Professional Documents
Culture Documents
ئــةرةســتـؤ و ذن
1
2
ذن لة فةلسةفةدا ()2
ئــةرةســتـؤ و ذن
د .ئيمام عةبدولفةتاح ئيمام
وةرطَيرِاني
سـةركـةوت جةلين
3
خانةي موكرياني بؤ ضاث و بآلوكردنةوة
ماڵپەڕwww.mukiryani.com :
ئیمەیلinfo@mukiryani.com :
4
* ئةو ويٍَةيةى ئةرةشتؤ بؤ رٌى داتاشيوة زؤر طرٌطة ،كاريطةرييةكى زؤريشى
ِةية ،ضوٌلة لة قولَاييةكاٌى كولتوورى رؤرئاواييذا جيَطريبووةِ ،ةر ئةويش
بووة بة شةرضاوةى ٌاشيٍى رٌاُ بة شيَوةيةكى طشتى.
شوزاُ بيَن
5
ثيَشلةشة:
ئةً وةرطيَرِاٌة ثيَشلةشة بة دايلي ،كة وةك ِةر رٌيَلي كورد تةواةٌي
خاااؤي لاااة خسواااةتلردٌي ئاااةواٌي تااار و فةراوؤشااالردٌي خؤياااذا
طوزةراٌذووة.
وةرطيَرِ
6
ثيَرست
.............
9 ثيَشةكي.......................................................
............
09 تةوةرى يةكةً :بوٌاياادى تياؤرةيى ...........................
.............
20 بةشى يةكةً :شةرةتايةك لة ئةثصتىؤلؤريا.....................
.............
22 يةكةً :ئارةزووى زاٌني..........................................
.............
22 دووةً :زاٌيٍى فةلصةفى........................................
..............
29 بةشى دووةً :ثاية ويتافيسيلييةكاُ............................
.............
22 يةكةًِ :رياركييةتى طةردوُ...................................
.............
27 دووةً :بريؤكةى وةزيفة........................................
.............
22 شيَيةًِ :ةيوال و فؤرً............................................
............
22 تةوةرى دووةً :منووٌة ثراكتيلييةكاُ...........................
...........
22 بةشى يةكةً :ويَيٍة و بايؤلؤريا..................................
..........
27 يةكةً :بايةخذاٌى ئةرةشتؤ بة بايؤلؤريا..........................
..........
29 دووةً :بايؤلؤريا و شروشتى رُ..................................
..........
شيَيةً :رؤلَى ٌيَر و ويَ72 .............................................
ضوارةً :دياريلردٌى رةطةزى كؤرثةلة....................................
75
......
ثيٍَجةً :ضؤٌيَتيى بةشذاريلردُ32 .......................................
.......
شةشةً :الوازيى ويَيٍة35 ................................................
.....
حةوتةً :ئةجناوةكاُ52 .................................................
7
...........
57 بةشى دووةً :رُ و شياشةت....................................
..........
ثيَشةكى55 ..........................................................
...........
59 يةكةً :دروشتبووٌى دةولَةت......................................
..........
دووةً :خيَساُ و دؤخى رُ57 .........................................
..........
55 شيَيةً :ثياو و ثيَطةى لةٌيَو خيَساٌذا...............................
.........
ضوارةً :ثياو و ثةيوةٌذيى ِاوشةريَتى92 .............................
..........
92 ِ -0اوشةرطرييى.................................................
........
-2ويَرد92 ..........................................................
..........
-2تةوةٌى ِاوشةرطرييى 92 ........................................
..........
ثيٍَجةً :شروشتى ٌةفض95 ...........................................
.........
بةشى شيَيةً :رُ و ئةخالق 027 .......................................
...........
025 يةكةًِ :رياركييةتى ئةخالق ......................................
.......
دووةً :ئةخالقى خيَساٌى000 ...............................................
.........
-0ئةركةكاٌى رُ 002 .................................................
........
-2ئةركةكاٌى ويَرد 002 ...............................................
...........
005 كؤتايى ..........................................................
.........
ثةراويَسةكاُ027 ........................................................
8
ثيَشةكي
ئةطةض ئةفالتوٕ ية ضووى فةيػةفييةوة زؤخى شْى ياْىاْي وةى ئىةوةى ٖىةبوو
نوضت نطزبيَتةوة (باغهطزبيَت) ،ئةوا ئةضةغتا ئةّ زؤخةى نطز بة قاْوْيَىو ،ناتيَىو
َيسا تياضيَو ية غىةض شٕ زابٓيَىت ،نىة ثايىة غىةضةنييةناْ يىة َيتافيعيهىاوة ٖةوي
وةضططتبيَت .ثاؾإ بة غةض باياياشيا و زواتىطيـ بىة غىةض ٖةضيةنىة يىة ئىةخالم و
ضاَياضيسا ثطانتيه نطز ،ئةَةف با ئةوةى ضاغت و زضوغت ئةو زؤخىة ْايىةباضةى
شْإ بػةمليَٓيَت ،نة خوو و ْةضيتة ياْاْييةنإ بايإ زضوغتهطزبوو.
َةتطغي تياضةنةى ئةضةغتا يةوةوة زيَت ،نة ية زواى خاى بة ؾيَوةيةن فطاوإ
ية نويتووضى عةضةبي (و نوضزيؿُاْسا) زووباضة و زووثاتهطايةوة ،ضةْطة ظةَيٓةيةن
ية باضى با خايؿ زؤظيبيَتىةوة ،وىوْهة ظؤضيَىو ضا و غىةضا ٖاوؾىيَوةى ئىةواْ
ئةضةغتاى تيَسابوو ،نة تةْيا ئةوةيإ َابوو تيىاضيعة بهىطئَ .ضيَىو وةى ئىةوةى يىة
َيَىت(( :ئىةو ويَٓةيىةي نويتووضى ضؤشاواييسا ضوويسا ،يةّ باضةيةؾةوة غاظإ بيَىٌَ زةي
ئةضةغتا با شْ زاتاؾيوة ظؤض ططْطة ،ناضيطةضييىةن ظؤضيؿى ٖةيىة ،وىوْهة يىة
قوآلييةناْ نويتووضى ضؤشاواييسا ديَطريبووةٖ ،ةض ئةويـ بووة بة غةضواوةى ْاغيٓ
شْإ بة ؾيَوةيةن طؿت )) .1ئةَةف ضيَو بة غةض نويتووضى عةضةبيسا زةوةغىجيَت.
ئةطةض تاظيَو بة وضزى غةضْر بسةئ ،ييَطة و يةويَ بريؤنة و زةغتةواشةناْ ئةضةغىتا
َسةؤ و توْسوتيصٕ و ضةطةظيَه ٖةغتياض و زةبيٓني ،غةباضةت بةوةى ،نة شْإ ظوو ٖةي
ْاغو و غاظاوئ ،ظوو ناضيطةض زةبٔ ،ظياتط ثؿت بىة ٖةغىتةنإ زةبةغىة وةى يىة
ئةقٌَٖ ،ةض باية نةَرت ئاَازةييإ تيَساية با غةضؤنايةتيهطزٕ وةى ية ثياوإ ،ووْهة
َة ْةى بة ٖةغت.2 غةضؤنايةت ثيَويػت بة ئةقً
ٖةضوةٖا بريؤنىةناْ ئةضةغىتا يىة ٖىةَوو يىةى بىة ْيَىو نويتووضةنةَاْىسا
بآلوبووْةتىىةوة ،بىىة ضازةيىىةن وا ،نىىة بووْةتىىة بةؾىيَه زاْىىةبطِاو يىىة ضؤؾىىٓبريي
9
طؿتيُإ ،ى ضؤؾٓبري و بريَةْس و فةيًةغوفيـ زةياْبيٓ ٖ ،ةض وةى ى ثياويَه
غةضدازةف زةياْبيٓ ! َىطؤ غىةضى زةغىوضَِيَت نىة بريَةْىسيَه طىةوضةى وةنىو
غةظاىل زةبيٓيَت ناتيَو ثيَيواية ((ٖاوغةضطريي داضيَهة ية ناياليىةت ،شٕ زةبيَتىة
َ ثيىاوى بىة ٖاوزةَ ثياو ،يةبةض ئةوةى داضيَهة ية ناياليةت ،نةواتىة طويَطِايىةي
ضةٖاي ية غةض وادبة يىة ٖىةض ؾىتيَهسا زاواى ييَبهىات و بىاى ْييىة غىةض ث َي ى
بهات)) .3ييَطةزا غةظاىل ٖاوبةؾي و غاظ و خاؾةويػىت (مودة و وزةو و) يىة بىري
َيهطزْ وووة نة ية قوضئاْسا ٖاتووٕ! تةْاْةت ناض طةيؿتوةتة ئةوةى ،نىة طويَطِايىةي
َيَطزيىإ نطزووةتىىة يىىةنيَو يىىة بٓىىةَاناْ ئيػىىالّ! (( غىىةظاىل وىىةْس فىىانتيَه
ناَةآل يةت باوى باغهطزووة نة ية ضيَع و بايةخ شٕ نةّ زةنةْةوة ،يةَةؾسا ثؿت
بة وةْس فةضَووزةيةن زةَاوزةّ (َتواتط) بةغتووة ،نة ضاغت و زضوغت ظؤضيَهيإ
ديَطةى طوَأْ)).4
َىة ،ئةَىةف ٖةضوةٖا غىةظاىل ثيَيوايىة ئاَىاا يةنىةَ ٖاوغىةضطريي َٓساي
بٓةضِةتة و ٖةض با ئةَةف ٖاوغةضطريي ٖةية 5ئةّ ثطؤغةية يةبىةض ؾىةٖوةت ْييىة،
َ َاتيظ ٖةية ،وا ية ثياو زةنات تاو زةضبهات و شْيـ ئاَازة َهو ؾةٖوةت ضؤي بةي
6
زةنات با وةضططتٓ تاوةنة .
وةْسئ بريؤنةى تط ٖةٕ بة زضيَصاي ئةّ تويَصيٓةوةية زووبىاضة زةبٓىةوة ،خويَٓىةض
َيَت ْاَا ْيية بة يةوة ،بطىطة ثيىاوى َياْسا ٖةغت زةنات ئةوةى ئةضةغتا زةيً يةطةي
َيَتةوة .نىيَ يىة ئيَُىة ْةَاْبيػىتوة غةضدازةف بة يةقني و َتُاْةوة ٖةْسيَهيإ زةي
َ ْوقػاْة ،ية سونُساْي بىة غىةض ؾىتةناْسا طواية شٕ ئاغت ظيطةني نةَة ،ئةقً
َةت ٖاوغةْط ْيية ،با غياغةت يإ غةضنطزايةت ياخوز بةضِيَوةبطزْ ناضوباضى زةوي
ؾياو ْيية و ٖ...تس .تةْاْةت ئةطةض بيَت و وةْس منووْةيةن زضةوؾاوة ية ضؤشٖةآلت
و ضؤشاوا ببيٓيَت ،خاى ييَ ْةبإ زةنات ،بيَ ئةوةى بة زواى ييَهساْةوةيسا بطِوات يىإ
ية خاى بجطغيَت :نة وإ يةطةٍَ برينطزْةوةيسا ويَو زيَتةوة؟ (َاضططيَت تاتؿىةض) يىة
يوتهةى سونُطِاْيساية ية بةضيتاْيا( ،ئةْسيَطا طاْسى) ية ٖٓسغتإ( ،بي ْىةظيط بوتىو)
11
َسا َائيَط) ية ئيػطائيٌ ،نة ظوخاوى زوْياَإ بة زةغىت ية ثانػتإٖ ،ةضوةٖا (طاي
وةؾتٖ .ةَوو ئةَاْة با تةْيا داضيَو واى ييَٓانةٕ ية خاى بجطغيَت :ئايا ؾىافيَطى
َرتة تةْيا يةبىةض ئىةوةى ئىةو ثيىاوة و ئاتاَبيًةنةى بي ْةظيط يإ ئةْسيَطا يةوإ ئاقً
ئةَاْيـ شٕ؟ ئايا ئةو ْاَةبةض يإ ثاغةواْةى نة يةبةض زةضطانةياْسا ضازةوةغىتيَت،
يةوإ بة تواْاتطة ية بةضِيَوةبطزْ وآلتسا ،يإ ية بطِياضزاْسا يىةوإ ٖاوغىةْط ظيىاتطة
تةْيا يةبةض ئةوةى ئةو ثياوة و ئةَاْيـ شٕ؟ ض زوانةوتوييةنة!...
َهو ئةضةغتا تةْيا بىة باغىهطزْ ئىةّ نةَونوضِياْىةى شْىةوة ْةوةغىتاوة ،بىةي
ٖةْسيَه تطيؿ با ظياز نطزووٕ .بةوةى ْاتواْيَىت وةى ثيىاو فةظيًةتىة ئةخالقييىة
دياواظةنإ َوَاضةغة بهاتْ ،اتواْيَت ٖيض ثًةيةن ناَةآليىةت يىإ ضؤؾىٓبريي
َيؿ با ْاويَتة غةض ،ئةضن ئةو تةْيا خػىتٓةوةى ٖةبيَت ،تةْاْةت بةضِيَوةبطزْ َاي
َ ن ى ببيَىت! َهو بةضثطغياضيةتييةنةى ناتيَو ناٌََ زةبيَت ،نة َٓساي َة ،بةي َٓساي
َطاى عةضةبيسا ظؤض باوة(و ية ئةَةف بريؤنةيةنة ية ضابطزوو و ية ئيَػتاؾسا ية ناَةي
َ نوضِيإ ْابيَت ،تووؾ خةفىةت َهاْيَو نة َٓساي نوضزغتاْ خامشاْسا تا ئيَػتا خةي
و سةغطةتيَه ظؤض زةبٔ) ،ية ناتيَهسا ئةوة ثياوة بةضثطغة يىة زيىاضيهطزْ ضةطىةظى
َ نض ْاخاتةوة ،تةْيا ناتيَو ْةبيَت ،نة ية ضيَطِةوى َئَ غطوؾت َٓساي َٓساٍَ ، 7يإ زةي
زضوغت خاى بسات .ئةَاْة و وةْسئ بريؤنةى ئةضةغتاي تط ،نة زوايى ْايىةٕ،
زةبيٓ ييَطة و يةويَ ثةضف بووْةتةوة .بة زاخةوة ٖةْسيَهيإ بىةضطيَه زيٓييىإ بىة
بةضزانطاوة تا ظياتط بة ٖيَع و ناضيطةضييإ بهةٕ ،خػتوياْةتة غةض ئيػالّ ،نة شْى
عةضةب ية ناؾى ْىةظاْني و زوانىةوتووي زةضٖيَٓىا ،يىة ناتيَهىسا ثيَؿىرت يةطىة ٍَ
َهةناْ تطى ثياوزا بة َريات زةبطا ،ئيػىالّ بىةضظيهطزةوة بىا بىةضظتطئ ثًىةى َوي
َو و َيَطز و ٖ...تس. ناَةآليةت ،ئةو ناتةى نطزى بة غةضزاضى خاى ية َاٍَ و َوي
ييَطةوة ططْطي خويَٓسْةوةى تياضةنةى ئةضةغتا و بةضاوضزنطزْ ضا و بريؤنةناْ
بةواْةى ية نويتووض و نةيىةثوضى عىةضةب (و نوضزى)َاْىسا يىة نىإ و ئيَػتاؾىسا
وتطاوٕ ،زةضزةنةويَت.8
11
ثيَؿرت تيَبيٓي ئةوةَإ نطز ،ئةو غيفةتاْةى شْاْ ضؤشٖةآلتي ئيَػىتايإ ثىيَ
َطاى ئةغيٓاي بووٕ ،ية ناتيَهسا وةغف زةنطيَت ٖ ،9ةَإ غيفةت شْاْ ْيَو ناَةي
شْ ضؤشٖةآل ت ية َيػطى ناْسا با منووْة ،بة وا ن و بةؾساضيهطزْ يةطةٍَ ثياوزا
َىةوة ،يىة ية ٖةَوو ضوويةنىةوةٖ ،ريؤزؤتى َيَصوْووغى غةضغىاّ نىطزووة :يىة َاي
باظضطاْ ،نؿتوناٍَ ،بىاظا ِض و ضاَياضيىسا ،تةْاْىةت تىواْ بطاتىة بىةضظتطئ ثًىةى
غياغةت ،ناتيَو بة تةْيا يإ يةطةٍَ َيَطزةنةيسا سونُ وآلت زةنطز.11
زيازؤضى غةقةييـ زةَييَت (( :شٕ ية ثازؾا زةغةآلت و ضيَعى ظياتط بوو ،ئةَةف
يةبةض ئةو يازةوةضيية باؾاْةية نة خواوةْسة ئيعيؼ ية َيػطزا ديَيٗيَؿىتبوو)) 11شٕ
ضيَعيَه ظؤضى ٖىةبوو ،بىة ضازةيىةى ٖىةَوو دىاض ثازؾىا ويَٓىةى يةطىة ٍَ شْةنةيىسا
َهو طىىطاْرتئ غىىويَٓسيَو ى (ئىىةخٓاتإ) ئىىةوة بىىوو غىىويَٓس بىىةَطا ،بىىةي
َىىسةناي
ٖةي
ٖاوغةضةنةى (ْةفةضتيت ) خبوات ،تةْيا ن يؿيإ ٖةبووة ،نةو ثازؾىا شْى تىطى
ْةٖيَٓا تا نوضِى ببيَت .ئةَةف تةْيا ى ثازؾا فريعةوْييةنإ يإ ويٓ باآلى ْيَىو
َهو بىا ٖىةَوو تويَىصةنإ وابىوو (( شْىإ يةطىة ٍَ َطاى َيػطى واْىةبوو ،بىةي ناَةي
ثياوةناْياْسا زةٖاتٔ با ئاٖةْطة طؿتييةنإ ،ئةَةف ؾتيَه ْاَايىة بىة ديٗىاْ
نإ و ضؤشٖةآلت ئيَػتا ،ثياوى َيػطى با ٖةضنويَ وووباية شْةنةى يةطةٍَ زةبىوو.
ئةزةب ْةبوو شٕ و َيَطزيَو ية يةنرتى ديابهطيَٓةوة ،شٕ و َيَطزى َيػطى زةغت يىة
ْاو زةغت شيإ تيَسةثةضِيَٖٓٔ ،ةضوةى ية ويَٓةى غةض طاضِةناْسا زةضزةنةويَت)).12
َطاى َطا ضؤشٖةآلتييةنإ يىة ناْىسا ،يىة ناَىةي ئةَةف واتة ٖةْسيَو ية ناَةي
ي اْاْ ؾاضغتاْيرت بىووٕ ،وىوْهة ياْىإ شْيىإ خػىتبووة زؤخيَهى ظؤض ْايىةباضى
ْاَطؤييةوة و ثياويؿيإ نطز بة ئاغا و ظاٍَ و فةضَاْسةض و ْةٖيهةض .13ئىةّ زؤخىةف
َطافةيػةفةى ئةفالتوٕ باغيهطزووة و ئةضةغتاف نطزوويةت بة قاْوٕ .ئةطةض ناَةي
ضؤشاواييةنإ تواْيبيَتيإ وضزة وضزة خايإ يةّ بريؤنة ئةضةغتايياْة ضاثػهيَٓٔ ،ئىةوا
َيَ ضظقيَو بيَىت َطا ضؤشٖةآلتييةنإ ٖيَؿتا ثاضاغتويأْ ،ثيَوةى زةشئ ،وةى بً ناَةي
12
َطاى ثياوغا ضيسا ٖةضواية ،بططة يىةوةف ظيىاتط، تةواو ْةبيَت ،ية ضاغتيسا ية ناَةي
َيساوة داضيَو ية ثريؤظي بةّ بريؤناْة ببةخؿيَت. ٖةوي
َي ية ضةط و ضيؿةى ئةّ تياضة ئةضةغىتايية تيَبطىةئ، با ئةوةى بتواْني بة قوي
نة ناضى ية برينطزْةوةَإ نطزووة و ٖيَؿتاف ية شياْ نويتووضمياْسا ضابةضايىةتيُإ
زةنات . 14ثيَويػتة ية وةْس بريؤنةيةن فةيػةفي بٓةضِةت تيَبطةئ .باية تىةوةضى
يةنةممإ تةضخاْة با باغهطزْ بانططاوةْسى فةيػةف ية بٓياتٓاْ تياضةنةزا .تيايسا
باؽ ية ئاضةظووى ظاْني بة طؿت و ظاْيٓ فةيػىةف بىة تايبىةت زةنىةئ .ثاؾىإ
َويَػت خاى بةواْة بة ثيَويػتبوو وةْس ثايةيةن ططْط باغبهةئ ،نة ئةضةغتا ٖةي
ٖيَعتط زةنات و ية َيتافيعيهاوة وةضيططتووٕ .زواتط ئةو منووْىة ثطانتيهيياْىةى نىة
ثاف ثيَهٗيَٓاْ تياضةنةى ية غىةض شٕ ثيَيىإ ٖةغىتاوة ،بىة تايبىةتيـ يىة بىواضى
غياغةت و ئةخالقسا .زواتطيـ با ببيٓني وإ بة باياياشيىا ،نىة ئىةونات ئةضةغىتا
َويَػت خاى زةنىات .بةَىةف طةوضةتطئ ظاْاى ئةو ظاْػتة بووة ،ثؿتطريي ية ٖةي
زةطةيٓىىة ئىىةوةى نىىة ئةضةغىىتا ٖىىةَوو فةيػىىةفةنةى نىىطزووة بىىة بياْوويىىةى بىىا
ثؿرتِاغتهطزْةوةى تياضةنةى.
***
13
وةْسة ٖةْسيَو نىةؽ ،يةواْىةف تىايًاض ،ثيَياْوايىة ٖاوغىةضطريييةن غىةضنةوتوو
بووة .15ضةْطة زوو ٖاناض واَإ ييَ بهةٕ ئةّ قػةية بة ضاغت بعاْني:
يةنةّ :يةّ شْةى ن يَه بووة و بة ٖةَإ ْاوى زايهييةوة (ثيػياؽ) ْاويٓاوة.
زووةّ :يىىة ضاغىىجاضزةنةيسا زاواى نىىطزووة ضووفىىات ئىىةّ شْىىةى بىىا بطواظْىىةوة
(ٖةضوةْسة َاوةيةن ظؤض ثيَـ خاى َطزووة) تا ية طاضِةنةيسا يةطةٍَ خايسا بٓيَصضيَت
(( ية ٖةض نويَسا ْيَصضاّ ،با ضووفات شْةنةّ (ثيػياؽ) نابهطيَتةوة و ية طاضِةنةَىسا
َُسا بٓيصضيَت ،ئةَة خواغت ئةويـ بوو)).16 يةطةي
داضى زووةّ يةطةٍَ شْيَو بة ْاوى ٖيَطثًيؼ ٖاوغىةضطريي نىطزووة (ئىةو شْىةى
زايه ْيهاَاخاؽ بوو ،نة نتيَب ئةخالق ثيَؿهةؾهطزووة) ظياز يىة دىاضيَهيـ
باغىى وىىانة و خىىاف َةؾىىطةبي نىىطزووة .زاواى يىىة ْيهىىاْاض ،ديَبةديَهىىةضى
ضاغجاضزةنةى نطزووة ،يةبةض ٖةغت ٖيَطثًيؼ بةضاَبةضى و وةى يازيَه خاؾى بىا
ئةو ،واوى ييَ بيَت و ئاطازاضي بهات .ئةطةض زواى خاى سةظيهطز ؾىوو بهاتىةوة،
زةبيَت ْيهاْاض بيساتة ثياويَو نة خطاخ ْةبيَت و ية ئاغت ئةوزا بيَت .دطة ية بةؾة
َريات خاى ،زةبيَت ٖةْسيَو ظيوى ظياتطى بساتيَ ،يةطةٍَ غيَ خعَةتهاضزا ،نة خاى
َياْسةبصيَطيَت دطة يةو خعَةتهاضةى نة با خاى ٖةيةت ،ثريٖياؽ .ئةطةض ويػت ٖةي
َةنةّ نة يةْيَو باخ ةنةزاية بىا ئىةو بيَىت .ئةطىةض ية ؾاضى نايهيؼ مبيَٓيَتةوةَ ،اي
َةنةى باونِ با ئةو بيَىت .ثيَويػىتة يىة ويػتيؿ ية ؾاضى ئيػتاطريا مبيَٓيَتةوةَ ،اي
َةىَيسةبصيَطيَت ،بة تةواوى ْاوَايغةض ديَبةديَهةضاْ ئةّ ضاغجاضزةية ئةو خاْوةى ٖةي
با ببةٕ و بة باؾرتئ ؾيَوةى طوااو باى ضاخبةٕ ،بةو َةضدىةى ٖيَىطثًيؼ خىاى يىة
غةضى ضاظى بيَت و خاؾ ييَي بيَت.17
َُاْ ،يَطْىةض بيطىةض يىة يةّ ضاغىجاضزةيةوة نىة َيَصوْووغى فةيػىةفةى ئىةي
َ 1923 نتيَبةنةيىىسا (ئةضةغىىتا :بٓ ىىيٓةناْ َيَىىصووى طةؾةغىىةْسْ ) غىىاي
بآل ويهطزووةتةوة ،زةضزةنةويَت نىة شيىاْيَه خيَعاْيى وا شيىاوة ،نىة ثى ِط بىووة يىة
َيَت.18(ٖةغت َطؤيياْة) ٖةضوةنو بيطةض زةي
14
ثيَويػتة غاتيَو ية غةض ئةّ ضاغجاضزةية ضاوةغىتني و وىةْس تيَبيٓيىةن طىطْط
خبةيٓةضِوو:
تيَبيهيى يةكةم:
َػاظيية ئاؾهطايةى با ٖىةضزوو شْى
زةبيَت ئاَاشة بسةئ بةو ْاغه و وةفا و زي
يةنةّ و زووةَ ٖةيبووة .ئةَةف خاَييَهة يىة بةضشةوةْىسى َاَاغىتاى يةنةَىة و
َايةى ثيَعاْيٓة ،ئةو زاوا ية ديَبةديَهةضى ضاغجاضزةنةى زةنات ضوفات شْ يةنةَ
بطواظيَتةوة و يةطةٍَ خايسا بيٓيَصيَت ،زواى ئةَةف شْ زووةَ با بىة ؾىوو بىسات،
ئةَةف ئةطةض خاى ويػت ؾوو بهاتةوة و ثيَويػتة َيَطزة تاظةنةى ثيىاويَه بىاف
بيَت.
تيَبيهيى دووةم:
زةضٖةم بة ثيػياغ ن ْ ،ةيتواْيوة واظ ية خوو و ْىةضيت ٖىاووآلت ئاغىاي
ئةغيٓاي (واتة ثياوى غةضدازة) بٗيَينَ .ية ضاغجاضزةنةيسا ية باضةيةوة زةَييَ( :ئةطةض
ن ةنةّ طةيؿتة تةَةْ ثيَطةيؿتوي ،زةبىيَ يىة ْيهىاْاضى َىاضة بهىةٕ .ئةطىةض
َ ْىةبيَت، ن ةنةّ ثيَـ ؾوونطزٕ (خواْةخواغتة) مبطيَت ،يإ ؾوو بهات بةآلّ َٓساي
ئةوا بةضثطغياضيَت زةنةويَتة ئةغتاى ْيهاْاض و ية غةضيةت ناضوباضى ْيهاَاخاغ
نوضِّ وةى ثيَويػت بةضِيَوة ببات).19
ييَطةزا زةبيٓني ئةضةغتا واظى يةو زةغةآلت ثياوغا ضيية ْةٖيَٓاوة ،نىة ثيىاوى
ئةغيٓاي ٖةيبووة ،نة تةْيا ئةو زةغةآلت بة ؾووزاْ ن ى ٖةيىة (تةْاْىةت بىا
بيَوةشْةنةؾ ٖةضواية ،ئةوةتا غيفةتةناْ ئىةو ثيىاوةى زيىاضيهطزووة ،نىة زةبيَىت
ؾووى ثيَبهاتٖ .ةض وةى ثيَؿرت ئةفالتوٕ وتوويةت :خاوةٕ َاف ية َىاضةبطِئ و بىة
ؾووزاْ ن سا بة ثًةى يةنةّ باونة ،ئةطةض باونيـ ْةبوو بة ثًةى زووةّ باثرية).21
15
تيَبيهيى شيَيةم:
ئةضةغتا زاواى ئةوة زةنات ن ةنةى بسضيَتة ثياويَه زياضيهطاو (ْيهىاْاض) نىة
وةخت خاى باون غةضثةضؾتياض (وق )ى ئةضةغتا بووة ،زايهيؿ بة ؾري زةبيَتىة
زايه ئةضةغتا ،ثيَـ َاوةيةن ظؤضيـ َطزبووٕ ،ئةو نات ئةضةغىتا نوضِةنىةياْ
َططتةوة (تبين) و بوو بة باون .ثاؾإ ئىةّ نىوضِة بىوو بىة ئةفػىةض يىة غىوثاىٖةي
21
ئةغهةْسةضى َةظْسا و ثيَسةويَت نةغيَه ْعيو بوو بيَت ييَيةوة .
تيَبيهيى ضوارةم:
ية ضاغجاضزةنةيسا بةضزةواّ زةبيَت و زةَييَت ( :ئةطةض خواْةخواغتة ؾتيَو بة غةض
َ
ْيهاْاضزا بيَت ثيَـ ئةوةى ن ةنةّ ؾوو بهات ،يإ ثاف ؾوونطزْ بىةآلّ َٓىساي
ْةبوو بيَت ،ئةوا ئةو ضيَهاضاْةى بطِياضيإ ييَساوة ضةوا و بيَ نةَونوضِيي زةبيَت ،ئةطةض
غاوفطاغتاؽ بيىةويَت يةطىة ٍَ ن ىةنةزا بىصي ،ئىةوا ٖىةَإ َافىة باغىهطاوةناْ
ْيهاْاضى زةبيَت).
تيَبيهيى ثيَهجةم:
َطؤ غةضغاّ زةبيَت ناتيَو زةبىيينَ َاَاغىتاى يةنىةّ بىةو ضازةيىة ًَهةوى
زابوْةضيتة ياْاْييةناْة ،تةْيا داضيَىو ئاَىاشة بىة ئىاضةظووى ن ىةنة يىإ ثطغىياض
َيَت (ثىاف ضةظاَةْىسي ن ىةنة)ٖ .ىيض ثىطؽ و ييَهطزْ ْازات ،يإ ٖيض ْةبيَت بً
َٓيا زةبني يةوةى ئةضةغىتا
ضاويَصيَه ية شيإ و زاٖاتووى خايسا با ْيية ،بة َىةف زي
ية تياضةنةيسا ية غةض شٕ ًَهةو ْةضيتىة ياْاْييىةنإ بىووة و بىة ٖىةَإ ٖيَىع و
سةَاغةت بةضططيهطزْ ية َةغةيةى (ناياليةتي ) بةضططى ييَهطزووة و باغ وانة
و غووزةناْ زةنات با ٖةضزوو :ئاغا و نايًةف .تانة شْيَو ئةضةغتا يىة زةضةوةى
ثةيوةْسى ٖةضزوو شْةنةيسا ْاغيبيَت ،ئاييُجياغ زايه ئةغىهةْسةضةٖ ،ةضوىةْسة
ثةيوةْسييةنةيإ ؾةخػ ْةبووة ،نةغىايةتييةن ظؤض ديىاواظى يىة شْىةناْ تىطى
16
ٖةبووة (َةبةغت ية شْةناْ تطى دطة ية ٖاوغةضةناْ ٖ ،ىاوضِيَ و ْاغياوةناْيؿى
َيىإ ٖةبووة).زةططيَتةوة .واتة بة طؿت ئةو شْاْةى نة ية شياْيسا ٖةبووٕ و ضؤي
َ 343خ.ظ ئةضةغتا باْطٗيَؿتهطا با (ثيًال) ثايتةخت َةنسؤْيا تا ببيَتة غاي
َاَاغتاى ؾاظازة طةاةنةيإ (ئةغهةْسةضى َةنسؤْ )ٖ .ةؾت غاٍَ يةويَ َايىةوة،
َ 335طةضِايةوة ئةغيٓا و قوتاخباْة فةيػةفيية بة ْاوباْطةنةى بة ْاوى يانيىاّ غاي
زاَةظضاْس.
يةو وآلتةزا ئةضةغتا ئةو شْة بة ٖيَعةى ْاغ ،نة زايه ئةغهةْسةض و ٖاوغةضى
ؾا فيًيح بوو .ثيَـ ؾوونطزْ بةو ؾاظازة و ناٖيٓ ئةبريؤؽ (ئةيباْيا) بوو ،بايىة
َكيَينَ ،وةى خاى زةغةآلتساض بيَت.22زةيويػت ْةفػيَه ظاٍَ ية ئةغهةْسةضزا خبوي
َيَصووْووغ ئيٓطًيىعى ٕ .تىاضٕ وةٖىا وةغىفي زةنىات( :شْيَىو بىوو َاْىاى
َسةوىوو و تىوضِة زةبىوو ،يىةْيَه َياْطِةوي ْةزةظاْ ،خاثةضغت بوو ،ؾىيَتاْة ٖةي
غاظزاضى واى ٖةبوو وايًيَهىطز بىة سةَاغىةتةوة ثةضغتؿىة ْٗيَٓييىةنإ يىة تطقيىا
ديَبةديَبهات وٖ...تس).23
ئةّ شْة ية ثؿت نوضِةنةيةوة زةوةغتا و ضؤس طىةوضةي و ٖيَىع و غىةضنةوتٓ
َييةن تيَسا بةزيبهطزايىة غةضظةْؿىت َكاْسٖ ،ةض ناتيَو واظي يإ زوزي تيَسا زةخوي
زةنطز و ٖاْيسةزا .يةو ناتةؾ باون يةبةض َةى و شٕ ْةيسةثةضشاية غةضى ،ئةّ يىة
ئاَيَعى زةططت .باية ئةغهةْسةض ٖةغىتيهطز خىاى و زايهى تىةْيإ و بىاون بىة
وةْسئ بطِوبياْوى دياواظ ييَيإ زووضبوو ،سةق خايىاْي ْىةزةزاْيَ .24)...ظؤضدىاض
باون بة ْةضَي و واظي تاَةتباضى زةنطز ،شوضةنةى ْعيو بىوو يىة سةضةَػىةضاى
َتوْ و زوو وىاوى شْاْىةت ٖةية...وىإ ضووبىةضِووى َ شْاْةوة( :25ثطويَه ئىايٖاي
26
َةتطغييةنإ زةبيتةوةٖ...ا. )...
ئةّ شْة ثاآلييٓة تواْ َاوةيةن ظؤض ثيَؿبيٓ ئةضةغتا خاى قةآلبةْس بهىات،
ثيَـ ئةوةى ثطِنيَؿ ئةوة بهات غةضزاْ قوتاخباْة تاظةنةى ئةضةغتا ية َيعا بهات،
نة با فيَطنطزْ ئةغهةْسةض و ٖاوةآلْ زاميةظضاْسبووْ ،ةٖاَةتييىةناْ يوضيبيسغى
17
بة وضزي خويَٓسبووةوة ،بة تايبةت ؾىاْاطةضييةنةى يىة غىةض (َيىسيا)ى ؾىاظازةى
ناخليؼ .ثيَيوابوو َيسياف وةى خاى تةْيا بووةٖ ،يض ْىةبووة يىة بةضاَبىةض ٖيَىعى
ثياواْىىسا ياضَىىةتي بىىسات ،دازوطىىةضي ْىىةبيَت .وةى خواوةْىىسيَه ظيٓىىسووى ْيَىىو
ثةضغتطاى ساضييةنإ وابىوو ،نىة يىة عةضةباْىة ؾاٖةْؿىاييةنةى زابىةظيبوو ،زوو
نةْيعةن دواْيؿ يةطةٍَ بووٕ .دةغتة ْةضَةنةؾ بة ئاوضيؿِ زاثاؾيبوو ،نة بىا
زةيًهاْس بة دةغتةيةوة .شْاْيَه نةَيـ زةياْتواْ بىويَطي ئىةوةيإ ٖىةبيَت بىة
َيهياش و دةغتةى ضووتةوة(َةبةغت ثاؾيٓ بةضطيَهة نة دةغتة ية شيَطييةوة زيىاض
بيَت) ية َا ٍَ بيَٓة زةضةوة ،وةى ئىةوةى ئاملجيىاؽ زةيهىطز( :ئىةو خامنىة دواْىة يىة
عةضةباْةنةى زابةظى ،فةيًةغوفةنةمشإ بة يةظ بةضةو ضووى ضؤيؿت تا بةخيَط ٖىاتٓ
بهات ،ثيَهةوة ثياغةيةنيؿيإ نطز .يىة زواى خىاى يىة َيىعا ناضيطةضييىةن واى
ديَٗيَؿتبوو ،نطزبووية خاوةْ دواْييةن ئةفػوْاوى .غةباضةت بة زاٖاتووى نىوضِة
تاقاْةنةؾ ية غةض زةغت ئةضةغىتا ضةظاَةْىسي ْيؿىاْسابووٖ ،ىةض وىةْسة ثىاف
طةضِاْةوةى بة يةنيَو ية فاَي ييإ (ئةضغتاْسةض)ى وتبوو( :فةيًةغوفة تاظةنةَإ نىة
ْاوى ئةضةغتاية ،فػةظَاْة) 27و ٖيض برييَه زاٖيَٓةضاْةى ْييىة ،ضةْطىة ْاوبىاْط
يةوةوة ٖاتبيَت ،نة يةنيَو بووة ية باؾرتئ قوتابييةناْ ئةفالتوٕ.28
18
تةوةرى يةكةم
بوونـيـادى تيـؤرةيى
19
21
بةشى يةكةم
سةرةتايةك لة ئةثشتمؤلؤذيا
21
يةكةم
ئارةزووى زانني
23
دووةم
زانيهى فةلصةفى
نةواتة ئةضن فةيػةفة ،ى ئةضةغىتا ،ئةوةيىة يىةو ديٗاْىةى تيايىسا زةشيىٔ
تيَبطةئ ،بة داضيَه وا بطةيٓة ٖاناضة يةنةَيٓةنإ و ئةو بٓةَا بٓةضِةتيياْةى يىة
غةضيإ بةْىسةَ .ةبةغىت يىة ديٗىاْيـ ييَىطةزا :ديٗىاْ غطوؾىتيية بىة ٖىةضزوو
بةؾةنةيةوة :ئةْساَ و ْائةْساَ يىة يةنىةوة ،يةطىةٍَ ئىةو ديٗاْةؾى خاَىإ
زضوغتُاْهطزووة ،واتة ديٗاْ ناَةآليىةت و غياغىةت و ئىةخالقي وٖ...تىس يىة
يةن تطةوة .ظاْيٓ ؾتيَهيـ ،وةى باغهطا ،واتة ظاْيٓ ئةو ٖاناضةى زةغت يىة
َكاْسْيسا ٖةبووة :وإ زضوغتبووة؟ باو زضوغتبووة؟ بة ض ؾيَواظيَو زضوغىتبووة خوي
وٖ...تس.
ئيًياييةنإ ،ثيَياْواية سةقيكةت طاضِاْ بة غىةضزا ْايىةت ،بىووٕ (ٖىةبوو)ة و
ْاؾيَ (ْةبوو) بيَت ،ئةوةؾ زةطاضِيَت تىةْيا ضوونةؾىة و ْاطاتىة ثًىةى سةقيكىةت.
ئةفالتوْيـ دةخت يةو بريؤنةيىة زةناتىةوة ،نىة يةواْىةوة وةضيططتىووة و طةيؿىتة
ئةوةىَ ،ازاّ ديٗاْ ٖةغتةنإ زةطاضِيَت نةواتة سةقيك ْيية ،وىوْهة سةقيكىةت
ية ديٗاْ منووْةي (ئيسياٍَ)زاية ،نة ئةظةييية و ٖيض طاضِاْيَه بة غىةضزا ْايىةت.
ظاْيٓ ضاغتةقيٓةف ،ظاْيٓة زةضباضةى ئةّ ديٗاْة ،ووْهة يةنػاْة بة ظاْيٓ ئةظةىل
و ظةضووضى و ٖةَيؿةيي ،نة بةضزةواّ وةى خاى زةَيَٓيَتةوة.
