Professional Documents
Culture Documents
Veri, bir problemin çözümüne hizmet edebilecek her tür ölçüm, değer, olgu ve bilgi olarak
tanımlanır. Bunlar sözlü ve yazılı ifadeler olabileceği gibi şekiller, resimler, eşya, modeller,
rakamlar ve semboller de olabilir. Veri tanımını araştırırken karşımıza bilgi kavramı ortaya
çıkmaktadır. Bilgi , bir sürecin sonunda elde edilebilen bir kavramdır. Yani verinin işlenmiş
halidir. O halde bilgiye ulaşmada en temel kavram ‘Veri’dir.
Veriler, "işlenmemiş kanıtlar" olarak araştırmanın temel dayanağını teşkil ederler ve işlenerek
anlam çıkarmada, problemin çözümünü sağlayacak sonuçlara varmada kullanılırlar. Her
bilimsel araştırma geçmişteki bilgi birikimine dayanmak zorundadır. Geçmişten aktarılan bilgi
birikimi, araştırmacının kullanacağı veriler olmayıp araştırma probleminin çözümüne yardım
edici mahiyette olduğunda veri olarak kullanılabilir.
Veri Türleri
Araştırmalarda kullanılan veriler, "olgusal veriler" ve "yargısal veriler" olmak üzere
iki grupta toplanmaktadır.
▪Yargısal veriler: Araştırmacının yorumu ile veri niteliği kazanan, öznel yargılarla
tanımlanabilen verilerdir. Tembel, uyumlu, duygusal vb. gibi kişilik özellikleri bu verilere
örnek gösterilebilir. Sosyal araştırmalarda sosyal davranışlara ait değerlendirmeler de bu veri
türüne örnek olabilir.
Araştırmacının toplamış olduğu verileri anlamlı hale getirmek, verilerin içinde gizli kalmış
anlamları meydana çıkarabilmek için çeşitli yollardan, istatistik yöntemlerinden
yararlanılması gerekmektedir. Bu yollar, verileri sözlü olarak açıklama, tablolar halinde
gruplama, grafiklerle gösterme, çeşitli hesaplamalar yaparak istatistiksel değerler halinde
belirtme ve betimleme şekilleridir.
Verileri anlamlı hale getirebilmek için yapılacak işlerin başında onları sınıflamak ve sonuçlan
tablolar haline getirmek gelir. Bu tablolardan hangi tip verilere sahip olunduğunu, bunların
miktarlarını, dağılım şekil ve özelliklerini görmek kolaylaşmaktadır. Bu yüzden verilerin
sınıflandırılması büyük önem taşımaktadır.
▪Nicel Veri : Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir özelliğini veren verilerdir. Sürekli nicel veri
ve kesikli nicel veri olmak üzere iki türü vardır.
l) Sürekli nicel veri: Ondalıklı değerler alabilen nicel verilerdir. Boy uzunluğu, kilo,vs..
2)Kesikli nicel veri: Sayılarak elde edilen ve tam sayılı değerlerdir. Nüfus,
öğrenci sayısı, hane halkı sayısı...
▪Nitel Veri : Bir deneğin niteliklerini belirten verilerdir. Eğitim durumu, ev sahibi
olup olmama, vs… Nitel veriler iki gruba ayrılır.
▪Sınıflanabilen Nitel Veri: Birbirinden bağımsız isim bildiren, kod ve numara ile
gösterilebilen, sınıflara ayrılan verilerdir.
Taşıtlar: kara, hava ve deniz taşıtları, …
▪Sıralanabilen Nitel Veri: Belirli bir miktar belirtmeyen, bir sıra ya da dereceye göre elde
edilen verilerdir.
Öğrencilerin başarı durumu: pekiyi, iyi, orta…
Ordu rütbeleri: albay, yarbay, subay, astsubay , …
Veri Kaynakları
▪İnsanlar
▪Belgeler
▪Canlı ve cansız öteki varlıklar ve kalıntılar
►Birincil veri kaynakları: İncelenmekte olan olayın gerçek tanığı tarafından elde edilen
veriler birincil verilerdir. Örneğin araştırmada anket yoluyla toplanan veriler, elde ediliş
bakımından birincil verilerdir.
Birincil veri kaynakları daha güvenilir olması sebebiyle sık tercih edilen kaynak
türüdür. Fakat bazı durumlarda ikincil kaynaklar daha yararlı olabilmektedir. Çünkü ikincil
kaynaklar konunun pek çok kaynaktan alınmış özeti biçimindedir ve okuma ve zaman
bakımından ekonomiktirler. Ayrıca daha anlaşılır olmaları nedeniylede bazı durumlarda
birincil kaynaklara tercih edilirler. Örneğin yabancı dil bilmeyen birinin yabancı bir eserin
tercümesinden yararlanması gibi.
Ölçüm, kullanılan ölçü aletinden önemli oranda etkilenmektedir. Duyarlı bir ölçme
isteyen altın, duyarlı bir teraziyi gerektirir. Ölçme aleti ve veri elde etme tekniği ne kadar iyi
olursa olsun, onu kullananın yetenekleri de ölçüme geniş oranda etki eder. Ölçme çevresinde,
ölçme işine etki edecek daha bir çok etken vardır. Burada sadece alet üzerinde kısaca
durulacaktır. Bu alet terazi, metre, anket, gözlem vb. olabilir. Hangisi olursa olsun, bir ölçme
ya da bilgi edinme aletinin en önemli özelliklerinden biri geçerlilik, diğeri güvenirliktir.
►Geçerlilik
Geçerlilik; ölçülmesi istenmeyen şeylerin, başka bir deyişle, alet neyi ölçmek için
hazırlanmış ise bunlar dışındaki etken ve özelliklerin ölçme sonucunu etkilememesiyle
açıklanır. Bu, bir aletin sadece amaç edindiği şeyi ölçmesi özelliğidir. Eğer bir coğrafya testi,
yüksek bir okuma yeteneği ve kelime bilgisi gerektirecek şekilde hazırlanmış ise; okuma
yeteneği zayıf ve kelime hazinesi dar olan bir öğrenci, coğrafyayı iyi bilse bile, bu testte düşük
not alacaktır. Bu testte bir öğrencinin düşük not alması, gerçekte o öğrencinin coğrafya
bilgisinin zayıf olduğu anlamına gelmeyecektir. Zorluğun ve düşük notun kelime bilgisi
ve okuma yeteneğinden etkilenmiş olma olasılığı yüksek olacaktır. Böyle bir testin o
öğrenci için geçerlilik derecesi düşük olacaktır. Bir öğrenci yerine bir çok öğrenci, hatta tüm
grup için aynı şey düşünülebilir. Bir ölçme tekniği, ölçmesi istenilen şeyi ölçebildiği derecede
geçerlidir.
►Güvenirlik
Bir ölçme aletinde bulunması gereken ikinci önemli özellik güvenirliktir. Bu, aletin
ölçtüğü bir şeyi her defasında aynı derecede ölçebilmesidir. Yani, her ölçüşte, testte ve testi
alanda testteki konularla, bilgilerle ilgili olarak bir değişiklik olmamış ise, ölçmenin aynı
sonucu vermesi beklenir. Bir bireyin zekasını bir defasında 95 ve ikinci defasında 120 olarak
ölçen bir zeka testi güvenilir değildir ve güvenirlik derecesi düşüktür.
Bir tekniğin geçerlilik ve güvenirlik derecesi uygulandığı duruma göre değişir. Bir
durumda güvenirliği yüksek olan bir test başka bir durumda bunun tersi olabilir. Ayrıca,
seçilecek ölçme ve değerlendirme tekniğinin kullanışlı, ekonomik, sade olması; kolaylıkla
temin edilir olması gibi birçok noktaların daha dikkate alınması zorunludur.
