You are on page 1of 43

1

F. LAAITUI KHUA LEH BIAKNA

I. Thupatna
Leitungah, mihing a pian phetin, upna leh muanna khat tawh nana suakpah
hi. Tua tungtawnin khuasa in na nungta hi. Tua upna leh muanna in, hih leitung
ah a nuntak sungin hong huh hong siam, hong hon zo ding hi; hong keem hong
huai, hong vaan hong khual, hong panpih zo ding hi ; a sih zawhnua nangawn
in zong hong vaan zo ding hi; cih ahi hi.
Nidang laiin, Laaitui khuaah, dawibiakna bek a om hi. 1935- kum, ABM, Tui-
phum upna a hong tun aa kipan, Christian biakna tuamtuamte ahong lut hi. Tua
aa ki panin, dawi biakna in, a kum akumin a kiamkiam aa, tuhun tak ciangin, a
cihtam nawnkei hi. A sauveilo in a mangsiang ding ahi ta hi.
Tu laitakin, Laaitui khuaah, biakna tuamtuamte, anuai aa bangin, a om hi.

II. Biakna tuamtuamte.


(a). Dawibiakna(Animism)
(b). Christian biakna(Christianism)
(i ). ABM( American Baptist Mission )- Tuiphum
(ii ). RCM(Roman Catholic Mission )
(iii ). TZK Church ( Thang Za Kam Pawlpi )
BCBC ( Burma Christ Baptist Church.)
JCC ( Jesus Christ Church )
(iv ). Khuavaak Pawlpi
(v ). EBC ( Evangilical Baptist Church )
(vi ). AG ( Assembly of God )
(vii ). EC ( Emmanuel Church )
(viii). UPC ( United Pentecostal Church )
(ix ). SDA ( Seven-day Adventist )
(x ). Pasian Pawlpi ( Church of God )
(c ). Laipian Pawlpi( Laipianism)
(d). Yahweh Pawlpi (Assembly of Yahweh)

(1). Dawibiakna (Animism)


Taanglaai aa kipan in Christian biakna ahong tun dong, ihpu ihpate in
dawi nana bia uh hi. Dawi biakna nam lian nam (2) in kikhen hi.
(i ). Inn dawi
(ii ). Gamdawi
Inn dawi
1. Tualbiakna(Tual bawl).
2. Tong
3. Puusa( Innsungpi dawi- Dawipi)
4. Meikiang
5. Su’umtawng
6. Huan
7. Kong phaaikham( Innutng lam)
8. Kong phaaitun
9. Kong buzialh
10.Kong sawltun
2

11.Kongniam
12.Thatham
13.Khiang’sumh
14. Thangsang
15. Siam
16. Lawmkhenh
17. Puleen.
18. Ansa la.
19. Dawituam*
NB-* tawh aki ciamtehte in, “ Dawwituam” kici aa, behkhat
phungkhat in tuam neihte ahi uh hi.

Gamdawi
1. Thaan tuibuak 2.
3. Gampi
4. Innbuuk
5. Tanghcin
6. Gunlam
7. Muallaam
8. Mualno
9. Dawisia
10. Thalaak
11. Tuiluut
12. Luita
13. Khaw-amh
14. Cik
15. Lo

Laaitui khuaah Christian a hong masangsiah, dawi nam (34). kithawih hi.
Christian ahong tunzawh ciangin, dawi biakna damdam in hong kiamsem
sem aa, tu huntak ciangin, a bei dektak ding zahdong in hong om hi. Nidang
lai in Laaitui khua zaangin dawi bia vive ahih uh hangin, tu in inn (3) bek a
om lai aa, a sau veilo in a bei siang ding ahi hi.

Dawithawihna aa a kisam
(i ). Tuulpi( Siampi )
Beh tuulpi
Dawilian tuulpi
Dawitaang tuulpi
Dawituam tuulpi
(ii ). Laampi.
Khuangtumh Kham Khua Kai
Daakpi tumh Thuam Sian Thang
Daaklaai tumh Phawng Lian
Daakno tumh Lam Khan Pau

Atung aa, inndawi nam(19) leh gamdawi nam(15) a kigawm(34)


sungah, khuazaang tawh a kisai dawi namnih ahi, Tualbiakna leh Thaantui
buaknate thu ih gen ding hi.
Tualbiakna(Tual bawl).
3

Tual biakna in, khua a kisaat ciangin, khuasiam dingin, a masa belin,
Tual biakna kinei hi. Tual biakna in, khuazaang bup cidam na ding, ki-it
kilem na ding, guahtui leh khuahun hoih na ding, angui angah te hoihna ding
aa kipan, khuazaang aa thupha ngah na ding deihna ahi hi. Tual Dawisapa
in,
khuasaat puteng, mual minthang, tuipi lian minthang, gam minthang teng’
min lo in, khuabup aa thupha ngahna ding ngen hi.
Tual nihvei kibawl.
Laaitui khua ah, kumsim in Tual nihvei ta kibawl hi. A khatvei na in,
Pawlzu neek ding ciang hi in, a zawdeuhin April tha 14- ni bang hin, Kawlte
tuibuak Pawi sung bang hithei hi. A nihveina in, Sawwmzu neek ding ciang
May tha 14- ni kimnai mah ahi hi. Tualbawl ni zingciangin, Tualzeh kitang
in, khuazaang in kuamah in khualpha gampha theilo, leigil puasuah theilo
leh, sawl sisak theilo hi. Tua nite bel, Pawlzu neek leh Sawwmzu neekni
kici hi.
Biakpiakna zia.
Tual a ki bawl ciangin, Tualaa kigo ding khat, Innbuuk biakna ding,
vok thuk thum khat leh Tanghcinh biakna ding ak luisan khat kigo hi. Inn-
buuk biakna ding bel, Zolam khuamual ah kibawlin, Tanghcin aa ding bel,
khuataw lamah kigo hi. Innbuuk leh Tanghcin biakna dingin tulpi khat leh
bawmpua khat kizang hi. Tualah, Tulpi khat leh Tual-um ci in, bawmpua 10-
bang pha hi.
Tual upate khuamualah pai masa in, Innbuuk biakna a man ciangin,
Tual biakna ding go leuleu hi. Vok a dawt ding ciangin, Tulpipa in atee ah,
zutui buak masa in, tuazawh ciangin adawt pan hi.
Sagil bawl laitakin, Tualsuang tungah zu belkhenei khat luupin, a
zuphih ciangin, khuazaang aa nam minting lo in, thathohna phui sam hi.
Dawi an a piak ciangin zong, phuisam hi. Tua laitakin salu suangaa, khua
biakna ah a lu leh a kha tawh piakhawm hi.
Tualaa dawi an piakte in,
Ahuaii, amuuk, aneh, asin, alung, abil, akhe tawngteng, atuap, alei
leh asi keu tawh Tualsuang nuai ah kawihin, nahtangteh tawh siin hi.
Khuamualaa dawi an piakte in,
Atha deekkawi baak 8, asin alung, taaksih leh satui.
Tanghcin dawi an piakin,
Ahuaii baak 8, asin along, taaksih leh satui.
Tual sahawm danin,
Aphei meibaang- Innteekte,
Aliang khat - Thalloh,
Aliang khat - Zutaak.

Zu tawh kisai in,


Innteekte in bel khat luup hi. Thalloh nau zaw samal sangtengin zu
luup uh hi. Hih zute peengneek lo in, a tak bekbek in kine hi. Sawwmzu neek
ciangin, Pawlzu neek aa zu lalo tengin ki dongin, zu la uh hi. Hih tengin, a zu
luup dinguh, an dong masa in zu satawwm uh hi.
Tualbawl na tawh kisai septuak bawltuak te in anuai aa bang ahi hi.
1. Tualbawl na dingin khuazaangin sum ki dongaa, tuamah abngin sabaak
khattek ki tanh hi.
2. Tualbawl na ah, a innteekte in kau an sii hi.
4

3. Tualbawl tha sungteng( Thaman dong), sa man a omleh, SAWNG kici aa,
Khuamual pan sa mualsuah in thau lawn hi.
4. Hih Sawngsungaa sa mante in asih ciangin, Sawngzu luupin, Sawngla sa h.
5. Tualsum bel, Tual upate in kikhen in, khuazaangin dong uh hi.

6. Pawlzu neek, Sawwmzu neek leh Khuado teng, a kheeklehni zingsang in,
numei tengin, Daaihawh in, taaksih, sangawii, sasinh leh zutaak hih teng,
Daai an puakin apai uh hi.
7. Tualbawl ni ding bel, hausa upate ciangtanh ni ni ahi hi.
8. Sawngsungin, anuai aa sate a ki mat leh ki mualsuah hi.
Sakuh, sazaw, sakhi, sazaa, sazuk, vom, ngal leh sathak.
9. Tualbawlna ah, Tual upate in, panmun a tuamtuam a nei uh hi.
Siampi, zu-taak, vok kai, taaksih tun, taaksih pua, ci leh keu pua leh adang
li tengin tui pua ahi hi.

Thaan tuibuak.
Than tuibuakin, Laaitui khua leh gamah guah a zuktheihloh ciangaa
guahtui ngetna ahi hi. Ataangthu in,
Pu Luah Awn’ zi Pi Phuung Dim’ kam vaithak na bang aa a ki hih ahi hi. Pi
Phuung Dim in, a sihzawh ciangin, mualmong khawng ah mei kaikai aa guah
a zuktheih loh ciangin, vokno dawng khat tawh a biakna dingin a vaithak ahi
hi. Pi Phuung Dim in, Thawmte hiaa, Pu Luah Awn’ zi ahi hi.
Tua hun bel, Dimpi aa tenlai hi in, Laaitui khua a ki saat ciangin, a
luguh pua in, guah a zuk theihloh ciangin, thaantui buakna in kinei hi.
Biakpiak zia.
Thaantui buak ciangin, zu bel khat kitaak hi. Vok khat go in, Innpite
inn panin a kisem ahi hi. Tua a vok gawh bel, Innpite Phamawh ah kihuan
minin,
Dawipi thawihna aa bangin semhsa in inn panin pua in, Thaan aa misi lutang
kawihna suangphah tungah an pia hi. A sa puakte a va in hawwm hi. Sa bek
hilo, zutaak, taaksih leh benaang a dawi anpiak dingin huansa in pua hi.
Sa ahawm ding ciangin, “ Phuung Dim, Luah Awn, Luah Vungh,
Thuam Hau, Suan Nem, Vungh Luah, Luah Pau, Awn Pau, Pau Suang,
Pau Khua Zam leh Suang Khua Kamte aw, zu leh sa hon puak ungh, na va
tek uh ah na hawm un, Guahthum, guah-al kon ngetna uh hi,” ci’n phui
sam aa, a luguh teng uh latha in, sathau nuh aa, taaksih leh zutaak te suang
peek tungah uumsak liiliai in pia hi.
Thaan aa a vakhsa hawmna te in,
1. Alu bup leh asin - Phuung Dim,
2. Aliang tumhtanh - Thallohpi,
3. Aliang tumhtanh - Thalloh nauzaw,
4. Atumbul tumtanh - Sunghpi,
5. Atumbul tumtanh - Sa bawlpi,
6. Atel leh asin - Lawigawh bawl,
7. Atel leh asin - Pukai,
8. Azungzuii leh asin - Thusate gel,
Azungzuii tumtanh
9. Adekguh tumtanh Tanu ubel,
A-iik themkhat leh asin
Aliangpaak, ahuaii tawmno khat
5

Azungzuii tumtanh,
10. Adekguh tumtanh, Tanu laaita.
A-iik themkhat,
Asin leh aliangpaak
Azungzui,
Aphuuk, Tanu neu bel.
11. Angawng themkha
Asin

12. Azungzuii leh asin Tanu vaal

13. Sagil pheek bel, Lut Hang leh Thang Khoi hawmsak ding
Hihbangin, vakh sa hawm aa, a zu leh an apiak zawh ciangin, lukhu khu
in ciah hi.

Tulpi leh bawwmpuanu in, inn panin lukhu khu sa in pai aa, a ciah
ciangin zong, lukhu khusa mah in ciahkik uh hi.

Tulpi leh bawwmpua te in numei hi dingaa, midangin sem theilo hi.


Innpi pan a piang teekteek te bekin Tulpi leh bawwmpua sem thei bek hi.

A zingciangin zehtop in, khuazaangin kitang hi. Innlak vaak a om zong


in, guahthuak bangdan in kineih aa lukhu ki khu hamtang hi. Guahciin aa
na a ki semtheilo bangdanin, leigil pusuahlo, gam ki phalo hi.

Asau veilo in, Innpite in a nungzuihna in, Innsungpi vehlo in a phamawh


hi. Hih thu tawh kisai min Pu Kai Siingin la aphuah in ah,
(a). Ciin mang lenmual kalsa aw e, khua lenmui aa zaam aw e.
(b). Khua lenmui aa zaam aw e, tung thulguah aa luang aw e.

(2). Christian biakna ( Christianism )


(a ). ABM( American Baptist Mission )- Tuiphum
(b ). RCM(Roman Catholic Mission )
(c ). TZK Church ( Thang Za Kam Pawlpi )
BCBC ( Burma Christ Baptist Church.)
(d ). Khuavaak Pawlpi
(e ). EBC ( Evangilical Baptist Church )
(f ). AG ( Assembly of God )
(g ). EC ( Emmanuel Church )
( h ). UPC ( United Pentecostal Church )
( i ). SDA ( Seven-day Adventist )
( j ). Pasian Pawlpi ( Church of God )

Tuiphum Pawlpi(ABM- American Baptist Mission)


1. Laaitui khua ahong tundan
Pasian thu ahong puak masa
1934- kum in, Sia Thang Gin leh Sia Lian Zam tenih in, tua laitak
aa hausa Pum Vungh inntual ah, Dalpau tawh Pasian thu hilhna nei
ahih hangin, kuamah tapidaw suak nailo uh hi.
6

1935- kum ciangin, Dimpi khuami Sia Awn Zam hong pai in, apu
Son Za Nang’ inn tung hi. Khuasung ah a kumnat aa adammawhte veh
kawikawi in, Luka 5:31 bulpguh in teci a pan naah, “ Nidangaa kei
mahbang aa kum zawnkhal te vive na hi uh aa, na ki thawih uh
hangin na dam zo kei uh hi. Pasian tungah thungen lehang dam
ding hi uhteh,” aci hi.

2. Hih upna thu asang masate.


17-04-1935 ni aa atang suakteng
Kham Za En
Zam Za Go
Dam Za Thang
Zel Khua Niing
Zel Za Cin
Cin Thang
1.6.35 a suak
Cin Kham
02-06-35 aa suak
Hong Phung
04-06-35 aa suak
Zel Khua En
01-09-1935 ni aa atangsuak
Ngul Za Kham
27-01-36 ni aa asuak te nupa
Awn Langh
Mang Khua Cing
13-02-36 ni aa asuakte
Man Cin
Thang Za Nang
Nok Khen Kim
01-09-36 ni aa a suakte
Thuam Kam
Gin Niang
5.12.37. ni aa asuakte
Neng Gin
25-01-38ni aa asuakte
Nuam Ngul
Sing Khan Dal
Zel Khan En
12-11-39 ni aa asuak
Khup Lian Kham
12-11-39 ni aa asuakteng
En Cin
Goih Khua Cing
Cin Za Thang
Zel Suang
Son Za Nang

3. Innbit aa suak masa teng


Dimpi pan Sia Awn Zam hong pai in, atung aa tangsuakmi( )
7

teng tawh
26-01-38 ni in, Neng Ginte’ inn
10-12-38 ni in, Awn Langh’ inn
Awn Langh
Khup Zen
Langh En
Giak Za Don
Cing Gin
Ngai Piang
1939- kum in Kham Za En’ inn
Kham Za En
Gin Niang
26-06-39 ni in Zam Za Kham’te inn
Zam Za Kham
Tel Khua Ciang
Cing Cin
Ning Do Kim
Gum Do Lian
28-01-40 ni in Thual Zen’ inn,
Thual Zen
Niang Khoi
13-12-41 ni in Thuam Kam’ inn, cih bangin aban ban in ki phiat hi.

