Fotoğraf Notları: Diyafram – Örtücü – Alan Derinliği

Film yüzeyindeki kimyasalların ışığa verdiği tepkiyle karararak bize görüntüyü

verdiğinden daha önceki derslerimizde bahsetmiştik. Ancak kimyasalların
duyarlılığına ve fotoğrafı çekilecek nesneden yansıyan ışığın şiddetine göre filmin
kararma miktarı farklılaşacaktır. Ve görüntünün sağlıklı bir şekilde oluşabilmesi için
filmin belirli miktarda ışığın etkisinde kalması gerecektir.
Fotoğraf filminin ışıktan etkilenerek görüntünün oluşması sürecine pozlama adı
verilmektedir. İyi fotoğraf elde etmenin birinci koşulu doğru pozlamadır. Doğru
pozlamayı ise fotoğraf makinesinde bulunan diyafram ve enstantane sistemleriyle
elde ederiz. Diyafram bize ışığı miktar olarak kontrol etmemizi sağlarken,
enstantane ışığın film üzerine düşme süresini belirler.
Şimdi bu sistemleri ayrıntılı bir şekilde inceleyelim.

Diyafram Sistemi
Diyafram sistemi insan gözündeki göz bebeği gibi çalışır. Göz bebeği retinaya düşen
ışığın miktarını dairesel olarak kısılıp açılarak belirler. Işığın çok olduğu alanlarda
göz bebeği kısılır, ışık az olduğunda ise göz bebeği açılır. Diyafram da aynı şekilde
dairesel olarak açılıp kapanarak film üzerine düşen ışığı miktar olarak belirlememizi
sağlar.
Diyafram objektifin içinde yer alır. Objektif dışındaki bir kontrol halkasının hareket
ettirilmesiyle dairesel olarak açılıp kapanan yapraklar istenilen diyafram açıklığını
elde etmemizi sağlar.
Diyaframın oluşturduğu bu dairesel açılıp kapanma değerine f-stop değeri adını
veriyoruz. Bu f-stop değerleri ise uluslararası olarak kabul edilmiş belli rakamlarla
gösterilir. Birbirinin katları olarak büyüyüp küçülen tam diyafram değerleri
sıralaması şöyledir.

1 1.4 2 2.8 4 5.6 8 11 16 22 32

Diyafram değerleri rakam olarak küçüldükçe açıklık olarak büyür. Yukarıdaki

değerlere bakacak olursak, f1 bize en büyük diyafram açıklığını f32 ise en küçük
diyafram açıklığını verecektir. Yani f1 en çok ışık geçirgenliğini sağlayan değerken,
f32 ise ışığı en az geçiren değerdir. Şu şekilde özetleyebiliriz, diyafram değeri sayı
olarak büyüdükçe açıklık olarak küçülür ve daha az ışık geçirir. Aynı şekilde sayı
olarak küçüldükçe açıklık olarak büyür ve daha çok ışık geçirir.
Her diyafram değeri kendinden öncekinin yarısı kadar, kendinden sonraki değerin
iki misli ışık geçirir. Örneğin f5.6 değeri f4 değerinin yarısı kadar, f8 değerinin iki
misli ışık geçirir. F5.6 kullanıldığında f8’e göre objektiften iki katı fazla, f4’ün ise
yarısı kadar ışık film yüzeyine düşecektir.

1
 Grafik Levent Kılıç, Fotoğrafa Başlarken

Diyafram sadece film üzerine düşecek ışığın miktarını belirlemez. Objektiflerin

hızının belirlenmesi ve alan derinliğinin ayarlanması da diyaframla ilgilidir.
Objektifin kalitesinin ölçülmesinin bir çok kıstası vardır bunlardan biride ışık
geçirme özelliğidir. Bir objektifin ışık geçirme değeri sahip olduğu en büyük
diyafram açıklığıyla ölçülür. Objektifin en büyük diyafram açıklığı, o objektifin ışık
alma gücünü yani hızını gösterir. En büyük diyafram açıklığı f1.4 olan bir objektif,
f2.8 olan bir objektife göre daha hızlıdır. Hızlı objektifler bize daha düşük ışık
koşullarında fotoğraf çekme imkanı sağlar.

Alan Derinliği
Diyaframın filmin üzerine düşen ışığı ayarlama ve objektifin hızını belirleme
dışındaki görevi ise alan derinliğini belirlemesidir. Alan derinliği netliği ayarlanan
noktanın önünde ve arkasında yer alan netlik bölgesidir.
Alan derinliğinin sınırları 1) Diyafram açıklığı 2) Netleme yapılan konunun makineye
uzaklığı 3) Kullanılan objektifin odak uzaklığı olmak üzere üç etkene bağlıdır.

1) Diyafram değeri büyüdükçe yani diyafram kısıldıkça alan derinliği artar. Aynı
şekilde diyafram değeri küçüldükçe yani diyafram açıldıkça alan derinliği azalır.
Örnekle söylemek gerekirse f2.8’le yapacağınız bir çekimin alan derinliği f16’yla
yapacağınız bir çekime göre daha az olacaktır.

2
 Grafik, Özer Kanburoğlu Temel Fotoğraf Bilgisi

Bunun nedeni kısık diyaframla yapılacak bir çekimde film üzerine düşen ışığın daha
az difüzyona uğramasıdır. Aynı şekilde, diyafram açıldıkça film üzerine düşen ışık
daha çok difüzyona uğrayacak ve netlik alanı küçülecektir. .