İzlenen yaklaşım ve kullanılan teknik ne olursa olsun her veri toplamada dikkate
alınması gereken ortak yönler vardır. Ortak süreçler üç başlık altında ele alınırsa; bunlar:
ayrıntılı planlama, ön deneme ve geliştirme ile uygulamadır.
Ayrıntılı Planlama
Herhangi bir araştırma için veri toplamada planlılık esastır. Bilimsel anlamda veri
toplamak için sistemli bir süreç gerekmektedir. İnsanın günlük yaşamında da önemli bir yeri
olan veri toplamanın bilimsel bir çaba sayılabilmesi için verilerin araştırmanın amacına hizmet
edebilecek nitelik ve nicelikte olması, planlı olması, genel bir beklenti içinde yapılması,
kaydedilmesi, bilinen ve gerektiğinde yenilenen süreçleri olması, geçerlilik ve güvenirlik
denetimi yapılabilmesi gibi temel özellikleri de taşıması beklenir. Araştırmacı veri toplamaya
başlamadan önce tüm bu gereklilikleri karşılayabilecek ayrıntıda bir plan yapmalıdır.
Planlanan her adımın inandırıcı bir gerekçesi olmalıdır. Toplanmak istenen her
verinin, önceden görülen ve bilinen önemli bir kullanım yeri olmalıdır, "belki gerekebilir"
diye veri toplanmaya kalkışmak, akıllı ve ekonomik bir yaklaşım olmadığı gibi , başkaları
ile işbirliği sağlamayı da güçleştirir.
Araştırmalardan sağlıklı sonuçlar alınması, çoğu zaman, belli kişi ve kurumlar, izin ve
işbirliği olanaklarının sağlanmasına dönük, ilişkilerin önceden kurulması ve gerekliğinde
araştırma süresince de korunmasını zorunlu kılar. Bu durum bazı zaman araştırma ve
buna dayalı olarak veri toplama amaçlarını da etkileyici niteliktedir; veri toplamanın
olabilirliği ilk kez, bu aşamada sınanabilir.
Ön Deneme ve Geliştirme
Ön deneme, asıl araştırma için planlanan benzer koşullarda (onu temsil edebilecek
daha küçük birimler üzerinde) ve araştırmacının da katılmasıyla yapılmalıdır. Aksi
halde ön denemeden beklenen yararların sağlanamaması olasılığı yüksektir. Araştırmacı
hemen her aşamada, başkalarının eleştiri ve yardımını almakla birlikte, araştırmanın
sağlıklı yürütülmesinden yalnız başına sorumludur; bu nedenle, araştırmanın her
aşamasından haberli ve uygulama yeterliğinde olması gerekir. Tarama türünden bir
araştırmada, araştırılan konuya bağlı olmakla birlikte ön deneme grubunun elli birim (kişi)
kadar olması yeterlidir.
Ön deneme sonunda aksayan yönler bulunursa bunlar düzeltilir ve gerekirse ön deneme
yenilenir, değilse asıl uygulamaya geçilir
Uygulama
Geliştirilen planın uygulamaya aktarılmasında da özenli olmak ve özellikle bir örnekliği
korumak çok önemlidir. Bu amaçla araştırmacı kendi dışındaki kimseleri de eğitmek ve
uygulamaya hazırlamak zorundadır.
2) Coğrafi Koşullar: Ulaşımın imkansız veya çok zor olduğu yerleşim yerlerindeki örnek
birimlerinden veri derlemek zordur. Bu durumda araştırma yapılacak yörenin sosyo-ekonomik
yapısını ve araştırmayı iyi bilen kişilere görev verilmesi ya da birimler yerine örnek birimler
alınması çözüm olabilir. Ancak homojenlik sağlanmadığı için bu yöntem pek tercih edilmez.
3) Organizasyon: Veri kalitesi iyi bir organizasyonla daha da artırılabilir. Çünkü organizasyon
ile aksama olması ve verilerin zamanında derlenmemesi gibi riskler ortadan kalkar.
5) Uygun Örnekleme Yöntemi: Seçilen örnekleme metodu bilindiği gibi, hedef kitle
büyüklüğüne, kitlenin yapısına, araştırmanın maliyet, zaman, emek, coğrafi koşullar gibi
kısıtlarına bağlıdır. Bu kısıtlarda ver kalitesini etkileyen kısırlar olduğundan örnekleme metodu
da veri kalitesi için son derece önemlidir.
6) İyi Hazırlanmış Bir Soru Formu: Çok iyi hazırlanmış bir soru formu ile daha kaliteli veri
elde dilecektir.
7) Soru Formunun Test Edilmesi: Araştırma başlamadan soru formu sahada denenerek,
amaca uygun olmayan bölüm ve sorular değiştirilmeli ve bu yeni haliyle bir kez daha test
edilmelidir.
8)Veri Düzeltme: Derlenen verilerle ilgili mutlaka düzeltme yapılmalıdır. Düzeltme yaparken
en önemli konu, anketin genel amaçları ve ilkeleri göz önünde bulundurularak en mantıklı
düzeltmenin yapılması gerekir. Ancak bu şekilde yapıldığı sürece veri kalitesi yükseltilebilir.
9)Veri Analizi: Önceden planlanarak yapılması veri kalitesi üzerinde etkilidir. Ayrıntılı ve
derinlemesine yapılan veri analizi, veri kalitesinin sağlanması bağlamında önemlidir.
1)Sorunun özgeçmişine ve yeni hali hazır durumuna dair bilgileri toplayarak problemin
durumunu açığa kavuşturmak, araştırmanın çerçevesini belirlemek.
2)Hazır bilgileri problemin çözümünde veri olarak kullanmak.
Yazılı kaynaklardan veri elde etme tekniğinin ilk aşaması dokümanlara ulaşma ya da diğer
adıyla literatür toplamadır. Literatür toplama var olan kayıt ve belgeleri inceleyerek veri
toplama işidir. Bu aşamada taranması gereken kaynaklar şu başlıklar altında toplanabilir:
2) Periyodik Yayınlar (yıllıklar ve bilimsel gelişmeler üzerine dizi yayınlar): Genel bilgi
edindikten sonra problemin daha derinden analiz edilebilmesi için problemin o yıl içindeki
durumuna ışık tutarlar.
3) İndeks ve Özet Niteliğindeki Periyodik Yayınlar: Problemle ilgili önemli araştırma
yayınlarının elde edilmesinde güvenilir kaynak niteliğindedirler. Genellikle yazar, makale adı
ve konulara göre düzenlenen indekslerde, aranan bir makaleyi bulmak daha kolaydır. Bu
nedenle araştırmacılara öncelikle konularıyla ilgili hazırlanmış bir makale indeksi bulunup
bulunmadığını araştırmaları önerilir.
6) Guiness Rekorlar Kitabı: Her yıl yeni baskısı yapılan ve astronomiden mimariye,
biyolojiden spora kadar her sahada rekor kıran kişi ve olaylara dair bilgileri içerir
.
7) Who is Who? : ABD, Kanada, İngiltere, Fransa gibi gelişmiş dünya ülkelerinde ayrı ayrı
yayınlanan ve ülkelerin ünlüleri hakkında biyografik bilgilere yer veren kitaplardır.
12) Yasalar
1) Doğruluk: Bir bilimsel yayın her şeyden önce doğruluğu yansıtabilecek nitelikte olmalıdır.
Yanlış olan ve gerçeğe uymayan bir yayın, bir tez birçok kişiyi yanlış yola yöneltir ve yazarını
da güç duruma düşürür. Yayımlanan araştırma sonuçlarının çok dikkatli ve titizlikle kontrolden
geçirilmesi şarttır.
