir. Arnk yeter nasuh eHere stlah cevlrmek! alUm tstlsmarcr, tufeyli mlkroplara!

28 Kanunusani 1922 Batum

ILHAMI SAFFET

• 37 •

• MATEM GONO MONASEBETlvLE

laftru bile lsltmeye tahamrnul etmezler, mevcudiyetini kii II i yen in ka r ederler: "T iirkiye 'de sermayedar yoktur. Burjuva yoktur. Herkes fakir ve ernekcldlr. Srmfi mubareze bizi birblrimize dU$urur, terakkimize mani olur. Ararmza boyle bir nlfaki sokanlar milJi dusmanlanrmzdrr ..• ,. derler. Halbuki kendileri srmfl menfatlerini rnuhafaza h;in en vahslyane cinayetler onunde zerre kadar tereddiit etmezler. Kan dokerler, can yakarlar, trrnak sokerler,

lste Trabzon onimde birahmane sOngOlenerek denize atilan 15 komOnist faclasi TOrkiye burjuva ve burokratlannm strufi vahsetlne en belig bir mlsaldtr. Ve bu mlsal mOnferit kalmarms, onu digerleri de taklp etrnlstlr.

TOrkiye'nin haram yiyici, istismarct srrufr, proleterlerl ve ernekcl kltlelerl teskllatlandirarak srrnfl istihlas mlibarezesine sevketmek maksadryla Kafkas'tan geldiklerini bildikleri komOnistferi daha mubareze baslamadan lmha lcln dakika fevtetmeden kendileri propaganda ve teskilata girj~tiler. Aleyhlerine .. Muhafazayi Mukaddesat» narm altmda en mOrteci, en rlyakar, en mOfteri bir cemiyet vucuda getirdiler. Pollster vasttasryla beyannameler nesrettller. Esnaf dedlqlmlz ku- 90k burjuvalar arasma tahrlkatcilar soktular. Proleterlert.; eclrlerl ve yoksullan istismar eden bOtOn gOruh ve tayfa la n, bakka II an, cakka lIan, fa izc i I er i, bezi rqanIan. rnollalan, hocalan, zabitleri, jandarmalan komOnistlere can dusman haline getirdiler. lfttrada, yalanda, kOstahane propagandada 0 derecede ileri vardilar ki, masum, suursuz kitlelerl kendilerine geviremedilerse de, miitereddit brraktrlar, Halka: .. Kafkas'tan gelen Turk bolsevlklerlnln rnaksadr, dukkanlan kapatmak, evleri arayrp ne var ne yoksa gasp ve garet edip kanunlann yOzlinO acrp sokaqa crkarmak, camilerl kapatmaktrr.

ilk TOrkiye komOnist kurbanlanmn: Mustafa Suphi, Hilmi og[u Hakki, Ethem Nejat, Kazrm Ali, Sefik, TOP9U Hakkt ve arkadaslanrun vahstyans itlaf edlldtkleri 28 - 29 Kanunusani'yi -rnatem gOnih intihaba karar veren arkadaslar isabet etmlslerdlr, TOrkiye kornunlstlerl her sene Kanunusani'nin 29. gunO her nerede bulunursa toplanmah ve bu ilk kurbanlanmrzr hatirlayar~k srmfi dusmanlanrmzm kimler ve nasrl gaddar, riyakar olduklanru dusunmell. Kati zafere kadar ac,:tlgl mObarezeye en donmez blr azm Ile berdevam olunmahdrr,

Bu bOyOk hiyanet, TOrkiye proletaryasma ve ernekc,:i fakir srruflara en mOessir ve en nafiz bir dersi ibret verrneqe, srnrft dusmanlartru kendllerlne anlatmaya kafidir.

TOrkiye burokrat ve burjuvalan, srmft farklarm, Slmfi lstlsmarlann, sintfl muhasama ve mObarezelerin

• 38 •

• 39 •

Ey Ommeti muhammet, gozlerinizi acrruz, Bize bolseviklik lazrm degildir. Bunlar esklyadan ibarettir. TOrktstan'r, Buhara'yi, Azerbaycan'r garet ettikten sonra Anadolu'yu da soymaya geliyorlar .. dediler. 1?Ophesiz yalan sovlediklertnr kendileri billyorlardr. Fakat komunistleri esnaf takrmma, kiit;Ok burjuva giiruhlanna, mazlum halk kitlelerine parcalattrrmak icln hlc bir aicakh ktan cek i nm iyo rl ard I.

MUlkiyeti sahslye, aile, din, Iste kucuk burjuva dedigimiz esnafm can yonqasi. hayat damarlan saydrklan mukaddesan., Komiinistleri krtrr krtrr kestirmek, tasla itlaf ettlrmek, tukurukle bogdurmak h/in onlan bunlara saldrran bir eskiya cetest suretinde gostermek kafi gelecekti; maharetle, dolapla, yalanJa, dolanla tse giri$tiler. Ve kan emiciliklerine, istismarlanna karst emekct kitlelerinin gozOnO acrnaya calrsacaklanm blldikleri lcln komiinistleri aleni ve resmi bu sekavetle

irnha ettiler. '

Burjuvalar pek gOzel billyorlardr ki, komGnistler ancak 1$9i hakkrrn gaspeden lstlhsal ve nakliyat vesaiti suretinde mahdut eller' arasmda biriken sermayeyl, bankalan, somendoferler], fabrikalan, madenleri, tersaneleri, topraklan mlllilesttrmek gayes! takip ederler ve bu gayeye muayyen ve her tarafca malum rniibareze yollanyla vasrl olurlar.

Alleye, dine gelince, bu lctimal mOesseselerin istihsal vesaitine ve tarzrna tabi olarak devreden devreye tebdil ettigini blldlklerl lcln tebdilleriyle mesqul 01· maya lOzum bile gormezler. KomOnistler bir srrufm diger srmflan, bir lnsarun diger Insanlan lstlsmar etmesine nihayet vermek isterler ve biitiin kuvvetlerini istlsmarci srruflann ve eshasm saltanatrru yok edecek strufi mOcadeleye sarfederler. Pasalar, beyler, corbacilar, agalar, hocalar, Iste sagmal inek gibi lstisrnar

ettikleri emekcl kltlelerinl daima zulmette tutmak lcln, onlara suur 1~lgl vermek isteyen komOnistJeri lanetle, nefretle, atesle, demirle kovalarlar, Daraqacma cekerler. Denize veya zmdana atarlar: sonra «arnan ararruza smrf nlfaki girmesin, milli birligimize halel qelmeain» gibi bihaya rlyakarhklar savururlar.

1921 seneslnde bu bOyOk hiyanetle bir arada, dahili kornunlstler de tevkif olunrnus, aylarca zmdanlarda GurutUlmO$tLir. 1922 senesinde de, izmir'in Istlrdadmdan sonra, yani mtllt zafere en katl ve emin hatvel erIe yakJa~lldlgl bir anda 0 bOyOk muzafferiyeti karu I!e, teriyle hazrrlayan halkm mOmessiJleri kltle kitle hapishanelere atrlrmstr, Tesrinlerde suurlu teskilatlanmaqa istidat gosteren bir avuc proleteri kahreden hukurnet, kanunlarda, var kuvvetiyle burjuva ve kOGuk burjuvalan teskllatlandirmaya, cesim esnaf, tuccar, corbacr kongreleri kurmaya tesebbtis ediyor. Halbuki sulha ve rnllli amale yaklasrnak noktainazanndan tesrinlerde ne halde idiysek, kanunlarda da 0 vaziyetteyiz. Fakat emin olsunlar, TOrkiye proleterleri uyanrrustrr. BugOn zayif lseler, yarm kuwetleneceklerdir. Buqun daglmk iseler, yann blrlesecekler, bugun makhur iseler, yarm kendilerini ezdirmeyecekler, rlyakar Sin If dusrnanlannm suratmdan tirnaklarryla mOstekreh maskelerlni sokeceklerdlr. ~imdiye kadar Istlsrnarcr srrnfm canlanrp kanlanmasma butun erneklerlnl mutiyane kapnran TOrkiye i$r;i ve GiftGi kitleleri, bun dan sonra kendisini fakrOddem tehJikesinden kurtarmak carestne de bakacak ve srruft lstlhlast oz kahraman pencesl ile temin edecektir.

.. " "

Trabzon kurbanlanrun hepsi de dejierl], pek degerIi arkadaslardr. lclerlnde haklkl ve emln proleter lide-

• 40 •

rl, fedakar ve gayur rnllltanlar vardr. Su anda gozumun onunde mert tavrrlan, sevimli cehrelerl blrblrlne karl' sarak tecessum ediyor. Ben onlan oyle bir kOI hahnde Karadeniz'in korkunc girdabma atrldrklan 0 kanh birlik sekllnda hafizama gommek, kalbimi onlara mezar ~:~ek istiyorum. CunkO onlarm cOmlesi bizim iGin, komumzm lcln, proleterler lcin, mazlumlar lcln ayru kryrnetra, ayrn meziyettedirler. Komfinlstlar kimseyi teIihe luzum gormezler. Onlara yanm hudalar, kahramanlar, gaziler, suhedalar lazrrn degildir. Onlar bOtOn kurbanlarrm kitle halinde yadederler. Burjuva vahsettnln dimaglarmda sungu lie, ates ile kazdlgl kanh lzlerin daimi srztsrrn duymak, 0 srzrda demir ozlemlerlnt Geliklendirmekle iktifa ederler. Biz srruft dlrnaqtrruzm b~ kanh yarasrru tahlll nesterlyle kurcalayrp, onu acan dusrnarun sakl, mural, hele mural ve yalanci lhtlrasatim gormek ve kusturmek Isterlz. Nihai zaferden emlniz. CunkO onlar maziye eslrdlr, biz istikbali yaratiyoruz, Onlar para denilen yalanci Ilaha tapryorlar, Biz onu mazinin diger yalanci ilahlarlmn gomUldGgO nisyan GU. kuruna atmak istiyoruz ve mutlaka muvaffak olacaglz!

• iKiNCi SENE

AHMET CEVAT

Dunyada hur yasayan varllQi slllp supuren olum, yalrnz lnkrlap ve mefkure ugrunda carprsa carprsa can vermis kahramanlann adma dokunamaz.

OIOm butiin yasayanlar lcin ne kadar cansrz bir ebediyet ise, ne kadar donO$O olmayan blr bans ise, yoksuzluqa rsrk ve suur veren lrnanh lnkrlapcilar lcln de 0 kadar canh ve hatrrah bir ebediyettir. Tamam lkl sene evvel Trabzon acrklarrnda en lnsafsrz ve gaddarane bir surette bogazlanan Suphi ve 14 arkadasi bizim igin boyle yasayan, gun gegtikt;:e hatrrarmzda degerresen oliilerdendlr

Onlarin govdesl rnezarsizdrr. Her biri Karadenlz'In enginliklerine kansrrus gitmi$tir. Fakat onlarm adr, onlarrn manevi hOviyetleri, onlarm lnkrlap yolunda actrk.lan glglr ve gosterdikreri fedakarhk, doqrudan dogru· ya kalbirnize, inkrlap tarlhtne gomOrmO$tur. Zaman denilen kuvvet, belki ehramlan (foktOrOr, belki panteon-

• 42 •

• 43 •

Ian yikar, belki bundan ewelki inkllaplar ugrunda olen. lerr unutturur, fakat Suphi ve arkadaslan glb/ dunyamrzm en son, en pay/dar, en surnulhl, en gorOnen haklkati yolunda can vererek tar/he karrsrms muhterem OIiilere el dokunduramaz. Suphi Yoldas'i sadeee blr in. krlapcr olarak dustrnmek ekslkttr. Onun sahsmda, onun tanmrnrs hOviyetinde blr de mOess/slik var.

Filhakika TOrk adrm tasiyan insanlar icinde ilk once lscllere haykrran, ilk komOnist frrkasrru kuran, ilk komunist gazetesini Clkaran;- haklm srruf lie ilk once acrktan at;:lga carprsan ve nihayet bu maksat arkasrnda ilk defa kurban g/den Mustafa Suphi Yoldas'trr. Sup. hi'nln sahsiyetl, her benlrnsedlql i~i lleri gotiirecek kadar kuvvetliydi. Onun sozlerlndekl keskinlik, iradesindek! metanet, bilgisindeki geni~lik, seeiyesindeki saglamhk, her cetinligi yenebilirdi. Her gayeyi maksada yak! n I asti rabi Ii rdi.

Suphi'nin bu meziyetlerine pek iy/ vakrf Dian dOsmanlan, karsrsrnda tutunamayacaklanm cabuk anlad'lJar. Ve bu miistesna degerli lnkrlapcrya oliim hazrrlamaktan siktlmahdrr. Suphi ve arkadaslarrmn aerklr alOmO karsrsrnda her seyden evvel su haklkat goze carpar: TOrkiye'de ezen srrufa korkulu rOya gordOreeek kadar kudretli proleter anasrr mevcut, fakat suursuz ve tesktlatsrzdrr. Bu daglnrk unsurlara cekidOzen vereeek, onlan teskllat cerceveslno sokacak herhangi adam, bu efendilerin mahkemesinde tablanyla yasamak hakkim kaybstmts bir mOerim oluyor. DOnyantn her koseslndo felsefes/yle, proqramryla, teskllatryla, bugOnkO hayata uygunluguyla ve nihayet Rusya'daki zafer/yle kendini tarutrms olan bOyOk, lnsanl Istikbale tamamryle haklm bir eereyana kansanlara karst takrnrlan bu hastn tavrr, ~Ophesiz cirkin oldugu kadar mao nasiz bir zuliimdOr. Proleter dusmanlanm boyle aerk

einayet/ere cesaret ettiren salk, suphe yok kl, Tlirkiye'de henOz zayif olueumuz, halknruz: kuvvet haline getiremeyi~lmizdir. Yoksa eger topraklarda t;:lft9inin, mOesseselerde i$9inin adamakrlll teskilatt, lnkrlabm rehberleri olsaydr, bu ondort erkadasr, sebepsiz, muhakemesiz cellar hrcaklanna kolay kolay havale edemezlerdi.

Suphi ve arkadaslan yalmz hissiyata baglanml$,

Rusya'daki lnkrlap heyecanlarrna kaprlrms adamlardan degildi. Onlann her biri, proleter lnkrlabmm felsefeslnl, hayatl ve lctlrnal sebeplerlni, hangi mernleketlerde faaliyete Clkarrlabileeegini pek iyi kavrarmsn. Su halde Suphi ve arkada$larr TOrkiye'de bir kormlnlzrn makinesi kurmak lcln degil, belki Turklye'yl bir gOn kornunizmaya getirecek teskllat ve faaliyetin ternellerlnl hazrrlarnaya qldiyorlardr. Bundan baska bOyOk blr maksatlarr da kapitalist Avrupa'nrn afaean Ihtirasrna hakh olarak eyaklenrms Turk halkrnrn bu kurtulue rniicadelesine yardrrn etmekt!. Suphi ve arkadaslan pekala blliyorlardi kl, butun $ark'i penceslne gec;irmi~ emperyalist Avrupa, bir taraftan TOrk halkt lcin pek mOthis kartal olmakla beraber, mOdafaa ettigi proleter inkllabl lcin de cok korkunc bir tehlikedir. Suphi'nin vakitsiz alOmu, onun TOrkiye'de lnkrlap lcin bir baslanqrc acrnak hususundaki gayesini akrm brrakmamrsnr.

Son Ot;: sene1ik zaman zarfrnda TOrkiye'de garOnen proleter srrufma ait biitiln faaliyetler, deni!ir kl, Suphi ve arkadaslaruun arkadan geleceklere blraktlgl baslanqicrn gOnden gune geni~leyen, i9in icln kaynasan ve artik sondtlrulrnesl ihtimali kalrnarms mevcudiyetidir. Son senelerde aristokrat smrfla mOeadele ede ede nlhayet memlekete tamamen haklm kesilen kut;:Ok burjuva smifrrun yarubasmda hi9 $uphesiz bir de yavas yavas taskllatlanan, yavas yavas suurlanan ve nihayet

• 44 •

yavas yavas haklanm kuvvet yapan blr proletef srruf canlanacaktrr.

Suphi'nin ilk defa a~tlgl baslanqrc bu suretle yakm vakitte cok geni~ bir mahiyet alacak ve rnustakbel lnkrlap zaferinin remelt olacaknr.

Suphi'yi henuz gen~ iken kaybettik. Onun kafasrrun lclndekl bilgide, sinirlerindeki lradede, imanmdaki ateste, daha bir Ylgm isler garecek kuvvetler vardr. Bu kuvvetleri dunyada lnkrlap yolunda sarfa lmkan bulamadlgl lcln olilrniine acryoruz, Yoksa dunyanm i~yuzOnO goren, bayagl kanaatlerin fevkine crkrms lnsanlar i~in olum lle hayat birbirine cok yakm seylerdlr. Buphl, ornrunun azllgma ragmen lnkrlap ugrundaki vazifesini tamamlarrus muhterem blr yoldastrr. Suphi ve arkadaslan, Turk proleter hareketinin ilk muesslslerl, ilk kurbanlandrr, Bahtlyardrr 0 lnkrlapcrlar kl, oliirniinun arkasinda bu kadar payidar izler birakrr. Dunyada saadet belki hie, felaket hiQ. yasamak ve yasamarnak da belkl htcttr. Fakat gaye ugrunda carpisa carprsa can vermek, herhalde bir seydir, OlOmlerinin ikinci senesin olduqu gibi, dOnyanm sonuncu seneslnde de. bu muhterem oluler unutulrnayacaktrr.

ONBE$LER iCiN

Yangmlara fazla bakan gozfer yasarmaz, Aim krzrl yrldizh bas secdeye varmaz, DogO~enler olenlerin tutmaz yasrru.

Vine fakat bir yrldrrtrn zulmeti yirtsa, Saglr gokun koynundaki earn haykrrtsa, Anryoruz gogsOnuzOn son sayhasrru.

H.R.

Eski cihan, yeni cihan onunde egil! Ararrnzdan blrkac yoldas ayrrrnak degil, Her ne yapsan varacaqrz emelimize!

Karadeniz ... bunu duysun derinliklerin: o atesll gogOsferi delen hancerln Kabzasrm alacaqrz biz elimize!

Saturn. 1922

NAZIM HIKMET VALA NURETTiN

~;

-.~

MUSTAFA SUPHt Mete TlUlcay'~n "Tiirkiye'de Sol Ak~mlar" adl~ kitab~ndan al~nm~~t~r

2. BolUm

MUSTAFA SUPlli'NiN OUStJNCELERi

• OKUVUCULARAo

Mecmuamrzm ilk krsmmda Suphl Yoldas'rn hususl ve siyasi sahstyetl hakkrnda muteaddlt makaleler mevcuttur.

A~agrdaki satrrlarda ise Tahrir Heyeti, hacrnlmizin miisaadesl derecesinde aramrzdan ayrrlan krymettar yoldasrrmzm muhtelif vesileler ile muhtelif zarnanlarda yazrms oldueu makaleleri, ortaya atrms oldugu starIan dercetmeyi munaslp gormii~tur.

Herhalde asarrnm bir krsmr hayatr glbi bedbaht bir akrbete ugramr~ alan Suphi'yl tammak, onun inkrlap yolundaki buyuk mesaisine az cok vakrf olmak isteyenlerin merakrnr bu suretle tatmin edebildik kanaattndeylz.

TAHRiR HEVETI

OJ 1923'de Moskova'da basrlmrs olan 28·29 KANUNUSANI 1921 adli kitabm ikinci bolUmu.

• $iARAT

Kanlanm simdlye kadar kendi cellatlarmm haklmlyeti lcln doken TUrkiye amele, rencper ve askerleri bundan sonra oz hurrlyet ve haklmlyetlerl ugrunda carprsacaktrr.

Yasasm amele ve rencperln hOrriyet ve haklmlyeti kazanmak ic:;:in ac:;:tlgl mObarezede plsvalrk eden Tiirkiye komunlstlertl

.. .. .

Ey Sark'm Garb'm ameleleri ve rencperlerl, Aramzdaki zalim kuvveti yrkarak size doqru yOrOyen lctlmal lnkilabi karsrlayuuz, eUerinizi birbirinize uzanrual

• • •

Yasasm Garp ve Sark'm cahskan ve makhur srmflanru kardesllkle blrlestlren Oc:;:uncu Enternasyonal!

• 52 •

• 53 •

Yasasm biitiin lstismarci srruflan yeryuzunden kaldrrrnak slanyla yukselen lctlrnal lnkrlapl

• KIZIL VILDIZ

* .. ..

Yasasm krzrl yrldrz altmda i~Qi kardeslerlmlztn saadetini, Istikbalini saklayan, hazrrlayan Klzrl Ordul

.... *

Arkadasl Bir dakika dur, $U krzrl yrldiza bir bak!

Sen bu ktrrruzt yildrzm ne oldugunu biliyor musun? lste, dinle:

Bu krrrruzt yrldtz, lscllerln, koy ve sehlr fukarasirun kurtancrsr olan Krzr] Ordu'nun alarnetidir. Sen bu krzil Ylldlz uzerindeki sapan lle Qekiei tabii goruyorsun. Bunun ne olduqunu biliyor musun?

Bu sapan ile ceklc, sehlr lsclsl ile koy sapanctsrrun birlestiklerini onlarrn kendi htirrlyetlerlnl, kendi topraklarnu, koy[G ve i~Qi vekilleri $OraS[OI, sosyalist vataru dusmanlardan, i$Qi halkm celladi olan sermayedardan, mlrzalardan, koy agalanndan, vs, murtecilerden saklamak lcln ant lctlklerlnl gosteriyor.

Arkadast Sen lscl halkm dostu ve dusmaru kim olduqunu blllyor musun? Sen; seni carlar, pornesclkler, pasalar ve mirzalar hukumetlnln zulumlerinden kimin koruduqunu, kimln sakladrduu iyi bllmelisin,

Senin koruyucun, rnuhafrzm, Krztl lnkrlap Ordusu'na giren i$l;(i ve koylU kardeslerlndlr.

iste Krzrl YlldlZ'1 ancak senin koruyueun, rnuhafrzm olan KIZII Ordu efradi kullaruyor. Her kim bu krztl yrldrzt takryorsa, bll ki 0 senln kardesln, seni ingiliz ve Fransralann yardrrmyla ebedi surette istibdat boyunduruquna sokmaqa cahsanlar ve senin elinden hiirrlyetlnl ve toprajirru alarak sen! fabrlkacrlarm, zeng!nlerin, mirzalann ve pasalann eslrl etmeye ugra~anlarla cenk eden oz kardeslerindir.

$imdi sen blraz d'u$un ve sapan He ceklcl hamll olan krrrnm yildizm ne kadar buyilk bir alamet oldugunu iyl anla.

Mazlum Turklya'yl olumden kurtaraeak KlzEl lnkilap'tlr. Kahrolsun buna karsi duran kuwetler!

... *

Cahil, zahmetkes halk!

Ufuklan saran ihanet bulutlan, lctlrnal lnkrlabm intikam golgelerlyle daglhyor. Bahtiyarhk gune~i dOQuyor, Aglayan cehreler yeni bir ziya lie gUiecek ve altmda ebediyyen parlayacaktrr,

Proletarya lcln hayat ve seref, azm lle birliktedir. 610m ve mezellet, miskinlik ve perlsanhktir.

* ....

Yasasm butun dunyanrn 1$1;(1 ve koylU halklarrm blrbirine baglayan Rusya lnkrlabi!

* ....

Yasasm ktzrl rsrklan !nsaniyet ufkunda gorOnmeye baslayan OC;OncO Beynelrnilel!

......

Britanya haydutlan artrk mazlum $ark'i aldatamaz, Haln dusmanlarm eli ayagl titremeye ba$ladlQI $U zamanda Yakm $ark elbette yolunu sasirmayacak. Mazlumlar zalimlerini tammayacak kadar sersem degildir. BugOn edilecek hata, Sark'a hryanetle musavldlr.

• 54 •

• 55 •

Krrmm yddlz kendi omuzlan ustiinden kanh can, haram yiyici mlrza, aga ve pasalan kaldmp atan ve memleketimiz iizerine krrmrzt sosyallst bayragmJ dlken koylulerle lscllerln blrllk alametidir.

Ktrrruz: yildiz, butOn i$(:iler ve fakirleri koruyan koylO - i$~i $uralan hOkOmetinin alametidir. lste Krzrl Ordu efradmm tasrdiklan bu kml yrldrzm manasi buduro

Ve krrmm yrldrzrn altmda sen kendi hOrriyetin. kendi saadetin ve I$Oi kardeslerlnln aim teriyle yaprtmrs fabrika, zeoviladann ve topraklann ioin blr kaygu cekmeden yasayablllrsln artrk!

Ey bizim klzl] yddlzlmlzl Bundan soma da daha bOyOk bir krzrla boyanan kendi nurun tle bOtOn dOnya i$' cllerlne hUrriyet, mOsavat ve kardesllk sacl

KrzJ! yrldu altmda i$9i kardeslertrnlzln saadetini ve istlkbalini saklayan Kml Ordu yasasml

Arkadasl Sen evvelce memleketin kanh carlar, padlsahlar, zenginler, pasa ve mirzalarla ~evri[digi melun ve kara gOnlerl unutmadm degil mil

Sen carlar, mirzalar ve agalarm kimler vasrtasryla ve kimlerin eliyle sen] bogdugunu, senin karuru emdigini blltyor musun?

Gurodovtl'lar. polisler, jandarmalar, onbasilar ve zavalh, hie bir seyden haberi olmayan askerlerle ...

Carlar, padlsahlar zulrnunu yaratan bu guruhun baska tOrlli alametleri, apoletieri, kokartlarr, neftileri vardr.

lste bu apoletleri, kokratlan, neftileri olanlar, datrna senln dusrnarun olmustu. Onlar, cann, padlsahm fermam ile padisahlar, zenginler. agalar ugrunda seni sokaklarda yakahyor, hapislere atryor ve sayet sen kendi cezandan $ikayet ediyorsan seni kursuna dlzlyorlardi,

Bu sirrnah yaldrzh apoletli nefti fer, kokartlar, sana kirbac, hapis ve cezadan baska bir $ey vermiyordu.

Bu alametler, carlar, padlsahlar istibdadmm hapishane ve daraqact siyasetinin blr damqasrydr,

Arkadast Eger sen bu cellatlarrn ve firavunlann tekrar geri donmeslnl istemiyorsan, krzrl Ylldlzl parlayan Krztl Ordu'ya git, yazrll

MUSTAFA SUPHi

• 57 •

• BOTON DONVA i$Ci VE KQVLOSONON MO$TEREK VATANI

san karu emmekten usanmaz adam krhklr eanavarlann; tarlalarda yildrzdan yildiza cahsmak, karanhk fabrikalarda, yeraln maden oeaklarmda, demiryollannda hayvan gibi islernek ve en sonunda bir gGnlGk yasayablleeek rtzkrnr bile tedarik edememek, bir yeri sakat olsa dileneilik etmek, eeelin penceslne dusunce yetim 1;0- cuklanru ve gene; kansrru yabancrlar ve zenginler elinde esir brrakip olilp gitmek, bGtGn bu felaketler, her isvi ve her zavalh koylGnGn alnmda yazth faeialar, bGtGn dGnya i$e;1 ve koylGsGnGn goz yaslarr ...

Rusya'da Bolsevlkler lcttmal inkll§p lie boyle merhametslz bir dGnyaYI yrktilar. Ve bGtGn kanunlann, butun mahkemelerin ve biitiin papaz ve mollalann, biitiln jandarma ve polis alaylannm din, allah ve millet admdan utarup arlanrnaksmn himaye ve silah kuvvetiyle mGdafaa ettikleri boyle adaletsiz blr dunyayt altust ettiler.

Slrndl Rusya'da bu yer ve clftllkler, kendi gGeGyle, kendi alnmm terlyle lsleyen koylGnGn, bankalar ve bGtGn fabrikalar mazlum lscllerln elinde.

Rusya'da evvelee .. param var, binleree altrrum var,» diye kabarrp yGrOyen zenginJer, stmdl bir hirsiz gibi gizli deliklerden hilekar gozlerle bir WrlO inanmak istemedikleri bu yeni alemt seyrediyorlar. Bellerinde eskiden kalma binleree altm olduqu halde kendilerini gostermemek ivin yrrtrk gomleklerle dolasryorlar, Simdi zenginlik tarlasmda cahsrp hie bir paraya ve agaya pay vermeyen koylunun: slrndl butun mal ve meta bunIan hiiner ve marlfetlyle ve kolunun kuvvetiyle meydana getirip kimseye faiz ve vergi vermeyen lsctntn ...

$imdi i$Qi ve koylG hGkOmeti. BOtOn ordu ve butun krzr] askerler, i$Ci ve koylu hukilmetlnln omuzuna bakryor,

$imdiki Rusya, din, millet ve renk farkr olrnaksizm butun dunya i$Ci ve fukara koylGsGnOn musterek vatam. Bolsevlkler Tesrtnlevvel lnkrlabi'ndan sonra butun Husya'yi fukara dusrnaru zalim kapitalistlerin, yani altm kuvvetine dayanan zenginlerin tasallutundan temlzlediler. Hem de Aus padlsahi, Aus bankeri, Aus fabrtkacrsr, Rus pornesclkl (Ciftlik sahibi) olmak uzere, i$Ci ve fukara koylG sirtmda yasayan rnilstebltlerl ezerekten biitun mazlurn insanlar icin boyle bir ortak vatan, yeni bir dGnya yarattrlar,

Eski dOnya ve eski vatanda idare, kuvvet, baht, saadet gOya ki yalruz carlar, han ve hakanlar, sehzade ve pasalar, bey ve agalar, fabrikantlar, banker ve tilecarlarin rnesru rnah, rnesru bir hakkr ldl. BOWn yerler. butun fabrikaJar, bOtOn saray ve konaklar, baglar, bahceler, gOller, bulbuller, hep hep bu gozleri doymaz, in-

• 58 •

Slmdl lhtllal mahkemeleri, J~ birakan veya vergl vermeyen I~(fi va koylOyu oldurmek i(fin degil, zalim carlar, padleahlar, generaller ve pasalan tepelemek h;in kuruluyor. ~imdi mektep yalmz zengin bey ve pasa cocuklarr lcln degil, butun i~gi ve fukara kaylu yavrulan Ilfin hem terbiye, hem hayat ve hem de rsrk ocagl. ..

Hulasa: Bolsevlklertn strndl Rusya'da ve tedricen butun dOnyada yasatmak istedikleri tcttrnal inkrlap, airurun teriyle ge(finen mazlum i~(fi ve koylO halkm clhan Ihtilallnden beri bekledlql bGyOk blr bayram; bu lnkrlab: yaratan Rusya ise, biitiln cihan i~(fl ve koylO· sOnun ortak vatam!

Yasasm lctlmal lnkrlap!

Yasasm bOtOn dOnya mazlum insanlanmn musterek vatam olan Sosyalist Rusya!

• 1918 SENESiNOE MOSKOVA'OA TURK SOL SOSVALiSTLERi KONGRESi'NOE VOLOA~ MUSTAFA SUPHi'NiN NUTKU

,

MUSTAFA SUPHI

Aziz yoldaslar,

Beni su konferansa reis intihabrmzdan dolayr buyak tesekkurler ederim. ltlmadrmza tesekkurum resmi degil, pek samimi mahiyettedir. Ben bu i(ftlmamlzl buyOk blr kryrnetl tarihiye telakkl ediyorum. C;unkO fikrimce bu teskll ettiginiz heyet tarihte TOrk halkmm teslratuu hakikaten arz ve temsil eden ilk tssktlattrr.

BugunkO heyetimiz tcmde oteden berl tOm lnkrlap teskllatlarinda olduqu gibi, yalmz munevver ve mOtefekkir kimselerln degil, belki dogrudan dogruya zulme ve itisafa ducar alan halk efradmdan Tiirk askeri, Turk kaylOsu ve Turk Iscls! olarak blrcok arkadaslann da bulunusu inkilap ruhunun Turklye'de a~agl tabakalara nOfuz ettig-ini ve Turklye'de sosyallstltjiln Otoplzm, yani hayalperestlik devrini atlatrp bir devri hakikiye

• 60 •

• 61 •

girme lstidadmda bulunduqunu gosterlr. Biz bugOn Rusya'da, ~Otl.in insaniyeti esaretten kurtarmaya cahsan Rusya lnkrlabr Azimi'ne yalruz hayat ve edebiyatla degiJ, belkl fiiliyat ve teskllatla kosulmak Ozere bulunmus oluyoruz.

Biz bugOn, insaniyetin su kan ve atesle kaynayan rnuhltlnde vaziyet almakla, Turklerin heyeti medeniyeyi lctlmalyedekl hak hayatlarmdan btr llim, bir lsaret yukseltmls oluyoruz, Biz bugOn Rusya lnkrlabr'nrn blrer mOhim amili olan mOsiOman kuvvelerinin Moskova'daki merkezinde toplanmakla, islam alemlnln Enter. nasyonal vakasma olan nazartru da aslkar meydana koyrnus oluyoruz. Blzlrn bugOn tuttuqurnuz yoldan daha dOn Tatarlar yOrOmeye baelarmslardi. Varin da ArapJar, Acemler 0 selarnet sahranrm tutacak ve butun alemi Islamiyet boylece hakiki kardeslik, haklki blrlik, hakiki azatlrk yoluna qlrmls olacaktrr,

Yasasrn butun dunyarun mOslOman il;lc;:i ve koylO halklanru birblrine baglayan Rusya inkrlabrl

Va{)as.~n krzrl isrklan insaniyet ufkunda gorOnmeye bas I a yan U c;:O ncii Enternas yonal!

agalann nOfuz ve tahakkOmOnO Ylktlgm ve bOtOn kuvvetinle sosyalizm lnkrlabrm kendi memleketinde mudafaa ve nesrettlqln takdirde, beynelmilel Inkrlabrn ilerlemesine yardrm etrnls olursun.