2) Fotoğrafı çekilecek konunun makineye uzaklığı da alan derinliğini etkiler. Konu

makineden uzaklaştıkça alan derinliği artar, konu yaklaştıkça alan derinliği azalır.

3) Kısa odak uzaklığına sahip geniş açılı objektiflerde alan derinliği fazladır. Uzun
odak uzaklıklı yani dar açılı objektiflerde ise alan derinliği kısıtlıdır.

Örtücü
Filmin doğru pozlanabilmesi için, diyafram tarafından ayarlanan ışığın film yüzeyine
ne kadar süre ile düşeceğini örtücü ile saptarız.
Örtücü değerleri de diyafram değerleri gibi uluslararası kabul edilen rakamlarla
gösterilir ve birbirinin katları olarak büyür ve küçülür.
Bu değerler şunlardır:

B T 1 1/2 1/4 1/8 1/15 1/30 1/60 1/125 1/250 1/500

1/1000 1/2000 1/4000

Örtücü hızı milisaniye ile ölçülür. Milisaniye saniyenin binde biridir.

İki çeşit örtücü vardır. Bunlardan birincisi “Yaprak Örtücü”dür. Yaprak örtücü,
objektifin içinde mercekler arasında yer alır. Genelde orta ve büyük format stüdyo
tipi fotoğraf makinelerinde yer alan yaprak örtücü diyafram gibi dairesel olarak
açılıp kapanarak filmi pozlar. Bu tip örtücülerde flaş senkronizasyonu sorunu
yoktur. İstenilen örtücü değerinde flaşla çekim yapılabilir.

Grafik Levent Kılıç, Fotoğrafa Başlarken

“Perde Örtücüler” ise fotoğraf makinesinin gövdesinde, film düzleminin önünde yer
alır. Refleks makinelerde yer alan bu tip örtücüler, makinenin sarma kolu
çevrildiğinde çalışmaya hazır hale gelir. Çekim düğmesine basıldığında perde açılır

3
ve istenen süre kadar film pozlanır. Flaşla çekim yapılacağı zaman, perde yatay
hareket ediyorsa en fazla 1/60 örtücü hızı kullanılabilir. Dikey perdeli makinelerde
bu hız 1/125 çıkar.

Grafik Levent Kılıç, Fotoğrafa Başlarken

Doğru örtücü değerinin kullanılması pozlamayla ilgili olduğu kadar, hareketin

dondurulması açısından da önemlidir. Hareketli bir nesne çekiliyorsa ve düşük
örtücü değeri kullanılıyorsa büyük olasılıkla görüntü bulanık çıkacaktır. Bunu
engellemek için daha yüksek örtücü değerleri tercih edilmelidir. Ayrıca düşük
örtücü değerlerinde makinenin titreme olasılığına karşı tripot kullanılmalıdır.

Pozometreler ve Ölçüm Sistemleri

Doğru pozlama sağlıklı fotoğraf elde etmenin birinci koşuludur. Bunun için de
diyafram ve örtücü değerlerinin doğru eşleştirilmesi gerekmektedir. Hatalı diyafram
ve enstantane değerleriyle yapılan çekimlerde fotoğraf ya olması gerekenden koyu
ya da açık çıkacaktır. İşte bu doğru değerleri bulabilmek için biz pozometre-
ışıkölçer denen araçları kullanıyoruz. Fotoğraf makinesinden ayrı olarak kullanılan
el pozometreleri olduğu gibi günümüzde neredeyse bütün makinelerin bünyesinde
kendi pozometreleri vardır. Makinelerin bünyesinde bulunan pozometreler,
fotoğrafı çekilmek istenen nesneden yansıyan ışığı ölçerler, el pozometreleri de
yansıyan ışığı ölçer ancak düşen ışığı ölçen modelleri de vardır.
Makinelerin içinde bulunan pozometreler farklı şekillerde ölçüm yapabilir. Bazı
fotoğraf makinelerinde aşağıda sayacağımız üç farklı şekilde de ölçüm yapabilir.
Bunlar 1) Ortalama Işık Ölçüm Sistemi 2) Merkez Ağırlıklı Ölçüm Sistemi 3) Nokta
Ölçüm Sistemi’dir. Bu da bize çekeceğimiz fotoğraflarda farklı etkiler yaratma
olanağı sunar.

1) Ortalama Işık Ölçüm Sistemi

Bu yöntemle ölçüm, vizörden görünen görüntünün tümünün okunarak aritmetik
ortalamasının alınması esasına dayanır. Işığın homojen dağılmadığı karelerde hata
payı fazladır, bu yüzden son dönem üretilen makinelerde fazla kullanılmaz.

Grafik, Özer Kanburoğlu Temel Fotoğraf Bilgisi

4
2) Merkez Ağırlıklı Ölçüm Sistemi
En sık kullanılan ölçüm sistemidir. Ortalama ölçüm sistemine göre yanılma payı
daha azdır. Ölçüm yine ortadan alınır ancak aritmetik ortalama değil ağırlıklı
ortalama uygulanır. Genellikle ağırlık noktası olarak vizörün ortasında bulunan
daire esas alınır ve bu dairenin ölçümü %70 geri kalan alanların ölçümü ise
ortalamaya %30 oranında katılır.

Grafik, Özer Kanburoğlu Temel Fotoğraf Bilgisi

3) Nokta Ölçüm Sistemi (Spot)

Ölçüm vizörün ortasındaki daireden alınır. Dikkatli kullanılması gerekir aksi taktirde
hatalı ölçüm yapılmasına neden olabilir.

Grafik, Özer Kanburoğlu Temel Fotoğraf Bilgisi