You are on page 1of 68

PALAESTRA

LATINA

4A J itdU 7£

ANN. XX IX (Fase. IV) — N. 168


M. A. DECEMBRI MCMLIX
PALAESTRA LATINA
Trim estres litte ra ru m la tin a ru m com m entarii BARCINONE edendi

C o n s t a t in H i s p a n i a et A m e r i c a Hl 9 p a n i c a : 6 0 peset i s; i n Gal l i a: 8 f r an c i s ; In I t alia: 1.000


libel li s; In G e r m a n i a : 6 ' 5 mar c i s ; i n A n g l i a : 1 2 ‘5 solidis; In reliquis civitatibus, 2 doliaribus.
PA L A E ST RA A D U L E S C E N T IU M : C onsrat In H is pania et Am eric a H is pa nica: 20 pesetis; In Gallia: 2 ‘5 francis;
in Italia: 300 libellis; In G erm an ia: 2 marci9; In rellqui9 c iv itatib us: 0'50 dolaris.

Pretium m ittatu r oportet ad ADMINISTRATOREM: Lauria, 5, A partado 10 4 2 • BARCELONA (10)


vel ad PROCURATORES sing ularum nationum
Scripta ad Moderatorem: Conde, 2 - BARBASTR 0 (Huesca)

INDEX
ANN. XXIX (Fase. I V) N . 168

M D E C E MB R I A MCMLTX

]. JIMENEZ, L a ti n a li n g u a c o m m u n i s sit i nier doctos h o m in e s . 189


]. M.° MIR, i te r u m de facien dis n o v a n d is q u e verbis la tin is . . . 203
AE. ORTH, L u c r e tia n a 1959 209
]. MORABITO, M in o is A e m u l u s .......................................................................................2 1 4
M. MOLINA, D u o e a d e m via m e n d i c i ............................................................................. 2 1 8
]. M.° MIR, N o s in sch o la la tin e lo q u im u r : R e la tio n es loci . . . 222
]. FABREGAS, «Dilectis D e i » ................................................................................................ 2 2 6
]. USELUUN - JACOBS, Vox h u m a n a ( ¡ 1 ) ....................................................................2 2 7
J. SIDERA, Per O rbem : Alter C o nventus la ti n a e l i n g u a e u s u i i n s t a u ­
r a n d o L u g d u n i c o a c t u s ...................................................................................... 2 2 9
BIBLIOGRAPH IA, Aramendia, Mir, G o n zá l e z , Marqués, Sidera . . . 238
PALAESTRA ADULESCENTIUM
Nos in triclinio c e n a m u s .......................................................................................2 4 5
ARAMENDIA, Adveniunt festivi Natalis Dni. di es.................................. 246
Horatius C o c l e s .........................................................................................................2 4 8
Miscentes utile dulci: KEMPS, De sex testudinibus; Eudamidas;
Aenigma v e r b o r u m .......................................................................................2 5 0
Bethlem, Pastores venite!; Pirata et Alexander; Triangulus m ag i ­
cus; Calcitravit a s i n u s ...................................................................................... 2 5 1
Ad saltum eculei; Per telephonum; Domi, schola finita; S o l u ­
tiones .................................................................................... , 252
PALAESTRA LATINA
L I T T E R A R U M L A T I N A R U M C O M M E N T A R I I

A N N . X X I X (fa sc . IV) - N . 168 M. D ecem bri A. M C M L IX

Latina lingua communis sit inter


doctos homines
Q u a e d i s s e r t a t i o a sc r ip to r e in C o n v e n t u L u g d u ­
n e n s i ad f o v e n d a m l i n g u a m l a t i n a m l e c t a e s t .

S u n t q u i nos irridea n t n o b is q u e ob trecten t quia c o m m u n e m linguae


latinae u s u m inter doctos h o m in es u niv erso s p ro p u g n a m u s . Q uid enim
ineptius — i n q u i u n t — q u a m n o s c og i ta ta s e n s u s q u e a n i m i et c o m m u n i a
h o d i e r n a e v i t a e v e t e r e illo e x p r i m e r e vel le s e r m o n e , q u i h o r r i d u s h a c a et at e
a u r i b u s n o s t r i s s o n a t , q u i q u e i ps is d o c t i o r i b u s h o m i n i b u s c a p t u difficilis
e v a d i t ? N o n n e h o c v e s a n o r u m h o m i n u m et m e n t e fere c a p t o r u m v i d e t u r ?
Ita s a n e s e n t i u n t « m u l t i q u i , m i r a p r o g r e s s i o n e a r t i u m a b n o r m i t e r capti ,
l a t i n i t a t i s s t u d i a et al ias id g e n u s d i s c i p l i n a s r e p e l l e r e ve l c o e rc e re sibi s u ­
m a n t , u t q u a m m a x i m e c a lc u l i s et r a t i o n i b u s d e d i t i e t m a c h i n a t o r e s n o v a e
aetatis s in t cives
N e c d e s u n t docti h o m in e s qui causam contra nos a g u n t et contra linguae
l a t i n a e u s u m ex iis i p s i s q u i h u m a n i o r i b u s d i s c i p l i n i s e t l i n g u a e l i t t e r i s q u e
ia t i n i s e n i x e d a n t o p e r a m , p r a e n u n t i a n t q u e n o s o l e u m o p e r a m q u e p e r d e r e ,
cum d e re m e d i t e m u r n u l l i u s m o m e n t i , i m m o e t c o m m e n t i c i a o m n i n o et
v a n a 2.
N o s v e r o d e re agi m a g n i m o m e n t i , et ad a l t i o r e m a d u l e s c e n t i u m i n s t i ­
t u t i o n e m , et a d h u m a n u m c u l t u m u n i v e r s u m , s e me l i t e r u m q u e p r o f i t e m u r ,
et d e re p r a e t e r e a q u a e , etsi hi s t e m p o r i b u s m a g n i s d i f f i c u l t a t i b u s i mpl ic a ta
si t , o m n i u m t a m e n n o s t r u m s t u d i o , favore, c o n a t u a d u s u m d e m u m d e d u c i
p o s s i t et d e b e a t .
A g e m u s igitur p rim u m b r e v i t e r de rei m o m e n t o , d e i n d e p e r c o n c t a r i

1. J o a n n e s X X I I I P o n t . M a x . ils q u i ex o m n i b u s nationibus Romae, superiore m en se


a p r i l i , C i c e r o n i a n u m C o n v e n t u m a d i e r u n t . Cf. L 'O sservatori R om ano (9, 4, 59); A . A . S 51
1 9 5 9 ) 30 1 - 3 0 2 .
2. R. E. L. 34 ( 1 9 5 6 ) 7 9 .
190 ]. Jiménez Delgado, C. M. F.

c u r a b i m u s fierine res possit et oporteat. I n s e q u e n t i fascículo r a ti o ne m et viam


q u a e re mu s , q u a ci t ius a p t i u s q u e l ingua latina c o m m u n i s t an d e m i n t er d oc to s
h o m i n e s d e v e n i r e p o ssit.

I. DE REI M O M E N T O
J am ver o m o m en t i h u j u s rei a r g u m e n t u m sit A v e n n i c i C o n v e n t u s me-
moria, q u o tot docti h o m i n e s u n d i q u e t e r r a r u m congr egat i s u n t , et ubi t an t a
o m n i u m co nc ordi a s t u d i o q u e c o n s u l t u m et d e c r e t u m est de lingua latina
i n s t a u r a n d a et p ro p a g a n d a ad c o m m u n e m i nt er cultiores h o m i n e s u s u m , u t
ea d e m u m d i gn i ta te et p r a es t an t ia vigeret q ua pri st i na j am aetat e u s q u e ad
m e d i u m X I X s a e c u l u m i nt er doctos floruerat.
A d d e tot in c o m me nt a r i i s publicis de C o n v e n t u A v e n n i c o l audes et p r a e ­
conia h i n c i nde prolata, q u a e t e s t i m o n i u m q u o q u e s u n t h u j u s rei m o m e n t i 3.
A r g u m e n t u m sit et iam L u g d u n e n s i s C o n v e n t u s congregatio. H i c C o n ­
v e n t u s —nisi fallor— p r o g r es s um q u e n d a m o s t e n d i t et con fi rma ti one m in
causa de l in gu a latina i n s t a u r a n d a , qui a in pri mi s:
1) in eo vi ros et f e mi na s a u d i v i m u s latine l o q u e n t e s q ui A v e n n i o n e
latine l oqui v i x a u d e b a n t ;
2) in eo et iam m u l to s socios i n v e n i m u s qui in p r i va ti s colloquiis, p er
d ea m b u l a t i o n e m , p er p r a n d i u m int er se l at i ne c o l l o qu e ba n t ur ;
3) fere o m n e s q u i in gene ral i bus seu pu bl i ci s c o n s e s s i b u s de re ege­
r u n t , a u t l at i nam l i n g u am a d h i b u e r u n t , a u t b re vem e x p os i t i o ne m l atine
e xa rat am a t t u l e r u n t , aut s altem v en i a m ab a ud i t o r i b u s rogabant , si l i n g ua
gallica aliave l ingua loqui c o g e ba nt u r .
Q u i d a m p l i u s de m o m e n t o n os tr ae causae? Ipse R o m a n u s P onti fex
J o a n n e s X XI I I cont ra fautor es novi cul tus , lat init ati s faces attollit, h u m a n i -
t at i sq u e s t u d i a et alias id g e n u s d is ci pl inas m ax i m e c o m m e n d a t , ut magi s
n a t ur a e et di gni tati h o m i n i s aptas, et q u i b u s a n i m u s magis e xc ol at ur et
o r ne tu r , «ne miseri mort al es similiter ac eae, q u a s fabri can tu r, m ac hi n ae ,
algidi, duri , et a mori s expert es ex si s tant 4». J am vero, haec novi ss ima S u m m i
Pontificis verba, n o n n e vota no st ra et consilia ad latinae linguae c u l t u m et
i nt er doct os h o m i n e s u s u m confirmare v i d e n t u r ?
N e c est q u o d in ra ti on ib us i m m o r e m u r q u i b u s m o m e n t u m h u j u s rei
constat. Jam e ni m Pri ore A v e n n i c o C o n v e n t u fusius de h ac re palam a c t u m
est a r g u m e n t a q u e prolata s u n t et t estimonia, q u i b u s u s u s linguae latinae
ad c o m m u n e i nt er doctores o m n i u m p o p u l o r u m c o m m e r c i u m c o nf i rma r et u r 5.
N u n c igitur ul teri us progredi o p u s est, et r a ti o ne m v i a m q u e i n q ui r e r e q u a

3. Revue de la Presse ( A v i g n o n , 1959).


4. A cta A post. Sedis 51 ( 1959) 301.
5. Premier Congrès International pour le Latin V ivant, pp. 112 116 Br evior e mo d o p o s t e a
h u j u s operi9 m e n t i o n e m f a c i am h i s t a n t u m verbis: lz¡tin Vivant.
Latina lingua cammunis.., 191

m e l i u s c on s i l i a v o t a q u e i l li us p r i o r i s c o n v e n t u s perfi cere et u s u a s s e q u i p o s ­
s i m u s . S e d p r i u s q u a m d e via i p sa c o n s u l t o d i c i m u s , n o n n u l l a p r a e m i t t e r e
o p o r t e t de rei d i f f i c u l t a t i b u s , q u a e a b a d v e r s a r i i s et o b t r e c t a t o r i b u s p e r p e r a m
et plus aequo praedicantur.
T r i a s u n t , q u a e ab iis q u i l i n g u a e l a t i n a e u s u m r e s t i t u i o p o r t e r e n e g a n t ,
a d v e r s u s n o s afferri s o l e n t : u n u m , q u o d l i n g u a l a t i n a n i m i a e g e s t a t e l a b o r e t
a d eas p r a e s e r t i m res, q u a r u m n u l l a fui t a p u d R o m a n o s n o t i t i a ve l u s u s ; a l t e ­
r u m , q u o d i p s i u s l i n g u a e al ta c o g n i t i o h a c n o s t r a t e m p e s t a t e dificillima e s t
ne dicam supra n atura m ; tertium, q u o d contra linguam litterasque latinas
hic et n u n c u b i q u e fere terrarum a n i m i a b ea l i n g u a d i s c e n d a m a x i m e
aversi s u n t. Q u i tam en n u m rectu m judicium ferant paucis d is q u iram u s .
A t q u e re ver a, l a t i n a e l i n g u a e p e r f e c t a c o g n i t i o e t u s u s a r d u u m n e g o t i u m
est; q u a m n o n n i s i p o s t l o n g u m t e m p u s m u l t a q u e s t u d i a e t c o n a t u s a d i p i s c i
p o s s u m u s . E r r a n t er go q u i l i n g d a m l a t i n a m faci lem c a p t u f a c i u n t e t c o m ­
m e n d a n t . N e c h a e c l i n gu a ita s i m p l e x est ut facile et a b o m n i b u s b r e v i l a p s u
t e m p o r i s di sci p o s s it , n e c h a c n o s t r a a e t a t e ita s u n t a n i m i p a r a t i et i n t e n t i ,
n e c r e r u m a d j u n c t a talia s u n t u t facilis o m n i b u s fiat e t g r a t a h u j u s l i n g u a e
al ta c og n i t i o. S e d n o n e s t in a n i m o f u s i u s de h a c re d i s s e r e r e ; n o n n u l l a t a n ­
t u m s u m m a t i m p r a e m i t t a m de di ffi cul tat e i p s i u s l i n g u a e lat inae, d e d iffi cul tat e
e a m r e c t e c o g n o s c e n d i , d e d i f f i c u l t a t e d e m u m q u a e ex r e r u m t e m p o r u m q u e
ad ju n ctis exsurgit.
1. P r i m u m i p s i u s l i n g u a e l a t i n a e e g e s t a t e m u l t r o p r a e d i c a n t clari s c r i p ­
t o r e s l at in i. P l i n i u s 6 e p i g r a m m a t a gra eca c o m m e n d a t e a q u e a e m u l a n d a sibi
p o t i u s q u a m l at i n a s u s c e p i t , q u i a ea, i n q u i t , « i m b e ci l li ta te i n g e n i i mei , d e i n d e
i n o p i a ac p o t i u s , u t L u c r e t i u s a i t 7, e g e s t a t e p a t r i i s e r m o n i s * , m e l i u s a e m u ­
lari e t e x p r i m e r e liceat; q u a n q u a m C i c e r o et alii s c r i p t o r e s s a e p e a li t er s e n ­
t i an t; C i c e r o e n i m n e g a t p a t r i i s e r m o n i s i n o p i a m e t e g e s t a t e m : «In q u o g e n e ­
re t a n t u m p r o f e c i s s e v i d e m u r u t a G r a e c i s n e v e r b o r u m q u i d e m c o pi a v i n ­
c e r e m u r 8». Et alibi: «Sed ita s e n t i o e t s a e p e d i s s e r u i , l a t i n a m l i n g u a m n o n
m o d o i n o p e m , u t v u l g o p u t a r e n t , s e d l o c u p l e t i o r e m e t i a m esse q u a m grae-
c a m 9 ».
I p s e C i c e r o p a l a m de p r a e s t a n t i a l a t i n o r u m s c r i p t o r u m s c r i b i t : «Sed
m e u m s e m p e r j u d i c i u m fui t, o m n i a n o s t r o s a u t i n v e n i s s e p e r se s a p i e n t i u s
q u a m G r a e c o s a u t a c c ep t a illis fecisse m e l i o r a 10. E t et iam: « B o n i t a t e p o t i u s
n o s t r o r u m v e r b o r u m u t a m u r , q u a m s p l e n d o r e g r a e c o r u m l l *.

6. P l i n , E p., I V, 18.
7. Lucr . , De rerum n a t I, 8 3 0 - 8 3 2 ; cf. I, 1 3 6 145; III, 2 5 8 260.
8. Ci e. , De n a t. deor. 1, 4, 8.
9. C l c . , De fin . 1, 3, 10.
10. Cl c. , T u se. 1, 1.
11. Clc. , Or. 49, 164.
192 /. j t m é n e z D e l g a d o , C. Al. F.

2. A t linguae latinae perfecta cognitio q u a m difficilis sit, qui s n on


videat?
T o t v e r b o r u m d e c l i n a t i o n u m et c o n j u g a t i o n u m genera, tot s i n g u l o r u m
v e r b o r u m variae formae, t am i mpli cat a v e r b o r u m c o n j u n c t i o et o rdi nat io,
t a nt a s e r m o n i s p e n u r i a ad res et cogitata h od i e r n a e vitae e x p r i m e n d a , n o n n e
haec o m n i a l i n g u a m l at inam difficilem r e d d u n t ad c o m m u n e m i n t e r doctiores
homines usum?
Jam ver o q u a n t a e j u s m o d i difficultas sit ex iis q ua e clarus H a m l e t u s
T o n d i n i 12 dicit b r e v it e r e x q u i r a m u s : «Linguae en i m c u j u s v i s s u m m a —i n ­
q u i t — léxico, nisi fallimur, et gr ammati ca praefi ni tur. A t q u i q u o d ad p r i m u m
at tinet, u t e x e m p l u m s u p p o n a m u s , n u m q u i d iis g e n t i b u s qui anglica lingua
l o q u u n t u r difficilius p u t a n d u m est lexicon l i n g u a e latinae q u a m lexicon
c u j us v is e s clavonicis vel e ge r ma n ic is li nguis? N e q u e al it er de latinae
l inguae gr a mm at ic a s e n t i e n d u m esse e x i st i ma m us . N a m q u o d in ea a d d i s c e n ­
da pra eci pue esse o p e r o s u m v u l g o p u t a t u r , ratio scilicet n o m i n u m v e r b o r u m -
q u e i nf le c te n do ru m mo d o recta d i s c i p u l o r u m i n s t i t u e n d o r u m i n e a t u r via,
p a u c o r u m n e go t iu m esse m e n s i u m exp ert i n o v i m u s . N e q u e n im is vi ri um a
d isci pul is a f f e re n du m esse v i d e t u r ut ea s y n t a x e o s praecepta me mor ia e m a n ­
den t, q u i b u s iter ad a u c t o r u m o p t i m o r u m l ect i on em s t er n i t u r » .
A t l i ng uae latinae l exi con, iis s al t em qui l inguis r c rr a n i c i s l o q u u n t u r ,
n o n est difficile d i c e n d u m , cu m tam p l u ri ma ve r ba c o m m u n i a i n t e r se h a ­
bea nt , i d eo q u e lexicon l a t i n u m iis saltem n a t i o n i b u s facillimum fiat. Esto;
s ed e x s t a n t a d h u c i p si u s l inguae difficultates, de q u i b u s paulo an te d i x i mu s .
A d d e q u o d i n ipsa v e r b o r u m c o n v e n i e n t i a a t q u e a d a e q u a t i o n e latet specialis
q u i d a m s co pu lu s, i m m o et difficultas, q u ia s ae pi ss i me ver ba c o n v e n i u n t t a n ­
t u m s o n u vocis, m i n i m e s e ns u . V e r t e n t i b u s e ni m saeculis, teste H o r a t i o 13,

multa renascentur quae jam cecidere, cadentque


quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus,
quem penes arbitrium est et jus et norma loquendi.

S u n t certe m u l ta vocabula q u a e a s e n s u l at ino in n o v u m s e n s u m deflexa


s u n t , i d eo q ue e o r u m i nt er pr e ta ti o et u su s difficilior e v a d i t iis qui his verbis
in c o m m u n i l o q u e n d i c ommer ci o u t u n t u r , s e n s u t a m e n d i v e r s o 14.
3. S e q u i t u r t er ti um accusat ioni s a r g u m e n t u m , ex eo d e s u m p t u m q u o d
u b i q u e fere t e r r a r u m gent es ita ab s t u d i o et amore l inguae latinae recesseri nt
et dec li na veri nt , u t vix j am i n v en i ri p o s s i n t doct i h o m i n e s q ui pl ena m lin-

11. Cic., Or. 49, 164.


12. H. T o n d i n i , Communis omnium doctorum sermo Latinus esto, «Lat i ni t as « 2 (1954) 92.
13. Hor . , De arte poetica, 7U-72.
14. Cfr. M a r o u z e a u La traduction du latin, pp. 51-63. Pari9, Lc9 Belles Let t r es , 1943,
T e r t i a edit .
Latina lingua rommunis. 193

g u a e l a t i n a e c o g n i t i o n e m et ù s u m h a b e a n t , p l u r i m i in q u o s n u l la n o t i ti a a u t
m i n i m a i p s i u s l i n g u a e p e r m a n a v e r i t . Q u i d er go d i c e n d u m ?
F a u t o r e s et o r a t o r e s A v e n n i c i C o n v e n t u s ad l i r g u a m l a t i n a m f o v e n d a m
h ic rei s t a t u s n o n f ugi t . I ps e J o a n n e s C a p e l l e , s t r e n u u s h u j u s m o t u s pro
l i n g u a l at ina a n t e s i g n a n u s , p a l a m in a u g u r a l i o r a t i o n e s e n t e n t i a m p r o t u l i t de
l abili c a d e n t i q u e s t a t u l i n g u a e lat inae, q u o d t a m e n n e q u a q u a m o b s t a r e d e b e t
—ita c l a r u s ille v i r s e n t i t — q u o m i n u s i p s i u s c u l t u m m a g i s in d ie s s u s c i t e m u s
et aptiorem re d d a m u s ad scientiam a d q u ire n d am a t q u e e v u l g a n d a m et ad
m u t u u m i n t e r d o c t i o r e s c o m m e r c i u m 15.
S i m i l i m o d o J o a n n e s B a ye t , E r i c u s B u rc k, G o d u i n u s Beach, Dr. J. E n k
a l i i q u e n o n p a u c i 16 d e i n g r a v e s c e n t i l i n g u a e l a t i n a e h o d i e r n a i n c l i n a t i o n e et
d e f e c t u a p e r t e et s i n e a m b a g i b u s l o c u t i s u n t . U b i q u e c u l t u s s t u d i u m q u e l i n ­
g u a e l a t i n a e v i d e t u r s e g n i u s p r o c l i v i u s q u e d el ab i. U b i q u e s p a t i u m t e m p o r i s
m i n u i t u r h u i c l i n g u a e t r i b u e n d u m . N e c d e s u n t n a t i o n e s , in q u i b u s lingua
l a t i n a c i v i t a t e illa ca rea t, q u a h o d i e r n a e l i n g u a e d o n a n t u r . Illa p r a e s e r t i m
e x e r c i t i a o b s o l e v e r u n t q u a e m a x i m i m o m e n t i s u n t et u t i l i s s i m a p u t a n t u r ad
a i t a m l i n g u a e l a t i n a e c o g n i t i o n e m . S ed , ne c a u s a s o m n e s a t t i n g a m , q u i b u s
l i n g u a l a ti n a a v e t e r e p r i s t i n o q u e h o n o r e p a u l a t i m d e c e d e i i t , v el i m m e c u m
a t t e n t e c o g i t e s q u a al ac ri t at e, q u o a m o r e in v i a s l i n g u a e l at i nae, t o t a n g u s t i i s
a n fra c tib u s q u e implicatas, pueri jam n im iu m discip lin aru m sarcina gravati
i n g r e d i p o s s i n t , n u n c c u m d i s c i p u l i s a e p e n o n p a u c i a l i n g u a e l at i na e s t u d i o
tam q u a m a malo omine avertantur ipsorum p a r e n t u m e x e m p l i s et v e r bi s ,
i i n m o —q u o d d e t e r i u s e s t — p e s s i m a m a g i s t r o r u m i n s t i t u t i o n e et i gnavi a?
Re v e r a n o n e s t d u b i u m q u i n l i n g u a l a t i n a in d i e s p e r o r b e m t e rr a e
l a n g u e s c a t . Soll i ci t i a n x i i q u e h a e r e n t a n i m o h u m a n i o r e s v i r i q u i m o r b u m
d e n u n t i a n t , causas e x q u i r u n t , remedia praebent. Sed non o p u s est omnia
s i n g i l l a t i m a t t i n g e r e , p r a e s e r t i m c u m d e h a c re j am d u d u m in P alaestra

Latina e g e r i m l7. S a t i s e s t d i c e r e d e re agi h a u d parvi m omenti, q uam ut


a d i s p i s c a m u r p r i u s n o b i s c o n s u l t o o p u s e s t et, u b i c o n s u l u e r i m u s , m a t u r e

15. Dr . C a p e l l e , c u m p r i m u m a n n o 1 9 5 2 d e l i n g u a l a t i n a , l i n g u a univer sal i egit, haec


s c r i p s i t : « U n e t el l e q u e s t i o n p a r a î t b i e n t é m é r a i r e a u m o m e n t o ù le l a t i n e s t d e p l u s e n p l u s
d é l a i s s é d a n s s o n d o m a i n e n a t u r e l q u ' e s t l ' e n s e i g n e m e n t s e c o n d a i r e a u pr of i t d e s o p t i o n s
m o d e r n e s et t e c h n i q u e s c a n s i d é r é e s c o m m e m i e u x a d a p t é e s a u x b e s o i n s d e la v i e p r a t i q u e » . Cf.
L a tin v iv a n t, p. 10. — I p s e Dr . C a p e l l e i n c o n s e s s u a u g u r a l i A v e n n i c i C o n v e n t u s h a e c di xi t :
« N o t r e r e n c o n t r e i n t e r v i e n t à u n e é p o q u e o ù les é t u d e s l a t i n e s 9ont e n d é c l i n , e n pér il m ê m e ,
e t où il s e m b l e q u ' a v e c la p r o m o t i o n de9 L e t t r e s M o d e r n e s e t d ' u n n o u v e l h u m a n i s m e cel ui
q u i se d é v e l o p p e à n o s y e u x s u r la c i v i l i s a t i o n s d e s m a c h i n e s , le l a t i n d o i v e ê t r e r e n v o y é à
u n p e t i t n o m b r e d e s p é c i a l i s t e s , c o m m e le s a n s c r i t » . Cf. L a tin v iv a n t, p. 40.
16. L a tin v iv a n t, p. 51 ( Ba y et ) , p. 61 ( Bur c k ) , p. 8 0 ( Be a c h ) , p. 116, ( En k) , p. 136 ( M a l e o -
v a t i ) , p. 1 52 ( Fo h a l l e ) .
17. J i m é n e z D e l g a d o , Quo modo lingua latina iterum universalis deveniat, « P a l ae s t r a L a t i n a
n . 1 5 8 ( 1 9 5 7 ) 161-171.
194 J. Jiménez Delgado, C. M. F.

facto. Q u a e c u m ita s in t, in consilio i n c e p t i s q u e c o n s t a n t e r p e r m a n e r e opor.


tet, q u i n u n q u a m nos a recto p ro po si t o a b d u c a n t difficultates, q u a e c u m q u e
sint, nec a d v e r s a r i o r u m i m p u g n a t i o n e s . N a m si, teste H or a t i o 1R, d i m i d i u m
facti q u i coepit habet, nos qui p ri mo illo f a u s ti s s i mo C o n v e n t u A v e n n i c o
a nt e h o s t res a n n o s c oe p i m u s , q u i q u e postea societate v i nct i , cui t i t u l u s est
«Vita Latina», ul t eri us progressi , t a nt o a ni mi fervore t a n t a q u e fut uri e x i t u s
fiducia firmati, L u g d u n i c ongr es si s u m u s , n o n n e hoc no bi s erit a r g u m e n t u m ,
omen, a u g u r i u m rei faus te in p o s t e r u m bene ger endae ?

II. RES FIERI P O T E S T E T D E B E T


J a m vero l i n gu am l at inam c o m m u n e m esse pos se i nter do ct os et h u m a ­
ni ores h o m i n e s n e m o n o n videt, c u m per tot saecula u b i q u e t e r r a r u m c o m ­
m u n i s ex s ti t er it a r t i u m , ac d i s ci p li na r um o m n i u m clavis et u n i v e r s a l e v e ­
h i c u l u m . Lat ine e ni m j u v e n u m i n st i t u t i o fiebat et d is ci p li na e o m n e s u b i q u e
t r a d e b a n t u r et opera scientifica t y p i s edi et vul gari c o e p ta s u n t . T u n c t e m ­
poris t o t i u s orbi s s a p i e n t e s latine commer ci a publ ico et p ri v at o l i t t e r ar um et
d o c t r i n a r u m c u l t u m a x i m e f ove bant ; t u n c St udi a illa G e n e ra li a seu U n i ­
versitates, u n d i q u e co ng regat is d i s ci p ul is , a p p r i m e v i g e b a n t ; t u n c do ct ri na e
et nova oper a p ass im facile v u l g a b a n t u r et ad u lt imas t erras p e r v a g ab a nt .
Q u i d ergo d i c e n d u m de us u l atinae l inguae in Ecclesia Catholica? Q u i d ver o
de i p si u s d i u t u r n i t a t e et pe r en ni t at e? Ne s c i o a n alia li ngua, pr aet er l at inam,
i n v e n i a t u r , q u a e p er tam l o ng um t e m po r i s s p a t i u m tara fixa et t am sibi
c o n s t a n s p e r m a n s e r i t . L i n g ua m e ni m l at i nam, si ex ter io res t a n t u m q u a s d a m
ea s qu e p er ex igu as n o t a s ex ea excipi as, a P la ut i E n n i i q u e aetate u s q u e ad
d e c i m u m ferme s ae c u l u m post C h r i s t u m n a t u m e a m de m p e r p e t u o s i bi que
si mi lem a p u d o m n e s h u m a n i o r e s s cr ipt ore s e xs t i t i s s e const at .
N e q u e t a n t u m his d ecem post C h r i s t u m saeculis, sed ad n o s t r am fere
a e ta t em l ingua latina p e r m a n s i t u na qu a s cr ip t or e s u t e r e n t u r et ad l i t t e r ar um
c u l t u m , et ad disciplinas, et ad res sacras in Ecclesia Catholica.
A t q u e re vera:
A) A d l i t t e r a s . — N a m illis cad en ti s aetatis saeculis m on ac hi , n o n n e
j ugi s t u d i o et l abore a n t i q u a l i t t e r ar um m o n u m e n t a co di ci bu s seu m a n u
s cr ipt is pos teri tat i a s s e r v a r u n t ? C u m vero post m a g n u m Medii Ae vi n a u f r a ­
gi um, h u m a n a p hi l os o ph ia ser ena fronte se praebui t, n o n n e t u m illi l at i n u s
a df uit sermo, v a l i d i s s i m u m q u i d e m et ad p e r v e s t i g a n d a m ver it at em et ad
e v u l g a n d a m i n s t r u m e n t u m ? S tus . T h o m a s , Scot us , Lei bni zi us , S uar ezi us ,
ce te ri qu e s cholastici scriptores, p r o u t t e m po ra illa ferebant, n o n n e cogitata
s ua o m n e s lat ine ex pr e ss a r e l i q ue r u nt ? Q u i d vero si de h u m a n i o r i b u s s c r i p ­
t o ri bu s s er mo n em i n s t i t u i m u s ? N o n n e o m ne s ver bis a t q u e exe mpl is l inguam

18. Hör . , Fpist. I, 2, 40.


Latina lingua communis.. 195

l i t t e r a s q i i e l at i n a s m a g n i s e x t u l e r u n t l a u d i b u s e a s q u e v e h e m e n t i s t u d i o e x ­
coluerunt?
E orum n o m in a qui a te m p o rib u s litterarum h u m a n i o r u m r e n a tu s m agni
f e c e r u n t l i n g u a m l a t i n a m q u i s n u m e r a r e p o t e s t ? Q u a m m u l t i s c r i p t a l at ine
e d i d e r u n t c las si ci s s c r i p t o r i b u s n o n i n d i g n a ? I n t e r q u o s m i n i m e t a c e n d i s u n t
F r a n c i s c u s P e t r a r c a , L a u r e n t i u s Va ll a, P o m p o n i u s L a e t u s , P e t r u s B e m b o ,
P o g g i u s B racciolini, J a c o b u s Sa do l et o , P o n t a n u s , E r a s m u s , T h o m a s M a u r u s ,
B u d a e u s , L u d o v i c u s V i v e s , A n t o n i u s N e b r i s s e n s i s , S a n c t i u s B ro ce n si s, S i l i ­
c eus , L a t o m u s , A n t o n i u s M u r e t u s , M a r i u s N i z ol i Us , J a c o b u s Facciolati, A e g i ­
d i u s F or ce ll i ni , s e s c e n t i q u e alii.
S a t i s s it h a e c e o r u m p a u c a t e s t i m o n i a t a n t u m p r of e rr e .
L u d o v i c u s V i v e s in p r a e f a t i o n e Colloquiorum de Lingua Latina h a e c h a b e t
d i g n a q u a e a n i m o i n f i g a n t u r : Latinae linguae petmagnae sunt et ad loquendum
et a d recte sentiendum utilitates; est velut thesaurus quidam omnis eruditionis; quo-
niam magna et praestantia ingenia latino sermone disciplinas omnes conscripserunt,
a d quas nemo potest pervenire nisi per linguae illius cognitionem.
N o t i s s i m u m e s t i l lu d A l d i n i e f f at u m : Doctorum lingua atque eruditorum
latina semper f u i t l9.
I n t e r s c r i p t o r e s p r i o r i s s a e cu l i n e s c i o a n q u i s A r t u r o S c h o p e n h a u e r ,
n o t i s s i m o p h i l o s o p h o ( 1 7 8 8 - 1 8 6 0 ) p r a e p o n e n d u s sit, c u m d e p r a e s t a n t i a e t
u s u l i n g u a e l a t i n a e d i s s e r i t . N o t a n d a s u n t h a e c q u a e s e q u u n t u r v e r b a 20:
« C um u n a q u a e q u e lingua n o s alio m e d o cogitare cogat, nova q u o q ue a d dis cen da aliter
c o g i t a n d i r a t i o e f f i c i t ur et q u a s i n o v o q u o d a m c o l e r e t i n g i t u r , u t m u l t a r u m l i n g u a r u m c o g n i t i o
n o n s o l u m h a n c u t i l i t a t e m p r a e b e a t , u t a l i c r u m p o p u l o r u m l i b r o s l eger e p o s s i m u s , s e d e t i a m
op in iones n o s tra e variis mod is et t en u is s im is d i s c r im i n ib u s significationem verboru m corri­
g a n t u r p e rfi c la nt ur que et celeritas cogit an di a u g e a n t u r , c u m m u lt i s linguis a d d is c e n d is n o t i o ­
ne s a verbis qu a si l ib e r e n t u r ac solva ntu r. Q u o d e m o l u m e n t u m veteres lingua e m u l t o certius
p r a e b e n t q u a m r e c e n t l o r e s . q u o d a n o s t r a m a g i s a b h o r r e n t n e q u e a d v e r b u m i is n o s t r a c o g i t a t a
r ed d i p o s s u n t , i m m o p o s t u l a n t , u t n o s t r a s s e n t e n t i a s t o t a s q u a s i r e c o q u a m u s , id e s t in a l i a m
fo r m am c o n v e r t a m u s , i ta q u e raro longior a u t gr a vi o r aliqua s e n te nt ia de rece ntlor ibu s linguis
a d v e r b u m in s e r m o n e m l a t l n u m t r an s f er ri po tes t, sed cogitata o m n i b u s vocabulis q u i b u s
n u n c c o n t i n e n t u r , l i b e r a n d a s u n t , u t q u a s i n u d a In m e n t e v e r s e n t u r , t u m a u t e m n o v o q u o d a m
corpore s u n t vestie nda; s u b s t a n t i v a e n im , ut hoc u t a r exemplo, saepe verbis e x p rim i de b en t.
A t q u e h a e c , u t i t a d i c a m , m e t e m p s y c h o s i s vel i n a l i a m n a t u r a m c o n v e r s i o v e h e m e n t e r p r o d e s t
c o g it a n d i rati on i; est e n i m sim ili s sta tu i, qu i in arte c h em ica dicitur, nasc ent i, c u m simplex
m ate ria e c o m p o s i t o q u o d a m proficiscitur in aliam m a t e ri a m t r a n s i t u r a , in hoc vero t r a n s i t u ­
ram singularem habet vim, q u a n ta m n u n q u a m a l l a s , et id efficit, q u e d n u l l a a l i a c o n d i c i o n e
p o t e s t efficere. I d e m a u t e m p r a e s t a t s e n t e n t i a o m n i b u s v o c a l i b u s p r i v a t a e t e x a l l a i n a l i a m
t r a n s ie n s linguam. H a e c est cau sa, c u r vete res linguae per se Ipsae ingenia excolant atq u e
alant.

19. I. A. A l d i n i , D.j vera la tinae linguae fo rtu n a e ( C a s e n a e , a. M D C C L X X V ) .


20. A. S c h o p e n h a u e r , Opera O m nia, e d . G c i s e b a c h , vol . V, 2 9 9 p a r ag r . ; ct. «Latinitas»
6 ( 1 9 5 8 ) 44; « E p h e m e r i d e s L i t u r g l ca e » 71 ( 1 9 5 7 ) 6 3 68: De linguae latinae disciplina.
1% ]. Jiménez Delgado, C. M. F.

