Bir Film Sekansını Okumak

Başlangıç Notları

Metinler dünyadan kopuk oluşumlar değillerdir. Her metin, içinde

yaratıldığı bağlamla ilişkilidir. Ancak bu çalışma daha çok biçimsel
alanlarla, ele alınacak metnin içinde yer alanlarla ilgilidir.

Her metin birçok farklı yolla konuşur. Örneğin geleneğin getirdiklerini

yeniden kullanır, farklı söylem biçimlerini ele alır ve onları bir estetik varlık
yaratmak üzere bir araya getirir. Bu metinler alıntıları bir araya getirerek,
uylaşımları tekrar tekrar kullanarak, içinde yaşadığımız dünyadaki dürtüleri
ele alarak tüm bu kolleksiyonu farklı ve yeni bir şey yaratmak için
kullanırlar.

Metnin içindeki farklı sesleri ortaya çıkaracağımız bir araştırma, başka

birçok şey olduğu gibi metnin tarihsel konumu, sanatçı ve onun ekibinin
varsayımları ve düşünsel geriplanları, belli bir yapımın ardındaki
motivasyon (Yapımın amacı, ticari? Sanatsal? Politik?) hakkında farkındalık
gerektirir. Onun da ötesinde bir film metni üzerinde konuşmak bizi bir fikir
alışverişinin tarafı haline getirir. Hem yönteme ilişkin hem de teorik olarak
belli varsayımlarda bulunuruz. “Bu filmi sevmedim” cümlesi bile içinde
birçok örtük varsayım taşır.

Bir filmin derinlikli bir analizi, aşağıdaki konularda çalışmayı gerektirir:

• Filmin toplumsal-tarihsel geriplanı, yapımını oluşturan ve varlığını

oluşturan ekonomik ve politik faktörler;

• Belli bir filmin dayandığı gelenekler: metnin yer verdiği kültürel

alıntılar, kullandığı uylaşımlar, belli ulusal / etnik / kültürel ifade
biçimleri katılma derecesi;

• Filmin kurumsal olarak konumu: Kamusal alandaki statüsü,

toplumda nasıl karşılandığı;

• Yazar ya da yönetmenin yapıtlarının toplamı ve ele aldığımız filmin

bu toplam içmndeki konumu;

• Yapıt metninin kendisi – (unutmamak gerekir ki film daha geniş bir

sinemasal alan içinde değerlendirilmeli);

• Filmin zaman içinde nasıl algılandığı ve filmin tarihteki konumuyla

bu konumun bizim beklentilerimizi nasıl önceden biçimlendirdiği;

• Film metnin başka metinlerle (başka filmler, kitaplar vs.) olan

ilişkisi; bu ilişki dorudan film tarafından sunulabileceği gibi seyirci
tarafından yaratıcı ilişkilendirmelerle de ortaya konabilir.

I. Anlatı

1. Bu sekansın anlatının tamamı içindeki işlevi nedir; Serim, zirve, başat

bölüm, önemli bölüm, geçiş bölümü vs? Sekans filmdeki ana
çatışmalardan kısımlar taşıyor mu? Sekansın altında yatan unsurlar

1
nelerdir (eylem ve diyaloglarda açıkça ortaya konulmasa da görsel dil
aracılığıyla ima yoluyla dile getirilen ögeler)? Seçilen sekans “aslında” ne
hakkındadır? Öykünün hangi boyutunu kurar, değiştirir, geliştirir? Görsel
dil bunu nasıl ifade eder?

2. Öykü nasıl anlatılır? (çizgisel, geri dönüş ve ileri sıçramalarla, kısımlar

halinde?) Olay örgüsü düzeyinde neler olur? Olay örgüsü ve öykü farklılaşır
mı? Nasıl?

3. Seçilen sekans (mekandaki değişikliklerle, zamanda sıçramalarla, ara

yazılarla) ayrı bölümlere ayrılabilir mi? Filmin hikayesinin birçok küçük
anlatı parçası içerdiğini, tüm bu öykücüklerin karmaşık biçimde biraraya
getirildiğini varsayacak olursak, sekans kaç farklı anlatı (alt öykü)
barındırmaktadır?

