OSMANLI GALI§MALARI VE A§AGIDAN TARiHl

Donald Quataert*

Sevilay Kaygalak'm antstna, Sevilay't cok zeki, yetenekli, enerjik, steak ve bilgiye erisme konusunda tutkulu bir insan olarak hattrltyorum.

Osmanh cahsmalari alaru olgunlastikca, kendilerini bekleyen zengin ve onemli arastirrna olanaklanndan etkilenen cok sayrda yeni Iisansustii ogrendsini kendisine cekiyor, Bu yazl, bu yeni kusaga ve onlann gelecekteki ogrencilerine yoneliktir, Bunu yaparken acik bir amacim var: A~agldan tarihe yonelik arastirmalarr tesvik etmek istiyorum.

A$agldan tarihi tammlamak icin once onun ne olmadigrru ortaya koymamrz gerekiyor, Ilkin, yukandan tarih degildir -yani devletin, devlet elitlerinin, siyasa yapicilannm, savasa karar verenlerin ya da Dogu Sorunu'nun tarihi degildir, Daha actk soylemek gerekirse, asagidan tarih $U anda yazrlmakta oldugu haliyle bu tiir bir tarih degildir.

Bu yazmm daha eski bir versiyonu "History from below in Ottoman and modern Middle East studies-a call for volunteers" ba~hg] altmda University of Chicagoda diizenlenen Middle East History and Theory Conference'm a<rlh~ konusmasi olarak 10 Mavis 2008 tarihinde sunulmustu,

Binghamton University-SUNY Tarih Bolumu

=

D ras 0 gin b nin iJ edim gaslU gibi z larm

Bi nn ff ratan him kaps, lO'un rihse dern h ent

D

ZlilllI iki se gecen Ierne cok n labilii sen d lanai hgma

2 Br
pil
10
nu
3 Br
M
4 QI E

ustna, terjik, ttkulu

arum.

oeklen cok I yazi, Iiktir, melik

adlgl~gildir sa kaa acik ldugu

nd mo:rsity of cihs ko-

Osmanll (all~malarl ve A~agldan Tarih 121

Devletin gelisimi, Osmanh tarihcileri arasmda hakim bir ugras olmayi siirdiiruyor, tarihciler bu konuya dair nispeten zengin bir literatur meydana getirdiler.' Devletin ve devlet elitlerinin incelenmesi elbette dogrudur zira devlet, devletin kararlan ve edimleri hem Osmanh siyasal yaplsmm hem de toplumunun dogasml ve evrimini kuvvetle etkilemistir, Ne var ki, Osmanh tarihi gibi zengin ve geliskin bir alamn iscl, koylu ve diger madun gruplarm tarihini ihmal etmeye devam etmesi dogru degildir,

Bir asagidan tarih tanirm onerelim: zenginltgi yaratanlarm faaliyetierinin tarihi -zenginligin yaratilmasmm degil, yaratanlann tarihi. Boyle tammlarsak asagrdan tarih Osman- 11 Imparatorlugu'nun toplam niifusunun belki de yiizde 90'tm kapsar. Tersine, yukandan tarih toplam niifusun belki yiizde IO'unu kapsayabilir. Ornegin aym donemde yazilan pek cok tarihsel eser gibi, bir donum noktasi olan The Emergence of Modern Turkey / Modern Turkiye'nin Dogusu da bir avuc Osman- 11 entelektuelinin ve devlet adammin tarihidir.'

Devam etmeden once, yakm zamana kadar Osmanh tarihyazrmmm aguhgrm neden yukandan tarihin olusturduguna dair bir iki ~ey soyleyeyim. Osmanh tarihcilerinin elit gruplanmn otesine gecerek Osmanh gecmisinde ya~aml~ olanlann cogunlugunu inceIerne konusu yapmaktaki isteksizlik ya da goniilsiizliiklerinin pek cok nedeni var,' Bunlar arasmda kullamlan belgelerin yaPISl saYIlabilir -devletin kaleme aldigr ve neyin onemli olduguna dair esasen devletin perspektifini ortaya koyan belgeler, Osmanh cahsmaIan alammn hala kurtulamadigi modernlesme kurammm yaygmhgma da bu baglamda deginebiliriz, t yi bilindigi iizere, kisaca ifade

2 Bukonuda srk sik yazdim, 6megin bkz, "Labor History and the Ottoman Empire, c.1700-1922'; "International Labor and Working Class History (2001), 93- 109. Aynca bkz, "Ottoman Workers and the State, 1816-1914'; Zachary Lockman, der., Workers and Working Classes in the Middle East, Albany, 1993,21-40.

