You are on page 1of 11

Essais en langue tamazight

Hammou Bouchkhar

Amlala d ixfawn nx
(Awal vf tussna tmazivt)

Essais en langue tamazight


2010
Tazrurt
I tn iÏÏfn asfÏ ak ur ixssi, i ymma fÏma ossu.
I tn iqffÏn tilula ffiras, i ultma zinb; ur iggunin
bzzaf.
pemmu
Al assu, igu amm is digi izdv ca n ubëëani.
Il me semblait que ma vie, jusqu’à cet
instant, avait été vécue par un étranger.
Borges & Casarès.
Zzat mi ara yawÏ ususm amggaru, xsx ad grv tavuyyit, ad
sawlv.
Avant que (le) silence éternel n’arrive, je
veux me servir de ma voix, De ma parole.
Antonio Tabucchi.
Tddrt, is isul uqËËu nnk da d issmvay ijdjign…
Tu sembles vivant, parce que ta tête fleurit
encore un peu….
Epictète.
Amlala D Ixfawn Nx
amlala d ixfawn nx
Auteur : Hammou Bouchkhar
Editeur : Institut Royal de la Culture Amazighe
Centre des Etudes Artistiques, des Expréssions Littéraires
et de la Production Audiovisuelle.
Préparé à la publication par Lahbib Fouad (CEAELPA)
Taoawit d wurar

Als d ampayl

Akka k qqisx, maggin Als, iqqn iyi ad rsx wahli g


umzruy, azzlx vr tsrwit n tusna tamazivt. Ntcni id
ikkrn xfs, tzri zg imi, vr tmddjt, nnican, waxxa ur
tlli tirra, nufit tzri g toawitt d wals. Imzwura, km,
xsn ad ak inin ca unvmis, la t ifttk s da ak qqisx ma
vifi yarun. Da inaæ axub ns, d wussan, ur as
isggidn.
Ddan iwdan ad ffvn Ils nsn. Ills asn unlli; d ag allig,
fafan; xsn ad wtn anfa g tzdavt nsn, ufin ca igan n
ibbrawn, ag ttuvzin, ffir asn. Ass u, ku idj, la yurzzu
ad imzaray d ubïïu, as d ikkrn. Tawuri ak t utcx,
daha, tgu idj zg jar innzgumn iïnin, iççaçin x
tærmin n umaziv ar ad tgt gx.

Açyyr

Wn itwaærn, waxxa la t itawï uçyyr; urd ad ikk


ddaw n tayt n wni t yuærn; illa g wawal aquëaë
mas innan : zggrx c. Irar as : ssnx c (1); xa itass
tilula ns, issiv tirit. Imzwura vr umpïar Agd
waorabn, la gin boit, ad k ur zllan ixfawn nsn (2);
gn ismvan, ha ilin g taglt, ddaw n tayt n unjdi, s
tawsna d iptta.
Tizi yu, igin addur n tmurt zik, tdda Sn; yavul, wn
ittawgn x umzruy, xa t itaf d asrbub idj n tsmvt; zg
tayt vr tn iïnin. Ur x ad tffvn zg ict, xas ak ad bïan
ddaw n tayt iïnin, s umata zg tmnaï n yils. Ayn
iddjin idj ad yari “imazivn la t initn ad arin s yils n
igdudn itn igin ddaw n tayt” (3), dat ara yini
“askkin ur idjin amvuy n yils avlnaw n tmazivt”.
S imgraä ad zdmx g udlis a, xsx ad arix arççum inu,
d tzmrt, n ku idj ad yari s yils ixs, mqqar isul ur
ittuzmmim g uzrf amqëan n tmurt, allig “ku tanbaï
tuli, g may tïïf (…) x lhntati” (4), usrwt nsn.
Tazmrt tiwi zg imzwura, ayn iggutn; is asn imqadda
ad ssiwln, g ils n win iïnin; xas nitni illa dgsn, yili.
Is llan win, avuln d ibrranin, d win qqimnin la tn
iççaä unzgum; urd am imzwura idd an rcan (5), ha
ttuznzn. Zg winin ara iqqimn d abvuë I umhrram, d
wals, g tmazivt ndda an af Xirddin, Craybi, Srpan,
Mommri, zg jar win iïnin itwasnn.

