MANTINEA

LEGITIMUS SPONSOR AC RECTOR

Iohannes Festa
MODERATOR
Aloisius Miraglia
CONSILIUM DOCTORUM HOMINUM
Michael von Albrecht (Studiorum universitatis Heidelbergensis) • Henricus Berti (Studiorum universi-
tatis Paduanae) • Gerardus Bianco (Societatis Magnae Greciae) • Remus Bodei (Studiorum universitatis
Californianae Angelopoli sitae) • Remigius Brague (Studiorum universitatis Parisinae I et Studiorum
universitatis Monacensis) • Gualtharius Calboli (Studiorum universitatis Bononiensis) • Vincentius Cri-
stóbal López (Studiorum universitatis Complutensis) • Humbertus Curi (Studiorum universitatis Pa-
duanae) • Dantes Della Terza (Studiorum universitatis Harvardianae) • Georgius Di Maria (Studiorum
universitatis Panormitanae) • Iacobus Dobreff (Studiorum universitatis Massachusetanae Bostoniae sitae)
• Germana Ernst (Tertiae studiorum universitatis Romanae) • †Iohannes Franciscus Fiaccadori (Stu-
diorum universitatis Mediolanensis) • Andreas Fritsch (Liberae studiorum universitatis Berolinensis) •
Marcus Fumaroli (Academiae Gallicae) • Caietanus Gantar (Studiorum universitatis Aemonensis) •
Alexander Gavrilov (Studiorum universitatis Petropolitanae) • Vido Giglioni (Institutum Warburgense
Londinii situm) • Paulus F. Grendler (Studiorum universitatis Torontinae) • Carolus Guittard (Studio-
rum universitatis Parisino-Nemetodurensis) • Iasmina Haskell (Studiorum universitatis Australiae occi-
dentalis Perthi sitae) • Ivo Hersant (Scholae studiorum superiorum de disciplinis ad hominum societatem
pertinentibus Lutetiae Parisiorum sitae) • Marcus Ivaldo (Studiorum universitatis Neapolitanae a “Fri-
derico II” nuncupatae) • Albertus Jori (Studiorum universitatis Tubingensis) • Christianus Laes (Stu-
diorum universitatis Antuerpiensis) • Paulus Maddalena (Supremae curiae constitutionalis iudex emeritus,
alter a praeside) • Iohannes Franciscus Maddoli (Studiorum universitatis Perusinae) • Gerardus Marotta
(Instituti Italici studiis philosophiae provehendis) • Maximilianus Marotta (Instituti Italici studiis philo-
sophiae provehendis) • Iacobus Marramao (Tertiae studiorum universitatis Romanae) • Matthaeus
McGowan (Novoeboracensis studiorum universitatis a “Fordham” nuncupatae) • Milena Minkova (Stu-
diorum universitatis Kentukianae) • Thomas Montanari (Studiorum universitatis Neapolitanae a “Fri-
derico II” nuncupatae) • Agnellus Montano (Studiorum universitatis Salernitanae) • Bohumila Mouchová
(Studiorum universitatis Pragensis) • †Helgus Nikitinski (Studiorum universitatis Monasteriensis) •
Christophorus Pieper (Batavicae studiorum universitatis Lugdunensis) • Fidelis Rädle (Studiorum uni-
versitatis Gottingensis) • Petrus Rescigno (Academiae Lynceorum) • Stephanus Rodotà (Studiorum uni-
versitatis Romanae a “Sapientia” nuncupatae et Scholae studiorum superiorum Athenaei Taurinensis) •
Theodoricus Sacré (Catholicae studiorum universitatis Lovaniensis) • Miran Sajovic (Pontificiae studio-
rum universitatis Salesianae) • Salvator Settis (Scholae Normalis studiorum superiorum Pisanae)• Curtius
Smolak (Studiorum universitatis Vindobonensis) • Henricus Solin (Studiorum universitatis Helsinkiensis)
• Robertus Spataro (Pontificiae studiorum universitatis Salesianae) • Georgius Stabile (Studiorum uni-
versitatis Romanae a “Sapientia” nuncupatae) • Valhafridus Stroh (Studiorum universitatis Monacensis)
• Nicolaus Szymański (Studiorum universitatis Varsaviensis) • Philippus Tarantino (Instituti Italici
studiis philosophiae et physices provehendis a “I. Tarantino” nuncupati) • Bernardus Teuber (Studiorum
universitatis Monacensis) • Terentius O. Tunberg (Studiorum universitatis Kentukianae)
COLLEGIUM LIBELLIS CONFICIENDIS1
Maurus Agosto • Maria Aloisia Aguilar • Antonius Antonioni • Ignatius Armella Chávez • Petrus
Bono • Fabricius Butlen • Georgius Čepelák • Iulianus Claeys Boúúaert • Christianus Flow • Andreas
Gotia • Gerardus Guzmán Ramírez • Dominicus Kane • Matthaeus Knispel da Costa • Georgius Lo-
yola • Lucas Lucchi • Iosephus Marcellino • Aloisius Miraglia • Gulielmus Monetti • Michael Monteiro
• Philippus Neves Silva • Patricius Owens • Ivanus Parga • Claudius Piga • Lucas Quaglierini • Hen-
ricus Renna • Lucianus Romano • Ioannes Carolus Rossi • Laurentius Sciajno • Eusebius Áron Tóth
• Maximilianus Wallstein
IN PAGINAS OPUSCULUM DIGESSIT
Sergius Scala
DUPLEX TECTORUM CENSORUM RECOGNITIO
Omnes symbolae et commentationes, ut est nunc temporis mos, duobus saltem traduntur doctis le-
genda, recensenda, recognoscenda. Nomina censorum ignota ac tecta manent scriptoribus, itemque,
versa vice, nomina scriptorum haudquaquam innotescunt iis, qui scripta excutientes recognoscunt.
1
Qui in hoc collegio numerantur, ii commentatiunculas lucubrationesque curant emendandas, elimandas, indicibus
varii generis adnotationibusque locupletandas, Latinitate denique interdum donandas; praesto sunt symbolarum
scriptoribus, eisque opitulantur, si quae forte in qualibet re difficultates impedimentave intervenerint.
 MANTINEA
COMMENTARII BIS IN ANNO PRODEuNTES

volumen I
huius anni singulare

MMXV

ROMAE
IN AEDIBuS

Academiae Instituti Italici Pontificii instituti

Vivarii novi philosophiae studiis altioris Latinitatis
provehendis
© Edizioni Accademia Vivarium novum s.r.l.
Sedes legitima: via don Minzoni 28 - 83048 Montella (AV) - Italia
Sedes amanuensium: via Corrado Barbagallo 20 - 00166 Roma - Italia
www.vivariumnovum.it - edizioni@vivariumnovum.it

ISSN: 2421-6992
ISBN: 978-88-95611-79-2

Omnia iura vindicantur. All rights reserved.

Bini censores tecti singulas huius voluminis commentationes recognoverunt.
Double blind peer review.

Symbolae edendae ad hanc inscriptionem mittantur: mantinea@vivariumnovum.it

Quisquis commentarios accipere cupierit, is hanc paginam adire poterit:
www.vivariumnovum.it/mantinea

Hi commentarii, qui bis in anno eduntur, in tabulis Abellinensis Fori iudicialis inscripti
sunt ex decreto n. 6 signato ac die 3 m. Novembris anni 2015 promulgato.
Hoc volumen excusum est in officina typographica Kapitális k., Debrecini in Hungaria sita.

Iura divulgandae imaginis in integumento impressae, qua Sibylla Erithraea effingitur, ad Musea
Vaticana pertinent. (© Musei vaticani)

Imagines, quibus singulae huius voluminis partes aliae ab aliis discernuntur, depromptae sunt ex
libro qui inscribitur: Quinti Horatii Flacci Emblemata, imaginibus in aes incisis, notisque illustrata
studio Othonis VAENI Batavolugdunensis, Antuerpiae apud Philippum Lisaert, 1612.

Hi commentarii in lucem dati sunt cura et studio

Academiae Instituti Italici Pontificii instituti

Vivarii novi philosophiae studiis altioris Latinitatis
provehendis
 CONSPECTUS RERUM

Sponsor lectoribus s. p. d................................................................... 7

Cur hisce commentariis favendum.................................................... 9

Praefatio ad lectorem
A. MIRAGLIA Ne bibamus pocula Lethes: de litteraria omnium gen-
tium republica redintegranda........................................................ 19

Litterae
M. VON ALBRECHT Quid litterae Latinae ad homines educandos con-
ferant.............................................................................................. 73
T. TuNBERG De Iacobo Pontano Iesuita deque Ciceronis imitandi
studio............................................................................................. 101
C. CARENA Quid Picus Mirandula senserit in illa oratione, quam
“De hominis dignitate” conscripsit................................................... 121

Philosophia
E. MORIN De humanitate et de homine.............................................. 151
I. HERSANT De humanismo atque studiis humanitatis...................... 183
R. BRAGuE Num pessum danda siet Latinitas.................................. 191
R. BODEI Faber suae quisque fortunae: quantum studia humanitatis
ad indolem cuiusque hominis bene informandam contulerint......... 205

Rerum historia
C. VASOLI Breves animadversiones de Erasmo et litteris tunc in Ita-
lia renascentibus............................................................................. 221
Formae et figurae
S. MAGGI De mensuris in aedificandi arte......................................... 247

Civilia iura
A. ANTONIONI De iuris fundamento ultimo: super libro F. Todescan
c. i. Il “caso serio” del diritto naturale............................................ 269

Naturalis historia
L. DOLIDON Uno Calliopen comitatu cum Urania esse: sive de astro-
logia poetica................................................................................. 285

Ars docendi
C. FIéVET Quemadmodum usus sermonis Latini in schola viam ad
legendum planiorem brevioremque aperire possit.......................... 305
V. SCHIBEL Musarum mater: sive quantum exercitium memoriae hu-
manitatis studia iuvet alatque....................................................... 329

Linguae & philologia

S. DI BRAzzANO Utrum verbum, quod est iubare in Latinitate exstet
necne exstet.................................................................................. 353
S. SETTIS Quae vires verbo, quod est ‘classicum’ aliis locis aliisque
temporibus subiectae sint quantumve sint eius sensus temporum
diuturnitate mutati.......................................................................... 373

Levia gravia
I. ARMELLA Λεξικοφιλία, sive de utilitate litterarum......................... 387
G. MONETTI Epistula ad Aloisium Miraglia....................................... 427

Summaria.......................................................................................... 435
Qui in hoc volumine scripserint.......................................................... 459
Normae ad edendas commentationes observandae.............................. 469
Index nominum................................................................................. 493
 SPONSOR LECTORIBUS S. P. D.

Q uanto perfundar gaudio, benevolentissime lector, quod mihi contigit

aliquantam operis partem habere ut hi commentarii prodirent, non
Latinitate donati —cuius rei laus nec parva erat nec nostra memoria usi-
tata—, sed potius in intimis prope Laribus Latinis educati, haud scio an exi-
guitas harum litterarum satis capere non possit. Fit enim nunc temporis
haud raro ut veterum scriptorum monumenta aut in turpissimo deserantur
incultu (quod impietati proximum est), aut tanta superbia eorum, quorum
potius curā custodita oportuit, quasi obsessa retineantur, ut vero ac vitali
usu, ad quem solum facta sunt, paene destituta senescant; cui quidem sceleri
aptiusne sit latrocinii an parricidii nomen, etiamnum, dum scribo, penitus
totusque ambigor.
Verum nunc, cum Mantineam istam, quam in manibus habes, ipse con-
spiciam in forum auspicato progressam, haud iniuria, ut opinor, et mihi et
tibi aliquantum bonae spei praesumam; nam, ut Latinae Camenae medio
iam saeculo praeterito quasi pavore exterritae conticuerunt, nunc primum
fit ut collegium doctorum virorum haud exiguum eas quasi agmine facto ex
ignobili quiete revocare voluerit. Nec id ita fecere ut nescio quam recondi-
tam eruditionem inepte ventilarent, sed potius ut manifestum facerent quo-
modo ea omnia, quae nostro saeculo in ore doctissimi cuiusque feruntur,
cum sententiis opinionibusque eorum omnium, qui plus viginti saeculis La-
tine sua cogitata tradiderunt, quasi continenti quodam vinculo cohaerere
possent, idque longe maiore utilitate quam difficultate.
Nam nunc temporis, cum totum nostri orbis occidentalis cultum in bar-
bariem iam pridem invisitatam non devolvi tantum, sed prorsus dilabi sen-
tiamus, anne dubitabimus eius radices e Romanorum memoria in nostrorum
aequalium conspectum eruere? Cum humaniore quadam institutione, qua
iuvenes ad totum humanum genus fovendum incitentur, nunc potissimum,

7
 iohaNNes Festa

bello passim imminente, opus sit, nonne controversiam de humanitatis stu-

diis, quae iam pridem a philosophis recentioris aevi suscitata est, rursus ea
lingua agitabimus, quae ipsos humanitatis restitutores innutrivit? aut, si
ipsum humanitatis nomen huc illuc in maxima inanitate iactatur, num forte
operam ludemus, si novam humanae naturae finitionem inveterata lingua
temptabimus? id fecisse doctos plurimos, qui suam operam in hos commen-
tarios contulerunt, minime paenituit, nec nos quidem, quoad vires habebi-
mus, umquam paenitebit.

Vale!

iohannes Festa

8
 Cur hisCe Commentariis favendum

H omines, qui orbem ad solis occasum vergentem ante nostram memo-

riam celebrarunt, antiquorum Romanorum sermonem ita usurpare
consueverunt, ut inter sese, quamvis ortu, moribus, institutisve discrepantes,
per temporum decursum uno eodemque cultūs litterarumque vinculo con-
tinerentur, non terrarum modo, verum etiam saeculorum varietates com-
plectente: scilicet quicumque nobis monumenta litterarum ea lingua exarata
tradiderunt, ii, licet iam pridem exstincti, ita supersunt quasi hereditate con-
secrati, ut nobiscum etiamnunc vivo sermone disserere videantur.
Nunc vero, ut est Latialis sermonis existimatio (vel apud eos quibus doc-
trinae religionisve causa curanda erat), res adeo neglegentiae devoluta est,
ut parum absit quin eo honore, quo olim in Europa et ultra eius fines floruit,
illius studium omnino destituatur. Verum enimvero, diuturno eius usu lau-
deque decrescente, perpetuum commercium cum maiorum nostrorum me-
moria, thesauro illo scilicet incomparandae praestantiae, magis magisque
sive incuria obscuratur, sive irreparabili oblivione deletur.
Et cum in iis, quotquot nostris temporibus sese ad priscam Romanorum
doctrinam atque eloquentiam applicant, complures numerentur qui non um-
bratilibus tantum semitis seu palaestrarum exercitationibus oleum potius
quam vitam olentibus contenti manere velint, aliae viae muniantur oportet,
quae non ad diluendum, sed ad augendum linguae Latinae studiorumque hu-
manitatis honorem conducere possint.
Nos igitur, licet splendorem Latinitatis degenerare videamus, id vel
vice symboli cuiusdam temptandum arbitramur, ut flammam illam veteris
honoris sive integra, sive puriore quodam rerum et argumentorum lumine
posteritati adservemus. Quamobrem summa vi nitendum esse credimus,
ut in copia operum servanda, quin immo in novis commentariis periodicis

9
 MaNtiNEa

aliusve generis scriptis edendis studium collocemus, quae etiam nunc ser-
mone illo, qui diu in re publica litterarum fuit in usu, primitus exarata
divulgentur.
Nos quidem id toto animo speramus fore, ut numero hominum, qui iam
multi ac dignissimi in toto terrarum orbe hoc inceptum fovendum suscepe-
runt, plurimi alii cultūs humanitatisque gratia identidem adiciantur.

michael von albrecht (Philologiae classicae professor in studiorum uni-

versitate Heidelbergensi)
martinus f. J. Baasten (Linguae et litterarum Hebraicarum professor in
studiorum universitate Lugdunensi Batavorum)
henricus Berti (Historiae philosophiae professor in universitate studiorum
Patavina; socius academiae Lyncaeorum)
Gerardus Bianco (praeses Societatis Magnae Graeciae)
iohannes fabricius Bignami (praeses instituti italici astrophysicae; praeses
coetus investigationibus de spatiis sideralibus fovendis [COSPaR]; so-
cius academiae Lyncaeorum)
remus Bodei (professor Philosophiae in Californiana universitate studio-
rum angelopoli sitae [UCLa])
remigius Brague (professor Philosophiae mediaevalis et arabicae in stu-
diorum universitate Parisina i a Pantheo et Sorbona nuncupata atque
in athenaeo Monacensi a Ludovico Maximiliano nominato)
Gualtharius Calboli (professor Linguae et litterarum Latinarum in athe-
naeo Bononiensi)
Patricia Caravero (moderatrix investigationum in instituto italico astro-
physicae [iNaF] et rectrix instituti astrophysicae sideralis et Physicae
mundanae)
franciscus Paulus Casavola (professor iuris constitutionalis in Neapolitanis
studiorum universitatibus a “Friderico ii” et ab “Ursula Benincasa”
nuncupatis; praeses quondam Collegii constitutionalis et instituti En-
cyclopediae italicae edendae)
iacobus Cavallo (praeses Collegii parandis et componendis consiliis de dis-