3 Bunoktaya dair iyi bir tartisrna icin bkz, Joel Beinin, Workers and Peasants in the Modern Middle East (Cambridge, 2001), 5-12.

4 Quataert ve Beinin'in yukanda degtnilen c;:ah~malarIna balalabilir.

22 I Tarih, Smif/ar ve Kent· Osmanli Smlf ve Siyasal Tarih

etmek gerekirse bu kuram degismenin yukandan ve Bati'dan geldigini ileri surer. Dahasi, Osmanli zamanmdan kalma giicrlii bir tarih yazrmi gelenegi vardir: devlet gorevltlerl ya da imparatorluk sarayma yakm olanlar devletin iirettigi kaynaklan kullanarak devletin ilgilendigi seyler ve elitler hakkmda kronikler yazarlardi. Isciler ya da koyluler bu sayfalara cok nadiren girdiler; girdiklerinde de ya fesat cikaran ya da devletin comertligtnden yararlanan kisilerdiler, Bu gelenek Turkiye Cumhuriyeti'nde de siirdiiriildii. Turkiye'de bugun Osmanh tarihi cahsmalanrun yogu devletin goruslerini ve ilgilendigi konulan yansitmayi siirdiinryor, Aksine, asagidan tarih cahsmalan Osmanh lmparatorlugu'nun eski Arap vilayetlerinde cok daha yaygmdu.

Hem Tiirkiye'de hem de Amerika Birlesik Devletleri'nde asagidan tarih konusundaki goniilsiizlugun bir kisrm, iscilerle ilgilenmenin gaynme~ru, hatta komiinizm sempatisine benzeyen haince bir ~ey olduguna dair ortiik bir algid an kaynaklanmaktaydi, Soguk savas Turkiyesi'nde ve genellikle muhafazakar olan Amerika Birlesik Devletleri'nde bu tiir sempatiler gercekten de riskliydi. Bunun aksine, Osmanh lmparatorlugu'nun eski Balkan bolgelerinde iki catisan tarihyazmn trendi mevcuttu. Orada tarih yazicihginm onernli bir kisrrn Osmanh lmparatorlugu'ndan yasanan kopusu gerekcelendirrne ihtiyacina yogunla~ml~t1 ve milliyetci bir soylemle bicimlenmisti. Sovyet etkisi doneminde Balkan iilkelerinde tarih yazicihg; sikhkla isciler ve koylulere odaklandi. Ama Sovyetler Birligi'nin yikihsmdan beri bu tur tarihciligin aglrhgl azaldi ve Osmanh yonetiminden kopusun neden zorunlu oldugunu gostermeye cahsan ilk tur tarihcilik tekrar one cikti.

Osmanh tarihinin simdiye dek asagidan tarih perspektifinden yazrlan orneklerinin neredeyse tarnarm ekonomik zenginligi yaratanlann zenginligt yaratma edimleriyle ilgili oldu.' Ama

5 Ozellikle bkz. Halil Inalcik ve Donald Quataert (der.), An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914, Cambridge, 1994.

==
bu
leri
lei
likt
su
ku~
cal
dik
mil
gUl
len
ri (
nu
ret
A~
nil]
leri
duj
yo~
loy
siv,
I gut
rna
,
~ rna
"t- im:
,
. ~
! da
ri (
,
I gUl
I 6
I
!
I
I
I ill gelbir taluk sadevleIsciler e de ya irdiler; tiye'de rini ve 1 tarih erinde