4. Neihsa tawh Pasian biakpiak masakna


20-03-41 ni in atung aa innbit inn(6) leh a tangsuak (3) te in
Pasian abiak khop na uh ah, neihsa tawh Pasian a biakna uh ah,
sumpi adon uh leh, Rs 11-1 annas-6 pies ngah uh hi.

5. Biakinn
Aneih masak bel uh Biakinn.
A tangsuak mihing(9) aphaak laitak un, Kham Za En leh Zam
Za Go’ te gaabuuk ah Pasian bia in ki khawm masa uh hi.
A nihna Biakinn
Biakinn tuamneih ding kisam.
Aki khopna te uh lawki ahih man un, thunget lasak na te lawki
ngeina tawh ki pawl thei lo ahih manin, Biakinn thak lam ding
kipan a sanggamte uh thatang tawh adung 18’-00”, avai 12’-00”
avaang( Sanna) 7;-0” biakinn khat alam uh leh, Amun ding tua laitak
aa hausa Pau Cin Zam in, biakinn mun ding a thuneihna(authority)
tawh apiak banah, A-uum na ding Biakinn um na ding a kisam
tukpeek zong asii lai hi. Biakinn thakah15-03-36 ni in Biakinn thak
lut uh hi.
A thumna Biakinn
Biakinn lampha kik1940- kum in adung 24’-00” avai 18’-0”
biakinn thak khat lam kik in, Biakinn hon pawiBiakinn thak hon
pawi voktaal tuukli khat go in bawl uh aa, Sia Thang Gin in Biakinn
thak hongin, aapna nei hi.
A liina Biakinn.
Biakinn a hoihding deih selua Laaitui khua Tuiphum Pawlpi in,
aki pattuung uhin, a tagah uh banglo in, akum akum in khangsem
8

hi. Pawlpi mi ki taam semsem ahih manin, biakinn lui in neulua


aa ki ta zo nawnlo hi. Biakinn agol zaw leh ahoih zaw khat neih ding
bel, a kuamah peuh lunggulh leh lamet ahi hi.
Ze-etna athuak zolo, Laaitui Pawlpi.
Biakinn thak lam ding a kuamah tek lawpin, numei naupang
dong takin amau santak tek ah, diangin a om kheokho laitak un, ze-
etna lianpi khat Pawlpi sungah hong lutkhian hi. Biakinn hoih leh
agol lamna dingin amun ahoih ding a thupi belbel ahi hi. Biakinn
mun ding a deihna uh ki tuaklo in, Zaangtung lamte in zaangtung
lamah, Zaangnuaite in Zaangnuai lamah hi leh cituak uh hi. A
hoihluat ding a deihtek na uh panin, Pawlpi sung buai na lianpi hong
om in, ki ta’am in khennih hong suak hi.
A munlui ah kilam 12-02-61 ni Vangteh delegate te thukhen na
bangin, a munlui Zaangtung lamah adung 48’-0” avaai 24’-0”
ava’ang 11’-0” .siikkaang kilam hi. 22-12-64 ni in, KCBC upate
hong pai in, Biakinn hon Pawi sialpi khat tawh ki bawlaa, upa
NengThangin Biakinnthak hong honsak hi.
A ngana ding Biakinn.
Biak inn thak 30’.68’.15’ Dawl nih khuam bul kiphut khin a,
2009 March a hon ding in a ki gel a hi hi.
Hih Biak innpi a dinzawh na ding in, Pa Pau Za Mung ( Laaituite’
a, Singapore ), Pastor Thawng Kho Kai (England), leh Pa Thang Za
Pau (Yangon) te in thu leh la, sum leh paai, a ki sam khempeuh vai
hong hawmsak in, gamsung gampua leh pawlpi mite pangkhawm a
kilam ahihi.

6. Tapidawte asih uh ciangin


A masa bel atuah uh sihna
Pau Cin Zam hauksak laitakin, Neng Gin tapa Zel Khan Pau
hong si hi. A guui na ding uh thaanmun hausa pa tungah a nget uh
leh, bangmah haksat na omlo in pia ahih man un, olno takin, sigui
thei uh hi.
A nihveina atuah uh sihna.
Kham Khen Pau hauksak laitakin, Zam Za Kham tanu ngakno,
Cing Cin hong si hi. Si guui dingin singkuang bawlin thaankhuaak a
tawh leh, hausa pa in kham hi. Niangtui tawh a va nget uh leh,
khuataw keenlai leh Muizawl tawh gamgi, a uut zawkzawkna ah guui
un na ci hi.Tua ciangin, hausa luipa Pau Cin Zamin tapidaw te thaan
apiak lai aa athei Pum Vungh tawh va pai aa ava nget uh leh, khaam
nawnlo ahih manin azan azan in a guuipah uh hi.
A thum veina atuah uh sihna
Vungh Khua Lian hauksak laitakin, Awn Thawng tapa Gin Khan
Zam adam mawh manin 13-10-48 ni in Tapidaw suak aa , 14-10-48
ni in si hi. Pawlpi te in guui dingin thaankhuuk to thaan kuang leh sing
lamteh abawl uh hi. A thallohpipa Vungh Khup leh asungpa Kham
Za Cin te anih un kitom aa, thaankuang leh singlamteh apaih sakzawh
ciangin, Tapidawte aciah uh hi. Hausa pa in, “Awn Thawng aw, na ta
pa Tapidaw ten guuizaw ding maw? Ahih keileh na sanggam ten guui
zaw ding,” ci in adot leh, Awn Thawngin zong, “Ngal hapaak sa tum
kik ngei kei, Tapidaw ten hon guuisak hen,” acih ciangin Pawlpi ten
9

guisak pah uh hi.

Pawlpi phuh 17-04-1935.


Local Church din 09-02-1990.(Keizang pawlpi pan ki tuan khia)

7. Tuiphum Pawlpi makai teng


1935.43. Kham Za En in tuiphum sazian k
Zam Za Go in vuankhaan sazian kem hi.
1943-45. Awn Langh in tuiphum sazian kem hi.
Zam Za Go in vuankhaan sazian kem hi.
President Vice President Secretary
1945-52 Kham Za En - Neng Za Lian
1952-55. Thawng En - Khup Lian Kham
1955-57. Zam Za Go - -
1957-59. Ngul Za Kham - Vungh Kham
1959-61. Zam Za Go Awi Za Kham Zel Khua Vungh
1961-64. Khup Za En - Zel Khua Vungh
1964-66. Awi Za Kham - Khup Za En
1966-68. Zam Za Go - Zel Khaw Vungh
1968-69. Zel Khua Vung - Khup Za En
1969-70. Ngul Thawng - Nang Do Kham
1970-71. Zam Za Go - Khup Za En
1971-72. Zam Za Go - Zel Khua Vungh
1972-73. Zam Za Go - Khup Za En
1973-74. Awi Za Kham - Zel Khua Vungh
1974-77. Zel KhuaVungh - Thawng Kham
1977-78. Zam Za Go - Zel Khan Dal
1978-81. Thawng Kham - Zel Khan Dal
1981-83. Sian Khua Nang - Zel Khaw Vungh
1983-85. Zel Khan Dal Vungh Za Suan Go Khan En
1986-89 Vungh Za Suan En Khan Gin
1990-94 Sian Kho Nang K am Lian
1995- Ngul Thawng Kam Lian
1996- Vungh Za Mang Zel Than Lian
1997- Vungh Za Suan Kam Lian
1998- Kam Lian Gin Khan Khup
1999- Vungh Za Suan Zam Khan Pau
2000- Pau Khan Do Vungh Za Mang
2001-02 Vungh Za Suan Zam Khan Pau
2003-04 Zam Khan Pau Sian Za Mung
2005- Vungh Za Mang Mung Do Pau
2006-07 Vungh Za Suan Zam Khan Pau

8. Pawlpi kem siateng.


Laaitui khua aa sia sem ngeiteng
1935-42. Rev: Thang Gin
1942-45. “ Thang Lian
“ Mang Kam
1945-52. “ Awn Zam
1952-53. “ Cin Pau
10

1953-64. “ Zam Khua Lian


1964-73 « Son Khua Kham
1973-78. Pastor Cin Khan Dal
1978-83. “ Tual Khan Nang
1983-85. “ Khoi Lam Thang

9. Mission nasem a hong pai siate.


1995- Rev Cin Pau ( T B A Field )
1996- Rev Khan Mung ( C M B C Field )
1997- Pr,Thawng Khua Kai ( C M B C Field )
1998- Sia Lian Do ( T B A Field )
1999- Pr,Cin Sawm Sing ( T B A Field )
2000- Rev Langh Khan Khup ( Church Pastor)
2007- Pr,Thang Suan Kam ( Huh sia )
2007- Pr,Go Sian Pau ( Huh sia )

10. Laaitui khuami sia sem ngeiteng


1. Pa Kham Za En - Vakkawnsia
2. Rev.Langh Khan Khup- Senior Pastor
3. “ Thang Suan Kam - Assistant Pastor
4. “ Go Sian Pau - Assistant Pastor

11. Pawlpi sepkhiatna te.


Lungdamna thu taangko.
1953- kum pan ki pan, Tuitawh leh Muizawl khuate ah,
lungdamna thu a taangko na hang un, tua khuate ah Pawlpi hong
piangkhia hi.
Mipite phartuam na ding bawlna.
Khuasung kongzing siate puahin, khuasungaa innmaa lomaa
alelte, anduh gilkial, cimawh zawngkhalte Pawlpi in huh
tawngtung hi.
Khuasung vai tawh kisai lamhonna, zindona pawite ah hausa
upate seh bangin, a tawntung banah tutphah sabuai aa kipan, uum
leh beel te Pawlpi te aa ki zang tawntung hi.
Zindo na
KCBC kumcin kikhop Pawipi teah, anuai aa abngin zin kido hi.
1947
1959
1964
1972
1985
TBA kumcin kikhoppi zindo na
1952.

12. Lasak siam, aki pahtawina


1951-TBA Ngennuung - A khatna
1963-KCBC Keizaang - A khatna
1978-TMBU Kaaptel - A nihna
1979-KCBC Muizawl - A khatna
1982-KCBC Keeizaang - A nihna
11

1983-TBA Muallu’um - A khatna


1983-ZBC Thantlang - A thumna
1984-KCBC Tuitawh - A nihna
1984-TBA Daampi - A nihna

13. Tuiphum Pawlpi akhantoh zia


Innphazah ( 83 )
Mi phazah ( 526 )
Tuiphum sa ( 223 )
Tuiphum nailo ( 303 )

14. Jubilee lasa teng


(i ). Zam Za Go - Giak Za Don (1935-86 ) Golden
(ii ). Zel Khua Niing - Goih KhauaCing (1935-86 ) “
(iii ). Ngul Za Kham - Ziing Cing (1935-86 ) “
(iv ). Awn Langh - Mang Khua Cing (1936-86 ) “
(v ). Kham Tung Nung - Dim Do Ciin (1936-86 ) “
(vi ). Ngul Thawng - Zel Goih Kim (1937-86 ) “
(viii). Kim Do - Cin Khua Gin (1938-86 ) “
(ix ). Khup Za En - Nok Khen Kim (1943-86 ) Sapphire
(x ). Awi Za Kham - Ciin Ngaih Dim (1943-86 ) “
(xi ). Dai Khua Nang - Niang Za Niing (1943-86 ) “
(xii ). Awi Za Don - (1946-86 ) Ruby
(xviii).Vungh Khen - Cing Ngaih Ciin (1946-86 ) “
(xiv ). Thang Go - Suan Niing (1953-86 ) Carol
(xv ). Gin Za Dal - Man Khua Lian (1957-86 ) “

15. Laisiangtho sang mansa leh akah laitak


1. Rev Langh Khan Khup ( B Th )
2. Pr,Thang Suan Kam ( M Div )
3. Pr,Go Sian Pau ( B Min )
4. Sia Kham Cin Sum ( M.D Div )
5. S /m Don Ngaih Lun ( B Th )
6. S/m Man Khawm Cing ( B Th )
7. Sia Nang Za Tuang ( B Th )
8. Sia Dal Khan Tuang ( B Min )
9. Sia Vial Za Mung ( Bars Comp )
10. Sia Thawng Khan Za Sing ( B Th )
11..S/m Cing Ho Nuam ( B Th )

16. Naupangsang( Day Nursery)


2005 kum in ki phuan hi.
Muchu sia sem ngeiteng.
2005- S/m Kim Hau Dawl & S/m Niang Hau Lun
2006- S/m Lun Sian Niang & S/m Niangh Sian Huai
2007- S/m Kim Hau Dawl & S/m Niangh Sian Huai

17. Mailam ngimnate.


12

RCM( Roman Catholic Mission )


1. A hong tunzia
RCM upna ahong puak masa
1942- kumin, Rev. Fr. Blivet, French Missonary leh Sia Ba Maung
hong pai hi. Pau Cin Zam hausa sep laitak hi in, limpha takin zin kido
hi. Tua tungtaang in kuamah ngahzo nailo hi.
1949- kum ciangin, anih veina hong pai leuleu hi. Vungh Khua
Lian hau sak laitak hi aa, lim phatak in zin kido ahih hangin kuamah
suak nai tuanlo lai hi.

2. Upna a sang masa te.


1950- kum in Neng Za Lian in Lailui khua a om Fr Blivet sam in a
mau innkuan leh Dai Khua Vunghte innkuan inn phiatsak hi, GinKhan
Thang tangsuak Cin Za Khen tangsuak

3. Tua kumsung mahin


Neng Langhte innkuan
Thual Khua Ngulte innkuan
Goih Dote innkuan
Suum Vunghte innkuan
El Ginte innkuan
Tual Ente innkuan
Awn Khua Ente innkuan
Luut Nangte innkuan te in inn phiat uh hi.

4. Biakinn neihna
A khatvei na Biakinn
1952- kum in tu laitak a Kai Muan Mung kong ah 18”-15” bi
inn kilam a tua pen Siampi pa zin tun zonghi pahhi.
A nihvei na Biakinn
Khuamualno tulaitak aa Vial Khan Langhte u nau ten na munah
24’’ -18’ bi inn ki lam hi.
A thumvei na Biakinn
1956 kumciang in a nih vei na lam na mun mah ah 72’ -24’ Sing
tawh ki um siikkaang inn kilam hi. A siik teng leh lettama thaman
Siampi pan si a, Sing leh tha gui tha tang bei teng pawlpi ten si hi.
Biakinn min pen Church Of the Holly Rosary .ki ci hi..
A livei na Biakinn
1974- kumin tulaitakaa Khuamualpi Naucin na sangah kituah hi.
1975- kum April (6) ni’n Fr.Blivet in thupha pia in hongaa, tua khit
teh a gamah hong ciahsanta hi. Tuahun dongin Biakinn min kikhel nai
lo hi. Fr Hau Kap First Parish Priest in hong om ciang in,
1990- April (8) ni in Biakinn min pen ST. JUDE CHURCH ci’n a
ki laih ahi hi.
A ngavei na Biakinn
1996- Sialtuinek ah Adung 125’-0 , avaai 50’-0 A san na 21” a
gol 1996 kum in Fr Hau Kap makaih na tawh a lam kipan, anuai sual
leh a umnate aki zut naikei hangin 25 April 1999 ni’n Siadaw Mang
Thang in hong honsak hi. Anuai sual leh a umnate Fr Joseph SeYawm
makaih na leh pawlpite hanciamna tawh 2006 March 29 ni in kizo
13

siang hi.

5. Siampi inn lamna


A khatvei na
Siampi inn pen khatvei na Biakinn mah hi pah hi.
A nihvei na
Siampi inn pen tu laitaka a Sia Kam Suan in ah aki
lam Khup Khua Vungh inn Ks 1900 tawh 1964 kum in Fr Blivet
in a zintun na ding a a lei ahi hi. 30” -18”- 8”sikkang inn, sing
tawh ki umm hi a tua hun laitak in inn hoih pen a hi hi.
A thumvei na
Siampi inn dawl nih pen Fr Hau Kap in 1990 kumin Siadaw U
Than Aung tung pan a a ngah K 600,000 tawh a lam ahi. 36”-24”-
8” agol ahi hi.
A livei na
Siampi inn dawlnih leisek inn pen Fr Joseph Seyawm in 2002-
kum in a lam a hi hi. 36”-24”-20” gol in, Sialtuineek Biakinn
huang sungah ki lam hi.