2. Turk, MOslOman, ecnebi, her ne olursa olsun bOyOk veya kueuk sermayedar ve zenginierle birlik ve ittifak yapma!

3. Beynelmilel cihangirlrk ve emperyalizme elinden geldigi kadar karst duro Memleketin lclnde hit;; bir boluk ecnebi askeri kalrnasm.

ingiliz ve fransiz emperyalistlerine ve onlarm yardrrncrsr, yardagl olan Vunan Ordusu'na bir kans verme. Onlara htc bir demiryolu, hie bir fabrika, hlc bir llman, iskele terketme. Ecnebi madrabazlanrun, senin karuru emen boluklertn memlekette dolasrnasma karst duro

• SOSYAllZM iCiN CiDAl

4. Fransa, ingiitere, Amerika emperyalistlerinin yapacagl sulhtan sakrn ve bil kl, onlarin isteyecekleri tazminat ve eskl borclara dalr ortaya koyacaklan hesaplar, senln belini bOkecek ve elinde, avucunda ne varsa, hepsinl kaybedecektir.

5. lnkrlap dusmanlanyla uzlasmaya razt olan lklyOzlO ihanetlere ve Fransrzlar tarafma geemeyi yahut onlarla beraber diger devletlere karst «rnllll rnuharebe» acrnayi kabul ve mOdafaa eden rlyakar dolandrnctlara el verme. Memleketini yeniden emperyalist rnuharebesine sokmaktan ve ana topraqrru yeniden slperlerIe, transelerls sardrrarak bagnm yirtmaktan hazer et, Kendi galibiyetleriyle ingiltere ve Fransa'da lnkrlabr durdurrnaqa ve Alman, Macar lnkrlabrm da sernereslz brrakmaya kasteden Lloyd George'lara ve Clemenceau'lara yardrm etme.

TOrkiye'nin mazlum i$c;:i ve koylulerlne,

1. Ancak sermaye, para tahakkurnunun devrilmesi ve yalruz sosyalizm lnkrlabmm bOtOn cihana yaYIImasr, sana tam ve saglam bir hOrriyet verecektir. Sen ancak, sermayedarlann, toprak sahipJerinin, pasa ve

• 62 •

• 63 •

6. Sermayedarlar, generaller. papazlar ve mutaasSIp mallalarla birlikte i~lfi halka karst giden ve Rusya i~gi Halk Cuml1uriyeti'nJ yikarak onun yerine zenginler, sermayedarlar cumhuriyetini veya daha dagrusu Carlar devletinJ kurmak isteyenlerden kact Bunlar butun dOnya i~91 halkrru kesip dogradlktan sonra stmdtllk kendilerine meyil gosteren ikiyOzlO sosyalistleri dahi gigneyip gegecek ve sermayedarlann, 9iftlik agalarmm taprndrklan mOstebit padlsahm, kralm, carm tahtrrn ensene bindireceklerdir.

7. Emperyalist hOkOmetle rl n bugOn mill eti m lz ve hukukumuz Ozerine taarruz eden ordularma karst muharebeye kalk! Fransizlarm parayla satm alarak uzerlmize yolladrklan butun alcak kuvvetlere sllah cek!

Fakir i~gi halk,

Sllahmr eline at! TOfek atmasim biliyorsan, sllahrru temiz tut. Atmasrru bilmiyarsan, gizli talim boluklerine git, yazrl,

8. Fakir I!ilQi halk!

Elindeki tOfegi yalmz OstumOze yOrOyen dusmana degil, clhad ve lnkilap meydamndan kacarak halka lhanet edenJere ve sermayedarlarm, zenginlerin lslne faide getireniere atmaktan ceklnrne!

9. lnkrlap cephesini ve arkadaslarnnrarn kendi ara, larrnda verdikleri kardes sozunO tutmalanm tesvlk et ve anlara bu yalda ornek i(}in kendi emniyetli, imanh arkadaslanm zalimlere karst duran mOdafaa getelerine gonder. lnkilapcrlann bugOn yapacaklan is. gelecekteki TOrklye Klzllordusu'nun kuvvetli temelini kuracaktrr,

10. Fakir ve zahmetkar yoldasl

iyl bil ki, buyuk zenginler, mOstebit pasalar ve agslarm keselerinde Fransiz ve ingilizlerden aldrklan

pek 90k alnnlar vardrr. Onlar bu altmla, sana karst kuvvet hazrrlarnaya, senl ezmeye cahsryorlar, Fukara halkm lslne, onun kurduqu ve kuracaqt hGkOmete karst duranlan kursuna dlz. i~gi ve koylO meclislerine karst her el kaldrrana on kursunla cevan ver.

11. Fakir ve mazlum Turk rencpertl Sabrettfjiln yetlslr! Umum dOnya lnkrlabmm arifesindesin. Kendi hakkrru alacajim zaman da kalk. Kendini goster. Turkiyenln zulOm ve kahrr i9inde yasayan diger halklanna elinl uzat. i!ilQi ve koyl0 meclislerini, kendi hOkiimranhk ve saltananm kur.

Rusya'da i~gi kardeslerln hOkOmeti ele aldr, fakat sunu da bil kl, sen daha galip degilsin. TOrkiye'de burjuvazinin, zenginlerin gozleri, fransiz, ingiliz kasasmdan Crmidini kesmedi. DO!ilman son derece seytan ve kuvvetli.

12. Ey TOrkiye'nin mazium 1$9i ve koylilleril Evvelahir bir $eyl hannndan crkarma:

Avrupa ve TOrkiye'deki biitun sermayedarlar, zenginler, pasalar, agalar, papaz ve mutaassrp mollalar, bOyOk zabitler TOrkiye'de hukmettlkce sermaye ve para esirllgi ortadan kalkmaz ve i!illfi koylCr halki kendi devlet ve haklmlyettne nail olamaz.

Haydi eline sllaht al. BOtOn dOnya fakir ve mazlum Iscilerlnln basladrklan sosyalizm clhadmda ileri saflara yollan!

MUSTAFA SUPHi

• 65 •

• MAVIS BAVRAMI MONASEBETlvLE MOSLOMAN i$CiLERiNE MUSTAFA SUPHI VOLDA$'IN HiTABI

Jeri, 0 cansrz hisarlar, 0 demir zrrhlar, 0 altm rnlhraplar karst duramaz,

Hlsarlar, mihrapJar yrkrhr, zrrhlar dellnir, fakat ruh olrnez, yiikselir, Bu yukseklikler aJtrnda ise zalim aciz kahr. Tesllrnl nefs eder, mahvolur. Fakat slz ey demir ve mazlum halklar! Hazrr rmsmrz rniibarezeye?

Dunyarun saadetlnl, insanm bahtrru zalimlerden kurtarmaya? Kendinize daima bu suali sorunuz. Vlcdammzi dinleyiniz. Ou~unOz ki, en buyuk zafer gOnleri, baht ve saadetiniz ic;in hapse, zmdana, kana, atese, 61time sabrettikleriniz, tarihi vakalar karsrsmda can verecektir. OO$OnOnOz ki, en sanh senlikler oz mukadderannm elinize alacajnmz gun[erde tecelli edecek ve o gOn imam, kahrarnanhjn semalara yOkseltecek en buyOk bayram olacaktir.

Ey dOnya, ey dunyarun banlsi olan lscllerl Rusya'nm yarah sesinde kaynayan bu ruh sadaru, bu insaniyet alernlnln vlcdarunda yasatacak sizlersiniz. Azadelik yolunda sebatla devam ediniz. insaniyet deryasmm bugOnkii karanhk ufuklarmda beynelmilel gOnesln zafer ve azametlerle yOkselmesine cok kalrnadr,

Ey islam a[eminin astrlardan bert ezilrnis esir halklan!

Ey Misrr'da, lran'da, Hlndlstan'da, Tirrkistan'da ecnebi boyunduruqunda mahkCim olan mazlum kardeslerl Siz de uyaruruz! Dinleyiniz, $U sikayet, $U Inkrlap, $U surur velvelelerini isltlnlz.

Ruhunuzu trrmalayan 0 mutaassrp, 0 cahil, zulumkar karanhklardan kurtularak $U umit ve hayat dOnyasrna kosunuz.

Rusya'daki mOslUman kardeslerlnlzle ve butun dOnya i$91 ve ekinci yoldaslanruzla bayram ediniz. Ceki nmeyi n lz, korkmay I n I z!

BOtOn dOnyadaki mazlum lnsanlarrn beklediklerl mesut gOn, butun dunyadakl mazlum halklarrn bahnru birbirine baglayan bOyOk bayram!

BugOn Rusya'mn velveledar muhitinde yOkselecek zafer senllklerl, dOnyanm her koseslndekl sefil lnsanlarm, zavalh lscllerln karanhk hayatlarrnda Omitll rsrklar, ateslt lhtiraslar yakacaktlr.BugOn Rusya yeryuzunde hakkm kuvvete galip geldigi blr memlekettir. Bugun Rusya, butun dOnyanm istibdat kahrrlan altmda ezllen milJetlerine el uzatarak alemi insaniyeti blrllge, kardesllqe davet ediyor.

Yoldaslarl

yok kalmadi 0 butun insanlarm kardesllk bayrarmna, buna iman ediniz. Sizin gonlOnOzde, sizin ruhunuzda calkanan deryalara, Avrupa'run 0 zallm kuvvet-

• 66 •

• 67 •

Sizi esirlikten kurtaracak, size siyasi ve iktisadi hurrlyeti verebilecek buyuk bayrama kanhmzt

Siz de zafer sarkilan soyleyerek beynelmilel kardesllk ve birlik yolunda ilerlemeye cahsrruz.

Kavl lnkrlap dunyanm her tarafmda zafer bulsun.

Kavi zalirn ve gaddarlar mahvolsun.

Kavi insanlan yumruklar altrnda ezenler, insanh- 91 ise muhtaclara sadaka vermekten ibaret bilenler ezils!n.

Brrakrruz hak ve ada let karsrsmda bu zalim kainat tltreslnl

Musluman yoldaslarl

Biitun dunya mazlum lscilerl gibi slz de bu ihtilalde bir sey kaybetmeyeceksiniz! Marx'm dedigi gibi, kollanmzi sikan zincirlerden baska bir $ey kaybetmeyeceksiniz.

Birleslniz biitun diinya tscllerll Blrleslnlz MuslUman lsciler!

• y A~TA VE BA~TA GENCLiK

MUSTAFA SUPHi

~ark'ta genclik, aile muhitinden baslar da, mektebe, medreseye, ls, sanat ve hiikilmet mOesseselerine varmcaya kadar zincirli bir esarete mahkOmdur; fakat gengligi bu zulum ve esaretten kurtaracak kuvvet yine gencliktedir. Onun icln, gem;leri ikiye ayrrmak mecburiyetlnl hissediyoruz: Bir krsim yumruk altmda her tiirlii esarete, zulme tahammGI eden mOtevekkil ve zavalII gene[er; diger krsrrn uyamk fikir!i, serbest ve halaskar geng[er ki, genclik sian altmda yasarnak liyakatini kazananlar supheslz bu ikincilerdir.

Aile miinasebetinde gon[OnOn butun sOnuhatma sahip olmayan, ana ve babasmm makul, gayrimakul. beserlyet iein faide veya zararh her tOrlO emrlne, telkinatma yalruz dini ve itiyadi bir tevekkulle itaat eden gengler, herhangi bir kizla yalmz emri mesru ve mutadl if a ve itmam lcln evlenmeye razi olan delikanh veya herhangi bir delikanhya yine ayru sebeple guveyiye

• 68 •

• 69 •

crkan geny krzlar, yasea ne kadar kOyuk olurlarsa 01- sunlar, basca suphesiz ki pek lhtlyardrrlar.

Medrese ve mektepte akrl ve naklin mevkiini vermeye bir tOdO muvaffak olamayan, beyninde parlayan her nur zerresint .. kufur» korkusuyla tard ve def'e cahsan, hayalden hakikate get;:mek istidat ve lktldanru gostermeyen genl; talebeler tabiatm taze hayatlarma bahsettlql feyiz ve kuvveti nefislermde olduren merhamete muhtae zayrf insanlardrr.

Ve nihayet hayat mObarezesine giri$mi$ i~9i blr gen9, gordOgO lsln mahiyetini, vOcuda getirdigi yeni mahsul ve servetlnln kime mal olarak bundan lnsanIlk namma ne falde ne zarar geldigini dO$unOp anlamaga, Is ve hayat icinde arka verip kuvvetlendlrdlql alemln insanda kan aglatan zulum ve haksrzhklanna karst ciddi bir mObarezeye qlrlsrnese, bu gent;: adarrun cahsrp cabalamasr, tarih nazannda tas tasiyan hayvanlarrn cektiklerl zahmet ve gordOkleri tsten baska bir mahiyeti haiz olarnaz,

Hulasa aile, ask ve muhabbet mOnasebatmda hOrrlyet ve istlklal, hiisne, oyun ve maharette idrak hassasma, ts ve hayatta ise zulme, hakslzllga karsi mObareze kuvvetlne rnalik olmayan genl;lerin yaslari ne kadar 8Z olursa olsun, kendilerl genglik alemlnin hOr ve munevver ve faal blr uzvu sayrlamazlar. Bunlar ganOlleri kururnus, beyinleri paslanmrs, sinirieri qevsemis, yurekslz, mutavi ve altl ihtiyarlardrr.

Demek kl, genglik denildigi zaman biz bunu ayru zamanda hem yas, hem de basta aramak mecburiyetindeyiz .•

• I. TURKivE KOMONisT FIRKASI KONGRESi'NDE KARAR HALiNDE KABUL EDiLEN MOSTEMLEKAT VE MiLLETLER HAKKINDAKI MUSTAFA SUPHi YOLDA~'IN MUTALAASI

BakG -1S.x.1920 MUSTAFA SUPHi

1. MOstemieke bugunkO hafiyle istilacrhk devri get;:iren smai, mali ve ticari Inhlsarcrhqm zaruri bir mahsulO oldugu glhi, milli nlza' ve krt'aller de, hallhazrr seraltt iktisadiye ve siyasiyeden crkan birer halledlr,

Heyeti lctlrnaiyyenln mukadderatr, zenginfige istlnad eden sermayedarfardan futuhatcrlrk ve yagmakarhkla ihrazr sohret ve hOkOmet eden emaret ve hukOmetlerle hunlara satrlmrs bir avuc sanadld ve memurinden lbaret bir smrf ekaliyet elinde kaldikca, bu felaketlera nihayet vermek lrnkaru yoktur.

2. Burjuvazya esasrnda kurulan hukurnetler, fert ve milletfere alt ada let ve miisavata dalr blrcok bahls-

• 70 •

• 71 •

lerde bulunduklan halde, tarihin bize arzettljil feci hadiseler, hele son Avrupa Harbl'nden sonra kararlasan Versay Muahedesi'nin maglup ve zayif millet ve memleketleri krsrm krsrm ezen ve mOstemleke haline getirmeye tesebbus yolunda meydana crkan neticeleri pekala gosteriyor ki, adalet ve mOsavata alt bu slarlar, yalanci bir numaylsten baska blr $ey degildir.

3_ Demek oluyor ki, sermayedarlar, hiikiirndarlar ve sultanlardan mOrekkep hi~ hukmOndeki blr ekaliyetin, beserln ekseriyeti aztmestnl teskll eden zayif ve fakir i$~i srruflara zulm ve tagallObG suretinde mOtecelli bu clhansurnul durumun izaJesi, aneak siruf farkrru ortadan kaldrrarak yeryuzunde h§kim ve mahkum. zalim fertlerin, millet ve devletlerin hukmiinil brrakmayaeak bir inkJi§bl azlmln vukuu ve tahakkuku ile hasrl olabllecekttr.

4. BGtOn dOnya amele ve rencperleri arasmda hadis olan bu mahiyetteki igtimai inkrlaptan, slmdlye kadar baska devletler ve milletlerin hOkmO altmda ve mOstemleke hallnde yasayan millet ve memleketler amele ve rencper srruflanmn mill! ve medeni metalibine karst haklm vaziyetteki millet proletaryasi tarafmdan fedakarhkta bulunarak mazlum milletler arasmda tenewOr ve temeddOnOn lnklsafrna hadim olacak rnedeniyetkar, mill! mOessesata kuwet vermeli ve bu suretle onlann da samimi olarak lnkrlaba rnuzaheretleri esaslan hazrrlanrnahdrr.

5. KomOnist Flrkasl, inkMlp hareketinin yeni girdigi gayrimOterakki memleketlerde emperyalizme kar~I meveudiyetini mOdafaa eden milli kuvvetlere rnuzaheretle, bu arada umumiyetle sermayedarlar idaresine karst srmfi miibareze hissinln i$gi halk ivinde derlnlesmesine ait rnusaadede bulunulmah ve herhalde teskllatm lstikla1ini muhafaza etmelldlr.

• TARiHi VAzlFE

Gecen Balkan ve son Avrupa kasaphklarmda bahtsiz Anadolu rencperlerlnln karu dokiilmesine: ~IIgmea, merhametsizee 0 sekilde muharebeye karst durrnus iken, Mustafa Kemal Pasa'nm takriben bir YII once blze, Odessa'da iken bildirdigi kryamcihqa razi ve taraftar olduk; ve bugOn Antanta yagmaellarr karsrsmda bGyOk bir cephe acan kuvvayrrnllliye ordulanmn rnuvaffakiyetine mOzahir oluyoruz, Birbirine Zit gibi gozuken eski ve yen; bu vaziyeti krsaca da olsa tarihi tahIilden ge~irmeye ve tuttugumuz yolu aydmlatmaya mecburuz,

Bundan hemen on sene ewel bizler: hukurnetcl veya koylli sosyalistler, minimalist (asgari) mllletcller, federalistler, hulasa Turk gen~ljgjnin mutasaiht soven lttlhad ve Terakki slyasetlne karst ayaklanan krsnu, bir taraftan memleketi ve rencper halki felaketten felakete sGrOkleyeeek muharebelere nihayet vermeye cahsirken, diger taraftan AnadoJu'ya hayat vereeek medeni, inkllabi lnklsaflara zemin ve yol anyorduk, Bu inkisaf, bizim fikrimizee, dahilde Makedonyahlann, Ar~ navutlarm, Araplann, Kurtlerln, Ermenilerin llah.; medeniyet, muhtariyet ve hatta istiklallerine istidatleri dereeesinde yol vererek hiir milletlerin hOr Ittthadi halinde «mtllt tesanut .. ler vOeut bulaeaksa, harlcten de Alman ve ingiliz emperyalizminden ziyade beynelmilei amele hareketine istinad He kuwet alabileeekti.

Aradan ge<:en facial! harp seneleri lclnde, Turk, Arap, Ermeni amele ve rencperlerlnden mllyonlarcast olOme, sefalete mahkOm olmus, TOrk sosyalistleri ve federalistleri menfalarda yrllarca sOrGnOp <:GrGmu$ 01- salar da, bugOn on sene ewel ortaya atrhp frrtmalar

• 72 •

• 73 •

lcinde calkandrkca yayrlan fikirlerin tatbiki netieeleri karsrsmda bulunuyoruz.

BugOn Anadolu icln TOrkler ve kendi memleketleri lcln diger milletler calrsrrken, eHerini inkllapgl amele Husyasi ve O~OneO Enternasyonal'e uzatryorlar. Son hayat umutlannt rsrklandrrrnak ve son rizk hanelerini gaslp ve lstilacilara kaptrrrnarnak azmiyle vaki olan bu istimdatlarm mahiyeti anlasrlmca, bizim boyle umumi eidal ve harbe istirakimlz sebepleri de kendlllqinden lzah edllmis olur. Biz, Rusya, TOrkistan ve Kafkasya'da olduqu gibi TOrkiye'de de baslayan mObarezeyi Avrupa emperyalizmine karst ve alemsurnul blr mahlyet ve manada anhyoruz. Fakir ve sefalet altmda ezilen TOrkiye ve Sark memleketlerindeki kryam, milli miidafaa sian ile baslasa bile, dunyayi saran ve zulrn He carpistrkca rnaqdur amele ve rencper simflanmn gonOller[ni fetheden inkilap hareketlerinln az zamanda beynelmile] vasata gec;mesi bir zarurettir. Ve zaten bu boyle olmasa, muazzam Avrupa kapitalistlerine karsi yOkselen herhangi bir millt mOdafaa, beynelmlfel muzaherete hakkiyla nail olamayaeak, erqec iflasa mahkum olacaktrr.

Onun lcin biz TOrkiye'de milli mOdafaa seklinde basqosteren kryarna, rnusterek dusman tarafmdan bu hareketin sondurulrnesine yol vermemek lcln her tOrIii yardum, bu yardrrn mutaassrp milllyetcllere bile 01- sa, tarihin bize yi.ikledigi bir vazlfe olarak biliyoruz. Hayat ve mObareze ruhunu majidur halk kitlesinde derinlestlrmeys cahsan lstlrakiyun Teskllatr'nm memleket lclnde acrhp yayrlmasma gelinee, bunun da Kuvvayi milliye miidirarurun karsrsmda duran ylne 0 ehernmiyette tarlhl bir mesele olduqunu zannediyoruz.

• ANADOLU'DAN GELEN ELCiLER VE ANADOLU'VA V ARDIM

MUSTAFA SUPHi

Coktan beri Anadolu'dan gelecekleri beklenmekte olan TOrkiye Buyuk Millet Meclisi elc;i1erinden mOrekkep fevkalade heyetin Tuapse yoluyla Moskova'ya vardrklan haberi alrndr.

Bu heyet, basta Biiyiik Millet Meelisi iktisat lsleri lora Vekili Yusuf Kemal ve Harieiye lslerl Vekifi Bekir Sami Bey'ler olduqu halde Lazistan Mebusu Osman ve Musavir Dr. lbrahtm Tali ve Seyfi Efendi'lerden mi.irekkeptir.

Yusuf Kemal ve Bekir Sami, her lklsl de, Avrupa'da tahsillerinl ikmal eden Turkiye'nin en temiz ve muteber simalarrndandtr. ittihad ve Terakki Frrkasr'run kudret ve hilkiimetl zamanmda birer mevki sahibi 01- makla beraber, fikiree istiklallerini muhafaza etmls ve vicdanlarma karsi saydiklan lslerekartsmamak eesaretini gostermi:?, adetleri az siyasilerden alan bu zatlarm beynelmilel Rusya ile munasebete vasrta olarak secllmelerl, BOyOk Millet Meelisi namma bir muvaffakiyettir.

Bu .zatlann maziye alt hayatlan gibi eski arkadasirmz Yusuf Kemal'in bu sefer elimize varan mektup

• 74 •

• 75 •

meali, Anadolu'daki hiikiirnet bascilanrun slrnalanru acrkca gosteriyor. Anlasihyor kit Buyuk Millet Meclisi gibi Kuvvayi Milliye Ordusu'nda halkm ihtiyacma uygun ruh ve fikir uyanmakta ve zavalh Turklye arnele ve rencperlerlnin acrkh hali; oteden bert zulme, Isnbdada her ne sebeple olursa olsun alet olan bu eski rniiesseselerin bile yureginl yakrnaktadrr. Biz herhalde Yusuf Kema!'in bu yoldaki yazrlanru, srrf sahs! teessuran neticesi degiJ, belki Anadolu lnkrlapcrlartrun ls ve duygulanna bir makes olarak telakki etmek istiyoruz. lctirnai inkrlap, mazlum insanhgl teskil eden turlO kiimeier hakkmda ClgSIZ, hudutsuz tahassOslerie doluduro Bizler, clhansurnul inkrlabm buqunku mecmuu ve merkezi olan Rusya'da cahsan komiinlstler, elimizde Marx'm kltabr olduqu halde, din, millet, Irk ve renk aynilgl yapmaksrzm, herhangi memleketin olursa olsun, mazium insanlannr kurtarmak emelleriyie en uzak ufuklara dogru anlmaktan, en karanhk zulm deryalan lcinde crrpinan magdur milletlere el uzatmaktan ceklnmiyoruz. BugOn Tiirkiye ahallsl ise, umumiyetle Avrupa ve Amerika emperyalizminin, Yunan ve ingiliz korsanlanrun yagmaclhklarma karst hayatrrun en tehlikeli anlanru yasryor: TOrkiye arnele ve rencperlerl, ellerinde tuttuklan son ekmek dilimini qasrplara kapttrrnamak lcin mubarezenin, harbin en bOyOk aglrltklanm oz srrtlarda tasryorlar. TGrkiye amele, rencper ve askerlerlnln bu rnubarezede sosyalist Rusya ile OC;:Oncu Enternasyonal'in her tOrlO muavenetine hig supheslz kl haklan vardrr, Kryamci TOrkiye'ye azaml mikyasta yaprlmasi lazrm gelen bu muavenetin yalruz milsterek dusrnan olan Avrupa ve Amerika emperyalizminin KG'euk Asya cephelerinde srkrstmhp ezilmesi noktatna-

zanndan degil, sark ve garbm beynelmilel miinasebeti cihetinden de bOyOk ehemmiyeti olacaktir. Bir kere

Turkiye, bOtOn 0 eski sohret ve kudsiyetleriyle, umumiyetle Sark memleketleri lclnde ve hususiyle Hindistan'da bilyiik bir yer tutuyor. Turkiye'nin boyle rnuhtac ve tehlikeli blr devrinde sosyalist Rusya'dan gorecegi yardim, lctlmal lnkrlaba sarkm ganiOnO kazandrracak. bu ise, trrnaklanru Asya'nm ruhuna saplayan ingiltere hesabrna bOyOk blr darbe olacaktrr.

Diger taraftan kryamct TOrkiye'nin Anadolu yarrmadasmda ingiliz ve Yunanhlara karst miibareze He Rusya $Gralar Cumhuriyeti'nin yardrrru sayesinde geclrebilecejii blrkrs daha, amele-rencper teskllatlanrun biraz daha buyumeslne yardrrn ederek, emperyaJizme karst acrlan bu cidal, bir mOddet sonra artik yalruz harbi degil, belki lctlrnal ve beynelmilel bir mahiyet alacaknr, Turkiye amele ve rencperlerlnln hadisat arasmda kendi varhklanru ve kendi srrufi menfaatlerini hissetmeleriyledir ki, mObareze en .katt, en sanh ve ebednisan azimlerle kuvvet alacak ve 0 vakit ingiltere veya emperyaiizm He itilaftan hie bir siyasi ve hie;: bir kuma ndan bahsedemeyecekti r.

lste bOtOn bunlar lcln Anadolu'da vekayiin blraz daha inkisafma, biraz daha vakte ve biraz daha frrsata ihtiyac;:' var. OnOmOzdeki lkl ay zarfmda Avrupa ve ingiliz cihangirleri, Anadolu kryamcrhqrm basnnp ho.kOmeti himayeleri altmdakl Sultan'a vermeye muvaffak olurlarsa, lctlrnal hareket karsrsmda bOyOk bir duvar yGkselmi$ olacak ve bundan Azerbaycan ve biitim Rusya 9uralan mOteessir olrnus olacaknr,

Onun lcin her tOriO gOglOgO, fedakarllgl gaze ahp ve her tOrili tereddOtlerden vazaecerek kryamci TOrkiye ve onun bu sefer Moskova'ya gelen hakiki vektlJerine rnurnkun yardrrm yapmak, bugOnOn bize yukledigi borctur,

MUSTAFA SUPHi

• 76 •

.77·

• iKiNCi DEViR

yolda cehd ve tctthad ettiler. «Yeni Dunya» muharrirlerl 0 vakitler Rusya [nkrlabt'run. slmdl ise butun ictimai lnkrlabm elebastsi olan Lenin ve arkadaslan Stalin ve Clcerln yoldaslar, Turkiye, iran, Arganistan ve Buhara memleketleriyle, hatta baslartnda padlsah ve emirleri, pasa ve han Ian bulunduqu ittifaka mUtemayil olduklanrn, blzlm memleketlerin ve bizim Turk, Acem, Arap, Afgan, tlah ... sark halklarmm hakiki ve tabii dost ve mlittefiklerl, dilnyanm yalrnz bizim gibi ezllmis ameIe ve fakir koylulerl olduaunu. TOrkiye ve biltOn sark memleketleri rencper halkma ve hususiyle mutefekkir gent;:leriyle «evliyayi urnur» pasa. efendilere anlatmaga gayret ettiler. Fakat sohret kazanmak,dilnyalara hakim olmak lhtlrasma, hele fukara karnru d6kmek istihasma nihayet gelir mi hlcl

TOrkiye ve Turkiye'nin 0 gilnlerine baglanan diger rnusluman memleketlerin zafer mahmurluklan lcinde Husya'daki i~t;:i ve koylil hareketini bastirmaya eahsnlar. Biz ise, bOtiln faaliyetimiz ve butun gayretimizle ' mOshJman dunyasmdaki bOtOn siyasilerin bu lnsafsrz ve k6r hareketlerine, musliiman alemindeki umumi cereyana karst girmi~ olduk. Uzun zamanlar rnusliiman kavlrnlerl lcln anlasrlrnaz, boguk bir sesle aylltmak lcln, hakh ve pek aslkar olan haklkatl, dogruyu soyledik, baqrrdrk.

lste aradan 15 ay daha gec;:meden, bugOn TOrkiye, Fransrz, italyan, Amerikan ve Yunan lstllasi altmda, Cezayir, Fas, Mrsrr ve Hindistan gibi, bir avuc rnuhtekirlere. rnusternleke (koloniya) olmak uzere bulunuyor. Tiirkiye'de yasayan TOrk, Arap, Kurt, Ermeni llah ... mazlum halklar bu milli namlar altmda Avrupa ve Amerika kapitali lcin, yalruz bu kapitalin demir ve ates kadar sert ve yakrci ihtiraslanru sondiirecek bir hale getirilmek isteniliyor. Turk ordularirun dayandlgl Alman kuv-

Simdlye kadar Yenl Dilnya, Orta Asya'da parlayan inkrlap nurlanyla blzlm mazlum Turk ve Tatar memleketlerini rstklandrrrnaqa, TOrk, Tatar i~c;:i ve koylusunun boyunduruktan, aclrk ve sefillik penc;:esinden kurtarrlmast icin yol goste]"meye calrsn, Ta uzaklardan, Moskova'dan Turkiye'nin yaklasrnakta oldugu felaketll cukuru butim dehsetl ve crplakhjiryla gostererek TUrkiye'nin Ictimai lnkrlap hareketine kosulrnaktan baska caresi olmadijjrru anlatmaya cahsn.

Yeni DUnya ve muharrirleri Turk Ordusu'nun Kafkas daglannl asarak Hazer Denizi yoluyla Turklstan'a doqru acihp Ilerlernek, guya islam alerninl kurtarmak davasiru ileri surdugO ve biitiin TUrk ve rnuslurnan damarlannda cihangirlik darnartrun kaynadrji: bir zamandadrr ki, blJ zafer ve ikbalin muvakkat, krsa, bu dava inayetinin yalanci ve aldattci blr hal ve her ne de olsa, Turk i~t;:i ve koylusunu ezen, olduren, hayat ve refah itibanyle ona hie bir sey vermeyen ve her saadetini kopanp alan bUyiik blr felaket olduqunu ispat ve bu

• 78 •

• 79 •

vetlnin evvelden de tahmini mOmkOn olan iflasl ile bu n€tice pek tabll surette meydana geldi.

Bu felaketlt netice gosteriyor ki, Yeni DOnya Gazetesl ve bu gazete etrafmda toplanan Tiirk kornunlstlert, Kanunuevvel lnkdabr'ndan, daha da doqrusu Ural demlryollannda cahstiklan daha evvele alt esirlik ve amelellk hayatmdan beri tuttuklan ve Turk, Tatar rnutefekkirine gosterdikleri yolda yarulmamrslar. Rusya lnkrlapctlanna kosulmak!a, mensup olduklan mazlum halklarmrn haklki ve dOrOst mOttefiklerini bulrnuslar.

-Yenl DOnya» Gazetesi, sirndi Kmrn'da cikrnaya baslayrnca, ikinci bir devre, yeni blr hayata ayak atmrs oluyor.

Veni DOnya slmdi Karadeniz'In beri sahlllnde yalOIZ mOtefekkir Turk gen91igine deqll, belki dogrudan dog-ruya ac, crplak, sefil ve mazlum Turk rencper ve askerine hitap edecek ve seslni bOtOn Anadolu'ya isittlrecektir.

Yenl Dunya'nm slmdl gOr, acrk ve Tiirk gen9ligi gibi, mazlum TUrk rencper ve askerleri lcin pek anlayrslr olan sesl, KO.-,;:Ok Asya'run en durgun ve en karanhk afakrru titretecektir.

A9IJga, ctplakhqa, kulluga artrk nihayet geldi.