2) Objektif Olma: Bir bilimsel yayın objektif sonuçlara dayanarak hazırlanmalıdır. Sübjektif
görüşlerle bir problemin çözümlenmesi gerçekleştirilemez. Bazı bilimsel yayınlarda sübjektif
görüşlere yer verilerek bir yargıya varıldığı görülürse de genellikle bu gibi yayınlar yüksek bir
bilimsel değer taşımaz.
3) Tarafsızlık: Bir tezin, bir bilimsel yayının önemli niteliklerinden biride tarafsız bir görüş
içinde hazırlanmış olmasıdır. Yazar araştırmasından elde ettiği sonuçlara göre eserinde tarafsız
bir yargıya varmaya çalışmalıdır. Taraf tutularak hazırlanan bir yayın gerçekleri yansıtmaktan
daima uzak kalır. Bilim bütün insanlık içindir. Araştırma sonuçlarını bir grubun ya da sınırlı bir
toplumun yararına değerlendirerek hazırlanan bir tez, bilimsel bir yayın bütün insanlığa karşı
işlenmiş bir suç sayılır.
5) Açıklık: Bir bilimsel yayın daima açık ve sade bir dille yazılmalıdır. Yayının kapalı
anlaşılması güç olması çalışma planındaki eksikliklere ya da yazarın kompozisyonundaki
yetersizliğine bağlanır. Problemi açıkça belirtemeyen yayınlar daima karanlıkta kalırlar.
Yazarın anlaşılması güç bazı kavram ve terimleri gerekiyorsa açıklaması öğütlenir.
Verilerin Kaydedilmesi
Belgesel taramada başarılı olmanın temel koşulu iyi bir kayıt sistemi ile yürütülmesidir.
Belgesel taramanın özünü “not alma” işlemi oluşturur. Taranan kaynaklardaki parçalar aslında
çok azdır. Fakat kendi aralarında bütünleşmelidir. Bu sebeple kaynaklar araştırmacının sürekli
eli altında olsa dahi not almaktan kaçınılmamalıdır. İki şekilde not alınabilir:
▪ Doğrudan aktarma: Kaynaktaki özgün yapı içerik ve ifadenin aynen aktarılmış halidir.
▪ Dolaylı aktarım: Araştırmacının yararlanmak istediği ana fikir aynen alınır fakat
araştırmacı bunu kendi ifadesi ile yeniden yazar.
Bir kaynaktan not alınırken alınan notun şu temel ilkelere uygun olması sağlanmalıdır.
a) Amaca Uygunluk: Araştırmanın işlevsel amaçları ve geçici ana hatları, toplanacak verinin
türünü ve ölçüsünü saptamanın en iyi ölçütleridir.
b) Kaynağa Uygunluk: Alınan her not alındığı kaynaktaki anlamını yansıtabilmelidir. Bir
kimseyi yazmadığı ya da söylemediği bir şeyi yazmış ya da söylemiş gibi göstermek
bağışlanması güç bir yanlışlıktır. Önce her kaynak belli bir bütünü ile incelenmeli, alınacak not
bu bütündeki yeri ve anlamını yansıtacak şekilde olmalıdır.
c) Gerçeğe Uygunluk: Bir belgeden not almadan önce bilimsel kuşkuculuğun da bir gereği
olarak onu tümüyle ve yararlanmak istenen yönüyle, sıkı bir eleştiriden geçirmek gerekir. Bu
eleştiri belgenin gerçekliği, içeriğin geçerlilik ve güvenirliği bakımından yapılmalıdır.
Yazılı Kaynaklardan Veri Elde Etmenin Kuvvetli ve Zayıf Yönleri
Kuvvetli Yönleri
●Ekonomik Oluşu: Daha çok başkalarınca toplanmış veriler kullanıldığından özellikle diğer
veri toplama yöntemleri ile karşılaştırıldığında son derece ekonomiktir.
●Güvenilir Oluşu: Kaynak olarak kullanılan belgelerde bir değişme söz konusu
olmadığından veri toplama işleminde güvenilirlik en üst düzeylere çıkabilir.
●Tepkiselliğin Olmaması: Görüşme veya gözlem yöntemlerinde olduğu gibi deneklerin tepki
göstermesi gibi bir ihtimal yoktur.
●Kaynak Hacminin Geniş Olması: Tarihsel süreç içerisinde yazılı literatürün ulaştığı hacim
düşünüldüğünde, kaynak sıkıntısı çekilmeyeceği açıktır.
●Uzun Vadeli Oluşum: Özellikle zaman kısıtının olmadığı araştırmalarda yazılı kaynaklar
uzun vadeli bilgiler içerir.
●Örneklem Büyüklüğü: İstenilen zaman dilimi ile ilgili, istenilen boyutta materyale
ulaşılabilir olması önemli bir yararıdır.
Zayıf Yönleri
●Yazılı İletişim Tekniğinin Sınırlı Oluşu: Bir yazarın yazmak istediği ile okuyucunun
anladığı ve anlaması gerekenler farklı olabilir. Bu da iletişimi son derece güçleştirir.
●Geçmişe Dayalı Oluşu: Araştırmanın toplanan veriler yönünden tamamen önceki
araştırmalara dayalı oluşu zayıflık kaynağıdır. Toplanmış bilgilerin kullanılan tanımlar ve
izlenen yöntemler yönünden yanlış izlenimler yaratması mümkündür.
●Ulaşma Zorluğu: Kitaplık ve belge kaynaklarının iyi düzenlenmediği durumlarda tekniğin
uygulanması güçleşebilir. Veri kaynaklarımızın gizlilik niteliği taşıması durumunda ulaşma
zorluğu karşımıza çıkabilir. Ayrıca elde ettiğimiz kaynaklarda eksik ya da kayıp bilgiler
olabilir.
●Kişisel Yetenek Gerektirmesi: Araştırmacı yazılı kaynaklardan veri elde etme yöntemini
kullanacaksa, bilgi toplama, sınıflama ve senteze varabilme yeteneğine sahip olmalıdır.
Yazılı kaynaklardan bilgi alınırken okuma ve not alma tekniklerinin bilinmesinde yarar
vardır. Çünkü kaynak araştırmasında bilgi toplama okumaya dayanır. Okunması gereken çok
sayıda kitap olduğu için, elde edilen bilgilerin mevcut bilgilerle karşılaştırılması ve sonuçların
çıkarılması çok zaman alır. Bu sebeple araştırmacının okuma ve not alma ilgili eserlerden
yararlanarak hızını artırması faydalı olur.
Temin edilebilecek tüm yazılı kaynaklara ulaştıktan sonra, araştırma için kendi
bibliyografyasını oluşturma yoluna gidilmelidir. Yani araştırmada kullanılan her referans ’adı
soyadı, tarihi, basım yeri ve firması ‘ gibi bilgiler de eklenerek listelenmelidir.
Gözlem: Bir şeyi iyi anlamak için onun kendi kendine ortaya çıkan çeşitli belirtilerini
gözden geçirmektir. Gözlem, insanoğlunun günlük hayatının büyük bir kısmını oluşturur.
İnsan sahip olduğu bilgilerin büyük bir çoğunluğunu gözlem yoluyla edinir. Bilimsel bir
amaca bağlı olmayan bu gözleme ‘doğal gözlem’ denir. İş görüşmeleri sırasında yapılan
mülakatlarda kişinin işe uygun olup olmadığına gözlem yoluyla bakılır. Ayrıca bazı ülkeler
vize işlemleri sırasında yüz yüze görüşme talep ederler, kişinin ülkeye gitme amacını gözlem
yoluyla anlamak isterler.
Araştırmada gözlem ise gerçek hayat içinde olup bitenlerin araştırmacı tarafından
izlenerek kaydedilmesi tekniğidir.