6. Nungak siangthote’ inn.


Fr Joseph Seyawm in 2003 kumin alam hi a, 40’x36’x20” dawlnih
in a lam ahi hi. Biakinn mun pen Pawlpi than huang hiaa, Nungak
siangthote’ inn, Bawda innte kilam na munin, Pu Gualnamte beh
huang K 3,800/- tawh a kilei ahi hi.
.
7. RCM thaan
RCM hong tuncil in, khuataw, tu laitak aa Gin Lam Deihte inn
mun ahi hi. 1955- kum ciangin, Sialtuineek ah ki tuah hi. Tu in
Suan’ Vungh lo ah ki tuah leuleu hi.A mun pen Vungh Khan Khup
tung pan in Ks 11000 tawh a ki lei a hi hi.

8. Tui leh Mei


Tui pen tai nga na mun Mui zawl gam pan in Siadaw pa huh na
tawh kila a 2001 June (17) ni in ki zo siang in hon na pawi ki bawl
hi. Tua pan in mei ki la a,tui khuk 18”- 9”-6” a gol ki bawl a Pu Pau
Za Mung( Singapore) in Ks.100,000 tawh hong huh hi.

9. Tonu buuk.
Tonu buuk pen Lawi bual a teng Tg. Kam Muan Khai in hong
lamsak ahi hi. Tonu lim pen Lawibual aa teng lia Zam Lam Siam’ thu
pha bawlna tawh kibawl hi.

10. Laaitui Parish ngah na.


14-11-1989 ni in Parish ngah nin Fr Hau in hong sem pah hi.
Parish huan.
2004 kum Siadaw Nicholas Mang Thang ahong pai ciang in Hausa
te tung ah leitang Acre 8 anget ciangin kipia a Huanbawlna ( Garden-
ning) in a ki bawl a hi hi. Sia Daw pa in tai 2- na pan in tui hon laksak
in, Tuibeem nih leh inn nih kilam hi.
Parish State
14

2006 kum in Fr Joseph in 38”-14”- dawlnih apha Stage khat a ma


sum tawh lam in Khangno ten tha bei teng si hi.
Parish Computer
Parish sung khua mi gam dang pai te huhna leh parish fund tawh
2005 kum sung in computer khat ki lei a Sia Jn Go Tuang in len hi.
Parish Motor cycle .
2005 kum sung mah in Motor cycle-modle 2004-kenbo 125-
Licence no, Mahjah 18246 Siadaw Nicholas mah in hong pia hi.
Paarish office
Biakinnpi lam lai tak a Fr Hau Kap in 24”-16”-8” dawl nih a pha a
lam ahihi.Anuai pen khuasung pawlpi zum, atung pen Parish zumin ki
zang hi.
St Vincent de Paul ki pawlna
2002 oct 20 ni in mi hing (11) tawh ki phuan a tuate in tungsiahpa
pai sum te tawhmi zawng te huh hi.

11. Bishop Dr. Nicholas Mang Thang’ huhnate


1993 December 22 ni in Tanghlui lei Ks 100,000 hon piak tawh ki
bawl hon na kinei hi.
2004 kum in Hydro power aa dingin Ks 1,500,000 hausate tungah
pia hi. Laaitui High School a ding in TV 21” Colour khat pia hi.
Fr Joseph in mei a ding in ks 100,000 Hausa te tung ah pia hi..

12. Pawlpi makai.te.


1952-76. Dai Khua Vungh.
1976-86. Gin Khan Thang
1987-89. Vungh Khan Langh
1990-97. Khen Khua Lian
1997-99. Kap Khan Thang
1999-05. Khen Khua Lian
2005-07. En Za Cin

13. Laaituite, RCM Pawlpi akem sia teng


01-01-1952-66. John Baptist Neng Za Lian Laaitui
15-01-1953-85. Nicholas Phung Suan Saizaang, Tahan
01-06-1966-77 Michael Zel Za Go Laaitui
1978-81 Nicholas Phung Suan Laaitui
1981-88 Michael Zel Za Go Laaitui
17-09-1989-03 Noel Kam Khan Suan Laaitui
2004-06 Emmanuel Thawng Za Tuang Laaitui
2007- Noel Kam Khan Suan Laaitui

14. Parish Office Administration


2004-06. Noel Kam Khan Suan
Jn Go Khan Tuang
2007- Jn Go Khan Tuang

15. RCM, Laaitui ah Siampi a om ngeiteng.


Siampi ai tuamneih ma in,
Rev. Fr. Blivet, Tuithang siampi
15

Rev. Fr. Hla Shwe, Saizaang siampi


Rev. Fr. Jerome Hlawn Khawl te in galvaan uh hi.
Siampi aituam neihzawh ciangin
1989-99. Rev. Fr. Ignatius Hau Kap
1999-07 Rev. Fr. Joseph Se Yawn, BA
2007- Rev. Fr Thomas , BA

16. RCM, Laaitui pan a ki pumpiak teng


Rev.Sister Dominica Thawn Khan Niang London
Rev.Sister Maria Do Deih Cing B.A. Phillipine
Fr John Lian Cin Pau B.Sc. Matupi
Fr Ngul Than Tuang B.A. Shillong, India

17. RCM, Laaitui Pawlpi sepkhiat teng.


Limpha lak, a etteh huai hihna
1951- kum, RCM a hong tuntuung aa kipan, khuasung hausa upate
tawh vaihawm khawm hi.
Tungsiah Bishopte in zong, Pawlpi sungah khat leh khat hi taleh,
Khuamite ahi Pawlpi dangte tawh hi taleh, kilem ki thutuak hici’n
hong paakta uh hi. Tua ahih manin, Bishop Rev. Dr. Nicholas Mang
Thangin, Tanghlui lei dawhna ding aki sam sumtang K 100,000 tawh
hong pahtawi ahi hi.

18. Zindo na.


1975- kum in Biakinn thak hon Pawi kibawl aa, sial khat kigo hi.
Khual pan 250- in Pawisi’imin hong pai hi.
1983- kumin makai thusin na leh Siangtho Pumpi Pawi hong tung
in, sial 5- kigo hi. Khual panin 1500- Pawisi’im in hong pai hi.
1992- kumin Sister Domica Thawn Khan Niang Profession piak
na Pawi kibawl hi. Khual panin Bishop Dr. Nicholas Mang Thang
leh Sister Provincial Lucia Than Kyi leh mipi 1100- Pawisiim in hong
pai uh hi.
1999- kumin, Biakinnpi thak St Jude Church hon Pawi sial 3-
tawh kibawl hi. Khual panin, Bishop Dr. Nicholas Mang Thang leh
mi pi 1200-in Pawi hong si’im uh hi.

19. Lamsiam ki pahtawina


1981-Tuivial Siangtho Pumpi Pawi ah a 5- na ngah.
1982-Heilei “ “ “ 4- “
1982-Tuitawh LCCA “ 2 “
1983-Muizawl “ “ 1 “
1984-Muizawl Biakin thakhon “ 2 “
1984-Kaaptel LCCA “ 1 “
1984-Dimlo Biakinn thakhon “ 1 “
1985-Laaitui LCCA “ 1 “
1986-Liimkhai Siangtho Pumpi” 1 “
1988-Suangpi “ “ “ 1 “
1989-Muizawl “ “ “ 1 “
1990-Dimlo “ “ “ 1 “
1992-Darkhai’ Biakinn thakhon” 1 “ ( Tedim uk )
16

20. Bawda tawh kisai


1990- kumin Fr. Ignatius Hau Kapin hon phuantha hi. Tua hangin,
khuasung aa sangkah zolo dingte nangawn zong tan(10) a ong tampi
tak om hi. Sum khiat ding a neilo te huhna zonsak lai hi.
1999- kum ciangin, Fr. Ignatius Hau Kap in mundang ah hong piat
san aa, ama maban Fr. Se Yawm in zomto in, Bawdainn ding zong
vaaihawm saklai hi.
2003-Kum in Fr.Joseph SeYawm in 36”/ 18”/ 20” a pha Bawda
inn dawl nih ,an huanbuk tawh ki thuah pasal te om na hon lam hi.
2007-3 -5 kum in Numei Bawda 36”/18”/10” dawlnih, leisek tawh
aki lam Bishop Nicholas Mang Thang in honsak hi.

21. Laaituite Pawlpi sang a kahngeiteng


Kam Khan Suan
1968- kumin, Minor Seminary, Maymyo panin tan (10) ong. Minor
Seminary, Maymyo ah, English, Latin kum (2) sin. Major
Seminary, Rangoon ah, Philosophy kum (2 ) mah sin.
1995- kumin, Sacred Heart Theological College ah, ITLR tha (4 )
sin 2003- kum in Bible College Mainuai ah tha (6)
Extraordinary Euchritic Ministry ka

22. Theological College, Maungmya ah kum(2) akah ngei teng.


Thawng Za Tuang
Go Khan Khup
Langh Lian Kham
Nang Khan Khen
Langh Khua Lian

23. Minor Seminary, Kawlpi ah akah ngeiteng teng


Khan Suan Siing tan (10 )
Thang Kaih Mang “
En Khan Siam “
Langh Lam Khai “
Kham Cin Hau U D E 1st Year
Vuung Khan Lian B .Ed (Idonesia)
Bro.Dominic Ngul Than Tuang, B A Theology 3rd year
Shillong
“ . Anthony Ciang Go Za Sing, Phillosophy SDB 2ndyr.
Anisakhan
“ Luke Suan Sawm Mang, Phillosophy SDB 2nd yr
Anisakhan
Nang Van Sin, Matric, SDB Anisakhan
“ Paul Langh Muan Lian, Phillosophy Diocesan 2nd yr
Maymyo
Rita Cing Khawm Niang, B A Novitiate MCJ 1st yr
Shillong

24. RCM, Laaitui Pawlpi khantoh na


Inn 201
17

Pawlpi mi vekpi 1253


Tuisawpsa 1242
Tuisawp nailoh 11

25. Jubilee lasa teng


Goih Do Golden
Thawng En “
Thawng Khan Go “
Gin Do Lian “
Cing Za Kham “

26. RCM, Laaitui Pawlpi te mailam ngimna


Naucin na sang( Day Nursery) ,Biakinn munlui ah lam ding

TZKBC ( Thang Za Kam Baptist Church )


BCBC ( Burma Christian Baptist Church )
1. TZKBC- ahong tunzia
Tuiphum Pawlpi, Laaitui kitaamh –
1960- kumin, Tuiphum pawlpi, Laaitui biakinn thak ding mun tawh
kisai in, Zaangtung lam leh Zaangnuai lam ci’n khennih hong kisuah
hi. TBA ah kikhia aa, Zaangtung lam aki zosak hangin, Zaangnuai
lamte in Zaangtung lamte a pawmnuam tuankei uh hi. Zaangnuai lamte
in, tawlkhat Pawl min neilo in ding uh aa upa Pa Neng Khua Vungh in
a makaih hi. Tg. Pau Za Mungin zong tua pawl apawm hi.
Hihbangin Pawl min neilo aa aki om ahoihloh leh aki lawmloh
nate Pawlpi upate in agen tawntung atheih banah, Tuiphum Pawlpi
simloh, upna tawh aki naithei belbel Pawlpi khat a manlang theithei aa
pop dingin a kikum tawnntung uh hi.
Tua hun laitakin, Sia Thang Za Kam upzia leh zuihdan te Tedim
gam sungah athan mahmah laitak hi a, Pawlpi kimkhat te bangin ki
taplawh uh hi. Tg. Pau Za Mungin zong tua Sia Thang Za Kam upzia
leh zuihdan te kan aa ana kisin zawh kum (4) bang ana pha zo hi.
1961- kum, Tg. Pau Za Mung Zangkungah apai ding ciangin,
makaipa Pa Neng Khua Vungh kiangah tua upna leh zuihdante ana
kan na ding; Pawlpi mite in hoih asak leh ana pop na ding un, kam a
vaitha hi.
Makai pa in zong, Pawlpi upa pawlkhat tawh Sia Thang Za Kam
kiangah kaan in nana pai aa, hoihsa takpi ahih manin, nana pawmpah
uh hi.
Tua aki panin TZKBC, Laaitui Pawlpi aki pan ahi hi.

2. Tua upna a sang masate.


Neng Khua Vunghte innkuan
Khuip Lian Kham.
Ngul Tunte innkuan
Tual Khua Ginte innkuan
Vungh Khamte innkuan
Vungh Khan Langhte innkuan
Siin Za Thangte innkuan
18

Neng Sian Thangte innkuan.


Dai Khan Thawng.
Pau Za Mung tangsuak

3. Pa Neng Khua Vungh siaza angahna


Makaipa Pa Neng Khua Vungh leh upate in Tedim aa Sia Thang
Za Kam kiangah na paiin upna leh zuihdan te a kikup uh ciangin, Sia
Thang Za Kamin Pa Neng Khua Vunghin, mi maimai ahihlohna, hun
khat tak ciangin, hih upna sungah makai muanhuai ahih na dingte a
mukhol pah hi.
Tua ahih manin, asau veilo in, Sia Thang Za Kamin, Pa Neng Khua
Vungh amah tawh kithuah dingin a sampah hi. Tawlkhat sung aki
thuahzawh uh ciangin, a lamet na bangsa ahih manhin Pa Neng Khua
Vungh siaza a piakpah bek thamloh ama nua ah ama zalaih ding zah
dongin gelna a nei hi.

4. Pawlpi sia
1961-67. Sia Thang Za Kam
1961- Sia Neng Khua Vungh

5. BCBC( Burma Christian Baptist Church )


TZKBC pan BCBC asuahna.
Sia Thang Za Kam nuntak laiin, Sia Neng Khua Vungh muangmah
mah hi.Amah om nawnloh nakhat aneih leh, Pawlpi sung makaihna ah,
khalaam tawh kisai, Sia Neng Khua Vungh; Pawlpi zumvai aki pan
sepna te ah Sia Thang Za Do ci’n panmun aseh na bangin a vaitha hi.
1974- ama hong nusiat zawh phetin, Sia Thang Za Kam’ sehna bang
tawh kalsuanlo in, Sia Thang Za Do in avekpi in huamin na asem
nuam hi.
Tuabangdan tawh kalsuanna in Pawlpi mite akua mahpeuh lungkim
lo ahih uh hangin, Sia Thang Za Do in aana teng thempeuh a letcip aa
kipan, Pawlsung buaina ahong piang hi.
Tua aa kipan, Sia Neng Khua Vungh pawl leh Sia Thang Za Do
pawl ci’n pawlnih in ki ta’am leuleu hi. Sia Thang Za Do pawlte in a
Pawlpi min uh TZKBC leh a biakinn uh aa kipan Pawlpi neihsa teng
thempeuh a tuhtha aa, Sia Neng Khua Vungh pawlte in bangmah
ngahlo uh hi.
Tua aa kipan in Sia Neng Khua Vungh’ pawlte in BCBC ci in
Pawlpi thak khat in a dinbek thamloh uh Pawlpi upna pawlkhat zong
hong puahpha uh hi.

7. 2005- kumin BCBC panin


MCBC

8. Biakinn
1964 kum in a dung 37”-20”-10” a gol biak inn ki a tu n iciang
dong ki zangh hi.

9. Pawl pi a kem sia te.


Pawlpi a om tung a ki pan tu ni dong Sia Neng Khua Vungh
19

Gambup makai. In om hi.


2006- Sia Zel Hen Mang

10. Pawlpi khan toh zia..
Pawlpi inn pha zah 30
Mi pha zah 220
Numei 142
Pasal 78
Tui phum sa vek pi 72

11. Mai lam tupna


2010 - kum ciang a hontheih ding in Pa Khup Za Suan innmun ah
Biakinn lam ding tupna ki nei hi.
By Pa Gin Khat Suan-
27 Oct. -2007

Khuavaak Pawl
1. Upna ahong tunzia.
1965- kumin, Kaaptel khua mi Sia Kai Cin Thangin hong puak hi.