.ri'nde yilerle -enzeiklanizakar erceku'nun

mevmanh .iyaciI. SovukhkL yikiyoneahsan

rtifinginli"Ama

i Social

Osmanll C;all~malan ve A1agldan Tarih 123

bu tireticiler iiretmediklerinde, gtinliik hayatlanm surdurdiiklerinde, aile sahibi olduklannda, tiiketim yaptiklannda, devlet-

le iliskilendiklerinde ya da Iliskilenmediklerinde, mesela askerlikten ya da vergiden kactiklannda da asagidan tarihin konusu olabilirler. Benim ve diger arastrrrnacilann Osmanh giyim ' kusam yasalannm tarihi ve genel olarak tuketim haklnndaki calismalanru ele alahm." Insanlarm on sekizinci yuzyrlda giydikleri ya da giymek istedikleri kiyafetlerin incelenmesi, tiiketimin Osmanh toplumunda halktan gelen bir degisim gucu oldugunun altim cizer. Giyim kusam yasalannm tarihi halktan gelen baskilar ve devlet siyasasi arasmda gerceklesen muzakerele-

ri ortaya koyar ve yeni ortaya cikmakta olan toplumsal gruplann toplumsal hiyerarside nasil ite kaka yukan ciknklanna isaret eder.

A~AGIDAN TARiHiN KAYNAKLARI

Uzun yillar boyunca tarihciler, asagidan tarihi ihmal etmenin mazeretini Basbakanhk OsmanhArsivi'nin isciler ve koyliilerin gercek yasantilan hakkmda cok ~ey soylemekten uzak 01- duguna dikkat cekerek bulabiliyorlardi. Son bir kay onytldaki yog-un kataloglama cabalan sayesinde, bu bahane ortadan kalkryor, Hala buyuk olciide devletin gorii~iinii yansitsa da bu arsiv, artik asagidan tarihle ilgilenlerin kullarununa cok daha uygun. Belgelerin verili simrlihklan diisuniildiigunde bu kolay 01- mayacaktrr; ama imkansiz bir ~ey de degildir,

. Ustelik a~ag-ldan tarih icin kullamlmayi bekleyen tamamen yeni belge kategorileri de mevcut. Ilkin, Osmanh Imparatorlugu'nun eski imparatorluk baskentinde degil, tasrada bulunan kayitlanni ele alalim. Ornegin bir madencilik sehri olan Zonguldak'ta biiyuk bir Osmanh belgeleri yIgmt oldugundan 1996' da tesadufen haberdar oldum. Osmanh ve Cum-

6 Donald Quataert, der., Consumption Studies and the History of the Ottoman

Empire; 1550-1922, Albany, 2000Heki yazilara bakmiz. '~',-'

241 Tarih, Slniflarve Kent· Osmanli Smlf ve Sjyasal Tarjh

huriyet doneminden kalan bu resmi kayitlar Zonguldak maden iscileri hakkinda yazdigim 2006 tarihli kitaba temel teskil etti.' Boylelikle, Osmanh emek tarihi ve toplumsal tarihine dair bir cahsma, Osmanh tarih yazicihgmda cok alti cizilen kaynaklann, yani imparatorluk baskentindeki merkezi devlet arsivlerinin disindaki kaynaklara dayah olarak yazrlmis oldu, ki bu nadir gorulen bir seydir. Zonguldak orneginde, onemli iktisadi faaliyetlerin varhgl, bu faaliyetlerin kaydmi tutan resmi bir arsivin olusmasina yol acrmsti, Zonguldak'ta bulunan materyalin Osmanli doneminden kalan boyle tek belge ylgml 01- duguna rru Inanacagizs Belki de Eskisehir' deki biiytik demiryolu tamirhaneleri, Samsun'daki tutun fabrikalan ya da Adana pamuk degirmenlerl de geride boyle kayitlar birakmislardr, Eminim tasrada bulunan baska beige koleksiyonlan da kesfedilmeyi ve kullanilmayi bekliyor. istanbul arsivleri haricindeki bu koleksiyonlar gitgide daha kullamlabilir hale gelecek ve Orta Dogu tarihini cahsan pek tarihcinin ilgisini cekecek.Osmanh Imparatorlugu'nun varisi alan pek cok iilkede, sadece Lubnan, Mistr ve Turkiye degil, Bulgaristan ve Yunanistan'da da, artan bir birincil kaynak birikimine rast gelmek miimkiin, Yani Lazkiye ve Kavala gibi tiitun iiretimine dayah kentler ya da Halep, Sam, Selanik ve Sofya gibi sanayi merkezleri girisken arastirmacilar icin cok ~ey vaad ediyor,

Tabii bir de ozel arsivler var. Michael Gilsenan'm Singapur'da yerlesik basanh bir Ganey Arabistanli ailenin ozel arsivlerinde yuriitmekte oldugu arastirma gecmise dair ozel ellerde kalmis kayitlar hakkmda cok ~ey soyluyor, Ya da, Beshara Doumani'nin Nablus'taki aile arsivlerini nasil verimli bicimde kullandigiru hatirlayahm. Aym sekilde, yirminci yuzyrlm baslarinda on binlerce Osmanh iscisini istihdam eden Oriental Carpet Manufacturers sirketinin hala Londra'da bulunan arsivini diisiinelim.