زواتط ئةضةغتا ٖات و ثؿتطريى ية ٖةَإ بريؤنة نىطز .يىة نتيَبى (ئىةخالق
ْيهاَاخي) زا ثطغ :ظاْني ويية؟ زواتط ية وةآلَسا زةَييَتَ :ةضد بٓةضِةت ظاْني بة
َاْا وضزةنةى ئةوةية (( :ئةوةى زةيعاْنيْ ،ابيَ غةيطى خاى بيَتٖ .ىةضوةٖا بابىةت
ظاْيٓةنامنإ غيفةت ظةضووضةتيإ ٖةية ،باية ئةظةىل و ئةبةزئ ،وىوْهة ٖةضؾىتيَو
24
غيفةت ظةضوضةت ٖةبيَت بة داضيَو ئةظةييية ،ئةوةؾ ئةظةىل بيَت ْاؾيَ طاضِاْ بة
غةضزا بيَت).32
َطةى بووْ ؾتةنإ بة زةغىتةوة بىسةئ ،يةطىةٍَ ظاْيٓ ضاغتةقيٓة ئةوةية ،بةي
بووْ ديٗإ وةى طؿتيَو و ئىةو بةؾاْةؾى ثيَهيىسةٖيَٓٔ ،بةَىةف بىة زواى ئىةو
َكاْسويةت ْةى بة ؾيَوةيةن تط. ٖاناضةزا زةطةضِيَني ،نة بةّ ؾيَوةية خوي
بةآلّ ئةّ زيسةى ئةضةغتا تىةْيا بىة غىةض ظاْيٓى ديٗىاْ غطوؾىتيسا نىوضت
َهو ديٗاْ َطؤييـ زةططيَتةوة ،باية زةبيٓني بة قوآلي نتيَبة غياغى ْابيَتةوة ،بةي
و ئةخالقييةناْيسا ضؤوووة .وةى َيتاز دياواظى ْيية ية ْيَوإ تيَطةؾتُٓإ يىةّ زوو
َ فةيًةغوف ديٗاْة ،ئةو با منووْة ية نتيَب ئةخالق ْيهاَاخيسا ناتيَو باغ ضؤي
ئةخالقيُإ با زةنات ،زةَييَت( :ييَطةزا -وةى ية بابةتةناْ تطيؿىسا -ثيَويػىتة بىة
فانتةنإ يإ زياضزةنإ وةى ئةوةى نة زةضزةنةوٕ زةغت ثيَ بهةئ ،ثاف ئةوةى نة
َاظييةنإ طفتوطا زةنةئ ،زيَني ضاغىت باوىووْة باوةنىإ زةغىةمليَٓني. نيَؿة يإ ئاي
33
ئةَة ئةطةض بتواْني ئةّ ناضة بهةئ) .
بةّ َاْايةف ئةضن فةيًةغوف ئةخالق ى ئةضةغىتا ئةوةيىةٖ :ةغىتيَت بىة
ضظطاضنطزْ ٖةض باوووٕ و ثيَوةضيَه باوى ئةخالق ية ٖةض خةوف و زشيةنييةى يإ
ْاضِووْييةى نة تيَهي بسات يإ بيؿيَويَٓيَت ،ثيَؿيواية نة ضاغت تيايسا ية ثيَؿرتة ية
َة .ئةَةف واتة ئةخالق ئةضةغتاي بىة ضازةيىةن ظؤض تةقًيسيياْةيىة ،وىوْهة ٖةي
َ بايىإ .ئىةو َسةغيتَ بة ضووْهطزْةوةى َاْا باوةنإ و ٖيَٓاْةوةى ثاغاوى ئىةقً ٖةي
َهو بطِوايىةن ثتىةوى ثيَي وا ْيية نة ثيَويػتة ديٗإ بة ؾىيَوةيةن تىط بيَىت ،بىةي
بةوةية ،نة زؤخ باو-ئيَػتا ،باؾرتئ ؾيَوةية با بووْ ؾتةنإ .دا ؾىتةناْ ْيَىو
ديٗاْ غطوؾت بٔ ياخوز ديٗاْ ناَةآليةت .34زواتط زيَيٓة غىةض باغى منووْىة
ثطانتيهييةناْ ية باياياشياؾسا.
ئةوةْسة ٖةية ئةضةغتا بة ؾيَوةيةن زؤطُاتيهيياْة بةّ زيسة َوسافيعناضييىةى
َهو ثاغاوى خاى ٖةبووة .ئةويـ ئةو وةظيفةيةية نة ؾتيَو ئةااَي وةضْةططتووة ،بةي
25
زةزات (ئةَةف بريؤنةيةنة ية ئةفالتوْ َاَاغتاى وةضططتووة) .35ئةضةغتا ثيَيواية
بووْ ٖةضؾتيَو بةو ؾيَوةيةى نة ٖةية يةبةض بووْ وةظيفةيىةن زيىاضيهطاوى ئىةو
ؾتةية ،ئةطةض وةظيفةنةى ية زةغت بسات ،ثاغاوى بووْيؿ ْاَيَٓيَتٖ .ةَوو ؾتيَو
َطةية ية غةض ٖةغتاْ بةو وةظيفةية بة باؾىرتئ وةظيفةى خاى ٖةيةَ ،اْةوةؾ بةي
ؾيَوة .ية غةضةتاى نتيَب (غياغةت) زا زةَييَت( :ثيَٓاغةى ٖةض ؾتيَو بة وةظيفةنةى
و تواْاى ضاثةضِاْسْ ئةو وةظيفةية زةبيَت ،ئةطىةض ؾىتيَو ْىةتواْيَت وةظيفىةى خىاى
َيَني نة ٖةَإ ؾتة ،با ٖةَإ ْاويؿ ٖةبيَت).36 ديَبةديَبهاتْ ،ابيَ بً
َى ططْطى يىة فةيػىةفةى ئةضةغىتازا ٖةيىة ،يىة ئاواف بريؤنةى وةظيفىة ضؤي
َىةتيَطةؾتُٓإ ية ٖةضزوو ديٗاْ غطوؾت و ناَةآليةت .ثىاف نىةَيَو ئىةّ خاي
ظياتط ضووٕ زةنةيٓةوة.
زةبيَت بعاْني وةْس زاخواظييةن ثيَويػت و ثيَؿيٓةي ٖةٕ ،تىا بتىواْني زةضنى
َيَني ؾتيَو ثةيوةْسى بة ؾتيَه تىطةوة ٖةبووةنإ بة ثيَ وةظيفةيإ بهةئْ .اتواْني بً
ٖةية ،تةْيا بة وةظيفةنةيسا ْةبيَت .ئةَةؾة ٖاناضى ئةوةى ،نة بةؾىةناْ دةغىتة
باؾرتئ منووْةى ئةو ؾتاْةٕ نة يةضِووى وةظيفةوة برييإ ييَسةنةيٓةوة .ئةطىةض ططميىإ
وةظيفىىةى ٖىىةبووة ظيٓىىسووةنإ (بىىة داضيَىىو) ٖاوتىىا بيَىىت يةطىىةٍَ وةظيفىىةى ؾىىتة
ْاظيٓسووةنإ (زةغتهطزةنإ) ،ثيَويػتة يىة ئاغىت ثةيوةْىسييإ بىة يةنىةوة و بىة
ديٗاْيؿةوة وةى طؿتيَو تةَاؾاى بهةئ .ئةضةغتاف ئىةّ دىاضة زيسطايىةَإ بىا
ديٗإ ثيَسةبةخؿيَت.
ٖةض وةْسة ئةضةغتا ززإ بةوةزا زةْيَت ،نة زميانطيتاغ فةيًةغىوف غطوؾىت
زةيعاْ زياضزة غطوؾتييةنإ ظةضووضٕ ،يةطةٍَ ئةوةؾسا ضةخٓىةى ييَىسةططيَت ،وىوْهة
وةَه َةبةغت يإ ئاَاا ثؿتطويَ خػتووة .زةَييَت( :ضِاغتة زميانطيتاؽ ٖىاى
ئاَااىىةني -العلوو والئية وو و-ى ثؿىىتطويَ خػىىتووة ،وىىوْهة ٖىىةَوو ثطؤغىىة
غطوؾتييةناْ زاوةتة ثاٍَ ظةضووضةت .ضاغتة نة ظةضووضئ ،بةآلّ ٖاناضى بةّ ؾيَوةية
بووْيإ يةبةض َةبةغتيَه زياضيهطاو يإ ٖايةن ئاَااةنيية ،ياخوز با ئةااَساْ
26
َةتيَهساٖ ،يض ؾتيَو ْابيَتة ضيَطط يةبةضزةّ ؾتةناْسا تىا بىةو
باؾرتئ ناضة ية ٖةض ساي
ؾيَوةيةى خايإ بٔ).37
زةضبطِيٓ ناتاي غةضاُإ با ؾتيَه ططْط ية ضيَباظى ئةضةغتازا ضازةنيَؿيَت،
ئةويـ تيَطِواْيٓ ٖرياضنيياْةية با طةضزووٕ .طةضزووٕ ى ئةضةغتا ضيعبةْىس نىطاوة،
ية بيَ طياْةوة با ضووةى ،ثاؾإ با ئاشةٍَ و ئيٓذا با َطؤ .زواى َطؤ يـ يىة تةْىة
ئامساْييةناْةوة با خواوةْىس .بىة ؾىيَوةيةن غىةضبةضةو شووضاْىة (تكىاعسى)ى وضز
َيَت ية ٖةضزوو ديٗاْ غطوؾت و ٖوْةضيساٖ ،38ةَيؿة زاضِيَصضاوة .باية تواْيويةت بً
زةبيٓني ئةوةى خواضةوة ية بةضشةوةْسى ئةوةى غةضةوةى خايساية .تةْاْىةت ْةفػىيـ
بةؾ ْعّ و باآلى ٖةية ،بةؾ باآلى يةبةض ئةقآلْ بووْيةت نة باآلية .خىوزى ئىةّ
بٓةَايةف زةؾيَ زابةف ببيَتة غةض زوو بةف :يىةْ تيىاضي و يىةْ نطزةيى .
ئةطةض بةؾةناْ ْةفؼ ٖىةَإ ضيعبةْىسييإ تيَىسا بيَىت ،ئىةو نىات ثيَويػىتة ئىةو
وا نيياْةؾ ئةااَي زةزةٕ ئةو ضيعبةْسيةيإ تيَسا بيَت .39ئةَةف ضيَطة خاؾىهةض
بوو باى تا بطاتة ضيَػا بة ْاوباْطةنةى( :غطوؾت ٖيض ناضيَه بيَٗوزة ْانات).
َسةٖيَٓذني:ييَطةوة ،ية تياضى ظاْيٓ ئةضةغتاي وةْس تيَبيٓييةن ططْط ٖةي
-1ظاْني بة ٖةغت زةغت ثيَ زةنات ،بةآلّ ئةوة بة ظاْػت ْاشَيَطزضيَت ،ووْهة
بة ٖةْسةنيُإ زةطةيةْيَت ،ية ناتيَهسا ظاْيٓ ضاغتةقيٓة ظاْيٓ ٖةَةنيية.
-2ظاْيٓ ضاغتةقيٓة ظاْيٓ فةيػةفيية ،بةوة ية ؾاضةظاي ديا زةبيَتةوة ،نة بة
َهو زةثطغيَت :باو وةْس ظاْياضييةن خيَطا ية غةض وةْس زياضزةيةى ضاظى ْابيَت ،بةي
ؾتةنة بةّ ؾيَوةية بوو ،بة ؾيَوةيةن تط ْةبوو؟!
-3ئةَةف واتة ظاْيٓ فةيػىةفي بىة زواى ٖانىاضزا زةطىةضِيَت ،تىا ظةضووضى
َي ؾاضاوةية ية ثؿتةوةى ؾتةنة. بووْ ؾتةنة بػةمليَٓيَت .ئةّ ٖاناضة بٓةَاى ئةقً
بةّ ؾيَوةيةف ظاْيٓ ضاغتةقيٓة ،ظاْيٓ ئةو ظةضووضةتةية نة ديَطرية و ْاطاضِيَت.
27
-4ئىىةّ زيىىسة بىىا ظاْىىني بىىة غىىةض ديٗىىاْ غطوؾىىتيسا زةغىىةمليَت و ٖىىةبووة
غطوؾتييةنإ ييَو زةناتةوةٖ ،ةض وةى بىة غىةض ديٗىاْ َطؤييؿىسا زةوةغىجيَت و
زياضزة ناَةآليةتييةناْيـ ييَو زةزاتةوة.
-5با ئةوةى بتواْني بةّ ظاْيٓة بطةئ ،زةبيَىت وىةْس بريؤنةيىةن بٓىةضِةتيُإ
ٖةبيَت و ييَيإ تيَبطةئ ،نة وةى نًيٌ وإ با ئةّ ضيَباظة .ئةواْيـ:
أٖ -رياضنييةت طةضزووٕ.
ب -بريؤنةى وةظيفة.
زٖ -ةيو و فاضّ (ويَٓة).
ئةَاْةف بة وضزي ية بةؾ زاٖاتووزا باؽ زةنةئ ،تا بعاْني وىإ ئىةّ نًيىٌ
يإ بريؤناْةى بة غةض ديٗاْ شْسا ثطانتيو نطزووة .ئةو ٖةض ية غةضةتاوة زةيىةويَت
ظاْيٓيَه فةيػةفي ية غةض شٕ ٖةبيَت ،واتىة بعاْيَىت باوى ظةضووضيى بىا زؤخى
َييىة ناَةيىة نىة ثيَويػىيت زةنىات شٕ ناَةآل يةتي شٕ ئاوا بيَت؟ ئةو ثاغاوة ئةقً
ثاؾهاى ثياو بيَت؟ ٖةضوةٖا با ئةوةى ثطانتيو نطزْ بريؤنةى ٖرياضنييةت بة غىةض
خيَعاْيؿسا ببيٓني ،ثياوى بة باآل زازةْا و شْيـ بة ْعّ (ئةوةؾ ْعَىة يىة خعَىةت
ئةوةى غةضةوةى خايساية) .ثاؾإ وإ ثياو بوو بة ٖةيو و شْيـ بة فاضّ ،شٕ َازة
َي . و ثياويـ بٓةَاى ئةقً
بةّ ؾيَوةية وةظيفىةى شٕ زيىاض زةبيَىت .بىة نىوضت بىا ببيىٓني وىإ ئةضةغىتا
َيتافيعيهةنةى ٖيَٓاوة و بة غةض ديٗاْ شْسا ثطانتيه نطزووة ،ئةَىةف ٖىةَإ
تيَبيٓةنةى ف طاْػيؼ بيهاْة (ية غةض ثةيوةْسى ياشيو و فةيػةفةى غطوؾت) ناتيَو
ئةضةغتا فةيػةفةى غطوؾت نطزووة بة ؾويَٓهةوتة و خعَةتهاضى ياشيىو ،بةَىةف
نطزية تويَصيٓةوةيةن ديَطةى َؿتوَطِى ظؤض ،نة غوزيَه ئةوتاى ييَ ْةَايةوة).41
28
بةشى دووةم
ثاية ميتافيزيلييةكان
29
يةكةم
هرياركييةتى طةردوون
وةى ئاَاشةَإ ثيَسا بة ضاى ئةضةغتا( :غطوؾت ٖيض ناضيَه بيَٗىوزة ْانىات).
طةضزووٕ ظؤض بة وضزي ضيَهدطاوة -ثًةبةْسي نطاوةٖ ،ىةبووةناْ ْاويؿى ب ةثيَى
َىة و نةَونوضتييىةى ضيَهدػىتووة: ضيعبةْسييةن غةض بةضةو شووضاْة ،بةبيَ ٖيض ٖةي
َيَني ئيَُة ٖةَيؿة خاَإ ية ٖةضزوو ديٗاْةنةزا :ديٗىاْ (يةبةض ئةَةف زةتواْني بً
غطوؾت و ديٗاْ ٖوْةضى يةبةضزةّ ضيعبةْسييةنسا زةبيٓيٓىةوة ،نىة تيايىسا ئىةوةى
ْعَة ية بةضشةوةْسى ئةوةى ية خاى باآلتطة ٖةية ،ئةوةؾ باآلية يةبىةض ئىةو بٓىةَا
َييةية ،نة تيَيساية .41)...ئةطةض ية ْيَو ٖةبووةناْسا يىة ْعَىةوة بىةضةو بىةضظتط ئةقً
تةَا ؾا بهةئ ،زةتواْني ئةّ بٓةَايىة ببيىٓني .بى َي طياْىةنإ (نىة ْىعَرتئ ثًىةى
ٖةبووةنأْ) ية خعَةت ضووةنىسإ ،واتىة (ضِووةى) يىة غىةض ئىةوإ زةشى و طةؾىة
زةنات و ٖةْاغة زةزات .تا ثًةيىةنيـ ب ىيٓة غىةضةوةٖ ،ىةَإ بٓىةَا زةبيىٓني.
َيَني ضووةى ية ثيَٓاوى طياًْةبةضاْسا ٖةية ،طياًْةبةضاْيـ
ئةضةغتا زةَييَت( :زةتواْني بً
َ نيَىويـ بىا َ با زابيٓهطزْى خىاضاى و ئىاشةي َ َاي با خعَةت َطؤ ٖةٕ :ئاشةي
ثاؾاى ،يإ زةتواْيَت با َةبةغت دياواظ بةناضيإ بٗىيَينَ .ئةطىةض غطوؾىت ٖىيض
ناضى بيَٗوزة ْةنات و بيَ نةَونوضت بيَت ،زةتواْني يةَىةوة بطةيٓىة ئىةوةى ،نىة
َكاْىسووة) .42نةواتىة ٖىةَوو ٖىةبووةنإ يىة ٖةَوو ؾتيَه با خعَةت َىطؤ خوي
خعَىةت َطؤ ىسإ ،وىىوْهة يىة غىةضووى ٖةَووياْةوةيىىة (يىة يوتهىةى ٖىىةضةَ
ٖةبووةناْساية) يىاخوز بىاآل تطئ ٖىةبووة يىة ْاووىةى شيَىط ٖةغىاضةى َاْطىسا ،يىة
ٖرياضنييةت طةضزووْسا.
بةآلّ ئةطةض ٖرياضنييةتيَ و يىة طةضزووْىسا ٖىةبيَت و ئىةوةى بىة غىةض ٖىةبووة
َازييةناْسا زةوةغجيَت ،بة غىةض َطؤ ةناْيؿىسا ب ةغىجيَت ،ئىةو نىات ثيَويػىتة
31
ٖرياضنييةتيَه ناَةآل يةتيـ ٖةبيَت ،واتة ية ْيَو خوزى ديٗاْ َطؤ ةناْسا ،واتىة
ييَطةؾسا َطؤ ةنإ ثًة و منطةيإ ٖةبيَتٖ ،ةْسيَهيإ ية ٖةْسيَه تطيىإ بىاآلتط بىٔ،
ضيَو بةو ؾيَوةيةى ية طةضزووْسا ٖةيةٖ .رياضنييةتيَو ية ْيَوإ طة ْسا ٖةية ،ووْهة
ويػت غطوؾت واية ،نة داضة دياواظييةن يةو ؾيَوةية ٖةبيَت ،بةوةى ٖةْىسيَهيإ
ظيطةنييةن نةّ و دةغتةيةن بة ٖيَعيإ ٖةبيَتٖ ،ةْسيَه تطيؿيإ ؾياوى شيىاْ
َهاْيَو ٖةٕ بة غطوؾت ئاظازٕ و ٖةْىسيَهيـ بىة غياغةت بٔ .ئةطةض واف بيَت ،خةي
43
َةن بانوض و ئةوضوثا ئاظإ باية نىةؽ ْاتواْيَىت غطوؾت نايًةٕ( .طة ْ بةغتةي
ئاظازييإ ييَ ظةوت بهات ،بةآلّ ظيطةني و ناضاَةي و غيػتةَ غياغةت باؾيإ
َنب .ضؤشٖةآلتييةنإ ظيطةى و ناضاَىةٕ،ْيية ،باية ْاتوأْ بة غةض زضاوغيَهاْياْسا ظاي
بةآلّ ئاظا ْني ،باية ٖةَيؿة زؤضِاو و بة نايًىةنطاوٕ .بىةآلّ طىةىل ياْىاْ ٖىةضزوو
غيفةت ئاظايةت و ظيطةنييإ تياية ،ثيَطةى وآلتةنةؾيإ نةوتووةتة ْيَواْ ئةو زوو
يةْةوة ،باية ئاظازى خاى زةثاضيَعيَت ،ئةطةض يةنططتوف بيَىت زةتواْيَىت بىة غىةض
ٖةَو يةنسا ظاٍَ بيَت) .44نةوابيَ تان ياْاْ ئاغا و ئاظازة و بيىاْي (بةضبىةضى)ف
نايًةى ئةوة ،ووْهة تان ياْاْ بطاى ياْاْ خىاى بىة نايًىة ْاططيَىت .ئةَىةف
َبصيَطزضاوة (ايؿعب املدتاض) نة ئةضةغىتا وةى غىةضةتايةن ٖةَإ بريؤنةى طةىل ٖةي
ٖةَىىةن ظةضووضي ى غىىةيطى زةنىىات و ْىىةيتواْيوة ْىىةضيت غىىةضزةَةنةى خىىاى
تيَجةضِيَٓيَت.45
نةواتة ٖرياضنييةتيَو ية ْيَوإ طة ْسا ،واتة ية ْيَوإ خىوزى ضةطىةظى َطؤييىسا
ٖةيةٖ .ةياْة (وةى ياْاْييةنإ) بةضظ و باآلية و ٖةؾياْة (وةى بةضبةضييةنإ) واتىة
غةيطة ياْاْييةنإ بة طؿت ْ ،عّ و غونٔ .باية ية نات ٖيَطؾةنةى ئةغهةْسةض بىا
غةض ضؤشٖةآلتْ ، 46اَةيةن با ْووغيوة و تيايسا ئاَاشطاضى زةنات ،نىة ديىاواظى
َةنطزْىسا يىة ْيَىوإ ياْىاْ و بةضبةضييةناْىسا( :وةى غىةضنطزةيةى بهات يىة َاَةي
َةى ضؤشٖةآلتييةنإ َةى ياْاْييةنإ بهة .بةآلّ وةى ئاغا-خاوةٕ نايًةَ -اَةي َاَةي
47
بهة ،ووْهة بةضبةضييةنإ بة غطوؾت خايإ ًَهةو ياْاْييةنأْ) .
31
ووْهة ياْاْييةنإ ئةو طةيةٕ نة ٖةضزوو غيفةتة وانةنةيإ تيَساية :ظيطةنى و
ئاظايةت ،ياخوز ناضاَةي و ضؤسيَه بةضظ ،ئةّ غيفةتاْةف وايىاْهطزووة ٖةَيؿىة
ئاظاز بيَت ،بتواْيَىت غيػىتةَيَه غياغى ْايىاب زابٓيَىت ،ئةطىةض يىةنططتوي
غياغةت ٖةبووايىة زةيتىواْ سىونُ طىة ْ تىطيـ بهىات .بىةآلّ ٖىةَإ ئىةّ
دياواظيياْةى ْيَوإ ياْاْييةنإ و طىة ْ تىط ،يىة ْيَىوإ خىوزى ياْاْييةناْيؿىسا
َه يةنػأْ :49ثازؾىا و ثيىاويَه ئاغىاي ، ٖةٕ .48ئةطةض نةغاْيَو ثيَياْواية خةي
ئاغا و نايًىة ،شٕ و ثياو يةنػأْ ،ئةواْة يىة وةُٖىسا زةشيىٔ ،وىوْهة ى ئىةوإ
َهو يىة شَىاضةى ئىةو نةغىاْةزا ديىاواظٕ ،نىة ئةَاْة ْةى ية داض (ْىو)) زا ،بىةي
َة يةطةٍَ يةى نةؽ يإ شَاضةيىةن نىةَ َسا زةنةٕ .ئةطةض َاَةي َةيإ يةطةيَاَةي
َهيسا بهات ،ئةوا ئاغا يإ خاوةٕ نايًةية .ئةطةض شَاضةيةى يةوة ظياتط بٔ ،ئةوا خةي
َةَهيسا َاَةي غةضؤى خيَعاْة .بةآلّ ئةو نةغةى يةطةٍَ شَاضةيةن ظؤض و بةضواوى خةي
َةت ياخوز ثازؾاية .ئةَةف تياضةيةنة ْاؾىيَت زةنات ،ئةوا غياغ يإ ثياوى زةوي
َهاْةزا وةْس دياواظييةن دةوٖةضي ٖةية.51 ضاغت بيَت ،ووْهة ية ْيَوإ ئةّ خةي
بىىةّ ؾىيَوةية و ٖىىةض يىىة غىىةضةتاوة ،ظؤض ضاؾىىهاواْة و بىىة ئاؾىىهطا ،ئةضةغىىتا
َطاى ضايسةطةيةْيَت نة ٖرياضنييةتيَه ناَةآليةت و غياغ ية ْيَوإ خوزى ناَىةي
ياْاْيؿسا ٖةية .غطوؾت ية ٖةَوو ديَطةيةنسا دياواظى خػتووةتة ْيَوإ باآل و ْعّ،
ْةفؼ و دةغتة ،ئةقٌَ و ؾةٖوةتَ ،طؤ و طياًْةبىةضإ و ْيَىط و َىيَ وة .يىة ٖىةض
ديَطةيةنيؿسا ئةّ دياواظيياْة ية ْيَوإ زوو ٖةبووزا ٖةبٔ ،يىة بةضشةوةْىسى خايىإ
زةبيَت ،نة يةنيَهيإ سونِ بهات و ئةويرتيإ ًَهىةض بيَىت .غطوؾىت ويػىت يىة
َكاْسْ ئةّ دياواظيياْةية ية ْيَوإ َطؤ ةناْسا ،يةنيَهيإ بة ٖيَع زةنات و تواْاى خوي
ناضنطزْ ثيَسةبةخؿيَت ،ئةويرتيإ ظياتط بىا نىاضى غياغى ؾىياو زةنىات ،ييَىطةوة
ٖةْسيَو بة غطوؾت خايإ ئاظازٕ و ٖةْسيَهيؿيإ بة غطوؾت نايًةٕ.51
ططْطة ٖةَيؿة ئةوةَإ ية ياز بيَت ،نة ئىةّ (بٓىةَاى ْايةنػىاْ ) يىة يىإ
َهو بٓةَايىةن بٓةَاى باآل و ْعّ و سانِ و َةسهوَيية ،زةغتهطزى َطؤ ْيية ،بةي
32
غطوؾتيية ،باية ية ْيَوإ ٖةَوو ٖةبووةناْسا ٖةيةٖ .ةبووة بىيَ طياْىةنإ ْىعَرتئ
ثًةٕ ،باية زةبيٓني ية يةٕ بووْةوةضة ظيٓسووةناْةوة سونِ زةنطئَ .ئةَاْةف زةبٓىة
َكة ية ثًةبةْسي غطوؾتيسا ،ووْهة ية زوو ضةطةظ (عٓكط) ثيَهسئَ (ْىةفؼ يةنةّ ئةي
52
و دةغتة) يةنةَيإ بة غطوؾت خاى سانُة و زووةَيؿيإ َةسهوّ .تةْاْةت ية
ْيَوإ ئةّ ٖةبووة غطوؾتيياْةؾسا ٖةياْة ظيٓسووة و ٖةياْىة بىيَ طياْىة ،ئةْىساَ و
ْائةْساَييإ تيازاية .تياياْسا (بة داضيَو ية يةقيٓةوة) زوو داض زةغةآلت زةبيىٓني،
يةنةَيإ ية زةغىةآل ت ئاغىا بىة غىةض نايًةناْييىةوة زةوىيَت ،زووةَيؿىيإ يىة
زةغةآلت غةضؤى بة غةض ٖاوآلتيياْسا زةويَتْ :ةفؼ بةو زةغةآلتةى ئاغىا سىونُ
َيـ بةو زةغةآلتةى غةضؤى سىونُ ؾىةٖوةت زةنىات .53يىةّ دةغتة زةنات ،ئةقً
َياْةيةزا ئةضةغتا وةى بٓةَايةن غووز بةخـ باغ بٓةَاى ْايةنػىاْ زةنىات:
(با دةغتة خاى باؾرتة نة ْةفؼ سونُ بهاتٖ ،ةضوةٖا غطوؾت و بة غووزيؿىة
َ بهات .ية ناتيَهسا بٓةَاى يةنػاْ َ ووٕ ية زةضووْسا ئةقٌَ ناْرتؤي نة يةْ ٖةي
يإ ثةيوةْسييةن ثيَ ةواْة (واتة نايًةنإ سونِ بهةٕ) بىة بىةضزةواَي ظيىإ بىة
ٖةضزوو زةطةيةْيَت.
بة ٖةَإ ؾيَوةى ثةيوةْسى ْيَوإ ْةفؼ و دةغىتة ،ئىةّ ٖاونيَؿىةية بىة غىةض
َي بىة غطوؾىت ثةيوةْسى ْيَوإ َطؤ و طياًْةبةضاْيؿسا زةوةغجيَت ،طياًْةبةضى َاي
خاى ية طياًْةبةضى نيَوي باؾرتة .با ٖةَووؾيإ ثيَهةوة واباؾرتة نة َطؤ سونُيإ
َةتةزا غووزى َاْةوةيإ زةغت زةنةويَت .يىة يىةن تىطةوة بهات ،ووْهة يةّ ساي
ثةيوةْسى ْيَوإ ْيَطيٓة و َيَيٓة ،بة غطوؾت خاى ،ثةيوةْسيية ية ْيَوإ يةْ باآل و
َبىىووْيَه تىىةواوة بىىة غىىةض يىىةْ
غىىةضنةوتوو بىىة يىىةْ ْىىعّ و ًَهةوىىةوة ،ظاي
َةسهوَسا ،ئةّ بٓةَا طؿىتييةف بىة ؾىيَوةيةن طؿىت بىا ٖىةَوو ٖىةبووةنإ
زةؾيَت.54
ئةطةض بريؤنةى ٖرياضنييةت ياضَةتيسةض بيَت با تيؿو خػتٓة غىةض زؤخى شٕ،
َيَنيٖ :ةَوو بريؤنةناْ تطى ْيَو َيتافيعيهاى ئةضةغىتا ٖىةَإ ئةو نات زةتواْني بً
33
ناض زةنةٕ( :ية ضاغتيسا وةَهة فةيػةفييةناْ ئةضةغتا زةضباضةى بعوتٔ و بعويَٓةض،
بووْ ٖيَعةن و بووْ نطزاضةن ٖ ،ةض وةى بريؤنةناْ ٖىةيو و فىاضّ و بريؤنىةى
وةظيفة ،ئةضةغىتا ٖىةَووياْ بىةناضٖيَٓاوة بىا ديىاواظيهطزٕ يىة ْيَىوإ ْيَطيٓىة و
َيَيٓةزا .تياضةنةؾ يةّ باضةيىةوة بىة داضيَىو ضيَػىاوة تىا يةطىة ٍَ فةيػىةفةنةيسا
بطوايَت ،باية ديانطزْةوةى ية ثامشاوةى تطى ضيَباظةنةى ناضيَه ئاغإ ْابيَت).55
بةآلّ ئيَُة تةْيا زوو بريؤنةى بٓةضِةت زةخةيٓةضِوو ،نىة يىة ناضةنىةى ئيَُىةزا
ياضَةت بامشإ زةزةٕ ئةواْيـ :بريؤنةى وةظيفة و بريؤنةى ٖةيو و فاضَٔ...
34
دووةم
بريؤكةى وةزيفة
35
َيَني وا ن غةضبةغىتاْة ،نىة شيإ(تىةْيا شيىإ)ى يةْيَو ٖةية زةؾيَت ثيَ بً
تيَسا زةضزةنةويَت ،وةى ٖةْاغةزإ و خواضزٕ و ٖةضغهطزٕ وٖ...تس .بةآلّ ئةّ شياْىة
َ ٖاوبةؾٔ تيايسا .ئةطةض َهو ضووةى و طياًْةبةضاْيـ يةطةي تايبةت ْيية بة َطؤ ،بةي
57
َيَني بة ناضيَه تايبةت بة خاى ٖةغتاوة . َطؤ بةّ ناضاْة ٖةغتا ْاتواْني بً
يةْيَه تط ٖةغىتة دياواظةناْىة ،وةى بيىٓني و بيػىة و وةؾىة و بىاْهطزٕ
وٖ...تس .ئةَاْة ضاغتة ية ضووةنسا ْني ،بةآلّ ٖيَؿتا تايبةت ْني بة َطؤ ةوة ،ووْهة
طياًْةبةضيـ ئةّ ٖةغتاْةى ٖةية .باية ٖةغتاْ بةّ وةظيفةية َاْاى تايبةت بووْ
ئةّ وةظيفةية ْيية بة خايةوة.
َيية بة ؾيَوةيةن طؿت . َي يإ شياْ ئةقً يةْ غيَيةّ و ناتاي ،وا ن ئةقً
ئةَةف تايبةتة بة َطؤ ،ضووةى و طياًْةبةض ٖاوبةؾ ْني تيايسا .بة داضيَو زةتواْني
َيَنيٖ :ةض نةغيَو بة باؾرتئ ؾيَوة بةّ وا نيية ٖةغتيَتَ ،اْاى واية بة باؾىرتئ بً
ؾيَوة بةّ وةظيفةية ٖةغتاوة و زةبيَتة َطؤ يَه باآل ،ووْهة ئاقٌ بووْ َطؤ تىةْيا
َ ئىاضةظوو و ضةفتاضةناْيؿى َ نىاْرتؤي َهو ثيَويػىتة ئىةقً بة برينطزْةوة ْابيَت ،بةي
َهو ئةخالقيـ زةبٔ. َ ْابٔ ،بةي بهات .بةَةف بيَت فةظيًةتةناْ َطؤ تةْيا ئةقً
ية غةضةتاى (ئةخالق ْيهاَاخي) زا ئةضةغتا ثيَي واية ،بةختةوةضي ئاَىاا
ناتاي ٖةَوو وا نييةن َطؤ ة ،زواتط باغ وىييةت ئىةّ بةختةوةضييىةَإ بىا
زةنات( :ضِةْطة بتواْني ثيَٓاغةى بهةئ ،ئةطةض ية غةضةتازا وةظيفةى َىطؤ بىعاْني و
زياضي بهةئ)( .ئةخالم 1197ب ،ب.)1735ٍ 2
بة ثيَ ةواْةى ٖةبووة ْعَةناْةوة ،وةظيفةى َطؤ با بة ديَطةياْىسْ ئاَاايَىو
ْيية تا خعَةت يةنيَو ية خىاى بىةضظتطى ثيَبهىاتٖ .ىةض وىةْسة َىطؤ ٖةْىسيَو
َةت ٖاوبةؾ يةطةٍَ ٖىةبووة ْعَةناْىسا ٖةيىة ،وةى خىواضزٕ و طةؾىةنطزٕ و خةغً
َةت غىةضةني ٖةضغهطزٕ ،بةآلّ بة ئةقٌَ يةوإ دياية و باآلتطة .تىا ئةَىةف خةغىً
َ ( .ئةخالم أ، َطؤ بيَت ،وانة با َطؤ بطيتيية ية شياْيَه وا ناْةى بٓةَاى ئةقً
ب .)1735ٍ 2ثةيوةْسى َطؤ بىةّ بووْةوةضاْىةوة بىا بةزةغىتٗيَٓاْ َةبةغىتيَه
36
َي واي ييَ زةنات ية خواوةْس ب يَت ،نة ٖةَوو زياضيهطاوةٖ .ةض وةْسة تواْاى ئةقً
َييسا بة غةض زةبات ،بةآلّ با بةزيٗيَٓاْ َةبةغت خاى نىاض شياْ ية تيَطِاَاْ ئةقً
زةنات ْةى ٖى خواوةْىس .ئاَىاا ئىةو بةختىةوةضى خايىةت ْىةى ثطِنطزْىةوةى
ثيَويػتييةناْ ئةواْ تط.58
ئةو وؾةيةى ئةضةغتا با َطؤ ية ضووى غطوؾت و وةظيفةوة بىة زضيَىصاي شيىاْ
بةناضيسةٖيَٓيَت ،وؾةى ()Anthroposة .ئةَةف وؾةيةن ياْاْيية َاْاى بىووْ
َطؤي زةزات .بةآلّ ٖةض ظوو يةوة تيَسةطةئ ،نىة نةَيٓةيىةن نىةّ يىة ضةطىةظى
َطؤي ،بة ضاى ئةضةغتاَ ،اْاى ئةّ وؾةية زةياْططيَتةوة ،ئةواْيـ (ثياواْ ياْاْي
َيَت فةظيًةتة َطؤييةنإ .ووْهة ئاظاز)ٕ .باية ططوثيَه نةّ بةؾساضٕ يةوةى ثيَي زةي
َهو فةظيًةتىىةنإ فةظيًةتىىةنإ يىىةنيَو ْىىنيَ ،طؤ ىىةناْيـ يىىةنيَو ْىىني ،بىىةي
ٖرياضنييةتيَهيإ ٖةية بة ٖةَإ ئةو ؾيَوةيةى ٖرياضنييةت َطؤ ةنإ ،نة ئةضةغتا
َطاى ياْاْيسا ضيعبةْسى نطزووٕ.59 ية شيَط ناضيطةضي ْةضيت ئةو غةضزةَةى ناَةي
ئةّ نةَيٓةيىة (زةغىتةبصيَطى َطؤيى )ٕ ،يوتهىةى َىطؤ ٔ ،وةظيفىةيإ تىةْيا
َي ثةتي يإ خاوىواْسْة بىة خواوةْىسةنإ ،ثيَويػىتيإ بىة غىاَإ و تيَطِاَاْ ئةقً
ٖاوضِيَ و نات بةتاٍَ ٖةية .ئاؾهطاية ٖةْسيَو ناضوباض ثيَويػت بة خعَىةت ئىةواْ
تط ٖةية .ييَطةوة ئةضةغتا -بة ثيَ بٓةَاى َةبةغىتطةضاي (الئية و و) -ثيَىي وايىة
ظؤضيٓةى َطؤ ةنإْ ،ةى تةْيا طياًْةبةضإ ،بة غطوؾىت خايىإ بىةضةو ئىةوة زةضِؤٕ
ببٓة ئاَطاظيَو با زابيٓهطزْ ثيَويػت و ئاغوزةي با نةَيٓةنة ،تىا بتواْيَىت بىة
َييةوة بة وةظيفةى خاى ٖةغتيَت و ية تيَطِاَاْ خاى بةضزةواّ بيَىت .ييَىطةوة خاؾشاي
زةبيٓني ٖةضو شٕ و نايًة و ثيؿةطةض و زاضتىاف و نةغىاْ تىطى ويَٓىةى ئىةَيإ
ٖةيةٖ ،يض ْني دطة ية وةْس ئاَطاظيَه ياضيسةزةض نة ياضَةت َىطؤ زةزةٕ (َىطؤ
بة َاْا ظؤض بةضتةغهةنةى) تا بة باؾرتئ ؾيَوة بىة وةظيفىةى خىاى ٖةغىتيَت ،تىا
ئةوثةضِى بةختةوةضي خاى زةغتةبةض بهات.
