Αφερίμ!
(2015)
Χώρα: Ρουμανία | Είδος: Σινεφίλ, Δράμα, Ιστορική
Διάρκεια: 105’ | Σκηνοθεσία: Radu Jude
Εμπλουτισμένο από υποδόριες δόσεις σαρκασμού
που εμφανίζονται ήδη από τον τίτλο του (“Aferim”
θα μπορούσε να μεταφραστεί ως “μπράβο σου”), το
νέο φιλμ του Ρουμάνου δημιουργού Ράντου Ζούντε
αναπτύσσει το “απρεπές” του δράμα μέσω παρο-
μοιώσεων, εμπειρικών φιλοσοφιών και προσωπικών
εξομολογήσεων, κρύβοντας όμως μέσα του πολλές
αναγνωρίσιμες στιγμές διαχρονικής κοινωνικής
πραγματικότητας και άβολης ιστορικής αλήθειας.
Βρισκόμαστε στα εδάφη της Βλαχίας το 1835, όταν
η χώρα που μετέπειτα θα ονομαστεί σε Ρουμανία
βρίσκεται κάτω από τη νέα ρωσική κυριαρχία, αλλά
με την επιρροή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να
είναι ακόμη αισθητή και την περιοχή αναπόφευκτα
να στενάζει μεταξύ σφύρας και άκμονος. Οι νομαδι-
κές αυτόχθονες φυλές της πωλούνται και αγοράζο-
νται ως εμπορεύματα από πλούσιους Βογιάρους,
που λειτουργώντας φεουδαρχικά εκμεταλλεύονται
γη, νόμους και ανθρώπους.
Ένας τοπικός αστυφύλακας ονόματι Κονσταντίν και
ο βοηθός-γιος του Ιονίτα, προσλαμβάνονται για να
εντοπίσουν έναν δραπέτη Ρομά σκλάβο που κατη-
γορείται για κάποιο ασαφές έγκλημα. Καθώς οι δυο
τους περιπλανώνται στο αχανές τοπίο προσπαθώ-
ντας να βρουν τον φυγά και στοχάζονται μεγαλό-
φωνα επιχειρώντας να δικαιολογήσουν τις πράξεις
τους, έρχονται βαθμιαία αντιμέτωποι με τη “διατα-
ραγμένη” ηθική και κοινωνική πραγματικότητα της
εποχής, που μοιάζει τόσο τρομακτικά σύγχρονη όσο
και μάταια διαχρονική.
Κερδίζοντας από κοινού με το ‘Σώμα’ της Μαου-
γκορζάτα Σουμόφσκα την αργυρή Άρκτο για την
καλύτερη σκηνοθεσία στο πρόσφατο φεστιβάλ του
Βερολίνου, ο Ρουμάνος Ράντου Ζούντε προσεγγίζει
με ανέκφραστο χιούμορ και γλαφυρό μινιμαλισμό
ένα ιδιότυπο ντοκουδράμα γύρω από την εξαντλητι-
κή πολιτική και πολιτιστική πάλη με την ιστορία, η
οποία μοιάζει να έχει ίσως μονάχα μία δυστοπική
σταθερά: οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για να
υποφέρουν.
Κινηματογραφημένο ασπρόμαυρα σε φιλμ 35 χιλιο-
στών και χρησιμοποιώντας βαθιές ευρυγώνιες
λήψεις, το φιλμ αντικατοπτρίζει την αίσθηση της
απλοϊκής ομορφιάς των κλασικών γουέστερν, με
την κάμερα να ακολουθεί από απόσταση στο μεγα-
λύτερο τμήμα της πλοκής, μπλέκοντας ανάμεσα
στους κορμούς των δέντρων, στις καλαμιές και στα
στενά δώματα των φτωχικών σπιτιών της ρουμάνι-
κης υπαίθρου. Ο σκηνοθέτης χτίζοντας ένα ιστορι-
Κείμενο του Πάνου Αχτσιόγλου για το site: www.presspublica.gr
site: http://cinediadromes.weebly.com | e-mail: cinediadromes@gmail.com | facebook: cineδιαδρομές
κά λεπτομερώς ερευνημένο οδοιπορικό, βασισμέ-
νος όπως ο ίδιος ενημερώνει πάνω σε αυτούσιες
πρωτογενείς πήγες, αφήνει τα γλωσσικά ιδιώματα
και τους επιτονισμούς της περιοχής να πάρουν το
πάνω χέρι (πολλά από αυτά θα ακουστούν απόκο-
σμα γνώριμα στο ελληνικό κοινό) εστιάζοντας
ταυτόχρονα με οξυδέρκεια και σκληρότητα στα
φυλετικά στερεότυπα, με τρόπο ο οποίος ενσωμα-
τώνει μια ισχυρή σύγχρονη αντήχηση.
Η συστηματική ισοπέδωση της ανθρώπινης
αξιοπρέπειας, ο βασανισμός και ο χλευασμός προς
τους ντόπιους Τσιγγάνους (ρατσιστικά χαρακτηρι-
σμένους ως “κοράκια” ή “μαύρους”) απεικονίζεται
με ωμή παρατηρητικότητα, πλαισιωμένη παράδοξα
αλλά εμφατικά από κωμικά στοιχεία, γεννημένα
ίσως από την αμηχανία, ίσως και από τη ζοφερότη-
τα των στιγμών. Καθώς το ανθρωποκυνηγητό
μοιραία φτάνει στο τέλος του και η αφήγηση περνά
στη δεύτερη πράξη της (που ωστόσο δεν διαφέρει
και σημαντικά από την πρώτη), ο Ζούντε μοιάζει να
αυταπατάται και ο ίδιος από μικρά άλλα σημαντικά
επεισόδια αδιόρατης τρυφερότητας μέσα σε έναν
κόσμο που ο καθένας δημιουργεί βίαια χώρο
προκειμένου να υπάρξει.
“Ένας καλός χασάπης δεν φοβάται χιλιάδες πρόβα-
τα” συμβουλεύει κάποια στιγμή ο Κονσταντίν (Τεο-
ντόρ Κορμπάν) το νεαρό γιο του. Στην πραγματικό-
τητα ο ίδιος θα δείξει πολλές φορές φοβισμένος, ή
καλύτερα ματαιωμένος από την αγριότητα της
κατάστασης, όπως και από την αφάνταστη βαρβα-
ρότητα των ανθρώπων, που αιτιολογείται βασισμέ-
νη σε αυθαίρετους “νόμους” της ράτσας, του
χρώματος ή της θρησκείας (η σκηνή της συνομιλίας
τους με έναν παπά που συναντούν στο δρόμο
διεκδικεί δάφνες του τρομακτικότερου παραληρή-
ματος μίσους), αναρωτώμενος εν τέλει πώς μπορεί
να ζει κανείς μετά από όλα αυτά.
Οι θολές σιλουέτες και οι φράσεις του φινάλε,
κλείνοντας έξυπνα το μάτι στη σημερινή προσφυγι-
κή κρίση, δίνουν την εντύπωση ότι ο τόπος, όπως
και ο χρόνος της πλοκής είναι σχετικός, αφού αυτά
που διαδραματίστηκαν θα μπορούσαν να συμβαί-
νουν παντού και οποτεδήποτε.
Ένας επιβλητικά καταληκτικός κινηματογραφικός
πεσιμισμός που δεν πηγάζει από την απόγνωση,
αλλά από την ψευδαίσθηση ότι όλα αυτά κάποια
στιγμή θα ξεχαστούν, καθώς ο κόσμος θα εξελίσσε-
ται και η ιστορία θα συνεχίζει να παίρνει το δρόμο
της.