C e t e r u m q u i L at i n e n e s c i t s i mi l i s e9t h o m i n i in a m o e n a regi one v e r s a n t i , sed n e b u l a c i r ­


c u m f u s o , u t p a r u m p r o s p i c i a t et ul t r a p a u c o s p a s s u s o m n i a i n c e r t a et d u b i a vi dea t . Pr aet er ea
q u i l at i n e n e s c i t in p l eb e c u l a n u m e r a n d u s est. licet p e r i t i s s i m u s sit a r t i s p h y s i c a e et c he mi ca e »

A e m i l i u s S p r i n g h e t t i , cl. Romae in U n i v e r s i t a t e Gre gori an a Professor,


o p u s edidit, cui t i t u l u s , Selecta Latinitatis Scripta, in q u o s c r i p t o r e s re cen ti ores
collegit, a saeculo X V u s q u e ad X X s ae c u l u m , q ui l inguae lat inae ex e mp l a
t e s t i m o n i a q u e clariora n obi s r e l i q u e r u n t 21
N e c d e s u n t hac nost ra aetate viri s t r e n u i q u i lingua lat ina s p l e n d i d o et
el egant i d i c en d i stilo et gene re u t a n t u r . S c ri p to re s itálicos p r aeci pu os m e m o ­
rat G u e r i n u s Pacitti in c o m m en t ar ii s , q u i b u s n o m e n est Latinitas22 et Studi
Rem ani23, eos p ra es er ti m qui in C e r t a m i n e C a p i t o l i n o et V a ti ca n o v ict ori am
n u p e r r e p o r t a r u n t . Ipse G u e r i n u s Pacitti di sert e et copi ose de eo loco agit
q u e m hisce no st ri s t e m p o r i b u s l ingua latina a p u d Italos o b t i n u e r i t 24. De
cul tu vero l inguae latinae a p u d Belgas, Batavos, H i s p a n o s , Bavaros, H ú n g a ­
ros, Suecos, A m e r i c a n o s C i v i t a t u m F o eder at ar um , Ne ogr ae c os , J ug os l av os
m u l t i script ores d i s s e r u e r u n t in c om m en t a r i i s , q u i b u s t i t u l u s est Per lo studio
e l'uso del latino, Romae, n on m u l t o s a n t e h o s a n n o s , Carol o Ga la ss i Paluzzi
moderat ore, e d i t i s 25.
N o s t r u m n on est n o m i n a hic referre e o r u m o m n i u m q ui m a x i m e de l in­
gua l atina hac nost ra aetate meriti s u n t . In c o m m e n t a r i i s qu ae n u n c latine
e d u n t u r (Latinitas, Palaestra Latina, Acta Diurna, Vita L a tin a 26) vel q u a e
paulo ant e edi desi ta s u n t (V o x Urbis, Alma Roma, Scriptor Latinus, Societas
Latina, Umfia, Lygia, Palaestra) 27 c lar i or um s c r i p t o r u m n o m i n a i nveni es . Liceat

21. A e m . S p r i n g h e t t i , Selecta L a tinitatis Scripta A uctorum Recentium (saec. XV-XX),


R o m a e , 1951.
22. G Pa c i t t i , Quem locum nostris hisce diebus lingua latina obtineat, cf. «Lat i ni t as » 2
( 1954), 153-156.
23. G. Paci t t i , II latino «lingua v iv a », et. S t u d i R o m a n i 1 ( i 95 3 ) 67-73; 193-194; 317-319.
24. G. Pa ci t t i , « L a t i n i t a s » 2 ( 1954) 15^-156.
25. *Per lo S'udio e l'uso del latino». Bol l e t l no I n t e r n a z i o n a l e di s t ud i , r ecer che, i n f o r m a ­
z i o n e . Di r et t or e: C. G a l a s s l Pa l uz z i . R e d a t t o r e : G u i d o Ri spol i . I s t i t u t o di S t u d i R o m a n i edit ore.
I n lis c o m m e n t a r i i s de s t a t u l in g ua e l a t i n a e a p u d v a r i a s ge n t e 9 r e l a t i o ne s n o n n u l l a e p r o d i er u n t .
Saepe s i mi l e s r e l a t i on e s p r o d e u n t in c o m m e n t a r i i s « Re v u e des E t u d e s L a t i n e s » , « E s t u d i o s
Lat i nos», » P a l ae s t r a L a t i n a » .
26. Latinitas ( Ci t t à del Va t i c a n o ) , C o m m e n t a r i i l i ngua e l at i n a e e x c o l e n da e q u a r t o q u o q u e
m e n s e ex officina Li b r a r i a V a t i c a n a p r o d e u n t e s — Palaestra Latina, T r i m e s t r e s l i t t e r a r u m lati-
n a r u m c o m m e n t a r i i Ba r c i no n e ( L a u r i a , 5) edendi . — Acta D iurna a S o c i e t a t e O r b i l i a n a in
An g l i a in l u ce m pr o l a t a ( T h e O r b i l i a n Soc i et y: T h e G r a m m a r School , Bl ackpool . — Vita Latina
(7, place Sai nt - Pierre, Av i g n o n ) .
27. R o m a e p r o d i e r u n t et p e r m u l t o s a n n o s edit i s u n t , p r i m u m Vox Urbis, po s t e a A ma
Roma, m e n s t r u i de l i n gu a l a t i n a c o m m e n t a r i i . A n n o 1942 A lm a Roma, e x s t i n c t o J o s e p h o Fo r n a r i
m o d e r a t o r e , edi de9it a e9t. — Scriptor Latinus, Fr a n c o f u r t i a d M o e n u m edi c o e p t u s est m e n s t r u u s
ad l i n gu a e l at i n a e h u m a n i t a t i s q u e s t u d i u m c o m m e n t a r i u s . — Societas Latina, p e r i o d i c u m S o ­
c i e t a t i s e o d e m n o m i n e ap p el l at ae , i n sede I p s i u s Soc i et a t i s ( M ü n c h e n , 8. M a x l m i l i a n e u m )
Latina lingua communis.. 197

t ì i ìi ^ n m i h i , v e n i a p r i u s de o b l i t i s v i r i s rogata, e o r u m p r o p o n e r e n o m i n a , qu i-
b u s c u m m i h i a n t i q u i o r u s u s et e p i s t o l a r e c o m m e r c i u m i n t e r c e s s i t a u t q u o r u m
n u n c e x t e m p o r e m e m i n i . E n t ib i l i t t e r a r u m o r d i n e d i s p o s i t a , cl ar iora n o m i ­
na: A n d r e a s A v e n a r i u s , G o o d w i n Beach, A n t o n i u s Bacci, P e t r u s B r u n o , F a­
b i u s C a p a i u o l o , J o s e p h u s D e l - T o n , C a r o l u s Egger , J. E n k G r o n i n g e n s i s , Jo-
s e p h u s F o r n a r i , J o s e p h u s F o n t s , J o s e p h Eb er l e, J o a n n e s B. G a n d i n o , V i c t o r i ­
us G e novesi, Aloisius Guercio, A u g u s t u s H a u ry , J o s e p h u s Holzer, E m m a ­
n u e l Jové, J o s e p h u s Ll obera , G e o r g i u s L ur z , J o s e p h u s M . a M i r , J o s e p h u s
M o r a b i t o , A e m i l i u s O r t h , G u e r i n u s P a c i t t i , H u g o H e n r i c u s Paol i, J o a n n e s B.
P i g h i , Fel ix S á n c h e z Val lej o, R a p h a e l S a n t a r e l l i , A e m i l i u s S p r í n g h e t t í , H a m -
letus T ondini, Q u i n t u s Tossati, T h o m a s Viñas, Josephus W a g n er. Eorum
o m n i u m s i n g u l a m e r i t a c e l e br ar e , p r a e s e r t i m e o r u m q u i j a m v it a f u n c t i s u n t ,
n o n e s t hi c l o c u s . R es e r g o i n a l i u d t e m p u s d i f f e r e n d a .
Sed n o n est d u b i u m q u in linguae latinae u s u s a saeculo praeterito m inui
c o e p t u s s i t i n t e r h u m a n i o r e s h o m i n e s et d o c t o s s c r i p t o r e s . V e h e m e n t e r s a n e
d e h a c re q u e r e b a t u r l a u d a t u s ille p h i l o s o p h u s A r t u r u s S c h o p e n h a u e r 28:
« P e s s i m e —i n q u i t — a c t u m e s t c u m a r t i b u s l i b e r a l i b u s , q u o d s e r m o L a t i n u s n o n j a m ait
l i n g u a c o m m u n i s o m n i u m d o c t o r u m . H u j u s e n i m s o l i u s s e r m o n i s u s u fieri p o t u i t , u t i n E u r o p a
e x s i s t e r e t c o m m u n i s r es p u b l i c a d o c t o r u m , q u o r u m i n u s u m o l i m o m n e s l i br i s c r i b e b a n t u r .
A t q u i n u m e r u s h o m i n u m a c u t e c o g i t a n t i u m s u o q u e j u d i c i o u t e n t i u m p e r se i p s e t a m e s t e x i ­
g u u s , u t , si e o r u m c i v i t a s f i n i b u s l i n g u a r u m d i l a c e r a t u r , m a x i m u m d a m n u m i n f e r a t u r s a l u b r i
eorum auctoritati. Praeterea ad hoc d a m n u m adjicietur alterum idque majus etiam, ut veteres
l in g u a e d is c i d e s i n a n t . Q u a s j a m i n F r a n co g al l i a et G e r m a n i a m a g i s i n d i e s neglegi v i d e m u s .
Q u i d , q u o d c i r c i t e r a n n o p. C h r . n. M D C C C X X X Corpus Juris in G e r m a n i c u m c o nv er su m
e s t , n o n n e h a c re e v i d e n t e r portendebatur barbariem ingruere, c u m fundamentum omnium
d o c t r i n a r u m , s e r m o l a t i n u s , i g n o r a r i c o e p i s s e t . N o s t r a v e r o a e t a t e res eo v e n i t , u t scriptores
c u m g r a e c i t u m l a t i n i e d a n t u r c u m a d n o t a t i o n i b u s t h e o d i s c e ( h o c e s t , germ anice) s c r i p t i s , q u o
n i h i l p o t e s t c o g i t a r i f o e d i u s a u t a b j e c t i u s e t i n d i g n i u s . C u j u s rei v e r a c a u s a e9t, q u o d e d i t o r es ,
u t c u m q u e se e x c u s a b u n t , i p s i j a m n e s c i u n t l a t i n e s c r i b e r e . A d u l e s c e n t e s a u t e m i s t i s d u c i b u s
l ib e n t is si m e i n g r e d i u n t u r v i a m pigritiae, i gn or ant iae , barbariei. E x s p e c t a r a m hoc fa cinus in
a c t i s l i t t e r a t i s v i t u p e r a t u m iri, s e d c u m a d m i r a t i o n e v i d i i s t o s s i n e u l l a n o t a c e n s o r i a d i m i s ­
sos esse, q u a s i recte f e ci s s e n t . C e n s o r e s n i m i r u m e a d e m s u n t i g n o r a n t i a , f o r t a s s e e t i a m co g­
n a t i e d i t o r u m a u t r e d e m p t o r u m vel b i b l i o p o l a r u m .

A) Ad disciplin as — V e r t e n t e s a e c u l o X I X N o d a r i u s 29, s i c u t p a u l o
ante laudatus A rtu ru s Schopenhauer, urgebat necessitatem l a t in e t r a d e n d i

e d i t u m . — U m fia, r e v u e m e n s u e l l e d e l ' U n i o n M é d i c a l e L a t i n e , Pa r i s , p r a e c o n i u m s o c i e t a t i s
• U M F I A » : U n i o n M é d i c a l e F r a n c o I b é r o A m é r i c a i n e . — L ygia, c o m m e n t a r i i S o c i e t a t i s l i n g u a e
usui internationali adaptandae, Varsoviae apud Julium K r z y z a n o w s k l editi. — Palaestraj
Le op o l l i n U n i v e r s i t a t e ( L w o w L e m b e r g , v i a A r m e n i o r u m 8 ) e d i t a .
28. A . S c h o p e n h a u e r , Opera O m nia, ed. G r l s e b a c h , vol. V, 25 5 ; cf. L a tin ita s 6 ( 1 9 5 8 ) 47>
ubi a u c t o r e s n o n n u l l o s i n v e n i e s q u i j a m p r i d e m m o n u e r a n t , n e s t u d i u m l i n g u a e l a t i n a e n e g l e ­
g e r e t u r , q u i b u s a d d i p o t e s t , i n t e r a l i os, Q . M o d e r a t u s C e n s o r i n u s , De vita et morte latinae /in-
guae paradoxa philologtca ( F e r r a r i a e M D C C L X X X ) , o p u s q u i d e m o m n i l a u d e d i g n u m .
29. A. N o d a r i , De lingua latina ( P a t a v i i , M D C C C X X I X ) .
198 J. J tm é m z Delgado, C. M. F.

o m n e s d is ci pl ina s, et iam n at ur al es , ad q u o d léxica specialia r equir ebat , q u a e


res no v as no vi s voca bu li s si gni fi candas colligerent.
Q u o d si q u i s ni hi lo secius c o n t e n d a t —haec h a be t clarus H. T o n d i n i 30—
R o m a n o r u m s e r m o n e m ad ea significanda deficere, q u a e vel h o d i e r n a v i v e n d i
c o n s u e t u d o i n v e x i t vel d o c t o r u m i n v e s t i g a t i o n e s p e p e i e i u n t , adeat, si v a c at
in di ce s illos bibliogr aphi cos, q u o s v oc an t, ad s a e c u l u m XV I I I in l ucem d a ­
tos; i n te r alios Morhofii Polyhistorem31. Q u o t in eo r e c e n s e n t u r d o c t o r u m v i ­
r o r u m de r ebu s p h i lo s op h ic is , t heologicis, hist ori ci s, oratorii s, poeticis, c e te ­
ris, latine scripta! Legat etiam, si v u l t, de ea dem re Gagliutfi t e s t i m o n i u m 32:
« Latine et satis latine scribebantur disputationes severissimae de jure publico, poemata didascalica
de pulcritudine veritatis nobilitanda, demonstrationes difficillim ae de stu d iis mechanicis, hydraulicis,
opticis, et astronomicis, breviter et graphice pingebantur vegetantia, fossilia, anim alia; fa cillim e vulga­
bantur leges Keplerianae et prima tubi 'I orricellini prodigia; evidentissime narrabantur experimenta de
vi electrica, de vi magnetica, de actione caloris, de m ultiplici aereorum Jluidorum que natura. Si heri,
cur non hodie, cur non cras?».

Ipse H a m l e t u s T o n d i n i m agn a e x e m p l o r u m copia e vi nc it d oct os h o m i ­


nes praeclaro q u a s i i n s t r u m e n t o s e r m o n e l at ino a d q u a s l i b e t res si gni fi can­
das et usos esse et uti n os t r i s q u o q u e d i e b u s 33. A b arte me di ci n a p r i n c i p i u m
s u m e n s (pp. 25-36) e xe m p l a p r o p o n i t q u a m p l u r i m a v a r i o r u m g e n e i u m i n ­
f ir mi t at u m et r e m e d i o r u m ex editis h i s p o s t r e m i s saecul is o p e r i b u s , q u i n
s il ent io pra et ere at il lud J o s e p h i M . Mi r, C.M. F. , o p u s c u l u m de medicaminibus
ab Alexandro Fleming recens inventis34. D e i n d e ex e mp l a altert de re m a t h e m a t i ­
ca, a st ronomi ca, p hy s ic a, pictórica ( pp. 36-42), o p e r i b u s n o n pa uc is ad infi­
m am p a gi n am allatis, q u a e de hi s r e b u s con sul t o latine a g un t . De r e r u m
n o v a r u m latina significatione e x e m p l a n o n n u l l a p r o p o n i t , q u i b u s l u c u l e n t e r
confirmet, posse n os u t i q u e h od ie l atino s e r m o n e res no v as a p p r i m e e x p r i ­
mere (pp. 42-52). A t q u e in p ri m i s de r e b u s agit, q u a e in cot idi ano c o m m u n i ­
q u e vitae u s u in p r a e s e n s v e r s a n t u r ; po st ea de l ud i s q u i nunc: m a x i m e v i ­
gent, u t de follis c a l c i u mq u e c o nt en t io n e, de b i r o t u l a r i o r u m c e r t a m i n i b u s , de
e xe rc it at i oni bu s q u ae per m o n t i u m ni ves p r o l ab e nd o magis in dies pl acent;
d e n i q u e de praeci pui s n o s t r o r u m d i e r u m i n v e n t i s ut exe mpl i gratia, de tele-
gr aph io , de t e l ep ho ni o, de g r a m m o p h o n i o , de c i n e m a t o g r a p h e o , de teleora-
mate, mirifico illo m a c h i n a m e n t o , q u o agente, sive l o n g i n q u a s r e r u m figuras
sive s o no s uti p r aes ent es et a s p i c i m u s et a u d i m u s .

30. H. T o n d i n i , L atinitas 2 ( 1954) 91.


31. D. G. Morhofi i , Polyhister litterarius, e d i t i o I V ( L u b e c a e , M D C C X X X I I I ) .
32. F. Gagliuffi, Specimen de fortuna latinitatis ( A u g u s t a e T a u r i n o r u m , M D C C C X X X I I I j
33. H. T o n d i n i , Linguam latinam ad omnium doctrinarum commercium esse ubivis aptam
exemplis demonstratur, cf. Latinitas, 3 ( 1955) 24-52.
34. A u c t o r In C e r t a m i n e V a t i c a n o e s t p ub l i c a l au d e h o n e s t a t u s h o c o p u s c u l o , q u o d
p a u l o p os t e d i t u m e s t i n c o m m e n t a r i i s q u i b u s e s t t i t u l u s Latinitas 3 ( 1955) 103-109: De A le
xandri Flemingi salutaribus inventis.
Latina lingua communis. 199

C l a r i s s i m i H a m l e t i T o n d i n i s e n t e n t i a et c o n c l u s i o es t, linguam latinam,
nostris etiam diebus, aptissimum omnium esse instrumentum, quo cujusvis gentis docti
homines utantur a d suae mentis cogitata, ad suaeque sollertiae inventa mutuo com­
m unica nda » 35.

C) A d res et disciplinas sacras in E cclesia C atholica . — Linguam


l a t i n a m n a t a m a d h o c e ss e facile p a t e b i t , si d o c u m e n t a n o n n u l l a p o s t e r i o r u m
R o m a n o r u m Pontificum, per s u m m a quasi capita attigerim us seu prim oribus
—u t a j u n t — l a b r i s g u s t a v e r i m u s . H a e c v e r o d o c u m e n t a m a n i f e s t o m o n s t r a ­
b u n t l i n g u a m l a t i n a m a b Eccl esi a C a t h o l i c a s e r v a t a m esse, s e r v a r i et i n p e r ­
p e t u u m s e r v a t u m iri u t i n s t r u m e n t u m e t v i n c u l u m unitatis atque h um ani
cultus fundam entum .

1) L e o X I I I . — In E p i s t u l a Plane quidem intellegis, a d C a r d . U r b i s V i ­


c a r i u m , l a t i n a m l i n g u a m e n i x e c o m m e n d a t 36:
tlm m o a p u d nos plu s est priscorum rom anorum litteris tribuendum , tum quod est la tin u s serm o
religionis catholicae O ccidente toto comes et adm in ister, tum etiam quia in hoc genere a u t m in u s m u lti
a u t non n im is studiose ingenia exercent, ita u t laus illa latine cum dignitate scribendi passim conse­
n uisse v id e a tu r».

2) P i u s X . — I n E p i s t u l a S. C. S t u d i o r u m Vehementer sane, a d E p i s c o ­
p o s u n i v e r s o s , h a e c d e l i n g u a l a ti n a m e m o r a n d a h a b e t 37:
«I n p r i m i s , q u o d m a x i m i m o m e n t i et p o n d e r i s e9t, n o t a r i a t q u e a n i m a d v e r t i volumus,
itn g u a m latin a m ju re d ici et esse lin g u a m Ecclesiae propriam . E t p r o f e c t o h a c l i n g u a , si q u a n d o n e ­
c e s s i t a s e x i g a t , s a c e r d o t e s d i s j u n c t a r u m d i v e r s a r u m q u e c i v i t a t u m c o l l o q u i et s c r i b e r e i n t e r se
9olent ad 9ensa m e n t i s p a n d e n d a , q u a e a lit er i n t e r se p a n d er e n o n p o s s e n t . H a c l i n g u a , in
q u a m s a c r i l i br i V e t e r i s N o v i q u e T e s t a m e n t i v e r s i s u n t , C l e r u s c a n o n i c a s r e c i t a t p r e c a t i o n e s ,
S a c r u m facit o m n e s q u e sacros ri tus et c ae rim oni as , q u a s Liturgia pr aescribit, ex sequitur. Q u i n
e t i a m S u m m u s Po n ti f ex et 9acra C o n s i l i a Ecc le si ae negotl l9 c u r a n d o i n litte ris a ctis q u e o m ­
n i b u s e d e n d i s u t u n t u r . A c c e d i t q u o d q u o s d o c t i s s i m o s l i b r o s s a n c t i P a t r e s E c c l e 9 i ae q u e D o c ­
tores lat ini scripsere, eos et hu i c lingu ae c o m m e n d a r u n t . Sed praeterea lingua latina c u m
p hi los oph iae , t u m s a c r a r u m d i sc i p l i n a r u m lingua facile di ce n d a est. C u m e n im ipsi us vis et
n a t u r a ea s i t , u t a p t i s s i m a e x i s t i m e t u r a d d i f f i c i l l i ma s s u b t i l i s s i m a s q u e r e r u m f o r m a s et n o ­
t i o n e s v a l d e c o m m o d e et p e r s p i c u e e x p l i c a n d a s , h a c p e r p e t u o usi s u n t a M e d i a q u a e v o c a t u r
A etate usque ad totum saeculum X V I I I eadem que usque adhuc u t i s o i e n t et s c r i p t o r e s i n
l ib ri s s c r i b e n d i s s i v e de T h e o l o g i a , si v e d e J u r e C a n o n i c o , si v e de P h i l o s o p h i a , et m a g i s t r i in
iisdem docendis disciplinis».

3) B e n e d i c t u s X V . — H i c R o m a n u s P o n t i f e x i n Li t t e r i s S. C. d e S e ­
m i n a r i i s et de S t u d i o r u m U n i v e r s i t a t i b u s Vixdum Sacra Congregatio38, 9 oct.
19 2 1, e n i x e c o m m e n d a t l i n g u a r u m t u m l a t i n a e t u m p at r i a e c u l t u m et Epis-

35. H . T o n d i n i , cf. L a tin ita s 3 ( 1 9 5 5 ) 51.


36 . E n ch irid io n Clericorum , n. 33 8 , p. 172.
37. E nchir. Cler., n 8 2 0 - 8 2 2 , p. 172.
38 . E n ch ir. Cler., n. 1125, pp. 5 8 1- 5 82 .
200 J. Jiménez Delgado, C. Al. F.

copos a d h o r t a t u r u t d i l i g e n t e r p ro vi d ea n t, «ut s t u d i u m latini s er moni s, qui


Religionis C a t h ol ic a e O c c i d e n t e toto c om es est et a d m i n i s t e r , in s p e m v e t e ­
ris gloriae revirescat*.
4) P i u s X I . — Semel i t e r u m q u e P i u s Papa X I l at inam l i ngu am c o m ­
m e n d a v i t . In Epi s tul a A pos t ol i ca Officiorum omnium, 1 aug. 1 9 2 9 39, agit p r i ­
m u m de lingua latina:
«In l i t t e r a r i i s c l e r i c o r u m l u d i s o m n i c u r a f o v e n d a , ira u t e a m o m n e s s c i en t i a et u s u h a ­
b e a n t rect e p e r ce p t a m ; q u o d n o n t a m h u m a n i t a t i s et l i t t e r a r u m , q u a m r el i gi oni s i n t e r e s t , q u i a
s e r m o l a t i n u 9 d i v i n i t u s p r o v i s u m e s t ut miri fi co e s s e t u s u i Eccl esi ae doc ent i , i d e m q u e c hr i s t i
fidel i bus d o c t i o r i b u s ex o m n i g e n t i m a g n u m m i n i s t r a r e t v i n c u l u m u n i t a t i s , iis d a n d o sci li cet
n o n s o l u m un d e , vel l o c o r u m i n t e r v a l l o d i s j u n c t i vel i n u n u m l o c u m c o n g r e g a t i , faci le i n t e r
se s e n s a m e n t i s et c on s i l i a c o n f e r r e n t , s e d e t i a m, q u o d m a j u s est, u n d e q u a e Ecc l e si a e m a t r i s
s u n t a l t i u s c o g n o s c e r e n t et c u m Ecc l e si a e c a p i t e a r c t i u s c o h a e r e r e n t » .

Ipse P i u s XI, in alia Epi st ula Apost ol i ca, Unigenitus Dei Filius, 19 mart.
1924, ad s u m m o s M o d er a t o r es O r d i n u m R egu lar ium a l i a r u m q u e S o d al i ta tu m
re li gi os orum v i r o r u m 40, i t er um c o m m e n d a t l inguas pra es ert i m l at i nam et
pat ri am.
N e c hi s t a n t u m d o c u m e n t i s l i n g u a m l atinam f ov e nd am Pius Papa X I
cur avi t. Edi di t e ti am paul o po s t M o t u m P r o p r i u m Latinarum Litterarum, 20
oct. 1 9 2 4 41, vi c u j u s apos tol ica a u c t o r i t a t e peculiaris Schola Romae a p u d
U n i v e r s i t a t e m G r e g c r i a n a m i n s t i t u i t litteiis l atinis t r a d e r d i s . In eo M o t u
P ro pr io i n s t at i t e ru m c o m m e n d a t q u e c u l t u m et p l en a m sci en ti am latini s e r ­
m o n i s in clero, q u o d maxi me, tam h u m a n i ci vi lis que pro fect us , q u a m reli­
gionis i nt erest , p r a e se rt i m ut R o m a n a e Curiae, Cance lla ri is epi scopal ibus ,
religiosis Sodal i ta ti bu s a d j ut o re s seu officiales n o n desi nt , q u i in decretis
s e n t e n t i i s q u e conficiendis, in e p i s t u l a r u m , q u o d v oc an t, commercio, t am d e ­
core l a t i n um t ra c t e n t s er m o n e m, u t eor um scr ipt a Ecclesiam, o p t i m a r u m ar­
t i u m altricem, nul lo pacto dede cea nt .

5) P i u s X I I . — I n te r tot t a n t i q u e m o m e n t i negotia m u n e r i s sui hic


R o m a n u s P onti fex c u l t u m linguae latinae n o n neglexit.
In or ati one M agis quam, 2 3 sept, 1951 42, ad D o c en t es ex O r d i n e F ra tr um
C a r m e l i t a r u m D i sca lc eat or um, aegre dol et de i ncuri a in lingua latina colenda.
Ej u s ver ba di gn a s u n t q ua e albo lapillo i n s c r i b a n t u r , ut i gnavi am et n e gl e­
g ent iam, si q u a in n o s n o s t r a s q u e schol as irrepserit, l onge dep el la mus .
«Pr o dolor! l at i n a l i n g ua , gl oria s a c e r d o t u m 43# n u n c l a n g u i d i o r es u s q u e et p a u c i o r es h a b e t

39. Enchir. Cler., n. 1154, pp, 6 0 6 608.


40. E nchir. Cler., n. 1185, pp. 636-637.
41. Enchir. Cler., n n . 1200-1202, pp. 644-648.
42. A cta A post. Sedis 4 3 ( 19 51 ) 737.
43. A e m. S p r i n g h e t t l , Lingua latina, gloria sacerdotum, cf. M onitor Ecclesiasticus 7b (1951)
659-676.
La tina lingua communis. 201

cultores! Q u id digne celebret hunc imperialem sermonem — ßctaaiXocq -fXAaca a G r a e c i s a p p e l ­


l a b a t u r - q u a e v e r a n o n e n u n t i a t s e d s c u l p i t , q u a e In e d i c t i s e t s e n t e n t i i » peculiari sple ndet
g ra vit ate , qu a e in L a t i n a Ecclesia liturgico i r u it u r usu, qu a e d e n iq ue C a t h o l i c a e Ecclesiae est
m a g n i p r e t i i v i n c u l u m ? N u l l u s s i t s a c e r d o s , q u i e a m n e s c i a t f a ci l e e t e x p e d i t e l eger e e t l oqui?
P raete r haec u t in a m o r i a n t u r Inter vos h a u d parv i et pauci q u i eti am presso et eleganti d i c e n ­
di g e n e r e e a m s c r i b e r e v a l e a n t » 44.

E x s t a t e t i a m , e x Sacr a C o n g r e g a t i o n e de S e m i n a r i i s et S t u d i o r u m U ni­
v e r s i t a t i b u s , E p i s t u l a . 2 7 oct. 1 95 7, a d E x c e l l e n t i s s i m o s l o c o r u m O r d i n a r i o s
dat a, De latina lingua rite excolenda. I n ea n e g l e g e n t i a et i n c u r i a l i n g u a e lati­
n a e i n i p s i s c l e r i c o r u m s e m i n a r i i s p a l a m s i g n i f i c a n t u r et r e m e d i a p r o p o n u n ­
t u r , q u i b u s r e ct a e t f r u c t u o s a l i n g u a e l a t i n a e i n s t i t u t i o i n s t a u r e t u r e t m a x i m a
v e n e r a t i o n e c o l a t u r l i n g u a q u a e v e r e i m p e r i a l i s e s t e t p r o p r i a E cc les iae et
S a c e r d o t i s 45.

5) J o a n n e s X X I I I . — D e m u m q u i n u n c m o d e r a t u r E c c l es i am C a t h o ­
l i cam r e c e n s iis, q u i R o m a m e x o m n i b u s n a t i o n i b u s a d C i c e r o n i a n u m C o n ­
v e n t u m c e l e b r a n d u m c o n v e n e r a n t , p a t e r n o a m o r e et g a u d i o in A e d i b u s V a ­
t i c a n i s a c c e p t i s , p o s t q u a m eis p r i m u m g r a t u l a t u s e s t de p ra e c l a r i s s t u d i i s ,
q u i b u s i ps i a c r i t e r et d i l i g e n t e r d a r e n t o p e r a m , q u e r i p o s t e a c o e p i t d e iis,
qui mira progressione artium a b n o r m i t e r c apti , l a t i n i t a t i s s t u d i a et alias id
g e n u s d i s c i p l i n a s r e p e l l e r e v e l coe r ce r e n o n d e s i n u n t , e i s q u e h a n c m a g n i
q u id em m o m e n ti ad h o rta tio n e m in s tan tis s im e protulit:
• H a c i psa i m p e l l e n t e n e c e s s i t a t e , contrarium prosequendum I t er e s s e p u t a m u s . C u m
p r o rs u s in a n i m o id in sideat, q u o d magi s n a t u r a et d i g n it a te h o m i n i s d i g n u m sit, a r d e n t iu s
a c q u i r e n d u m e st id q u o d a n i m u m c o la t et o r n e t , n e m i s e r i m o r t a l e s s i m i l i t e r ac eae q u a s f a ­
b r i c a n t u r m a c h i n a e , a l gi d i , d u r i , e t a m o r i s e x p e r t e s e x s i s t a n t »

Ex h i s al latis t e s t i m o n i i s a p o s t e r i o r i b u s S u m m i s R o m a n i s P o n t i f i c i b u s
d e s u m p t i s , h a e c q u a e s e q u u n t u r s at i s c o n s t a n t :
I. L inguam latinam longo tractu tem poris fuisse inter doctos c o m m u ­
n e m et a d a r t e s h u m a n i o r e s et a d res s c ie nt i fi ca s t r a d e n d a s et e v u l g a n d a s .
II. E a m m a g n o h o n o r i s e m p e r e t u b i q u e Eccl esi ae C a t h o l i c a e fui ss e
e a m q u e u t p r o p r i a m et i m p e r i a l e m l i n g u a m o m n i b u s , cl er ici s p r a e s e r t i m ,
s i n e ulla i n t e r m i s s i o n e t e m p o r i s s e m e l i t e r u m q u e c o m m e n d a t a m esse.
III. E a m a p t a m a d q u a e c u m q u e m e n t i s c o g i t a t a e x p r i m e n d a et a n i m i
s e n s u s , e t i a m d e r e b u s r e c e n s i n v e n t i s , s e m p e r h a b i t a m esse.

44 . A c ta A p o st. Sedis 5 0 ( 1 9 5 8 ) 2 9 2 - 2 9 6 .
45. De h a c E p i s t u l a I n t e r a l i o s d i s s e r u e r u n t : M . N o i r o t , Le latin, langue vivante de l ’E g li­
se, « L ' A m i d u C l er g é » , 6 8 ( 1 9 5 8 ) 5 3 7 - 5 4 6 . - J. M. M i r , C. M . F., De lingua latina rite excolenda,
• Palaestra L atina», n. 1 6 5 ( 1 9 5 9 ) 1-19; « C o m m e n t a r i u m pro Religiosis, 38 ( 1 9 5 9 ) 9 4 - 1 1 1 . —
J. C a m p o s , S c h . P., U na vez m ás sobre el grave problema «De lingua latina rite excolenda», »Hel-
m an tl ca» , 1 0 ( 1 9 5 9 ) 207-220.
4 6. A c ta A p o st. Sedis 51 ( 1 9 5 9 ) 301-
202 ) . Jiménez Delgado, C. M. F.

IV. Eam, per tot saecula ab Ecclesia C at ho li ca et a doct is h o m i n i b u s


us it at am, h u m a n i c u l t u s fautricem fuisse et religiosae p o p u l o r u m co ncordi ae
s er vat ri cem, ita u t de l ingua latina dici pos s it q u o d P l i n i u s 47 de Roma d i c e ­
bat: ttot populorum discordes ferasque linguas sermonis commercio contraxit».
Q u a e c u m ita si nt , n e q u a q u a m s u p e r v a c a n e u m nec c o m m e n t i c i u m d i ­
c e n d u m con si l iu m de us u li ng uae latinae nos tra aetate i n t e r d o c t o s et h u m a ­
ni ores h o m i n e s , t u m in f r e q u e n t i o r i b u s ex o m n i b u s n a t i o n i b u s c o n v e n t i b u s ,
t u m in libris et c o m m e n t a r i i s maj ori s m o m e n t i ede ndis , t u m in epi st ul ari
d o c t o r u m commerci o, t u m in di sci pl ini s t rade nd is, p r a es er ti m in A t h e n a e i s
seu U n i v e r s i t a t i b u s , q u a e et a l u m n o r u m n u m e r o et g e n t i u m variet at e cele­
bri ores p u t a n t u r . Ita fiet u t docti h o m i n e s u b i q u e t e r r a r u m facile i n t e r se
intellegi po ss i nt , et libri et c om m en t ar i i praeci pui , si ne i nt erpre te, legi p o s ­
si nt ab o m n i b u s q u i h u m a n i o r i b u s litteris v ac a ve r in t . N o n n e hoc v i d e t u r
mirificus q u i d a m et s i ng ul ar is fr uct us ex l inguae l at inae i n s t i t u t i o n e ? M i hi
sal tem ita j u c u n d a a d u l e s c e n t i u m in l ingua latina i n s t i t u t i o a p p a r e t ut n o n
m o d o o m n e s ab st er geat h u j u s laboris mol est ias et eas q u a e f e r u n t u r A e t n a
g ra vior es difficultates, sed vi tam efficiat mol lem, laetam, m a g n i q u e c ommod i,
c u m ex ea m a x i m a g i g n a t u r a n i m o r u m c o nj u nc ti o et d o c t o r u m o m n i u m s o ­
ciata civitas.
U n d e e xs tat conc lus io: Lat i nus s e r mo hi s q u o q u e t e m p o r i b u s d o c t r i n a ­
r u m o m n i u m et d i sc i p l i n a r u m c o m m u n i s esse p ot es t et debet.
Sed c u m magni m o m e n t i sit n o n t a n t u m finem rei seu o b j ec tu m p r a e ­
s ti tuere, sed etiam ea i n q u i i e r e q u a e magi s c on s e n t a n e a et c o n v e n i e n t i a s i n t
ad h u n c finem o b t i n e n d u m , agere q u o q u e o p o rt et de rati one et via q ua s er­
mo l a t i n u s u ni ver sa li s i t er um deve ni at .

J. Jiménez D elgado , C. M. F.

47. Pl i n.. N a t. H ist. III, 3


Iterum de faciendis novandisque
verbis latinis

Josephus Ijsewijn, cimus, rerum investigator apud Belgas, iterum de


faciendis aptandisque novis verbis disputavit; idque Palaestram Lati­

n a m legentes, ex fascículo 167, p. 159 mense octobri hujus anni com­


pertum habent.
Quae cl. vir illa epistula multisque in ea allatis argumentis evin­
cere conatur hac fere continentur sententia■Si lingua latina nostra adhuc
aetate vivit —ut nos volumus et probam us— novis verbis est augenda et
locupletanda, idque ea ratione qua aliae recentiores linguae faciunt; a c­
cipiat ergo novas voces ex hodiernis linguis.
Cui sententiae nullum aptius responsum dari posse arbitror quam
si lucubratiunculam illam —quam nuper Congressui Lugdunensi de lin-
gua latina proposui— sociis et lectoribus legendam deferam.
In ea enim, ut alias fecimus, de hac novandorum verborum spinosa
quaestione iterum disceptavimus. Idque sane profiteor sententiam cimi,
viri J. Ijsewijn non esse rejiciendam; quam si ratione et cogitatione tantum
amplectimur, in universum accipiendam esse arbitror; 'sed si in re et usu,
vel maxime considerandum, inquirendum, disputandum esse censeo prius
quam novae voces ex linguis romanis eductae in latinum recipiantur ne
ossoribus et linguam latinam male callentibus et tractantibus - u t saepe
f i t — porta et via aperiatur. Pessima ubique leguntur abjecta et prostrata
latinitate; ne igitur his opem feramus et nostra incuria ansam praebea­
mus. N a m haec est facillima via: ex nostris verba facere latina. Cauto est
procedendum. ‘Omnibus ponderatis argumentis, non nulla tandem vocabu­
la in latinitatis thesaurum recipiantur.