Apnjif

Imazivn ak ad inin ass u ayn isska yiwn, yig vrnx :


apnjif d udida, nnan as ungal. Da yufix dgs aïu
yiwin vr tguri n “inna”+ “idj” = yun inna. Ur ntettu
is illa g <gal>, asvd n torabt; al ntcni ad yini xas idj
nvd ugut, ur ax iddi walu. Mqqar suln, widda nssrs
am ubvur, iwïn d win ar issrsn tazëut n upnjif zg
nnj, I tmazivt.
Tanæra yu, la tgru ca n tsurrifin; xas nta ixs as
manig ara yimtn upnjifa, ak ad yawï wass manig
ara yili mami, ara açän middn aïaä, ad ig udm nvd
afras g tussna n tmazivt, g warrar n tskla s umata d
upnjif g ixf.
Afras u, ig as lpal ad issvuy, mapd isul wul, la
itzdap. Zzat ara d yawï ufras u, imarayn imzwura
akk manig tllim, knni sisun ara ikkr, ils g umata; ad
yili lgud ix issknafn. Imarayn waxxa d ad ilin, idda
ad yas, idj ara yaærn afïïuj, ak ad issid udm n wals
g ils ad amaziv.

Amãawaï

Als, apnjif, adida, makka, as nllava, ur nffiv amur n


umhrram, ittinin tilawt n uggid nvd afrriv ns, iskkin
ni la tmyawaïn jar asn; d waggiwn nsti daha, d ad
tinin, is urar ibdd x wals. Urar nta ismun, asaru d
umzgun; urar nta issiwl g wansa n sin iskkin nni;
als d ils, issn urar ad issufv zg læaëiä, maxmmi iïïã
uskkil, vr umuci ara qqln middn.

Imgëaän

Idriãn ad xmi yuli udida yu, usin d zg magin


tamnaï; xsx ad inix zg, trifit d tmazivt d tsusit; al
ils n tqbaylit ungal nssk, s tvuri, yura t omr Wpmza:
Si tdyant vr tayä… walynni iqqim I twala d yusin.
Tazrawt tamzwarut, tmlala agd idj udlis ittwarin s
tmazivt, yavul I oli Ikn g uskkif n inçaäan. Tissnat
allu, tavul I Lpbib Fuad g Tissurifin. Ticcarï tmlala
agd udlis d ikka n tarifit, yavul i Muhmmd Buzggu
g ticri x tama n tsarrawt. Tazrawt tis kuç, tdda d x
unzgum n tmazivt, mqqar Ur ttwari s tmazivt; aäris
ns yavul i X irdin, nta mi ilava : agadir. Yuri t s
tfransist.
Tazrawt tis smmus, tmpaïar agd wagga ittwarin s
yils n ayt Darn, s tmazivt tavul i Hmd Hddaci g :
memmis n ifsti d awal. Tazrawt tis sdäis, tga tin

