Ortaçağ-Yeniçağ Avrupa Tarihi PDF

T.C.
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2727

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1689
ORTAÇA⁄-YEN‹ÇA⁄
AVRUPA TAR‹H‹
Yazarlar
Doç.Dr. Yusuf AYÖNÜ (Ünite 1)
Prof.Dr. Mehmet ERSAN (Ünite 2)
Prof.Dr. Levent KAYAPINAR (Ünite 3)
Doç.Dr. Ayfle KAYAPINAR (Ünite 4)
Doç.Dr. Erhan AFYONCU (Ünite 5, 6 )
Dr. U¤ur DEM‹R (Ünite 7, 8)
Editörler
Prof.Dr. Levent KAYAPINAR
Doç.Dr. Erhan AFYONCU
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
www.evrenselpdf.com
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ viii
Erken Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (395-1000) ............... 2 1. ÜN‹TE

ROMA ‹MPARATORLU⁄U VE CERMEN KAV‹MLER‹.................................. 3
Roma ‹mparatorlu¤u’nun Bölünmesi ve Bat› Roma ‹mparatorlu¤u’nun
Y›k›l›fl› ............................................................................................................ 3
Vizigotlar (Bat› Gotlar›)........................................................................... 4
Ostrogotlar (Do¤u Gotlar›) ..................................................................... 6
Vandallar.................................................................................................. 7
Lombardlar ............................................................................................. 8
ERKEN ORTAÇA⁄ AVRUPASI’NDA ORTA ASYALI KAV‹MLER................. 9
Avrupa Hunlar›.............................................................................................. 9
Avarlar............................................................................................................ 11
MERKEZ‹ AVRUPA ........................................................................................ 12
Merovenjler .................................................................................................... 12
fiarlman (Charlemagne/Charles The Great) ve Ard›llar› ............................ 13
‹spanya’da Müslüman Hâkimiyeti ................................................................ 15
KUZEY, BATI VE DO⁄U AVRUPA .............................................................. 16
Anglo-Sakson ‹ngiltere.................................................................................. 16
Vikingler......................................................................................................... 17
Slavlar ........................................................................................................... 17
Rusya ............................................................................................................ 18
Polonya ......................................................................................................... 19
Özet ............................................................................................................... 21
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 22
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 23
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 24
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 25
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (11-13. Yüzy›llar)...... 26 2. ÜN‹TE

ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA FRANSA, ALMANYA VE
‹NG‹LTERE (11.-13. YÜZYIL) ....................................................................... 27
Fransa ve Capet Hanedan› ........................................................................... 27
Kutsal Roma ‹mparatorlu¤u ve Almanya..................................................... 28
Normanlar ve ‹ngiltere.................................................................................. 28
I. William’›n Ard›llar›............................................................................... 29
I. Richard (Aslan Yürekli) (1189-1199) .................................................. 30
John (Yurtsuz John) (1199-1216) ve Magna Carta (1215) .................... 30
III. Henry (1216-1272) ve I. Edward (1272-1307) ................................. 32
ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA ‹TALYA VE ‹SPANYA
(11.-13.YÜZYIL)............................................................................................. 33
‹talya ve Cermen Nüfuzunun Bafllamas› (951-1026)................................... 33
Norman Hanedan› (1030-1194) .............................................................. 33
Hohenstaufen Hanedan› ......................................................................... 34
‹spanya..................................................................................................... 35
ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA ÜRET‹M, Z‹RAAT
TEKN‹KLER‹NDEK‹ DE⁄‹fi‹M VE D‹N‹ HAREKETLER (11.-13.YÜZYIL)... 37
www.evrenselpdf.com
iv ‹çindekiler
Üretim ve Ziraat Tekniklerindeki De¤iflimler .............................................. 37

Dini Hareketler.............................................................................................. 38
ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA FEODAL‹TE VE HAÇLI
SEFERLER‹ (11.-13.YÜZYIL) ......................................................................... 40
Feodalite ........................................................................................................ 40
Haçl› Seferleri ................................................................................................ 42
Özet................................................................................................................ 46
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 48
3. ÜN‹TE Geç Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (1300-1453) ................ 52

GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄’DA (1300-1453) BATI AVRUPA ......................... 53
‹ngiltere, Fransa ve Burgonya ..................................................................... 53
Almanya ......................................................................................................... 56
‹talya............................................................................................................... 57
GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄’DA (1300-1453) DO⁄U AVRUPA ...................... 58
Bizans ve Latin Devletleri ............................................................................. 58
Osmanl› Devleti............................................................................................. 59
Bulgaristan ..................................................................................................... 60
S›rbistan.......................................................................................................... 61
Macaristan ...................................................................................................... 62
Polonya ve Litvanya ...................................................................................... 64
Rusya.............................................................................................................. 65
GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPA’SINDA YEN‹L‹KLER ............................ 66
Kentler, Ticaret ve Ekonomi......................................................................... 66
Demografik De¤ifliklikler .............................................................................. 68
Daimi Ordu.................................................................................................... 68
Devlet Örgütlenmesi ve Teknik Yenilikler.................................................. 68
Üniversiteler................................................................................................... 69
GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPA’SINDA PAPALIK VE HUKUK ............. 70
Babil Esareti................................................................................................... 71
Büyük Parçalanma ve Konsiller Dönemi..................................................... 71
Cermen ve Roma Hukuku............................................................................ 72
Özet................................................................................................................ 73
4. ÜN‹TE ‹stanbul’un Fethinden Augsburg Antlaflmas›’na Kadar

Avrupa Tarihi (1453-1555).................... ................................. 78
‹STANBUL’UN FETH‹NDEN SONRA AVRUPA’NIN GENEL DURUMU ...... 79
Fransa............................................................................................................. 79
‹ngiltere.......................................................................................................... 80
‹spanya........................................................................................................... 80
Portekiz .......................................................................................................... 81
‹talya............................................................................................................... 81
Almanya ......................................................................................................... 81
www.evrenselpdf.com
‹çindekiler v
Danimarka, Norveç ve ‹sveç ........................................................................ 82

Do¤u Avrupa ................................................................................................. 82
YEN‹ÇA⁄IN BAfiINDA AVRUPA EKONOM‹S‹ VE BÜYÜK CO⁄RAF‹
KEfi‹FLER ....................................................................................................... 83
Yeniça¤›n Bafl›nda Avrupa Ekonomisi ve Sosyal Durum ......................... 83
Büyük Co¤rafî Keflifler.................................................................................. 84
AVRUPA’DA RÖNESANS KÜLTÜRÜ VE RÖNESANS SAVAfiLARI.............. 86
Rönesans ........................................................................................................ 86
Rönesans Savafllar› ........................................................................................ 89
‹talya Savafllar› (1494-1516) .................................................................... 89
Valoa (Valois)-Habsburg Savafllar› (1521-1559) .................................... 90
REFORM......................................................................................................... 91
Luthercilik ...................................................................................................... 91
Kalvincilik ...................................................................................................... 94
Anglikanizm................................................................................................... 95
Katolik Reformu ............................................................................................ 96
Özet................................................................................................................ 98
Reform’un Zaferi (1555-1648) ................................................ 104 5. ÜN‹TE

‹NG‹LTERE’N‹N YÜKSEL‹fi‹ ......................................................................... 105
Kraliçe Elizabeth Dönemi ............................................................................ 105
Barut Komplosu ........................................................................................... 106
1627-1629 ‹ngiliz-Frans›z Savafl› .................................................................. 107
‹ngiliz ‹ç Savafl› (1641-1652) ....................................................................... 107
‹ngilizler Amerika’da .................................................................................... 109
FRANSA’DA MEZHEP SAVAfiLARI ............................................................... 110
Katolik-Kalvinist Çekiflmesi ......................................................................... 110
Saint Barthélemy Katliam› ........................................................................... 111
IV. Henri’nin Fransas› .................................................................................. 112
Fransa Kral›’n›n Yeni Avrupa Projesi .......................................................... 113
Kardinal Richelieu Dönemi ......................................................................... 113
HABSBURGLAR’IN ALTIN ÇA⁄I ................................................................. 114
Avusturya ...................................................................................................... 114
‹spanya ......................................................................................................... 114
‹spanya Hakimiyeti Alt›ndaki Portekiz ....................................................... 115
HOLLANDA’NIN (FELEMENK) DO⁄UfiU ................................................... 116
KUZEY AVRUPA DEVLETLER‹ .................................................................... 117
OTUZ YIL SAVAfiLARI ................................................................................. 118
Vestfalya Antlaflmas› .................................................................................... 120
AVRUPA TAR‹H‹NDE DE⁄‹fi‹M VE GEL‹fiMELER ..................................... 121
Avrupa’da Askerî Devrim ............................................................................ 121
Karfl› Reform (Katolik Reformu) ................................................................. 122
Papa XIII. Gregorius ve Takvim ................................................................. 123
Avrupa’da De¤iflen Nüfus Oranlar› (1550-1650) ....................................... 123
Özet ............................................................................................................... 125
www.evrenselpdf.com
vi ‹çindekiler
Okuma Parças› ........................................................................................... .. 127

6. ÜN‹TE Günefl Kral Ça¤› (1648-1697) ................................................. 130

AVRUPA’NIN HAKEM‹: FRANSA.................................................................. 131
Fronde ‹syanlar› (1648-1653)........................................................................ 131
Günefl Kral›n Mutlakiyetçi ‹ktidar› ............................................................... 132
Fransa’y› Avrupa’n›n Hakemi Yapan Savafllar›............................................ 133
Fransa’da Nantes Ferman›’n›n Kald›r›lmas›.................................................. 136
Papal›k ve XIV. Louis.................................................................................... 136
XIV. Louis’nin ‹ktidar›n›n Son Y›llar› ........................................................... 137
PARLAMENTO-KRAL MÜCADELES‹: ‹NG‹LTERE........................................ 138
II. Charles’›n ‹ktidara Gelifli .......................................................................... 138
fianl› Devrim (Glorious Revolution)............................................................. 138
17. YÜZYILIN ‹K‹NC‹ YARISINDA ‹SKAND‹NAVYA.................................. 139
Büyük K›tl›k................................................................................................... 140
Lex Regia’n›n Kabulü .................................................................................... 140
17. YÜZYILDA ‹TALYA................................................................................. 141
HABSBURGLAR: ‹SPANYA VE AVUSTURYA .............................................. 142
Fransa-‹spanya Mücadelesi (1648-1659) ..................................................... 142
Yükselen Güç: Avusturya ............................................................................. 143
AVRUPA’DA GÜÇ DENGELER‹N‹ DE⁄‹fiT‹REN MÜCADELE: DOKUZ
YIL SAVAfiLARI.............................................................................................. 144
B‹L‹MSEL GEL‹fiMELER ................................................................................. 146
Özet................................................................................................................ 149
Okuma Parças› .............................................................................................. 151
7. ÜN‹TE Kuzeyin Yükselifli (1697-1748)................................................ 154

‹SPANYA VERASET SAVAfiLARI (1702-1714) .............................................. 155
‹spanya’y› Taksim Antlaflmalar› .................................................................... 155
Savafl›n Bafllamas›.......................................................................................... 156
Bar›fl Görüflmeleri.......................................................................................... 157
Utrecht Antlaflmas› ........................................................................................ 158
RUSYA’NIN B‹R AVRUPA GÜCÜ HÂL‹NE GELMES‹ .................................. 159
Kuzey Savafllar› (1700-1721) ......................................................................... 159
Poltava Savafl› (1709) .................................................................................... 161
Nystad Antlaflmas› ......................................................................................... 162
Büyük Petro’nun Reformlar› ......................................................................... 163
Rusya’n›n Do¤uda Güçlenmesi .................................................................... 165
AVRUPA’DA GEÇ‹C‹ SÜKÛNET VE BARIfi DÖNEM‹ (1715-1730) ............ 166
DENGELER‹N BOZULMASI VE YEN‹ SAVAfiLAR DÖNEM‹ ....................... 167
‹spanya - Avusturya Antlaflmas› (1725)........................................................ 167
Lehistan Veraset Savafllar› ............................................................................. 168
‹ttifak Aray›fllar› ............................................................................................. 170
www.evrenselpdf.com
‹çindekiler vii
Özet ............................................................................................................... 175

Okuma Parças› ........................................................................................... .. 177
Ayd›nlanma ve Antik Rejim’in (Ancient Regime) Sonu 8. ÜN‹TE

(1748-1789)............................................................................... 180
AVRUPA’DA BARIfi VE D‹PLOMAT‹K ARAYIfi DÖNEM‹ (1748-1755) ..... 181
Fransa ve ‹ngiltere ....................................................................................... 181
Rusya.............................................................................................................. 182
Avusturya ve Prusya...................................................................................... 182
D‹PLOMAT‹K DEVR‹M (1755-1756) ........................................................... 183
‹ngiltere-Rusya ‹ttifak Antlaflmas› ................................................................ 183
Westminster Antlaflmas› ............................................................................... 183
Birinci Versay Antlaflmas› ............................................................................ 184
‹LK “DÜNYA SAVAfiI”: YED‹ YIL SAVAfiLARI (1756-1763) ...................... 184
Savafl›n Bafllamas› ........................................................................................ 184
1757-1761 Y›llar›ndaki Mücadeleler ve Bar›fl Görüflmeleri ....................... 185
“Büyük Mucize” ve Yedi Y›l Savafllar›’n› Sonland›ran Geliflmeler ............ 186
DO⁄U AVRUPA KUZEY S‹STEM‹ .............................................................. 187
LEH‹STAN’IN B‹R‹NC‹ VE ‹K‹NC‹ TAKS‹M‹ (1763-1793) ........................... 188
1763-1764 Tarihleri Aras›ndaki Geliflmeler ................................................. 188
Lehistan’›n ‹kinci Taksimi (1792-1793) ....................................................... 190
18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA NÜFUS HAREKETLER‹ ................................ 191
18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA TARIMDA MODERNLEfiME ......................... 191
18. YÜZYIL AVRUPA SANAY‹‹: LONCALARDAN FABR‹KALARA,
SU GÜCÜNDEN BUHARLI MAK‹NELERE .................................................. 192
AYDINLANMA YÜZYILI .............................................................................. 193
Özet ............................................................................................................... 196
Okuma Parças› 1........................................................................................... 198
Okuma Parças› 2........................................................................................... 198
Okuma Parças› 3........................................................................................... 199
www.evrenselpdf.com
viii Önsöz
Önsöz
Günümüz dünya’s›n›n pek çok de¤eri Bat› medeniyeti’nin bir ürünüdür. Bat›
medeniyetinin ortaya ç›kt›¤›, geliflti¤i ve yay›lma alan› buldu¤u zemin ise Avrupa
k›tas› olmufltur. Bundan dolay› Avrupa tarihini bilmek demek dünya tarihinin pek
çok önemli olaylar›yla da aflina olmak anlam›na gelir. Avrupa uygarl›¤›, kendi de-
¤erlerini geri kalan dünyaya dayatma konusunda ›srarc› olmufltur. O zaman Avru-
pa bu gücünü nereden al›yor? Nas›l di¤er kültürlere bask›n olabiliyor? Bu sorula-
r›n cevab›n› vermek ve Avrupa’y› anlayabilmek flüphesiz Avrupa tarihini bilmek-
ten geçmektedir.
Genelde tarihçiler taraf›ndan Avrupa kültürünü oluflturan dört temel özelli¤in
var oldu¤u kabul edilir. Bunlar, Antik Yunan kültürü, Roma devlet gelene¤i, H›ris-
tiyanl›k ve Cermen unsurudur. Ancak Avrupa, her zaman yeni de¤erler üretmeye
de haz›r bir toplum oldu¤unu tarihi boyunca göstermifltir. Roma ‹mparatorlu¤u-
nun bat› bölümü 476 y›l›nda tarih sahnesinden silinmifl olmas›na ra¤men Roma
devlet gelene¤i ve Roma hukuku, Avrupa k›tas›n› istila eden Cermen kavimleri ta-
raf›ndan benimsendi. Yeni Roma’y› kurmak için önce Franklar, Roma-Cermen ‹m-
paratorlu¤unu oluflturdular. 843 y›l›nda Frank ‹mparatorlu¤u parçalan›nca bu gö-
rev Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u ad› alt›nda Almanlar taraf›ndan devral›n-
d›. Cermen kabileleri, Avrupa’ya savaflç› kültürlerini tafl›rken geldikleri bu yeni
topraklarda da H›ristiyan dini ile tan›flt›lar. Ortaça¤›n büyük bir bölümünde H›ris-
tiyanl›k, Avrupa’n›n birlefltiricisi ve en büyük paydas› oldu. Avrupa, 8. yüzy›lda ‹s-
panya’n›n Emeviler taraf›ndan fethi ile bafllayan ‹slam dünyas› ile olan münasebet-
lerinde Hristiyanl›k de¤erlerini ön plana ç›karan politikalar takip etti. H›ristiyanl›-
¤a geçmifl olan Cermen kabileleri, savaflç› ruhlar›n› Müslümanlara karfl› Haçl› Se-
ferleri ile Avrupa d›fl›na tafl›d›lar. Kilise, dini ve siyasi gücünü kullanarak 13. yüz-
y›la kadar Avrupa’n›n flekillenmesinde önemli rol oynad›. Ancak kilise, de¤erleri-
ni her zaman hoflgörü ile yerlefltirmedi. Kendisi gibi düflünmeyenleri aforoz etti.
Engizisyon mahkemelerinde yarg›lad›. Sapk›n olarak nitelendirdi¤i kendi dindaflla-
r›na karfl› Haçl› Seferleri düzenleyerek binlercesini öldürmekten çekinmedi. Orta-
ça¤›n karanl›¤› tabiri bu uygulamalar için kullan›ld›. Halbuki ayn› yüzy›llarda Av-
rupa k›tas›nda yer alan Müslüman ‹spanya’da ise ortaça¤›n ayd›nl›¤› yaflan›yordu.
14. yüzy›la Katolik kilisesi iki ayr› flehirde iki ayr› papan›n varl›¤› ile girdi. Her
bir papa di¤erini ve takipçilerini Hristiyanl›¤a ihanet etmekle suçluyor ve aforoz
ediyordu. Böylece Avrupa’da yaflayan her Katolik, teorik olarak aforoz edilmifl
inançs›z durumuna düfltü. Osmanl›lar, Avrupa’y› bir arada tutan Katolik kilisesinin
bu parçalanm›fll›¤›ndan ve ak›l d›fl› uygulamalar›ndan çok iyi yararland›. Osman-
l›lar, 1354’den 1453 y›l›na kadarki bir as›rl›k dönemde Balkanlar›n tamam›na ya-
k›n bölümünü ve ‹stanbul’u fethetmeyi baflard›lar. Osmanl›lar›n baflar›s› ve Kato-
lik kilisenin adaletten ve ak›ldan yoksun ortaça¤ karanl›¤› içinde kalm›fl uygula-
malar›, Hristiyanl›k dini içinde Reform hareketini gündeme getirdi. Reform hare-
ketinin sonucunda, H›ristiyanl›k içinde Katolik mezhebinin yan› s›ra Protestanl›k
mezhebi de ortaya ç›kt›.
www.evrenselpdf.com
Önsöz ix
Reform hareketi ve Rönesans ak›m› birbirini tetikledi. Avrupa, Ortaça¤ boyun-

ca unutmufl oldu¤u Roma ve Yunan kültürünü Rönesans hareketiyle tekrar hat›r-
lad›. Antik Yunan ve Roma dönemini «klasik» yani en iyi dönem olarak nitelen-
dirdi. Rasyonalizm ve akl› esas alarak sanata ve bilime yöneldi. K›sa sürede Avru-
pa, sanat ve bilim alan›nda teknik yeniliklerin sistemli olarak kayda geçirildi¤i ve
üniversiteler kanal›yla bu bilgilerin yeni nesillere aktar›ld›¤› ve yeni bilgilerin üre-
tildi¤i bir k›taya dönüfltü. ‹spanya ve Portekiz gibi Atlantik Okyanusunda k›y›s›
olan ülkeler yeni co¤rafi keflifleri ile Avrupa kültürünü Amerika, Afrika ve Uzak
Do¤uya kadar tafl›d›lar. Buralar› ac›msazca sömürgelefltirerek zenginliklerini Avru-
pa k›tas›na ak›tt›lar. Fransa ve ‹ngiltere gibi parlamentolar› ile desteklenen güçlü
monarflik devletler, Avrupa’n›n yeni siyasi güçleri olarak yükseldiler. Do¤uda Rus-
ya onlar› takip etti. Orta ve Yeniça¤ boyunca ‹talya ve Almanya ise siyasi birlik-
ten yoksun, flehir devletlerinin hakim oldu¤u ülkeler olarak kald›lar. 18.yüzy›lda
Avrupa’da görülen Ayd›nlanma düflüncesiyle yönetim flekilleri ve idareciler sorgu-
land›. Bilimin gücüne inanan insanlar, bireyin devletle olan iliflkisini yeniden göz-
den geçirdi. Avrupa’ya hakim olan monarflik devlet yap›lar›na 1789 Frans›z ‹htila-
li ile alternatif rejim oluflturuldu. Bu alternatif yönetimin ad› Cumhuriyetti ve Av-
rupa’da Yak›nça¤›n bafllamas›na sebep oldu.
Bu kitap yukar›da anahatlar›yla bahsedilen Avrupa tarihini, Erken Dönem Or-
taça¤ Avrupa Tarihi (395-1000), Orta Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (1000-1300),
Geç Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (1300-1453), ‹stanbul’un Fethinden Augsburg
Antlaflmas›’na Kadar Avrupa Tarihi (1453-1555), Reform’un Zaferi (1555-1648),
Günefl Kral Ça¤› (1648-1697); Kuzey’in Yükselifli (1697-1748), Ayd›nlanma ve An-
tik Rejim’in Sonu (1748-1789), bafll›kl› sekiz ünitede anlatmaktad›r. Her bir ünite
kendi alanlar›nda uzman akademisyenlerce kaleme al›nm›flt›r. Eseri okuyan ö¤-
renciler, Avrupa tarihinin ana hatlar›n› bu kitapta bulabileceklerdir. Ö¤rencilerin
bu çal›flmadan edindi¤i bilgiler, onlara sadece Avrupa tarihini de¤il Osmanl› ve
Dünya tarihini de daha iyi anlamalar›na imkan sunacakt›r. Üniversite düzeyinde
ö¤retilecek Ortaça¤-Yeniça¤ Avrupa Tarihi dersine yönelik olarak haz›rlanan bu
çal›flman›n, günümüzde Türkçe yaz›lm›fl bir Ortaça¤-Yeniça¤ Avrupa Tarihi ders
kitab› ihtiyac›n› önemli ölçüde karfl›layaca¤› inanc›nday›z.
Editörler
Prof.Dr. Levent KAYAPINAR
Doç.Dr. Erhan AFYONCU
www.evrenselpdf.com
1
ORTAÇA⁄-YEN‹ÇA⁄ AVRUPA TAR‹H‹
Amaçlar›m›z
N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
N
Roma ‹mparatorlu¤u ve Cermen kavimleri aras›ndaki iliflkileri yorumlayabilecek;
N
Erken Ortaça¤ Avrupas›’nda Orta Asyal› kavimlerin etkisini irdeleyebilecek;
N
Erken Ortaça¤ Avrupas›’nda Merkezi Avrupa’y› tart›flabilecek;
Erken Ortaça¤ Avrupas›’nda Kuzey, Bat› ve Do¤u Avrupa’n›n durumunu
aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Roma ‹mparatorlu¤u • Merovenjler
• Cermen Kabileler: Gotlar, • fiarlman
Vandallar, Lombardlar • Endülüs Emevi Devleti
• Asyal› Kavimler: Avrupal› Hunlar, • Anglo-Saksonlar, Vikingler
Avarlar • Slavlar, Rusya ve Polonya
‹çindekiler
• ROMA ‹MPARATORLU⁄U VE
CERMEN KAV‹MLER‹
Ortaça¤-Yeniça¤ Erken Dönem • ERKEN ORTAÇA⁄ AVRUPASI’NDA
Ortaça¤ Avrupa ORTA ASYALI KAV‹MLER
Avrupa Tarihi Tarihi (395-1000)
• MERKEZ‹ AVRUPA
• KUZEY, BATI VE DO⁄U AVRUPA
www.evrenselpdf.com
Erken Dönem Ortaça¤
Avrupa Tarihi (395-1000)
ROMA ‹MPARATORLU⁄U VE CERMEN KAV‹MLER‹

Roma ‹mparatorlu¤u’nun bölünmeden önceki son imparatoru I. Teodosios’un
(379-395) ölümünün ard›ndan 395 y›l›nda imparatorluk, o¤ullar› Arkadius ve Ho-
norius aras›nda ikiye bölünür. Babalar› öldü¤ünde Arkadius 17, Honorius ise 11
yafl›ndayd›. I. Teodosios ölmeden k›sa bir süre önce siyasî ve askerî konularda tec-
rübeli devlet adamlar›ndan Rufinus’u Arkadius’a, Stilicho’yu da Honorius’a dan›fl-
man olarak atar (Gregory 2008, s.104).
Arkadius ‹stanbul merkez olmak üzere imparatorlu¤un do¤usuna hükmeder-
ken, kendisine baflkent olarak önce Milano ard›ndan da Ravenna’y› seçen Honori-
us imparatorlu¤un bat›s›n› yönetir. ‹darî bölünmenin ard›ndan yaflanan geliflmeler
kopuflu h›zland›r›r ve imparatorlu¤un kaderi art›k iki farkl› mecrada akmaya bafl-
lar. Sonradan Bizans ‹mparatorlu¤u olarak adland›r›lacak olan Do¤u Roma ‹mpa-
ratorlu¤u 1453 y›l›nda ‹stanbul’un Türkler taraf›ndan fethedilmesine kadar bin y›l-
dan fazla bir süre ayakta kal›rken, Bat› Roma ‹mparatorlu¤u yüzy›l dahi varl›¤›n›
sürdüremez. Bat› Roma’n›n tarih sahnesinden silinmesinde en etkili rolü oynayan
unsurlardan birisi Cermen halklar›n›n Bat› Roma topraklar›na karfl› girifltikleri sal-
d›r›lard›r. Cermenler Hint - Ari dil grubuna mensupturlar ve yo¤un olarak ‹skandi-
navya’dan afla¤› Tuna bölgesine kadar olan Avrupa topraklar›nda yaflam›fllard›r.
Cermen halklar› aras›nda; Gotlar›, Vandallar›, Lombardlar›, Franklar›, Almanlar›,
Anglo-Saksonlar›, Flamanlar ve Norveç, Danimarka, ‹sveç gibi ‹skandinavlar› saya-
biliriz. Pek ço¤u pagan inanc›na mensup olan ve Roma taraf›ndan barbar olarak
nitelendirilen Cermen kavimleri Roma ‹mparatorlu¤u’nu y›km›fl olmalar›na ra¤men
daha sonra Roma devlet gelene¤ine sahip ç›km›fllar, Ortaça¤ boyunca Kutsal-Ro-
ma Cermen ‹mparatorlu¤u ad› alt›nda Roma’y› yeniden diriltmeye çal›flm›fllard›r.
Roma ‹mparatorlu¤u’nun Bölünmesi ve Bat› Roma

‹mparatorlu¤u’nun Y›k›l›fl›
395 y›l›ndan bafllayarak Bat› Roma ‹mparatorlu¤u’nda devletin yönetimini gerçek-
te ellerinde tutanlar imparatorlar de¤il, Flavius Stilicho (395-408), Flavius Iulius
Constantius (411-421), Flavius Aetius (433-454) ve Flavius Ricimer (457-472) gibi
ordu baflkomutanlar› (Magister Militum’lar)’d›r.
I. Teodosios’un (379-395) ölümü, onun antlaflma yaparak imparatorluk arazile-
rine yerlefltirdi¤i Cermen kökenli Vizigotlar›n yeniden sorun ç›kartmalar›na sebep
olur. Genç imparatorlar›n tecrübesizli¤ini f›rsat bilen Vizigot kral› I. Alarik (395-
www.evrenselpdf.com
4 Ortaça¤-Yeniça¤ Avrupa Tarihi
410), tüm Trakya’y› talan ederek ‹stanbul önlerine gelir. Her ne kadar güçlü surlar
arkas›ndaki flehri almay› baflaramasa da sur d›fl›ndaki mahalleleri yak›p y›kar. Do-
¤u ordusunun Milano’da olmas› dolay›s›yla çaresizlik içinde k›vranan Arkadius
yüklü miktarda bir haraç ödemek suretiyle Alarik ile anlafl›r. ‹stanbul önlerinden
ayr›lan Alarik, Balkanlarda Makedonya ve Yunanistan sahas›na yönelir ve 396 y›-
l›nda Atina’ya kadar ilerler. Korintos, Sparta ve Argos gibi Mora Yar›madas›’n›n
önemli flehirleri Vizigot kral›n›n gazab›ndan nasibini al›r (Ostrogorsky 1991, s.50).
Balkanlarda kuvvetle yerleflen Alarik 401 yaz›nda ordusuyla ‹talya’y› istilaya gi-
riflir. Ancak 6 Nisan 402 tarihinde günümüzde Kuzey ‹talya’da yer alan Polenza’da
Stilicho karfl›s›nda ma¤lup olunca Adriyatik Denizi boyunca Balkanlardaki toprak-
lar› içeren ‹llyria bölgesine dönmek zorunda kal›r. 408 y›l› A¤ustos ay›nda ihanet
suçuyla yarg›lanan Stilicho’nun idam edilmesinin ard›ndan Alarik ordusuyla tekrar
Roma üzerine yürür. fiehri kuflatan Vizigot kral› yüklü miktarda alt›n ve gümüfl kar-
fl›l›¤›nda kuflatmay› kald›rarak kuzeye çekilir. Ancak ayn› y›l bir kez daha Roma
üzerine yürür. Amac› Vizigotlar›n Dalmaçya ve günümüzde Avusturya ve Sloven-
ya topraklar›n› içeren Noricum eyaletine yerleflme taleplerini cevaps›z b›rakan Ba-
t› Roma imparatoru Honorius’u tahttan indirmektir. fiehirdekilerle anlaflan Alarik,
Ravenna: Roma’n›n 409 y›l›nda Roma’ya girer. Bu s›rada Ravenna’da bulunan Honorius, ye¤eni Bi-
kuzeyinde Venedik’in
güneyinde ve Adriyatik
zans imparatoru II. Teodosios’tan (408-450) yard›m talep eder. ‹stanbul’dan deniz
Denizi k›y›lar›nda kurulmufl yolu ile kalabal›k bir kuvvetin Roma’ya gönderildi¤ini haber alan Alarik flehirden
olan Ravenna flehri 402 ayr›l›r. 410 y›l›nda üçüncü defa Roma üzerine yürüyen Alarik ele geçirdi¤i flehri üç
y›l›ndan 476 senesine kadar
Bat› Roma gün boyunca ordusuna ya¤malat›r. Fakat Vizigotlar flehirde kalmazlar. Alarik’in ye-
‹mparatorlu¤u’nun ni hedefi Kuzey Afrika’daki Roma Valisi Heraklianus’tur. Fakat sefer s›ras›nda ani-
baflkentli¤ini yapm›flt›r.
fiehir daha sonra 6 yüzy›l›n den rahats›zlanan Vizigot kral› ölür ve bu amac›n› gerçeklefltiremez (Dikici 2007,
ortas›na kadar Ostrogot s.82 vd.).
Krall›¤›’n›n merkezi olur. 540
y›l›nda Bizans 410 y›l›nda Roma’n›n Vizigotlar taraf›ndan ya¤malanmas› Bat› Roma ‹mparator-
‹mparatorlu¤u flehri tekrar lu¤u aç›s›ndan sonun bafllang›c›d›r. Bu tarihten sonra imparatorluk 476 y›l›na ka-
ele geçirir ve ‹talya’da
oluflturdu¤u idari birimin
dar varl›¤›n› fleklen devam ettirir. 476 y›l› Eylül ay›nda son imparator Romulus
merkezi yapar. Ravenna Agustulus’un (475-476) Cermen as›ll› komutan Odoaker taraf›ndan tahttan indiril-
flehri 751 y›l›nda Franklar›n mesi ile Bat› Roma ‹mparatorlu¤u tarihe kar›fl›r. Böylece ilkça¤ sona erer ve orta-
eline geçinceye kadar
özellikle ikonoklazm dönemi ça¤ bafllar (Gerberding 2008, s.25; Öztuna 1996, C.III, s.404).
Bizans kültürünün Bat›
Avrupa’daki en önemli
temsil yerlerinden birisi olur. Vizigotlar (Bat› Gotlar›)
Vizigotlar, Cermen kavmi olan Gotlar›n iki ana kolundan birisini teflkil etmektedir.
Tarihî kaynaklarda Gotlardan, Roma ‹mparatoru II. Claudius (M.S. 268-270) ve Di-
okletianus (284-305) ile birlikte müflterek imparator olarak görev yapan Maximia-
nus (286-305) döneminde imparatorlu¤un barbar müttefikleri s›fat›yla bahsedil-
mektedir.
II. yüzy›l›n ortalar›nda Gotlar, Don ve Tuna nehirleri aras›ndaki bölgelerden
Vistül Nehri k›y›lar›na kadar olan sahaya yerleflir. III. yüzy›l›n ortalar›nda Ostrogot-
lar›n Dinyester Nehri’nin do¤usunda Vizigotlar›n ise söz konusu nehrin bat›s›nda
yaflad›klar› görülmektedir. 375 y›l›nda Orta Asya’dan Avrupa’ya hareket eden Hun-
lar, Ostrogotlar› bat›ya do¤ru itince bu durum Vizigotlar› ve dolay›s›yla da Roma
‹mparatorlu¤u’nu etkiler. Hun bask›s› sonucu topraklar›n› terk etmek zorunda ka-
lan Vizigotlar›n tecrübeli lideri Athanarik (369-382), halk›yla birlikte Trakya’ya yer-
leflmek için ‹mparator Valens’e (364-378) baflvurur. Athanarik’in iste¤ini kabul
eden Valens, Trakya’daki imparatorluk yöneticilerine Vizigotlara yerleflmeleri için
yer göstermeleri emrini verir. Ancak kendilerini afla¤›layan Romal› idarecilerin kö-
tü muamelesi üzerine Ostrogotlarla birleflen Vizigotlar, Roma flehirlerine sald›r›p
www.evrenselpdf.com
1. Ünite - Erken Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (395-1000) 5
üzerlerine gelen Roma kuvvetlerini ma¤lup ederler. Bu durum karfl›s›nda ‹mpara-

tor Valens büyük bir ordu ile Gotlar üzerine yürür. Ancak 9 A¤ustos 378’de Edir-
ne yak›nlar›ndaki savaflta Roma ordusu a¤›r bir bozguna u¤rad›¤› gibi Valens de
savafl meydan›nda ölür. Galip gelen Gotlar, ‹stanbul üzerine yürüseler de kuflatma
aletleri olmad›¤›ndan bir süre sonra geri çekilmek zorunda kal›rlar (Wolfram 1992,
s.117 vd.; Gregory 2008, s.91).
I. Teodosios tahta oturdu¤unda ilk çözmesi gereken mesele Gotlard›r. Zira
Edirne Savafl›’nda Roma ordusunu neredeyse tamamen yok eden Gotlar geri çekil-
mek niyetinde de¤illerdir. Asl›nda topraklar› Hunlar taraf›ndan istila edildi¤inden
bu imkâns›zd›r. Usta bir siyasetçi olan I. Teodosios meseleyi bar›fl yoluyla çözer.
382 y›l›nda Gotlar ile anlaflma yap›l›r ve Vizigotlar Pannonia, Ostrogotlar›n bir k›s- Pannonia: Günümüzde
Avusturya, Macaristan,
m› Trakya bir k›sm› da Anadolu’ya yerlefltirilir. Bununla birlikte I. Teodosios’un Slovenya, H›rvatistan,
395 y›l›nda ölümünün hemen ard›ndan I. Alarik idaresindeki Vizigotlar imparator- S›rbistan ve Bosna Hersek’in
bir bölümünü içine alan
lu¤un bafl›na yeniden dert olurlar (Gregory 2008, s.91). Dalmaçya k›y›lar›ndan Tuna
Vizigot kabilelerinin tümünü idaresi alt›nda birlefltirmeyi baflaran efsanevî kral- nehrine kadar uzanan Roma
lar› I. Alarik 408 y›l›ndan itibaren üç sefer düzenledi¤i Roma’y› nihayet 410 y›l›nda eyalet bölgesidir.
ele geçirir. Roma’da kalmayan Alarik, Kuzey Afrika’ya geçmek için ‹talya’n›n güne-
yine do¤ru ilerler. Ancak Kalabria’da aniden hastalanarak ölür. Alarik’in ölümünün
ard›ndan Vizigotlar›n bafl›na Ataulf (410-415) geçer. Ataulf döneminde ‹talya’dan
ayr›lan Vizigotlar, Güney Galya’ya çekilirler. 414 y›l› bafl›nda Bat› Roma ‹mparato-
ru Honorius’un k›z kardefli Placidia ile evlenen Ataulf, Roma ile bar›fl görüflmeleri-
nin devam etti¤i s›rada Barselona’da öldürülür. Ataulf’tan sonra kral olan Sigerik
(415-418) döneminde Vizigotlar, ‹spanya’y› iflgal eden Vandallar, Alanlar ve tarihi Alanlar: ‹ran kökenli olan ve
I.yüzy›ldan itibaren savaflç›
kay›tlarda varl›klar› M.Ö.58 y›l›na kadar uzanan Cermen kökenli halklardan biri süvari birlikleri olarak tarihi
olan Süevlere karfl› Roma’n›n yan›nda mücadele ederler. Bu dönemde ‹mparator kay›tlarda yer alan Alanlar,
Got, Hun ve Vandal
Honorios müttefiki olan Vizigotlara, Akitanya Bölgesi’nde (Fransa’n›n Güneybat›- federasyonlar› içinde yer
s›’nda) genifl araziler tahsis eder (Wolfram 1992, s.150 vd). alm›fllard›r. Bunun sonucu
Otuz y›ldan fazla bir süre Viziotlara krall›k yapan I. Theodorik (418-451) döne- olarak önceleri Kafkasya
bölgesinde görünürken göç
minde, baflkenti Toulouse flehri olan Vizigot Krall›¤›’n›n s›n›rlar› bir hayli genifller. yoluyla ‹talya, ‹spanya ve
Vizigot kral› I. Alarik’in gayrimeflru o¤lu olan I. Theodorik, iktidar›n›n ilk y›llar›n- Kuzey Afrika’ya kadar
yay›lm›fllard›r.
da Roma ‹mparatorlu¤u ile sürekli olarak mücadele içinde olsa da daha sonra Hun
hükümdar› Attila’ya karfl› Roma ile ittifak yapar. 451 y›l›ndaki Chalons Savafl’›nda
Vizigotlar, Romal›lar ve Alanlarla birlikte Hunlar ve Ostrogotlara karfl› ayn› saflar-
da yer al›rlar. Her iki taraf›n da a¤›r kay›plar verdi¤i bu savaflta Vizigot kral› The-
odorik hayat›n› kaybeder.
I. Theodorik’in o¤lu Eurik (466-484) döneminde Vizigot krall›¤›n›n s›n›rlar› Gü-
ney ve Orta Galya ile hemen hemen bütün ‹spanya’y› kapsamaktad›r. Vizigot Kral-
l›¤›’n› Roma ‹mparatorlu¤u’nun y›k›nt›lar› üzerinde kurulan en büyük siyasî güç
haline getiren Eurik döneminde, Vizigotlar›n ilk kapsaml› yaz›l› yasalar› oluflturu-
lur. Eurik’in yerini alan o¤lu II. Alarik (484-507) döneminde Vizigotlar›n karfl›s›na
amans›z bir rakip olarak Franklar ç›kar. 507 yaz›nda II.Alarik’in de öldü¤ü Vouillé
Savafl›’nda Vizigotlar, Franklar karfl›s›nda a¤›r bir yenilgiye u¤rarlar ve baflkent To-
ulouse da olmak üzere tüm Akitanya’y› kaybederler (Wolfram 1992, s.192-193).
Bu yenilgiden sonra ‹spanya’ya çekilen Vizigotlar bir süre Ostrogotlar›n ege-
menli¤i alt›na girerler. Ostrogot kral› Büyük Theodorik, küçük yafltaki torunu Vizi-
got kral› Amalarik büyüyünceye kadar onun ad›na Vizigotlar›n idaresini üzerine
al›r (511-526). Böylece Franklar›n Vizigot ülkesini tamamen iflgal etmesi engellene-
cektir. Bir süre sonra yönetimi devralan Amalarik (526-531), Franklarla dostane
www.evrenselpdf.com
Aryanizm: Libya kökenli olan iliflkiler kurmaya çal›fl›r, hatta Frank kral› I. Clovis’in k›z› Khrotilde ile evlenir. An-
Arius, M›s›r’daki ‹skenderiye
piskoposu olduktan sonra cak Vizigotlar ve Franklar aras›ndaki mücadele devam eder. 531 y›l›nda Amalarik,
Hz. ‹sa’n›n do¤as› ve onun Fransa’n›n Güney Bat›s›’nda Gallia Narbonensis’de Franklara ma¤lup olur. Bu dö-
Tanr› ile iliflkisi üzerine yeni
yorumlar getirdi. Özellikle
nemde Vizigotlar›n baflkenti Barselona’d›r. Vizigotlar, VI. yüzy›l›n sonuna kadar
onun teslis inanc›n› Frank, Süev ve Bizans sald›r›lar›na karfl› topraklar›n› korumaya çal›fl›rlar. 580 y›l›n-
sorgulayan yaklafl›m› daha
sonra ad›na izafeten
da Liuvigild (569-586), krall›¤›n merkezini Toledo’ya tafl›r. Liuvigild’in o¤lu I. Re-
Aryanizm mezhebinin ortaya karred (586-601) döneminde önemli bir geliflme yaflan›r ve Aryanist H›ristiyan
ç›kmas›na neden oldu. olan Vizigotlar Katolikli¤e geçerler (O’Callaghan 1983, s.41 vd.).
Ancak bu mezhep 320
y›l›nda Ortodoks resmi 600’den 700’e kadar olan yüzy›ll›k dönem Vizigotlar›n gerileme ve çöküfl döne-
kilisesi taraf›ndan sapk›n mini simgeler. Nihayet 711 y›l›nda Vizigot kral› Roderik (710-711/712), hayat›n› da
say›ld›. Ancak Arius’a
inanan misyonerler bu kaybetti¤i Guadalete Savafl› (Kadiks Savafl›)’nda Tar›k bin Ziyad komutas›ndaki
inanc› Bizans Arap ordusuna ma¤lup olur. 718 y›l›na gelindi¤inde art›k bütün yar›mada Emevi-
‹mparatorlu¤u’nun
do¤usunda ve Cermenler lerin hâkimiyetine geçmifltir. Bunun üzerine Vizigotlar kuzeydeki Frank Krall›¤›’na
aras›nda yaymay› s›¤›n›rlar (O’Callaghan 1983, s.92).
baflard›lar.
Ostrogotlar (Do¤u Gotlar›)

Ostrogotlar da Vizigotlar gibi Gotlar›n iki ana kolundan birisini olufltururlar. Vizi-
Gepidler: Do¤u Cermen gotlar, 454 y›l›nda Gepidlerle birlikte Hunlara karfl› kazand›klar› Nedao Sava-
kabilelerinden ve Gotlar›n fl›’ndan sonra Avrupa Hun ‹mparatorlu¤u’nun parçalanmas›n›n ard›ndan ba¤›ms›z-
akrabalar› olan Gepidlerden
ilk defa 117-284 y›llar› l›klar›n› kazan›rlar. Ancak Don ve Tuna nehirleri aras›ndaki sahalar› kapsayan es-
aras›nda bilgi veren Roma ki yurtlar› Hunlar taraf›ndan iflgal edildi¤inden buralara geri dönme imkânlar› yok-
kayna¤› Historia Augusta da
bahsedilir. 4.yüzy›lda Dacia tur. Do¤u Roma imparatoru Markianos (450-457) ile yap›lan anlaflman›n ard›ndan
olarak adland›r›lan Kuzey Ostrogotlar, Pannonia’ya yerleflirler. ‹mparatorluk ordusunda yüksek askerî ma-
Romanya’ya yerleflen
Gepidler, Hun federasyonu
kamlarda görev yapan Ostrogot liderleri zaman zaman anlaflmazl›¤a düfltükleri yö-
içerisinde yer al›r. Hun lideri netime baflkald›r›p imparatorluk arazilerini ya¤malarlar (Ostrogorsky, 1991, s.58;
Attila’n›n 453 y›l›ndaki Heather 2003, s.86 vd.).
ölümünden sonra Gepidler,
Sava nehrinin kollar›ndan 476 y›l›nda Romulus Agustulus’u tahttan indirerek Bat› Roma ‹mparatorlu¤u’na
birisi olan Nedao’da 454 son veren Odoaker çok geçmeden Do¤u Roma imparatoru Zenon (474-475/476-
y›l›nda Hunlar› yenerek
müstakil hareket etmeye 491) aç›s›ndan tehlikeli bir rakip haline gelir. Zenon, 488’de Ostrogot kral› Büyük
bafllarlar. Osrogotlara karfl› Theodorik’i (471-526) ‹talya’y› Odoaker’den geri almas› için ikna eder. Theodorik
Bizans’›n deste¤ini alan
Gepidler, Tuna nehrinin ile Odoaker aras›ndaki mücadele rakibini bizzat elleriyle öldüren Theodorik’in za-
güneyindeki düzlükleri ele feriyle son bulur (493). Ravenna’y› kendisine merkez yapan Theodorik önderli¤in-
geçirirler. 6.yüzy›l›n
ortas›nda Sigidinum de Sicilya ve Dalmaçya da dâhil olmak üzere tüm ‹talya’da Ostrogot hâkimiyeti
(Belgrad) ve Sirmium bafllar. K›sa süreli¤ine de olsa Theodorik küçük yafltaki torunu Vizigot kral› Ama-
(Sremska Mitrovica)
Gepidlerin eline geçer.
larik’in hamisi s›fat›yla ‹spanya’da da hüküm sürer (Moorhead 2008, s.142-143; He-
Bizans imparatoru I. ather 2003, s.102 vd.; Heather 2004, s.216 vd.)
Iustinianos (527-565),
Lombardlara karfl› Gepidlere
Theodorik’in 526 y›l›ndaki ölümünün ard›ndan Ostrogotlar eski güçlerini yiti-
destek verir. Lombardlar ise rirler. K›sa aral›klarla iktidara geçen ard›llar› döneminde Ostrogotlar›n ‹talya’daki
Avarlarla ittifak kurarak hâkimiyeti zay›flar. Roma ‹mparatorlu¤u’nun tüm eski topraklar› üzerinde ege-
567/68 y›l›nda Gepidleri
kesin bir yenilgiye u¤rat›rlar. menlik kurmak isteyen Do¤u Roma imparatoru I. Iustinianos (527-565), Kuzey Af-
Bu yenilgiden sonra rika’da Vandallara boyun e¤diren meflhur generali Belisarios’u 535 y›l›nda ‹tal-
Gepidlerden bahseden
herhangi bir tarihi kayna¤a ya’daki Ostrogotlar üzerine gönderir. Sicilya’y› hemen zapteden Belisarios, 536’da
rastlanmaz. Napoli ve Roma’y›, ard›ndan kuzeye do¤ru ilerleyerek Milano’yu ve nihayet 540 y›-
l›nda Ostrogotlar›n baflkenti Ravenna’y› ele geçirir. Ostrogotlar yaklafl›k yirmi y›l
kadar daha inatla direnip, Belisarios’a karfl› baz› zaferler kazansalar da Bizansl›
diplomat Narsis’in uygulad›¤› ustaca strateji sayesinde son mukavemetleri de k›r›-
l›r ve ‹talya tamam›yla imparatorlu¤un hâkimiyetine girer (565) (Burns 1991, s.204
vd.; Ostrogordsky 1991, s.65).
www.evrenselpdf.com
Vandallar
Do¤u Cermen kavimlerinden olan Vandallar M.S. II. yüzy›l›n sonlar›nda Silingi ve
Hastingi olarak iki boya ayr›l›rlar. Her iki boy da IV. yüzy›l›n bafllar›ndan itibaren
s›k s›k Roma ‹mparatorlu¤u ile askerî temaslarda bulunur. Vandallar yaklafl›k bir
as›r boyunca imparatorluk için tehlike oluflturmazlar. Ancak daha sonra durum bir
anda de¤iflir ve ciddi bir tehdit haline gelirler. 401 y›l›nda orta ve do¤u Alpleri içe-
ren Raetia eyaletini ya¤malayan Vandallar, Roma ‹mparaoru I. Teodosios’un ye¤e-
ni ile evli olan ve yar› Vandal as›ll› olan general Stilicho taraf›ndan geri püskürtü-
lür. 406 y›l›n›n sonlar›nda müttefikleri Alan ve Cermen kökenli Süev topluluklar›
ile donmufl Ren Nehri’ni geçen Vandallar Galya’ya girerler. Kuzeybat› s›n›r eyalet- Galya: Ren ›rma¤›n›n
bat›s›nda kalan ve
lerini talan ettikten sonra ilerleyifllerini sürdürerek günümüzde ‹spanya ile Fransa günümüzde Almanya,
aras›nda yer alan Pireneler s›ra da¤lar›na kadar tüm Galya’y› yak›p y›karlar. Van- Hollanda ile Kuzey ‹talya’n›n
bir bölümü ile beraber
dallar›n bu korkunç y›k›m› karfl›s›nda Roma birlikleri hiçbir fley yapamaz. (Liebesc- ‹sviçre, Lüksemburg, Belçika
huetz 2003, s.61-64). ve Fransa’y› içine alan bat›
Avrupa’n›n ilkça¤ ve
409 y›l›nda Pireneleri aflarak günümüzde Portekiz ve ‹spanya’n›n yer ald›¤› ‹ber ortaça¤lar boyuncaki ad›d›r.
Yar›madas›’na giren Vandallar ve müttefikleri farkl› bölgelere da¤›l›rlar. Hastingi,
Gallaecia’da (Kuzeybat› ‹berya’da); Silingi, Baetica’da (Güney ‹berya’da); Alanlar,
Lusitania (Bat› ‹berya’da) ile Carthaginiensis’te; Süevler, Gallaecia’da genifl toprak-
lara sahip olurlar. 418 y›l›nda Vizigotlar, Hastingi ve Alanlar› bozguna u¤ratsa da
tamamen yok edemezler (Liebeschuetz 2003, s.65-66).
429 y›l›nda Geiserik (428-477) idaresindeki Vandal ve Alan bakiyeleri, aileleri
ile birlikte Cebel-i Tar›k üzerinden Kuzey Afrika’ya geçerler. Burada bir krall›k ku-
ran Vandallar yüzy›l boyunca bölgede hüküm sürerler. Bu süre içerisinde Akde-
niz’in neredeyse tüm sahil kentleri Vandal donanmas› taraf›ndan ya¤malan›r. Bi-
zansl› tarihçi Prokopius’a göre 80000 kiflilik bu toplulu¤un Kuzey Afrika’ya geçme-
si Bizans’›n bölgedeki valisi Bonifakius’un davetiyle olur. Bonifakius’un niyeti
Vandallar›n askerî gücünden faydalanmakt›r. Ancak Geiserik bölgeye tamamen
hâkim olmay› düflünmektedir. 430’da Bonifakius’u ma¤lup eden Vandallar, 435 y›-
l›nda Romal›lar ile antlaflma yaparlar. Antlaflmaya göre Kartaca ve çevresi impara-
torlu¤un kontrolünde kal›rken di¤er bölgeler Vandallar›n denetiminde olacakt›r.
439 y›l›nda anlaflmay› bozarak Kartaca’y› ele geçiren Geiserik böylece Kuzey Afri-
ka’n›n tamam›na hâkim olur. 455 y›l›nda Geiserik, Bat› Roma imparatoru III. Va-
lentinianus’un dul efli Licinia Eudoksia’n›n ça¤r›s› üzerine Roma’ya girer ve flehri
ya¤malar. ‹ki hafta kadar Roma’da kalan Geiserik geri dönerken Eudoksia ve k›z›
Placidia’y› da beraberinde götürür (Liebeschuetz 2003, s.72).
Do¤u Roma imparatoru I. Iustinianos, 533 y›l›nda Kuzey Afrika’n›n yeniden de-
netim alt›na al›nmas› için muzaffer komutan› Belisarios’u bölgeye gönderir. Karta-
ca flehrinin 16 km güneyindeki Akdeniz k›y›lar›ndaki Ad Decimum Savafl›’nda
Vandallar› ma¤lup eden Belisarios Kartaca’y› ele geçirir. Ayn› y›l›n sonlar›nda Kar-
taca yak›nlar›ndaki Tricamarum Savafl›’nda bir kez daha Belisarus’a ma¤lup olan
Vandal kral› Gelimer’in (530-534) 534 y›l› bafl›nda teslim olmas›yla Kuzey Afri-
ka’daki Vandal hâkimiyeti son bulur.
www.evrenselpdf.com
Harita 1.1
528 Y›l›nda Avrupa