10
 CUR HiSCE COMMENtaRiiS FaVENdUM

ciplinis physicis Coetus Europaei studiis de spatiis sideralibus fovendis

[ESa]; sodalis institutorum investigationibus provehendis, quae com-
pendiariis litteris CNR et iNaF vulgo nominantur)
vincentius Cristóbal López (professor Litterarum Latinarum in studiorum
universitate Complutensi)
Gerardus Colombo (quondam iudex et rei publicae magistratus)
humbertus Curi (professor Historiae philosophiae in studiorum universi-
tate Patavina)
ferdinandus dalla Chiesa (professor investigationis humanae societatis
eiusque ordinum formarumque in studiorum universitate Mediolanensi)
dantes della terza (professor Litterarum italicarum in studiorum univer-
sitate Harvardiana)
Georgius de maria (professor Philologiae classicae in studiorum universi-
tate Panormitana)
tullius de mauro (professor artis sermocinalis in studiorum universitate
Romana i a “Sapientia” nuncupata)
iacobus dobreff (professor Linguarum classicarum in studiorum universi-
tate Massachusetana Bostoniae sita)
Germana ernst (Philosophiam aetatis renatarum artium in studiorum uni-
versitate Romana iii professa)
†iohannes franciscus fiaccadori (professor Formarum et figurarum pos-
terioris aetatis antiquae et prioris aetatis mediae atque Cultus humani-
tatisque Byzantinorum in studiorum universitate Mediolanensi)
andreas fritsch (professor Linguae et litterarum Latinarum earumque do-
cendi artis in Libera studiorum universitate Berolinensi)
marcus fumaroli (professor emeritus Collegii Gallorum doctorum et so-
dalis academiae Gallicae)
Caietanus Gantar (professor Linguae et litterarum Latinarum in studiorum
universitate aemonensi)
antonius Gargano (professor Historiae philosophiae in Neapolitana stu-
diorum universitate ab “Ursula Benincasa” nuncupata et a secretis in-
stituti italici philosophiae studiis provehendis)

11
 MaNtiNEa

alexander Gavrilov (professor Philologiae classicae in studiorum univer-

sitate Petropolitana; conditor Bibliothecae classicae Petropolitanae)
vido Giglioni (professor Historiae philosophiae aetatis renatarum artium
in Londiniensi instituto ab “abrahamo Warburg” nuncupato)
Carolus albertus Graziani (professor institutionum iuris privati in studio-
rum universitate Senensi)
Philippus Graziani (Scholae machinalis spatiis sidereis transvolandis Ro-
manae praepositus - sodalis studiorum universitatis Romanae i a “Sa-
pientia” nuncupatae)
tullius Gregory (professor Historiae philosophiae in universitate Romana
i a “Sapientia” nuncupata; socius academiae Lyncaeorum; rector in-
stituti lexico Europaeo eorum vocabulorum quae ad doctrinam et eru-
ditionem pertinent conscribendo et notionum cogitatorumque
historiae investigandae [iLiESi])
Paulus f. Grendler (professor emeritus Historiae aetatis renascentium lit-
terarum et artium in studiorum universitate torontina)
Carolus Guittard (professor Litterarum Latinarum in studiorum universi-
tate Parisino-Nemetodurensi)
iasmina haskell (doctrix in studiorum universitate australiae occidentalis
Perthi sita, ubi Humanas litteras recentioris Latinitatis profitetur)
ivo hersant (rector studiorum in Schola studiorum superiorum de disci-
plinis ad hominum societatem pertinentibus Lutetiae Parisiorum sita)
victorius hösle (professor Liberalium artium et litterarum atque Philoso-
phiae et doctrinarum rei publicae temperandae in indianensi studio-
rum universitate a “Nostra domina” nuncupata; sodalis instituti
provectiorum studiorum athenaei Principetoniensis)
marcus ivaldo (professor Philosophiae moralis in studiorum universitate
Neapolitana a Friderico ii nuncupata)
albertus Jori (professor Historiae philosophiae antiquae in studiorum uni-
versitate tubingensi)
Christianus Laes (professor Historiae antiquae in universitate antuerpiensi)

12
 CUR HiSCE COMMENtaRiiS FaVENdUM

Paulus maddalena (Collegii constitutionalis italicae Rei publicae iudex eme-

ritus et alter a praeside)
iohannes franciscus maddoli (professor Epigraphiae Graecae in studiorum
universitate Perusina)
henricus malato (professor Litterarum italicarum in Neapolitana studio-
rum universitate a “Friderico ii” nuncupata)
dacia maraini (fabularum sive Romanensium sive scaenicarum scriptrix)
Gerardus marotta (praeses instituti italici studiis philosophiae provehendis)
iacobus marramao (professor Philosophiae in universitate Romana iii)
matthaeus mcGowan (professor Litterarum Latinarum in studiorum uni-
versitate Novo-Eboracensi a “Fordham” nuncupata)
milena minkova (doctrix quae Litteras Latinas in studiorum universitate
Kentukiana profitetur)
agnellus montano (professor Historiae philosophiae in studiorum univer-
sitate Salernitana)
Bohumila mouchová (Linguam et litteras Latinas professa in Pragensi stu-
diorum universitate Carolina)
†helgus nikitinski (professor Philologiae Latinae mediae aetatis et recen-
tiorum temporum in Monasteriensi studiorum universitate)
renatus Parascandolo (diurnarius praepositus quondam administrationibus
radiophonicae et televisificae societatis italicae ad institutionem [RAI
Educational] et ad rerum mercaturas [RAI Trade] pertinentibus; En-
cyclopaediae de philosophorum doctrinis ac placitis pluribus subsi-
diis visificis atque electronicis edendae auctor fuit eique initia dedit)
Georgius Petroni (rector studiorum universitatis Rei publicae Sancti Marini)
Paulus Procaccioli (professor Litterarum italicarum in tusciae studiorum
universitate Viterbii sita)
Carolus albertus Pinelli (archaeologus et anthropologus; documentorum
cinematographicorum auctor)
fulcus Quilici (anthropologus et documentorum cinematographicorum
auctor)

13
 MaNtiNEa

fidelis rädle (professor Litterarum Latinarum mediae aetatis in studiorum

universitate Gottingensi)
alexandra i. ramos maldonado (doctrix studiorum universitatis Gadita-
nae, ubi Philologiam Latinam profitetur)
Petrus rescigno (professor emeritus iuris civilis in studiorum universitate
Romana i a “Sapientia” nuncupata; socius academiae Lyncaeorum)
Carolus ripa di meana (quondam italicae reipublicae administer)
stephanus rodotà (professor emeritus iuris civilis in studiorum universitate
Romana i a “Sapientia” nuncupata et professor Bioethicae doctrinae
in Schola studiorum superiorum athenaei taurinensis)
franciscus rositi (professor doctrinae de humana societate in studiorum
universitate ticinensi; quondam rector academicae Scholae superioris
ticini sitae)
theodericus sacré (professor Linguae et litterarum Latinarum in Catholica
studiorum universitate Lovaniensi ibidemque praepositus instituto
philologiae humanisticae)
miran sajovic (praeses et decanus Pontificii instituti altioris Latinitatis ac
Facultatis litterarum Christianarum et classicarum Pontificiae studio-
rum universitatis Salesianae)
alexander scafi (professor in Schola provectiorum studiorum athenaei
Londiniensis; Historiam cultus civilis mediae et renascentium littera-
rum aetatis in instituto ab “abrahamo Warburg” nuncupato profite-
tur, cuius sodalis est)
fulvius scaparro (professor emeritus Psychologiae in studiorum universi-
tate Mediolanensi)
salvator settis (professor archaeologiae Graeco-Romanae in Schola Nor-
mali studiorum superiorum Pisis sita)
Conradus sforza fogliani (praeses societatis popularium mensarum argen-
tariarum italiae)
Curtius smolak (professor Litterarum Latinarum in studiorum universitate
Vindobonensi)

14
 CUR HiSCE COMMENtaRiiS FaVENdUM

henricus solin (professor Litterarum Latinarum in studiorum universitate

Heilsinkiensi)
robertus spataro (professor Graecarum litterarum Christianarum in Pon-
tificia studiorum universitate Salesiana)
Georgius stabile (professor Historiae graviorum doctrinarum physicarum
in studiorum universitate Romana i a “Sapientia” nuncupata)
sergius stammati (professor institutionum iuris publici in studiorum uni-
versitate Neapolitana a “Friderico ii” nuncupata et Humanorum
iurum in Libera universitate omnium gentium studiis ad societatem
humanam pertinentibus fovendis [LUiSS])
valahfridus stroh (professor emeritus Litterarum Latinarum in Monacensi
studiorum universitate)
nicolaus szymański (professor Philologiae classicae in studiorum univer-
sitate Varsaviensi)
Philippus tarantino (praeses instituti studiis philosophiae et physices pro-
vehendis a “iosepho tarantino” nuncupati)
Bernardus teuber (professor Philologiae Romanensis in studiorum uni-
versitate Monacensi)
terentius tunberg (professor Litterarum Latinarum in studiorum univer-
sitate Kentukiana)
Paschalis terracciano (Rei publicae italicae orator apud Britannos)
franciscus Zeffirelli (scaenarum rector)

15
SUMMARIA
FRUCTUS LABORIS GLORIA:
Qui studet optatam cursu contingere metam,
Multa tulit, fecitque puer: sudavit et alsit:
Abstinuit Venere et vino. Qui Pythia cantat
Tibicen, didicit prius, extimuitque magistrum. (Horatius)

Gaudet patientia duris.

Laetius est, quotiens magno sibi constat, honestum. (Lucanus)

Nemo umquam ignavia est factus immortalis. (Sallustius)

Aloisius Miraglia: Ne bibamus pocula Lethes

Rei publicae litterarum notionem, plurimis usus omnium aetatum scriptorum

testimoniis, non modo bona luce collustrare, verum etiam quantum adhuc valeat
huius symbolae auctor demonstrare conatur. Hac enim lucubratiuncula, manifestas
vult facere causas et rationes, quibus permoti haud pauci viri docti initia his com-
mentariis dare voluerunt.
Est enim litteraria res publica ita constituta ut nec temporum nec locorum fi-
nibus contineatur; cuius cives, non modo nationum civitatumque saeptis, verum
etiam aetatum omnium repagulis et artis saeculorum claustris effractis, inter sese
uno litterarum vinculo coniunguntur. Senserunt igitur iam inde a remotis tempo-
ribus viri docti ad hanc rem publicam constituendam, fovendam, provehendam
unā opus esse linguā, quae nequaquam, sicut ceteri sermones solent, identidem mu-
taretur; unde „mortuam” linguam in immortalium numerum rettulerunt, quā im-
mutabili facile suis in colloquiis uti possent. Est igitur haec lingua, testibus Vallā,
Mureto aliisque quam plurimis, magnum sacramentum, aerarium sapientiae, sa-
crarium doctrinae. Usi sunt eruditi hoc sermone, non sine probando quodam ar-
tificio, ut facile ac sponte Erasmus est confessus, per saecula et hominum aetates,
quamvis numquam defuerunt qui, sive pigritiā adducti, sive malitiā impulsi, sive
falsis ac speciosioribus quam verioribus sententiis tracti, eius perpetue et numquam
intermisso usui resistere vellent. Nunc temporis, cum facile talis nobilis scribendi
loquendique doctorum consuetudo cum moribus quorundam qui magis per iocum
quam serio Latine garrire solent confundatur, multi sunt qui praeiudicatā quadam
opinione afficiantur, quā rem omnino damnent atque aversentur. Qui vero hos
commentarios edendos curavēre nequaquam credunt linguam Latinam, tot thesau-
rorum clavem, paucorum tantum manibus esse tractandam, qui – quasi sint novae
“auctoritates” ad cuius arbitrium nutumque homines moveantur – ea quae Latine
scripta sunt antiquitus, aevo quod medium dicitur, renascentium litterarum tem-
poribus recentioribusque aetatibus in linguas vernaculas conversa et ex suo ipsorum
tantum conspectu considerata ceteris praebeant praemansa. Recusant item, qui sibi
officium susceperunt haec acta publici iuris faciendi, tam turpiter inservire tempo-
ribus et saeculo, ut non credant id fieri posse, quod tam saepe factum est. Honos
enim est litteris tribuendus, quo uno aluntur artes; quae, si apud quosque impro-
bantur, numquam non neglectae turpiter iacent. Neque spectacula aut leviora ani-
morum irritamenta, utilia quidem ad quandam multorum hominum curiositatem
excitandam, in severiorum atque altiorum studiorum locum suffici possunt. Ne-
cesse est igitur docendi vias rationesque ita renovatas mutare, ut efficaciores evadant
et iucundiores.

435
 MaNtiNEa

Si vero abdicaverimus omnino nos ab hāc a veteribus acceptā Latine scribendi,

loquendi assidueque legendi consuetudine, atque sermonem interpellaverimus quem
cum maioribus nostris per saecula magno cum societatis humanae incremento con-
seruimus, tunc ipsi nobis illud cultus humanitatisque exitium decernemus, quem
iam Benedictus Croce et thomas Mann post omnium gentium bellum alterum,
quasi futurorum temporum vates, portenderunt.

Lest we drink from the cup of Lethe

Drawing on references from the writings of several periods, this article ex-
plores the notion of a “republic of letters”, and to what extent it may still have
purchase today. The hope is to show clearly why several scholars have felt com-
pelled to begin this journal. For there is indeed a res publica litterarum, defined
neither by boundaries of time nor space, whose citizens, defying the enclosures
of national affiliation and temporal difference, are conjoined by the common bond
of letters. To the construction, care, and promotion of this literary republic, scho-
lars have for ages considered a single language indispensable –a language that
could in no way be allowed to change and evolve the way others naturally do.
And thus Latin, a supposedly “dead” tongue, was elevated to immortality, an
unchanging medium through which denizens of the learned republic could con-
veniently continue their conversations across generations. The speech of the Ro-
mans, according to Valla, Muret, and many others, became itself a great compact
(magnum sacramentum), a treasury of knowledge, a temple of learning. Scholars
have employed Latin –not without a certain degree of artificiality, as Erasmus
himself freely admitted– for centuries, although those were never lacking who,
out of laziness or malice, or a vulnerability to the allure of false arguments, were
moved to oppose its otherwise uninterrupted usage. These days, when the no-
bility of speaking and writing an ancient language can easily be conflated with
the absurdities of those who make a gimmick of their Latinity, the practice is
often derided out of hand. But the editors of this journal simply will not accept
that the Latin language, the key to so many literary riches, should be reserved
for those so-called authorities who have translated the writings of antiquty, the
middle ages, the Renaissance, and still more recent epochs, issuing them to rea-
ders predigested and indelibly marked by their own perspective. And they refuse
to follow modern conventions in considering impossible precisely the sort of dis-
course that has so often already been realized in the course of our history. The
belief is that in the end, if we foreswear entirely the inherited convention of wri-
ting, speaking, and carefully reading the Latin language, and we interrupt the

436
 SUMMaRia

conversation that through the ages we have cultivated with our forebears, much
to the good of society, then we will consign ourselves to the cultural and moral
ruin that, like prophets of things to come, Benedetto Croce and Thomas Mann
were already predicting in the aftermath of the second world war.

Michael Von Albrecht: Quid litterae Latinae ad homines educandos con-

ferant

in huius symbolae initio de facultate renascendi suique transformandi disseritur

Romanis insita, quae est studiorum humanitatis pars non parva. Deinde exemplis ex
rerum gestarum memoria et liberae reipublicae et aetatis imperatorum petitis expli-
catur qualis quantaque fuerit Romanorum discendi inveniendique facultas atque sol-
lertia, qui saepissime eas ipsas vires, quibus inimici vigebant, in suum usum verterint.
Denique de Roma et Europa paucis disputatur et de iis armis, quibus contra linguas
vere mortuas – mercatorum praeconia et pseudopoliticorum ineptias– linguis semper
vivis –sermonem Latinum Graecumque dico– instruamur. Discant igitur adulescentes
Latine, discant Graece, discantque viva voce. Nam qui diligenter Latine loqui et scri-
bere didicerit, etiam sermone patrio maiore cum cura atque venustate utetur.

The contribution of the Latin language and literature to the education of

men

The article begins by treating the Romans’ innate ability to renew and transform
themselves – an ability in no small part intertwined with the study of the humani-
ties. Using historical examples from both the republican and imperial period, Al-
brecht highlights the Romans’ inventiveness and adaptivity, which very often
allowed them to turn even their enemies’ strengths to their own advantage. Finally
he turns to Rome in the context of Europe at large, and to the way in which we
might oppose discourses that are in the truest sense ‘dead’ –one thinks particularly
of mass-advertising and the frequent inanity of political debate– with the languages
of the Greeks and Romans, which are in fact forever ‘living’. Ultimately the author
recommends that students receive viva voce instruction in both Latin and Greek,
arguing that those who can speak and write the ancient languages will have a
much more exact, much more stylistically adept sense of their mother tongue.

437
 MaNtiNEa

Terentius Tunberg: De Iacobo Pontano Iesuita deque Ciceronis imitandi

studio

Ut alii humanistae non pauci, ita iacobus Pontanus iesuita (1542-1626) dialogos
Latinos composuit unde pueri Latine scribere et loqui discentes specimina sermonis
familiaris haurirent. Colloquia Pontani seu Progymnasmata Latinitatis –sic enim
Pontanus suos dialogos nuncupavit– si quis diligenter legerit, non solum discet
qualis discipulorum eo saeculo fuerit vita, sed Pontanum ipsum audiet disserentem
de ratione quadam dictionis Ciceronianae imitandae, quae in Europa septentrionali
saeculo sexto decimo exeunte videtur multum viguisse. auctor hanc symbolam
scribens sibi proposuit ut hanc doctrinam paulisper excuteret, nonnullos locos cum
aliis ex operibus tum maxime sumptos e Pontani dialogis considerans.