37
ئاوةٖاف وضزة وضزة بريؤنةى (وةظيفة)ى ئةضةغتا ضووٕ زةبيَتىةوةٖ .ىةضوةٖا بىة
ضووْ ية ثةيوةْسى ْيَوإ ئةو نةغاْةؾسا زةضزةنةويَت نىة ثيَىي وايىة بىة غطوؾىت
خايإ سانِ و َىةسهؤَ :وةى شٕ و َيَىطز ،ئاغىا و نايًىة وٖ...تىس و وةظيفىةى
َةى با ٖةض تانيَو و ئةو تواْا و ئيُهاْياتةى ٖةضيةنةيإ زةضزةنةويَت ،يةطةٍَ ئةو ضؤي
َطةٖيَٓاْةوةنىةى ٖةيةت ،نة ظؤض دياواظة يةطىةٍَ نةغىاْ تىطزا( :ئىةّ بةؾىةى بةي
َطةٖيَٓاْةوةى زةضباضةى نايًة) .غةضةضِاى ئةوةى نايًة بة يةْيَه دةوٖةضيية ية بةي
ئاَيَطيَو يإ ئاَطاظيَه ظيٓسوو زازةْطيَت ،ئةضةغتا ثيَي واية ناياليةت بىا ئاغىا و
با نايًةف بةغووز و زازثةضوةضاْةية ،ثةيوةْسييةنةيإ ية بٓةضِةتىةوة بىا ثاضاغىتٓ
خاياْة ،ئةَةف وىوْهة غىووزيإ يةنىة و بةضشةوةْسيؿىيإ ٖاوبةؾىة( .غياغىةت
-1255أ،ب).61
ية ضاغتيسا ئةطةض يةطةٍَ ئةضةغتا بةضزةواّ بني ،زةبيٓني غووزى ٖاونيَؿىةنة بىة
ثًةى يةنةّ با بووْةوةضة بةضظةنةية .باية زةَييَت :ثةيوةْسى ْيَوإ ئاغا و نايًىة يىة
دةوٖىةضزا بىا غىووزى ئاغايىة و وةى ضوونةؾىىيـ بىا نايًةيىة ،ئةطىةض مباْىىةويَت
َيٓةوة( .غياغةت -1278ب) .بةّ زةغةآلت ئاغا بةضزةواّ بيَت ،ثيَويػتة نايًة بٗيًَ
ؾيَوةيةف ئةضةغتا بةضزةواّ زةبيَت ية قػةنطزٕ ية غةض ٖىةض دىووتيَه (ْيَىو ئىةو
ثةيوةْسييةى ثيَيواية ْابيَت غووزةنةى زابةؾبهطيَت بىة غىةض يةْةناْىسا ،وىوْهة
غووز با يةْة باآلنةية .ية قػةيةن ضووٕ و ضاؾىهاوزا زةضبىاضةى شٕ و زةغىةآلت
ثياو بة غةض شْاْسا زةَييَت :زةؾيَت َةسهوّ ب ويَٓني بة زضوغتهةضى ْةى و سانُيـ
بةو شةْياضةى نة ْ-ةي-ةنة زةشةْيَت().غياغةت-1277 -ب).
ئةوةى َةتطغيساضة ،ئةضةغتا ئةَة بة ؾتيَه غطوؾت زازةْيَت .غطوؾتيَو نة
ٖىىيض نىىاضيَه بيَٗىىوزة ْانىىات ،ئىىةو ٖىىةبووةناْ بىىةو ؾ ىيَوةية ضيعنىىطزووة ،بىىا
ٖةضيةنيَهيؿيإ وةظيفةيةن زاْاوة تا ية خعَىةت ئىةوةى غىةضةوةى خايىسا بيَىت.
ئاوةٖاف (بة سونُ غطوؾت) شْإ يىة ثيىاوإ ْىعَرتٕ و وةظيفىةيإ خعَىةتهطزْ
ثياواْة .باية غطوؾتيية ئةطةض ثياوإ سونُيإ بهةٕٖ .ةَوو ئىةّ وةظيفىة و ثًىة و
38
زؤخاْةف بة سونُ غطوؾةْ ،ةى ْةضيت ياخوز غاييهطزْةوة .ييَطةوة زشايةتييةن
غةضغةختاْةى غافيػتاييةنإ زةنات ،ووْهة ئةوإ ثيَيإ وابووة ٖةَوو ئةّ زؤخىة
ناَةآل يةتيياْة ،بة بةٖا ئةخالقييةناْيؿةوة ،ظازةى خوو و ْةضية .ئةّ زؤخاْىة ى
ئةضةغتا ،تةْاْةت ئةطةض بةضٖةَ ْةضيتيـ بٔ ،نةو يةطىةٍَ زووباضةبووْةوةياْىسا
زةبٓة غطوؾت . 61ئةطةض ْاواضبني ْةضيتة غطوؾىتييةنإ وةضطىطئ ،بىة ضاى ئةضةغىتا
ضؤشيَو زيَت ،تيايسا ئةااَساْ ناضى باؾةَإ زةبيَتة غةضواوةى وىيَص وةضططتُٓىإ.
َيَىت( :باْطةؾىةى ئةَةف ئةو وتةيةى ٖاًَيَتُإ بري زيَٓيَتةوة ناتيَو بة زايهى زةي
َطِةم و
فةظيًةت بهة ئةطةض ْةؾتواْ ئةااَ بسةيت ،ووْهة ْةضيت غتةَهاضيَه زي
َسةيوؾيَت). ناضيطةضة ،بة داضيَو ئةقٌَ ٖةي
بة ٖةَإ ؾيَوة ئةضةغتاف زةَييَت( :بىا ْىةضيتيـ ٖىةض وايىة ،وىوْهة ئىةوةى
زةبيَتة ْةضيت ،بة داضيَو زةبيَتة غطوؾت .ية ضاغتيسا ْةضيت و غطوؾت ٖاو ؾىيَوةٕ،
ووْهة زووضى ْيَواْيىإ (ظؤضدىاضٖ ،ةَيؿىة) ظؤض ْييىة .غطوؾىت يةطىة ٍَ بريؤنىةى
ٖةَيؿةزاية و ْةضيتيـ يةطةٍَ بريؤنةى ظؤضداضزاية).62)3 - 1371(...
ئاوةٖاف ئةضةغتا بة ئاظازييىةن تىةواوةوة ،يىة خىوو و ْىةضيت ئىةو ناتىةى
َةتة بىةَطانةيةوة زةطواظيَتةوة غةض ئةوةى ظطُان و غطوؾىتيية و زشى خةغىً ناَةي
زةغتٗاتووةناْة(.بةضاوضزى ئةخالم -1113أ بهة).
39
شيَيةم
هةيوال و فؤرم
42
تةوةرى دووةم
منوونة ثراكتيكييةكان
بةشى يةكةم
ميَيهة و بايؤلؤذيا
43
44
يةكةم
بايةخدانى ئةرةشتؤ بة بايؤلؤذيا
ئاغايية ئةطةض ئةضةغتا ططْط بة باياياشيىا بىسات ،تيايىسا بىة زواى منووْىةى
ثطانتيهيسا بطةضِيَت با تياضةناْ زةضباضةى وةظيفة و ٖرياضنييةت و فىاضّ و ٖىةيو
وٖ...تس ،بة داضيَو نة تياضةنةى زةضباضةى شٕ ثؿت ضاغت بهةْةوة .باون ئةضةغتا
(ْيهاَاخاؽ) ية خيَعاْيَو بووة ،وةْسئ ْةوة بة ثعيؿىهييةوة غىةضقاٍَ بىووٕ ،بىا
خاؾ ثعيؿىه تايبىةت ثازؾىا ئةَيٓتاغى زووةّ ،بىاثريى ئةغىهةْسةض بىوو.67
واوخؿاْسْيَه خيَطا بة ْووغيٓةناْ َاَاغتاى يةنةَسا ،باَإ زةضزةخات وىةْسة
ططْط بة باياياشيا زاوة ،بة ضازةيةى بووة بة ططْطرتئ بواضى تويَصيٓةوةناْ .ضاغتة
ئةو َةوغوعةيةن طةوضةى ٖةَوو ظاْػتةنإ بوو يىةو غىةضزةَةزا ،يىة ظاْػىت و
فةيةنٓاغ و بريناضى و غطوؾت ،بيَطوَإ دطىة يىة ظاْػىتة فةيػىةفييةنإ (نىة
ئةَةؾة ٖاناضى ْاوْاْ بة َاَاغتاى يةنةّ) بةآلّ ية باياياشيازا ثيَؿةْط بووة.68
َطاْةى ية تيَبيٓي نةغاْ تىطةوة دا يةبةض بة ٖيَعي تيَبيٓييةناْ ،يإ ئةو بةي
نايهطزبووْةوة ،ياخوز يةبةض طفتوطىا تياضييىةناْ بيَىت ،وةى ئىةوةى زةيظىس ضؤؽ
َيَت( :بة ضاغت ئةضةغتا بىةب َي ضنابىةض يىة ناْىسا ،طىةوضةتطئ ظاْىاى باياياشيىازةي
69
َع زاضويىٔ)بووة) .تةْاْىةت ظاْايىةن طىةوضةى باياياشيىاى َىازيَطْ وةى (وىاضي
زةضباضةى زةَييَت َٔ( :ييٓاياؽ و نو ييةّ زةثةضغت ،بة ؾيَوةى ثةضغىتٓ ديىاواظ.
بةآلّ ئيَػتا -بة بةضاوضز بة ئةضةغتاى ثري -ية زوو قوتاب ظياتط ْني).71
ييَطةوة َةتطغي باوووْة باياياشييةناْ ئةضةغتا زةضزةنةويَت ،نىة َاوةيىةن
ظؤض بة غةض بريى َطؤييىسا ظا ٍَ بىووٕ ،ضةْطىة زضيَىصتط بيَىت يىةو َاوةيىةى ياشيهىة
فاضَييةنةى باوبوو .تا غىةزةى ثيَؿىوو ٖىةض ظا ٍَ و ناضيطىةض بىوو ،غىةضةضِاى ئىةو
ٖةآلْةى يةو باوووْاْةيسا ٖىةٕ( :نتيَبى َيَىصووى طياًْةبىةضإ باؾىرتئ ْووغىيٓ
45
ئةضةغتاية و طةوضةتطئ بةضٖةَ ظاْػت وآلت ياْاْة ية غةزةى وواضةَ خ.ظ زا.
باياياشيا بيػت غةزة واوةضِيَ َايةوة ،تا نتيَبيَو بٓووغطيَت ؾإ ية ؾاْ بسات).71
ئةضةغتا يةّ نتيَبةزا ظياتط ية ثيَٓر غةز دىاض طياًْةبىةضى باغىهطزووة .ضةْطىة بىا
ئيَػتا ئةّ شَاضةية ظؤض ْةبيَت ،بةآلّ با ئةونات ظؤض بووة .يىة باونييىةوة تويَهىاضى
فيَطبووبوو ،با خاى ظياتط ية ثةاا طياًْةبةضى تويَ تويَ نطزووة ،بةآلّ تةْاْىةت يىةى
ؾةى َطؤ يؿ تويَ تويَ ْةنطزووة( .ضِةْطة ناضثةيةيةن تويَ تويَ نطزبيَت) ،بةآلّ
ظاْياضى ضاغتةوخاى ييَ وةضْةططتووة .72ئةو ظاْياضييةناْ يىة وىةْس غةضوىاوةيةن
داضاوداضةوة وةضزةططت :يةواْةف تيَبيٓ نةغاْ تط و ؾوإ و ضاوويياْ (طياًْةبةض
َٓسة و َاغ ) ية زةضياى ئيذة .باية ئىةو غىيَ نتيَبىة باياياشييىةى نىة باغى و باي
(َيَصووى طياًْةبةض) زةنةٕ ئةواْيـ( -بةؾةناْ طياًْةبةض) و (غطوؾت طياًْةبةض)
و (ظاوظيَ طياًْةبةض)ٖ 73ةَإ بةٖايإ ْييةٖ ،ةْسيَهيإ وةْس ئاَاشةيىةن طؿىتني
بةبيَ وضزةناضي و ضووْهطزْىةوةٖ ،ةْسيَهيؿىيإ طيَطِاْىةوةى وىةْس وىريؤنيَهٔ نىة
طةضِيسةنإ طيَطِاوياْةتةوة .74زةطيَطِْةوة ئةغهةْسةضى َةظٕ ،فةضَاْ بىة ضاووىيياْ
خاى و ثاغةواْ ضاوةناْ و ضاوويياْ تط و غةيطى ئىةَاْيـ زاوة ،نىة ٖىةضداضة
طياًْةبةضيَه ويػت ،بيَسةْيَ و ٖةض ظاْياضييةنيؿ ويػت ثيَ ببةخؿىٔ .75ييَىطةزا
ططْطة ئاَاشة بة زوو خاٍَ بسةئ:
يةنةّ :وةى ومتإ زةغتجيَو (غىةضةتا) ئىةو بٓةَاياْةيىة ،نىة ئىةقٌَ زياضييىإ
زةنات ،ئةوةتا ييَطةزا ئةضةغتا بة زواى فاضّ و َازةزا زةطةضِيَت و ئةو ٖرياضنييةتةى
بامساْهطز بة ضووْي زياضة .بة ديىاواظيهطزٕ يىة ْيَىوإ ٖىةبووة ظيٓىسووةنإ و بىيَ
طياْةنإ زةغت ثيَسةنات .بامساْهطز نة زووةَيإ ية خعَةت يةنةَياْسايىة ،واتىا
بيَ طياْةنإ ية خعَةت شياْسإ بة ؾيَوةيةن طؿت .بةآلّ ييَطةؾسا ية َةًَةنةت
شياْسا و ية ْيَوإ خىوزى بووْىةوةضة ظيٓسووةناْيؿىسا ،ديىاواظى زةنىاتٖ .ىةض يىة
غةضةتاوة بة ؾىيَوةيةن غىةض بىةضةو شووض ضيعنىطاوٕ :غىةضةتا ضووةى ،يىة غىةضووى
ئةواْةوة طياًْةبةضإ ،ية غىةضووى ئةَاْيؿىةوة َىطؤ .ثيَىوةضيـ بىا غىةضنةوتٔ و
46
شيَطنةوتٔ يةّ ثًةبةْسييةى طياًْةبةضاْسا ،بطيتييىة يىة بىطِى طىةضَ يىةو بووْىةوةضة
ظيٓسووةزا .ئةوةى ية خواضةوةى ضيعبةْسييةنةزاية ،نةَرتئ طةضَي تيَساية .زةَييَت:
(ية ثًةبةْسي ظيٓسةوةضاْسا بة طؿت ،دياواظي و ثًةبةْسي يىة ثًىةى طةضَيىسا بىة
ضووْ زةبيٓني) ( 1 -588ب) .76غطوؾتيـ ٖةْطاو بة ٖةْطاو ية بيَ طياْةناْىةوة
بةضةو ظيٓسةوةضإ زةويَت.77
زووةّ :ئىىةو زيسطايىىةى ئةضةغىىتا بىىا باياياشيىىا ٖةيىىةت ٖ ،ىىةَإ زيىىسة
فةيػةفييةنةيةت ية تيَطةؾتٓ ديٗاْسا .باياياشيا يإ ٖةض ظاْػىتيَه تىط ،تىةْيا
َيَو فانت ْيية ،نة تويَصةض ية ضيَطةى بيٓني يإ تيَبيٓ نطزْةوة ناي بهاتةوة و ناَةي
َهو ظاْيٓ ضاغتةقيٓة (نة زواداض ظاْيٓ ثاؾإ ٖةغيتَ بة ييَهساْةوةى وٖ...تس ،بةي
َي با ييَهساْةوةى ئةوةى باو ئةو فةيػةفيية) ئةوةية ٖةغتني بة زاْ ثاغاوى ئةقً
فانتاْة بةّ ؾيَوةية بووٕ و بة ؾيَوةيةن تط ْةبووٕ .ية ٖةض نايةيةن تىطي ظاْيٓىسا
َ ظاْيٓ فةيػةف زةزةئ ،ظاْيٓ فةيػةفيـ بطيتييىة يىة نةؾىفهطزْ بيَتٖ ،ةوي
َي ،نة يةْاو فانتةناْسا ؾىاضاوةية .78ئةَىةف واتىة( :ييَهساْىةوةى ظةضووضةت ئةقً
َيَو بٓىىةَا زةبةغىىتيَت ،نىىة ظؤضدىىاض بٓةَاطىىةييَه
فانتىىةنإ ثؿىىت بىىة ناَىىةي
َ زةغتجيَو ية ٖةض بابةتيَهىسا ئىةّ بٓةَاياْىةى تيَسايىة ،نىة يىة َيتافيعيهني .خاي
ضيَطةى ئةقٌَ يإ ْاوغةوة Nousثيَيسةطةئ ،تىا بطةيٓىة ئىةوةى نىة ئةَىة تانىة
َيَتضيَطةى فةيػةفيية بتواْني ية ضيَطةيةوة ية واقيع تيَبطةئ .ئةقٌَ وةى ئةضةغتا زةي
يةنىىةّ بٓىىةضِةت ظاْػىىتة) .79ئىىةّ بٓىىةَا َيتافيعيهيياْىىة ،بىىة ضاى ئةضةغىىتا،
زةَاْطةيةْٓة زؤظيٓةوةى ئةو ٖاناضاْةى ،نة زةؾيَت ثيَؿةنييةنإ بٔ ،ية ناتيَهىسا
ئةو فانتاْةى تيَبيٓييإ زةنةئ ئةااَةنإ بٔ .ئةَةف ووْهة بٓةَاناْ ظاْػىت،
َي ديٗإ زياضيي زةنطئَ.81 ى ئةضةغتا ،بة ثيَ غيػتةَ ئةقً
بةّ ؾيَوةية زةبيٓني باياياشيا ،تةْيا وةْس فانتيَو ْيية تا ثؿىتطريى تياضةنىةى
َهو بة ثيَ ةواْةوة ،ثطانتيههطزْيَه منووْةييىة بىا بريؤنىة ية غةض شٕ ثيَبهات ،بةي
َيتافيعيهييةناْ ،بريؤنةى وةظيفة و ٖرياضنييةت و َىازة و فىاضّ وٖ...تىس ،وةى
47
ثاف نةَيَه تط ضووْي زةنةيٓةوة .ييَطةزا زةضزةنةويَت ْعّ بووْ شٕ يةبىةض ئةوةيىة
َبووْسا تةْيا نةضةغتةى خاوَإ زةزاتيَ .نةو ثياو تةْيا (ٖةيو )ية ،ية نات َٓساي
باآلتطة ،ووْهة ئةو (فاضّ) يإ (ئةقٌَ) يإ (ضِؤح)ةية ،نة شيإ بىةو نةضةغىتة خىاوة
زةبةخؿيَت.81
شٕ طةضَي ية ثياو نةَرتة ،باية يةويـ ْعَرت زةبيَت .شٕ واظتطيؿة ،وىوْهة
َازة ثاغيظة و فاضّ ئةنتيظة .82ئةَاْة و ظؤض بريؤنىةى تىطيـ ،نىة يىةْطريى يىة
تياضةنةى ئةضةغتا ية غةض شٕ زةنةٕ ،زايسةبةظيَٓٓة ثًةيةن ْاوةْسي ية ْيَوإ نايًة
و ثياوى ئاظاززا.
48
دووةم
51
ية زايهبووٕ ية يةى باواْةوة ،ئةضةغتا ى وابوو ية ديٗاْ ضووةنسا ضووزةزات،
يةطةٍَ ٖةْسيَو يةو طياًْةبةضاْةى نة ية وةغتاوي و ْةدوآلْسا ية ضووةى زةوىٔ .يىة
ضاغتيسا ظياتط ططْط بة تياضى غيَيةّ زةزات و ية ئيَػتاؾىسا ٖىةَإ تيىاض بىة ى
ئيَُةوة ططْطىة ،وىوْهة وىةْس بابىةتيَه ططْطى باغىهطزووة ،نىة ثةيوةْسييىةن
ضاغتةوخاى بة تياضةنةيةوة زةضباضةى شٕ ٖةية.
ئةضةغتا ظؤض ططْط بة وةوة خػتٓةوة يإ ية زايهبووٕ زاوة و ثيَي واية ظيىاتط
ية ٖةض ناضيَه تط (غطوؾت )ية ،ئةَةف با بووْةوةضة ظيٓسووة ثيَطةيؿتووةنإ ،يإ
ئةواْةى طةؾةيإ ناٌََ بووة ،وةظيفةيةن غطوؾتيية بىا ئىةّ بووْةوةضاْىة ،وىوْهة
تانة ضيَطةية با طةيؿة بة ْةَطي .زةَييَت( :غطوؾتيرتئ وةظيفةى ٖةض بووْةوةضيَو،
نة ناٌََ بيَت ْةى ْوقػتإ -واتة وةوةخػتٓةوة تيايسا خوز بة خوز ْةبيَت -ئةوةية
نة بووْةوةضيَه ٖاوؾيَوةى خاى ية زواى خاى ديَبٗيًََيَت :طياًْةبةض طياًْةبىةضيَه
تط ،ضووةى ضووةنيَه تط ،بة داضيَو بة ثيَ وظةى خاى بةؾىساض بيَىت يىة ئىةظةىل و
َىىىةى ٖىىىةَوو بووْىىىةوةضإ و ئاَىىىاا وىىىا نيية َهةي
ئيالٖيىىىسا .ئةَىىىةف نةي
غطوؾتييةناْياْة .بةآلّ ثاف نةَيَه تط باَإ زةضزةنىةويَت ،نىة تىةْيا ْيَطيٓةيىة
ْةَطي زةغت زةنةويَت ،ووْهة ئةو ضؤح بة ناضثةية زةبةخؿىيَت .ييَىطةزا بايىةخ
َ ئةوى زياضيهطزووة .ئةطةض وةظيفةى َيَيٓة زةضزةنةويَت ،نة ئةضةغتا بة ضووْي ضؤي
نايًة ديَبةديَهطزْ زاواناضييةناْ خيَعإ و زابيٓهطزْ ثيَويػتيية ضؤشاْةييىةناْ
َبووٕ .ئةطىةض بيَت ،ئةوا وةظيفةى يةنةَ َيَيٓة بطيتيية ية وةوةخػتٓةوة يإ َٓىاي
زةَاْةويَت بة باؾ ية ضاى ئةضةغتا زةضباضةى شٕ ية نتيَب (غياغةت)زا تيَبطىةئ،
ثيَويػتة بطةضِيَيٓةوة غةض ْووغيٓةناْ ية باياياشيازا.
ئةطةض ئةضةغتا بايةخ بة ثطؤغىةى وةوةخػىتٓةوة زابيَىت ،نىة زةبيَتىة ٖىاى
بةؾساضنطزْ بووْةوةضى ظيٓسوو ية ئةظةىل ئيالٖيسا و ْةَطي بىا داضةنىةى تاَىاض
زةنات ،ئةوا ية ْيَو ئةّ ثطؤغةيةؾسا بايةخ بة غيَ نيَؿةى غةضةن زاوة:
)1بةؾساضيهطزْ ٖةضيةنة ية ْيَط و َيَ ية ثطؤغةى وةوةخػتٓةوةزا.
51
)2بةؾساضيهطزٕ ية زياضيهطزْ ضةطةظى ناضثةيةزا.
)3ئايا بةؾساضيهطزٕ بة ٖةَوو دةغىتة زةبيَىت يىإ تىةْيا بىة ئةْىساَيَه
زياضيهطاو.
بة خيَطاي باغ ٖةضيةنة يةّ خاآلْة زةنةئ ،ووْهة ططْطٔ با تيؿو خػىتٓة
غةض غطوؾت شٕ ى ئةضةغتا.
52
شيَيةم
رِؤلَى نيَر و م َي
ية نتيَب (ظاوظيَ طياًْةبةضإ) زا ،ئةضةغتا بةّ ؾيَوةية ثيَٓاغةى ْيَط و َيَ زةنات:
(ثيَٓاغةى ْيَط دياواظة ية َيَ ،يةبةض ئةو تواْا تايبةتاْةى ٖةيىةت َ ،ةبةغىت يىة ْيَىط
ئةوةية نة تاو زةخاتة دةغتةى بةضاَبةضةوةَ ،ةبةغت ية َيَيٓةف ئةوةية نة تىاو يىة ْيَىو
دةغتةى خايسايةت ،ئةّ تاوةف ثيَؿىرت يىة خاوةْةنةيىساَ-ةبةغىت ثيىاوةٖ -ىةبووة).88
َهو ثًىة و ثيَٓاغةى يةو ؾيَوةيةف ْةى تةْيا ئاَاشة بة يةْ تويَهاضى تايبةت زةزات ،بىةي
منطةف ية بووْسا زياضي زةنات .وةْس (تواْايةن تايبةت) ى ثياو ٖةٕ نة شٕ ْييةت ،باية
َ تايبةتييإ ية ثطؤغةى وةوةخػتٓةوةزا زةبيَت و وةظيفةؾيإ دياواظ زةبيَىت .ييَىطةوة و ضؤي
89
بةضزةواّ بة وةْس ؾيَوةيةىْ ،يَطيٓة بةضظتط و بة بةٖاتطة ية شٕ .با غةيطيَه بةؾساضيهطزْ
ٖةضزوونيإ بهةئ ية وةوةخػتٓةوةزا ،بةو َةضدةى ئةو نًيًة غةضةنيياْةَإ ية ظيٗٓسا بيَت
نة بامساْهطز .ئةواْة بٓةضِةت َيتافيعيهي تياضةنةٕٖ ،ةض وةى بٓةضِةت زضوغتبووْ ٖةَوو
طةضزووْيؿٔ .يةواْةف با منووْة بريؤنةى ٖرياضنييةت يإ ثًةبةْسي ٖ ،ةضوةٖا ئةو بريؤنةيةى
ثيَي واية ٖةَوو زوْيا ية ٖةيو و فاضّ ثيَهٗاتووة ،فاضَيـ (يةبةض ئةوةى ضؤسة ،بىاآلتط و
َهو بٓىةضِةتني يىةططْطرت زةبيَت ية ٖةيو نة َازةية) .ئىةّ بريؤناْىة ٖىةَويإ ٖىةٕ ،بىةي
باياياشيازا.
وةى بيٓيُإ غيَ داض وةوةخػتٓةوة (ية زايهبووٕ) ٖةٕ :خوز بة خوز ،ية يةى باواْةوة
(وةى ية ضووةنسا) و ية زايو و باونيَو .بةآلّ بة ضاى ئةضةغتا باؾرت واية ضةطةظى باآل (ْيَطيٓة)
ية ضةطةظى ْعّ (َيَيٓة) ديا بيَتةوة .ئةطةض فاضّ وةى باغهطا ،باؾرت بيَت ية ٖةيو يإ َازة و
ظياتط ئيالٖياْة بيَت ،ئةو نات باؾرت وايةٖ ،يَٓسةى زةنطيَتْ ،يَطيٓة ية َيَيٓة ديا بيَتةوة.91
َيَت :ية ٖةَوو طياًْةبةضاْ دووآلوزاْ ،يَط ية َيَ ديا زةبيَتةوة ،تا يةنيَهيإ ببيَتىةزةي
ْيَط و ئةويرتيإ بة َيَٖ ،ةضوةْسة غةض بة ٖةَإ داضيـ بٔ .با منووْة زةوتطيَت :ثيىاو و شٕ
53
ٖةضزوونيإ َطؤ ٔ ،ئةغح و ئيَػرتيـ ٖةضزوونيإ طياًْةبةضى غواضئ وٖ...تس .بىةآلّ يىة
ضووةنسا ئةّ زوو ٖيَعة تيَهةٍَ زةبٔ و ية يةنرتى دياْابٓةوة ،باية بة خايىإ وةوىةزةخةْةوة و
َهو تاو (بر ز) يإ ٖةية.91 غجيَطَيإ ْيية ،بةي
َة ،واتة بريؤنة داضيَه تطيـ زةبيَت بعاْني ،زيسى َيتافيعيهاْةى ئةضةغتاي ييَطةؾسا ظاي
َيتافيعيهييةنةى زةٖيَٓيَت و بة غةض ئةو بابةتاْةى ييَيإ زةتويَصيَتةوة ،ثطانتيه زةنىات.
َطاؾىسا ٖرياضنييىةت ٖىةبيَت ،يىة باياياشياؾىسا ئةطةض يىة طىةضزووٕ و غياغىةت و ناَةي
ٖرياضنييةتيَو ٖةية ،واتة ضيعبةْىسي غىةضةو شووضاْىةى شيىإ( .واتىة غطوؾىت بىةضة بىةضة
َسةنؿيَت ،ية ؾتة بيَ طياْةناْةوة بةضةو بووْةوةضة ظيٓسووةنإ يإ شياْ طياًْةبةضإ ،بىة ٖةي
َ ديانةضةوةى وضز زابٓيَ .بةآلّ بة ؾىيَوةيةن طؿىت يىة غىةضووى داضيَو ئةغتةَة ٖيًَ
ؾتاْ بيَ طياْةوة ،ضووةى زيَت ،داضةناْ ضووةنيـ بة ثيَ طةضَيي ْيَويإ دياواظٕ .ئةطةض
ضووةى بة بةضاوضز بة طياًْةبةضإ بة ْاظيٓسوو بيَتة شَاضزٕ ،نةو بةضاوضز بىة بىيَ طياْىةنإ
ظيٓسووٕ .ئاؾهطاية ثًةبةْسييةن غةضةو شووضاْة ٖةية ية ضووةنةوة بةضةو طياًْةبةض.92)...
ية ديٗاْ طياًْةبةضاْسا و يةْيَو ٖةض داضيَو طياًْةبةضزا ،ئةضةغتا دياواظى ية ْيَوإ ْيَط
َططى وةوةية ،ياخوز ية ْاويسا وةوة طةؾة زةنات ،بايىة و َيَسا زةنات ،ضاى واية َيَيٓة ٖةي
َئَ (زايىو) و بىة ية ظةوى زةويَت .ضةْطة ئةَةف بيَت ٖاناضى ئةوةى ؾاعريإ بة ظةوى زةي
ئامساْيـ (باوى) .ئةضةغتا ثيَي واية ْةفؼ (يإ ضؤح) ٖيَعى شياْة و ية بووْةوةضة ظيٓسووةناْسا
بٓةضِةتة ،93يةبةض ئةوةى داضى بووْةوةضة ظيٓسووةنإ غيأْ ،بة زواؾىيسا دىاضى ْةفػىةنإ
غيإ زةبْٔ :ةفػ ٖةْاغةزةض ،بةضثطغة ية ثطؤغةى خواضزٕ و يىة ضووةنىسا ٖةيىةْ .ةفػى
ٖةغتهةض ،نة ية طياًْةبةضزا ٖةية ،ثاؾإ ْةفػ ئاقٌَ ،نة ية َطؤ ىسا ٖةيىةْ .ىةفؼ يىة
َةتةناْسا ٖاناض و بٓةَاى دةغتةى ظيٓسووةٖ ،ةض ئةويـ دةوٖةضى دةغتة ٖةْاغة ٖةَوو ساي
زةضةناْةَ ،ازاّ ٖاناضى ٖةض ؾتيَو دةوٖةضى ئةو ؾتةية.94
َ ٖةضيةنة ية ْيَط و َيَ ية ثطؤغةى ظاوظيَسا .ئةضةغتا ثيَيواية ضؤي
َ ئيَػتاف زةطةيٓة ضؤي
َ ْيَطيٓةية ،نة فاضّ يإ ٖاناضة و بٓةَاى شيإ (ضِؤح) و ْةفؼ بة طةوضة و يةنالنةضةوة ،ضؤي
ناضثةية زةبةخؿيَت .ية ناتيَهسا َيَيٓة تةْيا ٖةيو يإ َازة زةبةخؿىيَت ،نىة خىاى يىة
54
َ شٕ ية ظاوظيَسا ،بطيتيية ية بةخؿيٓ خويَٓ غوضِى َاْطاْةزا زةبيٓيَتةوة .ئاوةٖا زةبيٓني ضؤي
َةَإ ثيَسةزاتَ ،يَيٓةف دةغتةى َازةى ثطؤغةنة ،نة ية خويَٓةنةزايةْ .يَطيٓة فاضّ و دووي
ٖةيو .95
َ شٕ ية ناضى ظاوظيَسا ،تةْيا بة زاْ خوئَ (ئةو َازةيةى ئةّ بريؤنة ئةضةغتايية نة ضؤي
ناضثةيةى ييَ زضوغت زةبيَت) زياضي زةنات ،غةضزةَاْيَه ظؤض بة غةض بىريى َطؤ ايةتيىسا
َبوو ،بيَ ئةوةى ٖيض طاضِاْيَه بة غةضزا بيَت ،يإ تةْاْةت طوَاْيؿ ييَبهطيَت .ئىةوةى ظاي
َئَ) .يىةّغةيطة ئةّ بريؤنةية ية غفطى سيهُةتيؿسا ٖةية (نة سيهُةت غويةمياْيؿ ثيَسةي
َيَت...( :ية َاوةى زوو َاْطسا زضوغتبوو ،ية خوئَ و تاوى ثياو و ئىةو يةظةتىةى غفطةزا زةي
يةطةٍَ خةوتٓسا زيَتة ئاضاوة)( .ئيػشاس سةوتىةّٖ .)2 :ىةضوةٖا يىة نتيَبىةناْ (ظاْػىت
ظاوظيَ)ؾسا ٖةية ،نة ية غةضوبةْسى غةزةى ؾاْعةزا ْووغطاوٕ .وةى نتيَبى (غىهجطِى و يىة
َ 1554ظ .نىىةؽ بىىة ؾىىيَوةيةن يةنالنىىةضةوة زايهبىىووٕ)ى يىىةعكوب ضؤيىىى غىىاي
َ 1651ظ، َيٓةوةؾاْسةوة ،تا ويياّ ٖاض ية نتيَبةنةيسا زةضباضةى ظاوظيَ طياًْةبةضإ غاي ٖةي
َيَو ئاغه َيَيٓة نة ية باخ ةنةى ثازؾا ؾاضي
َ نطزى .ئةَةف ثاف تويَ تويَ نطزْ ناَةي
يةنةَسا ٖةبووٕ.96
ئةو قػاْةى ثيَؿوو ،بة ضاى ئةضةغتا ،تيؿه ظؤض زةخةْة غةض ضؤٍَ و زؤخ شٕ ية ضووى
باياياشييةوة .غةضةضِاى ئةوةى شٕ بة ٖيض غجيَطَيَو بةؾىساضى ْانىات ،بىةآلّ بىةو ضةطىةظة
بةؾساضة ،نة ؾًةى خويَٓ ييَ زضوغت زةبيَت ،يىإ ضةطىةظيَه ٖاوؾىيَوةى ئةَىة نىة يىة
طياًْةبةضة ْاظيٓسووةناْسا ٖةية.
ئةطةض ية طاؾةيةن تياضييةوة غةيطى بابةتةنة بهةئٖ ،ةَإ ؾىت زةبيىٓني .ييَىطةزا
تيَسةطةئ ،نة ثيَويػتة نةغيَو ٖةبيَت وةوة زضوغت بهىات و نةغىيَهيـ وةوىة خباتىةوة،
تةْاْةت ئةطةض ئةّ زوواْة ية يةى ؾتسا ناببٓةوةٖ ،ةض زةبيَىت يىة دىاضزا ديىاواظ بىٔ .يىة
طياًْةبةضاْيؿسا نة ئةّ زوو غيفةتة دياواظٕ ،دةغتةى بةؾساضيهةضى ئيذاب (ثىاظةتيى) و
دةغتةى بةؾساضيهةضى غةيب (ْيَطةتيى) زةبيَت دياواظ بٖٔ .ةضوةٖا ئةطةض ْيَطيٓة ئيذاب
َكيَٓيَت ،نةو َيَيٓة يةبةض ئةوةى غةيبية ،ئةوةى بةؾساضى ثىيَ َة زةخويبيَت ،ئةوا ئةو دووي
55
َهو َازةية .ية ضاغىتيسا ٖىةض زةنات و ثيَؿهةؾ ناضثةيةى زةناتْ ،ابيَت غجيَطّ بيَت ،بةي
ئةَةؾة ضوو زةزات ،ووْهة ضةطةظى غطوؾت ؾًةى خويَٓةنىةَ ،ىازةى غىةضةتايية 97يىةّ
زةقةوة وةْس تيَبيٓييةى زيَٓة ثيَؿةوة:
يةنةّ :ئةضةغتا ٖةض ية غةضةتاوة ططمياْ بووْ فاضّ و َازة زةنات ية بواضى باياياشيازا
و زةغت زةنات بة طةضِإ بة زواياْسا.
زووةّ :ئةو قػةيةى ئةثيهاضييةنإ ضةت زةناتةوة ،نة زةياْوت شٕ بة غجيَطّ بةؾىساضى
زةنات.
غيَيةّ :ثياو زةناتة فاضّ و شْيـ بة َازة يىإ ٖىةيو ٖ .ىةضوةٖا ثياوةنىة ئيذىاب و
َ تىةْيا َة و شيإ بة َازة زةبةخؿيَت ،بةآلّ شٕ يةْ غةيب و وةضططة و ضؤي وا نة و دووي
بةخؿيٓ ؾًةى خويَٓةنةية.
َىة زضوغىت زةنىات (واتىة ٖانىاضى وواضةَّ :ازاّ ثياو وا ى و ئةنتيظىة ،ئىةو دووي
َةى ية غةض زةنطيَت. َةية) .شْيـ َازاّ غةيبيية ،ئةوا دووي دووي
ثيَٓذةّ( :غطوؾت ٖةض ناضيَه زةيهات ،بةوثةضِى زةغت ضةْطيٓييةوة ناض يىة ٖىةَوو
وضزةناضييةناْسا زةنات ،ضيَو بةو ؾيَوةيةى نة ئةقٌَ ييَ واوةضِيَ زةنات).98
ية ٖةَوو ئةَاْةوة ئةضةغتا زةطاتة ئةّ زةغتةواشةية:
َيَني:
نةوابيَ زةتواْني بً
)1ثياو بة غطوؾت خاى ٖاناض يإ بٓةَاية.
)2ثياو ثياوة يةبةض تواْا تايبةتةنةى ،شْيـ شْة يةبةض ْةتواْيٓة تايبةتةنةى.
َ ديانةضةوة ،نة تواْني و ْةتواْني زياضي زةنات ئةوةية ،نىة ئىةو بووْىةوةضة يىة )3خاي
ئاَازةنطزْ خاضان ناتاييسا ناضيطةضة يإ ْا.
ٖ)4اناضى ئةَةف ية (بٓةَا) ،واتة يةو بةؾةى دةغتةزاية ،نىة طىةضَيي غطوؾىتي
تيَساية.99
56
ضوارةم
دياريلردنى رةطةزى كؤرثةلة
ثياو ،ضؤح ياخوز فاضّ بة خوئَ ،نة وةى َازةيةن َىطزوو وايىة زةبةخؿىيَت.