2. Upna asang masa


Pa Awn Khua Vunghte innkuan suak masa hi.

3. Biakinn
Tuciang dong biakinn tuam neih zo nailo in, upa Awn Khua Vungh
inn ah kikhawm hi.

4. Pawlpi makai.
1965- pan tuciang dong Awn Khaw Vungh in makaih hi.

5. Pawlpi sia
1965- pan tuciang dong Sia Kai Cin Thangin sia sem hi.

6. Pawlpi khantoh zia


Inn phazah
Tu laitak inn (1).
Mi phazah
Tu laitak mi (2)

EBC( Evangilical Baptist Church )


1. Upna ahong tunzia.
1977 October 27ni- inTedim EBC Pawlpi panin mi 13te in, Pa Lian
Khan Thangte in ah ki phual in Gupna thu tangko na hong nei uh hi.
Tuate in
Rev Gin Khen Mang
“ Do Suan Mung
Sia Phun Dum
Sia Hau Khai
“ Thuam Khan Khup
20

“ Pau Khan Thawn


“ Thuam Suan Pau
“ Cin Khan Thang
“ Nang Lian Mung (Sein Pann )
Lia Di Dim (11) Suan Cing
“ Cing Khan Nuam
“ Dim Mangte a hi uhhi.

1981 Kum in Ngul Khan En sapna tawh, Tedim leh Leiluum EBC
Pawlpi Thupha puakin hong pai uh hi. Hih lungdam na thu ahong
tangko te in
Rev Vungh En Thang
“ Lian Khup
“ Tual Khan Pau

2. Upna asang masate


08-11-81 ni aa innphiatteng
Ngul Khan En te
Khup Khan Dalte
Niing Do Kimte
Za Hawng (H/A)
Zam Za Dim( LHV)
08-11-81 ni aa a tangsuakte
Tuang Khan Mang
Ngul Za Langh
Vungh Suan Langh
Zam Khan Mung
Khen Khawm Mang
Gin Khan Lian
Neng Khan Mung

20-12-1981. ni aa inphiat te
Dai Khua Paute

3. Pawlpi kiphuhni.
02-01-1982.ni’n E B C Pawlpi kikip sak hi.

4. Biakinn
Neih masak Biakinn
1983- kumin, Suang Khan Thang’ inn K8,000/- tawh ki lei hi.
Anih veina Biakinn
1983- kum mahin a masa biak inn leh nu Ning Do Kim inn tawh ki
khek in ks.7000 tawh ki saph hi.
Athum veina Biakinn
1993-12-29 ni’n, Sia Pau Mun Thang ma kaihnatawh ,adung 64’-
00”, avai 27’-00”, a vaang(sanna) 22’-00”, Dawlnih, anuai leiseek,
atung kawm singpeek tawh uum, Biakinn thak Rev Do Suan
Mung in hon na nei hi. .

5. Thaanmun
21

A kimkot 1366’-00” agol Tun Za Nang leh Go Khan Kapte


Mualtuk lo, Dai Khua Pau,Thang Khan Suan leh En Zamte makaih na
tawh 31-12-1993 ni in ks.500 tawh a ki nget leh hong ki pia pah hi.

6. Pawlpi makai teng.


President
1982-83 Za Hawng
1984-86 Ngul Khan En
1987-88 Khup Khan Dal
1989-90 Tuang Khan Mang
1991-94 Pau Mun Thang
1995-96 Ngul Khan En
1996-97 Pau Mun Thang
1998- Tuang Khan Mang
1999- Ngul Khan En
2000- Zam Khan Kap

7. Pawlpi kem siate


1981-. Sia Gin Khua Lian Evangelist
1982-83. Rev. Lian Khup Church Pastor
1983-85 “ Gin Go Lian “ “
1985-87 “ Vial Khua Hau “ “
1987-92. “ Gin Khan Hau Area Pastor
1990-91 Sia Zam Khan Mung Evangelist
1992-93. Rev. Gin Khua Thawng Area Pastor
1993-94. “ Gin Khan Hau “ “
1993-95 Sia Pau Mun Thang Evangelist
1995-98. “ Kam Go Lian Area Pastor
1998 “ Vungh Suan Langh Church Pastor
1999 Sia Suan Sian Pau “ “
2000-03 Sia Pau Mun Thang Junior Pastor
1998-03. Rev. Gin Sian Thang Area Pastor
2003-07 Rev. Thang Za Khup “ “
2001-05 Sia. Zam Khan Mung Church Pastor
2003-04 “ Zam Suan Khai Missionary
2006- Rev Pau Mun Thang Church Pastor
Sia Zam Suan Khai Youth Pastor
2007- “ Vungh Suan Langh Junior Pastor
“ Dal Sawm Pau Missionary

8. EBC, Laaitui panin mundangah Pasian nasem te.


Sia Zam Khan Mung Church Pastor. Tui cilh
Rev.Thang Za Khup Area Pastor Old Haimual
Sia Mung Khen Pau ChurchPastor Old Lianhna
« Pau Za Tuang Evangelist Laaitui Area

9. EBC, Laaitui pan Biakna lam pilna neiteng


Degree ngahsa teng
Zam Khan Mung BABS
Thang Za Khup BABS
22

Goih Khan Zam BABS; BD; M. Div


Suan Sian Pau BABS; BD M. Div
Pau Za Tuang BABS; BD
Vungh Thawn Mang BRE
Pau Mun Thang B. Min
Go Do Kham B.R.E
Zam Suan Khai BRE
Dal Sawm Pau B R E ,BA BS
Go Deih Mung BA BS
Thawng Thawn Khai G Th
Suan Za Sing BA BS
Suan Thawn Mang BA BS
Ciin Deih Niang BA BS
Man Lam Kim BRE
Dal Khan Mung C Th
Mung Khen Pau BRE
Dal Khan Kam BRE
Vungh Suan Langh BRE

Asin lai tak te


Mung Za Tuang Ygn
Go Deih Mung Ygn
Pau Khan Tuang F B B C&S
Thawng Lam Pau F B B C&S
Kap Sawm Lian F B B C& S
Langh Sian Thang EBMS

10. EBC, Laaitui Pawlpi sepkhiat teng


Zindo na
1984- kum, Gambup Sivuaipi zindo hi
1998- kum, “ “ “
1988- Kum Khawk Sivuai
1995- KumKhawk Sivuai
1996- Kum Khawk Sivuai
1998- Kum Khawk Sivuai
2000- Kum Khawk Sivuai
2003- Kum Khawk Sivuai -
2004- Kum Khawk Sivuai
2005- Kum Khawk Sivuai zin do hi.

11. Pawlpi sung nasepna.


Kumsim in alem na zui in Camp, Seminar, Music sinnate kinei hi.
Kumsim in Nu “te ni, Pa “te ni te ah Pawlpi sung aa, nupi ham papi
hamzaw diakte pahtawi na ki pia hi.
Kumsim in Laisiangtho nipi, Innkuan nipi kal kikhopte lim ngaihsut
in biakpiakna ki bawl hi.
Kum sim in tan (10) ong te pahtawi na ki pia aa,2007 kum in Pawlpi
sung sangsia semte zong pahtawi na ki pia hi.
Kumsim in “ Khanlawh na kal” ki bawl zel hi.
2005 April (27) ni-in, Pa Pau Za Mungin a pianna a khua a tuipihtea
23

itna in, apilna, a siamna, a neih a lamhte iiksiik lo in, a huh a vaanna
te hangin, EBC, Laaitui in, “ LAAITUITE’ PA,” cih pahtawina pia
in, nitaak ankuang umpih na ki nei hi. Tua tawh ki zomin Pawlpite
K 100,000 huhna hon pia hi.
Sunday School Class (11) in khen in sia,siama (15) te in makaih in,
Sangnau pang (300)pha hi. Sunday school lungdam bawl zong
pawlpi in bawlsak hi.
2006-July (24) ni in Bishop Felix Lian Khen Thang pahtawi na let
song pia hi.

12. Lasak siam ki demna


1998- Gambup Sivuaipi, Laaitui ah a nihna ngah hi
.
13. Missionary na sepna( Pawlpi phut)
1986- kumin, Lunmual ah,
1990- kumin ,Old Haimual ah
1995- kumin, New Haimual ah
1993- kumin, Ciau ah
1996- kumin, Vutbuaak ah
1998- kumin, Tuitawh ah

14. Naucin na sang ( Laaitui Evangelical Nursery School )


1995- May ( 2 ) ni’n ki phuan hi.

15. Jubilee la teng.


1998 February (28) ni, EBC Gambup Sivuaipi ah, Jubilee la te in.
Pa Tuang Khan Mang leh Nu Goih Go Cingte nupa in Pearl Jubilee
Pa Khup Khan Dal & Nu Ciin Vei Cingte nupa in Pearl Jubilee

16. Pawlpi khantoh zia (2007)


Pawlpi inn phazah 157
Pawlpi mi vekpi 883
Numei 462
Pasal 419
Tuiphum sa ( Nu mei ) 216
Tuiphum sa ( Pasal ) 180
Tuiphum sa vekpi 396
Phum loh 487

17. EBC, Laaitui mailam ngimna


( Bulphuh-1 Tim : 2 :4- Mi khempeuh in gupna ngahin thumaan
thutak a theih nang).
Tu laitak a Nau cin na sang a tangzaizawk na ding leh Tagah sang
neih zawhnading.
Ki pumpiak aa, Pasian nasem nuam mite ki pawlkhop na ding
Sum lehpaai, neih lehlamh tawh Pasian nasemnuam mite kipawl ding
Pasian thu leh Leitung thu ah khantoh nangin, khasim in lai hawm
khiat zawh na ding
Biakinn a kip a kho a lian, a pi cing zaw a lam zawh nang
24

Leitung pilna lam leh Biakna lam( Secular and Theology)


Tan 5- 10 kikal sang naupangte om nang Boarder inn khat neihzawh
na ding
Boarder sang naupangte Leitung pilna leh Pasian thu makaih ding sia
cial zawh na ding
Thu man thu tak a thei a um pawlpi mun tampi ah phuh zawhnang.
27-10-2007.

AG( Asesmbly of God)


1. Thupatna.
Christian biakna ih cihin, Leitungaa a khangto masa gam ahi, US
leh Europe gamte panaa hong kipan ahi hi. Tua Chiristian biakna sung
ah khanlawh tuanna mel omlo aa, apai hiathiat Pianglui leh, khan
lawhna ahi, lawpna leh hatna tawh a kalsuan Piangthak( born again)
cihte a om hi.
Bangleh bangleh, tua Christian upna sungaa khanlawhna in, khan
toh na ahi, thumuhna leh theihna, pilna, siamna hauhna leh letnate tawh
ahong tonkhawm ahi hi.
1970- kumhuam in, Tedim gamsungah tua khanlawhna ahong tun
ciangin, gamkaang bangin, mun citeng khua citeng ah aban banin, hong
kilawh kawikawi hi.

2. Upna ahong tundan


Laaitui khua zong panin, Pasian teltuam piangthak pawlkhate in,
A G upna thu a zak uh ciangin, thei nuamin a kan kawikawi uh hi.
1988- kum, khuakhal sangkhak sung Pa Pau Za Mung khua ah a
ciah sung, nikhat, Pa Pau Suan Khai leh Pa.Neng Khan Mungte a
kiangah ahawh uh hi. Amau, thu kupih nuam uh ahihna; tua in
Laaitui khuaah, AG Pawlpi phuat ding ngaihsutna nei uh ahihna; tua
bangaa ahihna ding uh tawh kisai ngaihsutna apiak na ding agen uh hi.
Amah zongin, ngaihsun sun tuan selo in, AG a kici in, Leitung aa a
khanghlo, a Piangthak mahmah pawl ahihna; khanlawhna leh khantoh
nate in a tonkhawm ahihna; upna aki batkei hangin, Laaitui ah AG
phuatsawm uh ahih leh, hoihlua ahihna; cihbangin aphuat hamtang na
dingin, thapia in a hantawn hi.
Tuabek thaamlohin, tuabangaa, AG a phuatna dinguh ah, a taangtun
theitheihna dingin, a ki sapna peuhpeuh ah azat ding uh ci’n, K2,000
zong, a pialai hi.
( Laaitui khua AG. Pawlpi thu a ki nget leh, makaite in hong puaklo uh
ahih manin, kei theih na ciang kong at bek hi- Pau Za Mung .)

Emmanuel Pawlpi
1. Pawlpi ahong tunzia.
Hih Pawlpi in, 14-08-1989 kumin Kham Suan Mungin, Laaitui
khua pan a phuatkhiat ahi hi.

2. Pawlpi mi asuak masa teng


14-08-1989 ni aa Pawlpi mi asuak masa teng
25

Kham Suan Mung


Go Khan En
Suan Khan Langh
Vungh Za Kai
Dai Khan Pau
Dai Khua Pau
Thang Khan Suan
Cing Za Kam
Langh Za Khup
Nang Khua Thang

3. Biakinn
A masa bel Biakinn
1990- kumin, adung 42’-00”, avai 21’-00” avaang 18’-00” dawlnih
apha ki lamin, tudong kizaang hi.

4. Thaanmun
Tu laitak thaanmun, Neng Sian Ginte lo ciingkhat K300 tawh ki
leiin tungdong kizaang hi.

5. Pawlpi kemteng
Upa teng
Sia teng
Rev: Go Khan En, Church Pastor 1990- tudong
Sia Suan Khan Langh, Evangelist 1989- tudong
Siamah Don Khawm Kim, Sunday School 1999-
“ Niang Go Kim, “ “ 1999-

6. Biakinn nasem
Thang Khan Suan, Biakinn daaksaat 1997-

7. Pawlpite sepkhiatteng
Laithei teng
Sangkah laitak teng
Sunday School
Naucin na sang ( Nursery )
Lungdam na thu taangko na (Gospel)
Pawlpi phuhnate( Church Planting)
Kawlpi ah Pawlpi khat
Tamaing, Zangkung ah pawlpi khat
Zindona
Lasak siamna ( Kidemna khat peuhpeuh )
Khuasung hausate tawh na sepkhopna

8. Pawlpi khantohna
Inn phazah
Mi phazah 376
Numei 193
Pasal 183
Tuiphum sa 117
26

Tuiphum nailoh 256


Jubilee lasa
Pawlpi’ mailam ngimna

UPC (United Pentecostal Church )


1. Upna a hong tundaan
1986-11-01pan, 12-01 sungteng in, Sia Nang Sian Pau ( Kaaptel)
leh Sia Cin Za Kam (Mualnuam -A) tegel makai in, lungdamna
thugen in hong pai in Pa Vial Do Paute innah kiphual hi.
1989-kum sungin,Evan:VunghKhenPau (Lamzaang) in zong
lungdamna thugenna hongneihi.
1991- kumin zong Evan: Kam Za Kham(Tungzaang) in lungdam na
thu genna hong nei hi.
1995-96 kumin, Evan:CinZa Kam(Mualnuam-A)in lungdamna
thugenna hong neikikleuleu hi.
1997-98 kum sungin Evan:Vum Za Langh(Mualnuam-B)in
lungdamna thugenna hong nei hi.
16-10-1998 panin 26-11-1998 sung in Evan: EnCin Pau(Tuicinlui)
leh Evan: Vum Za Langh
(Mualnuam-B) tegel makaih na tawh, lungdamna thu genna
Khawmpi(crusade) hong nei uh aa, amau thugen na a sangthei
pawlkhat om ahih manin, 26-11-1998 ni in Laaitui khuaah UPC
Pawlpi kiphut hi.

2. Upna a saang masa te


26-11-1998 ni in anuai aa teng in UPC Pawlpi ah luut uh hi.
Pa Tual Za Cinte’ innkuan
“ Zel Khan Kap “
“ Dai Sian Khai “
“ Pau Khan Khup “
“ Kham Khan Khai “
“ Vial Do Pau “

3. Biakinn
Biakinn mun
16-02-2000 niin biakinn mun ding K110,000tawh ki lei hi.Tua
sumte bel, Pa Vial Do Pau in K55,00, Pa Pau Khan Khup in
K55,000 sii tuak uh hi.
2002 kumin adung 48” Avai 24” Asanna 13” agol biakinnpi kilam hi.

