30 juni 2012, pag.
Professor Cisca Wijmenga is van
de mensen, partner en profes-
sor Marten Hofker is van de
muizen. Twee topsporters van
de wetenschap onder één dak.
Welkom in Hotel Genetica.
MARJA BOONSTRA
Z
e is niet grijs, niet oud en
ook geen man. Maar wel
gekozen tot lid van de Ko-
ninklijke Nederlandse
Akademie van Weten-
schappen. Op 10 september treedt
ze officieel toe tot dit genootschap
van excellente Nederlandse we-
tenschappers. Cisca Wijmenga
(48), hoogleraar humane genetica
van de Rijksuniversiteit Gronin-
gen, lacht. ,,Ik voldoe inderdaad
niet helemaal aan het profiel.’’
Trots is ze wel: ,,Het is zeker een
eer, een bekroning van je werk.’’
Op tafel in het monumentale
huis in het centrum van Gronin-
gen staan twee laptops met de rug-
gen naar elkaar. De ene van profes-
sor Wijmenga, die er tegenover
van haar partner, professor Mar-
ten Hofker (56), hoogleraar mole-
culaire genetica van de RUG. Twee
topsporters in de wetenschap, die
ieder hun eigen tak beoefenen
maar elkaar daarbij intussen ook
tegenkomen en aanvullen.
Kort gezegd: Marten is van de
muizen, Cisca van de mensen. Zij
speurt in mensen naar genen die
ten grondslag liggen aan chroni-
sche ziekten als de darmziekte coe-
liakie en diabetes. Hij hoopt in zijn
muizen te ontdekken wat die ge-
nen dan precies doen. Ze zitten
ook nog in een gezamenlijk onder-
zoeksproject.
Cisca studeerde biologie in Gro-
ningen, maar begon haar middel-
bare schoolcarrière op de mavo in
haar woonplaats Burgum. ,,Als
kind was ik vaak ziek en daarom
niet sterk genoeg om iedere dag
een eind te fietsen naar een school
in Drachten of Leeuwarden.’’ Na de
mavo volgde de analistenschool in
Leeuwarden. Daarvoor moest ze
eerst een voorbereidend jaar doen,
want doorstromen naar het hbo
kon niet zomaar.
,,Ik vond de analistenschool
leuk, maar ik was veel te nieuws-
gierig. Ik wilde veel meer weten
dan hoefde.’’ En dus koos ze voor
een studie biologie in Groningen.
Ze promoveerde daarna in Leiden,
waar ze Marten leerde kennen.
Menselijk genoom
In het jaar 2000 is het menselijk
genoom zo goed als ontrafeld. Een
mijlpaal, die vergeleken wordt met
de landing van de eerste mens op
de maan. Wetenschapper Francis
Collins gaf leiding aan het Huma-
ne Genome Project, dat tien jaar
Cisca Wijmenga
geboren: op 16 februari 1964 in
Drachten
opleidingen: mavo Burgum,
analistenschool Leeuwarden,
biologie Rijksuniversiteit Gronin-
gen
werk: hoogleraar humane
genetica RUG, hoofd afdeling
Genetica van het Universitair
Medisch Centrum Groningen
burgerlijke staat: woont samen
met partner Marten Hofker
Topsporters
heeft geduurd. Aan de honderden
miljoenen dollars kostende studie
werkten wereldwijd duizenden
wetenschappers mee. Cisca werkte
in Amerika een aantal jaren onder
het mentorschap van Collins en
kreeg daarna de unieke kans om
in de
een eigen onderzoeksgroep op te
zetten aan de Universiteit van
Utrecht.
Het menselijk genoom, ook wel
the book of life genoemd, omvat de
erfelijke code van een mens. Hij
bestaat uit zes miljard ‘letters’: de
wetenschap
baseparen. Deze code dicteert alle
levensprocessen in de menselijke
cel. Kennis van het genoom geeft
een beter inzicht in het ontstaan
van allerlei ziekten en biedt moge-
lijkheden voor een betere diagno-
se en voor medische behandelin-
gen.
De ontrafeling leverde een enor-
me berg informatie op, waarmee
onderzoekers jaren vooruit kun-
nen. Cisca: ,,Ik wil aantonen hoe
variatie in de genen kan leiden tot
een erfelijke ziekte. We hebben
ontdekt dat er al meer dan veertig
genen bijdragen aan het ontstaan
van coeliakie, de meest voorko-
mende voedingsallergie. Aan de
hand van deze genen kan ik straks
begrijpen hoe dit ziekteproces
werkt en nog interessanter: waar-
om mensen die wel die genetische
gevoeligheid hebben, toch geen
coeliakie krijgen.’’
Op basis van het genenpatroon
voorspellen wie welke ziekte
krijgt, zien de twee onderzoekers
niet snel gebeuren. Marten: ,,Het is
net als met het weer. Zelfs de beste
computerprogramma’s kunnen
het toch niet helemaal precies
voorspellen. En zo zal het ook wel
blijven. Maar wat wel kan is perso-
nalized medicine, op de persoon
toegesneden medicijnen. En je
kunt mensen waarschuwen op ba-
sis van hun genen, zodat ze hun
leefstijl kunnen aanpassen.’’
Nieuwsgierigheid
Hebben ze hun eigen genen al be-
studeerd? Marten reageert verrast:
,,Nee zeg, nooit aan gedacht ook.’’