D octorum sententiae

Q u a e s t i o d e f i n g e n d i s n o v a n d i s q u e v e r bi s , q u a e n o v a s r e r u m i n v e n ­
t i o n e s s i g n i f i c a n t e r e x p r i m a n t i n o m n i b u s fere l i n g u i s h a u d p a u c i s g r a v a t u r
d i ff i c u l t a t i b u s .
S u n t s c r i p t o r e s q u i i n o m n i b u s v e r b i s et l o c u t i o n i b u s et in t o t o s e r m o ­
n i s t e n o r e e x p o l i t a m p e r q u i r a n t p u r i t a t e m et e l e g a n t i a m , n o v a s v o ce s d e v i ­
t e n t e t e x t e r n a s v e h e m e n t e r r e p u g n e n t ; alii v e r o s e r m o n i s p u r i t a t e m c o n s e c ­
t a n t u r q u i n v o c e s ex i ps a l i n g u a d e d u c t a s a u t ab aliis l i n g u is p r u d e n t e r
204 J. M a M i r , C. M. F.

petitas c i v i u m q u e us u tritas i m p r o b e n t c u m m u l t i t u d i n i s j ud ici o et usui


c e d e n d u m sit.
Q u a e varia age nd i d o c t o r u m ratio et di vers a h o m i n u m placita g en e ra ti m
in o m n i b u s li nguis i n v e n i u n t u r . Viri en i m litterati et c o e tu s illi q u i «Li n­
g u a r u m Ac ademi ae* d i c u n t u r mul ta re ji c iu nt et i m p r o b a n t ver ba a t q u e
s t r e n u e e n i t u n t u r ne in l i n gu am r e c i p i a n t u r .
Et q u a n q u a m ci vi um m u l t i t u d o —p e n e s q u o s et j us et n o r m a l o q u e n d i —
s ae p iu s voces illas ab e r ud i t i s effictas n o n p rob at n e q u e illas q u a e e priscis
l i n g ui s e r u u n t u r , a t t a m e n haec p u g n a et c e r ta me n con tr a n ov as i r r u e n t e s
voces, m u l t u m conf ert ad i ps am s e r m o n i s p u r i t a t e m et i nt egri tat em; ita sal­
t em fit ne in v e r b o r u m m o n s t r a d e l a b a m u r ex s e nt e nt i a p r a e c e p t o q u e
sapientium.

G raecos et Romanos sequimur

Ha e c ver o d i s p a r o p i n a n d i ratio et v e t u s c o n t e n t i o vel a p u d Gr aeco s


fuit i n t e r eos q u i «analogi am», id est a b s o l u t a m s e r m o n i s p u r i t a t e m c o n s e c ­
t a b a n t u r , et «a nomal iam», id est q u a n d a m i n v er bi s a d h i b e n d i s l i bert at em; ac
vel i n ipsis o p t i m i s s c r i p t o r i b u s r o ma ni s pat et ; n a m si Caesar, gravis l i ng uae
lat inae et castissimi s er m o n i s auctor, o m n e m v i t a t n o v i ta te m, Cicero contra
in e pi s t u l i s familiarem a d h i b e t s e r m o n e m , et u s u d o c t u s ac n eces si tat e c o n ­
s tri ct us —p ra e se rt i m c u m n o ti o ne s p h i l o s o p h o r u m G r a e c o r u m in l i n g u a m
l at i nam i n v e h i t — , mu l ta s r eperi t voces, q u a s n o n sine al iqua h a e s it a ti o ne
p r i m u m a d hi b et , sed d e i nd e hi s p le ne p ro l at inis u t i t u r (in q u i b u s qualitas,
medietas, praenotio, comprehensio, perceptio, dialectica, perspicuitas...). N a m ipse
T u l l i u s in libro De finibus, 3, 25 haec gra vis si ma de n o v a n d i s v er bi s scr ipsi t:
«St oi co r um a u t e m n o n I gnor as q u a m si t a u b t i l e vel s p i n o s u m p o t i u s d i s s e r e n d i g e n u s
i d q u e c u m G r a e c i s t u m ma g f s n o b i s , q u i b u s e t i a m v e r b a p a r i e n d a s u n t i m p o n e n d a q u e n o v a
r e b u s n o v i s n o m i n a . Q u o d q u i d e m n e m o m e d i o c r i t e r d o c t u s m i r a b i t u r c o g i t a n s i n o m n i arte,
c u j u s u s a s v u l g a r i s c o m m u n i s q u e n o n sit, m u l t a m n o v i t a t e m n o m i n u m esse, c u m c o n s t i t u a n ­
t u r e a r u m r e f u m v o c a b u l a, q u a e i n q u a q u e a r t e v e r s e n t u r . I t a q u e e t di al ect i ci e t p h y s i c i v e r b i s
u t u n t u r Iis, q u a e ipsi Gr a ec i ae n o t a n o n s i n t , g e o me t r a e ve r o et mu s i c i , g r a m m a t i c i e t i a m m o r e
q u o d a m l o q u u n t u r suo. I ps a e r h e t o r u m a r t e s, q u a e s u n t t ot ae f o r e ns e s a t q u e p o p u l ar e s , v e r b i s
t a m e n i n d o c e n d o q u a s i p r i v a t i s u t u n t u r ac s u i s . A t q u e u t o m i t t a m h a s a r t e s e l e g a n t e s et
I n g e n u a s , ne opifices q u i d e m t uer i s u a artificia p o s s e n t , ni si v o c a b u l i s u t e r e n t u r n o b i s i n c o g ­
ni t i s, u s i t a t i s sibi. Q u i n e t i a m agri c u l t u r a , q u a e a b h o r r e t a b o m n i pol i t i or e e l e g a n t i a , t a m e n
eas res, i n q u i b u s ve r s a t ur , n o m i n i b u s n o t a v i t n o v i s. Q u o ma g i s h oc p h i l o s o p h o f a c i e n d u m
est... Q u o d s i i n ea l i ng u a q u a m pl e r i q u e u b e r i o r e m p u t a n t , c o n c e s s u m a Gr a e c i a e s t u t d o c t i s ­
s i mi h o m i n e s de r e b u s n o n p e r v a g a t i s i n u s i t a t i s ve r bi s u t e r e n t u r , q u a n t o id n o b i s ma gi s e st
c o n c e d e n d u m , q u i ea n u n c p r i m u m a u d e m u s a t t i nger e? Q u a m q u a m ea v e r ba, q u i b u s i n s t i t u t o
v e t e r u m u t i m u r pro La t i ni s , u t i psa p h i l o s o p h i a , u t r het or i ca, d i al ect i ca, g r a m m a t i c a , g e o me
tria, mu s i c a , q u a m q u a m l a t i n e ea di ci p o t er a n t , t a m e n , q u o n i a m u s u pe r ce p t a s u n t , n o s t r a
d u c a m u s I».

1. Cf. e t i a m de fin,, 3, 4, 15 et 17 a l i o s q u e locos; et l o c u p l e t i s s i m u m s c r i p t o r e m R. Pon-


celet, Cicfron traducteur de Platon, Paris, 1957. — T u l l i u s s a e p i u s d e n o v i s v e r b i s f a ci endi s
Iterum de faciendis novandisque verbis latinis 205

S e d et P l a u t u s in n o v i s p a r i e n d i s v o c i b u s p r a e c i p u u s e s t a u c t o r et
m a g i s t e r 2, et L u c r e t i u s , S a l l u s t i u s 3, H o r a t i u s a li i q u e n o b i l i s s i m i s cr ip t or e s,
e t in p o s t e r i o r i b u s A u l u s G e l l i u s et F r o n t o 4 p r a e s t a n t i s s i m i e x s t i t e r u n t .

Qui littera s et h u m an itatem co lu eru n t

S e d q u i l a t i n i t a t e m c o l u e r u n t c u m l i t t e r a e in m u l t i s c i v i t a t i b u s r e n a s c e ­
b a n t u r e a n d e m s e c u t i s u n t v i a m et d i s p a r e m s e n t e n t i a m ; s u n t e n i m i n h i s
q u i o m n e m l a t i n i t a t i s t h e s a u r u m , i l l u m q u e s o l u m , r e t i n e r e c o n t e n d a n t ; alii
vero ra tione et u su fingunt et a c cipiu n t novas voces.

N ostrae aetatis scriptores

A t c u m i t e r u m d o c t i o r e s h a n c q u a e s t i o n e m s u m m o s t u d i o e x c i t e n t et in
m e d i u m p r o t e r a n t — q u a m n o s v i a m s e q u i o p o r t e a t n o s t r a h ac ae ta t e, c u m in
im m e n su m excrescant novae rerum inventiones novaque desiderentur voca­
b ul a l at i na a d eas res d e s i g n a n d a s — , o p i n i o n e s r u r s u s s u n t i n p a r t e s d i s c i s ­
s ae. Q u a e q u i d e m r e s si m e n t e e t c o g i t a t i o n e t a n t u m e ss e t e x p e n d e n d a ,
p a u c i s p r a e c e p t i s d e f i n i r e t u r : o m n e s e n i m s c r i p t o r e s p u r i t a t e m l i n g u a e in
u n i v e r s u m se s e r v a t u r o s p r o f i t e n t u r , s e d rei d i ff ic ul t at e coa ct i n o v a s v oc e s
a u t n o v a s v e r b o r u m s i g n i f i c a t i o n e s e x i ps a n o n f u g i e n d a l i n g u a e e v o l u t i o n e
i.iducunt.

S erm onis genera disting uam us

H a n c t a m e n q u a m t r a c t a m u s d e n o v a n d i s v o c i b u s l at i n i s q u a e s t i o n e m
v a l d e i m p l i c a t a m e ss e c e n s e m u s ; in q u a m animi ing en iiq ue conformatio,
s c r i p t o r e s q u o s q u i s l eg er i t, n a t i o e x q u a q u i s o r t u s a l i a q u e m a x i m e c o n f e ­
r u n t . E t i d eo u t o m n e m d e v i t e m u s in re c o n f u s i o n e m , serm on is genera
d i l i g e n t e r e t a c c u r a t e e s se d i s t i n g u e n d a a r b i t r a m u r :
1. S i n t u t i q u e vi ri e r u d i t i ac l i t t e r a t i q u i v i g i l a n t i c ur a p u r i t a t t n i l i n g u a e
latinae eju s q u e majestatem t u e a n t u r e a m q u e servent. Q u a m majores adepti

d i s s e r i t e t , q u a m I n s e q u i o p o r t e a t v i a m , o s t e n d i t e t p r a e c e p t a d a t u t i l i s s i m a ; cfr. Verba vel


novitate vel conjunctione fa c ta a p u d Ciceronem (P. B r u n o , L a tin ita s, 2 ( 1 9 5 4 ) 2 7 4 s s q. ) , u b i p r a e c i ­
p u i d e r e a p u d C i c e r o n e m l oci c o m m e m o r a n t u r ; l ege q u o q u e d e n o v a n d i s v e r b i s S p r in g h e t t i ,
Institutiones stili la tin i, R o m a e , p. 7 0 s q q .
2. C f r . j . C o u s i n , E volution et stru ctu re de la langue latine, Pa r i s , 1 9 4 4 , cap. I V , et p r a e c i p u e
pg. 1 4 4 s s q . — I n m u l t i s , q u i se l i gi p o s s u n t , l oci s h o s l egas; operam adjutabilem ( Mi / . , 1 i 44);
hom ines spissigradissim os (Poen., 5 0 6 ) ; alb ica p illu s ( M il., 6 3 1 ) ; plagigeruli ( Mos i . , 8 7 5 ) ; pergraeca­
m in i (M o s t., 2 2 ); pedisequa { A u l., 8 0 / ) ; fu rc ife r ( Mos i . , 1 1 7 2 ) ; m ercim oniis {A m p h ., I ; falsim o n iis
( B ac ., 5 4 1 ) ; nictet ( A s i n ., 7 8 9 ) , cet.
3. C o u s i n , Ibidem , t o t o c a p . V . — Cf r . e t i a m de h is s c r i p t o r i b u s et de v e r bi s a b hi s
u s u r p a t i s A. M e il l e t , E squisse d 'u n e histoire de la langue latine, P a r i s , 1948, pp. i 6 5 2 2 b
4. R. M a r a c h e , Mo i s nouveaux et mots archaïques chez Fronton et A u lu -G elle, P a r i s , 1957.
206 }, M . - Mi r , C. M. F.

s u n t et c on s ec ut i glori am in lingua s ci ent er t rac tanda, eam p e r s e q u a n t u r suis-


q u e s cr ipt is excolant . E x q u i s i t a et perfecta a ni mi i ns t it ut i o, a m p l i u s r e r u m
s t u d i u m et q u a s i c on s e r v a t i on i s i n n a t u s s e n s u s h os pra ecl ar os viros in eam
a ni mi s eve ri ta tem i n c l i n a b u n t ; q u o s v e n e r e m u r o po rt et et debi to afficiamus
o bs equ io .
N e q u e t a me n n i m i u m p u t i d e h a nc co ns e ct er nu r p u r i t a t e m et el eg a nt ia m,
aliter in v i t i u m d e c l i n a b i m u s . V e t e re s en im R o m an i i n n u m e r a s et m i n u t i s s i ­
mas n o s t ra s res n u m q u a m c o g n o v e r u n t h a s q u e no s v et er e t a n t u m t h e s a u r o
— n i m i u m vago n i m i u m q u e v e r b o r u m i n o p i — di lu ci do s i gni fi cant ique v e r bo
nul lo m od o e x p r i m e r e p o s s u m u s .
2. C u m hi s a u t e m viris, e xc ul ti or e p u r i t a t e ornati s, alii e r u n t q u o q u e
q ui t ot am s y n t a x i m d il ige nte r s e r v a n t e s t o r i u s q u e l i ngu ae colorem et t e no re m ,
n ov as voces e n o v i s n o t i o n i b u s a u t i n v e n t i s p r o g n a t a s m i n i m e r e s p u e n t cu m
ad c o m m o d a m s e r m o n i s i n t el le g en t ia m necessari ae s i n t a u t a d m o d u m utiles.
3. A l i u d d e n i q u e sit o p o r t e t d i c en d i g e n u s t e c h n i c u m et v ul gar e q u o d
in s e r m o n e cot i di an o et t e c hn i c o possi t adhi ber i; e o q u e u t a n t u r q u i res
t ec hni c as t r a c t a n t a u t v ul g a r e m a d h i b e n t s e r m o n e m . Q u i t a m e n n o rm a s
p ra e c e p t a q u e s u p e r i o r i s di cendi g e n e ri s s e q u a n t u r o port et , q u o d ej u s fieri
possit; neces sari o t a m e n m u l t a s a dh i be r e d e b e b u n t voces n ov as vel ex ipsa
lingua lat ina d e d uc t a s a ut e graeca a u t e n o s t r i s linguis.
D i s c r i m e n ver o q u o d p r o p o n i m u s i n ge ne r e di ce nd i d i j u d i c a n d o q u o
s cr ip t or u s u s est, s e m p e r p e r p e n d a t u r o po rt et ; q u o v i t u p e r a r e et cr im in ar i
p r o h i b e b i m u r eos q u i aliam i n s e q u a n t u r v iam, d u m m o d o colorem et gram-
mat icam s e r v e n t l at inam.

A liarum linguarum exemplum in novis vocabulis

A t haec n o v a r u m v oc um in l i n g ua s i n d u ct i o in o m n i b u s n a t i o n i b u s
l i quido patet. Si e ni m m a n u co nt re ct as v o l v i s q u e v o l u m i n a A c a de mi ae Co-
i u m b i a n a e 5, ut e x e m p l u m p rof eram, c o n t e n t i o n e m c u r a m q u e st at im p e r s p i ­
cies q u a viri illi doct issi mi s e r m o n e m p a t r i u m p u r u m i n c o r r u p t u m q u e servare
c o n a n t u r , q u a s d a m i m p r o b a n t voces et locutiones, alias p r o p o n u n t ad rectam
l inguae n o r m a m e du c e n d a s , a u t u s u i et p o p u l i v o l u n t a t i o b s e q u i t a n d e m
coguntur.
Mul t a s u n t q u o q u e in H i s p a n i a et na c io n ib us h i sp an i ci s A m e r i c a e
vo cabula ex anglico s e r m o n e d e s u m p t a , e a q u e pra es ert i m i n d u c u n t u r q ua e

5 Cfr. e. gr. fìolelin de la Academ ia Colombiana, 7 ( 1 95 7 ) 29 2 ssq., ubi de v o c i b u s d i s p u .


ta tur: planeamiento, plantación ( q u a e p r o b a n t u r ) ; planificar, planificación ( q u a s v i t a r i o por t et ) ;
bachiller, bachillera (:• hablador»), desahucio, onzavo ( onceavo), dozavo ( d o c e avo); erario (públ ico) ;
hasta tanto. S c r i b e n d u m gripa, grtpe, grippe? (Ibid., 7, ( 19 57 ) 427). Erratización ( « d e s t r u c c i ó n de
ratas«): o m n i n o v i t a n d u m . Estámetro, estaciómetro, microsurco (Ibid., 8 ( 1958), 77 ssq.).
Iterum de facie ndis novandisque verbis la tm is 207

ad a r t e s et e x e r c i t a t i o n e s g y m n i c a s s p e c t a n t 6; par i r a t i o n e in aliis c i v i t a t i b u s
s e r m o a n g l i c u s p r a e c i p u u s in n o v a n d i s v o c a b u l i s n u n c h a b e t u r .

D iversa habenda est ratio in no vis verbis latinis

A t id, q u a n q u a m v e r u m es t, t a m e n d o c t i s s i m i vi r i a s s e r u n t linguam
l a t i n a m n o n e a d e m d e m i t i e n d a m e ss e n o r m a a t q u e h o d i e r n a s l i n g u a s . L i n g u a
e n i m l at i na m u l t i s v o c i b u s m u l t i s q u e s i g n i f i c a t i o n i b u s , a m a j o r i b u s accept is ,
p e r p e t u o i m m u t a t a p e r s t a r e d e b e t e t in h i s t a n t u m r e b u s q u a e in a r t i b u s ,
d i s c i p l i n i s r e c e n t i b u s q u e i n v e n t i s n o v a n t u r , p r u d e n t e r n o v i s a u g e r i e t di t a r i
v o c i b u s p o t e s t et d e b e t . Q u o d s a n e v el p r i s c i s t e m p o r i b u s f a c t u m est, u t
s u p r a d i x i m u s , et c u m c h r i s t i a n a p r o d i i t religio — q u a e s u a d o c t r i n a , d i v i n i s
institutis sacrisque ritibus h a u d p a u c a s in l i n g u a m l a t i n a m n o v a s i n v e x i t
n o t i o n e s et v o c e s — , e t t o t o m e d i o a e vo e x b a r b a r i s g e n t i b u s m u l t a s u n t
recepta verb a a latinitate n o n parum aberrantia p r a e s e r t i m in n o m i n i b u s
p r o p r i i s ac vel in aliis q u a e q u o d a m t a n t u m s u n t col ore l a t i n o i n t i n c t a .

R em ipsam perpendam us

Q u o d si e x h i s q u a e d i x i m u s a d re m i p s a m c o n s i d e r a n d a m a c c e d i m u s ,
q u a m d o c t i s s i m u s v i r J. I j s e w i j n s u a a t t i g i t e p i s t u l a , n o n i n f i ti or p e r o b s c u r a m
e t difficilem v el p e r i t i s s i m i s v i r i s h a n c a p p a r e r e q u a e s t i o n e m , q u a m , si s o l ­
vere n e q u im u s , n o n n ih il saltem illustrare c u rem us.
1. A r g u m e n t a q u a e 9 u n t a cl. v i r o J o s e p h o I j s e w i j n in m e d i u m p r o l a t a
n o n s u n t a s p e rn a n d a , sed suo p o n d e re consideranda et p ensand a.
2. Q u i de h a c re n u p e r s c r i p s e r u n t e t q u a s i p r a e c e p t a c o n d i d e r u n t
( S p r i n g h e t t i , Egger , Bacci, G . P a c i t t i. . .) id a s s e q u i c o n a t i s u n t u t l i n g u a l a t i ­
na n o n ta n t u m su a indole s u o q u e colore pura et integra in scribendo
s e r v e t u r , s e d e t i a m n e n i m i a n o v a t o r u m v e r b o r u m cop ia a u t ex aliis l i n g u i s
d e s u m p t o r u m foedetur; q u i b u s clarissimis viris c o n s e n tire d eb e m u s.
3. Id t a m e n e s s e r e t i n e n d u m , s e r m o n e m n o s t r u m l a t i n u m p a u c i s n o v i s
verbis n o n adeo co m m aculari q u a m si s y n t a x i m , d i c e n d i c ol o r e m , t e x t u m
ip su m orationis to tam q u e ip s iu s linguae indolem negligamus; h anc praecipue
latinitatis n a tu ra m s u m m o stud io serv an d am curem us.
4. V o c e s illae, q u a e n o v a m e t p r o p r i a m s i g n i f i c a n t n o t i o n e m n o v o
v e r b o e x p r i m i d e b e n t ( i n q u i b u s m e m o r a r i o p o r t e t cafeum, chocolatam, taba-
cum, gasum-gasium, anilinam, liram, doliare -is, aureum florinum, pesetam, platinum,
blendam, cobaltum, zincurn, volframium, c e t e ra q u a m p l u r i m a ) . H a e t a m e n voce s
r e s s i g n i f i c a n t s u a n a t u r a p r o p r i a s , s i n g u l a r e s et fere R o m a n i s p r o r s u s i n c o g
n i t as . I n aliis e f f i n g e n d i s d u b i u m er it et i n t e r d o c t o s d i s c e p t a t i o : u t jungla,

6. E. L o r e n z o , E l anglicism o en la E spaña de hoy, A rbor, 32 ( 1955J, 2 6 2 - 2 7 4 .


208 ) M . “ M i r , C. M. F.

Monsones, banana: q u a s m e m o r a t doct or Ijsewijn (cfr. Palaestra Latina, 29,


1959, 160).
5. N o n certe infitior recent iores l i nguas m u l t a s u s u r p a r e voces q ua e
ab aliis l inguis d e s u m u n t u r , ut l a u d a t u s d o ct o r Ij sewijn (ibidem) m o n u i t
l u c u l e n t i s q u e c o m m o n s t r a v i t e xe mpl is . A t haec est q u i d e m ratio facilior et
c o m m o d i o r res e x p r i m e n d i , sed c um s a e p e n u m e r o haec verba c u m indole
l i n guae latinae non c o n v e n i a n t , t ot exteris v e r bi s l atine male co nf ormat is ,
ipsam c o m m a c u l a b u n t l inguam. R o m an i en im licet mul ta a Gra eci s al ii sque
ci vi t at i bu s ac cepi ss en t vocabula, t a m en p lura ex ipsa lingua d e d u ce re c u r a r u n t ,
ut m u l to t i e ns P l a ut u s , Ci cero 7 al iique f ecer unt. S e q u a m u r igitur C i ce ro ne m
qui mu l ta s i n n o v a v i t voces, et notionem seu rei sensum quoad perfectius potuit ex
graeco in latinum convertit 8. In q u o nos m a x i m e elaborare d e b e m u s ut res novas
ex ipsa rei significatione nominemus ut in aliis s ae pi ss ime fit l inguis. Q u a m et
no s s e r v e m u s n o r m a m , u t e. gr. in voce film latine r e d d en da , e j u s q u e s e n s u m
in lat inam vo ce m pelliculam t ra n s f e r a mu s .
6. N e q u e illam n e g a b o difficultatem in v e r t e n d a voce »radar», q u a m
q u i d a m ut l i quido p l a n e q u e i nt el legerent ur, n o n d u b i t a r u n t in l a t i n u m
v e r b u m radar, -aris (radarium, ii) t ransferre. C l a r i s s i m u s t a m en vi r C. Egger 9
eam vocem in C o n g re s s u A v e n n i c o i m pr obav it ; co nt ra , in eodem coetu G.
Pacitti in l at ini ta te m i n du ci vol ui t; q u a m q u a m d e i n d e ne illud s e n t e n t i a r u m
d i sc r i m e n app arer et , ab actis c o n g r e s s u s n o v u m v o c a b u l u m est d e l e t u m .
A t t a m e n h a n c in illis c o m p u t a r e licet voce m q u a e vere t echni cae dici et
h ab er i d e b e n t : ita mul ti c en sent , q u i b u s c u m et r.os, ex ipsa rei n o m i n a n d a e
difficultate, facile c o n s e n t i e m u s .

J. M.* M i r , C. M. F.

7. Cfr. G. D evoto, Storia della lingua di Roma, Bologna, 1944, pg. 127 et 144 S9q.; et s c r i p ­
t ores s u p r a m e m o r a t o s .
8. Cfr. de fin., et R. Foncelet, u t s u p r a ( s u b n. 4).
9. Cfr. Palaestra Latina, 39 ( 1959) 99.
L U C R E T I A N A 1959

LIBER 5, 3 1 2 « d e n i q u e n o n m o n i m e n t a v i r u m d i l a ps a v i d e m u s ,
quae crepero poro n i h i lu m q u e senescere credas».
P o s t q u a m ex n u t i l i s v o c a b u l i s ( 3 1 2 ) rect e «c r epe r o poro* i n t e g r a m l ec­
t i o n e m r e s ti t ui , n u n c e t i a m tnihilumque» negationem optimam ad v e r b u m
« s e n e s c e r e » t r a h e n d a m e s s e a r b i t r o r ; n a m ex l it ter is s e n s u c a s s i s «s i bi cu m-
q u e » faci lius id « n i h i l u m q u e » r e s t i t u i p o t e s t ; « n i h i l u m q u e » si gni fi cat ¡irjíév
■«vel o m n i n o n o n »
5, 6 7 2 nec n i m i s i nc e r t o . . . t e m p o r e
ita s c r i b i d e b e t « ni m i s » p r o c o d i c u m e r r o r e « m i n u s » ; p r a e t e r e a p o n e n ­
d u m est ad jectiv u m « i n ce r t o » eadem r a t i o n e a t q u e in v e r s u 5, 6 7 6 «non
nim is incertis in partibus a n ni» .
5, 6 9 2 « a n n u m sol i n q u o c o n f u d i t t e m p o r a s e r p e n s . . . »
p r o c o d i c u m v e r b o « c o n t u d i t » s i m p l i c i m u t a t i o n e recta ratio e x s t i t i t
« c o n f u d i t » ; h o c v e r b u m e s t p e r f e c t u m loco a or is t i g n o m i c i G r a e c i «confudit»
s i g n i f i c at i d e m a t q u e « c o n j u n g e r e s o le t» ; l i t t e r a s t et / i n t e r se m u t u a r i notis­
s i m u m est .
5, 7 4 7 « r o d i t H i e m s ; s e q u i t u r c r e p i t a n s h a n c d e n t i b u s A l g u s » .
p o s t v e r s u m 7 4 6 « r i g o r e m * i n t e r p u n g e n d u m est; s e n t e n t i a v e r b i a d f e r t
d u o objecta «nives* et «rigorem» h ab e n tis term inata; codices versus 747
e x h i b e n t «redit * q u o d falso s c r i p t u m e s t p r o « r o d i t » ; in fine vs. 7 4 7 « Al gu s»
m aju scu la littera A pariter a tq u e «Hiems» ut persona s crib e n d u m est. «Al­
g us » u t « v u l g us » f o r m a t u r e t s u b j e c t u m est .
5, 8 0 5 t u m s ibi t e r r a d e d i t p r i m u m m o r t a l i a s aecl a.
terra igitur procreavit h o m in e s ; c o n s e n ta n e u m est terram ut almam m a­
t r e m s ibi i p s i h o s h o m i n e s t u l is s e, n o n M e m m i o ; p r o p t e r e a «sibi» s c r i b a t u r
o p o r t e t , n o n ti bi.
5, 8 8 8 « t u m d e m u m p u e r i l i a e v o floreta J u v e n t a s efficit. .»
v o x « J u v e n t a s * m a j u s c u l a l i tt er a J r e d d e n d a est, q u o d dea j u v e n t u t i s
e x p r i m i t u r ; h a e c dea efficit ( n o n «officit») «floreta»; c o d ic e s s c r i p s e r u n t «flo-
renta»; sed « fl o r e t u m » e s t f o r m a v er b i, q u o d «flores» significat; «efficit»
r ect e s o n a t ; l itt er ae e n i m te» et «a» (E et O ) s a e p i s s i m e m u t u a n t u r ; «flore­
t u m » l e g i t u r i n T h e s a u r o l i n g u a e l at i na e.
5, 9 4 4 : «mi seri s m o r t a l i b u s apta»:
p o n e n d u m e s t «apt a» p ro falso illo «ampla» c o d i c u m ; n a m h a e c v o x
« am pl o » ( 9 4 4 ) i d e m v u l t ac « m ul ta » ( 94 3) ; at « mu lt a» et «ampla» est t a u t o -
t o lo gi a; n o n a u t e m n e c e s s a r i u m er a t ( 9 4 4 ) m u l t i t u d i n e m p a b u l o r u m vel ci ­
b o r u m e x h i b e r e ; s e d q u a l i t a s p a b u l o r u m , d u r i t i e s c i b o r u m i n d i c a n d a erat.
210 A em ilius Orth

qu ae vere mi sera et miseris mo rt al i bu s apta erat; illud «apta» vel per ironi am
d i ct um est (ge rmani ce = gut genug); er r or c o di cu m ( « a m p l a ») ita o r t u s v i d e t u r
esse: pri mo recte «apta» e x a r a t u m , d e i n d e falso «apia» (l pro t) a d h i b i t u m ,
u n d e «apia» in «ampla» injuria per ven it .
5, 951 codi ces r e p e t u n t ex fine a n t e c e d e n t i s ver siculi «umida sa xa » (950),
q u o d n ul l o mo d o 951 iterari debe bat ; p e r s p i c u u m certe est «umi da saxa» n o n
esse miracula n e q u e d i v i n a , q u a p r o p t e r n i h i l erat, c ur illa v ana « um ida saxa»
bis s c r i b e r e n t u r ; tales r e pet i ti ones e a r u n d e m v o c u m in v e r s i b u s c ont i gu is
s ae p iu s in c a r m i n e Lucretii o b s e r v a n t u r , id q u o d d o c u m e n t o est t e x t u m illius
poetae no n paucis locis m i s e rr i m e d e s c r i p t u m esse; pro falsa s cr ip ti one 951
p r o p o n e r e velim: «livida s tagna»; n a m «livida» p e r b e n e pro «umido» p r o p t e r
l i tt e r a r u m s i m i l i t u d i n e m collocari potest: Ve r gi li us et Seneca «livida» ( u t
c ol ore m a q ua e ) a d h i b e n t ; et «stagna» in C i c er on i s v e r s i b u s i n v e n i t u r ; ad
e x t r e m u m ergo 5. 951 s cr i b a t u r opor t et : «livida s tagna*.
5, 1010: «v er gebant , n u n c d a n t aliis s ol l er ti us opso».
H o m i n e s q u i p ri o ri b us t e m p o r i b u s s at is i m p r u d e n t e r v e n e n o ad n e c a n ­
d u m u t e b a n t u r , post ea «opso* ( = c i b o ) id a d m i s c e b a n t , u t h o m i n e s de m e ­
dio t ol lerent ; c u m in s u pe r io r e v e r s u «ipsi» l eger et ur , scriba v. 1010 q u o q u e
«ipsi» per i ns ci tia m p o s u i t pro recta forma «opso» ex Gra eca voce o^ov c a p ­
ta; «opso» male s c r i p t u m ( = C P S C ) a d illud «ipsi» scr ibam i n d u c e r e p ot u i t .
5, 1179: « f o r t u n i s q u e ideo l onge p r a e st a r e p ro b a b a n t » ;
in e x t r e mo v e r su (1179) «pro ba ban t» s cr ips i pro c o d i c u m errore« p u ­
t ab a n t » ; n a m ho c « pu t ab an t » falso ex v e r s u s 117 8 fine r e p e t i t u m est; saepe
e ni m in Lucretii c a r m i n e d u o voca bul a e j u s d e m formae in fine d u o r u m v e r ­
s u u m sese e x c i p i e n t i u m iterata d e m o n s t r a n t s in e d u b i o alteram vocem e r r o ­
n e a m esse; q u a m o b r e m s e c u n d u m illud « put aba nt » (1179) in «probabant »
m u t a n d u m erat, q u a e vox ( « p ro b a r e » ) decies a p u d L u c r et i um legitur; po st
pri us « p u t ab an t * (1178) p o n e n d u m erat v e r b u m m u l to forti us, qu ia c o n ­
j u n c t i o n e («ideo qu od» ) d e m o n s t r a t i o q u a e d a m et a r g u m e n t a t i o i n d u c i t u r , ad
q u a m v e r b u m «prob abant » o p t i m e q u ad r a t .
5, 1189 ita e m e n d e t u r n ec es se est:
«per cael um volvi q u ia N o c t i l u c a v i d et u r,
1 1 9 0 luba Dies et N o x et N o c t i s signa severa...
Pri us falso l eg eb a tu r 5, 1 18 9 «quia n o x et l u n a v i d e t u r » ; scriba n o n
j am i llud n o m e n «Noctiluca» ( = l un a) int el lexi t et ita s p o n t e sua m ut a vi t :
ex syllaba N O C fecit N O X ; ex s yl l ab a T I fecit E T; ex forma L V C A fecit
L V N A ; sed «noctiluca» (== luda) r ect issi me hoc loco se habet, ut patet ex
his locis: cf. L a e v i u s fr. 26 ( Bae hren s). V a r r o , Men. 292. de Ung. lat. 5, 68.
6, 79. H o r a t i u s , carm. 4, 6, 38. A e v i e n u s , O r a 429. M a c r o b i u s , Sat. 3, 8, 3.
S t o l z - S c h m a l z Lateinische Grammatik (5. Aufl. 1928) pg. 204, 4. G. W i s s o -
w a : Religion und Kultus der Roemer (2 Aufl. M u e n c h e n 1912) 316.
Lucre tiana 1959 211

5, 1 1 9 0 a u t e m «l uba Di es» d e n i q u e r e s t i t u e n d u m e s t e x falsa v o ce « l u ­


n a » ; n a m l i tt e r a e u t r i u s q u e v o c a b u l i ( l u b a et l u n a ) p r o p e e a e d e m c o g n o s c u n ­
t u r e t facile c o n f u n d u n t u r ; l u b a (e G r a e c a v oc e LoißVj) s i gni fi cat «fl uent a r a ­
d i o r u m diei». D i e s e s t d i v i n i t a s s i c u t N o x . D i e s e s t h o c loco p r i s c u s g e n i t i v u s .
5, 1 1 9 2 n u b i l a , sulci, i m b r e s . . .
«sul ci » s u n t i g n e s m e t e o r o r u m , q u a e v o x o p t i m e q u a d r a t ad e n u m e r a ­
t i o n e m n a t u r a r u m i n f e r i o r u m ; v o c e m «sol» a u t e m s i d u s a l t i s s i m u m i n t e r h as
r e s i n j u c u n d a s , u t s u n t « n u b i l a , n i x, f u l m i n a » , col locari e r r a t u m est.
5, 1 1 9 3 i ta e m e n d a n d u m est: « p a v i d i f r e m i t u s * p r o falso « ra pi di f r e m i ­
t u s » ; m i n i m e d e c e l e r i t a t e vel r a p i d i t a t e f r e m i t u s h o c loco a g i t u r , s ed d e
e ff ec tu f r e m i t u s ; d e s c r i b i t u r , q u o m o d o h o m i n e s f r e m i t i b u s p a v i d i ac t i m i d i
fiant; « po et ae e n i m e s t h o c loco p a v o r e s h o m i n u m o sten dere et exponere,
u n d e h u j u s m o d i e x s is tan t pavores, «pavidi» (5, 1 1 9 3 ) e o d e m s e n s u a c ti v o
u s u r p a t u r a t q u e j a m 2, 4 4 - 4 5 « r e l i g i o n e s p a v i d a e » ; « p a v i d i » (5, 1 1 9 3 ) e t i a m
p r o p t e r « m u r m u r a m a g n a m i n a r u m * s c r i b e n d u m est, q u i a illae « m i n ae * j am
f r e m i t i b u s i n c i p i u n t u r ; s c r i b a d e n i q u e falsa l i tt er a R in p r i m o v e r s u p o s it a
fa ls o « ra p id i » p r o v e r o «p a v id i» locavi t; cf. O v id . Fas ti 1, 16. St a tiu s , The­
bais 5, 5 6 7 .
5, 1 3 8 6 . . . «refert a*
l ectio et s c r i p t i o difficilior «refert a* (sc. t i bi a) p r o illo t r a d i t o «reperta»
in t e x t u p o n e n d a es t, q u a e si c e x p l i c a t u r : t ibia p e r a v ia n e m o r a , p e r s i l v a s
s a l t u s q u e , p e r loca d e s e r t a p a s t o r u m p l e n e fit efficax: i n illis e n i m p a r t i b u s
n a t u r a e t ibi a a d m a x i m u m e f f e c t u m p e r v e n i t ; q u a m o b r e m «referta* t ibia
v o c a t u r (après avoir développé pleinement sa force et son effet); q u a s i f o r m a d e p o ­
n e n s s e n s u r e fl ex i vo affecta est.
5, 1 3 9 1 « c u m s a t i a t e cibi; vatum s u n t o m n i a c or d i ».
«vatum* s crib e n d u m est pro vanis vocibus «nam tum *; «vates* a u t e m
e s t ille, q u i c a n i t ; cf, C icero , De Divin. 1, 50, 1 1 4 « f a u n i v a t e s q u e c a n e b a n t * ;
De Divin. 1, 50, 1 1 5 « s i m i l i t e r M a r c i u s et P u b l i c i u s v a t e s c e c i n i s s e d i c u n ­
t u r » ; cf. v e r s u s a n t e 1 39 1 , u b i 1 3 8 0 « c a n t u * , 1 3 8 5 « c a n e n t u m * , 1406 «can­
t u s * l eg i tu r.