Haritas›
Kaynak: Bu harita,
Colin McEvedy,
Ortaça¤ Tarih
Atlas›, çev. Ayflen
Anadol, ‹stanbul
2004, s.19’dan
al›nm›flt›r.
Lombardlar
VII. ve VIII. yüzy›l kaynaklar›n›n verdi¤i bilgilere göre ‹skandinav kökenli bir ka-
vim olan Lombardlar (Langobardlar) IV. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda anavatanlar›ndan
ayr›larak günümüzde Çek Cumhuriyeti ile Almanya’dan geçerek Kuzey Denizi’ne
dökülen Elbe Nehri’nin do¤u k›y›lar›na yerleflirler. ‹lk krallar› Agilmund zaman›n-
da Polonya’dan geçerek Balt›k Denizi’ne dökülen Yukar› Oder nehri taraflar›na ge-
len Lombardlar buradan da Avusturya’n›n güneyine inerler (Jarnut 2003, s.411vd.).
Lombard kral› Audoin (546-560) döneminde Pannonia bölgesine gelerek impara-
tor I. Iustinianos ile antlaflma imzalayan Lombardlar, imparatorlu¤un müttefiki ola-
rak ‹talya’da Ostrogotlarla mücadele eden Narsis komutas›ndaki Bizans ordusuna
yard›mc› kuvvetler göndermifllerdir.
Audion’un ard›ndan bafla geçen o¤lu Alboin (560-572) döneminde Lombardla-
r›n göçü son bulur ve art›k kal›c› olarak ‹talya’ya yerleflirler. Enerjik bir kral olan Al-
boin ilk olarak 565 y›l›nda Gepidlere sald›r›r. Kazand›¤› kesin zaferin ard›ndan Ge-
pidler, Lombardlar›n tebaas› haline gelirler. 568 y›l›nda Avarlar›n bask›s› sonucu
Pannonia bölgesini terk etmek zorunda kalan di¤er Cermen kavimleri ve Bulgarlar-
la birlikte Alpleri aflarak Kuzey ‹talya’ya girerler. ‹lk olarak ‹talya’n›n kuzeydo¤u-
sundaki Firuli bölgesini ele geçiren Lombardlar, Alboin’in 572 y›l›ndaki ölümüne
kadar geçen dört y›l içinde Vicenza, Verona, Brescia, Milano flehirleri ile Liguria ve
Venetia bölgelerinin iç kesimlerini ele geçirirler. ‹talya’da günümüze kadar devam
eden Lombardia ismini bu bölgeye verirler. Ancak Lombardlar hiçbir zaman Ostro-
gotlar gibi ‹talya’n›n tamam›n› ele geçiremezler. Örne¤in Roma ve Napoli gibi gü-
ney flehirleri hâkimiyet alanlar›n›n d›fl›ndad›r (Moorhead 2008, s.152-153).
572 y›l›nda Alboin’in Verona’da öldürülmesinin ard›ndan tahta oturan Cleph de
bir buçuk y›ll›k iktidar›n›n ard›ndan 574’te öldürülür. Onun ölümünün ard›ndan
“krals›zl›k dönemi” bafllar. 36 dukal›¤a bölünmüfl olan ülkede Lombard kral›, her
biri kendi hâkimiyet bölgesinde hüküm süren soylular taraf›ndan seçilir. Seçilen
Kral bütün dukal›klar üzerinde hüküm sürer ve ülkeyi gastaldi denilen temsilcileri
www.evrenselpdf.com
arac›l›¤›yla yönetir. Cleph’in ölümünden sonra bir uzlaflma sa¤lanamad›¤›ndan on

y›l boyunca bir kral seçilemez. 584’te Frank tehdidi karfl›s›nda uzlaflmak zorunda
kalan soylular taraf›ndan Cleph’in o¤lu Authari (584-590) kral seçilir (Moorhead
2008, s.153-154; Jarnut 2003, s.415). Ancak bu çok bafll›l›k ve merkezî yönetim ile
dukal›klar aras›ndaki rekabet krall›¤›n y›k›l›fl›na kadar devam eder. 774 y›l›nda
Frank kral› fiarlman, Verona’ya girerek son kral Desiderius’u tahttan indirir ve ken-
disi “Lombard kral›” unvan›n› al›r.
‹talya’ya geldiklerinde Lombardlar›n büyük bir ço¤unlu¤u hâlâ eski pagan
inançlar›n› koruyordu. Pannonia bölgesinde iken H›ristiyanl›kla tan›flan Lombard-
lar aras›nda Aryanizmi benimseyenler olsa da bu az›nl›ktayd›. Kuzey ‹talya’daki
hâkimiyetleri boyunca özellikle Alboin’in ölümünden sonraki dönemde dinî anlafl-
mazl›klar bir mücadele kayna¤› olur. VII. yüzy›ldan sonra ise Papal›¤›n çabas› ve
zorlamas› ile Katolikli¤i benimserler (Jarnut 2003, s.420-421).
Roma ‹mparatorlu¤u’nun parçalanmas›n›n ard›ndan Avrupa’daki geliflmeleri

SIRA S‹ZDEsiyasî aç›dan SIRA S‹ZDE
de¤erlendiriniz. 1
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
ERKEN ORTAÇA⁄ AVRUPASI’NDA ORTA ASYALI
KAV‹MLER
S O R U S O R U
Avrupa Hunlar›
Avrupa Hunlar› ile Çin kaynaklar›nda Hiung-nu diye an›lan Asya D ‹ K Hunlar›n›n
KAT ayn› D‹KKAT
kavme mensup olduklar› bilinen bir gerçektir (Kurat 1992, s.13). Orta Asya’dan ay-
r›larak bat›ya gelen ilk Türk kavmi olarak kabul edilen Hunlar, Avrupa’n›n demog-
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
rafik yap›s›n›n büyük ölçüde de¤iflmesine sebep olmufllard›r. Kavimler Göçü’nü
bafllatan Hunlar, Cermen kavimlerinin bat›ya do¤ru hareketine sebep olmufl, Do-
¤u ve Bat› Roma imparatorluklar›n›n kaderini belirlemifllerdirAMAÇLARIMIZ
(Bafltav 2002, s.854). AMAÇLARIMIZ
M.S. 350 y›l› civar›nda Orta Asya’dan bat›ya do¤ru harekete geçen Hunlar, ilk ola-
rak Aral Gölü ve Don Nehri aras›ndaki sahalarda yaflayan Alanlar› ma¤lup ederler.
Ard›ndan o s›rada Dinyester Nehri’nin sol yakas›nda yaflayanK Ostrogotlar›
‹ T A P yurtla- K ‹ T A P
r›ndan sürerler. Bir yandan Karadeniz’in kuzeyinden bat›ya do¤ru ilerleyen Hun-
lar di¤er yandan Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya girerek Antakya ve Urfa’ya kadar
ilerlerler (Rasonyi 1993, s.69; Kurat 1992, s.17). TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
Hunlar›n önünden kaçarak Roma ‹mparatorlu¤u’nun Trakya’daki arazilerine
yerleflen Gotlar›n sebep oldu¤u kar›fl›kl›k yüzünden imparator Valens’in ç›kt›¤› se-
fer hezimetle son bulur. 378 y›l› yaz›nda Edirne yak›nlar›ndaki savaflta imparator
‹NTERNET ‹NTERNET
hayat›n› kaybeder. I. Teodosios döneminde Got ve Alan birlikleri ile beraber Hun
k›talar› da ordu hizmetine al›narak imparatorlu¤un de¤iflik bölgelerine yerlefltirilir.
Hunlar›n 380’lerde Pannonia’da bulunduklar›n› bilmekteyiz. Nitekim Viyana civa-
r›ndaki arkeolojik kaz›larda Hunlara ait kafataslar› ve silah kal›nt›lar› ortaya ç›kar›l-
m›flt›r (Rasonyi 1993, s.69).
Uldin döneminde Hunlar, Karpatlar› aflarak bugünkü Macaristan sahas›n› zapt
ederler. Bu devirde Hunlar bir yandan Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u’nu bask› alt›nda
tutmaya çal›fl›rken di¤er yandan kendilerinin de rakibi durumunda olan barbar ka-
vimlere karfl› Bat› Roma ‹mparatorlu¤u ile ittifak yapma yolunu seçerler. Nitekim
Bat› Roma ‹mparatorlu¤u’nun yard›m talebi üzerine gönderilen Hun kuvvetleri sa-
yesinde general Stilicho 406 y›l›nda Floransa yak›n›ndaki Fiesole’de Gotlar› bozgu-
na u¤rat›r (Bafltav 2002, s.857).
www.evrenselpdf.com
Attila (434-453) döneminde, çeflitli boylar halinde kendi liderlerinin idaresinde

faaliyette bulunan bütün boylar birlefltirilerek, s›n›rlar› Danimarka’dan ‹ran’a kadar
uzanan merkezî bir imparatorluk vücuda getirilir (Kurat 1992, s.20-21; Rasonyi
Margus: Günümüzde 1993, s.69). 434 y›l›ndaki Margus Antlaflmas›yla Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u’nu ha-
S›rbistan’da Castra raca ba¤layan Attila, 440-442 ve 447-448 y›llar›ndaki Balkan Seferleri sonras›nda II.
Constantinia’n›n karfl›s›nda
Morava ve Tuna’n›n Teodosios’u (408-450) bar›fl›n temini için ödenen vergiyi birkaç kat daha artt›rmak
birleflti¤i noktada bulunan zorunda b›rak›r (Ahmetbeyo¤lu 2002, s.903, 905-906). II. Teodosios’un halefi Mar-
kent
kianos (450-457), Hun liderinin Bat› üzerine gitme niyetinde oldu¤unu bildi¤inden
imparatorluk için a¤›r bir yük oluflturan y›ll›k vergiyi art›k ödemeyece¤ini ilan eder
(Bafltav 2002, s.866 vd.; Lemerle 1995, s.51). Gerçekten de Attila’n›n gözü bat›da-
d›r. Kendisine evlilik teklifinde bulunan Bat› Roma imparatoru III. Valentinianus’un
k›zkardefli Honorius’un teklifini kabul eden Hun baflbu¤u, çeyiz olarak imparator-
luk arazilerinin yar›s›n› talep eder ve bu iste¤i reddedilince sefer haz›rl›klar›na bafl-
lar. 451 y›l› yaz›nda Alan ve Vizigot kuvvetleri ile desteklenen Aetius komutas›nda-
ki Bat› Roma ordusu ile Ostrogot ve di¤er baz› kabilelerin destekledi¤i Attila idare-
sindeki Hun ordusu kuzeydo¤u Fransa’da yer alan Champagne bölgesindeki Cha-
lons Savafl›’nda karfl› karfl›ya gelir. Her iki taraf›n yaklafl›k iki yüz bin kiflilik kuvvet-
lerle kat›ld›¤› bu savaflta kazanan olmaz (Ahmetbeyo¤lu 2002, s.911 vd.).
Ertesi y›l Alpleri aflarak ‹talya’ya giren Attila karfl›s›nda, müttefiklerinin deste-
¤inden yoksun Roma ordusu hiçbir fley yapamaz. Roma önlerine gelen Attila, 410
y›l›nda Vizigotlar›n yapt›¤› ve 455 y›l›nda Vandallar›n yapaca¤› gibi flehri ele geçi-
rip ya¤malamak yerine kendisinden bar›fl ricas›nda bulunan Papa I. Leo (Büyük
Leo) (440-461) baflkanl›¤›ndaki Roma heyeti ile yapt›¤› görüflmelerin ard›ndan bir
antlaflma yaparak geri döner (Bafltav 2002, s.872; Rasonyi 1993, s.71; Ahmetbeyo¤-
lu 2002, s.914-915).
Macaristan’daki merkezine dönen Attila, ilk ifl olarak geciken harac›n gönderil-
mesi için Do¤u Roma imparatoru Markianos’a elçiler gönderir. Hun elçileri liderle-
rinin talep etti¤i harac›n ödenmemesi halinde bedelinin a¤›r olaca¤›n› bildirirler.
Ancak Markianos’u Attila’n›n gazab›ndan kurtaran bir geliflme olur. 453 y›l›nda gü-
zelli¤iyle meflhur Ildiko adl› bir kad›nla evlenen Attila gerdek gecesi fliddetli bir
burun kanamas› sonucu ölür (Bafltav 2002, s.872; Ahmetbeyo¤lu 2002, s.915).
Attila’n›n ölümünün hemen ard›ndan Hun ‹mparatorlu¤u parçalan›r. Büyük
Hun ka¤an›n›n ölümü, devlete ba¤l› Cermen kavimlerinin harekete geçmelerine
sebep olur. Attila’dan sonra en büyük o¤lu olmas› dolay›s›yla tahta oturan Ellak’›n
hayat›n› kaybetti¤i Nedao Savafl›’nda Hunlar, Gepid kral› Ardarik karfl›s›nda ma¤-
lup olurlar. Bu yenilginin ard›ndan Hunlar, Attila’n›n geride kalan iki o¤lu Dengi-
zik ve ‹rnek idaresinde Karpatlar› aflarak Karadeniz’in kuzeyindeki sahalara yerle-
flirler. Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u’na bar›fl teklifinde bulunan iki kardeflin bu talep-
leri ciddiye al›nmaz. Bu sayg›s›zl›¤a karfl› imparatorluk arazilerine ak›n düzenleyen
Dengizik, 468 y›l›nda Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u ile yap›lan savaflta esir edilerek
‹stanbul’a götürülür ve orada idam edilir.
Avarlar›n yurtlar›ndan ç›kard›¤› Sabirlerin sald›r›s›na u¤rayan Ogurlar›n arazile-
rine girmesi üzerine ‹rnek idaresindeki Hunlar, Tuna’n›n sa¤ sahilindeki impara-
torluk arazisine s›¤›n›rlar. Do¤udan Ogurlar taraf›ndan s›k›flt›r›lan Hunlar›n ‹stan-
bul yönetimi ile uzlaflmak d›fl›nda bir seçenekleri yoktur. Dobruca’n›n kuzeyine
yerlefltirilen Hunlar art›k imparatorlu¤un tebaas› haline gelirler. (Bafltav 2002,
s.873-874).
www.evrenselpdf.com
Avarlar
VI. yüzy›ldan IX. yüzy›la kadar Do¤u Avrupa tarihinde önemli rol oynayan Avar- Avarlar: 557-805 y›llar›
aras›nda Avrupa tarihinde
lar›n etnik kökeni meselesi bugün dahi bilim çevrelerince tart›fl›lan bir konudur. önemli yeri olan Avarlar›n
Çin kaynaklar›nda Juan- Juan, Rouran veya Cücen diye geçen kavim ile ba¤lant›- menflei uzun süre
lar› ispatlanamad›¤› gibi, Türk kavmi olduklar› yönünde ileri sürülen fikirler de ke- tart›flmalara neden
olmufltur. Hala bir Türk
sin olarak kabul görmüfl de¤ildir. Orta Asya kökenli Avarlar yönetici s›n›f› Türk ol- kavmi olup olmad›¤›
makla birlikte muhtemelen etnik aç›dan homojen bir yap›ya sahip de¤illerdi (Pohl, tart›fl›lan bir konu olmas›na
ra¤men son dönemde
2003, s.574-578; Hersak 2002, s.641 vd.). yap›lan araflt›rmalar
Juan-Juan Devleti’nin Bumin ve ‹stemi Ka¤an taraf›ndan 552 y›l›nda ortadan bunlar›n Türk kökenli
olduklar› konusunu
kald›r›lmas›ndan sonra Gök Türklerin idaresi alt›nda kalmak istemeyen Avarlar ya- kuvvetlendirmektedir.
flad›klar› bölgelerden ayr›larak Aral Gölü ile ‹til Irma¤› aras›ndaki sahaya yerleflir- Bizans tarihçisi Teofilaktos
Simokates “Hakiki Avarlar”
ler. Kuzey Kafkasya’da ilk olarak Alanlarla karfl›laflan Avarlar, onlar›n arabuluculu- ve “Sahte Avarlar” diye iki
¤u sayesinde Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u ile temasa geçerler. 558 y›l›nda ‹stanbul’a Avar toplulu¤undan
gelen Avar elçilik heyeti ile imparator I. Iustinianos aras›ndaki görüflmeler sonu- bahsetmektedir. “Sahte
Avar” Türk kökenli olup
cunda y›ll›k belli bir miktar ücret karfl›l›¤›nda Avarlar, Bizans imparatorlu¤unun Avrupa Avarlar› olarak
düflmanlar›na karfl› savaflmay› kabul ederler (Kurat 2011, s.82-83; Pohl, 2003, s.573). adland›r›lmaktad›r. Bizans
kaynaklar›nda “Hakiki Avar”
Slav ve Bulgar topluluklar›n› hâkimiyetleri alt›na alan Avarlar, k›sa süre içinde olarak geçenler ise köken
Karadeniz’in kuzeyindeki bölgeleri tamamen denetim alt›na almay› baflar›rlar. 561 itibar›yla Mo¤ol as›ll› Juan-
Juanlara dayanmakta ve
y›l›nda liderleri Bayan Han idaresinde Pannonia’ya kadar ilerlerler. Bayan, 562 y›- Asya Avarlar› olarak
l›nda ‹stanbul’a gönderdi¤i elçilik heyeti arac›l›¤›yla Bizans imparatorundan yerle- bilinmektedir.
flebilecekleri toprak talebinde bulunur. Ancak imparator I. Iustinianos böyle tehli-
keli bir toplulu¤un Tuna’n›n güneyine inmesini istemedi¤inden bu teklifi redde-
der. 565 y›l›nda I. Iustinianos ölünce Avarlar, II. Iustinos ile görüflmek üzere ‹stan-
bul’a baflka bir elçilik heyeti gönderirler. Ancak imparator, onlar›n bu isteklerini
hiç dikkate almad›¤› gibi daha önce kendilerine gönderilen y›ll›k ücretin de bun-
dan sonra ödenmeyece¤ini bildirir. Bunun üzerine kuzeybat›ya yönelen Bayan
Han idaresindeki Avarlar, Franklara sald›r›rlar. 566 y›l›nda Avarlar karfl›s›nda ma¤-
lup olan Frank kral› Sigibert (561-575) esir düfler. Yüklü miktarda fidye ödeyerek
özgürlü¤üne kavuflan Sigibert, Avarlarla bar›fl imzalar. Böylece Avarlar, bat›da gü-
nümüzde orta Almanya’da yer alan Thüringia’dan do¤uda Don Nehri’ne, güneyde
Tuna’dan kuzeyde Balt›k Denizi’ne kadar olan bölgelere yay›lm›fl olurlar. 567’de
Afla¤› Pannonia bölgesinde Gepidlerle mücadele eden Lombardlar ile ebedi antlafl-
ma yapan Avarlar, Gepidlerin hâkim olduklar› bölgeleri ele geçirirler. 584’de bu-
günkü Belgrad’› zapt ederler (Kurat 2011, s.84 vd.; Hersak, s.644-645).
626 y›l›nda Sasani hükümdar› II. Hüsrev’in ordular› ‹stanbul’un Anadolu yakas›n-
daki Kad›köy’de kamp kurarken müttefiki Avar ve Slavlar efl zamanl› olarak Avrupa
yakas›ndan Bizans baflkentini kuflatma alt›na al›rlar. Ancak yaklafl›k on gün süren
kuflatma baflar›s›zl›kla sonuçlan›r (Kurat 2011, s.86 vd., 104 vd.; Hersak, 645 vd.).
Baflar›s›z ‹stanbul kuflatmas›n›n ard›ndan Avar gücünün h›zla geriledi¤i görül-
mektedir. Ancak bu durum seferin baflar›s›zl›¤›ndan ziyade VII. yüzy›l›n ilk çeyre-
¤inden itibaren Karadeniz’in kuzeyindeki sahalar› aflama aflama ele geçirerek Avar-
lar›n bat›ya do¤ru çekilmelerine sebep olan Bulgar Krall›¤›’n›n yeni bir güç olarak
ortaya ç›kmas› ile ilgilidir. 791 y›l›nda Avarlar ve Franklar aras›nda savafl bafllar.
796’da Avarlar›n merkezi düfler. 805 y›l›nda Avar ka¤an› din de¤ifltirerek H›ristiyan-
l›¤› kabul eder. Son üç Avar ka¤an› Franklar taraf›ndan tayin edilir. Avar Ka¤anl›-
¤›’n›n 811 y›l›nda son buldu¤u kabul edilse de Avarlar›n X. yüzy›la kadar Avru-
pa’da çeflitli topluluklar aras›nda varl›klar›n› devam ettirdi¤ine dair bulgular vard›r
(Kurat 2011, s.108-109; Hersak, 653 vd.).
www.evrenselpdf.com
SIRA S‹ZDE Orta Asya’dan gelen

SIRA Hun ve Avar kavimlerinin Ortaça¤ Avrupas›’n›n siyasî yap›s› üzerinde-
S‹ZDE
2 ki etkilerini de¤erlendiriniz.
D Ü fi Ü N E L ‹ M MERKEZ‹
D Ü fi ÜAVRUPA
NEL‹M
S O R U Merovenjler
S O R U
Ren Nehri’nin bugünkü Almanya’dan geçti¤i hatt›n kuzeyinden, Balt›k Denizi k›y›-
lar›na kadarki bölgede yaflayan bir Cermen kavmi olan Franklar, M.S. III. yüzy›lda
D‹KKAT D‹KKAT
As›l Franklar ve Elbe Nehri’nin bir kolu olan Saale’ye atfen Salian Franklar› (Francs
Saliens) olarak iki ana kola ayr›lm›fl durumdayd›lar. Galya’y› ele geçirerek Frank
N N
Krall›¤›’n› kuran Merovenj krallar› Salian Franklar›n›n soyundand›r. Hanedana is-
mini veren Merovech (Meroveé), yar› efsanevî bir kifliliktir. Hayat› ve faaliyetleri
hakk›nda pek fazla bilgi bulunmayan Merovech as›l Frank Krall›¤›’n›n kurucusu I.
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
Clovis’in (481-511) dedesidir (Öztuna 1996, C.V, s.27-28).
M.S. 260’larda Ren Nehri’ni geçen Franklar›n Galya üzerine ilk seferleri baflar›-
K ‹ T A P
s›zl›kla sonuçlan›r.
K ‹ T A P
Roma ‹mparatorlu¤u’nun yüksek hâkimiyetini tan›yan Frankla-
r›n, Roma imparatorluk ordusunda ücretli asker olarak görev yapt›klar› görülmek-
tedir. Franklar›n Galya’ya yerleflmeleri 454 y›l›ndan sonra olur. Önce Belçika’y› ele
TELEV‹ZYON
geçiren Merovenj
TELEV‹ZYON
hanedan› krallar› ard›ndan Kuzey Fransa’y› ve I. Clovis dönemin-
de Güney Fransa’y› zapt ederler (Öztuna, 1996, C.V, s.30).
Merovech’in o¤lu I. Childerik (458-481) döneminde hanedan›n merkezi Belçi-
ka’n›n güneybat›s›nda bulunan Tournai kentidir. Childerik, Roma ‹mparatorlu-
‹NTERNET ‹ N T E R Ns›fat›yla
¤u’nun müttefiki ET 463 y›l›nda Orléans yak›n›nda Roma generali Aegidius’un
yan›nda Vizigotlara karfl› savafl›r. 469’da Roma saflar›nda bir kez daha Vizigotlara
karfl› savaflan Childerik, Kuzeybat› Fransa’daki Angers’e sald›ran Anglo-Sakson
Alamanni: Baflta Süevler korsanlar› bozguna u¤ratt›¤› gibi ‹talya’y› ya¤malamay› düflünen Alamannilere
olmak üzere pekçok küçük karfl› da zafer kazan›r.
Cermen kabilelerinin
kar›fl›m›ndan oluflan Childerik’in ard›ndan yerini alan o¤lu I. Clovis (481-511), Frank Krall›¤›’n›n ger-
Alamanniler, 3.yüzy›lda çek kurucusudur. Tüm Frank kabilelerini tek yönetim alt›nda toplayan Clovis Gal-
Yukar› Tuna ve Afla¤› Ren
Irmaklar› aras›nda yo¤un ya’y› tamamen ele geçirir. Kar›s› Clotilde’nin etkisi ile H›ristiyanl›¤› kabul eden Clo-
olarak yerleflirler. Bizans vis, Avrupa’n›n ilk Katolik kral›d›r. H›ristiyanl›¤› kabul etmesi ona Vizigot, Ostro-
tarihçileri Prokopios ve
Agatias da Alamannilerin got ve Vandal gibi di¤er Cermen kavimlerinin krallar›ndan daha ayr›cal›kl› bir sta-
Cermenlerle akraba tü kazand›r›r. Kendisi ile birlikte halk›n›n büyük bir k›sm› da eski pagan inançlar›-
olduklar›n›
düflünmektedirler.
n› terk ederek H›ristiyanl›¤› kabul eder (Goetz 2003, s.331 vd).
Romal›larla iyi iliflkiler 486 y›l›nda I. Clovis, Kuzey Galya’daki son Roma görevlisi Syagrius’u ma¤lup
içinde olmayan Alamanniler, ederek Loire’nin kuzeyindeki bölgelerin büyük k›sm›na egemen olur. 491’de di¤er
457 y›l›nda ‹talya’y› iflgal
ederler. Frank kral› I. bir Cermen kavmi Thuringianlar› yener. 496 y›l›nda günümüzde Almanya s›n›rlar›
Clovis’e yenilen Franklardan içinde kalan Köln flehrine yak›n bölgedeki Tolbiac Savafl›’nda kazand›¤› zaferle
baz›lar› kaçarak günümüzde
‹sviçre, Avusturya ve Alamannileri hâkimiyeti alt›na al›r. 506 y›l›nda günümüzde Bat› Fransa s›n›rlar›
Almanya s›n›r›nda yer alan içinde yer alan Vouillé Savafl›’nda II. Alarik’i tam anlam›yla bozguna u¤ratan Clo-
Konstanz Gölü bölgesine
yerleflirler. 6.yüzy›l›n sonuna vis, Akitanya’y› ele geçirir. Bu zaferin ard›ndan Vizigotlar ‹spanya’ya çekilirken
kadar Pagan inanc›n› Güneybat› Fransa Franklar›n denetimi alt›na girer (Goetz 2003, s.319 vd.)
koruyan Alamanniler
tedricen Frank krall›¤› içinde
511 y›l›nda I. Clovis’in ölümünün ard›ndan krall›k o¤ullar› aras›nda bölüflülür.
erimifllerdir. Arapça, Farsça Yüzy›l boyunca iktidar farkl› bölgelerde hüküm süren krallar aras›nda paylafl›l›r.
ve Türkçe dillerinde Ancak bu dönemde Burgundy ve Provença, Frank krall›¤›n s›n›rlar›na kat›l›r (Go-
Almanlar ve Almanya
kelimeleri Alamannilere etz 2003, s.321). II. Chlotar (613-629) döneminde birlik yeniden sa¤lan›r ve yöne-
atfen kullan›lmaktad›r. tim tek elde toplan›r. Merovenj hanedan›n›n son güçlü kral› II. Chlotar’›n o¤lu I.
Dagobert’tir (629-639). Onun ard›ndan birden fazla krall›k dönemi yeniden bafllar.
www.evrenselpdf.com
679 y›l›ndan Merovenj hanedan›n›n son buldu¤u 751/752 y›l›na kadar geçen 73 y›l-
l›k dönem boyunca iktidarda tek Merovenj kral› bulunmaktad›r. Ancak bu krallar
sonradan Karolenj hanedan›n›n kurucular› olan Saray Naz›rlar›’n›n (Major Do-
mus’lar) kuklas› durumundad›r. Son Merovenj kral› III. Childerik’in 752’de Papa
Zachary (741-752) taraf›ndan azl edilip K›sa Peppin’in Franklar›n kral› olarak taç
giydirilmesinin ard›ndan Merovenj hanedan› sona erer ve Karolenj hanedan›n›n
hâkimiyeti bafllar.
fiarlman (Charlemagne/Charles The Great) ve Ard›llar›

Papa Zachary’nin 751’de Merovenj hanedan›n›n son kral› III. Childeric’in yerine
Saray Naz›r› olan Pépin’i, Franklar›n kral› olarak ilan etmesiyle, ad›n› hanedan›n en
büyük temsilcisi fiarlman’dan alan Karolenj hanedan› dönemi bafllar. Hanedan›n
meflrulu¤unun Papa taraf›ndan onaylanmas› çok önemlidir ki, taraflar aras›ndaki
bu uyum ve iflbirli¤i sonra da devam edecek ve nihayet 800 y›l›nda fiarlman, Papa
III. Leo’nun elinden giydi¤i taç ile Kutsal Roma imparatoru ilan edilecektir. Frank-
lar›n korumas› alt›na giren Katolik Papal›k, ‹stanbul Ortodoks Kilisesi’nin rakibi
olurken, Papa’n›n deste¤ini alan fiarlman, kendisini tek ve meflru imparator olarak
gören Do¤u Roma imparatorunun alternatifi olarak ortaya ç›kar.
768 y›l›nda K›sa Pépin öldü¤ünde o¤ullar› fiarlman (768-814) ve Carloman’a
(768-771) büyük ve güçlü bir krall›¤› miras b›rak›r. 771 y›l›nda kardefli Carloman’›n
ölümünün ard›ndan krall›¤›n tek hâkimi durumuna gelen fiarlman iktidar› boyun-
ca düzenledi¤i 50’den fazla seferle ortaça¤›n en büyük imparatorluklar›ndan biri-
sini meydana getirmeyi baflar›r (Kerr, 2011, s.14-15).
Harita 1.2
771 Y›l›nda Avrupa
Haritas›
Kaynak: Bu harita,
Colin McEvedy,
Ortaça¤ Tarih
Atlas›, çev. Ayflen
Anadol, ‹stanbul
2004, s.41’den
al›nm›flt›r.
fiarlman tahta oturdu¤unda Frank Krall›¤›, bugünkü Fransa, Belçika, Hollanda,

‹sviçre ve Almanya’n›n büyük bir k›sm›n› kaps›yordu. Bütün bu topraklarla yetin-
meyen fiarlman, günümüzde Almanya s›n›rlar› içinde yer alan Kuzey Saksonya
(774) ve Bavyera (788) ile Prag’›n içinde yer ald›¤› Bohemya, Avusturya, Macaris-
tan’›n bir k›sm›, Orta ve Kuzey ‹talya ve ‹spanya’n›n kuzeydo¤usunu ele geçirir
(Öztuna 1996, C.V, s.37).
www.evrenselpdf.com
Papa Adrian’›n (772-795) Lombardlara karfl› kendisinden yard›m istemesi üzeri-

ne düzenledi¤i sefer ile 774 y›l›nda Lombardlara son veren fiarlman, 799’da Ro-
ma’daki düflmanlar›n›n elinden güçlükle kurtularak kendisine s›¤›nan Papa III. Le-
o’nun (795-816) yard›m talebi üzerine meseleyi halletmek için Papa ile birlikte Ro-
ma’ya gider. Papa’n›n otoritesini kesin olarak sa¤layan fiarlman, 25 Aral›k 800’de
Vatikan’daki St. Peter (Petrus) Bazilikas›’nda Papa III. Leo taraf›ndan taç giydirilerek
“Roma imparatoru” ilan edilir (Gelfand 2003, s.12-14). Bu olay 476 y›l›nda Bat› Ro-
ma ‹mparatorlu¤u’nun son bulmas›n›n ard›ndan kendisini Roma ‹mparatorlu¤u’nun
yegâne temsilcisi olarak gören Bizans ‹mparatorlu¤u aç›s›ndan kabul edilemez bir
geliflmedir. Böylece uzun zamand›r do¤u ve bat› aras›nda var olan dinî ayr›l›k flim-
di siyasî aç›dan da kendini göstermifl olur. Ancak ilginç olan fiarlman’›n Bizans ‹m-
paratorlu¤u’na alternatif olarak ikinci bir imparatorluk kurmas› de¤il, tek imparator
ve tek kilise düflüncesi ile kurdu¤u imparatorlu¤un Bizans’›n yerini almas›n› amaç-
l›yor olmas›d›r. Nitekim bu dönemde Bizans taht›nda imparatoriçe ‹rini’nin (797-
802) bulunmas›n› f›rsat olarak gören fiarlman, 802 y›l›nda içinde Papa’n›n temsilci-
lerinin de oldu¤u bir elçilik heyetini ‹stanbul’a gönderir. Elçilik heyeti, Do¤u ve Ba-
t› imparatorluklar›n›n yeniden birleflmesi için imparatorlar›n›n evlilik teklifini impa-
ratoriçeye iletirler. Bu giriflim nas›l sonuçlan›rd› bilinmez. Ancak elçilik heyetinin ‹s-
tanbul’a gelmesiden k›sa bir süre sonra yap›lan saray darbesi ile ‹rini tahttan indiri-
lir ve Bizans taht›na I. Nikiforos (802-811) oturur (Ostrogorsky 1991, s.172-173).
fiarlman tahta ç›kt›¤›nda Frank Krall›¤›’n›n bir merkezi yoktur. Aachen’i kendisi-
ne merkez olarak seçen fiarlman burada gösteriflli bir saray infla ettirir. Merakl› bir ki-
flili¤e sahip olan imparator saray›n› e¤itim merkezi haline getirir. Hocas› York’lu Al-
cuin (735-804) saray›n en seçkin âlimi olarak pek çok ö¤renci yetifltirir ve eserler ka-
leme al›r. Yine dilbilimci Pisal› Peter (744-799) ve dinbilimci Lyonlu Agobard (769-
840) dönemin seçkin entellektüellerindendirler (Kerr 2011, s.15-16). Frankça’n›n d›-
fl›nda Latince de konuflabilen ve Yunanca’y› anlayan fiarlman, a¤›rl›k ve uzunluk öl-
çülerinde reformlar yapar ve Avrupa’da uzun süre geçerlili¤ini koruyan bir para sis-
temini gelifltirir. Onun iktidar›, e¤itim, mimari, idare sistemi, ekonomi, hukuk ve di-
nî alanlarda reformlar›n yafland›¤› “Karolenj Rönesans›”n›n bafllad›¤› dönemdir.
fiarlman’›n kurdu¤u büyük imparatorlu¤un baflar›s› onun hayat› ile s›n›rl› kal›r.
28 Ocak 814 y›l›ndaki ölümünden k›sa bir süre sonra Karolenj ‹mparatorlu¤u ha-
lefleri aras›nda bölüflülür. 843 y›l›nda imzalanan Verdun Antlaflmas› ile imparator-
luk fiarlman’›n üç torunu aras›nda paylaflt›r›l›r. Bat› Frankia olarak an›lan Rhône
Nehri’nin bat›s›ndaki Gaskonya, Septimania ve Akitanya’ay› içine alan kesim Kel
Charles’a (840-877), Orta Frankia olarak an›lan Rhôn ve Ren nehirleri aras›ndaki
bölgeler ve ‹talya Krall›¤›’n› içine alan kesim Lothair’e (840-877) ve son olarak Do-
¤u Frankia olarak an›lan flimdiki Almanya ve di¤er do¤u bölgelerini içine alan ke-
sim Louis’e (840-876) b›rak›l›r. fiarlman’›n miras› üzerinde ortaya ç›kan bu üç kral-
l›¤›n kaderi farkl› mecralarda akar. 987 y›l›nda Bat› Franklar›n›n son Karolenj im-
paratoru V. Louis ölünce Parisli bir kontun o¤lu olan Hugh Capet kral seçilir ve
böylece Paris merkezli ve 987-1328 y›llar› aras›nda iktidarda kalacak Kapet hane-
dan›n hâkimiyeti bafllar. Bat› Frankia’n›n geri kalan topraklar›nda ise ba¤›ms›z ha-
reket eden derebeylikler ortaya ç›kar (Kerr 2011, s.25-26).
fiarlman’›n büyük ülküsünü yeniden dirilten kifli 936 y›l›nda Aachen’de “Alman
kral›” ilan edilen I. Otto’dur (936-973). X. yüzy›l bafllar›nda Do¤u Frank Krall›¤›’n›n
topraklar› Macarlar taraf›ndan ya¤malan›rken Alman soylular› aras›ndaki rekabet
bu tehlikeye karfl› etkili bir direnifli imkâns›z hale getirmektedir. Nihayet 919 y›l›n-
da Saksonyal› Avc› Henry (919-936), düklerin uzlaflmas› ile kral seçilir ve “Sakson
www.evrenselpdf.com
imparatorlar›” diye an›lan bu sülale 1024 y›l›na kadar Do¤u Franklar›n› yönetir. ‹lk
olarak derebeylerini itaat alt›na almay› baflaran Henry, ard›ndan Bat› Frank Krall›-
¤›’n›n hâkimiyetinde bulunan günümüzdeki Almanya-Fransa s›n›r›nda yer alan
Lotharingia bölgesini ele geçirir. Son olarak Macarlar› ma¤lup etmeyi baflar›r.
936’da Henry ölünce yerine geçen o¤lu I. Otto, babas›n›n bafllatt›¤› iflleri devam et-
tirir. 955 y›l›nda Macarlar› Almanya’n›n Augsburg flehri yak›nlar›nda bulunan Lech-
feld’de büyük bir bozguna u¤rat›r. Bu tarihten sonra Macarlar tehlike olmaktan ç›-
kar. Papa XII. John’un ‹talya kral› II. Berengar’a (950-962) karfl› kendisinden yar-
d›m talep etmesi üzerine Roma’ya giden Otto, bu yard›m› karfl›l›¤›nda 2 fiubat
962’de Papa taraf›ndan taç giydirilerek Kutsal Roma-Cermen imparatoru ilan edilir.
Çeflitli adlar ve hanedanlar yönetiminde ve baz› kesintilerle I. Otto taraf›ndan ye-
niden canland›r›lan imparatorluk 1806 y›l›ndaki Napolyon Savafllar›na kadar yak-
lafl›k dokuz as›r varl›¤›n› sürdürür (Roberts 2011, s.170).
I. Otto her ne kadar imparatorlu¤u canland›rmay› baflarsa da fiarlman gibi ge-
nifl bir co¤rafyaya hükmedemez ve Papal›k üzerinde onun kadar etkin bir kontrol
sa¤layamaz. Sakson hanedan›n›n son temsilcisi II. Henry (1014-1024) iktidar› bo-
yunca ‹talya’ya üç sefer düzenlemesine ra¤men bat›da pek etkili olamaz ve daha
çok Almanya’daki iç çekiflmeler ve s›n›rlar›n› tehdit eden Slavlarla meflgul olur.
‹spanya’da Müslüman Hâkimiyeti

Müslümanlar›n ‹spanya’y› fethi 711 y›l›nda Emevi komutan› Tar›k bin Ziyad komu-
tas›ndaki ‹slâm ordusunun kendi ad›yla an›lan Cebel-i Tar›k bo¤az›n› geçerek ‹ber
Yar›madas›’na ç›kmas›yla bafllar. Emevilerin günümüzdeki Kuzey Afraka sahillerini
içine alan ‹frik›yye’nin Valisi Musa bin Nusayr’›n Tanca valili¤ine tayin etti¤i Tar›k
bin Ziyad, Vizigot Krall›¤›’n›n Sebte valisi Julianus’un teflviki ile ‹spanya’ya sefer dü-
zenlemeye karar verir. Vizigot kral› Roderik ile aras› aç›k olan Julianus’tan ‹span-
ya’daki durum hakk›nda bilgi alan Tar›k bin Ziyad, Musa bin Nusayr’dan düzenle-
yece¤i sefer için izin ald›ktan sonra on iki bin kiflilik bir kuvvetle Sebte Liman›’ndan
yola ç›kar. Julianus’un sahip oldu¤u ticaret gemileri ile ordusunu ‹ber Yar›mada-
s›’na geçiren Tar›k bin Ziyad, ‹berya yar›madas›n›n güneyinde Guadalete Savafl›’nda
Vizigot kral› Roderik’i ma¤lup eder. Roderik’in hayat›n› kaybetti¤i bu savafl›n ard›n-
dan Müslümanlar Cordoba (Kurtuba) ve Vizigot Krall›¤›’n›n baflkenti Toledo’yu (Tu-
leytula) ele geçirir (Özdemir 1995, s. 211; Özkuyumcu 2007, s.184-185).
Bir y›l sonra ‹spanya’n›n fethini sonuçland›rmak için on sekiz bin kiflilik bir or-
du ile bizzat ‹spanya’ya gelen Musa bin Nusayr, Sidonia (fiuzûne, Medina), Carmo-
na (Karmûne), Sevilla (‹flbiliyye), Merida (Maride), Reyyo, G›rnata, Murcia (Mursi-
ya)’y› ele geçirir. Güney kesimlerinin fethi tamamland›ktan sonra Toledo’da birle-
flen iki ordu 713 y›l›nda kuzeye yönelir. Bu harekât s›ras›nda Beflkens, Barselona
(Barflelûne), Saragosta (Zaragoza) Müslümanlar›n hâkimiyeti alt›na girer. Böylece
birkaç y›l içinde ‹slam ordular› Güney Fransa’ya kadar ilerlerler (Özdemir 1995, s.
212; Halid es-Sufi 1988a, s.48 vd.).
714 y›l›nda Emevi Halifesi I. Velîd bin Abdülmelik (705-715), Musa bin Nusayr’›
fiam’a geri ça¤›r›r. Musa bin Nusayr, ‹spanya’dan ayr›l›rken bölgenin idaresini o¤-
lu Abdulaziz’e b›rak›r. Bu tarihten sonra Endülüs Emevi Devleti kurulana kadar yö-
netim fiam’daki Emevi hilafetine ba¤l› valilerin elindedir (Özdemir 1995, s. 212;
Halid es-Sufi 1988a, s.63 vd.). Valiler döneminde fetihler devam eder. Pireneleri
aflarak Fransa’ya giren ‹slâm ordular›, 726 senesinde Paris yak›nlar›na kadar ilerler.
732 y›l›nda Vali Abdurrahman el-Gafikî büyük bir ordu ile harekete geçerek Bor-
deaux (Bordo) flehrini ele geçirir. Ard›ndan Tours (Tur) flehri üzerine gider. Ancak
www.evrenselpdf.com
732 y›l› Ekim ay›nda Poitiers (Puvatya) Ovas›’nda fiarlman’›n dedesi olan Charles
Britanya: Kuzey ‹rlanda, Martel komutas›ndaki Frank ordusu karfl›s›nda ma¤lup olur. Bu yenilgi Avrupa’n›n
‹skoçya, Galler ve ‹ngiltere’nin kaderini tayin eder. Bu savafl›n ard›ndan Müslümanlar bir daha Pirene da¤lar›n›n
bir araya gelmesinden dolay›
Birleflik Krall›k olarak da kuzeyine geçemezler. Bu durum asl›nda yenilgiden çok Endülüs’teki iç kar›fl›kl›k-
adland›r›lan Britanya’n›n
oldukça heterojen bir yap›s› ve
larla alakal›d›r (Özdemir 1995, s. 212; Halid es-Sufi 1988a, s.74 vd.).
tarihi vard›r. Gerçekte bir ada 750 y›l›nda fiam’daki Emevi hilâfetinin son bulmas›n›n ard›ndan, onuncu Eme-
olan Britanya’n›n tarihi M.Ö.
3.yüzy›la kadar iner. Adan›n vi halifesi Hiflam’›n (724-743) torunu Abdurrahman bin Muaviye, sülalesinin nere-
otokton halk› Keltlerdir. Bu deyse tamam›n› k›l›çtan geçiren Abbasilerin elinden güçlükle kurtularak önce Tu-
halk›n isminden alan ve
Celtic-Seltik diye adland›r›lan nus’ta bulunan Kayrevan’a, oradan da Endülüs’e kaçar. Endülüs Valisi Yusuf el-
adada oldu¤u kadar k›ta
Avrupas›n›n kuzeybat›s›nda da Fihrî’yi ma¤lup ettikten sonra Kurtuba’ya giren Abdurrahman, emirli¤ini ilan eder
pek çok flehir günümüze (756). III. Abdurrahman’›n 929 y›l›nda fiii Fat›mî halifesine karfl› “Emirü’l Müminin”
ulaflm›flt›r. ‹rlandal›lar,
‹skoçyal›lar, Gallerliler ve unvan› almas›yla bu tarihe kadar Kurtuba Emirli¤i olarak geçen devlet bundan
Britanya adas›na ismini veren
Bretonlar, Kelt dili konuflan
sonra Endülüs Emevi Hilâfeti ad›n› al›r ve 1031’de III. Hiflam’›n tahttan indirilme-
adan›n yerli halklar›d›r. Roma siyle son bulur. Bununla birlikte ‹spanya’daki Müslüman varl›¤› 1492’ye kadar de-
imparatoru Jül Sezar’›n M.Ö.
vam eder (Brockelmann 2002, s.149 vd.).
SIRA S‹ZDE Merovenj veSIRA