1-Sürekli gözlem: Sürekli gözlemde incelenen olay başından sonuna kadar izlenir. Güneş
tutulması gözlemi sürekli gözleme örnektir.
2-Zamanı gelince gözlem: Zamanı gelince gözlemde olay belirli bir zaman kısıtı içinde
gözlenir. Örneğin; yarasaların beslenme şekli araştırılırken bu hayvanları sadece gece
gözlemleriz. Çünkü gündüz avlanmaz, uyurlar.
3-Aralıklı gözlem: Aralıklı gözlemde rasgele veya belirlenmiş zaman aralıklarında yapılan
gözlemlerdir. Bir makinenin belirli aralıklarla gözlenmesi veya kolesterol problemi olan bir
hastanın belirli aralıklarla kontrol edilmesi buna örnek olarak verilebilir.
▪Zeki olması
▪Gözlem yapacağı konuda ön yargısı olmaması
▪Duyarlı ve dikkatli olması
▪Gözlenenleri olumsuz yönde etkileyebilecek (din, dil gibi) özelliklerden bağımsız olması
▪Bazı özel bilimsel araştırmalarda kişinin gözlem yapacağı konuda uzman olması istenir.
Gözleme başlanmadan önce nasıl bir plan izleneceğinin tasarlanması gerekir. Bunun
için gözlem formu kullanılır.
Öğrencinin
Adı Soyadı :
Okulu :
Sınıfı ve Şubesi:
Numarası :
Sonuç:
................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......
Değerlendirme:
Gözlemin Yapılması
Gözlemde önemli olan, doğal ortamın değişmemesi ve gözlenmek istenen belirtilerin
eksiksiz kaydedilmesidir. Bunun için gözlemci kayıt cihazlarından (video kayıt, ses kayıt,
fotoğraf makinesi vb.)faydalanır.
Diğer önemli bir husus herhangi bir davranışın veya olayın, eksiklikler oluşmaması
için, gözlendiği anda kayıt edilmesidir.
Ayrıca araştırmacı ortama ilişkin kendi düşüncelerini topladığı verilerden ayrı
tutmalıdır. Raporda kendi düşüncelerini ayrı, araştırma sonuçlarını ayrı belirtmelidir.
Kuvvetli Yönleri
●Kişilerin veya olayların en etkili ve en güvenilir yoldan incelenmesi,
●Birçok kişi veya olayın aynı anda gözlemlenebilmesi,
●Hata payının düşük olması,
●Verilerin doğrudan elde edilmesine yönelik bir yöntem olması,
●Veriler hakkında ayrıntılı bilgi edinilmesini sağlaması,
●Objektif ve geçerli olması.
Bu noktada verilebilecek en güzel örnek çocuklarla ilgili olan araştırmalardır. Çocuklara soru
sorulduğunda istenen cevapları almak çok zordur, onları gözlemlemenin en kolay ve en doğru
yol olduğu açıktır.
Zayıf Yönleri
●Maliyeti yüksektir. Çünkü iyi gözlemci yetiştirmek için iyi eğitim, bunun için de para
gerekir.
●Dış etkenler kişileri veya olayları etkileyebilir. Örneğin, dış ortamda yapılan bir gözlemde
hava koşulları olumsuz etki yaratabilir; kar, yağmur gibi.
●Uygulamada zorluklar çıkabilir. Örneğin, çoğu gözlem araştırması alanlarda yapılmaktadır.
Buralara giriş için izin alma konusunda sorunlar çıkabilir.
●İşleme dökülmede zorluklar çıkabilir, çünkü gözlemden çıkarılan anlamlar her zaman aynı
olmayabilir.
●Gözlem ile veri toplama uzun süren bir yöntemdir, çünkü gözlem yapmak zaman alan bir
işlemdir.
Deneysel araştırmalar herhangi bir konu hakkında (daha çok fen ve sağlık
bilimleriyle ilgili konularında) yeni bilgiler edinmek, doğa kanunlarını kontrol altına almak,
olayları daha önceden saptamak ve araştırıcı için karanlıkta kalan bir sorunun çözümlenmesi
amacıyla yapılır.
Örnek: Bir A ilacının farklı oranlardaki dozlarının kan fosfor düzeyine yapacağı etkiler
araştırılmaktadır. Burada bağımsız değişken ilacın farklı oranlardaki dozajı, bağımlı değişken
kan fosfor düzeyi bunlar dışındaki değişkenler (hastaların yaşları, başka hastalıkları olup
olmadığı) kontrol altına alınmalıdır.
Örnek: Bir tansiyon ilacının tansiyon düşürücü etkisi olup olmadığı ve bu etkinin süreyle
ilişkisi incelenmek isteniyor. Süreyi 15 dk dan 20 dk ya çıkarmak yerine önce, 15dk, 30dk
arasında bir karşılaştırma daha doğru olur.
Örnek: Belli bir hastalığın iyileştirilmesi için geliştirilen bir ilacın hastanın yaşına bağlı
olarak etkisi olup olmadığı araştırılsın. Hastaların ayrı yaş grupları oluşturacak şekilde
gruplandırılması ve her gruba aynı dozda ilaç verilmesi fiziksel kontroldür.
1)Laboratuar
2)Alan
Örnek: Laboratuar ortamına alınan bir hayvanın arkadaşlık, çiftleşme gibi bir takım
davranışlarının değiştiği görülebilir
Laboratuar ortamında değişiklik gösteren denemeler alanda yapılır. Alan doğal bir
ortamdır. Örneğin köy, kent, orman, tarla gibi yerlerde yapılan deneyler gibi. Alanda yapılan
araştırmalarda doğal ortamdan dolayı çok yönlü araştırmaların yapılması sağlanır.
Örnek: Tarla ve tohum türleri ile ilgi yapılan bir araştırmada, toprak verimliliği farklı 10 yöre
seçiliyor ve bu 10 yörede 0,4 hektarlık parsel belirleniyor. Parseller 4 e bölünüyor ve tohum
türleri rasgele dağıtılıyor. Bu araştırmanın laboratuar ortamında yapılması uygun değildir.
Denemelerin laboratuarda ya da alanda yapılmasına karar verilirken dikkate alınması
gereken temel etmen araştırılan konunun içeriğine olan müdahalelerin ne denli tepkilere yol
açacağıdır. Örneğin; fiziksel deneylerin laboratuarda ya da alanda yayılması arasında bir
ayrım olmadığı halde bazı biyolojik deneylerin laboratuar da yapılması yanlış sonuçlar elde
edilmesine neden olur.
İç ve Dış Geçerlilik
1)Zaman: Bağımsız değişken dışında kalan bazı değişkenler zamanla denenen değişken gibi
etkili olabilmektedir. Bu da bağımlı değişkende meydana gelen değişikliğin gerçek nedenini
bulmayı güçleştirir.
3)Deney öncesi ölçme: Deney öncesinde bağımlı değişken üzerinde yapılacak bir ölçme
denekleri uyarıcı bir rol oynayarak deney sonrası ölçmeyi etkileyebilir.
4)Ayrı ölçme araçlar: Deney öncesi- sonrası, deney- kontrol grubu gibi ölçmelerde ayrı araç
kullanılması karşılaştırmaları anlamsız kılar. Aynı işlemler yapılmalıdır.
5)Yanlı gruplama: Örnekleme giren elemanlar yansız atama ile gruplara ayrılmalıdır.
Örneğin; Deneme ve kontrol gruplarından birinin daha zeki deneklerden oluşması öğretim
yöntemi deneme sonuçlarının karşılaştırılmasını olanak dışı bırakabilir.
