Professional Documents
Culture Documents
Boyamacılığı
PA TEKNOLOJĠSĠ
İlk sentetik lif olan Poliamid 1928 yılında sentezlenmiştir. Ancak ikinci dünya savaşı sırasında ipek
kaynaklarının Japonya’ nın elinde bulundurulması dolayısıyla paraşüt yapamayan ABD tarafından
çalışmalar canlandırılarak ipeğe alternatif olarak hizmete sunulmuştur.
Ürün Amerikalılarca NYLON (Now You Lost Old Nippon) şeklinde adlandırılmıştır.
Poliamid 6.6 (Ticari ismi Naylon) Dr. Wallace H. Carothes tarafından geliştirilmiş ve ticari olarak Du
Pont de Nemours tarafından satışına başlanmıştır. Poliamid 6 ise (Ticari adı Perlon) daha sonra
bulunmuştur.
Poliamid lifleri diğer sentetik elyaflar gibi kesikli ya da filament şeklinde üretilir, sağlam yapıları ve
hafif olmalarıyla ipeğe alternatif olarak önem kazanmıştır.
Bugün Poliamid lifleri dünya elyaf üretiminin yaklaşık %10’unu teşkil etmektedir.
Tekstil sanayiinde en yaygın olarak Poliamid 6 (ya da Nylon 6) ve Poliamid 6,6 (ya da Nylon 6,6)
kullanılır.
Dünya PA Lifi Üretimi
* PA liflerini kimyasal analiz yöntemiyle ayırt etmek için; alınan %50lik formik asit çözeltisi 80°C ye
ısıtılır ve PA 6,6 ile PA 6 lif numuneleri çözeltiye atılır ve hafifçe karıştırılır. Bu sıcaklıkta PA 6 lifi buruşur,
toplaşır; PA 6,6 ise 90°C ye kadar dayanıklıdır. Testin yapılışında sıcaklık kontrolü çok önemlidir. 80 °C
nin altında iki lif de bozulmazken, 90°C nin üzerinde iki lif de parçalanmaktadır.
PA 6 ve PA 6,6 arasındaki farklar
PA 6,6 daha fazla kristalin bölgeye sahiptir. Bu yüzden boyamada
migrasyon ve egalizasyon özelliği düşüktür. Dolayısıyla boyama
prosesi kontrollü olmalıdır. PA 6 lifleri daha kolay boyanır. Buna
karşılık belli bir boyarmaddenin PA 6’da verdiği yaş haslıklar daha
düşüktür.
PA 6,6 gün ışığına daha dayanıklıdır. PA 6 gün ışığında yapısal
bozulmalar ve ciddi mukavemet kayıpları yaşar.
PA 6 lifleri daha fazla nem içermektedir.
PA 6 lifleri sıcaklığa karşı daha hassastır.
PA 6 lifleri daha çok giysilerde kullanılırken; PA 6,6 lifleri ise
endüstriyel materyallerde kullanılmaktdır.
PA TEKNOLOJĠSĠ
PA elyafı, uzun zincirli sentetik polimer
şeklindedir.Molekülleri birbirine bağlayan
amid bağlarının kuvvetli olması, elyafa
sağlamlık özelliğini kazandırır.
POLYAMĠD KULLANIM ALANLARI
TEKNİK
OTOMOTİV KIYAFET HALILAR
TEKSTİLLER
• Otomotiv • Anorak • Balon kumaşları • Ev halıları
döşemelikleri • mayo • Paraşüt kumaşları • Banyo halıları
• Otomotiv halıları • astar • Şemsiye • Dış mekanda
• çorap kullanılan halılar
• Eldiven
PA Mamullerin Terbiye ĠĢlemleri
Termofikse
Ön yıkama
Ağartma
Boyama
Sıcak hava
Optik
DENOP UW 30 ’ 70°C
Soğuk Yıkama
10 ’ 10 ’
40°C
Boyama
PA elyafları
Asit BM’ler
1:1 Metal Kompleks BM’ ler
1:2 Metal Kompleks BM’ ler
Krom BM
Direk BM
Dispers BM ile boyanabilir.
pH
5,5
sabit tutarak düzgün bir 5
boyama gerçekleştirir. 4,5
4
Kullanım Amacı 3,5
NH2 +
NH2 +
NH2 +
NH2 +
NH2 +
NH2 +
ANYONİK UÇLAR
BOYA
Noniyonik / katyonik uçlar
58
Boyama (Denegal DPA 1-2 %)
EGALİZATÖR
Asit ,
1-1,5 °C/dak
80
1-1,5 °C/dak
70 °C
60
Sıcaklık °C
20 dk
20
0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240
Süre[dak]
POLĠAMĠD ve YÜN
BOYARMADDELERĠ
Açık renklerde boyama düzgünlüğü için önerilen, migrasyon özelliği iyi olan
boyalardır. B grubunun elyafa afinitesi zayıf olduğundan çekimi yavaştır.