Karolenj
S‹ZDE Hanedanlar› döneminde Avrupa’n›n siyasî yap›s›ndaki de¤iflimler
3 nelerdir? Aç›klay›n›z.
55D Ü
y›l›nda
fi Ü N Eaday›
L ‹ Miflgali ile M.S.
409 y›l›na kadar devam eden KUZEY,D ÜBATI
fi Ü N E L ‹ M VE DO⁄U AVRUPA
Roma egemenli¤i Britanya’da
kurulur. Bu tarihten sonra
S O R Ukuzeyinde ve
Almanya’n›n Anglo-Sakson
S O R U ‹ngiltere
Danimarka’da yaflayan
Cermen kabileleri olan Anglus, Anglo-Sakson tabiri V. yüzy›l›n ilk yars›ndan itibaren Britanya’n›n do¤u ve güney
Saksonlar ve Jütiler Britanya’y› kesimlerini istila eden Cermen kavimlerini ifade etmek için kullan›lan bir terimdir.
D ‹etmifller
iflgal K K A Tve adan›n yerli D‹KKAT
halk› olan Kelt kabilelerini M.S. 500’den 1066 y›l›ndaki Norman istilas›na kadar olan devir Anglo-Sakson dö-
bat›ya do¤ru
uzaklaflt›rm›fllard›r. nemi olarak adland›r›l›r.
N N
SIRA S‹ZDE ‹ngiltere
Normandiyal›lar, Bugünkü SIRA S‹ZDE
Almanya ve Hollanda’n›n kuzey kesimleri ve Güney ‹skandinav-
ad›n› pagan olan bu Cermen
kabilelerinden birisi olan ya’dan göç eden Anglus, Sakson ve Jütiler Britanya’n›n güney ve do¤u sahillerin-
Angluslardan alacak ve adada
AMAÇLARIMIZ
da Anglo-Sakson gelene¤i
den karayaAMAÇLARIMIZ
ç›karak bu ülkeye yerleflirler (Cross 1920, s.18 vd.; Yorke 2003, s.385
oluflacakt›r. 400 ile 699 y›llar› vd.). Anglo-Saksonlar›n, H›ristiyanl›¤› kabul etmeleri VI. yüzy›l›n sonlar›nda olur.
aras›ndaki 3 as›rl›k dönemde
Hristiyanl›k Britanya’da VII. yüzy›lda Roma-Britanya soyundan gelen Britonlar›n bir k›sm› yeni gelen bu
yay›lacakt›r. 8 ve 9. yüzy›llarda topluluklarla
K ‹diye
Dan T adland›r›lan
A P K ‹bir T arada
A P yaflamaya devam ederken ço¤unlu¤u Galler ve ‹skoçya’n›n
Vikingler, Britanya’y› da¤l›k bölgelerine sürülürler.
Romal›lar ve Anglo-
Saksonlardan sonra üçüncü Adadaki siyasi oluflumlar› temsil eden ve ortak yönetim manas›ndaki heterar-
kez iflgal ederler. Adan›n son
Tdefa
E L Eiflgali
V ‹ Z1066
Y O Ny›l›nda fli’yi oluflturan
T E L E Vyedi
‹ Z Y O krall›ktan
N (Wessex, Essex, Sussex, Do¤u Anglia, Kent, Mercia
Norveç kökenli Normanlar ve Northumbria) hiçbirisi IX. yüzy›l›n ortas›ndan itibaren bafllayan Dan ak›nlar›na
taraf›ndan gerçeklefltirildi. Bu
tarihten 100 y›l önce Frans›z
karfl› koyamaz ve ülkenin yar›s›ndan fazlas› istila edilir. Nihayet 871’de Danlar›
krall›¤›n› ya¤malamalar›na ma¤lup etmeyi baflaran Wessex kral› Büyük Alfred tüm Güney ‹ngiltere’nin kral›
son
‹ Nvermek
T E R N flart›yla
ET Kuzey ‹ N T E R NAlfred
ET
Fransa’n›n Normandiya olur. 878 y›l›nda ile anlaflmak zorunda kalan Danlar, Wessex’ten çekilmeyi
bölgesine yerlefltirilen ve kabul ederler. Londra’y› alan Alfred’in 900/901’de ölmesinin ard›ndan onun soyun-
bundan dolay› Normandiyal›lar
ad›n› alan bu Norveçliler dan gelen krallar, Danlar› birleflik bir krall›¤›n idaresi alt›na almay› baflar›rlar. An-
Frans›zca konufluyorlard›.
‹ngiltereyi iflgal ettikleri cak yeni bir Viking sald›r›s›yla felakete u¤rayan Anglo-Sakson Krall›¤› bir süre da-
zaman Frans›zca yönetici elit ha ödedi¤i yüklü miktardaki y›ll›k vergi ile varl›¤›n› sürdürür. Bu durum Danimar-
s›n›f aras›nda yerleflti. Böylece
‹ngilizceye Kelt, Cermen ka kral› Sveyn Forkbeard’›n (986-1014), ‹ngiliz kral›n› iktidardan indirmesine kadar
kökenli ‹skandinav dillerinin
yan› s›ra Frans›zcadan da pek
devam eder. Onun ölümünden sonra yerini alan Knud (1016-1035) döneminde ‹n-
çok kelime yerleflti. 11.yüzy›l›n giltere, k›sa bir süreli¤ine de olsa Danimarka Krall›¤›’n›n bir parças› haline gelir.
sonunda Vikingler, Anglo-
Saksonlar, Normanlar ve Kelt Nihayet 1066 y›l›nda Fransa’n›n kuzeyinde hüküm süren Normanlar›n lideri Fatih
halklar›n›n kar›fl›m›ndan William’›n Hasting Savafl›’nda Anglo-Saksonlara karfl› kazand›¤› zaferle ‹ngiltere’de
‹ngiliz diye adland›r›lan
topluluk ortaya ç›kt›. Norman hâkimiyeti bafllar (Roberts 2011, s.178-179).
www.evrenselpdf.com
Vikingler
Aç›k denizlerde ve s›¤ nehirlerde kullanabilecekleri teknelerin d›fl›nda uzun süre-
ler erzak temini yapmadan denizlerde seyahat edebilecekleri büyük gemilere de
sahip olan Vikingler, henüz kesin olarak bilinmeyen bir sebeple VIII. yüzy›ldan iti-
baren anavatanlar›ndan ayr›larak iki yüzy›l boyunca Avrupa’dan Asya’ya kadar çok
genifl bir sahada faaliyetlerde bulunmufllard›r. Daha çok Norveçli olarak bilinen
ancak ‹sveç ve Danimarka gibi yerlerden de gelen ‹skandinavya’n›n savaflç›, tüc-
car ve korsan halk› olan Vikingler, yerlefltikleri ülkelerin elit tabakas› aras›na kar›-
flarak etkin bir rol oynam›fllard›r (Roberts 2010, s.175-176). ‹rlanda, ‹skoçya, ‹ngil-
tere ve Fransa’daki manast›rlarda yaflayan rahiplerin yazd›klar› eserlerde 750 y›l›n-
dan 1100 y›l›na kadar buralar› ac›mas›zca ya¤malayan vahfli Vikingler hakk›nda
bilgiler bulmak mümkündür.
Varanglar olarak tan›nan ‹sveçliler, Balt›k k›y›lar›ndan Rusya’n›n kuzeybat›s›n-
daki Velikiy Novgorod’a kadar inmifllerdir. Hatta Karadeniz üzerinden ‹stanbul ön-
lerine kadar gelmifllerdir. Bat› Avrupa’ya ak›n eden Danlar ve Norveçliler ise ‹rlan-
da, ‹ngiltere, Almanya, Fransa ve ‹spanya k›y›lar›na kadar olan genifl co¤rafyada
dehflet salm›fllard›r (Kerr 2011, s.17-18).
793 y›l›nda ‹ngiltere’nin kuzeydo¤u aç›klar›ndaki ayn› ad› tafl›yan adadaki Lin-
disfarne Manast›r›’na sald›ran Vikingler, manast›r›n hazinesine el koyduklar› gibi
pek çok keflifli öldürüp geri kalan›n› da esir ederek yanlar›nda götürürler. Elbette
Pagan olan Vikingler için bu tür yerlerin bir kutsall›¤› yoktur. ‹ki y›l sonra ‹rlanda
ve ‹skoçya’ya sald›r›rlar. Viking sald›r›lar› bir seferle kalmaz ve ya¤malad›klar› bu
bölgelere daha sonra defalarca tekrar gelirler. IX. yüzy›l›n bafllar›nda Hollanda ve
Almanya’n›n Kuzey Denizi k›y›lar›na sald›rmaya bafllayan Vikingler daha sonra
Fransa k›y›lar›na yönelirler. 842’de Nantes ve 847’de Bordeaux flehirleri, Viking
dehfletini yaflar. Vikingleri durdurman›n tek yolu yüklü miktarda fidye ödemektir.
Ancak bu bile onlar›n ak›nlar›n› durdurmak için yeterli gelmez. Üstelik yaln›zca k›-
y› bölgeleri de¤il Paris, Limoges, Orléans ve Tours gibi iç kesimlerdeki flehirler de
Viking sald›r›lar›ndan kurtulamaz. ‹spanya k›y›lar›na yönelen Vikingler, 844 y›l›n-
da Sevilla’y› yak›p y›karlar. Nihayet 859 y›l›nda Pisa da onlar taraf›ndan ya¤mala-
n›r (Roberts 2011, s.177).
911 y›l›nda ç›kacak Viking lideri Rollo ile anlaflan Fransa kral› Basit Charles
(893-922), soydafllar›n›n sald›r›lar›na karfl› korumas› kofluluyla bu bölgeleri ona b›-
rak›r. Onun soyundan gelen William (1066-1087) 1066 y›l›nda Hasting Savafl›’nda
Anglo-Sakson kral› II. Harold’› ma¤lup etmeyi baflararak ‹ngiltere kral› olur (Kerr
2011, s.19).
Slavlar
Hint-Avrupa ailesine mensup olan Slavlar›n tespit edilen ilk vatanlar› Vistül Vadisi
ve Karpatlar›n kuzey yamaçlar›ndaki bölgelerdir. Dinyeper Nehri boyunca Karade-
niz ve Tuna’ya do¤ru yay›lan Slavlar daha sonra Tuna’y› da aflarlar. Avar istilas› s›-
ras›nda Dinyeper’in do¤usuna geçen kabileler ise izleyen y›llarda Rus ‹mparator-
lu¤u’nu vücuda getirmifllerdir. Bugün Avrupa’daki en kalabal›k etnik grubu olufl-
turan Slavlar›n, Avrupa tarihinde etkin rol oynamalar› çok daha geç tarihlerde olur.
Zaman içerisinde Ortodokslu¤u, Katolikli¤i, Protestanl›¤› ve Müslümanl›¤› kabul
eden Slav halklar› genel olarak Do¤u Slavlar› (Ruslar, Ukraynal›lar, Belaruslar), Ba-
t› Slavlar› (Polonyal›lar, Çekler, Slovaklar) ve Güney Slavlar› (S›rplar, H›rvatlar, Slo-
venler vd.) olarak üç gruba ayr›l›r (Dvornik 1962, s.1; Riasanovsky- Steinberg,
2011, s.16.).
www.evrenselpdf.com
V. ve VI. yüzy›lda Cermen kabilelerinin Balt›k k›y›lar›ndan güneye do¤ru inme-

leri üzerine baz› Slav kabileleri Vistül ve Oder nehirlerini geçerek Elbe Nehri’ne
kadar olan sahalara yerleflirler. Ancak as›l Slav göçleri, Avarlar›n hâkimiyeti döne-
minde vuku bulur. Göktürk Devleti’nin kurulmas›n›n ard›ndan ‹til Nehri’ni geçe-
rek bat›ya gelen Avarlar, Slav topluluklar›n› idareleri alt›na al›rlar. Özellikle Bayan
Han döneminde s›n›r güvenli¤ini sa¤lamalar› amac›yla kalabal›k Slav kitleleri Orta
ve Güney Almanya, Pannonia, ‹llirya, Dalmaçya ve Do¤u Balkanlara göç ettirilmifl-
lerdir. Avar ordusunda görev yapan Slav birliklerinin Bizans arazilerine ak›nlar dü-
zenledikleri ve 626 y›l›ndaki ‹stanbul kuflatmas›na ifltirak ettikleri bilinmektedir
(Kurat 1992, s.99 vd). Avar hâkimiyetinin son bulmas›n›n ard›ndan Do¤u Slavlar›
VII. yüzy›l ile X. yüzy›llar aras›nda Karadeniz’in kuzeyindeki bölgelere egemen
olan Hazar Devleti’ne tâbi hale gelirler. Bu iki Türk kavminin Slavlar›n siyasî, eko-
nomik, kültürel ve sosyal geliflimleri üzerinde büyük tesiri olur.
fiarlman döneminde, Frank Krall›¤›’n›n kuzeydo¤u ve güneydo¤u s›n›rlar›nda-
ki Slav kabileleri üzerine düzenlenen seferler s›ras›nda esir edilen pek çok Slav
Fransa’ya götürülür. Avrupa’da Slavlar taraf›ndan oluflturulan ilk siyasî teflekkül Or-
ta Avrupa’da yer alan Büyük Moravia’d›r. Do¤u Frank kral› Louis’in vassal› olan
Moravia Dükü Rastislav (846-870), Bulgarlarla ittifak kurarak Frank topraklar›na
sald›r›r ve ba¤›ms›zl›¤›n› ilan eder. 855 y›l›nda Frank kral› Louis’in Dük Rastislav’a
karfl› Moravia üzerine düzenledi¤i sefer baflar›s›zl›kla sonuçlan›r. Rastislav, Frank-
lara karfl› on y›ldan fazla bir süre direnir. Ancak sonunda tüm Moravia, Franklar ta-
raf›ndan talan edildi¤i gibi kendisi de esir düfler ve esaret alt›nda ölür. Elbe ve
Oder nehirleri aras›ndaki Slav topraklar›, Alman krallar› I. Henry (919-936) ve II.
Otto (936-973) zaman›nda tamamen ele geçirildikten sonra bölgedeki Slav toplu-
luklar› da Alman kilisesinin etkisi alt›na girer (Dvornik 1962, s.3-4).
Rusya
Rus tarihi bir ulus-devlet tarihi de¤ildir. Farkl› etnik unsurlar›n birleflmesi ile orta-
ya ç›km›fl ve daha sonra büyük bir imparatorluk halini alm›flt›r (Riasanovsky, s.9).
Bununla birlikte de¤iflik dönemlerde Mo¤ol, Türk, Fin ve ‹skandinav kavimleri ile
kar›flm›fl olsalar da Rus Devleti’ni meydana getiren temel halk, Do¤u Slavlar›d›r.
III. yüzy›ldan itibaren Balt›k k›y›lar›, Don Nehri, Karadeniz ve Tuna aras›nda fa-
aliyetlerde bulunan Slav kabileleri, VIII. ve IX. yüzy›llarda kuzeyden gelen ‹skan-
dinavlar›n idaresi alt›nda birleflirler. 750 y›l›nda Güney Rusya’ya inen ‹sveçliler, bu-
rada daha sonra devlete ve halka ad›n› verecek olan Ruslarla karfl›lafl›rlar. Ortaça¤-
da bütün Do¤u Slavlar›n›n genel ad› haline gelen Rus teriminin menfle-
i ve anlam› ile ilgili olarak de¤iflik fikirler ileri sürülmektedir. ‹lk olarak, Rus keli-
mesinin, Finlilerin, ‹sveçlilere verdikleri ve kay›kç›lar-kürekçiler anlam›na gelen
Ruotsi’den türedi¤i ileri sürülmektedir. Di¤er bir görüfle göreyse Rus ad› ‹ranî bir
kavim olan Alanlar›n, Roxalan kabilesi ile ilgilidir. Son olarak baz› araflt›rmac›lar
Rus ad›n› topografik aç›dan izah etmeye çal›fl›rlar (Kurat 1993, s.16-17; Vernadsky
2009, s.48; Riasanovsky 2011, s.22 vd.) Etnik kökenleri üzerinde tart›flmalar›n hâlâ
devam etti¤i Ruslar da bölgeye gelen ‹skandinavlar gibi zaman içerisinde Slavlafl-
m›fllard›r (Vernadsky 2009, s.s.48). Yo¤un bir ticarî faaliyet içerisinde olan Rus-
ya’daki ‹sveç-Rus kolonileri, 839 y›l›ndan itibaren Bizans ‹mparatorlu¤u ile temasa
geçerler. Ancak bafllang›çta iliflkilerin pek dostane oldu¤u söylenemez. Nitekim
840’da Karadeniz’in güney k›y›s›ndaki Bizans flehri Amastris (Amasra), Ruslar›n sal-
d›r›s›na u¤rar (Vernandsky 2009, s.49-50).
www.evrenselpdf.com
Rus tarihinin bafllang›c› ‹skandinav kökenli Vareglerin Baflbu¤u Rurik’in 856 y›-
l›nda Kuzey Rusya’daki ‹skandinav kolonilerinde düzeni sa¤lamak için önce Lado-
ga Gölü civar›na sonra da Velikiy Novgorod’a yerleflmesi olarak kabul edilmekte-
dir. Kaynaklardaki bilgilere göre Varegler, kendi aralar›nda sürtüflme içerisinde
olan Slav kabileleri taraf›ndan kendilerini yönetmeleri için davet edilmifltir (Riaso-
novsky 2011, s.20-21; Kurat 1993, s.19-20). Rurik döneminde de Bizans ‹mparator-
lu¤u ile olan iliflkiler henüz yumuflamam›flt›r. 860 y›l›nda Karadeniz’i aflarak ‹stan-
bul Bo¤az›’na giren bir Rus filosu, ‹stanbul’un sur d›fl›ndaki sahil bölgelerini ya¤-
malar (Norwich 1993, s.66.).
873 y›l›nda Rurik öldü¤ünde yerini Norveç kökenli Oleg al›r. Dikkatini güneye
yönelten Oleg, yaklafl›k befl y›l sonra ‹sveç Ruslar›n›n elindeki Kiev’i ele geçirir.
Buras›n› kendisine merkez olarak seçip ba¤›ms›zl›¤›n› ilan eder. Onun devrinde
biri 911 di¤eri 944 y›llar›nda olmak üzere Bizans ‹mparatorlu¤u ile iki ticaret ant-
laflmas› yap›l›r (Vernandsky 2009, s.52).
Kiev Knezli¤i’nin Svyatoslav döneminde büyük güç kazand›¤› görülür. Babas›
Igor öldü¤ünde küçük yafllarda bulunan Svyatoslav gerçek manada devletin yöne-
timini eline al›ncaya kadar annesi Olga ona vekâlet eder. 957’de Bizans saray›n› zi-
yaret eden Olga’n›n Ortodokslu¤u kabul etmesiyle Bizans ‹mparatorlu¤u’nun Rus-
ya sahas›ndaki etkisi bafllam›fl olur. Svyatoslav’›n iktidar›, hâkimiyet sahalar›n› ge-
niflletmek amac›yla yapt›¤› seferlerle geçer. 965’te Hazarlar ve 967 senesinde Bi-
zans’›n yard›m talebi üzerine Tuna Bulgarlara karfl› düzenledi¤i seferlerde baflar›l›
olur (Vernandsky 2009, s.52-53).
969’da Svyatoslav’›n yoklu¤unu de¤erlendirmek isteyen Türk kökenli Peçenek-
ler Kiev’i kuflat›r. Bunu ö¤renen Svyatoslav, Tuna bölgesinden h›zla geri dönerek
baflkentini kurtar›r. Bulgarlar› ma¤lup eden Svyatoslav’›n Tuna bölgelerinde ele
geçirdi¤i yerleri terk etmek istememesi Bizans ‹mparatorlu¤u ile aras›n› açar. 971
y›l›nda Bizans imparatoru Ioannis Cimiskis (969-976) taraf›ndan ma¤lup edilen
Svyatoslav, ülkesine dönmek zorunda kal›r. Ancak geri dönüfl s›ras›nda Peçenek-
lerin sald›r›s›na u¤rayarak ordusundaki pek çok askerle birlikte hayat›n› kaybeder.
Svyatoslav’›n ölümünden sonra Rusya sahas›nda çeflitli knezlikler (prenslikler) or-
taya ç›kar ve bunlar 150 y›ldan fazla bir süre ço¤unlukla ma¤lup olduklar› Peçe-
neklerle mücadele ederler (Vernandsky 2009, s.54 vd.).
Polonya
Ortaça¤ Avrupas›’nda Slavlar taraf›ndan kurulan bir di¤er siyasî organizasyon,
Slavlar›n anayurtlar› olarak kabul edilen sahada (Vistül ve Oder nehirleri aras›nda-
ki bölge) Bat› Slavlar› taraf›ndan kurulan Polonya Krall›¤›’d›r. Polonya tarihinin res-
mi olarak bafllang›c› Piast hanedan›n›n kurucusu Mieszko’nun (962-992) 966 y›l›n-
da H›ristiyanl›¤› benimsemesi olarak kabul edilmektedir. Bu davran›fl› ile o, s›n›r-
lar›n› do¤u yönünde geniflletmek niyetinde olan Kutsal Roma-Cermen imparatoru
I. Otto’nun (936-973) kendi hâkimiyet bölgelerine bir sald›r› düzenlemesini engel-
lemeyi düflünür. Roma kilisesi ile yak›n iliflki içinde olan Mieszko, 968 senesinde
Poznan’da piskoposluk kurar.
Uzun iktidar› boyunca Balt›k Denizi’nin güney sahillerinde yer alan Pamerania
ve Afla¤› Oder bölgesini hâkimiyeti alt›na almak için pek çok sefer düzenleyen Mi-
eszko, 972’de Saksonya ve Avusturya’n›n bir bölümünü içine alan Ostmark Dükü
I. Odo’yu ma¤lup eder. 979’da Odo’nun yard›m›na gelen imparator II. Otto’yu
yenmeyi baflar›r. 983 y›l›nda III. Otto ile ittifak kuran Mieszko, Paris’te yaflayan Lu-
tetianlar ve Çeklere karfl› imparatorun yan›nda yer al›r. Ayr›ca damad› olan Dani-
www.evrenselpdf.com
marka kral› Sweyn Forkbeard’a ‹ngiltere seferleri s›ras›nda destek verir. Miesz-
ko’nun ölümünün ard›ndan yerine geçen o¤lu I. Boleslaw (992-1025), ilk Polonya
kral› olarak kabul edilir. Yetenekli bir devlet adam› ve cesur bir asker olan bu fla-
h›s 996’da Krakow’u zapt eder. En meflhur seferi 1018 y›l›nda Kiev’i ele geçirdi¤i
seferdir. III. Otto (983-1002) döneminde Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u ile iyi
iliflkiler içinde olunsa da onun ölümünden sonra durum bir anda de¤iflir. Otto’nun
halefi II. Henry (1002-1024) ile I. Boleslaw aras›ndaki savafl 1018 y›l›nda Alman-
ya’n›n do¤usunda bulunan Bautzen’de imzalan bar›fl antlaflmas›na kadar aral›ks›z
devam eder (Halecki 1978, s.11 vd.).
I. Boleslaw’›n o¤lu II. Mieszko (1025-1031-1032-1034), 1031 y›l›nda II. Conrad
(1027-1039) ve Kiev knezi Yaroslav karfl›s›nda u¤rad›¤› büyük yenilginin ard›ndan
topraklar›n›n büyük k›sm›n› kaybeder. Ancak II. Mieszko’nun o¤lu Casimir (1039-
1058) ve torunu II. Boleslaw (1058-1076 aras›nda Polonya dükü; 1076-1079 aras›n-
da Polonya kral›) döneminde Polonya eski gücüne kavuflur ve özellikle II. Boles-
law, Kutsal Roma Cermen imparatoru IV. Heinrich’e (1084-1105) karfl› baflar›yla
mücadele eder (Halecki 1978, s.52 vd.) 1138’de Polonya Krall›¤›’n›n topraklar› III.
Boleslaw’›n (1107-1138) befl o¤lu aras›nda paylafl›l›r ve bu tarihten sonra uzun sü-
re kardefller aras›nda mücadeleler yaflan›r.
SIRA S‹ZDE Erken Ortaça¤’da Kuzey, Bat› ve Do¤u Avrupa’daki siyasî durumu de¤erlendiriniz
SIRA S‹ZDE
4
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
N N
K ‹ T A P K ‹ T A P
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
www.evrenselpdf.com
Özet
N
A M A Ç
Roma ‹mparatorlu¤u ile Cermen kavimleri ara- NA M A Ç
Erken Ortaça¤’da Merkezi Avrupa’n›n siyasî du-
1 s›ndaki iliflkileri aç›klayabilmek 3 rumunu aç›klayabilmek
M.S. 395 y›l›nda I. Teodosios’un (379-395) ölü- Son Merovenj kral› III. Childerik’in 751 y›l›nda
münün ard›ndan Roma ‹mparatorlu¤u, Do¤u ve Papa Zachary (741-752) taraf›ndan azl edilip K›sa
Bat› olmak üzere ikiye bölünür. Sonradan Bizans Peppin’in Franklar›n kral› olarak taç giydirilmesi-
‹mparatorlu¤u olarak adland›r›lacak olan Do¤u nin ard›ndan Merovenj hanedan› sona erer ve
Roma ‹mparatorlu¤u, 1453 y›l›nda ‹stanbul’un ad›n› hanedan›n en büyük temsilcisi fiarlman’dan
Türkler taraf›ndan fethedilmesine kadar bin y›l- alan Karolenj hanedan› dönemi bafllar. 800 y›l›n-
dan fazla bir süre ayakta kal›rken, Bat› Roma ‹m- da fiarlman, Papa III. Leo’nun elinden giydi¤i taç
paratorlu¤u yüzy›l dahi varl›¤›n› devam ettire- ile Kutsal Roma imparatoru ilan edilir. fiarlman’›n
mez. Roma ‹mparatorlu¤u’nun idarî yap›s›ndaki kurdu¤u büyük imparatorlu¤un baflar›s› onun ha-
bölünmüfllük Hun bask›s›yla bat›ya göç ederek yat› ile s›n›rl› kal›r. 843 y›l›nda imzalanan Verdun
imparatorluk arazilerine yerleflen Cermen kavim- Antlaflmas› ile imparatorluk fiarlman’›n üç torunu
lerini harekete geçirir. Vizigotlar Güney ve Orta aras›nda paylaflt›r›l›r. fiarlman’›n büyük ülküsünü
Galya ile ‹spanya’y›, Ostrogotlar ‹talya’y›, Van- yeniden dirilten kifli 936 y›l›nda Aachen’de “Al-
dallar Kuzey Afrika’y› ve Lombardlar Kuzey ‹tal- man kral›” ilan edilen I. Otto’dur (936-973). 2 fiu-
ya’y› ele geçirir. bat 962’de Papa taraf›ndan taç giydirilerek Kutsal
N
Roma-Cermen imparatoru ilan edilen I. Otto tara-
Orta Asyal› kavimlerin Erken Ortaça¤ Avrupa- f›ndan yeniden canland›r›lan imparatorluk, 1806
A M A Ç
2 s›’n›n siyasî yap›s› üzerindeki etkilerini tart›fla- y›l›na kadar yaklafl›k dokuz as›r çeflitli hanedan-
bilmek lar ve adlarla varl›¤›n› sürdürür. Bu dönemdeki
Orta Asya’dan ayr›larak bat›ya gelen ilk Türk kav- önemli geliflmelerden birisi de Müslümanlar›n ‹s-
mi olarak kabul edilen Hunlar, Avrupa’n›n de- panya’y› fethidir. 711 y›l›nda Tar›k bin Ziyad ko-
mografik yap›s›n› kökünden de¤ifltirmifllerdir. mutas›ndaki ‹slâm ordusunun kendi ad›yla an›-
Kavimler Göçü’nü bafllatan Hunlar, Cermen ka-
lan Cebel-i Tar›k bo¤az›n› geçerek ‹ber Yar›ma-
vimlerinin Bat› Avrupa’ya hareket etmelerine se-
das›’na ç›kmas›yla bafllayan Avrupa’daki Müslü-
bep olmufl, Do¤u ve Bat› Roma imparatorluklar›-
man varl›¤› 1492’ye kadar devam eder.
n›n kaderini belirlemifllerdir. Attila (434-453) dö-
neminde, çeflitli boylar halinde kendi liderlerinin
idaresinde faaliyette bulunan bütün boylar bir-
NA M A Ç
Erken Ortaça¤’da Kuzey, Bat› ve Do¤u Avru-
4 pa’daki geliflmeleri tart›flabilmek
lefltirilerek, s›n›rlar› Danimarka’dan ‹ran’a kadar
Erken Ortaça¤’da Kuzey, Bat› ve Do¤u Avrupa’da
uzanan merkezî bir imparatorluk vücuda getiri-
etkin olan kavimler M.S. 500 y›l›ndan 1066 sene-
lir. Ancak Attila’n›n 453 y›l›nda ölümünün he-
sindeki Norman istilas›na kadar Britanya’da hâ-
men ard›ndan Hun ‹mparatorlu¤u parçalan›r. Er-
kimiyet kuran Anglo-Saksonlar; VIII. yüzy›ldan
ken Ortaça¤ Avrupa tarihinde etkin bir rol oyna-
itibaren anavatanlar›ndan ayr›larak iki yüzy›l bo-
yan di¤er Orta Asyal› bir kavim olan Avarlar,
yunca Avrupa’dan Asya’ya kadar çok genifl bir
Göktürk Devleti’nin kurulmas›n›n ard›ndan bat›-
sahada faaliyetlerde bulunan ‹skandinavya’n›n
ya do¤ru göç ederek Slav ve Bulgar topluluklar›-
pagan, savaflç›, tüccar ve korsan halk› Vikingler
n› hâkimiyetleri alm›flt›r. K›sa süre içinde Avarlar
ve bugün Avrupa’daki en kalabal›k etnik grubu
Karadeniz’in kuzeyindeki bölgeleri tamamen de-
oluflturan Slavlard›r. Zaman içerisinde Ortodoks-
netim alt›na almay› baflarm›fllard›r. Bayan Ka¤an
lu¤u, Katolikli¤i, Protestanl›¤› ve Müslümanl›¤›
döneminde Avrupa içlerine kadar ilerleyen Avar-
kabul eden Slav halklar› genel olarak Do¤u Slav-
lar›n, baflkenti 796 y›l›nda Franklar›n eline geçer.
lar› (Ruslar, Ukraynal›lar, Belaruslar), Bat› Slavla-
Avar Ka¤anl›¤›’n›n 811 y›l›nda son buldu¤u ka-
bul edilse de Avarlar›n X. yüzy›la kadar Avru- r› (Polonyal›lar, Çekler, Slovaklar) ve Güney Slav-
pa’da çeflitli topluluklar aras›nda varl›klar›n› de- lar› (S›rplar, H›rvatlar, Slovenler vd.) olarak üç
vam ettirdi¤ine dair bulgular vard›r. gruba ayr›l›r.
www.evrenselpdf.com
Kendimizi S›nayal›m
1. Kavimler Göçü’nün sonucunda Roma ‹mparatorlu- 4. Vizigotlar,
¤u 395 y›l›nda imparator I.Teodosios’un o¤ullar› Arka- - Romal› idarecilerin kötü muamelesi üzerine Ostro-
dius ve Honorius aras›nda ikiye bölünmüfltür. gotlarla birlefltiler.
Buna göre Kavimler Göçü’nün neden oldu¤u bu sonuç - Hun Hükümdar› Attila’ya karfl› Roma ile ittifak yap-
ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? t›lar.
a. Roma ‹mparatorlu¤u’nun güçlenmesine neden Bu bilgilere göre afla¤›daki yarg›lardan hangisine ulafl›-
olmufltur. labilir?
b. Siyasi otorite güç kaybetmifltir. a. Vizigotlar, Hunlar› yenilgiye u¤ratm›flt›r.
c. Roma ‹mparatorlu¤u’nda saltanat sistemi görül- b. Ostrogotlar, Vizigotlar›n egemenli¤ine girmifltir.
mektedir. c. Roma ile Vizigotlar aras›nda daimi bar›fl sa¤lan-
d. Kavimler Göçü Roma ‹mparatorlu¤u’nu olum- m›flt›r.
suz etkilemifltir. d. Siyasi ç›karlar devlerler aras› iliflkileri belirlemifltir.
e. Merkezi devlet yap›s› korunamam›flt›r. e. Savafltan çok diplomatik iliflkilere daha çok
önem vermifllerdir.
2. - Roma ‹mparatorlu¤u’nun ikiye ayr›lmas›
- Feodal beyliklerin kurulmas› 5. Afla¤›dakilerden hangisinde Do¤u Roma ‹mparator-
geliflmelerine bak›larak Avrupa’n›n afla¤›daki alanlar- lu¤u’nun baflkentini kuflatan iki topluluk birlikte veril-
dan hangisinde de¤iflime u¤rad›¤› söylenebilir? mifltir?
a. Sosyal a. Hunlar - Ostrogotlar
b. Askeri b. Slavlar - Avarlar
c. Siyasi c. Vandallar - Hunlar
d. Ekonomik d. Avarlar -Vizigotlar
e. Kültürel e. Avarlar - Hunlar
3. Hun bask›s› sonucunda topraklar›n› terk etmek zo- 6. Afla¤›daki Cermen kavimlerinden hangisi zaman›n-
runda kalan Vizigotlar k›sa sürede güçlendiler. ‹lk kap- da Kuzey Afrika’n›n tamam› ele geçirilmifltir?
saml› yaz›l› yasalar› oluflturdular. Vizigot kabilelerini a. Vizigotlar
idaresi alt›nda birlefltirmeyi baflaran kral I.Alarik, daha b. Vikingler
sonra üç sefer düzenledi¤i Roma’y› da ele geçirmifltir. c. Vandallar
Bu bilgilere göre afla¤›dakilerden hangisi söylenemez? d. Ostrogotlar
a. Hukuk devleti oldu¤u e. Lombardlar
b. Siyasi birli¤in sa¤land›¤›
c. Merkezi otoritenin güçlü oldu¤u 7. Son Merovenj kral›n›n, Papa taraf›ndan tahttan indi-
d. Egemenlik alanlar›n›n geniflledi¤i rilip yerine K›sa Peppin’in Franklar›n kral› olarak taç
e. Roma ‹mparatorlu¤u’nun y›k›ld›¤› giydirilmesinin ard›ndan Merovenj hanedan› sona er-
mifl ve Karolenj hanedan›n›n hâkimiyeti bafllam›flt›r.
Buna göre afla¤›daki yarg›lardan hangisine ulafl›lamaz?
a. Papa Avrupa’daki topluluklar› yönetimi alt›nda
birlefltirmek istemifltir.
b. Frank krall›¤› farkl› hanedanlar taraf›ndan yöne-
tilmifltir.
c. Papa ç›karlar› do¤rultusunda hareket etmifltir.
d. Yönetimde teokratik anlay›fl etkilidir.
e. Papa dinsel gücün yan›nda siyasal güce de sa-
hiptir.
www.evrenselpdf.com
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

8. Afla¤›dakilerin hangisinde Emevilerin Bat›’da ilerle- 1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Roma ‹mparatorlu¤u ve Cer-
mesine ve durdurulmas›na neden olan savafllar birlikte men Kavimleri” bölümünü yeniden okuyunuz.
verilmifltir? 2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Roma ‹mparatorlu¤u’nun
a. Toledo - Saragosta Bölünmesi ve Bat› Roma ‹mparatorlu¤u’nun Y›-
b. Guadalete - Poitiers k›l›fl›” bölümünü yeniden okuyunuz.
c. Poitiers - Cebel-i Tar›k 3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Vizigotlar (Bat› Gotlar›)”
d. Cordoba - G›rnata bölümünü yeniden okuyunuz.
e. Toledo - Guadalete 4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Vizigotlar (Bat› Gotlar›)”
bölümünü yeniden okuyunuz.
5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avarlar” bölümünü yeni-
9. 476 y›l› Eylül ay›nda son imparator Romulus Agus-
den okuyunuz.
tulus’un (475-476) afla¤›dakilerden hangisi taraf›ndan
6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Vandallar” bölümünü yeni-
tahttan indirilmesi ile Bat› Roma ‹mparatorlu¤u tarihe
den okuyunuz.
kar›fl›r?
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “fiarlman (Charlemag-
a. Attila
ne/Charles The Great ve Ard›llar›” bölümü-
b. Alarik
nü yeniden okuyunuz.
c. Theodorik
8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹spanya’da Müslüman Ha-
d. Athanarik
kimiyeti” bölümünü yeniden okuyunuz.
e. Odoaker 9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Roma ‹mparatorlu¤u’nun
Bölünmesi ve Bat› Roma ‹mparatorlu¤u’nun Y›-
10. fiarlman Vatikan’daki St. Peter Bazilikas›’nda III. Le- k›l›fl›” bölümünü yeniden okuyunuz.
o taraf›ndan taç giydirilerek “Roma ‹mparatoru” ilan 10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “fiarlman (Charlemag-
edilir.Bu olay kendisini Roma ‹mparatoru’nun yegane ne/Charles The Great ve Ard›llar›” bölümünü
temsilcisi olarak gören Bizans ‹mparatorlu¤u aç›s›ndan yeniden okuyunuz.
kabul edilemez bir geliflmedir.
Bu durumun afla¤›daki geliflmelerden hangisine ortam
haz›rlam›flt›r?
a. Katolik ve Ortodoks kiliselerinin birleflmesine
b. Papa’n›n Do¤u Roma Kilisesi’nin de dini lideri
olmas›na
c. fiarlman’›n Bizans ‹mparatoru seçilmesine
d. Bat› Roma ile Do¤u Roma’n›n siyasi aç›dan ay-
r›lmas›na
e. Dinin toplum üzerindeki etkisinin azalmas›na
www.evrenselpdf.com
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde 1 çika’y› ele geçiren Merovenj hanedan› krallar› daha son-
Roma ‹mparatorlu¤u’nun bölünmeden önceki son impara Kuzey Fransa’y› ve I. Clovis döneminde Güney Fran-
ratoru I. Teodosios’un (379-395) 395 y›l›nda ölmesinin sa’y› zapt ederler. Son Merovenj kral› III. Childerik’in
ard›ndan imparatorluk, o¤ullar› Arkadius ve Honorius 751’de Papa Zachary (741-752) taraf›ndan azl edilip K›-
aras›nda ikiye bölünür. Arkadius imparatorlu¤un do¤u- sa Peppin’in Franklar›n kral› olarak taç giydirilmesinin
suna, Honorius ise bat›s›na hükmeder. Siyasî parçalan- ard›ndan Merovenj hanedan› sona erer ve ad›n› hane-
m›fll›k ve genç imparatorlar›n tecrübesizli¤i I. Teodosios dan›n en büyük temsilcisi fiarlman’dan alan Karolenj
döneminde imparatorluk arazilerine yerlefltirilen Cermen hanedan› dönemi bafllar. 800 y›l›nda Papa III. Leo’nun
kavimlerini harekete geçirir. Bat› Roma ‹mparatorlu- elinden giydi¤i taç ile Kutsal Roma imparatoru ilan edi-
¤u’nun y›k›nt›lar› üzerinde kurulan en büyük siyasî güç len fiarlman, tahta oturdu¤unda Frank Krall›¤› bugünkü
olan Vizigotlar Güney ve Orta Galya ile ‹spanya’da hü- Fransa, Belçika, Hollanda, ‹sviçre ve Almanya’n›n bü-
küm sürerler. 476 y›l›nda Romulus Agustulus’u tahttan yük bir k›sm›n› kaps›yordu. Bütün bu topraklarla yetin-
indirerek Bat› Roma ‹mparatorlu¤u’na son veren Odoa- meyen fiarlman, Kuzey Saksonya (774), Bavyera (788),
ker’i 493 y›l›nda ma¤lup ederek öldüren Theodorik ön- Bohemya, Avusturya, Macaristan’›n bir k›sm›, Orta ve
derli¤inde Sicilya ve Dalmaçya da dâhil olmak üzere tüm Kuzey ‹talya ve ‹spanya’n›n kuzeydo¤usunu ele geçirir.
‹talya’da Ostrogot hâkimiyeti bafllar. Gotlar›n iki kolunu fiarlman’›n kurdu¤u büyük imparatorlu¤un baflar›s›
oluflturan bu iki Cermen kavmi d›fl›nda Vandallar Kuzey onun hayat› ile s›n›rl› kal›r. fiarlman’›n 28 Ocak 814 y›-
Afrika’y› ve Lombardlar Kuzey ‹talya’y› ele geçirir. l›ndaki ölümünden k›sa bir süre sonra Karolenj ‹mpara-
torlu¤u halefleri aras›nda bölüflülür. 843 y›l›nda imzala-
S›ra Sizde 2 nan Verdun Antlaflmas› ile imparatorluk fiarlman’›n üç
Orta Asya’dan ayr›larak bat›ya gelen ilk Türk kavmi ola- torunu aras›nda paylaflt›r›l›r. fiarlman’›n büyük ülküsü-
rak kabul edilen Hunlar, Avrupa’n›n demografik yap›s›- nü yeniden dirilten kifli 936 y›l›nda Aachen’de “Alman
n› derinden de¤ifltirmifllerdir. Kavimler Göçü’nü baflla- kral›” ilan edilen I. Otto’dur (936-973). 2 fiubat 962’de
tan Hunlar, Cermen kavimlerinin göçünü h›zland›rm›fl, Papa taraf›ndan taç giydirilerek Kutsal Roma Cermen
Do¤u ve Bat› Roma imparatorluklar›n›n kaderini belir- imparatoru ilan edilen I. Otto taraf›ndan yeniden can-
lemifllerdir. Attila (434-453) döneminde, çeflitli boylar land›r›lan imparatorluk 1806 y›l›na kadar yaklafl›k do-
halinde kendi liderlerinin idaresinde faaliyette bulunan kuz as›r çeflitli hanedanlar ve adlarla varl›¤›n› sürdürür.
bütün boylar birlefltirilerek, s›n›rlar› Danimarka’dan
‹ran’a kadar uzanan merkezî bir imparatorluk vücuda S›ra Sizde 4
getirilir. Ancak Attila’n›n 453 y›l›nda ölümünün hemen Erken Ortaça¤’da Kuzey, Bat› ve Do¤u Avrupa’n›n du-
ard›ndan Hun ‹mparatorlu¤u parçalan›r. Erken Ortaça¤ rumuna bak›ld›¤›nda siyasî geliflmelere yön veren çeflit-
Avrupa tarihinde etkin bir rol oynayan di¤er Orta Asya- li etnik topluluklar›n farkl› bölgelerde tesirli olduklar›
l› bir kavim olan Avarlar, Göktürk Devleti’nin kurulma- görülmektedir. Britanya’da M.S. 500 y›l›ndan 1066 se-
s›n›n ard›ndan bat›ya do¤ru göç ederek Slav ve Bulgar nesindeki Norman istilas›na kadar Anglo-Saksonlar,
topluluklar›n› hâkimiyetleri alm›fl ve k›sa süre içinde adan›n büyük k›sm›nda hâkim güçtür. ‹skandinavya’n›n
Karadeniz’in kuzeyindeki bölgeleri tamamen denetim savaflç›, tüccar ve korsan halk› Vikingler, yaln›zca belir-
alt›na almay› baflarm›fllard›r. Bayan Ka¤an döneminde li bir co¤rafyada de¤il Avrupa’dan Asya’ya kadar çok
Avrupa içlerine kadar ilerleyen Avarlar›n, baflkenti 796 genifl bir sahada iki yüzy›l boyunca ac›mas›zca ya¤ma-
y›l›nda Franklar›n eline geçer. Avar Ka¤anl›¤›’n›n 811 larda bulunmufllard›r. Özellikle Avrupa’n›n neredeyse
y›l›nda son buldu¤u kabul edilse de Avarlar›n X. yüzy›- tüm sahil kesimlerini ya¤malayan bu halk, ele geçirdik-
la kadar Avrupa’da çeflitli topluluklar aras›nda varl›kla- leri zenginlikleri ülkelerine tafl›man›n yan› s›ra, zaman
r›n› devam ettirdi¤ine dair bulgular vard›r. içerisinde farkl› bölgelere kal›c› olarak yerleflmifller ve
buralardaki elit tabaka aras›na kar›flarak etkin bir rol
S›ra Sizde 3 oynam›fllard›r. Bugün Avrupa’daki en kalabal›k etnik
Bu günkü Almanya’da Ren Nehri’nin kuzeyinde, Balt›k grubu oluflturan Slavlar ise Do¤u Slavlar› (Ruslar, Uk-
k›y›lar›nda yaflayan bir Cermen kavmi olan Franklar›n raynal›lar, Belaruslar), Bat› Slavlar› (Polonyal›lar, Çek-
Galya’ya yerleflmeleri 454 y›l›ndan sonra olur. Frank ler, Slovaklar) ve Güney Slavlar› (S›rplar, H›rvatlar, Slo-
Krall›¤›’n› kuran Merovenj krallar› efsanevî bir kiflilik venler vd.) olarak üç gruba ayr›lm›fllar ve k›tan›n he-
olan Merovech’in soyundan gelmektedirler. Önce Bel- men tamam›na yay›lm›fllard›r.
www.evrenselpdf.com
Yararlan›lan Kaynaklar
Ahmetbeyo¤lu, Ali, “Büyük Hun Hükümdar› Attila”, Kerr, Gordon, Charlemagne’den Lizbon Antlaflmas›’na
Türkler, C.I, s.902-920. Avrupa’n›n K›sa Tarihi, çev. Cumhur Atay, ‹stanbul
Bafltav, fierif, “Avrupa Hunlar›”, Türkler, C.1, Ankara 2011
2002, s.853-886. Kurat, Akdes Nimet, “Avarlar”, yay›na haz. Serkan Acar,
Brockelmann, Carl, ‹slâm Uluslar› ve Devletleri Tarihi, Tarih ‹ncelemeleri Dergisi, XXVI/1, (Temmuz 2011),
TTk yay. Ankara 2002. s.81-110.
Burns, Thomas, A History of the Ostrogoths, Indiana Kurat, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzy›llarda Karadeniz
University Press, 1991. Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara
Cross, Arthur Lyon, A Shorter History of England and 1992.
Greater Britain, New York Tarih, 1920. Lemerle, Paul, Bizans Tarihi, Türkçe çev. Galip Üstün,
Dikici, Radi, fiu Bizim Bizans (Byzantium 330-1453), ‹letiflim yay., ‹stanbul 2005.
‹stanbul 2007. Liebeschuetz, J.H.W.G., “Gens into regnum: the
Dvornik, Francis, The Slavs in European History and Vandals”, Regna and Gentes, s.55-83.
Civilisation, Rutger University Press, 1962. Moorhead, John, “Ostrogothic Italy and the Lombard
es-Sufî, Halid, “Endülüs Emevi Devleti”, Do¤ufltan Gü- Invasions”, The New Cambridge Medieval History,
nümüze Büyük ‹slâm Tarihi, C.4, ‹stanbul 1988, C.1, Cambridge 2008, s.140-161.
s.117-308. Norwich, John Julius, Byzantium The Apogee, Penguin
es-Sufî, Halid, “Müslümanlar›n Endülüs’ü Fethi”, Do¤ufl- Books, London 1993.
tan Günümüze Büyük ‹slâm Tarihi, C.4, ‹stanbul O’Callaghan, Joseph F., A History of Medieval Spains,
1988, s.15-116. Cornell University Press 1983.
Gelfand, Dale Evva, Charlemagne, New York 2003. Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Türkçe çev.
Gerberding, Richard, “The Later Roman Empire”, The Fikret Ifl›ltan, TTK yay. Ankara 1991.
New Cambridge Medieval History, C.1, Cambridge Özdemir, Mehmet, “Endülüs”, TDV‹A, c.11, ‹stanbul
2008, s.13-34. 1995, s. 211-225.
Goetz, Hans-Werner, “Gens, kings and kingdoms: the Özkuyumcu, Nadir, M›s›r ve Kuzey Afrika’n›n Müslü-
Franks”, Regna and Gentes The Relationship between manlar Taraf›ndan Fethi, Manisa 2007
Late Antique and Early Medieval Peoples and Öztuna, Y›lmaz, Devletler ve Hanedanlar, C.III,V, An-
Kingdoms in the Transformation of the Roman kara 1996.
World, edit. H.-W.Goetz, Jörg Jarnut, Walter Pohl, Pohl, Walter, “A Non-Roman Empire in Central Europe:
Leiden-Boston 2003, s.307-344. The Avars”, Regna and Gentes, s.571-595.
Gregory, Timothy E., Bizans Tarihi, çev. Esra Ermert, Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük, Ankara 1993.
YKY, ‹stanbul 2008. Riasanovsky Nicholas V.-Mark D. Steinberg, Rusya Ta-
Gül, Muammer, Ortaça¤ Avrupa Tarihi, 2.bask›, ‹stanbul rihi, çev., Figen Dereli, ‹nk›lâp yay., ‹stanbul 2011.
2010. Roberts, J.M., Avrupa Tarihi, çev. Aret Demirkaynak,
Halecki, Oscar, A History of Poland, London 1978. ‹nk›lap yay. ‹stanbul 2011
Heather, Peter, “Gens and Regnum among the Vernadsky, George, Rusya Tarihi, çev. Do¤ukan M›z-
Ostrogoths”, Regna and Gentes, s.85-133. rak-Egemen Ç. M›zrak, Selenge yay., ‹stanbul 2009.
Heather, Peter, The Goths, Blackwell, 2004. Wolfram, Herwig, History of the Goths, University of
Hersak, Emil, “Avarlar: Etnik Yarad›l›fl Tarihlerine Bir California Press, 1992.
Bak›fl”, Türkler, C.2, Ankara 2002, s.641-657. Yorke, Barbara, “Anglo-Saxon gentes and regna”, Regna
Jarnut, Jörg, “Gens, rex and regnum of the Lombards”, and Gentes, s.381-407.
Regna and Gentes, s.409-427.
www.evrenselpdf.com
2
Amaçlar›m›z
N
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›’nda (11-13. yüzy›l) Fransa, Almanya ve ‹ngil-
N
tere’nin siyasî durumunu irdeleyebilecek,
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›’nda (11-13. yüzy›l) ‹talya ve ‹spanya’daki ge-
N
liflmeleri tart›flabilecek,
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›’nda (11-13. yüzy›l) Üretim, Ziraat Tekniklerin-
N
deki De¤iflim ile Dini Hareketleri yorumlayabilecek,
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›’nda (11-13. yüzy›l) Feodalite ve Haçl› Seferle-
rini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Capet Hanedan› • ‹ber Yar›madas›’ndaki Krall›klar
• Kutsal Roma-Cermen • Galiçya, Leon, Kastilya,
‹mparatorlu¤u • Hohenstaufen Hanedan›
• ‹ngiltere’de Normanlar, • ‹spanya
I. William, I. Richard, Magna • Tar›m Teknikleri
Carta, III. Henry ve I. Edward • Engizisyon ve Aforoz
• ‹talya’da Cermen ve Norman • Feodalite
Etkisi • Haçl› Seferleri
‹çindekiler
• ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄
AVRUPASINDA FRANSA,
ALMANYA VE ‹NG‹LTERE (11-13.
YÜZYIL)
Ortaça¤-Yeniça¤ Orta Dönem Ortaça¤ AVRUPASINDA ‹TALYA VE
Avrupa Tarihi (11-13. ‹SPANYA (11-13. YÜZYIL)
Avrupa Tarihi Yüzy›llar)
AVRUPASINDA ÜRET‹M, Z‹RAAT
TEKN‹KLER‹NDEK‹ DE⁄‹fi‹M VE
D‹N‹ HAREKETLER (11.-13.YÜZYIL)
AVRUPASINDA FEODAL‹TE VE
HAÇLI SEFERLER‹ (11-13. YÜZYIL)
www.evrenselpdf.com
Orta Dönem Ortaça¤
Avrupa Tarihi
(11-13. Yüzy›llar)
ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA FRANSA,

ALMANYA VE ‹NG‹LTERE (11.-13. YÜZYIL)
Fransa ve Capet Hanedan›

fiarlman’›n 28 Ocak 814’de ölmesinin ard›ndan o¤ullar›ndan Louis, ‹mparatorluk
taht›na oturdu. Ancak fiarlman’›n ard›llar› onun miras›na gerekti¤i gibi sahip ç›ka-
mad›lar. Nitekim I. Louis’in 840 y›l›ndaki ölümünden sonra en büyük o¤lu Lotha-
ir, ‹mparatorluk tac›n› giymekle birlikte kardefllerinin muhalefeti ile karfl›laflt›. Kar-
defller aras›ndaki mücadele 843 y›l›nda imzalanan Verdun Antlaflmas› ile sonuçlan-
d› ve imparatorluk fiarlman’›n torunlar› aras›nda üç k›sma bölündü. Antlaflmaya
göre Do¤u Frankia olarak an›lan ve Ren Nehri’nin bat›s›ndaki Almanya topraklar›-
n› kapsayan k›s›m Louis’e, Bat› Frankia olarak an›lan ve Rhône Nehri’nin bat›s›n-
daki Gaskonya, Septimania ve Akitanya’y› içine alan k›s›m Charles’a b›rak›l›rken,
imparator unvan›n› kullanan Lothair, Orta Frankia olarak an›lan Rhôn ve Ren ne-
hirleri aras›ndaki k›s›m ve ‹talya Krall›¤› üzerinde hüküm sürecektir (Greer- Lewis,
2005, s.218-219.).
Bat› Franklar›n›n son Karolenj ‹mparatoru V. Louis, 987 y›l›nda ölünce Frank
soylular›ndan Hugh Capet (987-996) kral seçildi. Böylece yeni bir hanedan›n hâki-
miyeti bafllad›. Ancak gerek Hugh Capet gerekse ard›llar› II. Robert (996-1031), I.
Henry (1031-1060) ve I. Philip (1060-1108) hiçbir zaman tüm Fransa üzerinde ke-
sin bir otorite kurmay› baflaramad›lar. Kendilerini bu makama getiren soylular on-
lardan daha genifl bir hâkimiyet alan›na sahiptiler ve krala her istediklerini yapt›ra-
biliyorlard› (Bradbury 2007, s.69 vd.; Kerr 2011, s.25-26).
Capet Hanedan›’n›n Fransa’da güç kazanmas› VI. Louis (1108-1137) dönemiyle
bafllam›flt›r. Paris ve çevresinde güçlü bir kontrol sa¤layan VI. Louis iktidar›n›n bü-
yük k›sm› boyunca krall›k otoritesini tan›mayan baronlarla mücadele etti ve pek
ço¤unu itaat alt›na almay› baflard›. O¤lu ve halefi VII. Louis bu güçlü baronlardan
Akitanya dükünün k›z› Elanor ile evlendi. Böylece Capet Hanedan›’n›n nüfuzu
Fransa’n›n güneyine uzanm›fl oldu. II. Haçl› Seferi’ne kat›lan VII. Louis, bu seferin
baflar›s›zl›kla sonuçlanmas›n›n ard›ndan Fransa’ya döndü. 1152 y›l›nda ayr›ld›¤› efli
Elanor ile evlenen Anjou Hanedan›’ndan Normandiya Dükü Henry, Akitanya’ya
hâkim oldu. 1154 y›l›nda Henry ‹ngiltere taht›na oturduktan sonra VII. Louis ve II.
Henry aras›nda yirmi y›l boyunca mücadele yafland› (Bradbury, s.129 vd.).
www.evrenselpdf.com
VII. Louis’in o¤lu II. Philip (1180-1223) döneminin en önemli geliflmesi III. Haç-
l› Seferidir. Ancak kral, bu seferden Fransa’y› iflgale kalkan ‹ngilizleri ülkesinden
ç›kartmak için erken dönmek zorunda kald›. II. Philip’in ard›ndan tahta oturan VII-
I. Louis (1223-1226), ancak üç y›l tahtta kalabildi. Onun ard›ndan yerini alan o¤lu
IX. Louis (1226-1270), oldukça dindar bir krald› ve ölümünün ard›ndan aziz ilan
edildi. Yedinci ve Sekizinci Haçl› Seferlerine kat›lan IX. Louis, Sekizinci Haçl› Se-
feri s›ras›nda 1270 y›l›nda Tunus’ta öldü (Bradbury, s.201 vd.).
Kutsal Roma ‹mparatorlu¤u ve Almanya