LIBER 6 6, 4 9 « q u a e f u e r i n t , s i n t p l a c a t o c o n v e r s a p a v o r e . . .
co d i c e s s c r i p s e r u n t «favore» ( F A V O R E ) , q u o d s i m p l i c i t e r in r e c t a m for­
m a m « pavo re* c o r r i g i p o t e s t ; n a m « pa vo r» s t a t u m inquietum significat, q u i
p a c a n d u s est; l i t t e r a m P i a c i l e in P ( a v o r e ) m u t a r i m a n i f e s t u m est.
6, 131 «s ae pe ita d a t pavidum s o n i t u m d i s p l o s a r e p e n t e » .
p r o « p a r v u m » v e r i s i m i l i t e r « p a v i d u m » p o n i d e b e t , q u o d c u m «ita» c o n ­
f u n d e n d u m e s t «ita p a v i d u m s o n i t u m » ; c u m v e n s i c u l a p a r v a s o n i t u m pavi­
d u m facit, res m e m o r a t u d i g n a e s t .
6, 201 « s e m i n a c o n v o l v u n t in n u b i b u s a t q u e ita c o g u n t . . . » .
212 Aem ilius Orth

i ntra n u b e s s e m i n a «ignis col l ig un tu r, ergo «in n u b i b u s » ; pr a ep o si ti o


«in» per h a p l o g r a p h i a m post s yl lab am finalem «-unt» ( c o n v o l v u n t ) vel ant e
«nu-» ( n u b i b u s ) omi ssa est.
6, 218 «terrore E T Q U E s o n i s fulgit n u l l o q u e t u m u l t u » .
«etque» pro «et» c o di c um scr ips i r ati one formae Graecae xat te habi ta,
q u ae a p u d H o m e r u m in Iliade 9, 159, et 10, 2 2 4 occurri t ad m e t r u m s u p ­
p l e n d u m , c f . F r a n z P a s s o w : griechischen Sprache (Leipzig 1857) s u b voce te
(pg. 1838).
6, 223: Prae te r i ct us et signa va po r e i nus t a f u lm in a etiam ho c efficiunt,
ut tsemel» (id est: u no ictu a tq ue t en ore nec p e d e t e m p t i m nec s e ns i m ) tecta
d o m o r u m accendat.
Ita l acuna v e r s u s illo «semel» s u p p l e t o recte c o m p l e t u r .
6, 4 9 0 «tam mag ni s modulis t e m p e s t a s a t q ue t enebrae...»
h o c loco a g i t u r de i m m e n s i s m o l i b u s n u b i u m ; c o d i c u m lectio «montis»
mut il at a est ex «modulis»; haec vox i dem ac «modus » significat q u a n t i t a t e m
vel a m b i t u m .
6, 555 «ut vas internum n o n q u i t constare...»
« i n t e rn u m» significat hoc loco eam rem, q u a e vase ipso c o n t i n e t u r , et
i d em respicit, q u o d «intus» v e r s u 6, 5 5 6 in fine indicat; codices e x h i b e n t
s o l u m p ar te m «inter», syl laba « num » p er h a p l o g r a p h i a m ant e «non» excidit.
6, 7 5 5 «sed n a t u r a loci hi c o p u s efficit ipsa su apt e»
ad h i a t u m e v i t a n d u m «hic» addi di , q u o d q ua si p er h ap l o g r a p h i a m post
«loci» periise potest; «hic» idem val et a t q u e «hoc loco».
6, 76 2 «Puteoli» t e m p o r i b u s Lucretii m u l t o majoris m o m e n t i f u e r u n t
q u a m a li oqu in n o t u m est. Cicero C u m i s p rop e P ute ol os p r a e d i u m C u m a n u m
possi debat ; Puteol is di vi ti ss imi mercat ores h a b i t a b a n t , q u i ex c ommer ci o n a ­
v i u m or i e n t a l i um o p u l e n t i facti et i am s e na to r es r o m a n o s p e r m o v e r e p o t e ­
rant, ut res politicas aliter d iri gerent ; de villis C i c e r o n i a n i s egit O . E. S c h m i d t ,
Ciceros Vi l len ( N e u e J a h r b ü c h e r vo n J o h a n n e s Ilberg; vol. 3 (1899) 486-
489).
6, 9 83 «... et ha be r e s u a m f o r t u n a m q u a e q u e v ia sq u e» .
po st v e r s u m 6, 9 8 2 ubi jam vo x «natura» a d h i b i t a est, v e r is i mi ll i mu m
est «fortunam» (983) e x a r a t u m p r im o esse, q u o d l ib ra ri u s n on i n tel le gen s
ejecit, pro q u o i t e r u m « na tur a m» p o s ui t ; f or t un a vero idem fere ac n a t ur a
valet; poeta a u t em vocabula variare solebat.
6, 1127: « h o m i n u m in p as tu s. .. ».
praeposi ti o «in» pos t vocem « h o mi n u m » h a p l o g r a p h i ä (M = I N) periit;
ut 6, 1126 «fruges per sidi t in ipsas», ita (p ers id it ) *in p as tus ... ci bat us que »
(pestilitas).
6, 1156 «at que ani mi torpebant vires totius, omne...»
codices s c r i b u n t «animi pror sum. .. »; ubi «pro rsum» nihil valet; p r o p o ­
no «t orpeba nt », c uj us s u b j e c t u m «vires» ( to t iu s an imi ) est; «totius* in pri ma
Lucre tiana 1959 213

syllaba metri causa accen tum accipere debet; «torpebant» respondet verbo
versus s eq u e n tis (1157) «languebat».
6, 1 2 4 9 h o c i n o d o s c r i b a t u r o p o r t e t : «in t e c t u m m a e r o r e d a b a n t u r » . C o ­
di ce s p r a e b e n t h o c « i n i e c t u m » ; «tectum» s t a t p ro edomum»; A t h e n i e n s e s (6,
1 2 4 8 ) « r e d i b a n t » (id est: «lacrimis lassi l u c t u q u e » incipiebant a sepultura
s o c i o r u m fa mi li ae p e s t e d e f u n c t o r u m d o m u m r e d i r e ac p o s t r e m o a d d o m u m
p e r v e n e r u n t et in t e c t u m ( = d o m u m ) se c o n t u l e r u n t ( = « d a b a n t u r » ) ; o b j e c ­
t u m c o m m u n e ( = a m x o i v o ö ) a d v e r b a « re d ib a nt » et « d a b a n t u r » es t tectum
( = d o m u m ) . 6, 1 2 4 9 « b o n a m p a r t e m » v u l g o d i c t u m s i gn i fi ca t i d e m ac « m u l ­
tu s» vel « m a g n u s » p e r t i n e n s ad « m a e r o r e » ; ita « m a g n o m a e r o r e » affecti
A t h e n i e n s e s d o m u m redibant.
6, 1 2 5 9 : * aegror» (is in u r b e m ) s c r i b e n d u m e s t p r o « m a e r o r » ; n a m a gr i ­
colae n o n m i n i m a m p a r t e m p e s t i s ex agr is in u r b e m A t h e n a s p o r t a v e r u n t ;
co di ci s s c r i b a m a g i s t r i s t i t i a m et m a e r o r e m r ur i d e g e n t i u m respiciebat; sed
h o m i n e s r u s t i c i n o n t am m o l l i b u s a n i m i s es se s o l e n t , u t m a e r e a n t ; e t ia m a b
i s t i s ag r ic o li s (a p a r t e A t t i c a e ) p e s t i s A t h e n a s i n v e c t a est.
6, 1281 « q u i s q u e s u u m proprium prorepens m a e s t u s h u m a b a t » .
h ic v e r s u s l a c u n o s u s h o c m o d o s u p p l e n d u s est, u t e q u i d e m reor: « p r o ­
pri us» e s t ille q u i a d f a mi l ia m i p s a m p e r t i n e t ; « p r o r e p e n s » i n d i c a t m o d u m
laboriosissime itandi; «proprium» per h aplo g raph iam ante «prorepens» om is­
s u m es t.
6, 1 2 8 2 « m u l t a q u e sors s u b i t a e t p a u p e r t a s h o r r i d a s u as i t » .
«sors» idem indicat atq u e « t yc h e » , q u a e i n o p i n a t a ( = s u b i t a ) A t h e ­
n i e n s e s o c c u p a v i t ; «multa» c o n j u n g e n d u m e s t c u m illo « horr ida »; er go n o n
« p a u p e r t a s h o r r i d a » t a m q u a m u n i t a s acci pi d e b e t ; i m m o «sors» et « p a u p e r ­
tas» u n o t e m p o r e s u b i t o e x o r t a u r b e m i n f e l i c e m A t h e n a s i n v a s e r u n t et m u l ­
ta c o n s i l i a h o r r i d a c i v i b u s d e d e r u n t .

Primis libris quae sequuntur notae addantur oportet:


1, 3 2 5 : n e c poro q u a e c u m q u e a e v o m a c i e q u e s e n e s c u n t . . .
n u l l u s o c u l u s p o t e s t ea, q u a e c u m q u e poro, a e v o m a c i e q u e s e n e s c u n t . . .
id est: res q u a e p o r o = duritie, aevo = l o n g o t e m p o r e , maci e = s i c c it at e
senescunt...
e t i a m «p oru s» i g i t u r e s t u n a e x t r i b u s c a u s i s , c u r res s e n e s c a n t .
3, 105: s a e p e i t a q u e in p r o m p t u est c o r p u s , q u o d c e r n i t u r , a e g r u m . . .
« c or pu s. . . a e g r u m » j a m c o d i c e s r ect e s c r i p s e r u n t ; d e i n d e a d d a t u r o p o r ­
t et «est» p o s t « p r o m p t u » , q u a e c o p u l a o b l i v i o n e o m i s s a v i d e t u r ; s e n s u s est
hi c: s a e p e c o r p u s , q u o d c e r n i t u r , in p r o m p t u ( = « ev i d en t e r » ) a e g r u m est...
A emilius [E m il] O rth
MINOIS AEMULUS'

AD PETRUM BRUNO
amicum jucundissim um peritissim um Latinitatis

Quae mihi jam lepidus narrasti, haec, candide, versu


cum fictis studui mixta referre jocans
Accipe quod B atavus cum ulatum laude remisit
atque tuum nomen carmen habere sinas.

M essanae, a. d. X K al. Jul. a. M C M L V I I

« Po st qua m, Flacce, t u a m m u s a m de mo re p e d e s t r e m
et q ua e , Lucreti, n u l l u m per it ura per a e v u m
co ns cr ip si st i olim c o n t i n g e n s c unc ta lepore
O e d i p o d i s q u e m a l u m e r r or em l u c t u s q u e t r e m e n d o s
perlegi p u e ri s (ussi que ediscere, lance
q u i p uer os docta p e n s e m mo do j udi ci s i n s ta r
electus, s u b i t o m a g n u s mod o factus et acer
en a d s u m t a n d e m q u e al iq ui d p u t o r esse. Ma gi s te r
ille ego, q u e m n u p e r p u e r u m q u a n d o q u e caterva
m o r d e b a t l i mi s qu e oculis s p ec ta re s o leb an t
saepe as in in a t r i b u s m a t r e s q u e p at re s q u e , v e r e n t u r
me mat res p a t r e s q u e ipsi p u e r i q u e torosi.
Rex factus vi deor, Mi no is et a e mu l u s , etsi
o r n a to ni tidi s careo d i a d e m a t e g em m i s
et cauda, Da n te s q u a d i r u m effinxit in O r c o
d i ce nt e m a r b it ri u m. N o n me q u o poplite, at hercle
q u o n as o i ncedam, q u a fronte o c ul i sq ue c o m i s q u e
i ns i gn is c e r t a n t o m n e s i n q u i r e r e et o p t a n t
n os s e locum degi in q u o pri mae t emp or a vitae,
t u m q u a in u r be o p er a m s t u d i i s n ava re l i br is qu e
fas fuerit, n u m m a g n o r u m bel l iq ue d o m i q u e
u t ar amicitia, q uei s nat is co nj uge amicis ..
Q u i d sim, q u i d fuerim, q u e i s vitae m o r i b u s o m n e s
noveritis, q u a m q u a m claro n o n lintea v u l t u m ,
d u m t ur ba i n t e n t i s oculis res inclita spectat,

1. Au c t or i , q u o d hoc c a r me n , i n C e r t a m i n e H o e u f f t i a n o m a g n a l au d e o r n a t u m , hic r u r ­
s u s ut e d e r e t u r l i b e n t e r pe r mi s e r i t , m a x i m a s g r a t i as a g i m u s et r e f e r i mu s
M in o is A e m u lu s

o s t e n d e r e m e u m p e r f u s u m l u m i n e et ar te
n u l l a q u e c o n j u g i i s u m a u s u s p e r f r i n g e r e v i n cl a ».
P e t r u s id a j eb a t t u m i d u s , f r o n t e m q u e c a p u t q u e ,
u n u s u b i a t q u e a l t e r t a n t a d e ca e de c a p il l u s
perstabat, co llum qu e m adentia tergere aperto
l i nt eo lo f e s s u s r a d i i s a e s t u q u e p a r a b a t .
« Mi q u o q u e ( t u m m e d i t a n s o b t u t u h a e c d i c er e fixo
ille v i d e b a t u r ) , q u o n d a m u t tibi, forti s a g e n d i s
et c a u s i s p r a e c l a r e P h i l i p p e , d o m u n c u l a d i s t a t .
A t t u n o n s e r vi s , c u r r u m a n n i s q u e c ar er es ,
qui risus c u p i d u s Vultejo n o m in e M enae
p r a e d i o l u m d e d e r i s . . . Q u a m q u a m n o n ille relictis
m a l u i t ad v i t a m c u n c t i s r e m e a r e p r i o r e m ?
Mi t a m e n h e u n u l l u s M a e c e n a s , u t tibi, Flacce,
p a r v u m h o r t u m . . . M a e c e n a t u m g e n u s i llud in u m b r a s
o m n e ruit peragra tqu e A cherusia templa beatum ».
« Eug e ( i m p r o v i s a q u i d a m t u m voce), p ro f e s s or !
J a m p r i d e m o p t a b a m te v is ere , d o c t e , v a l e n t e m
et t e c u m a l l o q u i i s h o r a m p r o d u c e r e , t e m p u s
u t r e v o c a r e f or e t fas, q u o te a e t e r n a m a g i s t r o
v a t u m o p e r a e d i d i c i . M u l t u m u t j a m f l u x e r i t aevi,
ast idem vigor atqu e eadem faci es tibi...» M u l t a
h i n c , p e r p a u c a illinc: r e d e u n d i n a m q u e v i d e b a t
e s s e h o r a m d u l c e s q u e La r es i p s a m q u e v oc a re .
Ille t a m e n : ce le res a n n o s a b i i s s e s i b i q u e
p e r g r a n d e m n a t u c u r a e esse, Urgere pericla,
t u m s at is a t q u e s u p e r p u e r u m s t u d u i s s e L a t i n i s
e t G r a ec i s; s e d m u l t a e ss e h e r c l e s p o n d e r a r e r u m ;
q ui p atre m totiens s e rv a n t, cau tibu s hirtis
e r i p i a t n a t u m ; se g r a t o p e c t o r e s a n c t u m
doctoris se r v a tu ru m per tem p o ra v u ltu m .
Discessere. Petrus veteres m odo visere alum nos
m e n t e a b i e n s , m o d o se d e f e c t u m c r i n i b u s a t q u e
t e n d e r e a d e x t r e m u m v i t a e p e r s e n t i t et h a e s i t .
A s t ubi m em bra d o m u m defessus ven it eique
c a r a d a p e s c o n j u n x a p p o n e r e ri te p a r a b a t ,
v i d i t l i t t e r u l a s a ll at as n u p e r a d u r b e m
m u l t a s h a s q u e m a n u a t q u e o cu l is i n q u i r e r e co epi t.
« U t me q u i s q u e pet it , r og a t u t me q u i s q u e ! D i e b u s
m e n u l l u s , v i d e o , hi s f a c t u s j am n o t i o r . Eja:
non mimis tantum , non qui armis atque veneno
fata p a r a v e r u n t aliis es t gloria; t a n d e m
Josephus M orabito

me q u o q u e t a n t i l l u m l audi s d ec o r i s q u e manebi t».


D u m d a p i b u s fr uit ur, p u l s a t u r j anu a: gi lvo
tradi ta ch art a bre vi s p e r t u r b a t corda colore,
aegroto ne c ont i ge r it q u i d torte c ub a nt i.
A t n u n c m o rd a c e s laeti doct ori s abite
p ec to ri bu s curae! C h a r t a illa n a m q u e r og a tu r
u t ferat a u x i l i u m l aba nt i n a v u s amici
filiolo. «Missis q u i n u m q u a m r e dd er e opellis
ille mi hi est a u s u s grates, mi scilicet a ud e t
ultro ferre preces nu n c! Q u o d e v e n i m u s ! Is s u m
q u i pre ci bu s valeam recto de t r a mi t e verti,
m u n u s et i n f r i n g a m del at um?». J a n u a r u r s u s
s u c c i n e u m p er t i n n i t u m p u l s a t u r et u x o r
exc ipi t et bi nas j u s s a a m p l e x a t u r amicas.
Illas des ier at q u a m d u d u m visere! A t aestu
d u m canis e caelo f ur it i n c e n d i t q u e r ui na s
a t q u e Col ossei m o le m A l b a n o s q u e r e q u i r u n t
egelidos colles cives, s e r m o n e loquaci
h or a s q u a m j u v a t i n t e r d u m p r o d u c e r e lentas!
Q u i d m i r um ? In raagno p u e r est d is cri mi ne, frater
illius, nat a est cui d e s p o n s a t a : velit si
h u i c p av i do c o n j u n x i t e r u m q u e i t e r u m q u e rogatus
ferre a n i m u m a t q u e l a b a s c e n t e m relevare...; p u e l l u m
esse p i u m, libris satis i n c u b u i s s e ; mala si
forte cadat n a t u s , p e r i t u r a m t e m p o r e p u n c t o
m at re m i psam; a v e r t a t c o n j u n x m e t u e n d a m al o r u m
et b o n u s esse velit; n i m i r u m id posse, n ihi l n a m
q u o d n o n perficiat t a m d o c t u s t a m q u e v e r e n d u s .
Ille a u d i t s e c u m q u e : «Canes S c y l l a m q u e m ar i n a m
d e vi t em an p r i u s i n c u r r a m s aeva a n t r a C h a r y b d i s ?
I n t e m e r a t a fides veri, q u a m saepe l oquaci s
f emi nae ab ore soles va c u a s vol itare per auras!
U r g e o r hi nc, t eneor, c om pe ll o r mobilis illinc:
q u o ferar?... A t rex esse volo r e g n u m q u e p u s i l l u m
en teneo: q u i d sim ipsi m o x cernet is, aselli!»
De f es su s t a n d e m ac m u l t a in c o nt ra ri a t r a c t u s
et p e r m u l t a m o v e n s , medi a se n c c t e g r a b at o
t rad id it ut p l a c i d u m ca pere t per m e m b r a s o po re m.
Sed latera h u c illuc m o rb o u t c on fect us amaro,
si b e ne lethei laticis p e r f u n d e r e t o t u m
l u m i n e se p osset , v e r t e b a t s a e p i u s a tqu e
c o n i v e n s v ac u o specie per i n a n e v ol a n t i
M i n o is A e m u lu s 217

n u n c l u d e b a t u r , n u n c s u s p e c t a b a t in u m b r a ,
Flacce, t u o s u r b e m m u r e s r e p t a r e p e t e n t e s
et r e g u m i m p e r i u m et s et a p e n d e n t i s e q u i n a
ensis fulgorem, redolent d u m vina dapesque.
T e m p u s post lo ng um som ni per devia tandem
i n g r e s s u s j am p ac e fr ui c o e p i t q u e s o p o r e
c u m d o m u s in t e n e b r i s t i n n i t u n o c t i s a c u t o
p e r c r e p u i t v o x u t l onga e r e g i o n e v o c a r e t .
Ex p er g e f a c t i s u b i t o e x s i l u e r e g r a b a t o
P e t r u s et u x o r , ut i si m a g n a i n c e n d i a toti
u t g e r e n t u r b i ac p r o p e r a r e n t m u r m u r a belli,
m a c h in u la m q u e adiere tim en ti corde m alorum
n e q u i d v oc a li c o r n u f e r r e t u r ad a u r e s .
T u n c e S a r d i n i a v o x , t a n t o n o ct i s a ba c to ,
q u a e r e r e mellifluo s o n i t u n u m rite val er et
i ps e a t q u e ù x o r a m a n s , se s ci ss e ad t a n t a s o d al e m
e v e c t u m esse, r o g a r e i l lum p r a e b e r e t ami ci
filiolo cari a u x i l i u m t a n t i q u e pet i ti
i m m e m o r e m n u m q u a m se c r e d e r e t e9se f u t u r u m ;
n e res t a n t a u m q u a m e x c i d e r e t n o m e n q u e t en el l i
in p a r v o p u e r i s i g n a r e t co di ce.. .
Cornu
v i x p o s u i t c e r t u s v e r b a e x a r a v i t in al bi s
p a u c a s ci di s: « P e t r u s n u n c r e g n a a c c e p t a r e si g n o .
N o n v i g eo p e d i b u s , s t o m a c h o b i l i q u e l abo ro ;
t u m ne n o c t e q u i d e m m u l t i s h i n c i n d e p e t i t u s
o p t a t o t a n d e m p o s s u m r e q u i e s c e r e lecto.
Q u o d p r i u s , id s t u d e o r u r s u m e ss e et D a m o c l i s e n s e m
a capite averto, c o n te n tu s vivere parvo.
S i n t b r e v e p e r t e m p u s reges alii; i p s e beati
abi ci o n o m e n , p r i u s et q u a m d o c t a c a t e r v a ,
o b v i a si m i h i for te o c c u r r e r i t , i m p ia ocell os
i m m e m o r e s alio v e r t a t s i m u l e t q u e s u p e r b a
n u m q u a m m e m i s e r u m r e g e m v i d i s s e , val er e
h a n c j u b e o et j u d e x , M i n o i s u t a e m u l u s , es se
nil a v e o a t q u e aliis t a m m u n e r a d u r a reli nquo!».

M e s s a n a e , a. M C M L V I 1 Jo se p h u s M o rabito
D u o e a d e m via m e n d i c i . . . '

— N o n e q u i d e m s u m m en d i c u s ! — Ti bi ? Et ideo exilior trabe telegra-


—Q u i d n i m e n d i c u s es? T u i gi tur phica videris.
T u r e o r u m es I m p e r a t o r , u t patet, — T e l e g r a p h u m m e u m q u o q u e est
cu m et a r g e n t u m et f emi nas et r eg ­ o m n e s q u e t rabes et fila.
n u m ti bi o b n o x i u m habeas. — Ergo t e m p o r e h iemal i facile l i gn a­
— Ha ec o m n i a mea s u n t , scisne? beris?
— Ne sc io plane; et tu? — N u m q u a m ipse lignabor, igne eni m
— H a e c o mn ia v er is si me s u n t mea. n o n indigeo. O m n i u m t r a b i u m et
Rura mea s u n t , n a m rur i si cu t v e n ­ n u n t i o r u m q ui t r a n s m i t t u n t u r me
t us vel sol q u o q u o v e r s u s di scurr o. d o m i n u m p ut o, sein'? Et e r u m esse
— Ergo e a dem mea s u n t ; ipse e n i m o m n i u m r e r u m q u a e t el eg r ap h o
in o m n e s et iam p ar te s rus peragro... d e f e r u n t u r i dem valet a t q u e toto
U t juvat horum arvorum dominum orbe potiri.
me habere! Q u a n t i f r u m e n t u m ideo — U t clare s p l e n d e t in cut e tua!
v e n u m d a bi m u s? •
¥ ¥
— Id t a n t u m m o d o t u a i n t er e st : fru Amicitiam secum /ungere non po t u e ­
m e n t u m , p ec unia.. . Sacra esto p e ­ runt. Eo i pso t e m p o r e m a t u t i n o si bi
cunia! obviam ierant in trivio prima luce

Et p e r a m p l i s q u a s i p oét ae, p a u p e r r i m i c u m t r i s t e sol s u b n u b i l u s e l u c e s c e r e t .


sane poëtae oculi s raro l u m i n e p e r fu ­ Simul ean de m att ig eru nt viam. Q ui

si s r ur a c o n t e m p l a b a t u r . T u m alter o c u l i s r aro l u m i n e p e r f u s i s c o n s p i c i e ­

ira f r eme ns; b a t , p a u l i s p e r , q u a s i de i t i n e r e d u b i ­


t a n s , c o n s t i t i t . T u m alter:
— Sacra esto pecunia! A r g e n t u m s a­
— Q u i d tibi c ont i ngi t? N e s c i s q u o
c r u m esto! H e m , te alit a n im i c e l e ­
petas?
ritas; m i h i aut em , q u a m p r i m u m
— Nesci o, n es cio plane.
pot eri s, s u b r i p i e s c r u m e n a m .
— N o n n e aberrasti?
— Me tibi al iqu id auferre? S a n e p r o ­
— N e id q u i d e m .
be q u i c q u a m h a b e r e s q u o d tibi
— N o n ergo satis intellego.
i pse furari possem!
— N i h i l int el legi s c u m vere v a g us
— T i b i s u n t pauciora.
— Ego hab e o a q ua m. n o n sis.
— Q u a m n a m i g it ur a q ua m? — Profecto, mi hi crede, v a g u s et exui
— F lumi ni s.. . Et l ucem par it er habeo. erro... si ita tibi me appell are libet.
— Lux famem n o n adi mi t. — Idne v e r u m ? Et q u o r s u m per agi s
— Mi hi q u i d em adi mi t. iter?

1. P a l c h e r r i m a fabel l a ab A n n a M a r ia G u tié r r e z N avas e x a r a t a et i n a ct i s d i u r n i s


«YA» M a t r i t i , 23, 2, 1958 i n l u c e m edita.
Duo eadem l ia mctidtct.. 219

— H u c a t q u e illuc. Alter rudi asperoque risu placidam

— U t eg o pa r it e r; v e r u m t a m e n . . . c u r pacem vespertinam turbavit. Q u a m v is


a m b o mendici, de n u l l a re t a m e n uno
hanc, non al i am, viam suscipis?
ore c o n s e n ti r e p ot era nt, q u i p p e qui ad
Q u o p a c t o t am m a t u r e rem s t a ­ strata viarum et f a m e m d i s s i m i l i iti
tuisti? nere c o nc u rr is se n t. M e n d i c i lente d u
A l t e r r isit m a x i l l a m inferiorem petu­ cebant diem: paulatim domunculae
lanter movens: 9ervorum a viis curandis, ponticuli,
— Q u ia sup ra mollem terram j u c u n ­ s i g n a , I n d i ce s v i c o r u m r e t r o m a n e b a n t .
*
dius inceditur; est enim melius * *
c o m m o d e i ter facere, n o n n e ? — S u n t n e s t r a t a v i a r u m q u o q u e tua?
— P l u r i m u m h o c n e g o t i u m calles... — S u n t v er o.
— Fortasse... — Q u o i n d i ci o pa te t?
S i m u l q u e , q u a s i i t i n e r i s collegae, e id e m
— In sol e caligas! N o n n e v i d e s , mea
v i a e se c o m m i s e r u n t . N e u t e r t a m e n d e c u m s i n t s t ra t a , u t ea p e r l u s t r a l e
alterius n om ine inquisivit Quid inter­ arbitrio meo possim non aliter
erat nom inis cum, postquam mutuo q u a m h o m o dives atrium aedium
vale d ix is se n t, alter o b v i a m a l t e r i de-
s u a r u m vel c o m a r c h u s p r a e c i p u a m
n u o itu r u s no n esset ne que i n t e r se
unquam conspecturi?... Meridie fa­
v i a m s u a e urb is ?. . . E q u i d e m mea
miliarissime inter se colloquebantur es se p r o c e r t o h ab eo .
et compellabant: — Et ego u t i q u e p e r s t r a t a d e a m b u l o .
— Q u o defigis o c u l o s ? — Ea t a m e n m i n i m e n o st i e ss e t u a .
— In has sane arbores. — N e t u q u i d e m n os t i.
Eucalipti vocantur. — Ego ita p r o r s u s , q u i a potissimum
— Q u i d mea interest?... S u n t quid em strata amo... V iden'? Me magno
arbores, nostin'? opere juvat corpus sternere h u m i
— Ego, q u o d s c ia m, e u c a l i p t o s dico. e a m q u e deosculari.
N o n n e tibi p u e r o unquam paren­ Ore pulveris pleno plenisque oculis
a m o ris surrexit, d u m a lt e r nihil in te l­
t e s v a p o r e s e u c a l i p t i per n a r e s i m ­
legere p ot era t ne illum q u i d e m m i r u m
miserunt? oc u lo ru m o b t u t u m q u o tot res delica­
— M i h i m i n i m e vero. tissime amplexabatur.
— Vah! Rem probe te n e o : t u n u n q u a m — M ad e s n e vino?
f ui s ti p u e r . M a j o r j a m n a t u o r t u s — N o n m a de o. B en e n os ti .
es; n i h i l m i r u m q u o d t am s a p i e n s Et i t e r s i l e n t i o p e r r e x e r u n t . U t e r q u e

videaris... m e n d i c u s ignave, p e d e t è m p t im via i n ­


c e d e b a t n e s c i u s q u o p a c t o i ta p r og r e
— N e m o eo m o d o n a s c i t u r .
deretur.
— N e m o ita vero! V e r u m t a m e n . . .
— E t i a m n u n c p u l v e r e os p o l l u t u m
s c i s n e q u i n a m tibi e x s t i t e r i n t p a ­
habes.
r e nt es ?. .. N i h i l , q u o d s ci am, de
— Flocci n o n facio. I m m o v e r o e t i am
m e i s c o m p e r t u m habe o. m i h i p e r p la c et .
A lter , qui raro lu m in e perfus os oculos
— Esto!
h abebat um eros desperanter contraxit.
Procul res q u a e d a m h a u d clare p r o sp i ­
— Id v e r o m e a n o n i n t e r e s t . . . F o r s i ­ ciebatur. do m u s, tem p lu m , cas tellum
tan n o n d u m sim natus. vel n e s c i o q u i d a l i u d.
220 M a ria n u s M olina, C. M . /'.

—A g e d u m , tu qui o m n i u m r e r u m es c u m arcula ar g en t o n u m m a r i i s q u e
d o m i n u s , da mihi q u i d sit illud. c ha r t i s o n u st a , ab h o m i n i b u s fre­
— P i s tr in u m! q u e n t a t a q ui et merces e m u n t et
— N o n h ab et ligna decussat a. g a r r i u n t et i n v i t a n t ad pocula!...
— N e tu q u i d e m h a be s ani mi celeri­ T u es a m e n s , i n san ab il e ca put!
t at em, c u m t am en sis h omo . Illud Q u i d de hoc g en e re v i v e n d i tibi
certe p i st r i n u m . polliceris?
— T u m i gi tur ibi n o n n i h i l e de mu s . — Q u o d et ipse i nv en i.
— T a n t u m ad e d e n d u m vivis. — Me t a n t u m i nve ni s ti , q ui tibi sane
— Si n o n ederem, vi vere non possem nulli s u m utilitati.
ne ad e d e n d u m q u i d em .. . — T e vero n u n q u a m i n v e n i . In q u o ­
— N u n c s u b t i li u s disseris... V e r u m libet viae flexu ev anes ces , q u o n i a m
e n i m v e r o te m e n d i c u m efferre neu- tu al i quo proficisceris, ego a u te m,
t i q u a m debui st i. P e s s i m u m s a n e q u a e mea s u n t , f r ue nd a d u m t a x a t
m u n u s cui est c ot ti die e d e n d u m . peto.
*
— Sed m e n d i c u m esse, n u m m u n u s ? * *
T u caput om nium stultissimum! Lu n a , frigida i n o m b r a n t e v e s p e r a , a r ­
Q u i c u m p r o b r o s a di ct a c a c h i n n o c u ­ gentea spl endebat rurisque m u r m u r a
mulasses suaviter percipiebantur. Atra aeque
— A t q u e t u, i n q u it , m e n d i c u s es, c u r n o x in a n i m o s i n c u m b e b a t me n d i c o -
ita? r u m qui s i n e f e s t i n a t i o n e via p r o g r e ­
diebantur. N o v u m ferumque consilium
— P ropt erea q u o d mihi h oc v i v en di
a b j e c t i s s i m a m a n g e b a t m e n t e m vi at o
g e n u s arridet... Sin aliter, o mni a
ris q u i s o m n i a t o r e m m e n d i c u m c o m i ­
vi dere a t q u e l u s t r ar e n o n pos s em tabatur
et fastidio t a e d i o q u e conficerer i n ­
— N o n n e te familiares des id er an t?
tra parietes t abernae. ..
— O r b u s familia dego vi tam.
— C u j u s tabernae?
— S al tem amici tui...
— Tabernae meae/
— N e amicos q u i d e m meos mei m e ­
— T u igi tur t a b e r n a m habes?
m i ni ss e credo.
— Sane q u i d e m in vico, sed a n g u s ­
— In t ab er n a i gi tu r q u i s n a m adest?
t am, s ordi dam, t aet ram, refertam
— In t a b er n a n em o.
r e bu s mi hi i n u t il i ss i mi s , p l en a m
— Et... u b i n a m clavis?
h o m i n u m q u o s n o n amo. U l t r o
— Cl av em hic m e c u m porto.
eam reli qui .
Et m e n d i c u s vi x i n t u e r i s o c i u m a u d e ­
A l t e r I t i ner i s collega s t u p e n s a l t e r u m
ba t c u j u s ocul i adeo r a r o l u m i n e p e r ­
co ns p i c i e ba t :
fusi f u l g u ra ba n t. Verum t a m facilis
— Ergo tu... es dives! factu res erat! S o m n i a t o r m e n d i c u s
— Ita. O m n i a r ur a s u n t mea et flu­ g r a c i l l i mu m , ita ut f r angi vi der e t ur ,
m e n et m o n t e s et p i s t r i n u m. . . c ol lu m habeb at ; coll um sa ne l o n gi s s i ­
m u m q u o d i n c a e l u m, i n a r bo r e s , in
— Sile, i n ep t e h om un ci o ! Ha e c te d i ­
n o c t e m p r o d u c e b a t u r . . . A t Ip9e c o n t r a
vi tem n o n efficiunt, sed illa vi del i ­ magnis praestabat vi r i b u s ; ali bi j a ­
cet taberna! T a b e r n a , pro Deus, n u a m q u a r u n d a m a e d i u m prot rivi t ut
Duo eadem vea mendici. 221

fu ra re tu r; alibi m a n i b u s suffocavit c a ­ invasit collum, q u o d tam en som niatcr


ne m. Proxi m a nocte co llu m illud l o n ­ m e n d i c u s de al t e ri us m a n i b u s s u m m a
gissimum, longissimum constringere alacritate eripuit. Mendici inter d i s ­
po ter at et tum... cerptas spicas quasi insanientes m utuo
conspexerunt. Tum vero q u i oculos
— Vide, quaeso, sub nocte rura im ­
m ir o l u m in e perfusos ha beb at, o m n ia
mensa patent. Mox vero e x via
c u m s a t i s i n t e l l e g e r e t , a d 9 c e l er a t i m e n ­
e x c e d a m , m e in s e g e t e m a b d a m et dici p e d e s u l t r o ' p r o j e c i t e l a v e m q u a m
evanescam in eaq ue recumbam... ille v e h e m e n t i s s i m e e x p e t e b a t .
* S p ic a ru m tra h o r amore, nostin '? — Eheu, te miserum!... Me p ro p ter
— Ita n o v i p r o r s u s . P l u r a p e r d i t e a m a s i s t a m e l a v e m i nt erfi cere c u p i e b a s ,
. q u o r u m t u t ib i d o m i n u s v i d e r i s . propter tabernam veterem, sordi­
Cum graviter haec dixisset, oblique d a m , s ca b ie aerumnisque confer­
i n t u i t u s est ejus lo n g is s i m u m collum.
tam, neque m ihi q u id e m invides
Minime amicus ne collega quidem,
q u o d o m n i n o s i n t me a e t r u r a et
ni hil aliud er at a t q u e d e li ru m caput...
T u m extulit manus... n o x e t l u n a et spi cae .. .
U n i u s diei so c iu s l o q u e n t e m n o n a u d i ­
— Q uid manus e xt o l l i s ? Age, abi
ebat; discesserat enim demens et
m e c ü m in s eg e t e m !
e x c r u c i a t u s s t u d i o ( I l i us t a b e r n a e i n ­
U terque m end icu s su b lu n a m clarius grediendae, in qua vinum, amicos
s p l e n d e n t e m p a r u m p e r p r o g r e s s u s es t ; pecuniamque Inv en ir et. . .
mendicos crurum tenus operiebant
sp i c a e in q u i b u s fragile alt eri us c o r ­ Somniator mendicus ubi fugientem
pus alteri miranda spica videbatur vidit, in spicis suis recubuit, su o rure
quam in p erp etu u m confringere tam contentus, sub luna et nocte sua quae
t a m facile i ps e p o t e r a t . Et c u m subito fragile c o l l u m l ev it er l a c e r a t u m mul-
m a n u s iterum extulisset, gracillimum cebat.

Latine reddidit: M arianus M olina , C. M. F.