Monosülfone türden boyarmaddelerdir.
Boyamalar ~ pH 5-6,0 da yapılır.
Küçük moleküllüdür.
Kombinasyona uyumludur.
Renkleri canlıdır.
Yaş haslıkları düşüktür.
B Gamı (Açık Renkler için)
DENACID YELLOW B-4NGL
DENACID YELLOW B-4RK
DENACID YELLOW B-8G (fosforlu)
DENACID RED B-2BSA
DENACID RED B-NG
DENACID PINK B-H (fosforlu)
DENACID BLUE B-2RF
DENACID BLUE B-2GL
DENACID TURQUAZ BLUE GL %250
Ana Trikronomiler
DENACID B GAMI (AÇIK RENKLER İÇİN)
DENACID YELLOW B-4RK
DENACID RED B-2BSA
DENACID BLUE B-2RF
BOYA KULLANIMI % 0.01 – 0.35 % 0.35-0.9
DENEGAL DPA NEW1.5 gr/lt 1.0 gr/lt
DENADOR DA-5 1.0 gr/lt 1.5 gr/lt
Barre’ Efekti ;
YAŞ HASLIKLAR
DENACID B (monosülfone)
DENACİD C (monosülfone)
BARRE EFEKTİ
DENALAN S (monosülfone)
DENALAN M (disülfone)
--
++
YAġ HASLIKLARDAKĠ DAVRANIġLAR
+
DENALAN M
DENALAN S
HASLIKLAR
YAŞ
DENACID C
Diamond
_ DENACID B
Noniyonik Polietilenler
(DNGSOFT HPE-N, DNGSOFT LPE-N)
Mikro Silikon (Densoft 1050)
Fularda: 20-40 g/L, pH: 5,5-6
Yeni Nesil Silikon (Densoft Ultra)
Çektirmede; 2-3 g/L, 40°C,20 dk işlem
Fularda: 20-40 g/L, pH:5,5-6
YÜN TEKNOLOJĠSĠ
Yün lifleri bazı memelilerden (özellikle koyun, keçi, deve, lama, tavşan, alpaka…) elde
edilen hayvansal protein kökenli doğal bir elyaf türüdür.
Sıcak tuttuğu için battaniye ve kışlık giysilerin üretiminde kullanılır. Yün elyafı koyundan
genellikle canlı hayvanlardan kırkılmak suretiyle olmak üzere değişik yöntemlerle elde edilir.
Bu tür yüne kırkım yünü denir. Bu yünün ticari değeri diğer yöntemlerle elde edilenlerinkinden
yüksektir. Kasaplık hayvanların kesildikten sonra derilerinin işlenmesi ile elde edilen yüne ise
tabak yünü veya kasapbaşı yünü denir. Herhangi bir nedenle ölmüş hayvanın postundan elde
edilen yün ise post yapağısı adını alır. Tabak yünü veya post yapağısı (yapak) deriden
yolunarak alınmışsa kıl köklerini de içerdiğinden kırkım yününe göre daha düşük kalitelidir.
Canlı hayvandan kırkım işi genellikle el makası veya bu iş için geliştirilmiş motorlu
aletlerle yapılır. Yün elyafı genellikle dağıtılmadan bir bütün olarak kırkılır ve toplanır. Buna
yörelere göre (tulup, gömlek, dulup veya tulum gibi) adlar verilir.
YÜN LĠFLERĠNĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ
Karbonizasyon
Ağartma
Boyama
YIKAMA
Yıkamayı zorlaştıran ve büyük bir özen gösterilmesi gerekli
duruma getiren etkenler arasında;
1. Yün liflerinin fazla hareket ve mekanik zorlamalar karşısında
keçeleşme özelliği göstermesi,
2. Yün liflerinin bazik işlemlere karşı, özellikle yüksek
temperatürlerde çok hassas olmaları birinci derecede rol
oynamaktadır.