962’den 1806 y›l›na kadar varl›¤›n› devam ettiren ve Merkezî Avrupa’n›n büyük
k›sm› ile ‹talya’y› kapsayan Kutsal Roma ‹mparatorlu¤u Avrupa’n›n en büyük mo-
narflisidir. 800 y›l›nda Papa taraf›ndan ilk Kutsal Roma ‹mparatoru ilan edilen fiarl-
man’›n ölümünden k›sa bir süre sonra Frank Krall›¤›, onun torunlar› aras›nda bö-
lüflüldü. Bundan sonra Bat› k›sm› Frank ya da Fransa Krall›¤› olarak adland›r›l›rken
Do¤u k›sm› Alman Krall›¤› olarak an›ld›. I. Berengar’in 924 y›l›nda ‹talya’da ölme-
sinin ard›ndan Kutsal Roma ‹mparatoru unvan› yaklafl›k k›rk y›l boyunca hiç kim-
se taraf›ndan kullan›lmam›flt›r (Bryce 1871, s.83).
936 y›l›nda Aachen’de “Alman Kral›” ilan edilen I. Otto (936-973)’nun, 2 fiubat
962’de Papa XII. John taraf›ndan taç giydirilerek imparator ilan edilmesi, Kutsal
Roma ‹mparatorlu¤u’nun kurulufl tarihi olarak kabul edilmektedir. Ancak burada
flunu da ifade etmek gerekir ki, Otto Karolenj hanedan› soyundan de¤il “Sakson
‹mparatorlar›” olarak adland›r›lan sülaleden gelmektedir (Bryce 1871, s.87-88; Ro-
berts 2011, s.170).
962-1254 y›llar› aras›nda Kutsal Roma ‹mparatorlu¤u iki hanedan taraf›ndan
idare edildi. Bunlar 962-1124 y›llar› aras›nda hüküm süren Sakson Hanedan› ve
1124-1254 y›llar› aras›nda hüküm süren Hohenstaufen Hanedan›’d›r. Bu dönem
boyunca her iki hanedana mensup imparatorlar›n temel politikas› ‹talya’n›n kon-
trol alt›na al›nmas› olmufltur. Bununla birlikte bu amaçlar›na tam olarak ulaflama-
m›fllard›r. Baflka bir ifadeyle I. Otto taraf›ndan yeniden canland›r›lan ‹mparatorluk,
fiarlman döneminde oldu¤u kadar genifl bir co¤rafyada hâkimiyet kuramam›flt›r.
Bu dönemde Papal›k ile olan iliflkilere bak›ld›¤›nda iniflli ç›k›fll› bir çizgi izledi¤i ve
‹mparatorlu¤un Papal›k üzerindeki otoritesinin bafltaki imparatorlar›n gücü ile
do¤ru orant›l› olarak zaman zaman art›p azald›¤› görülür.
1254 y›l›nda son Hohenstaufen Hanedan› ‹mparatoru IV. Konrad (1228-1254)’›n
ölümünden 1438 y›l›nda Habsburg Hanedan›’n›n iktidar› ele geçirmesine kadar
olan devrede merkezî otorite oldukça zay›flad›. ‹mparatorlu¤un ‹talya üzerindeki
etkisi neredeyse tamamen son buldu¤u gibi, büyük ço¤unlu¤u Papa taraf›ndan taç
giydirilmeyen imparatorlar›n Almanya’daki gücü dahi azalm›flt›r.
Normanlar ve ‹ngiltere
8. yüzy›lda anavatanlar›ndan ayr›lan Viking topluluklar› iki yüzy›l boyunca Avru-
pa’dan Asya’ya kadar olan genifl bir sahaya yay›lm›fllard›. Bu dönem boyunca Av-
rupa’ya ak›n eden Danlar ve Norveçliler ‹ngiltere, ‹rlanda, Almanya, Fransa ve ‹s-
panya k›y›lar›n› talan etmifllerdir (Kerr 2011, s.17-18). 911 y›l›nda, önce Paris’i ar-
d›ndan da Chartres’i kuflatan Viking liderlerinden Rollo (860-932) ile Fransa Kral›
III. Charles (Basit Charles) (893-922) aras›nda bir antlaflma yap›ld›. Bu antlaflma ile
Fransa kral›, kendisine tâbi olmak ve ülkesini soydafllar›n›n sald›r›lar›ndan koru-
mak kofluluyla Rollo’nun maiyetindekilerle birlikte Normandiya bölgesinde yerlefl-
mesine izin verdi. Vaftiz olarak H›ristiyanl›¤› kabul eden Rollo, Charles’in gayr-i
www.evrenselpdf.com
2. Ünite - Orta Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (11-13. Yüzy›llar) 29
meflru k›z› Gisela ile evlendi. Zamanla bölgeye yerleflen bu kuzeyli topluluk ile
yerli Franklar kar›flarak Normanlar› oluflturdu (Crouch 2007, s.1vd.).
Normanlar, bulunduklar› bölge itibar›yla ‹ngiltere ile daha en bafltan beri yak›n
iliflkiler kurmufllard›. Bu temaslar sonucunda Normandiya Dükü II. Richard (996-
1026)’›n k›z kardefli Emma ile ‹ngiltere Kral› Aethelred’›n evlenmesiyle taraflar ara-
s›nda akrabal›k iliflkisi kuruldu. 1016 y›l›nda Danimarka Kral› Knud ‹ngiltere’yi is-
tila etti¤inde Aethelred efli ve çocuklar› ile Normandiya’ya s›¤›nd›. 25 y›ll›k bir sür-
gün hayat›n›n ard›ndan Aethelred’›n o¤lu Edward (1041-1066), 1041 y›l›nda ‹ngil-
tere’ye döndü. Edward ‹ngiltere’ye dönerken yan›nda çok say›da Norman› da ge-
tirdi ve onlar› önemli mevkilere yerlefltirdi. Böylece bu tarihten itibaren ‹ngilte-
re’de Norman etkisi bafllam›fl oldu (Crouch 2007, s.33 vd.).
‹ngiltere kral› Edward, 1066 y›l›nda geride erkek evlat b›rakmadan ölünce tah-
ta Harold Godwinson geçti. Ancak onun krall›¤› Normandiya Dükü William (Fatih
William) taraf›ndan tan›nmad›. William, Edward’›n ‹ngiltere taht› için kendisini va-
ris b›rakt›¤›n› iddia ederek büyük bir donanma ile ‹ngiltere seferine ç›kt›. 14 Ekim
1066 tarihinde meydana gelen ve son Anglo-Sakson Kral› Harold’›n hayat›n› kay-
betti¤i Hasting savafl›nda William büyük bir zafer kazand› (Crouch 2007, s. 87 vd.;
Kerr 2011, s.19). 1066 Noel’inde Webminister manast›r›nda krall›k tac›n› giyen Wil-
liam, ‹ngiltere’nin ilk Norman kral›d›r. ‹ngiltere’nin yeni fatihleri Frans›zca konu-
flurken ahali Sakson dilini konufluyordu ve bu çift dillilik uzun süre devam etti.
I. William’›n Ard›llar›
I. William 1087 y›l›nda ölünce o¤ullar›ndan II. William (1087-1100) ‹ngiltere taht›-
na otururken en büyük o¤lu Robert, Normandiya dükü oldu. William’›n krall›¤›n›n
o¤ullar› aras›nda bölünmesi, kardefller aras›nda mücadele yaflanmas›na sebep ol-
du. Asl›nda bu mücadeleyi ateflleyenler krall›¤›n kanal›n iki yakas›ndaki toprakla-
r›n›n birlefltirilmesi düflüncesinde olan soylulard›. 1088 y›l›nda Robert taht› ele ge-
çirmek için kardefline karfl› isyan bafllatt›, ancak baflar›l› olamad›. Uzun bir müca-
delenin ard›ndan William ile bafl edemeyece¤ini anlayan Robert, 1096’da I. Haçl›
Seferi’ne kat›ld›. Sefer için gerekli olan finansman› sa¤lamas› karfl›l›¤›nda Norman-
diya’daki haklar›n› William’a devretti. Bununla birlikte 1100 y›l›nda William ölün-
ce Robert, Normandiya’ya yeniden hâkim oldu (Crouch 2007, s.130 vd.).
II. William’›n 1100 y›l›nda bir av s›ras›nda flüpheli bir flekilde okla gö¤sünden
vurularak ölmesinin ard›ndan ‹ngiltere taht›na kardefli I. Henry (1100-1135) otur-
du. I. Henry’nin ilk olarak halletmesi gereken mesele II. William’›n ölümünden
sonra Normandiya’n›n idaresini tekrar ele geçiren a¤abeyi Robert idi. 1106 y›l›nda
I. Henry karfl›s›nda ma¤lup olan Robert, savafl s›ras›nda esir düflünce bundan son-
raki hayat›n› hapishanede geçirdi. Böylece I. Henry ‹ngiltere ve Normandiya’y› tek
idare alt›nda birlefltirmeyi baflarm›fl oldu. I. Henry iktidar› boyunca merkezî idare-
de pek çok reform yapm›fl ve bürokrasinin geliflmesini sa¤lam›flt›r (Crouch 2007,
s.167 vd.).
I. Henry’nin tek meflru o¤lu William daha babas› hayattayken öldü¤ünden, Kral
taht›n› k›z› Matilda’ya b›rakt›. Bu durumda ya Matilda kraliçe olarak ülkeyi idare
edecek ya da Angevin ailesine mensup kocas› onun ad›na bu ifli üslenecekti. An-
cak ‹ngiliz soylular› her iki alternatifi de kabul etmeyince I. Henry’nin 1135 y›l›n-
da ölmesinin ard›ndan Matilda’n›n kuzeni Stephen’i tahta geçirdiler. Bununla bir-
likte Matilda kendi hakk› olan taht› gasp eden kuzeninin hükümdarl›¤›n› tan›ma-
yarak onunla mücadele etti. 1154 y›l›nda Stephen ölünce ‹ngiltere taht›na Matil-
da’n›n o¤lu Henry geçti (Crouch 2007, s. 245 vd.).
www.evrenselpdf.com
II. Henry (1154-1189) tahta oturduktan sonra annesini sürgün eden ve Stephen
döneminde iyice güçlenen baronlar›n gücünü k›rd›. Onun iktidar› dönemindeki di-
¤er bir önemli olay Canterbury Baflpiskoposu Thomas Becket’i öldürtmesidir. I.
Henry döneminde yap›lan reformlar ile merkezî idare karfl›s›ndaki gücü azalt›lan
kilisenin yeniden eski nüfuzunu kazanmas› için çaba sarf eden Becket güçlü bir
idare kurmak isteyen II. Henry taraf›ndan öldürtülmüfltür (1170) (Barlow 1990,
s.198 vd.).
II. Henry iktidar› süresinde Fransa Kral› VII. Louis ile pek çok defa savaflm›flt›r.
Ama onu as›l u¤raflt›ran mesele ilk efli Eleanor ve ondan olan o¤ullar› olmufltur.
Kendi iktidar›na karfl› ayaklanan o¤ullar› ile defalarca karfl› karfl›ya gelen II. Henry,
nihayet 1189 y›l›nda, Fransa Kral› II. Philip’in deste¤ini alan o¤lu Richard’a ma¤lup
oldu. Bu yenilgiden iki gün sonra II. Henry ölünce o¤lu Richard ‹ngiltere kral› ol-
du (Yonge 2010, s.38-39).
I. Richard (Aslan Yürekli) (1189-1199)

3 Eylül 1189’da Webminister manast›r›nda düzenlenen törenle resmî olarak ‹ngil-
tere krall›k tac›n› giyen Richard, Yahudilerin bu törene kat›lmas›n› yasaklad›. Da-
ha sonra Yahudi önde gelenleri yeni krala arma¤anlar›n› vermek amac›yla saraya
geldiklerinde kral›n emri ile tartaklanarak saraydan at›lm›fllard›r. Bu olaylar›n ar-
d›ndan Londra’da Richard’›n bütün Yahudilerin öldürülmesi emri verdi¤i yönünde
söylentiler ç›k›nca flehirde Yahudi av› bafllam›fl ve evleri yak›lan, mallar› ya¤mala-
nan Yahudiler ac›mas›zca katledilmifllerdir (Abbott 2009, s. 81 vd.).
Eyyubî hükümdar› Selahaddin’in 1187 y›l›nda Kudüs’ü Haçl›lardan geri almas›
üzerine Papan›n ça¤r›s› ile düzenlenen Üçüncü Haçl› Seferine kat›lmaya karar ve-
ren I. Richard, 1190’da ordusuyla ‹ngiltere’den ayr›ld›. Kudüs’e deniz yoluyla giden
I. Richard, önce Sicilya ard›ndan K›br›s’› zapt ettikten sonra Akka önlerinde kara-
ya ç›kt›. Akka’y› Müslümanlardan geri alan Haçl› ordular› flehirde katliam yapt›lar.
Bundan sonra I. Richard ve Selahaddin Eyyubî aras›ndaki Arsuf Savafl›’nda da¤›lan
Müslüman ordusu geri çekilmek zorunda kald›. Ancak I. Richard, tüm u¤rafllar›na
ra¤men Kudüs’ü geri almay› baflaramad›. Nihayet 2 Eylül 1192’de taraflar aras›nda
üç y›l geçerli olacak bir bar›fl antlaflmas› yap›ld›. Bundan sonra I. Richard ülkesine
geri döndü (Demirkent, 1997, s.153 vd.).
I. Richard dönüfl yolculu¤u s›ras›nda Viyana yak›nlar›nda Avusturya Dükü Leo-
pold taraf›ndan esir edilerek Kutsal Roma ‹mparatoru VI. Henry’ye teslim edildi.
‹ngiltere kral› bu esarette çok yüksek miktarda bir fidye ödeyip Kutsal Roma im-
paratoruna vasall›k yemini ettikten sonra özgürlü¤üne kavuflarak 1194 y›l› Mart
ay›nda ‹ngiltere’ye dönebildi. Hayat›n›n son y›llar›n› Normandiya’da geçiren I. Ric-
hard, Fransa Kral› II. Philip ile yapt›¤› savafl s›ras›nda kaza sonucu at›lan bir okla
kolundan yaraland›. Yaras›n›n kangren olmas›yla da hayat›n› kaybetti (1199) (Ab-
bott 2009, s.312 vd.).
John (Yurtsuz John) (1199-1216) ve Magna Carta (1215)

II. Henry’nin en küçük o¤lu olan John (1199-1216), bafllang›çta çok ön planda ol-
masa da, a¤abeylerinin babalar›na karfl› isyan etmelerinin ard›ndan di¤er o¤ullar›n-
dan nefret eden kral taraf›ndan 1177’de ‹rlanda Lordu olarak atand›. Bununla bir-
likte I. Richard, babas› Henry’e karfl› 1189 y›l›nda ayakland›¤›nda John babas›na
karfl› a¤abeyini destekledi. I. Richard kral oldu¤unda kardefline karfl› oldukça cö-
mert davranm›fl ve ona, Fransa’da Mortain kontu yapmas› d›fl›nda ‹ngiltere’de de
pek çok arazi verdi (Warren 1978, s.33 vd., s.38 vd.).
www.evrenselpdf.com
I. Richard, Üçüncü Haçl› Seferi’ne kat›lmak için ülkesinden ayr›l›rken kardefli

John’dan ‹ngiltere’ye girmeyece¤i ve yönetime müdahale etmeyece¤ine dair söz
alm›flt›. Ancak 1190 y›l›nda I. Richard’›n, ye¤eni Arthur’u veliaht tayin etmesi üze-
rine John ‹ngitere’ye geldi ve I. Richard’›n yoklu¤unda devletin yönetimini b›rakt›-
¤› William Longchamp’›n elinden idareyi ald›. Ancak gerek ‹ngiliz soylular› gerek-
se halk, I. Richard’a ba¤l›l›klar›n› sürdürdüler. 1194 y›l› bafl›nda I. Richard ‹ngilte-
re’ye dönünce, yoklu¤undaki davran›fllar›ndan dolay› John’u sürgüne yollad›. Fa-
kat k›sa bir süre sonra I. Richard kendisinden özür dileyen kardeflini affetti ve ona
Mortrain ile ‹rlanda’daki mülklerini geri verdi. 1196 y›l›nda Richard’›n veliaht tayin
etti¤i ye¤eni Arthur’un Fransa Kral› II. Philip ile yap›lan savaflta esir edilerek zin-
dana at›lmas›n›n ard›ndan John yeni veliaht ilan edildi (Warren, s.44 vd.).
1199 y›l›nda I. Richard ölünce John, kral ilan edildi. Ancak Normandiya ve An-
jou dükleri, onun krall›¤›n› tan›mad›lar ve taht›n gerçek sahibinin Fransa’da hapis
tutulan Arthur oldu¤unu ilan ettiler. Fransa Kral› II. Philip de ç›karlar› do¤rultusun-
da John’a karfl› Arthur’u destekledi. Nihayet Arthur’u ele geçiren John, ye¤enini öl-
dürterek bu sorunu kökünden halletmifl oldu (1203). Ancak onun Arthur’u öldürt-
mesine k›zan Normandiya ve Anjou dükleri, John ve II. Philip aras›ndaki mücade-
lede Fransa kral›n›n yan›nda yer al›nca 1204 y›l›nda John, Fransa’daki topraklar›-
n›n büyük k›sm›n› kaybetti. Fransa’daki topraklar›n›n elinden ç›kmas› sonucu bü-
yük bir prestij kaybeden John, bu topraklar› geri almak için harekete geçti. Ancak
sefer masraflar›n›n karfl›lanmas› için vergi art›r›m›na gitmesi ülke içinde huzursuz-
luklara sebep oldu (Warren, s.51 vd.).
John, kilise ile de anlaflmazl›¤a düflmüfltür. O, 1205 y›l›nda Stephen Langton ad-
l› birisinin Papa taraf›ndan Canterbury baflpiskoposlu¤una atanmas›na karfl› ç›ka-
rak bu makama kendi belirledi¤i aday›n getirilmesini istedi. Bunun üzerine Papa
III. Innocentius vaftiz, evlilik ve cenaze gibi dinî törenlerin kilise taraf›ndan yap›l-
mayaca¤›n› bildirdi ve 1209 y›l›nda ‹ngiltere kral›n› aforoz etti¤ini aç›klad›. John ise
Papa’n›n bu karar›na misilleme olarak kilisenin mallar›na el koydu. Ancak bu sür-
tüflmenin galibi Kilise oldu ve 1213 y›l›nda John, Papa’n›n isteklerini kabul ederek
onunla anlaflt› (Warren, s.163 vd.).
Papal›k ile uzlaflma sa¤layan John, bundan sonra bütün dikkatini Fransa’daki
mücadeleye verdi. Ancak onun Fransa’daki topraklar›n› geri almak için bafllatt›¤›
çaba, 1214 y›l›nda Bouvines Savafl›’ndaki a¤›r yenilgi ile sonuçsuz kalm›fl oldu.
John, 1215 y›l› Ocak ay›nda ‹ngiltere’ye döndü¤ünde baronlar›n kendisine karfl›
birlefltiklerini ve öne sürdükleri flartlar› kabul etmesini istediklerini gördü. Duru-
mun ciddiyetini kavrayan kral, bir yandan baronlar›n taleplerine verece¤i cevab›
erteleyerek zaman kazanmaya çal›fl›rken di¤er yandan kendisine baflkald›ran bu
asileri cezaland›rmak için destek aray›fl›na girdi. Nihayet Papal›k ‹ngiltere’de duru-
ma hâkim olabilmesi için John’a destek verece¤ini bildirdi. Bu yard›m vaadinden
ald›¤› cesaretle asilerin mallar›na el konulmas› emrini verdi. Ancak kuvvetlerini
toplayan baronlar Londra üzerine yürüyerek flehrin kontrolünü ele geçirdiler ve
Fransa Kral› II. Philip’i ‹ngiltere’ye davet ettiler. Baronlar›n bask›s›na daha fazla
karfl› koyamayan John, onlarla Londra’n›n yaklafl›k olarak 30 km bat›s›ndaki Runn-
ymede’de bir araya gelerek Haziran 1215’te Magna Carta’y› imzalamak zorunda
kald› (Levy 2008, s.58 vd.).
Latince “Büyük Sözleflme, Büyük Ferman” anlamlar›na gelen Magna Carta, Or-
taça¤ ‹ngilteresi’nin en önemli belgelerinden bir tanesidir. Magna Carta, sonradan
farkl› flekillerde yorumlanm›flsa da asl›nda feodallerin kral karfl›s›nda haklar›n› ga-
ranti alt›na alan bir belgedir. Kilise, din görevlilerinin atanmas›nda özgür olacak,
www.evrenselpdf.com
baronlar›n r›zas› al›nmadan kararlaflt›r›lan miktardan daha fazla oranda vergi al›na-
mayacak, mevcut yasalara uyan hiçbir özgür insan keyfi olarak cezaland›r›lamaya-
cak fleklinde üç temel prensibe vurgu yapan Magna Carta, kral› di¤er insanlar gibi
kanunlara uymak zorunda b›rakmaktayd›. Her ne sebepten olursa olsun kral ka-
nunlara uymay› reddederse, soylular onu azledip yerine yeni bir kral seçme hak-
k›na sahiptiler. Ancak John, bask› alt›nda imzalad›¤› bu antlaflmaya uymak niyetin-
de de¤ildi. Bunun üzerine baronlar II. Philip’in o¤lu Louis’i, krallar› olmas› teklifi
ile ‹ngiltere’ye davet ettiler. John, güneyden gelen Frans›z istilac›lar ve asi baron-
lar›na karfl› giriflti¤i mücadele s›ras›nda dizanteri hastal›¤›na yakalanarak 1216 y›l›
Ekim ay›nda öldü (Marshall 2006, s. 216 vd.).
III. Henry (1216-1272) ve I. Edward (1272-1307)

John öldü¤ünde geride 9 yafl›ndaki Henry ve 7 yafl›ndaki Richard olmak üzere iki
o¤lu kalm›flt›. John’a karfl› mücadele veren baronlar, Fransa Kral› II. Philip’in o¤lu
Louis’i ‹ngiltere’ye davet etmifllerdi. Ancak John öldükten sonra baronlar›n büyük
bir k›sm›, yeni kral›n Louis de¤il Henry’nin olmas›n›n kendileri aç›s›ndan daha iyi
olaca¤›na karar verdiler. Henry, babas›n›n imzalad›¤› Magna Carta’ya ba¤l› kalaca-
¤›na dair yemin ettikten sonra kral ilan edildi. Ancak bu dönemde Londra ve Do-
¤u ‹ngiltere’nin büyük bölümü hâlâ Louis’e ba¤l› baronlar›n kontrolü alt›nda bulu-
nuyordu. 1217 y›l›nda asiler ma¤lup edildi ve Louis ‹ngiltere’den ayr›lmak zorun-
da kald›.
III. Henry tahta oturdu¤unda henüz 9 yafl›nda oldu¤undan her ne kadar kral
unvan›n› tafl›sa da 1234 y›l›na kadar iktidar›n gerçek hâkimi olamam›flt›r. Bu süre
içerisinde ülke naibler taraf›ndan idare edildi. Bunlar içerisinde en önemlisi ve et-
kili olan› 1219-1232 y›llar› aras›nda yönetimi elinde tutan Hubert de Burgh’dur. II-
I. Henry, iktidar›n›n ilk 24 y›ll›k döneminde yönetime tam anlam›yla hâkim olmufl,
ancak 1258’de baronlar›n bask›s›na daha fazla dayanamayarak “Oxford fiartlar›”
çerçevesinde bir dizi reformlar› kabul etmek zorunda kalm›flt›r. Buna göre, baron-
lar taraf›ndan seçilen 15 kiflilik bir meclis oluflturulacak ve krala dan›flmanl›k yapa-
cak bu meclis idareyi denetleyecekti. Birkaç y›l sonra baronlar›n kendi aralar›nda
anlaflmazl›¤a düflmesiyle III. Henry 1258’de uygulamaya konulan reformlar› yeni-
den de¤ifltirme f›rsat› elde etmifl oldu. Fakat 1264 y›l›nda III. Henry’e karfl› bafllat›-
lan isyan s›ras›nda Simon de Montfort, Lewes Savafl›’nda ma¤lup etti¤i kral ve bü-
yük o¤lu Edward’› esir etti. Montfort bir y›l sonra Edward taraf›ndan ma¤lup edi-
lip öldürülünceye kadar yönetimde söz sahibi oldu (Carpenter 2006, s.45 vd.).
III. Henry, 1272 y›l›nda ölünce o¤lu I. Edward ‹ngiltere taht›na oturdu. Edward,
1270 y›l›nda Sekizinci Haçl› Seferi’ne kat›lmak için ‹ngiltere’den ayr›lm›fl ve 1272’de
Memlûk Sultan› Baybars ve Haçl›lar aras›nda bar›fl antlaflmas› imzaland›ktan sonra
ülkesine dönmek için yola ç›km›flt›r. Geri dönüfl yolculu¤u s›ras›nda babas›n›n öl-
dü¤ünü ö¤renen Edward, ancak 1274 A¤ustos’unda ‹ngiltere’ye ulaflabilmifltir. Or-
taça¤›n en büyük ‹ngiliz kral› olarak kabul edilen I. Edward, zeki bir idareci ve ba-
flar›l› bir komutan olmas›n›n yan› s›ra, idarî ve hukukî alanlarda yapt›¤› düzenle-
melerle reformist bir krald›r.
I. Edward, tüm Britanya üzerinde kesin bir otorite kurmak istedi¤inden ilk ifl
olarak Galler üzerine gitmeye karar verdi. 1277-1282 y›llar› aras›ndaki seferler so-
nucunda, Galler kesin olarak ‹ngiltere idaresi alt›na girdi (Prestwich 1989, s.170
vd.) Galler meselesini çözen I. Edward bundan sonra dikkatini ‹skoçya’ya çevirdi.
1292 y›l›nda Edward’›n müdahalesi ile ‹skoçya kral› seçilen John Balliol, ‹ngiltere
kral›na vasall›k yemini etmiflti. Ancak daha sonra ‹skoç soylular›n›n teflviki ile
www.evrenselpdf.com
Fransa ile ittifak kurarak Edward’a karfl› baflkald›rd›. Bunun üzerine 1296’da dü-
zenledi¤i sefer ile ‹skoçya’y› istila eden Edward, çeflitli bölgelerde kurdu¤u askerî
garnizonlarla ülkeyi idare etmeye bafllad›. Ancak onun zalimane idaresi ‹skoçlar›n
tepkisine sebep olmufl ve halk William Wallace adl› birisinin etraf›nda toplanarak
‹ngiliz idaresine karfl› ba¤›ms›zl›k mücadelesine giriflmiflti. Edward’› uzun süre u¤-
raflt›ran William Wallace nihayet 1305 y›l›nda yakalanarak idam edildi. Ancak onun
idam edilmesi ‹skoçlar›n ba¤›ms›zl›k inançlar›n› yok edememifl ve 1306 y›l›nda bu
sefer ‹skoç soylular›ndan Robert Bruce I. Edward’a karfl› ayaklanm›flt›r. I. Edward
Robert Bruce’un isyan›n› bast›rmak için ç›kt›¤› sefer s›ras›nda yoldayken ölmüfltür
(1307) (Prestwich, 1989, s.469 vd.).
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›nda (11.-13. yüzy›l) Fransa, Almanya ve ‹ngiltere’deki

SIRA S‹ZDE siyasî SIRA S‹ZDE
durumu de¤erlendiriniz. 1
ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA

D Ü fi‹TALYA
ÜNEL‹M VE D Ü fi Ü N E L ‹ M
‹SPANYA (11.-13.YÜZYIL)
S O R U S O R U
‹talya ve Cermen Nüfuzunun Bafllamas› (951-1026)
Frank ‹mparatorlu¤u’nun da¤›l›fl›, ‹talya’n›n soylular ve flehir devletleri aras›ndaki
D‹KKAT D‹KKAT
bitmez tükenmez hâkimiyet mücadeleleri içerisine sürüklenmesine neden olmufl-
tu. Ortaya ç›kan kaosun sona erdirilebilmesi için kendisinden yard›m istenmesi
N N
üzerine harekete geçen Alman Kral› I. Otto, 951 y›l›nda ‹talya’da SIRAhâkimiyetini
S‹ZDE tesis SIRA S‹ZDE
etti. 962 y›l›nda Roma’da imparatorluk tac›n› giydi ve bu flekilde Kutsal Roma ‹m-
paratorlu¤u’nun da temeli at›lm›fl oldu (Roberts, 2011, s. 170).
‹mparatorluk tac› giydikten sonra ‹talya’n›n güneyine do¤ru yay›lma e¤ilimleri
gösteren I. Otto’nun miras›, ard›llar› olan II. ve III. Otto taraf›ndan devral›nd›. Fa-
kat yeni hükümdarlar ‹talya’da istenen birli¤i kurmakta baflar›l› olamad›klar› gibi,
Papal›k makam›na dönük bask›c› tutumlar›ndan dolay› da soylular›n bafl›n› çekti¤i
bir muhalefet ile yüz yüze geldiler. ‹ktidar›n yara ald›¤› bir hoflnutsuzluk devresi-
nin ard›ndan, III. Otto’nun ölümünden sonra baz› soylular taraf›ndan
TELEV‹ZYON
‹talya kral› TELEV‹ZYON
seçilen Arduino’nun krall›¤›n› kabul etmeyen yerel piskoposlar, 11. yüzy›l›n he-
men bafl›nda Alman Kral› II. Heinrich’i, ‹talya’ya gelerek krall›¤› devralmaya davet
ettiler. ‹talya’ya gelerek 1004 y›l›nda Pavia’da krall›¤›n› ilan eden II. Heinrich, 1014
y›l›nda imparatorluk tac› giyerek etki alan›n› geniflletse de, onun ‹ N T Eölümünden
RNET son- ‹NTERNET
ra Pavia’da patlak veren bir ayaklanma, bir yan›yla merkezî hükümetin zay›flama-
s›yla sonuçlanan bir süreci tetiklerken, bir yan›yla da Milano’nun yeni bir güç oda-
¤› olarak temayüz etmesine neden oldu. ‹mparatorlu¤un 11. yüzy›lda tam anlam›y-
la gücünü yitirmesi, ‹talya’da bir dizi flehir devletinin önem kazanmas› ve yar›ma-
dan›n siyasî görünümünün merkezîleflmesi ile sonuçland›. 1026 y›l›nda Milano Pis-
koposu’nun çabalar›yla Franken Dükü II. Konrad ‹talya kral› ilan edildiyse de, bu
durum feodal flehir devletlerinin h›zla güçlenmesine engel olamad› (Hearder-Wa-
ley, 1963, s.35 vd.)
Norman Hanedan› (1030-1194)

11. yüzy›l›n bafllar›ndan itibaren küçük gruplar halinde Güney ‹talya’ya girmeye
bafllayan ve önceleri Bizans ‹mparatorlu¤u ile mücadele eden ‹talyan soylular ve
kendi aralar›nda hâkimiyet mücadeleleri ile meflgul olan flehir devletlerinin hizme-
tinde bulunan Normanlar, k›sa süre içerisinde siyasî ve askerî bir güç haline geldi-
ler ve 1030’da Aversa, 1042’de de Apulia’n›n yönetimini ele geçirdiler. Normanla-
www.evrenselpdf.com
r›n yükselifli s›ras›nda öne ç›kan ve ‹talya’daki soydafllar›n› merkezî bir hükümetin
çevresinde toplama hesaplar› yapan Hauteville Hanedan› mensubu Umpredo,
1053 y›l›nda Papal›k kuvvetlerini ma¤lup ederek durumunu güçlendirmeyi baflar-
d›. Norman yükseliflinden oldukça rahats›z olmas›na ra¤men Civitate’de meydana
gelen savafl›n ard›ndan Umpredo’nun ›l›ml› davran›fllar› karfl›s›nda yumuflayan Pa-
pa IX. Leo’nun Norman liderin üvey kardefli Robert Guiscard’›, Apulia ve Calabria
dükü olarak tan›mas›, taraflar aras›ndaki iliflkilerin iyice pekiflmesini sa¤lad› (Matt-
hew, 2001, s. 9 vd.).
Papal›k ile iyi iliflkiler kuran Normanlar›n yükselifli devam etti. 1060’da Calabri-
a, 1071’de Bari ve 1077’de Salerno’yu ele geçiren Robert Guiscard, kardefli Ruggie-
ro’yu Sicilya’n›n fethi ile görevlendirdi. 1091 y›l›nda adaya ç›karak Arap direniflini
k›ran Ruggiero, burada ba¤›ms›z bir idarenin temellerini att›. Normanlar› tek bir
bayrak alt›nda toplama gayretleri çerçevesinde 1120 y›l›nda Sicilya Krall›¤›’n› kurdu.
Daha sonra 1137’de özerk Napoli Dukal›¤›, 1156’da Capua-Aversa Prensli¤i’nin de
kendisine ba¤lanmas›yla s›n›rlar›n› ve etki alan›n› geniflleten bu krall›k, ‹talya’n›n
güneyinde hüküm süren büyük bir devlet haline geldi (Brown, 1995, s. 95-96).
Normanlar taraf›ndan ‹talya’da kurulan güçlü ve istikrarl› siyasî idare, ard›nda
varis b›rakmadan ölen II. Guglielmo dönemine kadar devam etti. Onun ölümün-
den sonra patlak veren iktidar kavgalar› ve siyasî anlaflmazl›klar, Ruggiero’nun k›-
z› Constanza’n›n kocas› olan Heinrich’in krall›k taht›n› ele geçirmesiyle sona erdi.
Bu tarih ayn› zamanda ‹talya’da yeni bir hanedan›n, Hohenstaufen Hanedan›’n›n
hâkimiyet döneminin de bafllang›c› oldu.
Hohenstaufen Hanedan›
Norman Hanedan›’n›n son imparatoru Guglielmo’nun ölümünden sonra taht› ele
geçiren enifltesi Heinrich’in nispeten sakin geçen dönemi uzun sürmedi. Onun
ölümünden sonra taht kavgalar› yeniden bafllad›. Hanedan›n ikinci hükümdar› I.
Friedrich, ‹talya’n›n kaybolmufl birli¤ini yeniden tesis etme ve hanedanl›¤›n›n mefl-
ruiyeti noktas›nda sorun ç›kard›¤› anlafl›lan Papal›¤a verilmifl olan imtiyazlar› dev-
let lehine asgariye indirme yönünde giriflimlerde bulundu. Bu amac›n› gerçeklefl-
tirmek düflüncesiyle sefere ç›km›flsa da, Bizans ve Norman tehdidi karfl›s›nda geri
ad›m atarak 1154/55 y›l›nda Papa ile uzlaflmak zorunda kald›. Taht›n› sa¤lamlaflt›r-
d›ktan sonra yeniden harekete geçen I. Friedrich, yar›m b›rakt›¤› bir ifli tamamla-
mak, Papal›k ile ilgili planlar›n› uygulamaya koymak amac›yla harekete geçti. Bu
amaçla düzenledi¤i ikinci sefer, 1158 y›l›nda Roncaglia Meclisi’nden ‹mparatorluk
haklar›n›n geri al›nmas›na dair bir karar ç›kartt›rmay› baflarmas›yla sonuçland›
(Bryce 1871, s.167 vd.).
Gün geçtikte ‹talya’daki iktidar›n› güçlendiren I. Friedrich, ifl yerel yönetimlerin
(komün) özerkli¤ini s›n›rlamaya gelince, Milano kentinin bafl›n› çekti¤i büyük bir
direniflle karfl›laflt›. ‹mparatorun 1162 y›l›nda Milano’da büyük bir tahribat yapma-
s›, bu konudaki muhalefetin daha da genifllemesine ve yay›lmas›na neden oldu.
Öte yandan devletin yönetiminin Papa ile sorunlar yaflamas›, onun da özerk flehir
yönetimlerine destek vermesine neden olmufl, ‹mparatorluk büyük bir siyasî krizin
efli¤ine gelmiflti. Nitekim 1164’te Venedik’in öncülük etti¤i Verona Birli¤i ve üç y›l
sonra da Lombardiya Birli¤i gibi örgütlü direnifl teflkilatlar› kuruldu. Roma ile de
yak›n iliflki kuran söz konusu muhalif birlikler taraf›ndan örgütlenen isyanlar, ‹m-
paratorluk otoritesinin Lombardiya’da bütünüyle çökmesine, Toscana’da da büyük
ölçüde zay›flamas›na neden oldu. Kötü gidiflat karfl›s›nda önlemler alma yoluna gi-
den, bu çerçevede 1177’de Papal›k ve 1183’te de Lombardiya Birli¤i ile anlaflan im-
www.evrenselpdf.com
parator, Lombard kentlerine talep ettikleri imtiyazlar› vermek zorunda kald›ysa da,
devlet otoritesinin güç oldu¤u Spoleto ve Marche’de istedi¤i düzenlemeleri yapt›
(Bryce 1871, s. 173 vd.).
1190 y›l›nda imparator’un ölümünden sonra tahta ç›kan ve 1194 y›l›nda Sicilya
Krall›¤›’n› ele geçirerek bu krall›¤›n güçlü kaynaklar›yla devletini güçlendiren o¤-
lu VI. Heinrich’in istikrarl› olaca¤› düflünülen idaresi uzun sürmedi. Çiçe¤i burnun-
da imparator 1197 y›l›nda hayat›n› kaybetti ve bu durum ‹talya’daki imparatorluk
otoritesinin ciddi anlamda sars›nt› geçirmesine neden oldu. VI. Heinrich’in küçük
yafllardaki o¤lu II. Friedrich, Papa III. Innocentius’un naipli¤i ile ‹talya’dan kopma
arifesinde olan Sicilya Krall›¤›’n›n bafl›na geçerken, imparatorluk makamlar› ise
Welf Hanedan›’n›n eline geçti (Bryce 1871, s.206).
Sicilya Krall›¤› taht›na oturduktan sonra adadaki siyasî sorunlar›n üstesinden
gelerek hâkimiyetini güçlendiren II. Friedrich, 1211 y›l›nda Papa’n›n da deste¤ini
temin ederek atalar›n›n taht›n› gasp eden Welf Hanedan›’na mensup olan Otto ile
savaflmak üzere harekete geçti. 1214 tarihinde meydana gelen Bouvines Savafl›, II.
Friedrich’in aç›k galibiyetiyle sonuçland›. Otto’yu ma¤lup ettikten sonra Almanya
ve Sicilya tahtlar›n›n birlefltirilmesi yönünde ad›mlar atan Friedrich, 1220 y›l›nda
muhtemelen kendisine imparatorluk tac›n› giydiren Papa’n›n bask›s›yla Sicilya
Krall›¤›’n›n imparatorluktan ayr›lmas›n› kabul etti (Abulafia, 1992, s.109 vd.).
Papa’n›n elinden imparatorluk tac›n› giydikten sonra dikkatinin tamam›n› Sicil-
ya’ya hasreden Friedrich, 1226 y›l›nda sonra Kuzey ‹talya’daki flehir devletlerini
kontrol alt›na alma yönünde ad›mlar at›nca, çizmedeki direnifl dalgas›n›n yeniden
hareketlenmesine neden oldu. Bu konuda Papa ile ters düflmeyi de göze alan ‹m-
parator, iki kez aforoz edilmesine ra¤men giriflimini sonland›rmad›. Direniflçiler ta-
raf›ndan organize edilen birçok ayaklanma ile u¤raflmak zorunda kalan Friedrich,
Sicilya’da tanzim etti¤i yönetim mekanizmas›n› ‹talya’da da tesis etmeyi baflard›ysa
da, onun 1250 y›l›nda beklenmedik bir biçimde hayat›n› kaybetmesi, Hohenstau-
fen Hanedan›’n›n güçlü bir monarfli meydana getirme çabalar›n› sona erdirdi. Fri-
edrich’in ölümü, yaln›zca onun ‹talya’da kurmay› planlad›¤› siyasî yap›n›n akame-
te u¤ramas›yla kalmayacak, ayn› zamanda ard›llar› ile Papal›k aras›nda patlak ve-
ren hâkimiyet mücadelesi, Hanedan›n da sonunu getirecektir. Ayr›ca Papa IV. Cle-
mens’in Sicilya ve Napoli kral› ilan etti¤i Anjou Dükü I. Carlo, Hohenstaufen Ha-
nedan›’na mensup son temsilcilerini ortadan kald›racak, onlar›n hâkimiyetindeki
topraklar› ele geçirecektir.(Bryce 1871, s. 207 vd.).
‹spanya
Co¤rafi olarak günümüzde Portekiz ve ‹spanya devletlerinin içine alan bölge ‹ber
Yar›madas› olarak adland›r›lmaktad›r. ‹spanya kelimesinin bir devlete izafeten kul-
lan›lmas› daha çok 1516 y›l›ndan sonra Yeniça¤ döneminde olmufltur. Asl›nda si-
yasi olarak Ortaça¤ boyunca ‹spanya diye bir ülkeden bahsetmek mümkün de¤il-
dir. Çünkü 711 y›l›nda Emevî komutan› Tar›k b. Ziyad’›n fethi ile ‹ber Yar›mada-
s›’nda Müslüman hâkimiyeti bafllam›flt›r ve topraksal büyüklü¤ü de¤iflse de 1492
y›l›na kadar yar›madada sürmüfltür. ‹ber Yar›madas›’n›n siyasi aç›dan bölünmüfllü-
¤ü Müslümanlar›n yar›madaya gelmeden önce de geçerlidir. Çünkü ‹ber Yar›ma-
das›’n›n kuzeyinde 5. yüzy›ldan itibaren Cermen kökenli halklar›n kurdu¤u Süev
ve güneyde de Vizigot Krall›¤› vard›r. Müslümanlar›n 8. yüzy›l›n bafl›ndan itibaren
‹ber Yar›madas›’n›n büyük k›sm›nda hâkimiyet kurmas›ndan sonra da 4. yüzy›lda
Aryanist ve 6. yüzy›l›n sonundan sonra Katolik mezhebine ba¤l› olan Vizigotlar ya-
r›madan›n kuzeyine çekilirler.
www.evrenselpdf.com
8. yüzy›lda yar›madan›n Müslüman hâkimiyeti görmeyen k›sm› günümüz ‹s-

panya’s›n›n kuzey-bat›s›nda yer alan Asturias bölgesidir. 718-911 y›llar› aras›nda
önce Asturias Krall›¤› daha sonra bölgenin bat›s›nda yer alan Galiçya topraklar›n›
ele geçirmesinden dolay› Galiçya Krall›¤› ad› ile an›lacakt›r. Asturias-Galiçiya Kral-
l›¤›, ortaça¤ boyunca H›ristiyan ‹berial›lar›n haf›zalar›ndaki yeniden fetih anlam›n-
daki “reconquista” yani yar›madan›n tekrar H›ristiyanlaflt›r›lmas› ideolojisinin kuru-
cusu olacakt›r. Bu düflünce yar›madada Müslümanlara karfl› ad›m ad›m ortaça¤ dö-
neminde gerçeklefltirilecektir. Yar›madan›n kuzeyinde Asturias bölgesinin güne-
yindeki Leon Krall›¤› 911-1230 y›llar› aras›nda ‹ber yar›madas›ndaki H›ristiyan var-
l›¤›n›n en önemli devleti olacakt›r. Ancak Leon Krall›¤› Yar›mada’daki H›ristiyanla-
r›n tek temsilcisi de¤ildir. Onunla birlikte yine kuzey ‹beria’da bulunan Burgos ili-
nin büyük bir k›sm›n› ve çevresini içine alan ve içinde Basklar›n da yaflad›¤› Kas-
tilya Krall›¤›, Burgos ili ile komflu Navarra Krall›¤›, ‹ber Yar›madas›’n›n kuzeybat›-
s›nda Fransa topraklar› ile Akdeniz’le buluflan bölgede kurulan Aragon Krall›¤› ve
1109 y›l›ndan sonra ‹ber Yar›madas›’n›n Atlas Okyanusuyla bulufltu¤u Lusitania
bölgesinde kurulmufl olan Portekiz Krall›¤›’n› söyleyebiliriz.
Orta dönem ortaça¤ boyunca her ne kadar yar›madada yer alan bu H›ristiyan
devletler birbiriyle siyasi mücadeleye girmifl olsalar, hatta Müslümanlarla ittifak
kurmalar›na ra¤men genel olarak Müslümanlar› ‹ber Yar›madas›’ndan ç›kartmak
için birlikte u¤raflm›fllard›r. Çünkü kendi krall›klar›n› genifllettikleri topraklar› yar›-
madada Müslümanlardan ele geçirmifllerdir. 1057 y›l›nda Badajoz bölgesi, 1062 y›-
l›nda Toledo ve Sevilla’daki baz› Müslüman gruplar› da Kastilya’ya tabi olmufltur.
(Irving, 2002, s. 1; Beydilli, 2001, s. 162-163). 1085 y›l›nda Toledo Müslümanlardan
al›nm›flt›r. ‹spanyal› Müslümanlar bunun üzerine Fas’ta hâkimiyet kurmufl olan Mu-
rab›tlardan yard›m istemifllerdir. Yar›madaya gelen Murab›tlar 1086 y›l›ndaki Zella-
ka Savafl›’nda Kastilya ordular›n› yenmifltir. Bu zaferlerini 1108 y›l›nda tekrarlayan
Murab›tlar, 1109 y›l›nda içinde Madrid’in de oldu¤u Kastilya flehirlerini ele geçir-
mifllerdir.
Bunun üzerine Kastilya Krall›¤› dikkatini yar›madadaki di¤er H›ristiyan devlet-
lere yöneltmifl ve Portekiz’i kendine tabi hale getirmifltir. Portekiz’den sonra ayn›
olay› Navarra ve Aragon krall›klar› da yaflam›flt›r. Bundan sonra tekrar “reconquis-
ta” siyasetine dönülmüfl ve Müslümanlarla mücadele bafllam›flt›r. 1118 y›l›nda da
Aragon Krall›¤›, Zaragoza bölgesini Müslümanlardan al›r. Bu s›rada Müslümanlar
aç›s›ndan ise yar›madadaki Fas kökenli Murab›tlar (1090-1147) devri sona erip Ku-
zey Afrika kökenli Muvahhidler (1147-1229) dönemi bafllam›flt›r. Bu ayn› zamanda
Müslümanlar›n kendi aras›ndaki çekiflmeleri de artt›ran bir olay olmufltur. Bundan
yararlanan H›ristiyanlar, yar›madada Müslümanlara karfl› ilerlemelerine h›z vermifl-
lerdir. (O’Callaghan 1983, s. 226; fieyban, 2003, s. 119-120). Ancak Kastilya Kral›
VII. Alfonso’nun 1157’de ölümünden sonra daha önce tabi hale getirilmifl olan Na-
varra ve Aragon krall›klar› bir o¤luna, Portekiz Krall›¤› di¤er o¤luna kalmas› üzeri-
ne ‹ber Yar›madas›’nda H›ristiyanlar aras›nda tekrar iç mücadele fliddetini artt›rm›fl-
t›r. Hatta yar›madadaki siyasi Müslüman oluflumlarla ittifaklar kurulmufltur. Bunun
önüne geçebilmek için 13. yüzy›l›n bafl›nda Papal›k Müslümanlarla ittifak halinde
olan krallar› aforoz etmekle tehdit etmifltir. Papal›¤›n giriflimleri baflar›l› olmufl,
1211 y›l›nda yar›madada H›ristiyan krall›klar› ittifak kurarak 1212 y›l›nda ‹kab mev-
kiindeki savaflta Müslümanlar› yenmeyi baflarm›fllard›r. (fieyban, 2003, s. 200, 201).
Bu savafl›n sonucundaki geliflmelerden sonra Kastilya, 1230 y›l›nda Leon Krall›¤›’n›
ilhak ederek yar›madan›n en büyük H›ristiyan devleti olurken Müslümanlar ise da-
¤›lma ve küçük emirlikler dönemine girmifltir. Bundan istifade eden Kastilya Kral-
www.evrenselpdf.com
l›¤› 1236 y›l›nda Kordoba flehrini Müslümanlardan almay› baflar›r. 1248 y›l›nda da
Sevilla düfler. (O’Callaghan 1983, s. 335 vd.; fieyban, 2003, s. 207). Aragon Kral› I.
Jaume döneminde (1213-1276) yar›madan›n do¤usunda kalan Müslüman toprakla-
r› ele geçirilmifltir ve 1266 y›l›nda ‹ber Yar›madas›’n›n do¤usunda Müslüman ege-
menli¤i sona ermifltir. Bundan dolay› I. Jaume’ye “conquistator” yani “fatih” unva-
n› verilmifltir. (Makki 1992, s.75 vd.; fieyban, 2003, s. 210-212). Benzer durum ya-
r›madan›n bat›s›ndaki topraklar için de yafland›. Portekiz Kral› III. Alfonso (1245-
1279) bugünkü Portekiz s›n›rlar› içinde kalan Müslümanlara ait olan topraklar›n ta-
mam›n› ele geçirdi. Böylece Müslümanlar› ‹ber Yar›madas›’ndan ç›karmaya yöne-
lik hareket, yar›madan›n en kuzey noktas›ndan bafllam›fl ve 1492 y›l›na gelindi¤in-
de yar›madan›n en güneyinde tamamlanm›flt›r.
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›nda (11.-13. yüzy›l) ‹talya ve ‹spanya’daki

SIRA siyasî
S‹ZDEdurumu de- SIRA S‹ZDE
¤erlendiriniz. 2
ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA D Ü fiÜRET‹M,

ÜNEL‹M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Z‹RAAT TEKN‹KLER‹NDEK‹ DE⁄‹fi‹M VE D‹N‹
HAREKETLER (11.-13.YÜZYIL) S O R U S O R U
Üretim ve Ziraat Tekniklerindeki De¤iflimlerD ‹ K K A T D‹KKAT