wad izrin, nssers it am ucwwal, nuri t x ict n tbrat,


mi irzm g umaäal amaziv. Tazrawt tanggarut, tbdd
agd magd ssufv Afulay, ilava yas: imula n timktit;
yurit g tsusit. Wasa zg, ili, iïïf udida, n iwï vr
wamur iïïf urar, g ccrkt n usaru d umzgun.
Adriã ittwarin x usaru, n lava as : Amlala d ixfawn
nnx, issufvt id Hasan Lagzuli, s tmazivt; wn tssufv
Yamina Bngigi, nta iddad s tfransist, tazrawt n git s
tmazivt; asaru anggaru, issilit : J.Dubuysun, s ils n
imuhar, n ucas alava n : tayri, ustu n tudrt.
X umzgun g mi nzëu ayn iggutn, ur n ssufiv xfs xas
sin imgraä, idj yuli x : tillas n wayur. Wis sin x
“tabrat umaziv” turar trbiot n izmawn n zmmur.
S twizi ay tddr tmazivt
Imgraä n d nsmun daha, ur ggunin, al assu ak ad
içirn tafuyt, km n ssurf carä imgëaä, akk ayn
iqqimn, izri iffv g tmswasin n tmazivt, am Umaäal
Amaziv (sdis imgraä) d Tawiza s carä imgraä.
Tawalt s wansa ns g tratsa trçm i yidj, I yufin abrid
ffir uyn g umaäal, i tislya yi n tmazirt, s snat nsn, la
tinix tanmmirt I prrn.

Adlis a

la urttux s wafriwn a smunx daha, ad ssiwÏn vr


uxmmem g tidjt tamzruyt(6), illan la trrÇ assu, allig tdju
widda iggarn ils n tmurt, ak ssiwln x uslul d twsna s
uqzzË , km ur ak ssiwln x tudrsa n mag qqimn g d
aruæu; ammi allig ur illi walu ,tcni igax lpal anzri, s
ifassn laærfn vr idmarn.
Tifut n tisæla, g uzlmaÄn ifriqiya, tmzagal agd waddur
ns, zg wassn ma nggrn iwdan ns, ad arin s walsiwn n
tmura ihn itzoakn, askkin iÇiln, xas ur itwagg x tadawt
n yils mi ntraoa d amÇÇyan, ur istahl ad yaËu
timoiwadin ns am zik;
km ur illi iwid issawaln tamazivt ad akmn amzruy zg
tawwurt n tsrtit, la isul asn uzilal n umzruy asælan.
Wad illa sn g ils usin g imawn nsn. Xas imik n upÏÏa,
day jedjg.

1- Gilbert Durand : wen yuzzlen xfk d uperraz sar dmin digsn ayt
tmurt; Structures anthropologiques de l’imaginaire, (a, 53) zeg
usgudj n taorabt
2- Bernard Lugan : Histoire du Maroc des origines à nos jours.
Perrin, 2001. (a, 51).
3- www.amazigh.info/sujet-1210html.
4- De quoi Demain.J. Derrida &E.Roudinesco. Fayard, 2001,
(a, 193).
5- Eric Orsenna « la honte des élites africaines, c’est de ãêtre laissé
corrompre », Jeune Afrique, n°2389; (a, 100)
6- M. Kundera : Le Rideau, Gallimard, 2006, afr 50. « L’unité
historique »
Tifras n idëiãn

1- Als
- Tawada ver wals amaziv – arzzum ……………………………………… 77
- Asmezdu n idj ussek- xf wals n oli ikkn ………………………………… 81
- tisura ara naf g tisurifin- n lhbib fuad ………………………………….. 87
- tikli n waluï- n buzggu ………………………………………………… 93
- agåa iggirn zg ungal agadir- n x-irdin ………………………………… 99
- taoawitt yafifn- xf hmd haddachi …………………………………… 103
- ha knni, ha ussan ( acwwal) ……………………………………………. 109
- A fessi n ifesti- xf imula n tmktit ………………………………………... 113
2- Asaru
- Amlala d ixfawn nnx- agd usaru n ada yntun ijtat / lgzuli ……………..125
- Tamara n uoraq- vr yamina bngigi ……………………………………… 129
- Tayri- agd imuhav ……………………………………………………… 133
3- Amezgun
- Amerwas iwwten g waluä- agd tillas n wayur ………………………… 137
- Azvan tusi “tabrat umaziv” ……………………………………………... 139
- Amawal ………………………………………………………………… 143
- Assavn n imusnaw s tmazivt ……………………………………………. 147

You might also like