Cisca: ,,Ik zou m’n dna wel gese-
quenced willen hebben. Maar dan
vooral uit nieuwsgierigheid. Als je
wilt weten wat je kunt krijgen, kun
je beter naar je ouders kijken. De
ziektegeschiedenis van je familie
is nog steeds voorspellender dan je
eigen dna.’’ Zelf leven ze bewust zo
’Ziektegeschiedenis van je
familie is voorspellender
dan je eigen dna’
gezond mogelijk. ,,De grootste
boosdoener van dit moment is te
veel eten en te weinig bewegen. En
kijk uit met zout. Dat is superonge-
zond, een van de killers’’, bena-
drukt Marten. Ze eten en koken zo
vers mogelijk en gebruiken bij-
voorkeur de fiets of gaan lopen.
Cisca: ,,Onze auto staat soms drie
maanden stil.’’
Onlangs hebben ze bij wijze van
proef vier weken lang glutenvrij
gegeten, om te kijken wat voor ef-
fecten dat heeft. Cisca: ,,Wij von-
den het best vol te houden. Alleen
Hotel Genetica, de bijnaam van de woning van hoogleraarpaar Cisca Wijmenga
en Marten Hofker. FOTO’S SIESE VEENSTRA
Marten Hofker
geboren: op 10 mei 1956 in
Goes
opleidingen: Stedelijk Gymna-
sium Leiden, biologie Universi-
teit Leiden
werk: hoogleraar moleculaire
genetica RUG, hoofd Molecu-
lair Genetisch Laboratorium bij
Universitair Medisch Centrum
Groningen
burgerlijke staat: woont sa-
men met partner Cisca Wij-
menga
het brood smaakte niet. Maar onze
artsen in opleiding hadden het
moeilijk, die eten vooral uit blikjes
en pakjes.’’ Marten: ,,Ze klaagden
dat hun uitgaansleven werd geru-
ineerd. Glutenvrij eten is in de Ne-
derlandse restaurants nog niet erg
ingeburgerd.’’ Het onderzoek
loopt overigens nog.
Cisca is sinds 2007 hoogleraar in
Groningen en hoofd van de afde-
ling Genetica van het UMC in
Utrecht. Onder haar leiding zijn
meerdere genen gevonden die een
rol spelen bij het ontstaan van aan-
doeningen als coeliakie, de ziekte
van Crohn, diabetes en reuma. Ze
geeft leiding aan een groep van
250 medewerkers en zorgde de af-
gelopen vijf jaar voor flink wat ver-
anderingen op de afdeling. Zelf
voegt ze eraan toe: ,,Ik heb op veel
sleutelposities nieuwe mensen
aangesteld, zodat we klaar zijn
voor de toekomst. De ontwikkelin-
gen in de genetica volgen elkaar
tegenwoordig heel snel op.’’
Marten is hoofd van het Mole-
culair Genetisch laboratorium en
oprichter van de ‘Mouse clinic for
ageing research’ van het UMCG.
Cisca stapte op een rijdende trein,
Marten heeft het laboratorium
zelf helemaal opgezet. Er werken
nu twintig onderzoekers.
Fondsenwerving
Een groot deel van hun werk be-
staat uit het werven van fondsen
voor onderzoek en het beoordelen
van andermans aanvragen. Mar-
ten: ,,Er zijn tegenwoordig veel te
veel goede projecten, waarvan er
soms maar 5 procent kan worden
uitgevoerd. We maken keuzes, die
onbewust carrières verwoesten.
Een vreselijke ontwikkeling. Op dit
moment is in Nederland maar 0,7
procent van het bnp (bruto natio-
naal product, red.) bestemd voor
wetenschappelijk onderzoek, ter-
wijl dat in de landen om ons heen 3
procent of meer is.’’
Op dit moment werken en wo-
nen ze dus allebei in dezelfde stad.
En dat is best wel bijzonder, als je
weet dat ze daarvoor heen en weer
reden tussen Utrecht (Cisca) en
Maastricht (Marten), iets waar ze
na zeven jaar eigenlijk wel genoeg
van hadden. Ze zetten sowieso al
een boel opzij voor de wetenschap:
hun sociale leven staat op het
tweede plan en ook vakantietrip-
jes schieten er soms bij in.
Thuis lopen privé en werk naad-
loos in elkaar over, ook al omdat ze
bewust geen kinderen hebben.
Marten: ,,Wij kunnen thuis onge-
hinderd doorwerken. En als Cisca
naar het buitenland gaat, kan ik
soms mee.’’ Ze profiteren van el-
kaars werk en kennis en stellen
hun huis ook open voor medewer-
kers, die soms maandenlang blij-
ven. Daarom zochten ze bewust
een woning met een verdieping,
zodat niemand last van elkaar
heeft.
Marten: ,,Het zijn vaak eigen
mensen, zoals een Poolse promo-
vendus, die een tijd bij ons heeft
gewoond. Maar soms zijn het ook
sprekers uit het buitenland, die
het prettiger vinden om bij colle-
ga’s te logeren dan in een hotel.’’
Een van de gasten kwam met een
speciaal naambordje: Hotel Gene-
tica. Het staat voorlopig nog op de
schoorsteenmantel, maar krijgt
binnenkort een plek naast de
voordeur.