Orta dönem Ortaça¤ Avrupa’s›nda önceki dönemlerde görülmemifl derecede tek-
nik düzeyi düflük ancak etkili bir makineleflmeye tan›k olunmufltur. Basit ifllerde
N N
kullan›lan ilkel tezgahlar bu makineleflmeyle birlikte geliflmifl, SIRA
insanS‹ZDEgücünün yeri- SIRA S‹ZDE
ni makineler almaya bafllam›flt›r. ‹nsan gücüyle çal›flt›r›lan de¤irmenler 9. yüzy›l-
dan sonra yerini su gücüyle çal›flan de¤irmenlere b›rakmaya bafllam›flt›r. 12. yüz-
y›lda da su gücüyle dönen çarklar, rüzgarla çevrilen yelkenlere uyarlanm›flt›r. Bir
bak›ma ortaça¤ fabrikas› denilebilecek, makinelere sahip iflyerlerinde tah›l ö¤üt-
me, ya¤ ç›karma, dokuma, deri iflleme, ka¤›t çekme gibi ifllemler K ‹ T yap›lmaktayd›.
A P K ‹ T A P
Avrupa’n›n birçok yerinde birbirine benzeyen, suyla çal›flan de¤irmenler vard› ki
bu de¤irmenlerin birço¤u da manast›rlara aitti. Yöredeki hammaddeye göre de¤ir-
menler farkl› çal›flma sistemlerine sahipti (Gimpel s. 11). TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
Bu dönemde de¤irmenlerin bu kadar ilgi görmesinin nedeni mali getirisinin
yüksek olmas›d›r. Bu nedenle de¤irmenler ticari korumaya tabi tutulmufltu. 10.
yüzy›la kadar insan gücü kullan›larak yap›lan tüm endüstriyel üretim araçlar› kam
mili sayesinde makineleflmifltir. 987-96 y›llar› aras›nda Fransa’da‹ Nbira
T E R Nüretiminde
ET ve ‹NTERNET
1086’da dokumac›l›kta, 1040’ta Almanya’da bu tarz makineler kullan›lmaktayd›. ‹lk
bulundu¤undan beri el iflçili¤iyle üretilen ka¤›t 13. yüzy›lda Avrupa’yla tan›flt›¤› za-
man makineyle üretilmeye bafllam›flt›. 1238, 1273 tarihli belgelere göre su gücüyle
çal›flan ilk ka¤›t fabrikalar› ‹spanya’da Valencia yak›nlar›ndaki Xativa’da bulun-
maktayd›. 1268 y›l›nda ‹talya’da Fabriano yöresinde 7 tane çarkl› ka¤›t fabrikas› ça-
l›fl›r durumdayd›. Fransa’da ise ilk ka¤›t fabrikas› Puy-de-Dome’a ba¤l› Ambert ya-
k›nlar›nda 1326 y›l›nda faaliyete geçmiflti (Gimpel s. 13-14).
Kumafl üretiminde önemli bir süreç olan ç›rpma iflleminin makineleflmesi sonu-
cu üretim hem h›zlanm›fl hem de daha karl› bir hale gelmifltir. Nitekim 13. yüzy›l-
da ‹ngiltere’de ç›rpma fabrikalar›ndan büyük kazançlar sa¤lan›yordu. ‹flletmeciler
yeni fabrikalar açmakla birlikte, tah›l ö¤ütmek için kullan›lan de¤irmenleri de ç›rp-
ma fabrikalar›na dönüfltürmüfllerdi. Ancak burada da tekelleflme söz konusuydu
ve köylüler kumafllar›n› ba¤l› olduklar› fabrikalara getirmek zorunda kal›yorlard›.
Bu da köylüler aras›nda huzursuzlu¤a yol açmaktayd›.
www.evrenselpdf.com
1180 y›l›ndan itibaren yel de¤irmenleri su de¤irmenlerinin aksine dondurucu

k›fl aylar›nda da çal›flabildi¤i için say›ca ço¤al›p karl› bir yat›r›ma dönüfltü¤ünde
Papa III. Celestine (1191-98) bu kurulufllar› vergiye ba¤lad›.
Ortaça¤da nüfusun büyük bir kesimi geçimini topraktan sa¤lamaktayd›. Tar›m-
sal seviyenin yükselmesindeki önemli bir etken uygun iklim koflullar› idi. Bu yük-
selifle etki eden bir di¤er faktör de tar›mda atlar›n yayg›n olarak kullan›lmaya bafl-
lanmas›d›r. Daha önceki dönemlerde çift sürmek için sadece öküzler kullan›lmak-
tayd›. At koflmak, gelene¤e ters düfltü¤ünden Avrupal›lar uzun y›llar çift sürmek
için sadece öküzleri kullanm›fllard›r. Ayr›ca at›n bak›m› ve yetifltirilmesi de çok
masrafl›yd›. Romal›lar at koflma konusunda ifle yarar bir yöntem gelifltirememifller,
öküzler için kullan›lan koflum tak›mlar›n› atlara da aynen uygulam›fllard›r. Ancak
öküzler için kullan›lan boyunluklar atlar›n hareket kabiliyetini ve nefes almas›n› k›-
s›tl›yordu. Atlara uygun koflum tak›m› ilk kez Çin ve Sibirya’da kullan›lm›fl, bu yön-
temle hayvan›n omuz kürekleri üzerine oturan sert bir hamut sayesinde hayvan›n
çekim kuvveti artt›r›lm›flt›r. Bu metot 8. yüzy›lda Avrupa’ya gelmifl, 9. yüzy›l›n son-
lar›na do¤ru at, bu yeni koflumlarla birlikte Norveç’in kuzey k›y›lar›nda çift sürmek
amac›yla kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Ayr›ca atlara nal çak›lmas› da atlardan elde
edilen verimi artt›rmaktayd›. Gerek ulafl›mda gerekse de tar›mda atlardan tam an-
lam›yla yararlanmay› sa¤layan baflka bir koflum yöntemi de at çiftlerinin art arda
koflularak yükün dört ata eflit olarak da¤›t›lmas›yd› (Gimpel s. 32-33).
Ortaça¤ tar›m› için di¤er bir büyük yenilik üç dönüflümlü nadas sistemidir. Bu
sisteme göre bir arazi üç eflit parçaya bölünür, ilk y›l birinci tarlaya k›fl ürünü, ikin-
ci tarlaya ilkyaz ürünü ekilir, üçüncü tarla ise nadasa b›rak›l›r. Dört y›lda bir farkl›
ürünlerin ekilmesine ve topra¤›n dinlendirilmesine imkan veren bu sistem ekili
arazi alan›n› artt›rd›¤› gibi bir y›lda iki farkl› ürün al›nmas›na da olanak sa¤l›yordu.
Ortaça¤da tar›mda en kapsaml› de¤iflikliklere a¤›r tekerlekli saban (pulluk) kulla-
n›m› yol açt›. 10. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru kullan›lmaya bafllayan pulluk çiftçilere
topra¤› sürmede büyük kolayl›k sa¤lam›flt›r. Pahal› makineler ve hayvan edinme-
ye gücü yetmeyen küçük çapl› çiftçiler, aralar›nda kooperatifler kurarak pulluk
edinmifllerdir. Yeni bir tar›msal araç olan büyük t›rm›k fleklindeki barana da pul-
luk kullan›m›ndan sonra tarlan›n düzlefltirilmesi ve tohumun toprakta kalmas› için
kullan›lm›flt›r. Böylece Ortaça¤›n bu yeni tar›m teknikleri sayesinde 11. ve 13. yüz-
y›llar aras›nda ortalama verim iki kat›na ç›km›flt›r (Gimpel s. 37, 39-43).
Dini Hareketler
10. ve 13. yüzy›llar aras›nda Katolik kilisesi ve manast›r teflkilat› içinde önemli de-
¤ifliklikler olmufltur. Bunun sebebi 10. yüzy›ldan bafllayarak Avrupa’n›n d›fl sald›r›-
lara maruz kalmamas›d›r. Çünkü kuzeyli ‹skandinav kavimleri Çekler, Ruslar gibi
Slav kavimleri ve Macarlar H›ristiyanlaflt›r›larak Avrupa kültürünün bir parças› ha-
line getirilmifllerdir. Kendi içine dönen ve d›fla aç›lmaya haz›rlanan Avrupa’da eko-
nomik geliflmelerin yan› s›ra dini hayatta da bir tak›m de¤ifliklikler gözlemlenme-
ye bafllar. Avrupa’da merkezi otorite alt›nda birleflmifl olan Fransa, Almanya ve ‹tal-
ya gibi ülkeler parçalan›p flehir devletleri ön plana ç›karken, daha önce güçlü bir
siyasi otoriteden yoksun olan kuzeydeki kavimler siyasi birlik içine girmeye bafl-
larlar.
Bu geliflmeler içinde ruhban s›n›f›n›n mensuplar›n›n yetifltirilmesi, davran›flla-
r›nda bir birlik sa¤lanmas› ve din adamlar›n›n toplum nezdinde itibar›n›n kazand›-
r›lmas› için bir tak›m ›slahat giriflimlerinde bulunuldu. Bunlardan ilki günümüz
Fransa’s›nda yer alan Burgonya bölgesinde 10. yüzy›lda bafllayan Cluny hareketi-
www.evrenselpdf.com
dir. Bu hareket Benedikten manast›r› sayesinde inzivaya çekilme fleklindeki Bat›

manast›rc›l›¤›n›, de¤iflen koflullara uyarlayabilmifltir. Baronlar gibi iç güçlere karfl›
korunmas›z olan manast›rlar› ortaklafla bir çabayla güçlendirmeyi baflard›lar. 910
y›l›nda Auvergne Kontu Sofu Guilliaume taraf›ndan kurulan Cluny tarikat› men-
suplar› afl›r› uzun ibadet ve ayin kurallar›n› de¤ifltirdiler. Birlikte çal›flt›klar› bütün
kardefl kurumlar›n üstünde kendi baflrahiplerinin söz sahibi olmalar›n› sa¤lad›lar.
Böylece di¤er manast›rlar›n Cluny rahibine ba¤lanmas›n› gerçeklefltirdiler (Davies
s. 345). Sonuçta çok say›daki manast›rlar tek bir önderin idaresinde toplanarak tek
bir nizam›n uygulanmas›n› kolaylaflt›rd›. Cluny hareketi daha sonra kurulacak ma-
nast›r tarikatlar›n›n ilk örne¤i oldu. (Seignobos s. 119) Cluny tarikat› disiplinli tefl-
kilat› ile Papal›¤›n üstünlü¤üne destek verdi. II. Urbanus gibi papalar bu tarikattan
ç›kt›lar. Böylece Papal›k kendi monarflisini ve reformlar›n› gerçeklefltirebilmek için
bir model ve güçlü bir destek kayna¤› bulmufl oldu.
Cluny hareketinden etkilenen di¤er bir Katolik tarikat Dominiken tarikat› oldu.
13. yüzy›l›n bafl›nda aziz Dominik taraf›ndan kuruldu. Amaçlar› cehalet, putperest-
lik ve putperestli¤e karfl› ‹ncilin mesajlar›n› kavrayan entellektüel din adam› yetifl-
tirmek yoluyla mücadele etmek ve H›ristiyanl›¤› topluma daha genifl bir flekilde
yerlefltirmekti. Bunun için daha sonra aziz ilan edilen Dominik, 4. yüzy›lda yafla-
m›fl olan Aurelius Augustinus’un H›ristiyanl›k için oluflturdu¤u e¤itim sistemini kul-
land›. Augustinus’un din personeli yetifltirmek için yazd›¤› “H›ristiyanl›¤›n Ö¤retisi
El Kitab›” anlam›ndaki “Doctrinia Christiana” adl› kitab›n› esas alarak din adam› ye-
tifltiren okullar kurdu. 1216 y›l›nda Dominik tarikat› Papa taraf›ndan kabul edildi.
Ayn› y›llarda Aziz Dominik’in ça¤dafl› olan ve Orta ‹talya’daki Assis flehrinden
Fransis lakapl› bir rahibin kurdu¤u Fransisken tarikat› de 13. yüzy›l ve daha sonra-
ki dönemde H›ristiyanl›¤›n önemli tarikatlar›ndan biri oldu. Rahip Fransis ruhban
s›n›f›n›n dine yak›flmayan tav›rlar›n› fliddet kullanarak ya da merkezi otoritenin gü-
cünden istifade ederek de¤ifltirme yolunu tercih etmedi. Hz. ‹sa gibi fakirlik içinde
sade bir hayat› tercih ederek H›ristiyanl›k ilkelerini s›radan insanlara aktarmak için
u¤raflt›. K›sa sürede ona ba¤l› keflifller Avrupa’n›n pek çok bölgesinde özellikle tafl-
rada s›radan insanla iletiflim kurmay› baflard›. Bunun üzerine Papa 1223’te Fransis-
ken tarikat›na onay verdi.
13. yüzy›l Avrupas›’nda en çok iz b›rakan olaylardan birisi de engizisyon mah-
kemelerinin kurulmas›d›r. 11. yüzy›lda Papa’n›n ruhani liderli¤ini dünyevi liderle-
re kabul ettirmesi ve bu gücünü imparator azledecek noktaya ulaflt›rmas› papal›-
¤›n gücünü tüm Avrupa’da artt›rd› ve yayg›nlaflt›rd›. Buna fiarlman’dan sonra Av-
rupa’da güçlü merkezi bir imparatorlu¤un kurulamamas› sonucunda Avrupa’n›n
her yerinde ortaya ç›kan flehir devletleri ve küçük devlet yap›lar› da hizmet etti. Pa-
pal›k Haçl› Seferleri (1096-1291) döneminde bu gücünü fazlas›yla kulland›. Ancak
Avrupa’n›n kendi içinde papal›¤›n bu gücünü göstermesi engizisyon mahkemele-
ri kanal›yla oldu. Engizisyonun görünürdeki amac› H›ristiyanl›ktan uzaklaflan veya
dini esaslara ayk›r› davranan kimseleri cezaland›rmakt›. Bu amaçla Katolik kilisesi-
nin inisiyatifinde bir adli ve cezai mekanizma oluflturuldu. 1179 y›l›nda Papa III.
Aleksander dini yap›dan kopan ve uzaklaflanlar için ilgili memurlar›na tutuklama,
aforoz ve mallar›n›n ellerinden al›nmas› yetkisini verdi. Hatta bu ifli kutsal bir cihat
olarak ilan etti. Papal›¤›n bu tavr›na Alman ‹mparatoru Friedrich Barbarossa (1155-
1190) da kendi topraklar›nda destek verdi.
Engizisyon uygulamalar› Papa IX. Gregory (1227-1241) zaman›nda ifllevsellik
kazand›. Önce Avrupa’da yaflayan Yahudilere karfl› daha sonra da Katolik mezhebi
taraf›ndan sapk›n olarak görülen H›ristiyan mezheplerine karfl› tatbik edildi. Engi-
www.evrenselpdf.com
zisyon mahkemeleri sürgün, mallara el koyma, yurttan uzaklaflt›rma, vatandafll›ktan

ç›karma gibi cezalar›n yan› s›ra insanlar› yakmak ve dillerini kesmek gibi cezalar da
uygulad›. Papal›¤›n bu uygulamalar›na dini cepheden özellikle Dominikan, Fransis-
ken ve Sistersiyenler destek verdi. Siyasi cepheden ise Alman Kral› II. Friedrich
(1220-1250) H›ristiyanl›ktan uzaklaflmay› h›yanet olarak gördü. ‹talya’n›n Lombardi-
a bölgesinde suçlu görülen baz› kimseleri yakt›rd›. Fransa Kral› VIII. Louis 1226’da
özellikle Maniheist kökenli raf›zi hareketlere kar›flanlar›n mallar›na el konmas›n›
emretti. Böylece Papal›k, eski kilise babalar›n›n müsamahas›n› bir kenara b›rakarak
ac›mas›z bir görüntü kazand›. Dominikenler ve Fransiskenler, Papa ad›na Avru-
pa’n›n pek çok yerinde engizisyon mahkemeleri oluflturdular. Engizisyon mahke-
meleri nadiren ‹skandinav ülkelerinde tatbik edildi; ancak hiçbir zaman ‹ngiltere’de
uygulanmad›. Engizisyon uygulamalar› 1250 y›l›ndan sonra bir talimat kitab›na gö-
re uygulanmaya bafllad›. 1252’den sonra engizisyon mahkemelerinin bilgi temin
edebilmesi için iflkenceye baflvurabilece¤ine karar verildi. Engizisyon mahkemeleri
Ortaça¤›n sonuna kadar Fransa, ‹talya, Almanya ve Orta Avrupa ülkelerinde tatbik
edildi. 1481 y›l›ndan sonra ‹spanya’da 1532 y›l›ndan sonra da Portekiz’de uygulan-
d›. ‹spanya’daki uygulamalar› daha çok Yahudi ve Müslümanlar üzerinde oldu.
1481-1517 y›llar› aras›nda ‹spanya’da 13 binden fazla insan diri diri yak›lm›fl ve yak-
lafl›k 200 bin kifli baflka cezalara çarpt›r›lm›flt›r (Demirci s. 238-240).
SIRA S‹ZDE Orta DönemSIRA

Ortaça¤
S‹ZDEAvrupas›nda (11.-13. yüzy›l) Üretim, Ziraat Tekniklerindeki De¤iflim
3 ile Dini Hareketleri de¤erlendiriniz.
D Ü fi Ü N E L ‹ M ORTA DÖNEM
D Ü fi Ü N E L ‹ M ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA
FEODAL‹TE VE HAÇLI SEFERLER‹ (11.-13.YÜZYIL)
S O R U S O R U
Feodalite
Avrupa’da 10. yüzy›ldan 13. yüzy›la kadar toplum yap›s›n› belirleyen iliflkiler siste-
D‹KKAT D‹KKAT
mine feodalizm denilmifltir. Bununla birlikte feodalizmin kökenleri Karolenj Hane-
dan› dönemine kadar uzanmaktad›r. Ancak tarihçiler 9. yüzy›ldan 11. yüzy›la ka-
N N
SIRA S‹ZDE dar devamSIRA eden S‹ZDE
süreci birinci ve 11. yüzy›l›n ortalar›ndan 13. yüzy›l›n ortalar›na
kadar devam eden süreci ikinci feodal ça¤ olarak adland›r›rlar. Birinci feodal ça¤›-
n›n belirgin özelli¤i itaat edilen efendiler ile köylüler aras›nda kast temeline daya-
l› bir iliflkinin olmas›d›r. ‹kinci dönem ise efendi olanlar›n kal›tsal soyluluk teme-
linde bu haklar›n› korumalar› olmufltur.
K ‹ T A P
Feodalite sisteminin temel unsurlar› ekonomik hayat› sürdürebilecek bir toprak
K ‹ T A P
parças›ndan oluflan dirlik, bu dirlik üzerinde ziraat faaliyetlerinde bulunacak köy-
lüler, onlar›n güvenli¤ini sa¤lamak için özel kaleler infla ederek z›rhl› süvari özel-
li¤i tafl›yan flövalyeler, flövalyelerin vasall›k sistemiyle ba¤l› olduklar› ve itaat ettik-
leri senyörlerdir (efendi, lord). Feodal sistemin do¤mas›n› sa¤layan temel unsur
otorite bofllu¤u olmufltur. Franklar›n kurdu¤u Roma ‹mparatorlu¤u’nun 9. yüzy›l›n
ilk yar›s›nda parçalanmas›ndan sonra Avrupa merkezi devlet yap›s›ndan yoksun
‹NTERNET kalm›flt›r. 9.‹ N Tve
E R 10.
N E T yüzy›llar boyunca güneyde Müslüman Araplar›n, kuzeyde Vi-
kinglerin ve Orta Avrupa’da da Macarlar›n sürekli ak›nlar› yüzünden Avrupa’da
asayifl ortadan kalm›flt›r. Bu otorite bofllu¤unu 10. ve 13. yüzy›llar boyunca Avru-
pa’da feodalizm ve Papal›k doldurmaya çal›flm›flt›r.
Feodalite sistemi asl›nda askeri ihtiyaçlardan ortaya ç›km›flt›r. At ve z›rhl› sa-
vaflç› birlikten meydana gelen a¤›r süvari kavram›n› Bat›, Müslüman Araplardan
ve Bizans’tan ö¤renmifltir. Bu tür süvariyi ordusunda kullanarak iç ve d›fl rakiple-
www.evrenselpdf.com
rine karfl› baflar›l› olan kifli Charles Martel (686-741) olmufltur. Süvarinin temel un-
suru olan at› beslemek için genifl topraklara ihtiyaç duyuluyordu. Bundan dolay›
Charles Martel sadece sivillerin de¤il, genifl kilise topraklar›na da el koyarak atl›
süvarinin teminini sa¤lam›flt›r. Bundan dolay› ona “Avrupa feodalitesinin kurucu-
su” denilmifltir.
843 y›l›ndaki Verdun Antlaflmas›yla Kutsal Roma- Cermen ‹mparatorlu¤u üçe
ayr›ld›¤› zaman herkesin bir lordu (efendisi, hâkimi) olmas› ilkesi benimsenmiflti.
Bu ilkeden kuramsal olarak mutlak ba¤›ms›z olabilecek yaln›zca Papa ve impara-
tordu. Bununla birlikte her ikisi de Tanr›’n›n vasallar›yd›. O zaman feodal merdi-
ven ya da feodal piramit oluflturulmal›yd›. Yani imparatora ba¤l› vasallar olmal›y-
d›. Vasallar imparatorluk otoritesine mutlak itaat edenlerdi. Bunlar baronlar, kont-
lar, markizler ve flövalyeler gibi unvanlar al›yordu. Vasall›k bir yemin ile efendiye
ömür boyu hizmet etmeyi gerektiriyordu. Bunun karfl›l›¤›nda da efendi vasal›na hi-
maye taahhüt ediyordu. Bu iliflkinin maddi boyutu ise efendinin vasal›na fief deni-
len toprak parças›n›n kullan›m hakk›n› vermesiydi. Fief kelimesinde feodalite kav-
ram› türemifltir.
‹mparator olan efendi genelde düklere ve kiliseye çok büyük topraklar ba¤›fll›-
yordu. Dükler de yine vasall›k flart› ile markizlere, markizler kontlara, kontlar ba-
ronlara ve baronlar da flövalyelere fief denilen dirlikleri veriyorlard›. Böylece en
alttan en üste kadar vasall›k iliflkisine dayal› hiyerarflik bir düzen oluflturulmufl olu-
yordu. Ancak bu kifliler askerdiler ve kendilerine bahfledilen toprak karfl›l›¤› at ve
flövalye denilen savaflç› z›rhl› süvariler ile efendinin hizmetinde bulunmak zorun-
dayd›lar. Kendilerine verilen dirli¤in ziraatini ve at yetifltiricili¤ini ise o topraklar
üzerinde yaflayan serf olarak adland›r›lan köylüler temin ediyordu. Köylülerin top-
raklar› yoktu, flövalye ve di¤er fief sahibi kiflilerin topraklar› üzerinde yafl›yorlard›
ve topra¤› ifllemek kadar efendilerinin angaryalar›na da yerine getirmek zorunday-
d›lar. Köylülerin askeri yükümlülükleri yoktu. Bu sorumluluk fief sahibi kiflilere ve
beslemek zorunda olduklar› z›rhl› süvarilere aitti. Feodal sistemin genel olarak Av-
rupa’ya ait oldu¤u ve bu sistemin 10. ile 11. yüzy›lda k›taya yerleflti¤i kabul edilir.
Bu dönemde efendi taraf›ndan verilen dirli¤in kullan›m hakk›, fief sahibi aske-
ri görevini yerine getirdi¤i sürece ömür boyu devam ediyordu. Askeri görevini ye-
rine getiremedi¤inde ya da ölümü halinde e¤er isterse öncelikli olarak dirlik, bü-
yük o¤luna devredebiliyordu. Yani fief sahibi kifli topra¤›n maliki de¤il kirac›s› du-
rumundayd› (Davies s.340-345).
Feodalite sistemi orta dönem ortaça¤ boyunca ‹talya, Fransa, Bat› Almanya, Ku-
zey Avrupa ve özellikle ‹ngiltere’de tatbik edildi. Bunun sebebi 9. ve 10. yüzy›llar
boyunca Avrupa’ya yap›lan güneyden Müslüman Araplar›n, kuzeyden Vikinglerin
ve Orta Avrupa’dan Macarlar›n ak›nlarla merkezi otoriteyi zay›flatmas›d›r. Merkezi
otorite zay›flad›kça fief sahiplerinin yerel güçleri artt›. Bunun sonucu olarak d›fl
sald›r›lara karfl› koymak kadar kendileri için üretim yapan serflerin (köylülerin) ih-
tiyaç halinde güvenli¤ini sa¤lamak için flatolar yap›lmaya baflland›. 9. ve 10. yüz-
y›lda infla edilmeye bafllanan ahflap flatolar›n yerini 11. yüzy›lda tafltan yap›lan fla-
tolar almaya bafllad›. 10. yüzy›lda 12. yüzy›la kadar yap›lan flatolardaki öncelikli
amaç fief sahibi (derebeyi) ailenin bar›nak ihtiyac›n› karfl›lamak, onun erzaklar›n›
ve silahlar›n› muhafaza edecek bir ambar kurmak ve d›fl sald›r›lara karfl› korunak-
l› bir yer infla etmekti. Bunun için flatonun yüksek yerlerine burçlar yap›ld›, etraf›
kal›n duvarlarla, hendeklerle çevrildi. ‹ner kalkar köprülerle, mazgallarla, sald›r-
ganlar›n üstüne yak›c› maddelerin döküldü¤ü deliklerle flato ele geçirilmesi güç bir
kaleye dönüfltü (Goff s. 31-32.). Ayr›ca flatolar fief sahibinin kalabal›k ailesine ol-
www.evrenselpdf.com
du¤u kadar hizmetçileri hatta yak›nlarda yaflayan köylüleri bile zaman zaman için-
de a¤›rlayan yerler oldular ve baz› flatolar her yafltan ve her meslekten insan› ba-
r›nd›ran baz› flehirlerin nüvesini oluflturdular. Böylece flatolar Ortaça¤ Avrupa tari-
hinin en önemli simgelerinden biri haline geldi.
Herkesin bir efendisi oldu¤u feodal sistemde fief sahibi kifli ald›¤› arazi karfl›l›-
¤›nda flatonun korunmas›, efendinin askeri seferlerine refakat etme ve lordunun
ikametgâh›na hizmet etme yükümlülükleri vard›. Ayr›ca efendisi herhangi bir sa-
vaflta esir düflerse onun fidyesini ödemek zorundayd›. Ayr›ca efendisinin büyük
o¤lunun evlenmesinin masraflar›na, büyük k›z›n›n çeyizine katk› vermek zorun-
dayd›. Bu hizmetleri Haçl› seferlerine kat›larak da yapabilirdi. Bu hizmetlerinin
karfl›l›¤›nda dirlik sahibi vergi ödemekten muaf oluyordu. Ödül olarak ise kendisi-
ne verilen topra¤›n gelirini al›yor, üstünde yaflayan köylüleri yarg›lama hakk›n› el-
de ediyordu. Dirlik sahipleri flatolarda yaflarken, serf durumundaki köylüler ise
gösteriflsiz, basit yap›larda yafl›yorlard›. Köylülerin evleri yoksul ve kimi zaman da
sefil haldeydi. Kentlerde bile tafl yap›lara nadiren rastlan›yordu. Yap›lar uzun süre
ahflap malzemeden yap›ld›¤› için Ortaça¤da s›k s›k rastlanan yang›nlar vuku bulu-
yordu.
11. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonra fief sahipleri, tasarruf ettikleri topraklar›n ki-
rac›s› de¤il sahibi olmak istediler. Yapt›klar› mücadeleyle daha önce kirac›s› olduk-
lar› topraklar›n maliki oldular. Böylece özellikle taflrada kendi yönetimlerini kuran
küçük beyler ve flövalye tak›m› ortaya ç›kt›. Fiefler, babadan o¤ula ›rsi olarak dev-
redilmeye baflland›ktan sonra bu gruplar kendilerini asil olarak adland›rd›lar. Art›k
sahibi olduklar› flatoyu rahat yaflanabilir bir mekana dönüfltürdüler. fiatoda sadece
asillere mahsus olan yast›k kullan›ld›, giysilerini sand›klara koydular, duvarlar›n›
hal›yla kaplad›lar, salonlar›n› sayg›nl›k göstergesi olan flömine ile ›s›tmaya bafllad›-
lar. Buras› toplant›lar›n yap›ld›¤›, yemeklerin yenildi¤i görkemli salonlar olarak
kullan›ld›.
Ortaça¤ boyunca flövalyelik ve onur kavramlar› birlikte an›lm›flt›r. Kendini z›rh-
la koruyan, k›l›ç ve m›zra¤› silah olarak kullanan flövalyeler d›fl görünüflleriyle de
sayg›n olmak durumundayd›lar. Onlar›n as›l ifli savaflt›. Fakat bu savafl› bireysel de-
¤il toplu olarak yaparlard›. Oyunlarda ve turnuvalarda flan ve flöhret kazan›rlard›.
fiövalyelerin görevleri aras›nda efendisine ba¤l› kalmak, kiliseyi korumak, inanç-
s›zlarla savaflmak, rahiplik kurumunu el üstünde tutmak, fakirleri zarar görmeme-
si için himaye etmek, kanlar›n› kardeflleri için dökmek ve kad›nlara sayg›l› olmak
geliyordu (Hart-Davis s. 191). Özellikle kad›nlara sayg›l› olma kavram› o güne ka-
dar Avrupa toplumunda ikinci s›n›f gözüyle bak›lan kad›n anlay›fl›ndan oldukça
farkl›d›r. fiövalyelerin kad›na bak›fl› daha sonra Avrupa kültürünün unsurlar›ndan
biri haline gelecektir. 14. yüzy›la gelindi¤inde flövalyeler, verdikleri hizmetler için
para almaya ve hizmetlerinden muaf tutulmak için de vergi ödemeye bafllad›lar.
Böylece feodal sistem h›zla çökmeye bafllad›. Bu süreci 12. ve 13. yüzy›lda ticaret
yoluyla zenginleflen Avrupa’n›n durumu h›zland›rm›flt›r. Özellikle Avrupa’da Bo-
hemya, Saks, Tirol ve Macaristan Da¤lar›ndaki gümüfl madenlerinin 13. yüzy›l›n
sonundan itibaren iflletilmeye bafllamas› gümüfl bollu¤u meydana getirmifltir (Seig-
nobos s.191).
Haçl› Seferleri
7. yüzy›lda ‹slamiyet’in ortaya ç›k›fl›ndan sonra Müslümanlar›n topraklar›n› H›risti-
yanlar aleyhine geniflletmeye bafllamalar› üzerine H›ristiyan dünyas›nda Kudüs
flehri kastedilerek kutsal topraklar› geri alma söylemiyle yap›lan siyasi ve askeri ha-
www.evrenselpdf.com
rekât haçl› seferleri olarak adland›r›lm›flt›r. Özellikle 636 y›l›nda Kudüs’ün fethi ve
711’de ‹spanya’da Endülüs Emevi Devleti’nin kurulmas›, 1071 senesinde Bizans’›n
Malazgirt Savafl›’nda yenilmesi, 1075’te ‹znik’te Anadolu Selçuklu Devleti’nin ku-
rulmas›yla H›ristiyan dünyas› Müslümanlar›n bu ilerleyiflini durdurmak için hareke-
te geçmeye bafllar. Amaç Kudüs’ün geri al›nmas›, Araplar›n ‹spanya’dan, Türklerin
de Anadolu’dan at›lmas›yd›. Bu do¤rultuda Selçuklular döneminde 1096-1291 y›l-
lar› aras›nda 11 haçl› seferi gerçeklefltirilmifltir. Osmanl› döneminde de ‹slamiyet’in
Balkanlara yay›lmas› üzerine 1396 Ni¤bolu ve 1444 Varna Savafllar› da Haçl› sefer-
leri olarak adland›r›lm›flt›r.
‹lk Haçl› seferi ça¤r›s› 1074 y›l›nda, Bizans ‹mparatoru VII. Mihail Dukas tara-
f›ndan yap›ld›. Büyük Selçuklu sultan› Melikflah’›n (1072-1092) ölümünden sonra
devlet içindeki otorite bofllu¤u ve iktidar mücadeleleri, 1086’da Anadolu Selçuklu
sultan› Kutalm›flo¤lu Süleyman fiah’›n ölümü Türkleri zor durumda b›rakm›flt›. Bu-
nun üzerine Bizans ‹mparatoru I. Aleksios Komninos, Haçl› seferi ça¤r›s›n› yenile-
mifl, Papa II. Urbanus da bu ça¤r›y› olumlu karfl›lam›flt›r. Papa Haçl› ordusu olufl-
turmak için ücretli asker toplamak yerine topraks›z köylüleri ve sefalet içinde ya-
flayan halk› ‹sa aflk›, din kardefllerine yard›m gibi dini gerekçelerle 1095 Clermont
Konsilinde kutsal savafla ça¤›rd›. Para ve toprak vaadinde bulundu.
Haçl› yemini eden ve üzerlerinde haç iflareti tafl›yan keflifl Pierre l’Ermite önder-
li¤indeki ilk Haçl› ordusu 1096 y›l›nda yola ç›kt›. Düzensiz birliklerden oluflan bu
ordu Selçuklular taraf›ndan bertaraf edildi. Bu baflar›s›z giriflimden sonra asillerden
oluflan I. Haçl› ordusu da 1096 y›l›nda ‹stanbul’a ulaflt›. Bizans imparatoruna vasal-
l›k yemini ettikten sonra Anadolu’ya geçen Haçl›lar, Anadolu Selçuklu Devletinin
baflkenti ‹znik’i kuflatt›. Pierre l’Ermite’in ordusuna karfl› kazand›¤› zafer, I. K›l›çars-
lan’› Haçl›lar›n gücü hakk›nda yan›lt›r ve flehir Selçuklular›n elinden ç›kar. Haçl›lar
bundan sonra Anadolu’da ilerlemeye devam ederek 1097’de Antakya’ya ulaflt›.
1098’de de Urfa’da ilk Haçl› devleti kuruldu. 1098 y›l›nda Fat›milerin eline geçmifl
olan Kudüs, bir y›l sonra Haçl›lar›n eline geçti. I. Haçl› Seferi (1096-1099) sonucu
do¤uda Urfa Kontlu¤u (1098-1144), Antakya Prensli¤i (1098-1268), Trablus Kont-
lu¤u (1109-1289) ve Kudüs Krall›¤› (1099-1291) olmak üzere dört Haçl› devleti ku-
rulmufl oldu.
Buralarda kurulan Haçl› devletlerine yard›m amac›yla 1101 y›l›nda Lombardlar,
Frans›zlar ve Almanlardan oluflan üç ayr› ordu yola ç›kt›. Bir önceki yenilgiden
sonra di¤er Türk devletleri ve beylikleriyle ifl birli¤i yapan I. K›l›çarslan, Haçl› or-
dular›na a¤›r kay›plar verdirdi.
I. Haçl› Seferi sonras›nda Urfa’da kurulan Kontlu¤un 1144 y›l›nda Türkler tara-
f›ndan ele geçirilmesi üzerine, 1145 y›l›nda Papa II. Eugenius’un yapt›¤› II. Haçl›
Seferi ça¤r›s›n› Fransa Kral› VII. Louis ve Alman Kral› III. Konrad kabul ettiler. ‹ki
büyük Avrupa devleti kral› liderli¤inde 1147 y›l›nda yap›lan bu harekât baflar›s›z-
l›kla sonuçland›.
III. Haçl› Seferi, H›ttin Savafl›yla (1187) Kudüs’ün Selahaddin Eyyubi taraf›ndan
ele geçirilmesi üzerine 1189 y›l›nda bafllad›. Alman ‹mparatoru Friedrich Barbaros-
sa, ‹ngiltere Kral› I. Richard ve Fransa Kral› Philippe Auguste liderli¤indeki III.
Haçl› ordusu Akka, Beyrut flehirlerinin yan› s›ra K›br›s Adas›’n› ele geçirmifl; ancak
Kudüs’ü geri al›namam›flt›r. Anadolu’dan Kutsal topraklara gidemeyeceklerini an-
layan Haçl›lar bundan sonraki seferlerini deniz yoluyla yapmak zorunda kald›lar.
III. Haçl› Seferi’nin 1192’de baflar›s›zl›kla sonuçlanmas›ndan sonra Papa III. In-
nocent, M›s›r’a ve Eyyubilere karfl› bir Haçl› seferi haz›rl›¤›na giriflti. Ancak Vene-
dik liderli¤inde yap›lan IV. Haçl› Seferi bu devletin giriflimleriyle yönünü ‹stanbul’a
www.evrenselpdf.com
çevirdi. 1204 y›l›nda ‹stanbul Latinlerin eline geçti ve flehir ya¤maland›. Bizans
Devleti, Epir, Trabzon ve ‹znik olmak üzere üç parçaya bölündü. IV. Haçl› Seferi
sonuçlar› bak›m›ndan Türklerin lehine oldu. Bizans bir tehdit olmaktan ç›kt› ve
Selçuklu Türkleri, Antalya, Sinop, Samsun gibi liman flehirlerini ele geçirerek
önemli ticaret yollar›na hâkim oldu.
‹lki d›fl›nda di¤er Haçl› seferlerinin baflar›s›zl›¤› Bat› Haçl›lar›n›n günahlar›na
ba¤land›¤›ndan dolay›, günahs›z olan çocuklardan oluflturulacak olan bir Haçl› or-
dusunun baflar›ya ulaflaca¤› düflünüldü. Vaizlerin etkisinde kalan çocuklar Alman-
ya’da Nicolas, Fransa’da Stephan ad›ndaki çocuklar›n liderli¤inde 1212 y›l›nda
Haçl› seferi yapmak için toplan›p ‹talya k›y›lar›na indiler. Ancak çocuklardan baz›-
lar› kendilerine vaat edilen mucizelerin gerçekleflmemesi üzerine evlerine döndü-
ler. Sefere devam etme karar› alan çocuklar ise köle tüccarlar›n›n eline düfltü.
1217-1221 y›llar› aras›nda Macar Kral› Andreas, Avusturya Dükü Leopold, K›b-
r›s Kral› Hugue, Bavyera Dükü Ludwig V. Haçl› Seferi için deniz yoluyla Akka’ya
geldi. Haçl› ordusu M›s›rl›lar taraf›ndan yenilgiye u¤rat›ld›.
Tablo 2.1 S›ra Tarih Haçl› Seferinin Ad› Sonuçlar›

11. - 13. Yüzy›llar
Aras›nda Haçl› 1 1096 Pierre I’Ermite Frans›z ve Alman maceraperestler ‹zmit (Bitin-
Seferleri (1096-1291) ya) bölgesinde Selçuklular taraf›ndan yenilgiye
Tablosu u¤rat›ld›.
2 1096-1099 I. Haçl› Seferi Avrupal› asilzadeler 1097’de ‹znik’i al›r. 1097
Dorileon’da Selçuklu ordusu yenildi. Urfa
(1098), Antakya (1098), Kudüs (1099) ve Trab-
lus (1109) Haçl› devletleri kuruldu.
3 1101 1101 y›l› Haçl› Seferi I. K›l›çarslan, Lombard, Frans›z ve Alman birlik-
lerini kesin olarak yendi.
4 1147-1149 II. Haçl› Seferi Fransa Kral› VII. Louis, Alman Kral› III. Konrad
Selçuklular taraf›ndan yenilgiye u¤rat›ld›.
5 1189-1192 III. Haçl› Seferi Alman Kral› Friedrich Barbarossa 1190’da Silifke
Çay›’nda bo¤uldu. ‹ngiltere Kral› I. Richard K›b-
r›s, Akka ve Beyrut’u ald›. Fransa Kral› Philip ve
Avusturya Herzogu Leopold sefere kat›ld›.
6 1202-1204 IV. Haçl› Seferi Venedik Dükü Enrico Dandolo ve Avrupal› asil-
ler ‹stanbul’u iflgal etti, Bizans Devleti parçaland›.
7 1212 Çocuklar›n Haçl› Seferi 30 bin Frans›z, 20 bin Alman çocuk yollarda öl-
dü. Esir pazarlar›nda H›ristiyanlar taraf›ndan kö-
le olarak sat›ld›lar.
8 1217-1221 V. Haçl› Seferi Macar kral› Andreas, Avusturya Dükü Leopold,
K›br›s hakimi Hugue, Bavyera Dükü Ludwig’in
kat›ld›¤› M›s›r’a yönelik baflar›s›z deniz seferi ger-
çekleflti.
9 1227-1229 VI. Haçl› Seferi Alman ‹mparatoru II. Friedrich denizyoluyla M›-
s›r’a sefer düzenledi. 1129’da anlaflma yoluyla
Kudüs al›nd›. Kudüs 1229-1244 y›llar› aras›nda
Haçl›lar›n elinde kald›.
10 1248-1250 VII. Haçl› Seferi Fransa Kral› IX. Louis, deniz yolu ile gerçeklefl-
tirdi¤i Haçl› seferinde M›s›r’da Dimyat flehrinde
esir al›nd›.
11 1270 VIII. Haçl› Seferi Fransa Kral› IX. Louis ve kardefli Charles d’An-
jou taraf›ndan Tunus, Kartaca’ya yap›lan sefer
baflar›s›zl›kla sonuçland›.
www.evrenselpdf.com
Alman ‹mparatoru II. Friedrich, Papa taraf›ndan aforoz edilmesine ra¤men 1227
y›l›nda M›s›r’a bir Haçl› seferi düzenledi. Alman ordusundan çekinen M›s›r sultan›
el-Melikü’l-Kamil anlaflma yoluyla Kudüs’ü Haçl›lara teslim etti (1229). Ancak flehir
1244 y›l›nda yeniden Müslümanlar›n eline geçti. Bunun üzerine VII. Haçl› Seferi
için Fransa Kral› IX. Saint Louis’nin öncülü¤ünde haz›rl›klar bafllad›. 1248’de bafl-
layan seferde Haçl›lar baflar›l› olamad›¤› gibi Kral Louis dahil tüm Haçl›lar esir düfl-
tü. Fidye yoluyla serbest kalan Kral Louis ülkesine geri döndü¤ünde yeni bir Haç-
l› ordusu oluflturmaya bafllad›. 1270 y›l›nda bafllayan VIII. Haçl› Seferi bu kez Do-
¤uya de¤il Tunus üzerine yap›ld›. Kartaca’da karaya ç›kan Haçl› ordusu salg›n has-
tal›k nedeniyle binlerce askerini kaybetti ve Kral Louis de öldü. Kral›n kardefli
Charles d’Anjou Sicilya filosu ile gelerek kalan Haçl› ordusunu al›p ‹talya’ya geri
döndü. Böylelikle VIII. Haçl› Seferi de baflar›s›zl›kla sonuçlanm›fl oldu. Haçl›lara ait
Akka, Sur ve Beyrut 1291 y›l›nda Müslümanlar taraf›ndan tekrar ele geçirildi ve
Do¤udaki Haçl› varl›¤› sona ermifl oldu.
1096-1291 y›llar› aras›ndaki Haçl› seferleri sonucunda do¤uda yaflayan yerli H›-
ristiyanlar zarar görmüfl özellikle IV. Haçl› Seferi ile Bizans parçalanm›fl, baflkenti
de ya¤malanm›flt›r. Bizans’›n içine düfltü¤ü bu durum Türklerin Anadolu’daki var-
l›¤›n› güçlendirmifltir. Al›nan baflar›s›zl›klar nedeniyle kilisenin etki ve gücü de
azalm›flt›r. Bununla birlikte H›ristiyan kimli¤i Avrupa’n›n en büyük ortak paydas›
olmufltur. Haçl› seferleri sonucu Bat› Avrupa toplum yap›s› büyük de¤iflikliklere
maruz kald›. Karolenj iktidar›n›n çöküflünden sonra ortaya ç›kan otorite bofllu¤un-
da güç ve fliddet Avrupa içine yönelmiflti. Haçl› seferleri sayesinde içe dönük olan
bu fliddet Müslümanlara yöneltilmifl, böylece krallar›n ve feodal beylerin düzeni
sa¤lamalar› kolaylaflm›flt›r.
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›nda (11.-13. yüzy›l) Feodalite ve Haçl›SIRA

Seferlerini
S‹ZDE de¤erlen- SIRA S‹ZDE
diriniz. 4
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
N N
www.evrenselpdf.com
Özet
NA M A Ç
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›’nda (11-13. yüz- zeyine çekilen H›ristiyanlar, zamanla Müslüman-
1 y›l) Fransa, Almanya ve ‹ngiltere’nin siyasî du- lara karfl› verilecek mücadelenin öncüsü oldular.
rumunu aç›klayabilmek 11-13. yüzy›llarda ‹spanya’da hüküm süren Le-
843 y›l›nda imzalanan Verdun Antlaflmas› ile Kut- on, Kastilya, Navar, Aragon krall›klar› hem ken-
sal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u fiarlman’›n üç di aralar›nda yo¤un bir hâkimiyet mücadelesi
torunu aras›nda bölüflüldü. Rhône Nehri’nin bat›- vermifller hem de Müslümanlar›n fethetti¤i top-
s›ndaki Gaskonya, Septimania ve Akitanya’y› içi- raklar› geri almak yani “Reconquista” için savafl-
ne alan k›s›m Bat› Frankia 987 y›l›na kadar Karo- m›fllard›r.
N
lenj Hanedan› krallar› taraf›ndan yönetildi. Bat›
Franklar›n›n son Karolenj ‹mparatoru V. Louis 987 A M A Ç
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›’nda (11-13. yüz-
y›l›nda ölünce Frank soylular›ndan Hugh Capet 3 y›l) Üretim, Ziraat Tekniklerindeki De¤iflim ile
kral seçildi ve 1328 y›l›na kadar iktidar› ellerinde Dini Hareketleri aç›klayabilmek
tuttular. Kutsal Roma ‹mparatorlu¤u’nu yeniden Bu dönemde insan gücü yerine basit makinalar
canland›ranlar ise Do¤u Frankia’y› yöneten Al- kullan›lmaya bafllanm›flt›r. 9. yüzy›ldan sonra in-
man krallar› oldu. 962’de Papa taraf›ndan Kutsal san gücü ile çal›flan de¤irmenler yerine su gücü
Roma imparatoru ilan edilen I. Otto taraf›ndan ile çal›flan de¤irmenler kullan›lmaya bafllanm›fl-
yeniden canland›r›lan imparatorluk 1806 y›l›na t›r. 10. yüzy›la kadar insan gücü kullan›larak ya-
kadar yaklafl›k dokuz as›r varl›¤›n› sürdürdü. p›lan üretim araçlar› kam mili sayesinde makine-
14 Ekim 1066 tarihinde meydana gelen ve son leflmifltir. 11. yüzy›lda dokumac›l›k alan›nda Fran-
Anglo-Sakson Kral› Harold’›n hayat›n› kaybetti¤i sa ve Almanya’da bu tür makinalar kullan›lm›flt›r.
Hasting Savafl› ile ‹ngiltere tarihinde yeni bir dö- 12. yüzy›lda su gücü ile dönen çarklar rüzgarla
nem bafllad›. Bu savaflta büyük bir zafer kazanan çevrilen yelkenlere uyarlanm›flt›r. Bunun sonucu
William ‹ngiltere’nin ilk Norman kral› oldu. Nor- dondurucu k›fl aylar›nda da çal›flabilen yel de¤ir-
man istilas›n›n ard›ndan ülkenin siyasi, sosyal ve menlerinde art›fl olmufltur. 13. yüzy›lda da ç›rp-
kültürel yap›s›nda köklü de¤ifliklikler yafland›. ma iflleminin makineleflmesi sonucu ‹ngiltere’de
Norman hâkimiyeti dönemi bir yandan ‹ngiltere kumafl üretimi artm›flt›r. Bu dönemde tar›m ala-
krallar›n›n Fransa ile olan mücadelesini di¤er n›nda da baz› yenilikler görülmüfltür. Çift sür-
yandan ülke içindeki soylulara kesin otoriteleri- mek için sadece öküzler kullan›l›rken bu dönem-
ni kabul ettirmek için verdikleri çabay› simgeler. de atlar da kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Atlar›n
N
omuz kürekleri üzerine oturan koflum tak›mlar›
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›’nda (11-13. yüz- ve nal çak›lmas› ve at çiftlerinin ard arda koflul-
A M A Ç
2 y›l) ‹talya ve ‹spanya’daki geliflmeleri tart›flabilmek mas› sayesinde tar›m üretiminde önemli art›fllar
Orta dönem ortaça¤ boyunca ‹talya’da güçlü si- olmufltur. Üç dönüflümlü nadas sistemi, a¤›r te-
yasi bir hanedan görülmemifltir. Bunun sonucu kerlekli saban (pullug) sayesinde 11. ve 13. yüz-
olarak küçük feodal flehir devletleri varl›klar›n› y›llar aras›nda ortalama ziraî verimlilik iki kat›na
sürdürmüfllerdir. Ancak ‹talya d›fl›nda oluflan Al- ç›km›flt›r.
man kökenli Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu- Bu dönemde 10. yüzy›lda Cluny, 13. yüzy›l›n ba-
¤u ‹talya’n›n güneyini kendi s›n›rlar› içine kat- fl›nda Dominiken ve Fransisken tarikatlar› saye-
m›flt›r. Bu durum çok uzun sürmemifl, ortaya ç›- sinde disiplinli, e¤itim alm›fl ve Papal›¤› en üst
kan siyasi bofllu¤u ‹talya’da Normanlar doldur- otorite olarak kabul eden dinî bir örgütlenme ya-
mufltur. Özellikle Sicilya olmak üzere güney ‹tal- flanm›flt›r. Bunun sayesinde kilise dünyevi lider-
ya’da siyasi bir birlik oluflturabilmifllerdir. Orta lere otoritesini kabul ettirmifltir. Bu geliflimin so-
dönem ortaça¤ ‹talyas›’nda görülen son güçlü nucu Papal›k gücünü, Avrupa d›fl›nda Haçl› Se-
hanedan Hohenstaufen Hanedan› olmufltur. ferleri (109-1291)’nin organizasyonunda Avrupa
‹spanya’n›n Müslümanlar taraf›ndan 8. yüzy›lda içinde de engizisyon uygulamalar› olarak göster-
fethedilmesinden sonra ‹ber Yar›madas›n›n ku- mifltir.
www.evrenselpdf.com
N
A M A Ç
Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›’nda (11-13. yüz-
4 y›l) Feodalite ve Haçl› Seferlerini aç›klayabilmek
Avrupa’da 10. yüzy›ldan 13. yüzy›la kadar top-
lum yap›s›n› belirleyen iliflkiler sistemine feoda-
lizm denilmifltir. Feodal toplum yap›s› Avrupa’da-
ki merkezi devlet yap›s›n›n bozulmas›ndan orta-
ya ç›km›flt›r. Bu sistemin temel özelli¤i, toprak
sahibi ve güvenlik sa¤layan efendiye üretim ya-
pan kirac› durumundaki köylülerin itaat etmesi-
dir. Feodalizmde herkesin bir efendisi vard›r.
Kral, dük, markis, kont, baron, flövalye ve köylü
tarz›nda bir hiyerarflik yap›lanma söz konusudur.
Bu dönemde 1096-1291 y›llar› aras›nda de¤iflik
adlar atl›nda 11 haçl› seferi düzenlenmifltir. I.
Haçl› Seferinde Avrupal›lar baflar›l› olmufl,
1099’da Kudüs ele geçirildi¤i gibi Urfa, Antakya
ve Trablus’da Haçl› Devletleri kurulmufltur. Bu-
nun d›fl›ndaki Haçl› Seferleri ‹slam dünyas›n›n
karfl› mukavemeti ile baflar›s›z hale getirilmifltir.
www.evrenselpdf.com
1. 843 y›l›nda imzalanan Verdun Antlaflmas›yla fiarl- 6. Makineleflmeyi artt›ran kam milinin kullan›m› kaç›n-
man’›n ‹mparatorlu¤u kaça bölünmüfltür? c› yüzy›ldan sonra yayg›nlaflm›flt›r?
a. Alt› a. 9. yüzy›l
b. Befl b. 10. yüzy›l
c. Dört c. 11. yüzy›l
d. Üç d. 12. yüzy›l
e. ‹ki e. 13. yüzy›l
2. I. Otto taraf›ndan yeniden canland›r›lan Kutsal Ro- 7. Engizisyon mahkemeleri afla¤›daki Avrupa ülkeler-
ma ‹mparatorlu¤u 962-1254 y›llar› aras›nda iki hanedan inden hangisinde tatbik edilmemifltir?
taraf›ndan idare edilmifltir. a. Fransa
Bu Hanedanlar afla¤›dakilerden hangisinde birlikte ve b. ‹ngiltere
do¤ru olarak verilmifltir? c. ‹talya
a. Karolenj Hanedan›-Capet Hanedan› d. Almanya
b. Merovenj Hanedan›-Karolenj Hanedan› e. ‹spanya
c. Capet Hanedan›-Sakson Hanedan›
d. Karolenj Hanedan›-Sakson Hanedan› 8. Papal›¤›n merkezi otoritesine afla¤›daki tarikatlarden
e. Sakson Hanedan›- Hohenstaufen Hanedan› hangisi destek vermemifltir?
a. Cluny
3. Normanlar›n ‹ngiltere’yi istilas› afla¤›daki olaylardan b. Dominiken
hangisinin ard›ndan gerçekleflmifltir? c. Fransisken
a. Hasting Savafl›’n›n d. Sistersiyen
b. Bouvines Savafl›’n›n e. Maniheist kökenli tarikatlar
c. Lewes Savafl›’n›n
d. Puvatya Savafl›’n›n 9. Afla¤›dakilerden hangisinde Feodal sisteme ait un-
e. Arsuf Savafl›’n›n vanlar büyükten küçü¤e do¤ru s›ralanm›flt›r?
a. Kral-baron-dük-kont-markiz
4. Orta dönem ortaça¤da, ‹talya ve Sicilya’da nispeten b. Kral-dük-baron-kont-markiz
siyasi birli¤i afla¤›dakilerden hangisi sa¤lam›flt›r? c. Kral-markiz-dük-baron-kont
a. Franklar d. Kral-dük-markiz-kont-baron
b. Vikingler e. Kral-dük-baron-markiz-kont
c. Normanlar
d. Katalanlar 10. Afla¤›daki Haçl› seferlerinden hangisi Bizans ‹mpa-
e. Kastilyal›lar ratorlu¤u’nun parçalanmas› ile sonuçlanm›flt›r?
a. I. Haçl› Seferi
5. Asturias-Galiçya Krall›¤› nerede kurulmufltur? b. II. Haçl› Seferi
a. Avusturya’da c. III. Haçl› Seferi
b. ‹spanya’da d. IV. Haçl› Seferi
c. Romanya’da e. V. Haçl› Seferi
d. ‹talya’da
e. Almanya’da
www.evrenselpdf.com