6)Denek kaybı: Araştırma süresince bazı deneklerin ölüm ve benzeri nedenlerle deneyden
ayrılmaları arta kalan grupların özelliklerini değiştirebilir.
Deneme tepkisi: Deneme ortamının yapay olarak yaratıldığı fizyolojik ve psikolojik etkiler
sonucu deneklerin normal koşullarda göstermeyecekleri bazı tepkiler vardır, bunlara deneme
tepkisi denir. Örneğin, denendikleri için üretimi artıran bir grup işçi gibi.
3.4 ANKET YÖNTEMİ İLE VERİ ELDE EDİLMESİ
Anket , bir problemle ilgili olarak çeşitli kimselerin bilgi , tecrübe ve düşüncelerini
almak için yapılan soruşturmadır. Diğer bir ifadeyle "anket , belli bir araştırmanın
amacına uygun düzenlenmiş soru listesidir." Anket tekniğinde araştırmacı ile bilgi kaynağı
arasındaki iletişim yazı ile yapılır ve denek kendisine yöneltilen yazılı sorulan rahat
bir şekilde cevaplama imkanı bulur.
Anket yoluyla veri toplama , araştırma ve bilimde eski bir tekniktir. 1883 yılında ilk
olarak Avrupa'da ve 1847 yılında da Amerika'da kullanılmaya başlayan anket yoluyla
veri elde etme tekniğinin son yıllarda Avrupa ve Amerika'da prestijini oldukça kaybetmiş
olduğu görülmektedir.
Anketin Hazırlanışı
İyi bir anket hazırlayabilmek için konunun , amacın , kitle ve bunu temsil edecek
örneklemin çok iyi bilinmesi ; anketi cevaplandıracak kimselerin eğitim, ekonomik,
sosyal ve politik özelliklerinin iyice kavranması gerekmektedir. Soruların,
cevaplayıcıların özellikleriyle , inanışlarıyla , kişiliği , çevresi ve çalıştığı yer ile çelişkiye
düşmemesi , ayrıca anlayış , kavrayış ve ilgi düzeylerine uygun olması gerekmektedir.
Anket yoluyla veri elde etmede önce denek grubu yani kimlere anket uygulanacağı
belirlenmelidir. Sonra da anket formunun hazırlanıp uygun hale gelinceye kadar sırasıyla
şu işler yapılmalıdır:
Anket formunun başında deneklere hitaben kısa bir açıklama yani "yönerge"
bulunur.Bu açıklama da anketin ne amaçla yapıldığı , soruların nasıl cevaplandırılacağı
belirtilerek deneklere bu iş için vakit ayırıp, çalışmaya katkıda bulunduklarından ötürü
teşekkür edilir.
Anketle elde edilecek bilgiler araştırmacı için ne kadar önemli ise kaynak kişinin
sorulan sorulara doğru cevap verip vermeyeceği de o kadar önemlidir. Bu sebeple ,
kaynak kişiye vereceği cevapların ne işe yarayacağı ve araştırmada elde edilecek
sonuçların önemi hakkında kısada olsa yönergede bilgi verilmesi faydalı olur. Ayrıca
onlara ilgi duydukları takdirde tüm araştırmanın sonucuna ait raporu nasıl
sağlayabilecekleri hakkında bilgi vermekte de yarar vardır.
Anket uzunluğu önemli bir konudur. Araştırmacı , daha çok bilgi toplamak
amacıyla uzun anketler hazırlama yoluna gitmemelidir. Bazen ankete dahil edilen
birçok sorunun cevabını başka kaynaklarda , örneğin , kitap ve ansiklopedilerde
bulabilmek mümkündür. Bu gibi sorular ankete konulmamalıdır. Araştırmanın amacı
i l e sınırlı kalmaya özen gösterilmelidir. Unutmamak gerekir ki , ankete cevap vermesi
istenen kişinin zamanı az ve değerlidir. Ankete cevap verme zorunluluğu olmayan bir
kimsenin işini mümkün olduğu kadar kolaylaştırmak , anket sahibinin görevidir.
Kuvvetli Yönleri
● Anket yöntemi ile çok farklı türde veri toplamak mümkündür. İnsan davranışları, iş
performansları, bilgi düzeyleri, vb.
● Soru ve cevapların yazılı olması neticesinde ankete katılan kişilerin verdikleri cevapları
kontrol imkanı vardır. Kasıt olmadan yanlış veya eksik bilgi verdiklerini fark etmeleri
durumunda cevaplarını düzeltebilirler.
● Önceki bölümde bahsedilen büyük kitlelere ulaşmayı gerektiren durumlarda veya geniş
coğrafi bölgelerden veri toplanmasını gerektiren hallerde anket uygulamak iyi bir seçim
olabilir. Bu sayede daha iyi bir örnekleme grubu oluşturularak bu örneklemenin ana kütleyi
temsil etme kabiliyetini artırmak mümkündür.
Zayıf Yönleri
● Anket yazılı bir soru-cevap tekniği olduğu için cevaplayıcılar açısından en azından bir
okuma yazma bilgisi gerektirmektedir. Alt gelir gruplarında veya gelişmekte olan ülkelerin
kırsal ve geri kalmış bölgelerinde okuma yazma bilme oranı düşük olduğu için bu tür gruplara
yönelik araştırma çalışmalarında anket uygulanması zor hatta imkansız olmaktadır.
● Anketi cevaplayan kişilerin çeşitli nedenlerden ötürü soruları aynı derecede anlayamadıkları
ve rastgele cevapladıkları görülmektedir. Bu da istenen bilgilerin elde edilmesinde hatalı
durumların ortaya çıktığı görülmektedir.
● Ankete katılanların özellikle mektupla yapılan anketlerde anketi düzenleyen kişi veya
kurumlarla irtibat kurması ve anlayamadığı konularda yardım istemesi zor olmaktadır.
Anket yöntemi; İstatistik, Hukuk, Basın, Şehir Planlamacılığı, Coğrafya, Sosyal Birimler
Psikoloji, Sosyoloji gibi daha birçok bilim dalında kullanılır.
● Kişisel Görüşme
● Yazışma Yöntemi
● İnternet Yönetimiyle
Sözlü iletişim aracılığıyla veri elde etme yöntemlerindendir. Görüşmeyi yapan kişiye
görüşmeci, görüştüğü kişiye ise kaynak ya da cevaplayıcı denir. Görüşmenin yapıldığı kişi ya da
kişilere önceden hazırlanan soruların sorulması ve karşılığında cevap alınması şeklinde
yürütülür. Görüşmeci görüşeceği kişinin bulunduğu yere gider, anketi uygular. Sorulara alınan
yanıtlar genelde görüşmeci tarafından, o an doldurulur. Görüşmenin akıcılığının bozulmaması
amacıyla daha sonra doldurulması da mümkündür ancak cevabın doğru ve tam
hatırlanmamasının, yanlış bilgi edimine yol açabileceği göz ardı edilmemelidir.
Kişisel görüşme yöntemi kişileri tanıma, izleme, ilgilenilen konu hakkındaki bilgi ve
düşüncelerini ve bu düşüncelerine nelerin neden olabileceğini öğrenmede üstün bir tekniktir.
Bireysel: Görüşmecinin sadece bir cevaplayıcı ile fiziksel olarak aynı ortamda yürüttüğü
görüşmelerdir. Kişilere özel bilgiler derinlemesine elde edilir. Örneğin aile planlaması ile ilgili
bir araştırmada bireysel görüşme yöntemi tercih edilir.
Grup: Görüşmecinin çok sayıda cevaplayıcı ile sürdürdüğü görüşmelerdir. Sorulan sorulara
ortak bir konuda birbirlerine bağlı grup üyeleri, karşılıklı etkileşimde bulunarak cevap verir.