On Jacobus Pontano S.J., and the imitation of Cicero’s style

Like many humanists before him, the Jesuit Jacobus Pontano (1542-
1626) composed dialogues in Latin as examples of informal conversation for
the use of schoolboys learning to read and write. A careful examination of these
dialogues, which Pontano called ‘Progymnasmata Latinitatis’, yields not only a
picture of what student life was like at the time they were written, but also Pon-
tano’s thoughts on a particular mode of Ciceronian imitation which seems to have
been widespread in Northern Europe in the late sixteenth century. The author
proposes to offer a brief study of this brand of imitation by considering several
passages from the dialogues of Pontano himself together with other works.

Carlo Carena: De hominis dignitate

ab antiquorum memoria usque ad saecula illa, quibus mansuetiores Musae re-

natae sunt, philosophi complures illam hominis dignitatem, quae caput est ac fun-
damentum totius humanitatis, tum certis finibus constituere, tum in hominum
mentes inculcare haud parvo labore enixi sunt. Nimirum Picus Mirandula et Eras-
mus Roterodamus (ad quorum notionem dignitatis hominis cum antiquitatis stu-
dio, eloquentiae cura Platonisque placitis arctissime copulatam haec investigatio
potissimum tendit) suam de re sententiam conformaverunt, modo accipiendo,
modo excipiendo, modo etiam mutando ea omnia, quae saeculis volventibus ad

438
 SUMMaRia

eandem conformandam sunt e diversis fontibus collata. ante omnia, notiones

concordiae, benevolentiae et caritatis humani generis, fideique in hominis vir-
tutibus collocatae, in quo, quasi in microcosmo omnia contineantur, fundamenta
videntur esse, quibus innixus Picus suam orationem de hominis dignitate con-
scripserit. Cum vero homo sit copula inter caelestia et terrestria, sublimium et
inferorum internuntius, Picus ipse est quasi anulus, quo media aetas et Christiano-
rum placita cum renascentium litterarum doctrinis et novo rerum conspectu qui
tunc temporis apparebat, coniunguntur copulanturque. ita fit ut eius notionibus
perstringantur et absorbeantur ea, quae de hominis dignitate per saecula et aetates
erant a variis diversisque viris doctis conscripta, eademque nihilominus longe
superentur novo lumine collustrata. Conatus est igitur auctor, exorsus a notione
hominis, ut penes antiquos habita est idque potissimum iuxta Stoicorum placita,
et ad medium postea aevum transgressus, considerans imprimis praeclarissimi
cuiusque auctoritatem, utputa Eucherii, Petri Damiani, Sancti anselmi, Sancti
Bernardi atque innocentii eiusdem nominis iii, ita maxime rem illustrare, ut ac-
curate pensitaret quid in ea ex antiquorum, quid maxime ex Christicolarum doc-
trina in Pici operibus et mente ortum sit. Ceterum Erasmus, qui in iuvenili suo
opere De contemptu mundi cum mediae aetatis scriptoribus plane consentire vide-
tur, mentem altius indagantibus ostendit a severitate mediaevalium mysticorum
longe discedentem; nam ibi Erasmus hominis dignitatem agnoscit, ubi quis rerum
gestarum historiae litterisque studeat, conscientiam mali et boni alat, animum
denique intendat in hominibus singulis et humana societate ad bonos mores in-
formanda: qua in re potius ad Petrarcae et Ciceronis, quam ad Lotharii Signini
mentem accedit. id igitur summa ope prosecutus est scriptor, ut in manifesto
poneret omnes colores, quibus hi duo auctores suas sententias adumbratas propo-
suissent, aut, si quae sunt, quibus in rebus secum ipsi pugnare viderentur.

The dignity of man

From the Classical era to the Renaissance, many philosophers have laboured
to define and to propose to others what the ‘dignity of man’ is, a question at the
head and foundation of all humanistic thought. Foremost among these philoso-
phers are Pico della Mirandola and Erasmus of Rotterdam. The primary aim of
this article is to show clearly how they formulated their thought by sifting and
even reformulating the tradition with a special preference for Plato, and to high-
light any differences that may exist between them. Before all others, the notions
of concord, benevolence, love of humankind, as well as the faith placed in the
virtues of man as a microcosm in which everything is contained, seem to be the

439
 MaNtiNEa

foundations of Picus’ speech on human dignity. Just as man is a sort of mixture

between divine and earthly things, a sort of bridge between the earth and the
heavens, so Picus himself acted as a link between Medieval and Christian
thought and the new ideas of his time, joining the Middle Ages with the Renais-
sance. Thus, after collecting, condensing, and absorbing the various notions of
human dignity stemming from the greatest minds from different ages, Picus over-
comes all the previous doctrines and casts a new light on the question of the di-
gnity of man. The subject leads us to consider the opinions of the best authors
of antiquity and the Middle Ages on the subject, namely the Stoics, Eucherius,
St. Peter Damian, St. Anselm, St. Bernard, and Pope Innocent III. The author of
this article examines what Picus takes from ancient philosophers, and what he
receives from Christian thinkers. On the other hand Erasmus, in his early work
De contemptu mundi, seems to show a propensity toward the writers of the Mid-
dle Age, revealing to the careful reader a mind far different from the severe atti-
tude of medieval mystics. In De contemptu mundi, Erasmus recognizes human
dignity in the study of history, in a constant nourishment of one’s own conscience,
in the care which one takes for the moral education of individual men and of
human society as a whole. In these, we easily note that Erasmus turns to the
thought of Petrarch and Cicero rather than to that of Lothar of Segni.
The article tries to show how Picus and Erasmus colored their own developing
ideas with an unimaginable variety of sources, and to determine what, if any,
differences and discrepancies are between the two.

Edgardus Morin: Quid sit homo, qualisve humanitas sit nostra aetate fo-
venda

Priusquam humanitatem ipsam definire et attingere possimus, de ipsa hominis

natura disputandum et cogitandum est, siquidem, ut recte monet Heidegger ille,
quamvis plura hodie nota sint nobis de hominis natura quam umquam antea, fa-
tendum est tamen nondum plane a nobis definitum esse quid omnino sit homo;
quod non tam reprehendendum quam dolendum est. id ipsum igitur hoc loco trac-
tandum sibi suscepit auctor, ut quam intricata sit hominis natura, quamve neces-
sarium sit nobis de ea semper nobiscum meditari, bona luce collustret. Primo igitur
hominem ut triformem sive trifarium definit: homo nempe simul ad societatem et
ad genus pertinet, nec ideo unus ac singularis esse desinit. Haec igitur, quibus singuli
homines continentur, cuncta vicissim in se ipso quisque continet: quandoquidem

440
 SUMMaRia

nulla societas sine hominibus umquam exstitit; tum etiam codex, quem aiunt, ge-
neticus, quo omnes eius virtutes per generationes servantur, in singulis eius cellullis
continetur; denique ipse homo est persona singularis, quam individuam esse dici-
mus. Verum ista partitio ad hominem penitus intelligendum nequaquam sufficere
videtur, ideoque post eam illud potissimum animadvertendum est, quam sit homi-
nis natura multiformis: etenim non modo sapientia, verum etiam dementia, reli-
giones, poesis in eius animo insita est; quin homines modo ad rationabilia, modo
ad ludicra inclinare videmus. Quae quidem, ut inter se contraria, ita etiam mira
quadam ratione coniuncta temperataque sunt, nec secus dicendum est de philautia
et caritate, quae nobis innata numquam non nostros animos regunt. Perquam igitur
intricata et spinosa quaestio, sed sane ab omnibus tractanda quorum semet ipsos
novisse interest.

The nature of man and the kind of humanism that must be promoted du-
ring our age

Before we can define humanism we must think about the very nature of Man.
Even if we accept, as Heidegger rightly indicated, that we know more about
human nature today than ever before, we must confess that we have yet to define
clearly what is Man as a whole – a state of affairs not so much reprehensible as
regrettable. This very issue, its intricacy, and especially its aptness for further
investigation, is taken up by the author. He first of all argues that Man is to be
defined as having three parts: he belongs inextricably both to society and to his
species; at the same time however he never loses a third element – that which
describes him as an individual, a unique entity. The tension between collective
and individual, between general and unique is clear: Society could not arise in
the absence of single men, at the same time the common genetic code, by which
the race of Man is preserved through generations, is contained in the cells of
each individual; and on the super-cellular level each man constitutes a single
person, which we call an individual. But this sort of partitioning in no way yields
a sufficient understanding of Man, nor should one forget about other indices of
his multiform nature: the way in which, for instance,not only reason, but also in-
sanity, religion, and poetry are innate to his soul, so that humans seem inclined
at times to reason, at times to folly. Such things appear contrary but in a strange
way can be reconciled, just like the apparently opposing selfishness and love for
others, which are deep-seated in the human spirit. The subject is a thorny one,
but in the pursuit of self-knowledge cannot be left untreated.

441
 MaNtiNEa

Ivo Hersant: De humanismo atque studiis humanitatis

initium sumens a commentatione illius thomae Mann, quae ‘Cave Europa’

(vulgo Achtung, Europa!) nuncupatur, huius symbolae auctor perscrutandum
sumpsit nomen illud humanitatis, quidnam reapse sibi velit, quove vinculo cum
studiis litterarum sit contentum. Etenim, ut ad nos usque manavit, saepe adeo multa
complectens exsistit, ut parum iam constringere videatur. Quapropter, ablata omni
definiendi praesumptione, auctor monet nullam esse veram humanitatem neque
ullum humanismum, qui generis humani caritate ac benevolentia hominisque dig-
nitatis respectu careat. Quin immo, ubi studia sic dicta humanitatis consideramus,
videndum est ne contra ista agant, si modo eis nomen humanitatis iure meritoque
deferre velimus. Denique parum de nostris temporibus disceptatur: scilicet non
pauca sunt superanda, ut studia humanitatis etiamnum redintegrata colantur; tamen
eo enixius nobis sunt ea colenda, quo uberiores fructus posteritati promittere vi-
dentur.

On humanism and the humanities

Starting with the article by Thomas Mann entitled ‘achtung Europa’, this
piece aims to analyse the meaning of ‘humanism’ and its link with the study of
literature. The word itself over the course of time has had such a wide array of
applications as to seem almost incoherent. Thus the author, leaving aside any
attempt at a definition, advises that there can be no true humanism or study of
the humanities where love for the human race and consideration for human dig-
nity are absent. Indeed, when considering the so-called ‘study of the humanities’,
we must be sure that it does not run counter to these principles; otherwise it is
unworthy of the name. The contribution ends with an analysis of our own times:
there are several hurdles to be overcome so that the study of the humanities
might be restored; nevertheless, the clearer becomes their benefit to posterity, the
more earnestly we should pursue them.

Remigius Brague: Num pessum danda siet Latinitas

Quemadmodum populi ad Mare internum vergentes omnesque ii, qui olim

sub ditione fuerunt Romanorum, eorundem cultu et hereditate, quamvis saepe

442
 SUMMaRia

inscii, etiamnum conglutinati exsistant, hac symbola exponere auctor nixus est.
Exemplis enim variis et undique sumptis vestigia huius Romanitatis in provinciis
ad cultum humanitatemque pertinentibus inquisivit. Namque initio egit de eo
vocum patrimonio, quod quidem diversis sermonibus commune in linguae Latinae
hereditatem radices agit. Dein, quoniam lingua cives non unius dumtaxat civitatis,
sed aliarum quoque inter se coniunguntur, de legibus deque iure Romano disse-
rendum existimavit: sic enim populi Romanorum temporibus inter se copulati
exstiterunt, scilicet legibus, lingua, civitate. Huc accedit quod illud a Romanis
quasi secundarium, ut ita dicamus, patrimonium accepimus, quo fit ut, praeter
imperium ac servitium, quae in gentium commerciis fere usu venerunt, apud
omnes gentes olim Romanis subactas “fas sit et ab hoste doceri”. Unde fit ut
omnes paene, quicumque Romanorum hereditatem alicunde accepimus, ita nos-
tram vitam degamus, tamquam si semper ad meliorem statum et ope doctrinae,
et cultu atque humanitate transcedere possimus. Nec huic commentationi finem
facere visum est, quin propriae ac singulares sermonis Latini virtutes ostenderetur,
quae potissimae causae exsistunt, cur etiamnunc eius institutio passim sit colenda
atque divulganda.

Whether Latin should be destroyed

The author attempts to demonstrate how Mediterranean peoples, and those

once under Roman control, are still united to this day –although unawares–
by the Roman culture and heritage. In a series of examples he seeks the traces
of this ‘Romanity’in the cultural sphere and in the humanities. He first treats
the lexical inheritance common to the various languages rooted in Latin. He
then moves to Roman law and jurisprudence, for it was not just by language
and culture, but by laws as well that Rome united different nations. Still fur-
ther, the article discusses the ‘secondary patrimony’ received from the Romans
by all the nations once conquered by them: namely the notion that beyond the
subjugation and servitude common to international relations, it was, as Ovid
put it, ‘possible to be taught by one’s enemy’. Whence it happens that almost
all of us who have received in someway the Roman inheritance lead our life
as if we might always be improved through learning, culture, and humanity.
The article ends with a discussion of the particular virtues of Latin, which
themselves make the strongest case for why Latin instruction should even now
be widely promoted.

443
 MaNtiNEa

Remus Bodei: Faber suae quisque fortunae: quantum studia humanitatis

ad indolem cuiusque hominis bene informandam contulerint

Multi fuerunt hodieque etiam sunt qui adversus humanitatis studia exsurrexerint
eaque delere conati sint. Huius symbolae auctor, profecto non omnes, quod maioris
erit laboris, sed recentissimos praesertim auctores, qui contra studia humanitatis
dixerunt, singillatim quasi in ius rapere voluit, ut eorum verba pensitaret, conatus,
si quid posset aliquid contra respondere, necnon remedia adversus mala ab iis re-
prehensa invenire. ac primo quidem de nota illa Petri Sloterdijk opinione egit,
qui, cum studia humanitatis ad institutionem civilem parum egisse existimaret,
aliam eruditionis speciem proposuit, ad nostrae aetatis medica praecepta confor-
matam, quae mirum quantum ab humanitate detrahat. Dein ad accusationes illius
Nietzsche progressus est, ut satis notas, ita aequalibus nostris passim acceptas. Porro
etiam Heidegger illius Epistulam de humanismo tractare adorsus, conatur distin-
guere verum humanitatis studium ab inanitatibus illis eloquentiae, quae saepe pro
ea intelleguntur. Nec raro praeterea humanismum carpunt quidam, veluti Sartre
ille et Sédar Senghor, quod ad unam tantum gentem eamque albicolorem pertineat.
at scriptor quidem, quamvis volens sane notiones Europae innatas etiam alieno
ex conspectu considerare, tamen vindicatum voluit verum humanitatis nomen,
cuius veri cultores hac re prorsus egregi semper exstititerunt, quod totum huma-
num genus amplecti nixi sunt. Nonnulla etiam de rerum natura atque humanitatis
notione, potissimum ut Lévi-Strauss ea vulgavit, consideranda suscepit, unde etiam
exhortari voluit ut vinculum illud, quo olim studia litterarum atque disciplinas na-
turales contentas inter se fuisse accepimus, nostra quoque aetate restituatur.

Each man is the architect of his own destiny: to what extent the study of
the humanities have contributed to a sound formation of character

There have been –and still are today– many who have criticised the study of
the humanities and even attempted to eliminate them. Though it would be impos-
sible to look at all who have written in this vein, the author has tried especially to
adress the most recent examples, examing them one by one, weighing their argu-
ments, and if possible offering either a response or a fix for the problems they
identify. He first deals with the well-known opinion of Peter Sloterdijk, who, be-
lieving that the study of the humanities had contributed little to public education,
proposed another form of erudition, tuned to modern genetic science: the approach
undermines the notion of humanity to an unsettling degree. Next are treated the

444
 SUMMaRia

arguments of Nietzsche, which are both well known and widely accepted, as well
as Heidegger’s ‘Epistle on humanism’, in which context an attempt is made to di-
stinguish the true study of the humanities from the hollow exercise in eloquence
that is often mistaken for it. Not infrequently there have been criticisms of huma-
nism –the works of Sartre and Sédar offer examples– on the grounds that it per-
tains only to one, predominantly white, sort of people. Although the author
recognizes the considerable value of considering European ideas from a foreign
or external perspective, he claims that an authentic humanism embraces the whole
human race, and that its true supporters are distinguished precisely by this con-
viction. The article also includes some reflections, particularly from the vantage
point of Lévi-Strauss, on the rapport between the natural sciences and the hu-
manities, and proposes that we should look to restore the link that seems once to
have existed between the study of literature and the study of nature.