Ey rnazlum Turk askerl, TOrk i~9i ve koylUsO! BugOn senin gOnOn. Kalk ayaklan ve butun Husya'yi, biitun Macarlstan'r, butun Almanya'yi sarsmakta olan oz i$9i ve k6yl0 kardeslerlntn yardrrnrna koJ uzat,

Kendi hOviyetinle, hGkmOnle, hakimiyetinle, yasa, yasatl.. Seni slrndlye kadar esirlikte tutan, ezen, aldOren hanlar, hakanlar, padisahlar yere batsm! lctlmal inkrlap senln gOnGn, senin bayramm!

Yasa ey kahraman TOrk rencperl, Tiirk askeri!

• TURKiYE'NiN MAZLUM AMElE VE RENCPERLERiNE

MUSTAFA SUPHi

Fedakar yoldaslar,

$imdlye kadar, sizleri esaret zlnclrlerine baqlayarak [andarrna ve tahstldarlann merhametsiz kamcilan altrnda bin tOrlO eziyetlerle 6mrOnGzO heder eden zalimier, size kah hOkOmet ve devletten bahsettiler.

Neticede bu hOkOmet ve deviet, haram yiyici vali ve haktmlerle bunlann ortagl olan bey ve aga[arm keselerini doldurmak ve ftkarayi tse achktan oldiirmekten baska bir lse yaramadr,

Kah din ve serlatten bahsettiler: Din ve serlat rnanevlyatuuzi bozarak ruhunuzu dusurmekten, basmrza gelen her felaketl, bu felaketln sebep ve amilleri meydanda dururken kader ve kismete bagJayan zalimlerin hOkmOnO yOrOtmekten baska bir il? gormediler. Yrldizdan yrldiza calrsarak bin tOrlO zahmetlerle i~lediginiz

• 80 •

• 81 •

tarlalarda yetisen cellrnslz mahsulden mUltezimlerin bir o~Qr yerine bin 6~ur almasma ses ctkarrnayrp SiZ; blr lokma ekmejia muhtac, ac ve sefil brraktrlar. Millet lcin fedailik davasmda bulunanlar, 15 Temmuz'dan sonra qecen on bu kadar senelik inkrlap tarihimizde milletin sirtrna dayanarak bOtOn kuvvet ve saltanatlanru Turklye amele ve rencperlerine borclu olduklan halde, biraz rahata, blraz refah ve saadete can atan bu zavalh halki dunyamn bOyUk krtasmda huduttan hududa suruklediler. Kah Yemen ve Arablstan'm kizqm sahralarrnda aclik ve susuzluk ve kah Anadolu veya KOrdistan'm karh daglannda soguktan telef etmeye, asirlardan beri dost yasamakta olan bu milletin frkarasrru birbirlerine krrdrrrnaya sebep oldular: bu yetmiyormus gibi, sonunda yetim halkmnzi bOyOk Avrupa harbinin 61- dUriicO saqanaklan lclne sOrUp atarak basumza bugOnkO felaketl getirmi,~, millete olan borclarmr b6ylece odemls oldular. BugOn azlz ve mazlum istanbul'umuzun hisarlari dibinden yOkselen bir ses isttiyoruz. Bu sesin bize «Vatan, islam, Hllafet» sozlerlnl tekrar ederken vatanr, lslamr, hllafeti yine karuruz bahasma sattlgtn; g6rOyoruz.

BugOn Osmanh Padlsahhjir, eski saltanat ve istiklalini bOyOk Avrupa muharebesindeki maglubiyetten sonra tamamen kaybettlql gibi, son padlsah Sultan Vahidettin, tac ve tahtrru Dolrnabahce Sarayi'nm lclnde de olsa muhafaza lcln, lslarniyetl ve hilafeti, ingiliz Krah'nrn himaye ve muhafazasma teslim eyledi. $imdi Padlsah hazretleri, gOya vatam, miileti, lslamtyetl kurtarrnak maksadryla Yunan Ordulanna KOyuk Asya'run kaprlanru acarak, bir taraftan da Seyhulislam, Avrupa ve Amerika talancrlarma karsi hakkrmrnudafaa eden kryamcilar hakkmda fetva vererek bunlan kOfr ve hiyanetle itham ediyor.

Amele ve rencper yoldaslar!

Yagmaci Antanta kuwetine dayanan hainler, vatan ve milletten, padlsahtan, hallfeden, Kur'an'dan bahsetseler de, sizler arnk Yunan Kralrndan dine ve millete gelecek habere tabii lnanrnayacaksuuz.

Bu seftl ve rnurdar heriflerin ne rnaksada hizmet ettlkleri artrk gOne$ gibi karsrruzda aslkar duruyor.

Arkadaslarl Bu sonuncu felaketler bizlm basrrmza ne kadar aglra mal olsa da, yalmz blr cihettendtncl. rnllletcl, vatanci sahtekarlann foyasmr meydana koyduqu, hakkt haklkan blze apaslkar anlattrq: lcln, gelecegimize bOyOk faydalar da verrnediler degi!. Biz sirndi ustiimuze dusen vazifeyi pek iyj anhyoruz. Elimizde kalan bir parca toprakla blr dilim ekmeqi, bu zalim yagrnaci Avrupa ve Amerika ernperyalistlerine kaptrrmamak, bu g6zii doymaz, emperyalist ve arlanmaz Yunan istilactlanna karsi mObarezede sonuna kadar sebat etrnek, mukaddes vazifemizdir; lstllacilara kuyruk olup memleket ve halkrmrzt kulluqa d090rmege calrsan istanbul HOkOmeti'ne karsr baskaldrran ve Rusya AmeIe ve Renc;:per $Oralar Cumhuriyeti ile kolkola giden Anadolu Kiyamcrlar HOkiimeti'ne her tOrlO yardrrm yapmak, blrlncl lslmlzdlr. Biz bu vazifeyi yerine getirmekIe, hem dahilde mevcudiyetimizi g6stermi~, hem de harlcte emperyalistlerle ugra{>an butiin amele ve reneper kuvvetlerine mOhim bir hizmet g6rmO~ olacaqrz, Biz bu vazifeyi g6rmekle, miibarezedeki muvaffaklyetlmiz nisbetinde sesimlzl yOkseltmek hakkim kazanrrus olacaqrz Memleketimizdeki yeni hOkOmet ve devlet yaprsmm kurulduqu gOn bu yaptnrn amele ve rencper eliyle meydana geldigini bilerek onun lclnde haklrn ola, cak kuvvetin yine amele ve rencper olrnasrrn talep edeceqlz.

• 82 •

• 83 •

Amele ve rencper kardesler l

ButOn bu kanh, felaketli davalardan aldlglmlz ogOto hir; bir vakit hatrrdan crkarrnayrmz. Unutmayrrnz ki, siz hayrr ve selarnete, sizleri sirndiye kadar srrnruzdan ger;inen zalim ve hazrrylyicl agalar ve pasalar, kahn enseli corbacrlar eliyle kavusamazsrruz. Amele ve rencperin hayatta mahkGm oldudu achk, karanlik ve kulluktan kurtulrnasr, ancak amele ve rencper eliyle meydana gelecektir.

Onun icin sizler, baskasmm emek hakkryla geyinmeyen, cihanda kendi gOcune, kendi hakkma dayanan arnele ve rencperler, butun bu harp ve rnubareze Slrasmda kendi araruzda blrleserek teskilatmm kuvvetlendirmeye cahsmrz ve iyiee billnlz ki, siz blrlesip varlJglnlzl hissettlkce, dlleqlnlze yaklasrms olacak ve mesut bir gunde sizi drsartdan, lcerlden yemeqe C;811- san zalimleri ezerek yasadrqrmz toprak uzerinde hurriyet ve hayatrruza sahlp ve hakim olacaksrnrz.

Onun icln blrleslnlz. ey Turklye'nin mazlum arneIe ve rencperlertl

Birleslniz de, hakkt hayat ve hOrriyetinizin nisanesi alan ktrrruzi bayragl butun dunya proletaryasrrun Inkrlap ufuklanna dogru yOkseltiniz!

• iKiNCI KONGRE

MUSTAFA SUPHi

Gecen sene Mart ayinda beynelmilel inkrlapct Husya'yi Avrupa ve Amerika burjuvazya kuvvetJerinin slmal ve garpten, Kolcak ve Denikin kara kuvvetlerinln sark ve cenuptan slddetle tazyik ettikleri sirada Moskova'da lstisare lcln davet edllmls alan muhtelif Avrupa ve Asya amele ve rencper (komunist partiferi) vekilJeri, Kremlin Sarayr'run rnuhtesern Oduller Salonu'nda toplannuslar ve 30 bu kadar teskllatr temsil eden 50 klsilik bu meclisi, Or;uncu Komunist Enternasyonali'nin Blrinci Kongresi ad ve llan etmislerdl. lklnci Enternasyonal'in azalan alan Ingiliz, Fransiz, Alman sosyalist ve sosyal demokrat frrkalan clnayetkar Avrupa Harbi'ne rey ve kalemleriyle katrsarak amele ve rencper siyasi frrkalannm sulh ve mOsa/emet cepheslni dagltmaya ve boylece cellat Avrupa ve Amerika emperyalizminin bir kat daha kuvvetJenmesine nasrl sebep oldular ise, 1919 senesinde Kremlin Sarayr'nda

• 84 •

• 85 •

dogan OyGncG Enternasyonal de, bu daglmk frrkalan tedricen kendi azlmkar iradesi altmda toplamaqa rnuvaffak oldu, Alman haberlere gore bugGn, Temrnuz'un 17'sinde acrlacak olan lklnct Kongre'ye istirak etmek uzere Avrupa, Amerika ve sark memleketlerinden 400'e yakm vekiller Moskova'ya gelmi~lerdir. Alman Spartakistlerinden baska mOstakil sosyal dernokratlarrn, italyan, ingillz sosyalist frrkalannm, Amerikan Amele Frrkast'run, Fransa, Macaristan, Avusturya, Balkan komOnist partilerlnin toplandrklarr bu kongrede TGrkiye, iran ve Rusya $Oralar Federasyonu icindekl bOtOn Sark hal klan komOnist teskilatlarrnm vekilleri birlesrnls olacaklardrr, 090ncO Enternasyonal'in Birinci Kongre'de vOcuda getirdigi metin azlmkar beynelmilel birlikle, sosyallst Rusya'YI saran bogucu kuvvetleri dagltlp kovmaqa muvaffak oldu, Muhtelif Avrupa ve Amerika memleketlerinin komurust ve sol sosyalist frrkalarr parlamentolarda, amele ve rencperler ise mens up olduklan rnllletler lclnde, Bolsevlklere karst g6sterilen her tGrlO tazyiklere karst ayaklanarak. qerek parlamentolarda, gerekse Rusya'ya karst qonderllen harbi eephelerde yanklar actrlar, 0 halde ki, bugOn burjuvazya hilkurnetlerl lctlmai lnkrlaba karst ne parlamentolanndan bOyOk irndatlar istemeye, kati kararJar erkartmaya, ne de ordularmdan Iokunamryor-Y) kendilerinde kuvvet hissedtyorlar.

OcOneO Enternasyonal, bunca yrlhk hayat faaliyetinde, Avrupa ve Amerika amele ve rencper inkilap kuvvetlerini sosyalist Rusya etrafmda boylece toplamaga ve haluhazirda Avrupa'da, inkrlab! olduqu kadar, slvasl bir ami! olarak meydana cikmaya muvaffak 01- duo $imdi Oc;:uneil Enternasyonal karsrsrnda duran muhim mesele, garp proletaryasi gibi sarkm derin karanhklannda mazlum ve fukara halklan da kendi etra-

ftnda birlestlrrneye ve emperya/izme karst Asya'da yOkseleeek bOyOk bir yumruk hazrrlamaqa muvaffak olmaktadir. Blrinci Kongre'den beri Enternasyonal'in aile efradrndan sayrlan TGrkiye, iran ve Rusya lclndekl Turk, Tatar komunlst teskllatlarinm bu ikinei yll lclnde buqun faaliyet ve kuvvetlerini blrlestlrerek bu rnak. sadi ternin etmeleri, tarihin kendilerine yiikledigi bir vazifedir.

SU mGnasebetle Lenin Yoldas'm bir sozOnO hatrrhyoruz:

«l;iark'ta inkllap, ~ark komiinistierinin bllavasrta kendi i,leri olmahdrr,» Filvaki Sark'in Garp'ten pek farkh ve baska mahiyette olan iktisadi ve ruhi sifat ve hususiyetlerini goze alsak bu sozun ehemmiyeti anlasrlmrs olur, ~Ophesiz ki ~ark'ta inkrlap hareketlerinin nabzrndan anlayacak gene sarkhdrr. Fakat sunu da ilave etmeli ki, teshts derecesinde tedavinin de ehernrnlyeti inkar olunamaz. Ameliyat ve tedaviye dair meselelerde tecrObe, maharet ve teknlka tamarruyle Avrupall ink,lapC;1 yoldaslanmrzda temessOI ve temerkOz ediyor. HalOhazlrda, emperyalizm He sosyalizm muntazarn iki cephe halinde karsi karsrya durdujiuna gore, sark inkrlapctlanmn garpten tam bir rnlizaheret ve kuvvet alrnadrkca i$ gormeleri lrnkansrzdrr. Onun lcln sarkm in k,lapQI kom 0 n lst tes kil atl an, da ire tes kil atl anru ilerlettlkce OQOncG Enternasyonal'in de sark iein faaliyet ve miizaharetlnl lnklsaf ettirmesi beynelmilel ictlrnat inkdap namma mukaddes bir vazifedir; ethansurnul inkrlap hareketinde garp prnletaryasmdan mustakil olarak sarkta i$ gormek nasil bir vahime ise, sarki garpten ayrrmak ve birini digeri narmna feda etrnek de bOyOk ve tarihl blr hata olur.

OC;OncO Enternasyonal'in ikinei Kongresi'ne rsn-

• 86 •

• 87 •

rak eden garp ve sark kornunlstlerinin bu hakikatlere krymet verecejiinl ve sarkta lnkrlabi teskllatm ruhlanmasma hadim bilyiik adrmlar atarak ikinci senelik faaliyet devresine zafer ve lkbal ile gireceklerini kuvvetIe umit ediyoruz.

MUSTAFA SUPHi

e BOVOK MillET MECLlsi HOKOMETi VE KOMONlsT FIRKASI

Turklye KomGnist Frrkasi Merkezi Heyeti, mernleketlrnlzl yeni bir devr-i faaliyet ve harekete sokan Anadolu Hukiimetl'ne karst takip edeceqi siyaseti, bugi.inkil niisharruzda aln maddelik bir layiha lie ortaya koyarak, fikirleri tamamen rsiklandirrms ve her turlU yanhs anlarnalara nihayet vermis oluyor.

Vakra, simdiye kadar Anadolu'da arasrra meydana cikarak komi.inizm'den bahseden bazi fertlerin yeryuzunu birdenbire her tGrlG pislikten, her tUrlG zulurn, tasallut ve ihtikardan temizlemek istemelerine alakadar, suphestz kl, yOksek ve lnsanlyetkarane ve fakat ayru zamanda miifritane beyanati bazi hOkOmet mehafifinde TOrkiye KomOnist Frrkasi'run Kuvuk Asya'da iv- tlmal inkrlabm meydana gelmesi lcin lazrm gelen sartlann vOcuduna tabi bulunrnasi gibi yanhs bir zanrun dogmasma sebebiyet verrnlstl. Diger taraftan, Anado-

• 88 •

• 89 •

lu'da kryam hareketi basladiktan sonra BOyuk Millet Meclisi icinde, eskl politlkacrlanrruz tarafmdan vucuda getirilen yeni frrka ve zOmrelerin sahsl mOlkiyet meseleslnde bile tevakkuf etmekslzln, sola dogru her adrmda blrkac rnenzll atlayrvermeleri, kornunlstlerden bazr yoldaalann "yine mi sun; ve yalanci hareketler karsismda bulunuyoruz?» kuskulartru uyandrrrmstr. Biz ise, bu yanhs dusunce fena anlayislarm yerl olmadiglnl, K09uk Asya'da baslayan hareketlerln ise tabllllqlni iddia ediyoruz. Rusya'da baslayarak, Avrupa ve Amerika Iclerine dogru dalgalamp ilerleyen ictimal hareketin, Rusya'ya bir cephe teskll eden K09uk Asya'ya karsi tesirsiz kalmasi rniirnkiin miidilr? BOyuk Millet Meclisi'nin esas teskllati olan halkci ve halk ziirnreleri ftrkasi da, amele ve rencper tnkrlabrrun -boll?evizmin- rOzgan icinde dogmu$ blrtakun hucrelerdlr. Ancak Anadolu hareketinde gordOgGmGz vasf-i fark, lsaret, umumi bir millet, bir halk hareketi halinde tecelli ediyor ki, bunun esaslan da, KomGnist Frrkasr'run beyannamesinde (Madde 4) lzah olunduqu vechile, pek tabii olarak memleketin efkar ve hayat sartlanndan dogmadadlr. Bu hale gore, TGrkiye KomOnist Flrkasl'nrn Anadolu hareketine karsr vaziyetl, kendi kendine meydana crkar: KomOnist Frrkasr, lctimal lnkrlab) anlayan ve ana butun varllgl ile bel baglayan i$9i ve reneperlerin bir siyasi teskllatidrr. Memlekette mazlum ve lsct, fakir ve lsslzler cokluk teskll etseler de, sanayiin iptidai bir halde olmasi itibanyle, amelentn proleter tesktlatrna malik ve toplanrms olmamalan, komiinistlerin ekaliyette kalmalanm icabetmektedir. Ve yine bu it; bar 1 ad I r kl, Kom On i st Ftrkasr, halO hazrrda I nkilab I yapacak ve idareyi ele alacak bOyGk bir hukumet firkasi sekll ve mahiyetinde ortaya atrlarnaz,

Komuntst Ftrkasi memleketin lclnde ekalliyeti

temsil eden bir frrka hallnde tesekkul ile be raber, 09uncG Enternasyonal'in bir uzvu olarak yeryuzundekl iGtimai lnkrlabm bir ruknu ve bir amilidir. Ve bu cihetle OstOne dusen vazife buyuk oldugu kadar ethansumuldtlr. Ocuncu Enternasyonal'in, proletarya tesktlatl zayrf olan TOrkiye'de ve Turkiye halindekl butun sark memleketlerinde takip ettigi noktalnazar blllnirse, bu vazlfenin derece-t nezaket ve ehemmiyeti bir kat daha takdir olunur. lcttmal tnkrlabm rnazlurn sark memleketlerinden bekledlql hareket. zalimlere karst kryarn ve lsyandrr, Sarkta uhdeslne diisen vazifei celadeti idrak etmls bir memleket ve bir millet olarak buqun karsrrmza cikan zavalh TGrkiye ve fakir Turk Milleti'dlr. Demek kl, lctlrnal inkrlap karsrsmda Turklye KomGnist Ftrkasr'na dilsen vazifeyi, yagmacl ernperyalizmin butun tazylkatma ragmen ayaklamp varhklaruu ispat eden Anadolu kryamcrlarma ve kryamcilan ternsil eden BOyOk Millet Meclisi Hukumeti'ne samtmtyetle mOzaheret etmek ve Anadolu'daki bu hareketi sarkm diger mazlum ve medeni millet ve hukurnetlertne bir nurnunel imtisal olarak gostermekle hulasa ede, biliriz,

Bundan baska, TUrkiye KomOnist F"kas,'mn halka karst blrcok borclan ve mecburiyetleri vardir. Turklye Kornunist Frrkasr, kendi teskilan icmde amele ve reneper halkm vicdamru terbiyeye, K09Uk Asya'run karanIlk sokaklarinda bile tilriO mahrumtyet ve mahkGmiyetlerle dolasan mazlum i$91 ve koylillerimizl muntazarn ve mutesekkll bir suuf slrnasiyle dunyanrn diger memleket proleterleri meclisine takdirn etmeye mecburdur.

MOnewer ve inkllap91 gen9lerimiz, beyaz yakah frenk gomleklerini ve parlak kilmclanru omuzlanndan atarak eli nasrrh mazlum halkrrruz arasma girerier ve Komilnist Firkasl saflannda birtiln hayat ve mevcudt-

• 90 •

• 91 •

yetlerlni blcare, bahtsrz i~C;i ve clfteilerirnlztn achk, karanhk ve kulluktan kurtulmalan yolunda feda ederIerse, halkrrruz hakiki ve Ictlmat lnkrlaba dogru yiikselecek, memleket yagmacllar e!inden tamamen kurtulrna iktidanru gosterecek ve boylece komuntstler sarkta bOyuk bir arnele frrkasuun mOmessili srfanyla beynelmile! inkllapc;lIar arasmda hOrmetJi blr yer tutmaya hak kazanacakterdrr. Burada izahrrnrza nihayet veri. yoruz. Yukanda gosterdigimiz esaslara rnugayir olarak bGyOk tesebbusler peslnde, hegemonyal Isler g6rmek ve hazrra konmak isteyen herhangi bir komOnist, mensup oldugu frrkarun takip ettigi yoldan cikan ve binaenaleyh frrkaya itaat etmeyen bir derbederdir.

MUSTAFA SUPHi

• SALTANATTAN SONRA

Yedi asrrlrk Osrnanlr Saltanatl, sulh muahedesi adr altmda bir bade-l zehr icerek bOshOtOn olume mahkum olunca, karsirmza, bundan sonra nasrl yasayaca{liz ve nasrl blr hOkOmet kuracaqrz, meselest crkiyor.

BugOn Anadolu'da yeni bir TOrk Sultanltjn'run veya herhanqi bir yerde bir imparatorlujiun yeniden tes1si hatrra gelmez bir garibedir. Oyle blr devirde yasryoruz ki, padlsah ve imparatorlann son ethan muharebesinden cosan kan deryalan icine yuvarlanmis elmash tac, lanru yerden kaldmp basma takacak cliretll madrabazlar meydana atrlarruyor: bir vakitler Avrupa ve Asya'YI parmaklarinda blr halka gibi cevlrlp oynatmak isteyen cihangir rnaresaller ve kahraman pasalar, gizlendikleri karanhk kovuklarda krs uykusuna tutulrnus beyaz ayilar gibi sanhp yatryorlar, hayatlarrndan bile kimseye haber vermiyorlar. Boyle bir zamanda ise, Rusya'da 01- dugu gibi, TOrkiye'de de yrkrlan zalim saltanatm hara-

• 93 •

• 92 •

belen karsrsrnda bizzat halk, amele ve rencper ve askerlerden rnurekkep mllyonluk kitleler ayaklarup kendilerinl gosteriyorlar, fakir, muhtac ve sefil de olsalar, o kink dlpcikll tilfenklerini kollarmda tasunaktan vazge9meyerek topraklan, ana oeaklan basmda duruyor, baht ve namuslanru ayaklar altrna dusurmek, almterlyle hakettiklerini baskalanna yedirmemek 19in birleslyorlar ve rnutasallrt clhanqlrlerekarsr, yine bOtOn yeryuzOni..i saran «alemsumul» bir mubareze acryorlar.

lste Husya, Macaristan ve TOrkiye gibi muzmahil memleketlerde kurulaeak yeni huktrmetlerln esasr, boyle buyilk bir mubareze, bir gi.ire$tir; zulm lie. zalirnler lie gi.ire$tir_ Hem yalrnz muharebeden sonra basrrmza musallat olan ingiliz, Fransrz ve Yunan yagmacllanna karst degil, belki muharebeden evvelki zamanlarda da halka blr rahat nefes verdirmeyen vergidir, asardrr, aqnarndir, ianedir, cezadrr, cizyedir ve nlhayeten faiz ve ternettudur diye il;lQi ve koyliinun evine, ocaqma, tandmna, baeasrna el uzatan Icimlzdekl lrnansrz hirsrzlara karst acilacak mObareze lledlr ki, yeni hayatrrmzm sekh ve hukurnetimlzln rengi bellrrnls olacaktrr, Anadolu'da buglin buyuk zahmet ve fedakarlrklarla Avrupa ve istanbul haydutlanna karst carprsan amele, rencper ve asker kardeslerlmlz, bu harbin sonunda, yine eski glinahkar, melun ve mOstebit aga ve pasalardan murekkep hOkOmetler meydana geldiginl ve kendilerinin yine esklsl gibi drsarrdan qelrnls blr misafir halinde kenarda kaldrklarmr gorse/er memnun olurlar mr? Elbette degil!

Onun ic;:in Turklye amele, asker ve rencperlerl bugOnden itibaren istek ve dileklerinl meydana koyup hangi maksatla ve ne lcln calrstrklarma, canlanru telef ettiklerine lsaret olan krzrl bayraklarrnr yOkseltmeye rnecburdurlar.

Umumiyetle doktuklerl kanterlerini haketmek. i~ledikleri lse ve topraga sahip olmak, memieket ve hOkiirnet lslerlnl el/erine almak isteyen amele ve reneper mtlleti Tiirkiye'de de bundan fazla ve ekslk blr ~ey

murat etrnez.

Blcare renc;:perin dilegi, $Ophesiz ki, kendi basma mahsus bir pasalik ve hanhk degildir; aneak 0, buqun bin senelik teerubeden sonra, fakat kanrnr dtikmekten baska blr lse yaramadlglnr pek iyi anladl91 bu pa$al_rk ve hanlrklarr yeryuzunden supurmeve karar vermil?trrOnun icin bundan sonra Anadolu ve TOrkiye'de, halkrn slrtrnd~ ya~ayaeak herhangi bir hukumet, hatta eum~ huriyet seklinde de olsa, yer tutrnaz, yasamaz. Yeni hukurnetln bugi:.inkO zahmet ve fedakar1lklara katlanan amele, rencper halkm lclnde kurulup asaqrdan yukariya dog ru da I bud ak ve rm es l, h ayatl b i r sa rttr r - Boyl e koklii ve temelli bir hOkOmetledir kl, yasarnak lcin miibarezeye ve miibareze iledir ki, boyle bir hukurnete liyakat hasrl olur. Tiirkiye amele, rencper ve askerlerinln bu liyakat ve iktidarr gostereceklerine emlnlz,

Onun lcln:

Yasasin TLirkiye amele, rencper ve askerlerinin

hukumet ve eumhuriyeti!

MUSTAFA SUPHi

• 94 •

• 95 •

• TORKjYE KOMONiST TE$KiLATI MERKEZI HEYETi'NiN FAALivETi HAKKINDA BAKO KONGRESi'NDE MUSTAFA SUPHi VOLDA$'IN LAViHASI

«15 Ternrnuz» [nkrlabr'ndan bet! acrlan harp sahnelerinde facial! roller oynamaya rnahkum edilen Turk rencperl ve askeri, bu temastan bOyOk feyizler alarak srrufl mObarezede Rusyah amele yoldaslarla beraber harekete bashyorlar,

Ocret ve i~ rruiddetl hakkmdaki hareketlere, tatili e$gallere lstlrak ederek arkadaslannm ltlrnad ve mu h abbetl eri nice lbedl yorlar. Vaktiy 1 e mem I ekette halkcihk ve sosyalistlik hayallne hizmet edip beladan belaya ugrayan ve nihayet muhaceret ve esaret yoluyla bu Isciler kaftlesl arasrnda cahsrnaya mecbur olan rnualiim, muharrir lnkrlapcrlanmrzdan bazi qencler lse, hem amele lle beraber tas tasryrp cahsarak kapltallzmin ve harpten dogan qaddarhjim aglrhklannJ blzzat kendl hayatlannda hlssediyorlar. Tufeyli unsurlara, urnumiyetle lsletlcllere karst kaynamakta olan dusrnanhk duyqulanrun srruft lnkrlaba esas olabilecek derecede tebariiziine sahlt oluyorlar. lste bu gibi teslrat iledir ki, Rusya'daki TOrk amele ve rencperlerlyle Bol~ evi k I eri n mi.inasebeti, 1915 senes i nden iti baren baslarms ve umumiyetle serrnayedarhqa, Car saltanatma ve nihayet Avrupa Harbi'ne karst tesvtkatta bulunan Bolsevlk edeblyati Tiirkler arasrnda biiyiik bir revae kazanrrustrr. Bu edebiyatm lkl sene zarfrnda amele gruplarrnda dagltllarak gizli koselerde tercOme ve teblig edilmesi sayesinde maqdur ve mutaassrp rencper ve askerlerirnizln kendi gaddar ve vahsl kuvvetlerimize, zallm hOkOmet ve hukumdarlanrmza, san ve sohret dO~kOnO mi.ifteri pasalanrmza karsi soz s6ylemek irnkaru hasrl olrnustur,

1917 senesi subatmda R usya' da bas layan ink IIg b rn Kerenski zamaruna ait ilk krsmmda bu gizli faaliyet daha acik bir $ekle girerek, bolsevlklerln sehlr ve kay i$9i ocaklannda lnkrlab: lctlmalnln yaklastrqtna dair

TOrkiye Kornunist Teskllan'nm faallyeti hakkindaki laylhayr esas ltlbanyla ikiye ayrrrnak Iazirn geJir: Biri -tenevvur», digeri de «tesekkul- devri.

Tenevviir devrt: Bu devrin mahiyetini, manasrru anlamak lcln Husya'da inkilabm heni.iz baslamadrqr zarnanlara kadar geri gitmelidir.

Cihan Harbi'nln zuhuru ile memleketimizin magdur srruflarmdan yiizbinlerce amele ve rencperlertn asker srfanyla Rusya'ya esir duserek Sibirya, Tiirkistan, Kafkasya ve nihayet ldll- Ural boylarrndaki demiryol, fabrika ve k6y lslerlnde havahe zahvahe cahstrrrlmalan, esasen hayatta zahmetle yogrulmu/? Tiirkiye i$9i- leriyle Rusya proletaryasi arasmda dostluk ve yakm- 11k husuli.ine vestle oluyor.

• 96 •

• 97 •

acrktan a91ga tebligat devri baslarrus ve Turk bolsevlkleri de gerek kendi hemsehrileri ve gerekse rnusluman ahali arasinda markslzm ve komunlzrn hakkmda konferanslar tertlp etmistlr.

Tesrinlevvel vekayiinin baslarnasryla fabrikalarda ve diger is ocaklannda cahsan Turk iscllerinln topluluklanna halel gelerek herkes ele gegen frrsat ve hurriyetten faydalamp memleketlerine gitmek uzere tilth.i yerlere daglllYor, evvelce bolsevlklerle mOnasebet peyda edenler, Ictlrnal lnkrlabm payitahti krrrmzt Moskova'ya geliyorlat ve buradaki Tatar lnkrlapcrlanyla kolkola vererek 1918 senesinin ilk aylarinda Osmanh siveslnde olarak .. Yeni Dirnya- Gazetesi'ni crkarrnaqa bashyorlar. Yen; DOnya'nm inttsara ba~;ladlgl tarih, boisevlzmin Rusya'da tevessO ve taammOmG He Rus askerlerinln Kafkasya'dan ric'ate ve bu frrsattan istifade eden Osrnanlt ordularmm Kafkasya'yt lsttlaya basladrklan devre tesaduf eder, Osmanh Ordsu, BakO gaz madenlerini ele geQirerek diger taraftan Almanlarla beraber Daqrstan, Kuban ve Ukrayna Ozerine teslrler yaparak inkrlapci Husya'yi istk ve ekmekten mahrum etmek tehdidinl ika edlyorlar.

Osmanh HOkOmet ve ordusu basmda bulunan ittihat ve Terakki Flrkasl'm Turk ve MOsluman memleketlerlne ait i5tila ve ittihat hrrslarr da bOtOn sark memleketlerine sirayet ederek, mOslGman kuvvetlerinln azadluuru Osmanlr lstllasinda gordukleri bu devir, TOrkiye Bolsevlklerl iQin muhit faaliyetlerinde en ziyade srkrldtklart blr zarnaru hanrlatrr. Mamafih Yeni OOnya Gazetesi, bir taraftan Alman krlmcma dayanan bu Istlla hareketinln memleketi ve mazlum halkt pek tehlikell ucurumlara gotUrmekte ve azadhjim ancak Rusya gibi Avrupa proletaryasi arasmda da It;:timai lnkrlabrn kryarnrna bagh olduqunu soylernekten, diger tarat-

tan ise, bu tehlikeyi bir tOrlO gormek istemeyen pasalar hiikiirnetinin memleket ve halka reva gordOkleri zulurnlerl tebltjiden hali kelmamaktedrr.

Brest-Litovski Muahedesi'ni lrnza eden ° zamanki muzaffer TOrkiye'nin Moskova'daki Sefiri Galip KemaH Bey'in Yeni DOnya ve muharrlrl aleyhinde verdigi 09 muhnra ile protesto, tutulan bu irsad ve muhalefet yolunun tarihi vestkalaruu tesktl eder.