4. Thaanmun
Pawlpi thaanmun dingin Mualtuk aa Khan Vunghte lo K5,000 tawh
ki lei hi.

5. Pawlpi makai teng


Kum President V-President Secretary J-Secretary Treasurer Asst: Treasurer Auditor
1998-99 DaiSianKhai VialDoPau PauKhanKhup ZelKhanKap TualZaCin KhamKhanKhai NangKhuaThang
1999-00 Vial Do Pau Tual Za Cin PauKhanKhup PauKhanKhup KhamKhanKhai Zel Khan Kap

Kum L-Chairman L-Secretary L-Treasurer S.S. Director M- Director Y-President W-President Auditor
2000-01VialDoPau PauKhanKhup TualZaCin ZelKhanKap SuanKhenPau NangKhenKhupAwiSanCing PauK K
27

2001-02VialDoPau PauKhanKhup TualZaCin


2002-03 “ “ “ “ “ “
2003-04 “ “ “ “ “ “
2004-05 TualCin,PauKhup,GinKhanSuan
2005-06 “ “ “
2006-07 EnPau, PauKhup, GinKhanSuan
2007-08 “ “ “

6. Pawlpi kem siate


1998-99 Pastor Son Do Cin(Phaiza) ( Khawksya )
1999-00 “ Ngul Thang(Singlei) ( “ )
2000-01 “ Cin Za Kam(Mualnuam A) ( “ )
2002- “ Khual Sian Mang(Gawngmual( LocalEvan)
2003-04 “ Vial Do Pau (Laitui) (Local Evan )
2004- “ Vial Do Pau (Laitui) (Local Pastor)

7. Pawlpi sepkhiatteng
17-02-02 ni in Khawk Pawi kibawl aa zin 200 hong pai hi.
03-03-03 ni in Biakinn hon Pawi ki bawl in, zin 400 kido hi.

8. Pawlpi khantoh zia


Inn phazah
Inn 27
Pawlpi mi phazah vekpi 170
Pasal 83
Numei 87
Tui phumsa 62
Mailam tupna
Biakinn nuai ah Sunday School,Zintun na ,Quarter te bawlding in ki
pan ta hi.
Khua leh tui te phat tuamna ding deih na tawh khuailui tui pan in
tuitha tawh mei lakding in ki sep san hi.

SDA( Seventh-Day Adventist )


1. Hih upna a hong tunzia.
1955- kum pawl in hih upna in Laaitui ah hong tung hi.
2. Hih upna asang masa
Vungh Thawngte innkuan
Kham Za Ente innkuan

Hih upna tawlkhat hong bei. 1960- zawhciang pawlin, hih upna
asang sate a vekpi un, Pawl dangah tai ahih manin tawlkhat ahong
bei hi.
1970- pawl dingin hih upna Laaitui khuaah hong tungkik hi.
Apom te
Zam Za Khamte innkuan
Lian Khan Thangte innkuan

Hih upna hong beikik leuleu


1975- kum zawh ciangin hih upna asang te pawldangah taikik uh
28

ahih manin, Laaitui khuaah hih Pawlpi a beikik leuleu hi.

2006- in Pa Zam Suan Thang’ makaihna tawhin Laaitui, Pu Cin


Do Pau innah Khawmpi ki bawlin Upna thu a taangko leh, mi ( )
hong ki kheelin tui ki phum pah hi. Tua aa ki panin Laaitui khuaah
SDA Pawlpi ahong dingkik hi.
Pawlpi kemsai, Sia Lam Khan Pau

Pasian Pawlpi( Assembly of God )


1. Upna ahong tuzia
26-05-1973 kumin, tua upna Sia Ngul Khua Thangin hong puak hi.

2. Upna asang masa


Tua upna Vungh Kham in sang masa hi.

3. Pawli Biakinn.
Sing leh Siikkaang tawh a ki lam Biakinn khat nei hi.

4. Pawlpi sia.
Sia Vungh Kham.

5. Pawlpi makai
Gin Lam Thang

7. Pawlpi khantohna
Inn phazah 4

Pawlpi mi
Numei
Pasal
A gawm vekpi 26

8. Mailam khantoh na ding


Hih pawlpi bupin 01-01-2002 ni in Pawlpi dangah tai ahih manin
hih Pawlpi beita hi.

(3). Laipian biakna (Laipianism)


1. Thu patna
“ Laipian Pawlpi” ih cihin, Dawibia Pawlpi lahhilo, Christian Pawlpi
lah hilo, Yahweh Pawlpi lah hilo, a tuamdang ngiat khat ahi hi. Pawlpi
dangdangte upna zia(doctrines) te ih um kei zong in, ei aa dingin a lam
dang hi nawnlo hi. Ahi zongin, hih Laipian upna ahong pianzawh sau
veipiahih hangin, ih phawkkhak zawh sauvei nailo ahih manin, a upna
paizia uh , Pawlpi dang ta bangbang hilo, aki cing zawdeuh in ih genkul
ding hi.
Hih upna thu kicing takin tutung i genzo kei ding aa’ zong i genthei kei
ding hi. Ahi zongin, a hampi aa kimuh i teltheih na dingin, i gen ding hi.
29

2. Laipian Pasian Thu-


Upna sanzia.
Leitungah mihing piancil aa ki panin, mite in amau nuntak na ding zon
na ah, a gualzawh daupaimavanh na dingun, sing, suang, lui, mualaa kipan
leitung na atuamtuamte leh vaantung nate ahi ni, tha, aksi a kipan dawi
imangpa vaangletna te nana bia uh hi. Amau te in, amaute abawl akem
acing leh ahuhpa taktak ahi, vantung leitung ah a vaanglian pen pa, Pasian
a om lamtak aphawk kha kei uh hi.

3. Upna hong tunzia.


1980- kum beikuan lamin, Tualzaang khua Sia Zam Do Hau(PAT)
makai in, Sia Uap Za Gin (PAT, Mualnuam), Sia Dal Za Khai (Khawk
makai-Muizawl) leh Muizawl khangno lasiam pawlkhat te in, Pu Dai Khen
Dal bulphuh in hong pai aa, Pu Zel Khaw Vunghte inn ah nipi kalkhat
sung Pasian thu hong taangko uh hi.
1983-kum December 17/18 ninih sung Sia Khen Sial, Tuizaang leh Sia
Do Suan Thang, PAT, Laailui te nih makai in, Muizawl Muizawl pawlpi
tawh Pu Khup Lian Kham’ inn bulphuhin Pu Lian Khan Thang’ innah
Pasian thu taangkona hong nei leuleu uh hi.
01-04-1994 ni in, Pu Neng Khua Pau tapa ubel, Pa Zen Khan Khup in,
Muizawl khua Laipian Pawlpi te vasam hi. 1994-kum April 23-25dong
nithum sung, Sia Nang Za Mung. SAT, Tedim, Sia Vial Khan Khai, Lai-at
mang, Tuitawh te makai in, Muizawl khangno lasiamte tawh, Pu Kham
Khai leh Pu Neng Khua Pau innte ah,Pasian thu taangkona nei uh hi.
1994- kum May 27-29 nithum sung, Sia Nang Za Mung, SAT; Sia Gin Do
Lian, Tedim; Sia Gin Mang, Khawk-laisang ; Sia Vial Khan Khai, Lai-at
mang; Sia Dal Za Khai, Lai-at mang; te makai in, Muizawl leh Tualzaang
lapawl te tawh Lian Khan Thang’ inn leh Zen Khai innah Pasian thu
taangko na ki nei leuleu hi.

4. Laipian Thu asang masa belte.


20-04-1994 niin,Pu Neng Khua Paute innkuan in, Laipian Pawlpi
sungah, innphiat hi.
25-04 1994 ni aa innphiat teng
Cing Za Langh’ inn
Zen Khai’ inn
Zel Dal’ inn
Suan Lamh Mung’ inn
Khual Khan Thang’ inn
A tangsuakte

5. Pasian Paaina Sanginn


Laipian Pawlpi te in biakna dangte bangin, Biakinn cilo in, Pasian
Paaina Sanginn cizaw uh hi. Tuciang dong Pasian Paaina Sangin aki cian in
kei nei nailo hi.
20-01-2000 ni in, khangno makaipi leh Pawlpi thuzeek Nang Khan Liante
nupa in, amau neihsa Laaitui khuakhung aa a logam uh, nitum nalam 285’-
0”, nisuah nalam 484’-0”, akhung lam 72’-0” ataw lam 268’-0” agol,
Laipian Pawlpi , Laaituite Pasian Paaina Sanginn mun dingin hong pia hi.
30

Sia Thang Deih Khupin, Vaantui siang thehin, siansuah na bawlna tawh
Pasian kiang ah phumna nei pah hi.

6. Thaan mun
1994- kum beikuan lamin, Pawlpi sung thuvaanpi asem, Pu Neng Khaw
Pauin tua laitak aa hausa Kap Khan Thang tungah a nget leh, Laaitui khua
pan nitum nalam, Falong 4 bang a gamlatna, mawtaw lamtung ah, adung
lam 40- avai lam40- azai thaanmun hon pia hi.

7. Pawlpi kem upa teng


20-04-1994 ni pan kipan Pawlpi thu vaanpi dingin Pu Neng Khua Pau
ki kawih hi.
13-01-2000 ni in, Pawlpi mipi thukim na tawhin anuai aa teng panmun
kipia hi.
President Lam Za Nang, Laisang
Vice President Neng Khua Pau
Secretary Nang Khan Lian, Khangno makai
Joint Secretary Vungh Za Thawn
Treasurer Nang Khan Lian
Assistant Treasurer Nu Nang Khan Vuung
Auditors Sia Thual Khan Suan, zumngak, Muizawl
Sia Hau Khan Thang, Thuhilh sia, Mualluum
Siamah Phir Za Cing , Office Clerk, State High
School, Laaitui
Members. Zel Dal
“ Suan Lam Mung
“ Lam Genh Thang

8. Pawlpi kem siateng


Sia Hau Khan Thang- Thuhilhsia, Mualnuam

9. Pawlpi sepkhiatteng

(4). Yahweh Pawlpi ( Assembly of Yahweh )


1. Thu patna.
Hih upna in, 2000 kumin Laaitui khua hong tung ahih manin, Biakna
tuamtuamte lak panin, Laaitui khua atung nunung bel, lamkhat panin athak
bel ahih kei leh a moi bel ki cithei hi.

2. Ahong tundaan.
Hih upna a ki san masakna.
Hih upna Tg. Pau Za Mungin, Laaitui khua panin asang masa bel ahi hi.
A beisa aa upna tawh kisai a dinmun.
A ki patcil in Dawibia te.
A neulai in dawi a bia uh hi. A pa mahmah zong a dawituam khat aa
dingin tulpi ahi ngei hi. Tua ahih manin dammawh na hangin zong dawi
namkim phial a ki thawih ngei baanah, mite dawithawih na zong ah
bawm a pua ngei hi.
31

ABM(Christian Upna)
1955- kum pawl dingin, Tapidaw te nuntak dan noptuak mahmah a sak
na eeng in, Tapidaw a suak hi. Tapidaw a suak ciangin, Keizaang khua
khawksia Sia Zam Khua Lian pattah na sung pan in a khangkhia ahi hi.
Siapa in, thu bek hilo la mahmah tawh zong a pantah hi.
Sunday school zong a kah aa, U Awi Za Kham makaih leh pattah mah
ahi hi. 1960- kum in Zolui ah Sia Zam Khua Lian in tui aphum hi.
1958- kum pawl dingin, TBA sung aa huhsia a sem Sia Thang Za Kam in
ama upna bang aa a zuih leh a zatzia dan khat, “ Aniam bel ki
niamkhiat
na,” cih ki pattah na zia lai hawm aa tua lai mu in a sim leh, hi salua in
hoih ka sa mahmah hi.
Tua lai a sim ciangin a telloh te, 1958- kum a Tedim sangkah ciangin
amau inn ah va paingiatin a va dong zel hi. A nunung lam ciangin, Sia
Thang Za Kam TBAte tawh ki pawlthei nawnlo in, Thang Za Kam’
Tuiphum Pawlpi ci’n Pawlthak khat aphut hi.
1958 kum pawl ding aa ki pan Laaitui Tuiphum Pawlpi sungah Biakinn
mun vai tawh kisai thubuai ahong om hi. 1960- kum ciangin, Zaangtung
leh Zaangnuai pawl ci’n phelnih a kisuah hi.
Hih thu tawh kisai in, thumaan manlo cih thu in mite in amau deihna
tawh kizui aa a khentat ding uh ahih na in ama ngaihsutna ahi hi.
Tuamah bangin, aman zong Zaangtungte Biakinn mun deihna in, a
kongmai tektek uh ah om ahih hangin, a lungtun na ci in Zaangnuai lam
ah a kipawm hi.
Hih Laaitui Pawlpi thubuai TBA a kitut ciangin, TBA te’n thu honkhen
aa, Zaangtungte a zosak hi. Tuaciangin Zaangnuai pawlte in zong Zaang
tung lam a pop dinguh haksa sa in amau thu in a ki tuamkhop uh hi.
Tuabang in pawlmin neilo in tawlkhat a ki khop laitak un, Pawlpi upate
in tuabang aa pawlmin neilopi aa a ki om theihloh ding; amau upna
tawh
a ki naihbel bel Pawlpi khat pop nading thu aki kumthei tawntung uh hi.

TZKBC Upna
Tua laitakin Tg. Pau Za Mung in ama thu in Sia Thang Za Kam tawh ki
zomin, a va hawh thei tawntung hi. 1961- kum amah Zangkung ah a pai
ding ciangin, upate kiangah Sia Thang Za Kam tawh ana ki muhna ding
uh, a lung uh a tun leh ana pop na ding uh a vaitha hi.
Upate zong tualai aa Pa Neng Khua Vungh makaihna tawh dawpin a na
kan uh leh, a upna uh tawh kinaih sabel ahih manin na pawmpah uh hi.
Tua ahih manin, kei zong TZKTP mikhat ka hihi.
Sia Thang Za Kam in zong Pa Neng Khua Vungh’ thumuh zia leh a up
dante a muhphet in a pakta pah hi. Tua ahih manin sia dingin a pantah
aa zong a zangpah hi.
Sia Thang Za Kam a nuntak lai in amah a om nawnloh ciang aa Pawlpi
paizia ding, zum(admin:) lamsang tawh kisai Sia Thang Za Do in a ma
kaih na ding; thugen thuhilh, tuiphum, letthat, nau-ap mici na apna aa ki
pan kha lamsang tawh kisai sepnate ah Sia Neng Khua Vungh in
makaih na ding gelna leh vaithak na zong a neihsa ahi hi.
Ahi zongin, Sia Thang Za Kam’ sih zawh ciangin, Sia Thang Za Do in
32

amah a kiseh na teng baanah, kha lam maikaihnate a kipan a vekpi in


asai nop ciangin, thudang dang tampi takte paulamin, Sia Neng
Khua Vungh leh Sia Thang Za Do pawl ci in TZKTP hong ki tamh
leuleu hi. Sia Neng Khua Vungh’ pawlte BCBC kici in, Sia Thang Za
Do pawlte TZKBC kici uh hi.