Caesar Vasoli: Breves animadversiones de Erasmo et litteris tunc in Italia

renascentibus

Profecto mirum est Erasmum Roterodamum, litterarum restitutorum facile

principem, in italiam non nisi iam ad quadragesimum aetatis annum accedentem, et
humanistarum, qui dicuntur, placitis iam penitus imbutum, itineratum esse. Quod
iter, ut numquam non in votis, ita alias alia de causa semel atque iterum dilatum est.
illud igitur in priore huius commentatiunculae parte auctor sibi proposuit illustran-
dum, quo modo Erasmus, a primis annis institutionis, novas doctrinas ab italicis lit-
terarum restitutoribus mutuatas percepisset, quibusve de causis ei affinitas cum illis
novatorum gregibus, quamvis ignotis, orta esset. ita igitur multi ex viris doctis, quos
Erasmus sibi arctissima consuetudine devinxit, censentur, necnon quid quisque sive
Erasmo tradiderit, sive cum eius placitis commune habuerit, docte atque dilucide il-
lustratur. tum vero iter illud, quod Erasmus primum in italiam anno 1506 suscepit,
auctor paene per singula iens descripsit, ita ut facile pateat quid ille ad suam doctrinam
augendam ex ipsis mansuetiorum Musarum incunabulis hauserit. Ceterum saepe ad
opera eius palmaria auctor sese confert, ut ea, quae ex rebus gestis illustrantur, etiam
in ipsis litterarum monumentis comprobata asserantur.

445
 MaNtiNEa

Brief observations on Erasmus and Italy during the Renaissance

It is curious that Erasmus of Rotterdam, easily among the leaders of the hu-
manists, did not visit Italy, the cradle of humanism, until he was approaching
forty years of age and already advanced in his studies. The journey, which he
had always intended to make, had been delayed again and again for various
reasons. In the first part of this essay the author illustrates how Erasmus, from
the very beginning of his education, perceived the new ideas exported by the Ita-
lian humanists, and the causes that drove him to identify with their innovations.
He examines the thought of several humanists with whom Erasmus had a close
relationship, pointing out in particular what each imparted to Erasmus, or had
in common with Erasmus’ teachings. The second part of the article treats the
Italian journey itself, undertaken in 1506, describing each stage in detail and
demonstrating the development of his ideas through contact with this birthplace
of the Renaissance. The author often cites from the principal works of Erasmus,
particularly where they can offer further insight about the historical details under
observation.

Stephanus Maggi: De mensuris in aedificandi arte

Saepissime hodie de necessitate vivendi in urbe ad hominis modum exstructa

verba fiunt. Sed si quis circumspectat facere non potest quin interroget: de quo ho-
mine loquimur? De homine ab architectis excogitato, fortasse; vel melius de homine
nunc ab hoc nunc ab illo architecto mente ficto! Non parum saepe in nostrae aetatis
architectandi arte sui arbitrii proposita praevalere videntur singulorum hominum
propria, quavis norma reiecta et repudiata (lacessendi enim causa dictum est normam
“periculum” esse). Quae cum ita sint, optandum ut altera ex parte notio omnium
membrorum propria ex quibus urbs constat, quae sunt aedes, plateae, viae,… resti-
tuatur– ut lingua quasi communis aedificiorum structurae ita habeatur ut antiquis
temporibus esse solebat;– altera vero ex parte (forsitan in primis et ante omnia), ut,
confusione nimiaque modorum licentia praetermissa, ad aedificia architectandique
artem redeatur homini eiusque convenientiae atque congruentiae idonea, quae facile
componantur atque intellegantur; aliter enim fieri nequit ut aedificiorum aequa si-
militudo ac ratio hominibus apta asservetur.

446
 SUMMaRia

The value of ‘human proportion’ in architecture

One often hears today about the need for living in a city ‘built to the scale of
people’. But looking around us, we might be forgiven for asking: which people?
The people conceived by the architect perhaps, or, more properly, the people
constantly re-imagined according to the vision of one architect after another. Too
often idiosyncrasies prevail in modern architecture, while norms are rejected (for
the sake of provocation norms are often said to be ‘dangerous’). Given these
trends it is to be hoped on the one hand that a unified concept for all of a city’s
components (buildings, public areas, roads), together with a ‘common language’
of forms, such as existed in the past, may be recovered. In addition, and perhaps
more importantly, we need to transcend the current anarchy of scale through a
return to principles of modular dimensions grounded in human beings and their
proportions, principles that are immediately comprehensible and easy to execute.
This is essential in order to achieve a sustainable degree of consistency in the
architectural environment.

Antonius Antonioni: De iuris fundamento ultimo

illa quaestio per saeculorum diuturnitatem vexatissima fuit hodieque adhuc

apud nonnullos agitatur: utrum fundamentum iuris in naturali quadam lege, an in
solo hominum arbitrio sit constabilitum. Quam quaestionem, ut apud recentioris
aevi iuris consultos percrebuit –idque potissimum ioanne Kelsen auctore– in libro,
quem vulgo Il ‘caso serio’ del diritto naturale inscriptum paucis annis ante exaravit,
Franciscus todescan allatis plurimorum auctoritatibus excussit. Hoc igitur scripto
et argumentum huius operis summatim auctor tractare voluit, et de partibus, quas
in eo potissimas existimavit, fusius disserere, etiam ad ea digrediens, quae todescan
ille sive modo adumbravit, sive obliquo modo tetigit. Sunt enim complura in hac
quaestione quae ad gnoseologiam, ut inde a Kantio apud philosophos tradita est,
recta pertinent quaeque non facile absolveris, nisi prius quaedam quae ad ontolo-
giam spectant accuratius consideraveris. itaque hoc fuit auctoris propositum in hac
symbola scribenda, ut volentibus, cum librum, de quo supra mentio facta est,
legere, tum vero quaestiones de natura iuris accuratius perspicere, quasi breviculam
manuductionem praeberet.

447
 MaNtiNEa

The natural foundation of the law

Through the centuries, thinkers have been –indeed remain– troubled by the
following question: does legislation have a foundation in some natural law, or
does it depend on the will of the legislator alone? This question –widely dis-
cussed by legal scholars of the past century, above all by Hans Kelsen– was
taken up a few years ago by F. Todescan in his book il ‘caso serio’ del diritto
naturale, which assesses the opinions of many prior authors. This article briefly
summarizes the argument of Todescan’s book, before going into detail on what
the author judges to be its most important sections. The piece also expands on
certain topics that Todescan was able only to outline or imply. In fact, it argues,
there is much in the topic that directly pertains to gnoseology, as treated by Kant
and later philosophers, with which one cannot easily deal without establishing
certain fundamental ontological principles. The author’s intention therefore is to
offer a brief introduction to those wishing to read Todescan’s book and to ap-
proach in more detail questions about the nature of law.

Ladislaus Dolidon: Uno Calliopen comitatu cum Urania esse, vel De as-
trologia poetica

De familiaritate atque cognatione, qua antiquitus rerum caelestium cognitio

Musarumque cultus arctissima continebantur, hoc scripto tractare adorsus,
quatenus astrologus ad poetam accesserit, quatenus vero astrologus, ut ita dicamus,
poetissaverit, potissimum indagavit auctor. Nimirum de astrologia rationali eti-
amnum rerum naturae exploratoribus tractata, quae stricto sensu astronomia vo-
canda est, hac commentatione disseritur, nec vero de infirmiore illa
genethliacorum disciplina. ac primo quidem illustrantur aliquot Homeri versus,
quibus quaedam haud contemnenda de sideribus traduntur; unde scilicet patet
quam sint vetera nonnulla, quae diuturnitate temporum astrologis fuerunt
perquam usitata. Porro etiam ad Ptolemaei opus, quod tralaticio nomine Al-
magestum innotuit, progressus, eius exponendi rationem inspexit auctor, quae
nostrorum aequalium iudicio poetae pastorive, magis quam gravi rerum natura-
lium scrutatori utique videri possit. at illud quidem, quod vitio darent quidam,
huius commentationis scriptor meliore luce illustrare conatus est, quod profecto
existimavit optimum orbicularis doctrinae universarumque disciplinarum con-
iunctionis exemplum. Denique etiam quaedam ex illius azophi, penes arabes as-

448
 SUMMaRia

trologi, palmari opere proposita sunt cum indice Ptolemaei conferenda, unde
videre est veteres astrologorum notitias eo facilius posteritati traditas esse, quo
melius doctrinarum utilitatem cum Musarum suavitate in se coniunxissent.

On astrology and poetry

The author’s intention is to treat the close link in antiquity between know-
ledge of the heavens and poetry. The article investigates in particular to what
extent an astrologer approached the status of poet, to what extent on the other
hand he was a mere versifier. The subject is astrology in its ‘scientific’ sense
–which, strictly speaking, we might call astronomy– and not with the making
of horoscopes and the like. First, the author examines certain Homeric verses
that contain useful information about the stars. Next, Ptolemy’s work, tradi-
tionally called the almagest, is addressed, in particular its method of exposi-
tion, which to contemporary eyes may seem more apt for poets or shepherds
than professional investigators of nature, but in fact is an excellent example
of ‘encyclopedic knowledge’ and the conjunction of all disciplines. Finally, the
author juxtaposes Ptolemy with certain items from the best known works of
Azophi, the Arab astrologer, showing how older astrological knowledge was
more easily transmitted for posterity if it united useful teaching with poetry.

Claudius Fiévet: Quemadmodum usus sermonis Latini in schola viam ad

legendum planiorem brevioremque aperire possit

Ex tralaticiis modis Latinae linguae discendae discipulos perquam exiles fructus

percipere, idque haud brevi temporis spatio, nemo est quin videat. Cuius rei non
modo causas, verum etiam medelam aliquam auctor exponere voluit. Etenim hic
omnes rationes et progymnasmata, quibus tirones ad Latinitatis studium hodie du-
cuntur, iuxta recentioris artis sermocinalis rationes perpensas ostendit, tum vero
alia eaque utiliora proposuit. Nec illud fecit verbis tantum nixus, sed usu atque ex-
perientia, quam in studiorum universitate Palensi in Gallia sita adeptus est per
methodum audio-oralem, qua linguam Latinam plurimos per annos discipulos et
tirunculos et doctrina provectiores instituit.

449
 MaNtiNEa

How the active use of the Latin language in schools can benefit students’
reading ability

It is clear to everyone that traditional methods of learning Latin lead to poor

results, and these only after much time and effort. This article hopes to identify
the cause of this state of affairs, and also to propose a remedy. To this end, the
author first examines through the lens of modern linguistics current methods and
exercises by which students are taught Latin. He then proposes other methods
that appear to him more useful. The observations are based not only on theory,
but on several years of application and experience in teaching beginners and
more advanced students at the University of Pau in France according to the oral-
aural method.

Volfgangus Schibel: Musarum mater

Memoria nostris temporibus quantum ex scholasticorum usu exciderit ad-

modum mirum est, praesertim cum et veterum auctorum testimonio et recen-
tiorum rerum naturae vestigatorum experimento iamdudum in lucem sit
prolatum quot et quanta memoriae exercitatio ad linguas et patrias et peregrinas
discendas conferre possit. Hac igitur commentatione, Quintiliani admonitiones
respiciens aliosque eius studiosos auctores discutiens, quales Gesnerus et
Morhofius fuere, ea quae nostra quoque aetate apud linguarum magistros magis
magisque percrebrescunt non inventa quidem a nobis sed ab antiquis recepta esse
declarare voluit auctor: linguae indolem, regulas structuramve potius usu quam
indicibus discipulos sibi comparare posse; nihil apte disci nisi amore et libera
quadam curiositate; verba a rebus numquam seiungenda; genus ad quamque ae-
tatem accommodatum proponendum; memoriam semper atque perpetuo irritan-
dam esse. Hanc ob rem pueris fabulae et narrationes, adulescentulis rerum
gestarum historia sapientiumque dicta proponantur; omnibus vero fabulae in
scaenam producendae, tractandique dialogi orationesque, quibus res cum verbis
quasi natura copulantur. item imagines et icones utilissimae sunt ad hunc finem
attingendum; res praeterea memoria teneri possunt si inter sese conexa et con-
iuncta sunt, non si offeruntur aliae ab aliis seiunctae et separatae; oportet igitur
etiam eas apto et recto ordine disponere. Haud abs re erit discipulo aliquando
docendi munus committere, quo fit ut longe melius res omnes discat altiusque
investiget. at haec memoriae vis non in sola linguarum institutione animadver-

450
 SUMMaRia

tenda est: litterae enim, et potissimum Latinae, pretiosissimus quidam thesaurus

memoriae atque sapientiae maiorum esse videntur, cuius ope perplurima com-
moda ad se quisque contulerit, modo ad eas gazas bono duce procedat, in quibus
vitas factaque memorabilia eorum qui nos tempestate et virtute praecurrerunt
magno cum suo societatisque humanae fructu inspicere poterit. Qua quidem ra-
tione memoriam rerum gestarum litteris Latinis redintegrabimus, usum urbane
colloquendi ac sapienter iudicandi continuabimus, linguam denique Latinam a
latebris, silentio, situ vindicabimus.

Mother of the muses

It is astonishing the degree to which the cultivation of memory has been

abandoned by students, especially because, according to the testimony of an-
cient authors and the experiments of modern scientists alike, it is clear how
much the exercise of memory can help in learning a first or second language.
Looking back to Quintilian and others such as Gesnerus and Morhorfius, this
article demonstrates that the very methods that in our own time are ever more
frequently used by teachers were first discovered not by us, but by the ancients
themselves. They taught that one could learn a language –its rules, and struc-
tures– much more effectively through use than through lists of words and gram-
mar schemes alone. They taught that nothing is learned aptly without love and
free curiosity, that words should never be separated from the things they signify,
that all methods must be adapted to every age, and that memory should con-
tinuosly be exercised. For these reasons, they proposed narratives and fables
for children, for teen-agers history and philosophy. But for all, they demanded
that stories be acted out in scenes and that orations and dialogues be delivered.
In this way, words and things are seamlessly joined. Likewise pictures and
symbols are crucial. If we take words out of context, divorced from their settings,
the mind struggles to retain their meanings. Through images, however, we are
able to associate words with one another, fortifying our memories. It will also
be useful, from time to time, to entrust the task of teaching to students them-
selves, since he who teaches learns and investigates things very much more
thoroughly.
The influence of memory, moreover, is to be observed not only in the teaching
of languages: literature in general, and especially Latin literature, is itself a pre-
cious storehouse of the memory and the wisdom of our ancestors. By its help,
each individual benefits himself and enriches his fellows, provided he ap-
proaches these treasures with the help of a good guide. In this way, we will re-

451
 MaNtiNEa

vive our historical memory through Latin literature, and maintain the habit of
speaking well and judging wisely; in a word, we would reclaim the Latin lan-
guage from hiding, silence, and neglect.

Stephanus di Brazzano: Utrum verbum quod est ‘iubare’ in Latinitate ex-

stet necne exstet

Forma uerbi ‘iubet’, quae apud Fulgentium legitur, cum coniungatur formae
quae est ‘occidat’ in loco quo humana superbia exiguo siderum ardori comparatur,
fortasse non est accipienda ut indicativus praesentis verbi ‘iubendi’, sed potius ut
coniunctivus praesentis verbi cuiusdam ‘iubandi’, hactenus quidem neglecti ab iis
qui lexicis conficiendis operam dederunt, cuiusque vis deducenda sit a vocabulo
quod est ‘iubar’, plerumque a poetis usurpato, basis autem eadem sit ac vocabuli,
itidem poetarum sermonis proprii, quod est ‘iuba’. idem igitur valebit ac ‘splen-
dere’, ‘fulgere’. Verbum hoc ‘iubandi’ restituendum esse videtur et in prioris elegiae
in Maecenatis obitum loco ubi sermo de galearum fulgore est (Eleg. in Maecen. 1,
58).

Whether the verb ‘iubare’ exists in the Latin language or not

The verbal form ‘iubet’ in Fulgentius, since it is joined to the verb ‘occidat’ in a
passage where human pride is compared to the meagre heat of the stars, is perhaps
not to be understood as the present indicative of the verb ‘iubere’, but rather as the
present subjunctive of a verbal form ‘iubare’, not identified by lexicographers thus
far. Its meaning can be derived from the word ‘iubar’, often used by the poets, and
would serve also as the root of the word ‘iuba’, also a favourite among poets. The
sense of the word would be akin to that of the verbs‘splendere’ and ‘fulgere’. It seems
likewise advisable to restore this verb ‘iubare’to the passage in the first elegy on
Maecenas’ death, where the radiance of helmets is described (Eleg. in Maecen. 1,
58).

452
 SUMMaRia

Salvator Settis: Quae vires verbo, quod est ‘classicum’ aliis locis aliisque
temporibus subiectae sint quantumque sint eius sensus temporum diutur-
nitate mutati
Verbum quod est classicum, quale ab antiquis temporibus ad nostram usque ae-
tatem multifariam usurpatum sit, in hac symbola tractatur, scilicet primum quae
huius vocis fuerit origo, deinde quae, ut tot vires contineret tantopereque divulga-
retur, fuerint causae, tum quomodo hoc verbum initio de rebus politicis, oecono-
micis, castrensibus adhibitum, postea, aulo Gellio auctore, aliquid seu vi seu
antiquitate praestans significare coeperit, denique quo pacto per humanitatis resti-
tutores eorumque asseclas hac significatione vulgatum, hoc vocabulum ad linguas
vernaculas, artes effingendi nec non ad sermonem cotidianum, merces vendendas,
immo etiam ad gentes ab Europa remotissimas translatum sit, quaeritur. Videmus
igitur quomodo exstincta ita renasci per intervalla soleant ut non ex integro eadem
atque antea restituantur, sed cibi humanitatis instar nova semper alant, creent, gig-
nant.

