URARTULAR ( M.Ö.

860 – 580 )
Urartular M.Ö. 1.binin başlarınd Van gölü ve çevresinde kurulmuştur.
Urartu dili üzerine yapılan çalışmalar bu halkın Hurri dilinin bir lehçesini konuştuğunu ortaya
koymuştur.
Urartu’nun en eski kralı Lutibri’nin oğlu Sardur’dur. Sardur kendini “bütün ülkelerin kralı”
olarak adlandırmakta ve Assurlulara karşı rakip olarak ortaya çıkmaktadır.
M.Ö. 810-730 yılları arasında Urartular, Hititlerle birlikte Ortadoğunun en mühim
merkezlerini ellerinde bulunduruyolar ve Assurluların denize inmelerine engel oluyorlardı.
III.Sardur döneminde Yunanlar Şarkla ilk sıkı ilişkiler kurmuştur. Hititler ve Urartular,
Yunanların karşısına Ortadoğu’nun temsilcisi olarak çıktılar ve Şark dünyasının ticaretine
hakim oldular.
Urartular çivi yazısını kullanmışlardır. Bunun yanında Hitit hiyerogliflerine çok benzeyen
fakat onlardan ayrı olan bir “resimli yazı”ları vardı.
Urartuların en önemli kitabeleri taş levhalar üzerinde bina bloklarında veya kayalar
üzerindedir. Bunlarda savaşlardan, inşa edilen saraylardan, tapınaklardan, su kanallarından ve
dini konulardan bahsedilmektedir.
Urartu dininde başlıca üç tanrı mevcuttu: Milli tanrı Haldi, Gök tanrısı Teşeba ve Güneş
tanrısı Şivini’dir. Urartular, tanrıları için güzel tapınaklar inşa ederlerdi; içlerinde tanrıların
heykeli bulunurdu. Bir Urartu tapınağının cephesini bir Assur kabartmasında görmek
mümkündür.
Urartu devleti birçok valiliklere ayrılmış olup bir tür memur devleti idi. Vilayetlerde her çeşit
erzak ve malzeme, krallığın emrine hazır bir vaziyette bulundurulurdu.
Urartu’nun sınır bölgelerinde, Hitit devletinde olduğu gibi, krala bağlı beylikler vardı. Bunlar
krala haraç verirler fakat kendi bölgelerinde bağımsız olarak hüküm sürerlerdi.
Urartular sulama tesisleri ile topraklarının verimini arttırırlardı. Hayvancılık da büyük rol
oynardı. Dokuma sanatında da iyidiler.
Urartu Sanatı:
Toprakkale, Altıntepe ve Karmir Blur kazılarında elde edilen eserlerden fikir edinilmiştir.
En eski Urartu eserleri I.Argisti(780-760) ve II.Sardur ( 760-730 )’a ait birer kalkanla birer
miğferden ibarettir. Bu miğferler ve kalkanlar üzerinde ait oldukları kralın adı ile çeşitli insan
ve hayvan tasvirleri mevcuttur. (Bkz. Şekil 1)
Toprakkale’de elde edilen ve büyük bir kısmı bir tanrı heykeline ait bir tahtın tezyinatını
oluşturan bronz heykelcikler ise, ense üzerinde dikey şekilde yeralan saç topuzundandan
anlaşılcağı üzere, 7.yüzyıl Assur stilinde Urartu eserleridir.
Urartu bronz eserlerinde bilhassa halka şeklinde stilizasyon göze çarpar. Aslan tasvirlerinde,
boyun üzerinde yele buruşuğunun yukarı kısmında bir halka biçiminde son bularak kulağı
meydana getirmesi veya alt dudağın yine halka biçiminde çene altına kıvrılması, kuyruğun bir
çember gibi yuvarlak şekilde tasvir edilmesi, ayak adelesinin üst kısmında bir küçük
yuvarlakla süslenmesi, bir nevi halka stili meydana getirmektedir. Aynı halka şekilli tezyinatı
boğa tasvirlerinin buklelerinde, yelelerinde ve kuyruğu sıkan kurdalenin iki yanında görürüz.
Bu halka stili 7.ve 6.yüzyıl aslanlarında bazı uzuvlarının şişkin olduğunu görüyoruz. Bu
“yumru” stil de Urartu eserlerine ait bir özellik olarak belirmektedir. (Bkz. Şekil 2)
Urartu bronz eserlerinde öz diğer bir çalışma biçimi de insan başlarında ya da hayvan
vucutlarında iç kısımların noktalar, halkalar veya balık kılçığı şeklinde tezyinatla doldurulmuş
pararel çizgilerle stilize edilmesidir. (Bkz. Şekil 4)
Urartu eserlerinde insan gözünün işlenmesi de bir özellik arzeder. Profilden bakıldığı zaman
göz kapak kenarlarının yanlara doğru abartmalı bir şekilde sivri olarak uzandığı görülür.
Bronz kazanlardaki insan tasvirlerinin ya da Adilcvaz’da bulunmuş bir taş kabartmanın
üstündeki tanrı kadın figürünün profiline dikkat edilirse burnun alından itibaren kuvvetli bir
şekilde öne çıktığını ve belirgin bir eğrilikte olduğunu görürüz.
Böylece halka stili, kaş ve göz kapağı kenarlarının işlenişi ile yüz profili bakımından Etrüsk
mezarlarında bulunmuş olan bronz insan tasvirlerinin Urartulara ait olduğunu
söyleyebiliyoruz. (Bkz. Şekil 3)
Urartu Kralları
Aramu M.Ö. 860 – 840
I.Sardur M.Ö. 840 – 830
Ispuini M.Ö. 830 – 810
Menua M.Ö. 810 – 780
I.Argisti M.Ö. 780 – 760
II.Sardur M.Ö. 760 – 730
I.Rusa M.Ö. 730 – 713
II.Argisti M.Ö. 713 – 685
II.Rusa M.Ö. 685 – 645
III.Sardur M.Ö. 645 – 625
Ermena M.Ö. 625 – 605
III.Rusa M.Ö. 605 – 590
IV.Sardur M.Ö. 590 - 580
Şekil 1 Şekil 2

Şekil 3 Şekil 4