Torkiye 1960-71 Arasinda Kiirt Hareketi Seyi Solin idam aking vere Isklal Mabkemesi szalarindan All Saip (Unsvss) 1920den, ‘Aidiga yl olan 19804 kadar Urfa ve Adana mebusluguyapmig bir Kuntu, Kendist de 1920-50) yilan arisinda Van mebuslugy yapmiy bir Seyh olan Toran Azvas, anvlarmda onum isin “ne kadar baba oful mabkimlar vara, eWvela babanin gbom Sndnde, oblunY asin, sonra babayt asin, Bu usu baba feryads figanra zee Kader kalbine tear etmeedi” Jsvond, Ali Saip ve Ibrahim Arvas minferit Smekler defilerdi. 1920den beri Tirkiye Cumhuryetnin temel politkas, Kiet horeketlerinin denetlenmesinde seeilmis baci asixt reislrinden, gevhlewden ve onlann msi eltigi ashi aflanndan yararlanmak olmasts, 1830laen sonraki Sulards da, Koveisande ziten sinuth olin tanmsal bie semaye birikimine ddndgmesint Snlemok, birkon serrayenin de yalnzen ideoljik dizeyde ulvsal kimligini inka etmi, ‘addi fskilriyse tamamigle ‘TOik barjuvanisininkyle ‘glee gegmly bir kesim tarafindan Kontrol ediimesini saglamak Gzere gine” aym Kesimlenden yarastaniah, Kost egemen siniflarinin bu sekilde ajenlastmdtasinn bir sonucu olarak, herhangi bir sermaye birkimi fervellogrmelerine, dal kaynaklann rantindan” yararlanmalarina imkin erimeyen Kirt all, Tiirkiye Cumhurivetnin 1980 neesindeki smith Kalkinma hamlesine bile katilamads KindistanTa Anadolu arasindaki gelimishik fark Diy Egemen siifin bu seklde ajanlagunimas, aye amanda, Dersim‘in dgiginden sonra herhangi bie ulusal hareketin geigmesinin Gnindeki en bik ene oluylurdy, Ancak YON" Gok parti rejime goes, Kinditan'daki kogullarn kamen de ols2 yumusamasim, polis ve jandarma basiosinin hafiflemesini salad, Mecburi iskina tabi turulmus milietgt éndeter ve toprak sehiplerinden, bitin basklara ragmen asimilasyona dieamis olanlar dlkelerine incre topmklanns geri aka Ba nem ayn zamands Kiidivan'a yaplan, yo oki ws fbi altyapt yatinmlarnda lasai bie arigin gérilmeye baslandigy dénem oldu. Buna beh lark, o zamana kadar son derecede direnglt bir yap pistermiy olan turdaki ayiet dizenin ik eGeilme igareesi girolmeye baglandi; asiet resiginin yer Biyik toprak sahipligne toakima sect hizkind; yeyhler ve bevlerin de buralarda bannmayt tecih elmeye baslamasyla Kiista’dski sohir hayatt cnnlandi, Ancak bw iktiigi dinamizm yorenin aint. del, sneak Kiisian'dan Tirkige'e ‘igi ve servet akiinin hizlanmast anlamina gelverda, Bina ramen, sézkonusu dinamizmin geliskli sonuclon, sémirge iigilerinin derineymesine del lmasina hizmet een iinie olmad debi 2950"erin dinamizmi, 1960 tn sonra. Kendi lisa Galemierini hayata gegimck igin Gnce lik sowalis hareketi igersinde kendisine mittefik-arayacak, daha sonra ise yoksul Kaylilik basta olmak dzere align Kit siniflaniny Artemeye yinelecek bir aydiniar kesiminin.yetiqmess igin ilk epitim”imbankarni sland “49'lar Olay” Urskda 14 Temmuz 195Sde Cummuriyet ilan edilmesinden sonra, 0 zamena kadar bask, slund cutulan sijasal skamlar gin jana htt Irak Kamdnst Paris, Kirdpam Demat Parisi tohat bie -sekide calsmaya hase, Bu onamda, 1947%e, yani Mababar Kut Cumhuriyednin