Mamafth sunu da derhal soylemelidir ki, haklkatin karanhklar it;:inde kaybolduqu bu dar ve mOzi9 devir, bize, en lyi ve maksada en sadik arkadaslari vermistiro Muhtelif usera kararqahlanndan cikrp Kazan'a gelen felaketzede arkadaslartn ilk musaveresl, 25 Temrnuz 1918 Moskova'da Turk Sol Sosyalistleri Kongresr'nl davet etrnis ve bu konferans -Turklye KomOnist Teskllatr-rn dogurmu1;>tur.

lklncl devlr: TenevvOr devrl burada biterek konferansrn seclp aYlrdlgl rnerkezi heyet doqrudan dogruya teskilat lslertne qlrlslyor. Konferansm verdlql istikametler:

1. Rusya ve Tiirkiye'deki amele ve rencper ve askerlerimiz arasmda tebligat ve teskllat, lctlrnal lnkrlap cephesinin fikren ve fiilen rnudafaasr,

2. ilk miisait frrsatta TOrkiye'nin de eelbolunaeak vekillerinden miirekkep ilk Turklye KomOnist Konqresi'nln davet ve celbi, .. teskilatm frrka haline getirilmesi» suretinde konferanstan sonra, teskilatrmrz Flusya Komunist (Bol~evjk) Frrkasr'yla daha yakm mOnasebete girif;mekle beraber; benim butiin Rusya MOslOman lslert Merkezl Heyet idaresinde aza ve beynelmllel sark tebligat ve nesrlyat subesinde reis olmaklrqrm, biitun faaliyetimizin Rusya'daki Mi.isliiman isleriyle beraber ilerlemesine sebep olarak merkezi heyet ilk

• 98 •

• 99 •

teskllat devrinde butun maddi ve manevi vesaitini miisIiiman lslerl korniserliqinden ahyor, kuvvetinin miihirn bir krsmrm muslumanlar arasmda kuflenrnls fikirlerin yrkilarak inkdap ruhunun yukselmesine sarfediyor; bu meyanda Turk kornunlstlerl, Tatar sosyalistlerinin Kazan'da davet edilen ilk konferansrna istirak ile ilk programmrn tertibine fiilen istlrak ettigi gibi butun Rusya komunlst tesktlatlarnun Moskova'da acilan birinci kongresine de altr vekil verrneqe muvaffak 01- mustur.

Faaliyetin Dort Cephesi :

edllmls ve Kazan'daki «Ilrni heyet» yeniden teskll ve Of,! ay kadar idare olunarak Tatar maarif ve medeniyetine dalr blrcok rneseleler meyanrnda hat ve imla usu- 10nOn rslahma hadim bir konferansr da davet eylemis ve konferans miihim ve faydalr kararlarla islnde muvaffak olmustur,

Moskova ve idil- Ural'daki faaliyetimiz:

Turklye lie baslayan munasebetimlz, teskllatrrmza beynelmilel teskllatlar arasrnda mevki tutmak liyakatl n i vermes iy le 1919 Mart' rnda Mos kova' da iQti ma eden BeynelmileJ MU$avere Meclisi'ne bizim vekllimiz de dahil olmus idi. 34 memleketten blrcok vekilin gelmesi uzerlne Ot;:Oncu Enternasyonal'in ilan-i takrir etmesiyle TOrkiye KomOnlst Teskllati da OQOncO Enternasyonal Birinci Kongresi'nde vekilini bulundurrnustur, Su sene Temmuz ayrnda toplanan ikinci Kongre'ye teskllatirmz iki vekil gondererek inkilabi mOesseseler arasmda mevcudiyetini tasdik ettlrmis ve gelecek kongrelere dort rey lie istirak hakkmi ihraz eylernlstlr.

2. Kmrn'da: Sark cephesinin kara kuvvetferden temizlenmesiyle, biitun faaliyetin cenubi Ukrayna'daki Uskuro Patski saltanati Ozerine tevcih olundugu siradadrr ki, Merkezl Heyet, Idil ve Ural'da calrsan butun faa] arkadaslar lcin seferberlik ilan ederek Kinm hududuna hareket ediyor. «Yenl Dimya» Gazetesi rnuharrlr, mOrettip, huruf vesair levazumyla ~2 Kanunusani 1919'da Kmrn'a vannca,oradan Bolsevtklerle beraber cahsan Ktnm Kurultayi'mn sol sosyalistlerdcn miirekkep bir rnuslurnan komOnist subeslnl vi.icuda getirmi$ ve iki ay sonra davet ettigi kongresine 17 sehir ve kay teskllatmdan 30'u mutecaviz vekilin istirak etmesiyle Kmm'daki kornunlstlerln adedi 400'0 geQtigi anlasrlarak $U krsa zamana alt faaliyetin neticesini garmu$'

Gerek Turkler ve gerekse Muslumanlar arasmdakl faaliyetimlzl, memleket itibanyle, idil ve Ural'da, Klnm, Turklstan ve Azerbaycan'da olmak Ozere dart krsma ayrrmak mOmkOn olur.

1. Teskilatrmmn Moskova, Kazan, Samara ve Saratov gibi Idll ve Ural boylarrndaki siyasi hircreleri ilk faaliyet yuvasrru teskll ederler,

Bu muhtelif memleketlerde adetleri 500'e baJig olan Turk komunistleri, murtecl kara kuvvetlerle rnubareze maksadryla Turk estrlerlnden kml askerler tesk ll i ne muvaffak 01 rnus, Ufa ve Kazan' da ~ Cekosl ova ktOredilerine, Orenburg'ta ise Dutov Bandlsl'ne karst Husya'run inkrlap cephesini mudafaada yararhk gasterrnlslerdir. [dll ve Ural boyu, Cekoslovak menhuslanndan temizlenince, buradaki eski sosyalist MOslOman muesseselert yeniden ihya edilerek irtica ile Miibareze Komisyonu'na teskilatrrmzdan vekil olarak lstlrak

• 100 •

• 101 •

tur, Teskllatirruz bu arada «Kmrn Musluman Komiinlstler Olke Burosu- yarunda acilan ftrka mektebinde 27 qenc ve mOnevver komOnist yetlstlrrneye delalet ederek lnkrlabi harekete metin esaslar hazrrlamisttr. Turk[ere mahsus olmak Ozere Kmm sevahilindeki' sehlrlerde mill! teskilatlar yarunda TOrk komOnist subeleri ve oralarda yasayan Turkiyelller arasmda kU9Gk rnlkyasta TGrkiye amele ve rencper suralan teskll olundujiu gibi, esas yuvasi Turk askerlerinden mOrekkep olm~k Ozere beynelmilel Sark alayt da teskll olunmustur.

Kmrn'da nesrlyat lslerlne de kuvvet v~rilerek <t Yen i DO nya- ve Kin m Haberl eri is mind e i ki gazetenin sira He her gun cikanlmasma, Kanunu Esasi ve Istirakiyyun Program I gibi blrkac eser tercOme edilip, bunlar gerek Kmrn lclnde, gerekse TOrkiye sahillerlnden gelmekte alan kacak kayrkcilar vasitasryla rnernleketimizdeki amele ve rsncper halka dagllml$ ve bu kavrklarla arkadaslardan ve Kinm'daki amele ve askerlerd~n blrcoqu TOrkiye'ye gonderilmi$tir.

lnqillz - Fransiz donanmalanmn tehdidi ve Car saltanatrru Iadeye cahsan Dentktn'tn hOcumu karsrsmda 23 Nisan 1919'da ricate mecbur olduqurnuz zaman, KInrn'i inkrlap ateslerlyle tutusmus ve biitun azathk ilmltlerinl proletarya harekatina baqlanmrs bir halde birakiyoruz, Krnrn'da iken hayrrhahhk mOnasebetleri tests ettlqirniz mOlteci kurultaycilar, bizden sonra crkardiklan "Millet,. Gazetesi'nde bu ilmitlerl aciktan al;lga kuvvetlendlrlyorlardr. Sonra aldrqrrmz haberlere gore, oradakl Bolsevlk arkadaslanrruzdan ve bu hayrrhah inkrlapcrlardan 17 kahramanm Vrangel haini tarafrndan telef edildijii anlasrhyor. Buradaki teskilatrrmztn delaletiyle meydana cikanlarm Krrim hududunda krzrl asker sifatiyle dusrnan kursununa hedef olduklanru lhtirarn lIe zikretmek lazrrn gelir.

Klnm ricatinden sonra Odessa'daki faaliyetten de bahsetmek laztm gelir. Teskllatrrruz arkadaslarm blr krsm-i rnuhimmlni TOrkiye'ye nakletmek uzere MaYls 1919 tarlhlnde Odessa'ya gidildigi zaman orada 090neli Enternasyonal Subesl'yle tesriki mesai etti, Beraber getirdigi rnatbaasmda beyannameler ve OC;Oncu Enternasyonal Manifesti'ni nesrederek TLirkiye'ye gonderdi. 0 zaman bashca arkadaslanrmz, daha birtakrm amele ve rencper eslrlerle lki gem; lclnde memlekete sevkolundular ki, bu meyanda merkezi heyet azasindan lki arkadas istanbul'a gitmi$-ler ve beni murahhas olarak Ausya'da brrakmrslardr.

3. TGrkistan'da: Dart taraf dusman kuvvetleriyle sanlrms olan Odessa havalisinden 12. Ordu Cenup Grubu'yla muzafferane crkrhp Moskova'ya gelindigi zarnan, Turklye'de olan butiin vakalarrn Moskova inkrlap91 mehafilinin dlkkatlni celbettiqi gorOldO; vakia Antanta'nm lstanbul'u lsqall ve Osmanh Ordusu'nun kismen terk-l silah ile inhilale ugramasl uzerine taksim polltlkasmm bOtOn slddetly!e meydana crkmasr, kryam hareketlerine sebep olmus ve bu kryarru ldare eden Mustafa Kemal Pasa ise Bolsevlkler tle mimasebete giri$mek tesebbiislerinde bulunmustu, Rusya Komunlst Bolsevlk Frrkas, Merkez-i Umumisi ;Ie cereyan eden muharebede Turklya'de baslayan bu miidafaa-i milliye hareketine mOzaheret edilerek aynr zamanda teskilat namma vaki olan teklifimiz kabul edilmis ve bu teklif kendilerlne yazi He de teblig olunmusrur.

Slmdl bizim lcin Turkiye'ye yakmlasmak lazun 01· dugu hal de, cenup hududu kara kuwetlerle tamamen kapanrrus olduqundan, TOrkistan, iran ve Kafkasya yoluyla uzun bir seyahata rnecburiyet hasil oldu. Tlirkistan'a vusulurnuzde ise, Bahr-l Hazer sevahilinde ahvalin seyahata musalt olmamasi ve Turkistan lslerl Ko-

• 102 •

• 103 •

misyonu Reisi iliyeva Yoldas tarafmdan lilzum gosterilrnesl uzerine blrkac arkadas Kafkasya tarikiyle TOrkiye'ye gitmek uzere memur edilmls olmakla beraber, Taskent'te Gr; ay kadar kaltnrnaya meeburiyet hasrl 01- mustur.

, Bu srrada Turkistan KomGnist Teskllatr'nm Oc;lineli Kongresi ile burada intihap olunan merkezi komitenln faaliyetine lstlrak edilmls: bir taraftan rnuslurnan zahmetkesleri arasmda beynelmilel ink,lap yolunda fedakarlrk hislerinin intlsanna, diger taraftan tse mGIkiyet ve seriat meseleleri etrafmda halkm mukadderatryla oynayan irtlca kuwetlerine ve hususiyle oteden bert memleketi soymaya ahsrp nihayet komunist nikabi altrnda gizlenerek tsine devam eden kolonizatori ere karst milbarezeye kuvvet verllrnlstir. Sark'ta inkrlap yollanm acacak ve sark lnkrlapci ve komilnist teskilatlanru bir araya toplayabileeek blr mOesseseye ihtiyac oteden beri hissedilmekte oldujjundan, Taskent'te Beynelmilel Sark Tebligat $Grasl narmyla bir muessesenln vOeuda getirilmesine delalet olundu.

ButUn teskllat lsleri taraflmdan idare olunan bu mOessese icinde Cin, Kasqar, Buhara, Hive, iran, TOrklye komOnist teskllatlanru toplamaya rnuvaffakiyet hasrl olrnus ve az zamanda Turklstan'rn Sark memleketleriyle blrlesen biitun hudutlarrnda rabrta subelert acilrrus ve harlcte de gizli teskilata baslanrlmrsnr. TUrk teskilatma ait olmak uzere buradaSublrl yakmmdaki subeden baska, eski sehirde de bir sube acrlarak Sibirya'dan gelmekte olan esirlerin terbiye ve lase isine delalet olunmus ve TOrkistan Cephesi Baskumandanligl huzurunda Turk krzr] askerlerinden mirrekkep bir krta-l askeriye teskll edllmlstlr ki, bu krta simdl BakO'ya nakledllrnlstlr.

4. Azerbaycan'da: TOrkistan'da acrlan teskllatlar

etrahnda toplanan TOrk komOnistlerinin miktan 40'a balig olarak Bahr-i Hazer'In dusmandan temizlenmesinden sonra bu arkadeslardan 23'0 ile beraber TOrkiye'ye art faaliyetin Kafkasya'ya nakli kararlasarak 27 Mayrs 1920 tarihinde BakO'ya gelindi. BakO'ya gelir gelmez. tesktlanrmz ilk defa olarak TOrkiye'ye yakmlasnquu ve kendi kltlesl iclnde calrsrnak Imkaruna malik olduqunu hlssetmlstlr.

Teskllanrruz Baku ve etrafmda Turkiye'den bir veya diger suretle gelip toplanrms olan binlerce amele ve rencperler ile tuttuqumuz yola hayrrhah zlyahlar, salr ve ressamlar da mulakl oldu. Meslegimize mutekit bazi arkadaslar da tesktlata tlhak olunarak merkezi biiro yeniden faaliyete girdigi gibi, Baku'da evvelden tesklllne tesebbus olunan Tiirk kornite veya frrkast lagv ve yeni esaslarda teskil olundu. Bu hususta biraz tetkike ihtiyac var: Bir mi.iddetten beri Anadolu kryam hareketini lnkrlapcr Rusya ile blrlestirrnek ve Azerbaycan $Oralar HOkOmetini tesis etmek rnaksadryla Kafkas ulkesl ve Bolsevik frrkasryla beraber calrsan arkadaslar, evvela bir TOrk KomUnist Grupasi, son vakitlerde lse Turk KomOnist Firkasr vOcuda getirerek merkezi komitelerini Intihap etmlslerdlr, Buraya ittihat Ve Terakki HOki.imeti'nin harp zamanrnda bOyOk roller oynarrus bazi kimseleri lthal edllrnlstl,

Yakm mazileri memleketin son harp felaketlerlyle alakadar olan bu zatlarla amele ve rencper frrkasrru tesis ve temsil gayritabii idi.

Onun lcln bu teskilatm i1gasmda tereddOt olunmayarak eskiden berl Azerbaycan komunlstlerlyle beraber cahsrms olan ban komOnist arkadaslarrn Rusya ve Gilrclstan'dan gelenlere ilavesiyle vOcuda gel* rnistlr.

• 104 •

• 105 •

Grupa, Baku Teskllatr'na esas olarak kabul edilip, bu grupada TGrkiye Teskilatrrun Baku Subesl vGcuda getirildi. Ve bu sube, Azerbaycan Baku Komitesi'ne il~ hak olundu. Boylece vucuda gelen sube. faaliyetinde Merkezi Heyetle blrlesmls ve azasr 200'e balig olrnustur. Kayrt ve tescil esnasmda teskllata, maksad-I esasa hizmet edemeyecek birtakrrn sahrslann girdigi hissolunrnasryla, bunlar hakkmda tasfiye muamelesine tesebbiis olunrnustur, Baku Teskllatr'nm faaliyeti Meclls'e aynca takdim edlleceqlnden, bu bapta daha fazla tafsilata liizurn yoktur.

Kafkasya'da kalmrs olan TGrkiye amele ve reneperleri arasmda tesktlat artmlrrus ve boylece memleketimizde fikir nesrine hadim ve rnuhim bir basamak daha vucuda getirilmi~tir.

Veni ~ubeler:

Arzolundugu gibi. Anadolu ve Rusya dahilinde faaltyette bulunmus, Anadolu'nun muhtelif mahallerine gonderilmi$ arkadaslar tarafmdan a:;;aglda gosterilen subeler teskll edilrnisti: bu subeler, vekillerini elyevm kongremize gondermi:;; bulunuyorlar.

• istanbul ~ubesi: 919 senesi bidayetinden beri hal-l faaliyettedir. Haziran bidayetinde Baku'dan iki ar. kadas gonderilmi$ti. istanbul Subesi'nden bugOn kongrede mOteakip vekiller" bulunuyor.

• Zonguldak ~ubesi: Abdurrahman v~ Ahmet vetdaslar Haziranda teskllat icin gonderilmi:;;ti; Eregli ve Zonguldak'ta subeler acarak faaliyette bulunrnuslar ve kongreye vekiller celbe muvaffak olrnuslardrr.

• Trabzon ve Havalisi: Yusuf Kemal Yoldas tarafmdan ve Rize'de subeler acilmrsnr.

• Nahcivan $ubesi: Nahcihan'da hem Anadolu ile muvassala ve rnunasebet temin etmek, hem orada blr sube aernak Ozere Haziran evasinnda Cema! Yoldas

Merkezi' heyetin faaliyetlne gelince, bunu anlamak lcln bir kere merkezi heyetin esas teskilatina vakrf olmak lazrmdrr.

Merkezi heyet, teskllat, tebligat, matbuat, revabrt, istihbarat, harbi subelerlnden, bir de umumi kitabet ve mali subeslnden terekkOp eder.

Te,kilat l?ubesi'nin Faaliyeti: Bu sube faaliyetinl Turklye ve Kafkasya'ya alt olmak uzere 09 ay zarfrnda memu! olmayacak de recede tevsi etmtstlr. Aynca tafs iii gorO I eeeg i Oze re, bllhassa. i stan bu I ve etrafr, maden ocak mmtakalan ve Karadeniz sahilleri gibi Avrupa emperyalistlerinin Istllasma rnaruz mmtakalarda calrsrms ve Sark Beyenelmilel Konferanst He teskllaturuz kongresinde 100'e yakm vekil bulunmasma muvaffakiyet hasrl olmustur,

O} isimler basil I rnetinde voktur.

• 106 •

• 107 •

ile Salih Zeki, Hilmi, Hakki, NUre,ttin yoldaslar g6nde~ rtlrnts ve orada bir sube acrlarak arzu edilen sekllde faaliyette bulunulmustur, Salih Zeki Yoldas'a Erzurum, Sivas, Ankara ve Trabzon havalisinde faaliyette bulunmast icin vekalet verilrnistir. Yekaterinadar, Novorossisk, Tuapse subelerl, T~mmuz evahirinde Kuban ve Curnl, More (Karadenlz) Kubtrnasi ile Anadolu'nun Karadeniz sahilJerinde teskllat yapmak, konferansa ve kongreye vekiller getirmek uzere gonderilen Baha Ali Yoldas'Ia diger 20 arkadas taraftndan Yekaterinadar, Novorossisk, Tuapse'de sube acrlrms ve Anadolu ile bu 9 u be I e rde n 125 kad ar ve ki l 9 eti ri I m i sti r Bu n lardan 51'i TOrkiye'den ve 70'i simall Kafkas ve Karadeniz sahi!indendir.

Bundan baska Baku'da bir sube teskll edllmlstlr.

Oltu'da bu!unan teskilat He rniinasebette bulunmak Ozere Yusuf Ziya ve lran'da Hint'li efrat arasmda propagandada bulunmak Ozere Sadrk, Kuban ve Rostof havalislnde kesif miktarda slvil TOrk eslrleri bulundugu anlasrldrqrndan, oralara da Nafizade Alaattin, Burs ve yitof yoldaslar g6nderilmi$ ve askeri teskllat lcln binden fazla TOrk esir ve askeri toplanrrustrr.

Telif ve Terciime Komisyonu :

Matbuat ve TebJigat Faaliyeti:

Bu nam He bir komisyon teskll edilerek Kanunu Esasi, Kornunlst Frrkast Proqrami. l.enln'in TercOme-i Hall, Lenln'ln Burjuvazya Demokrasvasi ve Proletarya Diktat6r10g0 Hakkmdaki Nazarian, Komiinist Partisi'nin Serhi KomOnist Beyannamesi (Manifest), Sai ve Ser~aye: Bolsevizrn Nedir, $Ora Hiikiirnetl Nedir Ve Nasil Teskll Edildl, Krrrmzt Ordu Kitaan, Frrka Hiicrelerl Talimatnamesi, Cocuk Dostu, Mektebe Kadar Terbiye Muesseseleri Talimatname ve Programlan narru ile 12 adet kltap tsrcume edllmlstlr.

l.enln'In Tercurne-l HaU, $Oralar HOkOmeti Nedir, KomOnist (Bolsevlkl Proqrarru, Burjuvazya Dernokrasyasi ve Proletarya Dlktaturast nammdakl kitaplar tabedilmls ve digerleri tabedilmek Ozere~ir, Bunlardan baska KomOnizm Elifbasl. HOkOmet ve lnkrlap, Altma [badet, BOyOk Ba$langll;, Enternasyonal Tarihi, Mahkeme ve Sosyalizm, Kanunu Esasi kitaplan da krsrnen tercOme edilerek yakmda ikmal edilecektir.

Levhalar: Hessamlanrruz tarafrndan amele ve rencperlertmizin get:;:irdikleri elim hayata ait 29 levha da tersim ve teshlr olunmustur,

Siyasi Kurslar: BakO Teskllan'na merbut olmak Ozere 17 Haztran'da bir de slyasl frrka mektebi aQIIrmstrr. Bu mektepten rnaksat, amele ve asker arasmda lctirnal lnkilabm esasrna vakif yoldaslar yetlstlrmektedir. Mektep, 50 talebe He tedrisata devam etrnlstiro 4 EylOI 1920 tarihinde blrlncl devre ikmal edilmls ve 40 gene;: komOnist sahadetnarneslni alrmstrr. Mektepte okunan dersler sunlardan ibaret .id;: Tarih-I Medeniyet. lctlmal lnkilap Tarihi, lktisat, lktlsad-i Siyasi, KomOnist Programl, Turklye lnkrlap Tarihi, $Oralar Hii-

«Yenl Dunya- Gazetesi: BakOda tekrar lntisar ederek, bugOne kadar 11 niisha crkrms, her nOshadan 2000 adet Turkiye'ye; 1000 adet Azerbaycan'a, 350 adet Rusya ve lran'a, 350 adet Turktstan'a gonderilmi$tir. Slrndi her bir nOshadan lhtlyat olarak 4· ,500 adet depoda mevcut bulunuyor.

• 109 •

• 108 •

Rablta ve istihbarat ~ubesi'nin Faaliyeti :

cadeleye giri~en Anadolu, ictlmal inkrlap icin sarkrn hig btr tarafmda gorOlmeyen lsttdatlar gostermektedir. AnadoJu'nun Trabzon, Erzurum, Esklsehlr gibi sehlrlerlnde komOnistligi alenen mOdafaa eden «Albayrak-, .. i~gi" narnlanyla gazeteler crkanlrms ve lstanbul'da komO n ist a rkadasl a r tarafmdan «Kurtu 1 U$" ism i nde bi r de mecmuanm nesrlne muvaffakiyet hasrl olmustur, 5 nurnarasr crkan bu mecmuada OgOncO Enternasyonal He mOttefikan gall$tlgl alenen yazrlmaktadir ki konqrernlz, bu gazetelerin mOessis ve muharrirlerinden bazrIanru faaliyeti Ierne alrrus olmakla halz-l sereftlr,

kurnetl Kanunu Esasisi, Kooperasyonlar, Frrka Tebligat ve Teskllatr, Cografya, Tarlh-i Umumi, Musiki.

Bu subenln Sark'a ait rabrta ve lstihbar faallyetl, Turkistan'da teskil olunup, Pamir'den Bahr-l Hazer 'e kadar Intlsar etmis alan Beynelmllel Sark Tebligat $0- rasi vasrtasiyla cereyan etrnis ve yeniden garbe dogru tevsi edilerek Nahcivan ve Karadeniz'de tests olunan bazi noktalarla irtibat temin olunmustur, Bu sube tarahndan slrndiye kadar 34 arkadas lse gonderilmi~, bu ahvale dair 29 layiha ve mektup ahnrmsnr. Su muharrerat leinde kryam hareketlerinin basmda duran kumandan ve valilerden kUl,fuk zablt, amele ve askerlere vanncaya kadar bircoklanrun g6nderdikleri rnektuplar vardrr ki, bunlann muhteviyatl memleketin muhtelif tabakalan arasmdaki ahvali ruhiyeyi pek a$ikar olarak gostermektedir. Turklye'de kumandan ve valller, pasalar da dahll olduqu halde bolsevlzmln halaskar bir kuvvet olarak telakki edlldiqinl soylesek dogru olur, Yalruz buyuk memurlar korniinlzrnln Turklye'de de tedricen ve yukandan a$aglya dagru ve muhil (muhayyel?) bir usulde tatbiki mumkun olacaquu dusunmekte, arneIe ve askerler ise, harbin ve milJi rnudafaanm en biiyuk aglrlrklan kendi sirtlanna yuklendlqlnden ve zengin srruflann kendilerini yine istedikleri gibi soyduklarmdan ~ikayet ederek buna nihayet vermek igin care aramaktadtrlar.

Hulasa, Antanta'ya karst son azirn ve karar ile rnu-

Harbi ~ube'nin Faaliyeti :

Daha Turklstan'da iken TOrkiye'de tebligat ve tesl<i!iU lslerlyle mesqul olmak Ozere gonderilen Abid Alim Yoldas tarafrndan Baku'da TOrk esir askerlerlnden mOrekkep bir komOnist kita-I askerlyesl teskil edilmek Ozere tssebbusatta bulunulrnustu, Merkez. heyet, BakO teskllat islerlnl yoluna kar komaz, krta-l askerlyeyi kendi idaresine alarak, kumandan ve siyasi miiridler tayin etmls ve sevklyat cihetiyle her tesekkul eden asker. krtanrn bir kumandanhjia merbutiyeti IOzumuna nazaran bu kitarun da 11. Ordu Kumandanhjir'na rnertubiyeti temin edilrnlstir.:

Bir mOddet sonra TOrkiye'den alman haberlerde miimkiin olduqu kadar suratle muavenet edilmesi arzu ve taiep edildiginden burada mevcut TOrkiyeli amele ve rencperler He iiseradan daha blrcoklanrun il· tthaki ve teskllat ikmali sonunda frrka-l askeriyenin

• 110 •

• 111 •

A?adolu'ya gonderilmi$ ve bu maksatla Rusya $ura[ar Hl.JkOmeti ve 11. Ordu Kurnandanhqr. lle Sube rnuzakerata baslayip esas maksadrru elde etmeye muvaffak 0[mll$tur.

Bu suretle eski KomOnist krta-I askeriyesi, bu krzu flrkamn eski kadrosuna kabul edllrnls ve Birinci Ni$al)cl AlaYI narmyla bir alay teskll ve yeni kumandan v~ siyasi komiser tayin edilerek frrka kararqahr da kOI;uk mikyasta tesktl edllmlstlr. Bundan baska lceri Rusya'da userayi toplamak lcln 20 kadar arkadas gondetilerek oralardan gonOIiO ce/bedilmeye baslanrrus ve Azerbaycan $uralar Cumhuriyeti dahilinde ise TOrkiYelilerin seferberllq! llan ettirilmls ve lse baslarulml~tlr.

Birinci Alay'm meveudu az mOddette tezayOt lle 700'e karlp bir hale geldigi ve seferberlik muvaffakiyetle devam ettigi siralarda Moskova'daki Anadolu E[Ciligi'nin vekili olan lbrahlm Tali Bey'in 11. Ordu Ku~qndam ve Merkezi Heyet ile millakatmda .rOrkiye'~'I) adama thtlyaci yoktur, ancak esllha ve eephaneye Ihtiyaci vardrr,» yclunda yak; alan ifadesi Ozerine Ordu Kurnandanltjn tarafrndan seferberliqln durdurulmaSl hususundaki lstlfsara tarafuruzdan cevabi muvafakat verilerek seferberlik durdurulrnustur. Boylece 15- 20 bin klslllk mOsellah bir kuvvetin mOstevlilere karst g0trderilmesinden -maahaza Anadolu kryarncilan lie arada bir suitefehhOm vOcuda getirmemek maksadryla-c; sarfmazar olunmus vemOhim bir firsat elden ka- 9Ir,lml$tlr. Slrndlkl halde mevcudu bine yaklasan alayrn lklncl haftaya kadar Anadolu'ya sevki hazrrhklanyla lIgra1illI maktadrr.

Bundan baska harbi sube yanmda blr de Esirler $ubesi acilnus ve Rusya'nm muhtelif yerlerinden gelen esirlerden askerlige gidemeyenler arasmda tesvi-

kat lslerlne germi verilerek, bir taraftan da laseler! temin edllrnls ve slrndlye kadar BakO'ya qelen 1099 esirden 349 klslllk iki kafile Turklye'ye gonderilmi$tir.

Kitabet ve Maliye $ubesi'nin Faaliyeti :

Merkezi Heyet'ln 26 Mayrs 1920'den 10 EyHH 1920 tarihine kadar devam eden rnuamelatr, kuyudat defterlerine gore 1401 giden, 202 gelenlerden Ibaret olmak Ozere 1603 keglt yekOnuna balig oluyor. Bu muharrerat lclnde flrka lslerl lcln 52 ve asker1 lsler ic;in 21 klstye verilen tasdiknameler vardrr.

Maliye lslerlne Gelince :

lBurada Meelis, Suphi Yoldas'rn sozOnO keserek hesabat hakkmda Meclis'te tafsilli maJumat verilmesine rnusaadeolunmarrue ve hesabati tetkik ve netlcesl. ni arzetmek Gzere Ahmet Cevat, Yakup ve Abdurrahman yoldaslardan mOrekkep bir komisyon secmistir. Bununla beraber Mustafa Suphi Ycldas, mallye cihetinden teskllatm gel;irdigi muhtelif devlrleri muhtasarca anlattiktan sonra eozlerlnl soyle bitiriyor:)

Bu tafsllattan anla$lldlgl iizere, teskllatrrmzm masraft bGyOk blr tasarruf ve itida\ ile iera edilmektedir. Bunun sebepleri:

• 112 •

• 113 •

1. Tiirklye ile muvassalanm son zamanlara kadar pek muskul nlrnasi dolayrsryla rnuntazarnan para gon· derilmesinin temin edllmernls olrnasr,

2. Mem[ekette masraf kontrol edeeek yuksek tsskllatm henuz mevcut clmamasi eihetiyle, giden tebIigcilere asgari rnlktarda para verHerek hislerinin inklsafrna cahsrlmasi ve nihayet ihtiyat bir krsim meblagm muhafazasi flklrlerlyle izah olunabilir. Hazrrda yollar temin edllmls olduqu gibi, mesul arkadaslartrmz da, istanbul ve Anadolu'da .;ogalml$ olduklanndan, clddi faaliyet netieesinde kasarruz varldatrmn silratle yOkseleceqtne suphe yoktur. Bununla beraber, btzlm para sarfiyatmda tasarruf, teftls ve ihtiyat prenslplerlnl terketmememiz lazlm gelir.

Buqiin beynelmilel inkdap muhitinden yardrrn almakla heraber dusunmeltvtz kl, rnemlekette kara kuvvetlerle carprsarak beynelmilel Inkllap muhitiyle munasebete giri$emeyeeegimiz zamanlar da gelebilir. Bu gibi zamanlarda rnuzayakaya tahammiil haysiyetini slmdlden kazanmaya calrsrnahyiz.

lste arkadaslar, boylece size aln senelik harp ve mubareze tarihinin rnuhtellf safhalan hakkmda malumat verdlqim gibi, aynr zamanda TOrkiye Komunist Teskilati Merkezi Heyeti'nin hulasai faaliyetini arzetrnls oldum. Heyet-i Merkeziye, bu faaliyeti He Tiirkiye amele ve rencper halkrmn zalim ve yagmael hGkOmet ve devletler ayagl altmda ezilmls olan hukuk ve metalibatmr beynelrnllel lnkilap ufuklarmda gostermeye muvaffak oldu, $imdi ise bu hukuk ve metalibi, krztl bayrak halinde TOrkiye ve Rusya'daki komOnist arkadaslanrruzm blrlestlklerl bu muhterem kongreye takdim He vazifesini ikmal etrnls oluyor. Bu kongrede birleserek inkllap~llIktaki itimat ve kuvvetlerini artrran

kornunlst arkadaslanrmzm mukaddes bayraglmlzl yere dusurrneyerek zafer ve ikbal yolunda daima ilerlye biiyOk adrrnlar atacaklarma Omit ve ltlmadtrruz tamdrr.

• KONGRE'NIN SONUNDA MUSTAFA SUPHI VOLDA$'IN NUTKU

Teskllat devirierini geciren ve slmdlye kadar birer grup halinde yasayan Tilrklye komOnistleri, bu konqreden rnutesekkil ve mOttehit bir frrka olarak crkmakla, yeni bir devre-I hayata ayak basryorlar, Frrkanm anOnde duran birinci vazife: Bundan sonra memleketimiz amele ve fukara rencperlert arasrnda fikrimizi kuvvet ve sOratle nesrederek halkm mukadderatrru kendi eline vereeek sebep ve kabiliyetleri hazrrlamaknr, TOrk kornunlstlerl 09 seneden beri Rusya lctlrnal lnktlabt lI;;i nde bi rcok safha [a rdan gec;;ti I er.

Zaman oldu kl, karsrrmza crkan kara fikirli mOrtecller, Turklye'de amele ve rencper suufuun meveut 01- rnadrqmr, olsa bile, ham mall arm memuriardan iyi yasadrklanm soylemekten utanmadrlar, Son zarnanlarda ise, bllhassa istanbul. izmir, Konya, Erzurum, Ankara ve Eskisehir'de vOeuda gelen amele ve rencper narm altmda inkdapC;;1 mOhim blr srruf yasryor. Gmttvanz kl, istanbul ve Anadolu reneperleri yakmda mustevll ve zalim butiin kuvvetleri toplayarak hayat ve mObareze faaliyetini kendi kollanna almak Iktidanm gastereeeklerdir.