BCBC Upna
BCBC sung panin thudang dang tampi hangin, Sia Nang Do Mung in
pawl tuam kai leuleu in, TECC ci’n hong lengtha leuleu hi. Tg. Pau Za
Mung ahih leh, Sia Neng Khua Vungh makaihna BCBC mahah a kip
lai hi.
Tuabang aa a om sungin zong a hihtheih bangin a sehsuah zong apuak
tawntung hi.
1972- kum zi nei dingin a ciah ciangin, a mopawiah BCBC te mah
makaih dingin a ap hi. Ahi zongin Pawlpi te in, a lawmnu tawh upna
ki banglo ci’n Pawlpi min tawh kiten ding a sang zokei hi.
Tuabang aa a san zawhloh na kam tawh hita leh lai tawh hita leh theih
sak na leh zaaksak na anei kei aa, amau thu in a gamtaanglo lel ahi hi.
Tuaciangin Tg. Pau Za Mungin zong, vai ki hawmsa ki khelkik theilo ci
in Zo ngeina tawh Mopawi ka bawl veve hi.
1978- kum pawl ding ciangin khatvei a innkuan un a ciah tungtaang un,
Laaitui BCBC Pawlpi te in pawlpi mi aa a ki laakkik na lai tawh a
zasak hi. Tua ciangin a hawlthak na uh lah omlo aa laakkik na tuabang
in a neihkik ciangin aman zong lamdang a sa hi.
BCBC in up leh sanzawh ding thu a himah ahi zongin, Pawlpi mite
kum lopi in upate in amau thuin upna guipite nana laih uh hi.
Pa Pau Za Mung bel, amin in BCBC a hih hangin, Zangkung aa ki pan
Kawlgam sung a zin kawikawi na munte ah, tuabang Pawlpi omlo ahih
manin, Tuiphum maw ahih kei leh a ki naih thei belbel Pawlpi ah kihel
in a pompah bek thamloh upa makai nangawn a sem lel hi.

Assemblies of Yahweh Upna


Pa Pau Za Mungte a innkuan un kumsim in aciah sim un, Tedim ah tu
laitak aa Pawlpi makai pipa Sia Ngul Khua Pau leh Sia Pau Khai te in
vai tungtuung phet cih bang dingin delh bawl pahin hih upna thu a gen
pih tawntung uh hi.
Sia Ngul Khua Pau lah a sangkah lai uh aa a siapa uh ahih baanah, azi
mahmah zong tawh sang a kahkhawm bek hilo, a tukhawm liang uh hi.
Tuabang zahta in ki theihna leh kinai na a om sa ahih manin, khat leh
khat aki muh uh ciangin, ki maingap lualiang na tawh tuabang aa upna
thu, thu lianpipi te nangawn zong ciamnuih bawl in thu a taksuah ngei
kei aa, bangmah lo in, aciah kik zel uh hi.
Kumkhat a ciahkhat un, zanthapai cihbang phial dingin a huanthang
Lam uh ah khuang ki tumin la a ki sasa a za hi. A lasak uh bel, saklam
ten “Leengkhawm la,” acih te bang hi in, awi ngeelngeel uh aa, lunglen
huai in, a lungsim a lawng mahmah hi.
A zingsang a thawhciangin, a innkuanpihte kiangah kuate peuhmah
ahiam ci’n a dot leh, amau zong tam gen thei tuanlo in,Yahweh Pawlte
hiaa, “ Paisan Pawi abawl uh hi,” a cilel hi.
Aman zong aw hi thongmaw ci’n a kan bawl nawnkei hi. Tua leh, kua
33

te hiam ci in a dot ciangin, Sia Ngul Khua Paute makaihna ahihna


tawh ki dawngkik hi.
A zingciang zingsang vaikuan hut ding pawlin, Pa Pau Za Mungte a
innkuan un Tedim khuk lamah hawh ding in a pai uh leh, amau lam
zuanin a gamla simsim panin khuang ki tumh kauhkauh a za uh hi.
Tua in amau tawh a kineh semsem uh aa, Zato thang santak a tun uh
ciangin, a ki mai tuah uh hi. Pasal te in ih Zo puantual silh in dial
akhim, numei te in ih Zo niik tengin Zo puanaak silh aa, puandum
abaat uh mi hon khat tawh a kituak uh hi. Tuate in khuang tumkawm
in la sa uh ahiam, phuisam uh ahiam tawh a ki bangkhat sa in, a nung
panin naupang hon in a deilh ngeingai uh hi.
A muhpak in, mi pawl khatkhat te in a zahpih leh azahko dan, pawlkhat
khat te leuleu in thusim lo lua aa aneu bawl leh a haibawl dan, in a
om uh hi. Amau leuleu in, kua in kua in bang cih muh aa a bangci bawl
uh ahi zongin kuamah awlmawhlo bek thamlo a maingal tat mahmah uh
danin Pa Pau Za Mungin a mu hi.

1992- kum in Pa Pau Za Mung in khua leh tui khantoh na ding semin
Tedimah aciah khat in, kumdang aa bang mahin Sia Ngul Khua Pau leh
Sia Pau Khai in a vaitun a vadelh zel hi. Tua tung a hong pai masakin a
ngeina bangin a ciamnuih bawl aa thu taktak a gen thei tuankei uh hi.
Tuabek hikei, amah zong innkuan pihte tawh hilo amah guak khualzin
a hiaa, tua laitak aa Khuado Hall aa a kibawl, EBC te Khawmpi bawl
leh AG te biakinn aa Sia Khambawi crusade bawl khawng ah, lawmte
tawh va pai in a va siim kawikawi uh hi.
Tua laitakin, Pawi siim kawikawi na tawh thu leh la ki uuk, ki lawp
mahmah ahih manin, zong nuam kisa bek thamloh a piangthak takpi
mah a kisa hi. Zeisu acih min bang tawh Amen a piak ciang bangin
tha a ngah mahmah hi.
Tua leh, tua sawngteng nikhat Sia Ngul Khua Pau leh Sia Pau Khai
hong hawhin athu uh hong pan kik leuleu uh hi. Pa Pau Za Mungin
zong, nial tuan nawnlo in a thu gente uh a ngaih leh hi a sa mahmah hi.
Amau zong a gen uh tawh lungkimlo in, Holy Name aki ci Newtesta
ment khat a pia aa, a thu a kicing aa a theihnop leh tua sungaa Preface
teng a sim dingin a nusiat uh hi.
Pa Pau Za Mungin zong omthei nawnlo in, amau nua ah tuateng ka sim
pah leh hi kasa mahmah aa, tuatak panin tua upna a sungah alut ahi hi.
A nitak ciangin a lawmte in Crusade siim dingin zawt hangin, a uuk
nawnkei hi. Azuih tei hangin, a zaanlamaa bangin Zeisu’ min bang
Amen a pia theinawn kei hi. Piaknop na lungsim zong a nei nawn kiuh
keuh kei hi.
ua ciangin Siate tawh a kikup leh, a telkaan hi. Tua kum Tedimah
Paisan Pawi atung aa, va siim in athu ala leh asepzia leh a bawlzia te
a telkaan leh hi a salua hi. Ahih hangin a min apia naikei hi. A kum
kik 1993- kum ciangin Kawlpi khua kiang, Letpaanchaung khua ah
Paisan Pawi atung aa tua laitak ah a innkuan un a va siim leuleu uh hi.
Tuatak panin a tel semsem aa, a upna zong a khang semsem hi. Ahih
hangin a min a pia nai tuankei hi.

A upna a kikip sakna.


34

Singapore a pai tuungin, a innkuanpihte in zui nailo ahih manin, amah


guak bek hi’n, sun in na a seploh sungteng, zaan thapaai thu ngetna in
a zangthei hi. Khatvei vei zaan thapai in thu a nget ciangin nai 3-4
bang sauvei thei ahih manin, a khuukdin sa in a ih mu suakthei hi.
Zaankhat a ihmut suak’ laitakin a mang sungah, “ Lungdam huai hi,
nang kong tel ni’n,” acih la, ataang vekpi leh Sakkik a bei dongin
asa hi. Tua aa ki panin hih upna sungah thamuan na a neipah hi.
Singapore a tunphet in, hihbang upna a nei Pawlpi a nei a omtaam
ci’n akan kawikawi hangin, tuabang Pawlpi a om nailoh lamtak a
thei hi.
1994 -kum January tha kipat lamin, Leitung aa a lianbel lah hisi
Assemblies of Yahweh a phuankhia pa, Pensalvania, US aa zum atu
Jacob O’ Meyer Singapore ahong hawh in azin tun na Hotel ah a va
kimu hi.
Aman zong a upna a sittel zawh ciangin tui a kiphum nop leh phum
thei ahih na agen hi. A zingciang January 11- ni in ama zintun na
Equatorial Hotel Swimming Pool ah aphum hi. Tua a kipan hih upna
sungah a kip a hi hi.

3. Assembly of Yahweh Laaituiah a ki phutna


Assemblies of Yahweh tawh upna a ki bat hangin, zuihna aki bang
kilkello Church of God acih Pawlpi khat Laaitui khua sungah a om hi.
Tua Pawlpi makai pa, Sia Vungh Kham tawh upna a kikup uh ciangin,
tatzia bawlzia simloh athu in ki lamdang hetklo, a kibang vive danin a mu
uh hi. Sia Vungh Khamin zong upna kilam dang lo ahih ciangin kigawm
ding agen zel hi.
Pa Pau Za Mungin bel, tuabang aa a ki gawmsawm leh aman Sia Vungh
Khamte lamah a tai zawhlohna ding, tuabang aa kigawm ding atup
taktak
leh amah a tai zawkna ding Sia Vungh Kham’ tungah a gen tawntung hi.
2000- kum ciangin, a ki hothei uh aa, Sia Vungh Kham in, Assemlies of
Yahweh lamah Church of God Pawlpi bupin atai hi. Tua ni aa ki pan
Laaitui khuaah Assemblies of Yahweh a kiphut ahi hi.

4. Pawlpi makai sia.


Vungh Kham

5. Pawlpi mi leh inn phazah


Inn 6
Numei
Pasal
Tuiphumsa

6. Biakinn.
Biakinn bel, Church of God aa a om lai uh aa biakinn ki tangsuak hi.
Ahi zongin tua biakinn aa siikkang teng Church of God ten a siik uh leh
piakkik pah dingin ki thukim hi.

7. Sepkhiatna
Pa Yahweh sehsuah tawh
35

(i ). 1996- kumin, Laaitui khua Station Hospital aa mi cinate zatui


zahaa leina ding ci’n K206, 000 tua laitak aa hausa pa, Pa Cin
Khan Mang’ tungtawn in ki pia hi.
(ii ). 1997-kumin, Laaitui khua aa mi cimawh mi zawngkhal teng huh
na dngin, Pa Lian Khan Khai’ tungtawnin K300,000 kipia hi.
(iii). 1998- kumin, Laaitui khua in tui deihbang aa a ngah zihziah na
ding tuinaak puahphat na ding in K280,000-00 tua laitak aa hau
sa Pa Kap Khan Thang tungah kipia hi.
(iv). 1999-kumin, Sialtuineek sang, siapipa inn lamna dingin K300,000
tua laitak aa siapipa En Khan Dal tungah kipia hi.
(v ). 1999-kum mahin, Laaitui State Affiliated High School puah na
dingin K180,000 tua laitak aa siapipa Phut Khua Suan tungah ki
pia hi.
(vi ). 1999- kumin, Laaitui khuaah tui deih abng aa a ki zat zawhna ding
in tuinaak, tuidawl leh tui lu puah na ding in K 100,000 tua laitak
aa hausa Pa Kap Khan Thang tungah a ki pia hi.
(vii). 2000-kumin, Laaitui khua Jubilee bawl tungtaangin tua pawi sung
aa a ki sam buhtaang teng leina ding K 300,000 ki sikh hi.
(viii).2001- kumin, Laaitui khua picing tak aa khantoh na ding
vaihawm na leh septhak na ding aa zat dingin K 300,000 Pa
Kham Suan Mung tungah a ki pia hi.
(ix ). 2000- kum Laaitui khua Jubilee bawlna ah, Laaitui’ tate kum
sawmguk tungsiah teng puanpi khattek piak na dingin K 300,000
ki pia hi.
(x ). 2004- kumin, State Affiliated High School, Laaitui aa a pahtak
huai sangsia aa kipan sang nasem te leh sangnaupang te pahtawi
na ding K100,000 kipia hi.
(xi). 2005- kumin, State Affiliated High School aa sangsiate in tui
kicing zihziah aa a zat zawhna ding tuinaak, tuibeem leh tuidawl
bawl na ding in K100,000 Siapipa Cin Sian Mung tungah kipia hi.
(xii). 2005- kumin, Laaitui khuazaangin tui limphatak leh nuamtak aa a
ngahkikna dingin, tui puahna dingin K 1,000,000 ki pia hi.

8. Upna Bulpi teng.


Thu masa.
Yahweh Pawlpi(Assemblies of Yahweh) sung aa thu-umte in, a nuai aa
bangin Upna Buipi te kong pulaak uh hi. A beisa hun sungin, minsiangtho a
um mite lakah, buaina kikhen na tampi hong piangin, mun khempeh hong
zeel hi. Vaanglian Yahweh kammal ahi, Khasiangtho humop Laisiangtho
Bulpi panin, Laisiangtho sung thumaan thutak a thei nuam leh a zong takpi
te’ aa dingin, a maan pen Upna Buipi te phatak in genkhiat, lahkhiat loh
hong phamawh ta hi.
Una ah lungsim kikhat aa kipawl khoptheihna ding leh upna thu ih let ciat
theih na dingin, hih laibu neu hong ki bawl ahi hi. Upna Buipi te ki gelhna
hih laibu neu in, thu-um mite kiang ah a tom, a siangtho, a maan penin ah a
ki siansuah-sa thulet guipi te hong theisak dingin, ki lam en hi. Tua baanah,
hih laibu neu in, Messyah’ pumpi ahi Yahweh’ Pawlpi dialkhai(laan) khat
nuai ah, ki pawlkhop na piangsak in, nuntaak na thumaan thutak a zong
mite kiangah a ki bangin, teci hong pangkhawm sakthei ding hi. (I Kep
3:15) ci’n ki lamen hi.
36

9. Bishop, Jacob O. Meyer

10. Upna Bulpite.


(i ). Laisiangtho sungthu amaan takaa genkhiat na dingin, eite in
Khasiangtho humop-sa Thuciamlui Laisiangtho mah zat akul hi, ci-
in ih kipsak hi. Laisiangtho lui tungtawn in, Laisiangthothak a khiatna ki
gen thei bek hi aa, tua pan aa kammal a ki tuakteng kipsak in, Upna Bulpi
maantak kingah pan hi. (Yahn 10:35) Laisiangthothak sungah,
Thukhambu(Torah), Late, Kamsangte’ thu a genkikna tampi ih mu hi. A
kam dingin ci lehang, Mt 4:4; Yahn 5:39; Lk 24:44-46; II Tim 3:14-17; Isa
8:16,20; Sawl 17:11 cihte bang ahihi.Laisiangtholui kammal pawlkhat
Laisiangthothak sungah a taangtun lam i mu aa, kammal pawlkhatte pen, i
Honpa Yahshua hong paikik ciangin, a kim in taangtung pan ding ahih na I
mu hi.
(ii ). Eite in i zaak ding leh ih biak ding, na khempeuh tungah ukna a
neivaantung Vaanglian Pa( Yahweh) khat bek om hi ci-in ih
kipsak hi. ( Thkna 6:4,13; Mt 4:10; I Cor 8:4-6)
Messyah in mihing lim la-in hong pai in, Laisiangthotahk sungah Leitung
honpa-in hong ki lang-in, ahih hangin tua hun mapek in a Pa(Yahweh)
tawh a omkhawm khinsa hi ci-in, ih kipsak hi. (Yahn 16:28-30; Late 2; Mic
5;2; Yahn 17:5; Phil 2:5-8). Amah in nungak siangtho sung pan hong
piangkhia aa,(Isa 7:14; Mt 1:18,23; Lk 1:26-38) mawhna khat zong a neilo
in hong nungta in, (IKep 2:22) Golgotha(Calvary) mual singkhuam tung
hong sihna hangin, eite mawh ki maisakna a ngah ih hi hi. (Isa 53:4; Heb 9;
Yahn 1;29). Ama sih zawh nithum ni in thokik ahih man in, (Mt 12:24; I
Cor 15:1-8) eite zong sihna pan thawhkik na’ng lametna hong pia ahi hi.(
Rom 5;6-12; I Yahn 5:9-13)
(iv ). Eite gupna(Hotkhiatna) ih ngah na dingin, amahmah in a hong
pulaak teekteek ih Pa Yahweh min leh a tapa, Honpa Yahshua
Messyah Min teekteek mah ih saanloh phamawh hi, ci-in ih kipsak hi. Tua
baanah, Hebrew Laisiangtho pan aa ki la minte in, Mang(English) lai-in a
tunng aa ki gelh bang teek mah hi, ci-in ih kipsak hi. (Pai 3:14, 15; La
68:4; 83:18; Isa 42:8; 52:6; tapa’ Min- Gam 13:16; Sawl 4:12 )
(v ). Eite in, Khasiangtho pen (mipum hilo in) Vaanglian Yahweh kiang
pan lehMessyah kiang pan aa hong pai eite sungaa ate’ng thei,
Vantung ih Pa’ deihna bang aa ih khantoh theih na dingin, vaangliatna,
thahaatna(kha thahaatna ) hi,(Yahn14:25-27) ci-in ih kipsak hi. Eite in
Pasian namthum gawm (Trinity kici) upna pen Laisiangtho sung ah a ki mu
kei aa, upna dang hi ci-in ih ngaihsun hi. Khasiangtho pen, a Minsiangtho
tung pan a ki ngah hi aa, Yahshua’ Min tawh tui kiphum khit ciangin, thu-
um mite tungah khutnga-in thu ngetsak bek tawh ki ngah thei hi. (Sawl
2:38b; 10:44; 19:1-6; 8:14-24; I Tim 4:14; Sawl 5:32)
(vi ). Eite in, mawhmaisakna nasep ngeinate leh ganhing tawh biaknate
lobuang, mi namtuam vilvel khat ahihna dingin, vaantung Yahweh
in Israelte a piak bangin, a thupiakte, a thuciamte leh a thukhenna te
thumang mahmah tate bangin zuihkuul hi, ci-in ih kipsak hi. (Siam 20:7-8;
Thkna 6:6-9, 25; 7:6-11; Mt 5: 10-20; Rom 7:12) Tu-in ahih leh, Gupna
ngahna dingin Khasiangtho hangin, upna, cihtakna tawh a thu piakte zuih
ding hamsalo hi ci-in ih um hi. (Eph 2:8-10;Yac 2:17-20). Eite in ganhing
37