4.Filmde kullanılan farklı enformasyon kanalları (görüntü, konuşma, ses,

müzik, yazı) anlam üretmek üzere nasıl etkileşime giriyorlar? Bu kanalların
herhangi biri seçili sekansa hakim oluyor mu?

5. Fark edilebilir bir anlatı kaynağı var mı? Dış ses anlatımı ya da ekran dışı
yorum yapılıyor mu? Anlatıcının perspektifi nedir? (öznel, nesnel, tanrı
anlatıcı, 1. tekil kişi, 3 tekil kişi, vs.)

6. Film seyircinin varlığını belli ediyor mu, yoksa olaylar seyirci yokmuş
gibi mi gerçekleşiyor? Karakterler kameraya bakıyorlar mı (kamera
arkasında seyiri varmış gibi yoksa kamera yokmuş gibi mi davranıyorlar)?
Film seyirciyi ekranda olup bitenleri gözetleyenler olarak varsayıyor mu?

7. Film, “görünüşte bir anlatıcının olmadığı, hiç kimse tarafından anlatılan

bir hikaye” ilüzyonunu kırarak, kendisinin inşa edilmiş bir yapı olduğu
gerçeğini yansıtıyor mu? Ara yazılar, film içinde film sekansları, göze
batan, kendine dönük (“gerçekçi olmayan”) kamera hareketleri filmin bir
inşaa olduğuna dikkati çekiyor mu?

8. Anlatı seyirciyi ekrandaki olaylar ve karakterler karşısında nasıl

konumlandırıyor? (Örneğin nasıl tepki vermemiz gerektiğini bize anlatan
ya da bizi eylemden uzaklaştıran müzik yoluyla) Belli olaylara belli tepkiler
vermemiz bekleniyor mu? Kadınlar nasıl betimleniyor? Erkek bakışının
hedefi olan pasif nesneler olarak mı? Kamera kadınları başkalaştırarak mı
sunuyor (soft-focus lensler kullanarak, bedenlerinin bütününü değil belli
parçalarını göstererek vs.)?

9. Sekansın içerdiği kadarıyla anlatı mevcut politik görüşleri (dolaylı

olarak) ifade ediyor mu? Film sekansı hakim ideolojilere uyuyor, onları
onaylıyor ya da sorguluyor mu? Sinemacı (farkında olmaksızın) bildik
görsel klişeler kullanarak azınlıkların ya da sıra dışı görüşlerin anlatımını
eğip büküyor mu?

II. Sahneleme
Sinemacı filme alınan olayı nasıl sahneliyor? Kameranın önünde neler var?
Sahneleme öyküyü nasıl yorumluyor? Öykünün ana çatışma noktalarını
nasıl görselleştiriyor?

1. Sahne:Stüdyoda mı gerçek mekanda mı çekilmiş? “Gerçekçi” mi

stylize mi? Tarihsel mi günümüzde mi geçiyor? Kostümler simgesel bir

2
işlev taşıyor mu? Ayna, haç, pencereler, kitaplar gibi nesneler vurgulanmış
mı? Neden? Dekor ve kostümler anlatıyı nasıl yorumluyorlar?

2. Mekan (uzam): Kalabalık ve karman çorman ya da boş mu? Belli bir

atmosfer oluşturuyor mu? Mekanın tasarımı simetrik mi asimetrik mi?
Dengeli mi, dengesiz mi? Stilize mi, doğal mı? Açık form: çerçeve
vurgulanmamış, anlık belgesel çekim kalitesinde; kapalı form: çerçeve
dikkatli bir biçimde tasarlanmış, kendine yeterli ve teatral; çerçeve, sınır
işlevi görüyor. Hangisi? Mekan karakterin iç dünyasına ilişkin dolaylı bir
yorum olarak kullanılıyor mu?