Zaman oldu kl, TOrkiye amele ve rencperlerl. mOstebit vall, hakim ve pasalar karsismda soz soylemek

• 114 •

• 115 •

cesaretini bile gosteremezdiler; fakat son vekayi gosteriyor ki, istanbul Hukilrnetl'nln ve padlsahm ingilizlerle blrleserek memleketi sattiklanru halk pek iyi anhyor: Turkiye'nln mazlum amele ve rencperler ve askerler, bu alcakhqa, bu hiyanete karst, sungusunO oradakl aga ve pasalann gogsOne cevlrmis. muharebe edlyorlar, (Alkrslar)

Ve nihayet zarnan oldu kl, arkadaslar, Turklye'de komUnist teskllatr olamaz, dediler; fakat, Turklye'nln muhtelif sehirlertnden gelen komOnist vekiller, bunun aksinl ispat ettiler; Turklye'de amele ve rencper komunlst tesktlau gittike;:e geni$liyor ve kuwet kespediyor. $imdi KomOnist Frrkasr'run mOstemlekeci kuwetlerl ezmeye azirn i$yi halka rehber olacaqma hie;: suphe edilemez. (Alkl$lar)

KomOnizm mubesalrlerlnden Engels, bir eserinde diyor ki: -Yeryuzundekt teknika zulme alettlr. Zaman gelecek ki, teknikanm terakkisi eseri olarak yeryuzunO kan deryalan alacak ve zalim Imparatorlann taclan bu kan deryasma yuvarlanacak, bu taci yerden kaldrnp basma koymaya cesaret edecek bir adam bulunamayacaktrr.» lste, bu devir hulul etmlstlr: Rusya'da, Almanya'da, Avusturya'da, TOrkiye'de, carhk, imparatorluk, padlsahhk artrk bir daha necat bulunmayacak tarzda Ylkddlgl halde, hie kimse cesaret edip de, 0 tacIan basma get:;:lremiyor.

Vaktiyle halka zulmedenler, bugunkO amele ve rencper lnktlab) huzurunda diz cokerek mazlum halka taraftar ve hizmete amade gozOkOyorlar. (Alkl$lar)

Memleketimizde her tOrlu derece ve suuf ahit ve yalanlanmn yerinden oynadlgl boyle bir devlrde, boyle blr devr-i buhranda, i~C;i halkm rnukadderatrm kendi eline alarak i$ gormesi bir zaruret hallne giriyor. Bu ls-

te dogru yolu gostermek vazifesi KomOnist Frrkasr'run uhdesine dusmektedlr.

Korniinist Frrkasi lcln memlekete musallat alan haricl dusmanlan kovmak nasrl bir vazlfe ise, dahilde halkrn srrtmdan gec;inen yagmaci tufeyli srruflartm da hazrrytylctltk halinden cikanp yumruk altmda lsletrnek de, 0 derece esash bir vazifedir. Bu iki cihetin ternini iledlr ki, KomOnist Frrkasi mazlum amele ve rencper halka karsi hizmetini if a etrnls ve ortadan srrnflar farkr kalkarak heyet-i lctlmalye. adalet-l hakikiyeye nail olmus olacaktrr. Onun icln son soz olarak diyelim ki:

Yasasm Turklye KomOnist Frrkasr!

3. Bollim

ETHEM NEAT VE

HiLMI OGW HAKKI

Oc;iincu Klslm

Trabzon'da 28 - 29 Kanunusanl 1921'de oldurulen 15 yoldastan -Suphl-ye dair rnecmuarruzrn birinei ve ikinei krsrmlannda mufassal malumat verilmlstlr.

Burada Ise: Ethem Nejat ve Hilmi oglu Hakki yoJdaslar hakkmda elimize get;:mil? materyallerin bazilarrru dereediyoruz.

TAHRiR HEVETi

• ETHEM NEJAT ARKADA$

ETHEM NEJAT Mete Tuncay'in «Tiirkiye'de Sol Akunlar» adh kitabrndan almrrustrr

Mustafa Suphi facias In I yadederken, bu faclada beraber kurban giden Ethem Nejat arkadasi da yadetmernek rnumkun deqlldlr, Ethem Nejat arkadas, bu grup dahilinde, Suphi'den sonra en munevver, en degerli ve umumuna nisbeten de daha eskl inkrlapcr bir arkadas idi. Evett Ethem Nejat. gerc;i cok eski bir sosyalist degildi; onun sosyalistligi ancak 1919 senesinden bashyordu, Ve sosyalizmdeki vukufu da, alelumum o giinku Turk sosyalist ve komunlstlerlnln ekserisi glbl, cok derin ve altmane degildi; tam bir marksist noktalnazanna malik usul sahibi bir komunist sayrlamazdr, Fakat kendlslnln mutenevvl ve geni~ malurnan, miicadele ve teskllat lslerlnde kazanrrus olduqu g6rgusu, muhtelif rnernleketlere olan tetkikat seyahatinden ettl- 91 musahedat ve lhtlsasatr, onu Tilrklye gene; mOnevverleri arasmda, rmistalt bir sosyalist yaprms idi.

Ethem Nejat Yoldas, eskiden bert genc;ler arasmda ve yoksul mOnevverler arasinda teskllat i~leri lcln

• 122 •

• 123 •

de kafasuu yormakta idi. Onun 1914 ve 1910 senelerinde Esklsehir'de oturarak, ekser Anadolu merkezlerindekl muallim ve rnualllmelerlteskll ve taazzuv ettlrmek lcln sarfettiql emekleri, yazdlgl ve bugOn, .. C. Selim» Yoldas'ta da blrcok nushalan bulunan uzun uzun mektuplan gerei 0 gUnden itibaren mUsbet bir netice verrnemlslerse de, elbet blrer tartht kiyrnetl haizdlrler.

Fabrikalarrn ve hususl sanat yurtlarr ve tezqahlann mUnevver sanatkarlanndan, ustalardan, ustabasilardan mUrettep olan bir -Osmanh Sanatkaran Cernlye, ti» mevcut ldl. Muharebe zamanlannda blraz daha Turklesen ve turkculesen ve "TUrk Ocaqr» He bir siyaset taklp eden blr «yuva-ya sinen bir cemlyetln hayatmda da, Ethem Nejat Yoldas'rn lstlrak ve rolu mevcut idi. Bllahare «Turk Sanatkarlan Yurdu» namryla adrrn turkcelestlren bu cemiyetin, daha ztyade turkcelesmestnde, belkl de Ethem Nejat Yoldas en mOessir rolu oynarmstr.

C;OnkO gayet garlbet olarak Ethem Nejat Yoldas, kendisi «Qerkes» olduqu halde, hemen 1917 senelerine kadar mutaasrp blr .. Turkeu» ldi. Ve Turkc;:U1Uge, TUrk- 9ulOk terbiyesine dair blrkac risale bile yazrnrs ve nesretttrmts idi. Fakat Ethem Nejat tUrkQliIOgOnde de bir yenillk ruhu, yeniye dogru kosrnaya temayulun mevcut oldugunu inkar etmemek lazlmdlr. Nejafm takip ettigi tOrkelOlukte, .. Yenl Mecmua-cilann hukumet vesalt ve kuvveti He propaganda yapmakta olduklan «ananeperestli k,. lrusca: tradits i anal/zem) nam I a ltmdaki rnuhafazakarhk ve mOrtecilik ve «haklrnlyetl milliyenin saltanatmda temerkGz ve tecelllsl» perdesi altmdakl mutlakiyet hastalrklan yok idl. Onun takip etmekte oldugu tOrkeOlOk, -Zlya Gokalp .. in mistik, skolastik idealizme karrsrk propaganda yapmakta oldugu, ve bi r "Osman II» gazetec Is i tarafrndan bilhak .. kara

tehllke» diye tesmiye edllmls olan «murteel tUrkeuIOk .. ten tamamen ayn idi.

Fakat biz, bir milliyetperver olduqu halde, sosyalizrn ve komOnizm hareketlerine kansrms bir -vabanCI" nazanyla bakabilmek ihtimalinden Ethem Nejat'i uzak tutmak istiyoruz. Onun, 1914 senesinden beri muallime ve rnualllmler arasrnda tesktlat lslerlne dair propaganda yapmakta bulunrnus olmasi ve «sanatkar» larrn «meslekl» uyusmalarr icln eskiden beri calrsmasi gasteriyor ki, Ethem Nejat'm eskiden beri bir «milli sosyalizm .. ternayulu mevcut idl. Bu «rnilli sosyallzrn» meselesine dair nasi I blr nazariye beslemlstlr, bilemeylz. Fakat bizzat tercume-l hali gasteriyor ki -ager tesm i ye mOm ku n i se 1- eski bi r «rn illi sosyal i stl " karsismda bulunuyoruz COnkU 0, 1918 senesine kadar hem blr «tiirkcu» ve hem bir -mllli sosyallst-ttr. 1918- 1919 senelerinde Almanya'da fazla kalan Ethem Nejat arkadas, oradaki amele ve sosyalizm hareketiyle daha yakmdan tarusrmstr,

Ve 1918 - 1919 senelerinde. Alman rnustakll sosyallstlerinin hareketlerine, bazi Turk arkadaslanyla beraber, bllfill lstlrak etti. Bu esnada sosyalizm meselelerinl gerek ameli ve gerek nazarl cJhetten daha zlyade tarurrns alan Ethem Nejat Yoldas'i biz artrk bir -proletarya mucadelectst» manasmda olarak -sosyalist .. kabul edeblltyoruz. Ve bilahare «proletarya diktaturasi- esasrru da kabul ediyor, kendisine .. komilnlst» unvaruru iftiharla intihab ederek "OeOncO Enternasyonal-ln inkllapt;:1 krzrl bayragl altma giriyor.

Kendisine henOz -komunlst- unvarnru vermeye korktugu bir devrede biz Ethem Nejat'l «sosyallst» olarak garmG$ idik. Onun sosyalistllk devrindeki faaliyeti «Tiirkiye i~9i ve Ciftei Sosyalist Partls!- namwla 1919 senesi 23 EylOl tarihinde istanbul'da tesekkul eden blr

• 124 •

• 125 •

munevveran ve gent;:ler teskllati dahilinde ve bu mahfilin nesrettljjl -Kurtulus» Mecmuast'ndadtr. Bu devredeki faaliyetimizde srkr bir musareket mevcut ldi. Onun Icin, burada bir iki sahst hatrrayr da zikretmeden get;:emeyecegim. Bize tecriibeler gostermi~ Idl ki, Sosyal Demokrat Frrkasi Merkez-i Umumisi'nin. lctlmal inkrlaba ve amele menafiine hadim ananeleri azmhkta idl ve binaenaleyh, amelelerin hayll inclzaplan oldugu hal de, llerletmek murnkun olarmyordu, Sirf siyasi mevki ve menfaat lcln, ftrka tesklllne istirak etmls olan Doktor Hasan Brza, Halit, Dava Vekili Vasfi Tayfur vs. gibi buyuk burjuvalarm yamaklan, usaklan ve kut;:uk burjuva olmaya cahsan yardakcrlar, frrkarun emekcllesmeslne, lnkrlapcrlasmasma mani olmaya t;:a"{lIyor!ar; ink.lapG' unsurlan dahili rnacadele ihtiya. CI karsismda brrakryorlardr, Diger taraftan u HOseyin Hilmi »nln diktatorfOgO altmda yuvalanan .. Turklye Sosya list F. rkas I» dah i Ii nde ayru vazi yetl e ayn I m ilea de Ie devam ediyordu. Frrka'yi dahilden fethetmek, Hilmi'nin diktatorliigunO de devirmek iGin cahsan Sadrettin Celal'e karst da, «Hilmi Yoldas», Sosyal Demokrat Frrkasr'nda Doktor Hasan Brza'Iann bize karsi devam ettirdigi rnucadelesinl devam ettiriyordu, lste bu karqasaIlk esnalarmda tesekkul eden «Turkiye i~t;:i ve Ciftt;:i Sosyal ist Partlsi ». Ethem Nejat Yoldas 'a gore de bi r rnilnevverler teskllan oldujiundan, daha ziyade halk kitlelerl teskilati olan «Sosyal Dernokrat» ve «Turklye Sosyalist» frrkalanyla uyusmak, blrlesmek lazrmdr. Benim kanaatime gore, boyle bir ittihat vucuda gelmedig; takdlrde, kitleyi son yeni frrkaya cekrnek zor olacagl gibi, otekiler dahillnde de sirf onlann rehberleri arasmdaki 0 «yan burluva- ekserlyetlerlyle arnele menafiine pek buyuk bir ls gormek mumkun olamayacaktr. Ve nasil ki, haW da olarmyor. lste Ethem Nejat Yol-

das'm, her Og frrkada hukum suren «bas kayrrncrhk(separatizm) temayOlatma ragmen. bu Ot;: frrkanm birlesmesine butun samimiyetiyle calrsmasr, onun gayet amell ve musib bir noktalnazara rnalik olduqunu gosteriyor. Fakat cok yazrk ki, ta 0 gOnden ltlbaren, istanbul amelesi arasmda bir «cephe birligi» viicuda getirecek alan bu resebbusiimuzde biz muvaHak olarnadik. Huseyln Hilrnl'nln 0 gunlerde yrkrlamayan diktat6rlOgO, Sosyal Demokrat Merkezi Umumisi'nde kahir ekseriyetin kucuk burjuvalar elinde olrnasr, son uciincil geng mahfildeki bazi qenc arkadaslarrn fazla sinirliligi, umumi sosyallst konferansi akdine vazlyet-l slyaslyedeki buhranlarm ve harekatm genGliginin mOsaade etmemesi, bu lazim tesebbusu neticesiz brraktr, Bu Ethem Nejat'la benim musterek bir muvaffakiyetsizligimlz idi. Bu tesebbustekl muvaffakiyetsizlikten sonra Ethem Nejat Yoldas, kendi arkadaslan arasmdaki «tesettutu efkar-dan, srrasi geldikt;:e slkayet etmeye ve ilk frrsatta Rusya'ya gegerek orada cahsmak lstsdljiinl ve daha da, lnkrlap stajr yapip geldikten sonra bu cephe birligini kuvveden fllle cikarmaya muhakkak muvaffak olacaqrru soylemeye baslarrus ldi. 1919 senesinde muhtelif amele teskilatlan ve muhtelif sosyallst "flrka-lan tarafrndan, -Intlhabat Kanunu-nu protesto etrnek uzere toplanan «lstanbul'un ilk Sosyalist ve AmeIe Mitingi»nde, .. Azizim, bu miting. blzlm yapmak lstedigimiz tek cephenin mukaddemesldlr> diye ilmltlenmlstl. Ve ben de 0 Omide duserek nutkumda 0 suretle lrad-i kelam eylernls idim. Fakat bllahare, tecrObe de, aldannus oldugumuzu gosterdi.

Ben Anadolu'ya geQtikten soma kendisinden mektup alarnadrrn, Rusya'ya hareket ederken Sarnsun'dan yazdlgl mektubu, hukumet eline gectiginden okumak mumkun olamadi,

• 126 •

Ethem Nejat Yoldas, Suphi kadar birkalem sahibi idi. Yazdlgl makaleler alimane olmamakla beraber, telkin kuvvetinemalikvecaziptir.ZamanlylaEdirne.de nesredllrnls olan «Sai ve Amel Mecmuasi» bashca Ethem Nejat'rn eseri saytlabilir. Kendisine sosyalist ve hatta kornunlst narru verdikten sonra yazdlQI rnakaleleri arasrnda, kiit;:uk burjuva ve munevveran sosyallzmine temayUl gayet kuvvetli gozukmekle be raber, cok samlml ve lnkilabkaranedir. Sanki ondaki kut;:Ok burjuva ve mOnevveran temayOIO, onlan lnkilap harekatma celb ve eezb icln kullarulmrs mahirane bir manevra qlbi gorunmektedir.

Sosyalizm ve komiinizm harekati henOz pek qenc alan TOrkiye icln bunlar en sayaru dikkat simalar idi, Alelumum memleketlerde sosyalizm harekatrmn baslanqrclarinda boyle sahslyetler zuhur ederler. Ve kendl devirlerins alt vazifelerini, muvaffakiyetli muvaffakiyetsiz if a eylerler. Bunlarm hayatlanrun ve eserlerlnin tetkiki, 0 memlekette sosyaltzmln ilk tnklsahnda alrnmak istedigi istikametJeri gosterir. Bu itibarla biz olGmlerini acrlarla karsiladrqrrruz bu arkadaslanrmzm eserlerini toplamak ve tetkik etmek meeburiyetindeyiz. Bilhassa bu eserlerin buqiin henuz propaganda kuvvetleri de meveut bulunmakta olduqundan, bunlan toplayrp nesretmek, genQ Turk kornunlstlerlnln borelanndandir,

• DAROLMUALLIMINLi GENC;LERE

23 Kanunusani 1923

ZENON

Anadolu'da, Rumeli'de, on seneden fazla sizin araruzda, sizin metruk ve mahrum muhitinizde sizinle hemdert yasadrm. Parlak unlforrnah ve srk tuvaletli Sultani talebesi sizlere tezyif nazarlanyla bakarken, ben sizlerde eok yOksek, cok vakur ruhlar okudum,

Biliyordum ki, siz hep proletaryarun cocuklan ldiniz; ekmek parastm gOG cikaran ve sizin karruruzi ve dlmaqrruz: doyuramayan ecir babalann evlatlan ldlnlz ..• Sizin zekaruz, dirayetinlz, liyakatiniz bile olsa, slzl zadegan mektepleri alrnazdr, alamazdr.,

Siz Darulmualtlmtn'e aneak yasayacak biraz ekmek bulmak ve pek lnklsaf edemeyen lhtlyac fikrinizi duyurmak lcln gelirdinlz. Maarif Nezaretleri size uvey evlad nazanyla bakardr, COnkO siz kimsesizdiniz; ha[is proletaryamn cocuklan idiniz.

Yemek, lcmek ve yatacak btr bucak bulmak lcln geldiginiz Darulmualllmln'de kazandrqrruz sanat, rnalu-

• 128 •

• 129 •

mat ve ilim, sizin sahslyetlnizl onlar nazannda degi$tiremezdi. c,::unku siz yine proleterdiniz, yine burjuvanm hademesi ldlniz! ..

Siz suslu ve zarif giyinemiyor, srk kravat baglayarmyor, salon beylerlne mahsus temennalan edemiyor, burjuvalara mahsus reveranslan yaparmyordunuz. Onun lcin slz tezyife, tahkire layrk i$ei ve k6ylU makulesi insanlardan idiniz!.. Burjuva hukurnetlerl sizden oc almak icln sizi k6ylOIer icinde cahsrnaya mahkOm ediyordu. Zehiy mantrkl Bu nasp ve tayin, onlann, 0 saraylann, saltanatlarrn Maarif Nezareti nazannda bir mahkOmiyet, bir sufliyet idi. Siz, DarOlmualliminliler, kendi oz smrhruz. ezilen, soyguna ugrayan ve cahll birakrlan blcare halkm arasma girdiginiz zaman koylOyO, koy cocugunu, i$ei yavrusunu kurtarmaya cahstyordunuz. sevine sevine cahsryordunuz: onlarrn blr mahkOmiyet addettiql hall, slz mazhariyet addediyordunuz ...

Burjuva maarif nezaretleri, zengin cocuklarma mahsus mekteplerin muallimlerini takdir ve tahsin eder ve rnukafatlandrrrrken. slz 5mOrlerinizi bir lokrnaya kifayet etmeyen maasrruz ile k6ylerin, kasabalarrn ISSIZ sokaklannda, harap ve yrkrk evlerinde sefil bir hayat geC;irlyor, aile teskll edemiyordunuz. Teskll etseniz bile, bu aile, sefalet ve mahrumiyet iclnde siirukleniyordu ... Siz biliyordunuz ve fiilen 6greniyordunuz

, ki, aile slzin degiJ, aile zenginlerin, burjuvalann, esnahn, devletlularrndrr. Sizin lcln aile mefhumu bir ademdl, Ziynetli kelimelerle burjuva edeblyanmn yazdlgl, sena ettigi saadet-i aile yokluktan. sOrOnmekten, hieten baska bir sey degildi!

Darulmualllmln'll genc;! Sen kendin cok iyi biliyorsun ki sen proleter evladrsm,

Baban nasrl kolunun kuvvetiyle cahsryor lse, sen de gunde on onbes saat kafam yorarak, beynini catla-

tarak cahsacaksin ... BugOn daha pek gene; ve mektep talebesi isen, yann bugOnkO tarzi hOkOmetin muhakkir gordOgO bir lptidal mektebin miirebbisi olacaksm ... Ve muallimlerin eektigi azabr, a(fligl cekmeye ve rnektebin ve talebelerinle devletlOlann mektebi yarunda hakir kalmaya mahkOm olacaksm.

o halde ey genc;:! Ey yarrrun murebblstl Simdlden menfaatini bi I I.. Sen gi.indelikle cahsan isclden baska bir sey degilsin! Koluyla calrsan, uzvi faaliyetini blr lokma yiyecege hasreden, bu haksiz ve hain cemiyet lclnde ilimden, fenden hisse ve kismet afamayan blcare i$C;i genc;ler ile bir sirada, bir halde, blr endisede olduqunu idrak et. Onlarla elele ver, «yevrn-l cedit, nzk-i cedit» yasayan srrnfm gen(fleri, cocuklariyla birlikte cahs, yannm inkrlap hazrrhklarrn yap!

Bu inkilap tufanmm baslanqicmdan evvel DarOImualllrnln'lerl ikmal edip hayata giren meslekdasm, g6rmuyor musun ki, eziliyor, eziliyor da oz iktisadl hakIanni mOdafaa etmek llyakat ve azminl gostermiyorlar. Onlar geneliklerinde eger biitiln ezllen, cahstmlan, soyulan ammenin qencleri He ittifat edip iktisadi ve siyasi haklariru mi.idafaa zrmrunda sendlkalar isci dernek ve birlikleri teskll etmek yolunu ogrenmi'$ ~isalardr, bugOn mesleqlnlz esaretten kurtulmus olurdu.

Silkininiz, yannki mOdafaa $OraSInI, siz bugOn gene1er birliklerl iclnde diger i;>yi qencleriyle birlikte kuracaksrmz ... Silkininiz, bi.itOn yenl bir hayata ve muzaffer bir inkrlaba ait taassupsuz, rlyasiz ve pek lleri bi r zemini, gen(:1 i k teskl lanruz, genc;lik birlikleriniz, genclik heyecanlanmz hazrrlayacaknr,

Proleter gene! Bil ki sana kuvvet ve nOfuz vereeek, senl devletlilerin kuru bir aleti olmaktan kurtaracak yalruz komunizrndlr.

• 130 •

Sen cahs ve oyle kudretl ortaya koy ve oyle muhit vucuda getlr ki, Karl Marx ve Engels'in bugunku cemiyetin belki anlamaya muvaffak olarnadrqt en ince, en esash nesirlerinl tatbike vasat ve imkan hanrla.

[stlkbal sensin proleter gem;!.. Sen kornunlzrn etrafmda ne kadar faallyet ihraz edersen, biz istikbalden o kadar emin olacaqrz ve «yasasrn (okanamadr- V.) genglik .. diyecegiz!

Dariilrnualllmln'Ii yoldasl

Krrrnm lnkrlap lcin genc;ligin seferberllqt var. Ar~ i~ basmal ..

ETHEM NEJAT

• MOSTEMLEKAT MESELESi HAKKINDA HiLMI OGLU HAKKI VOLDA$'IN NUTKU

Yoldaalarl

Oc;:uncu Enternasyonal'in lklncl Moskova Kongresi, Musternlekat Meselesi'ni rnustesna blr ehemmiyetle ruzname-l muzakeratrna koydu, Zannediyorum ki burada, krzrl EnternasyonaJ'i san Enternasyonal'den ayrran rnuhlrn rnumeyylzlerden bashcasma temas edlyoruz: ikinci Enternasyonal'in 1907'de Stuttgart'ta inikad eden bir kongresi de bu meseleyle ugra~ml~tI. Ayru mesele karsrsmda her ikl Enternasyonal'in aldrgl vazlyet bize vuzuhla gasterir ki, onlan yekdlqerlnden aYI' ran sey, aralarmda sira nurnarasr farkt degil, fakat hayati vasrflann tehafulunden munbals bir fark, bir prensip farkrdrr.

Stuttgart Konqresl'nde rnusternlekat politlkasma dair cereyan eden munakasalar iki kutup tarafmda toplamyor, Hollandah Von Cool, Alman revizyonistletiyle,

• 133 •

• 132 •

Bernstein ve Oavid'ie beraber, kapltaltst devletlerin yalruz kolonileri muhafaza etmelerine dejill. fakat yeni koloniler viicuda getirmelerine ve eskileri geni~letme_ lerine de taraftardr. Bir sosyalist enternasyonal kongrede rnuhirn teskllatlari ternsil eden baslarm bu kadar sarahatle emperyalist dusunceler izhar etmesine hayret edecekslniz. Fakat bu 'bir hakikattir. Ve onu kapltalist kolonl pclitlkasi lehine serdolunan delillerde acrktan a91ga g6rmek kabildir. Onlara gore, Avrupa sanayiine mevadi iptldaiye tedarik etmek, daima artan mahsulati smaiyeye muster! bulmak, nihayet Avrupa'da yasamaya muktedir olamayan fazla-l nufusa tazyik-i ictimaiden masun meleeler, muhaeeret ve ls yurtlan temin eylemek lcln kolonilere luzum vardrr, Bundan baska kapitalist koloni polltlkasr, kolonizatorlerln vesayeti altmda, kolonl halkmm rnedenllesrneslnl de hazrrlar. Van Cool ve kurnpanyasma gore, mesla Felemenk Hlndlyasr ve Alman Kamerun'u ahalisi, memleketlerine miisellah ve kahhar bir cebir lle Avrupa'dan ithal olunan medeniyetten dolayi, fazla olarak, minnettar da 01- mahdrr, nasil ki beyabanda tuzajia du~urOlerek dernir kafeslere nkrlan hayvanati vahsiye de sirklerde kirbac ve ~i~ tehdidi altmda gostermeye muvaffak oldukIan hGnerlerden, topladiklan para ve alkistan (t) dolay' mOrebbiyelerine rninnettar olmaya meeburdurlar!

Stuttgart Kongresi'nin bu orijinal sosyaltstlerl, nihayet kapitalist mustemlekat polttlkasrm mOdafaa eden delillerini rnarksist blr cerceve icine almak marifetlnl de unutmadrlar: mOstemlekeler tekamGI kanununa lstlsna teskll edemezler; onlar da sosyalizme kavusrnak lein kapitalizmin isnraph yolundan gec;:meye meehurdurJar!

ilikJerine kadar egoist blr burjuva kokan bu zlhnlyette Avrupa proletaryasm mustemlekat halki aleyhl-

ne kapitalizmle ittifaka tesvlk eden blr sinizm vardrr i<i, bu, daha 1907 Enternasyonali'nde, 1914 faciasrru hazrrlayan mesurn amlllerin coktan dogmu$ oldujiunu blze gosterebiJirdi.

Revizyonistlerin, proletaryanm enternasyonal kurtancr vazifesine, blr kelime He sosyalizme karst en alcak hryanetleri lste buradadrr, Bernstein mektebi, i~Ciye sermaye ile mustereken koloni halkrnr eksploite etmekte markslst bir meeburiyet olduqunu talim ederken cihansurnul sosyalizm idealine dogru Herleyen amele sirufma milll hudutlardan manialar yaparak onu muteforrik ve mutaassrp parcalara ayrrryor ve bu suretle dusmaruru daima zayrf dusurrnek plaruru takip eden beynelmilel burjuva stratejisine qenis blr muvaffakiyet sehasi hazirhyordu. 1914 senes! agustosunun dordiincu gOnO Alman SosyaJ demokraslsin!n umumi harbi ieadeden burjuvazi He ittifak ilan ettigi bu mesum gOnO, sasyalizm tarihl unutrnayacaknr. Ne lset.,

Stuttga rt Kon 9 resi 'nde, kolon i po I iti ka Sin I reddeden diger tarafa gelinee, bu. mustemlekatcrhqrn proletaryanm srrufi ahlak umdelerine rnuqayir olduqunu, c;:OnkO koloni polltlkasrm mOdafaa eden noktainazara gore, medentvetce. daha doqrusu teknik vesait Itlbanyle ileri giden milletlerin geride kaJanlar uzerlnde tahakkiirn iera eylemesi rnesru addedilmek, blnaenaleyh insaniyeti hakim ve mahkurn ikl buyuk sunfa ayrrrnak iktiza edeceqlnl iddia ediyordu. Mamafih bu noktalnazar herhalde mOhim bir akis uyandrrmadan sonup gitti, Onu herkes, insaniyeti platonlk bir askla mOdafaa etmek isteyen safdil blr filozof ideolocyast gibi telakkl etmlstt. Ve butun kongre, sermayeye yeni ve uzun bir ornur vaadeden musternlekat meselesinde, sosyalizm aleyhine kurulrnus blr tuzak bulundujiunu goremedi, Bu suretle lklncl Enternasyonal, bu sosyal patriot-

• 134 •

• 135 •

lara, sosya! emperya!ist!ere, sosyal oportunistlere (bunul tevzi eden slrket, «entemasyonallzrn-l, bir firma tabelasi gibi, manasmdan ewel reklam kuwetinden istifade olunan mutantan renkli bos tabir menzilesine indirrnis oldu.

Oc;:u ncu Ente rnasyonal, m ustern Ie kat mese I es i n i yalruz nazarl olarak vazetmekle iktlfa etmedi. 0 ayru zamanda, hakiki inkllapC;:1 sifatryle bu rnuhim meseleyi fiilen halletmek carelerine de tevessOl etti. Moskova Kongresi'nde, musternlekat meselesi her seyden evvel i kti sad I m uayyen i yet (determ I n lzrnl noktai nazart ndan tetkik olundu. Gosterildi ki, musternlekat meselesi, ne sade mevadi iptidaiyye meselesi, ne de kuru bir ahlaki mevzudur; gosterildi ki, kendi lcindekl tezatlarin ve rnuvazenesizhklerin tesiri altrnda uctrruma yuvarlanan kapitalizrn, kirk seneden beri dahil olduqu yenl devlrde rniistemlekelere tutunmak suretiyle, bu mukadder siikuttan yakasrru kurtarmaya ve omrunu bir miiddet daha uzatmaya cabalarnaktadrr, Ancak musternlekat poltttkasi. ayru zamanda insaniyete yeni bir alemi fethetmek ideallyle hareket eden proletarya srmft hallnde intikal eden bir tesir de mucip olmaktadrr. Ve bu, sosyal demokrat suuflannda reformist temayi.illerl doquran, proleteri milli ve vatani «prejujeler»le tarihi roli.inde igfal eden amillerden en muhimi olrnustur, Binaenaleyh blr taraftan ameleyi kucuk burjuva zihniyetinin rnesum tesiratmdan kurtararak ona inklliipC;:1 vazifesinde srrufuun tam saffetlnl lade etmek, diger taraftan burjuvazlyi son kalesi ic;:inde srkrsnrmak iGin, proletaryarun kolonl ahalisi ile ittifak akdetmesi, onIan emperyalizme karst vaki Dian cidallerinde flilen himaye eylemesi lazrmdir.

lste yoldaslar, goruyorsunuz ki Baku Sark Milletlert Konferansr, bu noktadan Moskova Konqresl'nln tat-

biki bir gorunu~ii demektir. Mustemlekat rneselesi, Turklye komOnistleri lcln supheslz daha hususi bir ehemmiyetle mevzudur. $u dakikada Garp ernperyallzml, Turklye'yl vasl bir esir deposu haline Igraf etmekle me~gul bulunuyor. Turklye i~Gi ve t;:iftyisi, mOstemlekat rneseleslnln ne olduqunu, ne demek istedigini hala Anadolu'da, Turklya'de, Suriye, Arabistan ve Mezepotamya'da dokulmekte Dian kanlardan, hala tutusan ve geni~lemekte devam eden yangmlardan ogreniyor.

"Sevr,. Muahedenamesi. dunya harbinin karakterini gostermek hususunda Versay ve St. Germain muahedelerinden daha mucizdir. DOn zayif mllletlerin halasl lcln harbedenler, buqiin bllhassa zayif milletler uzerlne cullanrmslardrr. Anadolu'da Sevr Muahedesi'yle Turklye'ye brrakrlan arazi iizerinde bile, nufuz dairelerine, inhisar mmtakalarma aynlrnayan yer kalrnadr, Biitiin Turkiye bastan basa kapitalist Avrupa'run miistemlekat politikasi dairesine girmi$tir. Demek. buyOk kapitalist devletlerin dunyarun her tarafma tasidigl medeniyetten TUrk lscis! ve rencperl de bundan sonra artrk btlavasita nasibinl alacaktrr,

Kapitalist Avrupa'ya gore, sadece kolonl polltika- 51 denilen sey, buqiin Turkiye'nin vucudu icinde bir dert, muthis bir dert olarak tahribat yapmaktadrr ve bu, Turklye Komlmist Frrkasr'run Turk proletaryasma srrnf benlljii vermek ve onu inkllapgillga hazrrlarnak hususundaki vaztfeslnl fevkalade guc;:le~tirmi~tir: Berberistan halkma, son senelere kadar kendl memleketlerinin belediye dalrelerine bile soz ve mevki verrneyen Fransa Adana'daki pamuk amelesinln lnkrlap teskllan vucuda getirmesine nasil musaade eder?. Butun dOnya Nil Iellahma, Hint «parya-sma, Gin kolu ve Fas bedevisine verilen htirrtyetln derecesinl bllir.