7 Coal Miners and the State in the Ottoman Empire: the Zonguldak Coalfield, 1822-1920, New York, 2006.

Bir kay nai

ler si ~ nOI kas bul los iki Ad lar

aq lar

hk nil fir sel rir de

8

9

10

11

k mal teskil iedair n kaylet arldu, ki nli ik-

resmi • .n maim 01- lemir-

l Adaslardi. kesfeindeki eOrta unanli ibnan,

. artan

Ii LazHalep, hrrna-

pur'da erinde calml~ .ni'nin diguu n binnufacnelim,

oalfield,

Osman" (o/;smafan ve Aso9/dan Tarih 125

Bir sure once, ticari efaaliyetler tarihine dair Mrsir'da bulunan kaynaklar Kahire Amerikan Universitesi'nce toplanmaya baslanarak harika hir i~ yapilmis oldu."

Yakmlarda gittigim Yunanistan'da Yunan akademisyenler bana iki zengin tic ad faaliyet arsivinden soz ettiler, Birincisi ~u anda Lesbos adasmda olan ve diger belgelerin yamsira Panos Kourtzis isimli birinin tieari belgelerini iceren Ergani Bankasi arsiviydi, Kourtzis bir Rum-Ortodoks girisimciydi; istanbul kapitalistleriyle, imparatorluk sarayryla ve yabanci konsolosluklarla stki baglanttlan olan sadik hir Osmanh tebarydi," Ikincisi, bugun Yunanistan'm en buyiik bankasi olan Corfu Adasi'nda konuslu Alfa Bankasi'nm muhtesem arsivleri. Bunlar akla, cok yararh arsivler olan istanbul'daki Osmanh Bankasi arsivlerini getiriyor. Ve bir de Atina'daki Kii<;tik Asya CalismaIan merkezinin siradisi arsivi var. Bu arsiv Yunanistan Kralhgi ve yeni Tiirkiye Cumhuriyeti arasmda yapilan 1923 niifus mubadelesi gereginee zorla Yunanistan'a gonderilen cok sayida Osmanh Rum-Ortodoks tebauun transkribe edilmis sozhi tarukhklanrn iceriyor, Kaydedilen bu miilakatlar, Osmanli doneminin sonlanna dair cok gey aydmlatan zengin giindelik hayat ayrmtilanrn ve Osmanh toplumsal ve iktisadi hayatma dair bireysel perspektifleri banndmyor," Osmanh Musliirnan miiltecilerinin Yunanistan'daki hayatlarma dair oykiileri daha az bilinse de muhtemelen aym derecede degerli."

8 Beshara Doumanl, Rediscovering Palestine. Merchants and Peasants in Jabal Nablus, 1700-1900 (Berkeley, 1995); Economic and Business History Research Centre Chronicles, 2005 ve miiteakip sayilar,

9 Bu iki arsive dair bilgi icin Evridiki Sifneos [sifneoe@eie.grj'la iletisime ge<riniz.

Aynca bkz. Evridiki Sifneos, "P.M. Courdgis and the birth of a Greekottoman Liner; the Aegean Steam Navigation Company" The Fourth International Congress of Maritime History, Corfu, 21-27 Haziran 2004.

10 http://www.helleniccomserve.com/centreasiaminorcontact.html.Eri§im tarihi 29 Mayis 2008.

11 Bruce Clark, Twice a Stranger. The Mass Expulsions that forged Modern Greece and Turkey. (Cambridge MA, 2006).

26 I Tarih, Smd/ar ve Ken r- Osmanh Smlf ve Siyasa/ Tarih

Elbette bu turden bir arastirma yapmanm bir bedeli var. Bu Rum-Ortodoks kaynaklan arasinda bazi Osmanlica ve Fransizca belgeler olsa da cogu, pek cok Osmanh tarihcisinin bilmedigi bir dil oIan Yunanca.