Kişiler kendi görüşlerini belirtirken başkalarının görüşlerini de dinlerler ve yeni fikirler ortaya
çıkar. Görüşmecinin görevi de bu fikirleri toplamaktır. Grup görüşmesiyle elde edilecek sonuç
bu bireylerle tek tek yapılan görüşmelerden elde edilecek toplam sonuçtan fazladır.
Kütüphanelerden yararlanmayı arttırmanın yollarının arandığı bir araştırmada, kütüphane
müdürleriyle topluca gerçekleştirilen bir görüşme daha yararlı olacaktır.
Grupça görüşmede önemli bir sakınca gruptaki birkaç üyenin aşırı hevesiyle bütün grubun yanlı
davranması olasılığıdır. Özellikle üyeler liderleriyle ters düşmek istemeyebilirler. Bu durumda
geçerli bilgi toplama olasılığı azalır.
Yapılanmış: Ne tür soruların ne şekilde sorulup, hangi verilerin toplanacağının önceden ayrıntılı
olarak belirlendiği görüşmedir. Görüşmecinin hareket özgürlüğü ve insiyatifi en düşük
düzeydedir. Cevapların denetimi, sayısallaştırılması ve karşılaştırılması kolaydır. Hangi
görüşlere, ne kadar kişinin katıldığının belirlendiği; örneğin “Bugün seçim olsa hangi partiye oy
verirsiniz?” ya da “Siyasi görüşünüz ne yöndedir?” şeklindeki standart, yorum gerektirmeyen
soruların yer aldığı siyasi araştırmalar yapılanmış görüşmelerdir.
Yapılanmamış: Sorular önceden hazırlanır ancak görüşülen kişilere kısmi esneklik sağlayarak
soruların yeniden düzenlenmesine, tartışılmasına izin verilir. Görüşme, her iki tarafın da
kontrolündedir. Yapılanmış görüşmenin tersine, verilerin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması
oldukça güçtür.
Yapılanmamış görüşmeler daha çok araştırmaların başlangıç aşamalarında, pilot çalışmalarda;
soruna ilişkin önemli değişkenlerin saptanmasında yardımcı olurlar. Kişiden derinlemesine bilgi
edinmek mümkündür. Sonucun, görüşmecinin tutumundan etkileneceği açıktır, sübjektifliğin
rolü büyüktür. Bu yüzden görüşmeyi tek bir görüşmeci yapmalıdır, sorular aynı olsa da farklı
görüşmecilerin soruları farklı yorumlamaları araştırma sonucunun hatalı olmasına yol açar. Bu
gibi risklerinden dolayı tercih edilmeyen bir yöntemdir.
Gözlem Birimi ile: Geniş kitleleri ilgilendiren konuların incelenmesinde, sorunların ortaya
çıkarılmasında tercih edilir. Bir mahallede oy kullanan seçmen sayısının izlendiği araştırmada,
haneleri tek tek dolaşmak yerine, sandık başlarında görev alan kişilerden; ya da bir bankanın
müşterilerinin, bireysel emeklilik hizmetine tepkilerinin incelendiği araştırmada, müşteri
temsilcileri yerine şube müdürlerinden bilgi alınması daha pratik olacaktır.
Kitle Biriminin Gözlem Birimiyle Aynı Olduğu Durum: Bir konu ya da problemle ilgili genel
bilgi, tutum ve davranışların öğrenilmesinde halkla; kişilerin kendileriyle görüşmeler tercih
edilir. Aromalı kahve üretmeyi düşünen bir kahve firması, öncesinde halkın bu konuda nabzını
yoklamak, hangi aromaları beğendiğini öğrenmek ve elde edeceği sonuçlara göre üretim yapmak
ister.
Görüşmenin Planı
Her görevde olduğu gibi kişisel görüşme yöntemiyle bir araştırma yaparken de önceden
izleyeceğimiz adımları belirlememiz, planlamamız çalışmamızı daha sağlıklı yürütmemizde
faydalı olacaktır. Üzerinde durmamız gereken noktalar şu şekilde sıralanabilir:
Görüşülecek kişilerle önceden çeşitli vesilelerle ilişki kurmak oldukça yararlıdır. Görüşmeye
gitmeden önce kişiyi yerinde bulamama, cevap alamama ihtimaline karşın randevu alınmalıdır.
Seçilecek yerin sessiz, görüşülen kişinin konsantre olmakta zorlanmayacağı, rahat bir yer olması
gerekir.
Zaman açısından da kısıtlı, sıkışık bir ana denk gelmemelidir. Zira böyle bir durumda, kişi
soruları geçiştirmeye çalışabilir, yanlış cevaplar verebilir. Görüşülen kişi aceleye getirilmemeli,
bir soru için açıklamaları bitmeden başka soruya geçilmemelidir.
“Şu an müsait değilim.” şeklindeki mazeretle sıkça karşılaşıldığı düşünülürse, yer ve zamanının
görüşmenin gerçekleştirilmesinde oldukça önemli etkenler olduğu görülür.
Görüşmecinin Özellikleri
Görüşmecinin kaynakla karşılaştığı anda başlayan ve ayrıldığında sona eren görevlerini içeren
bir belgesi vardır. Görüşme Kılavuzu’nda şu bilgiler bulunur:
Görüşmeci, edindiği bilgileri doğru kaydetmeli, kendi özel açıklamalarını ek olarak belirtmelidir.
Böylelikle görüşme sonuçlarını inceleyen kişi, kayıtlardan hangilerinin denek, hangilerinin
görüşmeci tarafından verildiğini anlar.
Soru Sorma: Sorunun ifadesinde yapılacak bir değişiklik elde edilecek sonuçları etkileyebilir.
Eğer görüşmeci sorunun hatalı olduğunu düşünüyorsa, görüşme sırasında bir değişiklik
yapmamalı, daha sonra hangi açıdan hatalı olduğunu raporda belirtmelidir.
Soruları anlamakta güçlük çekenlerle karşılaşılabilir. Bu durumda görüşmeci soruyu kendisine
göre yorumlamamalı, olduğu gibi tekrar sormalıdır. Eğer gene anlaşılmıyorsa “bilmiyor”
seçeneği işaretlenmelidir.
Sorular teker teker, anket formundaki sıraya göre sorulmalıdır. Sıraya uymadan sorulan bir soru
ondan sonra gelecek bir sorunun cevabını etkileyebilir.
Cevap Alma: Araştırmaların yapılış gerekçesi görüşülen kişilerin konu hakkındaki fikirlerini
almaktır. Görüşmecilerin en sık yaptığı hatalardan biri, konu hakkında yeterli bilgiye ve bir fikre
sahip olmayan kişileri yönlendirmeye çalışmalarıdır. Ama bu şekilde alınan cevap, görüşülen
kişiye ait düşünceler olmaktan ziyade, görüşmecinin empoze ettiği düşüncelerdir. Böyle bir
durumda kişinin düşüncelerini toparlamasına yardımcı olunmalı ve yardım isteme çabalarına
karşı durulmalıdır.
Kayıt Tutma: Alınan cevabın doğru not edilmesi de görüşmenin hatasız yürütülmesi kadar
önemlidir. Görüşme süreci ne kadar etkili yürütülmüş olursa olsun, cevaplar forma doğru
işaretlenmediği sürece görüşme değerini kaybeder. Görüşmeci cevabı işaretlememişse soru
sorulmamış demektir. Ayrıca kişinin verdiği cevaptan başka bir cevabı işaretlemişse, sonuç
gerçekleri yansıtmaz. Görüşmeci doğru kayıt tutmazsa, edinilen bilgilere dayanılarak yapılacak
çözümleme, yorum ve genellemelere güvenilemez.