Nos in schola latine loquimur
R E L A T I O N E S LOCI

M agister. — Q u o n i a m ea q u ae ratione et us u d i s c u n t u r a lt i us i n m e n t e
i n h a e r e n t , h odi e in p a v i m e n t o cr et o t ab u l a m g eo gr a ph i ca m H i s p a n i a e
lineis descripsi; uti, q u a n d a i n p e r e g r i n a t i o n e m q u as i per ag en tes , n u n ­
q u a m m emor ia excidat q u o m o d o relationes, q u a e d i c u n t u r loci, a d h i b e r i
oport eat .
A u s p i c e m u r igitur. T u , Felix, siste p e d i b u s in urbe Gadibus. Dic mi hi ,
ubi es?
F e l i x . — S u m j/i Hispania, nobi li g e nt e et i n g en u a , in qua n a t u s — m a x i m a s
De o g ra ti as — i m b u t u s s u m catholica religione et am or e . P e d i b u s sisto
Gadibus, q u a e ád ul teri orem R o m a n o r u m H i s p a n i a m p e r t i n u i t : est p o r t u s
mari atlant ico a bl ut u9. H a u d m u l t u m di st at u rb s H i s pa l i s q u a e Baeti
fluvio irrigatur, et si p a r u m i n d e pro c es s er is Italicae et M u n d a e m e m o ­
ra n d a s r ui na s aspicies.
M a g i s t e r . — Bene n o s t r u m Felicem! int el lego te n o n m o d o i a t i n u m s e r m o ­
nem, 9ed et, g e o gr a ph i am et hi9toriam p at ri a m o p t i m e callere. Bene est.
Sed perge al i qu at en us : exi Gadibus.
F e l i x . — Exeo, Magister, Gadibus, et vel c u r r u a u t om o bi li pat ri s mei terra
p e r v e n i o Calpem, vel e mari atlantico, p e r v e n i o in mediterraneum t r a n s i e n s
per Fretum Gaditanum. S u m i g it ur Calpe, h od ie * Gibraltar».
Hi c d uae H e r c u l i s c o l u m n a e posi tae d i c e b a n t u r : Calpe altera, Abilae
altera in a dve rs o Africae p r o m u n t u r i o . H i n c mari et viae d e n u o me c o m ­
m i tt o et t r an s ie ns Mal ac am sisto Carthagine Nova q u a m adeo R o m a n i
nobilitaverunt.
M a g i s t e r . — Bene se habet, r e qui es ce ibi p a r u m p e r . T u , A l b i n e , iter aggr e­
dere G e r u n d a u t c u m Felice co nv en ia s.
A l b i n u s . — Sist o p e d i b u s Gerundae, s u m in urbe Gerunda c u ju s g e n s n o m i n e ,
vi rt ut e, f or ti t u d i n e o b s i d i o n i b u s q u e celebrat ur. Et Gerunda exi en9 Barci-
nonem perveni o, in q ua urbe p a r en t es , me puer o, c o m m o r a t i s u n t et
p ul ch ra et j u c u n d a mihi de ea pri nci pe urbe n a r r a v e r u n t : de m o n u m e n t i s ,
de aedi bus sacris et publicis, de viridariis, de a qui s s al i en ti bu s, q u a e loca
p ublica orn ant , de a n i m al i u m vi vari is in q u i b u s et e l e p h a n t u s et ca me lu s
et leones d e t i n e b a n t u r . Sed ego, pro dolor! cum illuc re cre andi ani mi
causa q u a d a m die de ve ni ss e m, febri laboravi, qua domi et in lecto, quasi
religatus p er m a n e r e co a ct u s s u m .
N o s in schola latine loquimur

QUA
Q U A ITER FE C ISTI ?
IT E R F E C I VIA AEMILIA;
P E » GALLIAM ;
PE R O O M U M PA T R IS .
TERRA PETO G E R U N O A tl

î< /
&
&

EO IN HISPANIAM,
c»*TMA<rf>novA CARTHAGINEM NOVAM,
C O R D U B A M , »N URBEM PULCRAM.
REDEO D O M U M .D O M U M M e A M
’■ i a i ( m ) D O M U M P A T R IS -.
H A B IT O IN H IS P A N A
NUNC ERAM IN HORTO
UNDE
EX EO GADIBUS.
G A D IB U S , R U R I.O O M I, O OM O , E OOMO PATRIS,
DOMI MtA C.tN DOMO PATRI* A B URBE GAOIBUS.
GADIBUS, A B URBE NOBILI.
G A D E S NON LO N GE DI ST AN T A CALPE

M agister . — V i d e b i s , sis, p r o x i m a a e st at e, n a m a l u m n i fere o m n e s e x c u r ­


s i o n e m s ci e nt i f i c a m illuc p e r a g e r e o p t a n t .
A lbinus. — A in' vero?
M agister. — Ea est m ens.
A lbinus. — I n t e r e a e portu B a r c i n o n e n s i , s c a p h a v e c t u s m o t o r i a mari medi­
terraneo Tarraconem a p p e l l o . E s t ex v e t u s t i s H i s p a n i a e m b i b u s facile p r i n ­
c e p s . H a b e t m o e n i a q u a e c y c l o p ë a v o c a n t u r ab I be ri s f o r t a s s e e x s t r u c t a .
Ea u r b e p o t i t u s e s t a. 2 1 8 a n t e C h . n. C n . S c i p i o c u m H i s p a n i a m , b e l l u m
cum P o e n i s et H a n n i b a l e d u c t u r u s , a p p u l i t . D e i n d e caput Hispaniae
ci t er io r is e x s t i t i t m a x i m u m q u e i n c r e m e n t u m et m o m e n t u m t e m p o r i b u s
d i c i o n i s R o m a n o r u m h a b u i t , s e d e s f u i t p r o c o n s u l i s , circo, foro, basilicis
aliisque m o n u m e n t is ornata.
M agister . — T u m ihi videris Tarracone natus, a d e o illius u r b i s h i s t o r i a m
calles.
A lbinus. — M in im e vero, D n e . , s e d in p e r i c u l i s H i s t o r i a e d e eo o p p i d o
p l u r a s u m i n t e r r o g a t u s et i d eo m e n t i i n h a e s e r u n t ac p r a e t e r e a a v u n c u l u s
ex ea u r b e a d v e n i e n s m u l t a m i h i r e t t u l i t . Tarracone d ef l e c t e n s D e r t o s a m
e t n o b i l e S a g u n t i n o r u m o p p i d u m r e c o rd o r, c u j u s n o m e n et f o r t i t u d i n e m
sum m nis laudibus T. L i v iu s am p l i f i ca vi t : t a n d e m Valentiam p e r v e n i o ,
H a u d procul a Valentia i n s u l a e B al ea res d i s t a n t : M aj o ri c a , M i n o r i c a , E b u ­
s u s (Ibiza).
M a g i s t e r . — B e n e se h a b e t : b e n e et h i s t o r i c o n o s t r o . V o s , Felix et A l b i n e ,

a m b o Valentia et Carthagine N ova i n t e n d i t e i ter Mufrifum ubi c o n d i s c i p u l u s


224 ) . M u Mir, C. M . E.

Al oi si us c o m m o r a t u r et vos pr aes to la tur . T r e s es ti s c o n di s ci p ul i et c o l l u ­


sores: i n te r vos co ns alut ate:
A l o i s i u s . — Salvete, Felix et A l b i n e .
F e l i x e t A l b i n u s . — Salve et t u, Aloisi.
A l o i s i u s . — U n d e ven is ti s?
F e l i x . — L o n g u m i tineri s s p a t i u m e m e n s i s u m u s , ego c o m m o r a t u s Gadibus,
Calpe, Malacae, Carthagine Nova, i t e r qu e feci terra, equo i n s i d e n s e o q u e
s aepe conc it at o, c u r r u a u t o m o b i l i , mari s ca ph a v e c t u s , d e n i q u e pedibus
etiam.
A l b i n u s . — Ego fui Gerundae, d e i nd e veni Barcinonem, Tarraconem, Valentiam.
A l o i s i u s . — N u n c ergo t a n d e m Matriti estis, q u o d est c a p u t t o t i u s H i s p a ­
niae, v o b i s q u e gratias ago m a x i m a s q u o d me d o m u m s a l u t a t u m c o n v e ­
nistis. Sed vi deo ca el um a d m o d u m t e pe sc e ns s u d u m q u e esse, ac si placet,
d o m o e x e a m u s d e a m b u l a t u m u t q u a e s u n t c o n s p e c t u d i gn i s s i m a in hac
p r i n ci p e u r b e et vos i n t ue r i e i s q u e del ect ari possi ti s. V i s er e licet M u s e a ,
Ta bu l a r i a , M o n u m e n t a , Palatia, A e d e s M i ni s t e r i a l e s , C i v it a t e m U ni v er -
s itariam, A c a d e m i a s l inguae Hi s pani ca e, H i s t o r i a e , A r t i u m , Bi bl iot hec am
N a t i o n a l e m , ce le b re m P o r t am Solis, A m p l a m V i a m , Regale P r a e d i u m
• EI Pardo» et R e c e s s u m in q u o Pal at i um C r y s t a l l i n u m et D o m u m P is ca­
t ori s v idebi tis, ac si t e m p u s s u p p e t a t t r a m i n e in M o n a s t e r i u m Es cu ria len -
se no s c o nf e r e mu s . At ... u b i n a m s u m u s ?
A l b i n u s . — N i s i fallor in schola lati nit ati s et si ne M ag i s t r i v eni a h i n c exi re
n o n licet.
M agister . — A u d i o vos c o l l oq u en t es , a lu m n i , et s u m m a d e x t e r i t a t e l atine
c o nf a b ul a nt e s, c u m q u e vo s i mpi gr os v i d e a m in e di s ce nd is l ec ti o ni b us , et
v en i a m ul t ro c onc edo ut d e a m b u l a t i o n e m per agat is si n o n per M otri.
tum, t am en q u a q u i d e m v ob i s locus et t e m p u s s u p p e t a t . Id t a me n spero,
vos s e m p e r in p o s t e r u m r e l a t i o n u m loci inemores. Schola p os t m e ri d i a n a
vacat. Valete, pueri.
D i s c i p u l i . — Va le at et m a gi s te r noster!

R E L A T IO N E S LOCI
PRAECEPTA BREVISSIMA E X E M PL A
A. U B I . — 1. E f f e r u n t u r ablativo c u m p r a e p o s i t i o n e >n: A. U B I . — Puer, ubi est?
—S u m :
a) nomina communia; I a) in sc h ol a, in m o n t e ;
b) propria na tionum, regionum, m ag na ru m insul arum b) i n H l 9 p a n i a in Ar a g o n i a,
M ag n a r in s ula e c e n s e n tu r Britannia, Sicilia. Sardinia, Cretu. F.u- in Sicilia;
bota, c e t., parvae vero Chius. Delos, Lemnus, Rhodus, Salamis, In Britannia natus,
Samos, Corcyra. Chii, Corcyrae natus:
N Excipe a b a ): o m i t t i t u r s a e p i u s p r a e p o s i t i o a n t e N. Excipe a b a ) t er r a ma r l qu e ;
s u b s t a n t i v a ierra, m ari, loco, numero et a n t e a d j e c t i v u m ictus t o t a H i s p a n i a.
(om nis, universus, m edius).
N o s in schola latine loquim ur 225

II. No nina urbium, oppidorum, insularum minorum II. R o m a e , T a r e n t i , M a t r i t i .


prim ae v e l secundae d e c l i n a t i o n i s , q u a e p e r n u m e r u m sin g u ­
larem f l e c t u n t u r , i n genetivo ( s e u v e t e r i locativo) a d h i b e n t u r .
N. Excipe: i n a p p o s i t i o n e e t a t t r a c t i o n e n o m i n i s urbis N . Excipe: i n u r b e R o m a ,
a d n o m e n c o m m u n e praeit praepositio. R o m a r e , [ in ] u r b e n o b i l i .
III. L e g e m q u o q u e II s e q u u n t u r dom i, ruri, h u m i, m ili­ III. D o m i , r u r i , h u m i ;
tiae ( — dom i m ih tia e q u e ), belli ( = d o m i bellique). domi militlaeque.
N. C u m possessivis et «alienus» a u t a d j e c t o genetivo N . D o m i meae,
possessoris a d h i b e t u r g e n e t i v u s vel e t i a m a b la tivu s. i n d o m o m e a , In d o m o C i c e
A t cu m ceteris adjectivis adbibenda e s t p r a e p o s i t i o in domi alienae, [ronis;
c u m ablativo. ¡ti d o m o a m p l a .
IV. N om ina urbium, insu laru m q u a e per p r i m a m et I V . A t h e n i s , B a r c i n o n e , Bu r g t s .
s e c u n d a m d e c l i n a t i o n e m non f l e c t u n t u r et p lu ra lia in a b la ­
tivo c a s u p o n u n t u r .
V. Verba aut locutiones quietis q u a e viciniam signifi­ V. P ug na ad C a n n a s , ad Matri-

c a n t , a c c u s a t i v o c u m ad, a p u d (en los alrededores) p o s t u l a n t . ad silvam; [tum;


ad patrem.

B. U N D E . — I. V e r b a a u t m o t u s l o c u t i o n e s q u a e l o­ B. U N D E . — Puer, unde v e n is '


c u m u n d e q u i s e x i t s i g n i f i c a n t , ab la tivu m e t p r a e p o s i t i o n e m —V enio;
ab , e, de p o s t u l a n t c u m n o m i n a q u a e s e q u u n t u r s u n t c o m ­ I. ex i t i n e r e ;
m u n ia aut n a tio n u m , regionum, m ag n a ru m insularum pro­ a b H i s p a n i a , e x Si ci l i a.
pria.
II. P r a e p o s i t i o n e m resp u u n t a ) n o m i n a p r o p r i a u r b i u m II. a ) R o m a , B ^ r b a s t r o ;
et m a g n a r u m i n s u l a r u m ;
b) dom us, rus n i s i g e n e t i v u s p o s s e s s o r i s s e q u a t u r ; b ) d o m o , r ur e ;
se d: [e] d o m o C a e s a r i s ,
c) et f ere s u b s t a n t i v a q u a e c u m a b l a t i v o o r i g i n i s exl- c) r e d i t u s R o m a ,
tusque junguntur. c a l c e i R o m a (procedentes de
I R om a).
N. E xcipe a lege II a ) : p r a e p o s i t i o n e m postulant: 1) N . E xcipe: 1) a b u r b e C a r t h a g i ­
p r o p r i a q u a e si bi p r a e p o s i t a m v el a p p o s i t a m h a b e n t v o c e m ne; C a r t h a g i n e , a b u r b e n o
(u rb em , o p p id u m , in su la m ); bili;
2) urbium nomina c u m v e r b i s distare, abesse, esse ab, 2) d i st ar e , a be s se a Ro ma ;
longe, procul a;
3) c u m a, ab, u r b i s p r o p i n q u i t a t e m (lo s alrededores) n o ­ 3) a R o m a (d e las cercanías de
tat; [ R o m a ];
4) c u m n u m e r i s o r d i n a l i b u s et verbis s i m il i b u s qua e 4) p r i m u s l a p i s a R o m a (la p r i­
principium n u m era n d i indicant. mera piedra m iliar a p a rtir de
[ R om a).
III. L o c u s u n d e q u i s o r t u m h a b e t fere ablativo c u m ur­ III. A n t o n i u s B a r b a 9 t r o ( = Bar-
b i u m e t g e n e r i s n o m i n i b u s ; a b lativo et praepositione c u m n a ­ bastrensis): o r i u n d u s ab u r ­
tio n u m , regionum, m ag n a tu m insularum vccibus. be B a r b a s t r o ;
J u n i u s ex H i s p a n i a .

C. Q U O . — V e r b a vel l o c u t i o n e s q u a e m o t u m s i g n i f i ­ C. Q U O . — Puer, quo p roficisce-


c a n t accusativo e f f e r u n t u r a d j e c t a p r a e p o s i t i o n e iti, ad. c u m — Proficiscor: [rts?
n o m i n i b u s c o m m u n i b u s e t p r o p r i i s r e g i o n u m et m a g n a r u m I. i n s c h o l a m ; ad p a t r e m :
insularum in H i s p a n i a m ; in B i i t a n n i a m .
N. E xcipe: i n v e n i u n t u r s i n e p r a e p . nonnullae insulae N. P e r g o ( —) A e g y p t u m ,
m a j o r e s e t r e g i o n e s f ere q u a e n o m e n h a b e n t g r a e c u m Peloponnesum
226 ] o s e p h u s M .a Mir, C. M. F.

II. Praeit etiam praepositio ur bi um no m in i b u s cum II. A d R o m a m , ad B a r h a s t r u m ;


vecim tatem n o t a m u s a u t directionem. t r e9 vi ae ad M u t i n a m .
III. E f f e r u n t ur a c c u s a t i v o s i n e p r a e p o s i t i o n e : III. Pergo:
a) n o m i n a i n s u l a r u m m i n o r u m et u r b i u m ; a) R o m a m ;
b) domus et rus; b) d o m u m , r us;
c) si p o s s e s s i v a ve! g e n e t i v u s p o s s e s s o r i s a c c u s a t i v o c) d o m u m me a m ;
domum a d j u n g i t u r , s a e p t u s deest praepositio; aliquando in d o m u m m e a m ;
prostat; d o m u m Ci ce r oni s.
in d o m u m C ic er o ni s;
d) c u m a d j e c t i v i s non possessivis a u t c u m vox domus d) in d o m u m a m p l a m;
r e s p o n d e t fam iliae, a d h i b e n d a e s t p r a e p o s i t i o :
e) u s u r p a t u r (vel o m i t t i t u r ) p r a e p o s i t i o in a p p o s i t i o n e e) i n u r b e m R o m a m ;
et a t t r a c t i o n e c u m n o m i n i b u s u r b i u m et i n s u l a r u m mi no- R o m a m , [inj nobilissimam
u r b e m.

D. Q U A . — Si vi a vel d i r e c t i o p e r q u a m m o t u s fit D. Q U A . — Puer,qua iter fecisti?


ve l t r a n s i t u s si g ni f i c a t ur , p r a e p o s i t i o per cum accusativo a d ­ — It er feci:
h i b e t u r , p r a e s e r t i m si t r a n s i t u s a p e r t e n o t a t u r . Per G a l l i a m, per mo n t e s ,
per Babylona.
N. Excipe: 9 u n t l o c u t i o n e s q u a e fere a b l a t i v o u s u r p a n ­ N. Vi a Au r e l i a ; t er r a R o m a m ;
t ur: terra, mari, via, ponte, porta..., et a d j e c t i v u m totus. m a r i n a v i g a t i o ; t ota ur be.

Josephus M .a M ir, C. M F.

«DILECTIS DEI»

Rom. 1, 7

O quisnom Pueri genas amabit;


Amplecti poterit tenella membra,
Matris q uae gremio benigna ludunt,
O r b e m dum ref ovent manu potenti?
Jesu, laetifica superne corda
q ua e cernis veteri labore fessa!
Dele tu lacrimas; dies coruscet
Plenus deliciis; bo na, beat a
P a ce nos cumula, Deus Puelle!
3. FÁBRÉGAS

Barcinone, a. d. Xllll Kol. 3an. MDCCCCLX.


VOX H U M A N A (II)

C a r m i n a VII, q u a e infra e d i m u s , s c r i p t a s u n t a J o a n n e A l e x a n d r o G a e r t -
n e r , i n s i g n i n o s t r i t e m p o r i s p o èt a l a t i no . A n n o 1 9 5 4 L u n e n b u r g i (Vermont-
C i v . A m e r i c . C o n f o e d . ) , a p u d « S t i n e h o u r * t y p o g r a p h u m , l i b el lu m c a r m i n u m
l a t i n o r u m e g r e g i u m , «V ox H um ana» i n s c r i p t u m , f or a s d e d i t . Q u i l ibel lus ,
n u n c fere d i v e n d i t u s , X X V I I I p o e m a t i a c o n t i n e t , q u a e i n t e r o p t i m a h o c
s a e c u l o l a t i n e v u l g a t a n u m e r a r e a u s i m u s . H a c de re, n e n o s t r o t a n t u m j u d i ­
ci o n i t i v i d e a m u r , c e n s u r a m l a u d e s q u e l e ga s R ev il i P. O l i v e r in c o m m e n t a ­
riis «Classical Journal. 51 ( 19 5 5 - 5 6 ) , p p , 1 3 2- 34 * . A l i u d e t i a m p o e m a t i u m
«de puella Americana» s e o r s u m t y p i s i m p r e s s u m e s t in e o d e m e p h e m e r i d i s
v o l u m i n e , p. 55.
J. A . G a e r t n e r ( ° 1 9 1 2 ) a l i q u o t j am a n n o s l i t t e r a s l a t i n a s n e c n o n b o n a s
a r te s d o c e t in C o l l e g i o L a f a y e t t e u r b i s E a s t o n e n s i s ( P e n s i l v a n i a ; C . A . C.) .
P r a e t e r c a r m i n a , n o n n u l l a d i v u l g a v i t s c r i p t a , q u o r u m u n u m «De l i n g u a la­
t ina, l i n g u a g e n t i u m (Class. Journ., 5 0 (1 95 4 ). p p . 3 3 1- 3 3 ) » , a l t e r u m «De u s u
l i n g u a e l a t i n a e (Id. 4 7 ( 1 9 5 2 ) , nr. 6)» m e m o r a m u s .

J. Ij s e w i j n - J a c o b s

J. VER P R IM U M

Anim ae tuae consimiles turbidi sub frigido caelo rudes


ruunt et crescunt turgidi propulsant et asperi venti,
rivi et aquae. Pallidas nubes Flosculi primi sub reliqua nive

timide rident tibi vadenti.


Sed etsi laetari videris,
triste apparet initium veris.

2. MALA NO X

Voces nocturnae summisse susurrant, O dubia nox, plena anxietatum,


sibilat ventus et umbrae sollicitae quando praebebis somnum quietumr
super lectum sellamque subsultant. Veni, inscia pax, futilitatum

brevis oblivio. Pelle terrores quorum


victima videor, praeda insidiosae
conjurationis sortis, aevi, deorum.
228 /. A . G a e r t n e r

3. VISIO N O C T U R N A
Siella quae citius cecidit, Fugax olim et beatus,
splendor qui brevius restitit amor noster condemnatus
mortis in vertigine, erat ab origine
longe oblivioni data, quae me reliquisti moritura,
virgo, revenisti nata tarde venis, numquam peritura
noctis e caligine? ista in imagine.

4. F E M IN A
Matutina puella Mulier meridiei
lepida, bella sponsa videris dulcis acerba.
virgo sicut Diana
Tarde jam taciturna
rudis es, ridens et sana.
casta meretrix,
Tanti ardoris mei Juno genetrix,
Venus superba, mater fis magna, ux o r nocturna.

5. CARM EN VERNUM 6. A M B U L A T IO A U T U M N A L IS
Exsurge, anima mea, exsulta! 0 terra amoena amata!
Tellus ornata divina laetitia M ane mecum visio beata...
mox te privabit tua tristitia, A t nihil manet. Celerius
jubilans dea jubilantem auscultat. fugiunt dies et impervius
Fortasse poëtae transfixo hac hora 1am venit hiems. Aestas erat
Florentiae iterum virgo subridet — tam brevis. Quid referat
fortasse pictor nova in ora anima mea? Horam amissam
incandescentia mira denuo videt. numquam recapiet. Fissam
Ver, dulce ver, denique mihi venisti! video vitam et dubia exstant
Cor meum, gaude! Quid magis vis? quae me juvabant...
Lauda, exalta, dic tot portenta! Redire debemus ne algeamus,
Terra respondet voce contenta. libenter redire. Est nobis domus.
Introeamus.

7. FATUM
Inxorabilis Quo ruis? Morare.
deus te tenet, Quid petis? Exspecta.
te ducit, te docet, Et noli clamare,
te delet. vocaberis.

Jo a n n e s A. G aertner
PER O R B E M

A lter C o n v e n t u s Internationalis Latinae linguae


usui instaurando L ugdu ni coactus

D iebu s 8 ad 10 m ensis septem bris latinitatis vigentis studiosi L u g d u ­


n u m c o n v e n e r u n t ut d e n u o serm on e m latin um virentem florentemque
p r o f i t e r e n t u r e j u s q u e u s u m m a gi s in d i e s p r o m o v e r e n t et p r o p a g a r e n t .
Alterius hujus conventus auctores fa utoresque iidem c l a r i ss i mi vir,-
f u e r u n t ac p r i mi : J o a n n e s C apelle , et E d u a r d u s A ubanel , q u i ita p a r a v e r u n t
u t r e ct e p r o c e d e r e n t o m n i a . C o n v e n t u s s e d e s aedificia f u e r u n t I n s t i t u t i N a -
t i o n a l i s S c i e n t i i s a p p l i c a t i s f o v e n d i s ( Institut N ational des Sciences appliquées
I. N . S. A. ), q u o d I n s t i t u t u m t e c h n i c u m G a ll i ae p r a e c i p u u m e s t et i n t e r
p r i m o s t o t i u s E u r o p a e . Jam vel i ps e l o c u s de r e b u s ibi a g e n d i s l o q u e b a t u r :
s c i e n t i a s l i t t e r a s q u e h u m a n a s i t e r u m c o n s o c i a n d a s esse. U t q u a m primum
s ci e nt i a e h u m a n i t a t e i m b u a n t u r , h u m a n i t a s s c i e n t i i s c o m p l e a t u r . Li tterae
h um anae, latinae praesertim v in c u lu m sint e v e n ia n t q u e c o m m u n e inter
o m n e s t o t i u s o r b i s v i r o s q u i s c i e n t i a s q u a s c u m q u e c o l u n t h u m a n a s si ve q u a e
a n i m u m t a n g u n t s iv e q u a e r e r u m n a t u r a e i n v e s t i g a n d a e v a c a n t .
Q u i ol i m A v e n n i o n e m c o n v e n e r u n t d e g r a m m a t i c a s i m p l i c i o r e r e d d e n d a ,
de u n o e n u n t i a n d i l i tt er a s m o d o i n s t a u r a n d o , d e n o v i s a p t a n d i s c u d e n d i s v e
v e r b i s , de n o v i s l i n g u a e l a t i n a e a l u m n i s t r a d e n d a e viis ac r a t i o n i b u s e g e r u n t .
M o d o i i d e m L u g d u n i coact i l i n g u a m l a t i n a m n e a u e d e m o r t u a m n e q u e q u a s i
c u l t o r u m h o m i n u m l a u t i t i a s e s se d e m o n s t r a r e c o n t e n d e r u n t , i m m o v i n c u l u m
e v e n i r e p o s s e et i n s t r u m e n t u m quo om nium gentium m ag i st ri , scientifici,
a l u m n i i n t e r se v i n c i r e n t u r m e n t i s q u e co g it at a i n v e n t a q u e c o m m u n i c a r e n t .
H a e c p l u s m i n u s d i x i t cl. v. J o a n n e s C a p e l l e in acroasi a u g u r a l i , cui
a d f u e r u n t u r b i s L u g d u n e n s i s m o d e r a t o r e s u n a c u m E m m o . C a r d i n a li P et ro
G e rl ie r , L u g d u n e n s i A r c h i e p i s c o p o .
C o n v e n t u m a d i e r a n t p l u s q u a m 2 0 0 e x o m n i b u s g e n t i b u s vi ri et f e m i ­
nae, q u o r u m p l u r i m i i n U n i v e r s i t a t i b u s d o c t o r e s . V e n e r a n t ex G e r m a n i a ,
A r g e n t i n a , A u s t r i a , Belgio, Bolivia, Brasilia, D a n i a , A m e r i c a S e p t e n t r i o n a l i ,
Gall ia, A n g l i a , Bat avi a, H u n g a r i a , Italia, L u c e m b u r g o (Luxembourg), Lu si t a
t a n i a, H e l v e t i a , V e n e t i o l a . Ex H i s p a n i a a d i e r u n t J o s e p h u s J i m é n e z De lg a do ,
C. M. F., J o s e p h u s Mi r, C. M. F., J a c o b u s F á b r e g a s B aq u é , i n S e m i n a r i o
B i r c i n o n e n s i d o c t o r , J o s e p h u s G u i l l é n , in U n i v e r s i t a t e S a l m a n t i c e n s i P o n t i ­
ficia d o ct o r, Felix S á n c h e z Valllejo, S. co m m e n ta rio ru m q u ib u s est index
Humanidades i n U n i v e r s i t a t e C o m m i l l e n s i m o d e r a t o r , et q u i h ae c s cribit.
Die 8 m. septembri.
P r i m o c o e t u i p r a e f u i t cl. P e t r u s B o yancé , S o r b o n e n s i s d oct or , in e o q u e
230 Jacobus StJera, C. M. F.

cl. v. A. H a u r y «qua rati one e p i t om e q u a e d a m g r a mm a ti ca e ad u s u m o m n i u m


c o m p o n e n d a vi de re t ur » b re v i s s i m e p ro p o s u i t ; c u j u s haec s u n t verba:

« P r i m u m e pi to me h a ec b r e v is s im a esse discipulos p e r t i n e a t , s e d e t i a m ad eo9 q u i


d e b e t . I t a q u e p r a e c i p u e s y n t a x l v i d e t u r ope r a s c i en t i a s r e r u m et a r t e s a u t d i s c u n t a u t d o ­
danda. c e n t a u t u s u r p a n t , et rect e l o q u e n d i n o r m a s
De i nd e q u o n i a m , ut saepius d i c a m , ad edi c i op o r t e t , et u n i c u i q u e pr a ec i pi q u a r a t i o ­
o m n e s g e n t e s a c c o m m o d a n d a est , q u a e n o s ­ ne ea q u a e s e n t i t r e d d e r e p o s s i t s i m p l i c i s s i
tratium sermonum propria sunt, q u a te n u s me. In p a u c a i g i t u r c a p i t a immensam mate­
fieri po t er i t , n e g l e g e m u s e t e x e m p l a c o m m u ­ r i am c o g e m u s ut, q u i t e m p u s vel l o c u m vel
ni a s u m e m u s , q u a e q u a n t o t r i t i or a, t a n t o u t i ­ c a u s a m e n u n t i a t e v e l i t is u n u m de m u l t i s rei
liora e r u n t . e x p r om en da e m o d is eligat q ui s u i s v it ib u s
D ; n i q u e c u m r es n o n s o l u m ad no 9 t r o s a p t u s si t ».

Viri in t a n t u m o p u s u l t im o concil io di si gnat i s u n t ex variis g en t i b us :


Dr. B o r n e m a n n , G e r m a n u s , G. P a c i t t i , Italus, H . H. H u x l e y , A n g l u s .
J. M . G u i l l e n , H i s p a n u s .
D e in d e J o a n n e s W i n k l e r , A us t ri ac u s, q u i d de hoc altero C o n v e n t u
s per are liceret q uae si vi t . Q u a e d a m p r o p o s u i t de iis q u a e A v e n n i o n e acta
s u n t , q u o r u m f r u c t u s jam m a t u r o s vellet... pra es ert i m q u o d ad v o c a b u l a r i u m
s pectat. De q u a re — a p e r t e d i c a m — n e m o publ ice n os edocuit , c u m res
m ax i m i esset m o m e n t i . A t a c c e p i m u s P. S p r i n g h e t t i , S. )., jam p l u ra verba
collegisse et in o r d i n e m d i g es s i s s e s c i e n t i a r u m p sycbol ogi cai uni propria.
CI. Dr. J o a n n e s V o l c k r i n g e r *Lexicum latinum gallicum ad Pharmacopoeas redi­
gendas» par av it o m n i b u s q u e e x h i b u i t . Ve rae ut ili tat is e x i s t i m a m u s librOm,
q u a m q u a m n o n o mn i a q u a e s c r ip si t v e r ba o m n i b u s a e q u e fortasse p r o b a ­
buntur.
Sp ect at a femi na I s n e n g h i , Au s tr ia c a, q ua e s ane c u m m ar it o et filia
s ae pi ss ime l atine c o l l o q u i t u r familiariter, merito di x i t n o n o m n e s a l u m n o s
i is dem medi is esse e d o c en d os , sed alios aliter

« E s i n e t i m e n d u m , n e l i br os scriptorum n o n j a m licebit, o r i a t u r . C u i u s u i sit a n t i q u i ­


a n t i q u o r u m n e g l e g e n t e s et n o v a s q u a s d a m t as (n e r u d i e n d i s j u v e n i b u s , v e r ba c h i mi c i et
fabulas hujus aetatis in linguam latin am ve r­ p h i l o s o p h i i l l i us g e r m a n i c i P l a n c k m i h i t e s ­
s a s l ege nt es f u n d a m e n t a n o s t r a e h u m a n i t a t i s t i m o n i o s i n t , q u i b u s d e c l a r a t j u v e n e s l i n g ui s
f u n d i t u s e v e r t a m u s a t q u e o b r u a m u s ? —Q u o d antiquis in structo s ad qu aslibet quaestiones
a t t i n e t ad h a n c q u a e s t i o n e m , p e r i c u l u m h u ­ d i s s o l v e n d a s a p t i o r es esse c e t e r i s . —Q u a s res
m anit atis methodo q u a d a m nova diruendae m e d i t a t a in a r g u m e n t o m e o h a e c c o n c l u d o :
a p u d n a t i o n e s , q u a r u m l i n g u a e ex l i n g ua l a t i ­ M i h i q u o q u e ni hi l m a g i s cor di est q u a m lin­
na ortae sunt, m in u s impendere arbitror. g u a m l a t i n a m e t i a m nost ra aet at e i n s t r u m e n
A p u d n os a u t e m , q u i l i n gu a g e r m a n i c a l o q u i ­ t u m c o m m e r c i i i n t e r h o m i n e s si ve s c i ent i a
mu r , libri s c r i p t o r u m a n t i q u o r u m , iidemque r u m si ve l i t t e r a r u m p e r i t o s fieri. A d q u e m
l a t i n e scr i pti , uni ci a d i t u s a d a n t i q u i t a t e m f inem aliis a l i a m viam i n g r e d i e n d a m ea.se
sunt P e r i c u l u m i g i t u r es t , ne illo a d i t u o b r u ­ a r bi t r or . N o b i s , q u i l i n g u a g e r m a n i c a l o q u i ­
t o vi s a n t i q u l t a t ( 9 e v a n e s c a t et alia q u a e d a m m u r , n i t e n d u m e9t, ne s t u d i u m c o g n o s c e n d a e
r ati o vi v e n d i , q u a m h u m a n i t a t e m a p p e l l a r e antiquitatis e v a n e s c a t . Cu i s t u d i o a u g e n d o
Per Otitem 231

omnes quoque inventiones nostrae aetatis, p u l i in v e r t e n d i s s e n t e n t i i s i n l i n g u a m lati-


a u d it i o n e s ra d io p h o n i ca s, ut e x e m p l u m adt e - nam exerceantur*.
- a m, s u c c u r r e r e n e c e s s e e st . I n s c h o l i s d i s c i -

In his spect. feminae verbis tuit qui interrogaret utrum sermo latinus
q u a e re r e tu r ut h u m a n i cu ltus in s t r u m e n t u m aptissimum an u t u n i v e r s a l i s
c o m m e r c i i v e h i c u l u m . Si p r i m u m p r o s e q u e r e m u r h u m a n i t a t e m q u e i p s a m ex
se e x q u i r e r e m u s , n e q u e c u r a n d u m e s s e t de v e r b i s n o v a n d i s n e q u e de l a t i n i ­
t a t i s t h e s a u r o a u g e n d o , at p e r i r e t rati o q u a L u g d u n u m c o n v e n e r a m u s ; si
a l t e r u m , n o n m o d o l icer et s e d p l a n e o p o r t e r e t h o d i e r n a u ti l a t i n i t a t e . P e t r u s
B optim e re spondit q u aerenti linguam latinam — q u a m v i s ad u s u m
o y a n c é ,

cotid ianu m scientificorum viroru m spectaret, ut tu n c q u a e r e b a m u s — ab h u m a ­


n i t a t e s e j u n g i n o n licere.
In coetu postm erid ian o, cui spect. femina H. M alcovati p r a e f u i t , Dr. E.
B o r n e m a n n ex p o s u it q u o m o d o et q u a te n u s im prim is pueri adulescentesque
a d d u c i p o s s e n t a d l i n g u a m l a t i n a m c o l e n d a m et i n c o m m e r c i o a d h i b e n d a m .
S c h o l a m v i v a c e m r e d d i i n t e r r o g a t i o n i b u s r e s p o n s i s q u e v o l eb at , clara voce
l e g e n d o i n t e r a l u m n o s e p i s t u l a r u m c o m m e r c i u m f o v e n d o c a n t i c i s l at i n i s ,
d e c l a m i t i o n e Q u i q u i d e m o l i m in l a t i n u m c o n v e r t i t f a b u la s q u a s d a m g e r m á ­
n i ca s l at i n e e t i a m c o n c i n e n d a s , q u a e a b eo P e t r u s H i r r u t u s s u n t a p p e ll a ta e .
O m n iu m harum rerum exem plum sem etipsum praebuit B o rnem ann quaedam
declam ando q u i b u s c o m m o n s t r a v i t q u o d asseruerat: « U n u m carm en latinu m
vivaciter et ta m q u a m scaenice declam atum nonnumquam — credite m ih i—
p l u s v a l e t q u a m i n t e r p r e t a t i o et e x p l i c a t i o d o c t i s s i m a » . V i g e n t i s q u o q u e
e x h i b u i t latinitatis utilitatem: C arolus Schm id , inquit, paucis ante annis
Moscoviae cum Malencove, u n o e x p r i n c i p i b u s R u s s o r u m , l a t i n e feli cit er
c o l l o c u t u s est.
Q u i post Drem . B o r nem ann locuti s u n t idem a r g u m e n tu m evolverunt
de p u e r i s l a t i n e i n s t i t u t e n d i s . P. B as i li us H ypeau , O . S. B., a m i c u s d e s i d e r a ­
t i s s i m u s , ita m e n t e m s u a m c o n t r a x i t :

«Multa ln Gallia saltem, d e su n t instru- s u n t t e x t u s l a t i n i d i s c i s ( vel t a e n i i s m a g n e t o -


m e n t a q u a e u t i l i s s i m a f o r e n t a d p u e r o s i n l in- p h o n i c i s ) i m p r e s s i . A t i al e9 d i s c i vel taeniae
gua latina melius instituendos; quaedam hic *n G a l l i a o m n i n o d e s u n t . Si q u i s i g i t u r h a n c
e n u m e ra n d a videntur: r e m s u s c i p e r e v o l u e r i t , u t i l i s s i m e faci et .
3. — E x e r c e a n t u r p u e r i a d l a t i n e s c r i b e n -
1 . - Mimis pauci sunt libri latini quos d u m> l n d u c a n t u r u t s c r i p t i s l a t i n i s e p i s t u l i s
p u e r i faci l e e t c u m v o l u p t a t e l eger e p o s s i n t a m i c i t j a m J u n g a n t Cu m a l i a r u m n a t i o n u m
a n t e q u a m a p t i s i n t ( e t u t a p t i f i an t ) a d i p s o s p u e r l g Q u o d f a c i h u 9 e t e f f i ca cl us fiet si q u a n
scriptores lat inos intellegendos. V a ld e optan- d o Jn v u ,gu8 c d a t u f , j b er h a c de re c o n s i l i a
d u m e s t u t m u l t i m a g i s t r i t a l e s l i b r o s , f aci l es e x h l b e n s ac v e l u t i . E n c h i r i d i o n l a ti n is ep.s-
s i m u l et j u c u n d o s ( i m m o j ocos os) c o n s c r i b e r e t u j js c o n s c r i b e n d i » *.
et i n v u l g u s e d e r e c u r e n t . 4 _ Q p t a n d u m e9l e t i a m u t , n G a l l i a (et

2. — Pue r i d e b e n t e t i a m a s s u e f i e r i a d lin- a l i b i , a d d a m ego» e d a t u r a l i q u i s c o l l o q u i o r u m


g u a m l a t i n a m a u d i t u p e r c i p i e n d a m et i n t e l l e - l a t i n o r u m l iber , q u i n u n c t e m p o r i s a p u d nes
g e n d a m . C u i rei m a g n o a d j u m e n t o e s s e p o s - o m n in o deest
jacobus Sidera, C. M. K

I d e m P. B a s i l i u s al i as di xit : « S e r m o n e la- loqui licet) q u o c r e s c e n t e ad a l i a s q u o q u e


tino di sc end o ali tur in d i s c i pu l o r um m e n t i b u s l i n g u a s f a ci l i u s d i s c e n d a s apt i f iunt»
h a b i t u s l i n g u a r u m s e u « l i n g u i st i c u s » (si ita

C o p i o s i s s i m a verba fecit i d q ue l at init ate el egant issi ma a t q u e l oc up le ti s ­


sima P. A. F r e i r e , L u s i t a n u s , q u i n o v u m p r o r s u s et i n a u d i t u m j am d i u d e ­
p er dit ae e x e m p l a r e l o q u e n t i a e p ra e bu it .
N o t a t u d i g n is si m a v i d e n t u r q u ae cl. v. J o a n n e s O e r b e r g , H a f ni e ns i s
(Copenhague) doctor, de lingua l atina per se ipsam expl icata p r o n u n t i a v i t .
Libri q u i b u s latina lingua t ra di t ur , ita c o m p o n u n t u r a t q u e o r d i n a n t u r ut
o m ni a v ocabula d e i n c e p s p er se, etiam ab iis q u i ejus l inguae imperi ti o m n i ­
no sint, intellegi p o s si n t . Q u a e c u m ita s int , ni hi l est q u o d ul lu m v o c a b u l u m
in l i n g u am a l u m n i v e r n a c u l a m c o n v e r t a t u r . A d q u a m ra ti on em cl. Do ct or X V
fascículos paravit, q u i b u s p l u ri m i Danici di s ci p ul i mi ros e me ns i s u n t p r o ­
g r e s s us in l at init ate colenda. Q u o d si Da n ic is fieri p o t u i t —q u i b u s a r dua est
l ingua latina et p r o r s u s ab e o r u m l ing ua a l i e n a — q u a n t o magis nobi s roma-
nicis l inguis u t e n t i b u s !
Si male ver ba A l an i B o u r g e o i s n on percepi, q ui po s t Dre m. O e r b e r g
l o cu tu s est, ipse p r o p u g n a b a t lat inam l i ngu am docere et di scer e n on ad s e r ­
m o n e m c u m aliis c o n s e r e n d u m , n o n ad s c r i b e n d u m , sed ad c ur s i m s c r i p t o ­
r u m m a x i m o r u m opera legenda et d e g u s t a n d a . O p t i m a s a ne res; q u a m t a m e n
ut a d i pi s c e r em u r L u g d u n u m n o n c o n v e n e r a m u s .
Cl. v. R. F o h a l l e , Leo di ensi s ( Liègej d o c t o r n o b i l i s s i m u s pr ove rb ia q u a e ­
d a m i n s p ex i t q u i b u s d e m o n s t r a v i t q u o m o d o ad l i n g u am l at i nam i n s t a u r a n ­
dam ex p o p ul a ri l oquel a m ul ta e a q u e ut ili ss ima n o s e xc er pe re p o s s e m u s
H o c die p os t m e r i d i e m a u t o r h e d a vecti p ra eci pua L u g d u n e n s i s regionis
m o n u m e n t a i nv is ere p o t u i m u s : ecclesiam c a t he d ra le m, l o n g u m a q u a e d u c t u m
r o m a n u m , v e t e r a d u o t h ea tr a romana.