3. Işık: Ne aydınlatılıyor? Gölgede kalan ne? Aydınlatma niteliği: sert ışık

(koyu gölgeler) ya da yumuşak (yayılmış) ışık? Işığın yönü: cepheden
aydınlatma (düz imge), yandan aydınlatma (dramatik etki için), geriden
aydınlatma (sadece silüet görünür), az aydınlatma (şömine ateşi gibi)…
Hangisi? “Gerçekçi” ya da yüksek kontrastlı/simgesel aydınlatma? High
key/low key? Özel ışık efektleri? (gölgeler, spot ışığı vs.) Doğal ışık, stüdyo
ışığı? (Hollywood’da üç ışık kaynağı bulunur: key light (anahtar ışık- ana
ışık kaynağı) fill light (dolgu ışığı) ve backlight (arkadan aydınlatma). Işık
filmin ifade potansiyelini nasıl zenginleştiriyor?

4. Oyunculuk ve Koreografi:Dış görünüşler, yüz ifadeleri ve sesler

neyi anlatıyor? Profesyonel oyuncular mu kullanılmış, amatörler/oyuncu
olamyanlar mı? Neden? Karakterlerin hareketleri kameraya doğru mu
kameradan uzaklaşarak mı, solda sağa mı vs. gerçekleşiyor? Karakterler
birbirleriyle bakışarak anlaşıyorlar mı? Kim, kime bakıyor? Karakterler nasıl
görünüyorlar (açık seçik, nesnelerin ardında gizlenmiş; yalıtılmış, başka
nesne ya da karakterlerle bir arada, merkezde, merkezin uzağında, ön
planda geri planda)? Oyunculuk ve koreografi seyircinin ilgisini nasıl
çekiyor ve yönlendiriyor? Oyunculuk ve koreografi sayesinde geciktirim,
belirsizlik, yanlış ipuçları, karmaşıklık ve kesinlik nasıl sağlanıyor?

5. Kostüm ve makyaj: “Gerçekçi” ya da stylize/soyut? Toplumsal ve

kültürel kodlama: Kostümler neyi vurguluyor? Statü, servet, davranış,
yabancılık vs.?

III. Sinematografi
Sİnemacı sadece neyi filme alacağını değil nasıl filme alacağını da kontrol
eder: Sahnelenen, ya da filme alınacak olay nasıl çekilir? Nasıl
çerçevelenir? Ekrandaki görüntü ne kadar uzun süre kalır?

1. Fotografi:
Film Stoğu:Hangi tür Sinema filmi kullanılmış? (Grenli, kontrastı yüksek bir
görünüş elde etmek için hızlı film gibi…) Tonlama? Az pozlanmış/ çok
pozlanmış? Siyah beyaz ya da renkli? Renklerin sembolik kullanımı? Belli
karakterlerle ilişkili olarak renklerin öznel biçimde kullanılması söz konusu
mu? Renkler leitmotif olarak kullanılmış mı?

Devinim hızı: “Normal” hız (sesli film için saniyede 24 kare, sessiz film için
16 kare); yavaş devinim; hızlandırılmış devinim, donuk kare, hızlandırılmış
çekim (düşük çekim hızı: dakikada bir kare; inanç dünyası jeneriğinde açan
çiçekler)?

3
Lens:Geniş açılı; normal; telefoto (uzun odaklı ya da dar açılı); Zoom lens?

Odak: Alan derinliği; sığ netlike; derin netlike (herşey net görünüyor)
Focus:Depth of field; shallow focus; deep focus (everything is in sharp
focus)? Rack focus (netlik kaydırma)? Yumuşak odak?

Özel efektler: Blue-box; Cam çekimi (aynı film üzerinde iki farklı çekim
yapmak için kullanılır); Süperimpoze (bindirme); projeksiyon tekniği?

Çekimin fotografik olarak manipüle edilmesi filmin genel içeriği

bağlamında nasıl işlev görüyor?

2. Kamera/ Çerçeveleme:
Açı/düzey: Üst açı, alt açı, tam karşıdan; göz hizası çekimi; eğilmli açı;
yana yatmış çerçeve?

Mesafe: Genel çekim, toplu çekim, ortalama çekim, yakın çekim, ayrıntı
çekim?

Hareket(Hareketli çerçeve): Pan: yatay “pan-orama” çekim? Tilt: Yukarı?