• 136 •

• 137 •

Bu tafsilat. TOrkiye komOnistligi iGin,. miistemlekat rneselesinin ehemmiyetini bOtOn vOsatiyle izah etmege kafldlr zannederim.

Binaenaleyh, her seyden once bugunkO mG.stemlekat meselesinin bashbasma nasi! bir mesele oldujiunu, hangi zaruretlerden dogdugunu ve hangi istikametlerde tekami.il etmekte bulunduqunu tetkik etmek, Tiirkiye komG.nistlerinin en rnirhim vazifelerindendir. Burada, suphesiz bu meseleyi bOtOn sebeplerl ve neticeleriyle izaha kalkrsacak degilirn. Yalnrz musternlekat rneselest dedigimiz bu rnuqlak meselenin icyuzune blr goz atrrus olmak icln krsa blrkac soz soylemek herhalde pek IOzumsuz degildir.

«Marksim-e gore, rnusternlekat polltlkast demekIe, kapitalizmi, lstllacr, emperyalist vasflyla anlarnrs oluruz. ~Ophesiz tarihin her devrinde mOstemlekelere tesadOf olunur. Fenike'lilerin, Yunanhlann ta eski zarnanlarda mOstemlekeJer vOcuda getirdiklerini gorOruz, Fakat bugOnkO rnusternlekat meselesinin biisbutun ayrr karakteri vardrr. Evvelce mOstemleke edinmek, ya kendilerini mOselJah olarak rnudafaa edemeyen milletlerin vergi verrne kabl1iyetinden istifade maksadryla, yani sirf istHacl emellerle, yahut ecnebi memleketlerde kOGOk tlcaret kolonileri teskll etmek veyahut yuksek harsh zengin memleketlerdeki mudehhar serveti dogrudan dogruya yagma etmek maksatla-

, rryla vaki olurdu.

BugunkO mustemlekat politikasi lse, kapitalist iktlsat sisteminin zaruri bir neticesidir. Biliyoruzki, serbest rekabet ve kar amillerinin tesiri altmdakapltallsr sanayiin kabiliyeti lstlhsaltyest, bOtGn tarihte gorulmernls bir derecede artmrstrr, Fakat plansiz bir surette, yani milletlerin istihlak kabiliyeti nazarr Itlba-

ra alrnmayarak artmlan mahsulat, piyasada aym ntsbette artan blr muster] kitlesi bularnadr,

Bu, istihsal He istihlak arasmda kapitalizmi rnahvolmak tehlikesine sOrOkleyen bir muvazenesizlik husule getirmeye basladr, 1880'den itibaren kendini gittlkce daha slddetll blr surette gosteren bu tehlike on 0 nde serrnayeda rl ar fevka lad e tedb i rl er itti haz rna mecburiyet gorduler. Bu tedbirlerin bashcalanm, rakipler arasmdakl cidall tatil etmek Ozere, karteller, trostler ve monopol\er viicuda getirmek, gGmrOklere himaye usulu koymak ve nihayet oldugu kadar ucuz mevadi iptidaiyye ceJbini ve mOtemadiyen artan mahsulata fazla musterl teminini mOmkOn kilacak memleketler kapitalistleri arasrndakl rekabeti, devletler arasmda mOsellah harbi rekabet sahasma nakletmekten baska bir neticeyi mucip olmadr. Militarist yenislm, tste bu rekabetin felaketenqlz sekilleridir,

Yalnrz Baqdat Hatti etrafmda cereyan eden gurultOlu maziyi, Fas ve Kongo meselelerini hatrrlarnak, in. giltere - Almanya, Almanya - Fransa devletleri arasrndaki askeri rekabetin nereden, nasil ve hangi gayeyi istihsal lcln dogmu~ olduqunu bize en vazrh surette ispat edebllir. G6rOlUyor ki, yoldaslar, askeri rekabet, iktisadl rekabetin had devirlerini seclyelestiren bir mazaratttr ve rnusternleke polltlkasr, dedigimiz gibi, kapitalizmin istilacr vasfmdan baska bir sey degildir. Bu suretle, dOnya harbini tevlid eden sebepleri de bulmus oluyoruz.

lste rnustemlekat meselesinin iGyOzOnO gorebilmek lcln yaptrqrrruz su basit arastrrrna bile, blzl, bilavasrta sermayenin yamyam GElhresiyle karsilastrrmrs oldu,

Eger bugOnOn buyuk lnkrlabr, sayet biitiin diinyaYI ihata kabiliyetinden mahrum kalrrsa, diger tabir ile,

• 138 •

eger bOtOn dOnya bu erplak hakikate goz yummakta deyam eder ve sermayeye karst acrlan mukaddes cihada lstlrakten ceklnlrse, hlc suphe yok, istikbal dOnkOnden daha pek cok tahrlpkar cihan harpleri doquracakttr.

TOrkiye harbin ba$ladlgl gOne kadar yan-rnusternleke idL TOrk amelesi ve rencperl Avrupa banka gruplarma yine muhtelif sekiller altmda lslnl, mahsulunu kaptinyor ve Osrnanh HOkOmeti, bu yagmacrhga sadece tavassut ediyordu. BugOn TOrkiye, tam mOstemleke hallne gelmektedir ve istanbul'un padlsah hOkOmeti, TOrk i$yi ve koylusunun dusmanlanyla aciktan ittifak yaprmstrr. Krrrm Muharebesi esnasrnda Karl Marx, Rus Carlrgr aleyhine, TOrkiye tarafrnr iltizam etrnls ve TUrk clfteisini, Avrupa'rnn en saf, en ahlakl) k6ylii tlpl 01- mak uzere anrrusn, BugtinkO Ausya $OraJar Devleti de, Marx'rn oz varisl srfatryla Avrupa emperyalistleri aleyhine Turk k6ylOsO ile blrlesiyor. lste burada da komunizm He temsil olunan beynelmllellljiln saf ve nurlu cehreslnt g6rebiliriz.

Sermayenin beynelmilel karakterine ve beynelmrlei tahribatrna karsi beynelmilel bir cephe vOcuda getirmek!.. lste komOnizmin ilk slan ve temel tasr,

TOrkiye'nin kurtulusu, dOnyanrn kurtulusu ile yarn sermayenin mahvedilmesiyle kabil olabilir. Turklye proletaryasrnrn dOnya proletaryasr safJarrnda mevki airnasi yalruz kapitalizme karst acrlan cidalde zafere dog· ru atrlmrs, yeni blr idrak de ifade eder. Binaenaleyh teo menni edelim:

Yasasm Krzrl Enternasyonal! Yasasm TOrkiye'nin uyantsrl Yasasm kurtulus lnktlabrl Kahrolsun sermayeL.. (alkrslar)

2.KiTAP

.. ... ..

Mustafa Suphr Uzerlne Uc Yazr

Ben yanmasam Sen yanmasan Biz yanmasak Nasd (:Ikar Karanhklar Aydmhga

• MUSTAFA SUPHi

Nazlm Hikmet'in bu seckln sozleri, Turk kornunlstlerl lcin soylenmistir. Gercekten de. binlerce kahraman canlanru hal klan lcln vermis ve her seferinde dusenlerin yerini yen; savascrlar doldurrnustur. TOrkiye ernekcileri, butun dOnyanm llericl insanlan, onlan dairna sayqiyla anmaktadrr.

Hayatlanru kavgada yitiren savascrlann arasmda ilk yeri alcakca tezqahlanrms blr tuzakta, kirahk katiller tarafmdan aldurulen Mustafa Suphi ve ondort yoidasi ahr,

Nazrm Hlkrnet'In dediql gibi:

«Onlar, halkmun yeth~tirdigi en bilin(:1i lnsanlardr, Sadece en bilim;1i degil, en yigit lnsanlards,»

Mustafa Suphi'nin billncle sOrdOrdOgO tOm hayatr, TOrkiye 1$9i ve sosyalist hareketinin geli$mesine kopmazca baghdlr. 0 bu hayatr, tOmOyle devrimci ola-

• 142 •

• 143 •

naklanna icterrltkle inandlgl i~t;;i srrufma adarrusnr. Nitekirn, KomOnist Enternasyona['in 1919 Mart'mdaki Birlncl Kurultayr'nda Mustafa Suphi soyle diyordu: "DOnya devriminin geleceginde Turk prcletaryasi saygm bir yer tutacaktir, Biz, TOrk proletaryasmm bOtOn gOcOnO dOnya toplumsal devriminin geli~mesini destek/emek yontinde kullanacaqma inaruyoruz.»

Sarsrlmaz devrimci, seckln kuramci, bOyOk orgOtt;;0, yetenekli edeblyatci ve soylevct., lste onun ana ozellik/eri. Onun hayan kadar oliimu de, kelimenin tam anlamiyla, bir zaferdir.

'" " *

yOk blr ilgi gordO. Tezin bir boliimil daha sonra Roma Uluslararasi Tanm Enstitusu'nce yaymlandr.

Paris, 0 srrada TOrk devrimei sOrgOnlerinin merkeziydi. Oyeleri Jon Turk diye adlandrrilan burjuva-derebeyi, mllltyetcl .. ittihat ve Terakki» Partlsi'nln Merkez Komitesi uzun sure bu sehlrde faaliyet gosterrnlstlr.

i907'de Parts'te, Sultan AbdOlhamit'in despotik rellmlne karst savasan parti ve kOmelerin temsilcilerini birlestlren bir kurultay toplandr, Vine bu sehlrde Jon TOrkler'in bazi gazeteleri yaymlanmaktaydr.

Suphi, Jon TOrkler'in dar cerceve lclnde kalan gorusleriyle yetinmiyordu. ilgisini gitgide sosyalist ogrettye yone I ttl. Parts'te sosya list Ilteratu rO yakmdan tarurna olanaqr buldu ve II. Enternasyonal'in Uluslararasi Sosyalist BOrosu Oyeleriyle lllskller kurdu. Emperya1izmin, somOrgeeiligin ve savasm dusrnaru seckln devrimei Jean Jaures'le srk sik gorO~Oyordu. Bu karsrlasmalar onda derin izler birakn. Sonradan Kornlntern'ln I. Kurultayr'nda Suphi soyle diyeeekti: -Jaures'tn dostIan onun baslatnqi kavqayi hlc bir zaman brrakmadrlar: ve slmdl burada, Rusya'da, TOrk devrim ocaqrru orgOtlediler.»

Fransa'da bulunduqu sirada Suphi, Tanio Gazetesi'nde calrsrnaktaydr, Muhabir olarak gonderdigi haberler ve makaleler genellikle i~e;:i simft ve sendikal hareket OstOneydi. Fransiz proletaryasmm hayatrm ve savasuu tantrms olrnak, gene;: Suphi'nin sosyalist diinya gorO~Oniin olusrnasma bOyOk olcude yardrrn ettl,

Suphi Fransa'da iken, 1908 yrhnda TOrkiye'de Jon Turk Devrimi diye adlandrrrlan ve iilkede mesrutlyet rejiml kuran burjuva devrimi gen:;:ekle~ti. Fakat illke ylne eskisi gibi ekonomik ve siyasal bakirndan emperya-

Mustafa Suphi 1883 yrhnda Samsun'da" dogdu.

Babasi Ali Hiza Bey, bOyuk bir memurdu. M. Suphi orta ogrenimini, 0 sirada Osmanlr lmparatorluqu'na bagh bufunan Suriye'de gordO. Liseyi bltlrtnce, istanbul Oniversrtest Hukuk Fakultesl'ne girdi. Burada, Turklye'ntn bu eskl baskentlnde, devrimci harekete katrldr, Buna, kendi eliyle doldurduqu Dogu Halklarr Birinei KurultaYI delegelik karti tanrkhk etmektedir. Suphi'nln vasamin," bu doneml ustune aynntih bilgimiz yok. Turldye'de bu srrada dogan blrcok gizli ogrenci orgOtlerinden birine girdigi anlasumaktadir.

Oniversiteyi bitirdikten sonra ogrenimine devam etmek lcln yurt drsma cikan Mustafa Suphi, iki YII Parls'te Sorbonne Oniversitesi'nde sosyoloji ogrenimi gordO. Cah$maslOin sonueunda «Tiirkiye'de tarim kredi kooperatiflerinin durumu ve gelecegi» tezini yazdi ve basanyla savundu. Bu cahsmas: Fransa'da 1911 YI_ hnda toplanan Kredi Kooperatifleri Kurultayi 'nda bii-

.J Sernsun'a bagh Giresin iii (<;.)

• 144 •

·145 •

list devletlere tam baglmllhk lcinde kaldi ve emekcllerin durumu hie; de dOzelmedi. lscller, kendi hayatt C;Ikarlan lcin kavgaya girj~tjler. Blrkae YII boyunca lstanbul'da demlryolu, tutun, debdag, basrmevl, vb. lscllerlnln gr'7vleri blrbtrini izledi. 1911 yrhnda istanbul ve lzmir'de Fransrz - ingiliz Reji TOtOn Kumpanyasi iscilerinln bOyOk grevleri patlak verdi. Grev baskentte 40 lzmir'de 20 gOn siirdii. Iscller istediklerini' elde ede:nedller, ama onlann kavgalart, qenc TOrk proletaryasinm kararhlrqrm ve dayarusmasrru ortaya koydu.

Ayru yrllarda ilk sosyalist 6rgOtier kurulmaya baslarmstr. 1909 yrlmda istanbul ve lzmlr'de ilk yeraln kGmeleri olustu ve 1912'de izmir'de toplanan Turk Sosyalistleri Kuru ItaYI 'nca Osrnanh Sosyalist Partisi'nin kurulmasi karan almdr. II. Enternasyonal'e de katilan bu parti sosyalist IiteratOrOn yaymma giri9ti. turkce, yunanca, bulgarca ve ibranice qazeteler yaymladr: sendlkalarla slkl baqlar kurdu. Meclis seelmlertne de kanIan partl, blrkac mllletvekillijii elde etti, bu olanagl degerlendirerek Meclls'e i9 Kanunu'na lllskin bir kanun

tasansi sundu. .

Bu srrada yurda donen Suphi, istanbul YOksek Ticaret ve Tarim EnstitOsO'nde ekonomi politlk dersl vermeye basladr. 1912 yrlmda «MiIIi AnayasacJlar»" adryla blr topluluk kurdu ve «ifham» Gazetesi'ni crkarmaya basladr, bu gazetenin sayfalarmda, emekcllertn umutlanru bosa cikaran Jon TOrk hOkOmetlerinin gercek yOzlinO gesterdi ve hOkOmetin savas serOvenlerini, emekc;ilere blrcok acrlar getiren Balkan Savasla, n'm cesaretle protesto etti.

HOkOmet Suphi'ye, yigitc;e savasrrn, onu bir yLi sonra asrlsrz bir suclarnayla tutuklayarak ve 15 yrlhk

bir mahkOmiyetle Sinop'a sOrerek odetti. Ne var ki, Suphi, 1914 Yilt basmda Sinop'tan deniz yoluyla Rusya'ya kacmayi basardr,

I. DOnya Savast basladijimda Mustafa Suphi Saturn'daydr, Dusman blr devletin yurttasi olarak tutuklandi ve Kaluga'ya, sonra da binlerce TUrk savas tutsag ryla b i rI i kte U ra I' a gonderi Id i. Yu rttasl anyl a bi rI i kte Ural fabrlkalarmda calrsan Suphi, bir gOn arkadasiyla. askeri ilniforrna altmdakl bu cahil ve ezllmis i9- C;i ve koyluler arasinda propaganda cahsmasma qirlstl. onlara olaylann iC;yOzOnO, Olkede emekcilerin aglr durumlanrun nedenlerini anlattr, Suphi ve arkadaslan. aynca gizli Bolsevlk orgutlerle ili9ki kurarak onlardan sosyalist yaymlar saqlryorlardr. Bolsevtklerin yardrrm, Suphi'nin cahsmasrru daha belirgin bir amaca yonelttigi ve daha etklll klldlgl gibi, Turk devrimcilerinin gelecek yoluna da rsrk tutuyordu. Ural'da aglr kosullarda ve Car [andarrnasmm sOrekli gozetimine ragmen gizli devrimci cahsmalan basartyla si.irdOren Mustafa Suphi, 1915 yrlmda Rus Sosyal Demokrat Partisi Bolsevlk kanadma Oye yazrldr. Gizli devrimci cahsrna ve Rus lscllerlyle iliskl sonucunda Suphi, atesll bir profesyonel devrimci, leninist, lnanch bir enternasyonalist oldu. Nltekim sonradan Suphi'nin kendisi de, Ural'da Turk savas rutsaklanrun Rus Iscllerlyle birlikte cahsarak qercek devrimci bir ruh edindiklerini, proletarya dayarusmasrru pratik lclnde ogrendiklerini belirtrnistlr.

BOyOk Ekim Sosyalist Devrimi, TOrk savas tutsaklanrun ve rutuklulanmn, bu arada Mustafa Suphl'nln durumunu da kokiinden degi:;;tirdi. Suphi, devrimin ilk gOnOnden itibaren, Eklm'In zaferini savunmaya tulen katildr. Onun bir yandan enternasyonalist devrimci, ote yandan bOyOk blr yurtsever olarak beltren seckin nltelikleri, bu donemde iyice meydana crkn,

0) Mill; Mesrurivet Firkasl (0;.)

• 146 •

• 147 •

Donernln son derece aglr ve kansrk kosullannda Mustafa Suphi, bOyOk bir sebat ve rsrarla ana arnacrru ger~ekle:;;tirmek icln calrsmaya koyuldu. Bu amac, ~OrOmO~ sultan rejimine karst savasacak ve Rusya'da devrimi koruyacak bir Turk devrimci orgOtU yaratmaktr,

Kitleleri aydmlatma ve bGtOn sosyallstleri birlestirme zorunluluqu, tGrkc;:e bir komOnist gazete yaymlanmasuu gerektiriyordu. Mustafa Suphi, 1918 yrhnda Yeni Oiinya adryla bu gazeteyi yaymlamaya basladr. TOrk devrimcilerinin mucadele orgam olan bu gazetenin yaymlanmasr. Mustafa Suphi'nin buyilk cabalanyla gerc;:ekle~mi~tir.

Yeni Dunya'run yonettctst olarak Suphi, 1918 Hazlran'mda Kazan'da, Turk Savas Tutsaklan Sosyalist Orgutleri Temsilclleri Kurultayrru topladr, Bu kurultayda «Bus devrimei proletaryasryla ornuz omuza, saptan. mrs amaca dogru ilerleme» karan ahnd r, Kararda, «bO~ tun yolda!i;!arlmlz. ellerindeki her tiirm araela Sovyet lktldarsm desteklemekle yiikiimUidiir ,» den iii yordu.

Suphi, 1918 Temmuz'unda Moskova.da toplanan TUrk Sol Sasyalistleri ilk Kurultayr'run da orgOtc;:OsO ve yoneticlslydl. Bu kurultayda tek bir orgUt olarak blrlesen gruplar gelecekteki TOrk KomOnist Partisi'nin kuruculan arasmda yer alacakn. Su blrlestk sosyalist orgOtOn baskarn secilen Mustafa Suphi, ayrn zamanda Astrahan, Saratov, Kazan, Samara ve Riyazan'da olusan Turk savas tutsaklan birliklerini de yonetmekteydi.

Veni Ounya'mn yOrOttOgO gOc;:IO propaganda ve Husya'dakl Turk sosyalistlerinin eylemleri, Sultan HOkOmeti'ni son derece tedirgin ediyordu. Bu hOkOmet, Sovyet Rusya'ya protesto OstOne protesto gondererek

Suphi ve eylem arkadaslanmn Tl.irkiye'ye geri verllmesini istiyordu.

Suphi ayru yogun eylemi Oogu Halklan KomOnist

OrgOtleri Merkez BOrosu'nda da gostermekten geri kalmadr, Marksist kurarru derlnliqlne kavrayan, uluslararasi hukuk, Oo{1u ve Ban felsefe 6gretileri alanlarmda rnuazzam bilgi sahlbi alan, blrkac yabanci dill mukemmelen bilen, cesltlt Asya halklan qenls ernekci Ylgllllannm dusunce, ozlern ve umutlanru taruyan Suphi, krsa sirrede cok gu~ kosullara ragmen, dogu dillerinde bircok yayrn cahsmasrru gerc;:ekle~tirdi. SaYlslz bildiriler, gazete ve dergiler icln makaleler yazdr. Onernli siyasal mettnlerln ve marksizm-leninizm temel yaprtlaruun tOrkc;:eye c;:evrilmesini sagladl. Komilnist Partisi Manifestosu ve Lenin'in Rusya ve Dogu'nun Butlin Miisliiman Emek~ilerine ve RSFSR Drslsleri Halk Komiseri'nden Tiirkiye'nin i$~i ve koyliilerine mesalIan da bu sirada tOrkc;:eye c;:evrildi. Cevirilerin blrcoqunu Suphi'nln kendisi yapiyordu. TOrkc;:eye c;:evrilen bu kitap, brosur ve makalelerle, emekc;:iler arasmda uyarlCI cahsrnalar yOrOtOIOrken aym zamanda kurulacak olan TOrkiye Komunist Partisi'nin tuzuk ve programmm haarrlanmasi amac;:lamyordu. Cevirilerin dilinin aydm ve anlasrhr olmasma ve bunlarm TOrkiye'de yayilrnasrna bOyOk onern veriliyordu.

009U Halklan KomOnist OrgOtleri Merkez BOra· su'nun c;:ah$malan OstOne 1919 YIII Mart aymda yayrnladlgl bilanc;:oda Mustafa Suphi, blr yll ic;:inde, cesltli dillerde, 6 milyon nOshadan cok gazete, brosiir ve blldiri yaymlandrqm] belirtmektedir.

Ayru zamanda Mustafa Suphi soyle soylOyordu: «Dogu, dlinya emperyalizminin eephe gerisi ve besin kaynagld", Eger 009U kalkar ve elini sosyalist Batl'ya uzanrsa, emperyalizm ku,atllml, olur ve 0 zaman dun-

• 149 •

• 148 •

ya sosyalizminin zafer saati (:alar. Merkez Komitesi, ozellikle bunun i(:in Dogu halklarmm uyandmlmasml kendine temel gorev edinmi,tir. Ozellikle bunun it;:in seslmi yukseltiyorum: Va,asm ezilen dogu halklannm, Rusya ve Avrupa sosyalist i,~ileriyle devrimci birligi!»

Mustafa Suphi, Komtntern'In I. Kurultayi'nda da buyOk bir soylev verdi. Soylevinde, Rusya'da bulunan TOrk i:;>';1 ve koylu temsileilerinin «kapltalle savasa giro meye karar verdiklerini .. belirterek .. Eger Fransrz - lngiliz kapitalizminin bast Avrupa'daysa, tskembelerlnln Asya'mn bereketli topraklannda olduqunu herkes bilir. Bizim, TOrk sosyalistlerinin bashca ve ilk gorevleri, Dogu'da kapitalizmin koklerlnl sokmekttr.» diyordu.

TOrk devrimcileri, Ekim devriminin muazzam uluslararasi onemtnt, iyi kavrarmslardr, Mustafa Suphi, Sovyet eqernenllqlnln «butun ezilen halklara ve srruflara biiytik bir kurtulus umudu verdigini» soyluyor, bOtun gOeOyle Ekim Devrlrnl'nl savunmayi kendine gorev biliyordu. Suphi, Turk savas tutsaklan arasrnda buyuk mitingler duzenltyor, Sovyet epemenllqlnln anlam ve oneminl acrkhyor, Beyaz Orduculara ve miidahalecilere kars I savasacak gonOl1U birlikler orgOtlOyordu. Bircok otaki halklann temsileileri gibi, Turk goni.illOlOleri de, elde silah, Ekirn Devrimi'ni savundular. Aynea Suphl'nln Savyet Rusya bolqelerinde, MOslOman halklar arasmda yi.irUtOgi.i eylemler de bOyOk onern tasryordu.

1919 YIII yazrnda Komlntern'In GOney Bilrosu'nda gorevlendirilen Suphi, ozellikle Odesa ve Kinm'da (fa. hstr. Bolge halkt ve istanbul ve Anadolu'dan Kmm'a gelen Tiirkler arasmda marksizm-Ieninizm OlkOsOnO yayryor, kornunist hucreler, Sovyet egemenliginin savunulmasi lcln gonOllO blrllkler orgOtlOyordu. Veni DOn-

ya, Suphi'nin yonetlmlnde yayrmru bu kez Simferopol'· de devam ettirmeye baslarnrsn.

Suphi'nin Kmrn'dakl cahsrnasi bOyOk yararlar saglad r. 6rnegin Sovyet gazetesi Uluslarln Hayatr'nm 25 MaYls 1919 tarihli sayrsmda $U haber veriliyordu: "Istanbul'dan Yalta'ya gelen 100 denlzcl, Bolsevlklerln temsilcisl olarak Suphi'nin soylevlnl buyuk coskuyla dinlediler. Denizciler, TOrk halki arasinda Bolsevlzrnln bOyOk bir popularlzrn kazandijirnr bellrttller.» Bu sirada Suphi, itilaf devletlerinin i$galine karst Turkiye'de partizan hareketinin g(h;:lendirilmesini, TUrk komOnistleri, sosyalistleri ve butun yurtseverlerin en onernlt g6revi sayryordu. Husya'da bulunan bircok Turk komOnisti, savasa katilmak lcln anayurda gitmeye can anyorlardr, Suphi her turlO yardrrm gosteriyor, onlan sosyalist yaymla donatryor, ingiliz i:;>gali altmdaki istanbul'a ve mOdahalecilerin zaptettlql Anadolu sehlrlerlne girmelerini saqhyordu,

KomOnistler, mOdahalecilere karst savascrlann ilk saflannda yer almaktaydi, 1920 YIII Mayrs aymda Turk komOnistlerinin kurmayi basardiklan partizan birlikleri, lsqalcl ordulara karsi basanyla savastrlar. KomOnistlerin istanbul'da mudahaleci ordular arasmda giri!?tig] bOyi.ik uyanci cahsma, lnqlllzlerl, savas blrliklerln. den birinl sehirden cekrnek ve yeniden orgutlemek zorunda brraktr. ButOn sosyalist ve komi.inist grup ve orgOtlerin blrleslk eylemi 0 donem Turk sosyalistlerinin onernll bir basansidrr.

Mustafa Suphi Krnrn'da, yerli halkm yarusrra Turk, Romen ve Bulgarlarm da katlldlgl Dogu Enternasyonal Birligi'ni orglitledi. Bu birlik, Beyaz Orducu General Slascev'In kuwetleri karsismda basanyla savasn.

1919 Agustosunda Denikin'in Husya'run guneyine asker crkarrnasmdan sonra, Mustafa Suphl, Komin-

• 150 •

• 151 •

tern'in GOney BGrosu'nda cahsan Turk, Bulgar, Yunan ve Romen komunistlerlyle blrllkte, kuzeye dogru yOruyen efsanevi 12. Ordu'ya katrldr. Arslvde saklanan mektubunda Suphi, bu ordunun kahramanlrklaruu aynntrh olarak anlatmaktadir ... Sagdan Makno ve Denikin, soldan Romenler ve Zelyoni, onden Petlyura, arkadan yine Makno ve Denikin ve blr baska alcak.» Durum cok cettndt ve savaslar ardsiz arasrz siirrnekteydi, Sefere katrlanlar, i:izellikle komOnistler buyuk kahrarnanlrk ve direskenllk gi:isteriyorlardl. Suphi rnektubunda, yabanci OIkelerden gelen komOnistlerin -Komintern il)lCi lerinin- yigitligini belirterek, bunlarrn ,dclerinde yashlar da olmak Gzere, elde silah, Krzrlordu'yla birlikte yuruduklerlnl, savascilarla ayru kazandan yediklerini ve nerede tehlike bOyOkse oraya atrlmaya hazir olduklarrru» yazmaktadrr,

Ce$itli halklardan gelen Krzrlordu savascrlannm kardesce dayanrsmasr, Suphi'yi cok etkilemlstl: «BOtOn yanlardan cevrllen ordunun saflarmda kardesllk ve birlik duygusu gOc;:lendi, .. diye yazd,gl mektubunu, KIzilordu'nun kahrarnanca eytemine ovgOyle ve «Hus devrimcilerinin en gUy kosullarda bile amaclarma varacaklarrna- olan inancla bitirmektedir.

Bu srralarda ingiliz istihbarat servlslerl Mustafa Suphl'yl yakalamak ve ortadan kaldrrrnak lcln her careye basvuruyorlardi, Bunu basararnaymca, ingiliz ajanlarr, Turk devrimcisinin oldugO haberini yayddar. Ayru mektubunda bu soylentilerl de yalanlayan Suphi, 12. Ordu'nun kusatrnayi yarrsmdan sonra Moskova'ya geldi ve Kornlntern'dekl cahsrnasuu sOrdOrdO.

Suphi, bu arada, TOrkiye'ye donmeye de hazrrlaruyordu. Turk halkrmn Ulusal Kurtulus Sava~;J bOyOk bir boyut kazanrmsn. Harekete gelen halk Ylgmlan, Rusya halklannm devrimci mOcadeJesinin de etkisiy-

Ie, somOrG ve baskimn her bicirnlnden kurtulmak ZOo runl u I ugu n u kavrarruslard I.

Uluslarm Hayan'nda, TOrkiye'de Sovyetler Birligi'. ne olan sempatinin arttlglm ifade eden mektuplar yayrnlaruyordu. Bunlardan birinde soyle deniliyordu: .. Burada, Anadolu'da, Husya'dakl harekete ve Lenin ad Ina buyuk bir ilgi duyrnaktayrz, Turk lscllerlnln toplumsa! devrlminl Turklye'nln tek kurtulusu olarak goruyoruz.» Vine bir baska mektupta ise soyle denilmekteydi: -Herkes, devrimci, yeni Husya'run dostluquna inamyor. Herkes, Rus Sovyet Cumhuriyeti'ni, Avrupa'nm al)laglladlgl ve soyduqu Turk halkrrun tek savunucusu olarak goruyor.»

1920 Nisan'mda Mustafa Kemal baskanhqmda kurulan burjuva-toprak agalan hukumetl, partizan blrliklerini denetim altmda tutmak, kurtulus hareketinin basma gegmek ve bu hareketi sadece yabanci rnudahaleeiye karst savasm srrurlan icine hapsetmek lcln cabslanrn artirmrstr: Mustafa Suphi, Turk ulusal burjuvazisinin iki I i, eel iskili polltlkasuu a':;:lga crkararak i~9i ve koyli.i kitlelerine tek doqru yolun biitiin dOnya proletaryasmm ezenlere karst birlesmesl olduqunu gos· terdl.

Suphi, Turklye'de yeni toplum dOzeninin kurulabileceqine lctenllkle lnamyordu, Nitekim, 1920 Temmuz'unda Yeni Diinya'da sunlarr yazryordu: -Buqiln Avrupa ve istanbul'un satrlrk ajanlanyla eslt olmay_an blr savasta kanlanru akrtan lscl, koylu ve asker yoldaslarrrmz, bu kardesl kardese kirdrran savastan sonra yeni eqemenllqln yine eski kan lclcllertn, melun pasalann ve agalann eline geymesinden memnun olacaklar rru? Vine haksiz, hukuksuz kalmayi isteyecekler mi? $Ophesiz ki, hayrr ... Veni egemenlik, al)lagldan, hayatrn

• 152 •

• 153 •

lcerllertnden, dovusen ernekcl halkrn katrlmasryla kurulmalrdrr. Boyle bir egemenlik ancak kararlt rnucadeleyle yarattlabillr, ancak boyle bir halk eqemenliql, zalimlere karst sevasta basan kazanabilfr. Biz, TOrk i~~i, koylO ve askerlerinin gerek boyle bir mUcadeleye, gerek orgi.itlenmeye yeteneklerinden kusku duymuyor ve bunun Icln diyoruz ki: Yasasm TUrk i$.;i, koyHi ve askerlerinin lktldan!»

Turkiye iI;:in bu gen;:ekten cok gOt;: zamanda Mustafa Suph;, yurda donrneye can anyordu, Halk YIg-m/anyla birlikte olmak, savasa bizzat katrlrnak istiyordu. Fakat yollan, beyaz ordueularm, GOreO, Ermeni ve Azerbaycan burjuva mllllyetcllerinln ordulan ve cetelerl kesmtsn. En kolayi Turklye'ye Afganistan ve iran yoluyla get;:mekti. Suphi bu amac;:la Tlirklstan'a gittL Burada Tilrklstan Cephesi Pol itbOrosu 'nda calrsarak, Orta Asya'da Sovyet egemenliginin sagJamla$tmlmasrna yardrm etti. Burada da, her yerde oldugu gibi, yogun bir eylem iclndeydi. Taskent'ts Yeni Diinya Gazetesi'ni yaymlamaya koyuldu, gonOIIi.i Kizrlordu kOmelerl kurdu, miting/erde konustu, Boisevlk Partisi Olke Komitesi Enternasyonal Propaganda Bi.irosu'nu yonetti.