Bu nedenle yünlü mamullerin yıkanması ve bütün terbiye
işlemleri esnasında; fazla hareket, kuvvetli bazik çözeltiler
(pH ≤ 10.5 olması) ve bazik ortamda yüksek
temperatürlerden (temperatür ≤ 55°C olmalı) kesinlikle
kaçınılmalıdır.
YAPAK YIKAMA
Tekneler, yünün aşağıya geçişini önleyen, fakat kir, kum gibi
safsızlıkların düşmesini sağlayan delikli sahte tabanlara sahiptir.
Yünün su içeriği sıkma roliklerinde %55'e düşürülür. Bu miktarın
yaklaşık %25'i serbest su, %30'u bağlı veya absorbe sudur. Sıkma
rolikleri aynı zamanda çamur ve diğer hacimli safsızlıkları
parçalayarak yıkama teknesinde bunların uzaklaşmasını
kolaylaştırmaktadır.
Modern makineler özellikle taranmış yünün keçeleşmesini azaltmak
için dizayn edilmiştir. Emme tamburlu yıkama makinelerinde yün bir
seri emme tamburu sayesinde tekne boyunca taşınır. Jet yıkama
makinelerinde; yün, yıkama çözeltisinin püskürtüldüğü düşük
basınçlı jetlerin altından, delikli bir tambur veya taşıma bandı
üzerinde hareket eder.
YIKAMA
Sulu ortamlarda yıkama. eskiden yalnızca soda ve sabun kullanılarak
yapılmaktaydı. Bugün ise değişik yöntemler kullanılabilmektedir. Bunların en
önemlileri:
Soda-sabun yıkaması
Nötr deterjan yıkaması
Soda-deterjan yıkaması
İsoelektriksel yıkama
Yün terinde yıkamadır. (son iki yöntem pek kullanılmamaktadır.)
A) Soda-Sabun Yıkaması
Yün liflerinin keçeleşme tehlikesi, bazik ortamda nötr ortama nazaran daha
fazladır. Ancak lifleri sert ve aşırı bir şekilde hareket ettirmeyerek keçeleşme
sorunu ortadan kaldırılmaya çalışılır.
Yıkamada kullanılacak su yumuşak olmalı, yumuşak su eldesi mümkün
olmayan işletmelerde, flotteye kompleks yapıcılar (DENSTAR NDM)
konulmalıdır.
YIKAMA
B) Nötr deterjan yıkaması: Yün teri hafif bazik özellik gösterdiğinden ortan tam nötr değil
pH 8 civarıdır. . Bu nedenle banyo pH'ı 8'e kadar yükselir. Yine de bazik ortamda yapılan
yıkamalara göre keçeleşme riski azaldığından yıkama temperatürü 65°C'a çıkarılabilir.
C)Soda deterjan yıkaması: Nötr deterjan yıkaması yapılmış yün liflerinin taranmasında
kemling miktarının ve bant kopuşu miktarının daha yüksek olduğu görülmüş. (Almanya’da
yapılan çalışma, nedeninin nötr deterjan yıkaması yapılmış kumaşın nem alma
kapasitesinin %0,5 kadar daha düşük olması ve bağıl nemi düşük işletmelerde bunun
sorun oluşturması olduğu belirtilmiş) Taranmayı kolaylaştırmak için nötr deterjan yerine
soda-deterjan önerilmiştir. Bu yöntemde her ne kadar sabun kullanılmamaktaysa da
ortamda bulunan soda yün yağının bir kısmını sabunlaştırarak, doğal sabun
oluşturmaktadır. Bu da yıkamayı destekleyici bir etki gösterdiğinden kullanılan deterjan
miktarı nötr deterjan yıkamaya göre daha az olacaktır. Deterjanların pahalı olduğu
düşünülürse bu önemli bir avantajdır.
D- İzoelektriksel yıkama: Izoiyonik bölgede tuz köprüleri sayısı maksimum olduğundan,
yün lifleri en yüksek dayanıklılığı göstermekte ve yıkama esnasında lifin keçeleşmesi
minimum olmaktadır. Ancak asidik ortamda yıkanan yün lifleri sert ve daha az esnek
olmaktadır. Bu da taranmasını zorlaştırmaktadır.