tawh biakna, anluum tawh biakna leh leenggahzu tawh biaknate nangh
nawnlo in, lungsim kha tawh biakna te ih zangh zawta hi.(Heb 13:15-16; I
Kep 2:5; Rom 12:1; Phil 4:18)
(vii ). Eite in Yahweh’ Thukhamte palsatna(kaanna) pen Mawhna hi, ci-
in ih kipsak hi.(Siam4:2, 13, 27; I Yahn 3:4) Eite in mawhna tawh
ih ki pelh na dingin, mi khatin Yahshua Messyah’ sisan pen ama’ mawhna
luite sawpsiangna in mang masa in, tuakhit ciang, vaantung ih Pa’ deihna
ahi, ama’ Thukhamte zuihna tawh ki apin nuntak ding ahi hi, ci-in ih kipsak
hi. ( Mal 4:4; Mic 6:6-8; I Yahn 1:17; 2:2; Heb 10:26-31’ Eph 1:6-7).
Yahweh in ama’ Thukhamte azui mite tungah, tha lawh tawm a hilo itna
leh hehpihna thuphate hong pia thuah toto hi. ( Rom 3:24 ) Hehpihna ih cih
pen, uut bangbang aa mawhna bawl theih na ding phalna( license) hilo hi,
ci-in ih um hi.(Yud 1:4)
(viii). Eite in mawhna ki siikkik na zui in, tuiphumna ki sam hi, ci-in ih
kipsak hi. (Sawl 2:38, 41; Mt 3; 13-17). Tua tuiphumna pen,
Yahshua Messyah’ Min tawh khat vei tui sungah a thal lam aa ki phumna
ahi hi. ( Rom 6:3-6; Yahn 5:43; 14-26). Hih tui ki phumna pen, sunglam ki
silsiangna (vun-atna) hi, ci-in ih um hi.(Rom 6:7-23; I Cor 10:1-10). Eite in
hih tui kiphumna thu khat bek pen, Khasiangtho ngah na dingin, a ki sam
kalsuanna hi ci-in ih um hi.( Sawl 2:38, Lk 4:16; I Kep 3:21)
(ix ). Eite in Vaanglian Yahweh’ Thupiakte zuihna sungah, Siampi 23 leh
Gamlakvakna 28;29 te sung aa, Sabbath–te leh Pawite kihel hi ci-in
ih kipsak hi. Eite in tuhun aa Saturday a kici, nisagih Sabbath ni pen, Lai
siangtholui pan Laisiangthothak sung dongh aa a ki zangh hi, ci-in ih
kipsak hi. ( Pai 20:8-11;Mk 2:27, 28;Lk 4:16; Heb 4:4,9) Sabbath ni pen
tudong in ama’ mi leh ama’ kikaal aa ciaptehna hi, ci-in ih um hi.( Pai
31:12-17; Isa 56:1-8; Ezk 20:12)
(x ). Eite in Laisiangtho kha’-te pen, khadethak mitmuhna bek tawh ki
khen hi, ci-in ih kipsak hi. (Pai 12:1; Thkna16:1). Khakhat sungah ni
ki patna pen, Khadet ni ahi hi. Tua baanah, Laisiangtho in kumtul maan na
hun ciang nangawn in, Zion(Yahrusalem) panin thu hong gingkhia ding hi,
ci-in hong lak lai hi. (Isa2:3) Tua ciangin, Yahrusalem khua panin, Ni
siangtho(Pawini) te hong ki gebn khia ding hi. (Isa 66-23) Laisiangtho sim
daanin ni khat pen, nitum ciangin bei in, nitum ciang mahin kipan hi. (
Siam 23:32; Mk 1:32)
(xi ). Eite in Laisiangthothak sung aa Paisan Pawi anneek na pen, kumsim
in ih honpan Yahshua sihna phawkna hi, ci-in ih kipsak hi. Paisan
Pawi pen Laisiangtho kha masa Abib kha 14 nita, ni ki pat zawh nitum khit
liana a ki bawl ahi hi. ( Pai 12:3-14; Gam 28:16; I Cor 5:7, 8; 11:23)
(xii ). Paisan Pawi bawlna in, Laisiangthothak sung thu-um mite, ki helkim
ding( ki pawlkhat ding) cih limlah na ahi hi, ci-in ih kipsak hi.
Silngo sawhloh anluum(matzoth) in, a ki balnen Yahshua’ pumpi lim etsak
na ahi hi. (I Cor 10:16; Pai 23:18) Leenggahtui in Honpa’ sisan luang lim a
lak ahi hi. (Hebtirosh, ‘asis-leenggahtui)(Mt 26: 27-29, Isa 65:8-9; Thkna
32:14). Sabbath khat ahihloh hangin, Paisan Pawi ni in silngo sawhloh
anluum bek zat ding thu ih theician hi. (Thkna 16: 3,4) Hih ni pen Pawi ki
ginni, kumsim Sabbath ki ginni khat ahi, ci-in ih thei hi. Mk 15:42; Lk
23;54; Yahn 19:31;42;Pai 12;8; 34:25) Pawi na neek main, khe silna om
masa ding hi.(Yahn13)
(xiii ). Eite in silngo sawhloh anluum pen, Abib kha 15 ni pan 21 ni dong ni
38

dong neek hi ci-in ih kipsak hi. Tua hun sungteng silngo sawhloh
an bek kin e ding hi, ci-in ih kipsak hi. (Siam 23: 6) Silngo sawhloh anluum
neek na in, siatna a piangsak, siatna a tungsak thei thuhilhna hoihlo
khempeuh pan ki siansuahna hi, ci-in ih ngaihsun hi. (I Cor 5:6-8; Mt 16;12;
Mk 8: 14-15; lk 12:1). Tua Pawi ki patpi ni leh a tawpna ni pen, Vaantung
Yahweh phatna leh a siangtho mipi ki khopna in ki zangh hi.(Pai12:15-20;
Gam 28: 17-25; Sal 20:6-7)
(xiv ). Eite in Pentecost Pawi( Shavuoth) pen, Paisan Pawi hunsung kaal
Sabbath ni a zingciang aa kipan kisim to Sabbath kaal sagih a cin
khit, ni masa ni(Sunday) ni-in bawl dingin ih kipsak hi. (Yahn 5:10-12
NEB) Pentecost Pawi pen a tawntung in ni masa ni-in ki bawl tawntung hi.
(Siam 23:9-21; Sawl 2 ) Laisiangtho thak hun ah, tua ni-in, Khasiangtho
hong ki buasuk aa, tua baanah taanglaai-in Israelte in Sinai mual nuai ah
Yahweh tawh thuciamna a kipsak ni uh, ci-in ih thei hi.
(xv ). Eite in Pengkul Pawi pen, Honpa Yahshua in a Pawlpi ahi ama’ Mo
a la dingin vaantung pan hong paisuk kik ding hi, cih etsakna in ih
bawl hi.( Siam 23:24-25; Gam 10:1-10, 29::1; I Thes 4:16)
Eite in Siansuah Pawi/ Antanh Pawi( Yom Kippur) pen, ih honpa Yahshua
in Golgotha mual tungah a sisan tawh hong siansuahna etsakna in ih bawl hi.
Tuhun in ahih leh ih mawhna pulaakna Sabbath antanh ni in ih zangh hi.(
Siam 23:27-32; Sawl 27:9)
(xvi ). Eite in Laisiangthothak hun sungah Buuk Pawi pen, Yahweh’
kumpi’ gam kumtul maan na etsakna in ih bawlkhol hi. ( Siam
23:34-39; Yahn 7:1-39; Zech 14:16-21) . Hih Buuk Pawi pen, ni sagih sung
ki bawl hi aa, ani masa nil eh a nunung ni lain ni a kici a ni giatni pen,
siangtho mipi ki khopna in ki nei hi.( Yahn 7:37)
(xvii ). Eite in, Vaantung gam kici Yahweh’ kumpi’ gam pen, ih honpa
Yahshua Messyah in hih leitung mahmah ah hong phut ding hi, ci-in
ih kipsak hi. (La 115:16; Pau 11:31; Mt 5:5) Mang 5:10) Hih ku,tul manna a
kici Kumpigam pen, Yahshua Messyah a nih veina hong pai ciangin hong
phut ding hi, ci-in ih um hi. Tua hun ciangin, a ngeina bangin thumaan
thutak aa ki ukna hong piang ding aa, hih leitungah, mawhna hang aa a ki
manhsuahsa Eden gam nopsakna hong tungkik ding hi. (Isa 11:1-10; Mt
6:10) Tua kumtul manna khit ciangin Vaanthak leh Leithak hong paingta
ding hi, ci-in ih um hi. ( Isa 66:22; Mang 21:1)
(xviii). Eite in, Laisiangtho in mi gilote ( thukham zuilote) a tawntung in
mawhsakna daan thuak sak dingin ih mu aa, tua pen meiliipi
gehenne) sungah siat maimanna hi. Ci-in ih kipsak hi. Tua pen mei kuang
tawntung hell khuaah a tawntungin daan thuakna in ih sang hi.(IIthes 1:7-10;
Mal 4:1-3; la 37: 2-22; Isa 33:12; Mt 25:46; Yud 7).
(xix ). Eite in, Laisingtho in Satan kici dawimangpa pen a mipum mahmah
in zong a nungta in ih kipsak hi.( Pian 3:1-5; Isa 33:12; Zech 3: 1-
2;Mt 4:1-11; I Kep 5:8; Mang 12:9).Satan ( thumang lopa) pen, kumtulmaan
na khit ciangin bei ding hi.( Ezk 28:18-19; Rom 16:20; Mang 20:7-10).
(xx ). Eite in Siampi 11 sung leh Thuhilhkikna 14 sungte aa saniinte tanh
na ding pen, eima’ hun mahmah ah zong kip lai-in, ih pumpi cidam
na ding mahmah in zong ki sam hi, ci-in ih um hi.(II Cor 6: 16-19).
(xxi ). Eite in cinate a ci a damna dingin, Yahweh min leh Yahshua
Messyah’ Min tawh sathau siangtho ki zuutna thu pen ih kipsak hi.
Hih sathau siangtho zuutna pen, a tawm pen in upa nih ciang a omna ah ki
39

zangh thei hi, ci-in ih kipsak hi.(Yac 5:13-20; Pai 15:26).


(xxii ). Eite in, leitung kimkotah hih Gupna thumaan thutak hilhna dingin,
Yahshua’ pumpi ahi ama’ Pawlpi mi khempeuh in, Yahweh’ Pawlpi
sungah a neihsa she sawm suah sehkhat pia ding hi, ci-in ih kipsak hi. ( Pau
3:9). Ki siatna leh kholtuamna a omloh na dingin, sehsuah pen Pawlpi zumpi
ah ki puakkim ding hi, ci-in ih um hi. ( Mal 3;8-12; Siam 27: 30-33; Mt
23:23). Yahweh’ pawlpi mi khempeuh in Pawi sum sehsuah, kum thum sim
aa kaihkhop pen zong zat ding hi, ci-in ih kipsak hi.( Thkna 14;27-29; 26:
12-17).

11. Pawlsung ki-ukna


Ei Yahweh’ pawlpite’ ki ukzia pen Laisiangtho tawh a ki tuak, a tung
lam pan a nuailam aa ki-uk zia, ngeina leh thukham ahi hi. Messyah in Pawl
pi’ lutang ahi hi. Vaanglian Yajweh in buaina leh ki elna paingsak ngeilo a
hih mahbangin, na khempeuh a ngeina bangin, phatak siangtho takin sep
ding ahi hi.( I Cor 14:33,40)

Yahweh’ Pawlpi sung ki ukzia pen, taanglaai Israel mite’ aa dingin Yahweh
in akhun saksa, Laisiangthothak sung nungzuite in a zoptoh uh bangbang ahi
hi. Hiha tunglam pan aa a nuailam ki ukzia pen, Paikhiatna 18, Gamlakvakna
11 leh Ephet 4:11 ah ih mu thei hi. Laisiangtho in a lahkholh bangin a zui,
nungzuite’ ki lamzia ih et ciangin, Evangelist, Pastor leh Laihilhsia baanah,
Bishop leh Decon te a omsak uh hi. ( I Tim 3; Titus 1:5-9).Tua baanah, hih
mite pen, Elders(Upate) Elders(Upate) kici uh hi. (Titus 1:5; Gam 11:25) Tua
thamlo in, Laisiangtho in sung panin, Yahweh’ gam nasem(Minister) dingin
Yahweh in a tuamin a teelna thu zong na gen hi. ( Rom 15:16; Heb 10:11;
Rom 12:7).

Vaanglian Yahweh leh Yahshua Messyah in, a khansiangtho tungtawn in,


in,Yahweh pawlpi sung makai nasem ding aa a koih ahih nugnsang, a nutak
sunguh nasaep zaa( panmun) ahi hi.( I Cor 12:11, 18, 28). A zenzen in upa
nasem khatin, limtak in kip zolo ahi zongin, Laisiangtho deihdaan ciang cinlo
ahi zongin, ahih khak leh tua pa ki khawlsak thei bek hi.

Yahweh Pawlpi sung nasem khat in, Laisingtho deihdaan ciang dinmun
(pilna, siamna) a neihkul hi. ITim 3:1-7, Titus 1:5-9). Messyah’ Pumpi
(Pawlpi) sung pan khasiangtho tawh ki dim aa, phatak aa nasem thei ding
teelna pen, Yahweh pawlpi ngeina hoih khat hi ding hi. Tuamah abngin a ki
ciangtanh –sa pilna tawh a kiteel hih nasem dangte in, Bethel zumpi ah,
Obadiah Laisiangtho sang a kahtoh ding kisam( ki deih )laai hi Laisiangtho
in numeite thuhilh ding pen kham hi. (ITim 2;11-14, I Cor 14: 34).

Upna bulpite tawh kisai in, Pawlpi tuamtuam khempeuh ah Pawl sung nasem
te leh Bishop bekin leen ding uh hi. A zenzen in Pawlmi khatin, upna bulpite
tawh kisai buaina a neih leh, ama upna lai tawh gelhin, upna bulpi a encik
Committee te kiangah puak ding aa, ki sittel ding hi. Upna bulpite tawh kisai
in, Sawltaak 15 sungaa bangin thuhilh upate bekin khensat ding uh hi.
Pawlpi mite sungah ki khensat lo ding hi. Yahweh pawlpi sung, Pawlmi
khempeuh in I Cor 1;10 leh Eph 4:1-7 sung aa om bangin upna kikhat in a
om theihna ding un, a ki bawlphat ding uh kisam hi. Yahweh pawlpi mite
40

pen, pumkhat sakhat in om ding uh aa, II Thes 3;6-16 sung aa a gendaan zui
ding uh hi.