1920 YIII 28 Nlsan'mda ayaklanan Baku lsclleri mu, savat hukumetlnl devirerek Azerbayean'da Sovyet egemenl igini Han ettiler. Baku'nun kurtulusuna Turk goniilllller! de etkin olarak katildrlar. Suphi, MaYls aymda BakO'ya geldi. Atesll devrimeinin hayatrnda yeni bir eylem d6nemi bashyordu, Bu d6nemin en 6nemli olaYI, TOrkiye Kornunlst Partisi Kurulus Kurultayr idi. Kurultay'm t;:aglnil$mda ve TOrkiye KomOnist Partisi'nin orgutlenmesinde Suphi'nin rohl gen;:ekten buyuk oldu.

KomOnist Partisl, istanbul, Ankara ve BakO olmak Ozere Ut;: kGmeden olusuyordu, Bunlann en gOt;:IUsO,

1919 yrhnda dogan lstanbulkumeslydi, Bu kOme, en gue;: yeralti kosullarmda, Tiirk devrimci lscl hareketine onculuk etrnlstl. Blrkac gazete ve dergi yaymltyor, yabanci isqalcllere karst etkin olarak savasryor, buyOk sendlkalan y6netiyordu. istanbul kornunlst orgOtO, Turkiye KomOnist Partisi'nin temel cekirdeqlydl,

Anadolu'da da, ulusal kurtulus hareketinin en krZt~ttgt srrada btrkac komi.inist kOme olusmustu. Bunlar Ankara. izmir, Zonguldak, Eskisehlr, Samsun, Adana. Konya, Trabzon ve Erzurumda'ydr, Bu orgutler. istanbul ki.imesiyle ve Rusya'daki TOrk komOnistleriyle lliskldeydl. Suphi, Oye sayrsr, eylemi ve etkisi hrzla artan Ankara kurneslne ozel bir onem verlyordu Ankara komOnistleri, hOkOmetin 1920 sonbaharrnda kurdurduqu provakatif «Kornunist Parttsl-ne karsi yrlmadan mucadele edlyorlardr, Bu «parti», halkin davasr lcin fedakarca dovusenlere uygulanan provokasyon, kovusturma ve kovalarna zincirinin halkalanndan biriydi.

TOrk komunlstlerlnln Baku kilmesini, yukarrda sozOnu ettigimiz TUrk sosyalistleri 1918 Temmuz Kurultayi 'yla dogan blrleslk sosyalist orgOti.in Oyeleri olusturuyordu.

Bu gerc;:ekler, TOrkiye KomOnist Partisi'nin Rusya'da _dogdugu yolunda Turk gericilerinin iddialanmn nasil bllincli blr tahrifat oldugunu gostermektedir. TOrkiye Komunlst Partisi, TOrkiye i~~i srruftrun, kay emekcilerlnln, TOrkiye aydmlannm en blllncll kesiminin eseridir. TKp'nin temel ceklrdejil. ulusal ve toplumsal kurtulus lcln savasa giren geni~ ernekcl Ylgmlan arasrnda bizzat TOrkiye'de olusrnustur.

Baku'ya gelir gelmez Mustafa Suphi, kendlslnl. blrleslk blr TOrkiye KomGnist Partisi kurma gorevine

• 154 •

• 155 •

adadr, Bu amacla, Yeni Diinya Gazetesini' Baku'da yaymlamaya basladr, istanbul ve Anadolu komunlstlert arasmdakl bagl peklsttrdl. «proletarya davasmdan elinizi ~ekin!» sloqarnru atarak sahte -Komuntst Partisl -nln ic;yuzGnO a91ga cikardr.

Bu donemde, bir an once ve isabetle cozOlmesi gereken Ylgmla sorun vardt. Komuntstlerln Turk sol sosyalistleriyle karsrhkh tllaktlertn!n saptanmasr, devrimcllerln TOrkiye ulusal kurtulus hareketiyle ve Kemalistlerle olan ili$kilerinin belir/enmesi, partin in program ve tuzOgunOn hazrrlanmasr, partinin pratlk gorevlerinin belirtilmesi, Tiirk dilinde komuntst llteraturii yaymlama cahsrnasuun genb;detilmesi, vb. zorunluydu. Bu donernde Suphi'nin seckln ve argutcu yetenekleri, yurtseverllql ve devrime bagllllgl, bOyOk garkemle yansrr, Bu sayededir ki, krsa denilebileeek bir sOrede muazzam bir hazrrhk cahsmasnu basarrrustrr.

TUrk komi.inistleri, ilk (kurulus) kurultaylanru, TOrkiye'de yapmak lstlyorlardr. Fakat, Ankara Hukume, ti buna Izin vermedi. Ortaya cikan bu yeni durumda Kurultay'm Baku'da toplanmasina karar verildi. Kurultay cahsmasi 10 Eylul 1920'de basladi, 15 komOnist orgOtOn ve Istanbul, Anadolu ve BakQ kOmelerinin ternsileilerinden olusan asll ve lstlsarl oy sahlbl 74 delege Kurultay'a katildr, Bu delegelerden 51 'I Istanbul ve Anadalu'dan gelenlerdi. Kurultay Baskam, M. Suphi idi, Gundem, komOnist orgutleri geclei merkez kamitest eyJeminln bllancosu: gOnGn sorunlarmm, ulusal ve samiirge sorunlarrnm, koyla sorununun tartrsrlmasi: program ve tUziigOn kabulO; parti merkez komitesinin seclml vb. idi.

Parlak aCI!} soylevlnde Suphi, Biiyiik Ekim Devrimi'nin TOrkiye devrim hareketinin geli$meslndeki rnuazzarn onemlnl belirterek, • Tiirkiye KomOnist Parti-

si'nin kurulusu sadeee Tiirkiye lcln degil, bOtOn Oogu lcln bOyOk bir onem tasryacaknr- dedi.

TOrkiye KomOnist Partisi'nin ilk Kurultay kararlarmda dusman ustunde zafer kazanmak lcln komOnist hareketin saflannm birliginin gerektigi belirtilerek «Dunyarnn bOtOn komOnist hareketlerinin tek bir merkeze baqlanrnast zorunludur,» deniliyordu. TOrk komOnlstlerl, bOtOn gOc;lerin blrlesme merkezi ve biitOn ezilen lnsanhqm umudu olarak Rusya Komiinist Partisi'ni gormekteydiler.

Kurultay Tilrklye'dekl Ulusal Kurtulus Savasi'run desteklenmesini oybirligiyle karar altma aldr, Bununla birlikte, TOrk komunistlerl, ernekcilerln temel smrisal erkarlanrn bOtOn a~lkhglyla ortaya koyduklan Kurultay karar metninde, «Ttirklye KomOnist Partisi, Olkede emperyalizme karst Ulusal Kurtulus Savasi'run derlnlesmesine caba gostereeek ve bu hareketin desteklenmesinin yarusrra, emekcllerin egemenliginin kurulmasma cahsacaktr r,» d iyorl ard I.

Kurultay'ea hazrrlanan ve emekcllere dagrtdan .. Turklye i~cilerine" adh bildiride de emperyalizme ve sornuruciilere karst bOtiin yurtseverlerln tek bir cephede blrlesmesl zorunlulujiu belirtiliyordu.

Sultan iktidannm yrkrlmasi ve eumhuriyetin kuru!masi: genel, tek dereeeli, ozgOr ve gizli oylu seelm slstemtn!n getirilmesi; toprak reformu vb. gibi taleplerin yamsrra, Kurultay, grev ve toplu sozlesrne hakkr, yashhk, lsslzllk, anahk slqortasr, haftahk tatil gOnO glbi somut ekonomlk ve siyasal talepler de ilerl siiruyordu.

Tanm sorununu gorO!}en Kurultay delegelerl, koylulerln hakkrrun korunmasr, aga, derebeyi ve tefeeinin elinde bulunan toprak, i$ hayvant ve tohum uzerlnde denetim kurulrnasr, kanunsuz olarak elde edllmls zen-

• 156 •

• 157 •

ginliklerin kay ernekcllerlne paresu olarak dagltrlmasl lcln koylerde kaylU komite/eri kurulmasi karanna vardrlar,

Turklye Komunist Partisi ilk kurultaymca butiin Turk kornunlstlertnt blrlestlren partinin kurulduqu ilan edildi, Merkez Komttest ve TKP Teftis Komisyonu seelldl. Suphi oybirligiyle Parti baskanhqma, istanbul komunlstlerlnln yonettolst Ethem Nejat gene/ sekreterllge seclldiler.

Rus Kornunlst Partial (Bol$8Vik) Merkez Komitesi'ne ve Komintern Yurutme Komitesi'ne selam mesa]Ian coskuyla kabul edildi. Komintern'e gonderilen mesajda ozetle soyle denilmekteydi:

"Turk komunlst orgutlerinin ilk kurultayr, Turk Is(:i ve koylillerinin orgutlii bir blrlik olarak diinya proletarya ailesine girdigini ve Dogu'da toplumsal devrim icin qercek olanaklarla yeni bir yol a(:lldlglnt qostermektedir. III. Enternasyonal'in sanh sancaqt altmda 01- gunla:;;an Turk kornunlst orgi.itleri, buqun Turkiye somiirOlen Ylglnlannln guc;:lu partial olrnustur ve toplumsal devrimin zaferine giden yolda en buyuk fedakarhklara hazrrdrr.»

Kurultay, partinin argOtlenmesi lsinde Mustafa Suphi'nin olaganustU calrsmasrru degerlendirerek ona tesekkOrJerini blldlrdi. Delege/erden birinin konusrnasr; Suphi'ye gosterilen sevgi ve sayqiya tamkhk etmektedir: "Turk lsclleri ve onlann yonetlcllerl arasinda devrimci OIkOlerin yayrlrnasuu ve onlann sarsilmaziJgmr Suphi arkadasm eylemine borcluyuz. Karuma gore, Mustafa Suphi, bizim lcln, l.enin'ln Rusya lcln ta~Idlgl degeri tasrmaktadrr.»

Bu sozler alkrslarla karsilandr, Aynca, devrim dusmanlannm, emekcllsrt aldatmak lcln Suphl'nln oldOgii soylenttstm yaydrklan da Kurultay'da belirtildi.

Kurultay'm son oturumunda Mustafa Suphi, biiyiik i/gi uyandiran soylevinde soyle diyordu:

«Zaman oldu kl, karsnmza (:Ikan kara fikirli miirteciler, Tiirkiye'de amele ve renepar sm.f. mevcut 01- madIUm •... soylemekten, utanmadllar. Son zamanlarda ise bilhassa istanbul, izmir, Konya, Erzurum, Ankara ve 'Eskh~ehjr'de viicuda gelen amele ve reneper te,ki· litlar! seslerini yiikselterek gosterdiler ki, Tiirkiye'de amele ve rencper nann altmda inkdapt;1 miihim bir stmf ya"yor.

cc._. Tiirkiye'de komiinist te,kilitl olamaz. dediler; fakat Tiirkiye'nin muhtelif sehlrlerlnden gelen komii· nist vekiller bunun aksini ispat ettiler; Tiirkiye'de amele ve renc;per komUnist te,kilitl gittikc;e geni,liyor ve kuvvet kespediyor.

«._. Memleketimizde her tiirlii derece ve srruf ahit ve yalanlarmm yerinden oynadlgl boyle bir devirde, boyle bir devr-i buhranda ig~i halkm mukaddaranm kendi eline alarak i, gormesi bir zaruret haline giriyor. Bu i~te dogru yolu gostermek vazifesi Komiinist Firkasrnrn uhdesine dusmektedlr. Komiinist Flrkasl leln memlekete musallat olan harici dusmanlan kovmak nasil bir vazifeyse, dahilde halk srrtmden get;inen yag· mac. tufeyli slOlfiari da hazlryiyicilik halinden (:Ikaflp yumruk altmda lsletmak de 0 derece esash bir vazifedir. Bu ikl cihetin temini iledir ki, Komiinist Frrkasr mazlum amele ve reneper halka kar" hizmetini ita etmi$ ve ortadan slmflar farkr kalkarak heyet-i i(:tjmai~e,

adalet-i hakikiyeye nail olmus olacaknr.» .

Ti.irkiye Komiinist Partisi'nin I. Kurultayi kararlan, Turk komunlstlertne can kattr, ernekcllerin ozgurluk ve devrim mi.icadelesine yeni 9i.i91er asrladr. Turk yurtseverleri, ernperya I istl er I e savasta, goz I e goru I u r basan-

• 158 •

• 159 •

jar kazandrlar. Fakat Turklye burjuva-derebeyl hiikilmeti, iscl ve koyluler uzerinde basktyi artmyor, i!?t;:i ve komGnist hareketi bolmek ve bogmak icin butun araclara basvuruyordu, Gericilik ayru zarnanda halkrn geri kalmis tabakalarr arasmda din ve milllyetclllk fetislzmi asrlarnak icln elinden geleni ardina koymuyordu.

Bu kosullarda Suphi yurtta olrnayi mutlak bir zoo runluluk sayiyordu. Onun bu karannda Mustafa Kernal'In mektubu da, blr olcude rol oynanustr. Mustafa Kemal, KomOnist Partlsl'nln Buyuk Millet Mecltsi'ne bir delegasyon gondermesini ve yeni hukumetle devamh bir bag kurularak ona «gen;:ek ve maddi yardrrnda bulunulmasrru» onerlyordu. Bununla birlikte, Tiirkiye KornOnist Partlsi'nln etkisinin geli~mesinden adamakrlh gekindigi icln Kemal :;;oyle yazryordu: -Ulusun birligini ve direnme gOcOnu krracak zamansiz ve qereksiz crkrslardan kacrrulmahdrr .»

Burjuva-derebeyi hOkOmetinin TOrkiye'de komuntstlere baski polltlkasr uyguladlgml bilen Suphi, yurda donusunde kendisini zor deneylerin, kovalama, kovusturmalann bekledlqlnin, hapstntn, hatta olOmi.lnlin soz konusu olduqunun farkmdaydr, Fakat hit;: blr :;;ey yigit devrimcinin ve arkadaslanrun karanru degi~tiremedj.

Suphi, BakO'dan, mOdahalecilere karsi savasta dogrudan dogruya yer alrnaya can atan gonOIiOler alaymm, TUrk komOnistlerinin basrnda yola ctktr, Fakat alay bu strada yollann kestlmls oldugu Azerbayean'· dan Ti.lrkiye'ye ulasamadi, 0 zaman Suphi, aralarrnda TKP Merkez Komitesi Oyeleri Hilmi oglu Hakkr, Ethem Nejat, Nazmi ve Ismail Citoglu'nun bulunduqu en yakm ondort mOcadele arkadasiyla Ankara'ya gitmeye karar verdi.

Komi.lnist grubunun Anadolu'ya qellslnln doguracagl sonuclar Ankara HOki.lmeti'ni telasa dO~OrmO~tO.

Oogu Drdusu Komutam Kazrm Karabekir'e .. Suphi'nin Ankara'ya brrakrlrnarnasr ve dururna gore davrarulma- 51,» emri verildi, Azgrn geriei Karabekir, arnirlerlnln gosterdigi hedef! cok iyi anladi. TUrk komOnistlerinin yoluna akla gelebVeeek her tiirlu engel crkanldr, fakat Suphi ve arkadaslan yollanna devam ettiler. 28 Ocak 1921 aksarm Trabzon'a vardilar. Jandarmalar, onlart bekl iyordu. TUrk komOnistlerinin silahlan almdr, elleri kelepcelendt ve dovulduler. Oaha sonra, onceden hazrrlanmrs bir motorlu sandala bindirildiler. Sandal acrldrktan biraz sonra klrahk katillerJe dolu bir baska sandal, denize acrldr, Mustafa Suphi ve kavga arkadaslan, sOngOlenerek denize atrldrlar. Bunu lirnana donen sandallann tayfalan anlattrlar. Verli halk, karaya vuran parcalanmrs eesetleri gordO.

BOyOk devrimci, TOrk halkmm gururu olan kisi, boyle oldu. Fakat Mustafa Suphi'yi oldurrnekle d01;>manlar, onun hayatrm adadrgl devayi Mustafa Suphi'nln soyledigi gibi, yokedemediler. «Ne hapis, ne zmdan. ne kant ne ates halki durduramaz. Ulusal kurtulus ve demokrasi hareketini durduramaz.»

Y. N. ROZALivEV

• 161 •

• 160 •

e MUSTAFA SUPHi VE VAPITIQ

tesine yazrldr, Iki yrlhk ogrenimden sonra TUrkiye'ye dondu ve Istanbul Ticaret Mektebi Alisi'nde ekonomi politik ogretmeni oldu.

Emperyalist dOnya savasi yillannda, .. ittihat ve Terakki .. Partisi'nin cabalan sonucu Ttirkiye savasa itildigi zaman, Suphi Yoldas, carprcr ve kamuoyunda alabildiQine yanki uyandrran blr elestirlsini yapar TUrk emperyatlstlerlnln. TOrk HOkOmeti onu .. anqloftl» tsnadryla tutuklar ve tutumunu -devlete sulkast- diye niteleyerek bir kaleye hapseder. Rusya'ya kacmayi basarrnasr, 1917'nin ilk zamanianna, $ubat Devrimi'nin baslanna rastlar. Savas tutuklusu olarak once Sibirya'ya, sonra Klrglzistan'a (Uralsk kentl) g6nderilir. Ekim Devrimi'nden soma Suphi Yoldas Moskova'ya gelir ve "NARKOMNAK .. katmda orgOtlenmekte olan .CENTROMUSKOM .. un hlzmetlne girer, Sovyet HOkOmeti'ne yandashk sunan ilk Turk'tiir.

Suphi Yoldas'm Sovyetler'e yandashqt, gazetelerl nde (Kazan ve d iger kentle rde "Koi ass i,. lie .. i ou I duze .. ) kendisine karst korkunc bir kampanyaya qlrlsen rnllllyetcl muslurnan entelijensiya ve oportunist sosyaltstlertn tepkisine sebep olur. Mllllyetci tatarlar, bir TOrk profes6rOnOn Bolsevlklerle nasrl yandashqa qldebi I eceg i n i kavrayamam aktad I rl ar.

Supht Yoldas'm Sovyet HOkOmeti'nden, «Mi.isIOman Korn i serl i 9 i .. ode ca hsm as rna kars I II k mil yon I ar aldlQI s6ylentileri cikartrldr, Bu, en karanhk d6nem 01- du, ~Onku blr avuc cesur Bolsevlk ve sol MOslUman sosyalist, Husya'daki MOslOman Dogu halklanrun $0- venizminin gemi aziya alrnasma karst mOcadele etmek zorundaydilar. Suphi Yoldas «CENTROMUSKOM .. katmda enternasyonal propaganda kesimini olusturmak ve yonetmek gorevini ustlendl. En krsa siirede TOrk

"Hi~ kimse kendi Olkesinde peygamber degildirn diyen hakhydr. TOrk komlinistlerinin lideri Mustafa Suphl, kor, karanlrqa ltllmis, gozO donmO$ blr kalabaIlk tarafindan lskence edlldlql, sonra da Karadeniz'e atlldlg. bir kentte dogmu$tur, Trabzon O'nun dogdugu kenttir, Orada dogdu ve cocukluk yrllanrn orada geGirdi. «Bi.lyOk» bir pasanm hizmetinde bir bo/ge memuru olan babasr, ona sultarnn ismini tasryan yi.iksek blr devlet lisesinin kaprsmr acn. Ama kader ona baska bir mevki hazrrhyordu, Oniversite ogrenimini TOrkiye'de bitirdikten sonra, M, Suphi Parls'e gidip Hukuk FakOI·

Q) Bu yaz" Tatar Bolsevik lideri Sultan Galiyev tarefrudan yazl!m'$ ve NARKOMNAK',n dergisi olan Zlzn Nasvonal Hoslev (Mil!iyetlerin Hayal,)'nm 16 Temmuz -1921 larihli 14. (112) savrsrnda "Mustafa Suphl i ego Rabola» ba$i'gl altinda yaymlanrmsnr. Yazt Turklvc'de ilk kez ANT SosValist Teari ve Ev1em Dergis; larafmdan Ocak 1971 'de 15'lerin 50. oltim yddonumunyaymlanm!~hr.

• 162 •

• 163 •

savas tutuklulari rem -Yeni Diinya» ismi altinda haftahk bir sosyalist propaganda orgam crkardi, TOrk savas tutuklulan arasrnda bilimsel sosyalizmi yayan ve onlara Ekim Devriml'nin onemtnl acrklayan -Yent DOnya .. , ayru zamanda, .. kafasmda dokuz tilki dolasan- pasalan ve dayanaklanm acrkca ortaya crkartmakta ve eski askerlerl, bunlardan srynhp Turkiye'de sura rejlmini kurmaya e;:aglrarak, TOrkiye'nin milliyetci-burjuva hOkOmetine karst yogun bri propaganda yOrOtmekteydi, Gazete, Tiirk savas tutuklulan arasmda bOyOk bir otorite kazandi ve binlerce nusha ile aralannda yaYlldl.

Yavas yavas -Yenl Diinya» cevreslnde kuCOk, ama saglam bir Turk marksistleri ceklrdeql olustu,

DOnya sosyal devrimi onunde Suphi Yoldas'in asrl basarrsr Rusya komOnistleri ile turn yanda$llgl suresince, duzenll bir Turk KomOnist Partisi yaratmaya uygun srki ve akrlh bir eizgiyi izlemis olrnasmdadrr. Kendi illkesinde bu ugra$m teoriko-entellektOel blr nlteligi yoktu, ama her zaman mOcadelenin ilk durumlarmda yer alan, proleter kitleler arasmda taskm bir devrimci niteJigine sahipti. Kazan'rn dususunden blrkac hafta once, .. CENTROMUSKOM Enstitlisii-ntm blrleslminde 5. Sovyet Panrus Kongresi MOslOman de legelerinee secilen Suphi Yoldas'm MuslOman Sosyalist Merkez Komitesi ile MOslOman sosyalisto-komunlst komiteler tarafmdan hazrrlanmrs konferansa gelmi~ Turk sosyalistlerini yine bu konferansta nasrl 6rgOtledigini g6rOyoruz. Onun insiyatif ve yonetiml altmda, C;ekoslovaklara karst savasacak TOrk savas tutuklularrndan olusan bir alay dOzenlendi. Kazan'da Moskova'ya bildirmek Ozere, Turk Sosyalistlerinin Panrus Konieransi karar taslaq: hazrrlandi. Bu konferans, aym Yllm Haziran ayrnda toplandi. Yirrnlbes - otuzdan fazla

kisinin katrlmadijn doqrudur, ancak bu sayi bile calrsmanm ilk zamanlan icln yeterliydi. Suphi Yoldas'm itimiyle, Konferans, tOm TOrk rnultecl sosyalistlerini, tozOgO Rus Komunlst Partisi'ninkinin ayru olacak tek bir komiinist orgutte blrlestlrmeyl kararlastrrdr. Tahmin edlleceql gibi, Suphi Yoldas'm cahsrnasr, tavsan uykusundaki TOrk HOkOmeti'nin obur g6z0nO de aciyor. Ciddi olarak rahatsrz oluyor Suphi Yoldas'tan., Ve bu hOkOmetin Moskova'daki elcislnln, Sovyet HOkOmeti' ne nasrl arka arkaya «Brest- Utov s k An I asmas I' na uygun olarak- Turk savas tutuklulari arasmda ,,801.;>evik propagandasmm durdurulmasr» ve .. Yeni DOnya Gazetesi'nin yaymmm askrya almmasi- kararirun uygulanmasl lcln notalar g6nderdigini g6rOyoruz.

Sir sOre sonra (bunun devarm olarakl ayru elclnln Doqu diplomasisine ozgO kurnazhkla, Suphi Yoldas'm prestljini Sovyet Hukumetl'nln gozunde nasi! hice indirme yollanru aradrqrru goruyoruz. ismi gegen konferansa «sosyalist» diye bir ajan-provakat6rO sokrnayr basardi bu elci, Provakasyon arunda gorUldO, ama lzleri hala duruyor.

Avusturya savas tutuklusu, Sosna MuslOmam BOIbulanov, Moskova rnllliyetcl Tatarlan hizmetinde bulunduqu srralarda, bilinmeyen yollardan «Haber Alma Burosuena -Sovyet Hukumetl'ntn rnerkez orqanlarindan biri- giriyor ve .. MOslOman Komlserltql-ne ve Suphi Yoldas'm da aralarmda bulunduqu omuzdaslanna karsi igren<;: bir duyuru kaleme ahyor.

Bu anda, komOnist Sup:li Yoldas'm kaybma aglar· ken, 1918'de Turk pasasmm sozlertnt yayan tOm bOI· butanovculan ve benzeri provakatorler! nefretle lanetliyoruz.

Bu karst propagandalar, 0 donemde, bir sira ill ce-

• 164 •

• 165 •

llskllerlne karsm, yine de, Suphi Yoldas'm, ugra~mda oldugu gihi, kislsel yasannsmda da oldukca onemll bir rol oynadr,

Uzun sure guvensizlik ve kusku atmosferinde cahsmasi gerekiyordu. Ve de bu ona korkunc ag.r qellyordu. Onu klsl olarak taruyan ve onunla cahsrms tum yoldaslar, 0 sirada cephedeydiler. Aynca, MuslQ· man lslerl Komiser] Yoldas Molla Nur Vahyidof, Kazan'da Cekoslovaklar tarafmdan yakalamp kursuna dlzllmlstl,

Bu donernde Suphi Yoldas, Qekoslovaklar tarafmdan yrkrlan mOs1Uman proleter orgOtleri yeniden kurmak, Volga ve Ural arasrndaki karst devrimle rnucadeIe etmek Ozere olaganustU komisyon uyeligine getiril· dl, ama yukanda belirtilen kosullar yOzOnden, Stalin Yoldas'm qellstne deg;n cahsmaya giri~emedi.

1918'ln son ve 1919'un ilk yansrnda Suphi Yoldas Kazan'a ge.;::erek C;ekoslovaklar tarafmdan yakrlan .. MOslGman Bilim Enstitusu-nun yenlden kurulmasma karar verir ve aynr zamanda yerll Tatarlar ile savas tutuklulan arasmda partlnln cahsmasma aktif olarak katihr. 1918 EylOI'Onde, kendi yonetlml altmda, Tatar yazi ve alfabesini basltlestlrrnek Ozere Panrus Konteransi toplarur. Bu konferans degerli pratik sonuclar verlr. Bundan baska, Tatarlar arasrnda sosyalist ogreni· min yaygmla$tlrllmasl alarunda eiddi bir srra cahsmayJ da gervekle~tjrir.

Savas Halk Komlserlijil katmda «Muslurnan Askeri Merkez EnstitOsO»nun cahsrnasma katrlarak, TOrk savas tutuklularrndan Kiztlordu alay ve rnufrezelerinin olusturulmasma da yardrrn etti. Tiirk komOnistieri arasmdaki calrsrnasuu hie bir zaman ihmal etmedl, Moskova He i~c;:i kitleleri ve Tiirk savas tutuklulannm

yogun oldugu kentler arasmda lllskiler kuruldu. Buralarda Turk komOnist orgOtOnOn hOereleri olusturuldu.

Suphi Yoldas .. NARKOMiNDEL»ce 1918'de Mosko· va, Petrograd ve diger kentlerde dOzenlenen «enter'nasyonal mltlnq-Ierde aktif olarak yer aldr. 1919 Mart'mda III. KomOnist Enternasyonal'in I. Kongresi'ne kanldr, Kmrn'rn Sovyet birliklerinee almmasmdan sonra, Komintern adma cahsmak Ozere buraya giUi. 1918 catrsrnalanndan sonra Sovyet HOkOmeti'ne srrt cevlren Tatarlar arasmda cahsrna alablldljilne bir ozen gerektl ri yord u. Suphi Yoldas bu na da u lasm I sn. "R .K.P. 861ge Komltesl» Oyesi ve buna bagh .. Tatar Biirosu Baskaru .. , ayru zamanda Simfiropol'e tasman .. Yeni Dunya- Gazetesi y6netmeni alan Suphi Yoldas, kendlslnl butunOyle cahsrnasrna veriyor ve cok krsa zamanda parti lclnde oldugu gibi, kitle lclnde de qenis bir otorite kazarnyor.

Suphi Yoldas'm insiyatifiyle, Krnrn Tatarlan ile Turk lscllerlnden olusan Enternasyonal Dogu AlaYI, biro liklerirnizl geri cektllste savunarak, yeni asker sOrmek uzere alan General Sbaehtchev'in blrllklerlyle carprsrr.

Orada partinin TOrkiye lcln cahemasmr hi~ btr biclrnde unutmaz. Kmm'da yak krsa bir sure kalrnasma karsrn, Istanbul'a ve TOrkiye'nin diger kentlerine, Tllrkiye'nin yarrnki kornunlst alaymm ilk kadrolan olan onlarca komOnist gondermeyi basanr. Suphi Yoldas'm KI~ rrrn'da calrsmasimn OrOnlerl Vrangel donernlnde rneyvasuu verdi. Krnm'da tOm karst hareketler yenilgiye ugradl.

ingiliz karsr-casusluk 'orgutU de kendi acrsmdan Suphi Yoldas'm prestijini istismar etmeyi planhyordu, Kmrn'i ele g~cirmek isteyen Beyazlar, M. Suphl'yl yaw kalamak lcln her yana ajan saldilar. Onun gizli bir cahs-

• 166 •

• 167 •

ma it;:in Kmm'da kaldlgl kuvvetle tahmin edillyordu, Siki aramalardan sonra M. Suphi «bulundu ve asrldi-. Bir zaman, Kmm'daki Beyaz Muhaftzlann gazeteleri boylesl blr yayinda bulundular. Oysa, 0 anda Suphi Yoldas, Kiev yakmlarmda Petliura He Denlkln'ln mOfrezeleri tarafmdan kusatrlan 12. Ordu'daydi ve yanmdaki yigitler ile, kendi saflarma ulasmak Ozere bu yogun sungO cernberini yarmaya cahsryordu.

Sonra, Suphi Yoldas, Afganistan ve iran Ozerinden gizli bir cahsrna lcin TOrkiye'ye girmek arnacryla Turkistan'a gider, TOrkistan yolunda dutousko-kolcakist cephesinln yanlmastru beklerken, Samarra'da -Turkfonrt-un politik kesiminde cahs.r. Suphi Yoldas, Turkistan'da 1920'nin ilk yazrna deqin cahsrr ve Azerbaycan'da Sovyet rejiminin llaru uzerlne Baku'ya geGer. TOrkistan'da oldugu gibi, cahsrnasi, cok yonlOIOgO ve olumlu sonuclan ile belirlenlr, Taskent'te parti .. Kraikom» katmda «Enternasyonal Propaganda BOrosu .. basmda bulunur ve Turk, lranh, Afgan, Buharah ve Hindu komunlstleri tirgiitler. Ayru zamanda Parti'nin Sarthlar, Tacikler, TOrkmenler vb. arasmdaki calrsmasrna aktif olarak katihr.

Bakfi'da Suphi Yoldas, al;lagl yukan sadece Turk Sorunu Ozerine, buna deggin olarak diger Dogu iilkeleri komiinist tirgOtleri ile lliskilerl yitirmeksizin, calrsrnasrm yogunlal;ltlnr. Burada .. lttthatcrlar-rn (Turk burjuva mill lyetc isi «Ittl hat ve T era kki Parti s i -n i n onde gelenleril yonetlml ve yogun ililbirligiyle .. urettltilmis» blr «Turk KomOnist Partisi .. bulur. Suphi Yoldas ittihatcrlara seslenir: «Kahrolsun proletaryamn islerine burunlanni sokanlar! .. Ve bunlann pseudo-komunlst orgOtlerini tasfiye eder.

Daha sonra Suphi Yoldas'm karsrsma alabildlqine karmasrk bir sorun dikilir: Turklye'dekl tOm gizli kornu-

nist lscl grup ve orgutlerinin blrlestirilrnesi ve merkezilestirilmesl: Turk sol sosyalist parti lerle ili$kiler. Onun, Anadolu'da durmadan qellsen ulusal kurtulus hareketi karsrsmdakl tutumunun tammlanrnast oldukca onernlldir. «Turk KornOnist OrgOtlerl Merkez BOrosu .. nu olusturdu, lstanbul'da ve Anadolu'da varolan turn komOnist gruplarla ilskiler kuruldu. Baku'da EylOI ortasmda «Turklye Kornunlst OrgOtleri Kongresi» topland r. Kongre tOm TOrkiye komOnist orgOtlerini tek bir orqutte, .. T.K.P.»de toplamaya karar verdi. Suphi Yoldas, Merkez Komitesi Baskaru secildi. III. Enternasyonal'l taruyan .. Sol Sosyalist Partisi .. KomOnist Partlsi'ne katrhyor, TOrk "Sosya[ Demokrat Partlsi» uyelerl de T.K.P.'ye giriyorlar. Suphi Yoldas'ca ytinetilen T.K.P. Merkez Kornitesi Baku'dakaldijir sOrece geni$ capta orqutlenme cahsmasrm tamarnhyor. Merkez Kornitesi orqanlarr, Anadolu'nun her noktasmda ve Turklye'nln anlasma ile lsqal edllrnls b6lge[erinde orgutlenmeye gidiyor. Kafkasya'mn ve Turk savas tutuklulan lle Turk lscilerinin bulunduqu Guney Husya'nm cesltlt kentlerinde organ ve hucreler olusturuluyor. Propaqandacrjar hazrrlamak Ozere, geni$ proqramh politik kurslar duzenlenlyor, Baku'da, daha sonra Anadolu'ya kaydinlan, Turk savas tutuklularmdan olusmus blr korniinist alay hanrlaruyor. Yaymlar ozel olarak t;ogaltlhyor. Kadmlari ve gent;:ligi partiye cekmek icln bOyOk bir cahsrna tamamlamyor.