ykimsndan sonra Sowyetler Birig'ne itiea etmek zorunds halmay olan Moth Mustafa Barzani ve arkadagars Urata davet ediler. Molla Mustafa, Barzani ve Askadisannm, 1988 sonlanndh traks dinmelei Kirt bilelrinde lusal duygulann bist bir hula gelignesine yo agu. Devlet Basham Abdkerim Kasim Kirdstan Demokrat Parisi tagdam Molla Musta& Barzaninin dnderifindeki Kirtrin Szoedlik iteine olumlu bir evap a olumsuz bir cevap da vermedi. Kirler, Kirdstnin Gzerklitinde ssrarhylae. Devlet Uaskans Abdillerim Kasia ve nOKimete bunw sik sk hatirlasyortard, 1058-2050'da Abailherim Kasimla iigiler kasmen isi idi, Nisin 19502, Kerk tarafinda ‘auran Tiskmenker, Albay Mustafa Dabak yonetiminde Sagdat hakimetine ars. ian sicisiminde bulundulor. Bu girgim hikimet tomfindan cok se ye Kani bir sekilde Basu Tickmenlere kar yaplln bu harcket Tirkiyede gok bik bir tepkiyle kanvlandi. 0 simda Rafat Hikimedvle Kirlerin arsinn iyi olmasndan dolay, en azindan Kirlere hikimet bisileri anisinga neniz bir garg olmimesindan dolay, Tuskise'de, TUrkmenlerin iyininin Tastetlmasma Kilerin de katlds yanisamas dof. Turkie'de devlet ve hiktimet ever, basin, yazatar bayle disindvorands, Turkiye Bik Mille Mecisinde, Nigés Millevekili Am ren, “muhabeles bilmisit” isebinde bulundu, Agk agi, "Kile, TeakGa soydasininiz Tiskmenie dldindile, biz de éWligilen Tirkmen ssyisi kadar Kiet 6ldGrelim™ ded. Mulabeles bili) yapmayacak misinz”” dive hikimete sorular sordu. Bu geliymeler dzerine Tirk glali pivenlk series! harckete ge lori Yurt Gazewsi ve Avni: Dogan "Tehlike Cam 1950'exin sonlarma dofmu, Istnbulda ve. Ankara, Gniverielewe okuyan Kin Oprenctein sasinda bazs kpirlar baslad, Omedin Neri Yar suzcesinde Asim ren ve-benzerler fleginiiord, 19S8de Divarbakares et Yr gazcesi yayinianmaya isan, ot Yo plik olan yayianyortu. Sahib Abdurrahman Eien Dok, Yaar beri MOdim™ Avukat 2110 20 ph other Br ae, Tune Kamuey etdan linuiononutton Cog ve Gunes” Des, “ADTwm capindan aren thr gunine imaye busied Ergot gaat, yaar organo bo ‘onams bv ge/ee geen dizenad, arastmaer Job. Kirt tart kt zene break aragrma ep, Fata er ave ve Tue kanya en Styx ge yan vo gazotctonn yathia 100 roporejragkian fovgratan tena gun Se. oksulvty, Urine daa fale Cay siemens orok duuamayanfotorater donerin acalte so (irugy pice we corionade yayaannaye ag Bowtie Kirt sonra ve 0. Dbelorse vegan incon gap gotmese 8, yopamen joss fait ohnmass da bi ie ger Saeth .ete yayniind Bet devoid, Mar ‘isan 1957'@ a Palas viens anna Maka, “Oo oven tener Doncneernden her zamon 26 gars odrimerden bit. Bogunun cars neniinan yzjene yanemattdr” cereeit inde covet olay teskien, moder Tark Gorton wetted! japan geimechi tataarsya ‘ang Tarkio Curbucyot a yhmay gation tuniden goreketrie pase bantam eaing 1e Taree ean ya rns ja srgine incest, Biyece blgeda fea! pier tantye ‘ceimetrinn geet, Dopnarn esta) seco imi 80 pereqenm sksre. lar oat Ooo ve Gineyeogute fool guger beat dot ssatndon gaiginms ve gunonanimiforde 166 simi io brite bagede ater ol ager, foyer spre rte va arn pas imeye bala fr Karn, end) Dt cantante. go