***

Bu noktada, emek tarihi iizertne London School of Economics and Politics'ten John Chalcraft ve benim hazrrladigmuz bir websitesinden bahsetmek istiyorum: [bingiwas.binghamton. edu/ =ottmlddl/]. Sitede resmi belgelerin, gazetelerin ve raporlann ozgun metinleri ve cevirileri bulunuyor. Osmanhca, modern Turkce, Pransizca, Almanea ve Ingilizce dillerinde olanbu belgeler asagtdan tarih alarunda arastirma yapmak isteyenlere yardimci olmak amacryla oraya konuldular.

A~AGIDAN TARiH OLANAKLARI

A~agldan tarih arastrrmacilara e~ zamanli olarak iki frrsat sunar. Malum, bit yandan genellikle tarih yazuninda ihmaI edilen i~c;:i, koylu ve diger marjinal gruplan ele alma olanagim saglar. Abartmadan soyleyecek olursak bu, tarihsel kayitlann diizeltilmesi icin hayati bir hedeftir ve bash basina cok onemlidir, Ancak ben bu yazida bunu verili olarak alacak ve asagidan tarihin ikinci bir faydasimn altrru cizecegim,

Bu faydasudur: asagidan tarih butunsel bir tarih anlayisma imkan verir, Ne kastettigimi anlatmak ve asagidan tarihin sorun ve olanaklanm gostermek icin Zonguldak madencileri ornegini kullanacagrm."

ilk olarak, kormir madeni iscileri gibi bir konunun bile yokandan tarih biciminde, devletin perspektifinden de alinabilecegini gosterrnek icin bu madenciler hakkinda arastirma yapatken karst karsrya geldlgim nispeten zengin tarihyaznrundan kisacabahsedeyim. Zonguldak komur havzasi bid Osmanh done-

12 A~agldaki ornekler hakkinda aynnnhbilgi icin bkz, Quataert (2006).

m b2 d~

m 01 be va de

ne lai h~ de

be

ne na

rm

sei AI du nil nr ~lI1 lUI

~a1

13

ar. Bu anSIZmedi-

conoglmIz mton. porlaDdern u bele yar-

firsat II edii sagn diiilidir, l tari-

n~ma n sari or-

,e yuabileaparIII krlone-

Osmanli Colssmaku: ve A~agldan Tarih 127

minde, geri kalanlan 1930'larda yazilrms dort monografik kitaba konu olmustu. Dordu de devleti, 1830'ler-1850'ler doneminden baslayarak komurun bulunmasma ve cikartilmaya baslanrnasma yol acan olaylar zincirinden sorumlu primum mobile? olarak goren bir bakisi paylasirlar. Bu cahsmalarda komuriin bulunmasi ve sonraki gelismeler hem imparatorlugun hem de varisi olan Tiirkiye Cumhuriyeti'nin tarihyaznrn geleneklerinde devletin merkeziligini gosterir,

Devletin golgesi, bu dort cahsmamn madenlerin tarihini donemlestirme biciminde de mevcuttur. Yaptiklan kronolojik siralama tamamen devlet merkezlidir ve madenlerden hangi bakanhgm sorumlu oldugu etrafmda kurulmustur, Ustelik ufak tefek degisiklikler olsa da bu donemlestirme bugiine kadar gelmistir ve madenler hakkmda sonradan yazan neredeyse herkes tarafmdan benimsenmistir, Komiir madenciligi tarihinde devlet temelli kronolojinin bu iisttinlugtiniin salt devletin hakiki agirhgmdan kaynaklanmadigunn altuu cizmek gerekir. Bu daha zryade hem Osmanh hem de cumhuriyet tarihyazurunda devlet merkezli gelenegin suregiden hakimiyetinin bir sonucudur.

Dolayisryla bu yazarlann neredeyse tamarm devlete, devletin yaptiklarma ve yapmadiklanna odaklamrlar ve isciler hakkmda devlet perspektifinden yazarlar. Bu yazarlann bazilan iscilere cok sempatik yaklasirlar ve onlara yazdiklannda gents bir yer aymrlar. Ama bence bu her zaman uzaktan, ya da daha dogrusu yukandan duyulan bir sempatidir; isciler esasen Osmanli devletinin ihmalinin kurbam olan ve cumhuriyet devletinin aydmlanmis siyasalanndan faydalanan kisiler olarak ele ahmrlar. Yani isciler bash basma degil de sadece devletle olan iliskileri icinde kayda deger goriiHitler. Sadece eski bir madenci alan bir yazar iscilere ve onlarm yasam kosullanna odaklamr ve onlan anlatismm esas oznesi yapar.