On the meanings of the word ‘classical’ in different periods and places,

and the extent to which its sense has changed over time

This paper examines the sense of the word ‘classical’ from antiquity to the
present. Initially the author treats the origin of the word, followed by the rea-
sons for its ample array of denotations and its wide diffusion. Originally found
in political, administrative, and military contexts, ‘classical’ evolved, from the
time of Aulus Gellius, to indicate something excellent or outstanding with re-
spect to its quality or antiquity. There follows a discussion of how this meaning
came to be employed in diverse contexts by the humanists and their followers:
in the vernacular languages, the fine arts, everyday speech, commerce, and
even among people far removed from Europe. In the end the arc of this parti-
cular word suggests that which is so often the case: that a concept fallen into
disuse can find new life after a period of neglect, with changed form, such
that it offers new nourishment, an innovative stimulus to human culture.

453
 MaNtiNEa

Ignatius Armella: Λεξικοφιλία sive de utilitate litterarum

Hunc parvum dialogum cum scribere adorsus esset, prae oculis Luciani,
Erasmi aliorumque huius ordinis auctorum exemplaria usque habuit scriptor,
idque suscepit examinandum, argumentum quidem ad nostra studia his tempo-
ribus quam maxime conveniens, quaenam sit vera litterarum studiis utilitas,
quidve in iis praestantius sive honestius inveniendum sit, inventumque in lucem
proferendum. atqui non tam in responsis, quod prolixiore indiguisset tracta-
tione, consistere voluit, quam in illis opinionibus excutiendis, unde maxima
nostrae professioni damna subrepere censet.

On the utility of literature

To write this short dialogue, the author selected as models Lucian, Erasmus,
and other exemplary practitioners of the genre. The piece’s subject is of special
relevance at present in literary fields. How, the author asks, is the study of lite-
rature really useful? What might we discover through such study that is parti-
cularly significant or noble? And how are such discoveries to be made available
to a wider public? The author’s intention was not to stop and answer each ques-
tion, which would have required a far longer treatment, but rather to address
those views which, for the study of literature, appear most damaging.

Guilelmus Monetti: Epistula ad Aloisium Miraglia

Epistula hac, neque eruditioni affectandae neque cuiquam alii tunc scripta, nisi
ad eum, cui primum data est, breviter recensetur ignatii armellae dialogus Lexi-
cophilia inscriptus, cuius cum dicendi genus, lepidum quidem nervisque succique
plenum laudatur, tum praesertim ipsae res commendantur, aetati huic nostrae per-
quam accommodatae: esse litterarum spiritum e molestae eruditionis ergastulis ad
lucem, ruptis vinculis, vitalemque vitam revocandum, esse denique nimiae erudi-
tionis angustiis ponendum modum. ita futurum ut aetati huic nostrae misere adla-
boranti auxilia parentur, ut animis denique nostris, quos in dies magis ad pecudum
ritus restringi videmus, suppetiae ferantur, veraque restituatur humanitas.

454
 SUMMaRia

Letter to Luigi Miraglia

This letter, originally intended only as private correspondence and reproduced

here as written to its initial addressee, gives a brief review of Ignacio Armella's
dialogue, entitled Lexicophilia. The style of the work is praised for its wit, for its
vigorous and vivid composition, but especially appreciated is the content. Armel-
la's notion that there is a vital quality to literature that needs to be revived, libe-
rated from the domineering grasp of dusty pedantry, that we must not allow
"learning" to become so ponderous that it suffocates and confines ― these are
ideas extremely apt for our times. If we take them seriously, we might well be
able to improve our own lot, to find help for a world that seems ever less capable
of true criticism, ever more bound by a sort of herd mentality, and to reawaken
a more genuine conception of what it means to be human.

455
QUI IN HOC VOLUMINE SCRIPSERINT
AMICITIAE TRUTINA:
Amicus dulcis, ut aequum est,
Cum mea compenset vitiis bona, pluribus hisce,
Si modo plura mihi bona sunt, inclinet, amari
Si volet: hac lege in trutina ponetur eadem. (Horatius)
Antonius ANTONIONI, laurea in litteris classicis Bononiae impetrata ani-
moque ad philologiam classicam converso, duce Iohanne Pugliese Carratelli
Athenis in Schola Italorum archaeologica (1974) studiis operam intendit.
Tum operibus manu scriptis in Bibliotheca Divi Marci Venetiarum servan-
dis est praefectus, dein ab anno 1991 usque ad annum 1997 rectoris munere
in Studiorum universitatis Patavinae bibliotheca functus est. Eodem tem-
pore, ducibus Francisco Leita et Antonino Papisca, praesertim iuribus ho-
minum eaque tuendi rationibus indagandis curam adhibet. Opera scripsit
tum philologa tum iuridica, at his ultimis annis philosophiae iuris incumbit
commerciumque inter iura hominis et gentium apud Hugonem Grotium et
ius belli apud scriptores a saeculo XVI usque ad XVIII (ab Alberico Gentili
ad Iohannem Bodinum, a Francisco de Victoria ad Emmerichum de Vattel)
inquirit. Condidit et ab anno 1978 usque ad annum 1991 rexit Philologos
commentarios Ferrarienses (vulgo: “Giornale filologico ferrarese”).

Ignatius ARMELLA CHÁVEZ in studiorum Universitate Publica Mexicana

(UNAM) litteris antiquis primum incumbere coepit ibique lauream impe-
travit. Subinde in Italiam, in Academiam Vivarii novi migravit; ibi alterā
laureā coronā in Instituto Pontificio Altioris Latinitatis Studiorum Uni-
versitatis Salesianae redimitus est. Septimum iam annum antiquorum
Graecorum philosophiam in Academia Vivarii novi profitetur et varia se-
minaria, cum de antiquis, tum de recentioribus auctoribus, agitare con-
suevit. Marsilio Ficino et omnibus eis qui illius temporibus Florentiae
bonas litteras et Platonis philosophiam restituerunt maximam his annis
operam impendit et quamcumque ansam porrectam ut eos eorumque co-
gitationes cum sermocinationibus colloquiisve tum etiam litteris quasi in
vitam reducat propere arripere solet. Investigavit quid de concordia sen-

459
serint Nicolaus Cusanus et Marsilius Ficinus quibusve modis eam sectati
sint; de qua re librum scripsit (Coincidentia oppositorum, Romae 2013).
Pluribus praeterea omnium gentium conventibus de humanis litteris in
Italia, in Hispania et in Hungaria interfuit quorum partem ipse etiam in-
struxit et moderatus est.

Remus BODEI, doctoris gradum in studiorum universitate Pisana adeptus,

historiae philosophiaeque studiis incubuit duplicemque lauream ex Normali
schola superiore Pisana reportavit, dein Cantabrigiae, Ottavae, Novi Ebo-
raci, Toronti, Gerundae, Mexicopoli docuit. Hodie potissimum Angelopoli
in universitate Californiana, quae compendiariis litteris vulgo UCLA nun-
cupatur, philosophiam profitetur, postquam per multos annos Pisis in Nor-
mali schola superiore et in studiorum universitate philosophiam ac
disciplinam aestheticam docuit. Studia eius plurimorum philosophorum
velut Renati Cartesii, Thomae Hobbesii, Benedicti Spinozae nec non eorum,
qui a saeculo XIX usque ad hanc nostram aetatem floruerunt, opera attin-
gunt. Ceterum notionem pulchritudinis et tragici excussit, psychoanalysi
illius Sigismundi Freud curam admovit, quae sit memoria, quis sit homo
quive eius in hoc mundo locus studiosissime inquirit.

Remigius BRAGUE, litterarum Arabicarum ac philosophiae religionis in

universitate studiorum Sorbonensi et philosophiae in universum Monachii
in universitate studiorum Ludovico-Maximilianea professor emeritus, prae-
cipuam operam in philosophiae historia, in Arabum, Hebraeorum, Chris-
tianorum cogitatis indagandis collocat, quae media, quae dicitur, aetate
viguerunt, plurimosque libros de historia hoc genus cogitatorum, de reli-
gione, de propriae gentis notione, de litteris, de iure conscripsit ediditque.
Pro meritis suis est seu in patria seu peregre plurimis praemiis honestatus,
immo etiam in numerum equitum Legionis honoris ascitus. Docet praeterea
in collegio et universitate studiorum Bostoniensi, in universitate studiorum
Pensilvaniana aliisque totius orbis terrae Institutis.

460
Carolus CARENA postquam in lyceis studiorumque universitatibus docuit,
e domo editoria, quae Einaudi appellatur, nonnulla tum antiquorum tum
recentiorum scriptorum (velut Vergilii, Horatii, Augustini, Iohannis Pici
Mirandulae, Erasmi Roterodami, Blasii Pascalii) opera edenda vel interpre-
tanda curavit nec non aliquot lemmata in Encyclopaedia ex iisdem aedibus
editoriis in publicum missa conscripsit. Praeterea omnium gentium praemio
Monsilicensi interpretibus litterarum et gravioris doctrinae operum tri-
buendo praesidet et in edendis supplementis, quae ad cultum humanitatem-
que pertinent, eorum actorum quibus indices Il Sole 24 ore et Il corriere
del Ticino, operam collocat.

Stephanus DI BRAZZANO, laurea in litteris classicis apud studiorum uni-

versitatem Tergestinam impetrata, alteramque lauream magistralem in an-
tiquitatis disciplinis adeptus, docturam in philologia, glottologia, historia
Graecorum Romanorumque apud Scholam Normalem studiorum superio-
rum Pisanam consecutus est; dein, Tergeste reversus, ibidem in universitate
studiorum Institutiones linguae Latinae et Latinam linguam litterarum pro-
priam professus est. Sub auspiciis Societatis omnium gentium studiis mediae,
quae dicitur, aetatis provehendis et Venetae universitatis studiorum, cui
nomen est Ca’ Foscari, consilio interfuit poetis Latinis, qui in Italia florue-
rant, dicato; praeterea auspicante Neapolitana universitate studiorum Orien-
tali et universitate studiorum Patavina, consilii, quod Nomenclator metricus
Graecus et Latinus inscribitur, particeps fuit. Studia eius, universam Lati-
nitatis provinciam complexa, imprimis ad posterioris antiquitatis scriptores
et ad mediam, quae dicitur, nec non ad renascentium litterarum aetatem
spectant; ideoque Catullo, Laudi Pisonis, quam praefatione, commentariis,
notis criticis instructam edidit, Venantio Fortunato, cuius Carmina in Cor-
pore scriptorum ecclesiae Aquileiensis publici iuris facienda curavit, Pas-
sioni sancti Iusti Martyris nec non humanitatis restitutoribus, quae
Maximiliani I aetate Tergesti et in regione Foroiuliensi floruerunt, in iis vel
imprimis episcopo Petro Bonomo curam admovit. Recentissimis temporibus

461
operam dat investigationibus, quae, saeculo XIX conscriptae, ad editionem
principem epitomes Herodiani operis Περὶ πνευμάτων a Theodoreto Gram-
matico exaratae spectabant (quae tamen editio nondum foras prodiit) varia-
que opera manu scripta hactenus non explorata considerat.

Vladislaus DOLIDON, postquam Lutetiae Parisiorum in Collegio studiorum

superiorum praecipue philologiae Graecae studuit, in universitate studiorum
Parisina VII utramque linguam docuit, operis Adagiorum Erasmi Rotero-
dami in Gallicum interpretandorum partem cepit (Les belles lettres), editio-
nem Odysseae per se illustratae discipulis destinatam paravit (Accademia
Vivarium novum), ad usum Instituti doctoris Angelici regulas studiorum,
quae anno 1259 Valentiae in studiorum universitate viguerant, in Gallicum
convertit. Dum in Collegio studiorum superiorum laureae doctorali asse-
quendae studet, scholia Iohannis Pediasimi ad Scutum Hesiodeum apparatu
critico commentariisque instruxit et, Brigita Mondrain duce, libros manu
scriptos ad editionem criticam libri VII Almagesti praeparandam indagavit.
Praeterea gregi interest, cuius participes sibi interpretationem Sacrarum scrip-
turarum apud patres Graecos et Latinos, qui a IV usque ad VI saeculum flo-
ruerant (quales fuerunt Didymus Caecus, Gregorius Nazianzenus, Diodorus
Tarsensis, Theodoretus Cyrensis, Augustinus, Pseudo-Iohannes Chrysosto-
mus, Cassiodorus), investigare, eorum opera interpretari commentariisque
ornare proposuerunt. Multis denique conventibus in Gallia, in Italia, in Hun-
garia celebratis interfuit ibidemque nonnullas acroases habuit. Nunc est pro-
fessor in Schola Lormensi Pauli Barreae nomine nuncupata.

Claudius FIÉVET fuit Latinitatis professor in Instituto linguis classicis ver-

naculisque dicato et in Instituto poesi, historiae litterarum, glottologiae inda-
gandae Universitatis studiorum Palensis regionumque Aturo adiacentium,
cuius etiam praeses ac totius Athenaei rectoris vicarius fuit. Ibi magnam ope-
ram in arte linguam Latinam docendi navavit facultatesque iam inde ab annis
septuagesimis saeculi praeteriti exploravit, quibus artium sermocinalium nos-

462
trae aetatis methodi, inventa, principia ad utramque linguam penitus perdi-
scendam potissime adhiberentur; qua de re haud pauca nec minimi ponderis
symbolas in periodicis Gallicis, Italicis, Germanicis, Latinis edidit. Quibus in-
vestigatis, docendi viam rationemque, quam ipse descripsit atque audio-oralem
appellavit, primus nec sine fructu usurpavit deque ea in plurimis conventibus
et in patria (Leodii, Tolosae, Nancei, Carcasone, cet.) et peregre (in Italia, in
Hungaria, cet.) acroases habuit. Praeterea notionem civitatis diligenter indagat,
id est unde aut quomodo orta, dein oblivioni subiecta, tum vero denuo ac sae-
pius inventa sit quantove emolumento ad augendam conformandamque civi-
tatis notionem, quae nunc viget, per saeculorum decursum fuerit.

Ivo HERSANT, studiis in Normali, quae dicitur, schola superiore Lutetiae

Parisiorum prospere peractis, initio in exterarum rerum administerio iis
rebus provehendis operam navavit, quae ad cultum humanitatemque perti-
nent; at iam inde ab anno 1981 in Instituto superiorum studiorum discipli-
narumque socialium (quod litteris compendiariis EHESS vulgo
nuncupatur) item Parisiis sito scholas habere solet investigationisque consilia
regit. Praecipuam curam vero collocat in cogitatis atque artibus pernoscen-
dis, quae renascentium artium aetate viguerunt. Complura opera ex Graeco,
Latino, Italico in Gallicum convertit, antiquorum scripta e domo editoria,
cui est nomen Les belles lettres, in lucem mittenda curat atque in variis stu-
diorum universitatibus, velut Novi Eboraci et Genavae, litteras profitetur.

Stephanus MAGGI, anno 1977 lauream Ticini seu Papiae consecutus, quinque
annis post Bononiae doctoris gradum in archaeologia impetravit; qua in stu-
diorum provincia diu versatus, primum in Pedemontano Athenaeo orientali
Archaeologiam provinciarum Romanarum professus est, tum anno 2005 pro-
fessor Archaeologiae Graeco-Romanae in studiorum universitate Ticinensi
factus una cum aliis doctoribus in indaganda historia, cultu atque humanitate
gentium, quae regiones circum mare Internum sitas incolebant, operam col-
locavit atque rector est creatus Instituti methodis archaeologiae Graeco-Ro-

463
manae docendae provehendis nec non artibus mechanicis antiquis temporibus
adhibitis indagandis (quod litteris compendiariis CRIDACT inscribitur).

Aloisius MIRAGLIA corona laurea in litteris classicis redimitus est Neapoli,

in studiorum universitate a “Friderico II” nuncupata, Latina dissertatione de
antiquis litteris Christianis conscripta. Doctoris gradum adeptus est in Athe-
naeo Salernitano, ubi historiae artis qua Latine Graeceque homines inde a
III saec. p. Chr. n. usque ad XVIII saec. docuerunt operam sedulo navavit.
Docuit in lyceis rei publicae Italicae et in Schola Salernitanae studiorum uni-
versitatis, qua magistri ad docendi rationes informantur; nunc quidem pro-
fitetur Litteras Latinas aetatis renascentium artium et Vias linguam Latinam
Graecamque docendi earumque historiam in Pontificia Universitate Salesiana
Romae sita. Condidit Academiam Vivarii novi anno 1991; anno vero 1998
consilium inivit constituendi omnium nationum ac gentium sedem ad quam
ex universo terrarum orbe iuvenes concurrerent ad studia humanitatis co-
lenda; quae sedes nunc Romae est locata. Regit Academiam Vivarii novi, ubi
docet Latinas litteras recentiores (saec. XIV-XVIII). Interfuit innumeris eru-
ditorum congressionibus atque consiliis in plurimis civitatibus et Europaeis
et Americanis; instruxit, ordinavit atque moderatus est magnos omnium gen-
tium conventus, quales fuerunt “Latino sì, ma non così” (Prochytae-Vivarae
1991), “Docere” (Neapoli-Montellae 1998), “Humanitas” (Neapoli 2007),
“Litterarum vis” (Segedini-Budapestini 2008) et “Monumenta viaeque”
(Romae 2010). Nonnullos scripsit libros et symbolas, praesertim de viis ra-
tionibusque Latine Graeceque docendi, de artis didascalicae historia, de re-
centioribus litteris Latinis. Est sodalis Academiae Latinitati fovendae et
Pontificiae Academiae Latinitatis.