َسةغىتيَت .شْىيـ تىةْيا ٖىةيو زةبةخؿىيَت ييَطةوة ثياو بة وةظيفةى ٖاى نىاضا ٖةي
(خويَٓ شٕ وةى غجيَطَ ثياو وايةَ ،ةبةغتُإ يةو خويَٓة ظيازةيةية ،نة شٕ يةبىةض
نةَ طةضَييةنةىْ ،ةيتواْيوة ناضيَو بهات غجيَطَ بة غةضزا ب ةغجيَت ،وىوْهة
َىسا
ئةّ غجيَطَةف فاضَة ،باية بة وةظيفةى ٖاى ئاَااىةن يىإ فىاضَ يىة َٓساي
َسةغتيَت .ية ناتيَهسا خويَٓ شٕ تةْيا ٖاى َازيية .ضةطةظى ْيَط ناض ية ضةطىةظى ٖةي
َيَ زةنات ،بة ٖةَإ ئةو ؾيَوةيةى نة ٖةوئَ نىاض يىة َاغىت زةنىات ،ئةَىةف
بةضاوضزيَهة ية ْيَوإ ؾتيَه غطوؾت و ؾتيَه زةغتهطززا).111
زةبيَت يةوة ئاطازاضبني ،نة غجيَطّ ؾتيَه َازى ْيية ،تا يةطةٍَ خويَٓ شْةنةزا
َهو فاضّ يإ ضؤسة .ناتيَو ثيىاو ئىةّ غىجيَطَة َيبَ و ناضثةية ثيَهبٗيَٓيَت ،بةي
تيَهةي
زةناتة دةغتةى شْةوة ،ية ضاغتيسا ؾتيَه َىازى ثيَٓىازات تىا ببيَتىة بةؾىيَو يىة
ناضثةيةن زاٖاتوو .111ضيَو وةى ئةوةى ناتيَو زاضتىاف َيَعيَىو زضوغىت زةنىات،
ؾتيَه َازى ْاخاتة غةض ئةو َازةيةى نىة نىاضى يىة غىةض زةنىات ،نىة ئىةويـ
َهو ية ضيَطةى ئةو دووآلْةوة ،نة ئةااَيإ زةزات ؾيَوةيةى (فاضَيَو) تةختةية .بةي
َيَٓيَت ،ئاَيَطةناْيـ َازةنة بةو َازةية زةبةخؿيَت ،بة زةغتةناْ ئاَيَطةنة زةدوي
َيَٓٔ وٖ...تس .ية ضاغتيسا ئاطازاضي ئةو ية ٖوْةضةنةى ،يإ ضؤس ٖوْةضةنةى زةدوي
نة فاضَة ،واي ييَ زةنات زةغت يإ ٖةض ئةْساَيَه تطى بة دىاضيَه زيىاضيهطاو
َةيةف بة ثيَ طاضِاْ ئةو بابةتةى ناضى تيَسا زةنات ،زةطاضِيَت. َيَٓيَت .ئةّ دووي
ظووي
ٖة ض بةّ داضةف غطوؾت ئةّ غجيَطَة بةناضزيَٓيَت يةو طياًْةبةضاْةى نىة ْيَطيٓىةيإ
َة ،بة ٖةَإ ؾيَوةى ئةو ئاَيَطاْةى نىة غجيَطَ ٖةية ،وةى ئاَطاظيَه خاوةٕ دووي
57
ية ٖةض ٖوْةضيَهسا بةناضزئَ .ئةَةف ئةو ضيَطةيةية نة ْيَطيٓىة بةؾىساض زةبيَىت يىة
ثطؤغةى ظاوظيَسا.112
ثيَـ ئةضةغتاف ٖاناضةناْ زياضيهطزْ ضةطةظى ناضثةية قػىةيإ يىة بىاضةوة
نطابوو ،ئةَيـ ى خايةوة ية نتيَب (ظاوظيَ طياًْةبةضإ) زا باغى ئىةو ضاياْىةى
نطزووة .زةَييَت( :ضِا دياواظييةن ظؤض ٖةية ية غةض ئةوةى ئايا ناضثةية ْيَىط زةبيَىت
َساْسا زياضي زةنطيَت يإ ثيَـ ئةوة. يإ َيَ ،يةطةٍَ ئةوةى ئايا ئةّ دياواظيية ية َٓاي
ئةْهػاطاضاؽ -يةطةٍَ ٖةْىسيَو يىة غطوؾىتطةضاناْ تىطزا -ثيَىي وايىة ضةطىةظى
ناضثةيةٖ ،ةض ية غةضةتاوة ية ْيَو غجيَطَةناْساية ،ووْهة غىجيَطَةنإ يىة ثيىاوةوة
زئَ ،نةو شٕ ؾويَٓ غجيَطَةنة ئاَازة زةنات و زةغاظيَٓيَت .ئةطةض ْيَطيٓة ضاغىت
بيَت و َيَيٓةف وةخٖ ،اونات ناضثةيةف ْيَىط بيَىت ،ئىةوا زةنةويَتىة ى ضاغىت
َساْىسا زيىاضي َساْةوة .نةو ئيُجازؤنًيؼ ثيَي واية ضةطةظى َٓساٍَ ية ْيَىو َٓاي َٓاي
َسإ طةضّ بيَت ،ئةوا بةضٖةَةنةى ْيَط زةبيَت ،ئةطىةض غىاضزيـ زةنطيَت ،ئةطةض َٓاي
بيَت ،بةضٖةَةنةى َيَ زةبيَتٖ .اناضى ئىةّ غىاضزى و طةضَييىةف بىة ناضيطىةضى
خويَٓةنة زةبيَت ،بة ثيَ غاضزى و طةضَ و ناْ و تىاظةي .زميانطيتاغىيـ ثيَىي
َساْسا زياضي زةنطيَت ،بةآلّ ْةى بة طىويَطةى غىاضزى و واية ،ضةطةظى ناضثةية ية َٓاي
113
َهو بة ناضيطةضى بآلوبووْةوةى ؾًةى ٖةضزوو نةغةنة وٖ..تس) . طةضَ ،بةي
َي بيَتةوة،ئةضةغتا ثيَي وا ْيية نةغاْ ثيَـ خاى بة باؾ ية َةغةيةنةيإ ناي
يإ وةى ثيَويػت ية ضاغت ْعيو بووبيَتٓةوة ،باية تياضةنةى خىاى زةخاتىةضِوو نىة
يةوإ ظياتط قةْاعةت ثيَهةضة .بة ثيَ ئةّ تياضة ،وةى بٓةَا ،ضةطةظى ناضثةيىة يىةو
غاتةزا زةبيَت نة دووتبووٕ ضوو زةزات .زواتطيـ ئةْساَة غيَهػييةناْ ناضثةيىة،
بة ثيَ ثيَويػت ئةو بووْةوةضة ظيٓسووة بةّ ئةْساَة يإ بةوى تط زضوغت زةبٔ.114
ية غةض وةْس بٓةَايةن ٖاوؾيَوة ،ئةضةغتا ييَهساْةوة بىا ضةطىةظى ناضثةيىة و
َةتةناْ باَاوةف زةنات .ئةطةض ْيَطيٓة بة تةواوى بة غةض َيَيٓةزا ظاٍَ بيَىت، خةغً
ناضثةية ْيَط زةبيَت .ئةطةض خويَٓ شْةنة بة باؾ ئاَازةنطابيَت ،ئةوا يىة ئىةااَ
58
ناضيطةضى ثياوةوة ،ؾيَوةى ناضثةية ية باون زةويَت .ئةطةض ئةّ ناضيطةضييىةف ظؤض
بيَت ،ئةو نات ناضثةية ْيَط زةبيَت و ية باونيؿ زةوىيَت ْىةى زايهى .115ئةطىةض
َةيىةى زةيهاتىة غىةض شْةنىة ،بىة ثيَىْيَطيٓة ضةطىةظى ظاٍَ بيَىت ،بىةآل ّ ئىةو دووي
َةنة ية باثريى زةويَتْ ،ىةى يىة بىاون . ناضزاْةوةى شْةنة بطاضِيَت ،ئةو نات َٓساي
َةنىة يىة بىاثرياْ بىاون زةوىيَت .ئةطىةض ئةطةض ئةّ طاضِاْةف طىةوضة بيَىتَٓ ،ساي
ْيَطيٓةف ظاٍَ بيَت وةى تانيَو ْةى وةى ْيَطيَو ،ئةوا ناضثةية َيَ زةبيَىت ،بىةآلّ يىة
باون زةويَت.116
ئةطةض َيَيٓة ظاٍَ بيَت ،ناضثةية َيَ زةبيَت و ية زايهيؿ زةويَت .بةآلّ ئةطةض
ضةطةظى َيَ ظاٍَ بيَت ،نةو ئاضِاغتةى خاى بطاضِيَت ،ئةو نات ناضثةية َيَ زةبيَىت
و ية باثرياْ زايه زةويَت.117
َةتةناْسا ثياو فاضممإ ثيَ زةزات ،شْيـ َازة يإ ٖةيو ،نة ئةو ية ٖةَوو ساي
فاضَةى بة غةضزا زةوةغجيَت .ظؤض داضإ ئةّ َازةية بة باؾ ئاَىازة ْييىة ،بايىة
َ يةوة زةنىات ،نىة وةغجاْسْةنةف بة باؾ ْابيَت .ييَطةوة ئةضةغتا بة توْسى ْهاي
شٕ دطة ية َازة ٖيض ؾتيَه تط بة ناضثةية ببةخؿيَت .ئةَةف بووة ٖىاى ئىةوةى
زيسى ئةثيهاضييةنإ ضةت بهاتةوة ،نة ثيَيإ وابوو شٕ بة غجيَطّ بةؾىساضى زةنىات،
باية زةبيٓني وةْس داضيَو دةخت يىةوة زةناتىةوة ،نىة ئةَىة تياضةيىةن ؾهػىت
خواضزووة .زةَييَت :بة ضووْى باَىإ زةضزةنىةويَت بةؾىساضيهطزْ شٕ يىة ثطؤغىةى
ظاوظيَسا ،بطيتيية يةو َازةيةى ية ثطؤغةنةزا بةناضزيَت ،ئةَىةف تىةْيا يىة خىويَين
زاية.
ٖةْسيَو ضايإ واية شٕ ية نىات دىووت بووْىسا بىة غىجيَطّ بةؾىساضى زةنىات،
ئةَةف بة ٖاى ئةوةى ٖةْسيَهذاض ٖةغت بة داضيَو ية وىيَص زةنىات ،نىة زةؾىيَت
بةضاوضزى بهةئ بة وىيَصى ثيىاوإٖ .ىةضوةٖا يىة نىات نىاضى غيَهػىيسا ؾىًةيةى
(َازةيىىةن ييىىٓر) زةض زةزات ،بىىةآلّ ئةَىىةيإ ى ٖةْىىسيَو يىىة شْاْىىة ْىىةى ى
ٖةَوويإ . 118ئةَةف بة طؿت ى ئةو شْاْةيىة نىة ثيَػىتيإ تىةْو و ْاغىهة و
59
خاوةْ َاضنيَه َيَيٓايةت ضةغىةْٔ ،ى ئةواْىةيإ ْييىة نىة ثيَػىتيإ ظبىطة و
زميةْيَه ثياواْةيإ ٖةية.119
َوةؾىاْسْةوةى ئىةّ بريؤنةيىة زةزات ،بىا ئةوةيىة َة با ٖةي
ئةضةغتا نة ئةّ ٖةوي
بةضططى ية تياضةنةى خىاى بهىات ،نىة ثيَىي وايىة شٕ تىةْيا بىة خىوئَ بةؾىساضى
زةنات ، 111ئةّ خويَٓةف َازة يإ ٖةيو ية نة ناضثةيةى ييَ زضوغت زةبيَت ،نة ية
ثطؤغةى ظاوظيَسا ئاغت ية فاضّ نةَرتة (ووْهة ٖةَيؿة فىاضّ يىة َىازة بىاآلتطة).
نةو غجيَطَةنإ فاضَٔ ،باية ضةطةظى باآل و ثريؤظتطٕ ،وىوْهة ضؤح يىإ بٓىةَاى
َ بة ناضثةية زةبةخؿٔ و غةضواوةى شيإ و بعووتٓٔ .دا نةوابيَ وىإ زةؾىيَت ئةقً
َيَيٓة غجيَطَ ٖةبيَت ،يىة ناتيَهىسا بووْىةوةضيَه ْعَىة؟ ئايىا ئةَىة تيَهىسإ و
ؾيَواْسْ ضيعبةْسي ٖةبووةنإ و غيػتةَ ٖرياضنييةت طةضزووٕ ْيية؟ ية ضاغتيسا
ٖةض ئةّ غيػتةَةية ى ئةضةغتا ،تةفػريى ٖةَوو ؾتيَو زةنات ،يىة ْاويؿىياْسا
ثطؤغةى ظاوظيَ ،نة تانة ثاغاوى بووْ شْة .شٕ بووْةوةضيَهة بىيَ تواْىا ،ثىطِ نىةَو
نوضت ْ ،عّ و ثاغيى ،باية زةبيَت طويَطِايةٍَ بيَت .بةآلّ ثياو ئةنتيظة ،وا نة ،بىةضظ
و باآل ية ،باية زةبيَت فةضَاْسةض بيَت و سونِ بهات و بري بهاتةوة ،طفتوطىا بهىات،
باوووٕ زضوغت بهات و بياْوو بٗيَٓيَتةوة ،باية َطؤ يَه ضةغةْة .بة تايبةت ثياوى
ياْاْ ئاظاز ،بةو ؾيَوةيةى ثاف نةَيَو ية باغ غياغةتسا باَإ زةضزةنةويَت ،ئةّ
َهو با سونُ ٖةَوو َطؤ ايةتيـ .شْىيـ ْةى تةْيا ؾياوة با سونُهطزْ شٕ ،بةي
َططيَه ثاغيى ببيٓيَت ،نىة َ زةفط يإ ٖةي ٖيَٓسة بةغة ؾاْاظى بةوةوة بهات نة ضؤي
َ ببيَىت .ئةطىةض ئيَػىتا بىة وضزيى ياضَةت و ناض ئاغاْ با ثياو زةنات تا َٓساي
َ زايو و باوى بهةئ ية زياضيهطزْ ضةطىةظى ناضثةيىةزا ،وةآلَةنىة ثطغياض ية ضؤي
َى زايىو و بىاون ئةوة زةبيَت :ئةضةغتا بة ؾيَوةيةن ظؤض ٖةف و ْاضِووٕ باغ ضؤي
َةنةيسا ْىاوة ،ثيىاوة ،وىوْهة شيىإ بىة نطزووة ،ئةو ضةطةظةى ئةضةغتا ززاْ بة ضؤي
ناضثةية زةبةخؿيَت ،ئةَةف ناتيَو (ضِؤح)ى ثيَ زةبةخؿيَت نة ٖاناضة بىا بىووْ ،
61
َ تةْيا بطيتيية ية بةخؿيٓ دةغىتة يىإ َىازة بىةو شياْىة بةآلّ شٕ وةى ومتإ ،ضؤي
تاظةية!
َ ظاوظيَٖ ،يَٓاْ َٓساَييَهة ية باون غةضةضِاى ئةوةف وةظيفةى بٓةضِةت و ناًَ
َةتة غيَهػييةناْ و ئةواْ تطيؿساٖ .ةض زاْيَىو يىةّ ب يَت ْةى زايه ،ية خةغً
َيَىت( :ئىةوويَه ووْة (ويَه ووٕ بة بىاوى) نةَونوضتييىة .111ييَىطةوة ئةضةغىتا زةي
َكي
َىىةى يىىة زايىىو و بىىاون ْاو ىيَت ،بىىة ؾ ىيَوةيةى توؾ ى ؾ ىيَواوي خىىةي َٓساي
َةنة يساوة. َةتةزا ية ئيسياي
Monstrosityبووة ،ووْهة غطوؾت يةّ ساي
َةنة َىيَ بيَىت ْىةى ْيَىطٖ ،ىةض وىةْسة ية ضاغ تيؿسا يةنةّ زإ ئةوةية َٓساي
ئةَةف ظةضووضةتيَه غطوؾتيية ،ووْهة ئةو طياًْةبةضاْةى نة زوو ضةطىةظٕ زةبيَىت
َةتسا ْيَط ْاتواْيَت بىة غىةض َيَىسا ظاٍَ بيَىت ،بايىة
مبيَٓٓةوةٖ ،ةضوةٖا ية ٖةْسيَو ساي
َكي (َةبةغىىت ثيَويػىتة طياًْةبىىةضإ َيَيٓىةف خبةْىىةوة .ئاوةٖىىاف ؾىيَواوى خىىةي
خػتٓةوةى َيَيٓةية) ٖةض وةْسة ظةضووضةتيَه خا بة خاياْة ْيية ،يةطىةٍَ ئةوةؾىسا
ضووزاويَه ثيَويػتة.112
ضاغتييةنةى ييَطةزا زشيةنييىةى ٖةيىة ،غىةضةضِاى ئىةوةى نىاضى غطوؾىت يىة
ظاوظيَسا ،وةى ومتإ ،ئةوةية تىاى تىانيَه تىطى ٖاوؾىيَوةى خىاى خباتىةوة ،نةوى
َ شٕ خػتٓةوةى َٓساَييَهة ية َيَطز يإ ية ثياو ب ىيَت ،ئةَىة يىاْ وةظيفةى ناًَ
وي؟ َاْاى واية خػتٓةوةى ْيَطيَٓة ،بىة ياضَىةت ْيَطيٓىةْ ،يؿىاْةى غىةضنةوتٔ و
ناْرتؤٍَ و زةغةآلت تةواوى ْيَطيٓةية .باية زةَييَتٖ( :يَطنوييؼ ية ْاو سىةفتا و زوو
َسا ،تةْيا يةى ن ٖةبوو).113 َٓساي
يةْيَه زياضى طةوضةي و ثياوةت ٖيَطنوييؼ ئةوةية ،نة زةيإ نوضِى ٖةبوو،
نةو تةْيا يةى ن ٖةبووة ،ووْهة خػتٓةوةى نىض ْيؿىاْةى غىةضنةوتٔ ْييىة.
تةْاْةت خػتٓةوةى َيَيٓة ية يةٕ َيَيٓىةوةْ ،يؿىاْةى واظييىةٖ ،ىاى ئةَىةف
ْةبووْ ضيَهدػتٓيَه باف يإ خىا ئاَىازةنطزْيَه باؾى خىويَٓ شْةنةيىة .يىة
يةن تطيؿةوة ،خػتٓةوةى ْيَطيٓة بة ياضَةت َيَيٓةَ ،ايةى ؾاْاظى و ؾهاى شٕ
61
ْيية ،بة ٖاى بريؤنةى ئةضةغتا زةضباضةى بووْ ًَُالْيَ ية ْيَوإ ْيَط و َيَسا ية غةض
زياضيهطزْ ضةطةظى ناضثةية .ئىةو زةضةااَةؾى بىة زةغىتُإ زيَىت ئةوةيىة ،نىة
باؾرتئ وةظيفة بطيتيية ية ٖيَٓاْة ئاضاى زؤخيَو ،نة ضةطةظى ْيَىط تيَيىسا ظؤض و بىاآل
بيَت.114
َبووٕ بطيتييىة يىة خػىتٓةوةى ْيَطيٓىة ،ئىةو تاناْىةى ئاؾهطاية ثيَىوةضى َٓىاي
زةياْةويَت بة ْةَطي بطةٕ ية ضيَطةى خػىتٓةوةى تىانيَه ٖاوؾىيَوةى خاياْىةوة،
تةْيا ثياوأْ .بةآلّ بةؾساضى شٕ تةواو ديىاواظة ،وىوْهة ضاغىتييةنةى ئةوةيىة شٕ،
ئاَطاظيَهة با ْةَطي داض (ْو)) ،ئةو بووْةوةضيَه َطؤيية بة بووْ ٖيَعةنى ْىةى
بةنطزةوة ،ووْهة بووْ َطؤيياْةى بة نطزةوةى ئةو ناتيَهة ،نة غه بة َٓساَييَه
ْيَط ٖةبيَت.115
62
ثيَهجةم
ضؤنيَتيى بةشداريلردن
66
شةشةم
الوازيى ميَيهة
ناتيَو ئةضةغتا َؿتوَطِى يةطةٍَ ئةو باوووْة فةيػةفيياْةزا زةنطز ،نة ثيَيىإ
وابوو شٕ غجيَطَ ٖةية و ية ثطؤغةى ظاوظيَسا بةؾساضي ثىيَ زةنىات ،وةى ٖةْىسيَو
قوتاخباْةى فةيػةفي ياْاْ يةواْىةف ئةثيهاضييىةنإ باي ىووٕٖ ،ةْىسيَو فىانت
ططْط زيَٓيَت ،نة ياضَةتيسةضٕ با واضةغةضنطزْ ئةّ نيَؿةية( .ئةَةف نيَؿةيةن
ثطِ َةتطغيية بة ضاى ئةو ،ووْهة ؾهػت بة بريؤنةناْ يىة بىاضةى َىازة و فىاضّ و
زؤخ شٕ و ثياوةوة زيَٓيَت .يةواْةف نة زةَييَت :ئةو بووْةوةضةى غطوؾىت نىةَرتئ
َةتطةضَ ثيَ بسات ،واظتطئ بووْىةوةضة ،ثيَؿىرتيـ بيٓيُىإ ،نىة ئةَىة خةغىً
شْة . 128ية نتيَب (بةؾةناْ طياًْةبةض) زا زةَييَت :باؾرتئ طياًْةبةض ئةوةياْىة نىة
خوئَ طةضَة ،خاوةْ خويَٓيَه طةضّ و ية ٖةَإ ناتسا بيَطةضزيؿة .ووْهة خويَٓ
يةّ داضة با ظيازنطزْ ئاظايةت و ظيطةني ؾياوة .يةّ طاؾةيةؾةوة زةبيىٓني بةؾىة
بةضظةنإ ية بةؾة ْعَةنإ باؾرتٕٖ ،ةضوةى ْيَط ية َيَ و ى ضاغىت يىة ى وىةخ
باؾرتٕ.129
ية ناتيَهسا َةغةيةى ضازةى طىةضَي خىوئَ ى ئةضةغىتاَ ،ةغىةيةى وىةْس
َٓىىةططٕ و ئىىةو تىىةْيا زوو ثىىات زةناتىىةوة ،ظيىىازنطزْ
ضاغىىتةقيٓةيةن ساؾىىا ٖةي
َطةية ية غةض تواْاناْ ْىةفؼ، طةضَييةنة زةبيَتة بٓةضِةت ،ووْهة تا ظياتط بيَت بةي
َ بٓةضِةت ية ئةّ ضيعبةْسييةف ية ٖيَعةناْ ْيَو ْةفػساْ ،ةى خوزى طةضَييةنة ،ضؤي
دياواظى نطزْ ْيَواْياْىسا زةبيٓيَىت .ثاؾىإ غىةضنةوتٓ ثيىاو ويَٓىةى ظيىازبووْ
ٖيَعةناْ ْةفؼ وةضزةططيَت ،ييَطةوة شٕ ضيَو زةبيَتة (نةَي ثيىاوةتي) و -ئةَىةف
زةضبطِيٓيَهة قةؾة تاَاى ئةنويٓ زواى ئةضةغىتا وةى خىاى زووبىاضةى زةناتىةوة-
بةضزةواَيـ زةبيَت ئةو ضاغتيية غةيطاْةَإ ية ياز بيَىت ،نىة ئةضةغىتا بىيَ ٖىيض
67
َطة و غةملاْسْيَو باغيإ ييَوة زةنات! شٕ ثياويَه بيَتواْا يىإ واظة ،وىوْهة شٕ بةي
ناتيَو شْة ،نة واظييةن تايبةت تيَسابيَت ،واتىة ئىةو ناتىةى ْاتواْيَىت خىاضان
ثيَويػت ئاَازة بهات و ية قاْاغةناْ ناتاييسا بيطاضِيَت بىا غىجيَطّٖ .131انىاضى
َهطزْةى ئةضةغتا ئةوةية ،ئةو نات غىجيَطَةنإ ْةزؤظضابووْىةوة، غةضةني ئةّ تيَهةي
تةْيا وةغيًةيةى بووٕ با ٖيَٓاْ فاضّ ،يإ ؾىًةيةى بىوو بىا طواغىتٓةوةى ضؤح بىا
َازةنةٖ .ةضوةٖا ئةو نات ٖيًَهانىةف ْةزؤظضابوويىةوة ،نىة وةغىيًةى غىةضةني
َبووْىىسا .ئةَاْىىة غىىةضةضِاى ئىىةوةى بريؤنىىة بةؾىىساضى شْىىة يىىة ثطؤغىىةى َٓاي
َيتافيعيهييةنإ بووٕ ،ئةّ فةيًةغوفةيإ ية تويَصيٓةوةناْيسا ئاضِاغتة زةنطز ،وايىإ
َطةناْسا بطةضِيَت ،نة ثؿتطريى ية تيَطِواْيٓى ثيىاوى ييَ زةنطز بة زواى ٖاناض و بةي
غةضدازةى ياْاْ با شٕ زةنةٕ!
نةو ية نتيَب (ظاوظيَ طياًْةبةضإ)زا فانتىةناْ تايبىةت بىة واظيى شٕ و
نةَي ثًىةى طىةضَييإ ،ؾاْبةؾىاْ فىانتيَه تىط يىة فانتىةناْ تيَبيٓيهىطزٕ
زازةْيَت .زةَييَت :ضشيَٓةناْ طياًْةبةضى واظ طةوضةتطٕ وةى وةْسيَت و نةَرتٕ وةى
واْيَت .ئةَةف واتة ظؤض ْعيو زةبيَتةوة ية خوئَ و ظؤض يةو زةويَت ،نة ئةَةؾىيإ
ى شٕ زةبيٓنيَ .ازاّ ئةضةغتا طياًْةبةضاْ بة ثيَ طىةضَ ضيعنىطزووةٖ ،ىةض يىة
غةضةتاوة ثيَطةى شْ زياضيهطزووة ،ية ضيعبةْسى دياواظى طياًْةبةضاْسا ثًةى ية ثياو
نةَرتة .ئةّ ْعَييةى شٕ ى ئةضةغتا ،يةنيَهة يةو خاآلْةى زةبٓة غةضةتاى ظاْػت
و ية غىةض ضوويىةى يىة ضووةنىاْ ئىةظَووٕ و تاقيهطزْىةوة زازةَىةظضيَت .ئىةضن
فةيػةفةى غطوؾتيـ ضووْهطزْةوةى ئىةّ ضاغىتيية ظاْػىتييةية ،نىة يىة ئىةااَ
َييةوة ْةٖاتووة.131
َطةناضى ئةقًبةي
َطانةى (َةبةغت ية زؤخى خطاثى ئاوةٖاف ئةضةغتا زؤخ ئةو ناتةى ناَةي
َىىسةزاتشْاْىىة) ثةغىىةْس زةنىىات ،نىىة خىىوو و ْىىةضيت غىىةثاْسبووْ .ثاؾىىإ ٖةوي
ييَهساْةوةيةن فةيػةف با بسؤظيَتةوة ،بة ٖةَإ ؾيَوةى نة ية بابةت ناياليةتيىسا
نطزى ،ناتيَو بة بياْووى غووزى ظؤضى ئةّ غيػتةَة غةيطةوة بةضططى ييَهطز ،بةوةى
68
زةيوت با ئاغا و با نايًةف وةى يةى بىة غىوزة ،ئةَىةف غيػىتةَيَهة غطوؾىت
غةثاْسويةت نة ٖيض ناضيَه بيَٗوزة ْانات.
َتة بةّ تياضةى ئةضةغتا و ييَهساْةوةنةى با زؤخ خطاث شْىإ زٖ .يٓيتيها طاي
َ خاى طفتوطايةن غىاظنطزووة طوايىة يىة ْيَىوإ خىاى و زةنات ،ناتيَو بة خةياي
َاَاغتاى يةنةَساية ،بةّ ؾيَوةية:
-شٕ ٖاووآلت ْيية.
-باو ؟
-ووْهة شٕ ية ثياو نةَرتة!
-باو ؟
َ َطؤي . َيية ية بةضظتطئ فاضَ ئةقً -ووْهة خاي
-باو ؟
َ
-ووْهة طةضَ ظيٓسووى ثيَويػت ْيية با ناضثيَهطزْ باآلتطئ فاضَ ئةقً
َطؤي .
-باو ؟
132
-ووْهة شٕ وةٖاية :طةضَييةنةى نةَرتة ية ثياو ،ئةَةؾة ثيَٓاغةى شٕ .
ئةّ طفتوطا ثيَهةْيٓاويية ،وتةنةى بيَطْاضز ؾاَ-إ بريزةخاتةوة زةضباضةى ضةف
َيَىت( :ثيىاوى غىجثيَػتةناْ ئةَةضيها و تيَطِواْيٓ غىجي ثيَػىتةنإ بايىإ .زةي
ثيَػت ئةَةضيه ،ضةف ثيَػت زازةبةظيَٓيَتىة ئاغىت ثانهىةضةوةى ثىيَآلو ،ثاؾىإ
ئةااَطريي ئةوة زةنات ،نة ضةف ثيَػت تةْيا با ثانهطزْةوةى ثيَآلو ؾياوة).133
69
حةوتةم
ئةجنامةكان
73
َيَت :ية نات غيَهػسا ثياو ؾتيَه َازى َة زةنات ناتيَو زةي َةى يةنةّٖ :ةي ٖةي
بة شٕ ْابةخؿيَت ،يإ نة زةَييَت :غجيَطَةنإ فاضّ بة خويَٓ شْةنىة زةزةٕ ،غىجيَطّ
َازةيةن بيَ ؾيَوةية و ضؤسةَ ،ازة ْيية .غطوؾتيؿة ،نة ئةضةغتا ئاطاى ية بووْ
غجيَطَةنإ ْةبووة.
َةت طياًْةبةضة خةغيَٓطاوةنإ غةضيإ يىيَ ؾىيَواْسوة، َةى زووةّٖ :ةْسيَ ساي ٖةي
بة ثيَ ثيَويػت ية وةظيفةى طوْةنإ تيَٓةطةيؿتووة.
143
َةى غيَيةّ :تايبةتة بة غةضى نطَ ؾطيتييةوة ٖ ،ىةض وىةْسة ضةْطىة يىة ٖةي
َةى وةٖاف ظؤضٕ .زةَييَتْ :ىة بابةتةنةَإ زةضوني ،بةآلّ ثةيوةْسى ثيَيةوة ٖةيةٖ ،ةي
َ نوضِٖ ،ةضوةٖا نةغيَهيـ نة خةغىيَٓطا بيَىت غىةضيإ نةوىةٍَ ْابيَىت شٕ ْة َٓساي
(َيَصووى طياًْةبةض -618أ) .بةَةف شْإ بىة نىةّ و ْىعّ زازةْيَىت ،وىوْهة يىة
َيَ شٕ ززاْ ية ثياو نةَرتة (َيَىصووى طياًْةبىةض َ ب ووى زةؤٖ .ةضوةٖا زةي َٓساي
َتة ثيَ نطزْيَهةوة وةآلَ زةزاتةوة و زةَييَت :ئةطةض -511ب) .بيَطتطاْس ضاغٌَ بة طاي
َةيةن وا طىةوضةى ئةضةغتا زاواى ية شْةنةى بهطزاية با غاتيَو زةَ بهاتةوةٖ ،ةي
ْةزةنطزٖ .ةضوةٖا وتويةت :شٕ ْيَطيٓةيةنة بيَ ئةْساَ ْيَطيٓةي يإ ئةْساَ ظاوظيَ
( -728أ) .ئةو ْيَطيَه بة ضَووظٕ بوو و ؾىيَواوة (ظاوظيَى طياًْةبىةضإ -737أ).
َةزا و غةباضةت بة ية زةغىتساْ ئةْىساَ ْيَطيٓىةي ى ٖةْسيَو ثيَيإ واية يةّ خاي
144
شْإ ،ثيَـ فطؤيس ( )1939-1856نةوتووة! .
74
بةشى دووةم
ذن و سياسةت
75
76
ثيَشةكى
زةب َي ئةوةَإ يىة بىري بيَىت ،نىة فيهىطى غياغى ئةضةغىتا ،وةى ٖةَيؿىة،
ضةْطساْةوةى زؤخ ناَةآليةت و ئابووضى و غياغ و بريوبىاوةضِة زيٓييىةناْ ْيَىو
َيَت( :ئىةوَةتة ؾاضى ياْاْ غةزةى وواضةَ ثيَـ ظاييٓة .باية غوظإ ئانني زةي زةوي
ثيَٓاغةيةى ٖيطٌَ ،نة ثيَي واية ٖةَوو فةيػةفةيةى ٖةَإ غةضزةَةنةى خايىةت
َب فيهطزا ، 145بة غةض ٖيض فةيًةغوفيَهسا بة ٖيَٓىسةى ئةضةغىتا ،بىة خىوزى ية قاي
146
َيؿةوة ْاغةمليَت) .يةبةض ئةوة غةيط ْيية ،ئةطةض َاَاغتاى يةنىةّ ثيَىي وا ٖيطً
بيَت ناياليةت غيػتةَيَه غطوؾتيية ،يإ ناتيَو تياضةيةن تةواو با ثاغىاوزاْ
ناياليةت زازةْيَت.
ظؤضبةى ظؤضى ضؤؾٓبرياْ ئةو غىةضزةَةف ٖىةَإ زيىسيإ ٖىةبووةٖ .ىةضوةٖا
َيَت شياْ وةضظيَط و باظضطإ و وةغتانإ يةطةٍَ شيىاْ ْابيَت ثيَُإ غةيط بيَت ،نة زةي
ٖاوآلتيية ئاظازةناْ ْيَو ؾاضزا ويَو ْايةتةوة -ئةَاْة غةض بة ويٓ بةضٖةَٗيَٓٔ،
نة ثيَؿرت ئةفالتوٕ ية ؾاضة ياتاثييةنةى خىاى زةضيهطزبىووٕ -و ْاويٓىاوٕ دظىات
ؾةٖوةت ،شياْ ْيَو ئةّ دظاتة بة شياْ بةضاظةنإ زةوويَٓيَت .147ئةَةف زيىسيَه
تطة ،نة زةضبطِى باوةضِى ظؤضيٓةى تياضيػيٓة غياغييةناْ ياْاْة.
ٖةضوةٖا ئةضةغتا خاى ظؤض بة طةوضة زازةْيَت و زشايةت بةضبىةض (بياْ )يىةنإ
َطاى ياْاْ زوو ثات زةناتىةوة و زةنات .يةَةؾسا ٖةض ئةو باوةضِة باوةى ْيَو ناَةي
َيَت :نىة ئىةوإ ٖىةض بىة َهو ضاؾهاواْة زةي غونايةت بة خوو و ْةضيتيإ زةنات ،بةي
غطوؾت نايًةٕ!
ية زواييؿسا ئةضةغتا شٕ ية بواضةناْ نويتووض و غياغىةت و شيىاْ فيهىط بىة
طؿت زووض زةخاتةوة ،ية بةضاَبةضزا وةظيفةى تىةْيا يىة َٓىاٍَ خػىتٓةوةزا نىوضت
77
زةناتةوة .ئةَةف زمياغتني بة وتةيةى زةضيربِيىوة( :ئيَُىة غىاظاْييةنامنإ بىا وىيَص
َ ؾةضعيُإ با خبةْةوةٖ...تس).148 زةويَتٖ...اوغةضاْيؿُإ با ئةوةى َٓساي
َيَىت ئةضةغىتا باوىووْ بىاوى َطؤ نة طويَ يةّ قػىاْة زةبيَىتْ ،اتواْيَىت بً
َي بىا َهو ْووغيٓةناْ بووْةتة وةْس ثاغاويَه ئةقً غةضزةَ خاى تيَجةضِاْسووة ،بةي
وةْس بطِياضيَه فةيػةف ثيَؿيٓةي ،نة ية قوآلييةناْ نويتووضى ياْاْيسا ٖىةبووة.
يةبةض ئةَةية بطِواى بة دياواظى ْيَىوإ سىانِ و َىةسهوّ ،بىاآل و ْىعّ ٖةيىة .ئىةّ
دياواظييةف وةى بةؾيَو ية غيػىتةَ غطوؾىت ؾىتةنإ ْىاو زةبىاتٖ .ىةضوةٖا
ٖةبووةنإ ،بة ثيَ تواْاى ْةفؼ ،بة ضيعبةْسييةن غىةضةو شووضى ٖرياضنيياْىة ضيىع
زةنات ،ضووةى ية خعَةت طياًْةبةض زاية ،ئةويـ با خعَةت َطؤ ٖةية .يىة ْيَىو
ضةطةظى َطؤي خاؾيسا زةؾيَت دياواظييةن ٖاوؾيَوة ية ْيَوإ سانِ و َةسهوَىسا
َسا .غيَيةّ:بهطيَت :يةنةّ :ية ْيَوإ ْيَط و َيَسا .زووةّ :ية ْيَوإ ثياوى طةوضة و َٓساي
ية ْيَوإ ئاظاز و نايًةزا.149
78
يةكةم
دروشتبوونى دةولَةت
79
بةآلّ ططزبووْةوةى ناتاي و تةواو ،نة ية شَاضةيةى زيَ زضوغت زةبيَت ،ؾىاض
َةتة و زةؾيَ ية باضةيىةوة بوتطيَىت :طةيؿىتوةتة ثًىةى خاشياْىسٕ (االكتفوي و يإ زةوي
َةناْ تطى بىةضةو ضوو َةت ئةو ئاَاْر يإ يوتهةيةية نة ناَةي الرات )ى ناٌََ .زةوي
زةبعوٕ :غطوؾت ؾتةناْيـ وةٖاية ،نة بطةْة يوتهة يإ ئاَىاا خايىإ ،وىوْهة
ٖةض ؾتيَو نة طةؾةى ناٌََ زةبيَت ثيَي زةوتطيَت غطوؾت بووْ ئةو ؾتة .153قىةز
َةنىة ئاَىاْر َةنة زةنةوٕ ،بةآلّ ثطتةقاي و طةآل و يك زاض ثطتةقاٍَ ثيَـ خوزى ثطتةقاي
يإ يوتهةية ،ناتيَهيـ تةواو ثيَ زةطات زاضةنة بىة ْىاوى ئىةوةوة ْاوزةْطيَىت .بىة
َةتيـَ ،ةبةغت و ئاَاا ناتىاي ططزبووْىةوةى َطؤييىةٖ ،ىةض ٖةَإ ؾيَوة زةوي
وةْسة ية ضووى ناتةوة زواى خيَعإ و طوْس زةضزةنىةويَت ،نةوى ئىةو يىة ثيَؿىرتة،
ووْهة ئاَاا ططزبووْةوةناْ ثيَـ خايةت .
َةت زةنات بةوةى داضيَهىة ئةضةغتا ية نتيَب يةنةَ غياغةتسا ثيَٓاغةى زةوي
ية ططزبووْةوةى َطؤي ،ئةطةض ٖةَوو ططزبووْةوةيةنيـ َةبةغت وانةيةى بيَىت،
َةت نة ية ْيَويسا ٖةَوو ؾيَوة ططزبووْةوةناْ تط ية خا َيَني :زةوي
ئةو نات زةتواْني بً
154
زةططيَتَ ،ةبةغت ٖىةَوو وىانةيةنة .ثىيَـ ئىةوةى ضةطىةظة ثيَهٗيَٓىةضةناْ
َةت ؾيبهاتةوة ،ئاطازاضَإ زةناتةوة نىة ئىةو ضيعبةْسييىة ٖةضِةَييىةى ثيَؿىرت زةوي
بيٓيُإ بة غةض ٖةبووة غطوؾتييةناْسا زةوةغجا ،ثاؾإ بة وضزةنىاضى ظيىاتطةوة يىة
بةؾ ثيَؿوزا ية بواضى باياياشيازا زووباضة بىووةوة ،ئىةو ٖةضِةَىة بىة ئاؾىهطا يىةو
َةت زياضة و ٖةية ،ثيَؿرت بيٓيُإ ،نىة يىة غطوؾىتسا َئَ زةوي
ططزبووْةوةيةى ثيَي زةي
َهو وةْس ثًةيةن بىةضظ و ْىعّ ٖىةٕ ،ييَطةؾىسا ٖىةض وايىةٖ ،ىةض يةنػاْ ْيية ،بةي
155
َيَت يةنػاْ ٖةية و ثازؾا و خاوةٕ خيَعإ ،ئاغا و نايًة ،شٕ نةغيَهيـ ئةطةض بً
َة زةنات و ية وةُٖسا زةشى ،ووْهة ثيَيإ واية ئةو نةغاْة يىة و ثياو يةنػأْٖ ،ةي
َهو ية ضووى شَاضةى ئةو نةغاْةوة ديىاواظٕ، ضووى واْيَتييةوة ية يةى دياواظْني ،بةي
َةى يةطةٍ َ نةغيَو يإ وةْس نةغيََه نةّ َةيإ يةطةٍَ زةنةٕ .ئةطةض َاَةي نة َاَةي
ٖةبوو ئةوا ئاغاية ،ئةطةض شَاضةنةف يةوة ظياتط بيَت ئىةوا خىاوةٕ خيَعاْىة ،يةطىةٍَ
81
َىةت يىاخوز ثازؾىا. َهيؿسا زةبيَتة غياغى ،يىإ ثيىاوى زةوي شَاضةيةن ظؤضى خةي
ئةَةف تياضيَهة ْاؾيَ ضاغت بيَت ،ووْهة ية ْيَوإ ئةو نةغىاْةزا ،وةى ئاَاشةَىإ
ثيَسا ،وةْس دياواظييةن دةوٖةضى ٖةٕ.156
ئةَةف َاْاى واية ئةضةغتاٖ ،ةض ية غىةضةتاوة ضايسةطةيىةْيَت ،نىة يةنػىاْ
َهو دياواظى دةوٖةضى يإ داضي ،ياخوز غطوؾت ٖةيةٖ ،ىةض وةى بووْ ْيية ،بةي
ثاف نةَيَو ضووْي زةنةيٓةوة .ئةو نةغىةى ئاغايىة ،يةبىةض ئىةوة ئاغىا ْييىة نىة
َهو ٖةض بة غطوؾت ئاغايىة .ئىةوة ثةيوةْسى يةطةٍَ وةْس نةغيَه نةَسا ٖةية ،بةي
غطوؾتة زياضي زةنىات نى َي ئاغايىة و نى َي نايًىة ،نى َي سانُىة و نى َي َىةسهوّ،
بطِياضيؿ طةضِاْةوةى با ْيية! ٖةَإ ضيعبةْسى ٖةضةَي يإ ٖرياضنييةت طةضزووْ ،
َطاى َطؤييؿىسا نة ية ْيَوإ ٖةبووة غطوؾتييةناْسا ٖةية ،ية ْيَوإ تانةناْ ناَةي
ٖةية ،بة ٖةَإ ؾيَوةى غطوؾت وةْسئ ثًةى دياواظ و بةضظ و ْعّ ٖةيىة .ئىةّ ثًىة
َهو ناضى غطوؾىة، دياواظاْةف زةغتهطزى َطؤ يإ ْةضيت و غاييهطزْةوة ْني ،بةي
نة ٖيض ناضيَه ْابةديَ و بيَٗوزة ْانات .با ية غةضةتاوة زةغىت ثىيَ بهىةئ :ئىةو
َهو ية ْيَو قوآلييةناْ ضةطةظى َطؤي َطاى َطؤييسا ْني ،بةي ثالْة تةْيا ية ْيَو ناَةي
خاؾيسا ٖةٕ ،بةو ؾيَوةيةى ية بةؾ زووةَ تةوةضى يةنةَسا ئاَاشةَىإ ثيَهىطز.