D i e 9. m . s e p t . — M ax i m i m o m e n t i , s u m m a m q u e c o n v e n t u s et c a p u t
h u n c di em a p p e l l e s c u m res ibi actas rite p e r p e n d e r i s , in qua praeses sedi t
Dr. F o h a l l e , v er ba fecit Dr. J o a n n e s C a p e l l e . Q u i q u i d e m c u m Dr. A b b a y e s (
in Facul tat e S c i en t ia ru m Redoni ca (Rennes) magister, q u i p ri u s accitus erat,
officiis i m p e d i t u s c o n ve n ir e n e q u i s s e t , n e q u e Dr. M o t k a , in U n i v e r s i t a t e
M a r i e - C u r i e L u b l i n e n s i (in Pol on ia ) doctor, q ui et scientifictis vi r est et
q u o s d a m libros scientificos scr ip si t latine, v e ni s s et , acroasim h a b u i t
g r a vi s s i m am et aucior itati s pl en am . N e m i n e m t a m e n p a e n i t u i t Dr e m. C a p e l l e
de hac re l o q u e n t e m audi vi ss e. Q u i q u i d e m qua sua est di cendi copia ac
p o nd e r o s a comi tat e l i n g u am l a t i n am c e n s u i t c o m p l e m e n t u m c m n i n o illi s a ­
pi en ti viro n ec es s ar iu m q ui a n i m u m ae que l i b r at u m habe re vo lu eri t. Illius
s t u d i u m o m it te r e q u o d d e m o r t u a sit a t q ue i n d i g n a cui ne m i n u s c u l u m q u i ­
d e m t e m p u s male t e r e n d u m t ri b u a t u r , idem est a t q u e t e m p u s s o m n o d i c a n ­
d u m a b s u m e r e q u o s ap i en s re bus i nv es t ig an di s p l e n i u s vacare possit. Sapien-
Per Orbem 233

ti e n i m o p u s est ex 2 4 h o r i s diei, s o n i n o et v i c t u i n e c e s s a r i i s p a r t e m t r i ­
b u e r e , p a r t e m r e b u s q u a e a n i m u m l a x a n t , e x p o l i u n t , l i b r a n t , ded i ca r e.
P ra e t e r e a l i n g u a l a t i n a e s s e p o t e s t s a p i e n t i u m i n t e r se v i n c u l u m a r t i s s i ­
m u m s i m u l et e x c u l t i s s i m u m . Q u o d s a n e v i n c u l u m in di es m a gi s n e c e s s a r i u m
dii v i d e b i t u r c o n s i d e r a n t i ex c e n t e n i s l i br is sci ent ifi ci s q u i e d u n t u r , 4 4 %
ang li ce , 14 °/0 g e r m a n i c e , 1 3 °/0 gallice, 8 % r us s ic e , 5 °/0 h i s p a n i c e , 4 °/©
italice c o n s c r i b i . Q u i b u s m o x a d d e n d i e r u n t q u i ar abi co, q u i s i n e n s i , q u i i n ­
di co s e r m o n e s c r i b e n t u r . Q u i d ergo? S a p i e n s a u t o m n e s l i n g u a s d i s c a t in iis-
d e m q u e d i s c e n d i s t o t a m fere a e t a t e m s u m a t , a u t e x t e r o s l i b r o s in v e r n a c u ­
lam l i n g u a m c o n v e r s o s legat. P r i m u m l o n g i u s es t et n i m i s a r d u u m , ne d i c a m
i m p o s s i b i l e . A l t e r u m , q u a m q u a m d i ff ic ul t at em s o l v e r e v i d e t u r , c u m l o n g u m
e s t e t difficile, et s u m p t u o s u m , et i n c e r t u m , et e r r o r i b u s o b n o x i u m , t u m facile
d o c u m e n t a s u m m i m o m e n t i p r a e t e r i r e sol et . P r a e t e r e a b re v i t e m p o r i s s p at i o
p a r t e m h o m i n u m d i m i d i a m t o ti s v i r i b u s c o n t e n d e n t e m v i d e b i m u s u t a l t e r i u s
d i m i d i a e p a r t i s i n g e n i i f e t u s in p r o p r i a s c o n v e r t a t l i ng u a s . . .
Q u a e n a m e r go a p t i o r s o l u t i o ? N o n n e l i n g u a m universalem atque c o m ­
m u n e m a d h i b e r e , q u a e s i n e d u b i o l i n g u a p o t e 9 t e ss e l at i na ? J u d a e i m i r o s t u ­
dio c o n t e n t i o n e q u e mi ra, l i n g u a m h e b r a i c a m , v e r e d e m o r t u a m , e c i n e r i b u s
j a m d iu frigi di s s u s c i t a r u n t , q u a m ita t r a c t a n t , c o m p l e n t , a c c o m m o d a n t u t
o m n i a e t i a m h u j u s a e t a t i s co gi t at a i n v e n t a q u e e x p r i m e r e p o s s i n t . Q u a m fa­
ci l i u s l a t i n a e a m b i t u m a m p l i fi ca r e, q u a e t o t s a e c u l i s d o c t o r u m l i n g u a f ui t et
u s u v e n i r e n u m q u a m desi it ! Q u o d si v e r b a l at i n a d e s i n t , q u a e r a n t u r n o v a ,
a p t e n t u r v e t e r a . S a l v a s y n t a x i v e r b o r u m q u e l a t i n o colore, l i n g u a n u l l o m e d o
l a e d i t u r . — N e s i t s c i e n t i f i c o r u m s e r m o ita p o l i t u s e t o r n a t u s . . . M odo sermo
l a t i n u s sit, i ps i s h a e c l i b e r t a s c o n c e d a t u r . M e n t e m a pe r i r e, n o n l i t t er a s colere
s t u d e n t . N e q u e v e r o C i c e r o o p e r a s u m m a m i r a n d a q u e c o m p l e s s e t ni si v u l g u s
obscurum sermonem latinum intellexisset ecque cotidiano usu locutum
esset
E x q u i b u s o m n i b u s J. C apelle o m n e s s ci en t if ic os est h o r t a t u s u t vel
i p s i p e r se vel p e r al ios c o m m e n t a t i o n e s l i b r o s q u e f u s i u s v u l g a r i s e r m o n e
s c r i p t o s l at i n e c o n t r a h e r e n t d i g e r e r e n t q u e idque a Consociatione unesco

expostulari voluit ut statis t e m p o rib u s ederet com m entarios q u ib u s totius


o r b i s s c r i p t a scientifica s u m m a t i m b r e v i t e r q u e r e c e n s e r e n t u r .
S p a t i o a r t i o r e c o n s t r i n g o r q u o m i n u s q u a e cl. v. G. T o u r n i e r lepidissi­
m e d e h u m a n o c u l t u , cl. v. V a n d i c k da N o b r e g a , Bras il i ens is , h o c die
p ro tu le ru n t. M i r i u s noster coetum sua oratione conclusit qua mire exp osuit
q u o m o d o e p i s t u l a r u m c o m m e r c i u m o p t i m u m e s s e t i n s t r u m e n t u m ad s e r m o ­
n e m l a t i n u m l o c u p l e t a n d u m , a p t a n d u m , f l e c t e n d u m . A t l ect or es P a l a e s t r a e
n o s t r a e h u j u s rei u t i l i t a t e m experti norunt. Expertusque M irius noster
l o q u e b a t u r q u i p e r 2 5 a n n o s h i s de r e b u s l a b o r a v e r a t .
G u e r i n u s P a c i t t i de hebraeis h eb raeu m serm on em excitantibus verba
q u a e d a m fecit o p p o r t u n i s s i m a .
234 Jacobus Sidera, C. M F.

Eo die ¡ti ira viri c u j u s d a m c o n s t a n t i a a n i m i q u e t en ac it as s p l e n d u i t , qui


q u i d e m q u i n q u a g i n t a a n n o s n a t u s l a t i n am l i n gu am post p r i m u m C o n v e n t u m
A v e n n i c u m di scer e est agg res us , q u i q u e m o d o in e x t r e m a acroasi o m n e s nos
del ect avi t l o n g u m S en ec a e «de ira» t r a c t a t u m m e m o r i t e r d e c l a m a n d o . Q u a n ­
t u m h o m o pot es t q u i vere vi r sit! Hi c a p p e l l a t u r M a x . A d a m e s t q u e nat ion e
helvetius.
D ie 10 m. Sept . — P o s t r e m u s C o n v e n t u s dies fuit vere p l e n u s l aboris fru-
g u m q u e p l e n u s , c u j u s c oe t ui m a t u t i n o J o s e p h u s E b e r l e , nobi lis poet a l a t i n u s et
h u m a n i s m u s vir, praefuit. C o n t i o n e m h a b u i t R. P. J o s e p h u s J i m e n e z , C. M F.,
o ra ti o ne eleganti, e l o c u t i o n e di s ti nc ta , meri di ana claritate. De qu a or a ti on e n i ­
hil di cam c u m o mn i a fere q u a e di xi t et in ho c legisti fascículo et in p r ox i mo
leges.
P os t q u e m C ami ll i T a m b o r l i n i n o m i n e l o c u t u s est H. T o m a z z o n i no.
vam r a ti o ne m e x h i b e n s q ua usi q u i d a m Itali magistri praeclari p uer os l at in am
l i n g u a m d ocent.
De i n d e R i c c h a r d u s A v a l l o n e , q ua sua est in d i ce n d o v e h e m e n t i a , p o s t ­
q u a m l at inam l i ng ua m p e r s aecula v i g e n t e m c o m m o n s t r a v i t , palam se ex
par te d i ss en t ir e ab A v e n n i c i s vot i s est prof es sus, d i s s e n t i r e a vot is de s yn-
taxi, q u a e o m n e s o m n i u m t e m p o r u m s cr ip t or e s c om p l e c t i debet, et a v o c a b u ­
lario, q u o d ex t ot o lati nit ati s t h e s a u r o e r u a t u r o p o r t e t ( « n a m et c h r i s t i a n i
r om an i, n o n b ar bari f u e r u n t et C h r i s t u s R o m a n u s fuit» (!).-.), et de rati one
doce nd i, et de p r o n u n t i a t i o n e , q u a e u t italica esse totis l at er ib us c o n t e n d i t ,
c et. A quo, mi lector, e a d e m q u a m p os t u l a v i t d i cen di libert at e et tibi d i s s e n ­
tire licebit vel c u m eo co ns ent ire .. . O r a t i o n e m finivit aur ei s q u i d e m ver bis,
q u i b u s o m n e s sane c o n s e n t i e n t : *Per magistros lingua latina vivet, per magistros
latinitas non morietur».
S t u di o s e de p r o n u n t i a n d i s litteris exagit ata est q u a e s t i o , cui q u a e s t i o n i
s in e d u b i o ni mi s ar b it ro r , c o n c e s s u m esse t e mp o ri s , c u m res t ant i n o n sit
m o m e n t i n e q u e sit c u r a vot o A v e n n i c o r e ce da mu s ; e c o n t r a us u eam confir­
m ar e d e b e m u s u t vi et auc tor ita te pqlleat. ^ .
A g i t a t u m etiam est de latinitatis gene re u t e n d o . S u n t q u i p o s t u l e n t
s e r m o n e m l at i nu m p er f ec tu m et r i gi dum , s u n t q u i b e n i g n i o r e m p r a ef e ra nt
q u i n h o r r i d u l u m p r o b e n t . In s e r m o n e t a m e n t echn ic o id o m n e s p u t o t en er e
debere: u t color s e r v e t u r l at i nus q u o d ad s y n t a x i m spectat. Ve rb a a u t e m
t echni ca illa o mni a et sola a d h i b e a n t u r q u ae necessaria, q u ae l ucidiora, q u a e
ni tidi ora l e ge nt i bus s i nt , et brevior a (rej ici endae eni m v e r b o r u m ci rc ui ti on es
in libro scientifico).
Id vero —m u l t o r u m n o m i n e — H o l z e r v e h e m e n t e r postulavit:,. « Au c t o r
s u m et s u a so r ut o m n e s q ui p r o x i m u m c o n v e n t u m s int adi turi , latini l o q u a n ­
t u r et s cr ib ant . U b i e ni m v o l u n t a s ibi via». Q u a e Dr. R. S c h i l l i n g , Arge n-
t orat ensi s d oc to r probavit , id t a m en pet i vi t ut res per g r a d u s fieret, ne vel
s t r e n u i et b o ni viri s ed n o n d u m per it i rem d e s p e r t a r e n ! difficillimam; q u o
Per Orbem 235

l o t a m e v e r t e r e m u s r e m n o s t r a m . « F es t in a er go l e n t e » , at v e r b u m festina t ot a
i n t e n s i o n e a c u e n d u m c u r a.
V e s p e r e D r. B ea c h . —q u i et B o n a m i c u s A c t e n s i s — in c o e t u p r a e s e s s i ­
m u l et o r a t o r — e l e ga n ti o r a t i o n e de m e d i i s u s u i l a t i n a e l i n g u a e i n s t a u r a n d a e
a p t i o r i b u s , s u a d e t u t q u a m m a x i m e m ag i s t r i in s c h o l i s c u m a l u m n i s ét e x t r a
s c h o l a m i n t e r se l a t i n e l o q u a n t u r et l a t i n e c o m m u n i c e n t , q u i n C i c e r o n i a n o ­
r u m r e l i g i o n e d e t e r r e a n t u r . N e q u e e n i m C i c e r o fu it C ic er o n i a n u s , q u i n o n
i d e m s c r i b i t ac l o q u i t u r . F i l i u m c u m r e p r e h e n d e r e t , n o n d i x i s s e t : « Q u o u s q u e
t a n d e m , M a r c e T u l l i , M ar c i fili, M a r c i n e p o s , a b u t e r e p a t i e n t i a n o s t r a ? Q u a m
d i u p e t u l a n t i a t u a n o s e l u d e t ? Q u e m a d fi nem s es e e f f r en a ta j a c t a b i t p r o c a ­
ci tas?». N o n n e p u e r s e c u m d i x i s s e t : «Di mel i or a! T a t a c e r r i t u s e s t » . . S i n e
dubio digitum v ib ran s dixisset: «Tu, nequissime rerum, nisi mihi dicto
a u d i e n s eris, r e c t e v a p u l a b i s » . . . «Etiamsi nemo illo dignior est quem sequamur, si
e u m a d u n g u e m i m i t a r i c o n a m u r , neque similes Ciceronis erimus, neque nostri
ipsorum sumus. A n i m u m v e r o e j u s e x q u i r e r e et s e q u i o p o r t e t » .
E t i a m j u v e n e s in C o n v e n t u l ocut i s u n t ore G e o r g i i L a f o r e s t , C o n s o c i a ­
t i o n i s G u i l l e l m i B u d é j u v e n u m a b A c t i s g e n e r a l i s , q u i q u i d e m m o d o s illos
q u a e r i t a v i t q u i b u s j u v e n e s i n t e r se u n o s e r m o n e e o q u e l a t i n o c o n j u n g e r e n ­
tur. C u ju s vota nobis o m n i n o p l a c e n t et u t i n a m i n feli cem e x i t u m d e d u ­
cantur. 1

P ost C — D i e t a n d e m 11, C o n v e n t u s l a b o r i b u s co nf ect is ,


o n v e n t u m .

o m n es V ie n n a m , S anctam M a r ty r u m C ivitatem, U r b e m Senatoriam pe rlu s tra ­


re p o t u i m u s e t a d m i r a r i m u s e u m , t e m p l u m A u g u s t a e et Li vi ae s a c r u m , v i a m
romanam, theatrum rom anum m a x im u m , cu m vom itoriis su bterraneis cu­
n i c u l o r u m m u r e c o n t e c t i s , E c c l es i am C a t h e d r a l e m m a g n i f i c a m , cet. In m u n i ­
cipii d o m o U r b i s P r a e f e c t u s o m n e s n o s b e n i g n e e x c e p i t v i n o q u e r e g io n i s
ju c u n d i s s i m o recreavit.
In f r a t e r n o c o n v i v i o o m n e s C o n v e n t u s p a r t i c i p e s a r t i u s c o n j u n c t i s u m u s ,
u b i o m n e s fere l at i n e l o cu t i s u m u s , u b i et l at i n e « G a u d e a m u s i gi tur » c o n c i ­
n i m u s , u b i cl. f e mi n a a u s t r i a c a W i m m e r e r h i s v e r s i b u s ex t e m p o r e fere s c r i p ­
tis n o s d e l e c t a v i t q u o s i nf ra legas. Q u o d q u i d e m c a r m e n u t l e p i d u m j o c u m
et ex t e m p o r e d i c t u m et n o s l a u d a m u s :
Vo x exit in p u b l i c u m D o c u m e n t i s praediti D o c t e vi r , L atine di c,
«Conveniamus Lugdunum, somno dulci dediti q u a e s i n t r e f e r e n d a hi c,
ut r a ti o n e s sati« bonae ex n ec ta m u s n o v a s res et, cui o m n e s s t u d e a m u s ,
confirmentur Avionnae! bonas, pulchras, utiles linguam vivam audeamus
T o tu s orbis penditur Prandium tum praebitum S a l t e m expressionibus

l aet i p r o f i c i s c i m u r firmat vires o m n i u m f oe de d e f i c i e n t i b u s


v i a t er r e a c o n t e n d e n t e s ad q u a e s ti o n e s n u n c tractan- a r g u m e n t u l o refer
U9que a d a m n e s c o n f l u e n t e s et l a t i n e e x a r a n d a s . [das ad sod a le m Staudacherl!
Hic amici jam ad su n t Contristato anim o Collaudandus omnibus
hospites accipiunt qu e ro r a tq ue doleo er8° o r do clericus
sed qui vesperi a d v e n i t m u l t o 9 , heu, in or ati o n e qu ia plenu9 est v i r o r u m
hos ami co s non Invenit. usos gallico se rmone. longe f a cu n d i ss im o r u m .
Jacobus Si Jera, C. M. F.

( J a u s s a e o e v e r b u m po s c i t Currus tum conscendimus It er l o n g u m facias,


vi r q u e m n e m o n o n cognos- urbem versus t end im us hospes, n u n c per t e n e br a s
l oq u i c u r q u e o p t i m e [cit, ubi s u n t pulcherrima c e n a si t sol aci o
a t q u e r a p i d i ss i m e a t q u e r efri gerio.
v e t e r a vest igi a.
C u m ar dor e f e r v i d u s N u n c e st di es u l t i m u s ,
Aquaed uc tus cu/us unda
pu gna t c um confratribus in q u o d a egr e f e r i mus !
d u o me t r a i n s e c u n d a De l e c t a t i v o l u p t a t e
et Ca p e l l e a i t g a v i s u s :
f l u e n s f uit In c o lis m u l t a et h u m a n i t a t e .
« se r mo v i v u s h i c e s t vi s u s » .
p o t u i t u r b i s ve t e r i s . M a g n a s grates agimus
Q u a e s t i o longe m a x i m a
a t q u e difficillima T h e a t r u m n u n c c u m ode- n u n c ex c o r d e o m n i b u s
s a e p e et off ensi o [ one q u o r u m maximo l abor e
bacie est p r o n u n t i a t l o l t a n t o v i v i m u s i n flore.
e xplicandum est sermone,
V i r e s c u m def i ci unt , ultimi c u m visitant juncti amicitia
c e n a refi ciendae s u n t c ur rus jam abierant. n i te m u r in patria
c u r r i t l an x i n t a b u l a u t per n o s t r a m d i s c i p l i n a m
p l e n a u t i n f ab u l a . vitam ju ve m us latinam.

U t finem longiori m eae n ar r a t i o n i i m p o n a m haec in c o n c l u s i o n e m d i ­


cam: Ex h o c C o n v e n t u L u g d u n e n s i l i n g u am l at inam n o n m o d o n o n esse
d em o r t u a m , s ed o p t i m u m esse c ommer ci i u n iv e r s a l i s i n s t r u m e n t u m . U b i q u e
C o n v e n t u s participes v a r ia r um g e n t i u m s e r m o n e lat ino c o l l o q u e n t e s audi res.
Q u i vero l o q u e n d o i m p a r e s sibi v i d e b a n t u r id plane p e r s p e x e r u n t : e x e r c i t a ­
t ione et u s u et facile esse et j u c u n d u m lat ine loqui et scribere.
C o n v e n t u s t a n d e m e mi s s a Vo ta lege, q ua e m ag n i s u n t m o m e n t i et vis
ad l i n gu am l at i nam i n te r v i ro s s ci ent i ar um per it os et t e c hn i co s i n s t a u r a n d a m :

Vota Congressus Lugdunensis. — C o n v e n t u s L u g d u n e n s i s p r o b a t


a t q u e confirmat vota q u a e in A v e n n i c o C o n v e n t u s u n t decreta; de a r g u m e n t o
ver o q u ó d in L u g d u n e n s i C o n v e n t u a c t u m est, hoc est, «de lingua latina,
c o m m u n i vi n cu l o h u m a n i c u l t u s » , ha e c q u a e s e q u u n t u r vot a p ro p on i t :
I. Ut lingua latina adhibeatur velut vinculum inter eos qui res scicntificas
.tractant. C o n v e n t u s h o r t a t u r :
1) U t s u m m a r i a seu c o m p e n d i a q ua e scientificis script is, libris et c o m ­
m e n t a t i o n i b u s l ingua v er n ac ul a exaratis, a p p o n u n t u r , lingua p r a ec ip ue
l atina fiant;
2) U t scr ipt is scientificis r e r u m i n d e x l atine s c r i p t u s ad da tur ;
3) C o n s o c i a t i o n e m u n e s c o et alias Societates I n t e r n a t i o n a l e s rogat, ut
in c o m m e n t a r i i s et C o n v e n t u u m I n t e r n a t i o n a l i u m A c t i s lat ina q u o q u e l ingua
in c o m p e n d i i s e x a r a n d i s a dh i b e a t u r ;
4) C o n so ci a t i o ne m u n e s c o et iam rogat u t b i b l io gr a ph i am edat in qu a
brevissi ma p r o d e a n t s u m m a r i a latina d i s q u i s i t i o n u m scientificarum.
II. Ut lingua latina in humanioribus litteris excolendis vinculum sit inter doc­
tos viros, C o n g r e s s u s h o r t at u r:
1) U t a n t i q u a d o ce n di ratio, nova et activa ratione latinae l inguae
t r ad e n d a e r e n o v e t u r et vi v id io r fiat, ita u t s c h ol ar u m l a t i n a r u m d e m i n u t i o n i s
d a m n a sarciri liceat et ad ac cept as m e t h o d o s alia a d d a n t u r exercitia,
Per Orbe m 237

q u i b u s l i n g u a l at i n a a d u l e s c e n t u l i s j u c u n d i o r r e d d a t u r , u t s u n t : co ll oqu ia et
s e r m o n e s i n t e r a l u m n o s , s c r i p t o r u m c o m p e n d i a , s c r i p t i o n e s l at inae;
2) U t a l u m n i v o c a b u l a r i u m p r i m a r i u m p e d e t e m p t i m et q u a s i per gra­
d u s in ipsis scr ip to rib u s legendis adipiscantur;
3) U t a d u l e s c e n t e s a s s u e s c a n t s c r i p t o r u m l i br os et a m p l i o r a f r a g m e n t a
c u r s i m l egere; q u a r e p r o f e s s o r e s l ibel los l e g e n d o s t r i b u a n t faciliores lepi-
d o s q u e pra esertim discipulis ju nio rib us;
4) U t i n s u p e r i o r i b u s s c h o l i s v ar ii a u c t o r e s l e g a n t u r a n t i q u i et recen-
t i o r e s v e l ii q u i d e r e b u s s c ie nt i fi ci s l at i ne s c r i p s e r u n t ;
5) U t c o n s e s s u s s e u « s t at i o n e s * e t i a m i n t e r o m n i u m n a t i o n u m d o c t o s
v i r o s i n s t i t u a n t u r , q u i b u s m a g i s t r i e t d i s c i p u l i f r u c t u s ad l i n g u a e l a t i n a e
u s u m p e r c i p i a n t , i m m o q u o d fieri p o s s i t , s c h o l a e s p e c ia l es c o n s t i t u a n t u r .
III. U t lingua latina vinculum sit inter adulescentes, C o n g r e s s u s o p t a t :
1) U t a d u l e s c e n t e s e o r u m q u e p a r e n t e s de p r a e c i p u a u t i l i t a t e edocean­
t u r q u a e i n e x c o l e n d a l i n g u a l at ina p e r c i p i t u r , c u m a d a n i m u m c o n f o r m a n d u m
tu m ad ipsum rerum usum;
2) U t a d u l e s c e n t e s d i v e r s a r u m n a t i o n u m , q u i b u s alia f o r si t a n s i t a n i m i
i n d o l e s et c o n f o r m a t i o , l i t t e r a r u m l a t i n a r u m c o m m e r c i u m i n t e r se i n s t i t u a n t ,
q u o a l i os a l u m n o s m a g i s c o g n o s c a n t e o s q u e a l t io re a m o r e p r o s e q u a n t u r ; ita
q u o q u e fiet u t s e r m o l a t i n u s a d m u t u a m inter om n iu m gentium consuetu­
d i n e m e t h u m a n i t a t e m f o v e n d a m m a x i m e ut i li s sit.

D e n i q u e C o n v e n t u s L u g d u n e n s i s socii m a x i m e l a u d a n t e t c o m m e n d a n t
c o m m e n t a r i o s , q u i b u s i n d e x e s t « Vi t a L a t i n a » , q u i , u t p r i d e m , i n t e r l i n g u a e
latinae viventis cultores v in c u lu m e ru n t.

Ja c o b u s S idera , C. M . F.
B I B L I O G R A P H I A

M a r c e l D e l a n n o i s . — Virgile. Le Chant VI de ab so lv itu r: alte r n o m in u m , alte r th e m a tu m


i’Eneide. W e s m a e l - C h a r l i e r , N a m u r , 1958, q u a e a l u m n i s p r o p o n i p o s s u n t , in q u i b u s o p ­
p. 169. t im a i n v e n i e n t s u p e r i o r e s a l u m n i c o m m e n t a ­
tio n ib u s su is aggredienda.
C l a r u 9 v i r M. D e l a n n o i s q u i de V e rg ilio
p e r d iu c o m m e n t a t u s to to q u e p e cto re m e d i t a ­
G an sin ie c-P aran d o w sk i-M o rstin . — Teofitakt
t u s e st, h u n c l e c t o r i b u s l ib e l lu m offert q u i,
q u a m v i s p a r v a si t m ole, re s t a m e n p e r m u l t a s Sym okatta L isty: Theophylacti Sim ocattae

c o n t i n e t e t o p t i m a s , q u a e ab a u c t o r e —q u a s i epistolae morales rurales amatoriae. —


c u m a n i m o 9uo c o n t i n e n t e r c o n c o c ta e — v iv id o P anstw ow e W y d a w lc tw o N aukow e.
s e r m o n e et g e n e r e d i c e n d i o r n a t o e x p r i m u n ­ T h e o p h y la c tu s S im o catta scrip to r graecus,
tu r et trac ta n tu r. q u i sa e c u l o V II v ix it, e p i s t u l a s s c r i p s e r a t m o ­
H a b e s in p r o m p t u s u m m i 9 v i r t u t i b u s d i s ­ ra le s, r u r a l e s , a m a t o r i a s , q u a s N i c o l a u s C o p -
tin c tu m in VI V e rg ilii l ib r u m c o m m e n t a ­ p e r n i c u s , p e r i t i s s i r a u s ille in re a s t r o n o m i c a
r i u m a cl. v. M. D e l a n n o i s c o m p o s i t u m in q u o a u c t o r e t i n v e n t o r —d u m a lia q u a m p l u r im a
s c ite et lit t e r a t e c o n s i d e r a n t u r v e r b o r u m s u b s i ­ c u r a t — n i t i d o e l e g a n t i q u e s e r m o n e in l a t i n u m
d i a , 9e n 9us m o r a l i s , re lig io su s, p h i lo s o p h ic u s , co n v ertit.
lib ri V I t r a n s l a t i o n e s , s o n i, v o c a b u l a po ética, N u n c au tem hoc p u lch ro v o lu m in e c o n ti­
r h y t h m u s a li a q u e m u l t a . Q u a r e l i b r u m h u n c n e t u r e x e m p l a r i n t e r p r e t a t i o n i s l a t i n a e a Cop-
p e r u ti l e m et ju cu n d issim u m non tantum p e rn ic o e x a r a ta e , »im pressum C r a c o v l a e In
a lu m n is sed et m ag istris fu tu ru m sp eram us. dom o d o m in i Jo h a n n is H a lle r a n n o sa lu tis
U t s c r i p t o r 9 ub i n i t i u m lib ri l e c t o re m m o ­ n o s t r a e M . C C C C C . I X » —q u o d t o t u m p h o t o ­
n e t, e t sa e p e in c o m m e n t a r i i s i t e r u m m em o­ g r a p h ié e s u i s g e r m a n i s l i t t e r i s d e s c r i b i t u r —,
r a t, res q u a e in lib r o V I A e n e i d o s e v o l v u n ­ e t n o v a c o d ic is l a t i n i t y p i s h o d i e r n i s d e s c r i p ­
tur ap tissim ae su n t q uibus h ujus aetatis tio, q u a m e t t e x t u s p r i m i g e n i u s g r a e c u s c o n ­
a l u m n i r e c t a s p r o b a s q u e c o n c i p i a n t ac se c u m se q u itu r et tran sla tio l in g u a p o lo n ic a a H .
m editentur n o t i o n e s et s e n t e n t i a s a b ipso M o rstln exarata.
V e rgilio t r a c t a t a s e t q u a d a m luce i l l u s t r a t a s : H ujus lib ri e d it o r e s p e r g r a t a m f e c e r u n t
de dolore, d e m o rte , de r e lig io n e , de h o m i n u m re m l i t t e r a r u m g r a e c a r u m et l a t i n a r u m stu ­
glo ria , de p a t r i a , de a r te , de h o m in i 9 fine et d io sis, s u u m q u e c iv e m d e b it o p r o s e c u t i 9 u n t
h u m a n o in terri9 e t d i v i n o p o st m o r te m . honore hanc e v u lg a n tes interpretationem ,
S u n t t a m e n p a u c i n a ev i seu m e n d a , m i n i ­ n a m , ut m o n u i t C o p p e r n ic u s , T h e o p h y l a c t u s
m a, q u a e in a lt e ra e d it i o n e facile e m e n d a r i e p is tu l a s o r d i n a v i t »hoc 9an e c o n s i d e r a n s
p o s s in t , ut: in v. 4 3 de e9t v e r b u m «a d itu m », q u o d v a r i e t a s p r a e c e te ris d e le c t a r e so le a t,
in v. 334 d i c i t u r «Lauscapim » pro »Leusca- quo d qu id em diversa ingenia d iv ersis rebus
p tm », in v. 3 6 8 dee9t v e r b u m •credo», In v. oblectentur».
7 1 7 leg im u s •meorum *, in te x t u a u te m (p. 118), Jesus A ram en d ía, C. M . F.
pronom en •tuorum» e x p li c a ri v i d e t u r ; in v.
7 4 3 a ffe rtu r v o c a b u l u m »am nes* pro •manes*',
Jean V o lc k m in g e r . — Lexicum latinum -gallicum
in pagella 7 2 p r i m u m h e m i s t i c h i u m v. 272:
ad pharmacopoeas redigendas. 1958.
J u p p i / t e r e t re /b us..., h a u d recte, u t p a te t ,
s c a n d i t u r ; sed ita e s t p e d i b u s n o t a n d u s : J u p ­ D r. V o lck rln g er in C o n v e n tu A vennico
p i t e r / et r e /b u s . . —a n n o 1 9 5 6 — o r a t i o n e m s e u r e la ti o n e m h a ­
L ib er hic —q u e m V e rg ilii s t u d i o s i s m a x i m i b u i t s a t i s e l a b o r a t a m de v e r b i s l a t i n i9 p h a r ­
aestim an d u m p u tam u s— duobua in d icib u s m ac o p o lis e t m e d i c a m e n t a r i i s u s u r p a n d i s ; in
Bibliographta 239

qua principia exposuit quibus verba latina l éxi ca q u a m p r i m u m i n d o c t o r u m c o m m o d u m