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fransa ve Capet Hanedan›” S›ra Sizde 2
bölümünü yeniden okuyunuz. 11. yüzy›l›n bafl›nda ‹talya birlikten uzak küçük flehir
2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kutsal Roma ‹mparatorlu- devletlerinden oluflan bir bölge görünümündedir. Kut-
¤u” bölümünü yeniden okuyunuz.. sal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u’nu oluflturmak isteyen
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Normanlar ve ‹ngiltere” bö- Alman krallar› ‹talya’n›n güneyini kendi s›n›rlar›na kat-
lümünü yeniden okuyunuz. m›fllard›r. Ancak tüm ‹talya’da bu baflar›lamad›¤› için
4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Norman Hanedan›” bölü- feodal flehir devletleri h›zla güçlenmifllerdir. ‹talya’n›n
münü yeniden okuyunuz. 11. ve 12. yüzy›l›n ilk yar›s›nda gördü¤ü en güçlü siya-
5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹spanya” bölümünü yenisi yap›lanma Normanlar taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir.
den okuyunuz. 1030-1194 y›llar› aras›ndaki dönemde bafllang›çta flehir
6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üretim, Ziraat Tekniklerin- devletlerinin hizmetinde bulunan Normanlar daha son-
deki De¤iflimler” bölümünü yeniden okuyunuz. ra ‹talya’n›n en güçlü siyasi ve askeri gücü haline gel-
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dini Hareketler” bölümünü mifllerdir. 1091 y›l›nda Sicilya Adas›’n› Araplardan ala-
yeniden okuyunuz. rak tüm güney ‹talya’da hâkimiyet kurmufllard›r. 12.
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dini Hareketler” bölümünü yüzy›l›n ikinci yar›s›yla 13. yüzy›l›n bafl›nda ‹talya’n›n
yeniden okuyunuz.. en güçlü hanedan› Hohenstaufen Hanedan› olmufltur.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Feodalite” bölümünü yeni- Ancak bu dönemde de Papa ve di¤er küçük flehir dev-
den okuyunuz. letleri kendi aralar›ndaki mücadeleyi sürdürmüfller ve
10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Haçl› Seferleri” bölümünü ‹talya bu dönemde birlikten yoksun kalm›flt›r.
yeniden okuyunuz. ‹spanya’n›n 8. yüzy›lda Müslümanlar taraf›ndan fethe-
dilmesinden sonra ‹ber Yar›madas›’n›n kuzeyine çekilen
H›ristiyanlar, zamanla Müslümanlara karfl› verilecek mü-
cadelenin öncüsü oldular. 11-13. yüzy›llarda ‹spanya’da
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› hüküm süren Leon, Kastilya, Navar, Aragon krall›klar›
S›ra Sizde 1 hem kendi aralar›nda yo¤un bir hâkimiyet mücadelesi
Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u 843 y›l›nda imzala- vermifller hem de Müslümanlar›n fethetti¤i topraklar›
nan Verdun Antlaflmas› ile Bat› Frankia, Orta Frankia ve geri almak yani “Reconquista” için savaflm›fllard›r.
Do¤u Frankia olarak fiarlman’›n torunlar› aras›nda bö-
lüflüldü. 987 y›l›na kadar Karolenj Hanedan› krallar› ta- S›ra Sizde 3
raf›ndan yönetilen Bat› Frankia bu tarihten sonra Capet Bu dönemde insan gücü yerine basit makinalar kulla-
Hanedan› taraf›ndan idare edilmifltir. Kutsal Roma ‹m- n›lmaya bafllanm›flt›r. 9. yüzy›ldan sonra insan gücü ile
paratorlu¤u’nu yeniden canland›ranlar ise Do¤u Fran- çal›flan de¤irmenler yerine su gücü ile çal›flan de¤ir-
kia’y› yöneten Alman krallar› oldu. 962’de Papa’n›n Kut- menler kullan›lmaya bafllanm›flt›r. 10. yüzy›la kadar in-
sal Roma imparatoru ilan etti¤i I. Otto taraf›ndan yeni- san gücü kullan›larak yap›lan üretim araçlar› kam mili
den canland›r›lan imparatorluk, 1806 y›l›na kadar yak- sayesinde makineleflmifltir. 11. yüzy›lda dokumac›l›k
lafl›k dokuz as›r varl›¤›n› sürdürdü. alan›nda Fransa ve Almanya’da bu tür makinalar kulla-
Vikingler, Fransa’n›n Normandiya bölgesine gelerek n›lm›flt›r. 12. yüzy›lda su gücü ile dönen çarklar rüzgar-
Franklarla kar›flarak Normanlar› oluflturdu. 1066 y›l›nda la çevrilen yelkenlere uyarlanm›flt›r. Bunun sonucu don-
Rollo’nun soyundan gelen Norman Kral› William, Has- durucu k›fl aylar›nda da çal›flabilen yel de¤irmenlerinde
ting Savafl›’nda Harold’› ma¤lup ederek ‹ngiltere’yi isti- art›fl olmufltur. 13. yüzy›lda da ç›rpma iflleminin maki-
la etti. Böylece ‹ngiltere’de Norman hâkimiyeti bafllad›. neleflmesi sonucu ‹ngiltere’de kumafl üretimi artm›flt›r.
I. William ve ard›llar› döneminde ‹ngiltere’de pek çok Bu dönemde tar›m alan›nda da baz› yenilikler görül-
siyasî geliflme yaflanm›flt›r. ‹ngiliz krallar› bir yandan müfltür. Çift sürmek için sadece öküzler kullan›l›rken
Fransa’daki haklar›n› korumak için Fransa kral› ile mü- bu dönemde atlar da kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Atlar›n
cadele ederken di¤er yandan ülke içinde özellikle soy- omuz kürekleri üzerine oturan koflum tak›mlar› ve nal
lulara karfl› otoritelerini korumak için çaba harcam›flt›r. çak›lmas› ve at çiftlerinin ard arda koflulmas› sayesinde
tar›m üretiminde önemli art›fllar olmufltur. Üç dönüflüm-
www.evrenselpdf.com
lü nadas sistemi, a¤›r tekerlekli saban (pullug) sayesin- Davies, Norman, Avrupa Tarihi, ‹mge Kitabevi, Ankara
de 11. ve 13. yüzy›llar aras›nda ortalama ziraî verimlilik 2006.
iki kat›na ç›km›flt›r. Demirci, Kürflat, “Engizisyon”, Türkiye Diyanet Vakf›
Bu dönemde 10. yüzy›lda Cluny, 13. yüzy›l›n bafl›nda ‹slâm Ansiklopedisi, c. 11, ‹stanbul 1995, s. 238-241.
Dominiken ve Fransisken tarikatlar› sayesinde disiplin- Demirkent, Ifl›n, Haçl› Seferleri Tarihi, ‹stanbul 1997.
li, e¤itim alm›fl ve Papal›¤› en üst otorite olarak kabul Demirkent, Ifl›n, “Haçl›lar” TDV‹A
eden dinî bir örgütlenme yaflanm›flt›r. Bunun sayesinde Gelfand, Dale Evva, Charlemagne, New York 2003.
kilise dünyevi liderlere otoritesini kabul ettirmifltir. Bu Gimpel, Jean, Ortaça¤da Endüstri Devrimi, çev. Naz›m
geliflimin sonucu Papal›k gücünü, Avrupa d›fl›nda Haç- Özüayd›n, Tübitak Yay., Ankara 1997.
l› Seferleri (109-1291)’nin organizasyonunda Avrupa Greer Thomas H.-Gavin Lewis, A Brief History of the
içinde de engizisyon uygulamalar› olarak göstermifltir. Western Europes, Thomson 2005.
Gül, Muammer, Ortaça¤ Avrupa Tarihi, ‹stanbul 2010.
S›ra Sizde 4 Hearder H. - Waley, D.P., A Short History of Italy,
Avrupa’da 10. yüzy›ldan 13. yüzy›la kadar toplum yap›- Cambridge 1963.
s›n› belirleyen iliflkiler sistemine feodalizm denilmifltir. Hearder, H. - Waley, D.P., A Short History of Italy,
Feodal toplum yap›s› Avrupa’daki merkezi devlet yap›- Cambridge 1963.
s›n›n bozulmas›ndan ortaya ç›km›flt›r. Bu sistemin te- Hersak, Emil, “Avarlar: Etnik Yarad›l›fl Tarihlerine Bir
mel özelli¤i, toprak sahibi ve güvenlik sa¤layan efendi- Bak›fl”, Türkler, C.2, Ankara 2002, ss.641-657.
ye üretim yapan kirac› durumundaki köylülerin itaat et- Hitti, Philip K., ‹slam Tarihi, C. 3, çev. Salih Tu¤, ‹stanbul
mesidir. Feodalizmde herkesin bir efendisi vard›r. Kral, 1980.
dük, markiz, kont, baron, flövalye ve köylü tarz›nda bir Irving, Thomas B., “Kastilya”, D‹A, c. 25, Ankara 2002.
hiyerarflik yap›lanma söz konusudur. Bu dönemde Kerr, Gordon, Charlemagne’den Lizbon Antlaflmas›’na
1096-1291 y›llar› aras›nda de¤iflik adlar atl›nda 11 haçl› Avrupa’n›n K›sa Tarihi, çev. Cumhur Atay, ‹stanbul
seferi düzenlenmifltir. I. Haçl› Seferi’nde Avrupal›lar ba- 2011.
flar›l› olmufl, 1099’da Kudüs ele geçirildi¤i gibi Urfa, An- Kohn, George Childs, Dictionary of Wars, New York
takya ve Trablus’da Haçl› Devletleri kurulmufltur. Bu- 2007.
nun d›fl›ndaki Haçl› Seferleri ‹slam dünyas›n›n karfl› mu- Kurat, Akdes Nimet, “Avarlar”, yay›na haz. Serkan Acar,
kavemeti ile baflar›s›z hale getirilmifltir. Tarih ‹ncelemeleri Dergisi, XXVI/1, (Temmuz 2011),
ss. 81-110.
Le Goff, Jacques-Schlegel, Jean-Louis, Çocuklar ‹çin
Yararlan›lan Kaynaklar Ortaça¤, çev. Orçun Türkay, Yap› Kredi Yay.,
Abbott, Jacob, History of King Richard I of England: ‹stanbul 2008.
Makeres of History, New York 2009. Levy, Debbie, The Signing of the Magna Carta,
Abulafia, David, Frederick II: A Medieval Empero, Minneapolis 2008.
Oxford University press 1992. Makki, Mahmoud, “The Political History of al-
Barlow, Frank, Thomas Becket, California 1990. Andalus92/711-897/1492”, The Legacy of Muslim
Beydilli, Kemal, “‹spanya”, Diyanet Vakf› ‹slam Spain, ed. Salma Khadra Jayyusi, Brill 1992.
Ansiklopedisi, C. 23, ‹stanbul 2001, ss. 162-170. Marshall, H. E., Our Island Story, 2006.
Bhote, Tehmina, Charlemagne: The Life and Times of Matthew, Donald, The Norman Kingdom of Sicily,
an Early Medieval Emperor, New York 2005. Cambridge 2001.
Bradbury, Jim, The Capetians: Kings of France, 987- McKitterick, Rosamond, Charlemagne: The Formation
1328, London 2007. of a European Identity, Cambridge University Press
Brown, R. Allen, The Normans, Woodbridge 1995. 2008.
Bryce, Viscount James Bryce, The Holy Roman Empire, O’Callaghan, Joseph F., A History of Medieval Spain,
Oxford 1871. New York 1983.
Carpenter, David, The Reign of Henry III, London-New Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Türkçe çev.
York 2006. Fikret Ifl›ltan, TTK yay. Ankara 1991.
Crouch, David, The Normans: The History of a Dynasty, Özdemir, Mehmet, “Endülüs”, Diyanet Vakf› ‹slam
London 2007. Ansiklopedisi, C. 11, ‹stanbul 1995, ss. 211-225.
www.evrenselpdf.com
Öztuna, Y›lmaz, Devletler ve Hanedanlar, C.III,V,

Ankara 1996.
Prestwich, Michael, Edward I, California 1989.
Riché, Pierre, The Carolingians, ‹ngilizce çev. Michael
Idomir Allen, University of Pennsylvania press 1993.
Roberts, J.M., Avrupa Tarihi, çev. Aret Demirkaynak,
‹nk›lap yay. ‹stanbul 2011.
Schutz, Herbert, The Carolingians in Central Europe,
their History, Art and Architecture, Leiden 2004.
Seignobos, Charles, Avrupa Milletlerinin Mukayeseli
Tarihi, çev. Samih Tiryakio¤lu, Varl›k Yay›nlar›,
‹stanbul 1960.
fieyban, Lütfi, Reconquista Endülüs’te Müslüman-
H›ristiyan ‹liflkileri, ‹stanbul 2003.
Warren, W. L., King John, California 1978.
Yonge, Charlotte Mary, A Short History of England,
Bremen 2010.
www.evrenselpdf.com
3
Amaçlar›m›z
N
Geç Dönem Ortaça¤da (1300-1453) Bat› Avrupa’daki geliflmeleri irdeleyebi-
N
lecek;
Geç Dönem Ortaça¤da (1300-1453) Do¤u Avrupa’daki geliflmeleri yorumla-
N
yabilecek;
N
Geç Dönem Ortaça¤ Avrupa’s›ndaki yenilikleri tart›flabilecek;
Geç Dönem Ortaça¤ Avrupa’s›nda Papal›k ve hukuku aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Bat› Avrupa • Kara Veba,

• ‹ngiltere, Fransa, Burgonya • Yüzy›l Savafllar›
• Almanya, ‹talya • Ticaret
• Do¤u Avrupa • Florin, Duka
• Bizans ve Latin Devletleri, • Üniversiteler
Osmanl› Devleti • Papal›k
• S›rbistan, Bulgaristan, Rusya, • Babil Esareti,
Macaristan, Polonya ve Litvanya • Büyük Parçalanma ve Konsiller
• Hansa Birli¤i Dönemi
‹çindekiler
• GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄’DA (1300-
1453) BATI AVRUPA
• GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄’DA (1300-
Geç Dönem 1453) DO⁄U AVRUPA
Ortaça¤-Yeniça¤
Ortaça¤ Avrupa • GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄
Avrupa Tarihi Tarihi (1300-1453) AVRUPA’SINDA YEN‹L‹KLER
• GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄
AVRUPA’SINDA PAPALIK VE
HUKUK
www.evrenselpdf.com
Geç Dönem Ortaça¤
Avrupa Tarihi (1300-1453)
GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄’DA (1300-1453) BATI AVRUPA
‹ngiltere, Fransa ve Burgonya

Geç dönem ortaça¤da ‹ngiltere’ye Plantagenet (telaffuzu: Plantajene) hanedan›
yönetmifltir. Bu hanedan, ‹ngiltere’yi 1133-1485 y›llar› aras›nda yönetmifl yani
Plantagenet hanedan›n›n ‹ngiltere’deki hakimiyeti yaklafl›k üç buçuk as›r sürmüfl-
tür. Asl›nda bu hanedan kökenleri 12. yüzy›l›n ilk yar›s›nda Kuzeybat› Fransa’da
yer alan Anjou bölgesine uzan›r. Anjou bölgesinin kontu olan Geoffroy Plantage-
net ‹ngiltere’yi fetheden Norman hanedan›ndan I. William’›n torunu Matilda ile ev-
lenir. Bu evlilikten dünyaya gelen I. Henri Plantagenet, Norman hanedan›n›n er-
kek evlad› olmamas› yüzünden ‹ngiltere kral› olur. Böylece ‹ngiltere’de Plantage-
net hanedan› bafllam›fl olur. Plantagenet hanedan› da Kuzey Fransa kökenli Nor-
mandiya hanedan› gibi Frans›zca konuflmaktad›r. Bundan dolay› o dönemde ‹n-
giltere Plantagenet hanedan›n›n hakimiyeti alt›ndaki Anjou Dukal›¤›n›n bir parça-
s› olarak alg›lanm›flt›r.
‹ngiltere 14. yüzy›la I. Edward Plantagenet (1272-1307)’in iktidar› ile girer.
Onun o¤lu II. Edward (1307-1327) ve torunu III. Edward (1327-1377) döneminde
yaklafl›k bir as›rl›k bir dönemde ‹ngiltere sadece üç hükümdar görür. 14.yüzy›l›n
son ‹ngiltere kral› ise II. Richard (1377-1399) olur. Bu durum ‹ngiltere’de kral›n
merkezi gücünün artmas›na ve monarflik devlet yap›s›n›n oluflmas›na katk› verir.
Günümüzde de ‹ngiliz Parlamentosunun topland›¤› kraliyet saray›n›n bir parças›
olan Westminster Hall yani ‹ngiltere Parlamentosu 1295’de kral›n ça¤r›s› ile topla-
n›r. Bu gelenek günümüze kadar varl›¤›n› sürdürmüfltür. ‹ngiltere 15.yüzy›la yeni
bir kraliyet hanedan› ile girer. Bu hanedan›n ad› Lancaster’d›r. Bu hanedandan ge-
len krallar s›ras› ile IV. Henry Lancaster (1399-1413), V. Henry (1413-1422) ve VI.
Henry (1422-1461)’dir.
Fransa ise 14. yüzy›la Capet hanedan›ndan IV. Philippe (1285-1314) ve onun üç
o¤lu X. Louis (1314-1316), V. Philippe (1316-1322) ve IV. Charles’›n (1322-1328) ik-
tidar› ile girer. T›pk› ‹ngiltere’de oldu¤u gibi Fransa’da da merkezi iktidar›n gücü bu
yüzy›lda artar. IV. Philippe, soylular›n, kent burjuvazisinin ve ruhban s›n›f›n›n bir
araya geldi¤i Parlamentoyu oluflturdu. Ayr›ca eyaletlerde de meclisler oluflturuldu.
Vergi alan›nda uzman memurlar›n yetiflmesine önem verildi. 1314 y›l›nda IV. Phi-
lippe öldü¤ünde, 1328 y›l›na gelinceye kadar 14 y›l içinde üç o¤lu da ölmüfl, böy-
lece Capet hanedan›n›n babadan o¤la geçen çizgisi son bulmufltur. (Price, s. 66)
www.evrenselpdf.com
Capet hanedan›n›n 1328 y›l›nda Fransa’da sona ermesinden sonra kral›n kim
olaca¤› tart›flmas› bafllam›flt›r. Fransa tac› için hak iddia eden iki aday ortaya ç›k-
m›flt›r. Bunlardan ilki, Frans›z Kral› IV. Philippe’in erkek kardeflinin o¤lu olan ye-
¤eni VI. Philippe de Valois’d›r. Di¤eri ise, annesi IV. Philippe’in k›z› olan ‹ngilte-
re Kral› III. Edward’d›r. Frans›z baronlar› Edward’› reddederek VI. Philippe ad›yla,
Philippe de Valois’y› Fransa kral› ilan ettiler. Fransa, bu tarihten 1461 y›l›na kadar
Valois (telaffuzu: Valoa) hanedan›ndan gelen krallar taraf›ndan yönetildi. Bu kral-
lar VI. Philippe (1328-1350), II. Jean (1350-1364), V. Charles (1364-1380), VI. Char-
les (1380-1422), VII. Charles (1422-1461)’d›r. ‹ngiltere Kral› III. Edward, bafllang›ç-
ta VI. Philippe’in krall›¤›n› kabul etti. Ancak o dönemde ‹ngiliz topra¤› olan ve gü-
nümüz Fransa’s›n›n güneybat›s›nda yer alan Akitanya (Gyenne) Dukal›¤›na 1337
y›l›nda Fransa Kral› VI. Philippe taraf›ndan el konulunca ‹ngiltere Kral› III. Ed-
ward, Fransa taht› üzerinde hak iddia ederek misilleme yapt›. Böylece 1337 y›l›n-
dan 1453 y›l›na kadar Frans›zlarla ‹ngilizler aras›nda sürecek olan Yüzy›l Savaflla-
r› bafllam›fl oldu. (Malet et Isaac, s. 225- 229) Asl›nda bu savafllar her ne kadar yan-
l›fl olarak Yüzy›l olarak adland›r›lsa da ara ara kesintilerle birlikte 120 y›l boyunca
sürmüfltür. Bu dönemde yönetici grubu Frans›zca konuflan ‹ngiltere, günümüz
Fransa, Belçika ve Hollanda s›n›rlar› içinde kalan Burgond Kontlu¤u ile birlikte
Frans›z Krall›¤›na karfl› savafl açm›flt›r. 120 y›l boyunca süren savafllar›n tamam› ‹n-
giltere’de de¤il, Fransa topraklar›nda gerçekleflmifltir. Bunun sonucu olarak Yüzy›l
Savafllar›n›n bafl›nda 16 milyon nüfusa sahip oldu¤u tahmin edilen Fransa’n›n nü-
fusu savafl›n sonunda 12 milyona düflmüfltür. Fransa ise Yüzy›l Savafllar› boyunca
‹ngilizlere karfl› Britanya adas›nda yaflayan ‹skoçya, ‹rlanda ve Galler ile ittifak
kurmaya çal›flm›flt›r.
Tablo 3.1 ‹ngiltere Krallar› Hükümdarl›k Y›llar› Fransa Krallar› Hükümdarl›k Y›llar›
Dönemi ‹ngiltere ve I. Edward (1272-1307) VI. Philippe (1328-1350)
Fransa Krallar› II. Edward (1307-1327) II. Jean (1350-1364)
Tablosu
III. Edward (1327-1377) V. Charles (1364-1380)
II. Richard (1377-1399) VI. Charles (1380-1422)
IV. Henry Lancaster (1399-1413) VII. Charles (1422-1461)
V. Henry (1413-1422)
VI. Henry (1422-1461)
Yüzy›l Savafllar›n›n bafl›nda nüfusu 5 milyon oldu¤u tahmin edilen ‹ngiltere,

donanmas› ile denizlerde üstün bir güce sahipken, karada Frans›zlar daha üstün
gözüküyorlard›. 1340 y›l›nda ‹ngiliz-Burgonya donanmas› Bruge yak›nlar›nda Fran-
s›z donanmas›n› tahrip eder. Ancak Frans›z topraklar›na ‹ngiliz ç›kartmas› Kral III.
Edward taraf›ndan Normandiya’ya yap›l›r. Fransa Kral› VI. Philippe, kuzeydo¤uya
do¤ru ilerleyen ‹ngiliz ordusunu Crecy’de (telaffuzu: Kresi) karfl›lar. Asker say›s›
bak›m›ndan Frans›z ordusunun daha üst konumda olmas›na ra¤men, daha disip-
linli olan ve top silah›n› daha etkili kullanan ‹ngilizler Crecy’de Frans›zlar› a¤›r bir
yenilgiye u¤rat›rlar. 1347 y›l›nda ‹ngilizler, 1558 y›l›na kadar ellerinde tutacaklar›
Calais kentini ele geçirirler. Frans›zlar›n ikinci büyük yenilgisi 1356 ‘da Poitiers (te-
laffuzu: Poatie)’de yaflar. Frans›z kral› I. Jean (1350-1364) esir düfler. Bunun üzeri-
ne 1360 y›l›ndaki Bretigny (telaffuzu: Bretini) Antlaflmas› ile ‹ngiliz Kral› III. Ed-
ward, Fransa taht›ndaki iddias›ndan vazgeçiyordu ancak Fransa krall›¤›na ba¤l› ku-
zeydeki Calais ve Picardie (telaffuzu: Pikardi) ile Fransa’n›n Atlantik Okyanusu k›-
www.evrenselpdf.com
3. Ünite - Geç Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (1300-1453) 55
y›lar›n›n güneybat›s›nda yer alan Poitou (telaffuzu: Poatu), Limousin, Perigord ve

Akitanya bölgeleri ‹ngiltere’ye b›rak›l›yordu. B›rak›lan bu yerler, Fransa krall›¤›n›n
dörtte birinden daha fazlayd›. Bretigny Antlaflmas› ile Yüzy›l Savafllar›n›n ilk afla-
mas› da tamamlanm›fl olur.
Yüzy›l Savafllar›n›n ilk aflamas›nda görülen di¤er bir felaket ise kara veba olur.
1348 ila 1350 y›llar› aras›nda salg›n halinde görülen h›yarc›k vebas› tüm Avrupa’da
nüfusun üçte bir oran›nda azalmas›na sebep oldu. Bunun sonucu olarak tar›msal
üretim azald› ve bütün Avrupa’da köylü isyanlar› görülmeye bafllad›. Özellikle
Fransa’da 1358 y›l›nda yaflanan köylü isyanlar›nda otuz binden fazla insan öldü.
1381 y›l›nda ‹ngiltere’de köylüler “biz ‹sa’n›n suretinde birer insan olarak yarat›l-
d›k ama siz bize vahfli hayvanlar gibi davran›yorsunuz” diyerek ayakland›lar ve k›-
sa bir süreli¤ine de olsa Londra’y› ele geçirmeyi baflard›lar. (Roberts, s. 203)
Yüzy›l Savafllar›n›n seyri 1369 y›l›ndan sonra belli bir süre Frans›zlar›n lehine
geliflmeye bafllar. 1369 y›l›nda Frans›zlar, La Rochelle’de ‹ngiliz donanmas›n› yenil-
giye u¤ratt›lar. Akitanya bölgesini ele geçirdiler. ‹ngiltere, Fransa’daki topraklar›n›
kaybetmeye bafllar. ‹ngiltere’nin elinde kalan yerler 1380 y›l›nda kuzeyde Calais,
Cherbourg, Brest ve güneybat›da Bordeaux ve Bayonne flehirleridir. Ancak 15.
yüzy›l›n bafl›nda Fransa’da iç savafl›n ç›kmas› üzerine ‹ngilizler, tekrar Frans›z top-
raklar›na ç›kt›lar. 1415 y›l›nda kuzeydo¤u Fransa’da yer alan Azincourt’da (Aginco-
urt) ‹ngilizler, Yüzy›l Savafllar› boyunca üçüncü defa Frans›zlar› ma¤lup ettiler ve
tüm Normandiya bölgesini ele geçirdiler. Paris 1418’den 1436 y›l›na kadar ‹ngiliz-
Burgon ittifak›n›n elinde kald›. 1420 y›l›ndaki Troyes (telaffuzu: Troa) antlaflmas›
ile ‹ngiltere kral› Frans›z taht›n›n varisi oluyor ve Normandiya’n›n iflgali Fransa ta-
raf›ndan kabul ediliyordu. Ancak 1422 y›l›nda Fransa kral› olan VII. Charles anlafl-
may› reddederek savafl› sürdürme karar› al›r. Fakat ‹ngilizler ilerleyifllerini bütün
Fransa’da sürdürürler. 1428 y›l›nda da ‹ngilizler Orleans kentini ele geçirdiler.
Nerdeyse tüm Fransa’n›n ‹ngilizler taraf›ndan iflgal edildi¤i ve herkesin umut-
suzluk içinde oldu¤u bir dönemde Jeanne d’Arc adl› bir köylü k›z› direniflin sim-
gesi oldu. 1412 y›l›nda Lorraine bölgesindeki Domremy’de bir köylü k›z› olarak
do¤an Jeanne d’Arc (Jandark) 13 yafl›na geldi¤inde rüyas›nda H›ristiyan aziz ve
azizeleri gördü¤ünü, onlar›n kendisine köyünü terk ederek ‹ngilizleri ülkesinden
kovmas›n› emrettiklerini iddia ediyordu. 16 yafl›na geldi¤inde Jeanne d’Arc’›n iddi-
alar› teologlar taraf›ndan do¤ru kabul edildi, kendisine küçük bir ordu verildi ve
Jeanne d’Arc 1429 y›l›nda Orleans’› ‹ngilizlerden almay› baflard›. 17 Temmuz
1429’da o zaman ‹ngiliz topra¤› kabul edilen Reims’te VII. Charles, Fransa kral› s›-
fat›yla taç giydi. Ancak Jeanne d’Arc bir y›l sonra tutsak edildi ve 1431 y›l›nda ‹n-
gilizler taraf›ndan canl› canl› yak›ld›. Jeanne d’Arc’›n verdi¤i direnme ruhu ile Fran-
s›zlar, direnifle geçti. 1436 y›l›nda ‹ngiltere-Burgonya ittifak› bozuldu ve 1436 y›l›n-
da Paris tekrar Frans›zlar›n eline geçti. 1444 y›l›nda imzalanan Tours anlaflmas›yla
‹ngiltere’nin elindeki Normandiya ile Anjou bölgesi aras›ndaki Maine de Frans›zla-
ra b›rak›ld›. 1453 y›l›nda Frans›zlar Akitanya bölgesindeki Castillon’da ‹ngilizleri
yendiler. ‹ngiltere tekrar bir ada ülkesine dönüfltü. Frans›zlar›n 1439 y›l›ndan itiba-
ren kazand›klar› baflar›larda sürekli bir okçu ve süvari ordusuna sahip olmalar› et-
kili oldu.
Plantagenet hanedan› yönetimindeki ‹ngiltere, bafllang›çta kültürel oldu¤u ka-
dar siyasal anlamda da Frans›z uygarl›¤›n›n bir uzant›s›ndan baflka bir fley olmayan
bir hanedan ülkesi idi. (Davies, s. 449) Yüzy›l Savafllar›n›n sonunda ise Lancaster
hanedanl›¤› alt›ndaki ‹ngiltere bir ada krall›¤›na dönüflmüfltü ve k›ta Avrupa’s›nda-
ki mülklerini b›rakm›flt›. Bu olay ‹ngiltere’ye anglo-norman düzeninden ‹ngilizlefl-
www.evrenselpdf.com
meyi getirdi. Fransa için ise kral etraf›nda oluflan güçlü bir monarfliyi getirdi. Yüz-
y›l Savafllar› sonucunda ne ‹ngiltere ne de Fransa, s›n›rlar› içinde günümüzdeki
Hollanda, Lüxsemburg ve Belçika topraklar› da olan Burgonya Düklü¤ü kadar
zengin olamad›. Frans›z kraliyet ailesi olan Valois soyundan gelen Burgonya dük-
leri ‹ngiltere ile ittifak yaparak ‹ngiliz yünlerini Bruge, Arras, Ypres, Ghent ve An-
vers gibi flehirlerde iflleyerek zenginlefltiler. Burgonya dükleri, merkezleri olan Di-
jon flehrini saraylarla donat›lar. Ancak 1477 y›l›ndan sonra Burgonya parçaland› ve
Habsburg hanedan›n›n eline geçti.
Almanya
‹mparator II. Friederich’in o¤lu IV. Konrad’›n 1254 y›l›nda ölmesi ile birlikte Ho-
henstaufen hanedan› sona erer. Fetret devri ile geçen yaklafl›k çeyrek as›r sonra
1273 y›l›nda Avusturya ve civar›na hükmeden Habsburg hanedan› Kutsal Roma-
Cermen ‹mparatorlar› olarak Almanya’y› yönetmeye bafllar. ‹lk Habsburg hüküm-
dar› olan Rudolf (1273-92), Nassau hanedan›ndan I. Adolf (1292-1298) ve Ru-
dolf’un o¤lu I. Albrecht (1298-1308) döneminde imparatorluk iktidar› k›smen yeni-
den merkezilefltirilmeye çal›fl›lm›flt›r (Fullbrook, s. 39). Lüksemburg hanedan›ndan
VII. Henreich (1308-1313) Kutsal Roma-Cermen ‹mparatoru olur. Onu ayn› hane-
dandan IV. Ludwig (1314-1347), IV. Karl (1346-1378), ve I.Wenzel (1378-1400) ta-
kipeder. Bavyeral› I. Ruprecht’in (1401-1410) iktidar›ndan sonra yine Lüksemburg
hanedan›ndan Sigismund (1410-1437) ile bundan sonra tekrar Habsburg haneda-
n›ndan II. Albert (1438-1439) ve III. Frederich (1440-1493) Alman imparatoru olur.
Ancak Fransa ve ‹ngiltere’nin aksine geç dönem ortaça¤ boyunca Almanya
merkezileflmesini tamamlayamaz. Geç dönem ortaça¤ boyunca Almanya çok say›-
da parçaya ayr›lm›fl feodal yap›lar toplulu¤u gibidir. Görünüflte tek bir imparator
vard›r. Ancak onun yetkileri sadece sistemin bafl›nda protokolden ibarettir. Gerçek
otorite prensler, yüksek rütbeli rahipler ve flehir heyetleri taraf›ndan icra ediliyor-
du. Bunlar›n her biri kendi topra¤› üzerinde adaleti da¤›tmak, para basmak, hatta
savafl açmak yetkisine sahipti. (Seignobos, s. 174-175) ‹mparatoru seçen yedi elek-
tör prensli¤in yan› s›ra yaklafl›k yirmi befl seküler ve doksan tanesi dinsel olan
prenslik, yüzden fazla kontluk, çok daha büyük say›da düflük seviyeli lordluk ve
ayr›ca bu dönemde Almanya’da afla¤›-yukar› küçük boyutta da olsa üç bin kent
bulunuyordu. (Fulbrook, s. 35-40)
Tablo 3.2 ‹mparatorun Ad› Hükümdarl›k Y›llar› Hanedan›

Dönemi Kutsal IV. Konrad (1228-1254) Hohenstaufen
Roma-Cermen Rudolf (1273-1292) Nassau
(Alman)
‹mparatorlar› I. Adolf (1292-1298) Nassau
Tablosu I. Albrecht (1298-1308) Nassau
VII. Henreich (1308-1313) Lüksemburg
IV. Ludwig (1314-1347) Lüksemburg
IV. Karl (1346-1378) Lüksemburg
I.Wenzel (1378-1400) Lüksemburg
I. Ruprecht (1401-1410) Bavyeral›
Sigismund (1410-1437) Lüksemburg
II. Albert (1438-1439) Habsburg
III. Frederich (1440-1493) Habsburg
www.evrenselpdf.com
Almanya’n›n bu kadar parçalanm›fl bir görüntü sunmas›n›n nedeni ‹ngiltere ve

Fransa’daki gibi kraliyet ailelerinin soya dayal› olarak babadan o¤la geçmemesi ve
bundan dolay› da merkezi yönetim anlay›fl›n›n Alman topraklar›nda kuvvetlene-
memesidir. Bunun sonucu olarak Almanya’da imparatorlar hiyerarfliye hükmet-
mekten ziyade baflkanl›k ediyorlard›. Di¤er bir unsur ise, Fransa’da Paris’in, ‹ngil-
tere’de Londra’n›n idari merkez olarak belirlenmifl olmas›na ra¤men, Almanya’da
sabit bir idari flehir merkezi görülmez. Alman imparatorlar›n›n bir k›sm›n›n Prag’›
tercih etmesi, Prag’›n mimari tarzda oldu¤u kadar kültürel alanda da geliflip bura-
da Prag Üniversitesinin kurulmas›n› sa¤lam›flt›r. ‹mparator IV. Karl (1346-1378)
Prag flehrine ve civar›na flatolar, imparatorluk mahkemesi yapt›rm›fl ve 1348 y›l›n-
da Prag Üniversitesini kurmufltur. Ancak daha sonra imparatorlar merkez olarak
baflka yerleri tercih etmifllerdir. Almanya’da geç dönem ortaça¤›nda imparatorun,
Fransa ve ‹ngiltere’ye nazaran yeterince güçlenememesine neden olan olay, Al-
manya’n›n ateflli silahlar› bu ülkelere göre daha geç kullanmaya bafllamas› ile de
ilgilidir. 14. yüzy›lda icat edilen demir toplar›, bronz toplar takip etti. 15. yüzy›lda
da dökme demirden büyük tüfekler kullan›lmaya baflland›. Bundan dolay› flatola-
r›n ve kalelerin arkas›na s›¤›narak merkezi otoriteye direnenlerin gücü kolayca k›-
r›labiliyordu. (Roberts, s. 244)
Almanya’daki Cermen gelene¤i, imparatorun erkan›na dan›flmas› ve onlar›n ka-
rar›na göre hareket etmesi yükümlülü¤ünü getiriyordu. Bu uygulama 1356 y›l›nda
Alt›n Ferman ad›yla anayasal bir hüküm haline getirildi. Buna göre Mainz, Köln ve
Trier piskoposluklar›, Bohemya, Rhine, Palatinate, Saksonya ve Brademburg dük-
leri imparatoru seçme hakk›na sahipti. Bundan dolay› geç ortaça¤ dönemince pek
çok sülaleden Alman imparatorlar› ortaya ç›km›flt›r. Bunun sonucu olarak Alman
idarecileri Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u gelene¤inden koptular. IV. Karl dö-
neminde (1346-1378) Alman imparatorlar›, Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u
kavram›na son vererek Çek kral› ve Alman imparatoru olmay› tercih etmifllerdir.
Böylece tüm Avrupa’y› birlefltirme düflüncesine yani Roma gelene¤ine de ara ve-
rilmifl oldu. III. Frederich (1440-1493) papan›n elinden taç giymek için Roma’ya gi-
den son imparator oldu.
Almanya’n›n kuzeyindeki ‹skandinavya ülkelerinden ‹sveç ve Norveç 1397 y›-
l›nda Danimarka kral›na tabi oldular. Böylece Birleflik Danimarka Krall›¤› oluflmufl
oldu. Güneyde ise ‹sviçre 13. yüzy›l›n sonundan itibaren Almanya ‹mparatorlu¤un-
dan ayr›lmaya bafllad›. 1315 y›l›ndaki Morgarten Savafl›nda ‹sviçreliler bir Habs-
burg ordusunu bozguna u¤ratt›lar. Bir devlet oluflturabilmek için Luzern 1331’de,
Zürih ve Glarus 1351’de, Zug 1352’de, 1353’te de Bern ‹sviçre’ye kat›ld›. 1386 y›-
l›nda ikinci defa Habsburglara askeri üstünlük sa¤layan ‹sviçre ba¤›ms›z bir devlet
olarak Avrupa’da varl›¤›n› korudu.
‹talya
Geç dönem ortaça¤da daha önce ‹talya’da parçalanm›fl olan otorite, daha zay›f
devletleri hakimiyetleri alt›na alarak kuvvetli flehir devletlerine dönüfltü. Denizcilik
ve ticaretle geliflen Venedik, Cenova ve Floransa’ya Lombardiya bölgesinden Mila-
no da kat›ld›. Geç dönem ortaça¤ Avrupas›’nda ‹talyan flehir devletlerinin kuvvet-
lenmesinde flüphesiz Alman imparatorlar›n›n ‹talya üzerindeki otoritelerinin azal-
m›fl olmas›n›n etkisi vard›r. Floransa, flehrin ileri gelen aileleri taraf›ndan yönetildi.
Özellikle Mediciler döneminde sanat ve ekonomi alan›nda Floransa büyük bir ge-
liflme gösterdi. ‹lahi Komedya’n›n yazar› Dante de Floransal›’yd›.
www.evrenselpdf.com
Venedik ve Cenova ise Do¤u Akdeniz ticaretini ele geçirerek h›zla zenginleflti-
ler. Bunun sonucu olarak 14. yüzy›l ‹talyas›’nda tüccar bankerler ortaya ç›kmaya
bafllad›. Sigorta, muhasebecilik, poliçe, protesto, kambiyo senedi gibi finans tek-
nikleri geç dönem ortaça¤ boyunca ‹talya’da uyguland›. 15. yüzy›lda Cenova’da
düflük faizle ihtiyaç sahipleri için kredi veren “rehin sand›¤›” uygulamas› bafllad›.
Bu genel bankalar›n en eski modeli oldu. Bu yüzy›lda ‹talyan flehirlerinde ticaret
flirketleri kurulmaya bafllad›. Avrupa’da Roma rakamlar›n›n b›rak›larak s›f›r saye-
sinde çarpma, bölme ve toplamalar› çabuklaflt›ran Arap rakamlar›n›n kullan›ld›¤›
ilk ülke ‹talya oldu. 15. yüzy›l›n sonunda ondal›k sisteme dayal› rakamlar›n kulla-
n›m› ‹talya’da yayg›nlaflt› ve ‹talya’da hesap sanat›n› ö¤reten okullar aç›ld›. Zengin-
leflen ‹talyan flehirlerinin her birinde görkemli saraylar infla edildi. Bu saraylarda
Polonya biçimli, sivri uçlu kunduralar giyen beyefendiler ile sivri ve yüksek bafl-
l›kl› flapkalar›, aç›k saç›k, dekolte k›yafet giyen han›mefendileri bir araya gelmeye
bafllad›. “Bir kavalye” ile “bir dam”dan meydana gelen bu çiftler el ele tutuflarak sa-
raylarda dans etmeye bafllad›lar.
14. yüzy›ldan itibaren sadece ‹talya’da de¤il Fransa, ‹spanya, ‹ngiltere ve Al-
manya’da da Latincenin d›fl›nda kendi dillerinde eser veren sanatç›lar belirdi. ‹tal-
ya’daki flehirler aras›nda ‹talyancay› etkili bir flekilde kullanan yazarlar Floransa’da
ortaya ç›kt›. Yazarlar lirik (duygusal) fliir ve hikaye tarz›nda yaz›lar yazd›lar. fiiir
alan›nda Floransa’da Dante ve Petrarca ve hikayede Boccacio gibi isimler ön pla-
na ç›kt›. 15. yüzy›l›n ortas›nda ya¤l›boya icat edildi. Böylece resim sanat› Bizans
gelene¤inden uzaklaflarak Rönesans dönemi resminin temelini oluflturdu.
14. yüzy›lda papalar ikamet ettikleri Roma’y› terk edip Fransa’daki Avignon
flehrinde oturmaya bafllad›lar. Bunun sonucu olarak da papalar, Frans›zlardan se-
çilmeye bafllad›lar. Papan›n Roma’dan ayr›lmas›ndan rahats›zl›k duyan ‹talyanlar,
bu olay› “Babil esareti” olarak adland›rd›lar.
13. yüzy›l›n ortas›ndan itibaren ‹talya’da iki flehir devleti Do¤u’yla yapt›klar› ti-
carette kullan›lmak üzere alt›n para bast›lar. Bu flehirlerden ilki olan Floransa alt›n
paras›na florin ismini verirken, Venedik ise duka ad›n› verdi. Bu dönemde Avru-
pa’da sadece gümüfl paralar varken florin ve dukan›n bas›lmas›ndan sonra, 14. ve
15. yüzy›l Avrupas›’nda yo¤un olarak florin ve duka kullan›lmaya bafllad›. 1382-
1442 y›llar› aras›nda Napoli Krall›¤›, Frans›z as›ll› Anju (Anjou) hanedan›na aitti.
1442 y›l›nda Aragon kral› V. Alfonso (1396-1458) Napoli Krall›¤›n› ele geçirmiflti.
Böylece ‹talya daha da parçal› bir siyasi ortam içinde yeniça¤ dönemine girecektir.