Upna bulpi bangin phatak in ki lenkip ding hi. Tua ahih manin, Yahweh’
gam
nasem ding aa a ki koihte a kit eel mite ahih kei leh Pawlsung sangkah mite
bekin, pulpit pan thuhilh thei bek ding hi. Yahweh Pawlpi sung mipite ki
khopna khempeuhah, a upa zaw nasemte in thuhilhna thupi teng len ding uh
hi. Sabbath School cihbang a omloh hangin, Sabbath biakpiakna khempeuh
ah, teci panna leh thuhilhna omthei ding hi.

Amun tuamtuam aa Pawlpi te khempeuhin, amau mun ciatciat pan biakna a


piaktek hangun, Leitung kimkot aa Pawlpi mite tawh pumkhat sakhat in ki
ngaihsun ciat ding uh hi. Pawlpi khat a ki lawmzah ciang a hong tamtoh leh
amau phualsung Pawlp ki uk na dingin, Pastor( tuucing) thuhilh upna khat
leh Deacon upa khat koih thei ding uh hi. Pastor pa in Bethel zumpi khut
nuai ah a phualphual aa Pawlpi sung nasep khempeuh len ding hi. Thuhilhna
leh mundang vehna ah laihilh siapa in huhthei ding hi. Deacon in thu um
mipi sung aa ki sapna leh mizawng huhna te len ding hi. Pawlpi khempeuh
aa Deaconte in, zumpi ukna nuaiah om ciat ding uh hi. A phualphual aa om
thu-um mipite’ thu dotete pen, tuiphum ma in Deacon pa in limtakin ngaih
sun masa ding hi. ( Sawl 6). Pawlpi kem upate leh Pawlpi’ thu khempeuh, a
ki sapna zuiin Bishoppa ahih kei leh thuvaan pawlin sittel thei ding hi. Pawl
mite kikaalah thu khempeuh, tuiphum siate’ khensat na bangbang a tawpna
hiding hi.

Yahweh Pawlpi khempeuhin, Leitung khempeuh pawlpi khat suak ahih mah
bang in, Pawlmite she sawmsuah sehkhat pen Bethel zumpi ah hong puakkik
ding uh hi. Tua sumpi panin, a phualphual Pawlpite a dinzawh na dingun,
hawmin kihuh ding hi. Tuabang hi leh mun khempeuh aa om Pawlpite in
phattuamna ngahkim ding uh hi. Tua nangawn a munmun zuiin, a ki lawm
zahciat amau kiangah na khol thei ding uh hi. Yahweh Pawlpi sung mitang
ahih kei leh mipite zat ding aa a ki pia van khempeuh, Yahweh Pawlpi’
neihsa hiden ding hi.

12. Pawlpi sung Khaalam nuntakna


Laisiangtho sungah, Yahweh mite a milip in khaalam nuntak zia ding a tel
takin ih mu thei hi. Eite in vaanglian Yahweh leh ama thukhamte ah, ki
pumpiakaa, thumaan ding Laisiangtho in ki ciantakin hong hilh hi,ci-in ih
umciat hi. Tua baanah, Yahweh Pawlpi mite in a pualam mite muin a etteh
theih ding un Laisiangtho aa ih muh bangin, biakna maan zui-in a kilangh in
taangkhia ding hi ci-in ih kipsak hi. Nisim in vaantung ih Pa Yahweh tawh a
ki nai thei pen aa nuntak tawntung ding cih pen, eite lametna (ngimna) ahi
hi. Ih kimkot aa Leitung ki pawlna tuamtuamte in nuam a sak pen uh nun
taak zia pen, ki deek in nuntaak nuam aa nuntaak ding pen eite ngimna bul
(goal) ahi hi.Tua pan aa hong tung ding Vaantung Kumpi gam ta’angmi
bangin ih tenna Leitung minamte buaipih nuntaakna ahi Leitung thu ngeekte
panin kihem in nuntak ding pen ih lunggulh pen thu ahi hi. Tuabang nuntak
na sungah, Leitung kiteelna sungaa nuntaak na zong ki hel hi.(Thkna17:14-
15; I Yahn 2;15; II Cor 5:20; Mt 5:14-16; II Tim 2:4; Siam 26; Thkna 28)
41

Laisiangtho in thu-um mite numei pasal a kuamah peuh a aunglua hilo a


hoih bektawh ki zep ding hong sawl hi ci in ih kipsak hi. (I Tim 2:8-10).
Laisiangtho in Pawlpi sung leh ih inn sungah ei tawh ki tuakin makai sia ih
suah ciat ding hong hilh hi ci-in ih thei hi. ( I Cor 11:16; I Tim 2;2-15; I
Kep 3:1-7) Hih thuhilhna tawh ki pawlin, biakpiak hun leh tetci panh
ciangin, numeite in a lu uh tuam ding uh aa, pasalte in tuamlo ding uh hi.
Laisiangtho in pumpi siangtho na ding hong hilh aa, tua pen ih Khasiangtho
ngahin hong nusiat khakloh na ding ih pianpih siangthona a ki siasak thei a
lauhuai leh a hoihlo zatui leh hong kham sakthei nakhat peuhpeuh ihneek
ihdawn loh ding hi ci-in ih kipsak hi. ( II Cor 6:14-18) Cidam taka a ih
nuntak ding pen ih ngimna bulpi hi ding aa, ih kimkot ah khauhtak aa tetci
ihpan theih nang leh, Yahweh aa dingaa muibunh tetci te ihsuah nang ahi hi.

Laisiangtho in ihlawm ihgualte tungah ih ngawng! tatloh na ding thu hong


hilh hi, ci-in ih kipsak hi. Eite in mi khempeuh tawh ki lem aa nuntaak na
ding leh, (Mt 7:12,22:39; Siam 19:17-18) aa a gen thuhoih ( ngeina hoih) te
ih zuih ding hong sawl hi ci-in ih kipsak hi.Eite Honpa Yahshua Messyah
in, eite zuih dingaa hong nusiat ahi Vaanglian a Pa Yahweh khut sungah
thuhkik na khempeuh a apna thu Yahweh pawlpi sung sanggam khempeuh
in zuih dingin hong sawl ci-in ih thei hi. Ki itna galte nangawn zo ding hi ci
aa mi khempeuh tungah, ih ngaihsut ding ahi hi.(I Kep 2:21-23; I Cor 6:1-
11;Mt 5;33-48)

Hihbang ngaihsut na tawh ki tuakin mi khempeuh tawh ki lemna hong pia


aa, tua ahih manin Yahweh mikhat peuhin galkap nasep khat peuh asep
hetloh na dingin ih kham hi. Galkap na sep tawh ki sai in, amaute in siatna
a paingsak lo din panmun len zaw in, ahih kei leh angim na ah mi heehpih
na a piangsak kumpi upadi tawh a ki tuak nasepte a let zawk na dingin ih
thukim pih hi. Tua ahih ciangin, Yahweh Pawlpi sung nasem te in, hih
Laisiangtho thubul ahi, ki sanggam itna khang zaw in, khat leh khat ki huh
na ding mawhpuak ( tavuan) kipia hi. ( Pai 20:13; Thkna 5:15-17; Mt
5;38-48, 26:52; Lk 6;27-35; Yahn 18:36; Rom 12:9-21).

Yahweh’ Pawlpi mite’ ngimna bulpi pen, ki-itna a khauhna mun ahi innpi
khat asuah na ding ahi pen hi. Messyah sung aa zi le pasalte in zong, a bei
thei nawnlo ding nuntakna a lam zawh na dingin, a hanciam ding uh kuul
hi. Yahweh’ Pawlpi sung aa aa lawp mi khempeuhin, nupa ki khenna zum
ah ki khe’n na’ng thugen dingin, buai ngeilo ding hi. Nute pate in zong, a
tate uh nuntakna lammaan ah, a pai na ding un, phatak in hilh ding uh hi.
(Eph 5: 20-33, 6: 1-9; I Cor 7: 1-17). Eite’ nisim nuntakna in, Yahweh’
Pawlpi sung leh a pualam mite lakah ih lahtheih ahoih pen tetci-te hiaa,
Yahshua Messyah’ Min in zong gensiatna athuakloh ding ki sam hi.

Yahweh’ Pawlpi sung sanggamte lakah, ki-itna kha a ki lat mahmah ding
kuul hi. Hih ki-itna khaa in, Messyah’ Pumpi ahi mipite tungah a kilang
khia ziahziah ding khat leh khat ki laainatna ahi hi. Thu-um sanggamte’
lakaa, khat leh khat ki siatna pen, Leitung upadi zumah ki khiakik theilo
ding hi. (ICor 6).
42

Yahweh’ Pawlpi in minam khempeuh tungah a kipia letsong hici’n hilh hi.
Laisiangtho in minam deidan lo in, Yahweh’ innkuan sungah ki sang hi,
ci-in hilh hi cih thu ki kipsak hi. Yahweh’ Pawlpi in mi khempeuh’ aa ding
thu ngetna asuah ding ki sam hi. ( Isa 56:7). Taanglaai Sawltakte hun in
zong Gentile mite kisaang hi.( Sawl 8: 10-11, 27-39; Gal 3: 28; Col 3:11)
Yahshua Messyah ki piakna tung tawnin Yahweh’ hong itna in, a hong
tum mi khempeuh a ding ahi hi.(Mang 3:20) Lei maitang aa te’eng mi
khempeuh in, mikhat(Adam) tung pan a piang vive ahi hi. (Sawl 17:26).
Yahweh’ Pawlpi mi khempeuh in, hih thute a theitel mite khempeuh a
kemcing ding uh hi.

Yahweh’ Pawlpi mi khempeuhin, manpha a sak mahmah uh hih Laisiang


tho thumaan pen tetci apan na ding uh hunpha zongin midangte kaaihuai
dingaa, tuuhuang sungah hong tumhpih ding uh hi. Yahweh’ Pawlpi mi
khempeuh in, hih kipawlna a zaizawk na ding in, nakpi in hanciam dingaa,
hong paikik ciangin huih lakaa amah adawn ding Messyah’ pumpi khat a
bawlkhol ding ahi hi. Messyah’pumpi nate ahi mite khempeuhin, a puak
lam mite maiah limpha lakin a mun khempeuh pan Laisiangtho a taangtun
na ding in hanciamin, Messyah’ Pumpi ahiPawlpi sungah a hong kilut
nopna dingin, hahkat ciat ding uh hi. (II Kep 3:15)

13. Pawlpi mi suah nang a kisam thute.


Yahweh’ Pawlpi’ mi suahtheih na ding a ki sam thute in a nuai aa abng teng
ahi hi.
1. Phatakin thu um aa a ding mi khat, Yahshua Messyah’ Min tawh tui
kiphum masa ding hi.
2. Pawlpi mi khat a suak nuam mi peuhmah in, eite’ Pa Yahweh leh ama
thukham’te um aa, a zui takpi mi khat hi ding hi.
3. A nutakna limlim in, ki siikkikna leh ki khel takpi na nei ding hi.
4. Pawlpi mi khat a suak nuam peuhmah in, hih upna bulpite tawh ki tuakin
gamta ding aa, Laisiangtho’ gen upna bulpite a tom aa lahna hi, ci-in
saang takpi ding hi.

14. Uploh thute


Yahweh’ Pawlpi in, Upna bulpite a neih mah bangin, Uploh thute zong
nei aa anuai aa abng ahi hi. Mite bawltawm thu khempeuh nialin,
Laisiangtho sung aa thute bek len hi.
1. (a). Laisiangtho a ki teisawnte, kammal khatkhit khat ahi zongin, sutciau
(fullstop) khat nangawn ahi zongin, Khasiangtho humop(inspired)
hi, cih upna.
(b). Laisiangtholui in, hinna thatthei hi, ci-in Piancil pan Malakyah
(Malachi) dong saanglo in, Mattiyah( Mathew) pan Manmuhna
dong saanlohna.
(c). Piancil pan Malakyah dong bek saangaa, Mattiyah pan Mangmuhna
dong saanlohna.
2. (a). Pasian leh TOPA(God and LORD) pen, taang misiangtho te’
biakpa
leh hici aa saanna leh upna.
(b). Yahweh’ Minsiangtho taangaa, TOPA leh Pasian cih kammalte
zatna leh manhna.
43

3. (a). Jahova pen Sangpenpa’ Min hi, ci aa upna leh zatna.


(b). Yahweh’ Minsiangtho taang aa, Jehovah zatna.
4. (a). Sawltaakte in Jesuh (Jesus) min tawh na sem hi, cih upna.
(b). Gupna min Yahshua ta’ang aa Zeisu/Jesuh/(Jesus) zatna.
5. (a). Sawltaakte in Khazih( Christ) zangh hi, cih upna
(b). Messyah ta’ang aa Khzih( Christ) zatna.
(c). Messyah leh Khazih( Christ) kibang hi cih upna.
6. (a). Khasiangtho mipum bang aa saanna.
(b). Pentecost ni aa Khasiangtho ki buak ma in, Khasiangtho in na semlo
hi cih upna.
7. Pasian khat in mipum thum kigawm(Trinity) hi cih upna.
8. Tapa in Pa hi, Tapa zong hi, Khasiangtho zong hi, ci aa khatbe
(Monarchianism) aa upna.
9. (a). Sawltaakte in, ni sagih lakah ni masa ni( Sunday) ni-in biak piakna
nei uh hi, cih upna.
(b). Yahweh in thupha pia in, a siantho sakni, ni sagih ni Sabbath ta’ang
aa ni masa ahi Sunday zatna.
10. (a). December 25- ni in Gumpa suak hi cih upna.
(b). December kha 25 ni pen, Gumpa’ suah pawi bawlna aa zatna.
(c). Suah pawi limlim bawlna
11. Bethlehem khua bawng-an piakna kuang sungah Gumpa suak hi cih upna.
12. Nisuahna lam gam panin, naungeek bia ding aa a pai mipil 3- pha hi cih
upna.
13. (a). Friday ni in Gumpa si hi cih upna.
(b). Good Friday ni pen, Gumpa sihna phawkna ni aa zatna.
14. (a). Ni masa Sunday ni in, Gumpa thokik hi cih upna.
(b). Easter Sunday pen, thawhkik pawi bawlna in zatna
15. (a). January kha ni khat ni pen, kumthak ni( New Year) kum ki patni hi
cih upna.
(b). January kha ni khat ni pen, kumthak pawi aa bawlna.
16. Laisiangtho sung aa omlo leh, Laisiangtho tawh a ki tuaklo pawi limlim
bawlna.
17. (a). Gumpa sihna in, Singlamteh( Cross) tung hi cih upna.
(b). Singlamteh limlim zatna.
18. Yahweh ni siangtho( Sabbath) te pen, Min saingtho lo tawh bawlna.
19. Yahweh’ Pawi siangthote pen, ama sehni ciangtanh ni tawh ki tuaklo aa
bawlna.
20. Laisiangtho in a khaam, neek leh dawnte neekna dawnna.
21. Min lo tawh tuiphum na
22. Minsaingtho lo tawh tuiphumna.
23. Tuiphumna ta’ang aa, tuitheh tuitaak zatna.
24. Naungeek tuiphumna.
25. Khaa(soul) si theilo( immortality of soul) hi cih upna.
26. (a). Hell in meiliipi hi cih upna.
(b). Migilote in meiliipi sungah si theilo in gawtna thuak den ding hicih
upna.
27. Purgatory( Khaa ki kholna) om hi cih upna.
28. A sisa mite aa ding thu ngetsakna.
29. Kumtul manna(Millennial Kingdom) pen, Vaantung hi ding hi cih upna.
30. Laisiangtho sung aa omlo(phuaktawm) Pawlpi minte.

You might also like