ٖرياضنييةتيَو ية ْيَوإ خوزى طة ْيؿسا ٖةيةْ ،ةى تةْيا يىة ْيَىو تانىة طةييَهىسا،
َكيَٓيَىت.
ووْهة غطوؾت َةيً بةوةية نة ئةّ داضة دياواظيية يىة ْيَىو َطؤ ىسا خبوي
بةوةى ٖةْسيَهيإ ظيطةنييةن نةّ و دةغتةيةن بةٖيَعيإ ٖىةبيَتٖ ،ةْسيَهيؿىيإ
ؾياوى شياْ غياغياْة بٔ ،ية ناتيَهسا نةغاْيَو ٖةٕ ٖىيض ؾىتيَو يىة ضيَهدػىتٓة
غياغييةنإ ْاظأْ و ْاؾتوأْ بعأْ ،ئةَةف واتة نةغاْيَو ٖةٕ بة غطوؾت ئىاظازٕ
َةن بانوض و ئةوضوثا ئاظإ ،باية و ٖةْسيَهيـ بة غطوؾت نايًةٕ .157طة ْ بةغتةي
نةؽ ْاتواْيَت ئاظازييإ يىيَ ظةوت بهىات ،بىةآلّ ٖىيض ظيطةنييىةنيإ ْييىة و يىة
َٔ .يةبةض ئةَةية ْاتوأْ زضاوغيَهاْ خايإ زاطىري َاي
غيػتةَ غياغ باؾيؿسا نً
بهةٕ .بةآلّ ضؤشٖةآلتييةنإ ظيطةى و زةغرتِةْطيٓٔ ،نةو تطغٓانٔ ،باية ٖةَيؿىة
81
َةتةنةى ٖةية :ئاظايىةت و زؤضِاو و نايًةى ئةواْ تطٕ .طةىل ياْاْيـ ٖةضزوو خةغً
ظيطةنيـٖ ،ةض وةى ثيَطةيةن دىوططاف ْاوةْسيؿى ٖةيىة ،بايىة ئىاظازي خىاى
زةثاضيَعيَت و ئةطةض بيَت و يةنططتووف بٔ ،زةتوأْ ئةواْ تط زاطريبهةٕ .158ئةَةف
واتة ياْاْ بة غطوؾت خاى ئاظاز و ئاغاية ،بياْ يإ بةضبةضيـ نايًىةى ئىةوأْ.
بةآلّ تان ياْاْ ْابيَت بطاى ياْاْ خاى بة نايًة بططيَت ،ئةَةف ٖةَإ بريؤنةى
َبصاضزةية (ايؿعب املدتاض) ،نة ئةضةغتا بة غةضةتايةن ٖةَةن ظةضووضي طةىل ٖةي
159
ظاْيوة و ْةيتواْيوة ْةضيت غةضزةَةنةى خاى تيَجةضِيَٓيَت .
بةّ ؾيَوةيةف ئةضةغتا بريؤنة َيتافيعيهييةنإ زةطواظيَتةوة ْيَو غياغةتٖ ،ةض
وةى ثيَؿرت ية باياياشياؾسا نىطزى .ييَىطةزا بىطِواى بىة ثًةبةْىسي ْيَىو طىة ٕ (يىإ
ٖرياضنييةت ْيَو ضةطىةظةنإ) ٖةيىةٖ .ةْىسيَهيإ بىاآل و بىةضظٕ وةى ياْاْييىةنإ،
ٖةْسيَهيؿيإ ْعَٔ وةى بةضبةضييىةنإ (نىة غىةيطى ياْاْييىةنأْ بىة ؾىيَوةيةن
طؿت ) .باية ناتيَو ئةغهةْسةضى َةظٕ ضؤشٖةآلت زاطري زةنات ،ئةضةغتا ْاَةيةن
َةنطزْيىسا يةطىةٍَبا زةْوغيَت و ئاَاشطاضى زةنات ،نة ديىاواظى بهىات يىة َاَةي
َىة بهىات، ياْاْ و ضؤشٖةآلتييةناْسا .يةطةٍَ ياْاْييىةنإ وةى غىةضنطزةيةى َاَةي
يةطةٍَ بةضبةضييةنإ (ضِؤشٖةآلتييةنإ)يؿسا وةى ئاغايىةى ،وىوْهة ئىةوإ ٖىةض بىة
غطوؾت ًَهةو ياْاْييةنأْ.161
نةواتة يةنػاْ ية ْيَوإ طةٍ و ضةطةظةناْسا ْييةٖ ،ةْسيَو بةضظ و ٖةْىسيَهيـ
َةتاْةف غطوؾت زياضيهطزووٕ ْعَٖٔ ،ةْسيَو سانِ و ٖةْسيَهيـ َةسهوّ ،ئةّ خةغً
نة ٖيض ناضيَه ْابةديَ و بيَٗوزة ْاناتٖ ،ةض ئةوة وا زةنىات ٖةْىسيَو دةغىتةيإ
بةٖيَع بيَت و ؾياوبٔ با ناضى زةغت ضؤشاْة ،واى ية ٖةْسيَهيـ نطزووة نة ْىةتوأْ
ب ةَيَٓةوة و ناضى زةغت بهةٕ (ووْهة دةغتةيإ ضيَهة) نةو ؾىياوٕ بىا نىاضى
باآلتط و ثريؤظتط .161يةنةَيإ بة غطوؾت نايًةية و زووةَيؿيإ ثياوى بة غطوؾىت
َه ية ؾيَوةى دةغتةياْسا دياواظ بٖٔ ،ةض وةى خواوةْىسةنإ يىة ئاظازة .ئةطةض خةي
ؾيَوةى َطؤ ْاؤ و دياواظٕ ،ئةو نات ضووْة ،نة ٖةَووَإ ضاظيىٔ بىةوةى وىيٓ
82
َه بىة خواضةوة نايًةى ويٓ غةضةوة بيَت .ئاوةٖاف باَإ زةضزةنةويَت ،نىة خىةي
غطوؾت ٖةْسيَهيإ ئاظازٕ و ٖةْسيَهيؿيإ نايًة .بة طؿت ،زؤخ ناياليىةت بىة
غوز و زازوةضاْةؾة با ٖةضزوو يةٕ (ئاغا و نايًة).162
ئةطةض بٓةَاى ْايةنػاْ و ضيعبةْسى ٖةضِةَ ية يةى ،بة غةض ٖةَوو ٖةبووة
غطوؾ تييةناْسا ب ةغجيَت و ية يةن تطيؿةوة ،بة غةض ٖىةَوو ضةطىةظى َطؤييىسا
َطايىةن زياضيهطاويؿىسا ب ةغجيَت ،ئةو نات ية يةن غيَيةَةوة بىة غىةض ناَةي
َطايىة، َطاى ياْاْ ،با منووْة ،نة بة ضاى ئةضةغتا باؾرتئ ناَةي زةوةغجيَت .ناَةي
َهو َيَو ٖاووآلت يةنػإ ثيَو ْايةت ،نة ٖةَإ ئةضى و َافيإ ٖةبيَت ،بةي ية ناَةي
ية ثياوى ياْاْ ئاظاز ،ثاؾإ شْ ياْاْ و ية زواييؿسا نايًة ثيَهٗاتووة.
ئةّ ثياوة ياْاْيية ئاظازةْ ،يؿاْةى َطؤ ي ضةغىةْة ى ئةضةغىتا ،نىة ئةطىةض
َاَاغتاى يةنةّ بة زضيَىصاي قػىةنطزْ يىة غىةض َىطؤ و غطوؾىت َىطؤ ،وةى
بامساْهطز ،وؾةى Anthroposبةناضزيَٓيَت ،نىة وؾىةيةن ياْاْييىة و بىة واتىاى
(بووْةوةضى َطؤي ) زيَتٖ ،ةض ظوو تيَسةطةئ نة ططوثيَه ب ىووى يىة يىةى دىاضي
ضةطةظى َطؤي ئةّ ثيَٓاغةية زةياْططيَتةوة ،زياضة ئةويـ (ثيىاوى ياْىاْ ئىاظاز)ة.
َة) تةْيا ئةّ ثيىاوةثيَٓاغة ْاوزاضةنةى ئةضةغتاف با َطؤ بةوةى (بووْةوةضيَه ئاقً
ياْاْيية ئاظازة زةططيَتةوة .قػةنطزْيؿ ية غةض فةظيًةتىة َطؤييىةنإ و ئةوثىةضِى
وانة و بةختةوةضي َطؤ وٖ...تس ،تةْيا قػةنطزْة ية غىةض ئىةّ ثيىاوةٖ .ىةضوةٖا
قػةنطزْ ية باضةى زميونطاغ ،غيػتةَ فةضَاْطِةواي ،زازثةضوةضى ناَةآليىةت
و يةنػىاْ ،سىانِ و َىةسهوّٖ ،اوضِيَيىةت و زوشَٓايىةت وٖ...تىسٖ ،ىىةَوويإ
ثةيوةغة بة زيسى ئةوةوة با (ثياوى ياْاْي ئاظاز).
َة بة غةضيسا) وةى ثىاف نةو شٕ ئةقٌَ و ظيطةن نةَرتة ( يةْ ْائةقآلْ ظاي
نةَيَو ظياتط ضووْي زةنةيٓةوة .ية ضووى ثًة و ثيَطةؾةوة ْىعَرتة ،بىة تىةواوى يىة
بواضةنىىاْ غياغىىةت و نويتىىووض زووض خطاوةتىىةوةٖ .ىىةضوةٖا تواْىىاى ئةااَىىساْ
83
فةظيًةتةناْ ثياوى ْيية .باية ية بواضى ئةخالقسا فةظيًةت تايبةت بة خاى ٖةية و
ية ثًةيةن ْاوةْسي زاية ية ْيَوإ ثياوى ياْاْ ئاظاز و نايًةزا.163
َطىة زيَٓيَتىةوة ،نىةبةآلّ نايًة ،ئةضةغتا تياضةيةن تةواوى زاْاوة و تيايسا بةي
زؤخ نايًة (غطوؾت )ية و ئةوإ بة نايًةي ية زايهبىووٕ ،بطىطة ئىةو زؤخىة بىا
خايإ و ئاغاناْيؿىيإ وةى يىةى بىة غىوزة .بىةآلّ ئىةّ بابةتاْىة ثيَويػىتيإ بىة
وضزنطزْةوةى ظياتطة .با باغ خيَعإ بهةئ نة يةنةّ ططزبووْةوةى غطوؾتيية ،يةنةّ
خاْةؾة نة بة يةنططتٓ وةْس زاْةيةنيإ طوْس زضوغىت زةبيَىت ،ثاؾىإ يةويَؿىةوة
َةت.زةويٓة غةض باغ زةوي
84
دووةم
خيَسان و دؤخى ذن
َوةؾاْسْةوةى خيَعاْ ية ْيَو ويٓ ثاغةواْةناْسا زةنىطز ،تىا ئةفالتوٕ زاواى ٖةي
َةتيَه يةنططتوو)ى ٖةيةْ .ابيَت باوى ،نىوضِ ،شٕ يىإ َيَىطز َٓيا بيَت يةوةى (زةويزي
ٖةبٔ ،ووْهة ئةوإ بة ٖةَووياْةوة خيَعاْيَه طىةوضة ثيَهىسةٖيَٓٔ .ييَىطةوة شٕ يىة
َهو نطزويةتييىىة ثياويَىىو نىىة ناَاضةنةيىىسا وةظيفةيىىةن زيىىاضيهطاوى ْىىةبووة ،بىىةي
دةْطاوةضة ،خةضيَه ًَُالْيَيىة ،ضاٖيَٓىاْ قوضغى ثيَىسةنطيَت وٖ...تىس .نةوى
ئةضةغتا بة تةواوى ئةّ زيسةى ئةفالتوٕ ضةت زةناتةوة ،نة ية غةض ظاضى غىونطاتةوة
ية ناَاضةنةيسا زةناتة ضوو .بة ؾيَوةيةن تايبىةتيـ غىيَ ضةخٓىةى غىةضةن يىيَ
زةططيَت:
-1ئةو يةنيَتييةى غونطات باغيهطزووة و ثيَي وابووة ئةوثةضِى وانةى با ؾاض-
َوةؾاْسْةوةى خيَعاْ تايبةت تىا ثاغىةواْةنإ يىة َةت تيازاية و بووةتة ٖاى ٖةي زةوي
َىةت .ئةضةغىتا يىة خيَعاْيَه طةوضةزا ديَطريبٔ ،ئةَة زةبيَتىة ٖىاى ضووخىاْ زةوي
َ زةغتجيَو ى غونطات ئةوةية ،نة ئاَىاا نتيَب زووةَ غياغةتسا زةَييَت :خاي
َىةت وةى طؿىتيَو ،وىوْهة َةت بةزةغتٗيَٓاْ ظؤضتطئ ضيَصةي يةنيَتيية بىا زةوي زةوي
َةتةى بةضزةواّ خةَ يةنبووْيةت و ئةَة ئةوثةضِى وانةية ،بةآلّ ئاؾهطاية ئةو زةوي
يةى زةططيَت و يةنسةططيَت ،ية ناتاييسا زةطاتة ثٓتيَو بىة تىةواوى يىةوة زةنىةويَت
َةت بة غطوؾت خىاى يىة تىاى ثيَهىسيَت ،واتىة يىة ْيَىو خايىسا َةت بيَت .زةويزةوي
شَ اضةيةن ظؤض ئةْساَ تياية ،ئةطىةض ظؤض ثى َي يىة غىةض يىةنيَتي زابططيَىت ،يىة
َةت زةبيَتة خيَعإ .زواتطيـ زةطاضِيَت و يةبطى خيَعإ زةبيَتىة ناتاييسا ية ديات زةوي
َىةت ،تىانيـ يىة خيَىعإ تاىٖ .ةَووَإ زةظاْني يىةنيَتي خيَىعإ ظيىاتطة يىة زةوي
يةنططتووتطة .واتة ئةطةض بؿتواْني ئةو ئاَااة بجيَهني ،نة ئةفالتوٕ باغىي زةنىات،
85
َىةت وةى ئىةوةى نىة ٖةض زةبيَت واظى ييَبٗيَٓني ،ووْهة زةبيَتة ٖىاى ضووخىاْ زةوي
ٖةية.164
َوةؾىاْسْةوةى َرتى ٖةية .ئىةقالتإ وةى ئىةااَيَو بىا ٖةي -2ضةخٓةيةن قووي
َوةؾاْسوةتةوة ،ووْهة تطغاوة يةوةى وىيٓ ثاغىةواْإ يىة َهساضيَت ،خيَعاْ ٖةي َوي
َه َٓىة َيَىت ئةَىة َىوي َهساضيَت ؾتةنإ ْانانييإ تيَبهةويَت ،يةنيَو بً غةض َوي
َيَت ٖ َٓة ،باية بة ثيَويػت ظاْيوة ية ٖةَوو ؾىتيَهسا ٖاوبىةف بىٔ، ئةوى تط بً
َني يىةَهساضيَت تايبةت ْابيَتة ٖاى نيَؿة و ْانان ،بىةو َةضدىةى ْىةٖيًَ بةآل ّ َوي
َهساضيَت تايبةت ضةْطة ببيَتة ٖايةى با ظيازبووْ ئاغت خاى تيَجةضِيَت ،ووْهة َوي
بةضٖةّ.
َىةنإ، -3بة قوضباْيسإ بة خيَعإ و َٓساٍَ و بة ٖاى ٖاوبةف بووْ شٕ و َٓاي
توؾ وةْس نيَؿة و بةضبةغتيَه تط زةبني :وةى ئىةوةى نىوضِ غىونايةت بىة بىاون
زةنات بيَ ئةوةى ثيَ بعاْيَت ،ووْهة ئةو باون ٖةَوواْة ْةى تانة نةغيَوَ .ازاّ
ثةيوةْسييةناْيـ ْةظاْطاوٕ ،ضةْطة باوى نوضِى خاى بهوشيَت ،يإ نوضِ زايه خىاى
بهوشيَت ،ياخوز بطا نوؾة و ٖاوغةضطريي سةضاَهطاوةنإ (ظواز احملطَات) وٖ..تىس
ظؤض ببيَت .165بةّ ؾيَوةيةف ثةيوةْسيية غطوؾتييةنإ و غىاظزاضي ْيَىو َطؤ ىةنإ
َهساضى زوو ؾت غطوؾىتنيْ ،ىةى بةضٖىةَ خىوو و ْاَيَٓٔ .نةوا بيَت خيَعإ و َوي
َوةؾاْسْةوةؾيإ يةطةٍَ َةيً غطوؾىت و ْةضيت يإ زؤخة ناَةآليةتييةنإ بٖٔ .ةي
َة.َةتسا بة طؿت زش زةوةغتيَت و ؾت وةٖاف َةساي خيَطى زةوي
َطةناْ ئةضةغتا ية زشى تيىاضة غياغىييةناْ ئىةفالتوٕ بة ٖيَعى و واظى بةي
َىىةت
ٖىىةض وىىاْيَو بيَىىتَ ،اَاغىىتاى يةنىىةّ ثيَىىي وابىىووة ،نىىة فةيػىىةفةى زةوي
َوةؾاْسوةتةوة و ية خػتٓة ضووى تياضةنةى خاى ية باضةى خيَعاْةوة َاَاغتانةى ٖةي
بةضزةواّ بوو .ئةو ظؤضى ثيَ غةيطة ،نة زةبيٓيَت ئةفالتوٕ با ئةوةى بيػىةمليَٓيَت نىة
شْاْيـ زةبيَت ٖةَإ ئةضن ثياواْيإ ٖةبيَت ،وىواْسْةناْ (يىإ منووْىةناْ ) يىة
َة غةطةنإَ .يَيٓةى طياًْةبةضإ ديٗاْ طياًْةبةضاْةوة وةضزةططيَت ،بة تايبةتيـ زيًَ
86
َةوةيإ يىة غىةض ْييىةَ .166ىازاّ خيَىعإ ٖةيىة ،نىاضى ْاوَىاٍَوةى شٕ ئةضن َاي
بٓةضِةتيَه غطوؾت و ثيَويػت شياْ ناَةآليةتييةٖ ،ةض ئةوةف ئةضن غىةضةني
شْاْة.
خيَعإ ى ئةضةغتا ية شٕ و َيَطز و َٓساٍَ و ٖةضوةٖا نايًةناْيـ ثيَهٗىاتووة،
نة بة ئاَيَطى ظيٓسوويإ زازةْيَ و ئةضنيإ ئةااَساْ ئةو ناضاْةية ،نىة بىا ثيىاوى
ئاظاز ؾياو ْيية با خاى ثيَيإ ٖةغتيَت ،ثةيوةْىسى ْيَواْيؿىيإ ثةيوةْىسى ئاغىا و
نايًةيةٖ .ةضوةٖا ثةيوةْسييةن ٖاوغةضيياْة و ية ناتاييسا ثةيوةْسييةن باوناْةف
ية ْيَو خيَعاْسا ٖةية.
87
شيَيةم
89
ضوارةم
ثياو و ثةيوةنديى هاوشةريَتى
-1هاوسةرطرييى:
َطاى ياْاْيىسا زةيػىةثاْس،
ٖاوغةضطريي ظةضووضةتيَو بوو زابوْةضيت يىة ناَىةي
باية ٖةْسيَ ية ؾاضةنإ ضيَطةيإ بة ثريةشْةنإ زةزا ،توْستطئ غىعاى ئىةو نةغىاْة
بسةٕ نة غووضٕ ية غةض ئةوةى ٖاوغةضطريي ْةنةٕ :ضةبةْ ية ؾىاضى غىجاضتا تىاوإ
َبصاضزٕ و تةَاؾانطزْ نةشاوة طؿىتييةنإ وٖ...تىس بيَبىةف بوو ،يإ ية َاف ٖةي
زةنطإ.173
ى ئةضةغتاف ٖاوغةضطريي ظةضووضةتيَهىةٖ ،ةْىسيَ دىاض غطوؾىت ثيَويػىت
زةناتٖ ،ةْسيَ داضيـ ويػت ئامسإ وا زةخواظيَ ،174ووْهة غطوؾت ٖةض داضيَىو
َةيً يةوةية خاى بة ْةَطي بطةيةْيَت ،بةوةى تانةناْ ية ؾيَوةى خاى خباتىةوة.
(بٓةَاى غطوؾت ،وةى ية ؾويَٓيَه تطيؿسا ومتىإ ،بطيتييىة يىة خػىتٓةوةى وىةْس
ويَٓةيةن ٖةَإ داض ،وةى وإ داضى دياواظى طياًْةبةض زةخاتةوة) .175غطوؾىت،
وةى ية بةؾ ثيَؿرتزا ومتإ ،ناض زةنات ية ثيَٓىاو بىةضزةواَ ضةطىةظى َطؤيىي يىة
91
َيَتةوة و بجاضيَعيَت .بةّ ؾيَوةية زةبيىٓني
فاضَ داضزا ،ووْهة ْاتواْيَت تانةنإ بٗيًَ
غطوؾت ٖةضيةنة ية شٕ و ثياو ،ثيَؿىرت يىة يىةٕ ويػىت ئامساْىةوة ضيَهدىطاوة و
طوايَٓطاوة تا شياْيَه ٖاوبةف بصئ .176ييَطةوة َةغىةيةى شيىاْ ٖاوبةؾى ْيَىط و
َيََ ،ةغةيةيةن غطوؾت زةبيَت ،نة ئةغتةَة با شٕ بتواْيَت بةبيَ ياضَةت ثياو،
تان ٖةَإ داض خباتةوةٖ .ةض وةى ثياويـ ئةغتةَة بةبيَ ياضَةت شٕ بىة ٖىةَإ
ضؤٍَ ٖةغيتَ .بةّ ؾيَوةية ثيَويػتي شياْ ٖاوبةف زيَتة ثيَؿةوة ،نة خىوو و ْىةضيت
دةختيإ ية غةض نطزووة و ثيَويػتيإ نطزووة.177
خػتٓةوةى َٓساٍَ تةْيا وةغيًةيةى ْيية با خعَةتهطزْ غطوؾىت ،نىة تىةْيا
َهو وةغيًةيةنيؿة با غىووزيَه زوو يةْىة. زةيةويَت ثاضيَعطاضى ية داض بهات ،بةي
َة واظةناْياْسا توؾ زةبٔ، ئةو ْاضِةسةتيياْةى نة باوإ ية نات بةخيَونطزْ َٓساي
يةنات ثريبووْسا بة زوو ٖيَٓسة بايإ زةطةضِيَتةوة ،ئةو ناتةى خاؾيإ واظٕ و ٖىيض
زةضوويةن تطيإ ْيية.
ئةطةض دياواظى (ٖةْسيَ دىاضيـ زشايىةت ) يىة ْيَىوإ تواْانىاْ شٕ و َيَىطززا
ٖةبيَت ،ية غووز و بةضشةوةْسى ٖةضزوونيإ زةبيَت .ئةطةض غطوؾت يةنياْ بىةٖيَع
و ئةويرتياْ واظ نطزووة ،با ئةوةية تا زووةَيإ ظياتط وضيا بيَت و يةنةَيؿيإ بىة
تواْاتط بيَت ية واضةغةضنطزْ نيَؿةنإ و ضةتساْةوةى ٖيَطؾةنإ بة ئاظايةت خىاى.
ٖةضوةٖا يةْ بةٖيَع زةتواْيَت بصيَوى ثةيسا بهات ،يىة زةضةوة ظؤضيَىو يىة مشىةى و
ثيَويػتييةناْ خيَىعإ زابىني بهىات و بٗيَٓيَتىةوة ،يىة ناتيَهىسا يىةْ زووةّ يىة
غةضيةت ثاضيَعطاضييإ ييَ بهىات ،ئةطىةضْا ثةيىسانطزْ مشىةى و بىصيَوى َاْايىةن
ْةزةبوو .غطوؾتة نة ئةّ ناضة زةنات ،يىةنياْ وا ييَهىطزووة بتواْيَىت شيىاْيَه
َةوة زضوغت بهات ،زووةَىيـ بتواْيَىت وىا نييةناْ خىاى يىة غةقاَطري ية َاي
زةضةوة ئةااّ بسات ،تةْاْةت ية َٓساٍَ خػتٓةوةؾىسا غطوؾىت ٖاوبةؾى نىطزووٕ و
َسةغىة :شٕ بىة خاضانىسإ و ثيىاويـ بىة ٖةضيةنةيإ بىة خعَىةتيَه تايبىةت ٖةي
ثةضوةضزةنطزٕ.178
91
-2ميَرد:
بة ضاى ئةضةغتا غطوؾتيية ئةطةض ثياو فةضَإ بىسات و شْىيـ طويَطِايىةٍَ بيَىت
َبووْ ثياو بة (ووْهة ضةطةظى ثياو ية شٕ طوااوتطة با غةضؤنايةت نطزٕ ،ثاؾإ ظاي
غةض شْسا ؾتيَه ظؤض غطوؾىتيية) .179يىة ضاغىتيسا ئىةو ٖاناضاْىةى ئةضةغىتا بىا
َبووْة زةياْٗيَٓيَتةوةٖ ،ةْىسيَهيإ ثةيوةغىة بىة ديىاواظى تواْىاى ثاغاوزاْ ئةو ظاي
َيسا يىةَ بة غةض يةْ ْائةقً َبووْ يةْ ئةقً َي ْيَوإ شٕ و ثياوةوة ،وةى ظاي ئة قً
َة بة
َ ظاي ْةفػ ثياوزا ،ية ناتيَهسا ية ْةفػ شْسا بة ثيَ ةواْةوةية و يةْ ْائةقً
َيسا ،ئةَةف ية ناتاي ئةّ بةؾةزا و ية نات باغ ثؿتبةغتٓ ئةضةغىتا غةض ئةقً
َطازا ،ظياتط باغي زةنىةئ. بة (غطوؾت ْةفؼ) ية ضيَهدػتٓ ناضوباضى ْيَو ناَةي
ٖةْسيَه تط ثةيوةغة بة باياياشياوة ،وةى غىةيب بىووْ شٕ ،طوايىة ٖةيو ييىة و
ئيذاب بووْ ثياو طوايىة فاضَىة ،وةى يىة بةؾى ثيَؿىووزا بامسىاْهطزٖ .ىةضوةٖا
َةغةيةى دياواظى ية تةَةْسا ،ووْهة ئةضةغتا ية ْةضيت وآلتةنةى يٓةزةزا ،نىة
تيايسا نض بة ثياويَو بة ؾوو زةزضا نة زوو ٖيَٓسةى خىاى تةَىةْ ٖىةبووْ ،ىة يىة
َيؿسا ٖاوؾىاْ يىةنرت ْىةبووٕ .نةوى ئةضةغىتا تةَةْسا و ْة ية ثيَطةيؿتوي ئةقً
ثاغاويَه فةيػةف با ئةّ زؤخة غةيطة ثيَؿهةف زةنات و ثيَي واية ،ئةَة ناض يإ
ويػت غطوؾتة .با تاويَو ية غةض ئةّ ييَهساْةوةيةى بوةغتني.
-3تةمةنى هاوسةرطرييى:
ئةطةض تاويَو ية غةض ضاى ئةضةغتا زةضباضةى تةَةْ طوااو با ٖاوغىةضطريي و
ئاَاْر ييَ ضامبيَٓني ،زةتواْني تيؿه ظؤض خبةيٓة غةض تياضةنةى يىة غىةض ثةيوةْىسى
ٖاوغةضيَت و ئةو ثةيوةْسييةف غطوؾت زةضزةنةويَت.181
ئةضةغتا ثيَي واية ثيَويػتة ياغازاْةض بايةخيَه ظؤض بىة بابىةت ٖاوغىةضطريي
بسات ،ثيَويػتة تةَةْ ٖاوغةضطريى و ئةو غيفةتاْةى ثيَويػتة ية نوضِ و ن ةنةزا،
ثيَـ ٖاوغةضطريي ٖةبٔ زياضي بهات ،ووْهة ئيَُة ْةوةيىةن تىةواو تةْسضوغىتُإ
92
زةويَتٖ ،اوغةضطريييـ ئةو زاَةظضاوةيةية نة دةغتةى تةْسضوغتُإ ثيَسةبةخؿىيَت،
َةتةنةَإ 181تةَةْ ٖاوغىةضطريي ؾىتيَو ْييىة ئةو وةى زايةْطةيةى واية با زةوي
َهو ثيَويػتة َةغىةيةيةن ظةضوضى َه ،بةيبهةويَتة زةغت ئاضةظوو يإ َيعاد خةي
بيَت ،نة غطوؾت زةيػةثيَٓيَت ،نة ئةويـ ٖيض ناضى بيَٗوزة ْانىات و يىة ٖىةَوو
ناضيَهىىسا وةى وةغىىتايةن زةغىىرتِةْطني زةضزةنىىةويَت .غطوؾىىت خىىاى تةَىىةْ
َ وةى ٖاوغةضطريي بةّ ؾيَوةية زياضي زةنات :ئةطةض غطوؾت تةَىةْ سىةفتا غىاي
زوا ويَػتطة با تواْاى َٓساٍَ خػتٓةوةى ثياو زاْابيَت و زواى ئةوة ْةظؤى بيَىت ،بىا
َ زياضي نطزبيَت ،ئيَُةف زةبيَت بطةضِيَيٓةوة غةض ئةّ بٓةَاية و يىة شْيـ ثةاا غاي
زياضيهطزْ باؾرتئ تةَةْ ٖاوغةضطرييسا ثاضيَعطاضى ية ٖةَإ ضيَصة بهىةئ .واتىة
زةبيَت دياواظى ْيَوإ تةَةْ ثياو و شٕ ية نات ٖاوغةضطرييسا بيػت غاٍَ بيَتٖ ،ةض
وةى غطوؾت خاى زياضيهطزووة!
َيَت ْابيَت َٓىساآلٕ ظوو ٖاوغىةضطريي بهىةٕ ،وىوْهة وةوىةيةن ٖةضوةٖا زةي
ْاناٌََ زةخةْةوةَ ،يَيٓةى ظؤض تيىا زةبيَىت و وةوةؾىيإ واظ و دةغىتةى ب ىووى
َيَت ثيَويػتة ثةْس يةواْةى زةوضوبةضَإ وةضبططئٖ ،ةَوو ئىةو طة ْىةى زةبيَت .زةي
َةناْيإ ظوو ٖاوغىةضطريى بهىةٕ ،وةوىةيةن ْاناَىٌَ و واظ و ضاٖاتبووٕ نة َٓساي
َبووْياْسا زةَطزٕ ،ووْهةب وونيإ خػتوةتةوة ،تةْاْةت زايهاْيؿيإ ية نات َٓاي
َه نطيت ية غىةض ئىةو شَىاضة ظؤضةى (ئةو زايهاْة) َٓساٍَ بووٕ .ييَطةوة ناتيَو خةي
َطزٕ ية ْيَو شْاْ وزا ثطغياضيإ ية خواوةْس نطز ،خواوةْس ثيَي طىوتَٔ( :يوةنىإ
ثيَـ ثيَطةيؿتٓيإ ،ييَُةنةْةوة)َ .ةبةغت يةوة بوو (ثيَـ نات خىاى) ،واتىة يىة
تةَةْيَه ظووزا ن اْتإ بة ؾوو َةزةٕ .بيَطوَإ ئةو وتةيةى خواوةْس ،ثةيوةْىسى
َهو ئاَاشة بةو شَاضة ظؤضةى َطزٕ َييةناْةوة ْيية ،بةيبة زضويَٓةى بةضٖةَة نؿتوناي
َيسا (ثىيَـ تةَىةْ طواىاو) زةنات نة بة ٖاى ب ة ؾووزاْ ن إ ية تةَةْ َٓساي
زةنةوْةوة.182
93
َهو ئىاظاضى ٖةضوةٖا ٖاوغةضطريي ظوو تىةْيا ظيىإ بىة وةوىة ْاطةيىةْيَت ،بىةي
َىيَني :تةَىةْ طواىاوى ٖاوغىةضطريي يةْةناْيـ زةزات .ئةطةض ئاغىاي بيَىت بً
ناتيَهة يةْةنإ يةوثةضِى تواْاى َٓساٍَ خػتٓةوةياْسا بٔ ،ئةو نىات ئىةو ن ىاْةى
ظوو زةغت بة ناضى غيَهػى زةنىةٕ خىووى ثيَىوة زةطىطٕ ،بىةآلّ نىوضِإ ظيىإ بىة
غجيَطَةنإ زةطةيةْٔ ثيَـ ئةوةى طةؾةيإ ناٌََ بيَت.183
َ و بىا تةَةْ طوااو با ٖاوغةضطريي بة ضاى ئةضةغىتا ،بىا شٕ ٖىةشزة غىاي
َيية ،ووْهة دةغتةى ٖةضزوونيإ يةّ تةَةْىةزا طةؾىةيإ ثياويـ غ و سةوت غاي
َ يةنىىةّ و بةخيَونطزْيؿىىيإ ناَىٌَ زةبيَىىتٖ ،ىىةضوةٖا تواْىىاى خػىىتٓةوةى َٓىىساي
زةبيَت.184
َطاى بةّ ؾيَوةية زةبيٓني ئةضةغتا ،تياضيعةى زؤخ غةيطى ئىةو ناتىةى ناَىةي
َىسا ثؿىتيواْي ياْاْ زةناتٖ ،ةوٍَ زةزات ثاغاوى با زابتاؾيَ تا ية بةضاَبىةض ئةقً
بهات .ئةو واى ثيَ باؾة نض ؾوو بة ثياويَو بهات ،نة زوو ٖيَٓسةى خىاى تةَىةْ
ٖةبيَت ،ئةّ تةَةْ ٖىةشزة غىا ٍَ بيَىت و ئىةويـ غى و سىةوت ،تىا ٖىيض دىاضة
َىة و خايؿى ْعيهايةتييةى ية ْيَواْياْسا ْةبيَت .ييَطةوة ثياوَ ،ىازاّ شْةنىةى َٓساي
َةى (شْةنة) بهىات ثيَطةيؿتوي و ئةظَووْ ظياتطة ،زةتواْيَت وةى ْاناَيَو َاَةي
نة ٖيض ثيَٓةطةيؿتووة ،ئةو زةتواْيَت فةضَإ بسات و شْيـ زةبيَت طويَطِايىةٍَ بيَىت.
ناتيَهيـ ئةضةغتا ثطغياض يىة خىاى زةنىات( :طواىاوتطئ وةضظ بىا ٖاوغىةضطريي
َه يىة َيَ ثيَويػتة ناض بةو ثةيطِةوة غةضنةوتووة بهةئ نة ظؤضيٓةى خةي ناَةية؟ زةي
185
غةضى زةضِؤٕ ،ناتيَو وةضظى ظغتاْيإ وةى نىاتيَه طواىاو بىا ٖاوغىةضطريي و
ثيَهٗيَٓاْ خيَعاْيَه ْويَ زةغتٓيؿاْهطزووة) .186غةضةضِاى ئةَةف ثيَويػىتة طىويَ
ية ئاَاشطاضي ثعيؿهإ و فةيًةغوفاْ غطوؾيت زةضباضةى َٓىساٍَ خػىتٓةوة بطىطٕ،
َىئَٖ ،ىةضوةٖا ووْهة ثعيؿهةنإ زةتوأْ ٖةَوو ؾتيَهيإ ية غةض دةغتةيإ ثيَ بً
فةيًةغوفاْ غطوؾتيـ زةتوأْ (با)ى طوااو زةغتٓيؿإ بهةٕ .ئةوإ با منووْة باى
بانووضيإ ية باى باؾووض ثيَ باؾرتة.187
94
زواتط ئةضةغتا وةْس ئاَاشطاضييةن شْاْ غهجطِ زةنات ،ثيَويػتة بىا منووْىة،
َي ْىةبٔ ،تىةْيا خىاضان بايةر بة دةغتةيإ بسةٕ و تةغًيُ خاوبووْةوة و تةَبةي
غووى خبإ .ئةَةف ناضيَه ئاغىاْة بىا ياغىازاْةض ئةطىةض بيىةويَت بىة غىةضياْسا
بيػةثيَٓيَت ،نة ٖةَوو ضؤشيَو بة َةبةغت خواثةضغت ضيَهطزْيَهى ْىةضّ بهىةٕ و
َبووْ بة زةغتة. غةضزاْ ثةضغتطاناْ خواوةْس ئاضتيُيؼ بهةٕ ،نة ناضوباضى َٓاي
َيإ بة ثيَ ةواْةى دةغتةياْةوة ،زةبيَت ية ٖةَوو وا نييةى ببةخؿىطيَت، بةآلّ ئةقً
ووْهة ئاؾهطاية ناضثةية ية غه زايهسا ،زةنةويَتة شيَط ناضيطةضي زايهىةوة ،وةى
وإ ضووةى بة خاى ناضيطةض زةبيَت.188
َة ْةخاف و ؾيَواوةنإ ئةضةغتا ٖةَإ ضاى ئةفالتوْ َاَاغتاى ية غةض َٓساي
َىةنإ ديابهطيَٓىةوة ،تىا بىعاْني ناَيىإ ٖةية ،ثيَويػتة يةنات يةزايهبووْسا َٓساي
ثيَويػتة واوزيَطى بهطيَىت و بىةخيَوبهطيَت ،بىة قىاْوْيَهيـ ٖىةَوو وىاوزيَطييةن
َةواْيسا خبطيَٓىة بةضزةغىت
َهو زةبيَت يىة وىاي َة ؾيَواوةنإ قةزةغة بهطيَت ،بةيَٓساي
189
زضِْسة نيَوييةنإ (واتة فطِيَ بسضئَ) ٖ .ةضوةٖا زةبيَت قاْوْيَو زابٓطيَت ية ٖىةَوو
َيَت ظياتط بٔ ،بىا ئىةوةى َٓىساٍَ ،بىة ؾاضةناْسا شَاضةى َٓساٍَ زياضي بهات و ْةٖيًَ
َةواْيسا فىطِيَ
بياْوى ثاضاغتٓ شَاضةى زاْيؿتوإ ية ئاغتيَه زيىاضيهطاوزا يىة وىاي
ْةزضئَ .باية ئةضةغتا ثيَؿٓياض زةنات شَاضةى ئةْساَاْ خيَعإ زياضيبهطيَت ،ثاؾإ
ٖاْا با يةباضبطزٕ ببةئ ،ثيَـ ئةوةى ناضثةية شياْ بةبةضزا بيَىت يىإ ٖةغىت بىا
َةيىة،زضوغتبيَت .ئةطةض زةضباضةى يةباضبطزٕ بجطغىني ئايىا نىاضيَه ؾىياوة يىإ ٖةي
وةآلَةنة بةْسة بةوةوة نة ئايا ناضثةية شياْ ٖةية و ٖةغىت بىا زضوغىتبووة يىإ
ْا.191
باغ ئةو غةضةتايةَإ نىطز نىة نىض و نو ِضيَىو خيَىعإ ثيَهىسةٖيَٓٔ و شيىاْ
ٖاوغةضى زةغت ثيَسةنةٕ ،ئةو نات زةَيَٓيَتةوة ئةو َاوةية زياضي بهىةئ نىة ئىةّ
َةت زةنات .ئةَةف ووْهة ْةوةى ٖاوغةضطرييية بة خػتٓةوةى َٓساٍَ خعَةت زةوي
َىة،بة تةَةْةنإ (ٖةض وةى ْةوةى طةاإ) ية ضووى برينطزْةوة و دةغتةؾةوة ْاناًَ
95
باية بووْيات وةوةى نةغة بة تةَةْىةنإ واظة ،ثاؾىإ زةنطيَىت غىاآلْ َٓىساٍَ
َ زياضي بهطيَت.191 خػتٓةوة بة ثيَ َاوةى ثيَطةيؿتوي ئةقً
با ظيٓاف زةبيَت ناضيَه ئابطِوبةضاْةى ْاخاف بيَىت ،ناتيَىو شٕ و َيَىطز (يىةو
َاوةيةزا نة ثيَهةوةٕ) ئةااَي زةزةٕ .بةآلّ ئةطةض يةو َاوةيةزا بهطيَت ،نة َٓساٍَ
َة بهطيَت ،نة ؾايةْ غعاى خػتٓةوة ضيَطةثيَسضاوة ،ثيَويػتة وةى ئابطِووووْيَو َاَةي
طوااوى خاى بيَت.192
ئةضن شٕ و فةظيًةتةناْ زوازةخةئ با بةؾ زاٖاتوو ،ناتيَىو باغى بابىةت
(شٕ و ئةخالم) زةنةئ .بةآلّ ئيَػتا بة زواى ئةو بٓةضِةتاْىةزا زةوىني نىة ئةضةغىتا
تياضةنةى ية غةض بٓياتٓاوة ،زةضباضةى زووضخػتٓةوةى شْىإ يىة بىواضى غياغىةت و
َيَت ًَهةويي َةوةزا ،يإ ئةوةى ثيَي زةي نوضتهطزْةوةى ناض و وا نييإ تةْيا ية َاي
َبووْ ثيىاو بىة غىةض شْىسا غطوؾت شٕ با ثياو و ئةوةؾ واى ييَ زةنات بًَيَت( :ظاي
َةغةيةيةن ظؤض غطوؾتيية 193ئةى َةبةغت ية وؾةى (غطوؾت) ويية نة بةضزةواّ
َيَىتبا ثاغاوزاْ زةغةآلت ثياو و ًَهةوي شٕ زةطةضِيَتةوة غةضى؟ ية وةآلَىسا زةي
ئةَاْة ٖةَوويإ ثةيوةغة بة غطوؾت ْةفػ َطؤييةوة.