Aşağı? Kaydırma: Kamera ileri, geri, farklı yönlere hareket ediyor mu?
Vinç? Hava çekimi? KAmera hareketleri ne işlev görüyor? Görüntünün
uzamı hakkında bize hangi bilgileri sağlıyor? Kamera her zaman eylemi
takip ediyor mu? Karakterler ve nesneler üzerine sürekli yeni bakış açıları
sağlıyor mu? Öznel kamera hareketleri? Kamera hareketlerinin çerçeve içi
ve çerçeve dışı mekanla ilişkisi?

Çekim tipi: Kurucu çekim? Bakış Açısı çekimi? Reaksiyon çekim? Çekim-
karşı çekim?

IV. Kurgu
Geçiş Teknikleri: Kademeli değişiklikler: erime/zincirleme (bir çekimin
geçiş sırasında kısa bir süre için diğeri üzerine binmesi); fade-in ya da fade
out (kararma-açılma; görüntünün siyah ekrana dönüşmesi ya da tersi);
kesmeler (bir çekimden diğerine ani geçişler); beklenmedik geçişler ve
ayrımlar. Kurgu karakterler ve mekanlar arasındaki ilişkiye ilişkin yorumda
bulunuyor mu?

Kurgunun amacı: Devamlılık kurgusu, tematik ya da diyalektik montaj,

“görünmez” kesme, şok kesme, çapraz kurgu (farklı yerlerde geçen
eylemleri bir arada kurgulamak).

Ritm ve Hız:Akışkan/ kesik kesik/ bölük pörçük ve düzensiz / kesmeden

çok pan hareketi var / hızlı/yavaş tempolu?... Farklı kurgudan dolayı ritmde
önemli değişiklikler var mı? Çekim (plan) süreleri?

V. Ses
Müzik:Müzik kaynağı öykünün bir parçası mı? (="diegetic") yoksa
eklenmiş mi (="nondiegetic")? Diegetic seslerde, sesin kaynağı (ekranda)
görülebilir mi yoksa görüntü dışında mı? Ne tür müzik kullanılmış? Klasik,
rock, egzotik, tanıdık müzikler mi? Döenem uygun müzikler mi seçilmiş?
Müzik eyleme ilişkin yorumda bulunuyor mu? Eylemi gölgeliyor mu ya da

4
eylemle çelişiyor mu? Rahatsız ediyor mu? Müziğin film içindeki amacı ne?
Görüntü içinde müzik dikkatimize nasıl hitap ediyor? Görüntüyü
yorumlamamıza nasıl etki ediyor?

Ses efektleri: Yapay ya da doğal ses? Ses kaynağı ekran içinde ya da

dışında? Öznel (örneğin sadece tek bir kahramanın duyduğu) ses var mı?
Artificial or natural sound? On- or off-screen source? Kullanılan ses efekti
neyi anlatıyor?

Diyalog/sessizlik:Gösterişli ya da yapay bir fil mi kullanılmış? Farklı

karakterler farklı diller kullanıyormu? Argo, aksan, küfür var mı? Başka
metinlere gönderme var mı? Alıntı var mı? Belli karakterler sessizlik
yoluyla konuşuyorlar mı?

Dış ses anlatımı:Kim, nereden konuşuyor? Dış ses eylemin bir parçası
mı ya da eylemin dışında mı (diegetic olmayan)? Anlatıcı hikayenin ne
kadarını biliyor? Anlatıcının eylemle ilişkisi nedir? Anlatıcı güvenilir midir,
herşeyi bilir mi, güvenilmez midir?

Senkronizasyon:Ses görüntüyle uyuşuyor mu? Eşzamanlı olmayan

ses? (Örneğin geçmişe hatırlayan anlatıcı ya da bir sonraki sahnenin
sesinin önceki sahnenin sonuna doğru duyulmaya başlaması. Buna “ses
köprüsü” de denir). Dublaj? Oyuncuların kendi sesi?

© Eric Rentschler ve Anton Kaes’in notlarından Yüzüncü Yıl Üniversitesi GSF Sinema
Televizyon Bölümü öğrencileri için uyarlanmıştır. 2010