M. Suphl gibi boylesl bir kisinin kaybi Tiirkiye komOnist hareketine rnuthis blr darbe vurdu. Onun kisiliginde T.K.P., Sovyet Rusya'da sosyalist devrimin sOzgecinden get;:mi$ ve Tatarlstan'da baslayrp Kafkasasm Olkelerde biten Dogu'nun her koseslnde dogllrdu· gu cesltll sonuc ve etkileri ayrtntrlanyla lncelernls olan scftnden ve yonettclslnden yoksun kald r.

• 168 •

BugG n a rarmzda bu lunmayan «0», otuzdort - otuzbes yaslannda bile degildi. M. Suphi, dusmanlannm tum dlkkatini Gzerinde toplatacak denli gGt;:IG ve enerjikti. Caniler kim/erie ugra~acaklarml iyi blllyorlardr.

KIMSENiN BiLMEDiGI MEZARINDA RAHAT UYU, DEVRiMiN ERKEN YiTEN SAVA~CISI!

SAG KALANLAR TAMAMLAYACAKTIR BA~LATMI$ OLDUGU YAPITl!

SULTAN GALiVEV

• ATE~LI DEVRiMCio

... Yand. 15 yaramdan 15 alev

Km.d, gogsiimde 10 kara saph bu;:ak Kalbim.

Kanh bir bayrak gibi ~arplyor.

Car. pa - cak! ••

Nazlm Hikmet'in bu sozlerl, buyGk devrimci Mustafa Suphi'nin hayat ve faaliyetini cok iyi nltelendlrmektedir.

M. Suphi (Trabzon'a bagll) Giresun sehrlnde dogduo Oaha eocukluk yrllarmda bilgiye cok hevesliydi. YGksek tahsilini Paris'te tamamladr, Paris'te okurken Sosyalist Partisi'ne uye oldu. Yurduna dondGgG zaman ces itl I okull arda ogretme n Ii k yapt r. i I ertcl gazeteler 1;1- kardr. TGrkiye yonettcllert, Suphi'yi tutukladrlar. Fakat Mustafa Suphl, 1914 yrlmda kurtulup Rusya'ya gee:;:ti.

0) Mustafa Suphl'nin SO. dogum yildonOmu dolavisrvla Semerkant'ta 1963 yilmda Leninskly Put Gazetesi'nde rusca yay Inlanm I~tlr. Turk iye' de iI k tUrko;e yaYln1 Oeak 1971 'de ANT Sosyalist Tecrl ve Eylem Dergisi'nde yapilml~tlr.

• 170 •

• 171 •

Ayru YII BakO ve Krrtm gazetelerinde yaYlnladlgl uzun bir makalesinde TOrkiye'nin harbe katrlarak Almanya ile Avusturya - Macarlstan'r desteklemesinin TOrkiye halkma yoksulluk ve bedbahthktan baska blr sey getirmeyeceqtnl acikca soyledl, Turklye Hilkumett'na ihtarda bulundu. TOrkiye lie Rusya arasmda savas ba~ladlgl zaman Carhk Rusya HOkOmeti Suphi'yi ilkten Kaluqaya, sonra da Ural'a sOrgOn ettt,

Suphi surgOnde iken devrimci Iscilerle baglantl kurdu. Rusya Sosyal Oemokrat i~e;:i (Bolsevtk) Partisi'ne girdi. Esir ahnan TOrkiye askerleri arasrnda Subat Devrimi'nden sonra enternasyonalizm ve aske;'erln kardeslesmesi dusunceslnl yaymakta bOyOk gayret g6sterdi. BOyOk Ekim Sosyalist Oevrimi, Suphi'nin 6nOnde de cok bOyOk lrnkanlar actr. Suphi'nin cok bOyOk 6rgOtleyicilik ve propaganda kabiliyeti vardr, Petrograt'ta Merkez MOslOman Komiserligi'nin orgOtlendirilrnestne ve saglamla$tlnlmasma cok yardrrn ettl, Molla Nur Vahdiyof 1918 Ocak aymda Vladimir [Iyic'In emriyle bu 6rgOte yonetrnen atanrrusn. Suphi lie Vahyidof, Rusya KomOnist (Bol$evikler) Partisl'nln M.K: nin tallman Ozerine komlserllqtn yanmda Halklararasi Propaganda Subesl'nt kurdular, Bolsevizm dOsOncelerinin yayrlmasi ve bu yrllarda Ru~ya'daki MOslOman halklar arasmdakl karsr-devrlrncj 6rgOtiere karst savasi gOc;:lendirmek arnacryla 1918 YIII Nisan aymda -Yeru Diinya- Gazetes] yaymlanmaya baslandr, Bu gazetenin yazi tslerl mOdOrO Mustafa Suphi ldl.

Halklararasr kornunlst hareketinin yorulmak bilmez 6rgOtleyicilerinden ve propaqandacrlanndan birr alan Mustafa Suphi, 1919 yilmda KomOnist Enternasyonal'tn Blrlnol Kongresi'ne ve Rusya KomOnist (Bolsevlkler) Partisi'nin VIII. Kongresi'ne delege olarak katrldr,

1919 yrhrun birinci yansinda Mustafa Suphi, Merkez Kornitesi'nln €fagnsl uzerine Husya'nm gCmey bolgelerine gitti. Mayrs ve Haziran aylannda Simfiropol'de «Yenl Dunya» Gazetesl'ni crkardi. «Kornunist Partlsl Manifest-Ini, «Rusya KomOnist (Bolsevikler) Partlsi'nin Program I »01, V. i. Lenin'in blrcok eserlerini bu aylarda turkceye cevlrip yaymladr.

Rusya KomOnist (Bolsevikler) Partlsi Merkez Komites], 1919 yrhrun sonunda Mustafa Suphi'yi Orta Asya'ya gonderdi. Suphi, burada yine orqutlenrne ve propaganda islertne sanldr, «Yeni Dunya» Gazetesi'ni Taskent'te erkarrnaya basladr. 1920 YIII Ocak ayrnda llyava, Rudzutakom, Kuybisef ile birlikte mOsH.iman ko. munist orgOtlerinin III. B61ge Konferansr'na ve TOrkmenistan KomOnist Partisi'nin V. Genel B61ge Konferansr'na katrldr, Kcnferansi TOrk kornunlstlert adrna selarnladr.

Suphi, 1920 yrlrrun iklncl yansmda, Baku'da cahsmaya basladi.

Mustafa Suphi. TOrkiye KomOnist Partisi'nin Sirinci Kongresi'nin e;:agnlmasl, siyasi kurslarrn acrlrnasr, gazetelerin redakte edilmesi, kornunlst vesikalan ve edebiyatmm cevrllmesi. Dogu halklanrun Birinci Kongresi'nin hazlrllgl lslerine cok aktif katildr.

1921 yihnm ilk aylannda Mustafa Suphi 14 komunistle birlikte, Trabzon yakrnlannda TOrkiye jandarrnaIan tarafrndan vahsice 61dOrOldO. Burjuva ve mOrteciler, gene;: TOrkiye KomOnist Partisi'nin onderini 61dOrerek memleketteki komOnist hareketine aglr blr darbe lndlrrnek istiyordu. Fakat umutlan bosa crktr, .. TOrkiye halktrun sadrk oglu Mustafa Suphi'nin ve yoldaslartrun arnlan, halkm kalbinde hie;: bir zaman sonmeyecektir.

B. OMEROV - R. ~AKiRBEKOV

ADEM: Yokluk AFAK: Ufuklar

AGNAM: Hayvan savrm ver-

gisi

AHENiN: Demir gibi saglam AHiT: Anrlasma

AHVALI RUHiYE: Ruhsal du-

rurnlar

AKiM: Besansrz AKSAM: Bi:ilUmler ALA Vl$: Gi:is1eris ALEM$UMUL: Evrensel ALiL: Hastahkh, sakal AMAl: Emeller AMELE: is,>i

AMIL: Yapan, elken

ANASIR: Unsurlar, i:igeler ANGlOFiL: Ingilizci ANTANTA: Itilaf, Anlasma

( Devletleri)

ASAR: Eserler, yapillar

SOZLOK

AZADELiK: Serbestlik, kurtuIus

AZATlIK: Ki:ilelikten kurtulrnak

AziM: Kararhhk

AziM: BDyuk, yuce, ulu

BAP: BolUm

BADEI ZEHiR: Zehirli i~ki BAHR-I HAZER: Hazar Deniz; BAKAYA: Kahntilar

BALIG OLMAK: Eri~mek, bulmak

BANi: Yapici

BELiG: Konusma yetenegi

olan

BERHAYAT: Hayalla BE~ERiYET: lnsanhk BEYABAN: <;i:illerde dolasan BEYANI MUTALAA: Goru$

belirtme

• 174 •

SEYNELMilEL: Uluslereresi SIAMAN: Aman verrneven alC;ARE: Careslz

SIOAYET: Ba~lang,~

aIHAYA: Arsrz , utanrnaz aiLAOCRET: Ocretsiz BilAVASITA: Dolavsrz. dog-

rudan dogruya aililTizAM: Bile bile BilVASITA: Dolavrsrvle BIRAHMANE: Acrmasrzce

CEoiT: Yerri

CEHOETMEK: <;:ah~,p cabala-

mak

CElBETMEK: OstOne ~ekmek CEl8EOilMEK: Gelirilmek CELSE: Oturum

CEsiM: BUyUk

CiDAl: Savasun, ugra~,m CiHAN$UMUL: Evrensel CIZVE: Vergi

CODA: Uzak dij~mek

C;ERAG: Krlavuz

OARULFUNUN: Oniverslte DAROLMUALLiMiN: Ogretmen Okulu

DEtAlET ETMEK: Vol gaslermek, aracrhk elmek DERCETMEK: (Gazeleye) koymak

DEROEST EDilMEK: Yakalanmak

OERECE-j NEZAKET: Nezakel derecesi

DEVASA: Dev gibi DEVLETLULAR: Devlel buyukleri

DEVRE-i HAYAT: Yasam do-

FEVTETMEK: Yitirrnek, kacirmak

FEyiz: Verimlilik, gurlUk FIRKA: Parti, (Orduda) lu-

men

FiKiR NE$Ri: Du~Unee yayma FilHAKIKA: Gercekren FilVAKi: Gen;ekte FOTUHATC;ILlK: Fetihler yap-

mak

FUTUR: Bezginlik

nemi

DEVR-i BUHRAN: Bunahrn

donerni

DEVR-i HAKiKi: Gero;ek donemi

DEVR-I SABIK: Onceki iktidar

donerni DiRAYET: Akll, zeka

DOC;AR EDllMEK: Ugratllmak OOVELi MUHASIMA: Dusman

devleller

EciR: Oerelle o;ah~an EFKAR: fikirler EFRAD: Erler, bireyler EKALiYET: Az,nhk EKSER: Cogu

EKSERiVETi AziME: BUyUk ~o-

gunluk EKSPLOiTE: Si:imurU

EL YEVM: BugUn, helen EMARET: Emirler, beyler EMRi ME$RU: ~eriata uygun

i~

ENVAI ADiDE: Bir~ok o;esitli ESBAB: Nedenler

ES!RI HARP: Savas tutsag' E$HAS: Ki~iler

ESLiHA: Silahlar

EV AHIR: Sonlar

EV ASIT: Ortalar

EVliv A VI UMUR: i~ basmdakiler

EVVElAHiR: Eninde sonunda, her zaman

GARET ETMEK: Yagmalamak

GARiBE: Yabansi ~a~ilaeak

.,ey

GARKETMEK: Bir seve bog-

mak

GASIP: Zorla alan GAVRIMAKUl: Akla avkm GA YRIMUTERAKKi: Gelisrne-

mis

GAVUR: Gayretli, ~ah$kan GERMi: C;ok gayret

GERMi VERMEK: Hrz landrrmak

GRUPA: Grup

FAKRUODEM: Kan zaYlfhgl FERT: Birey

FEVKINE: OstUne

HAOiM OlMAK: Yardrrn etmek, hizmeti ge~mek HADis OlMAK: Meydana crk-

mak HAOisAT: Olaylar HAFi: Gizli

HAilE: Trajedi

HAizi ~EREF: ~eref sahibi HAKKI HAYAT: Yasam hakki H ALAS KAR: Kurtanci HAliHAZIR: ~imdiki

HALl FAAlivET: C;all§ma durumu

• 175 •

HAMil OlAN: Ta$lyan HARBt: Savasla ilgili

HARBt REKABET: Askeri rekabet

HARSLI: KU!turIU HASBEtiCAP: Durum nede-

niyle HAT: YazJ HATVE: Adrrn

HAVAHE ZAHVAHE: Bosubosuna

HEDER ETMF.K: BO$a harcatmak

HESABAT: Hesaplar

HEYETI iC;TiMAiYE: Sosyal

topluluk HO$NUDI:· Hosnutluk HUDA: Tann

HULASAI FAAlivET: Cahsrna-

lar ozeti

HUlUl ETMEK: Gelip ~atmak HURUF: Hadler

HUSUl: Olus, meydana geli~ HususiVLE: Ozell ikle HUKUMETI MOSTEBiDE: Dikta HUSN: Guzellik

iCRA VEKlll: Bakan

ic;rIHAD ETMEK: GarU~ bil-

dirmek iC;TIMA: Toplant,

IC;TIMAi: Sosyal, toplumsal IOELER: Du~uneeler

IDRAK HASSASI: Kavrama

yelenegi

iFA ETMEK: Verine getirmek iFRAG ETMEK: (Haline) getirmek

iGFAL ETMEK: Bastan ~,karrnek

• 176 •

IHAlA: Kavrama, kapsama IHRAZ EYLEMEK: Erismek. ka-

zanmak

IHliRAM: Sayg!

iHTiRASAl: A~1r( istekler IHTlsASAT: izlenimler IHTivAR OLUNMAK: Secrnek iHRAZ: Elde etme

IHZAR: Hezrrlama

iKA ETMEK: Etmek, yapmak iKAZ: Uyarma

iKBAL: Yuce verde olmak, i~-

lerin iyi gilmesi

iKMAL ETMEK: Tamamlamak iKRAMAT: Aglrlama

iKTiFA ETMEK: Yelinmek iKTisAD-1 siv Asi: Ekonom i

polltik

IKTizA: Gerek, gereklilik iLMi h:;:TiMAi: Sosyal bilim ILTIHAK: Katrlma

ILTIZAM ETMEK: KaYlrmak iNAVET: lhsen, lutuf iNCiZAP: Sempati

INHiLAL: Dagilma, ~ozulme iNHlsARCILlK: Tekeicilik iNiKAD EDEN: Toplanan iNKILABI AziM: Buyuk Dev-

rim

INKILABI: Devrimsel INKILABKARANE: Devrimei INKI$AF: Gelisme iNSANivETKARANE: insanell iNTiHAP: Secim

INTi$AR: Yavimlanrna iPTiDA: Ba~langl~

jPTiDAi: llkel

iRADI KELAM: Konusrnak iRCAINAZAR: Geriye bakmak iR$AD: Dogru yolu goslermek

ISTIFSAR: Du~uneesin; voklamak

iSTiHLAS: Kurtarma, kurtarrlmOl

ISTiHSAL TARZI: Oretim Bi-

~imi ISTiHZAi: Alayll

iSTiMDAT: Yardrrna ~glrmak iSTiNAD: Dayanmak ISTIRDAT: (Bir yeri) geri al-

mak

iSTi$ARI: Darusrna niteliginde iTioAL: lhrnlrlrk

iTisAF: Haksizhk

iTivAOi: AIi~ilml~

ITLAF: Oldurme, yoketme ITMAM: Tamamlama

iTTIHAT: Birlesrne, birlik ITTiHAZ ETMEK: (Tedbir) 011-

rnak

iZALE: Gidermek iZAZ: Aglrlama

KIT'AL: Bogazlasma, i:ildvru~um

KIVAM: Avaklanma

KIVMETi TARiHiYE: Tarihsel onem

KUVVE: Gu~

KUVVEDEN FiiLE: Sozden eyleme

KUVVEI NUTKiYE: Konusrna

yeiisi

KOFR: Dinsizlik, irnansrzlrk KOL HALiNDF., TOm olarak KOLLlvEN: Tamsrmvle KO$AD: A<;ill$

LAGVETMEK: (Bir kurulusu)

kaldirrnak

LA YiHA: Tasan

LEZAiz: Zevk ahnacak sevler liVAKAT: Yarasirhk

MAAHAZA: Bununla birlikte, boyle iken

MAARiF: Egitim

MAGOUR: Haksizhjia ugramrs, klygm

MAHFiL: (evre

MAH50LATI SINAiYE: Sanayi wrunleri

MAKES: Akseden yer, yank! veri

MAKHUR: Yenilmis, kahrol-

mus

MAKSAOi ESAS: Asrl amac MAKULE: Takim

MASUN: Korunan, korunrnus MATEMENGiz: Mateme sebep

clan

MAZARRAT: Zaran dokunma MAZLUM: Zulme ugrayan

KAHHAR: Kahredici, yokedici KAHiR: Pek ustiln, ezici KAiM: Ayakta duran, varolan KANUNLARDA: Aralik - Ocak

aylarmda

KANUNU ESASi: Anayasa KANUNUEVVEL: Arallk KANUNUSANI: Ocak KARiB: Yakm

KAVI: Kuvvetli

KERiME: Krz evlM

KIRAAT EoiLMEK: Okunmak KISMI MOHiM: Onemli b6-

!Um

KiTAAT: Birlikler

KiTAi ASKERiYE: Asked birlik

• 177 •

MEAL: Anlam

MECMU: Toplam, bi.itUn, hep MEFKURE: Olku

MEHAFiL: Cevre!er

MEKTEBI SULTANi: Galatasa-

ray Lisesi

MHCE: $,gmak MELUN: Lanetli MEMNU: Yasak MEMUL: Umulan MEMURiN: Memur!ar MENAFi: Yararlar MENfA: Surgun veri MENHUS: Ugursuz

MENI DUHUL: Giri~i vasak-

lamak

MENZil: Konak, varrlacak yer MERBUT: B"gll

MERBUTiYET: Bagillik

MENI OUHUL: Girl$i vasakla-

mak

MENZiLE: Dereee MESAi: t;ali~ma MESKENET: Miskinlik ME$UM: Ugursuz META: Mal

METALiB: lstekler MUANET: Dayamkllilk METRUK: Terkedilrnis

MEVAOI iPTiDAiYYE: ilk maddeler

MEVAKII MUHTELIFE: (esitli

yerler

MEVKUFIYET: Tutuklenrna MEYUS: Umutsuz, karamsar MEZALiM: Zulumler MEZELLET: AI~all~, a~aglla~ma MEZKUR: Sozu edilmls clan MiKYAS: 61~ek

MiRZA: Beyzade

• 178 •

MUAHEDE: Anrlasrna MUAHHARAN: Daha sonradan

MUAVENET: Yardim MUAVENETI TAHRiRiYE: Yazi yard,rn,

MUAYYENiYET: Beililik, belir-

lilik

MUARIZ: Kar$' ~,kan

Mucip OlMAK: Gerektirmek Muciz: Az sozle ~ok sev soy-

!eyen

MUFASSAL: Aynntril MUGAViR, Aykrrr

MUHABERE: Haberlesme MUHACERET: Gi:i~ MUHARRERAT: Yezrsma MUHAKKiR: Hor goren MUHASAMA: DU}rnanllk, zrt-

Ilk

MUHATARA: Tehlike

MUHA YVH: Heveli

MUHIl.., Dokunan, bozan MUHiT, Cevre, saran MUHT.ASAR: Klsa, k Isa 1II1 m I~ MUHTEKiR: Vurguncu, islif~i MUKADDEM: Once MUKAODEME: Ba~langlO; MURAHHAS: Delege MUSAHABE: KOnU$rn3

MusiB, Yarulrnavan

MUTAD: AII~dagelen MUTANTAN: $atafatll, gor-

kernli

MUTASALlIT: Sala$an MUTAVi: itaat eden, boyun egen

MUTEKiT: Inan~1I

MUTiYANE: Yurnusak baSIlhkls

MUVASAlA: Ula~'rn MUZMAHil: COki.intuye ugramrs

MOBAREZE: Vurusrna, savas-

rna

MOBE~$IR: Mi.ijdeci

MOCRiM: Su~lu

MOOEHHAR, Biriktirtlmis MOESSESAT: Kururnlar MOESsiR: Elkin

MUESsisLiK: Kuruculuk MOFRiTANE: A~1rI sekilde MOLAKi: Bulusan, kevusan MOL TEZiM, Kesenekc;i, devl el

gelirlerini gotUrU olarak i.izerine a Ian

MUMEyyiZ, AYlrtedici MUNBAis: ... den ileri gelen MONEVVERAN: Aydmlar MONFERiT: Tek

MONTEHAP: Secilrnis

MORAi; Ikiyi.i~IU

MOREBSi: EgHici

MOREKKEP: Kuruiu, bir lesik MORETTEP: Kurulu MOSAlEMET: Bafl~lkiok MOSAVAT: E~itlik

MOSElLAH: Silahh

MUSTAiT: Yelenekli MOSTEKREH: igren~ MOSTEMLEKAT: S6rnurgeler MOSTENioEN: Dayanarak MOSTEVLi: Ele geo;iren MO$AHEDAT: G6zlemler MO~AREKET: Ortaklik MO$AVERE: Dsrusme MOTEADO!T: Bir~ok MOTECELLi: Gori.inen, rneyda-

na crkan

MOUEssiR: Ozgun, etkilenrnis

MOTEFEKKiR: DU$unur MOTEfERRiK: Ayn avrr, dag,-

mk

MOTENEVvi: Ce~illi MOTE$EKKiL: Kurulu, orgujjQ MOTEVEKKIL: I~i oluruna bl-

rakan MOTTEHiT: Bjrle~ik

MOYESSER OLMAK: Nasip 01- rnak

MOZAHERET: Arkalama, yardim

MOZAYAKA: Srkmn derhk MOzif;: Tedirqin edici, bunaltlCI

NAFlz: i<;;e i$leyen NAil OLMAK: Eri~rnek

NAKll fAALiYET: i$i aktarma NASP: Atams

NAZARLAR: G6rO~ter

NEtAl: Kurtulus NEfYEOiLMEK: SLirgi.in edil-

mek

NESiR: DOzyazl

NEZARET: Bakanhk NIFAK: Ara a~lkhgl NIKA8: Yuz ortUsO, pe~e NiSYAN: Unutma Ni$ANE: Bellrri

NizA: Ceki~rne, kavga NOKTAiNAZAR, Gori.i$ NUMUNEi iMTisAL, Uyutacak

ornek

NOMA Yi$: Gasteri

O$OR: Asar , i.iri.inden ahnan onda bir vergi

• 179 •

PATRioT: Yurtsever PAYiOAR: Kallmh PAYiTAHT: Baskent

PEYOA ETMeK: Ortaya <;;Ikar-

mak, edinmek pi~VALlK: Onderlik POME$<;iK: CiflJik sahibi PREJOJE: Onyargl

RABITA: lli~ki

REisi ESBA!<: Eski basken REN<;PER: Koyli.i REVABIT: ili$kiler

REVA<;: Ge~erlilik

RICAT: Geri ~ekilme

RlsAlEi MUVAKKATE: Ge<;;ici

bro~i.ir

RiYA, IkiyuzWliJk RiYAKAR: ikiyi.izlU

RUSYA iNKIlA81 AziMi: Rusya BuyOk Devrimi RUZNAME; Gi.indem

ROeSA: Baskanlar

SAFOiL: i~i saf, bon SAFFET, Temi::lik, afl\lk SAil Emek, <;;ah$ma SAiK: Neden

SAlBEN: Asilara k

SANAOlo: Basler, ileri ge-

lenler

SANAlKARAN: Sanatklirlar SAYHA: Baglrma

sEeiYE: Karakter

SENA: Qyrne SERDOLUNAN: lied sUri.iten SERLEVHA: YaZI ba~hg' SEVAHiL: Klytlar

SINIFj: Srrufsel

• 180 •

SINizM: Yadsivrc.hk, kopek-

silik

SiRAVET: Bulasrna, yaydma SUFLivET: A~aglla'lmak SUITEfEHHOM: Kotu kuruntu SUKUT: DU$mek

SULTAN!: Lise

SURETiNOE: Gorijnu~und<? SOKOl iHTiv AR OLUNMAK:

Susmak

SONUHAT: Akla gelenler, i1;e doganlar

SORUR: Sevin ..

$ADAN: Sevin~1i $AHADETNAME: Diploma $AHRAH: Dogru ve a .. rk yol $EKAVET: Haydu!luk

$ERAiTi ii<TiSAOiYE: Ekono-

mik kosullar $ERIAT: isiilm hukuku ~iARAT: Sloganiar ~ORA' $ovyel, Konsey $UHEDA: ~ehiller $OMULLO: Kapsarnh

TAAMOM: Yavilma TAAlZUV: Orqanlasma TAFSiLi: Avnnnh

TAGAUUS: Zorbahk TAHAKKUK: Gerceklesme TAHASSOS: Duygulanma TAHRiR HEYETI: Yazi Kuru!u TAHSiLI ALi: Yuksek ogrenim TAHSiL; ;oAoi: lise ogrenimi TAHSILi iPTiOAIYE: ilk ogre-

nim

TAHSiN: Alkrslerna

iAHTI MUHAKEME: Yatg,lanma

TAHTI RiYASETiNoE: Baskanligmda

TAHTI TEHOlnE: Tehdit alnnda

TAKiBAT: Kovusrurma TARDETMEK: Kovmak, puskurtrnek

TARIHI MEoENivET: Uyg3rhk

tarihi

TARiKiYLE: Yoluyla

TASALLUT: Satasma

lATiLi E$GAL: Grev TAVAS5UT, Aracihk

TAVsiF ETMEK: Nitelemek TAZip: Azaba sokmsk, Gzrnek TAZlvE: B3$Sa91'9'

TAZiKAT: Bsskrlar

TAZyiKi i1;TIMAI: Sosyal bas-

k!

TEBOil ETMEK: Degismek TfBiD EDiLIiN: Surulen TESLiG: Duyurmak TEClioDOOAT: Yenilikler TECESSOM ETMEK: Can lan-

rnak

TEDRicEN: Azar azar TEDRisAl: Ogretim TEESSORAT: Ozunluler TEFRiK: Aylrma TEHALDF: Avkmhk TEKNiKA: Teknik

TELAKKI ETMEK: Anlamak,

sayrnak TELEF: Kay'p

TELiF: (Kilap) yazmak

TEli:: EYLEMEK: Uzlasnrrnak TELiH: Tanrrlasnrrna TEMAVOLAT: Egilimler TEMAVUZ ETMEK: Sivrilmek

TEMEDDON: Uygarla~ma TEMENNA: Sayglyla selarnle-

mak

TEMERKUR: Bir yerde top-

lanma

TEMESSOL: Benzesme TEMETTU: Kezanc

TENEVVOR: Aydmlanma TERBivEi i1;TIMAi: Sosyal egi-

tim

TERCUMEI HAL: Hevar hika-

yesi

TESANUT: Davarusrne TESiRAT: Etkiler

TESLiMi NEFS: Can verme TESMiYE: Adlandrrms TE$EBBOSAT: Giri~imler TE$ETTUTO EFKAR: Fikir avn-

119'

TE$RiKi MESAl: i~blrligi TE$RiNiEVVEL: Ekim TE$RiNisANi: Kasrrn lE$RiNLERoE: Ekim - Kasim

aylarmda

TEVAKKUF: Duraksame, ey-

lesrne

lEVESSU: Genisleme, yayllma TEVESSOL ETMEK: Girlsrnek rrvsl ETMEK: Geriisletmek rsvsu MALUMAT: Bilgi arnr-

mak

TEZAyOT: Cogalma TEZviF: A~a9,sama TRAN$E: Siper TUFEYLi: Asalak

UHDE, Ozerine alma

ULUMU SIYASiVE: Siyasal bilgiler

• 181 •

UMUMI KiTABET: Gene! Sekreterlik

UMUMUNA NisBETEN: Tumu-

ne oranla USERA: Esirler UZUV: Organ uzvi: Organik

VAHiME: Kurunlu VAKFINEFis ETMEf(, Kendini verrnek

VAKIAI MDESsiFE: Ozucu

olaylar

VAKIF OLMAK: Bilmek, og-

renmek VAKUR: Aglrbasll VARioAT: Gelirler VASAT: Ortarn

VASIL OLMAK: Ulesmak VAsi, Geni~ VAZETMEK: Koymak VAZIH: A';;lk

VAZiFEi TEMEooOI\I: Uygarlasrna

VAZiFE$iNASLlK: [sine bagliIlk

VAlivETi SiVASivE: Politik

durum

VEKA vi: Olavler VELVELEoAR: GurulWIU YES-Ail: Ara1;lar

VUKUF: Anlama, bilme VUSUl: Ulasmak. vormak VURU[) ETMEK: Gelmek

YADETMEK: Anrnak YAGMAKARLlK: Yagmac,l,k YEVMi ceoir, RIZKI csotr.

Giinublrlik ge~im saglamak

• 182 •

YIlDIZDAN YILDIZA C;ALI$MAK: Gece gunduz <;ahsmek

ZABITAN: Subaylar ZADEGAN: Soylular

ZAHiR OLMAK: Destek!emek ZAHIREN: Gorunu~te

ZEHiv MANTlK: Ne guze!

menukl ZIMNINDA: I<;in

ZiVAI EBEDi: Ebedi kaybl ZiVA: lsrk

ZiVAULAR: Aydtnlsr

ZUHUR: Meydana crkma, go~ runme

ZULMET: Karanhk

iciNDEKiLER

•

SUNUS

7

BiRiNCi K1TAP

Butun Dunya I~<;ileri Birle~iniz

28 - 29 KANUNU SANi 1921 Karadeniz Klyllarmda Par~lanan Mustafa Suphi Ve Yoldaslarrmn lkinc! CllUm Ylldonumleri

BA$LARKEN (Tahrir Heyeti) 11

I. BClLOM: MUSTAFA SUPHi 13

Mustafa Suphi Yoldas'rn Tercumei Hall ve Sivasi ~ahsiyeti

Hakkrnda Muhtasar Malumat (Ali Yazici) . 15

28 KANUNU SANI (Nazlm Hikmet). . . . . . . . . 22

Mustafa Suphi Be~ Sene Evvel Moskova'da ($erif Manatof) 25

Mustafa Suphi Yo!da$ ve Anadolu Komunistleri (Z. NU$i-

revan] . . . . . 29

Buyuk Olulerirnlz ve Anadolu Diktatorlugu (llharni Seffet ) 33

Matern GUnU Munasebetiyle (Ahmet Caval) 36

ikinci Sene (H. R.) . . . . . . 41

Onbesler kin (Nazlm Hikmet - Vala Nurellin) 45

• 184 •

II. BOLOM: MUSTAFA SUPHi'NiN DO$ONCELERi 47

OkuyucuJara (Tahrir Hevetl) 49

$iarat 51

K1Zd Yildrz . . . 53

Butun Dimva h"isinln ve Ki:iylUsUnUn MU~terek Valanl 56

1918 Senesinde Moskova'da TUrk Sol Sosyalistleri Kon-

gersi'nde Yoldas Mustafa Suphi'nin Nutku . 59

Sosyalizm 100in Cidal. . . . . . . 60

MaYIS Bavrarm MUnasebetiyle MUslUman i$o;ilerine Mustafa

Suphi Yoldas'rn Hitabi . 64

Ya~la ve Ba~la Geno;lik. . . . . . . . . . . . . 67

I. TUrkiye Kornunist Frrkasi Kongresi'nde Karar Halinde Kabul Edilen MUstemlekill ve Milletler Hskkmdakl Mustafa Suphi

Yoldas'tn MUlalaasl Tarihf Vazife . .

69 71

Anadolu'dan Gelen Elciier ve Anadolu'ya Yardrm 73

Ikinei Devir. . . . . . . . . . . . 76

TUrkiye'nin Mazlum Amele ve Ren~perlerine. . 79

Ikinei Kongre. 83

BUyUk Millet Meelisi HUkUmeli ve Komiinis! Firkasr 87

Saltsnattan Sonra. . . . . . . . . . . . 91

TUrkiye Komunist Teskililtl Merkezi Heyeli'nin FaaJiyeli Hak-

krnde BakO Kongresi'nde Mustafa Suphi Yoldas'tn Layihasl 94

Kongre'nin Sonunda Mustafa Suphi Yotdas'm Nutku . 113

III. BOLOM: ETHEM NEJAT VE HILMi OGLU HAKKI 119

Ethem Nejat Arkedss (Zenon) . . . . . . . 121

DarUlmualliminli Genclere (Ethem Nejal). . . . 127

MUstemlekat Meselesi Hakkrnda Hilmi Oglu Hakkt Yoldas'rn

Nutku. . . .. 131

iKiNei KiTAP

Mustafa Suphl Ozerine O~ Yazi MUSTAfA SUPHI (Rozaliyef). . . . . . MUSTAFA SUPHI VE YAPITI (Sultan Galiyev) ATE$LI DEVRiMCI (Omerov - $akirbekov) SbZLOK . . . . . . . . . . . . .

141 160 169 173