Geç dönem Ortaça¤ Bat› Avrupa’s›ndaki geliflmeleri aç›klay›n›z.
1
D Ü fi Ü N E L ‹ M
GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄’DA (1300-1453) DO⁄U
AVRUPA
S O R U Bizans veS OLatin
R U Devletleri
Bizans ‹mparatorlu¤u 13. yüzy›la parçalanm›fl bir flekilde girdi. Bunun sebebi Ve-
D‹KKAT nedik’in liderli¤inde
D ‹ K K A T gerçeklefltirilen IV. Haçl› Seferi idi. IV. Haçl› Seferi sonucun-
da, kuruldu¤u 4. yüzy›ldan itibaren iflgal görmeyen ve Bizans hazinesi kadar kül-
tür miras›n› da bar›nd›ran ‹stanbul 1204 y›l›nda Latinlerin eline geçti. Güney ve Ba-
N N
t› Avrupa’dan gelen Haçl›lar, Bizans ‹mparatorlu¤u’nun en de¤erli topraklar›n›
kendi aralar›nda paylaflt›lar. Daha önce Bizans topra¤› olan ‹stanbul, Çanakkale
AMAÇLARIMIZ Bo¤az›’n›nAMAÇLARIMIZ
her iki taraf›, Trakya, Anadolu’nun kuzeybat› k›sm›, Midilli, Sak›z, Si-
sam, Adriyatik Denizi k›y›s›ndaki Arnavutluk sahilleri, Mora’da Patra, Sparta, Ko-
www.evrenselpdf.com
ron ve Modon flehirleri, ‹yonya Adalar›, E¤riboz ve Kiklad Adalar›n›n yan› s›ra Ge-
libolu, Tekirda¤ ve Marmara Ere¤lisi Venediklilere b›rak›ld›. Selanik ve Atina’ya
kadar olan topraklarda Atina Latin Dukal›¤› oluflturuldu. Mora’da ise 1205 y›l›ndan
1430 y›l›na kadar devam edecek olan Akaya Latin Prensli¤i kuruldu.
Bizans ‹mparatorlu¤u ise üçe ayr›ld›. Bunlardan ilki 1204-1261 y›llar› aras›nda
kendisine ‹znik’i baflkent olarak seçen ve 1261 y›l›ndan sonra ‹stanbul’u Latinler-
den geri alarak 1453 y›l›na kadar Bizans’›n varisi oldu¤unu iddia eden ‹znik ‹mpa-
ratorlu¤u’ydu. ‹kincisi ise varl›¤›n› 1461 y›l›na kadar sürdürecek olan Trabzon Rum
‹mparatorlu¤u’ydu. Bizans’tan ayr›lan üçüncü devlet ise merkezi Arta ve Yanya
olan Epir Despotlu¤u’ydu. Bu her üç devlet de Bizans’›n gerçek varisinin kendisi
oldu¤unu iddia ediyor ve kendi aralar›nda çat›fl›yorlard›.
1204 y›l›nda ‹stanbul’un Latinlerin eline geçmesi ve ya¤malanmas› o kadar bü-
yük bir etki yapt› ki Balkan topraklar›nda pek çok siyasi oluflumlara sebebiyet ver-
di. Bulgarlar ve S›rplar bu dönemde kendi ba¤›ms›z devletlerini kurdular. Bundan
dolay› pek çok tarihçi Bizans’›n gerçek y›k›l›fl tarihini 1453 y›l› de¤il de 1204 y›l›
olarak gösterme e¤ilimindedir. ‹znik ‹mparatorlu¤u, Epir Despotlu¤u karfl›s›nda
üstünlük sa¤lam›fl ve onun sahip oldu¤u baz› topraklar› ilhak etmifl olmas›na ra¤-
men bir daha asla eski gücüne ulaflamad›. Balkanlarda parçalanm›fl siyasi yap›lan-
ma 14. yüzy›lda daha da artm›flt›. Bizans Devleti’nin yan› s›ra Bulgar, S›rp ve Latin
devletleri varl›klar›n› 14. yüzy›l boyunca kuvvetlendirerek sürdürdüler. Bizans ise
her geçen gün küçülerek ‹stanbul ve civar›yla s›n›rl› bir devlete dönüfltü. Buna kar-
fl›l›k 14. yüzy›l›n bafl›nda kuzeybat› Anadolu’da Bitinya bölgesinde kurulmufl olan
Osmanl› Devleti ise 14. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Gelibolu’yu fethederek Avrupa
topraklar›na ayak bast›. Bir as›r içinde Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya, Arna-
vutluk ve Bosna topraklar›n› fethetmeyi baflard›. Osmanl›n›n Balkanlarda mücade-
le etti¤i devletler aras›nda 1204 y›l›ndan sonra kurulan Latin devletleri, Bizans ‹m-
paratorlu¤u, Bulgar ve S›rp Çarl›klar› vard›.
Osmanl› Devleti
13. yüzy›lda yaflanan olaylar Anadolu’da siyasi bir otorite bofllu¤u oluflturmufltur.
Bu otorite bofllu¤una sebep olan olaylar aras›nda 1204 y›l›ndaki IV. Haçl› Seferi,
Cengiz Han ve o¤ullar›n›n Asya ve Orta Avrupa’ya kadar hâkimiyet kurmalar› ve
1243 y›l›nda Köseda¤ Savafl›yla Anadolu’da Mo¤ol hâkimiyetinin kurulmas›n› s›ra-
layabiliriz. 1243 y›l›ndan sonra Anadolu Selçuklu Devleti’nin varl›¤› büyük ölçüde
Mo¤ollar›n vasal› durumundaki bir devlet görünümündedir. Bunun sonucu olarak
özellikle Selçuklu’nun Bizans s›n›rlar›ndaki topraklar›nda otorite bofllu¤u meydana
gelmifl ve pek çok Bat› Anadolu beyli¤i oluflmufltur. Bu beylikler aras›nda Mente-
fle, Ayd›no¤ullar›, Saruhan, Karasi ve nihayet Osmanl› Beyli¤i’ni söyleyebiliriz.
Karacahisar, Sö¤üt ve Domaniç civar›ndaki Türkleri teflkilatland›ran Osman
Gazi 1302 y›l›nda merkezi Bizans ordusunu Bafeus Savafl›nda yenerek bir devlet
olarak varl›¤›n› kan›tlad›. 1329 y›l›nda Pelekanos Savafl›nda Osmanl›lar bu askeri
baflar›lar›n› Bizans’a karfl› tekrarlad›lar. 1326 y›l›nda Bursa, 1331 y›l›nda ‹znik, 1337
y›l›nda ‹zmit Bizansl›lardan al›nd›. 1345 y›l›nda Osmanl›lar di¤er bir Bat› Anadolu
beyli¤i olan Karasi’yi ilhak ettiler. 1354 y›l›nda da Gelibolu’yu alarak Avrupa top-
raklar›na geçtiler. Özellikle 14. yüzy›l›n ikinci çeyre¤ine denk gelen Sultan Orhan
döneminde Osmanl›lar ücretli askerler s›fat›yla Bizans’›n askeri müttefiki oldular.
Balkan topraklar›n› ele geçirmeye çal›flan S›rp Çar› Stefan Duflan’› durdurmak ama-
c›yla Bizans ordular›yla birlikte Balkan topraklar›nda savaflt›lar. Böylece Osmanl›-
lar hem Balkan co¤rafyas›n› hem de Balkan siyasetini tan›m›fl oldular. Bu tecrübe-
www.evrenselpdf.com
lerinden dolay› Balkanlardaki Osmanl› fütuhat› çok h›zl› gerçekleflti. 1371 y›l›na
gelindi¤inde Anadolu Trakyas›’n›n tamam›na yak›n k›sm› Osmanl›larca fethedil-
mifltir. 1394 y›l›na gelindi¤inde ise Serez, Drama, Kavala ve Teselya bölgesi Os-
manl›lar taraf›ndan fethedildi (L. Kayap›nar, s.188).
Osmanl›lar›n uzun y›llardan beri istikrardan yoksun Balkanlara bar›fl› getirmesi
ve adil vergi sistemi uygulamas› Osmanl›n›n bu topraklarda kal›c› olmas›n› sa¤la-
d›. 1396 y›l›nda ise tüm Bulgaristan Osmanl› topra¤› olmufltu. 1402 y›l›nda baflla-
y›p 1413 y›l›na kadar devam eden Fetret Döneminde bile Makedonya, Kuzey Yu-
nanistan ve Bulgaristan, Osmanl› topra¤› olarak kalmaya devam etti. 1430 y›l›nda
Selanik, Venediklilerden fethedildi, ayn› y›l Yanya Osmanl› Devleti’ne kat›ld›. Ana-
dolu’dan pek çok Müslüman Türk, Balkanlarda iskan edilerek bu topraklarda Os-
manl› flehirleri oluflturuldu. 1453 y›l›nda ‹stanbul fethedildi¤inde Balkanlarda baz›
topraklar›n bir as›rl›k Osmanl› geçmifli vard›. 1456 y›l›nda Fatih Sultan Mehmet Ati-
na’y› Latin Atina Dukal›¤›’ndan ald›. 1461 y›l›nda da tüm Mora Osmanl› Devleti’ne
ba¤land›. Fatih döneminde S›rbistan, Arnavutluk ve Bosna’da Osmanl› egemenli¤i
kuruldu. Osmanl›lar bu topraklar› daha önce sahipleri olan Bizans, Latin Prenslik-
leri, Bulgar ve S›rp Çarl›klar›ndan ele geçirdiler. Balkan topraklar›nda k›sa sürede
Osmanl› mimarisinin en güzel örnekleri olan hanlar, kervansaraylar, köprüler,
mescit ve camilerle donat›ld›. Böylece 14. yüzy›ldan itibaren dili ve dini Avrupa
kültüründen farkl› olan Osmanl›lar, Avrupa tarihinin en önemli unsurlar›ndan biri
haline geldi. Bu önem Fatih Sultan Mehmet’in ‹stanbul’u fethetmesiyle ortaça¤›n
kapan›p yeniça¤›n bafllat›lmas›yla da pek çok tarihçi taraf›ndan da kabul edildi.
Osmanl›lar›n Balkanlarda bundan sonraki mücadelesi büyük ölçüde Macarlarla
olacakt›r.
Bulgaristan
Asl›nda Orta Asya kökenli olan Bulgarlar›n tarih sahnesine ç›kmas› 5. yüzy›l›n ikin-
ci yar›s›nda gerçekleflir. 453 y›l›nda Bat› Hun hükümdar› Atila’n›n ölümü üzerine
Hunlar›n bir k›sm› Macaristan topraklar›ndan ayr›larak do¤uya do¤ru hareket eder-
ler. Burada Orta Asya ve Türk kökenli Ogurlarla karfl›lafl›rlar. Bu kar›fl›mdan Bul-
garlar ortaya ç›kar. 679-1018 y›llar› aras›nda Tuna Bulgar Devleti’ni kuran ve bu-
günkü Bulgaristan co¤rafyas›na hakim olan Bulgarlar bölgede yaflayan Slavlarla
kar›flarak kimliklerini kaybetmeye bafllarlar. 855 y›l›nda Kril ve Metodius adl› Slav
as›ll› iki Bizans misyoneri Slav alfabesini gelifltirdiler. Bu alfabeye önce “Glagolitik
Alfabe” daha sonra da “Kiril Alfabesi” denildi. (A. Kayap›nar, s. 636) 865 y›l›nda da
H›ristiyanl›¤› kabul eden Bulgarlar, ‹stanbul patrikli¤ine ba¤land›lar. Orta Asya’dan
getirdikleri inançlar›n› ve dillerini kaybeden Bulgarlar, H›ristiyanl›k öncesi tarihle-
rini Türklük geçmifllerini unutturmak üzere proto-Bulgar dönemi olarak adland›r-
d›lar. 10. yüzy›lda Symeon döneminde en parlak dönemini yaflayan I. Bulgar Dev-
leti 1018 y›l›nda Bizans hâkimiyetine girdi. Böylece I. Bulgar Devleti de sona ermifl
oldu.
Bulgarlar›n tarih sahnesine bir devlet sahibi olarak tekrar ç›kmalar› 1187 y›l›n-
dan sonra gerçekleflti. Tuna Nehri ile Balkan Da¤lar› aras›ndaki bölgede kurulan
II. Bulgar Devleti 1396 y›l›na kadar varl›¤›n› korudu. T›rnova merkezli Bulgar Dev-
leti 1204 y›l›ndaki IV. Haçl› Seferi sonucunda Bizans Devleti’nin parçalanmas›ndan
sonra h›zla büyüme imkan› buldu. Bulgarlar 1205 y›l›nda ‹stanbul Latin Krall›¤›n›
ve 1230 y›l›nda da Bizans Epir Despotlu¤unu askeri aç›dan yenmeyi baflard›lar.
Bunun üzerine Bulgar Devleti’nin s›n›rlar› Karadeniz, Ege ve Adriyatik Denizlerine
kadar ulaflt›. Bulgar çarlar› S›rp çarlar› gibi “Bulgarlar›n ve Romal›lar›n Çar›” unva-
www.evrenselpdf.com
n›n› kullanmaya bafllad›lar. Ancak 1330 y›l›nda Velbujd Savafl›nda Bulgarlar, S›rp-
lara yenildiler. Bu tarihten sonra Bulgar Devleti h›zla gerilemeye bafllad›. Bu duru-
mu 1241 y›l›nda K›r›m merkezli Alt›n Ordu devletini kuran Batuhan’›n ordular›n›n
Bulgaristan’› istila etmesi h›zland›rd›. Bu tarihten sonra Bulgaristan Devleti, Alt›n
Ordu Devleti’nin vasal› durumuna gelmifltir.
14. yüzy›l›n bafl›nda Alt›n Ordu Hanl›¤›nda Nogay ve Tokta Hanlar›n taht mü-
cadelesine girmesi Bulgaristan’a toplanma imkan› vermifltir. 1323 y›l›nda Bulgar
taht›na Kuman as›ll› Vidin bölgesinin despotu Mihail fiiflman (1323-1330) geçmifl-
tir. Ancak Bulgarlar 14. yüzy›l boyunca önce S›rplara karfl› daha sonra da Bizans’a
karfl› toprak kaybettiler. 1371 y›l›ndan sonra da Bulgaristan, T›rnova Çarl›¤›, Vidin
ve Dobruca Despotlu¤u olarak üçe ayr›ld›. 1371 y›l›ndaki Çirmen Savafl›ndan son-
ra dikkatini Bulgaristan’a çeviren Osmanl›lar parçalanm›fl bir Bulgaristan ile karfl›-
laflt›lar. (A. Kayap›nar, 2006, s. 817) 1370-1377 y›llar› aras›nda Bulgaristan’daki si-
yasi oluflumlar bu devleti Osmanl› Devleti’nin vasal› haline getirdi. 1377-1399 y›l-
lar› aras›nda Bulgar topraklar›n›n tamam› Osmanl›lar taraf›ndan fethedildi. I. Baye-
zid 1396 y›l›nda Vidin Prensli¤ine son verdi. (A. Kayap›nar, 2002, s. 248-249) Bul-
garlar›n tekrar devlet kurmalar› ancak 19. yüzy›lda gerçekleflti.
S›rbistan
Balkanlarda kurulmufl olan S›rp Devleti, Slav kökenli Nemaniç hanedan›ndan ge-
len idareciler döneminde yükselifle geçer. Bu hanedanl›¤›n kurucusu Stefan Nema-
niç’tir (1167-1196). Bu aile S›rp Devletinin ana bölgesini oluflturan Raflka bölgesi-
nin Bizans ad›na (jupan) idarecisiydi. Ancak Stefan Nemaniç, Macarlar›n ve Vene-
dik’in yard›m› ile Bizans’a karfl› isyan etti. Raflka, Zeta ve Nifl’te hakimiyet kurdu.
Bizans Devleti kendisine vasal olmas› kofluluyla S›rplar›n hâkimiyetini tan›d›.
14. yüzy›la gelindi¤inde II. Stefan Urofl Milutin (1282-1321) zaman›nda S›rp
Devleti oldukça geliflmifl ve güçlenmifltir. S›rplar›n bu geliflmesinin sebeplerinin
bafl›nda 14. yüzy›lda Bizans’›n yaflad›¤› iç savafl›n önemli bir rolü vard›r. Üsküp,
Draç ve Makedonya’n›n büyük k›sm›n› S›rp Devletine ba¤layan II. Stefan Urofl Mi-
lutin 1321 y›l›nda öldü¤ü zaman yerine o¤lu III. Stefan Urofl Deçanski (1322-1331)
geçti. Onun zaman›nda Balkan tarihini belirleyen Velbujd (Köstendil) Savafl› ya-
fland›. 1330 y›l›nda gerçekleflen bu savaflta S›rplar, Bulgar ve Bizans ordular›n› yen-
meyi baflard›. 1331 y›l›nda da S›rp hakimiyetini Balkanlar›n büyük bir bölümüne
yaymay› baflaracak olan Stefan Duflan (1331-1355), S›rp Devleti’nin bafl›na geçti.
Stefan Duflan, Prilep, Ohri ve 1345’te de Serez’i ele geçirdi ve “S›rplar›n ve Roma-
l›lar›n ‹mparatoru” unvan›n› kullanmaya bafllad›. Bu tarihten sonra S›rp hâkimiye-
ti, Epir, Arnavutluk, Teselya ve Korintos’a kadar uzand›. Ortodoks olan S›rplar di-
ni meseleler bak›m›ndan ba¤l› olduklar› ‹stanbul Patrikhanesinden ayr›larak kendi
ba¤›ms›z kiliselerini Peç baflpiskoposlu¤u ad› alt›nda oluflturdular. Stefan Duflan,
S›rp ilerleyiflini ‹stanbul üzerine yönlendirdi. ‹stanbul tehlikeye düflünce Bizans
‹mparatoru Kantakuzinos k›z›n› Sultan Orhan’a vererek Osmanl›lardan yard›m ta-
lep etti. Sultan Orhan, o¤lu Süleyman Gazi komutas›nda Osmanl› askerlerini Bi-
zans’›n emrine verdi. Bizans, Osmanl› yard›m› sayesinde baflkenti ‹stanbul’un S›rp-
lar›n eline düflmesini önleyebildi. Ancak bunun bedeli 1352 y›l›nda Trakya’daki
Çimpi Kalesi’nin ve 1354’te Gelibolu’nun Osmanl›lara b›rak›lmas› oldu.
IV. Stefan Duflan’›n 1355 y›l›nda ölümünden sonra S›rp Devleti zay›flamaya
bafllad›. Tahta geçen o¤lu V. Stefan Urofl’un iktidar›n› Epir ve Akarnania idarecisi
olan amcas› Symeon Urofl tan›mad› ve isyan etti. V. Stefan Urofl yerel idarecileri
kendisine ba¤l› tutabilmek için S›rp Devletini Hum (Zachlumia), Zeta ve Serez ol-
www.evrenselpdf.com
mak üzere üçe ay›rd›. Ancak bu uygulama S›rp Devletinin daha h›zl› parçalanma-
s› ve Osmanl› hakimiyetini tan›makta baz› S›rp idarecilerinin gönüllü olmalar› so-
nucunu do¤urdu. S›rp Devletinin kuzeydo¤u k›sm›n› yöneten Ioannis Dragafl ile
Konstantinos Dejanoviç kardefller 1371 y›l›nda gerçekleflen Çirmen Savafl›nda Os-
manl›lara yenildiler ve hayatlar›n› kaybettiler. 1371 y›l›ndan sonra S›rp Devleti Os-
manl› Devleti’nin vasal› oldu ve I. Murat’›n askeri seferlerine S›rplar ifltirak etmeye
bafllad›lar. (A. Kayap›nar-L. Kayap›nar, s. 129-139)
Kara Timurtafl Pafla komutas›ndaki Osmanl› ordusu Samakov, Manast›r ve Pir-
lepe’yi fethederek 1386 y›l›nda S›rbistan’a girip Nifl’i ald›. Bunun üzerine S›rp çar›
Lazar komutas›ndaki S›rp mahalli idarecileri direnifle geçerek 1388’de Morava Neh-
ri k›y›s›ndaki Ploçnik’te Timurtafl Pafla’y› ma¤lup ettiler. Bu zaferle umutlanan S›rp-
lar, Bosna ve Bulgar krallar›yla ittifak kurdular. 15 Haziran 1389’da gerçekleflen
Kosova Savafl›nda Osmanl›lar müttefik Balkan güçleri karfl›s›nda büyük bir zafer
kazand›lar. S›rp çar› Lazar da bu savaflta öldü. (Afyoncu, s. 352) Kosova’dan sonra
S›rp prensleri tekrar Osmanl› vasal› oldular. 1402 y›l›ndaki Ankara Savafl›nda Y›ld›-
r›m Bayezid’i terk etmeyen sad›k kuvvetler aras›nda S›rp birlikleri de vard›. Ancak
Osmanl› Devletinin fetret dönemine girmesi üzerine S›rp prensi Stefan Lazaroviç,
Macar Kral› Sigismund’un hakimiyetini kabul etti. Sigismund’un ölümünden sonra
S›rplar 1439’da tekrar Osmanl› vasall›¤›n› tan›d›. Bununla birlikte S›rplar, Macar Er-
del Beyi Janos Hunyadi’nin Osmanl›lara karfl› seferlerine kat›ld›lar. Segedin Antlafl-
mas›yla topraklar›n›n bir k›sm›na tekrar sahip oldular. Ancak Hunyadi’nin 1444 y›-
l›nda Varna ve 1448 senesinde II. Kosova Savafllar›nda yenilmesi üzerine S›rbistan’›
Osmanl›lara karfl› koruyacak hiçbir kuvvet kalmad›. 1453 y›l›nda ‹stanbul’un fet-
hinden sonra 1459 y›l›na gelinceye de¤in Belgrad hariç tüm S›rbistan Osmanl› top-
raklar›na kat›ld›. Belgrad ise 1522 y›l›nda Kanuni taraf›ndan fethedildi.
Macaristan
Ural-Altay dil grubunun Fin-Ugor dili konuflan koluna mensup olan Macarlar, Tu-
na ve Vistula ›rmaklar› aras›ndaki yurtlar›nda 1000 y›l›nda H›ristiyanl›¤›n Katoliklik
mezhebini kabul ederek Avrupa toplumunun kal›c› bir üyesi oldular. Macarlar, H›-
ristiyanl›¤› kabul etmeden önce 9. ve 10. yüzy›llar boyunca Avrupa’ya say›s›z ak›n-
larda bulundular. Pek çok Avrupa devletini haraca ba¤lad›lar. 10. yüzy›l›n ikinci
yar›s›ndan sonra Avrupa’ya ak›nlar›n› kesen Macarlar, papa taraf›ndan gönderilen
misyoner rahiplerle karfl›laflt›lar. Kral Istvan (997-1038) zaman›nda H›ristiyanl›k,
Macar Devleti’nin dini haline geldi. Di¤er H›ristiyan krallar gibi Istvan da 1000 y›-
l›nda papan›n elinden krall›k tac› giyer. Macarlar›n bundan sonraki üç asr› Büyük
Roma ‹mparatorlu¤u’nu yeniden canland›rma düflüncesinde olan Alman impara-
torlar› karfl›s›nda vasal bir devlet konumuna düflmeden ba¤›ms›zl›¤›n› korumak
fleklinde geçer.
14. yüzy›la Macaristan krals›z bir flekilde girer. Çünkü Macaristan’› uzun y›llar
idare etmifl olan Arpad hanedan›n›n son kral› olan III. Andras (1290-1301) erkek
varis b›rakmadan ölür. Yedi y›ll›k bir fetret devrinden sonra Arpad Hanedan›yla
anne taraf›ndan akraba olan Anjou ailesinden I. Karoly (1308-1342) taç giyer. Böy-
lelikle Macaristan’da Anjoular Hanedan› dönemi bafllar. Karoly’nin iktidar› döne-
minde fetihlere giriflebilecek kadar sa¤lam bir devlet ve ordu kurulur. (Çoban, s.
182) Onun 1342’deki ölümünden sonra o¤lu I. Lajos (1342-1382) tahta ç›kar. O ik-
tidar› döneminde Dalmaçya k›ylar›n› Macar topraklar›na katar. Balkanlarda Orto-
dokslu¤a ve Bogomilcili¤e karfl› sert bir dini mücadeleye girerek Katolikli¤i Bal-
kanlarda yaymaya çal›fl›r. Onun di¤er H›ristiyanlara karfl› Katolik anlay›fl›n› zorla
www.evrenselpdf.com
empoze etmesi bu bölgeye gelecek olan Osmanl› Türklerinin taraftar bulmas›na ve

fetihlerinin kolaylaflmas›na neden olur.
Lajos döneminde o zaman Bulgarlara ait olan Vidin, Macarlar taraf›ndan ele ge-
çirilir. Osmanl›n›n vasal› olan Bulgar çar› fiiflman, Osmanl›lardan yard›m ister ve
Osmanl› kuvvetleriyle birlikte Macaristan topraklar›na ak›nlarda bulunur. Böylece
ilk Türk-Macar münasebetleri dolayl› bir yoldan da olsa bafllam›fl olur. (Bafltav, s.
48) Lajos döneminde 1348 y›l›nda Prag Üniversitesi ve 1365’te de Peç Üniversitesi-
ni kurmufltur. Kendi ülkesinde bar›fl› ve adaleti sa¤layan bir kral olarak tan›nmas›-
na ra¤men, Lajos, Macaristan’› Tuna nehrinin güneydo¤usuna do¤ru geniflletmek
istemifltir. Bu politikas› önce bölgede yaflayan Slavlar ve daha sonra da Osmanl›-
larla çat›flmay› mecburi k›lm›flt›r. Layofl, Macaristan’› Avrupa çap›nda önemli bir
devlet haline getirir, Venedik’i yenerek Dalmaçya bölgesini ele geçirir. Bosna’n›n
bat› bölgelerini Macaristan’a katar. Kuzey S›rbistan ve Vidin Bulgar Prensli¤ini va-
sal hale getirir. Lajos, 1370 y›l›nda da Polonya kral› ilan edilir. (David, s. 288)
Lajos bir erkek çocuk b›rakmadan ölür. Bu durum bir süre taht kavgalar›na se-
bep olduktan sonra büyük k›z› Maria’ya veraset hakk› tan›nm›flt›r. Maria kocas› Si-
gismund’la birlikte 1395 y›l›na kadar ülkeyi yönetmifltir. Maria’n›n efli Sigismund,
Lüksemburg hanedan›ndan olan Alman ‹mparatoru IV. Karl’›n o¤lu idi. 1387’de
Macar kral› olarak tan›nd› ve 1437 y›l›na kadar 50 y›l boyunca Macaristan’› yönet-
ti. Sigismund 1411 y›l›nda da Macar krall›¤›n›n yan› s›ra Alman kral› olarak da se-
çildi. 1433’te de Alman ‹mparatorluk tac›n› giydi. Pek çok alanda Alman etkisi Ma-
caristan’da görülmeye bafllad›. Bununla birlikte Sigismund, baz› Alman prensleri-
nin aksine dini konularda Latin taraftar› bir politika izledi.
Sigismund döneminde de Macarlar do¤uya do¤ru yay›lma siyasetini devam et-
tirmifllerdir. Bunun sonucu olarak 1392 y›l›nda Osmanl› ve Macar birlikleri Tuna
boylar›nda karfl›laflm›fllar ve Macarlar yenilgiyle tan›flm›fllard›r. Bu yenilgi Macarla-
ra Osmanl›larla tek bafllar›na mücadele edemeyeceklerini ö¤retmifltir. Sigismund
döneminde yaflanan di¤er bir olay da 1396 y›l›nda gerçekleflen Ni¤bolu Savafl›d›r.
Bu savafla Sigismund’un da yer ald›¤› Macar ordusunun yan› s›ra Frans›z, ‹ngiliz,
Lombardiya, Almanya ve di¤er Avrupa ülkelerinden pek çok asker kat›lm›flt›r. Bu
savafl›n kaderini düzenli Osmanl› piyadesinin a¤›r z›rhl› flövalyelere karfl› üstünlü-
¤ü belirlemifltir. Ni¤bolu Savafl›ndan sonra Macar tarihinin üç yüz sene müddetle
bafll›ca sorunu Osmanl› ile mücadele olmufltur. (Bafltav, s.55)
Sigismund’un içeride karfl›laflt›¤› en büyük problem ise Çek Jan Hus’un (1372-
1415) Oxford Üniversitesinden Wycliff’in görüfllerinden etkilenerek ortaya koydu-
¤u Husist hareketti. Jan Hus’a göre H›ristiyanlar sadece ‹ncil’de yaz›l› olan hüküm-
lere inanmakla sorumluydular. ‹ncil’de yaz›l› olmayan inan›fllar sahteydi. Bu görüfl-
ler Hus’un sa¤l›¤›nda genifl bir taraftar buldu¤u gibi ölümünden sonra da Protes-
tanl›¤› oluflturan temel fikirler olarak kabul edildi. Ancak Hus 1414 y›l›ndaki Kons-
tanz konsilinin karar›yla sapk›n ilan edildi ve 1415 y›l›nda atefle at›larak öldürüldü.
Hus taraftarlar› mücadelelerine devam ettiler. Çek milleti fluurunun oluflmas›na
katk› verdiler. Ancak 1436 y›l›nda Çekler, Katolik kilisesiyle bar›flt›. Çek ileri gelen-
leri Sigismund’u tekrar kral olara kabul ettiler. ‹çerdeki bu sorunu çözen Sigis-
mund, S›rp despotu Lazaroviç’i de 1426 y›l›nda kendine vasal yapt›. Sigismund
hem Husistlere hem de Osmanl›lara karfl› yapt›¤› mücadelede ordusunu yeniden
teflkilatland›rmak zorunda kald›. 1435 y›l›nda mülk sahiplerine sahip olduklar› kö-
le say›s›na ba¤l› olarak iyi silahlanm›fl asker ç›karma yükümlülü¤ü getirdi. Ordusu-
nun büyük bir k›sm› hala atl›yd› ve temel silahlar› k›l›ç ve yayd›. Ancak özellikle
Husistlerle yapt›¤› mücadelede Macar ordusu barutu genifl ölçüde kullanan rakip-
www.evrenselpdf.com
lerle bafl etmek zorunda kald›. 1437 y›l›nda da Macarlar Semendire’de Osmanl›lar›
yenmeyi baflard›. 1437 y›l›nda ölen Sigismund elli y›l Macar taht›nda kalm›flt›r.
Onun döneminde Macaristan merkezi yap›lanmas›n› kuvvetlendirmifltir. Ancak Os-
manl›larla olan mücadelesinde özellikle fetret sonras› boflluktan yeterince istifade
edememekle itham edilmifltir.
Sigismund’un yerine iki y›l tahtta kalacak olan damad› Albert Habsburg (1437-
1439) Macar kral› seçilmifltir. Albert erkek çocuk b›rakmadan ölünce Macar soylu-
lar› Lehistan kral› Vladislav’› kral olarak getirmeye karar verdiler ve naipli¤e de Ja-
nos Hunyadi’yi seçtiler. Hunyadi döneminde II. Murat, Belgrad Kuflatmas›nda ba-
flar›l› olamad›. Macarlar, 1443 y›l›nda Osmanl› ordusunu ‹zladi’de yenmeyi baflar›r.
Bunun üzerine Hunyadi’nin Macaristan’daki kudreti artar. Hunyadi 1444 y›l›ndaki
Varna Savafl›nda da yer al›r. Macar kral›n›n bu savaflta ölmesine ra¤men Hunyadi
hayatta kalmay› baflar›r. Macar kral› olarak V. Laszlo (1444-1457) seçilir. Hunyadi
bundan sonra da Macar tarihinde de rol oynar. Osmanl›lara karfl› S›rplar ve Arna-
vutlarla ittifak kurmaya çal›fl›r. 1448 y›l›nda da II. Kosova Savafl›nda yer al›r. Bu sa-
vaflta hem Macarlar hem de Osmanl›lar topu etkili bir savafl silah› olarak kullan›r.
1456 y›l›nda Hunyadi, 1457 y›l›nda kral V. Laszlo ölür. Böylece ortaça¤ Macaristan
tarihi tamamlanm›fl oldu. Macaristan’›n Osmanl› hakimiyetine girmesi 1526 y›l›nda
Mohaç Muharebesinden sonra Kanuni Sultan Süleyman zaman›nda gerçekleflti.
Polonya ve Litvanya
Osmanl› ve ‹slam kay›tlar›n›n Leh diye bahsettikleri halk, 10. yüzy›lda Polonlar,
Vislanlar, Masollar ve Horvatlar gibi Slav a¤›rl›kl› kavimlerin bir araya gelmesinden
oluflmufltur. Varta nehri k›y›s›na yerleflmifl olan Polonlar, daha sonra bütün bu
halklara ad›n› vermifltir. Polonya halk›, 10. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonra devlet
kurmufltur. ‹lk hükümdar Mieszko’nun Piast adl› hanedandan geldi¤i kabul edilir.
960 y›l›ndan itibaren bir Polonya devletinden bahsedebiliriz. 986 y›l›nda Polonya,
Alman kral›n›n vasal› olmufltur. Polonya’n›n ana bölgesini Possen, Gnesen, Vocla-
vek oluflturmaktayd›. Devletin merkezi 14. yüzy›la kadar Gnesen olup daha sonra
yerini Krakov’a b›rakm›flt›r. (Beydilli, s. 309)
967 y›l›nda H›ristiyan olan Polonyal›lar, Katolik mezhebini tercih etmifllerdir.
Bu durum siyasi olarak rakipleri olan ve Ortodokslu¤u seçen Ruslarla tarih boyun-
ca mücadeleyi de beraber getirmifltir. Polonya, geç dönem ortaça¤ dönemine 1138-
1320 y›llar› aras›nda yaflanan uzun bir fetret devrini tamamlayarak girmifltir. Bu sü-
reçte Polonyal›lar, Balt›k bölgesinde yaflayan Litvanyal› paganlar, Prusyal›lar, Al-
man flövalye tarikat› olan Tötonlar›n sald›r›s›na maruz kalm›flt›r. Bu fetret dönemi
1320 y›l›nda Krakov’da taç giyen IV. Ladislav Lokietek’in (1320-1333) zaman›nda
sona erdi. Onun büyük o¤lu Kazimir (1333-1370), Piast hanedan›n›n son temsilci-
si oldu. Kazimir zaman›nda Polonya’da etkin bir yönetim kuruldu, yasalar ç›kar›l-
d›. Polonya’n›n bat› eyaleti Silezya, Lüksemburg hanedan›ndaki Almanya’ya terk
edildi. Kazimir, do¤uda yay›lmac› bir siyaset izleyerek Galiçya’y›, Lwow kentini
Polonya’ya katarak Do¤u Slav ülkeleriyle komflu oldu. Bu dönemde Almanya’dan
kovulan Yahudi sürgünleri kabul ederek Polonya’da Avrupa’n›n en büyük Yahudi
cemaatlerinden birinin oluflumunu sa¤lad›. (Davies, s. 455)
1370-1440 y›llar› aras›nda Polonya, Macaristan ve Litvanya ile birleflti. Kazi-
mir’in ye¤eni Ludvig/I. Karoly (1370-1382), Polonya kral› oldu. Ludvig, ayn› za-
manda Macar kral› idi. Ludvig’in erkek varisi olmamas› k›z› Jadwiga’y› taht›n vari-
si yapt›. Jadwiga’n›n 1386 y›l›nda Litvanya büyük dükü Jogailo ile evlenmesi gün-
deme geldi. Ancak Litvanyal›lar Avrupa’n›n son paganlar›yd› ve H›ristiyan Jadwiga
www.evrenselpdf.com
ile evlenebilmesi için Jogailo’nun vaftiz olmas› gerekiyordu. 15 fiubat 1386’da Jo-
gailo, Katolik mezhebine göre vaftiz oldu. Jogailo, vaftizden sonra Vladislav ad›n›
ald›. 3 gün sonra Jadwiga ile evlendi ve 4 Mart 1386’da Polonya tac›n› II. Vladislav
Yagelo ad›n› alarak giydi. Böylece 1386 y›l›nda Litvanya ve Polonya birleflmesi ger-
çekleflti. (Davies, 456; Beydilli, s. 310) Bundan sonra Polonya ve Litvanya tarihi or-
tak bir tarihtir. II. Vladislav ölüm tarihi olan 1434 y›l›na kadar Beyaz Rusya ve Uk-
rayna topraklar›n› da içine alan askeri aç›dan kuvvetli Litvanya-Polonya olufltur-
mufl ve bu birliktelik 1572 y›l›na kadar sürmüfltür. II. Vladislav, 15 Temmuz 1410
y›l›ndaki Tanenberg zaferiyle Alman flövalye tarikati Tötonlar› yenmeyi baflarm›fl-
t›r. 1414 y›l›nda Litvanya kendi metpolitli¤ini oluflturur. II. Vladislav’›n yerine ge-
çen o¤lu III. Vladislav (1434-1444) Varna Savafl›nda Osmanl›lara karfl› savafl›rken
öldürülmüfltür. Bundan sonra üç y›ll›k bir boflluk döneminin ard›ndan kardefli IV.
Kazimir Yagelo (1447-1492), Habsburg hanedan› ile evlilik yapm›flt›r. Fakat 1526
y›l›ndaki Mohaç Savafl›nda onun soyundan gelen yöneticiler ölünce miras› Has-
burglara geçmifltir. (Davies, s. 456; Beydilli, s. 310)
Rusya
Geç dönem ortaça¤ Rusya tarihi, büyük ölçüde Mo¤ollarla ilgilidir. Cengiz Han’›n
kurdu¤u Mo¤ol ‹mparatorlu¤una Güney Rusya 1224 y›l›nda dahil edildi. Mo¤ol
‹mparatorlu¤unun Rusya ve K›r›m’daki devam› olan ve Batu Han (1227-1256) tara-
f›ndan kurulan Alt›n Orda Hanl›¤› döneminde 1240 y›l›nda Kiev ele geçirildi. Böy-
lece Rusya, Alt›n Orda Hanl›¤›n›n denetimine girdi. Alt›n Orda Hanl›¤›n›n hakimi-
yetini tan›yan Rus knezleri a¤›r vergiler vermek zorundayd›lar. 1260 y›l›nda da
Novgorod ayn› ak›bete u¤rad›. Kiev ve Beyaz Rusya 14. yüzy›lda Litvanya’n›n, Ga-
liçya Polonya’n›n hakimiyetine girerken Rusya’n›n geri kalan bölgesi Alt›n Orda
egemenli¤inde kalmaya devam etti. Alt›n Orda devletinin hakimiyetini tan›yan
Ruslar›n vergilerini ödemeleri ve hanl›¤a tabiyetlerini bildirmeleri karfl›l›¤›nda Rus-
lar›n dini inançlar›na kar›fl›lmad›. Dini aç›dan Ortodoks olan Ruslar, kilise ve ruh-
banlar için vergi ödememifller, Bahçesaray’da bir piskoposluk kurmufllard›r. Rus-
ya’n›n siyasi merkezi 14. yüzy›l›n bafl›nda Moskova olmaya bafllam›flt›r. Moskova
knezi I. ‹van Daniloviç (1325-1340) büyük knez unvan›n› edindi ve zaman içinde
di¤er Rus knezlikleri Moskova’ya tabi oldular. 1325 y›l›ndan sonra da Moskova
metropolitlik merkezi olarak da di¤er knezliklerin önüne geçti. (Beydilli, s. 253-
254)
14. yüzy›lda parçalanm›fl durumdaki Rusya’y› Moskova Knezli¤i merkezi yöne-
timi ile birlefltirmeye bafllad›. Moskova Knezli¤inin rakipleri aras›nda Moskova ile
Petersburg flehirleri aras›nda yer alan Novgorod, Moskova’n›n kuzeyinde yer alan
ve Sovyetler döneminde Kalinin olarak da bilinen Tver ile Estonya s›n›r›nda yer
alan Pskov Knezlikleri vard›. Bu knezliklerin tamam› Moskova’n›n kuzeyinde kal›-
yordu ve Moskova Knezli¤i bunlarla mücadele ediyordu. Geç ortaça¤ boyunca
Moskova, güneye inememifltir. Çünkü burada hâkimiyetini tan›d›¤› güçlü Alt›n Or-
da Hanl›¤› yer al›yordu.
Ancak 1359’dan sonra Alt›n Orda Devletinde ortaya ç›kan iç kar›fl›kl›klar, Mos-
kova Knezli¤inin büyümesine imkan tan›d›. Moskova Knezli¤inin bafl›na geçen
‹van’›n o¤lu Simeon 1340-1353 y›llar› aras›nda babas›n›n politikas›n› devam ettirdi
ve Novgorod, Moskova’n›n gücünü tan›mak zorunda kald›. Ancak 1352-1353 y›l›n-
da yaflanan veba salg›n›nda kendisi de olmak üzere pek çok Rus hayat›n› kaybet-
ti. Veba 1364-1366 ve 1425’de Rusya’da tekrar görüldü ve nüfusunun üçte birini
yok etti. (Acar, s. 70)
www.evrenselpdf.com
II. ‹van (1353-1359) döneminde Moskova Knezli¤i için Litvanya güçlü bir rakip
olarak ortaya ç›km›flt›r. Moskova d›fl siyasetini bundan sonra Litvanya, Polonya ve
Alt›n Orda devletlerini dikkate alarak belirlemek zorunda kalm›flt›r. II. ‹van öldü-
¤ü zaman knezlik dokuz yafl›ndaki Dmitri Donskoy’a (1359-1389) kald›. Bafllang›ç-
ta bir kar›fl›kl›k dönemi yaflansa da Moskova metropoliti Aleks’in deste¤i ve Alt›n
Orda Hanl›¤›n›n 1359’dan sonra kar›fl›kl›klar devrine girmesi Dmitri’nin baflar›l› ol-
mas›n› sa¤lad›. ‹stanbul patrikli¤i de di¤er knezliklere karfl› Moskova’ya bu dö-
nemde destek verdi. Dmitri, iktidar›n›n son dönemlerinde Alt›n Orda Hanl›¤›na
ba¤l›l›¤›n› ret etti ve vergi vermedi. 1380 y›l›nda Kulikova Savafl›nda, Mamay yöne-
timindeki Alt›n Orda ordusunun birliklerini yenmeyi baflard›. Ancak bu baflar› de-
¤erlendirilemedi ve 1382’den sonra Moskova Knezleri tekrar Alt›n Orda’n›n sad›k
müttefikleri oldular.
1389 y›l›ndan sonraki dönem Moskova Knezli¤iden Rus Devletine geçifl döne-
mi olarak da adland›r›l›r. Bu dönemin ilk hükümdar› I. Vasili (1389-1425)’dir.
Onun döneminde 1392’de Nijniy Novgorod (Afla¤› Novgorod) baflta olmak üzere
Novgorod Knezli¤ine ba¤l› pek çok yer iflgal edildi. 1395 y›l›ndan itibaren Timur-
lularla mücadeleye giren Alt›n Orda Hanl›¤›, Moskova üzerindeki ilgisini azalt›r.
1420 y›l›ndan sonra Alt›n Orda, Moskova için tehlike olmaktan ç›kmaya bafllar. II.
Vasili (1425-1462), Galiçya lideri olan amcas› Yuri ile 1434 y›l›na kadar iktidar mü-
cadelesine girer. ‹ktidar mücadelesinden galip ç›kan II. Vasili 1448 y›l›nda ‹stanbul
patrikli¤inin onay›n› almadan Moskova metropolitini seçti. 1453’de ‹stanbul’un fet-
hinden sonra da 1461’de Rus Ortodoks kilisesi ba¤›ms›z oldu. 1456 y›l›nda II. Va-
sili, Novgorod’u yendi. Pskov Knezli¤i, Moskova’dan gelecek valilerin atanmas›n›
kabul etti. ‹stanbul’un fethinden sonra Rusya, bölgenin tek Ortodoks devleti hali-
ne geldi. II. Vasili’nin Rusya’y› knezlikten bir devlete dönüfltürmesinde 1430 y›l›n-
da Alt›n Orda Hanl›¤›n›n K›r›m, Kazan, Astrahan ve Sibirya Hanl›klar› olarak dör-
de ayr›lmas›n›n büyük bir etkisi oldu. (Acar, s. 71-79)

Geç dönem Ortaça¤ Do¤u Avrupa’s›ndaki geliflmeleri aç›klay›n›z.
2
GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPA’SINDA YEN‹L‹KLER
Kentler, Ticaret ve Ekonomi

S O R U 11. yüzy›ldan S Osonra
R U Avrupa’ya d›flar›dan gelen sald›r›lar›n kesilmesi ve yeni tar›m
tekniklerinin bulunmas› üretim art›fl› ile birlikte nüfus art›fl›n› da sa¤lam›flt›r. Bunun
D‹KKAT sonucu olarak D ‹ KAvrupa’n›n
KAT pek çok yerinde flehirler ortaya ç›kmaya bafllar. 1340 y›-
l›nda Paris’te seksen bine yak›n insan yafl›yordu. Venedik, Floransa ve Cenova nü-
fusu da bu rakama yak›nd›. Almanya’da 14. yüzy›lda nüfusu on befl bini geçen fle-
N N
hirlerin say›s› sadece on beflti. Londra ise otuz befl bini bulan nüfusuyla ‹ngilte-
re’nin en büyük flehriydi. (Roberts, s. 197)
AMAÇLARIMIZ Güvenlik ortam›n›n artmas›, Almanya-Saksonya’da gümüfl madeninin bulunma-
AMAÇLARIMIZ
s› ve daha fazla paran›n bas›lmas› ticaretin kolaylaflmas›n› ve yayg›nlaflmas›n› sa¤-
lad›. Avrupa’daki bu durumdan ilk istifade eden flehirler ‹talyan flehir devletleri ol-
K ‹ T A P du. Toskana, K ‹ Floransa,
T A P Siena, Milano gibi flehirlerde tekstil üretimi, bankac›l›k ve
gemicilik iflleriyle u¤raflan zengin aileler ortaya ç›kmaya bafllad›. Bu flehirlerde
özellikle ince yünlü kumafl üretiliyor ve tüm Avrupa’ya ihracat› gerçeklefltiriliyor-
TELEV‹ZYON du. Pisa, Lucca,
T E L E V ‹ ZCenova
YON ve Venedik, Avrupa’n›n uluslararas› ticaretin yap›ld›¤› li-
manlar haline geldi. Alman ‹mparatorlar›n›n ‹talya üzerindeki etkilerinin geç dö-
nem ortaça¤ boyunca azalmas› bu ‹talyan flehir devletlerinin h›zla geliflmesini sa¤-
www.evrenselpdf.com
lad›. Alt›n para bas›ld›, modern finans uygulamalar›ndan olan muhasebe, batan ge-
miler için sigortac›l›k gibi kavramlar ortaya ç›kt›.
Avrupa’n›n kuzeyinde ise flimdiki Belçika, Hollanda ve Fransa’n›n kuzeydo¤u-
sunu kapsayan Flandre bölgesinde Lille, Anvers ve Champagne bölgesinde büyük
y›ll›k panay›rlar düzenlenmeye bafllad›. Avrupa’da baz› flehirler ürettikleri ürünler-
le tan›n›r oldu. Toskana kumafl üretimi, Bordeaux flarap üretimi, Cenova ve Bru-
ges ise denizcili¤in merkezleri idi. Flandre bölgesinde günümüz Belçika s›n›rlar›n-
da yer alan Ghent, Bruges ve Ypres flehirleri yünü iflleyerek kumafla dönüfltürme-
leriyle ünlenmifllerdi ve üç flehir diye an›l›yorlard›. Bu bölgenin genel özelli¤i ham-
maddenin ço¤unu ithal etmesi ve ifllenmifl ürün olarak ihracata dönüfltürebilmesi
oldu. Bunun sonucu olarak iflçisi ve tüccar loncalar› güçlendi. Bu kurulufllar, flehir-
lerin politikalar›n› belirlemeye bafllad›lar. Böylece geliflme kavram›n› sa¤layan sivil
kurulufllar ortaya ç›kmaya bafllad›.
fiehirlerdeki servet art›fl› nüfus art›fl›ndan fazla oldu. Bunun sonucu olarak be-
lediye binalar›, katedraller ve büyük özel konutlar ortaya ç›kt›. Mimarl›k geliflti, so-
kaklar tafllarla kaplan›p kemerli yap›lar ve çeflmeler infla edildi. fiehirlerde özel tö-
renler ve flenlikler artt›. fiehirler pek çok dünyevi meslek sahibi için oldu¤u kadar
ö¤retmenler için de cazip hale geldi. Okullar ve ö¤rencilerin say›s›n›n artmas› üni-
versitelerin ortaya ç›kmas›n› ve yayg›nlaflmas›n› sa¤lad›. Floransa’da okuma yazma
ö¤renen çocuklar›n say›s› on bine yak›nd› ve ticarete haz›rlanmalar› amac›yla ma-
tematik ö¤reniyorlard›. fiehirlerin sundu¤u bu imkanlardan dolay› bat› dillerinde
“flehir havas› insan› özgürlefltirir.” fleklindeki atasözleri ortaya ç›kt›.
Avrupa’da burjuvan›n yani flehirlilerin ortaya ç›kmas› uyruk olman›n yan›nda
oluflum halindeki yurttafl›n da iflaretiydi. Bafllang›çta dükkan sahibi ya da pazarlar-
da tezgah sat›c›lar› fleklindeki zanaatkar flehirliler, sermaye yaparak tüccar ve ban-
kac› olmaya bafllad›lar. Arzuhalciler ve noterler flehirlerin vazgeçilmez mensuplar›
haline geldiler. (Adam Hart-Davis, s. 207-208)
Geç dönem ortaça¤ Avrupas›’nda flehirleraras› ticareti gelifltiren ve ad›na Han-
sa Birli¤i denilen bir teflkilat söz konusudur. Hansa Birli¤i asl›nda 1161 y›l›nda ku-
rulmufl olmas›na ra¤men etki alan›n›n doru¤una 14. yüzy›lda ç›km›flt›r. Amac› efl
güdümlü bir siyasetle Alman ve ‹skandinav tüccarlar›n Bat› Avrupa ve Rusya ile ti-
caretini gelifltirmekti. Bu politikan›n ortaya ç›kmas›nda Viking topluluklar›n›n 13.
yüzy›lda denizden yapt›klar› sald›r›lar› b›rakm›fl olmalar›, Alçak Topraklar diye ad-
land›r›lan Hollanda, Lüksemburg, Belçika gibi yerlerde tar›m iflleri ile u¤raflmalar›,
kereste ve maden üretimiyle sahillerde ringa bal›¤›n›n ticaretine yönelmeleri Han-
sa Birli¤inin etkisini artt›rmas›n› kolaylaflt›rm›flt›r. Hansa Birli¤inin önemli flehirleri
aras›nda ‹sviçre’nin Gotland Adas›nda yer alan Visby, Almanya’da Hamburg, Bre-
men, Köln, Lübeck, Wismar, Rostock, Belçika’da Bruge, Estonya’da Reval (Talinn),
Polonya’da Gdansk (Danzing) yer almaktayd›. Ancak birli¤e üye olan flehirler, At-
lantik Okyanusundan Finlandiya’ya kadar olan bölgeyi kaps›yordu ve Kuzey De-
nizindeki ticarete yönlendiriyordu. Hansa Birli¤ine üye bu flehirlerdeki tüccarlar›n
ortak özelli¤i Almanca konuflmalar› ve hukuki anlaflmazl›klarda Lübeck’teki mah-
kemeyi çözüm merci olarak kabul etmeleriydi. Hansa Birli¤inin merkezi on beflin-
ci yüzy›lda Hollanda’ya kaym›fl ve birlik varl›¤›n› 1669 y›l›na kadar sürdürmüfltür.
(Norman, s. 369) ‹ngiltere’de de yabanc› ülkelerle ifl yapan ‹ngiliz tacirler 15. yüz-
y›ldan itibaren “krall›k tacirleri” ad› alt›nda bir birlik kurmufllard›r.
Ancak Avrupa’da 1337 y›l›nda bafllayan Yüzy›l Savafllar› ve 1348 -1350 y›llar› ka-
ra verba salg›n› nüfus azal›fl›n› da birlikte getirdi. Malikaneler boflald›, ticaret zay›f-
lad›. Kentlerde huzursuzluk artt› ve emek k›tl›¤› çekilmeye baflland›. Bunun sonucu
www.evrenselpdf.com
olarak Avrupa feodal sistemi gerilemeye ve çökmeye bafllad›. Tar›m alan›nda artan
iflgücü ihtiyac›na karfl› köylüler düflük ücret karfl›l›¤› çal›flt›r›lma taleplerini ret ettiler.
Bunun sonucu olarak 14. ve 15. yüy›llarda iflçi ücretlerinde art›fl gözlemlendi.
Demografik De¤ifliklikler
Ortaça¤ boyunca Avrupa’da kad›nlar›n yaflam süresi erkeklere oranla daha k›say-
d›. Bunun sebepleri aras›nda s›k do¤urma ve do¤um esnas›nda yüksek ölüm oran-
lar› baflta geliyordu. Ancak erkekler de genç yaflta ölüyorlard›. Yirmi yafl›na gelmifl
bir erkek ömrünün yar›s›n› tamamlam›fl kabul ediliyordu. Çocuk ölümlerinin yük-
sek oluflu, veba gibi salg›n hastal›klar ile savafl, Avrupa’da ortaça¤ boyunca ortala-
ma ömrü 33 y›la indirmifltir. (Roberts, s. 208)
Avrupa’n›n nüfusu 14. yüzy›l›n bafl›nda yaklafl›k yetmifl üç milyona ç›karak zir-
veye ulaflm›flt›. Bafllayan yüzy›l savafllar› ve yaflanan kara veba salg›n›ndan sonra
1360 y›l›na geldi¤inde Avrupa’n›n toplam nüfusu elli milyon civar›ndayd›. Avru-
pa’n›n nüfusu ancak 15. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonra tekrar art›fl konumuna ge-
lecektir. (Roberts, s. 195) 1320’li y›llardan sonra pefl pefle gelen kötü hasatlar yü-
zünden ölüm oran› artmaya bafllad›. 1348 ila 1350 y›llar› aras›ndaki kara veba Ke-
fe’den gelen bir Ceneviz gemisiyle tüm Avrupa’ya yay›ld›. Kara veba kurban›n›n
kas›k veya koltuk alt›nda bir kabarc›¤a neden oluyor, deride lekeler oluflturarak iç
kanama yarat›yordu. E¤er kabarc›k 3-4 gün dayan›lmaz ac›lardan sonra patlamaz-
sa ölüm kesinlefliyordu. Kara veba 1348’de ‹talya ve Fransa, 1349’da ‹ngiltere, Al-
manya ve Balkanlar, 1350’de de Danimarka, ‹sveç, Balt›k ülkeleriyle Rusya’ya ulafl-
t›. Polonya ise salg›ndan etkilenmedi. Kara vebadan kentler ve yoksullar daha faz-
la etkilendi. Ölen papa veya kral olmad›. Avrupa’da nüfus say›m›na benzer bir ve-
ri olmad›¤›ndan toplam kayb›n ne kadar oldu¤u tart›flmal›d›r. Ancak pek çok tarih-
çi kara veba nedeniyle Avrupa’da her üç kifliden birinin öldü¤ünü tahmin etmek-
tedir. (Davies, s. 434) Avrupa 14. yüzy›l›n bafl›ndaki nüfusuna ancak 15. yüzy›l›n
sonu ile 16. yüzy›l›n bafl›nda ulaflabilecektir.
Daimi Ordu
14. yüzy›ldan sonra s›n›rs›z bir süre için maafl karfl›l›¤› sürekli asker bulundurulma-
ya baflland›. Böylece Avrupa’da askerlik mesle¤i meydana ç›kt›. Savafllar hala atl›
asker demek olan süvariler taraf›ndan yap›lmaktayd›. Temelde iki süvari tipi vard›.
Birinci grup süvariler, madeni bir z›rh giyiyorlar, ikinci grup süvariler ise z›rhs›z
olarak ok ve k›l›ç kullan›yorlard›. 14. yüzy›ldan itibaren devletler sürekli piyade k›-
talar› bulundurmaya bafllad›lar. Yaya diye de adland›r›lan piyadeler 14. yüzy›lda
arbalet denilen kundakl› bir çeflit ok kullan›yorlard›. 15. yüzy›lda da uzun karg› ve
m›zrak kullanan ‹sviçreli piyadeler görüldü. Daha önce savafllar›n seyrini etkileyen
süvari birlikleri 14. ve 15. yüzy›llarda talimli piyadelerle karfl›laflt›klar›nda bozguna
u¤rad›lar. Avrupa’da ordular›ndaki piyadeleri en etkili uygulayan devletler ‹ngilte-
re ve Osmanl› Devleti oldu. Savafl tarihini de¤ifltirecek olan top, tüfek gibi ateflli si-
lahlar da 1331’den sonra kullan›lmaya baflland›. Ancak bunlar›n yayg›nlaflmas› 15.
yüzy›lda gerçekleflecekti. Fransa kral› 1439’dan itibaren 15 bölük silahl› askerden
oluflan daimi bir k›ta oluflturmaya bafllad›. Osmanl›lar ise bunu yaklafl›k bir as›r ön-
ce yeniçeri birlikleriyle baflarm›flt›.
Devlet Örgütlenmesi ve Teknik Yenilikler

Fransa ve ‹ngiltere’nin 1337 y›l›ndan 1453 y›l›na kadar 120 y›l boyunca savaflm›fl
olmalar› befleri ve ekonomik kaynaklar›n›n pek ço¤unu tüketmelerine neden oldu.
www.evrenselpdf.com
Ancak her iki ülke de bu fliddetli rekabetten krallar› çerçevesinde kenetlenerek

güçlü monarflik yap›larla ç›kt›lar. ‹ngiltere ve Fransa, kral›n yönetimi alt›ndaki
halklar› tek bir adalet sistemi içinde yönetmeyi baflard›. Daimi ordu teflkilat› kura-
rak sürekli asker bulundurmay› baflaran Avrupa’n›n ilk ülkeleri oldular. Bu yap›-
lanma daha sonra ulusa dayal› oluflacak devlet yap›lar›n›n da temeli olarak alg›lan-
d›. ‹ngiltere ve Fransa’n›n parlamenter yap› ve vergi toplama konusunda da di¤er
Avrupa ülkelerine öncülü¤ü vard›r. ‹ngiltere’de kökenleri 13. yüzy›la kadar ulaflan
parlamento sistemi 14. ve 15. yüzy›llarda kral›n uygulamalar›n› denetleyen ve izne
ba¤layan bir yap›ya ulaflt›. Ancak kral›n merkezi otoritesini k›rmaya yönelik olarak
de¤il, uygulamalar›n adil icra edilmesine yönelik olarak çal›flt›. Fransa’da ise mec-
lisler adalet, idare ve vergi gibi konularda uzman heyetler taraf›ndan oluflturuldu.
Her iki ülkenin parlamentolar› daha sonraki meclis uygulamalar›na modellik teflkil
etti.
A¤ac› yontmak ve flekillendirmek için rendenin icad› marangozluk zanaat›yla
mobilyac›l›k sanat›n›n bafllang›c›n› teflkil etti. ‹talya’da 14. yüzy›lda rakkasl› ve
çarkl› saat icat edildi. Bu teknikle icat edilen saat antik ça¤dan beri zaman ölçme
için kullan›lan ve akarsuyla iflleyen saatin yerini ald›. Çin’de bulunan ve 13. yüzy›l-
dan beri Avrupa’da bilinen barut iki as›r içinde top ve tüfek gibi patlay›c› silahlar-
da kullan›lmaya bafllad›. 13. yüzy›lda Avrupa’da kullan›lmaya bafllayan ka¤›t 15.
yüzy›lda yayg›nlaflt›. 1450’de matbaan›n bulunmas› ka¤›t kullan›m›n› ve kitap üre-
timini artt›rd›. 13. yüzy›ldan beri bilinen pusula 15. yüzy›ldan itibaren aktif olarak
kullan›lmaya baflland›.
Üniversiteler
Ortaça¤da manast›rlar kendi elemanlar›n› kendi ilkeleri do¤rultusunda yetifltirebil-
mek amac›yla okullar açm›fllard›r. Bu okullarda okuyanlar okuma, yazma, hesapla-
ma gibi temel bilgiler ile Latince dualar, ilahiler ve dini dogmalar hakk›nda e¤itime
tabi tutulurlard›. Avrupa’da ilkö¤retim, büyük ölçüde aileler ve köy papazlar› tara-
f›ndan veriliyordu. Ortaö¤retim, katedrallerin ve kent meclislerinin deste¤inde idi.
E¤itimin içeri¤i yine ruhban s›n›f›n›n e¤itimine yönelikti. Bu teoloji e¤itiminde An-
tikça¤’dan kalma yedi serbest sanat trivium ve quadrivium olarak ö¤retilmekteydi.
Trivium, yazma ve konuflmay› içeren retorik, Latince gramer ve Aristo’nun mant›-
¤›n› içeren üç temel ders anlam›na geliyordu. Kalan dört ders de matematik, astro-
nomi, geometri ve müzik olarak quadrivium ad› alt›nda okutuluyordu.
11. ve 12. yüzy›lda Avrupa’da yüksek ö¤retime yönelik olarak üniversiteler ku-
rulmaya baflland›. Bafllang›çta piskoposlar›n sorumlulu¤undaki bu okullarda teolo-
ji, hukuk ve t›p ö¤retilmeye baflland›. Ö¤retim dili Latince idi. Ö¤renci ve ö¤ret-
menler, uluslararas›yd›. Çünkü üniversitelerin temel amac› ak›lla inanc›n uyum
içinde oldu¤unu iddia eden skolastik düflünce yap›s›n› H›ristiyanlara aktarmakt›.
Bununla birlikte pek çok üniversitenin bir yerleflkesi yoktu. Dersler ö¤retmenlerin
evlerinde ya da kiliselerde ö¤retiliyordu. Ö¤retmenlerin ücretlerini iflveren duru-
mundaki ö¤renciler ödüyordu. Üniversite diplomas› 6 y›ll›k bir e¤itimin sonucun-
da al›n›yordu. Yüksek lisans ve doktora derecesi almak isteyenler 12 y›l daha oku-
mak zorundayd›lar. 14. yüzy›la gelindi¤inde üniversiteler entelektüel dünyan›n
merkezi haline gelmifllerdir. Teoloji, temel bilim olarak okutulmakta ve din adam-
l›¤›n›n ilk aflamas› olarak görülmekteydi. (Adam Hart-Davis, s. 159)
15. yüzy›la gelindi¤inde Avrupa’daki Katolik bütün ülkelerde üniversiteler aç›l-
m›flt›. Fakat 12. ve 13. yüzy›l skolastik düflünce yap›s› art›k üniversitelerde elefltiril-
meye baflland›. Bunun sebebi özellikle Paris Üniversitesi model al›narak kurulan
www.evrenselpdf.com
üniversitelerde buradaki e¤itime piskoposlar›n ve laik idarecilerin müdahale ede-

memesi ve üniversitenin kendisini direkt papaya ba¤l› kabul etmesinin önemli ro-
lü vard›. Bir bak›ma üniversitelerin özerkli¤i söz konusuydu. Bunun sonucu olarak
15. yüzy›lda üniversitelerde Antik Yunan ve Latin dünyas›na ait eserlerin incelen-
mesine baflland›. Bu eserler, sadece Latince de¤il di¤er Avrupa dillerinde de ya-
y›mland›. Bunun sonucu olarak Antik dünyaya karfl› Avrupa’da büyük bir ilgi
uyand›. Avrupa’daki Rönesans ve Reform hareketlerini bafllatan pek çok kifli üni-
versite mensuplar› aras›ndan ç›kt›. (Malet et Isaac, s. 221, 270-271; Carpentier-Leb-
run, s. 188-189, Davies, s. 464)
Tablo 3.3 Üniversitenin Üniversitenin Üniversitenin

Avrupa’da 1460 Kurulufl Y›l› Kurulufl Y›l› Kurulufl Y›l›
‹smi ‹smi ‹smi
Y›l›na Kadar
Kurulan Bologna 1088 Avignon 1303 Ferrara 1391
Üniversiteler Tablosu Paris 1150 Orleans 1306 Barcelona 1401
Oxford 1167 Perugia 1308 Wurzburg 1402
Salerno 1173 Coimbra 1308 Torino 1404
Aix-en-
Palenzia 1178 Treviso 1318 1408
Provence
Reggio 1188 Cahors 1332 Leipzig 1409
Vicenza 1204 Angers 1337 St. Andrews 1411
Cambridge 1209 Grenoble 1339 Rostock 1419
Salamanca 1219 Pisa 1343 Dole 1422
Padova 1222 Prag 1348 Louvain 1425
Napoli 1224 Perpignan 1350 Poitiers 1431
Vercelli 1228 Huesca 1354 Caen 1432
Toulouse 1229 Siena 1357 Bordeaux 1441
Valladolid 1237 Pavia 1361 Catania 1434-44
Piacenza 1248 Krakow 1364 Barcelona 1450
Sevilla 1254 Viyana 1365 Glasgow 1451
Arezzo 1255 Orange 1365 Valencia 1452
Montpelier 1289 Peç 1365 Greifstwald 1456
Lizbon 1290 Erfurt 1379 Freiburg 1457
Macerata 13. yüzy›l Heidelberg 1385 Basel 1459
Lerida 1300 Cologne 1388 Ingolstadt 1459
Roma 1303 Buda 1389 Nantes 1460
SIRA S‹ZDE Geç dönem Ortaça¤ Avrupa’s›ndaki yenilikleri aç›klay›n›z.