Guilelmus MONETTI, patria Italus, utrique linguae Graecae Latinaeque Pa-

tavii studet, cuius in Athenaeo lauream coronam adeptus est dissertatiuncula
de lingua Latina mediae aetatis conscripta; dissertationi nunc ipsum incumbit
quae Magistralis dicitur. Latinarum litterarum recentiorum admodum stu-

464
diosus, quantum potest otium iis pernoscendis scriptoribus potissimum vin-
dicat, qui saeculis XVII et XVIII cum humanitatis, tum stili laude florue-
runt.

Edgardus MORIN anno 1950 impulsoribus Georgio Friedmann, Mauritio

Merleau-Ponty aliisque, Institutum publicum gravioribus disciplinarum in-
vestigationibus provehendis (quod vulgo litteris compendiariis “CNRS” vo-
catur) ingressus, in anthropologia et in humanae societatis formis
rationibusque indagandis praecipuam operam collocavit. Anno 1956 acta pe-
riodica condidit, quibus index “Arguments”; anno vero 1967 commentariis,
qui vulgo “Communications” inscribuntur quibusque etiam nunc praeest, una
cum Rolando Barthes et Georgio Friedmann initia dedit. Magna in operum
parte necessitatem rationis cogitandi reformandae tractavit ac per quaestiones
ad humanitatem nostrumque orbem in universum pertinentes illud sibi per-
suasit, necessario disciplinas, nunc temporis inter se disiunctas ac separatas,
esse ita inter se coniungendas, ut non modo discipuli, verum etiam ipsi magistri
ad bene rotundam atque undique expletam cogitandi rationem informentur.
Multis praeterea praemiis laureisque honoris causa est honestatus.

Volfgangus SCHIBEL, doctoris laurea anno 1969 Heidelbergae impetrata, in

Canada in universitate studiorum Waterloensi docuit, dein ab anno 1976 usque
ad annum 2004 Manhemi in bibliotheca studiorum universitatis libris raris prae-
fectus, consiliis veterum voluminum in formam electronicam convertendorum
praefuit, quorum fama notissimum, cui nomen est CAMENA, anno 1996 con-
ditum adhuc viget. Iam inde ab anno 1986 etiam recentioribus litteris Latinis
indagandis incumbit et opera illius aetatis scriptorum (velut lyricorum et Iacobi
Baldi) edidit commentariisque seu ipse per se, seu una cum aliis instruxit. Idem
de feminis, quae humanitati restituendae studebant, de pueris instituendis, de ra-
tione, qua illa aetate libri legebantur, nec non de bibliothecae editionibus libris-
que in formam electronicam apte convertendis haud pauca scripsit.

465
Salvator SETTIS, archaeologus et historiae artium effingendi studiosus, ab
anno 1999 usque ad annum 2010 Scholae Normalis studiorum superiorum
Pisanae rector fuit. Studiis prospere perfectis, duplicique laurea impetrata,
in Athenaeo Pisis sito anno 1976 professor factus est archaeologiae Graecae
et Romanae, dein anno 1985 eandem disciplinam in Schola Normali studio-
rum superiorum Pisana tradere coepit. Per aliquot annos Institutum, quod
a “Paulo Getty” appellatur, historiae artium pingendi sculpendique dicatum
Angelopolique situm rexit (1994-1999). Perplurimis et domi et peregre prae-
miis laureisque honoris causa honestatus est ob opera seu de archaeologia
seu de historia artium vel de arte architectandi seu de cultu iureque civili
conscripta.

Terentius TUNBERG, Instituti studiis Latinis provehendis universitatis stu-

diorum Kentukianae rector, anno 1986, studiis Toronti et Londinii peractis
atque doctoris gradum consecutus, multa scripsit quibus praesertim artis La-
tine scribendi historiam inde a Cicerone usque ad renascentium litterarum
aetatem tractavit et, licet studia eius etiam multo latius pateant, in Ciceronis
imitandi studio ab humanitatis restitutoribus exculto praecipuam operam
collocavit. Idem non modo arti Latine scribendi recteque loquendi investi-
gandae, sed etiam inter eos, qui hac nostra aetate litterarum studiosi sunt,
provehendae studet; quapropter cum nonnullos libros de hac re conscripsit
ediditque, tum iam pridem Conventicula Latina, quae quotannis aestivo tem-
pore haberentur quibusque linguae Latinae usus proveheretur, condidit.

† Caesar VASÒLI (1924-2013), Eugenii Garin alumnus, laurea corona anno

1947 Florentiae in philosophia morali impetrata, ibidem, historiam philo-
sophiae mediaevalis docuit eandemque disciplinam Calare, Barii, Genuae
professus est. Anno 1970, Florentiam reversus, imprimis philosophiae, quae
aetate renascentium litterarum floruit, historiam indagare ac tradere coepit,
qua de re etiam plurima scripsit. Pro meritis suis doctoris laureas honoris
causa in studiorum universitatibus Sorbonensi et Turonensi accepit, praeses

466
Instituti Italici studiis renatarum artium aetatis provehendis (1988-1996) et
Academiae Lynceorum socius (1988) creatus est. Praeterea magnam studiis
notionum philosophiae et religionis illorum temporum (velut Marsilii Fi-
cini, Hieronymi Savonarolae, Georgii Benigni de Salviatis, Iohannis Bodini,
cet.) impendit operam et praecipue rationi, qua placita Platonica ab obli-
vione vindicata sunt, commerciis inter varias philosophorum scholas, quae
renascentium artium aetate viguerunt, nec non rebus religiosis, ethicis, po-
liticis, quae ad reformandae ecclesiae studium pertinebant.

Michael VON ALBRECHT, studiis artis musicae anno 1955 perfectis, Lutetiae
Parisiorum et Tubingae, ubi doctoris lauream impetravit, litteris Graecis,
Latinis, Indicis studuit, dein usque ad annum 1998 Heidelbergae litteras La-
tinas professus est; docuit vero etiam in studiorum universitate Amsteloda-
mensi et in Academia studiorum superiorum Principetoniana. Innotuit vel
imprimis operibus, quae de arte musica apud antiquos, de Romanorum lit-
teris deque litteris variarium gentium inter se comparandis edidit, inter quae
praestantissima sunt Scripta Latina (Francofurti, 1989), Historia litterarum
Latinarum (Geschichte der römischen Literatur, Bernae 1992), quae octo
linguis divulgata est, liber de prosa oratione Latina (Meister römischer Prosa
von Cato bis Apuleius: Interpretationen, Heidelbergae 1971) quattuor lin-
guis in lucem editus, opus de Vergilio (Vergil: Bucolica, Georgica, Aeneis:
Eine Einführung, Heidelbergae, 2007), quod e Germanico in Italicum et
Hispanicum sermonem est conversum; et liber de Ovidio (Ovid, Darmstadii
1972) item tribus linguis publici iuris factus. Praeterea duas librorum series,
quae vulgo Studien zur klassischen Philologie et Quellen zur Musikge-
schichte von der Antike bis zur Gegenwart inscribuntur, moderatur; iam
inde ab anno 1981 inter Academiae Latinitati Fovendae sodales numeratur
multisque praemiis pro meritis suis est ornatus.

467
 INDEX NOMINUM

Alī ibn Sahl Rabban aṭ-Ṭabari: 297 adn. 23 Aragon, L.: 132-133
Abaelardus, Petrus: 94 adn. 34 Aratus: 74; 217
Abbruzzese, S.: 168 adn. 21 Arendt, H.: 201 adn. 26
Abeele, B., van den: 297 adn. 23 Argento, A. V.: 242 adn. 29
Acontius, I.: 95 adn. 34 Aristoteles: 83 adn. 18; 126 adn. 14; 138;
Adam, M.: 346 adn. 29 196; 208 adn. 8; 214 adn. 16; 218; 226;
Aeschylus: 379 231; 249; 279 adn. 24; 293 adn. 18; 397;
Agricola, R.: 89 adn. 29; 221; 233 399
Ahlander, J.A.: 277 adn. 21 Armella, I.: 428
Alambertius, J.-B.: 27; 28 adn. 12 Arnobius: 111
Albert, S.: 31 adn. 16 Ascoli, G. I.: 41 adn. 34
Alberti, L. B.: 209; 223 Assheuer, T.: 206 adn. 2
Albrecht, M., von: 85 adn. 19; 92 adn. 32 Aubert, F.: 311 adn. 4
Alcaeus: 249 Audouin, R.: 195 adn. 9
Aldinius, I. A.: 55 Augé, M.: 249 adn. 3
Aldobrandinus, G.: 125 adn. 14 Auger, P.: 170 adn. 23
Aleander, H.: 242 Augustijn, C.: 230 adn. 13
Alexander Magnus: 250 Augustinus, divus: 44; 61 adn. 61; 68; 75;
Alfonsi, P.: 323 adn. 19 79; 85 adn. 21; 111; 133; 143-144; 146-
Allen, P. S.: 231-235 adn. 14-20; 334 adn. 9 147; 153 adn. 5; 199; 202; 218; 377 adn.
Alonsus III Fonseca: 377 13
Al-Rashid, A.: 214 adn. 16 Avellanus, A.: 30 adn. 15
Al-Sufi: 298-299
Al-Tûsî: 300 adn. 30
Amasaeus, R.: 35 adn. 25; 48 adn. 45; 51 Bacci, A.: 47
adn. 49 Baco, F.: 80 adn. 13; 278
Ambrosius: 111 Badius, I.: 235
Anaxagoras: 251 Baehrens, Ae.: 365
Andrelinus, F.: 227 Baer, E.: 360 adn. 16; 363 adn. 23; 365; 366
Andreolli, B.: 127 adn. 15 adn. 31
Anselmus: 138 Bainton, R.: 223; 224 adn. 5; 226 adn. 10;
Aphtonius: 89 adn. 29 230 adn. 13
Apuleius: 53; 111; 270 adn. 1; 291; 376 Balboni, P. E.: 314 adn. 10; 324 adn. 20

493
 MAnTInEA
Balthasar, H. U., von: 278 adn. 23; 280-
281
Barbarus, H.: 121 adn. 1; 123; 130; 233;
241
Barchiesi, A.: 84 adn. 19
Baronius, F.: 125 adn. 14
Bartholin, T.: 30
Bataille, G.: 172
Bauer, B.: 101 adn. 1
Baúsi, F.: 129-130 adn. 20-21
Beatus Rhenanus: 377
Beck, J. W.: 82 adn. 15
Beeson, C. H.: 323 adn. 19
Beissner, F.: 173 adn 28
Belardinelli, S.: 201 adn. 26
Belmonte, J. A.: 287 adn. 5
Bembus, B.: 241
Bembus, P.: 105; 108-109; 112-113
Benedictus XV, pontifex: 197
Benevolo, L.: 254 adn. 19
Benivenius, H.: 123-124
Benivieni, G.: v. Benivenius, H.
Bentivoglio, gens Italica: 239
Beraldus, n.: 115
Bérauld, n.: v. Beraldus, n.
Bergensis, H., episcopus Camaracensis: 224
Bergman, I.: 276
Berman, H.: 195
Bernardus Claraevallensis: 138
Beroaldo, F.: v. Beroaldus, Ph.
Beroaldus, Ph.: 240; 376
Bertalot, L.: 221 adn. 1
Berti, D.: 122 adn. 2
Bessarion, card.: 242
Beza, Th.: 311 adn. 4
Bianchi Bandinelli, R.: 248
Bickel, E.: 365; 366 adn. 31
Bietenholz, P. G.: 240 adn. 27
Biondo, F.: v. Blondus, F.
Blaize, J. P.: 210 adn. 12
Blin, M.: 197
Blondus, F.: 23 adn. 6
494
Blount, W.: v. Montioius, G.
Blum, R.: 101 adn. 1
Bobbio, n.: 271; 273 adn. 11
Bodin, J.: v. Bodinus, I.
Bodinus, I.: 95 adn. 34
Boerius, I. B.: 221
Boethius: 86; 270 adn. 1
Bolzanius Bellunensis, U.: 242
Bombasius, P.: 240
Bonamicus, L.: 105; 113
Bonaventura de Balneoregio, divus: 323 adn.
19
Bonillo, J.: 262 adn. 29
Bori, P. C.: 126 adn. 14
Borrichio, O.: 45 adn. 39
Botticelli, A.: 124
Bovee, A. G.: 324 adn. 20
Bowen-Moore, P.: 202 adn. 26
Bracciolini, P.: 105; 223
Brague, R.: 88 adn. 28; 198 adn. 17
Brandi C.: 263-264
Bretschneider, C. G.: 110 adn. 19
Broukhusius, J.: 364
Brown, P.: 213 adn. 16
Brown, V.: 122 adn. 3
Brunelleschi, P.: 209
Brunet, M.: 181
Bruni, L.: v. Brunus Aretinus, L.
Bruno, G.: v. Brunus, I.
Brunus Aretinus, L.: 23 adn. 6; 45 adn. 39
Brunus, I.: 55; 178; 198 adn. 18
Brutus, Marcus Iunius: 56
Buchwald, V.: 366 adn. 31; 368 adn. 36
Budaeus, G.: 69; 333 adn. 7; 376
Budé, G.: v. Budaeus, G.
Buffon, Leclerc, G. L.: v. Clericus Buffo-
nius, G. L.
Bulhart, V.: 354 adn. 2
Bullingerus, H.: 311 adn. 4
Buonamici, L.: v. Bonamicus, L.
Buonarroti, M. A.: v. Michael Angelus
Burger, H. O.: 382
 InDEX nOMInUM
Bürklin, T.: 209 adn. 8
Burks, A. W.: 158 adn. 9
Burmann Secundus, P.: 362-364 adn. 21 et
25
Burnet, C.: 297 adn. 23
Busi, G.: 122 adn.2
Busleiden, J, van: v. Buslidianus, H.
Buslidianus, H.: 240
Caesar: 50; 105-106; 108; 111; 130; 138;
240; 377 adn. 9
Caillois, R.: 172 adn 24
Calcagninus, C.: 243
Calcondila, D.: v. Chalcondyles, D.
Calder III, W. M.: 74 adn. 2
Calepinus, A.: 391
Calori Cesis, F.: 131 adn. 24
Calvinus, I.: 224 adn. 6
Camerarius, J.: 42 adn. 35
Campanella, Th.: 198 adn. 18
Capograssi, G.: 271 adn. 3; 279 adn. 28
Cappi, V.: 121 adn. 1
Cardozo, B. n.: 269
Carena, C.: 132 adn. 25; 135 adn. 34; 137
adn. 38; 139 adn. 48; 141-142 adn. 51; 147
adn. 57
Carolus Magnus: 373
Carr, W. L.: 316 adn. 12
Carrière, J. C.: 317 adn. 13
Carrino, A.: 273 adn. 10; 280 adn. 29
Cartesius, R.: 80 adn. 13; 98 adn. 38; 158
adn. 9; 161 adn. 10; 164 adn. 13; 278-279
Casacci, A.: 103
Casavola F. P.: 86 adn. 22
Caselius, J.: 44-45 adn. 39
Cassé, M.: 157-158 adn. 8
Cassiodorus: 111; 270 adn. 1
Castellesius, H., card.: 105; 112
Catanaeo, J. M.: 89 adn. 29
Cato: 56
Catullus: 377 adn. 9
495
Cauquil, G.: 317 adn. 13
Cavalieri, P.: 162 adn. 10
Cavendish, R.: 169 adn. 21
Cecchi, E.: 264; 265 adn. 34
Celsus: 111 adn. 22
Ceretti, F.: 121 adn. 10; 125 adn. 14
Césaire, A.: 210
Chalcondyles, D.: 231
Chartier, A.: 377
Chaumartin, F. R.: 210 adn. 12
Chauvin, S.: 269 adn. 1
Chelucci a s. Josepho, P.: 64 adn. 62
Chesterton, G. K.: 52 adn. 50
Chomarat, J.: 103 adn. 5
Chosrois: 214 adn. 16
Chrysippus: 376
Churchill, W.: 320 adn. 17
Cicero: 40; 50; 53; 55-56; 73-74; 76 adn. 6;
78; 80 adn. 14; 94; 102-106; 108-112; 116;
118-119; 130; 138; 144; 153 adn. 4; 167
adn. 19; 196; 204; 233; 269-270 adn. 1;
292-293 adn. 18; 376; 377 adn. 9; 381;
389; 398; 401
Citroni, M.: 383
Claudianus: 368
Cleanthes: 376
Clericus Buffonius, G. L.: 160; 162 adn. 11
Coady, J.: 317 adn. 13
Cohen, H.: 269; 280 adn. 29
Coleman-norton P. R.: 293 adn. 18
Coletus, I.: 229-231 adn. 14; 234; 235 adn.
20; 236
Colonna, E.: v. Columna, Ae.
Coluccius Salutati: 314 adn. 9
Columella: 111 adn. 22
Columna, Ae.: 23 adn. 6
Comenius, I. A.: 47 adn. 43; 96; 317 adn.
13; 341 adn. 17
Commelinus, H.: 356; 357 adn. 10
Commirius, J.: 34
Corbin, H.: 214 adn. 16
Corcoran, Th.: 349 adn. 34
 MAnTInEA