96
ثيَهجةم
شروشتى نةفض
ئةضةغتا ضاى واية خويَٓسْةوةيةن قوَي ئةو بريؤنةيةى ثيَي وايىةٖ :ةْىسيَو يىة
َطؤ ةنإ بة غطوؾت سانُٔ و ٖةْسيَهيؿيإ َةسهوّ ،ضاغتةوخا زةَاْباتىة غىةض
تويَصيٓةوة ية غطوؾت ْةفؼْ .ةفؼ بة غطوؾت خاى زوو ضةطةظة :يةنيَهيإ سانِ و
ئةويرتيإ َةسهوّٖ ،ةضيةنةؾيإ فةظيًةت تايبةت بة خاى ٖةية ،يىةنيَهيإ غىةض
َي َةسهوَىة. َي سانُىة و ئةوةنةؾىيإ غىةض بىة يىةْ ْائىةقً بة يةْ ئىةقً
َةتىةناْ تطيؿىسا ئاؾهطاية ئةوةى بة غةض ْةفػ َطؤييسا زةغىةمليَت ،بىة غىةض ساي
َةت) .يةَاْةوة زةؾيَ بطةيٓة ئىةوةى قىاْوْيَه طؿىت زةغةمليَت (وةى َاٍَ و زةوي
ٖةية ،نة (بة ثيَ ئةو قاْوْة) غطوؾتيية ئةطةض ٖةْسيَو بة غطوؾت خايإ سانِ بٔ
و ٖةْسيَهيـ بة غطوؾت َةسهوّ بٔ.194
يةبةض ئةوةى قاْوْيَو يإ بٓةَايةن طؿت ٖةية ية وةْس ئاغىتيَه ديىاواظزا
ناض زةنات ،وةْس بواضيَه دياواظى ناضنطزْيؿ ،بة ثيَ ئةو ئاغتاْةى ناضيإ تيَسا
زةنات زةبيَت :سونُ ثياوى ئاظاز (ئاغا) با نايًة داضيَه سونُة ،سونُ ْيَطيٓة
با َيَيٓة داضيَه تطة و سىونُ ثيىاوى طىةوضة (ثيَطةيؿىتوو) بىا َٓىسا ٍَ دىاضى
َيَني ٖةَوو ئةو نةغاْة (ئاغا و نايًةْ ،يَط و َيََٓ ،ساٍَ وغيَيةَة .ضاغتيـ واية بً
195
طةوضة) يةْ دياواظى ْةفػيإ ٖةية .بىةآلّ بىة ؾىيَوةى ديىاواظ و بىة ئاغىت
َبىصاضزٕ، دياواظيـ ٖةياْة :نايًة بة تةواوى بيَبةؾة ية تواْاى يىة غىةضخاي و ٖةي
َيَيٓةف ٖةض وىةْسة ٖةيىةت ،بىةآلّ ئىةو فاضَىةى ى ئىةو ٖىةض بىة ْاوىا ن
َيـ ٖةيةت ،بةآلّ ية فاضَيَه ثيَٓةطةيؿتووزا.196 زةَيَٓيَتةوةَٓ ،ساي
97
بةَةف ئةضةغتا زةطاتة ظةضووضةتى ئىةوةى ثيىاو سىونُ شٕ ،ئاغىا سىونُ
َةناْيإ و طةوضةناْيـ سونُ َٓساآلٕ بهةٕ ،باو ؟ تةْيا نايًة ،باوإ سونُ ضؤي
زضناْسْ ئةوةى بٓةَايةى ٖةية وا زةنات ٖةْسيَو سانِ بٔ و ٖةْسيَهيـ َةسهوّ،
َيَت نيَ سونِ زةنات .ية يةن تىطةوة ئةضةغىتا بىةوةوة غىةضقاٍَ با خاى ثيَُإ ْاي
ْةبووة ،نة َطؤ ةنإ طياًْةبةضإ سونِ بهةٕ ،ووْهة ثيَىي وابىوو نىة طياًْةبىةضإ
َيإ ْيية ،ئةَةف زةياخناتة ثًةيةن خواضووى َطؤ ىةوة و َىطؤ زةتواْيَىت بىة ئةقً
َيإ ٖةيىة و غةضياْسا ظاٍَ بيَت ،بةآلّ ٖةَوو َطؤ ةنإ يةبىةض ئىةوةى َىطؤ ٔ ،ئىةقً
َيسا-1259( .ب) .نةواتة ئةو بٓةَاياْة وني نة ئةضةغتا بة بةؾساضٕ ية بٓةَاى ئةقً
ٖةْس وةضياْسةططيَت ،يةوةزا نة شٕ زةناتة ثاؾىها و ؾىويَٓهةوتةى ثيىاوٖ ،ىةض وةى
َيـ بة نةَرت ية طةوضةنإ زازةْيَت؟!نايًة زةناتة ؾويَٓهةوتةى ئاغا و َٓساي
خاؾبةختاْة ئةضةغتا خاى زةَييَت( :ثيَهٗاتةى ْةفػ َطؤ ضيَطةَإ با ضووْاى
َ و يىةْ زةناتةوة) (-1261أ)ْ .ةفػيـ ية زوو يىةٕ ثيَهىسيَت :يىةْ ئىةقً
َ يىةْ َ سونِ بهات و ناْرتؤي َهو بة غووزة يةْ ئةقً َ .غطوؾتيية ،بةي ْائةقً
َ ية ْةفػسا بهات-1254( .ب) (بةضاوضزى بهة بة ئةخالم :نتيَبى يةنىةّ، ْائةقً
بةؾ غياْعةيةّ)ٖ .ةضوةٖا زازثةضوةضاْةؾة ثياو سونُ شٕ بهات .ضاغتة تواْاى ية
َييإ
َييإ ٖةية ،بةآلّ ناضيطةض ْيية ،باية ظؤض ئاغىاْة يىةْ ْائىةقً غةضخاي ئةقً
بةغةضزا ظاٍَ بيَت! بة ٖةَإ ؾيَوة زةبيَت ئاغا سونُ نايًة بهات ،وىوْهة نايًىة
َي ْيَىو ْةفػىيإ ٖىةض ٖيَٓىسة ئريازةى برينطزْةوةى ية غةضخاى ْيية ،يةْ ئىةقً
بةناضيإ زيَت طويَ با فةضَاْ ئاغاناْيىإ ؾىٌ بهىةٕ ،وةضيبطىطٕ ،ييَى بطىةٕ و
َ بٔ و ناض با ديَبةديَهطزْ بهةٕ .ية ضاغتيسا ئةوةى نايًة يىة طياًْةبىةض طويَطِايةي
ديا زةناتةوة ئةوةية ،ئةوإ بة ثيَ ةواْةى طياًْةبةضاْةوة ،نةَرتئ ئاغىت تواْىاى
َييإ ٖةية ،نة ضيَطة خاؾهةضة با تيَطةيؿة ية برينطزْةوةى ئاغاناْيىإ ،يةَىة ئةقً
زةضويَت ضيَو ية طياًْةبةضة نيَوييىةنإ زةوىٔ (-1254ب) .بىاوإ و طىةوضةناْيـ
ثيَويػتة سونُ َٓساٍَ و ْاناَةنإ بهىةٕ ،وىوْهة ٖىةض وىةْسة َٓىساآلٕ تواْىا و
98
َ ْيَو ْةفػيإ ٖةية ،بةآلّ ويػت برينطزْةوةى ية غةضخاى ثةيوةغت بة يةْ ئةقً
ئةّ ويػتة ٖيَؿتا ثيَٓةطةيؿتووة (-1261أ).
َ ْىةفؼ، َ و ْائىةقً بةّ داضة ئةضةغتا ،بووْيات ية غةض ٖةضزوو يةْ ئىةقً
َيَىت :ططووثيَىو بىة غطوؾىت خايىإ َ ثاغاوزاْ ئةو بريؤنةية زةزات نىة زةي ٖةوي
سانُٔ و ٖةْسيَه تطيإ بة غطوؾت َةسهؤَ ،ضيَو ٖاوؾيَوةى ئىةوةى يىةْيَه
َ ). َي) ًَهةوة با يةْةنةى تط ( يةْ ئةقً ْةفؼ ( يةْ ْائةقً
بةَةف غطوؾىت ،نىة ٖىيض نىاضيَه ْابىةد َي و بيَٗىوزة ْانىات ،خىاى شْى
َيي نىةَرتة ،يىةْ ْا واضنطزووة ًَهةو سونُ ثياو بيَت ،وىوْهة تواْىاى ئىةقً
َة .نةغاْيَه ظؤض َ ووٕ و غاظ و ؾةٖوةت وٖ...تس .بة غةضيسا ظاي َيـ وةى ٖةي ْائةقً
َطة ْاضِاغتة وةواؾة بووٕ و ضايىإ وايىة شٕ ،بىة سىونُ غطوؾىتْ ،ىةى بىة بةّ بةي
َطا و ْةضيت و شيٓطة وٖ...تس ،غىاظاويية و ظوو ناضيطىةض سونُ ثةضوةضزة و ناَةي
زةبيَت.197
َطةنةى ئةضةغتا ،ئةطةض ويػتُإ ئةوةى ومتإ بريؤنةيةن طؿت بوو ية غةض بةي
َرت ييَ تيَبطةئ ،زةبيَت بة وضزةناضييةن ظيىاتطةوة يىة وةغىفةناْ بىا ظياتط و قووي
ٖةضزوو يةْ ْةفؼ و ثةيوةْسييةناْ ْيَواْيإ تيَبطةئ.
زةبيَت بطةضِيَيٓةوة غةض (ئةخالق ْيهاَىاخ ) ،وةى وىإ زةطةضِيَيٓىةوة غىةض
وةْس بةؾيَه نتيَب غياغةت ،تا بعاْني ئةضةغتا وىإ وةغىف يةْىةناْ ْىةفؼ
َ ) زةناتَ :ىاضن غىةضةن ئىةّ ثةيوةْسييىة ئةوةيىة ،ثةيوةْىسى َ و ْائةقً (ئةقً
َي ْةفؼ سونِ بهات و ظاٍَ بيَىت بىة غىةض َبووْة ،زةبيَت يةْ ئةقً زةغةآلت و ظاي
يةْةنةى تطزا .ئةّ زةغةآلتةف يةْةنإ خايإ با ئاَىازةنطزووة و بىة غطوؾىت
خايإ تياياْسا وةغجيوة (-1254ب) .يةطىةٍَ ئةوةؾىسا ئةضةغىتا ٖةْىسيَ دىاض بىة
ئاؾهطا و ٖةْسيَ داضيـ بة ْاضِاغتةوخاي ئاَاشة بةوة زةزات ،نة َةضز ْيية يةْ
َ ٖةَوو داضيَو بتواْيَت ئةّ زةغةآلتة ثيىازة بهىات .وةى باغىهطا ،ئةضةغىتا ئةقً
َةت شٕ و َٓساٍَ و نايًىةزا زةبيىٓني ،يىةْ ئىةقًَ سىونُ يىةْ َيَت ية ساي زةي
99
َىةت
َ ية ساي َ ْانات ،ضةْطة ثيَويػت بهات بجطغني :ئايا زةبوو يةْ ْائةقً ْائةقً
شٕ و َٓساٍَ و نايًةزا سونِ بهات؟ تةْاْةت ثياوة طةوضةناْيـٖ ،ةْسيَ داض زةبيٓني
َيىسا و ًَهةوى خىاى بهىات، َبيَت بة غةض يةْ ْائةقً َ ْاتواْيَت ظاييةْ ئةقً
ئةطةض وا ْةبووايىة بىا ئةضةغىتا ثيَويػىت ْىةزةنطز ،ضيَُٓىاي زةضبىاضةى بايىةخ
َي ْىةفؼ و بىة غىةضزاضى َاْىةوةى بىسات ،وةى وىإ يىة غةضوةضي يىةْ ئىةقً
نتيَبةناْ (ئةخالق ْيهاَاخ ) و (غياغةت)زا نطزوويةت .نة ئةضةغتا بىاؽ يىة
َ زةنىاتْ ،اؾى َي تىةْيا َهطزْ يىةْ ْائىةقً َ و ظةضووضةتى نىاْرتؤي يةْ ئةقً
ئاَاشةيةى بيَت بةوةى ،ئةوةى ية يةْيَه ْةفػسا ضووزةزات خابةخا ئىةوة زيىاضي
زةنات نة ية يةْةنةى تطزا ضوو زةزات .ية ضاغتيسا ئةطةض َةبةغت ئةضةغتا ئةَة
َةتىةزا زةبىوو َ بهىات) يىةّ ساي َ سونُ يةْ ْائىةقً بوو بيَت( :نة يةْ ئةقً
َ ٖةْسيَ داض باى زةيويَت سونُ يةْ ئةوةؾ با ظياز بهطزاية ،نة يةْ ْائةقً
َىيََ بهات .بةآلّ وةى ئاؾهطاية ئةو ئةّ بريؤنةيىة ضةت زةناتىةوة ،ناتيَىو زةي ئةقً
َ زةنىات، َ سونُ يةْ ئىةقً ضةْطة ٖةْسيَ داض وا زةضبهةويَت نة يةْ ْائةقً
بةآلّ ية ضاغتيسا وا ْيية (-1254ب)ٖ .ةضوةٖا َةغةيةى سونِ يإ زةغىةآلت يىإ
َ ،ثةيوةغتة بة ئيُتياظيَو (يىإ ؾىياوييةى) نىة ئىةّ يةْىة َبووْ يةْ ئةقً ظاي
ٖةيةت يإ زةبيَ ٖةيبيَت ،ووْهة بة سونُ غطوؾت خاى ؾياوة با سىونُهطزْ
يةْ ْائةقًَ ،با ئةّ ناضةف ٖةَيؿة ضووْةزات (-1254ب).
َ و ية ضاغتيسا ناتيَىو ئةضةغىتا باغى ثةيوةْىسي يةْىةناْ ْىةفؼ (ئىةقً
َ ) زةنات بىةوةى ثةيوةْىسى ْيَىوإ سىانِ و َةسهوَىة ،ييَىطةزا بىة ظَىاْ ْائةقً
غياغةت و نةغةنإ زةزويَت( ،وةى ئةوةى) ئىةَيإ سىونُيَه ظؤضزاضيى بيَىت و
ئةويإ زةغتوضي يإ ثازؾايةت (-1254ب) .ناتيَو تةَاؾاى ضيعبةْىسي طواىاوى
َ فةضَإ زةنات و زةخوضِيَىت ،نةوى بةؾةناْ ْةفؼ زةنةئ ،زةبيٓني يةْ ئةقً
َ
َة ،بة ٖةَإ ئةو ؾيَوةيةى نىة َٓىساٍَ طويَطِايىةي َ طويَطط و طويَطِايةي يةْ ْائةقً
باون زةنات (ئىةخالم 1112-ب) (-11213أ) .ضاغىتييةنةى ناتيَىو ئةضةغىتا
111
باغ بةؾةناْ ْةفؼ ية ٖةضزوو نتيَب (ئىةخالم) و (غياغىةت) زا زةنىات ،وةى
ثةيوةْسى ْيَوإ بووْةوةضى غياغ باغي زةناتْ ،ىةى وةى ثةيوةْىسى ْيَىوإ وىةْس
بةؾيَه ْائةْساَ و ْاؾةخػ .
ئةَىىةف ئًيىىعابيَؼ غىىجيًَُإ ْىىاوي زةْيَىىت (بىىة غياغىىيهطزْ ْىىةفؼ ى
ئةضةغتا) .198ئةو بة ظَاْيَو باغ ئةو بةؾاْة ْانات ،نىة بؿىيَت تىةْيا بىة غىةض
َهو ٖةْسيَ داض ئةّ بةؾاْة بىة نةغىاْيَه ثةيوةْسى ْيَوإ نةغةناْسا ب ةغجيَت ،بةي
زياضيهطاو زةوويَٓيَت:
(وةى وإ َٓساٍَ زةبيَ بة ثيَ وةْس ضيَُٓاييىةن تةَبيَهةضاْىة بىصيَت ،ئىاواف
َ بيَت).199 يةْ ؾةٖواْ ْةفؼ زةبيَت بة ثيَ ئاضِاغتةناضي بٓةَاى ئةقً
(ضِووْهطزْةوةى غطوؾت ؾةٖوةت بةوة زةبيَت ،نة ؾاعريإ زةضباضةى ئةفطؤزيت
َعاْةنةى نيجطؤؽ 211وتووياْة .بىة ثيَى ئاغىت ثةيوةغىت ،Aphroditeن ة فيًَ
َ ،زةتواْني ية ثةيوةْسى ْيَوإ ئاغىا و نايًىة و َ ْةفؼ بة يةْ ْائةقً يةْ ئةقً
211
شٕ و َيَطزيـ تيَبطةئ) .
ئةضةغتا ظؤضتط زةضِوات و زةطاتىة ئاغىت يةندػىتٓ (نىةؽ) و ئىةو بةؾىةى
َ زةيهةٕ ،ثيَيىإ وايىة َه ية غةض بٓةَايةن ئةقً ْةفؼ .زةَييَت :ئةو ناضاْةى خةي
باؾرتة ناضى ئةوإ بيَت ،واتة بة ويػت خايإ بيهةٕ و ٖةضيةنةؾيإ يةنػإ بيَىت
بةّ يإ بةو ناض .212غةضةضِاى ئةَةف ئةضةغتا ٖةْسيَ داض وةى نةغيَه تىط باغى
ئةقٌَ زةنات ،نة ٖةض نةؽ ٖةيبيَت زةبيَت ؾويَٓ بهةويَت ،زةَييَت( :ئةقٌَ ى ٖةض
َسةبصيَطيَت ،ثياوى وانيـ ئةوةيىة ٖةَيؿى نةؽ بيَٖ ،ةَيؿة باؾرتئ با خاى ٖةي
َ زةبيَت).213 َ ئةقً طويَطِايةي
َيَني :ناتيَو ئةضةغتا باغ بةؾىةناْ ْىةفؼ و ثةيوةْىسييإ زةنطيَ بة نوضت بً
ثيَهةوة زةنات ،ظؤضداض باغهطزْةناْ بىة نةغىهطزٕ (تؿىديل) يىاخوز وىواْسْة
َيَ ى باغ ى ثةيوةْىىسى (تؿىىبية) ،زةبيىىٓني ظاضاوةى غياغ ى بىىةناضزةٖيَٓيَت ،وةى بً
َةت-ؾاض بهات .يةَةؾسا ئةو ضيَُٓاييةى نة ية نتيَب (ْىةفؼ) نةغاْيَه ْيَو زةوي
111
زا بة خويَٓةضاْ زةزات بريى زةويَت يإ خاى ييَ طيَىٌ زةنىات ،بىةوةى بةؾىةناْ
ْةفؼ و وةظيفةناْيإ بة نةؽ ْةنةٕ .214ئيًيعابيَؼ غجيًَُإ وةغىف ئةضةغىتا بىا
غطوؾت ْةفؼ و بةناضٖيَٓاْ ئةّ وةغفة با ثاغاوزاْ تيَطِواْيٓةنةى با شٕ ،بىةوةى
بة غطوؾت خايإ ًَهةو ثياوأْ 215بةّ ؾيَوةية باؽ زةنات:
َ يىةْ َ ٖةية نة سونِ و نىاْرتؤي -1ية ْةفػسا يةْيَه بة غطوؾت ئةقً
َ ز ةنات (ٖةض وةْسة ٖةَيؿة ئىةّ ناضةؾى بىا ْةوىيَتة غىةض) .ئةطىةض يىة ْائةقً
َ ْىةفؼ تيَبطىةئ ،زةتىواْني يىة َ با يةْ ْائىةقً َ يةْ ئةقً غطوؾت ناْرتؤي
غطوؾت سونُ ثياوإ بة غةض شْإ ية ْيَىو ؾىاضزا تيَبطىةئ .ئاوةٖىاف ئةضةغىتا
زةطاتة ئةااَ زووةّ:
َنب بة
َةتسا ثيَويػتة ثياوإ بة غطوؾت خايإ سونُ شْإ بهةٕ و ظاي -2ية زةوي
غةضياْسا .غطوؾت ثياو و شٕ واية ،يةنةّ سانِ بىيَ و زووةَىيـ َىةسهوّ .بىةآلّ
َي ْةفؼ ثيَهةوة زةبةغتيَتةوة ،نةوى باو (و وإ) ئةضةغتا ثياوإ و يةْ ئةقً
َ ْةفػةوة؟ ووْهة ثيَي وابوو: شٕ زةبةغتيَتةوة بة يةْ ْائةقً
َ
َ ية ْةفػ ثياواْسا بة غطوؾت خاى سونُ يةْ ْائىةقً -3يةْ ئةقً
َة .ية ناتيَهسا:زةنات و بة غةضيسا ظاي
َ
َ ية ْةفػ شْسا بة غطوؾىت خىاى سىونُ يىةْ ْائىةقً -4يةْ ئةقً
ْانات و بة غةضيسا ظاٍَ ْيية .ياخوز:
َ
َ ية ْةفػ شْسا (بة غطوؾت خاى) سىونُ يىةْ ئىةقً -5يةْ ْائةقً
َة بة غةضيسا .بيَطوَإ ئةضةغتا ثيَي واية تواْىاى يىة غىةضخاي (ثةيىة زةنات و ظاي
ْةنطزٕ) ية شْسا ،زةغةآلت ْيية و ويػت شْيـ ناضيطةض ْييىة .ئاوةٖىاف يىةْ
َ زةنات و ظاٍَ زةبيَت بة غةضيسا .بة نوضت ئةطىةض يىة َ سونُ يةْ ئةقً ْائةقً
َ سانِ بيَت ،ية شْسا وا ْيية و زةغةآلت ْييىة .ئةَىةف ثياوى ئاظاززا يةْ ئةقً
َاْاى ؾتيَه ططْطة ،ئةوةى شْإ نة ًَهةض يإ ؾويَٓهةوتةى ثياوأْ ،بة سىونُ
َل بىووٕ ،ضيَىو وةى َهو ٖةض بة غطوؾت وا خةي ْةضيت يإ نويتووض وٖ...تس ْيية ،بةي
112
ئةوةى ئةواْةى سانُٔ بة غطوؾت وةٖإ ،ئةواْةؾ َةسهؤَ ،بة غطوؾت وةٖىإ.
َيياْ بى َي غطوؾت ْاتواْيَت شٕ ًَهةو ثيىاو بهىات ،ئةطىةض ثيَؿىرت يىةْ ئىةقً
زةغةآل ت ْةنطزبيَت .بةّ ؾىيَوةية ئةضةغىتا ثيَىي وايىة شٕ ،بىة سىونُ غطوؾىت،
ًَهةو ثياوة و ٖةض ئةويـ (واتة غطوؾت) نىاض بىا بةزةغىتٗيَٓاْ ئىةّ ئاَااىة
َ ى شٕ نىاض و نىطزةوةى غطوؾىتة .بىة زةنات .واتة نةَ زةغةآلت يةْ ئةقً
216
نوضت شْإ بة غطوؾت خايإ (ْا غطوؾتني) .
يةبىىةض ضؤؾىىٓاي ئىىةوةى ضابىىوضز باَىىإ زةضزةنىىةويَت ،نىىة ئةضةغىىتا ،تىىةْيا
َهو تيىاضيعةى َطاى ياْىإ) ْىةبووة ،بىةي ؾيهةضةوةى زؤخ باو (ئةو ناتىةى ناَىةي
زؤخةنةؾ نطزووة.
َي شٕ ٖةَيؿىة بىيَ زةغىةآلت ْييىة يىة بةضاَبىةض زةبيَ بعاْني نة يةْ ئةقً
َيسا و ٖةض واف بةضزةواّ ْابيَت ،ووْهة ئةطةض وابىيَ ْىاتواْني ديىاواظى يةْ ْائةقً
َةت ْاغطوؾتي ثيىاوى َةت (يإ زؤر) ى غطوؾتي شٕ يةطةٍَ ساي بهةئ ية ْيَوإ ساي
ئاظاززا ،ئةو ناتةى ًَهةو ؾةٖوةت و ضةَةنةناْ زةبيَت و ية ويَصثةضغتيسا ْوقِ
َ ،وةظيفىةى غطوؾىتي خىاى بىة دىيَ َةت ئةّ ثياوةؾسا يةْ ئةقً زةبيَت .ية ساي
َىةت وازا َيسا زةبيٓيَتةوة .ية ساي
َهطزْ يةْ ْائةقً ْاطةيةْيَت ،نة خاى ية ناْرتؤي
َ زةغةآلت و وةظيفةى غطوؾتي خاى ْابيَتٖ ،ىةض وىةْسة تواْىاى ئىةو يةْ ئةقً
َ ئاَىازةى َىةوططتٓ يىةْ ْائىةقً ناضةؾ ٖةبيَت ،ووْهة ثيَؿرت غطوؾت بىا دً
نطزووة.
َ زةغىةآلت ْييىةٖ ،ىةض وىةْسة َةت شْسا ،زةبيٓني يىةْ ئىةقً نةو ية ساي
غطوؾت ثيَؿرت ئاَازة باؾي با نطزووة ،ووْهة نةغةنة ييَطةزا شْة .ئةضةغتا ييَطةزا
َ وا َيَىت :غطوؾىت يىةْ ئىةقً َةيةن نوؾىٓسةوة .يىة يةنىةوة زةي زةنةويَتة ٖةي
َيسا ،نةو وةختيَو باغ شٕ زةنات يىةّ َيبَ بة غةض يةْ ْائةقً َكاْسووة نة ظايخوي
َبصاضزووة سىونُ بٓةَايةى نة خاى زايٓاوة ،زةزات و زةَييَت :غطوؾت ثياوى ٖةي
113
َ ْةفػى َيَت غطوؾت يىة شْىسا بىة داضيَىو يىةْ ئىةقً شٕ بهات ،وةى بي ةويَت بً
َيسا ْةبيَت.
واييَهطزووةٖ ،يض زةغةآلت و ٖةشَووْ بة غةض يةْ ْائةقً
َيَىت :شٕ بىة
ئايا ئةَة َاْاى واية نة ئةضةغتا با طةيؿة بةو بريؤنةيةى نة زةي
َ
غطوؾت خاى زةبيَت ًَهةو ثياو بيَت ،زةبوو ثيَؿةنييةن غةضةن خاى ْهىوي
َ
َ ْةفؼ بة غطوؾت خاى سونُ يةْ ْائىةقً ييَ بهات ،ئةوةى نة يةْ ئةقً
زةنات؟
َطةنةيسا ب يٓةوة: با داضيَه تطيـ بة بةي
َ زةنىات ،ئىاواف َ سىونُ يىةْ ْائىةقً َيَتَ :ىازاّ يىةْ ئىةقً ئةو زةي
ثيَويػتة ثياو سىونُ شٕ بهىات .ئةَىةف واتىة ئةقآلْيىةت يىة ثياواْىسا نىوضت
زةناتةوة ،نةو ْائةقآلْييةت زةيهيَٓيَت بة شْاْةوة ،بةآلّ ية غةض ض بٓةَا طىةييَو
ئةّ ناضةى زةنىات؟ يىة غىةض ئىةوةى ،وةى ثيَؿىرتيـ بامسىاْهطز ،طوايىة غطوؾىت
َهطزووة ،نةو ية شْسا بيَ زةغةآلت نطزووة ،باْيَهىة و زوو ئةقآلْيةت ية ثياوزا ظاي
ٖةوا.
باؾة ئةضةغتا وإ ظاْ نة غطوؾت زةيةويَت ئةو ناضة بهات؟ َةبةغتِ يةوةية:
وإ ظاْ غطوؾت ثياو و شٕ وةٖا ييَ زةنات؟ تىةْيا وةآلَى ؾىياوى ئةوةيىة ،نىة
َطة ية غةض ئىةوةى غطوؾىت ئىةو ثياوإ ئةقآلْني و شْإ وا ْني .بةآلّ ئةَة ْابيَتة بةي
َبووْ يةن ْىةفؼ بىة َيَ :تةْيا غةضنةوتٔ و ظاي ناضة زةنات ،ئةضةغتا با خاى زةي
َو بىة غىةض ططووثيَهى تىطزا) َبووْ ططووثيَه خةي غةض يةنةى تطزا (ٖةضوةٖا ظاي
َطة ية غةض ئةوةى ،نة زةبيَت ؾتةنإ وةٖا بٔ تىا يةطىةٍَ غطوؾىتسا ويَىو ْابيَتة بةي
َطةناضييةنىةى ئةضةغىتا يىة غىةض ًَهةوىبووْ شٕ بىا ثيىاو، بيَٓةوة .نةواتىة بةي
َة ،ووْهة ضايةن زشيىةن ٖةيىة يىة غىةض ثةيوةْىسى َطةناضييةن واظ و فؿاي بةي
َ ْىةفؼ .ثاؾىإ ثيَ ىةواْةى قػىةى َ و يةْ ْائةقً غطوؾتي ْيَوإ يةْ ئةقً
217
خاى زةنات و زةَييَ ،ئةقٌَ بة غطوؾت ية ثياوزا سانُة و ية شْسا بيَ زةغةآلتة .
114
بةشى سيَيةم
ذن و ئةخالق
115
116
يةكةم
هرياركييةتى ئةخالق
119
زةؾيَ شٕ خيَطخواظ و بةخؿٓسة و وانةناض بيَىت ،واتىة فةظيًىةت زاويَٓجىان و
َةوططتٓ ْةفؼ و فةظيًةتةناْ تطى ثياوى ٖةبيَت ،يإ فةظيًةت تايبةت بة خاى دً
211
َيَني زاويَٓجاى يإ زاويَٓجيؼ؟
ٖةية؟ ئايا زةتواْني بة َٓساٍَ بً
ئةضةغتا بةضزةواّ زةبيَت و زةَييَت :ثيَـ وةآلَساْةوة ثيَويػتة ثطغىياضةنة يىةوة
َىةت وضز و زووضتط ببةئ ،زةبيَت ثطغياض بة ؾيَوةى طؿت بهةئ ْىةى يىة غىةض ساي
تايبةت ،ئايا فةظيًةت ئةواْةى بة غطوؾت سانُٔ ٖةَإ فةظيًةت ئةواْةية نة بىة
َيَني ٖةَأْ ،ئيرت باو ٖةْسيَهيإ ٖةَيؿىة سىانِ و غطوؾت َةسهؤَ؟ ئةطةض بً
ٖةْسيَهيإ ٖةَيؿة َةسهؤَ؟ ْابيَت دياواظى ْيَواْيإ ية ثًىة (زضدىة) زا بيَىت،
َهو ووْهة ئةطةض وابيَت زةؾيَ ٖةَإ فةظيًةتيإ ٖةبيَت ،بةآلّ بة ضيَصةى دياواظ .بةي
زةبيَت دياواظييإ ية داض (ْو)) زا بيَت .ثًة يإ وةْسيَت ثةيوةْىسى بىةّ بابةتىةوة
َيَني :يةنيَهيإ زةبيَت فةظيًةت ٖةبيَت و بةؾساض بيَت ْيية .ية يةن تطةوة ئةطةض بً
تيايسا و ئةويرتيإ ْةيبيَت ،خاَإ زةخةيٓة زؤخيَه ْايةباضةوة ،ووْهة وإ غةضؤى
ية ٖوْةضى سونُسا ؾاضةظا زةبيَت ئةطىةض زاويَٓجىاى ْىةبيَت؟ وىإ سىانِ زةتواْيَىت
غىىةضنةوتوو بيَىىت ئةطىىةض زازثىىةضوةض ْىىةبيَت؟ ئةطىىةض َةسهوَىىةناْيـ فةظيًىىةت
212
زاويَٓجان و زازثةضوةضييإ ْةبيَت ،وإ زةتوأْ بة باؾ طويَطِايةٍَ و ًَهةض بٔ؟ .
َيَو تطغٓاى و خويَطِى ،ئةو نات ْاتوأْ ئةضن خايإ بة ديَ َيَني ناَةي
ئةطةض ثيَيإ بً
بطةيةْٔ .ييَطةوة ئةو ئةااَةى ئةضةغتا ثيَي زةطات ئةوةية ،نة ٖةضزوو يةٕ ،سانِ
و َةسهوّ ،زةبيَت ية فةظيًةتسا بةؾساض بٔ ،با دىاضى فةظيًةتيؿىيإ ديىاواظ بيَىت،
سانُإ فةظيًةت خايإ ٖةبيَتَ ،ةسهوَةناْيـ فةظيًةت تايبىةت بىة خاياْيىإ
ٖةبيَت.
ٖةَإ بٓةَا با شٕ و نايًةف زةخوات ،يةى ثيَوةضى ئةخالقيُإ ْيية ،نىة بىة
غةض ٖةَوواْسا وةى يةى ب ةغجيَت ،يةى فةظيًةت ئةخالقيـ ْييىة بىا َىطؤ وةى
َهو ٖرياضنييةت ئةخالم و ثًةبةْىسي ئةوةى َطؤ ة ،واتة با ٖةَوو َطؤ ايةت ،بةي
َطازا.فةظيًةتةنإ ٖةٕ ،نة ظؤض ثةيوةغة بة زؤخ ٖةض تانيَو و ثيَطةى ية ناَةي
111
دووةم
ئةخالقى خيَسانى
ئةضةغتا ضاى واية ٖةَوو ئةْساَاْ خيَعإ بةؾساضٕ ية فةظيًةتسا ،بةآلّ بة ضيَصة
و ؾيَوةى دياواظ بةؾس اض زةبٔ تيَيىساٖ ،ةضيةنىة و بىة ثيَى ثيَطىة و وةظيفىةيإ يىة
خيَعاْسا .غةضؤن خيَعإ ٖاوؾيَوةى غةضؤى يإ سانِ زةبيَت تا زةتواْيَت بىاآلتطئ و
ََرتئ فةظيًةتةناْ ٖةبيَت ،ووْهة نىاضى ئىةو نىاضى ئةْىساظياضة ،يىإ ئىةقً ناًَ
ئةْساظياض .ئةْساَاْ تطى خيَعإ ٖيَٓسة بةغة ٖةض يةنة و بة ثيَ ثيَويػت ثيَطةنةى
خاى فةظيًةت ٖةبيَت :زاويَٓجان شٕ ٖةَإ زاويَٓجان َيَطز ْيية ،ئاظايةت شْىيـ
ٖةَإ ئاظايةت ثياو ْييةٖ .ةضوةٖا ية زازثةضوةضيؿسا دياواظٕ :ئاظايةت غةضؤى يإ
سانِ و ئاظايةت شٕ و ئاظايةت نايًةَإ ٖةية وٖ...تس .ئةطةض ثياو بة قةز شٕ ئاظا
بوو ،زةبيَت بة تطغٓاى ْاوبٓطيَتٖ .ةضوةٖا شْيـ زةبيَتة وةْةباظ ئةطةض غٓوضى خاى
بة غٓوضى ثياو زياضي بهات ،نة زةظاْيَت وإ ية شياْسا ضةفتىاض زةنىات .ئاوةٖىاف
وةظيفةى ثياو ية خيَعاْسا ظؤض دياواظة و فةظيًةتةناْيؿ يةواْ شٕ دياواظ زةبٔ.
ئةطةض نايًة ٖةض بة غطوؾت بة نايًةي يةزايو ببيَىتٖ ،يَىعى دةغىتةي بىا
َ غىٓوضزاض نطابيَىت، ئةااَساْ ناضى قوضؽ ثيَسضابيَت ،ية بةضاَبةضزا تواْاى ئىةقً
تةْيا ئةوةْسة ْةبيَت نة ية فةضَاْ ئاغانةى تيَبطات ،ئةوا فةظيًىةت دياواظيؿى
زةبيَ ،زةبيَ طويَطِايةٍَ و ًَهىةض بيَىت و فىةضَاْ ئاغانىةى تيَبطىات و ديَبىةديَ
بهات ،ووْهة ئةّ ناضةى غووز و بةضشةوةْسى خاى تيَساية .ية ضاغتيسا فةظيًةتةناْ
نايًة َةبةغت ييَيإ ئاغاْهطزْ ناضى ئاغاية ،ضيَو وةى وإ فةظيًةت َٓىساٍَ بىا
ناض ئاغاْيهطزْة با طةوضةنإ ،نة ؾةوخنوْ زةنةٕ با بةخيَونطزٕ و ثةضوةضزةنطزْ .
يةّ تياضةزا زةبيٓني بةٖا ضؤسييةنإ ثؿتطويَ خطاوٕ ،دا ى َٓساٍَ بٔ يىإ نايًىة،
111
َطاؾسا ديَبىةديَ زةبيَىت ،وةى بططة ئةّ تياضة بة غةض ويٓ بةضٖةَٗيَٓ ْيَو ناَةي
ثيؿةوةضإ و دوتياضإ و باظضطاْإ وٖ...تس.
با بابةت ئةضن ٖةض يةنة ية شٕ و َيَطز ية ثةيوةْسى خيَعاْيياْسا ،ئةضةغتا بةّ
ؾيَوةية نوضت زةناتةوة:213
-1ئةركةكانى ذن:
َسإ بيَت ئةوةية ،نىة ئةضةغتا ثيَي واية شْ (باف) نة ؾايةْ ئيُتياظ و ثياٖةي
َةوة بيَ و خةضيه بةخيَونطزْ َٓساٍَ بيَىت و يىة غىةض وىةْس بة ثًةى يةى شْ َاي
214
ضيَػايةن زياضيهطاو ناض بهات ،يةواْة :
َةنةى.215 ْ -1ابيَت ضيَطة بة نةؽ بسات بةبيَ ثطغ َيَطزةنةى بيَتة َاي
-2زةبيَت ية وت وتى بىة زووض بيَىت ،يىإ ٖىةض نىاضيَه تىط نىة ئىةو شْىة
َطةضزاْة زةيهةٕ نة يةّ َاٍَ زةطواظْةوة بىا يىةنيَه تىط و ْةفػىةنإ شةٖىطاوى ويًَ
زةنةٕ.216
َيَت ،تةْيا خىاى ييَى ئاطىازاض َسا زةطوظةضيَت بة نةؽ ْةي -3ئةوةى ية ْيَو َاي
217
بيَت ،ئةطةض ؾتيَو ية زةضةوةف ضوو بسات ثياو بةضثطغياضة .