E- Yün terinde yıkama: Bu şekilde yapılan bir yıkama yünün istenilen düzeyde
temizlenmesini sağlayamaz.
KUMAġ YIKAMA
Yünlü kumaşların. yıkanması, kirli yapak yıkamasında olduğu gibi, bazik, nötr, asidik
ortamda; yıkama maddesi olarak sabun veya deterjan kullanılarak yapılabilir. Yine yıkama
suyunun mutlaka yumuşak su olması gereklidir. Bazik sabun yıkaması bugün de en çok
kullanılan yöntemdir.
Strayhgarn ipliklerden üretilen kumaşlar genelde daha fazla harman yağı içerdiklerinden ilk
yıkama %4-5 sodyum karbonatla 15 dk. gerçekleştirilir. İkinci yıkamada %2-3 soda
ilavesiyle yıkanır ve ılık suda çalkalanır.
Kamgarn mamüller yaklaşık %3 yağ içerdiklerinden %0.5-1 sabun veya deterjanla
yıkanırlar. Alkali ortamı sağlamak üzere %1 soda veya amonyak ilave edilerek 35-40 °C'de
30 dk. yıkanırlar.
KARBONĠZASYON
Karbonizasyon, yıkanmış yüne (yapağıya) veya yünlü kumaşlara uygulanabilir.
Flotteye uygun ve etkili stabilizatörler (DENSTAB SG) koyarak yün liflerinin çok zayıf bazik
ortamda 50°C'dan daha yüksek sıcaklıklarda, daha kısa sürede zarar görmeden
ağartılması da mümkündür.
Ġndirgen AĞARTMA
Peroksit ağartmasının artmasıyla indirgen maddelerle yapılan ağartmalarda bir azalma
olmuştur. Fakat bu şekilde ağartılmış bir mamülün sonradan sararma tehlikesinin az
olması nedeniyle, önce yükseltgen, sonra indirgen ağartma şeklindeki kombinasyonlar
önemlerini korumuştur.
Hidrosülfitin hava oksijenine ve hidrolize karşı dayanıklılığı çok düşük olduğundan
ağartmalarda' hidrosülfitin kendisi yerine, stabilizatör ilave edilmiş hidrosülfit esaslı
maddeler kullanılır.
Hidrosülfit ürünleri ile emdirme yöntemine göre ekonomik bir şekilde çalışabilmek mümkün
değildir. Mamül üzerindeki hidrosülfitin önemli bir kısmı mamül daha asıl tepkime kısmına
gelmeden hava oksijeni tarafından bozuşturulmaktadır.
Mamül %1-4 Stabilize hidrosülfit
1 g/l Noniyonik ısıtıcı (DENWET NF) içeren flotte ile
30-60°C'da, 1-8 saat muamele edilir. Durulanıp 1 mI/I H202 çözeltisiyle çalkalanır.
Son yıkamaya eklenen peroksit yün üzerinde kalan sülfür kokusunu giderir.
** İster yükseltgeme metodu ile olsun, ister indirgeme metodu ile olsun yün ağartıldığı
zaman kimyasal olarak hasara uğrar. Atak yündeki keratinde bulunan amino asitlere ve
özellikle sistin üzerinedir. Sistindeki disülfür bağları kopmakta ve mekanik özelliklerde
olumsuz bir etki oluşturmaktadır.
Sodyumlorilsülfat gibi bir yüzey aktif madde mevcudiyetinde beyazlık üzerinde önemli
etkiler elde edilirken disülfür köprülerine yapılan atak da sınırlanır.
Optik AĞARTMA
Yün liflerinin optik beyazlatılması anyonik
veya katyonik karakterde çeşitli optik
beyazlatıcılarla yapılabilir.
.
DĠNKLEME
Dinklemenin esası, yün liflerinin keçeleşme özelliğinden faydalanılarak kumaşın görünüm
ve tutumunun değiştirilmesidir.
Dinkleme sonucu kumaşlar yalnız az veya çok keçeleşmiş bir yüzey yapısı kazanmakla
kalmazlar, aynı zamanda dokuma tekniği ile eldesi imkansız derecede sıkılaşırlar. Bunun
sonucu olarak da, kumaşların bütün dayanımlarında bir artma olduğu gibi, rüzgar ve diğer
dış etkenlere karşı koruma ve dolayısıyla sıcak tutma özelliği de artar.