sie spre gran tu Woda! gular sce ose! bir nate shi son gor ‘corel peice ram tocar here eye eye, ect e710. manuf 1990's Tinjenin gindanine tah ctor: larnralan do opel obrak gemiga Sutin be tangs orien, tape i660, Ua Haren ‘oonpna tadh Zhaya!boyingn, une ad Teale ip Bete henge ot tp (ute), Reyer, "Ver vr, bose yogamatanss crak a I” ayeen aermeye patpnipara. Royer ‘adegonmatinaan sonra Msn Aan 90 sya at Paltor araryo arovk fore sie. bajol nun sare, andar prin protec een (14) Sosyalizm ve Kiirde: CCanipYidunm di, Musa Amer de gazeenin yycarlarmdardl, 1988 sonmaunds; Mos Must Barzani xe arkadaslannin Kisdisan'a dénmeles ve Kirt halk tarafindan coskunlukla, bivik siserlede karglanmalnn, Tirkivedeki Kirtlerarasinda da gok olumio tepkilere yolats Pols, hiklimet bu gelgmelen bivGk bir dikkale ve pile ilivordy, Kr gengleri oranda mmeydana gelen milli uyamisin durduruabilmesi igin Gnlemler almmaya baslad). Devlet ve hhikiimete bu Konvyla igi olarak sik sik raporlar veriyondu, Bu raposlarda, "efer bin kadar Kili asaraak, ba sorunu SO yi daha ereleyebiiiz, Aksi talde millyetgiik diyinces! ve eplemi ¢6 gibi ger, Gnin almak imbansiz olte” deniyonty, 3940 ance Binet Bolgo Miifenishili yapan Avast Dogan Vator snzetesinde.“Tehlike Gam Dugiki bir dizi yayunlad, Dizide, Molla Musiaf Baraninin Ika donigGyle bisikie meydona fseimesi muhtemel ohslar Konusinds huktimer uyanlivordu. Yaat divisi, 19-23. Kasim 1986 Taviheri arasnds yeyinland,"Tehlike Cam” feshkh diznin beyini yasvnda, “Sirk bilges gin linmass Tazim gelen tedbnler'den sie’ eilvordv, *Kingilein istediner, & Ork 1933 tarihinde Tikise Cumhureeist Atatirke hitaben nestolunan agtk mektupta en genis hhudutlanyla onaya konmugur’ denerek, iteKlerin tam ziddieim yspulmas: Gneriijoru ert Yurtgozetesi 31 Apusos 1959 cavihli 500, sxysinda, Must Antorin KGrtge “Kumul” sirint ayumi, Tirk basim Kirige ire ve igergine gok bOyik tepki gbsend, Slirin Kinge olmas yanmnda, “Uzilme bac, seni famidan kurarucak kardeslrin yetgjor ark” dizedne de ayrica lepki piserild. 4 EjIG1 thi Yeu! Sabah guctes haber, "Diyabakara bir guzete Kine silr yayinlad” bigiminde bide, Diyarbakar valilgi He yapags gSrtgmeyi aktaran gazte sosle yaanordu: "Din gece telefonla Diyarbakir Vali Muavini de sérOstik. Sie ve yazidan maluma folmadigim sdyleyen Vali Muavini, ‘Gerc) bu gazetenin yaaihlarinlan haberim yok, fakat Aglenccevim. Ancak aymt gazetenin macsller, henzey sebeplere, swoibk tarafindan’takbata luparariacdw’ demise. Yazann, "Bact himuldsn Kuntaracak kanleyer'den babsederken neyi Lasettigt-anlyiamamsge 5 Eylil 1989 tarhii Adgom suzctesinde, Migeme? Hekimoghy, "Dil Moles Pater Ost isimtl_yaziinda, “... Onlara Tikge sir yazmay: Sgretmiy degli. Duygulanm, diginceerini Tlrkgo anlaumaya algurms depila™ disorek gliim Kings yazsimasint mazur gSsermeye aligmst. 