َػوضِاو بيَت و خةضد َاٍَ ضيَو خبات 218يةطةٍَ ئىةو ئاٖةْطاْىةى -4زةبيَت ٖةي
نة َيَطزةنةى سةظى ييَيةت ،غٓوضيَو با خةضدي خواضزٕ و ثاؾاى و خاضِاظاْسْىةوة
زياضي بهات ،ية وة تيَبطات نىة دىواْ بىة ثاؾىان ططاْبىةٖا و ظيَى ِط و ظيىوى ظؤض
ْيية.219
َهو ية ضةفتاض و َةيً يىة شيىاْيَه ؾىةضيفاْةى -5بةٖاى شٕ بة ظيَطِ ْيية ،بةي
ضيَهدطاوزاية ،ئةَةية ضيَعى شٕ ظياز زةنات و ية ثرييؿسا ٖةض زةَيَٓيَت ،زواى خاؾ
َةنإ زةَيَٓيَتةوة. با َٓساي
ئةَةية َةًَةنةت شٕ نة زةبيَت بعاْيَت وإ ضيَهي خبىات و سىونُي بهىات،
دوإ ْيية با ثياو ٖةَوو ؾتيَه ْيَو َاٍَ بعاْيَت :بةآلّ ية ٖةَوو َةغةيةناْ تطزا
112
َ و ًَهةو ثياو بيَت ،بيَ طويَساْة َةغةية طؿتييةنإ. ثيَويػتة ئاَاا طويَطِايةي
َةنإ زةطةْة تةَةْ ٖاوغةضطريي ْ ،ابيَت يةّ َةغةيةيةزا ضاى تةْاْةت ناتيَو َٓساي
َهو زةبيَىت بىة تىةواواى بهؿىيَتةوة و بىة ٖىةَوو ضيَعيَهىةوة طىو َي يىة ٖةبيَت ،بةي
َ فةضَاْ بيَت .ئةوة بعاْيَت نة َيَطزةنةى بططيَت ،ضاظيـ بيَت بة بطِياضى و طويَطِايةي
ئةطةض دوإ ْيية با ثياو زةغت ية ناضوباضى ْيَو َاٍَ وةضبسات ،ئةوا با ئةَيـ دوإ
ْيية زةغت ية ناضوباضى زةضةوة وةضبسات (شْ خاوةٕ شياْيَه ضيَهدىطاو زةبيَىت بىة
داضيَو غةيطى زاواناضييةناْ َيَطزةنةى بهات ،وةى ئىةوةى قاْوْطىةييَو بىٔ نىة
ويػت ئيالٖ غةثاْسوْ )َ 221ازاّ بةضزةوأَ ثيَهةوة .ئةطةض بة ْةفةؽ زضيَصيي و
ئاضاَططي يةوة بةضطةى ئةّ شياْة بططيَت ،ئةو نات بة ئاغىاْ َىاٍَ بىةضِيَوة زةبىات،
ئةطةضْا ْاتواْيَت بة ئاغاْ ئةو ناضة بهات.221
ثاف ئةَة ئةضةغتا وةْس ئاَاشطاضييةى ثيَؿهةؾ شْ (باف) و (طوااو) نىة
َسإ بيَت زةنات ،يةواْةف: ؾايةْ وةغف و ثياٖةي
ية خاؾ و ْاخاؾيؿسا بةوةفا بيَت با َيَطزةنىةىْ ،ابيَىت يىة نىات خاؾىيسا
َ بهات و ية نات ْاخاؾيسا ثؿت تيَبهات( :ئةطةض بىة ٖىاى ْةخاؾى و طويَطِايةي
َةى خايةوة غاَاْةنةى ية زةغت بسات ،شْةف زةبيَت بيػةمليَٓيَت نىة ضةغىةْة. ٖةي
َ
ٖةضوةٖا بة وةْس وؾةيةن دوإ ٖاْي بسات و بة ٖةض ضيَطةيةن ؾياو بيَ طويَطِايةي
بيَتٖ ،يض ناضيَه ْةؾياو و قاضِ ْةنات ،باغ ناضيَه خطاث ْةنات نة يىة نىات
َىىة و طًىىةي ْىىةنات ،يىىإْاضِةسةتييىىةن زةضوْيىىسا ئةااَيىىساوة .زةبيَىىت ظؤض باي
َهو بة ثيَ ةواْةوة ،زةبيَت ٖىةَوو ؾىتيَو بساتىة َةنطزٕ ،بةي تاَةتباضى بهات بة ٖةي
َةى ب ووى ،ووْهة وىةْس يىةّ ناتىة ْاخاؾىاْةزا ثاٍَ ْةخاؾ و يةبرينطزٕ ،يإ ٖةي
ثؿتيبططيَت و خاضِاطط بيَت ،ئةويـ نة واى بووةوة يإ غىاَاْةنةى بىا طةضِايىةوة،
وانةى زةزاتةوة).222
َةَةْس يىإ خىاوةٕ زةغىةآلتسا ئةضةغتا ثيَي واية ئةو شْةى يةطةٍَ ثياويَه زةوي
زةشىٖ ،ةىل ئةوةى با ْاضِةخػيَت تا سةقيكةت خىاى ْيؿىإ بىسات ،وىوْهة ئىةوة
113
تواْاى بةضطةططتٓ ئىاظاض و ْاخاؾىيية نىة زةبيَتىة َايىةى بىة ِضيَعى و يىةو ناتىةزا
سةقيكةت زةضزةنةويَت ،ووْهة ضؤس طةوضة بةضطةى شياْ ْيَىو ْاخاؾى و نيَؿىة
َةيةى بهات( :ئةو ٖةَيؿة ْعا زةنىات ثياوةنىة توؾى زةططيَت بيَ ئةوةى ٖيض ٖةي
َىسإ يىةَّٓياية ،نة شْ باؾ ؾايةْ ثياٖةي ن يَؿة ْةبيَت ،نة توؾ نيَؿةف بوو زي
ناتاْةزا زةضزةنةويَت . 223ئةضةغتا با شْى وىاى و بىة وةفىا وىةْس منووْةيىةن بىة
ْاوباْط زةٖيَٓيَتةوة .زةَييَت:
224
( ئةطةض شٕ زةيةويَت باف بيَت ،زةبيَت ئةوةى ية بري بيَىت نىة ئةيهػىتيؼ
َٓىةزةزضا ،ئةطىةض وةى ٖيَٓسة ْاوباْط ْةزةبوو ،ثيٓيًاثيـٖ 225يَٓسة بة باآليىسا ٖةي
زةظاْني َيَطزةناْيىإ توؾى ناضةغىاتيَو ْةبووْايىة .بىةّ ؾىيَوةية ْاضِةسةتييىةناْ
ئةزَيتاؽ و ئاييؼ بووْة ٖاى زضوغتهطزْ ْاوباْطيَه باف با ئةّ زوو شْة ،نىة
َػاظى و وةفىاى خايىإ بىا قةت ية بري ْاوٓةوة ،ووْهة ية نات بةآل و ناضةغاتسا زي
َيَطزةناْيإ غةملاْس ،خواوةْسيـ بةو ٖايةوة ضيَعططتٓياْ ثيَويػىتهطزٖ .ايةنةؾى
ئةوةية با ثياو ئاغاْة ية نات خاؾيسا ٖاوبةؾ خاى بسؤظيَتةوة ،بىةآلّ شْى بىاف
ئةوةية ية نىات ناضةغىات و ْاخاؾىيسا زةضزةنىةويَت ،بايىة زةبيَىت شٕ بىة ٖىاى
َيَطزةنةيةوة ؾةضَةظاض ْةبيَت با غاَاْيؿ ْةَيَٓيَت يإ ْةخاف بهةويَت.226
-2ئةركةكانى ميَرد:
ئةطةض شْ واى وةْس ئىةضنيَه ٖىةبيَت ،نىة زةبيَىت ثيَياْىةوة ثابةْىس بيَىت،
َيَطزيـ (ئةطةض زةيةويَت واى بيَت) بة ٖةَإ ؾيَوة زةبيَت وةْس ئةضنيَه خاى بة
َىةى شْةنىةى بهىات، باؾ بة ديَ بطةيةْيَت .227ثيَويػتة بة ٖىةَإ ؾىيَوة َاَةي
َةنإَةناْييةوة ،ووْهة َٓساي َازاّ وةى ٖاوبةؾيَو ٖاتووةتة ْيَو شياْ خاى و َٓساي
َسةططٕ .ض يةوة ثريؤظتىطة نىة ثيىاو يىة شْيَهى باؾى ْاوى ٖةضزوونيإ ثيَهةوة ٖةي
خاْةزإَٓ ،ساآلْيَو خباتةوة نة ببٓة َايةى غىونٓاي بايىإ و يىة نىات ثريبووْىسا
ياضَةتييإ بسةٕ و واويإ ييَيإ بيَت و ثاضيَعطاضييإ ييَبهةٕ؟ ثةضوةضزةنطزْ َٓىساٍَ
114
ية يةٕ باواْةوة ية نات شياْياْسا زةبيَتىة ٖىاى طةؾىةنطزْيإ يىة غىةض بٓىةَاى
فةظيًةت .بةبيَ ئةّ ثةضوةضزةيىةف ضةفتاضيىإ خىطاخ زةبيَىت ،ئةطىةض بىاوإ ْةبٓىة
َةناْيإ ،ئةو نات ْاواض منووْةى خطاخ وةضزةططٕ و بيىاْوو منووْةيةن دوإ با َٓساي
با ضةفتىاضى خطاثيىإ زةزؤظْىةوة ،ضةْطىة ببٓىة ٖىاى غةضؾىاضِي و يىة ْاووىووْ
خايإ.228
ٖةضوةٖا زةبيَت ضاٖيَٓاْ شٕ يىة يىةٕ َيَىطزةوة ططْطى ظؤضى ثيَبىسضيَت ،تىا
َةناْيإ بة باؾ طةؾة بهةٕ و ية باؾرتئ يل و ثاثةوة بهةوْةوة .دووتياض يىة َٓساي
نات نيَآلْسا ظؤضتطئ ٖةوٍَ زةزات و بايةخ ظؤض بة تاوةنإ زةزات ،بىا ئىةوةى يىة
ظةوييةن بة ثيت و باؾسا بي يَٓيَت ،بة ٖيواى ئىةوةى ظؤضتىطئ و باؾىرتئ بةضٖىةّ
ب ٓيَتةوة ،ئاَازةية ية ثيَٓاو ثاضاغتٓيسا يةطةٍَ ْةياضاْ ب يَتة ؾىةضِةوة و وا بهىات
َبسةٕ!
َه ثيايسا ٖةي خةي
ثيَويػتة َيَطزيـ بايةر بة شْةنةى بسات ،بة ٖةَإ ؾيَوةى نة دووتياض بايىةر
بة ظةوييةنةى زةزات ،نة بةضٖةَ با زيَٓيَىت .ناتيَىو ئةضةغىتا باغى ثيَويػىت
َيَىت( :زةبيَىت ٖىةَوو وىاويَهُإ يىة غىةض زايهى خواضزٕ زةنىات ضاؾىهاواْة زةي
َةنامنإ بيَت ،نة تاوى تيَسا زةويَٓني تا ضؤس ظيٓسووى ييَىوة زةضوىيَت باَىإ، َٓساي
تةْيا بةّ ؾيَوةية ٖةَوو فاْييةى بةؾساضى ية ْةَطييسا زةنىات و بىةضزةواّ ْىعا يىة
َتةى بة خواوةْس نطزووة).229 خواوةْساْ ثيَؿني زةنات ،ئةوةؾ وا ْةنات طاي
َة،َػاظة باى و تةْيا ئةوى بة زي َه زةبيٓٔ ثياوةنةى زي شْ باؾيـ ناتيَو خةي
ظياتط ضيَعى ييَسةططٕ ،ووْهة خاؾيسةويَت و َتُاْةى ثيَ زةنات ،بايىة ثيَويػىتة شٕ
ٖةوٍَ بسات بةو داضة بيَت نة َيَطزةنةى زةيةويَت.
َيَت ئاقالْة ْيية ثيىاو
ٖةضوةٖا ئةضةغتا زةيةويَت ثياويـ بةضِيَع بيَت ،ناتيَو زةي
َ ْاؾةضعييةوة بًهيَٓيَىت ،يىإ ٖىةض شْيَهى زةغىتهةوت ْاوى خاى بة ْاوى َٓساي
َىة)ى زةناتىةوة ،يىة َافةناْىسا زةبيَتىة َىة ظؤي
َ خبةويَت ،ئةطةضْا ئىةو (َٓساي يةطةي
231
َة ؾةضعييةنإ و شْةنةؾ . ٖاوبةؾ َٓساي
115
َةنطزْ شْةنةيسا ضةواوى وةْس ؾتيَه ططْط بهات: َيَطزيـ زةبيَ ية َاَةي
َبصيَطيَت و -1ناتيَو غةضظةْؿت شْةنةى زةنات ،ثيَويػتة وؾةى ضيَعزاضاْة ٖةي
زةغىىتةواشةى ؾىىياو بىىةناضبٗيَٓيَت و وتىىةى دىىوإ بيَىىتْ ،ابيَىىت وؾىىةى بىىاظاضِى
بةناضبٗيَٓيَت.
َةيةن ب ىوون تىط ،نىة َةى ْائةْكةغت شْةنة ،يإ ٖةض ٖةي -2زةبيَت ية ٖةي
َةيةن نطز ،زةبيَت زووض ية ٖةضِةؾة و طوضِةؾة زةيهات ببوضيَت ،ئةطةض بة ْةظاْني ٖةي
ئاَاشطاضي بهات.
-3زةبيَت بة غةض خايسا ظاٍَ بيَت و ئاطىاى يىة نطزةوةنىاْ خىاى بيَىت ،بىةّ
ؾيَوةية زةبيَتة باؾرتئ ضيَُٓوْيهةضى شْةنةى ية شياْيسا.
َ ببةغتيَتةوة بة ؾىةضّ و خاؾةويػىت و تىطؽ و يىة -4زةبيَت خوز-ناْرتؤي
خابووضزوييةوة .بةَةف ٖاَريؤؽ وةغف ٖيًَني زةنات ،ووْهة بةّ ؾيَوةية يةطىةٍَ
ثطياَسا زوا( :خةظووضى ئاظيعّ ،تا ثياويَه ضيَعى زةططّ و ييَؿ زةتطغىِ) َةبةغىت
َهطزْةوة.231 َة بة تطؽ و غً يةوةية ،نة خاؾةويػتييةنةى تيَهةي
232
ية يىةن تىطةوة ئىاييؼ بىةّ ؾىيَوةية يةطىةٍَ ْاوغىيها زوا ( :خامنةنىةّ،
غةضغاَ و تطؽ غةضاثايإ تةْيوّ) .ئةوةف وىوْهة ٖىاَريؤؽ ثيَىي وابىوو ئةَىة
ٖةغت شٕ و َيَطزيؿة بةضاَبةض يةنرتى و يةَةؾىسا خيَىطى ٖىةض زوو ى تيَسايىة،
َهو ئةَة ٖةغىت ضؤسىة نةؽ ئاوا ؾةضَٓاْة ية نةغيَه ٖيض و ثوض ْاتطغيَت ،بةي
َةضزةناْة بةضاَبةض يةنرتى.
ٖةض ئةوةف بوو ٖةغت ئاييؼ بةضاَبىةض ثيٓيًىاث شْى ،بايىة بىة زضيَىصاي
َػىاظى بىاى َايىةوة 233يىة ناتيَهىسا غةضنيَؿييةناْ ية ضيَطةى طةضِاْةوةزا بىة زي
ئاطاَةَٓوٕ يةبةض نطيػيؼْ 234اثاني ية شْةنةى نطز ،ناتيَو يىة نابووْةوةيىةن
طؿتيسا ضايطةياْس نة شْيَه غاظاْ و ية ضةطةظيَه بياْ ية ئيُتياظى َيَيٓايةتيسا
ية شْةنةى (نًيتُٓػرتا) نةَرت ْييىة .ئةَىةف نىاضيَه ْةؾىياوة يةطىةٍَ زايهى
116
َيَت يىة ناتيَهىسا ضةفتىاضى شْةنىةى بةضاَبىةض خىاى َةناْيسا ،وإ زةبيَت وا بً
َٓساي
ْةظاْيوة.235
َ خبىةويَت َةؽ ييَ ثاضِايةوة يةطةيية يةن تطةوة ،ئاييؼ ناتيَو ن ةنةى ئةتً
و ية بةضاَبةضزا ْةَطى بهات ،ضاظي ْةبوو يةبةض ْةَطي ْاثان يةو خاؾةويػىت و
وةفا و غاظة بهات ،نة شْةنةى ثيَي زةبةخؿيَت ،ثيَؿي وابوو ئةو ْةَطييةى نىة بىة
ْاثان زةنطِزضيَت خطاثرتئ دىاضى غىعاية 236تةْاْىةت ناتيَىو خىاى زايىة زةغىت
نرينييةوة 237تةْيا با ضظطاضنطزْ ٖاوةآلْ بوو ،ناتيَو ضاظيـ بوو ثيَي وت نة ٖيض
ؾتيَو ٖيَٓسةى زووضطةنةى ية بةضواوى خاؾةويػت ْيية ،تةْاْةت ئةطىةض بيابىإ و
وؾهيـ بيَت ،تةْيا زةيةويَت شْةنىةى و نوضِةنىةى ببيٓيَتىةوة ،بىةّ ؾىيَوةيةف بىة
َػىاظى َػىاظى بىا شْةنىةى خىاى ثاضاغىت و ئىةويـ وةى ئىةّ بىة زي َٓياييةوة زيزي
238
واوةضِواْ زةنطز .
ئةضةغتا ثيَي واية نىة ٖىاَريؤؽ بىة باؾى ئىةو ؾىةضةفة طةوضةيىةى نىوضت
نطزووةتةوة ،نة ثةيوةْسى ٖاوغةضيَت بة ثةيوةْسى ْيَوإ شٕ و َيَطزيَه زةبةخؿيَت،
ناتيَو ية غةض ظاضى ئاييؼ بة ْاوغها زةَييَت( :تهىا يىة خواوةْىس زةنىةَّ ،يَىطز و
َتسا ثيَ ببةخؿيَت ،ئةَةف بةخؿؿيَه طةوضةيىة. َيَهت يةطةٍَ يةنيَتييةنت ية زي َاي
َيَهىسا بىة خاؾةويػىت و يةنيَتييىةوة ٖيض يةوة طةوضةتط ْيية شٕ و َيَطزيَو ية َاي
َداؾييةى با ٖاوضِيَيىاْ ، ثيَهةوة بصئ ،ئةَةف زةبيَتة غوشٕ با واوى زوشَٓإ و زي
ٖةضوةٖا ٖةضيةنةؾيإ ئةويرت بة باؾ زةْاغيَت).239
117
كؤتايى
124
سةرضاوةكان
125
فةظيًةتةناْ ثياوى ٖةبيَت واتة ْابيَت بةٖيَع و ئاظا و ظيطةى و ييَٗاتوو وٖ...تس
بيَت. Aristotle: poetics, xv 1454-A .
يإ( :بيَسةْطي تاز و ظيٓةت شْة ،بةآلّ با ثياو وا ْيية) غياغةت 1261 ,أ .ب2
ناى بةضٖةَةناْ .211-199ٍ .
-9بطةضِيَوة غةض نتيَبةنةَإ (اوالطدٌو واألوسأو) ٍ 27-26بىة تايبىةت ثىةضاويَعى
شَاضة .41
َيَىت :شْى َيػىطي نىإ يىة -11ويٌََ زيوضاْت ية َيَصووى ؾاضغىتاْيةتةناْسا زةي
َاضةبطِيٓيؿسا ئيذاب بووة ،ووْهة ئةو زةغت ثيَؿىدةضي زةنىطز .ب.98ٍ .2
َبووْ شْ َيػطي بة غةض ناضوبىاضى تايبىةت خايىساٖ ،انىاض بىووة بىا ( (ظاي
زةطُةٕ بووْ نوؾتٓ َٓساٍَ)) ب.98ٍ 2
-11طاغتا يابإ (احلضيز واألصسي والقدمي ) ٍ.13
-12طاغتا يابىإٖ ،ىةَإ غةضوىاوة ،وةضط َيطِاْى حمُىس قىازم ضغىتِ ،األطبعو و
العصسي ٖ .ةضوةٖا غةيطى ز .امحس احلوف بهة (األسا ووىوالشوعسواجلويٍلى)ولو-47
،47وةازوىَض ومصس ية قاٖرية 1981
ٖ -13ةض وةْسة يىة غى َي ناضةنىةى ْىةديب َىةسفوظ ضِازةَيَىِٓ زةضبىاضةى ثيىاوى
َىة
َ فةضَاْسةض و ْةٖيهةض بة غةض شْةنةيسا ،نة ية نىوايَه َاي ضِؤشٖةآلت ظاي
طةوضةنةيسا بةْسى نطزووة تا بىا خىاى يىة زةضةوة خىةضيه ئاٖىةْط طيَىطِإ و
ضِابواضزْةناْ بيَت ،يةنػةض ويَٓةى ثياوى ئةغيٓاييِ بري زيَتةوة ،نة شْةنةى يىة
َةوة بةْس زةنات تا بتواْيَت زةضويَت و ضِابويَطيَت .ئةَىةمشإ بىة زضيَىصي يىة َاي
نتيَب (اوالطدٌو واألسا ) ٍ 24و زواتطزا باغهطزووة.
126
َيَ ى نىىة نةيىىةثوضيَه ئةضةغىىتايياْةية؟ يىىة َيَىىت :ب ىا زةي
-14ضةْطىىة نةغ ىيَو بً
َةت ٖةآلويَطز بىة ويَٓىةى َيػىط و ضِؤشٖةآلتيـ ٖةض واْةبووة دطة ية ٖةْسيَ ساي
َىةى بىة شْىةوة زةنىطز ،تةْاْىةت بابٌ؟ (ثياوى فاضغ ٖاوؾىيَوةى مشىةى َاَةي
زةيتواْ سونُ َةضط بة غةضزا بىسات) قيضوهوامو حتويسيوسواألوسأو .23ٍ ،يىة
َةوة فيَطى ٖي تط ْةنطاوة، ظؤضبةى ْاووة ضِؤشٖةآلتييةناْيؿسا دطة ية ناضى َاي
ية غةضزةَ داًٖيؿسا ثيَطةيةن ْعَ ٖةبووة ،تةْاْةت يىةزايهبووْ ٖانىاض
بوو با ٖةْاغة غاضزي و تطؽ ،بططة نوؾة و ظيٓسة بةواٍَ نطزْيـ! وةى وإ ية
غجاضتة زةْيَطزضا تا يةطةٍَ غةيطى ثياوى خايسا غيَهؼ بهات ،ثيىاوى عىةضةبيـ
َةنة بة ٖ خاى قبىوٍَ بهىات! ٖىةضوةٖا ئةطىةض َيَطزةنىةى ضِاظيية بةوةى َٓساي
مبطزاية نوضِة طةوضة وةى َريات وةضيسةططت و زةبىوو بىة َيَىطزى و…ٖتىس .بىا
َيَ واية .نويتووضى ثياوغا ضاْةى ضِؤشٖىةآلت َيَِ :بةي
وةآلَ ٖةَوو ئةَاْةف زةي
ضِقيَه ظؤضى ية شٕ بوو ،واوةضِيَ ياْإ ْةبوو تا فيَطى ئةّ نيٓةيةى بهات .بةآلّ
َي و َةتطغي ئةضةغتا يةوةزاية ،نة ئةّ ضِقىةى فةيػىةفاْسووة ،ثاغىاوى ئىةقً
غياغةت و باياياشى و ئةخالق با ٖيَٓاوةتةوة .زواى ئةَة ئةو ضِقة يىة قىوآلي
َطىة و غىةملاْسٕ نىة ٖةْىسيَو َيَو بةيْةغتسا ديَطريبوو ،ثؿت بةغت بىة ناَىةي
بةضطيَه زيٓيإ بةبةضزانطزووة!
-15ئةيفطيَس ئيَسواضز تايًاض (ازضطد)ول.74ووةضطيَطِاْ وة.وعصتوقسىى.وةازوالطل ع -
بريوت .1992
16- Werner Jaeger. Aristotle translated by R . Robinson. P 303.
Oxford University, 1967.
17- Ibid. p 323-3.
127
-18باضْعيـ J.Barnesية ْيَو نانطاوةى ناضةناْ ئةضةغتازا باغي زةنىات ،نىة
َ 1958بآلويهطزوةتةوة .ئةَىةف تىاظةتطئ بآلونىطاوةى ظاْهاى ثطيٓػتإ غاي
ْووغطاوةناْ َاَاغتاى يةنةَة (ئيَُةف ثؿت ثيَ زةبةغىتني و ئاَىاشةى ثىيَ
زةزةئ) يةويَسا غىةيطى (زةقى ) ضِاغىجاضزةنة بهىة .ب .2464 .2زياديٓػى
يةضت ٖةَإ ضِاغجاضزةى ية نتيَبةنةيسا (ح ي واعوالووالفالضوف و) ب 455 ٍ 1و
زواتطزا بآلونطزوةتةوة.
-19بةضاوضزى نانطاوةى بةضٖةَةناْ بهة .ب.2465-2464 .2
-21ئةفالتوٕ ،طفتوطاى ياغانإ 775ٍ ،و ية وةضطيَطِاْةنةى دويت ب.343ٍ 4
َيَ ،طواية ئةغىهةْسةض وىةْس ثىةياَيَه ططْطى ثيَىسا ْىاضزووة بىا -21بيطةض زةي
ياْاْييةنإ .غةيطى نتيَب ئةضةغتا ٍ 321بهة.
َس َىح (ا غىهٓسض املكىسوْي) .17ٍ .وةضطيَطِاْى عبوداجلبيزواألطلو ،و ٖاضؤي
األلتب واالٍل وببئداة.
.ٕ -23تاضٕ (ا غهٓسض ا نرب) ٍ .12وةضطيَطِاْ ظن عً و ثيَساوىوْةوةى ز .حمنودو
ضل هوضيمل.ومسكصوكتبوالشسقواال ضط .1963
َس َح (ا غهٓسض املكسوْ ) ٍ.18 ٖ -24اضوي
ٖ -25ةَإ غةضواوة.21ٍ .
ٖ -26ةَإ غةضواوة.29ٍ .
-27زياديٓػ يةضت ئاوةٖا باغ ئةضةغتا زةنات( :ئةضةغتا فػة ظَىإ ،قىاض
باضيو ،واو ب وى بوو .بة دًوبةضط و ئةْطوغتيًةنةى و غتايً قىصي غىةضا
128
َه ضِازةنيَؿا) ب 1نتيَب (ح ي واعوالووالفالضوف و) ٍ .445وةضطيَطِاْى ز.ز.
خةي
ٖيهؼ.
ٖ -28اضويس َح (ا غهٓسض املكسوْ ) ٍ .34-33
29- Aristotle: Metaphysics 980-A- the complete works vol.2
p.1552.
30- J.Lear: Aristotle: The desire of understanding p.1.
Cambridge 1988.
31- Aristotle: Metaphysics 980-A (VOL.2. P. 1553).
32- Aristotle: Ethics 1139-B (vol. 2. p. 1799).
33- Aristotle: Ethics 1125-B (vol 2. p. 1809).
34- Susan M. Okin: women in western political thought p. 73
بةضاوضزى تويَصيٓةوةنةَإ بهة( :اوالطدٌو واألسأ ) ٍ 66و زواتط.
36- Aristotle: politics. 1253-A (vol. 11. p. 1988).
37- Aristotle: ibid
-38ظاضاوةى ديٗىاْ ٖوْىةضى ييَىطةزا َاْايىةن فىطةواْرتى يىة ظاضاوةنىة ٖةيىىة،
َكيَٓيَت يإ زضوغيت زةنىات، َةبةغت ثيَ ئةو ديٗاْةية نة َطؤ با خاى زةنوي
ٖوْةضيـ واتة ((زضوغتهطزٕ))َ .طؤ يةّ ديٗاْةزا ئةوةى ْعَة با بةضشةوةْسى و
َكيَٓيَت .غطوؾت ية ضِيَطِةوى خايىسا ئىةوةى ْعَىة وةى غووزى ئةوةى باآلية زةنوي
َكيَٓيَت .بىةضاوضزى ضِاى ئيَطْػىت ثاضنىةض
قاْاغيَو با طةيؿة بةوةى باآلية زةخوي
بهة ية غةض وةضطيَطِاْيَه نتيَب غياغةت ئةضةغتا ٍ 317ثةضاويَعى .1
)39- Aristotle: politics. 1333-A (VOL. 2. P. 2115
40- F. Bacon: the new organon p. 54 ed.by fuiton H Anderson-
the bobs- merill. N.y. 1960
41- Aristotle: politics, 1333-A (the complete works vol. ip.
)2115) Ibid: 1265-A (vol. 2 p. 1993
)42- Ibid: 1265-A (vol. 2 p. 1993
129
َيَىىت يىىة ئىىةخالق
َتىىةنإ Celtزةيً
-43بىىةضاوضزى ئىىةوة بهىىة نىىة زةضبىىاضةى نةي
ْيهاَاخيسا ،بةوةى نة يىة ٖىيض ؾىتيَو ْاتطغىْٔ ،ىة يىة بوَةيىةضظةْ ،ىة يىة
ؾةثايةناْ زةضيا )Ethics: 1115-B (vol. 2 p. 1761
)44- Aristotle: politics, 1397-A (vol. 2 p. 2186
-45يدضفوكسوواتيزيذوالفلطف ) ٍ 213-212زاض ايكًِ ية بريوت.1973 ,
( -46ئةغهةْسةض خاى ثيَؿرت زةيعاْى نىة ئةضةغىتا يىةّ ضِووةوة ْىةيجيَهاوة ،ئىةو
ؾاضغىتاْييةتيةى يىىة بابىىٌ و َيػىىط بيٓى غةضغىىاَيهطزٖ .ىىةضةٖا بيٓى نىىة
خاْةزاْاْ فرتؽ خةضيه دةْطٔ ،باية ثيَي وابوو ٖاوؾيَوةى ياْاْييةنإ زةبيَت
بة ثيَ تواْا و ؾياوي خايإ زابةؾبهطيَٓة غةض وىةْس ثًةيىةن ديىاواظ) .و.و.
تاوٕ ية نتيَب (ئةغهةْسةضى َةظٕ :شيإ و َيَصووى) ٍ .98وةضطيَطِاْ ظن عً
و ثيَساوووْةوةى ز .حمندوضل هوضيمل،ومسكصوكتبوالشسقواال ضط .1963
47- The politics of Aristotle eng. Trans by E. Barker p. 385
)48- Aristotle: Politics, 1397-B (vol. 2 p. 2107
-49ئةضةغتا ثيَي واية ئةَة ضِاى ئةفالتوْة.
)50- Aristotle: Politics, 1264 (vol. 2 p. 1986
51- D. Roth: Aristotle p. 241
)52- Aristotle: politics, 1254-A (vol. 2 p. 1990
53- Ibid
54- Ibid.
ٖ John H. Randall: Aristotle p. 220 -55ىةضوةٖا زؤظيٓىةوةى واقيىع
Discovering of realityوتاضيَه ييٓسا ْض( :األسأ ول طتْوح داىيوةيقالً).
)56 Aristotle: Politics, 1253-A (vol. 2 p. 1988
-57اميووعبدالفتيحواميوواولطف واالخالق) ٍ .111-119
58- Susan M. Okin op. cit p. 77
131
59- Lynda Lange op. cit p. 12
60- Susan Okin op. cit p. 78
-61بيَطتطاْس ضةغٌَ (تأزيذوالفلطف والئسب ) ب .264 ٍ 1وةضطيَطِاْ ز .ظن ايب
حمُوز -جلٓة ايتأييف و ايرتمجة و ايٓؿط 1978ض .3
-62ئةضةغتا (اخلطيب ) وةضطيَطِاْ ز .عبسايطمحٔ بسوي -ةازوالشؤ ٌوالثقيو والعيم
َ 1986. -بغساز غاي
63- John H. Randall: Aristotle p. 118
)64- Aristotle: De Anima, 412 (vol. 1 p. 656
65- Ibid, 415 (vol. 1 p. 661).
ْ -66اتوامن ئةو تيَبيٓيية باغٓةنةّ ،نة ئةّ بريؤنة ئةضةغتايية وةْس ناضيطةضي ية
بريى ٖيطٌَ نطزووة ،نة ئةويـ ٖةبووةنإ ،بططة ؾاضغتاْ و ٖوْةض و نويتووض و
ئاييٓةنإ وٖ...تس بة ؾيَوةيةن (غةض بةضةوشوضاْة) ية غةض بٓىةَاى ثةيوةْىسى
ْيَوإ (ضِؤح و َازة) ضِيَهدػتووة .ؾاضغتاْييةتةناْ ضِؤشٖةآلت َازة تياياْسا ظاٍَ
َةت خةوزا بووة ،ناتيَو ية َيػطى ناْسا ويػتويةت يىة َىازة بوو ،ضِؤح ية ساي
دياببيَتةوة .ثةيهةضى ئةبو ٖوييـ ضِةَعة با ئةَىة نىة ْيىوةى َىطؤ (ضِؤح)ة و
ْيوةى تطيؿ ئاشةٍَ (َازة)ية ،نة ئازيب يىة ئةفػىاْة بةْاوباْطةنىةزا يىة بىةض
زةضواظةناْ تيبةزا نوؾىت ،ئاوةٖىاف يىة ياْىإ ضِؤح يىة َىازة ضِظطىاضى بىوو
وٖ...تس.
-67دوضز غاضتوٕ :تاضيذ ايعًِ ،ب ،152 ٍ 3زاض املعاضف.
-68بىىةضاوضزى وتةنىىةى ويىىٌ زيوضاْىىت بهىىة( :بىىةآلّ ظاْػىىت باياياشيىىا بىىواضى
ئةضةغتاية ،ئةو ؾاضةظا و تيَبيٓةضيَه طةوضةية ،نةوى ٖىةض يةويَؿىسا ظؤضبىةى
َةناْ زةنات) قص واحلضيز ب .499 ٍ 7 ٖةي
131
69- W.D. Ross: Aristotle, p.12 Meridian Book, N.Y, 1959
( -71ةاز ٌحتوح يتُو وزضيةلُ) ية نتيَبةنىةى ثيَؿىرتى ضِؤغىةوة وةضطىرياوة و دىاضز
غاضتاْيـ ٖةَإ وتةى ية نتيَب (تاضيذ ايعًِ)زا باغهطزووة ب .277 ٍ 3زوو
ظاْانةف بىطيتني يىة نىاضياؽ ييٓىيؼ ( )1788-1717ظاْايىةن ضِووةنٓاغى
غويسيية بة زاَةظضيَٓىةضى ضِووةنٓاغى زازةْطيَىت .بىاضؤٕ نافييىةف (-1769
)1832ظاْايةن فةضةْػىيية و بىة زاَةظضيَٓىةضى ظاْػىت تويَهىاضي َىازيَطٕ
زازةْطيَت.
-71يلوةيدزاىتواقص واحلضيز ) ب .517 ٍ 7
-72يةبةض ئةَةؾة ئةضةغتا ظاْيىاضى يىة غىةض ئةْساَىة ْاوةنييىةناْ طياًْةبىةض
َيَت نة ْىة ئىةو و ْىة ئىةبيهطاتؼ خايىإ يىة شيَىط
ظياتطبوو تا ئةواْ َطؤ .زةي
ناضيطةضى و زةغةآلت زئ ضِظطاضْةنطزبوو ،تا دةغتةى َطؤ تىويَ تىويَ بهىةٕ.
ويٌ زيوضاْت ب .513 ٍ 7
-73ئةّ بةضٖةَاْة ناضيطةضى بةضواويإ ية غةض نةيةثووضى عىةضةب ٖىةبووة ،بىة
تايبةت داسع و ئينب قوتةيبة و ْوةيطى ية (ىَيي واالزب) و زوَىةيطى يىة (ح وي و
احل داٌ) وٖ...تس .با منووْة غةيطى ٖيَٓاْةوةى وتةناْ ئةضةغتا بهىة يىة يىةٕ
دىاسعةوة يىة نتيَبى (احليىوإ) زا .ىصود و وةزاضو وبقلوهوة.و ةيعو وطوُو وهو،
بآلونطاوةى معَدواألدطدطيتوالعسب وبيللديت .1985
74- W.D. Ross: Aristotle, p.112
-75يلوةيدزاىتواقص واحلضيز ) ب .499 ٍ 7
76- Aristotle: The complete works, vol 1, p.922
77- Ibid
78- H. Randall: Aristotle, p.46
132
79- Ibid
80- Lynd Lange: Discovering Reality, p.7
-81ئةضةغتا بةضزةواّ وؾةى ْىةفؼ Animaبىةناضزيَٓيَت ،بىةآلّ ضِةْطىة ييَىطةزا
وؾةى ضِؤح طوااوتط بيَت.
-82ووْهة ئةو بىطِواى وابىوو ،وةى بامسىاْهطز ،ضِازةى طىةضَي ،بووْىةوةضيَو يىة
ضِيعبةْسى ٖةبووةناْىسا بىةضظ زةناتىةوة ،ئةطىةض نىةّ بهىات ٖةبووةنىةف ْىعّ
َةية.زةبيَتةوة ،ئةَةف بيَطوَإ بريؤنةيةن ٖةي
83- G. Bachelard, la formation de LEsprit scientifique p.18
84- Ibid
85- F. Bacon, The New Organon, p.45, ed. By Fulton H.
Anderson, The Bobbs-Merill company 1960
86- W.D. Ross, Aristotle, p.117
87- Ibid
88- Aristotle, Generation of Animals 7- A
89- Susan Okin, Women in western political thought p.81
ٖ -91ةضوةٖا تةَاؾاى ئةّ وتة نوضت و ثوختةى بهة( :يةبةض ئةوةى ٖاى ناضا ظؤض
باؾرت و ثريؤظتطة يةو َازةيةى ناضى ية غةض زةنات ،باية باؾرت واية بٓةَاى باآل
و ناضيطةض يةوةى خواضةوة ديا بيَتةوة ،بة زواؾيسا ثيَويػتة ثياو وةْسى باى يوا
ية شٕ ديا بيَتةوة( .ظاوظيَ طياًْةبةضإ -732أ .ب 1ية نىاى بةضٖةَىةناْ ،
بآلونطاوةى باضْع ٍ .1136
91- Aristotle, Generation of Animals 732-A.
92 Aristotle, History of Animals 588-A .
133
َطىةى -93ئةّ ثةيوةْسيية ية فيهطى ياْاْ و زواتىطيـ ضِؤَاْيىسا ٖىةبووة ،بىة بةي
ئةوةى وؾةى ْةفػ تيٓ ، Animaبووة بة غةضواوة با وؾةى طياًْةبىةض يىة
ظَاْة ئةوضوثيية تاظةناْسا وةى ئيٓطًيعى و فةضةْػ Animal.
-94ئةضةغتا (ْةفؼ) -ّ-415وة ٍ 54-53ية وةضطيَطِاْ ز .امحس فواز ا ٖواْ .
95- Aristotle, Generation of Animals 719-A.