s u n t t a n d e m c o n s t i t u e n d a (cfr. Premier Congrès et in linguae l at i na e i n c i t a m e n t u m m aj us q u e
in te rn a tio n a l pour le latin v iv a n t, 1956, A v i g n o n ) . increm entum evulgentur.
Clarus vir qui m edicam enta componere o p t i ­ Jo seph u s M. M ir , C. M . F.
m e n o v i t et d e l i n g u a l a t i n a a p u d m e d i c a m e n ­
t ar i os et p h a r m a c o p o l a s s e d u l o c u r a t , l ex ic on
paravit, quod Coetui G e n er a l i Bruxellis a Jo s e f E berle. — L audes, c a r m i n a latina. T u
1958 congregando, ut videtur, exhibendum bingae, ap u d Rainer W u n d e r lic h Verlag
e r a t . P l e r a q u e h u j u s l exi cl v e r b a probentur H e r m a n n L e i n s , 1959.
o p o r t e t . Si t a m e n p e r c l a r i s s i m o s i l l os m e d i ­
J o s e p h u s Eberle c a r m i n u m libellum c o n ­
c a m e n t a r i o s licet p a u c a i n n u a m quae ad ra ­ c in n a v i t q u o « m od um gaudii terrestris p a u lu ­
tionem verborum spectat. lu m augere» co n at u r , q u e m q u i d e m finem s a ­
Q u a m p l u r i m a v e r b a t e r m i n a t i o n e -um fi­ tis a s s e c u t u m esse arb it ram u r. -N ovus e n im
niuntur (c o ca in u m , p a ra ffin u m , pen icillin u m , p o è t a , q u a n q u a m r o m a n o s v a t e s —q u i a d s t r i c -
peptonum , pepsinum , p ro ta in u m , a n tip y r in u m , ta n u m e r i s pedlbusque o r a t i o n e ‘u s i s u n t —
a sp irtn u m , strep to m ycin u m , toxinum , coffeinum , novit eosque veneratione prosequitur, tamen
c et . ) q u a e t a m e n d e s i n e n d i r a t i o j a m p r i d e m s u o m o d u l o fides p u l s a r e v u l t , c u m m u n u s
in doctorum v e n e r a t c o n t r o v e r s i a m (cfr. J o ­ p o ê t a e c a n e r e si t e t I n t i m a a n i m i s e n s a aliis
hannes Lam er : ...a n ilin a , a sp irin a a p u d H i s ­ patefacere; illamque insequitur viam q u am
panos Italosque feminini generis sunt, in G er­ h a u d p a u c i p o ë t a e m e d i i a ev i a p u d G e r m a n o s
m a n i a vero n e u tr i u s; qui a u t e m G e r m a n i n o n p r a e s e r t i m a d h i b u e r u n t et v e r s u s r h y t h m i c o
noverint linguas H i s p a n o r u m vel It al o r u m sono et e x tr e m i s sy l l a b i s c o n s o n a n te s pangit.
m irabuntur non dici a n iltn u m , a s p ir in u m ». Q u i d d e n o v a p oë se os r a t i o n e q u i d q u e de v e r ­
P alaestra La t in a , 5 ( 1 9 3 5 ) 129). H o r u m v e r ­ sibus Doctoris Eberle sentiendum ampla c o m ­
b or um g e n u s f e m i n i n u m nobi s m a x i m e placet m e n t a t i o n e J o s e p h u s I j s e w i j n o s t e n d i t ( cf r .
( c f r . L a tin ita s, 3 ( 1 9 5 5 ) 1 0 3 s q q . . u b i p e n ic illi­ P alaestram L a t in a m , 3 9 ( 1 9 5 9 ) 129), u b i e t
na, procaina, cocaina, a ureom ycina, streptom yci- p c ë t a m d i l a u d a v i t et c a r m i n u m e x e m p l a l e ­
na, c e t e r i s u s i s u m u s ) ; q u o d si d o c t o r e s a l i t e r gentibus proposuit.
r e m decreverint, o p t a n d u m u t te rm in at io fe­ Ceterum, q u a n q u a m «inimitabilia» sunt
minina addatur quoque, u t fit i n vocibus v e t e r u m p c ë t a r u m c a t m i r i a , m u l t i t a r n e n illa
«coffeinum sive coffeina», « a s p i r i n u m sive pulchritudinis specimina conati sunt aemu­
a s p i r i n a » . —V e r b a q u a e -as f i n i u n t u r (n itra s lari, et q u i o m n e s s a e c u l o r u m a e t a t e s p e r c u r ­
- a tis , perboras, phosphas, sálicas, arsénicas, c i­ r a t n o b i l i s s i m o s f a ci l e i n v e n i a t pcëtas qui
tras, chloras, c et . p r a e s t a r e t —i t a n o s c e n s e ­ mira p a n x e r u n t c a r m in a , h a u d optimis s c r i p ­
m u s — i n n itra tu m , perboratum , pho sp h a tu m , cet . t o r i b u s i n d i g n a . L i c e a t t a m e n n o v o p c ë t ae ,
m u t a r i . L i t t e i a t k et u a b u s u l a t i n o r e c t i u s liceat aliis n e s t r a e a et at i s sc r i p to i i b u s alias
removendae. «Compressum et in jectio» p r o p i u s t e n t a r e v i a s et r a t l c n t s q u i b u s d u m anim i
ad latinitatem accedunt q u am «comprimatum sensa expromunt, latinam queque linguam
e t I n j ec t a b i l e » ; «benzoe -oinis» fortasse in vividam esse, non mortuam, suis ve rsib us
b en zo è(s), is m u t a n d u m ; f o r m a l a t i n a neuter, comprobant. Nam Dr. Eberle t o ti s v i r i b u s
ra, rum r e t i n e n d a p o t i u s q u a m « n e u t r u s » ; p r o « r a d i c e s n o s t r i c u l t u s c u r a r e et a l e r e c o n a ­
* cof fei no» r e p o n e n d a c a lcin a , a u t s a l t e m a d j i ­ t ur» suaque sententia probe philosophatur:
c i e n d a , e t pom ata ( q u a e e s t a p u d D u c a n g i u m ) «Cultus enim, i n q u i t , et h u m a n i t a s vi get e
pro « p o m a tu m » . I t e r u m recognoscendae v o ­ n o n p o s s u n t , si h o m i n e s m e m o r i a m o ri g in um
c e s « o c u l e n t u m » (pom m ade occulaire), t a b u l e t ­ suarum, moris majorum, historiae propriae
t a, r h u m , c o c o s - osi s, « e l i x i r i u m » ( d e q u a v o c e deposuerunt».
e lix ir cfr. C o r o m in a s , D iccionario critico etim o­ N o s q u o q u e c o n a t u s i l l i u s c l a r i s s i m i vi r i
lógico de la lengua cast, e t T a g l ia v in i, Le origini p ro r s u s l a u d a m u s , qui d u m acta di ur na mo­
delle lingue neolatine, 1952, p. 2 7 2 ) deratur apud G erm anos nobilissima occasio­
U tinam et a l l a a r t i u m et d i s c i p l i n a r u m n em n a n c i s c i t u r ut lat i n it a te m , c u lt u s nostri
240 Bibliographia

f u n d a m e n tu m , probatis argumentis suoque Mgr L. C erfaux ei P. H o u ssia u . — L 'A n ti­


exemp lo def end at . I d q u e in l a u de m s cri ptor is quité - Le Proche Orient, C a s t e r m a n n , T o u r ­
m a x i m e c a d i t q u o d n o v a e j u s d e m l ibr i p a r a ­ n ai — P a r i s , 1957, p. 173.
t u r editio propediem evulganda.
M. M icha ux et P H o u ssia u . — L 'A n tiq u ité -
Jo seph u s M. M ir , C. M. F. La Grèce, C a s t e r m a n , T o u r n a i — Pari s,
1958, p. 167.

P. Terencto A fro. Comedias: La A n driana - EI M. M ic h a u x et R. Loonbeek. — L 'A n tiq u ité -


Eunuco. T e x t o r e v i s a d o y t r a d u c i d o por Rome, C a s t e r m a n , T o u r n a i — Pa r i s , 195Ò,
L isa r d o R u b io , C a t e d r á t i c o de la U n i v e r ­ p. 275.
s i d a d d e Ba r ce l o n a . V o l u m e n I. 1958. —
I n t e r t o t et o p t i m o s l i br os q ui n o s t r a
Bar cel ona, E d i c i o n e s « A l m a M a t e r » .
a et a t e i n l u c e m d a n t u r q u i q u e d e h i s t o r i a et
P r i m u m e s t h oc c o m m o d u m v o l u m e n ln classica c u l t u r a s u n t , p a u c i —m e a q u i d e m
i ll o c or po r e q u o d i n s c r i b i t u r « Col ec ci ón h i s ­ s e n t e n t i a — i n v e n i u n t u r q u i t a n t o o r d i n e et
p á n i c a de A u t o r e s gr i egos y l at i n o s « , q u o d cl a r i t a t e , t a n t a 9 i m p l i c i t a t e , b r e v i t a t e et e r u ­
omnes patrocinio hispanicae U n iv e r si ta te s d i t i o ne , t a n t o q u e m e n t i s l u m i n e p e r f u s i s i n t ,
c o n t u e n t u r . Et m a g n a s c i l i c e t , a p u d n o s t r a t e s ut hi quos lectoribus s u m m a animi voluptate
p r a e s e r t i m , d e eo a u g u r a m u r i n a m p l i o r e m o f f e r i mu s . S u m m a t i m , se d s i n g u l ar i m i r a q u e
litterarum graecarum atque la ti na ru m cultum. p e r s p i cu i t a t e, a l i q u a d e g e o g r a p h i a , de r e b u s
N o b i l i s s i m a e illae T e r e n t i a n a e c omo e d i ae , a d r e m p u b l i c a m s p e c t a n t i b u s , de r el i gi one,
A n d r i a et E u n u c h u s , l e c t o r i b u s h i c f a ci l i us ar te, l i t t er i s, s c i e n t i i s u n i u s c u j u s q u e r e g i o n i s
p l e n i u s q u e , m o d o l a t l n u s t ex t u s , m o d o v e r ­ id est: A e g y p t i , M e s o p o t a m i a e , Syr i a e , . P a ­
n a c u l a c o n v e r s i o, delibandae proponuntur, l a e s t i n a e , A s i a e M i n o r i s , Pe r s i a e, Cr e t a e, M y ­
a t q u e i n m a x i m o q u i d e m a p p a r a t u c r i t i co a- cenarum, Gr a e c i a e , R o m a e d e s c r i b u n t u r et
cerrimoque studio comp arat um . Clarus Bar­ exponuntur.
c i n o n e n s i s U n i v e r s i t a t i s Pr o f e s s o r L. Ru b i o
V i a q u a m i n h i s t r a c t a n d i s a u c t or e s s e ­
h o c n o b i s v o l u m e n o b t u l i t , cui et soci i eo in
q u u n t u r h a e c e9t: I n pa ge l l a q u a e a d d e x t e ­
eden do fuerunt Doctores Joannes Bastardas
r a m e s t lect ori 9, cl ar e e t p u l c h r o g e n e r e d i ­
et M a r i a C i n t a C a t a l à , i n e a d e m s t u d i o r u m
c e n d i h i s t o r i a m , a r t e m , r e l i g i o n e m a l l aque,
U n i v e r s i r a t e Pr of e ss or es c l a r i s s i mi .
qua e supra diximus, n i ti d i ssi m is typis ex­
A m p l a l i b r o pr a ei t , a t q u e ea e r u d i t a , i n ­
p r e s s a , e x p o n u n t u r ; a d l a e v a m ve r o l e c t or i s
t r o d u c t i o ( pp. I X - L X X X I V ) d e v i t a P. T e r e n ­
m a n u m , lit tera minor e, no tula e, indices, t a ­
t i i A. ; de n a t u r a legali ac m a t e r i a l i t h e a t r i
b u l ae p e r m u l t a e , s c r i p t o r u m c l a s s i c o r u m et
r o m a n i , s a e c u l o II; de o pe r e l i t t e r a r i o T e r e n ­
h o d i e r n a e a e t a t i s loci, a l i a q u e c u r i o s a q u i b u s
t i a n o ; d e A u c t o r e d r a má t i c o ; de f a m a T e r e n ­
maxime textu s illustratur. Q u a m rationem
t i a n a ; de T e r e n t i i i n h o d i e r n a s l i t t e r a s a u c t o ­
res t r a c t a n d i —u t a l t i u s i n l ec t o r i s m e n t e i m ­
r i t a s et m o m e n t u m ; de m a n u s c r i p t o r u m t r a ­
p r i m a n t u r — o p t i m a m et e f f i c a c i s s i ma m put o.
di ti one; de c o d i c i b u s T e r e n t i a n i s i n b i b l i o ­
P r a e t e r h a e c q u a e de h i s a d m o d u m e l a b o ­
t h e c i s h i s p a n l c i s ; de e d i t i o n i b u s T e r e n t i i ; d e
r a t i s l ibr i s g e n e r a t i m d i x i m u s , a l i q u a speci a-
e d i t i o n i b u s h i s p a n l c i s T e r e n t i i ; de c o n v e r s i o ­
t i m de l i b r o cui e s t i n d e x « L ' A ntiq u iti-R o m e »
n i b u s h i s p a n i c i s T e r e n t i i ; de T e r e n t i a n a bi­
addere debemus.
bliographia.
Tum T e r e n t i a n a e c o m o e d i ae , A n d r i a e t Et i n p r i m i s t a b u l a e d e p i c t a e —n u m e r o
E u n u c h u s , h i n c l a t i n u s t ex t u 9 , i n d e h i s p á n i ­ 9 eptuaglnta— t u m a d a n t i q u a m , t u m ad c l a s ­
ca c o n v e r s i o ( pp. 1 197 «bis»). S i n g u l i s c o ­ sicam aetat em spectantes, ad Romae hi st o ­
moedi is i n tr o d u c t i o a t q u e c o m m e n t a r i u m , una r i am i l l u s t r a n d a m et a r t e m a c c u r a t e s u n t s e ­
c u m a p t a s y n o p s i , a c l a r i s s i m o a u c t o r e an lectae.
n e c t i t ur . Q u o d b o n u m , felix, f a u s t u m l at i n i s T e x t u s —clar e, o r d i n a t e , s i m p l i c i t e r , j u ­
l i t t e r i s sit. c u n d e , u t 9 u pr a m e m o r a v i m u s , 2 7 5 pagel l i s
I. G onzález, C. M. F. e x p o s i t u s — s u m m a est o p t i m a et c o mp e n d i u m
Bibliographie! 241

a r t i s , r el i gi o n i s , h i s t o r i a e et c u l t u r a e p o p u R a c e r t a m i n e s e c lu s i t , ali os m e n t i o n e h o n o r i f i ­
Romani ca o r n a v i t , d u o s t a n d e m l i b e l l o s p r o b a v i t et
En, b e n e v o l e l e c t o r , si t u a i n t e r e s t , h u j u s praemio Capitolino decoravit.
libri R o m a e d i c a t i i n d e x g e n e r a l i s : U t i n i ps o c o m m e n t a t i o n i s t i t u l o s i g n i f i ­
In t r o d u c t io n G énérale ( P. 9- 23) : I. Le c a t cl a u c t o r T h e o b a l d u s F a b b r i n o b i s c o m i ­
C adre G éographique. — II. Le Cadre H istorique. t i o r u m i n I t a l i a d i e s f i nxi t . S e r g i o a m i c o co
— III. Les Sources de l'H isto ire R om aine. m i t e , i n f o r u m « P i a z z a C a v o u r » u b i v i r i « L i­
P r e m iè r e P a r t ie: I. Rome a v a n t les grandes berales» c o n v e n e r a n t , o r a t o r e m a u d i t u m c o n ­
conquêtes I - De Rome à l'Ita lie (p. 2 7 71); II - t e n d u n t . . . P o s t e a f o r u m « P i a z z a d e l Ri so r g i
La vieille âm e Rom aine et l'em prise étrusque (p. mento» q u o d n u n c u p a n t , p e t u n t ubi «F asca-
7385). liu m » f a c t i o c o n g r e g a t u r . . . D e i n d e a d p l a t e a m
D e u x ièm e P a r t ie : I - La fo rm a tio n d 'u n em ­ «Garibaldi» p ro c e d u n t ad p r i n c i p e m «Com-
pire (p. 8 9 183); II - L 'A p o g é e de Rome et l'em ­ m u n is ta r u m » a u d i e n d u m .
prise H ellénistique ( p. 183 2 13) . T a n d e m ad forum q u o d a Victo ri o E m m a ­
T r o isièm e P a r t ie : Le déclin: Le R etour à la n ue le n o m e n h a b et iter faci unt. C o n d o n a t o r
la terre I - La crise de l ’em pire ( p. 2 1 7 - 2 45 ) ; II - «pa rtib u s regio imperio fa ve n tib u * » ... v e r b a f a c i t .
L ’agonie de Rome et l'em pire orientale ( p. 247- C e n a t i u l t i m o s s u s c i p i u n t a u d i e n d i l ab o r e s .
259). A d fo ru m cui n o m e n «Martiri della Libertà»
Libri hi tres c o n c l u d u n t u r singuli nomi­ pergunt ut ducem «Socialism i p o p u la ris» a u
n u m e t r e r u m i n d i c i b u s , r a b u l i s et c o n s p e c t u diant...; et de in d e ad forum m a x i m u m i n t e n ­
q u o d a m t o t i u s l ibr i g e n e r a l i u t f a c i l i u s , u n o d u n t d u m d u x ( « l e a d e r » ) q u i p r a e e s t pa rtib u s
o b t u t u , res legentis m en t i clarius pa teant. p o p u la riu m C h ristia n o ru m » c o n t i o n e m h a b e t .
G r a t u l a t i o n e s ergo m a x i m a s a uc to res m e ­ Orationes a partium ducibu9 habitae lu ­
r e n t u r q u i h o s l i b r o s —o p t i m e e t e x c o g i t a t o s culentissimae, ornatissim ae, elegantiae et
et e x p o sito s — e v ul ga run t. concinnitatis p l e n a e —m o r e Romanorum—
Jesus A r a m e n d ía , C. M. F. s o n a n t Ci ce ro ni sq u e temp or a ad nos referre
videntur.
P a t e r F e l i x S á n c h e z V a l l e j o S. J. «ami cis
C ertamen C a p ito lin u m VIIII- MDCCÇCV1II.
quibusdam Patavinis» taurctrachiam seu
— Curante Instituto Ro m an is Studiis
cursum taurorum d e s c r i b i t . ( U t v o b i s —q u i
Provehendis.
n o v a v e r b a i n d u c e r e et a p t a r e c u p i t i s — p l a ­
In hoc opusculo lucubrationes d u a e in cebi t ! . .). A l i q u a s u m m a t i m a u d i t e :
C e r t a m i n e C a p i t o l i n o VIIII p r a em io decoraiae Ad plateam properemus... ut v enustum
c o l l i g u n t u r : a l t e r a , c u i e s t i n d e x «D ies ja m co­ s p e c t a c u l u m videre possis: su bsellia spiss a
m itiorum su b e st», a cl. T h e o b a l d o F a b b r i , i n su n t, agita tore s seu taurarii, sp l e n d e n t i b u s
c e r t a m i n e v i ct o r e, a l t e r a q u a e «De taurorum i n d u t i s a g u l i s , p o p u l u m et p r a e s i d e m s a l u t a n t ,
a g ita tio n e » i n s c r i b i t u r a P a t r e Fel i ci Va l l e j o, e x i t e x s t a b u l o s t u p e n d u s c o r n i g e r .. I m m i t t i ­
S. J. c o n s c r i p t a . tu r e qu es longo hastili a r m a t u s cui ferrata
C e r t a m e n hoc C a p it o lin u m , ut superiora, e s t c u s pi s. V e n i e n d u m e st ad h a m a t a s pi cul a
ab «Instituto Romanis Studiis provehendis» q u a e b i n a et b i n a in dorsum t a u r i f i genda
ce l eb r a t u m m o d e r a t u m q u e est, c au s a c o m m e ­ sunt... Postea t a u r a r iu s ad t a u r u m jam fes­
m o r a n d i diem n a ta lem U r b i s latin ae q u e lin­ s u m a c c e d i t d i s t r i c t o e n s e . . , figitque p e n e ­
gua e longe lat eque per o r b e m et e x c i t a n d i et trabile ferrum. Reboant om nes caveae gradus
reviviscendi studium . p h r e n e t i c o p l a u s u . . . cet .
Petitores o m n in o X X X X I I I num ero cer­ Si v i s e r go , u t a m i c i P a t a v i n i , a n i m u m
t a m e n adierant...; q u o d c e r tam e n h a b e b a tu r t u u m p e r j u c u n d e r e l a x a r e h a n c P. V a l l e j o l u ­
d e L u p a C a p i t o l i n a ex a r g e n t o efficta e t d e c u b r a t i o n e m l ege, per l ege. . . I n eo v e n u s t u m
argenteo n u m m o im a ginem a ed iu m C a p it o l i ­ et ornatum sermonem, elegantiam dicendi,
n a r u m pra ebente. Collegium q u i n q u e v i r o r u m lepidissima verba multa, varietatem miram
pe rle cti s collectisque p e t i t o r u m libellis alios et facilitatem tauromachiae n o t i o n e s e xpr l -
242 Bibliographie!

-nendi, a lacritate m quandam p la c id u m q u e Permultis et v a r i i s et l e p i d i s t a b u l i s a


in g e n iu m . J o h a n n e B e n d l c k d e p i c t i s c ap i t a c o l l u s t r a n ­

L a u d e s i g i t u r et g r a t e s c l a r i s s i m o Theo* t ur . Li ber a b A n t o n i o Ri b er a S o c i et a t i Ba r ci ­
n o n e n s i s t u d i i s s u b a q u a n e i s p r o v e h e n d i s ad-
b a l d o Fa b b r i et Felici Va i l e j o S. J. q u o d t a n ­
t u m p r a e m i u m m e r u e r u n t et h a s c o m m e n t a ­ scriptus in linguam hispanicam conversus

t i o n e s , m a x i m i a e s t i m a n d a s , in l u c e m e d i d e ­ est .

runt. E n tibi , l ect or , p r a e c i p u a c a p i t a q u a e m i h i

J esus A r a m e n d ía , C. M. F. m a x i m a m d e l e c t a t i o n e m a t t u l e r u n t ; 2, N o v u s
e t m i r u s m u n d u s (p. 23-3b); 3, P r o f u n d o r u m
p e r i c u l a (p. 36*52); 4, De « h o m i n i s r a n u n c u
li» a p p a r a t u s e u o r n a t u (p. 52-67); 9, Spe c u s
Lynn Poole. - La exploración del fondo del
et a n t r a (p. 120-131); 10, De t h e s a u r i s a b s c o n ­
mar. Ed i t or i al S o p e ñ a , Ba r ce l o na , 1956,
d i t i s (p. 131-144), 13, D e p r o f u n d i s m a r i s e x ­
pag. 176. p l o r a n d i s (p. 156- 163)

H a c n o s t r a a et at e , a u r e a ver e d i c t a —q u o d G r a t i a s i g i t u r et i n t e r p r e t i et d o m u i e di ­
a d m a r i s p r o f u n d a m e t i e n d i et c o g n o s c e n d i t r i c i »So pe ña » a g i m u s q u o d h u n c o p t i m u m
s t u d i u m a t t i n e t —, a e t a t e q u a v i g e n t et u n d i ­ n o v u m q u e l i b r u m i n l u c e m e d i d e r u n t et in
q u e f l orent , i n G a l l i a , I t al i a , H i s p a n i a Stati* Hispaniam induxerunt.
busque Foederatis Americae praesertim, so ­ J esus A r a m e n d ía . C. M. F.
c i e t at es s e u co et us , q u i b u s n o m e n est «clubs»,
a d r es m a r i t i m a s f o v e n d a s a t q u e e x c i t a n d a s ,
p u l c h e l l u m cl. s c r i p t o r L y n n Poole, i n l uce m J. T il m o n t . — A tla s classique. Co l l e c t i o n R o ­
e d i d i t l i b r u m q u e m a c a p i t e u s q u e a d cal cem,
l and; M a i s o n d ' É d i t i o n s Ad. Wesmael-
c ur i os e, lector, i m m o t i s p a l p e b r i s leges:
C h a r l i e r , N a m u r , 1956.
A u c t o r 172 pagel l i s m o d o d i c e n d i j u c u n ­
d i s s i m o et d i l u c i d o h i s t o r i a m e x p o n i t , e t s u b ­ O p u s m a x i m i q u i d e m m o m e n t i de re geo
mersionis pe r i c u l a et praecipua p r ae c e p t a g r a p h i c a a p r a e c l a r o v i r o J. I t i mone , i n d i s c i ­
urinatoribus in e x p l o r a n d o se u i n s p i c i e n d o p l i n i s g e o g r a p h i c í s D o c t o r e, i t e r u m r e c o g n i ­
maris profundo servanda. t u m ; i n q u o o m n e s o r b i s ter r ae r e gi one s et
N os tri s diebus pi nna e sufficiunt n a t a t o ­ n a t i o n e s ( t ota E u r op a , As i a , At r i ca, t o t a A m e ­
r i ae g uajaci (caucho) p e d i b u s -h o m in i s ra­ ri ca, O c e a n i a , A u s t r a l a s i a ) p e r s p i c u e et a n t e
nunculi» aptatae, fi st ul a se u tubulus ad o c u l o s p o n u n t u r et a d h i b i t i s miris tabulis
spiritum ducendum et o c u l a r i a q u i b u s in g e o g r a p b l ci s a p t i s s i m e d e s c r i b u n i u r : m o n t e s
mare non tantum immer ger e verum etiam et f l u mi na , i n c o l a r u m n u m e r u s , p l u v i a e et
ej u s p u l c h r i t u d i n e m , v i s u et i n v e n t u r a r a m , caeli t empe r i e s , a r b o r u m s t i r p i u m q u e g e n u s

contemplari possimus. Scapbandro l ib e r o et n u m e r u s , me t a l l a et f odi nae , petroleum,


ga sum , c ar bone s, animalia, et ea q u a e ad
et m a c h i n a s e u i n s t r u m e n t o illo n o v o q u o d di
c u l t u m , ad a r t e s , a d o e c o n o m i a m , a d pol i t i ­
eu nt b a t h y s c a p h a m a c l a r is s im o vi ro A u g u s ­
cam, c et er a quam plurima spectant: quae
to Pi c c a r d i n v e n t a m , h o m o in p o s t e r u m in
o m n i a , u t d i x i m u s , s c i t i s s i m i s t a b u l i s pi ct i s
maris p r o f u n d a s u b m e r g i p o t er i t u s q u e ad
a d u m b r a n t u r et q u a s i a n t e ocu l o s e x p l i c a n t u r
mi l i a m e t r o r u m q u i n q u e c i r c i t e r ad m a r i s s e ­
c r et a, u t s u n t s p e c u s , p r o f u n d u m , t h e s a u r o s , q u i n m u l t i s o p u s sit v e r b i s .
met a l l a, g e n e r a b e l l u a r u m , s u b a q u a n e a s p l a n ­ O p t i m a ac s e l e c t a a d b i b e t u r c h a r t a q u o
t as , p e t r o l e i f o nt e s , cet. e x p l o r a n d a . fa ci l l i me a n t e o c u l o s vel m i n i m a e o r b i s t er r ae

Q u a e o m n ia p articu latim d escrip ta atque


n o t i o n e s ' g e o g r a p h i ca e p r o p o n u n t u r . Habent
ex p icta fab ellis, h is to r iu n c u lis , m irisq u e v i­
i gi t ur l i b r u m a l u m n i q u e m si s aepe m a n u et
ta e s u b a q u a n e a e ev e n tib u s co m ita n tib u s, in
o c ul i s t r a c t a v e r i n t , m u l t a de r e b u s geogr aphi -

hoc p u lc h errim o libro In ven ies lib en tlq u e


cis s i n e ul l o l ab o r e edi s ce n t .
a n i m o leges. A. M arqués, C. M. F
Btbhographia

S a n Juan Crisòstomo. — De la vanagloria y de la G r a t i a m ergo m a x i m a m h i s viris clar issi


educación de los hijos. H om ilía sobre Job. m i s h a b e m u s c u j u s o p e r a, s t u d i o s u m m a q u e
diligentia c o r p u s « F.l M a n u a l de L ingüistica
Edición escolar de Ju l io F a n t in i, S. J.
indoeuropea» In d i e s I n c r e s c i t .
Perfi ci r, C o l e g i o de S a n E s t a n i s l a o , Sala­
m a n c a , 19 5 9. Jesus A r a m e n d ía , C . M . F.

E n o p u s c u l u m s c h o l a r e : q u o l i n g u a e g r ae
c a e a l u m n i p e d e t e m p t i m et j u c u n d e i n i p s l u i
M. Bi zos e t J. D e sja r d in s. — Cours de thème
lin g u ae cogn iti on em i n d u c u n t u r . D u o r u m ibi­
dem Sancti Joannis Chrysostomi sermonum latin. Editions Vulbert, Paris. 1959 p.
t e x t u s g r a e c us e d it u r : De v a n a gl or ia et E d u ­ 1%
c a t i o n e f i l i o r u m, et H o m i l í a de j o b .
Liber hlc pari consilio et m e n t e p l a ne
A d al u m n o r u m a u t e m c o m m o d u m index
c o n c e p t u s e s t q u i b u s »Cours de thème grec» a
l ib e l l o a d d i t u r formarum di ffici li um textus
M . B l zo s c o n s c r i p t u s q u i q u e o b e j u s c l a r i t a ­
g r a e c i . H i n c i g i t u r t e x t u s g r a e c u s ( p p . 7*42),
tem et b re vitat em. In G a l l i a a scholasticis
h i n c f o r m a r u m i n d e x d i f f i c i l i u m ( p p . 43- 81) .
m a x i m i h a b e t u r et u s u r p a t u r .
Cum typorum nitore rextusque ar te crit ica,
Q u a m linguae latinae G r a m m a ti c a m l ec ­
tum maxime clarissimi professoris linguae
t or i offero ( . „ u t no9 j u v a t hos et v o l v e r e e t
g r a e c a e J. F a n t i n i auctoritate libellus com­
l eg e r e l ibros!.. .) b i p a r t i t o e s t d i s p e r t i t a : i n a l ­
mendandus
t er a ( p. 13- 130) —q u a m « t h e o r l c a m » d i c i m u s —
Í. G onzalez , C. M. F.
p r a e c e p t a s e u l eges g r a m m a t i c a e d u p l i c i i n ­
s t r u c t a e s e r i e , e x e m p l i s s c r i p t o r u m c l a s s i c o-
rum quamplurimls illustrata, exponuntur
W il h e im Br a n d e n st e in • M anfred M ayrofer.
pre9soque dice nd i genere tr ac ta n t u r . Altera
— A n tig u o Persa. C o n s e j o S u p e r i o r d e I n ­ p a r s c o n t i n e t : a) i h e m a t a d u o d e c i m (p. 133-
vestigaciones Científicas. Madrid, 1958, 145) q u i b u s d o c t r i n a s e u n o r m a e p r i or e p a r t e
p. 43. traditae in usum i n d u c u n t u r et a p p l i c a n t u r ;
b) them ata d e c e m ( p. 145- 155) e x C a e s a r e ,
I n s t i t u t u m cui n o m e n « A n t o n i o N e b r i j a * , Cicerone, Sal lus tio excerpta; c) q u i n q u e et
cl. viro Antonio T o v ar moderante, hunc vi g l n c i sc riptorum gallicorum —M o n t a i g n e
tertium Linguarum Indoeuropaearum opuscu- B o s s u e t , P a s c a l , Bo i ss i e r . . . — l oci p r a e c i p u i (p.
cu lu m in vulgus emisit. 155- 171) .
P r a e t e r p r a e f a t i o n e m (p. 3-16), i n q u a de T h e m a t a superiora, ut patet, co nversio ne s
veterum dialectorum persarum historia, a m ­ s e q u u n t u r s i v e l a t i n e s i v e ga l lice a c l a r i s s i m o
plit udi ne , bibliographia, litt eri s seu sc r ip tu r a J. D e s j a r d i n s r e d d i t a e . Q u a e o m n i a , h u m a n i s ­
signisque, aliqua strictim tractantur, quattuo r s i m e l ect or, b r e v i t e r , e n u c l e a t e , d i s t i n c t e , o r ­
liber p a r ti b u s cons tar e v id etu r i n p r i m a (p. d in at e et qua si q u o d a m p e r sp ic u it at is et cla ­
16 36 ) d e accentuum, vocalium, consonan­ r i t u d i n i s luce perfusa —u t m o s s e m p e r e s t
t i u m l e g i b u s a g i t u r ; i n a l t e r a (p. 3 6 - 8 0 ) n o m i ­ a p u d G a llo s— trac tat a, exposita, d ic ta q u e i n ­
n a et v e r b a late sed dilucide explicantur; venies.
sequuntur In t e r t i a p a r t e (p. 8 1 - 8 8 ) lingua O p u s c l a u d i t u r i ndice d u pl i c i a l p h a b e t i c o
p e r s i c a 9 c r i p t a , d e r e b u 9 a D a r i o e t X e r x e In
galllco-latino ( p. 184 18 7) apto admodum
b e l l o g e s t i s i n s c r i p t i o n e s q u i b u s l eges g r a m ­
ad G r a m m a t i c a m facilius t rac ta nda m.
maticae usu exercentur; quarta denique pars
Quem i i b r u n i a cl. l a t i n i t a t i s magistris
(p 89-143) vo cabul a c o n t i n e t p ra eci pua I n­
M. Bi zo s et J. D e s j a r d i n s e x c o g i t a t u m et
s c r i p t i o n u m s e u L e x i co n v e r b o r u m q u i b u s , u t
c o n c e p t u m s u m m a e u t i l i t a t i e f f i c ac i q ue a d j u
f a c i l i u s t r a n s l a t i o h i s p a n i c e r e d d a t u r , f l exi o­
m e n t o n o s t r i s s c h o l a s t i c i s fore p u t a m u s .
nes a d d u n t u r aliquae ad v e rb o ru m tempora,
r a d i c e s , n o t u l a e , c et . jnsus A r a m e n d ía , C. M. F.
244 Bibliographie

C. G J u n g . — FI Yo y el Inconsciente. T r a d u c ­ r l 9 , de o p e r i b u s e o r u m q u e h i s p a n l c i s c o n v e r ­
ción directa del a l e má n , p o r el Dr. S. si oni bus.
M o n t s e r r a t Est eve. Lul9 Mi r a c l e , Edit or. Li ber hi c u n u s in d i s c i p l i n a e p s y c h ol o g i -
Ba r c e l o na . cae p r o v i n c i a , ubi in u n u m r e d i g u n t u r t r i g i n­
ta m a x i m i l abor i s a t q u e s t u d i i a n n i , t a n q u a m
T e r t i u m j a m l i n g u a h i s p á n i c a e d i t u r sci
fructus i n s p i r a t i o n i s poë t i c ae r e l i gi osa e v i ­
tum hoc opus, clarissimi in s c i en t i a p9y
dentur.
c h i a t ri c a D o c t o r i s C. G. j u n g , q u o d c u m h o ­
S e n t e n t i a e i b i d e m e x po s i t a e , n o n t a n t u m
nore prostat inter l i br os « B i b l i o t h e c a e An -
i n i t i u m f u e r u n t n o v a e vi ae ad s c i e n t i a m psy-
t h r o p o l o g i a e » , a b e gr e g i o D o c t or e R a i m u n d o
c ho terapicam m axi m i m o m e n t i, verum etiam
S a r r ó d i r e c t a e . P r o o e m i u m a u t e m i p s i u s Dr i s .
p r o c e s s u m c r i t i c a e p r o v o c a v e r u n t et r e n o v a ­
S a r r ó l i br o p r a e i t , d e p r o c e s s u v a r i o o p e r i s
t i o n i s in c u l t u n o s t r o o c c i d e n t a l i , c u j u s q u i ­
Dr i s. C. G. J u n g i n p s y c h o l o g i a m e d i c a ( pp.
d e m c o n s e c u t i o u t i l i s s i m a e9se po t es t . T a n ­
541)
d e m in h o d i er n i s s a p i e n t i s J u n g c o g i t a t i s et
J a m ver o i n sci ent i fico, e oq u e uberrimo,
s e n t e n t i i s f o r s i t a n p r i m u m , i n h i st or i a c u l t u ­
p a r t u n o b i l i s p s y c h i a t r a e J u n g , a b a n n o 1902
rae, p s y c h o l o g i a O r i e n t i s e t O c c i d e n t i s si bi
a d a n n u m 1950, d u o t e m p o r a c u r s u s v e d i s t i n ­
m u t u o f e c u n d i t a t e m a t f e r u n t ad n o v a m Ima
g ue r e p o s s u m u s : i n a l t e r o t e r m e ve s t i g i a p r e ­
g i n e m c o n f i n g e n d a m a n i m a e h u m a n a e , eju9-
m i t m a g i s t r i de re F r e u d , a u t s y n t h e s i m c cn -
q u e c o m p l e t a e et i n t e g r ae , s i n e i liis m u t i l a -
tegere i n t e n d i t i n t e r Fr e u d a t q u e Ad l e r ; in
t i o n i b u s , q u i b u s al i a e s c h o l ae s u b d i t a e a d h u c
a l t e r o v e r o a b o m n l t u t e l a d i sc r e t u s , s u i i p ­
fuerunt.
s i u s af f i c i t ur s p i r i t u s f o e c u n d u s J u n g i a n u s :
I. G o n z á l e z , C. M. F.
p r o p r i u m n e m p e sc l en t i f i c u m s y s t e m a c r e a t
conspectu quodam psychologico, qui quidem
et m e n t i s p o t e n t i a et p r o f u n d i t a t e c u m s c i en ­ P T eke nci A fe r . — Comédies. V o l u m II. L 'E u -
tifica c r e a t i o n e e o r u m auctorum contendit, nue. — V o l u m 111, Formió. T e x t r e v i s a t i
i d q u e felici e xi t u, h a u d p a u c o r u m s a p i e n t i u m t r a d u c c l ó del Dr. J o a n C o r o m i n e s e n col-
s e n t en t i a . l a bo r a c i ó a m b e l D. Pere C o r o m i n e s . F u n -
d a c i ó B e r n a t Me t ge. Ba r ce l ona , 1958.
A t q u e o p u s cer t e a p e x vel f a s t i g i u m h u j u s
per i odi s c i l i c et J u n g i a n a e e s t l i ber hic, cui Dr. P e t r u s C o r o m i n e s m o r t e c o r r e p t u9 e9t
inscriptio l in g ua hispánica «El Yo y el c u m, p r i m o T er en ti i v o l u m i n e in hoc s c r i p t o ­
I n c o n s c i e n t e » , p r i mi g e n i a a u t e m l in g ua «Di e r u m C o r p o r e edi t o, a l i a s T e r e n t i i c o m o e d i a s
Be z i eh u n g e n z w i s c h e n dem Ich und dem e d e n d a s c u r a v e r a t . N u n c eju9 filius Jo a n n e s

U n b e w u s s t e n » . In dua 9 p artes o pus di vidi tur: —t a n t o vi r o d i g n i 9 9 i m u s — pat r ¡ 9 o p u s i n s e q u i


p r i m a est d e A c t i o n e I n c o n s c i e n t l 9 i n C o n ­ i n s t i t u i t , p a t r i s vest i gi a fi r mo g r a d u p r e m e n s .
sc i en ti am , h i s q u e capi tibus: U t e r q u e u t r a m q u e l i n g u a m p e n i t u s a g nosc i t ,
I F l inconsciente personal y el colectivo (51- ut er que s c r i p t u m p r i m i g e n i u m i n t e r c odicum
69). II. Los fenómenos consecutivos a la a sim ila ­ v a r i a t i o n e s e ni xe c o n q u i s i v i t , u t e r q u e t o t a m
ción del inconsciente pp. 71-96). III. Ln persona Terentii v i m et salem exprimere sermone
como recorte de la psique colectiva ( op. 97 108). v e r n a c u l o e9t c o n a t u s et i n i o r t u n a t u n i e v e n ­
I V. Intentos para librar la in d ividualidad de la t u m perduxit. J u v a t t am ve te rr ima l at i n it a t i s
psique colectiva ( pp. 109 124). o pe r a legere e t a n i m o c o m p r e h e n d e r e ac si
A l t e r a l ibri p a r t e a g i t u r a s a p i en t i s c r i p ­ h a c fere a e t at e n o s t r a n o s t r a q u e l i n g u a s c r i p ­
t or e, d e * I n d i v i d u a t l o n e * : h i s a u t e m q u a t t u o r ta e s s e n t H a e c s a n e mirifica est i n h i s cat a-
c ap i t i b u s . I. La función del inconsciente (pp. i a u n i c i s c o n v e r s i o n i b u s v i r t u s . I n t er t ot o p t i ­
127-149). II. A nim a y A n im u s (pp. 1 5 1 1 8 6 ) . m a h u n c n a e v u m vidi, q u i t a m e n h a u d m a g n i
111. La técnica de diferenciación entre el «Yo» y e s t m o m e n t i , v e r s u m 19 Phormionis n o n r eddi.
las figuras del inconsciente (sp. 187-208). I V. La Horum voluminum alterum E unuchum
personalidad-m aná (pp. 2 09 23 0 ) O p t i m i et p r a eb e t , t e r t i u m Phormionem.
e l a b o r a t i i ndi c e s c o n s e q u u n t u r de v i t a a uct o- J acobus S id er a , C. M. F.
SCHOLARES LIN GUAE LATINAE CO M M ENTARII
S c ri pta m i t t a n t u r ad M o d er ato r em : C o n d e, 2, B A R B A S T R O (H u e sc a )
P r e ti u m ad A D M I N I S T R A T O R E M : Lauti a, 5, Ap. 1042 - B A R C E L O N A
C o n s ta t in H i s p a n i a et A m e ric a H is p á n ic a : 20 pe se tls ; in Gallia: 2 '5 0 Francis; in Ita lia : 300 lib ellis ; In G e rm a n ia :
2 marcis ; in r e l i q u i s c i v i t a t i b u s : 0 '5 0 dola ri s.