Gorunusteki istisnai durumlarma ragmen komur madeni i~-

13 Modern oncesi astronomide evreni olusturan, rnerkezinde diinyanm yef aldsgi halkalardan en dista olam ve ilkhareket edeni. (c.n.)

281 Tarih, Smlflarve Kent· Osmanit SJmf ve Styaso! Tarih

cileri (ve genel olarak isciler), tarihcilerin Osmanh toplum, ekonomi ve siyasetinin pek cok farkh vechesini incelemelerine oIanak saglayan bir prizma olusturabilir, Maden iscilerlnin tarihi ya da asagidan tarih Osmanh Imparatorlugu'nun biitiinsel bir tarihi olabilir. Mesela, madencileri cahsirken madenlerin etrafindaki kazalann koylerinden mecburi i~yi tertip edildigini agrendim. Bu sistemi uygulamak icin 1870'lerde devlet, zorunlu cahsmaya tabi olanlann sokak ve ev adreslerini biliyordu! Bu bize on dokuzuncu yuzyil Osmanli devletinin yapIsl hakkmda ne agretebilir? Ya da bu cahsma sisteminde muhtann roliinii ele alahm. Muhtarlar kayliiydii ve kay tarafindan secilirdi ama devlet tarafmdan i~yi tertibi sisteminde kullamhyorlardi. Buradan koy-iyi iliskiler ve bu iliskilerin bazi koyluler digerleri iistiinde yeni giiyler elde ettikce nasil degi~tigine dair ne agrenebiliriz? Bu iki ornek bize gosteriyor ki eger tarihcilerin ilgi alam iktidar iliskileriyse, bunu irdelemek icin de asagidan tarih yapabilirler.

Zonguldak sehrinin dogusuna bakahm; on dokuzuncu yiizyilm ortalannda sahilde diipediiz batakhk bir alanken 1900'de dinamik ve cok onemli bir ticaret ve sanayi merkezi oluvermisti, Bu siirecin ve sureci doguran toplumsal, iktisadi ve siyasal guclerin irdelenrnesi son donem Osmanh toplumuna ve etkili olan girisimci guclere dair cok sey ortaya koyacaktir, Degismenin failleri kimlerdir: yerli ya da yabanci maden isletmecileri, tiiccarlar ve devletin olusturdugu ne tiir bir bilesim madenlerden kar elde etmeye cahsmaktadiri

Madencilerin hikayesi aym zamanda bir Osmanh koyiiniin neden olustugu meselesini ve genellikle 'koylii' terimininin icerdigl karmasrk kimligi de aydinlatir. Zira bu maden i~yileri madenci olarak calrssalar da koyleriyle olan kuvvetli baglanm koruyan koylulerdi de. Zorunlu cahsma sistemindeki cahsrna ve ya~am donguleri aym on bes giinunde madende on besinde de koyde olmalanm gerektiriyordu. Nihayetinde bu sistem . bir koyltl-madenci kimligi yaratti, bu, kokenleri on dokuzuncu ytizyrlm ikinci yansmm baslarma giden ve bugtine dek devam

iii di

01 ri n Iu ci y~ te

rt la

bi bi ni rn la lee

lai di

se til

di

za sa tal la ler da gi;

, ekoe olaihiya r tarirndandim. :maya ioku-bilirf ihtarm isci vebu ttikce sterirdele-

i yiizoo'de nisti, . guc: olan in faccarnkar

(oyiininiI i~yi~ agla;:ah~~ esinistern . uneu

evam

Osmanli r;ali~mala(J ve A~agldan Tarih 129

eden bir surectir,

Bir de Zonguldak'taki kazmacilar icin uygulanan parya basi iicret meselesi var. Amerika Birlesik Devletleri ve Avrupa gibi diinyanm cogu madencilik rnerkezinde iscilere parya basi iieret odenlyordu, isciler de bunu tercih ediyorlardi cunku bu gelirlerini artirmalanrn ve yeraltmda gecirdikleri zamam azaltmalarim saghyordu. Ama hem yabancilann hem de Osmanh uyruklularm sahip oldugu madenlerde cahsan Zonguldakh maden iscileri parca basi iieretin uygulanmasma karst ciktilar ve giinliik yevmiyenin korunmasinda israr ettiler. Burada parca basi iicrete karst cikmayi doguran koylii temelli deger yargilarmm korunmus olmasi, kiiresel sanayilesmede goriilen biryiik farkhliklarm ve kapitalizmin hakiki yapismm altmi cizer,