-96ظاْاى فػياياشى ئيٓطًيعى وييىةّ ٖىاض ( )1657-1578ثعيؿىه ثازؾىا
َ يةنىةّ بىوو ،شَاضةيىةى ئاغىه َيَيٓىةى يىة قاْىاغ ديىاواظى زواى ؾىاضي
دووتبووْسا تويَ تويَ نطز ،بةآلّ ْة ئةو بطِة خويَٓةى واوةضِيَ بووْ ،ة ٖيض تىاو و
َةشاْيَه طىةوضةى نىطز ،وىوْهة ئىةو غجيَطَيَه ْةزؤظييةوة ،ئةَةف توؾ ؾً
(ٖيًهانة)يةى نة ية طياًْةبةضة ؾريزةضةناْسا ٖةيىة ئىةو نىات ْىةزؤظضابووةوة
(َاوةيةن ظؤض زواى ٖاض زؤظضايةوة) .ئيَُىة ئيَػىتا زةظاْىني نىة خىويَٓ شٕ
قاْاغيَهة ية خىوىل غيَهػى (الود ز واجليطو و) ،نىة زةنةويَتىة قاْىاغ زواى
َساْةوة زواى ثيتاْسٕ.
زةضوووْ ٖيًَهانة ية ٖيًَهةزإ و ْوغاْ بة زيواضى َٓاي
بطةضِيَوة غةض وتةناْ Beckية وةضطيَطِاْةنةى بىا نتيَبى ظاوظيَى طياًْةبىةضى
ئةضةغتا ٍ Aristotle, Generation of Animal, trans by. A.L. .111
َيَتٖ :ىاض
.Beck, Harvard University 1942غيُإ زى با واضيـ زةي
َىىة غىىةطيَو زواى دووتبىىووٕ
وىىةْس تاقيهطزْةوةيىىةن تىىطى يىىة غىىةض وىىةْس زيًَ
َسإ وةْس زيوة واى ظاْيوة نة ٖيًَهانىةٕ ،نةوى ئةااَساوة ،ية ْعيو ًَ َٓاي
ناضثةيةى ضِاغىتةقيٓة بىووٕ 41 ٍ .يىة نتيَبةنىةى The second sex p.40
.penguin books
97- Aristotle, Generation of Animals 799-A.
134
-98ب ا ٖةَوو ئةَاْة بطىةضِيَوة غىةض (ظاوظيَى طياًْةبىةضإ) -729ب وة -731أ
(ناى بةضٖةَةناْ ئةضةغتا ب .)1135 ٍ 1
ٖ -99ةَإ غةضواوة -766أ.
100- Aristotle, Generation of Animals 730-B.
َهو ضِؤسييىة.ئةَةف واتة ثياو ية نات ظاوظيَسا ؾتيَه َازى ْابةخؿيَت بةي
َيَىت :ثيىاو
قةؾة تاَاى ئةنويٓيـ ئةو تياضةى ئةضةغتاى بىةناضٖيَٓاوة نىة زةي
ؾتيَه َازى ْابةخؿيَت تا بةؾىساض بيَىت يىة ثيَهٗىاتٓ ناضثةيىةزا ،بةَىةف
ويػتويةت بةضططى ية بريؤنةى ية زايهبووْ َةغيح ية َطيةَ ثانيعة بهات.
الفسةوت لدزواأزضطد) ٍ 92وةضطيَطاْ ز .عصتوقسىىوةازوالطل ع بريوت .1992
102- Aristotle: OP. Cit.
103- Aristotle: Generation of Animals 764-A.
104- W.D. Ross, Aristotle, p. 121-122.
105- Aristotle, op. 767-B.
106 W.D. Ross, Aristotle, p. 122.
107- Ibid.
َىسإ ،ئةَىةف ضِشيَٓيَهى
َىةت ضِشيَٓى َٓاي
-118ئاؾهطاية ئةَة ئاَاشةية بىا ساي
غطوؾتيية .بةضاوضزى ظاوظيَ طياًْةبةضإ -739أ بهةٖ .ةضوةٖا -737أ .بىةآلّ
َىسإ زةنىات نىة وابعامن بةؾ ناتاي زةضبطِيٓةنة باغ ؾىًةى غىج ْيَىو َٓاي
ئةَةف زةضِواتة وواضويَوةى ثاغاياشييةوة (ظاْػت ْةخاؾييةنإ) ئاؾهطاية نىة
َهطاوٕ ،بةضاوضزى وةضطيَطِاْ Beckبهة واث ظاْهاى ٖاض ىاضز ئةّ زوواْة تيَهةي
ٍ 112و زواتىط يىة ظاىريةى يايىب ٖ Loeb.ىةضوةٖا غىةيطى ب 1يىة نىاى
بةضٖةَةناْ ئةضةغتا ٍ 1143و زواتىط بهىةٖ ،ىةضوةٖا ٍ 1147-1146يىة
بآلونطاوةى باضْع نة ثيَؿرت باغهطا.
135
109- Aristotle: Generation of Animals 739-B.
ٕ (( ئةضةغتا واى ظاْيوة نة ناضثةية ية ئةااَ يةنططتٓ غجيَطّ و خويَٓ ش-111
َة نةو ثياو ٖيَع و دووي،زضوغت زةبيَت و شٕ تةْيا َازةى ثاغيظ ثيَسةبةخؿيَت
، ئةبيهطاتػىىيـ تيىىاضيَه ٖاوؾ ىيَوةى ٖىىةبووة.و شيىىإ و وىىا ن ثيَىىسةزات
ئةوى تطيإ ٖ ثياوة، يةنيَهيإ ٖ شْة نة واظة،ٕوتوويةت زوو داض تاو ٖة
تياضةنةى ئةضةغتا بة زضيَصاي غةزةناْ ْاوةضِاغت و غةضزةَ تاظة.نة بةٖيَعة
. Simone De Beauvoir: The second sex 41 ٍ .))باآلزةغت َايىةوة
p.40 Eng. Trans by. H.M. Parshley penguin books.
111- Lynda Lange: (women is not a rational animal) p.11 in
discovering reality .
112- Aristotle: Generation of animals 767-B.
113- Ibid, 585-B.
114- Lynda Lange: op. cit. p. 11.
115- Ibid, p. 12.
116- Aristotle: Generation of Animals 721-B.
117- Ibid
118- Lynda Lange: women is not a rational animal p.11.
َطةية بهة نة يىة ظاوظيَى طياًْةبةضاْىسا زةيٗيَٓيَتىةوة
بةضاوضزى ئةو وواض بةي-119
.) و زواتط121 ٍ ْ ناى بةضٖةَةنا1 ب (ب-721
120- J.H. Randall, Aristotle, p.238 (Columbia university 1968).
121- Aristotle: Generation of animals 728-A.
122- Simone de Beavoir: the second sex p.38.
123- Ibid. 767-A.
124- Ibid. 767-B.
125- Ibid.
136
-126بةضاوضزى وتاضةنةَإ (ذكسو وأىثى) بهة ية نتيَب ااوليزو ومداقف)وملتبو و
مدبد -والقيٍس .
127- Aristotle: Generation of Animals 726-B.
128- Aristotle: parts of Animals G 43-A.
-129بةضاوضزى وةضطيَطِاْة ناْةنىةى يوسىةْٓا بىةتطيل بهىة نىة ز .عةبىسويطةمحإ
بىىةزةوى بآلويهطزووةتىىةوة بىىة ْاوْيؿىىاْ اأ ووصا واحل ووداٌ)ولو،42-47و كيل و و
األطبدعيتوبيللديت .1978
130- Aristotle:Generation of Animals 728-A. (Complete
)works, vol.1p. 1130
131- Lynda Lange, op. cit. p
132- The Ingredients of an Aristotelian science, nous, 6-pp. 55-
59.
133- Quoted by Simone de Beavoir in "the second sex" p.24
trans by H.M. Parshley penguin (Cassics books, 1953).
134- Lynda Lange, op. cit. p. 7.
-135بريؤنةنةى ئةضةغتا تا غةضزةَ تاظة باآلزةغت بوو ،بة ضِازةيةى غةضغىاَ
ْيت ىىة ( )1911-1844بىىة ؾاضغىىتاْيةت ياْىىاْ نىىإ ضِةْطساْىىةوةى ئىىةو
ناضيطةضييةية .ييَطةوةية زةَييَت( :شٕ ٖيض ئةضنيَه تطى ْيية دطة ية خػتٓةوةى
َٓساَييَه دوإ و بةٖيَع ،نة بةؾيَوةيةن بةضزةواّ نةغايةت باون تيَسا بصيَت)
(أمدزواىطيى وا وأقصىوحد) ٍ .238
-136ئةّ تيَطِواْيٓة بة ؾيَوةيةن تايبةت ية غىةضزةَ ئةضةغىتازا بآلوبىوو ،بىة
َيَىت (غىةضزةَ وىووى) َع بة غةضزةَ نالغيه ياْىاْ زةي ضِازةيةى ئيظا نيوي
137
تةَاؾىىاى نتيَبةنىىةى بهىىةEva Keuls: "The Rrign of phallus: :
.university of California press, 1993
َه عةواَ ى خاَإ بة ٖةَإ َاْا بىةناضيإ زيَٓيَىت، -137تا ئيَػتاف خةي
ضِةْطة وؾةناْ ْيَط ،وووى و َطؤ بة ٖاوَاْا زابٓيَت!
138- Lynda Lange, op. cit. p. 12.
139- A Philosophical Dictionary of
Biology p.27 ed. By P.B.
Medawar, Weiden Feld, London 1984
140- Ibid, p. a7.
َىئَ ٖةْىسيَ طياًْةبىةض،
َه عةواّ نىة زةي -141ئةَة بةضاوضزنة بةو قػةيةى خةي
يةواْةف ثؿيًة سةوت ضِؤس ٖةية!
142- Philosophical Dictionary of Biology, p.28.
-143دوضز غاضتوٕ (تاضيذ ايعًِ) ب .271 ٍ 3وةضطيَطِاْى وىةْس ظاْايىةى ،زاض
املعاضف ية َيػط.
144- Eva Keuls: "The Rrign of phallus: sexual politics in
Ancient Athens" p.145. university of California press, 1993
-145ئةو زةغتةواشةيةى ٖيطٌَ نة ْووغةض ئاَاشةى با زةنات ئةَةيةٖ( :ةَووَإ
نوضِى غةضزةَ خاَاْنيٖ ،ةضوةٖا با فةيػةفةف زةؾيَ بوتطيَ نىة بطيتييىة يىة
َب فيهطزا) 88 ٍ .ية (أقوٍ فًػفة احلىل) وةضطيَطِاْى ز. غةضزةَ خاى ية قاي
اَاّ عبسايفتاح اَىاّ غىةيطى بىةضط يةنىةَ نىاى ناضةنىاْ ٖيطى ٌَ بهىة،
بآلونطاوةى ملتب ومدبد -والقيٍس .
146- Susan Okin, women in western political philosophy p. 73.
-147ز .اَاّ عبسايفتاح اَاّ (اوالطدٌو واألوساو) ٍ ،52شَىاضة يىةى يىة ظاىريةى
فةيًةغوف و...شٕ ،ملتب ومدبد -والقيٍس .
138
َع (عصوسوالقضو ب)و ٍ99
( -148اوالطدٌو واألسا ) ٍ ٖ ،28ةضوةٖا غةيطى ئيظا نيوي
بهة.
149- G.E.R Lioyd: Aristotle, The Growth and structure of
Historical Thought, p.246. Cambridge University press,
1968.
-151زواتط باَإ زةضزةنةويَت ،نة ئةو زازثةضوةضييةى ئةضةغتا باغي زةنات و بة
(ظةضوضةتيَه ناَةآليةت ) بططة بة ظةضوضةتىي ططزبووْىةوةى غياغى زازةْيَىت،
تةْيا ية ْيَوإ ئةواْةزا زةؾيَ ٖةبيَت نة يةنػأْ يإ بةضاَبةضٕ يإ ٖاوؾىأْ،
َةتةؾىساواتة ئةواْةى بة يةنػاْ زةتوأْ سونِ بهةٕ و سونِ بهىطئَ ،يىةّ ساي
َة بهطئَ.
غتةَة نة ئةَاْة بة ضِيَطةيةن تطى دطة ية يةنػاْ َاَةي
151- Aristotle, Politics, 1252-B (vol. 1. p. 1987(.
152- Ibid.
153- Ibid, 1252-B.
154- Ibid, 1252- (VOL. 2. P. 1985).
-155ئةضةغتا ئةَةى بة ضِاى ئةفالتوٕ زازةْا ،غةيطى وتةى ئيَطْػت ثاضنةض بهة ية
وةضطيَطِاْ با نتيَب غياغةت ئةضةغتا ٍ 1ثةضاويَعى .2
156- Aristotle, Politics, 1257-A (vol.2 p. 1986).
-157ئةضةغتا طة ْ زوْيا زابةف زةنات با غيَ داض:
أ) طةىل ْاووة غاضزةناْ ئةوضوثا.
ب) طةىل ئاغيا.
ز) طةىل ياْإ.
139
يةنةّ :ضِؤسيَه بةضظيإ ٖةيىة و ئىاظإ ،بىةآلّ ظيطةنى و زةغىرتِةْطيٓيإ نةَىة،
ئةَةؾة ٖاى ئةوةى تاضِازةيىةى ئىاظازى خايىإ ثاضاغىتووة ،بىةآلّ غيػىتةَ
غياغييإ ٖيض ثيَؿهةوتوو ْييةْ ،ةؾياْتواْيوة سونُ ئةواْ تطيـ بهةٕ.
زووةّ :ظيطةى و زةغرتِةْطيٓة ،بةآلّ ضِؤس بةضظ ْيية و تطغٓانة ،باية ٖةَيؿة يىة
شيَط باضى ناياليةتيسا ْطناْسويىةت ،ى ئىةوإ ديىاواظى ْييىة يىة ْيَىوإ شٕ و
نةْيعةى ،يإ ثياو و نايًةزا ،ووْهة ٖةَوويإ نايًةٕ.
َةتةنةى ٖةية :يىة ْيَىوإ ظيطةنى و ضِؤسىغيَيةّ :طةىل ياْاْيية نة ٖةضزوو خةغً
بةضظزا ،ية ْيَوإ زةغرتِةْطيٓ و ئاظايةتيساية ،ئةّ غيفةتاْةف وايىإ ييَهىطزووة
نة بةضزةواّ ئاظاز بيَىت و ياضَىةتيإ زاوة غيػىتةَيَه غياغى ثيَؿىهةتووى
ٖةبيَت ،ئةطةض يةنيَت غياغ ٖةبوواية زةيتواْ سونُ طة ْ تطيـ بهىات،
نةو ئةّ دياواظيياْةى ْيَوإ طةىل ياْاْ و طة ْ تط ،ية ْاوخاى طةىل ياْاْ
خاؾيسا ٖةية (غياغةت -1327ب) وة (ناى بةضٖةَةناْ ب.)2117ٍ 2
158 Aristotle, Politics, 1327-B (vol. 2. p. 2107).
-159يوغف نطّ :تيزيذوالفلطف وال دىيى ٍ 213-212زاض ايكًِ ،بريوت 1977.
160- Aristotle, Politics trans. By. E. Barker PXV111.
162- Ibid.
َطاى ئةغىيٓاييسا يىة يىةى ضغىتةزا نىوضت -163زةنطيَت َافةناْ شٕ ية ناَىةي
بهةيٓةوةٖ :يض َافيَه ْةبووة! ٖىةض زاواناضييةنيؿىيإ ٖةبووايىة يىة ضِيَطىةى
غةضثةضؾىىتياضاْةوة زةيىىاْهطز .ظيٓافىىإ طفتوطايىىةن ْيَىىوإ ئيعخاَ ىاخاؽ و
141
ين بىة نايًىة و ئةغىح ،نةوى غونطات زةط َي ِطيَتةوة ،نىة يةنىةّ شْىإ زةوىو َي َ
زووةَيإ زةياْ ويَينَ بة وآلر و ئةغح .ية ضِاغتيسا شٕ ية قاْوْىسا ٖيَٓىسةى وةى
َة ْةزةنطا .ئةوإ شياْيإ بىةوةوة
َة زةنطاٖ ،يَٓسة وةى نةغيَو َاَةي نايًة َاَةي
زةطوظةضيَٓٔ ية غةضثةضؾت ثياويَهةوة بطواظْةوة با شيَط غةضثةضؾت ثياويَه تط:
غةضثةضؾتياضيـ زةؾيَ باوىَ ،يَطز ،نوضِ ،بطا يإ خعَيَه زووضى ْيَطيٓة بيَىت.
َه ثياوٕ ئةواْيـ ٖةضوةى نايًة ية زيسى ئةضةغتا زا ،ئاَيَطى ظيٓسووٕ نة َوي
و بةناضياْسةٖيَٓيَتEva Keuls, The Reign of Phallus p.102.
(164- Aristotle, Politics, 1961 (vol. 2 p. 2001
)165- Aristotle, 1962- A (vol.2 p. 2002
)166- Aristotle, 1962- A (vol.2 p. 2002
167- Aristotle, Politics, 1264-A (vol.2 p. 1989).
168- Ibid.
169- Ibid.
170- Ibid. 1254-B.
171- Ibid.
172- Ibid, 1259-A (vol.2 p. 1998).
-173ويٌ زيوضاْت (قص واحلضيز ) ب 157 ٍ 6ية وةضطيَطِاْ حمُس بسضإ.
174- Aristotle, Economics, 1344-A (vol.2 p. 1931).
175- Ibid.
176- Ibid.
-177تةَاؾانة ويَصى غيَهػ وةى ضِةطةظيَو ية ضِةطةظةناْ ٖاوغىةضطريي ْىاوى
َطاوة با غاظاْ و نوضِاْ يوغهة ،بةآلّ شٕ تىةْيا بىا ْيية ،ووْهة ئةويإ ديَٗيًَ
َىة .بىا وضزةنىاضى ظيىاتط غىةيطى نتيَبى (عصوسو خػتٓةوة و بةخيَونطزْ َٓساي
َى ٖةغىتياضى شٕ يىة َىيَ( :وةظيفىة و ضِؤي
َع بهىة نىة زةي القضو بو )ى ئيظىا نيىوي
141
َطاى ئةغيٓاييسا بطيتية يىة بىةخيَونطزْ َٓىساٍَ ،بىة تايبىةتيـ نىوضِإ،
ناَةي
ووْهة باوى ططْط بة نض ْةزةزا) ب .11
178- Aristotle, Economics, 1344-A (vol.2 p. 2131).
َطاى ئةغىيٓاييسا ،وىوْهة ن ى َٓىساٍَ -181بة ؾووزاْ ظوو باو بوو يىة ناَىةي
َيسا
َة و بة ئاغاْ ناْرتؤٍَ زةنطيَت ،باية ن إ يىة تةَىةْ ثىاْعة غىايطويَطِايةي
زةزضإ بة ؾوو ،نةَيٓةيةن نةَيـ ية ضِؤؾىٓبرية َٓىةوةضةنإ زاواى ئىةوةيإ
نطزووة نة تةَةْ غطوؾت با ٖاوغةضطريي بهطيَتة ٖىةشزة غىاٍَ ،وةى ئىةوةى
َ ثيَ باف بوو وةى ئةوةى يىة غىجاضتا ئةضةغتا نطزى .بةآلّ ئةفالتوٕ بيػت غاي
ٖةية .نةو غونطات زةيوت :ن يَو خبواظة نة ٖي ْةبيػتبيَت و ْةبيٓيبيَت.
(عصسوالقض ب) ٍ .114
181- Aristotle, Politics, 1259-A.
182- Aristotle, Politics, 1335-A (vol.2 p. 2118).
-183غيَط ئيَطْػت وؾياضميإ زةزاتيَ ،نة ئيَُة ناتيَو زةقةناْ ئةضةغىتا تايبىةت
بة ٖاوغةضطريي زةخويَٓيٓةوة ،زةبيَت ئةوةَإ ية ياز بيَت نة ئةو نوضِى ثعيؿو
بووة و ضِاٖيَٓاْ ثعيؿه باؾ وةضططتووة ،وازياضة ييَطةزا َةبةغىت يىة وؾىةى
تاو ،غجيَطَةنإ (طياًْةبةضى َةْةوى) بيَت ،ئةَةف ية تةَةْيَه زياضيهطاوزا
طةؾةى تةواو زةبيَت ،باية ئةطةض نوضِيَو ٖىةض ظوو خىةضيه تيَطنطزْى يىةْ
غيَهػ خاى بيَت ثيَـ تةواوبووْ طةؾةيإ ،ئةو نات ظيإ بة ٖةَوو دةغتةى
زةطةيةْيَت ،باية َةضد زاْاوة ٖاوغةضطريي ثياو يىة تةَىةْ غى و سىةوت
َيسا بيَت.غاي
142
184- Aristotle, op. cit. 1335-A.
َه ئةغيٓا َاْطيَهيإ ٖةبوو ثيَيإ زةوت (َىاْط ٖاوغىةضطريي ) يىة
-185خةي
ْاوةضِاغت ناْوْ يةنةَةوة زةغت ثيَ زةنات تىا ْعيهىةى ْاوةضِاغىت نىاْوْ
زووةّ.
)186- Aristotle, Politics, 1335-A (vol.2 p. 2118
-188بيَطوَإ ئةّ تيَبيٓيةى ئةضةغتا ضِاغتة يةوةزا نة َٓساٍَ ناضيطةض زةبيَىت بىة
باضى تةْسضوغت زايو ،دىا بىاضى دةغىتةي بيَىت يىإ زةضووْى .فةيًةغىوف
ئيٓطًيعى تاَاؽ ٖابع تطغ ٖةَيؿةي زةطةضِاْسةوة با ئةوةى نة زايه ثيَـ
نات خاى ئةَ بووة ،ووْهة ية ٖيَطؾ ئيػجاْييةنإ ظؤض تطغاوة ئىةو ناتىةى
َىيَ :زايهىِ
ية نةْاضةناْ ئيٓطًتةضا ْعيو نةوتٓةوة .يىة شيآْاَىةى خايىسا زةي
زواْةيةن بة داضيَو بووة (َٔ و تطؽ)( .تةَاؾاى نتيَبةنىةَإ بهىة توَىاؽ
ٖوبع ٍ 45زاض ايتٓويط بريوت .)1985بةآلّ ئىةو ئاَاشطاضييىةى نىة زةيهىات
َ زايهةنة بة تةواوى ية ناض خبطيَت و َاْسوو ْىةنطيَت ظؤض غىةيطة! بةوةى با ئةقً
َيَ :ئةضةغتا ييَطةزا بطِواى تةواوى بة تياضةيةن
ئاؾهطاية وةى ئيَطْػت ثاضنةض زةي
َازى فيعيه ية غةض شٕ ٖةية ،زوْياى ياْىاْ زوْيايىةن ثياوغىا ضاْة بىوو،
زةيويػت زايو وةى ظةوى بيَت نة تاوى تيَسا غةوظ زةبيَىت ،خىاضِاطط بيَىت ،ظؤض
َة ْةنات و برييـ ْةناتةوة. طًةي و باي
-189ف ِطيَساْ َٓسا ٍَ ية زةؾىت و زةض بىة تايبىةتيـ يىة غىةض يوتهىةى وىيانإ،
َىةوإ (ى َيَيٓىة) ى ناضيَه ْاَا ْةبوو بة ياْاْييىةنإ .ظؤضدىاض ضِوويىسةزا ثاي
َطرياوة
يةنيَو يىة ؾىاْاطةضييةنإ يىإ سيهايةتىة ياْاْييىةنإ نةغىيَه ٖىةي
143
(يكيط) بوو نة بةّ ؾيَوةية زؤظضابوويةوة .ووْهة ن ىإ ظيىاتط يىة نىوضِإ بىةّ
َيَو،
َطرياوةيـ با خاى واتىة َٓىساي ؾيَوةية ية زةؾتةناْسا فطِيَسةزضإ .وؾةى ٖةي
نة ية غةض ضِيَطةنإ زةزؤظضيَتةوة و باواْ خاى ْاْاغيَتةوة ،واتة ية غىةض ضِيَطىة
َسةطرييَتةوة ثاف ئةوةى خةضيو بووة مبطيَت.ٖةي
190- Aristotle, Politics, 1335-B.
192- Ibid.
193- Ibid.
-194ئةضةغتا :غياغةت -1261أ .وا زياضة ئةضةغتا ييَطةزا نةوتوةتة باظْةيىةن
َيَت ،نة ثةيوةْسى ْيَوإ نةغىةنإ ياشيهييةوة (زوض َٓطك ) ئةو يةغةضةتازا زةي
وةى ثةيوةْسى ْيَوإ ضِةطةظةناْ ْةفؼ واية ،ثاؾإ يةويَوة زيَتةوة غةض ثةيوةْسى
ْيَوإ نةغةنإْ ،اوةْسى ئةّ غوضِاْةوةف بطيتيية ية بٓىةَاى طؿىت ثةيوةْىسى
ْيَوإ سانِ و َةسهوّ.
-195ئةضةغتا :غياغىةت -1261ا .يىة نتيَبى سةوتىةَ غياغىةتسا ئةضةغىتا
ويَٓةيةن تةواوى ٖةضزوو ضِةطةظةنةى ْةفؼ (سانِ و َةسهوممإ) ْيؿإ زةزات.
ٖ -196ةَإ غةضواوةٖ ،ةَإ ديَطة.
-197با منووْة تةَاؾاى وتةى ئاطةغتيٓاؽ ضةباضة وةضطيَطِى (غياغىةت) بهىة يىة
غةزةى بيػتسا نة زةَييَت( :ضِةطىةظى َيَيٓىة ٖةغىت ْاغىهة و غىاظاويية ،ظوو
َ ٖةغىتةناْة و ؾىوئَ ْىوضى ئىةقٌَ ْانىةويَت. ناضيطةض زةبيَت ،ظياتط طويَطِايةي
نةوابيَت ية ثياو نىةَرت ؾىياوي ئىةوةى تيايىة غىةضؤنايةت بهىات ،وىوْهة
غةضؤنايةتيهطزٕ ناضيَهة ية ياغا و ضِيَػاى خايسا ثؿت بة ئةقٌَ زةبةغتيَت ْىةى
144
ٖةغت .بةآلّ ضِةْطة ثةضوةضزة ئةّ نةَونوضِييىة غطوؾىتيية ثىطِ بهاتىةوةٖ ،ىةض
وةْسة ٖةَيؿة ئةطةضى ئةوة ٖةية ئةوةى غطوؾتيية بىة غىةض ئىةوةى بةزةغىت
ٖاتووة ظاٍَ بيَت) 37 ٍ .ثةضاويَعى .1ئةو ية ناتيَهسا ئةّ قػىةيةى نىطزووة نىة
شَاضةيةن بة ْاوباْط شٕ ٖةبووٕ ية ديٗاْسا! تاتؿةض ية ئيٓطًتةضا نىة يةبىةض
بةٖيَ عى و ضِةق ْاظْاوى شْة ثاآلييةْةنةى وةضططتبووٖ ،ةضطيعيـ ٖةغت و غىاظ
ظاٍَ ْةبووٕ بة غةضيسا .ب ْةظيط باتا ية ثانػتإ نة تةْاْةت ثيَـ ئةوةؾ بيَتة
غةض سونِ ية ظؤضبةى ثياوإ ئاقًرت بوو ،ئةْسيَطا طاْسى ية ٖٓسغتإ ،ئةنيبا يىة
َىسا َىائيَط ثيَيهىطزئ بىا خويَٓىةضى عىةضةب
فًجني وٖ...تس ،ئةوةؾى نىة طاي
َِ تا بيَتةوة بريى.
ديَسةٖيًَ
-198تةَاؾىاى وتاضةنىةى بهىةAristotle and Politiciazation of the :
.soul (in discovering reality) p. 17-30 ed. By Sandra Nerding
145
206- E.V. Spelman, op. cit. p. 21.
207- E.V. Spelman, op. cit. p. 23-4.
208 - Eva Keuls, The Reign of phallus p. 6 .
209- Susan Okin, Women in western political thought, p. 86.
210 -Aristotle, politics, 1259-B.
211 - Ibid.
212- Ibid.
-214بةضاوضزى بهة بةوةى ئيُاَ غةظاىل زةيًَيَتٖ( :ةَووإ نانٔ زةضبىاضةى شٕ
َةوة زاْيؿيَت و ظؤض زةض و زةؾت ْةناتٖ...ةضويؿ تىواْ بةوةى زةبيَت ية َاي
ئةااَي بسات...نة َيَطزى ييَ ْةبوو زاويَٓجىان خىاى بجاضيَعيَىت ،يىة ٖىةَوو
ناضيَهيسا زوعاى غةضنةوتٔ و بةختةوةضى با َيَطزةنةى بهات وٖ...تس ).اح وي و
علدووالديً،وب2ولو،44وةازوالسييٌوللرتاث-والقيٍس 1987.
( -215ئةطةض ٖاوضِيَيةن َيَطزةنةى ية زةضطاى زا و َيَطزةنىةف يىة َىاٍَ ْىةبوو،
ْابيَت ضِيَطة بسات بيَتة شووضةوة و قػةى يةطىةٍَ بهىات ،يةبىةض خىاتطى خىاى و
َيَطزةنةؾ )ٖ .ةَإ غةضواوةى ثيَؿوو ٍ 66.
( -216نةّ قػة يةطةٍَ زضاوغيَهاْ بهاتَ ،ةطةض نات ثيَويػت ئةطةضْا ْةضِواتة
َياْةوة)ٖ .ةَإ غةضواوة. َاي
َ( -217افىىةناْ َيَىىطز يىىة غىىةض شٕ ظؤضٕ ،ططْطرتيٓيىىإ زوواْىىٔ :خاثاضاغىىة و
خاططتٓةوة -ية ناضى خطاخ -يةطةٍَ زاواْةنطزْ ؾتيَو نة ية تواْاى َيَطزةنةزا
ْةبيَت)ٖ .ةَإ غةضواوة ٍ .65
َييىةوة بططيَىت و( -218يةنيَو ية َافةناْ َيَطز ية غةض شٕ ئةوةية زةغت بة َاي
ظيازةضِؤي تيَسا ْةنات)ٖ .ةَإ غةضواوة ٍ .65
146
ْ( -219ابيَت شٕ يةبىةض دىواْ بىة غىةض َيَىطززا بٓاظيَىت ،يىإ يةبىةض ْاؾىرييٓ
َيَطزةنةى ببيَعيَٓيَت)ٖ .ةَإ غةضواوة ٍ .67
َيهطزْ َيَىطز يةنيَهىة يىة بٓىةَاناْ ( -221ثيَويػتة شٕ بعاْيَىت نىة طو َيطِايىةي
ئيػالّ)ٖ .ةَإ غةضواوة ٍ .64
)221- Aristotle, Economics, 1353-A (vol.2 p. 2147
222- Ibid.
223- Aristotle, Ibid.
-224ئةيهػتيؼ ،شْ ئةزَيتاغ ثازؾاى تػاييا بوو ،نة توؾ ْةخاؾىييةن
زضيَصخايةْ نوؾٓسة بووبوو ،زاواى ية خواوةْس نطز نة ْىةَطي ثىيَ ببةخؿىيَ و
َطزْ ييَ زووض خباتةوة .ئةويـ ضِاظيبوو بةو َةضدةى ية نات َطزْسا ،نةغيَه
َػاظةنةى ٖاتة ثيَؿةوة و ْعيه بٗيَٓيَت تا ية ديات ئةّ مبطيَت .بةّ داضة شْة زي
خاى نطز بة قوضباْ ثازؾاى َيَطزى .ناتيَو ٖيَطنوييؼ بىة تػىاييازا تيَجىةضِى،
بيٓ وا ثازؾا و طةيةنةى با شْةنةى زةططئ ،ئةويـ ضِؤؾتة تاضيهييةناْ ئىةو
َػاظةنةى ٖيَٓاوة بىا زوْياى تطةوة و يةطةٍَ ثاغةواْة بةٖيَعةنةيسا دةْطا ،شْة زي
َيَطزةنةىٖ ،ةَوو َةًَةنةتيـ بةو باْةيةوة نةوتٓة خاؾ !
-225ثيٓيًاخ ،نة ضِيَػةنةى نطزةوة بة خوضى ،شْ ئاييػ غىةضنطزةى طىةوضةى
ياْاْ ْيَو دةْط تطؤى بووٖ ،اَريؤؽ (ئازيػة)ى زةضباضةى ئةَةى ْووغيوة و
تيايسا باغ طةضِاْةوةى زةنات بىا وآلت ثىاف تىةواوبووْ دةْطةنىة .ئىاييؼ
َهو وةْسئ ناغىح و تةطىةضة ٖاتٓىة ضِيَى و ضِاغتةوخا ْةطةضِايةوة با وآلت ،بةي
يةطةٍَ شَاضةيةى غةضباظزا غةضنيَؿىي ظؤضيىإ توؾىبوو ،بىةضزةواّ بىا َىاوةى
ْعيهةى بيػت غاٍَ بة وآلتسا زةغىوضِايةوة .يىةو َاوةيةؾىسا خواظبيَٓيهىةضى ظؤض
147
زةٖاتٓة خواظبيَٓ شْةنةى ،يةبةض ئةوةى طواية َيَطزةنةى يىة ؾىةضِزا نىوشضاوة،
شْيَه وا دواْيـ طوْاٖة بيَ َيَطز مبيَٓيَتةوة .بىةآلّ ثيٓيًىاخ ٖةغىيت زةنىطز
َيَطزةنةى ْةَطزووة و ظوو بيَ يإ زضةْط ٖةض زةطةضِيَتةوة .باية ثةْاى بطزة بةض
َيَٓ ئةوةى ثيَسإ نىةخاخةضيههطزٕ و فيٌََ با وةآلَساْةوةى خواظبيَٓيهةضإ ،بةي
َبىصيَطيَت ،بىةآلّ ٖىةَووثاف ئةوةى ية وٓيٓ دًيَىو زةبيَتىةوة يىةنيَهيإ ٖةي
َيسةوةؾىاْسةوة و بىا ضِؤشى زواتىط زةغىيت ئيَواضةيةى ئةوةى بة ضِؤش وٓيبووى ٖةي
زةنطزةوة بة وٓني ،بةّ ؾيَوةية َايةوة تا َيَطزةنةى طةضِايةوة.
226- Aristotle, op. cit. 1353-B.
-227بةآلّ َيَطز زةبيَت ية زواْعة ؾتسا ضِةوىاوى َيىاْطِةوى و ئىةزةب بهىات :يىة
خوإ-غفطة ،ثيَهةوة شيإْ ،ونتةباظى ،غياغةت ،ئريةيى ،خىةضد ،فيَطنىطزٕ،
َبووٕ و ديابووْةوة بة تةآلم .اح ي و غويَٓس خواضزٕ ،تةَبيَهطزْ ،دوتبووَٕٓ ،اي
علدووالديً ،ب .47 ٍ 2
228- Aristotle, Economics, 1353-B (vol. 2 p. 2147).
229- Ibid
230- Aristotle, Economics, 1353-B (vol. 2 p. 2149).
231- Ibid.
َىةواْ
ْ -232اوغهاى ثانيعة ،ؾاظازةيةن ظؤض دوإ بىوو ،ن ى ئةيهٓياغى ثاي
ثازؾاى ايهييةناْة ،يةنةّ نةؽ بوو ئاييػ بيٓ ثاف ئةوةى ية نىةْاضةناْ
يان نةؾتييةنةى تيَهؿها ،غةيطى ئازيَػة بهة ية وةضطيَطِاْ امو وضوالم ولو
َ 1961. ،744وبيمواالةبي -والقيٍس غاي
-233ثاف نةَيَو باَإ زةضزةنةويَت نة ئةّ زةغتةواشةية تةواو زضوغت ْيية!
148
-234نطيػيػ ثانيعة ،ن ثياوى ئايٓي ئاثايا بوو ،نة ئاطاَةَٓوٕ بة زيًى
ططت و نطزيية بةؾيَو ية (خيَُة ؾىاٖاْةنةى) بىة يىةنذاضى ؾىةيساى بووبىوو،
َهوباون ن ة نة خعَةتهاضى ثةضغتطاى ئاثايا بوو ،ية خواوةْس ثاضِايىةوة بىةي
َةى ن ةنةى با بهاتةوة ،ئةويـ ٖةواى ية ٖيَعةنةى ئةطاَةَٓوٕ بطِى تا ئةو تاي
ناتةى ن ةنة زةزةْةوة بة باون ٖ ،ةضوةٖا با طيَطِاْةوةى ٖةوا َةضد ئةوةؾى
زاْىىا نىىة ئاطاَىىةَٓوٕ ن ىىةنةى خىىاى (ئىىة يذيٓيا) بهاتىىة قوضبىىاْ .بىىةآلّ
َػاظيـ ْةبوو باى. نًيتُٓػرتا شْ ئةّ ثازؾاية بوو و زي
235- Aristotle, Economics, 1353-B.
َةغة ،نة ئاييػ ية زوضطةنةى -236ئةَيإ ناييجػاى خواوةْسى ْةَط ،ن ئةتً
َىيَِ زةغىتةواشةنةى خايسا بةْىسنطز و غيَهػيؿىيإ ثيَهىةوة نىطزووة ،بايىة زةي
َ خبةويَت) وةى ئىةو ئةضةغتا تةواو زضوغت ْةبوو .ئةو ضِةتي ْةنطزةوة نة (يةطةي
َهو ضِةتي نطزةوة نىة بىا ئةبىةز ى مبيَٓيَتىةوة و واظ يىة زؤظيٓىةوةى َيَت ،بةي
زةي
ضِيَطةى طةضِاْةوة با ى ٖاوغةض و نوضِةنةى بٗيَٓيَت ،زاواناضى ئةو بطيتيى بىوو
يةوةى ( ى َٔ مبيَٓةوة و ية ْةَطإ بة) ئةويـ َاْةوةى ضِةتهطزةوةٖ ،ةضوىةْسة
(نة ؾةو زاٖات ،ية ئةؾهةوتيَهسا ثيَهةوة َاْةوة ،ية تةْيؿتيسا زةغت ية َىٌ
ضِانؿا و ؾةويَه ثطِ غيَهؼ و ويَصيإ بة غةض بىطز) .غىةيطى ئازيػىة بهىة يىة
وةضطيَطِاْ امو وضوالم و ٍٖ .153ىةضوةٖا Homer; The Odyssey, book
.vv, n4, penguin books, p.93-4. trans. By. E.V.Rieu
َةنة ،نة ئاييؼ يىة غىةض -237نيَطن خواوةْسى دوإ ،خاوةْ وةْسئ فيٌََ و تةي
َ دةْطا و تواْ بيبةظيَٓيَت ،ئةويـ نيَؿييةناْ خايسا واوى ثيَهةوت و يةطةي
149
َةنىةى خىاى( :يىة غىةض خىا بىة، زاواى نطز واظ ية ؾةضِ بٗيَٓٔ و ب ٓةوة با َاي
مشؿيَطةنةت خبة نيَالْةنةى و وةضة غةضديَِ يةطةٍَ بهة ،تا ئةطةض ثيَهةوة ية غةض
ديَطةنة بة ئةؾكةوة ئاويَعإ بني ،ئةو نات زةتواْني َتُاْةَإ بة يةنرت ٖةبيَت).
ئةويـ ية وةآلَسا ثيَي طوت( :بة و َتُاْةت ثىيَ بهىةّ نىة ئةطىةض واظّ يىة
وةنةنةّ ٖيَٓا و دًةنامن زانةْسْ ،اَهىةى بىة نةغىيَه واظ و بىيَ غىريةت؟
َت تا ناتيَو غويَٓسّ با ْةخاى ،نة بة ٖيض داضيَو ْاثىانيِ ْايةَة غةضديَ يةطةي
يةطةٍَ ْةنةى و ٖىيض ْيىاظيَه خطاثيؿىت ْةبيَت)ٖ.ةضنىة خواوةْىسى دىواْيـ
َ خىىةوت .ئازيَػىىةى ٖىىاَريؤؽ وةضطيَطِاْىىة غىىويَٓسى خىىواضز ،ضِؤؾىىت يةطىىةي
عةضةبييةنةى ٍ ،248وةضطيَطِاْة ئيٓطًيعييةنةؾ ٍ .1965 -164
238- Aristotle, Economics, vol.2 p. 2149.
-239ئازيَػةى ٖىاَريؤؽ .وةضطيَطِاْى امو وضوالم و ٍ ،171بىةضاوضزى بهىة بىة
ئةضةغتا (ا قتكاز او تسبري املٓعٍ) ناى بةضٖةَةناْ ،ب .2151 ٍ 2
151