A N I N. V - (FASC. I V ) - N. 20 M. D E C E M B R I A. M C M L 1 X

N O S IN T R IC L IN IO
CENAMUS
Cena apparata est, et omnes
cum d om ino ad t ricli ni um
a c c e d u n t . Ti. F l a v i u s p r a e i t
sig n a tq u e d o m u s loca; ipse
n o s t r a m d e «t r i c l i n i o » p r o ­
feret ex pl i c a t i o n e m .

M a j o re s nostri — ita Fl a vi us— in bant; n u n c ver o vel i p s a e mulieres cum


atrio, in t abi i no quondam c e na b an t. . . viris ad m e n s a m a c c umb un t ; pueri t ame n
S e d triclinium, q u o n o s a e s t i v o et a u t u m ­ ad l ect orum fulcra, servi v er o in subselliis
nali t em po r e utimur, ad porticum est assident. Viro r o m a n o probro esset et
situm, cujus et c o l u m n a s conspici tis et d e d e c o r i c e n a m s e d e n d o sumere.
v el um q u o d protenditur n e solis ardor Lecti, quibus a d m e n s a m accumbi­
di scu mbe nf ium capit ibus n o c e a t . Hi ber no mus, tricliniares vocant ur ; m o s est in
t e m po r e lecti a d c e n a n d u m in atrio ster­ conv i v i i s l e c t os tricliniares appa r and i ,
nuntur ubi [rigoris vis est temperatior. qui singuli trium d i s cu mbe nt ium sint c a ­
Veteres m e n s a e assidebant cenam su­ p a ces : ( h a u d raro t a m e n discumbe nt es,
mentes; d e i n d e , ut a p u d G r a e c o s , mo s singuli unum o c c u p a n t lectum — quod
invaluit ad m e n s a m d i scumbe ndi ; q u o n ­ in pictura videtis— ).
d a m f e m i n a e cum viris c u ba nt i bu s s e d e ­

Q u is ex vobis — pueri, puellae, a d u lescen tu li — cum puero anglico a u t puella quattuordecim


a u t quindecim a nnorum per litteras l a t i n e s c r i p t a s consuetudinem et am icitiam inire vult?
R esp o n su m exspectant quindecim pueri A n g li...
¿46

ADVENIUNT FESTIVI NATALIS DNI. DIES.


His festivis Nutults Domini diebus catores quidam corpus b. Nicolai eri­
o mn e s insolita q u a d am perfusi sumus piunt Bariumque transferunt. Juin Ium
laetitia, quia Oiristi Nativitatem summo i nnumerae de illo — cum Natali Domini
ga u di o o mne s ager e desideramus. c o n j u n c t a e — lepidissimae fabulae, m
Q u i d autem dicam de illa jucundis­ Europu praecipue, ortae sunt, quarum
sima qua pueri domi apud parentes nos nonnullas narrabimus quae, q u a m ­
[ruuntur laetitia? Q u i d de voluptate quam pueriles simplicesque videntur, tu­
quam parentes et filii ludos agen t es aut rnen tum pueris, tum senibus — his diebus
munuscula inter se mittentes et d o n a n ­ Nataliciis rursum repuerascere senes di ­
tes, ex festis Nataliciis percipiunt? cuntur...— m ag nam volupl atem praebere
Q u i d q u o q u e de illa laetitia dicam poterunt.
qua urPes pubnce aoundant ? t x utraque Apud gentes EINNIAE, NORVEGIAE,
viarum parte tabernae, mira dispositae SUECIAE mos est ut die festo S. Nicolai
arte, aliae cuppedias o m n e genus e x h i ­ pueris strenae dentur. O m ne s , etiam par­
bent, aliae crepundia et puppas q ua e vuli, sciunt SIN TERKLAAS mitratum, albo
magnum pueris et puellis oblectament um e q u o vectum, argent ea ornatum barba,
praebent; hic aurea p o m a ex arboribus baculum in manu habent em, super tectis
pendent, illic stellae can d i dam lucem suaviter equitare at que per fenestras,
effundentes tres M a g o s Bethlehem du ­ multa noct e, d o m o s ingredi, armigero
cunt... eum comi t ant e n omi n e «Pikkie», qui in
Attamen, optimi pueri, h o c est mihi saccum pueros no n b o n o s immittit...
propositum quod vobis su mma e vol u p ­ H o c vero die d o mor um januas S.
tati futurum spero: de moribus qui in Nicolaus laetus pulsat... Pueri qui eum
Europa tempore Natalis Domini perhi­ ad portam pulsantem vident, suavissimis
bentur, praecipua vobis narrare. con ci nu nt vocibus:
Apud nonnull as gentes Natalis D o ­ « O S i n t e r k l a a s , vir o p t i m e et sanct i s s i me,
af fer n o b i s m a l a et p i r a,
mini — nescio tamen qua mira c o n ­ s c u l p o n e a s n o s t r a s c u p p e d i i s i mple...».
gruentia— cum festo clarissimi Sancti
Dei n d e s e ne x argenteis capillis, v o c e
Nicol ai Episcopi et Confessoris, c o n j u n ­
mysterii plena ita interrogat:
gitur.
— «Sunt hic mali pueri»? Qu ib us
Sanctus Nicol aus, qui a Germanis, An-
verbis pueri respondent:
glis, Danis, Helvetiis appellatur «Sancta
— «Non sunt, b o n e Sinterklaas, non
Claus», natus est s a e cu l o quarto Mirae
sunt; o mne s hic optimi sumus».
in Asia Minore, in urbe flumine Xantho
irrigata, ubi cotidie suam Phoebus effi­ Tum Sinterklaas dulcia et crustula et
giem videbat, et c o ma m spissam Achilles nuces... pueris distribuit aliamque d o ­
tinxisse dicitur, et Artemis venatrix»... mum petit.
àfpùov Aeaxoiv’ 'Aptent ftepiov (DIEL, In aliis Europae regionibus — in LE-
Fr. /), ut Anac re on scripsit, sitim restin­ THONIA, LITHUANIA...— S. Nicolaus ipsa
guebat... Natalis nocte, candidissimo a n g e l o c o ­
Hic S. Nicolaus natus est, hic suam mite, pueros et puellas invisit, quos cre­
egit mirabilem vitam, beneficia in p a u p e ­ pundiis, puppis luteis, stellulis argenteis,
res et in alios, calamitatibus vel infirma dulcissimis bellariis donat.
valetudine oppressos, praesertim in p u e ­ Apud BELGAS pueri in usu habent
ros et juvenes conferens, unde n o m e n a v e n a m in catinis, prope januas vel
amici, benefactoris patronique puerorum fenestras positis, —quia hic non equis sed
obtinuit. S a e c u l o autem u nd ec i mo mer­ rhenonibus vectus S. Nicolaus veni t —
247

FHU NG ARI affirmant


n o c t e ipsa Natalis fulgi­
dum d e caelo an g el u m
d e s c e n d e r e et per f e n e s ­
tras — in manibus c a n i s ­
trum donis pl enum por­
t a nt e m — , puerorum cu­
bicula adire...
P OL O N I au t e m n ar­
rant pulcherrimam mul i e­
rem veste ni vea i ndutam
quam vocant «Stellu­
lam», pridie Tesu Natalis,
ad p ue ros op ti mo s cum
muneribus venire.
Pueri RUSSI c a e l e s t e m
sa g a m, sc op a ru m fasce
ve c ta m, de caelo des­
cendere putant at que
m a g n o cum a m o r e pou-
peres et miseros pueros
visitare d o n a q u e eis tri­
buere.
Tota denique HISPANIA — e x m e ­
albis rh e n on i b u s seu tarandis para­ moria hominum— sexto die mensis
re... Tanuarii a b o m n i b u s pueris festum c e l e ­
GERMANI, GALLI, AUSTRIACI, ANGLI bratur trium M a g o r u m qui e x O r i e n t e
g a u di u m et p ra ec i p uu m o b l e c t a m e n t u m , ad Puerum Jesum cum muneribus v e n e ­
his festis, ex a rb or e natali cia, q ua m runt. S u p er i o r e nocte pueri c a l ce o s ,
«NOEL» v o c a n t , percipiunt. Die vi c es i mo soleas faeno impletas, in fenestris vel
q u a rt o mensis D e c e mb r is p ar v a arbor, solariis co l l oc a nt . . . Me di a a u te m nocte
pinus p er s a e p e , viridi f ro n de vestita, s e ­ Rege s equis vecti transeunt et in cal ceis
catur, d o m u m d e i n d e asportatur, filiisque dona, c u p pe di a s , a l i aq ue munusc ul a
nescienti bus, in exedra vel cenaculo relinquunt...
terrae affigitur. Floribus p o s t e a , candel- His igitur Nataliciis D omi ni festis,
lis, stellulis, c amp a nu l i s , quae suavem q u a e o mn i b u s — pueris p ra es er t i m— et
sonitum p r a e b en t, cuppediis, byssinis pi­ pergrata et j uc un da et s a n c t a praebent
lis, crepundiis aliisque rebus decorat ur. o b l e c t a m e n t a , animis gaudii plenis, per-
Post Missam, q ua m «Galli Missam» di ­ fruamur.
cunt, ar b or pueris et puellis exhibetur;
qui a d m i r a t i o n e affecti laeti tiae p r o fu n ­
JE S U S ARAMENDIA, C. M. F.
dunt cl amores. .. Tum c o r a m h a c Natalis
arbore, illi c o n ce l e br ar i domesticos
c o n v e n t u s incipiunt,qui per totum No t a -
lis t empus producuntur.
248

H O R A T I U S

P o r s e n n a r ex Et r ur i ae, c u m p u t a ­
ret ut i l i ss i mum Tuscis f o r e r e g e m ex
Et r usca g e n t e in Ur b e esse, i nf est o
ex e r c i t u R o m a m venit . S e n a t u s vero
ci ves concordes adeo c o n t i n u i t ut
r e g i u m r . o m e n R o m a n i in di es magi s
horrerent.

C u m h o s t e s a d e s s e n t , Ur bs m a g ­
nis p r a e s i di i s m u n i t a , e x a l i a part e
muris, ex a l i a Tiberi t ut a v i d e b a t u r
P o n s a u t e m s ubl i ci us iter p a e n e h o s ­
t i bus d e di t , nisi vir u nu s , Hor at ius
Co c l e s , unum munimentum Urbi
fuisset.

Pos i t u s f or t e in s t a t i o n e pont i s ,
r e p e nt i n o impet u J a n i cu l um a b h o s ­
t i bus o c c u p a t u m vi det , d u m trepida
turba commilitonum ar ma ordinesque
r e l i n q u e n s auf ugi t . Si ngul os h o r t a t u r
n e d e s e r t o p o n t i s p r a e s i d i o f ugiant ;
a l i t er j a m pl ur e s h o s t e s in C a p i t o l i o
q u a m in J a n i c u l o e r unt .

I t a q u e e o s a d m o n e t ut p o n t e m
f erro, igni, q u a c u m q u e vi p os s e n t ,
i n t e r r u m p a n t , p r a e d i c e n s se i m p e t u m
host i s s u o c o r p o r e e x c e p t u r u m . In
pr imo adi tu p o n t i s cons t i t i t e o q u e
m ir acu lo a u d a c i a e obst upefeci t h o s ­
tes.
C O C L E S

Ho ra ti u s Cocles, cu m p r i m a m t e ­
l o r u m p r o c e l l a m s us t i nui s s e t , c i r c u m ­
ferens truces minaciter oculos ad
proceres E tr us co ru m, singulos pro­
vocare et increpare incepit quod
superbis regibus servi ent es, suae
libertatis immemores, alienam op­
p u g n a t u m venissent. , t

Hostes d e in d e o b ta n t a co n v ici a
pudore commoti, magno clamore
sublato, undique in unum hostem
tela conjiciunt. Jam impetu cona­
bantur detrudere virum, c u m s i mu l
fragor r upt i pontis, s i mu l clamor
Romanorum hostes subito pavore
sus t i nui t .

Tum C oc l e s : «Tiberine p at er , in­


q u i t , te, s a n c t e , precor, haec arma
et h u n c virum mi l i t e m propitio f l u­
m i n e a c c i p i a s » . Ita a r m a t u s i n T i b e r i m
des i l u i t , m u l t i s q u e s u p e r i n c i d e n t i b u s
t elis, i n c o l u m i s a d suos flumen tra­
navit, qui e u m m a g n a l aet it ia rece­
perunt.

Ur bs g r a t a erga H. C o c l i t e m o b
tantam virtutem tantumque facinus
e j u s s t a t u a m in c o m i t i o p o s u i t eum-
que agris donavit. P r i va t i quoque
cives maximis honoribus Coclitem
c u m u l a r u n t et u n u s q u i s q u e , q u a m v i s
in m a g n a rerum inopia, ei a l i q u i d
p r o d o me s ti ci s copiis, cont ul it .
MISCENTES UTILE DULCI
DE SEX TESTUDINIBUS IN DEMENTIUM
VALETUDINARIO
Testudines sex, q u a e una in silva vivunt, iter f a ­
H a e c vox a u d i t u r :
cere animum inducunt. Iter triginta a n n o s ducitur.
— Ego s u m rex: i d q u e De u s
Esurientes tandem in apert o mant i cam ( m o c h i l a , m i h i d i xi t .
hisp.) - bisscLC., ç a l l . ) aperiunt..., at sal desideratur. R e p e n t e hoc r e s p o n s u m da
t ur, q u o d o m n i b u s m e t u m in
Jo an na , natu minima, do mum recurrere deb et ut
fert;
salem petat. Q u a e : «Volo, inquit, e a le ge ut d e sym­ — M e n d a c i u m ! Q u a n d o hoc
bolis edere (comer a escote - par cotisation) e x ­ t i bi di xi?

spectetis, dum redeo».


— Q u i d facis? M e d i c u s tibi
— «Esto. Exspectabimus». d i xi t «No l i v i n u m bi ber e», et
Q u i n q u e anni..., d e ce m anni... viginti anni trans­ tu i l l ud a d h u c b i b i s .
— Ce r t e , sed n u n c m i h i pro
eunt. Sorores quinque de J o a n n a paulatim sollici­
pi no.
tantur, quia nond um rediit. Iterum iterumque circum­ S o rian u s C a e sa ra u g u sta n u s
spiciunt, at tandem, dum illa moratur, unicum pane m III c. alum nus

c o m e d e r e statuunt.
Ca ec us q u i d a m c u m olivas
Tum vero: «Suspicata sum vos ita acturas esse»
comederet pu er um alloquens:
—Joa nna subito c l amat lenf eque e fruticeto arrepit— . —« P e d e s n e , i n q u i t , h a b e n t
«Si exs pe ct are non vultis, e g o non eam». ol i vae?»
—Minime.
Leotiia Kemps — T u n c i g i t u r b e s t i o l a m e-
III' c. a l u m n a Lycei c a t h o l i c i S o r o r u m Stae. xedl. ). H . L ó p e z
Ur s u l a e in o p p i d o Lyrensi ( i n Be l gi o ) A rtaxone III c.

E U D A M ID A S ET
VERBORUM AENIGMA PHILOSOPHI VIRTUTEM QUAERENTES
Cum Eudamidas se n em Menecratem vi­
JO J1
d i s s e t , q u i u n a c u m d i s c i p u l i s in A c a d e m i a
p h i l o s o p h a b a t u r , r o g a v i t q u i s e sset ; c u m q u e
illi r e s p o n d e r e t u r v i r u m e s s e d o c t u m , e o r u m
qui virtutem quaererent, «Quando i gi t ur
i l l a m c ol et , i n q u i t , si e t i a m n u n c quaer i t ?»
J esu s M M artínez
Celsonae. Philosophiae alumnus.

e v. Isac; 9, P r a e p o s i t i o S e d e s C o n s o n a n s ; 10,
Pronomen Servator mundi Pronomen; 11,
A v i s C r a s t i n a lux.
In perpendiculum. — 1, U n g o N o . 2. U t r u m
Fu l g u r o C o n / u n c t i o ; 3, C o n s o n a n s O n u s Abi ;
In transversum. — l , L a t o - Pu g i o; 2, P r a e ­ 4, F i n i s Co n s . C o n s . Si vi s; 5, I g i t u r Gl a d i o ;
p o s i t i o P a l a t i u m Et; 3, C o n s o n a n s U r b s r o ­ 6, C o n s o n a n t e s C o n j u n c t . (lit. V .); 7, Exii
m a n a Vo c a l i s ; 4, Fi ni s C o n s o n a n s C o n s . J u r ­ (l. vers.) M a d i d u s (l. vers,): 8, L i t t e r a e e v.
g i um; 5, N a v i s a M i n e r v a p i c t a Exeo; 6, C o n ­ sano C o n s . Exi Lit terae e v. esca; 9, A b i
s o n a n t e s N a t o (litt, vers.); 7, A b i i (litt. v.). Aleatoris (genit.) C o n s . ; 10, E t (l. vers.) P r o ­
A r a b i a e mo n s ; 8, H a u d C o n s . Vo c a l i s L i t t er a e p h e t a S e d (l. vers.), 11, Bi n i c o n s u e n t .
251

BETHLEM, PASTORES VENITE!


P u e r i in tres c h o r o s d i s t r i b u u n t u r e t u n u s q u i s q u e c h o r u s
a d s i n g u l a s l i t t er as ( A - B - C ) e x o r d i n e c a n e r e i n c i p i t

—j - es*J| j l a . l ' u n r iJ *' / h P


-----■*------------ ---- ------------ «— *------------------ ■-------- y -------- 1—
Both- lom ,Beth- lem, pas- to— res v e - n i-t e , B^tL-l em,Eeth-

U f i t . . . T Y V v - f e ~ ,r-
IL A ■ + '- i' * * i 7 7 V' *---- "L "*------- tr t i r e
l e a , ad cu-nas Pu-e- ri Beth-lem, Betfc-lern, pa:!- to - res, ve- ni-te,'B etl r-lei.i,Betb

li" " }
\r. J y J ]> 7 f
^ ____ i
r e -
L |z s - y y
j ./ f pn - Hy ~ t hr '‘ r - c - t T

i-‘ A . - »
a LL
p

r* -= :
- H i
¥ A *
l e o , ad cu-nas Pu-e- r i! La, tra la la la la tra la la la la tra la 1

h i — i— c u - i - ' f c — fr » t i ....... - h - - V . hr ft— h - .


'i i V jf ■? £ ^ P- b f c =
1« l a La tra la l a la la tra l a la la l a tra ia la l a la la!

PIRATA ET ALEXANDER
P i r a t a c a p t u s A l e x a n d r o M a g n o s i s t e b a t u r . C u i rex:
• Q u a r e m a r i a i n f e s t a r e e t n a v i g a n t e s b o n i s s p o l i a r e aude9?»
Ille: «Ego p i r a t a n o m i n o r , q u i a id u n i c o n a v i g i o f aci o. T u , c u m i d e m f a c i as m a g n a classe,
rex appellaris».
Re x r e s p o n s u m p r a e d o n i s a d m i r a t u s v i t a e u m d o n a v i t e t d i m i s i t .
N. M angeot

QUARE ADAMUS EJICITUR E PARADISO?


TRIANGULUS MAGICUS
M ag ister in periculis interrogat puerum:
1 2 3 4 5 6 —Q u a m ob rem A d a m u s et Eva ejecti s u n t e
Paradiso?
Puer p a u lu lu m m editatus, statlm respondet m ag­
n a a n i m i t r a n q u i l l i t a t e . —Q u i a n o n p o t e r a n t s ol v e r e
vlllco.

C ALCITRAVIT A SIN U S..


—R o s u l a a a ! af t e r m i h i l a m p a d e m m a n u a l e m elee*
trlcam, nam asinus calcitravit et nescio utrum
p r a e s a e p iu m laeserit an pe ct u s meum...
B arhastri. C. G reg o r io , V* c. a lu m n u s

LACRIM ARUM EXSICCATOR

1 S a t u r n i a terra —I n t u e m i n i h u n c h o m i n e m q u i n u n c i n s e c u n d o
2 Pronomen s e d i u m o r d i n e s e d e t —I n q u i t a d s t a n t i b u s mulieribus
3 Nutris auctor jocosus multa9 lacrimas Parisiis abstersit».
4 Causa —D e u 9 i l l u m r e m u n e r e t u r , respondet quaedam
5 Pronomen m u l i e r ; q u l s n a m e s t h o m o ille?
6 Interjectio — Est s u d a r i o r u m seu m u c i n o r u m venditor.
252
ne i n t e l l e x i s s e m n e q u e o p u s f u i ss e t illas
in h i s p a n i c u m v e r t e r e.
AD SALTUM ECULEI
!. A . N avascués

Artaxone. IV ‘ c. alum nus


PU AS DE CIT

■ MA PLE

NAS RAS PI US

NUS NON AS

A. M . A n d r é s , C. M. F.
—D u o d e c i m n u c e s t i b i d o u t e a s c u m
f r a t e r c u l o d i v i d a s . Q u o t n u c e s illi e r u n t ?
N u l l u s e u m deflevit : s e d a u f er s y l l a b a m , o m . -Quattuor.
n e s q u e i l l u m a m a r e flent; d e m e a l t e r a m et q u a s i —D i c i s n e q u a t t u o r ? N o n n e n u m e r a r e
l u c t u s er i t ; d e n i q u e v o x r e s t a t d u a b u s c o n s t a n s 9CÍ3?
s y l l a b i s a v e r b o «reor» —Ego u t i q u e , mi d o m i n e ; m i n i m e vero
Q u i s est? fraterculus.
-IN-DE-PLO-RATUS. Vallibus. J o s e p h u s M elé

Em . P e l A f z
alum nus in Seminario Vallis Dei, in A sturia
S O L U T IO N E S
(Cfr P. L. 1959 f ase. III, p. 185-187)
PER TELEPHONUM ( P. A d u l e s c e n t i u m , n. 19, p. 29-31)

Medice: pro tua humanitate, pot e sne PE CTEN:

quam primum in d o mu m meam venire? Laconia: a) Lari; b) Cleo; c) N i l o ; d) Ager-

Puer enim meus p e n na m scriptoriam e xs or ­ ABACUS VENEFICUS;


« Q u e m r e c i t a s m e u s e st , o Fi de n t l ne ,
buit. — Q u i d interim faciam?
l i b e l l u s / Se d c u m m a l e r e ci t as, i nci pi t
M e d ic u s . — Interim pote s graphio ( l á ­ e s s e t u u s » . ( M a r tia lis ) .
p i z ) scribere. A D S A L T U M E CULEI :
Q u i di l i gi t p r o x i m u m l eg e m i m p l e v i t
et q u i o d i t f r a t r e m s u u m h o m i c i d a est.
N u n q u a m u r s u m m ulseris, n isi iti
A E N I G M A VERBALE:
ta p e te m c o n v e r s u m .
In transversum: 1 per, m e a ; 2 m, n i ve u s ,
i; 3 ut , v i as , at; 4 s u m , me, i bo; 5 mos ,
— H o c c a p u t m i h i v i d e o r j a m a l i a s vi di s se . ut i; 6 ire, t u m ; 7 u da , n a ( = a n ) , surm
— M i n i m e , ami ce; h o c s e m p e r i n u m e r i s fero. 8 t a ( = a t ) , r or a, se; 9 i, r en od o , o; 10
P atric iu s A tebA
deo, O s i .
Cervariae. IIP c. a. Guineensis In perpendiculum: 1 m u s , ut i; 2 p, t u ­
m i d a , d; 3, en, m o r a , re; 4 riv ( — vir),
se, reo; 5 v i m , n o n ; 6 eae , aro; 7 mus ,
DOMI, SCHOLA FINITA ut , a d o ( =*oda) ; 8 es, i t u s , os; 9 a,
Filius. — M i h i p l ac u i ss e t , p a t e r , t e m p o r i b u s a b i m u s , (; 1 0 ito, meo.
C i ce r o n i s v i xi s se. — S o l u t i o n e s m i s e r u n t : G e o r g iu s G u r
Pater. — O p t i m e , fili mi; i d q u e q u a d e c a u s a ? TART e t ¡ es us L l o m p a r t , e Co l l e gi o Clare*
Filius. — Q u i a C i c e r o n i s e p i s t u l a s t u n c p l a ­ tian o Barbastrensi.
B I B L I O G R A P H I A
La zza r in i, A ndrea. — Juan X X III, A ngelo S c h r e y e r , L o t h a r . — Inés y los H ijos de la L o­
G iuseppe R oncalli. Traducción de J uan ba. T r a d u c c i ó n d e J o sé M. * B a ú l G i r ó .
R u i z C a l o n j a ; 152 p á gs. 1 2 ' 4 x 2 0 ' 2 cm- 3 3 6 p á g s . 12*4 x 2 0 ' 2 c m. Rústica, Ptas,
2 6 f ot ogr af ías y u n f r on t i s p i c i o . Rústica' 75. — B a r c e l o n a , E d i t o r i a l H e r d e r , 1959.
p t a s . 60. T e l a , 90. E d i t o r i a l Herder, Ba r '
A p r i m a h u j u s l i br i p a g i n a , l e c t o r rei n o ­
c e l o n a , 195 9 .
vitatem perspicit. Classica enim narratio
A m e n s e o c t o b r i a n n i 1958, q u o E m m u s . ansam praebet compositioni processus h i s t o ­
Pa te r Ca rd in a lis Roncalli c r e a tu s est P a st or r i ca e, c u i s u b d i t a e s t B e a t a A g n e s : p u e l l a illa
Supremus totius populi christianl, nomine m ar t y r , q u a e 1600 a b h i n c a n n o s v i ta m R o ­
J o a n n e s X X I I I , e j u s d e m a p o s t o l l c u s z e l u s et m a e i n c h r i s t i a n a e fidei c o n f e s s i o n e m o b t u l i t .
a n i m u s i n g e n u u s q u i f aci l e ex e j u s v e n e r a b i l i Qua anim orum motione operis cursus
f aci e p e r c i p i t u r , om nium amorem in illum a b i n i t i o p r o c e d i t , ea c e r t e i n t o t o l i b r o n o n
converterunt. Ex quo unicuique fi del ium minuit; lector sese ades se c u i q u a m eorum
maxime cordi erit h u m a n a m regnantis Papae proc ess uum credat, qui h o m i n u m identidem
v i t a m cognoscere. H a n c a u te m c o g n it i o n e m multitudines commovent atque alliciunt.
n o b i s a p t i u s h i c l i ber , c l a r i s s i m i vi r i A n d r e a e T ri b una li s actu s, se ntentiae peritorum, tes­
Lazzarini, copiose praebet. tium declarationes atque ipsius martyris;

Scito i n v o l u m i n e 152 pagellarum, a nt e colloquia in carcere habita; m a n d a t a secreto


ab imp erato re data; agentium nuntia secre­
oculos sese lectoris e v o l v u n t a d ju n c t a o m n ia
torum; litterae patris Agnetis, qui paganus
vitae Cardenalis Roncalli: Capellanus cas­
erat, s u p r e m o m a g i st r a tu i a dv o c a to q u e de f e n ­
t r e n s i s i n p r i m o u n i v e r s a l i bell o; P r o f e s s o r
sori da ta e ; litt era e a no bi lib us imperii ro m an i
Seminarii atque eruditus Historicus; Promotor
viris scriptae; breves, atque eae tenerae,
A c t i o n i s C a t h o l i c a e et m o t u s so ci al is chr is-
Agnetis ejusdemque amicae Emerentianae,
tiani; V ir expertus magnarum quaestionum s c h e d u l a e ; t e x t u s ex d i a r i o S a n c t a e e x c e r p t i ;
missionalium; atque Ven etiaru m Patriarcha. christianorum s e r m o n e s a t q u e o r a t i o n e s : ea
In decursu e jusdem actionis, dignoscitur o m n i a m ul ti co lo r es lapillos e x p r i m u n t , q u i ­
S a c e r d o s i nteger. Q u i m o d o , S u p r e m u s E c c le ­ bus egregius libri scriptor novit exornare
vermiculatum opus, quod nobis personam
s i a e P a s t o r , id m a x i m e e s s e I n t e n d i t : P a s t o r
nob ilis illius virg inis ex hib et , qua e, ets i p a u ­
a n i m a r u m f i d e l i u m , P a s t o r s o l l i c i t u s ac p e r a ­
corum a n n o r u m a e t a t i s , ad s u m m a m sancti­
m a n s gregis sibi a Deo ipso concrediti.
tatem pervenit.
O p u s de n iq u e d i t a t u r copiosis notis, q u a e
Facilius a n im o percipies illius temporis
r e fe r u n t u r ad r ela tio ne s h i s t o r ic a s , d o c u m e n ­ r e s e9se a d u n g u e m i b i d e m e v o c a t a s . P r a e t e r
t a, b i b l i o g r a p h i a m , p r a e s e r t i m v e r o a d s c r i p t a h i s t o r i a m p e r s e c u t i o n u m in c h r i s t i a n o s , lector
C a r d in a l is Roncalli. Par s vero gra phi ca se­ I n h o c o p e r e id h a b e t , q u i d v i r g o A g n e s sig­
l ec t a e s t I n t e r m a g n a m m a t e r i e i c o pi am , u bi n i f icet vel a d j u v e n t u t i s n o s t r a e a e t a t i s e d u ­
e x s t a n t p h o t o g r a p h f a e m a g n i p o n d e r i s et m o ­ cationem; atque rationem detegit ob q u a m
menti. In editione hac hispánica d u o colli­ e x e m p l a r h o c p u r i t a t i s , f o r t i t u d i n i s , fidei s a n e
guntur m onumenta in quibus Cardinali9 christianarum peramemus.
Roncalli monasterium B. M. V. Montser- In contexendo toto opere verum cum
rate nsi s invisit. T e n o r operis t y p o g r a p h i c u s a n i m o r u m p erm otione scriptor mire conjun
perquam accuratus jucundiorem librum lec­ xi t, q u o a v i d i u s e t m a x i m a d e l e c t a t i o n e l i b e r
t o r i b u s c e r t e f aci t . legitur.
1. G o n z á i EZ, C M P 1 G onzález, C. M. E.
Cursus lingu ae latinae P o lyglon lion u s C C C
Nuper in lucem est editus C ursus l i n g u a e l a t in a e P o lg g lo p h o n u s CCC.
Magistri et alumni n o va m in promptu habe nt rationem qua facilius, jucundius,
altius linguam latinam assequantur.
Praecipua autem virtus hujus n o v a e rationis in e o est posita ut lingua latina
tradatur et ediscatur sicut aliae hujus aetatis linguae patriae per s o n u m et i m a g i ­
n e m , id est et d i a l o g o s a u d i e n d o et res inspiciendo. Inspicies autem mirificas p u I-
chrasque picturas quibus tota Romanorum vita privata et publica in singulis fascicu-
lis ante o c ul o s proponitur et evolvitur; verborum autem lexicon, rerum depictarum
index, illis picturis praeponitur. Audies etiam discos p h o no gr a ph i c o s quibus arbitratu
tuo e a d e m repetens et in memoriam reducens, verba et loc ut io nes p e r c om m o d e
ment e percipies.
Grammat ica vero ratione quasi auxiliari traditur ac, q ua e in disco sunt p r o l a ­
ta, subinde comm e m o ra nt u r et secundum leges grammaticas explicantur.
Atque illud s a n e praecipuum in hac n o v a latinitatis e d i s c e n d a e via quod
alumnus statim in ipsos Romanorum mores inducitur: nam picturis et dialogis id effi­
citur ut alumnus altam percipiat animi institutionem, non tantum e l é xico latino,
sed ex ipsis rebus quibus Romani litteras artesque nobis tradiderunt, quibusque
cultus et humanitas viri eruditi constituitur.
Si vis ergo in l e xi con latinum, in verborum origines, in leges grammaticas, in
Ro mano rum vitam penetrare; si jucunde, sine multo mentis labore, optas ut prae­
ce pt a linguae latinae menti inhaereant, hac n o v a utere via et ratione.
In nullo Collegio, Instituto, Lyceo, Seminario dees se debet novus C ursus l i n ­
g u a e la t in a e P o l g g lo p h o n u s CCC.
PRIMA PARS
con s t at 6 discis minutis sulcis incisis (m icrosu rco - m ic ro sillo n ),
aut 12 discis grandibus sulcis incisis ( n o r m a l e s ) ,
12 libellis in quibus picturae, dialogi, leges grammati cae, verborum origo
seu et ymol og i a, monita et p ra e c ep t a proponuntur quibus syntaxim
percipias et scriptores classicos convertas.
12 folia a d n e x a quibus exercit ati ones cujusque libelli perficias; has vero
exe rc i t ati one s ad M o d e r a to r e s P o lg g lo p h o n i C.CC mittes qui ad te
recte e m e nd a ta s iterum d ef er en das curabunt.
PRETIUM, PRIMA PARS:
12 libelli cum discis in capsula chartae crassae ( c a r t o n ) venit 1325 pesetis.
in theca «plastica» ( p lá s tic o ) venit 1425 »

De om nibus te eertiorem lacient PALACSTRAF. LATIVAB M mleratores: Conde, Ü, BARB ASTRli (H uesca-ßspana]
CURSUM LINGUAE LATINAE P O L Y G L O P H O N U M C C C
edi di t C o n s o c i a t i o a d a ni mi C u l tu m C o m m e r c i o ep i st u la r um p p p
adipispendum vj L» v«

CENTRO DE CULTURA P O R CORRESPONDENCIA C C C


Apartado 108 - SAN SEBASTIAN (España)

Ex officina t y p o g r a p h l ca - F C a m p 9 C a l m e r — T a r r e g a e (in Hispani-* I

You might also like