Corderius, M.: 332 adn. 6 Della Torre, A.: 122-124 adn. 3-4 et 12
Corneus, A.: 126 adn. 14 Democritus: 376
Cortesius, A.: 122 adn. 2; 125 adn. 14 Demosthenes: 74
Cortesius, P.: 105 Denis, M.: 371 adn. 38
Cosmus Medices: 122 adn. 3 Denniston, I. D.: 289 adn. 10
Couliano, I. P.: 168 adn. 21 Deraedt, F.: 31 adn. 16
Courtine-Denamy, S.: 202 adn. 26 Descartes, R.: v. Cartesius, R.
Cracas, L.: 316 adn. 12 Desmoulins, C.: 199
Craig, R. S.: 312 adn. 7 Despauterius, J.: 316 adn. 12
Cranz, F. E.: 122 adn. 3 Dethurens, P.: 184
Crenius, Th.: 333 adn. 7; 340 adn. 16; 344 Deutscher, T. B.: 240 adn. 27
adn. 24 Didymus: 234 adn. 17
Cretensis, H.: 123 Diels, H.: 54 adn. 51
Crippa, M. A.: 254 adn. 20 Dionysius, tyrannus: 65
Croce, B.: 57 Doletus, S.: 108; 109 adn. 17-18
Crusius, Th.: v. Crenius, Th. Donà, H.: 241
Curtius Rufus: 111 adn. 22 Dorez, L.: 122 adn. 2
Curtius, E. R.: 382 Draelants, I.: 297 adn. 23
Cusanus, n.: 62; 95 adn. 34 Ducange, C.: v. Ducangius, C.
Ducangius, C.: 65 adn. 65; 215 adn. 17
Duhem, P.: 289 adn. 11
D’Amico, I.: 104 adn. 7 Dukas, J.: 123 adn. 4
Dain, Ph.: 358 Duns Scotus: 233 adn. 15
d'Alambert, J.-B.: v. Alambertius, J.-B.
Dalambertius, J.-B.: v. Alambertius, J.-B.
Dalle Fosse, U.: v. Bolzanius Bellunensis, U. Eckermann, J. P.: 378 adn. 16
Damasio, A. R.: 166 adn. 17 Eckhart: v. Magister Eckhart
Dantes Alighieri: 23 adn. 6; 50 adn. 47; 94; Eckstein, F. A.: 356 adn. 8
130; 202 adn. 27 Egnatius, I. B.: 242
Danton, G. J.: 199 Ehrlich, A.: 164 adn. 15
Dardini, E. F.: 106 adn. 12 Ehrlich, P. R.: 164 adn. 15
Darwin, Ch.: 178 Eichenseer, C.: 31 adn. 16
de Alliaco, P.: 121 adn. 2 Einstein, A.: 181
de Assia, H.: 121 adn. 2 Eliade, M.: 168 adn. 21
de Bergis, H.: v. Bergensis, H. Eliot, T. S.: 51-52; 382
De Carlo, G.: 259; 260 adn. 26 Ellis, n.: 326 adn. 22
de Cerintona, Odo: 323 adn. 19 Elmacinus, G.: 65 adn. 65
de la Cerda, I. L.: 322 adn. 18 Empedocles: 74
de Meun, I.: 377 Engels, F.: 163 adn. 12
de Tanberg, V.: 356 adn. 6 Ennius: 109 adn. 16; 173
Debrunner, A.: 84 adn. 19 Ennodius: 375
Del Grande, C.: 165 adn. 16 Ephraim Syrus: 214 adn. 16

496
 InDEX nOMInUM

Epictetus: 138 Fraser, P. M.: 292 adn. 16

Epicurus: 74 Freher, M.: 215 adn. 17
Epton, S.: 165 adn. 15 Freud, S.: 188; 193
Erasmus Roterodamus: 25; 33; 40; 67; 73 adn. Fridericus I, imperator: 373
1; 95 adn. 34; 103-105; 112 adn. 24; 113; Fridericus II, imperator: 373
115; 119; 128; 139-143; 198 adn. 18; 221- Fritsch, A.: 332 adn. 6
224; 226-228; 230-244; 270 adn. 1; 334 adn. Fronto: 376
9; 340 adn. 16; 342-343 adn. 20-21; 377; 429 Frorscher, C. H.: 111 adn. 22
Eratosthenes: 291 Fulgentius: 270 adn. 1; 353; 355; 357; 370;
Erickson, G. M.: 311 adn. 5 371; 376
Ernestius, J. A.: 41-42 adn. 34 et 36
Ésteban, C.: 287 adn. 5
Estiensis, gens: 243 Gabrieli, F.: 213 adn. 16; 214 adn. 16
Eucherius Lugdunensis: 138; 140 Gagliuffi, F.: 21; 54 adn. 51
Euclides: 194 Gaiser, K.: 75 adn. 5
Eudoxus Cnidius: 291 Galdikas, B. M. F.: 162 adn. 10
Euripides: 236; 240; 379 Galenus: 48 adn. 46; 214 adn. 16; 407
Eusebius Caesariensis: 82 adn. 15 Galimberti, U.: 253 adn. 18
Eximenus, A.: 215 adn. 17 Gallagher, A.: 181 adn. 36
Eximio, A.: 34 Gallup, G. G.: 161 adn. 10
Gardner, B.: 161 adn. 10
Gardner, R. A.: 161 adn. 10
Facciolatus, I.: 48 adn. 46; 334 adn. 9 Garin, E.: 124 adn. 13; 128; 130 adn. 22;
Fanon, F.: 210 131 adn. 24; 226 adn. 9
Fazio, M.: 260 adn. 26 Gauss, C. F.: 42 adn. 35; 53; 54 adn. 51
Ferri, G.: v. Ferrius, H. Gavazzi, G.: 273 adn. 11
Ferrius, H.: 25; 49 adn. 46 Geanakoplos, D.: 241 adn. 28
Festugière, A. J.: 134 adn. 33 Gellius: 87; 301; 375-376; 377 adn. 9
Festus: 200 adn. 23 Gentile, F.: 274 adn. 14
Fibonacci, L.: v. Pisanus, L. Georgescu-Roegen, n.: 167 adn. 20
Fichte I.: 277 Gerardus, C.: 222 adn. 3
Ficinus, M.: 95 adn. 34; 122 adn.; 125 adn. Gerber, C. F. von: 269
14; 135 adn. 33; 178; 218; 229; 239; 241 Gesnerus, I. M.: 34 adn. 21; 43 adn. 36; 331
Fiévet, C.: 320 adn. 16 adn. 5; 333; 334; 338; 339; 341 adn. 19; 344
Firmicus Maternus: 270 adn. 1; 293 adn. 18 Gilli, P.: 104 adn. 7
Fisher, I.: 235 adn. 19 Gilson, E.: 279 adn. 25; 280 adn. 28
Flamini, F.: 124 adn. 12 Goblerus Guarinus, I.: 346 adn. 26
Forcellinius, Ae.: 42 adn. 34; 391 Goclenius, R.: 270 adn. 1
Forteguerrius, S.: 243 Goethe J. W.: 51; 80 adn. 12; 378
Fortius Ringelbergius, I.: 344 adn. 24 Goldschmidt, W.: 282 adn. 36
France, A.: 199 Goldsteing, G. D.: 158 adn. 9
Franchetti Pardo, V.: 254 adn. 19 Goodman, K.: 315 adn. 12

497
 MAnTInEA
Gordon, W.: 162 adn. 10
Gottlieb, Th.: 131 adn. 24
Goudensis, G. H.: 224 adn. 6
Grabe, W.: 316 adn. 12
Grabner, R.: 330 adn. 1
Graeve, J. G.: 43 adn. 36
Grailet, L.: 310 adn. 4
Grassi, E.: 207 adn. 6
Gratianus: 194
Gravagnuolo, B.: 261 adn. 27; 262
Gravina, I. V.: 33; 62; 73 adn. 1; 334 adn.
9 Herodotus: 249
Greco, E.: 252 adn. 17
Gregotti, V.: 247-248; 252; 253 adn. 18
Gresleri, G.: 262 adn. 29
Grimal, P.: 354 adn. 2
Grimanus, D.: 131 adn. 24; 243
Grocinus, V.: 231
Gronovius, J. F.: 43 adn. 36
Gros, P.: 252
Grossi, P.: 279 adn. 26
Grotius, H.: 45 adn. 39; 62; 94
Guanginus, R.: 227
Guangqian, Z.: 380; 382
Guarinus Veronensis: 130
Guarinus, B.: 97 adn. 38
Guidi, I.: 214 adn. 16
Guillaumin, J.-Y.: 317 adn. 13
Gunther, G.: 158 adn. 9
Habermas, J.: 206
Haeckel, E.: 164 adn. 15
Haëta, H.: 121 adn. 2
Hägerström, A.: 269
Hale, W. G.: 316 adn. 12
Haloinus, G.: 24 adn. 6
Hansen, W. S.: 316 adn. 12
Harrison, R. R.: 317 adn. 12
Hart, H. L. A.: 270
Haskins, C.H.: 297 adn. 23
Hauriou, M.: 269
498
Hausted, P.: 66 adn. 66
Haymon: 234 adn. 17
Hegel, G. F.: 277-278
Hegius, A.: 221; 233
Heidegger, M.: 152 adn. 3; 207; 167 adn.
20
Heineccius, J. G.: 43 adn. 36
Helm, R.: 353; 355; 357-359
Heness, G.: 324 adn. 21
Henricus VIII, Anglorum rex: 231; 244
Heraclitus: 177; 293 adn. 18
Herold, I. B.: 356
Hesiodus: 74
Hessus, E.: 330 adn. 2
Hieronymus: 103; 111; 126 adn. 14; 194;
233; 234 adn. 17; 270 adn. 1
Hipparchus: 291-293; 297
Hippocrates: 48 adn. 46; 214 adn. 16; 250;
412
Hippodamus Milesius: 249-251
Hitler, A.: 181
Hochheim, E, von: v. Magister Eckhart
Hofmannus, J. B.: 65 adn. 65; 66 adn. 65;
360 adn. 16
Hogendjik, J.P.: 297 adn. 23
Hölderlin, F.: 96 adn. 37; 173; 201
Holmes, O. W.: 269
Homerus: 39; 74-75; 92; 285; 287; 294;
414
Horaeus, R.: 332 adn. 6
Horatius: 50; 55; 78 adn. 9; 80 adn. 12; 91
adn. 31; 142 adn. 51; 157 adn. 8; 198; 200;
377 adn. 9
Houdt, T., van: 316 adn. 12
Hoven, R.: 310 adn. 4
Howald, E.: 373; 374 adn. 2
Hoyos, B. D.: 316 adn. 12
Hrkać, S.: 344 adn. 22
Huckin, T.: 317 adn. 13
Huizinga, J.: 172; 230 adn. 13
Husserl, E.: 67; 177 adn. 33
 InDEX nOMInUM

Huxley, A.: 207 Kermode, F.: 382

Hyginus: 295 Kessel, J.: v. Caselius, J.
Kierkegaard, S.: 282
Klüpfel, E.: 40
Iacobus IV, Scotorum rex: 243 Komenskẏ, J. A.: v. Comenius, I. A.
ibn Ishâq, H.: 214 adn. 16 Koolhaas, R.: 249 adn. 3
Ibn-al-Haytam: 300 adn. 30 Krashen, S.: 326 adn. 22
IJsewijn, J.: 110 adn. 21; 119; 120 adn. 42 Krauss, L. M.: 157 adn. 8
Immé, A. et G.: 30, adn. 15 Kristeller, P. O.: 122 adn. 3; 123 adn. 11;
Inghirami, Th.: 243 124 adn. 12; 126 adn. 14
Innocentius III, pontifex: 139 Kropf, F.: 101 adn. 1
Ioannes, divus: 238 Krustrup, M.: 262 adn. 29
Iohannes XXIII, pontifex: 50 adn. 47 Kunitzsch, P.: 298 adn. 23
Ionstonius, I.: 337 adn. 11 Kylén, J.: 277 adn. 21
Iori, V.: 167 adn. 19
Iovius, P.: 346 adn. 32
Isocrates: 68 Laband, P.: 269
Iulius II, pontifex: 239-240; 244 Lactantius: 111 adn. 22
Iungmann, A.: 355 adn. 4 Lagomarsini, G.: v. Lagomarsinus, H.
Iustinianus, imperator: 195; 213; 214 adn. 16
Lagomarsinus, H.: 28; 33; 36; 45 adn. 40
Iuvenalis: 375 Lamio, G.: 48 adn. 46
Iuvencius, I.: 322 adn. 18; 346 adn. 28 Landi, H.: 114 adn. 29
Larenz, K.: 271 adn. 3
Lascaris, I.: 242
Jacobi, G. T.: 158 adn. 9 Latimer, V.: 231
James, C.: 326 adn. 22 Laurentius Medices: 122 adn. 2; 123; 125
Jaspers, K.: 169 adn. 22; 170 adn. 22; 180 adn. 14; 130; 240; 242
Jefferson, Th.: 94 Lausberg, H.: 354 adn. 2
Jellinek, G.: 269 Le Boeuffle, A.: 296 adn. 22; 354 adn. 2
Jijelava, B.: 287 adn. 5 Le Clerc, J.: 231 adn. 14
Jones, D.: 197 Le Corbusier: 261-263
Jones, W. H. S.: 43 adn. 36 Legendre, P.: 194
Lehnert, G.: 354 adn. 2
Leibnitius, G. G.: 54 adn. 51; 342 adn. 20
Kaltenbacher, W.: 211 adn. 13; 215 adn. 19 Leibniz, G. W.: v. Leibnitius, G. G.
Kant, I.: 271; 272 adn. 5; 274-275; 280 Leissner, A.: 363 adn. 24
Kayser, K. L.: 369 Leo X, pontifex: 243
Kelly, L. G.: 324 adn. 21 Leo, P.: 125 adn. 14
Kelsen, H.: 269 adn. 1; 271-275; 280 adn. Leonardus Vincianus: 209; 238; 240
30; 282 Leonicenus, n.: 243
Kenney, E. I.: 366 Leopardi, G.: 38 adn. 30; 177; 216
Kepler, J.: 54 adn. 51 Leumann, M.: 367 adn. 34; 369 adn. 37

499
 MAnTInEA
Levin, H.: 316 adn. 12
Lévi-Strauss, C.: 170 adn. 23; 215
Lewis, M.: 317 adn. 13
Licoppe, G.: 31 adn. 16; 211 adn. 12
Linacer, V.: 231
Lindenboom, J.: 221 adn. 1
Linnaeus, C.: 54 adn. 51
Linné, C., von: Linnaeus, C.:
Lipsius, I.: 331 adn. 3
Liutprandus, rex: 373
Livius: 50; 87; 94; 111 adn. 22; 376; 377
adn. 9; 430
Locher, I.: 356
Locke, J.: 96 adn. 34
Lockwood, D. P.: 297 adn. 23
Lommatzsch, V.: 30 adn. 15
Longolius, Ch.: 105-106; 108
Lorichius, R.: 89 adn. 29
Lotharius Signinus: 139
Lovelock, J.: 165 adn. 15
Löwith, K.: 282
Loyola, I.: 224 adn. 6
Lucianus Samosatensis: 86 adn. 25; 236;
240
Lucretius: 74; 177; 217; 269 adn. 1
Ludovicus XII, rex Gallorum: 239; 242
Lukács, L.: 112 adn. 23
Luke, T. W.: 165 adn. 15
Lundstedt, A. V.: 269
Lütkenhaus, L.: 206 adn. 1
Lycosthenes, C.: 339; 346 adn. 33
Machiavelli, n.: v. Maclavellus, n.
Maclavellus, n.: 218; 240
Macrobius: 92 adn. 32; 293 adn. 18
Maecenas: 361; 364; 366; 371
Maggi, S.: 261 adn. 28; 263 adn. 31
Magister Eckhart: 192
Maglica, I.: 256 adn. 21
Magnard, P.: 188
Magnien, M.: 109 adn. 16
500
Mamiani, C. T.: 38 adn. 30
Manchester, W.: 321 adn. 17
Manilius: 218; 290 adn. 12
Mann, Th.: 57; 183-188; 276
Mantuano, B.: 20 adn. 2
Manutius, A.: 231-232; 241-242
Manutius, P.: 32 adn. 18
Mao Tze-Tung: 170
Marcus Aurelius: 138
Marcus Paulus: 65 adn. 65
Margolin, J.-C.: 152 adn. 2
Mark, K.: 277-278
Marsilius Paduanus: v. Paduanus, Marsilius
Martellotti, G.: 141 adn. 51
Martialis: 393; 407
Martianus Capella: 111
Martinet, A.: 313
Marx, K.: 369; 162-163 adn. 12
Masters, R. D.: 155 adn. 7
Mastrigli, G.: 249 adn. 3
Matevia, M. L.: 162 adn. 10
Maurois, A.: 133 adn. 26
Maybaum, J. H.: v. Meibomius, I. H.
Mazzucchetti, L.: 183 adn. 1
McCaffrey, D. V.: 316 adn. 12
Medicea, gens Italica: 239
Medices, C.: v. Cosmus Medices
Medices, I. M.: 124; 125 adn. 14
Medices, I., cardinalis: 243
Medices, L.: v. Laurentius Medices
Meibomius, I. H.: 362 adn. 21
Melanchthon, P.: 42 adn. 36; 109-110; 377
Menander: 74
Menckenius, J. B.: 66 adn. 67
Mercurius Trismegistus: 135 adn. 33
Merkl, A.: 280 adn. 30
Methodius: 234 adn. 17
Meyer, H.: 362 adn. 21
Michael Angelus: 240
Mickaelius, I.: 270 adn. 1
Miller, G. A.: 161 adn. 10
Miltonius, I.: 91; 94
 InDEX nOMInUM