Bu son ornekte iieret yaplsllli tamamen Osrnanh devletinin bir tirtinii olarak gorebiljriz. Aneak asagidan tarih perspektifi bize farkh bir bakis acisi saglar, Osmanh toplurnunda degismenin iceriden kaynaklandrguu, toplumun aralannda madencilerin, maden sahiplerinin, yerel yonetimin ve uluslararasi toplulukla etkilesim icindeki imparatorluk devletinin de bulundugu farkh kesimlerinin etkilesimi neticesinde gerceklestigini gortiriiz.

Dolayisryla asagidan tarih salt elit olmayanlann, halk smifIarmm ya da popiiler kiiltiiriin cahsma konusu yapilmasi degildir. Asagidan tarih, toplumsal degi~menin uluslararasi ve kiiresel diizeydeki genis donusiimlerle baglantih olan ve yerelde ve tikelde eklemlenen dinamik bir surec oldugunu gostermektir.

Madencilerin tarihinin ele ahnmasi devlete hatm sayihr bir dikkat sarf etmeyi gerektirir ve boylelikle devletin komur havzasi sakinleri iizerindeki giiylii etkisini gostererek devletin kapsamlr bir kontrolii olduguna dair yaygm algryi pek cok acidan takviye etmis olur, Bundan daha degerli olan seyse, cok sikhkla ve bayagr da basite indirgenerek kadir-i mutlak olarak gorulen Osmanh devletinin gizemini ortadan kaldirmasidir, Aslmda, madendlerin tarihi gostermi~tir ki devlet komur madenciligiyle ilgili en temel hedefi olan savas zamanmda yeterli kornur

30 I Tarih, Srnrfiar ve Kent. Osmanlr Smrf ve Siyasa/ Tarih

arzmm saglanmasi hedefinde bile tamamen ve kesin olarak basansiz olmustur, Hukumetin ve yaratmis oldugu guvenlik altyaplsmm tum cabalarina ragmen rnadenler, Birinci Dunya Savast boyunca, kirk yrl kadar once 1870'lerde iirettlklerl miktan gecemediler, Yani, netice itibariyle koyliiler hie devlet plancilannm ongordugu gibi giivenilir bir i~giicu teskil etrnediler,

Sonne olarak sunlan soylemek istiyorum. Osmanli tarih yaZlClhgl evrilmeyi surdurdukce, bu isle mesgul olanlar ne tiirden arastrrmalar yapacaklarryla ilgili tercihlerde bulunacaklar. Her bir arastirrnaci bireysel ve kolektif olarak Osmanh cahsmalannm nitelik ve yoniinun bicimlenmesine katktda bulunacak. iddia ediyorum ki -kultiirel olsun siyasaI olsun- elit tarihiyle ilgilenen mebzul miktarda akademisyene sahibiz. Sizi hem kendi cahsmalarmizda hem de digerlerinin calismalanna rehberlik ve darnsmanhk yaptiguuzda asagidan tarihe daha cok onem vermeye cagrrryorum. Bu yazida a9ag1da tarihin -koyliilerin olsun ev, atolye, fabrika ya da maden iscilerinin olsun- kendi basina cok degerli birsey oldugunu ve hayati onem tasidigim ileri siirmeye cahstim, Asagidan tarihin herhangi bir anda bir topIumun butunsel tarihi olabilecegine de isaret ettim. Apgldan tarihin iki tiirii de muhtemelen unutulacak ve kaybolacak bir geymisin kurtanlmasirn kolaylastinr, Bunun edilen zahmete degecek bir amac olduguna inamyorum.

yeviren: E. Attila Aytekin

T bir gl bit tc tiisiu okuo gilid da ge rekti] zinci Tatih bariz

Bi: sil ele tan so bunn! tarihi nurse]

1981 Osm

Bing