6 Eylol 198) tah Cumbaryette "Kenai kendinizi tend” bolliminds, "Bar yanp biz mi okuyocop2?” ciye soruluyor, Kunge ir yazimasmdan haber olmayan vilayet cleytrlyondu. "Oil merkezinin zatast yok ma, adies) yok mu? Bunlar en biyik dare ‘alamlann glk hadisclerden haberdar etmezler mi? Idare aamlan gazste okumazlar mi? fare damian gazete okumezlasa, falkla mui efkarla temas nas muhafaza ve idare deri? Memlcketi nasil giver, navi ciyarar? denilyont, Cumurives gucci, "Soba ilevinden birinde gan bir gazete, anlayimaz sebeplele Kartge bir rmiphem birgok manslar goletlecek ait sile-nesredison, Ayn nishada bie bask yazisida dhcimler var. Bu nishays cle cediyor, Wilayeti anjor..” diyerek olwya potsiye it sis de vermeye galsyond siren bir Isanbul gazctesi bis mevzuu dog line telefon eri Yortun son nishast 327 numeral, Ye 22 Eylil 1959 taihinde yayilanmisur, Bu tarinte guzctenin sahibi, Abdurahman them Dolak, Yazu Iyest Midiet Av. Canip Yildinm ve Kiml yazari Muse Ammer tutublanmslandir. Bu sutuklama biyik tutuklamanin, yani 4¥lann, furuklanmssinn haglanges kabul edlbil 47am Tutuldanragst © yillarda, iktidarda olan Demokrat Parti hikimetiiginde bulundugu ekonomik bunalimdan cakabilmek icin Sovyeter Bicigi le iyi ilgkilere yOnelme cbilimindeydi, ABD'den ehnamayan konomik yardimin alinabilmesi igin de Kit dfrenikr arasinds eelien millivtsh Aliginesierin Kor olarak kollandimas, ve ABD'en yard Sopanimas ciddi olamk isiniliyordu. Arak 1939 ocwlannda Istanbul ve Ankar'ds oyill fakiltelordo okuyan_ 50 adar Kir genci pols tarafindan gozatina andi, 50 ksi arsunda epidi-mesteMerden bi Kiirler de vard Gézaluna alma olay! ani oldu ve gok ksa bir zamanda bind, Basma bu onudh haber veriimodi, Bu Konudaki huberiee sansir uypulan Kirt songlerinin gizaluna alinmassla bitte devet ve hikimet katlaanda bu insanlann ne yaplacagina ilgkin énemli bir tarisma beshdt. MIT rapodanndy bu insanlaria asimalan sereiigi beliniliyordu. Cumburbaskam Cebl Bayar, gGzaluna alman Kiiterin asiimalanndan Sanaydi. “Acabmm ve Isarbutda Taksim meydininda bir hata sollandiehm, benzelerine de ‘eet olue” von, Bisloce Ki sort sisal slindemden epey sieyle usaklagneins flacakt. Basbakan Adnan Menderes de Kin éjrencilesin agimasindan yanaydi. Yalniz bunun bir kominist hareket olank belinilmesini stiyordy, Bu olayin ARDiden ckonomik ve yardim istomede bir hoz olarak kullanabilecesini distiniyordu, "Tirkiye'de koministler son zamanlards szdilet. Koministled micadele igin ABD'nin daha etkin ve senis bir yardims serekir diyelin” digondu. Yalne Diikri Baka Fate Rist Zorla bu Gnerilere kar. ‘honk. "Tirkiyenin Ermer’ sonmundan dokys diy ilkelenlki giintisd zaten Kotte. 6 7 Eslil 195639 meydana gelen olaylar, Rum mallarinin yajma edilmest bu gdrintiyi debs iu kotlesurmigtt. Bunlora bir de Kirere yapdan bashalan eklemeyelin’ diyordh, “4lar Olays" 195%Mende Killenmeye ye tuimus ulus steklerin ekrar vutuymasiny Gstermesi akimundan Semi bir olay Baz1 kijler, Genegin Said Ele, Genelkurmay Askort Mabiemesinie Ratienin haklanndan ve hukukundan sz len stv oa yapeugt 27 Mayis Darbesi ve Kiirtler Mayiss yapan_asketer, darbenin en Gnemli gerekgelerinden biti olarak “Dog"daki Sazlyetin ignndan “gk” olmany -gostentyordu. SL Mays 196) tarili Cumhuryes nveesinde Mill: Aish Komitestnix Kérdistan Yorusundaki