Üstün Yönleri:
●Diğer anket türlerine göre daha esnektir. Anlaşılmayan sorular için açıklamalarda bulunulabilir.
Soruların hatırlanabilmesi için, hatırlatıcı yardımlardan yararlanılır. Yanıtlar arasındaki
çelişkileri gidermek ve yanıtları doğru ve net biçimde açıklığa kavuşturabilmek olanaklıdır.
●Kişisel iletişimin sağlayacağı avantajla bir güven duygusu yaratılır ve bu durum görüşülen
kişinin ilgisini çekerek duyarlı ve özel konularda doğru yanıtlar alınmasını kolaylaştırır. Öte
yandan işbirliği sağlamak daha kolay olduğundan, daha fazla soru sorup daha fazla bilgi
toplanabilir.
●En önemli üstün yönlerinden biri, diğer yöntemlerde olmayan gözlem yapabilme olanağının
sağlanmasıdır. Görüşme sırasında, görüşülen kişinin tepkileri anında görülebildiği gibi, ortamın
da dikkatlice incelenmesi söz konusudur. Bu durum elde edilecek bilginin miktarı ve doğruluğu
konusunda önemli katkılar sağlar.
●Görüşme için başvurulacak işbirliği ve görüşme yapmaları önceden saptanabilir ve böylece
cevap vermeme oranının azalması olanaklı hale gelebilir.
Zayıf Yönleri:
Yazışma yöntemi ile veri toplama ya bir konu hakkında mektupla bilgi isteme ya da
konuya ilişkin hazırlanan soru kağıdını gönderip, işlenerek geri yollanmasını sağlamak
şeklinde olur. Geçmiş yıllarda yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Ancak gelişen teknoloji
ile etkinliğini kaybetmiştir. Bu türün en önemli özelliği, görüşmecinin bulunmamasıdır.
Sorulan sorulara cevap vermek ve anket formunu geri postalamak cevaplayıcıya düştüğünden,
oluşturulacak işbirliği ve cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan
etkileyebilecektir.
Yazışmanın başarılı olmasında ilk koşul uygun soruların hazırlanmasıdır. Çünkü
araştırmacı ile kaynak kişi arasındaki tek iletişim aracı sorulardır. Yazışma yöntemindeki
soruların özellikleri:
▪ Sorular net ve anlaşılır olmalıdır.(Her türlü yanlış anlamayı önleyecek nitelikte olmalıdır.)
▪ Sorular mümkün olduğunca kapalı uçlu olmalıdır. Kapalı uçlu soru sormanın 3 önemli
yararı vardır:
Cevaplamada istenen bakış açısına davet etmesi
Araştırmacıya değerlendirme kolaylığı vermesi
Kişi için cevaplama kolaylığı sağlaması
Kapalı uçlu sorularda dikkat edilmesi gereken husus; cevap seçeneklerinin değişkenin
genel özellikleri ve sınırları dikkate alınarak belirlenmesidir. Çünkü olası tüm seçenekleri
içermeyen kapalı uçlu sorular araştırma sonucunda beklenmeyen durumlarla karşılaşmamıza
neden olabilir.
▪ Anket sorusu her şeyi ifade eder olmalıdır. Cevaplayanın soruları cevaplayabilmek için
ihtiyacı olan tüm bilgiyi içermelidir.
Yazışma Araçları
1)Sunuş(Açıklama) Mektubu
Sunuş mektubu, soru kağıdının hangi araştırma için ve hangi amaçla hazırlanmış
olduğunu ve kişiden neler beklediğini belirterek, kişiye, soru kağıdını cevaplamadan önce bir
ön bilgi verir. Sunuş mektubunun özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
● Sunuş mektubu mümkün ise kişiye hitap etmeli, pozisyonu ve ismi bulunmalıdır.
● Sunuş mektubu olabildiğince kısa olmalı ve çalışmanın yararlarını açıklamalıdır.
● Cevaplayıcıların dikkatli ve sistemli biçimde seçilmiş olduğu vurgulanarak anket formunu
doldurmanın önemi açıklanmalıdır.
● Cevapların gizli tutulacağı ve cevaplayanların isimlerinin açıklanmayacağı, yalnızca ortak
bir formda raporlanacağı vurgulanmalıdır.
● Kesin bir geri gönderme tarihinin belirtilmesi olumlu etki yapabilecektir.
● Anket uygulanmasının önemini ve güvenilirliğini arttırmak için kimin destek verdiğinin
belirtilmesi gereklidir.
● İstendiği takdirde, sonuçların gönderilebileceği belirtilmelidir.
● Her sunuş mektubu, göndericinin kendi el imzasını taşımalıdır.
● Varsa parasal ve parasal olmayan teşviklerin ne olabileceği açıkça vurgulanmalıdır.
Örneğin; sinema bileti, çekiliş bileti,vb.
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
Yayımlar Dairesi Başkanlığı
SAYI :B.08.0.YDB.0.24.05.00.613.1/ ' ANKARA
KONU : Nutuk ve Klâsikler ile İlgili Alan Araştırması
2)Form ve Yönerge
►Form
• Göze hoş görünür olmalı, temiz ve düzenli olmalı, ayrıca sorular kolayca
okunup
izlenebilmeli.
• Soruların cevaplandırmasını kolaylaştırmalı.
• Veri işleme sistemlerinden yararlanmaya karşı hazırlık içermeli.
• Gerektiğinde kullanılmak üzere,ek açıklamalar için uygun boşluklar bırakılmalı.
►Yönerge
İyi bir form ve uygun bir yönerge,anketin, istenen biçimde doldurulmasına yeterli
olmalıdır. Kaynak kişi, bu aşamada, araştırmacının ek açıklamalarından yoksundur. Bu
gerçek unutulmamalıdır. Ayrıca araştırmacı, anketi, "yazdıklarının aksi yorumundan
kendisinin sorumlu olduğunu" bilerek hazırlamalıdır.
Soruların Sıralanışı
Kimlik ve konu sorularından, hangisinin önce geleceği, araştırma konu ve koşullarına göre
değişir. Cevaplamada bir çekince olmazsa,kimlik sorularının önce verilmesi olağandır.
Tüm yönleri ile yazışma aracının hazırlanması son derece önemlidir. Bu araçtaki en
küçük boşluk,yanlış açıklama ya da yanlış bir yorum onun yararsız hale gelmesine neden
olabilir.
Yazışma Süreci
Yazışma yolu ile veri toplamanın başarılı olabilmesi için temel koşul,kaynak kişinin cevap
vermesini kolaylaştıracak önlemlerin alınmasıdır.
Yazışma tekniği ile veri toplamanın en ayırıcı özelliği anket hazırlanıp postalandıktan ya
da dağıtıldıktan sonra başka bir geliştirici önlemin alınamamasıdır. Bu nedenle yazışmanın ön
hazırlıklarının daha iyi yapılmış olmasına büyük özen gösterilmelidir.
• Posta ile gönderilen anketler için dönüş adresi yazılmış pullu bir zarf da
eklenmelidir.Böylece kaynak kişiler masraftan kurtarılarak, cevap verme istekleri
güdülenebilir.
• Anket olabildiğince kısa,jlgi çekici, kolay ve anlaşılır olmakla birlikte,gizlilik
garantisi de vermelidir.
Hangi dönüş oranının yeterli sayılabileceği konusunda kesin bir sayı vermek güç olmakla
birlikte, araştırma konusuna göre değişen yaklaşık değerlerden söz edilebilmektedir. Çoğu
anket uygulamalarında dönüş oranı oldukça düşük olup %50’nin altına bile
düşebilmektedir.Sağlıklı bir yorum yapabilmek için dönüş oranının %70-%80’nin altına
düşmemesi gerekir.