*Pul tabakası kaynaklı olarak yün lifleri iki yönde farklı sürtünme özellikleri gösterir ve
keçeleşirler. Pul tabakası iyi oluşmamış veya' bozuşturulmuş yünlerin keçeleşme özellikleri
çok düşüktür. İnce ve kıvrımlı lifler daha iyi keçeleşir. Karbonizasyondan geçmiş lifler,
normal liflere nazaran daha zor dinklenir. Az. bükümlü iplikler, sert bükümlü ipliklere
nazaran daha iyi dinklenme özelliği gösterir. Kumaşlarda atkı ve çözgü ipliklerinin temas
noktası arttıkça (örneğin bezayağı) dinkleme yeteneği azalır.
Poliamid, PVC, triasetat gibi karışım kumaşlarda karışımdaki hidrofob lif miktarı %20'yi
geçerse, karışımın keçeleşme özelliği çok düşer.
Yaygın olan çalışma şekli, yağlı kumaşların (yıkamadan önce) dinklenmesidir. Çünkü
böylece bir yıkama daha az yapılmış olmaktadır. Kumaştaki yağların kayganlaştırıcı
etkisinden ve konulan soda-sabun veya dinkleme maddelerinin yıkamayı destekleyici
etkisinden faydalanılması bakımından da yağlı. kumaşların dinklenmesi daha avantajlıdır.
FĠKSAJ
Yün terbiyesi sırasında yünlü mamüllerin fiksajı değişik üretim adımlarında, değişik
amaçlara yönelik olarak yapılabilir.
Bu amaçlar içerisinde en belirgin olanları;
1. Liflerdeki ve mamüldeki iç gerilimlerin giderilmesi
2. Mamül görünüm ve tutumunun geliştirilmesi
3. Ütü çizgisi, plise gibi verilen şekillerin kalıcılığının sağlanmasıdır.
Yünlü mamüllerin fiksajı için üç etkenden faydalanılabilinir; Su – Isı - Kimyasal Maddeler
ġARDONLAMA
Şardonlamada esas, kumaş ve trikotaj ipliklerinin içerisinden liflerin çekilip yüzeye
çıkarılmalarıdır. Bunun sonucunda;
1. Kumaşın yüzeyinde bir hav tabakası oluşur.
2. Bu hav tabakasında, istenilen bir şekil verilerek mamülün özel bir görünüm
kazanması sağlanır.
3. Isı yalıtma özelliği artar.
4. Dinklenecek mamüller şardonlanırsa sağlanan keçeleşme etkisi daha yüksek
olur.
5. Tüylenme sonucu desenin kontürleri yumuşar, komşu renkler kısmen birbirine
karışır.
6. Modaya uygun özel görünümlü kumaşlar elde edilir.
H2SO4 ya da formikaist
80
1-1,5 °C/dak
1-2 %
60 °C 70 °C
60
Sıcaklık °C
20 pH: 2,5-3
0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240
Süre[dak]
1:1 Metal Kompleks BM
DENALAN YELLOW PW GR %173
DENALAN ORANGE PW G %230
DENALAN RED PW GRE %120
DENALAN PINK PW B %110
DENALAN BLUE PW 2G %255
PA YÜN KARIġIMLARININ
BOYANMASI
Yün ile poliamid lifleri karıştırılacak olursa, mamulün kopma direnci,
çekme gerilimine karşı dayanımı ve aşınma dayanımı artmaktadır.
Bu tip karışımlardan meydana gelen kumaşların, esnekliklerinin ve
yıpranma dirençleri yüksektir.
Özellikle pantolonluk kumaş yapımında, çoraplarda, iç
çamaşırlarında, ev tekstili ve halıcılıkta da karşımıza bu karışımlar
çıkmaktadır.
PA ve Yün liflerinin benzer yapıya sahip olmaları sebebi ile aynı
banyoda boyamak mümkündür. Ancak PA lifleri Yüne göre daha hızlı
boya aldığından her iki lifin aynı tonda boyanması zorlaşmaktadır. Şu
hususlara dikkat edilmelidir:
BM seçimi (1:1 metal kompleks BM)
pH ve sıcaklık (PA/WO karışımları K.A.O.’da değil, genelde pH 2,5-3
arasında boyanmaktadır. )
Rezerv maddesinin kullanılması
PA YÜN KARIġIMLARININ
BOYANMASI
Ġlginize TeĢekkürler…