endilerigdyle ifade ediiyordur “Mill Bie Komiestnin noyedsces! vesialar. Bir Kirdstan haktimet! tess igin DP Grabu iginde algmlar varmy. Sab iktidar bunlam ve Seyh Saidin oBlunun Rus yapis ciple Dogu'da Propaganda vapmasina 262 yummus. Gelistiimesine calislan gayenin yeni bir Kirdstan oMdugu, bu onuda, bickag DP millewekiinin yardume. oldugu vesialanyla ontaya gikmsur. Milli Bid Konived xe Hikimet bu yols sipwniann Talivetine son vermis, memicketi pargalaics Uunsurlarin tamamen izes! yolunda zodayic tedbirer alma yoluna gitmigi, Turkye'an bitinivle yalmz Thrkerin vata oldugu, biska gayeler taysan birkag Kise enimsopleceli 27 Maysean sonra, Ankara, Sivas Bilger Faktltestnde dizenlenen Anayass'nt haistanmasie igi, herkese aca toplanlara zaman zaman Milli Brit Kamied dyeter subaylar da katilyordu, O toplanolarden bisinde Komite iyelerinden bir subay, 27 Mavis shinda, ani darbenin agape ulstisinn snlagimasindan henten son, Sivanda bit evin satisna cikip Tk bavrage disigini anlstyonlu, “Biraz diha seg kalsayaik Tirk yatane elden feeekt diyordu. Yukinda sGeiedika haberia yayinlanmasingin bir ain son, yas, 1 Haziran 1%) tarhinde 485 Kirt sizaltina lind ve Sivagda bir kampde toplandh, Kamps apotian bu Kiitlere gok abu iskenceler yapvhdit halde “Tirk bas bu Skencekr hakkinds higbir sey yarmadh, Paka 1960 yaz aylannda, Tirk basa, Kier’ hedef alan gok yogun haberter ve. yonumlar yayiniads ve deviet pigfeini Kirlere kart kg, 19 Ekim 1960%a Kinles! singin eden yosn gihanidh Bu yosagka Mill Bit Komi, 485 Kirin. SSini etagan ediyor yani mecbu kind tabs tutuyordn, 25 Ekim 1960 eanbti One fzetesinde Mecbiri Ikan Kanunulna dair bazi gorekgelor yor almgu, Bu yasinin Gakermasina duyulon gereksinime iget eden gerekgede, Dogu'ds Yaygm hale gelen aalik ve Seshlfin vatondislar Gzerine yoni basklsr anlatyor, Dodi ilkrinde son sallirds, Kirt Comurvetnin kunwinasigin baer Kimselerce eayret sarfedldgh, bu ara, uzanblar lan ve Taka bulunan Kéeyaldk tskialanmin, Tirkiyele Hdevert yetigirme amact git gerekgede heliriliyordi. Alalann ve seyblerin szun yllardan es, ogu'nan ‘irk alkin, 2u12Varian uatin tgstonndon ve gieabe vye yon toeteije dayt aya tran 20 koa frm stan ine napete. Rarang! br yates elt intonnn atmo ve 0) clay oho iecenmesine do neden ode. Hananin bakin ginsk ‘fort Utena, parse nih Ham ego at Sion tr we Papancita eget ieri tamdad aya lon hut bag Rayon sana ot it, fared ogee). "Tm tuntnn targa ae ‘Gunton ayuten nga mice hats a3 Glad aan ince, yen ident hanaye be Dol nr mir mal hortmce ara at, he ‘eye iyi bag Rayon) ren, ae acyemeyoceps br brcun do yoked RVORO ‘Somer soyesiae peugeion bu ger! brag foram, Kaan poitkyafemdan do tanamon akigneam, boyeile ylnace one omnis ‘hyarrat'" manatfentacoek Ong nisran Yaron siotuutnas a berabownce gerd. Dob Crepe eximelgiin manny tender dah ct ony ir rope igrse, Beer aie yo edb br satfn yoratimonn 'Slemeaen de aS der Youurdn agate, topyecnh lon taser gerniar sige bute Depts koa gm, gegen kip wey apace kin 26s Som cima, yet geo ‘oui sonia i, Doguun Fendt niacin ve Goientila hoanik