ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

1 ΣΟΝΑΤΑ: Όρος που στην αρχή του 17 ου αι. χρησιμοποιήθηκε για να διαχωρίσει ένα
έργο για όργανα από κάποιο για φωνές. Αργότερα η σονάτα εμφανίστηκε ως
συγκεκριμένο είδος για δύο ή περισσότερα όργανα με basso continuo.
( στον 17ο αι. ήταν δημοφιλής η ΤΡΙΟ ΣΟΝΑΤΑ: Εκτελείται κυρίως από τέσσερις ερμηνευτές. Α.Τα
δύο ψηλότερα όργανα Β. το μπάσο και Γ. ένα αρμονικό όργανο που γεμίζει την απόσταση των δύο
πρώτων με συγχορδίες)
Η κλασική σονάτα που εξελίχθηκε στο 18 ο αι. και κορυφώθηκε με τα έργα του
Haydn, Mozart και Beethoven ήταν συνήθως για ένα πληκτροφόρο όργανο ή
πληκτροφόρο σε συνδυασμό με κάποιο άλλο όργανο. Είχε τρία ή τέσσερα μέρη από
τα οποία το πρώτο ήταν σε φόρμα σονάτας.

2. ΚΟΝΤΣΕΡΤΟ: (consertare= συνδιαλέγομαι). Οργανικό μουσικό έργο που

αντιπαραθέτει την ορχήστρα με τον σολίστα (δεξιοτέχνη ενός οργάνου). Συνήθως σε
τρία μέρη (γρήγορο – αργό – γρήγορο)

3. ΚΟΝΤΣΕΡΤΟ ΓΚΡΟΣΟ: Τύπος κοντσέρτου που αντιπαραθέτει διαλογικά δύο

ομάδες οργάνων. Το κοντσερτίνο (οι δεξιοτέχνες) και το ριπιένο (ο κύριος όγκος της
ορχήστρας ο οποίος είναι λιγότερο δεξιοτεχνικός) Συνθέτες: Τορέλλι και Κορέλλι

4. ΑΡΙΑ: Λυρικό κομμάτι για σόλο φωνή είτε ανεξάρτητο είτε μέρος ενός
ορατορίου ή όπερας ή καντάτας ή οποιουδήποτε μεγάλου μουσικού έργου.

5. ΑΡΙΟΖΟ: Οποιοδήποτε τραγουδιστό στυλ ερμηνείας σε αντίθεση με το

εξαγγελτικό ή στυλ ρετσιτατίβο

6. ΡΕΤΣΙΤΑΤΙΒΟ: Αναγνωσματικό στυλ τραγουδιού που ακολουθεί τον φωνητικό

τονισμό της τρέχουσας γλώσσας (συνήθως μέσα από το ρετσιτατίβο προωθείται η
δράση στην όπερα ενώνοντας δύο άριες στη σειρά).

7. ΟΡΑΤΟΡΙΟ: Έργο για σολίστ, χορωδία και ορχήστρα. Το θέμα του συνήθως
θρησκευτικό αναπτύσσεται χωρίς σκηνική δράση. Συνθέτες: Καρίσιμι, Σαρπαντιέ,
Χαίντελ.

8. ΚΑΝΟΝΑΣ: Σύνθεση ή συνθετική τεχνική κατά την οποία αρχικά μία φωνή μόνη
της εκθέτει μια μελωδική φράση, μια δεύτερη φωνή την επαναλαμβάνει ενώ
συγχρόνως η πρώτη εκθέτει μια δεύτερη μελωδική φράση και ούτω καθ’ εξής.

9. ΦΟΥΓΚΑ: Αντιστικτικό μουσικό έργο που βασίζεται στον κανόνα. Κυριαρχεί ένα
θέμα που εκτίθεται στην αρχή από μια φωνή ενώ οι άλλες το εκθέτουν διαδοχικά,
κατά τακτά χρονικά διαστήματα
Όταν όλες οι φωνές τραγουδήσουν το θέμα για πρώτη φορά η φούγκα συνεχίζεται
επανεμφανίζοντας το θέμα σε διαφορετικές τονικότητες, εναλλάσοντάς το με
ελεύθερα μέρη (επεισόδια). Συνθέτες: Ι.Σ. Μπαχ, Γ.Φ. Χαίντελ

10. ΦΟΡΜΑ ΣΟΝΑΤΑΣ: Τρόπος σύνθεσης που χρησιμοποιήθηκε πολύ κατά την
κλασική περίοδο όχι μόνο σε σονάτες αλλά και σε άλλα είδη όπως το κουαρτέτο, η
συμφωνία κ.α.. Διακρίνεται σε τρία μέρη Α. την Έκθεση (όπου εκτίθεται το θεματικό
υλικό). Β. την Επεξεργασία (όπου το θεματικό υλικό μεταλλάσσεται και
αναπτύσσεται) και Γ. την Επανέκθεση όπου το θεματικό υλικό ξανακούγεται.

11. ΣΟΥΙΤΑ: Κατά τον 17ο και 18ο αι. μια οργανική σύνθεση σε πολλά μέρη
βασισμένη σε συγκεκριμένα είδη χορών.
Τυπική σειρά ήταν η Allemande, Courante, Sarabande, Gigue.

12. LEITMOTIV: Μελωδικό στοιχείο, που χρησιμοποιούσε ο Wagner στις όπερές

του, για να παρουσιάζει μουσικά το χαρακτήρα ενός ήρωα, συμβάντος κλπ στην
πλοκή του έργου.

13. LIED: Τραγούδι (γερμανική λέξη, πληθυντικός:lieder) τυπικά γερμανικό είδος,

όπου συνενώνεται απόλυτα ο ποιητικός λόγος και η μουσική. Η μουσική οφείλει να
φέρει σε άπλετο φως και να ερμηνεύσει ουσιαστικά τον ΛΟΓΟ του κειμένου. Η
μουσική συνοδεία παίζει σημαντικό ρόλο. Το ρόλο αυτό ανέλαβε να παίξει
καθοριστικά το πιάνο μια και έχει τη δυνατότητα ως όργανο-ορχήστρα να αποδώσει
κάθε συναίσθημα σχολιάζοντας, προετοιμάζοντας, ή επιτείνοντας τη συναισθηματική
φόρτιση.

14. ΣΥΜΦΩΝΙΑ: Ορχηστρική σύνθεση, η σημαντικότερη μορφή του 19ου αι.

Τελειοποιήθηκε στο τέλος του 18ου αι. με τα έργα των Haydn και Mozart. Στη
συνέχεια αναπτύχθηκε με τον Beethoven φτάνοντας στα μεγαλειώδη έργα των
Mahler και Bruckner. Η κλασική συμφωνία είναι σε τέσσερα μέρη από τα οποία το
πρώτο σε μορφή σονάτας και σε ζωηρό τέμπο. Το δεύτερο συνήθως αργό, το τρίτο
μενουέτο ή σκέρτσο και το τέταρτο πάλι γρήγορο. Οι συνθέτες του 20 ου αι.
χρησιμοποίησαν τον όρο συμφωνία με μεγαλύτερη ελευθερία.

15. ΣΥΜΦΩΝΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ: προγραμματική σύνθεση(που εκφράζει εξωμουσικούς

συσχετισμούς και θεματική) για ορχήστρα σε ένα συνήθως μέρος. Ως μουσικό είδος
αναπτύχθηκε ιδιαίτερα από τον Liszt. Ιδιαίτερα δημοφιλές είδος τον 19ο αι.
συσχετίστηκε με φιλοσοφικές και λογοτεχνικές ιδέες.