İzleme genellikle iki aşamalı yapılır.I. aşamada cevap vermeyenlere bir hatırlatma yazısı
gönderilerek işin önemi vurgulanır ve cevabın beklendiği belirtilir.İlk izleme anketin en son
dönüş için verilen tarihinden on gün kadar bir süre sonra postalanmalıdır.İlk izlemeden sonra
anket dönüşü bir miktar artabilir.Cevaplar yine istenen düzeye çıkmamışsa ikinci bir
hatırlatma yazısı gönderilir. İkinci hatırlatmanın, cevap oranını fazla arttıracağı beklenmez.Bu
nedenle cevap vermeyenlerle kısa bir görüşme yapılarak cevap vermeyiş nedenleri
öğrenilmeye çalışılır.Bu izlemenin temel amacı;ankete cevap vermeyenlerin "niçin" cevap
vermediklerinin ve konuya karşı cevap vermiş olanlardan ayrı bir bakış açısı taşıyıp
taşımadıklarının öğrenilmek istenmesidir.Cevap vermemenin, araştırma sonuçlarını
değiştirecek türden sistemli bir nedeninin olmadığından emin olmak gerekir.Bu amaçla cevap
vermeyiş nedenleri incelenir. Ankette ve izleme formunda yer alan sorular karşılaştırılır. Şayet
cevap verenlerle vermeyenler arasında araştırma sonuçlarını değiştirecek türden anlamlı bir
ayrım olmadığı sonucuna varılabilirse,mevcut dönüş oranı ile yetinilebilir.Ancak bu durumda
bile dönüş oranının %30’un altına düşmemesi gerekir.Böyle durumlarda çözümleme yapılırsa
araştırma bizi yanlış yorum ve yargılara ulaştırabilir.
Yazışmada verilerin kaydedilme sorumluluğu,tümüyle kaynak kişiye aittir.Araştırmacının
bu aşamada yapacağı tek şey,anketin hazırlanmasında, alabilmiş olduğu önlemlere
güvenmektir. Bu nedenle cevaplama yönergesinin çok kolay izlenebilir olması için özen
gösterilmelidir.
Yazışma ile veri toplamada,iyi anlaşılmayan ya da anlaşılan soru ve cevaplar ile kaynak
kişinin sahip olmadığı bilgileri içeren sorular,problemin çözümünü güçleştirenin büyük
yanılgı kaynaklarıdır. Ayrıca yazışmaya cevap vermeyenlerin güdülerinin ne olduğu,cevap
verenlerden önemli ayrılıkları olup olmadığı bilinmediğinden yorum yanlışlıkları
yapılabilir.Bir başka deyişle yazışmada kaynak kişinin yanlılığı, verdiği cevaplarda kendini
gösterebileceği gibi yazışmaya hiç cevap vermemekle de uygulamaya dönüşebilir.
Kuvvetli Yönleri
●Geniş bir alanı kapsayan örneklemden bilgi edebilmek olanağı olduğundan, her bir soru
kağıdı formunun maliyeti düşüktür.
●Çok çeşitli ve ayrıntılı konuları araştırma olanağı sağladığından esnek bir yapıya sahiptir.
●Görüşmeci kullanılmadığından, cevaplayıcıların kişi etkisinde kalmamasından dolayı yansız
değerlendirme yapma olanağı vardır.
●Sorulara yanıt vermek için, cevaplayıcı en uygun zamanı ayırabilecek ve daha dikkatli
cevaplar verebilecektir.
●Cevaplayıcıların kimlikleri gizli kalacağından sorulara verilecek yanıtlar daha doğru ve
gerçekçi olabilecektir.
●Görüşmecilere, onları kiralayan ve onları eğiten kişilere gerek yoktur.
Zayıf Yönleri
●Cevaplama oranının düşük olması genellikle karşılaşılan bir durumdur. Bu durum,
maliyetleri arttırabildiği gibi cevap vermeme hatasını da yaratır.
●Soruları kimin yanıtladığını saptamak olanaksızdır.
●Cevaplayıcıların soruları ve talimatları tam olarak anlayarak cevaplandırdıklarından emin
olunamaz.
●Geri gönderme zamanı kontrol edilemediğinden, cevap alma süreci uzayabilir.
●Gözlem yapma olanağı yoktur.
●Cevaplayıcıların okur-yazar olmalarının zorunluluğu, bu tekniğin kullanımını sınırlayan bir
nedendir.
●Cevaplayıcıların yeterince teşvik edilememesi sonucunda, dönüş oranının düşük olmasıdır.
%70-80’den aşağı bir dönüş oranı toplanan verilerin yorumunu güçleştirir.
3.4.3 TELEFON ARACILIĞIYLA VERİ TOPLAMA
Eğer bu veri toplama yöntemi resmi bir kurum tarafından yapılıyorsa,bu kurum merkez ara
birimleri oluşturabilir,özel arama istasyonları kurulur ve anket çalışması bu istasyonlardan
yürütülür.Bu istasyonlara çeşitli dinleme ve kayıt cihazları yerleştirilebilir. Anketi analiz
aşamasında anlaşılmayan bölüm ya da bölümler, bu cihazlar sayesinde tekrar kontrol
edilebilmektedir. Yalnız kaynak kişiye bu yapıdan yani istasyon ve kayıt cihazlarının
varlığından söz etmek gerekir.Böylece karşıdaki kişinin güveninin kazanılması amaçlanır.
Telefonla yapılan bir ankette örneklem çok başarılı olarak seçilebilmektedir. Çünkü telefon
kaydı olan kişilerin yaşadığı yer,kişinin mesleği ve kimliğine dair birçok özelliği, kayıtlarda
mevcut olduğundan örneklem seçimi objektif olarak yapılabilmektedir. Örneklemin
belirlenmesi iki yolla yapılmaktadır;
●Bu görüşmenin niçin yapıldığı ve kaynak kişiden hangi konularda bilgi isteneceği
hakkında bir konuşma yapılmalı.
Kuvvetli Yönleri
●Örnekleme giren kişilere ulaşma oranı yüz yüze olan görüşmelere göre daha
yüksektir.Bir kişiyi bulamayınca telefonla görüşmenin uygun saatlerinde tekrar
aramak,evine ya da işyerine gitmekten çok daha kolaylıkla yapılabilir.
Zayıf Yönleri
Kuvvetli Yönleri
Zayıf Yönleri
Bu yöntemde kullanılan tek ürün tablet bilgisayarlardır. Birkaç tuş ve bir kalemden
oluşur.Bu kalemle ekrana yazı yazılabilir.Kalemsiz türleri de vardır.
Kuvvetli Yönleri
Zayıf Yönleri
●Anketör masrafı daha düşüktür. Telefonla görüşme yapmak için daha az sayıda
anketöre ihtiyaç vardır.
●Cevaplayıcıya ulaşmak daha kolaydır.
Anket Türlerinin birbirlerini göre durumları bazı kriterlere göre şu şekilde özetlenebilir :
Hiçbir yöntem her durumda en uygun yöntem olamaz. Önemli olan konu, kullanılacak
yöntemin en uygun cevaplayıcılardan en düşük maliyetle en uygun verinin elde edilmesi
olmalıdır. Tabloda gösterilmeye çalışılan üstün olunan konular genel niteliklidir ve her
durumda geçerli olmayabilir.
Bir anket uygulamasında birden fazla tür bir arada kullanılabilir ve istenen amaca
ulaşmayı daha çok kolaylaştırabilir. Böylece, her birinin üstün yönlerinden en fazla yararlanma
durumu ortaya çıkar. Anket türlerinin birlikte kullanılması şu kombinasyonlarda gerçekl
eşebilir.
Anket formunun => Posta ile anket => Telefonla takip etmek
postalanacağını formunu göndermek
telefonla bildirmek