Miraglia, L.: 211 adn. 12; 321 adn. 17; 324 neugebauer, O.: 289 adn. 11
adn. 20; 427 neumann, J., von: 158 adn. 9
Mirandola, P.: v. Picus Mirandula nicastri, L.: 368
Mogyoróssky, A.: v. Avellanus, A. niclas, I. n.: 331 adn. 5
Mohler, A.: 282 adn. 36 niebuhr, G.: 65 adn. 65
Molseym, I.: 356 nietzsche, F.: 166 adn. 16; 193; 205; 206
Mommsen, Th.: 221 adn. 1 adn. 2
Monestiroli, A.: 256 nock, A. D.: 134 adn. 33
Monfasani, J.: 104 adn. 7 nolla, E.: 189 adn. 8
Monod, J.: 170 adn. 23 nolte, E.: 197
Monrad, M. J.: 277 adn. 21 north, I. D.: 297 adn. 23
Monro, D. B.: 289 adn. 10
Montaigne, M., de: v. Montanus, M.
Montanus, M.: 177 Ockham, W.: 225
Montioius, G.: 229; 232 adn. 15 Octavianus: 361
Morgan, D.: 65-66 adn. 65 Olivecrona, C.: 269; 275
Morhofius, D. G.: 337-338; 339 adn. 13 Ørberg, H. H.: 321 adn. 17
Morin, E.: 175 adn. 30; 154 adn. 6; 157 adn. 8 Origenes: 234
Morin, G.: 371 adn. 38 Orlandini, n.: 346
Morris, S.: 315 adn. 11; 323 adn. 19 Ovidius: 86; 290 adn. 12
Morus, Th.: 231; 236 Owens, P.: 66 adn. 65
Mouchel, Ch.: 104 adn. 7
Mühll, P., von der: 287 adn. 6
Muncker, Th.: 357 Pace, R.: 243
Munday, A. R.: 311 Paduanus, Marsilius: 94-95 adn. 34
Münscher, C.: 367 adn. 34 Pàmias Massana, J.: 292 adn. 16
Muntoni, A.: 254 adn. 19 Pamphilus: 234 adn. 17
Muquetadibilla, calipha: 65 adn. 65 Pannagl, B.: 66 adn. 66
Muretus, M. A.: 25; 32; 36; 38; 49 adn. 46; Papinius Statius: v. Statius
50; 55; 56 adn. 55; 110-112; 114; 118-119; Paradisi, B.: 273 adn. 10
331 adn. 3 Pascal, B.: v. Pascalius, B.
Musurus, M.: 242 Pascalius, B.: 151; 153 adn. 4; 177; 188
Muth, K.: v. Mutianus Rufus Pasquali, G.: 48
Mutianus Rufus: 330 adn. 2 Patocka, J.: 68
Patterson, F.: 161-162 adn. 10
Paulus Tarsensis, divus et apostolus: 68; 86
naess, A.: 165 adn. 15 adn. 24; 128; 133; 159; 223; 235
nancy, J.-L.: 247 adn. 1 Paulus, M.: v. Marcus Paulus
natorp, P.: 269 Pausanias: 249
naudaeus, G.: 45 adn. 39 Peckett, W. E.: 311
nazzaro, A. V.: 31 Peisl, A.: 282 adn. 35
nestorius: 214 adn. 16 Pellisso, I.: 316 adn. 12

501
 MAnTInEA

Penna, A.: 37 adn. 28 Plinius Maior: 108-110; 111 adn. 22; 119;
Perotti, n.: 130 212 adn. 14
Petrarca, F.: 19 adn. 1; 53; 68; 73 adn. 1; 78 Plinius Minor: 56; 111 adn. 22; 142 adn. 51;
adn. 8; 119; 130; 140; 141 adn. 51; 142 377 adn. 12
adn. 51; 151; 221; 225; 350; 430 Plumb, I. H.: 373
Petronius: 429 Plutarchus: 377 adn. 12
Petrucci, J.: 46 Pökel, W.: 356; 357 adn. 11; 362 adn. 21;
Petrus Damianus: 138 363 adn. 22; 364 adn. 25
Pexenfelder, M.: 343, adn. 21 Politianus, A.: 33; 105; 123; 230-231; 233;
Pfeiffer, W.: 192 adn. 2 239; 242
Philelphus, F.: 227 Polo, M.: v. Marcus Paulus
Phillips, M. M.: 230 adn. 13 Pontanus, I.: 101-102; 104-109; 111-112;
Philolaus: 289 adn. 11 114-116; 118-119
Philomusus: v. Locher, I. Poppenruyter, I.: 235 adn. 20
Piccolomini, Ae. S.: 97 adn. 38 Porphyrius grammaticus: 290
Picus Mirandula: 33; 62; 73 adn. 1; 80 adn. Posselius, I.: 332 adn. 6
13; 95 adn. 34; 121; 122 adn. 2-3; 124; Pound, R.: 269; 276
125-126 adn. 14; 127-133; 134 adn. 32; Premack, D.: 161 adn. 10
135; 137-138;141 adn. 51; 143-144; 147; Propertius: 364
175 adn 31; 178; 187; 188 adn. 5; 209; Protagoras: 208
229; 233 adn. 16; 234 adn. 17; 331; 233- Ptolemaeus: 194; 285-286; 291; 293-294;
235; 239 296-301
Picus, A. M.: 131 adn. 24 Pucci, P.: 249 adn. 3
Picus, I. F.: 127 adn. 15; 130 adn. 21; 131 Pythagoras: 142 adn. 51
adn. 24
Pieri, B.: 84 adn. 19; 85 adn. 21
Pighius, I. B.: 31 adn. 17; 41 adn. 34 Quicherat, L.: 42 adn. 35
Pigman, G. W.: 104 adn. 7 Quintilianus: 56; 103; 105 adn.9; 108; 111
Pimsleur, P.: 333 adn. 7 adn. 22; 130; 142 adn. 51; 269-270 adn. 1;
Pinkster, H.: 312 adn. 6 329; 341 adn. 18; 375; 377 adn. 9; 390
Pio, I. B.: 355 Quondam, A.: 334 adn. 9
Piovani, P.: 273 adn. 11; 274 adn. 14
Pisanus, L.: 214 adn. 17
Pisanus, S.: 297 adn. 23 Rabaut de Saint-Etienne, J-P.: 201
Pius XI, pontifex: 50 adn. 47 Rädle, F.: 101 adn. 1
Pizamanus, A.: 131 adn. 24 Ramminger, J.: 198 adn. 18; 314 adn. 9
Platina, B.: 97 adn. 38 Ramusius, H.: 124 adn. 12
Plato: 39; 74; 122 adn. 3; 127; 133; 142 adn. Raphael Sanctius: 240
51; 167 adn. 19; 177; 212 adn. 14; 218; Rasshoff, G.: 286 adn. 3
227; 235; 243; 274; 289 adn. 11; 292 adn. Ravisius, I.: 346 adn. 25
18; 396; 429 Reale, G.: 76 adn. 5
Plautus: 74; 123 adn. 4; 388; 429 Reeb, G.: 270 adn. 1

502
 InDEX nOMInUM
Reinhardt, K.: 293 adn. 18
Renard, G.: 269
Renaudet, A.: 232-233; 237; 240 adn. 25
Reynolds, C. S.: 181 adn. 36
Rhenanus, B.: v. Beatus Rhenanus
Riarius, R., cardinalis: 243
Riccius, B.: 105-106; 109 adn. 17; 113
Rimbaldus, A.: 173
Rimbaud, A.: v. Rimbaldus, A.
Ringelbergius, F.: 45 adn. 39
Rizzo, S.: 23 adn. 6; 382
Rohrmoser, G.: 282 adn. 36
Romano, S.: 269
Ross, A.: 269; 276 adn. 20
Rossi, A.: 256
Rossi, P.: 342 adn. 20
Roter, E.: 45 adn. 39
Rott, J.: 334 adn. 9
Rouse, W. H. D.: 311 adn. 5; 314 adn. 10
Rousseau, J.-J.: v. Russovius, I. I.
Rufinus: 234 adn. 17
Ruhnkenius, D.: 25 adn. 9
Rusconera, A. R.: 66 adn. 66
Russovius, I. I.: 276
Rutgers, I.: 362-369; 371
Rutilius namatianus: 96
Saalfrank, G. H.: 64 adn. 62
Sabbadini, R.: 104 adn. 7; 118
Sabra A. I.: 297 adn. 23
Sacchinus, F.: 346 adn. 28
Saint-Beuve, C. A.: 380
Saint-Exupéry, A., de: 285
Sallustius: 50; 76 adn. 6; 193
Salmon, V.: 24 adn. 6
Salutati, C.: v. Coluccius Salutati
Sand, G.: 324-325 adn. 21
Sartre, J. P.: 210
Sauveur, L.: 324-325 adn. 21
Savonarola, H.: 123; 230; 239
Scaglione, A.: 112 adn. 23
503
Scaliger, J. C.: 108; 109 adn. 16
Schadewaldt, W.: 74; 75 adn. 3
Scheffer, I. G.: 333 adn. 7
Schelling, F.: 277
Schlegelius, G. A.: 50; 51 adn. 49
Schlikker, F. W.: 257 adn. 22
Schmid, W.P.: 84 adn. 19
Schmidl, I.: 101 adn. 1
Schmidt, P. L.: 383
Schmitt, K.: 282
Schoonhoven, H.: 366; 367 adn. 33; 369
Schopenhauer, A.: 20; 21 adn. 4; 37 adn. 28
Schoppe, C: v. Scioppius, C.
Schrier, A.: 161 adn. 10
Schulz, I. H.: 214 adn. 16
Schumacher, R.: 330 adn. 1
Schurer, M.: 377
Schwartz, A.: 161 adn. 10
Scioppius, C.: 45 adn. 39
Scott, I.: 104 adn. 7
Sebillet, Th.: 377
Seligson, G. M.: 312 adn. 6-7
Seneca Minor: 39; 52; 75-76; 78; 81 adn. 15;
82-83; 96; 105 adn. 9; 108; 111 adn. 22;
218; 269 adn. 1; 290 adn. 12; 300 adn. 29;
430
Senghor, L. S.: 210-212
Serra, gens neapolitana: 20 adn. 2
Servius Tullius: 374
Servius: 364
Settis, S.: 383
Sextus Empiricus: 208 adn. 8
Shaefer, B. E.: 292 adn. 16
Shakespeare, W.: 91
Shaubach, I. C.: 292 adn. 16
Shaw, B.: 92
Siber, A.: 198 adn. 18
Sidonius Apollinaris: 111
Simonetti, M.: 93 adn. 33
Simonia, I.: 287 adn. 5
Simonides: 342 adn. 20
Singer, P.: 162 adn. 10
Sixtinus, I.: 230 adn. 14
Skiles, J. W. D.: 316 adn. 12
Sleidanus, I.: 346
Sloterdijk, P.: 205-206
Smith, F.: 161 adn. 10; 316 adn. 12
Snell, B.: 79
Snow, C. P.: 177 adn. 32
Socrates: 78; 129; 388; 396; 404
Soderinus, P.: 239
Solon: 388
Sophocles: 209; 218
Sorbelli, T.: 127 adn. 15
Sorokin, P. A.: 167 adn. 20
Sottsass, H.: 265; 266 adn. 35
Spaemann, R.: 282 adn. 34
Spinoza, B.: 95 adn. 34; 218
Spitzer, M.: 330 adn. 1
Sprengler, O.: 185
Springhetti, Ae.: 48 adn. 44
Stadelius, S.: 66 adn. 67
Stalin, I.: 170
Standoneus, I.: 224-225
Statius: 92 adn. 32; 93; 290 adn. 12
Staveren, A, van: 357
Stern, E.: 330 adn. 1
Stoczkowski, W.: 215 adn. 19
Stollnitz, F.: 161 adn. 10
Stolz, F.: 84 adn. 19
Stray, Ch.: 311 adn. 5
Stroh, W.: 51 adn. 49; 152 adn. 2
Strohmaier, G.: 298 adn. 25
Stuart, A.: 243
Sturmius, I.: 45 adn. 39; 110; 113-115; 334
adn. 9; 430
Suárez, F.: 272 adn. 5
Suetonius: 88 adn. 27; 108; 111 adn. 22
Sweet, W.: 311; 312 adn. 7
Tacitus: 50; 56; 108; 111 adn. 22; 142 adn. Valencia Parisaca, n.: 164 adn. 14
51
Tatarkiewicz, L.: 378-379; 382
504
Tavoni, M.: 23 adn. 6
Telle, Ae. V.: 109 adn. 17
Terentius: 74; 109 adn. 16; 111; 388
Tertullianus: 111; 314 adn. 9
Tesnière, L.: 319 adn. 15
Thales Milesius: 212 adn. 14
Theocritus: 74
Thibault, J.: 199 adn. 22
Thomas Aquinas: 86; 89 adn. 29; 94 adn.
33; 270 adn. 1; 279 adn. 27
Thomasius, Ch.: 341-342 adn. 19
Thompson, H.: 91
Thou, J.-A., de: v. Thuanus, I. A.
Thuanus, I. A.: 346
Thuasne, L.: 122 adn. 2
Thucydides: 249
Tibullus: 369
Tietze, F.: 366 adn. 31; 368 adn. 36
Tihon, A.: 297 adn. 23
Tiraboschi, G.: 131 adn. 24
Tocqueville, A.: 189
Todescan, F.: 271; 274-275; 279-282
Tokhatyan, K.: 287 adn. 5
Torelli, M.: 252
Torre, A., van: 115; 117
Toussaint, S.: 209 adn. 8
Traina, A.: 75 adn. 4; 83 adn. 19
Tunberg, T.: 30 adn. 15; 104 adn. 7; 113
adn. 25 et 27; 114 adn. 31; 117 adn. 37-
40; 118 adn. 41; 332 adn. 6
Tursellinus, H.: 65-66 adn. 65
Ulrichs, H.: 30 adn. 15
Untersteiner, M.: 208 adn. 8
Vaihinger, H.: 269
Valcke, L.: 127 adn. 15
Valentini, A. E.: 26
Valerius Flaccus: 93; 111 adn. 22
 InDEX nOMInUM

Valesii, H.: 45 adn. 41 von neumann, J.: v. neumann, J., von

Valla, L.: 24; 33; 62; 103; 105; 119; 131; von Wilamowitz-Moellendorf, U: v. Wilam-
179; 222 adn. 3; 223; 226-227; 235 owitz, U., von
Vallauri, Th.: 61 adn. 61 Vossius, G. I.: 45 adn. 39; 340 adn. 16
van Broekhuizen, J.: v. Broukhusius, J.
van Busleiden, J.: v. Buslidianus, H.
van den Abeele, B.: v. Abeele, B., van den Walde, A.: 360 adn. 16-17
van Houdt, T: v. Houdt, T., van Walter, H.: 131 adn. 24
van Staveren, A.: v. Staveren, A, van Weinberger, D.: 167 adn. 20
van Torre, A.: v. Torre, A., van Wellek, R.: 382
Varro: 56; 96; 252; 301; 388 Wentzel, E.: 289 adn. 10
Vasoli, C.: 226 adn. 9 Wernsdorf, I. Ch.: 364
Vegius, M.: 97 adn. 38 Wessels, G.: 20 adn. 2
Velleius Paterculus: 111 adn. 22 Whitbread, G.: 358
Venuti, M.: 355 adn. 4 Wiegele, Th. C.: 155 adn. 7
Verde, A. F.: 125 adn. 14 Wilamowitz, U., von: 74
Verdross, A.: 280 adn. 30 Wilde, O.: 92
Verensis, A.: 229 Wilden, A.: 165 adn. 15
Vergilius: 39; 52; 74; 85 adn. 20; 92-93; Williams, G.: 92 adn. 32
193; 212 adn. 14; 290 adn. 12; 291; 293 Williams, J. P. : 316 adn. 12
adn. 18; 322 adn. 18; 377 adn. 9 Winckelmann J. J.: 378
Vergilius Polydorus: 232 Witte, M. H.: 346 adn. 30
Veyne, P.: 194 Wogenscky, A.: 292 adn. 29
Vicus, I. B.: 33; 62; 73 adn. 1; 98 adn. 38; Wolf, F. A.: 378
177; 213 Wolff, S.: 358
Villa, A.: 230 adn. 13 Worstbrock, F. J.: 378 adn. 15; 383
Vincent, J. D.: 166 adn. 18 Wulff, C.: 363 adn. 24
Vincianus, L.: v. Leonardus Vincianus Wyttenbachius, D.: 99 adn. 39
Viollet le Duc, E. E.: 253; 254-256 adn. 20
Viré, G.: 296 adn. 22
Viterbensis, Ae.: 243 Xenophon: 430
Vitrarius, I.: 234
Vitruvius: 250-251; 256-258
Vives, I. L.: 29; 45 adn. 39; 137 adn. 38; Yates, F. A.: 342 adn. 20
151; 209 adn. 10 Yovits, M. C.: 158 adn. 9
Vollmer, F.: 365
Volsius, P.: 235 adn. 20
von Albrecht, M.: v. Albrecht, M., von Zeno, philosophus: 381
von Balthasar, H. U.: v. Balthasar, H. U., von Zevi, B.: 253; 254 adn. 19
von der Mühll, P.: v. Mühll, P., von der Zielinski, Th.: 54 adn. 51; 99 adn. 39
von Hochheim, E: v. Magister Eckhart Zimmerman, L.: 293 adn. 18
von Linné, C.: v. Linnaeus, C.: Zunini, G.: 169 adn. 21

505
Impressum Debreceni arte et industria moderatorum
officinae typographicae c.n. Kapitális K.
iussu ac sumptibus Academiae
Vivarii novi Romanae
mense novembri
a. MMXV