bipaine sah. OI} ve (etelas! tesa’ wauler wjgusyon Dhaest hecaare Saas Kil samon sot! foopratst pt cptin gum, netintk Algae sah be Debuts ‘ewe, tomayoresinse eon olrayen sr ete ‘0M Nanette, e5)) Sosyalizm ve Kiirth asks siunda tuttugu, CHP dovrinde bunlardan birgoklarnun, Mecbur Ikan Anadolu'nun gist serlerine naklediliker, ancak disk DP iktidari zamanada ski yerlerin: Adindible ve brskilarin devam tii kaydedigibten sonra, bunlann yeniden mec iskin tabi tutuimatinin zoruniuagn giseriivordy, Gerekgede topeak reformundin da siz ediiver aQalann geniy topraklara sahip oldugu, bu Szcllklerinden dolayt hatha. basle yapuklan Agalar, seyhle, asret reser, Arak 1960Vda, Sivas kampndan slnarak, Antalya, Burd Lami, Mupl, Afvon, Isparta, Manisa, Corum, Denish vilayelerine dogiduar. 53 aga olaymnde agaik sorunu Kirt ulusal harcetinin geligmesine neden olan bir etken olarak ele ulmyordu Kit ulusal harekotini agalann kiskutags dininliyordy, Agalan, seyhlri, miet reisrin verlerinden sirrsek, ulusal aelismenin ni alismis ol, dive dUstnilivordu, ABA seyhlee, ayiet reieine yaklenen bu misyon bie yamlean ier geliyorda, Bu gonel olarak Biyleydi. Fakat teker teker inceledigimiz zaman bu insanlar arasnda, Kirt uhsal hareketinin peigmes ybniinde gok Gnemli roller oynamis lanl da vaxh Bunkar siipiin eden yerlerde, Kirt soruna ile iligkilerinden dolayt yarglandhlar. Fakit Bucak bunlardan bir Tsk yOncticiesd de iki ya yakon bir zaman sonra yanldiklanin anladlar. Agalan tek memlckaerne, evens pindedise. Agar, memekeline, clr, nfl anny lm don Kirt Usal Varhamin Inkanyla lit Devlet Kampanyast 27 Mays dates bike Kirn inka edie, Kir dinin, Kirt wlsunun ve Kiitsurm yok sayiman yeni bir mila ifenmeye asland tsihbaratapotanndagayet tuhat ve ocnalbirpede oi eden Kirt, Kirdan, Kir milietgigt deg Lara taonda, fin siren, hikimetin ve polidlantann fonvicaiannda hig Aalanimyora, 1 iy olarak Meri’ Fratin’ Dogu lies ve Varo Tarihi iimii kiube yeniden yayinlands. Kitabin ik tuskos 19492 japan. Kitup, Kirlerin kdkenlernin TUrk oldugunu, trie Kin diye bilinen bi milltin, Kinge diye bilinen bir diin olmadiim enlatyordu, Bunkinn Kékenlerin Tick ve Tirkge oldugund wursulusordu, Ykuabis 2. basksi 196Y%ce, Mili Egtim Boksnlge taraindan yayanlanch. Devlet Basham ve Bishakan Comal Gireel, bu yeni baskiya bir “Suny” yn yxzmis. Tirk resi ideolojisin Kinlee ilikin grglerni aqiklamss bakimindan bu ys Gzerinde Snemle durmak gerekir Devi Bigkint ve Baysokan ‘Cemal Gil bt yxzsanda ye sOyliyondu: "gin. Mili im Rakaligmzenikined bashis yapslan bu eserin, lin Tak ayehnlan”tarafindan okunmas: BOOK faydalar suplayacakur. CUnki, bu ese, Dogu Anadolu'da oturan, TUskeeye bonzemeyen bir dil Konustuklan icin Kendilerini Tik¥en ayn swan, bilasligimiz yazindee hizim de Syle sindibimiz vatondaslanmizin, st katlman Tick olduklarin bir kere” daha isbat etmektede, Hem de inkarina imkan olmayan imi dees 27 Maysdan sonra, baslaulan devlet kainpanylanndan bit de, "Vatandas Tirkge Konus Kampanyast igi, Bu kampanya, Istanbulss ve Ege'ée Ermeni, Rum ve Yahudi toplumianna