SIRA S‹ZDE
3
GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPA’SINDA PAPALIK VE
HUKUKD Ü fi Ü N E L ‹ M
Avrupa 14. ve 15. yüzy›la ortaça¤›n en güçlü kurumu olan Papal›¤›n etkisini kaybet-
S O R U S O R U
mesi ve parçalanmas› ile girdi. Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlar›n›n, Roma ‹mpa-
ratorlu¤unun varisi oldu¤u fleklindeki iddialar› söylemden öteye geçmiyordu ve ar-
D‹KKAT t›k Roma’da Dda‹ K taç
K A T giymiyorlard›. Bundan dolay› Avrupa 14. yüzy›la kendi kültürü-
nü oluflturan Roma gelene¤inden ve Papal›k müesessesinden mahrum olarak girdi.
N N
AMAÇLARIMIZ www.evrenselpdf.com
AMAÇLARIMIZ
Babil Esareti
1309 y›l›nda Papa V. Clemens, heyeti ile birlikte Papal›¤›n merkezini Roma’dan
Avignon flehrine tafl›d›. Avignon, Fransa’n›n Akdeniz sahillerinde yer alan Marsilya
kentinin kuzeyinde yer al›yordu. Bunun sebebi Clemens’ten önce özellikle Papa
VIII. Bonifacius zaman›nda Papal›¤›n krallarla uzun süre devam eden sürtüflmele-
re giriflmesi ve bu anlaflmazl›¤›n silahl› çat›flmaya dönüflmesiydi. Papa ile çat›flan
‹talyan soylular›na Fransa ve ‹ngiltere krallar› destek veriyordu. Papan›n tafl›nd›¤›
Avignon flehri ise o dönemde resmi olarak Napoli Krall›¤›n›n bir parças› oldu¤u
halde çevresi ise Frans›z krallar›n›n topraklar› ile çevrili idi. Papal›k 1377 y›l›na ka-
dar altm›fl sekiz y›l boyunca burada yaflamak zorunda kald›. Frans›z etkisi Papal›k
üzerinde kendini hemen hemen her alanda gösterdi. Papal›k yönetiminde Frans›z
kardinaller, ön plana ç›kmaya bafllad›lar. Bundan dolay› ‹talyanlar, Yahudilerin
M.Ö. 598-587 y›llar› aras›nda Babil’e sürülerek esaret hayat› yaflamas›ndan esinle-
nerek papan›n Roma’dan tafl›narak Avignon’da altm›fl sekiz y›l yaflamas›n› “Babil
esareti” olarak adland›rd›lar.
Avignon’da papalar için Roma’da bile olmayan görkemli büyük bir saray infla
edildi. Bu sarayla papalar›n Roma’dan uzak durma isteklerine vurgu yap›l›rken pa-
pal›¤›n nas›l bir maddiyatç›l›k içine düfltü¤ü de anlafl›ld›. Papal›¤›n bünyesinde ba-
r›nd›rd›¤› hizmetkarlar ordusunun masraflar›n› karfl›layabilmek için kilisenin gücü
kullan›larak halk›n s›rt›na yeni vergiler konuldu. Dini makamlar sat›lmaya ve bir-
den fazla makama sahip olma konusundaki suçlamalar giderek artt›. Hatta inançl›
H›ristiyanlar›n tövbe etmek ve di¤er baflka ibadetleri için kilise taraf›ndan haraç ve
vergi al›nmaya baflland›. Halbuki H›ristianl›kta Hz. ‹sa’n›n ve onu takip eden hava-
rilerin mütevaz› yaflam› ve yoksullukar› bir erdemken 14. yüzy›l papalar›n›n bu ih-
tiflaml› savurgan hayat tarzlar› halk›n nezdinde oldu¤u kadar baz› H›ristiyan ayd›n-
lar›n›n da elefltirilerine maruz kald›. Hatta ‹sa’n›n mülkiyete sayg› duydu¤unu sa-
vunarak havarilere özgü yoksullu¤un günün koflullar›na uymad›¤unu iddia eden
papalara bile rastland›. Bunun üzerine papa karfl›tl›¤› yayg›nlaflmaya bafllad›. 1377
y›l›nda ‹ngiliz ve Almanlar, papalar›n art›k Frans›z krallar›n›n bir oyunca¤› oldu¤u
ve H›ristiyanl›¤› temsil edemeyecekleri fleklindeki elefltiriler karfl›s›nda papa Ro-
ma’ya dönmek zorunda kald›. (Seignobos, s. 178; Roberts, s. 236-241)
Büyük Parçalanma ve Konsiller Dönemi

Papal›k 1377 y›l›nda Roma’ya döndü¤ü zaman Alman ve ‹ngiliz krallar› kendi yar›
ulusal kiliselerini kurmaya koyulmufllard›. Bu olay Katolik kilise tarihinin 1054 y›-
l›nda Ortodoks kilisesinden ayr›lmas›ndan sonra yaflanan en büyük parçalanmas›
idi. Frans›zlar, papan›n Avignon’dan Roma’ya tafl›nmas›na tepki göstererek Avig-
non’da oturacak kendi papalar›n› seçtiler. Böylece Katolik kilisesinde 1409 y›l›na
kadar 30 y›l boyunca devam edecek olan büyük parçalanma yafland›. Her iki pa-
pa da H›ristiyanl›¤›n gerçek temsilcisi oldu¤unu iddia ediyordu. Hatta bir ara papa
oldu¤unu iddia eden üçüncü bir papa aday› dahi görüldü. Avignon’daki papay›
Fransa’n›n yan› s›ra ‹skoçya, Milano ve Aragon devletleri desteklerken Roma’daki
papan›n destekçileri ‹ngiltere, Almanya, Napoli ve Burgonya idi. Ayn› anda iki pa-
pan›n var olmas›ndan daha vahim olan› ise, papalardan herbirinin ötekini ve onun
bütün taraftarlar›n› aforoz etmesiydi. Bunun sonucu ise bütün H›ristiyanlar bir fle-
kilde bir papa taraf›ndan aforoz edilmiflti ve teorik olarak Avrupa’da Katolik H›ris-
tiyan kalmam›flt›. (Seignobos, s. 178)
www.evrenselpdf.com
‹tibar› kalmayan papal›k makam›n› kurtarmak üzere ekümenik bir konsilin top-
lanmas› düflünüldü. 1409 y›l›ndan 1449 y›l›na kadar 40 y›l süren bu döneme H›ris-
tiyanl›k tarihinde konsiller dönemi denildi. ‹lk konsil 1409 y›l›nda Pisa’da toplan-
d›. Konsilin yapt›¤› ilk ifl, her iki papay› da azledip bir baflkas›n› papa olarak seç-
mek oldu. Bunun sonucu ise konsil kararlar›n› kabul etmeyen iki papa ile birlikte
üçüncü bir papan›n ortaya ç›kmas› oldu. 1414-1418 y›llar› aras›nda toplanan Kons-
tanz konsili papalardan birini azletti, birini görevden feragat etmeye zorlad› ve
üçüncü aday› da tahttan indirdi. Böylece yaklafl›k bir as›r sonra Katolik kilisesinin
tekrar bir papas› olmufl oldu. Katolik kilisesi içindeki parçalanma da en az›ndan
teorik olarak sonland›. 1423-1424 y›llar› aras›nda Siena’da toplanan konsil ise pa-
pay› Katolik kilisesinin sorunlar›n› çözmek üzere reform yapmaya zorlad›. Bunun
üzerine Papa V. Martin (1417-1431) konsili da¤›tarak papal›¤›n herhangi bir maka-
ma hesap veremeyece¤i ilan etti. Son konsil ise 1431-1449 y›llar› aras›nda Basel’de
düzenlendi. Ancak etkili bir sonuç al›namad›. Papal›k, bütün bu konsillere kuflkuy-
la yanaflarak kendi üstünlü¤ünü korumufl ve bir bak›ma Katolik H›ristiyanl›¤›n›n
en yetkili makam› oldu¤unu kan›tlam›flt›. Fakat Katoliklik dünyas› içindeki gerçek
sorunlar› görmemezlikten gelmifl, reform yanl›lar›n› iyi niyetle olmamakla suçla-
m›flt›r. Bunun üzerine Fransa ruhani meclislerin dini inanç konusunda papan›nkin-
den daha üstün bir otoriteye sahip oldu¤u doktrinini ortaya atarak yeniça¤da ya-
flanacak olan Reform hareketinin gerekçelerini de oluflturmufl oluyordu. (Roberts,
s. 242-243; Seignobos, s. 179)
Cermen ve Roma Hukuku

Geç dönem ortaça¤da ‹talya, Fransa, ‹spanya gibi Latin gelene¤inden gelen Güney
Avrupa ülkelerinde Roma hukuku kullan›lmaya devam ediyordu. Bununla birlikte
‹ngiltere, Fransa, Almanya ve ‹skandinavya ülkelerinde kökenlerini Cermen ve Vi-
king gelene¤inden alan töreye dayal› örfi hukuk da tatbik ediliyordu. 14. yüzy›l-
dan itibaren uygulamada hukukla töre aras›nda savafl bafllam›flt›r. Fransa kral›, Ro-
ma hukukunun ö¤retilmesini yasaklad›. ‹ngiliz ve Alman mahkemeleri Roma hu-
kuku yabanc›d›r diye reddettiler. Ancak töreye dayal› örfi hukuk sözlü, belirsiz, ye-
rine göre ayr› ayr› ve de¤iflebilen bir hukuktu. Bundan dolay› ö¤retilmesi ve yo-
rumlanmas› güçtü. Halbuki Roma hukuku yaz›l›, aç›k, tek flekilli ve ö¤retilmesi ko-
layd›. Hukuk ö¤renimi yapmak isteyen ö¤rencilerle, ö¤retmek isteyen üniversite-
ler Roma hukukunu tercih ediyorlard›. Zaten kilise mahkemelerinde de uygulan-
makta olan Roma hukukunu yarg›çlar da uygulama kolayl›¤›ndan dolay› tercih
ediyorlard›. Almanya’da yarg›çlar üniversitelerin hukuk kitaplar›n› kullanmaya ve
üniversitelere dan›flmaya bafllad›lar. Böylece Roma hukuku her tarafa girmeye bafl-
lad›. 15. yüzy›lda Almanya’da törenin yerini Roma hukuku ald›. Roma hukukunun
Almanya’da benimsenmesiyle Do¤u Avrupa’daki Katolik krall›klar da Roma huku-
kuna geçtiler. Buna karfl›l›k ‹ngiltere ve ‹skandinavya ülkelerinde örfi hukuk, geç
dönem ortaça¤ boyunca uygulanmaya devam etti. Cezalar daha çok k›sasa k›sas
fleklinde uygulan›yordu. Hapishane, ceza uygulamas› olarak kullan›lm›yordu. Sa-
dece harp esirleri kurtulufl fidyeleri gelinceye kadar hapishanelerde tutuluyorlard›.
Roma hukukunun Cermen devletler taraf›ndan da 15. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan iti-
baren sahiplenilmesi Roma gelene¤ine dönülmesini sa¤lad›. Böylece 14. yüzy›l›n
bafl›nda papal›k ve Roma gelene¤i gibi Avrupa kültürünün iki temel ögesinden
vazgeçilmiflken 15. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda bu de¤erlere s›k› s›k›ya ba¤l› kal›nd›.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE Papal›k ve hukuk uygulamalar›n› aç›klay›n›z.

Geç dönem Avrupa’s›nda
4
S O R U S O R U
www.evrenselpdf.com
D‹KKAT D‹KKAT
Özet
N
A M A Ç
Geç dönem Ortaça¤da Bat› Avrupa’daki gelifl- nün ard›ndan S›rp Devleti zay›flamaya bafllam›fl-
1 meleri aç›klayabilmek t›r. Bulgarlar ise IV. Haçl› Seferi sonras› h›zla bü-
14. yüzy›lda ‹ngiltere Plantagenet hanedan›, 15. yüme imkan› bulmufl ve devletin s›n›rlar› Kara-
yüzy›lda ise Lancaster hanedan› taraf›ndan yöne- deniz, Ege ve Adriyatik denizlerine kadar ulafl-
tilmifltir. Fransa ise 14. yüzy›la Capet hanedan› m›flt›r. Ancak Bulgarlar›n 1330 y›l›nda Velbujd
ile girmifl, ancak 1328’de Capet hanedan› son Savafl›nda S›rplara yenilmeleriyle devlet h›zla ge-
bulmufltur. Bunun üzerine VI. Philippe de Valo- rilemifltir. Geç dönem Avrupa tarihinde Balkan-
is ve ‹ngiltere kral› III. Edward Fransa tac› üze- larda Osmanl›y› durdurma gücüne sahip devlet
rinde hak iddia etmifllerdir. Sonuç olarak Frans›z olarak Macarlar gözükmektedir. Macarlar evlilik
baronlar›n›n deste¤iyle tac› VI. Philippe giymifl yoluyla Polonya ve Lehistan’dan destek alarak
ve Valois hanedan› 1461 y›l›na kadar Fransa’da Osmanl›lara karfl› mücadelelerini sürdürürler.
hüküm sürmüfltür. VI. Philippe’in bir ‹ngiliz top- Macarlar, Polonyalar ve Lehler, Katolik mezhebi-
ra¤› olan Akitanya Dukal›¤›na el koymas›na, III. nin mensuplar› olarak Bat› Avrupa ile daha s›k›
Edward Fransa taht› üzerinde hak iddia ederek iliflkiler içinde bulunurken Moskova Knezli¤i ise
karfl›l›k verdi. Böylece 1337 y›l›ndan 1453 y›l›na Ortodokslu¤un temsilcisi olarak Rusya’y› olufl-
kadar olan Yüzy›l Savafllar› bafllam›fl oldu. ‹ngil- turmay› baflaracakt›r.
N
tere Burgond Kontlu¤u ile birlikte Fransa’n›n kar-
fl›s›nda yer al›rken, Fransa da ‹skoçya, ‹rlanda ve A M A Ç
Geç dönem Ortaça¤da Avrupa’daki yenilikleri
Galler ile ittifak kurmaya çal›flt›. Almanya ise bu 3 tart›flabilmek
dönemde çok say›ya ayr›lm›fl feodal yap›lar top- Avrupa’ya d›flar›dan gelen sald›r›lar›n kesilmesi
lulu¤u fleklindedir. Alman imparatorlar›n›n ‹talya ve yeni tar›m tekniklerinin bulunmas› üretimde
üzerindeki otoritelerinin zay›flamas› sonucu ‹tal- ve nüfusta art›fla sebep olmufltur. Bunun sonu-
yan flehir devletleri kuvvetlenmeye bafllam›fl ve cunda flehirlerin nüfuslar› artm›fl ve pek çok ye-
Avrupa’n›n Do¤uya aç›lan ticaret kap›s› konu- ni flehir kurulmufltur. Güvenlik ortam›n›n sa¤lan-
muna gelmifllerdir. mas› ticaretin yayg›nlaflmas›n› sa¤lam›flt›r. Hansa
N
Birli¤i ile de flehirler aras› ticaret geliflme göster-
Geç dönem Ortaça¤da Do¤u Avrupa’daki geliflmifltir. Okul ve ö¤renci say›s›n›n artmas› sonucu
A M A Ç
2 meleri aç›klayabilmek üniversiteler de yayg›nlaflmaya bafllam›fl ve 14.

Bu dönemde Bizans IV. Haçl› Seferi sonucu par- yüzy›la gelindi¤inde üniversiteler entelektüel
çalanm›flt›r. Bizans baflkenti ‹stanbul Latinlerin dünyan›n merkezi olmufltur.
N
eline geçmiflti. Selanik ve Atina’ya kadar olan
bölgede Atina Latin Dukal›¤›, Mora’da Akaya La- Geç dönem Avrupa’s›nda Papal›k ve hukuk uy-
A M A Ç
tin Prensli¤i kurulur. Bizans ise ‹znik ‹mparator- 4 gulamalar›n› aç›klayabilmek
lu¤u, Trabzon Rum ‹mparatorlu¤u ve Epir Des- Geç dönem ortaça¤ Avrupa’s›na Papal›k büyük
potlu¤u olmak üzere üçe bölünür. IV. Haçl› Se- bir itibar kaybederek girdi. 15. yüzy›l›n ortas›na
feri, Mo¤ol yay›lmas› ve 1243 Köseda¤ Savafl›n- kadar Papal›¤›n Avrupa’daki siyasi olaylar› mü-
da, Anadolu Selçuklular›n›n Mo¤ol hakimiyetine dahale gücü kalmad›. Papal›k, 1309 y›l›ndan 1449
girmesiyle Anadolu’da otorite bofllu¤u oluflmufl- y›l›na kadar üç temel aflamadan geçti. Babil esa-
tur. Bizans s›n›r›ndaki Bat› Anadolu’da birçok reti denilen 1309-1377 y›llar› aras›nda Papal›¤›n
beylik kurulmufltur. Bu beylikler içinde Osman- merkezi Roma’dan Avignon flehrine tafl›nd›. 1377
l›lar, 1302’de Bizans’la yapt›¤› Bafeus Savafl›n› y›l›nda Roma’ya geri dönen Papal›kda 1409 y›l›-
kazanarak bir devlet olarak varl›¤›n› kan›tlam›fl- na kadar birisi Avignon’da di¤eri Roma’da olan
t›r. Osmanl› çevresindeki beylikleri ilhak ederek iki papal› büyük parçalanma dönemi yaflad›.
k›sa zamanda Balkanlarda güçlenmeye bafllam›fl- 1409-1449 y›llar› aras› konsiller dönemi olarak
t›r. ‹stanbul’un fethinden sonra Latinlerin elinde adland›r›ld›. Bu zaman diliminde Pisa, Konstanz,
olan Atina ve Mora Osmanl› Devleti’nin eline Siena ve Basel’de toplana dört konsil Katolik ki-
geçmifltir. Balkanlardaki bir di¤er devlet de S›rp- lisesinde reform yapabilmek için baflar›s›z bir u¤-
lar taraf›ndan kurulmufltur. 1331’de devletin ba- rafl verdi. Geç dönem ortaça¤da Roma hukuku
fl›na geçen Stefan Duflan S›rplara en parlak dö- ise üniversiteler kanal›yla tüm Katolik dünyas›n-
nemini yaflatm›flt›r. 1355 y›l›nda Duflan’›n ölümü- da uygulanmaya bafllad›.
www.evrenselpdf.com
1. Afla¤›dakilerden hangisi Yüzy›l Savafllar›n›n sonuç- 6. Geç dönem ortaça¤da H›ristiyanl›¤› kabul eden en
lar›ndan biri de¤ildir? son devlet afla¤›dakilerden hangisidir?
a. ‹ngiltere’nin bir ada krall›¤›na dönüflmesi a. Litvanya
b. Fransa’da monarflinin güç kazanmas› b. Polonya
c. Capet hanedan›’n›n Fransa yönetiminde tekrar c. Macaristan
söz sahibi olmas› d. Norveç
d. ‹ngiltere’de anglo-norman kültürünün geliflme- e. Bulgaristan
ye bafllamas›
e. Uzun süren savafl›n ‹ngiltere ve Fransa’n›n nüfu- 7. Alman ve ‹skandinav tüccarlar›n Bat› Avrupa ve
sunu azaltmas› Rusya ile ticaretini gelifltirmek için kurdu¤u birli¤in
ad› afla¤›dakilerden hangisidir?
2. Afla¤›dakilerden hangisi geç dönem ortaça¤da hü- a. Lübeck
küm süren ‹ngiltere krallar› aras›nda yer almaz? b. Venedik
a. I. Edward c. Krall›k tacirleri
b. V. Henry d. Kalmar
c. I. Richard e. Hansa
d. VI. Henry
e. V. Charles 8. 14. ve 15. yüzy›l boyunca Avrupa’da kurulan üni-
versiteler afla¤›daki üniversitelerden hangisini model
3. Geç dönem ortaça¤ dönemindeki Almanya ile ilgili alm›fllard›r?
afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? a. Bologna
a. Merkezi yönetim anlay›fl› henüz geliflmemifltir. b. Oxford
b. Almanya’da sabit bir idari flehir merkezi görül- c. Napoli
memektedir. d. Paris
c. Güçlü bir monarflik yap› oluflturulmufltur. e. Cambridge
d. Ateflli silahlar›n kullan›m›nda Fransa ve ‹ngilte-
re’ye göre geç kal›nm›flt›r. 9. 14. yüzy›l›n bafl›nda Papal›¤›n tafl›nd›¤› flehir afla¤›-
e. Otorite imparatordan ziyade prenslerin, rahiple- dakilerden hangisidir?
rin ve flehir heyetlerinin elindedir. a. Paris
b. Avignon
4. Afla¤›dakilerden hangisi geç dönem ortaça¤da Do¤u c. Venedik
Avrupa’da etkili olan devletlerden biri de¤ildir? d. Ceneviz
a. S›rp Devleti e. Anvers
b. Kosova Devleti
c. Osmanl› Devleti 10. 1414-1418 y›llar› aras›nda ald›¤› kararlarla tekrar tek
d. Bulgar Devleti papan›n oldu¤u Papal›k dönemini bafllatan konsil afla-
e. Atina Latin Dukal›¤› ¤›dakilerden hangisidir?
a. ‹znik
5. 1330 y›l›nda yap›lan ve Do¤u Avrupa tarihinde önem- b. Basel
li bir yer teflkil eden savafl afla¤›dakilerden hangisidir? c. Siena
a. Velbujd Savafl› d. Konstanz
b. Ni¤bolu Savafl› e. Pisa
c. Köseda¤ Savafl›
d. Pelekanon Savafl›
e. Bafeus Savafl›
www.evrenselpdf.com

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ngiltere, Fransa ve Bur- S›ra Sizde 2
gonya” bölümünü yeniden okuyunuz. 13. ve 14. yüzy›llarda Balkanlarda Bizans Devleti ile La-
2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ngiltere, Fransa ve Bur- tin prenslikleri ortadan kalkarken S›rbistan ve Bulgaris-
gonya” bölümünü yeniden okuyunuz. tan’› k›sa sürede fethetmeyi baflaran Osmanl›lar, Avru-
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Almanya” bölümünü yeni- pa’n›n yeni gücü olarak tarih sahnesine ç›kt›lar. Osman-
den okuyunuz. l›lar›n Balkanlardaki ilerleyiflini Macarlar, belli bir süre
4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Geç Dönem Ortaça¤’da yavafllatmay› baflard›lar. Macarlar›n bu baflar›s›nda ken-
(1300-1453) Do¤u Avrupa” bölümünü yeniden dileri gibi Katolik olan Polonya ve Litvanya ile ittifak
okuyunuz. kurmas›n›n ve bat› Avrupa’dan yard›m görmesinin
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bulgaristan” ve “S›rbistan” önemli rolü oldu. Ortodokslu¤un temsilcisi olarak da
bölümünü yeniden okuyunuz. Moskova Knezli¤i di¤er Rus knezliklerini bünyesinde
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Polonya ve Litvanya” bölü- birlefltirerek Rusya Devletini kurmay› baflard›.
münü yeniden okuyunuz.
7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kentler, Ticaret ve Ekono- S›ra Sizde 3
mi” bölümünü yeniden okuyunuz. Geç dönem ortaça¤ Avrupa’s›nda Yüzy›l Savafllar›, ka-
8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üniversiteler” bölümünü ra veba gibi nedenlerle nüfus azalmas› görülmüfl olma-
yeniden okuyunuz. s›na ra¤men flehirleflme ve ticarette art›fl gözlemlen-
9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Babil Esareti” bölümünü mifltir. Bu dönemde krallar›n temsil etti¤i monarflik
yeniden okuyunuz. devlet yap›s› tesis edilmifltir. Düzenli ve sürekli ordular
10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Büyük Parçalanma ve Kon- oluflturulmufltur. 1450 y›l›nda matbaan›n icat edilmesi
siller Dönemi” bölümünü yeniden okuyunuz. ile ka¤›t kullan›m› yayg›nlaflm›fl, kitap üretimi artm›flt›r.
Pusulan›n aktif kullan›m›n›n ö¤renilmesi, co¤rafi keflif-
leri kolaylaflt›ran bir unsur olmufltur. Geç dönem orta-
ça¤ sona ererken Avrupa’n›n pek çok flehrinde üniver-
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› siteler aç›lm›flt›r. Buralarda Antik Yunan ve Latin dün-
S›ra Sizde 1 yas›na yönelik araflt›rmalar, yeniça¤›n bafl›nda görüle-
Bat› Avrupa geç dönem ortaça¤a siyasi olarak parçalan- cek olan Rönesans ve Reform hareketlerinin de teme-
m›fl bir flekilde girmifltir. ‹ngiltere ve Fransa 1337-1453 lini oluflturmufltur.
y›llar› aras›nda savaflm›flt›r. Bu savafllara Yüzy›l Savaflla-
r› denmifltir. Bu savafllar›n sonucunda hem Fransa hem S›ra Sizde 4
de ‹ngiltere merkezi yap›lar›n› kuvvetlendirmifl, monar- Papal›k kurumu geç dönem ortaça¤da büyük bir itibar
flik krall›klara dönüflmüfllerdir. Ancak Yüzy›l Savafllar› kaybetmifltir. 14. yüzy›l›n büyük bir bölümünde papa-
s›ras›nda özellikle 1348-1350 y›llar› aras›nda yaflanan ka- lar Avignon’da yaflam›flt›r. Yüzy›l›n kalan bölümlerinde
ra veba, salg›n hastal›klar ve kötü hasatlar sonucu Avru- de hem Roma’da hem de Avignon’da iki papa mevcut
pa nüfusunun üçte birini kaybetmifltir. Almanya ve ‹tal- olmufltur. Bu durumu sonland›rmak ve Katolik kilise-
ya ise geç dönem Avrupa’s›nda siyasi olarak çok parça- sinde reform yapabilmek için 15. yüzy›l›n ilk yar›s›nda
l› bir dönem yaflam›fllard›r. Bu dönemde ticaretle zen- dört konsil düzenlenmifltir. Roma hukuku da 15. yüzy›-
ginleflen flehir devletleri etkin hale gelmifltir. la gelindi¤inde Katolik Avrupa taraf›ndan benimsenen
hukuk olmufltur.
www.evrenselpdf.com
Acar, Kezban, Rusya Ortaça¤’dan Sovyet Devrimine, Malet et Isaac, Histoire, c. 1, Paris 1958.
‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›, 2009. Price, Roger, Fransa’n›n K›sa Tarihi, çev. Özkan
Afyoncu, Erhan, “Osmanl› ‹daresinde S›rbistan”, Akp›nar, ‹stanbul: Bo¤aziçi Üniversitesi Yay›nlar›,
Balkanlar El Kitab›, der. O. Karatay-B. A. Gökda¤, 2012.
c.I, Ankara 2006, s. 350-360. Roberts, J.M., Avrupa Tarihi, çev. Aret Demirkaynak,
Bafltav, fierif, Osmanl› Türk-Macar Tarihi ‹nk›lap yay. ‹stanbul 2011.
Münasebetlerinde ‹lk Devir (1456’ya kadar), Türk Seignobos, Charles, Avrupa Milletlerinin Mukayeseli
Kültürünü Araflt›rma Enstitüsü Yay›nlar›, Ankara Tarihi, çev. Samih Tiryakio¤lu, Varl›k Yay›nlar›,
1991. ‹stanbul 1960.
Beydilli, Kemal, “Polonya/Tarih”, Diyanet Vakf› ‹slam
Ansiklopedisi, c. 34, s. 309-316.
Beydilli, Kemal, “Rusya/Tarih”, Diyanet Vakf› ‹slam
Carpentier, Jean-François Lebrun, Histoire de l’Europe,
Paris 2001.
Çoban, Erdal, “Ana Hatlar›yla Erken Dönem Macar
Ortaça¤›’na Bir Bak›fl”, Balkanlar El Kitab›, der. O.
Karatay-B. A. Gökda¤, c. I, Ankara 2006, s. 165-184.
David, Geza, “Macaristan”, Diyanet Vakf› ‹slam
Davies, Norman, Avrupa Tarihi, ‹mge Kitabevi, Ankara
2006.
Fulbrook, Mary, Almanya’n›n K›sa Tarihi, çev. Sabri
Gürses, ‹stanbul: Bo¤aziçi Üniversitesi Yay›nlar›,
2011.
Hart-Davis, Adam, Tarih Atlas›, ‹stanbul: Boyut
Yay›nc›l›k, 2011.
Kayap›nar, Ayfle- Kayap›nar Levent, “Ortaça¤’da S›rplar
ve Devletleri”, Balkanlar El Kitab›, der. O. Karatay-
B. A. Gökda¤, c.I, Ankara 2006, s. 129-139.
Kayap›nar, Ayfle, “I. Bulgar Krall›¤›”, Balkanlar El Kitab›,
der. O. Karatay-B. A. Gökda¤, c.I, Ankara 2006, s.
222-251.
Kayap›nar, Ayfle, “Kumanlar ve I. Bulgar Devleti (1187-
1370)”, Türkler Ansiklopedisi, c. II, Ankara 2002, s.
810-819.
Kayap›nar, Ayfle, “Tuna Bulgar Devleti (679-1018)”,
Türkler Ansiklopedisi, c. II, Ankara 2002, s. 630-640.
Kayap›nar, Levent, “Yunanistan’da Osmanl›
Hakimiyetinin Kurulmas› (1361-1461)”, Türkler
Ansiklopedisi, c. IX, Ankara 2002, s. 187-194.
www.evrenselpdf.com
www.evrenselpdf.com
4
Amaçlar›m›z
N
N
‹stanbul’un fethinden sonra Avrupa’n›n genel durumu irdeleyebilecek;
Yeniça¤›n bafl›nda Avrupa ekonomisini ve büyük co¤rafi keflifleri yorumla-
N
yabilecek;
N
Avrupa’da Rönesans hareketini ve Rönesans savafllar›n› tart›flabilecek;
Reform hareketlerini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Fransa, ‹ngiltere, ‹spanya, Portekiz • Valoa (Valois)-Habsburg Savafllar›
• ‹talya, Almanya, Danimarka, • Reform
Norveç, ‹sveç • Katoliklik
• Do¤u Avrupa • Protestanl›k
• Avrupa ekonomisi • Luthercilik
• Büyük co¤rafi keflifler • Kalvincilik
• Rönesans • Anglikanizm
• ‹talya savafllar› • Katolik reformu
‹çindekiler
• ‹STANBUL’UN FETH‹NDEN SONRA
AVRUPA’NIN GENEL DURUMU
‹stanbul’un • YEN‹ÇA⁄IN BAfiINDA AVRUPA
Ortaça¤-Yeniça¤ Fethinden Augsburg EKONOM‹S‹ VE BÜYÜK CO⁄RAF‹
Antlaflmas›’na Kadar KEfi‹FLER
Avrupa Tarihi Avrupa Tarihi • AVRUPA’DA RÖNESANS KÜLTÜRÜ
(1453-1555)
VE RÖNESANS SAVAfiLARI
• REFORM
www.evrenselpdf.com
‹stanbul’un Fethinden
Augsburg Antlaflmas›’na
Kadar Avrupa Tarihi
(1453-1555)
‹STANBUL’UN FETH‹NDEN SONRA AVRUPA’NIN

GENEL DURUMU
Fransa
1453’de Castillon Savafl›, 1413 y›l›nda Lancastre sülalesinden ‹ngiltere taht›na ge-
çen V. Henri taraf›ndan bafllat›lm›flt›r. V. Henri 1415 y›l›nda Agincourt Savafl›’nda
Frans›z ileri gelenlerini ma¤lup ederek Normandiya bölgesini fetheder ve Paris’e
yaklafl›r. 1420 y›l›nda V. Henri, Fransa’ya Troyes anlaflmas›n› imzalat›r. Bunun so-
nucu olarak Loire bölgesinin kuzeyindeki bütün Fransa, V. Henri’nin denetimine
geçmifl ve Fransa kral›n›n damad› olmas› sebebiyle Valoa (Valois) hanedan›n›n res-
men varisi olarak tan›nm›flt›r. ‹ngilizler, Orleans kalesini 1428’de kuflat›rlar. Ancak
Frans›zlar, 1429’da Orleans muhasaras›n› k›rmay› baflar›r. Jeanne d’Arc (Jandark),
VII. fiarl (Charles)’a Reims’te taç giydirdi ancak Burgonyal›lar taraf›ndan yakalan›p
‹ngilizlere teslim edildikten sonra, Jeanne d’Arc yak›larak öldürülmüfltür. Bu olay
sonras›nda ‹ngilizlerin Fransa içerisindeki harekat› zay›flam›flt›r. 1435’te Arras Kon-
gresinde VII. fiarl, Burgonya düküyle anlaflarak, Burgonyal›lar› ‹ngiliz ittifak›ndan
kopard›. ‹ngilizler bundan böyle pozisyonlar›n› yitirmeye bafllad›. 1436’da Paris,
1450’de Normandiya bölgesi ve Castillon zaferinden sonra da 1453’te Guyenne ‹n-
gilizlerden geri al›nd›. Böylece Yüzy›l Savafllar› tamamlanarak, ‹ngilizlerin elinde
sadece Calais (Kale) kenti kalm›flt›. Yüzy›l Savafllar›’ndan sonra herhangi bir anlafl-
ma imzalanmam›fl, sadece 1475 y›l›nda Picquiny’de (Pikini) bir ateflkes yap›lm›flt›r.
Yüzy›l Savafllar›’ndan ç›kan Fransa’n›n nüfusu yaklafl›k yar› yar›ya azalm›flt›r.
VII. fiarl (1422-1461) Fransa’ya düzenli vergi ve düzenli ordu fleklindeki ikili siste-
mini getirmifltir. VII. fiarl’dan sonra Fransa taht›na geçen XI. Lui (Louis) (1461-
1483) ise büyük Frans›z feodal ailelerinin gücünü k›rarak, VII. fiarl’dan sonra kral-
l›k otoritesini daha da güçlendirmeyi baflarm›flt›r. Yüzy›l Savafllar›’n›n önemli bir
sonucu da Frans›zlar aras›nda “milli duygunun” uyanmas›d›r. Yaln›z bu milli duy-
gu kavram› bugünkü manada olmay›p krala karfl› sadakat duygusuyla örtüflmek-
teydi. VIII. fiarl (1483-1498), 1492 y›l›nda tek bafl›na Fransa taht›na ç›kt›¤›nda Fran-
sa’n›n s›n›rlar› bugünkünden oldukça küçüktü. Kuzeyde Somme, do¤uda Meuse
ve Saone bölgelerinin ötesini geçilmemekteydi. Lyon kenti bir s›n›r flehriydi. Bres-
se, Frache-Comté (Franfl-Konte), Savoie (Savoa) ve Nice krall›¤a dahil de¤ildi.
Yüzy›l Savafllar›’nda nüfusunun yar›s›n› kaybetmesine ra¤men, 15. yüzy›l›n ikinci
yar›s›nda Fransa yine de Avrupa’n›n en kalabal›k nüfusuna sahipti. Nüfusu on befl
www.evrenselpdf.com
milyondan ibaretti. Zenginlik ve teflkilatlanma bak›m›ndan da Fransa Avrupa’da en

iyi konumdayd›. (Carpentier-Lebrun, 2003, s. 149; Davies, s. 448-451; Malet et Isa-
ac, s. 7)
‹ngiltere
Yüzy›l Savafllar›’ndan ma¤lubiyetle ayr›lan ‹ngiltere, 1455 ila 1485 y›llar› aras›nda
Lancaster ve York hanedanlar› aras›nda patlak veren Güller Savafl›’na sahne ol-
mufltur. Bu savafla Güller Savafl› denilmesinin sebebi York hanedan›n›n armas›nda
beyaz gülün, Lancaster hanedan›n›n armas›nda da k›rm›z› gülün yer almas›d›r.
Güller Savafllar›, tahtta hak iddia eden üç kral›n yani “IV. Edward (1442-1483), III.
Richard (1452-1485) ve VII. Henri (1457-1509)”nin rekabetidir. Tudor sülalesinden
gelen VII. Henri’nin York sülalesinden olan IV. Edward’›n k›z› olan Elizabeth’le
1486 y›l›nda evlenmesiyle Güller Savafl›’nda iki taraf aras›nda bar›fl›n sa¤land›¤› gö-
zükmektedir. Ancak baz› York yanl›s› kiflilerin isyana kalk›flmas› sonucu savafl de-
vam etmifl, 1485’te III. Richard’›n öldü¤ü Bosworth Field çarp›flmas› savafl›n bitti¤i
as›l tarih olmufltur.
1485’te III. Richard ölünce York’lu Elizabeth ile evlenen VII. Henri Tudor, iki
krall›k hanedan›n› birlefltirerek armas›nda k›rm›z› ve beyaz güle yer verdikten son-
ra iki taraf›n rekabetine de son vermifltir. Henri Tudor iktidar›n› kuvvetlendirerek
parlamentoyu da kendisine tabi k›lm›flt›r. Parlamento onun iradesine karfl› karar
alabilme gücünü yitirmifltir. Bu tarihlerde ‹ngiltere’nin nüfusu yaklafl›k olarak üç
buçuk milyon kifliden ibaretti. ‹skoçya ve ‹rlanda henüz ‹ngiltere’ye dahil de¤ildi.
Ancak Yüzy›l Savafllar›’n›n bir neticesi olarak Fransa’n›n Calais kenti ‹ngiltere’nin
denetiminde bulunuyordu. (Davies s. 448-451; Malet et Isaac, s. 7)
‹spanya
‹spanya’da Reconquista yani ‹ber Yar›madas›n› Müslümanlar›n elinden al›n›p yeni-
den Hristiyanlar›n denetimine verme süreci, Endülüs döneminde (711-1492) 8.
yüzy›ldan bafllayarak 1492 y›l›nda son Endülüs devletinin çöküflüne kadar sürmüfl-
tür. Bu süreçte Aragon, Kastilya, Navarra ve Portekiz gibi Hristiyan krall›klar› uzun
süren savafllarla yer alm›fllard›r. 1474’de kral IV. Enrique’nin ölümünün ard›ndan
‹zabel, Kastilya kraliçesi, 1479’da da II. Juan’›n ölümünden sonra Ferdinand, Ara-
gon kral› olacakt›r. 1469’da Ferdinand ile ‹zabel’in evlenmesi, ‹spanya tarihinde bir
dönüm noktas› olmufltur. ‹spanya ayn› yönetime ve d›fl iliflkilerinde ayn› diploma-
siye tabi Kastilya ve Aragon olmak üzere iki otonom devletten oluflmaktayd›. Tek
yönetim getirilmesine ra¤men bu iki devlet tek bir devlet olmay› kabul etmemifltir.
Aragonlu Ferdinand ile efli Kastilyal› ‹zabel’in idare etti¤i ‹spanya 15. yüzy›l›n so-
nunda alt› yedi milyon civar›nda bir nüfusa sahipti. 1483’de ‹spanya’daki durum
flöyleydi; Güneyde bir Müslüman devleti olan Granada Emirli¤i, kuzeyde Navarra
Navarra Krall›¤›: Bu krall›k Krall›¤›, ‹ber Yar›madas›n›n büyük bir k›sm›n› elinde bulunduran Kastilya krall›¤›
kuzeydeki Basklar›n
ba¤›ms›zl›¤›n› temin bulunuyordu. Aragon bölgesi Akdeniz k›y›lar›yla Baleyar, Sardunya ve Sicilya Ada-
ediyordu. lar›n› kapsamaktayd›. 1481 y›l›nda Kastilya ve Aragon eyaletleri Granada Emirli¤i
ile savafla giriflmifllerdi. 1487’de Malaga’n›n Granada’dan al›nmas› ile bu emirli¤in
büyük bir k›sm› Kastilya ve Aragon Krall›klar›n›n denetimine girmifl oldu. ‹span-
ya’n›n birleflmesi, 1516 y›l›nda Ferdinand ve ‹zabel’in torunu olan fiarlken’in ‹span-
ya kral› olmas›yla tamamlanacakt›r. Ancak ‹spanya’n›n farkl› eyaletleri özel imti-
yazlar›n› korumaya devam edeceklerdir. Cortes olarak adland›r›lan meclisler kral-
l›k idaresini s›n›rland›ran kurumlard›. (Davies, s. 448-451, 494-495; Malet et Isaac,
s. 7; McEvedy, s. 26; Wiesner-Hanks, s. 38)
www.evrenselpdf.com
4. Ünite - ‹stanbul’un Fethinden Augsburg Antlaflmas›’na Kadar Avrupa Tarihi (1453-1555) 81
Portekiz
Portekiz Krall›¤› 1079 y›l›ndan beri ba¤›ms›z bir siyasi birimdi. 1250 y›l›nda Porte-
kiz, güneyinde yer alan tarihi Algarve bölgesini ele geçirir. Atlantik sahilinin büyük
bir k›sm› Portekiz Krall›¤›na aitti. 15. yüzy›l›n sonuna gelindi¤inde Portekiz, bir
milyonluk nüfusa sahip bir krall›k konumundayd›. Küçük bir ülke olmas›na ra¤-
men sömürgecilik emelleri oldukça yüksekti. Afrika k›y›lar›na bu amaçla 1450 ta-
rihlerinden itibaren kefliflerde bulunuyordu. 15. yüzy›l›n ortas›ndan itibaren, Bat›
Afrika’da yer alan Mali ‹mparatorlu¤u ile alt›n ve köle ticareti gelifltirildi. Bu arada
Portekiz, Atlas Okyanusu’nda bulunan adalarda tar›m yap›lmas› ve sömürgelerin
kurulmas› için teflviklerde bulunuyordu. (Davies, s. 420-421; Wiesner-Hanks, s.28;
Malet et Isaac, s. 7-8)
‹talya
15. yüzy›l›n sonunda ‹talya, siyasi bütünlükten yoksundu. Yar›mada üzerinde ye-
di küçük devletçik bulunmaktayd›. Bunlar› yar›madan›n kuzeyinde Torino merkez
olmak üzere Savoie-Piemonte Dukal›¤›, Ceneviz Dukal›¤›, Milano Dukal›¤›, eski
gücünü yitirmifl olmakla beraber hala büyük bir deniz kuvveti konumunda olan
Venedik Cumhuriyeti, yar›madan›n güneyinde ise Floransa Cumhuriyeti, Papal›k
Devleti ve Napoli Krall›¤› olarak s›ralayabiliriz. ‹talya’n›n bölünmüfl oldu¤u bu
devletçikler birbirinin gücünü k›skand›klar› için güçlenen taraf oldu¤unu görünce
ona karfl› hemen de¤iflik ittifaklar kurma yolunu tercih etmifllerdir. Birbirlerini ta-
kip etmek üzere de her baflkentte daimi temsilcilikler kurmufllar ve böylece mo-
dern diplomasinin de temelini oluflturmufllard›r.(Malet et Isaac, s. 8; Wiesner-
Hanks, s. 37)
Almanya
15. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Avrupa’n›n ortas›nda Kuzey Denizi’nden Oder Neh-
ri’nin kayna¤›na ve Balt›k Denizi’nden Adriyatik ve Alpler bölgesine kadar uzanan
genifl bölge içerisinde Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u yer almaktayd›. ‹mpa-
ratorlu¤un ad›ndan da anlafl›ld›¤› gibi s›n›rlar› sadece Cermen bölgelerini kapsa-
mamaktayd›. Yay›ld›¤› alan çok daha geniflti. Bu imparatorluk 3’ü kilise temsilcisi
4’ü laik olmak üzere 7 seçmenin oluflturdu¤u bir meclisin seçti¤i imparator taraf›n-
dan yönetiliyordu. Asl›nda Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u siyasi aç›dan tek
bir siyasi bütünlük oluflturmuyordu. Pek çok küçük devletten olufluyordu. Bu dev-
letlerden baz›lar› prensler, baz›lar› din adamlar›, baz›lar› da laikler taraf›ndan yö-
netiliyordu. Küçük flehir cumhuriyetleri fleklinde organize olmufl ve serbest flehir-
ler olarak adland›r›lan baflka küçük birimler de imparatorluk içerisinde yer almak-
tayd›. Prenslik aileleri aras›nda en güçlü olan› Habsburg sülalesiydi. Bu aile Alman-
ya’n›n do¤usunda ve güneyinde zengin madenlere sahip genifl topraklar› elinde
bulunduruyordu. Ayr›ca Habsburglar, ‹talya ve Almanya aras›nda yap›lan ticaret
sayesinde zenginli¤ini daha da artt›rm›flt›. Elinde bulundurdu¤u topraklar Avustur-
ya Arflidükal›¤›’ndan, Styria, Karintiya, Carniola, Tirol ve Güney Alsaz’dan ibaretti.
I. Maximilian, 1477’de bugünkü Hollanda, Belçika ve Lüksemburg bölgelerini ken-
di topraklar›na katm›flt›r. 1493 y›l›nda I. Maximilian, Kutsal Roma-Cermen impara-
toru seçilmifltir. Maximilian o¤lunu, Aragonlu Ferdinand ve Kastilyal› ‹zabel’in k›-
z›yla evlendirmifltir. Bu evlilikten de fiarlken ile Macaristan’›n idarecisi olan Ferdi-
nand do¤mufltur. Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u içerisinde ‹sviçre Konfede-
rasyonu yer almakla beraber 10 kantondan oluflan bu konfederasyon gerçekte ba-
www.evrenselpdf.com
¤›ms›zd›. ‹sviçreliler Avrupa’n›n çeflitli ordular›nda aranan ücretli askerler konu-

mundayd›. (Malet et Isaac, s. 8-9; Bogdan, s. 188-198)
Danimarka, Norveç ve ‹sveç

Kuzey Avrupa’da Danimarka, Norveç ve ‹sveç birli¤i yer almaktad›r. 1397 y›l›nda
Danimarka, Norveç ve ‹sveç krall›klar› Kraliçe Margaret’in önderli¤inde Kalmar
Birli¤ini oluflturmufllard›. Bu üç ülke tek bir kral›n egemenli¤inde birleflmesine ra¤-
men her ülke kendi yasalar›n›, geleneklerini ve yönetim konseylerini muhafaza
ediyordu. Ancak Kalmar Birli¤i’nde Danimarka öncü rol oynamaktayd›. Birli¤in
amac›, Balt›k bölgesinde faaliyet gösteren Alman kuvvetlerine karfl› savunma hatt›
oluflturmakt›. 15. yüzy›l›n ortalar›ndan itibaren Danimarka yanl›s› olarak alg›lanan
birlik krallar›na karfl›, ‹sveç soylular› yavafl yavafl bafl kald›rmaya bafllam›fllard›r.
1525 y›l›nda ‹sveç birlikten ayr›lm›flt›r. Norveç, Danimarka önderli¤indeki bu birlik
içerisinde 1815 y›l›na kadar yer almaya devam etmifltir. Danimarka, bo¤azlar›ndan
geçen bütün gemilerden geçifl ücreti al›yordu. Bu suretle bölgeyi denetliyor ve
zenginlefliyordu. Bölgedeki ticareti as›l denetleyen merkez Kopenhang’d›. (Wies-
ner-Hanks, s. 39; Malet et Isaac s. 9)
Do¤u Avrupa
Do¤u Avrupa’da ise; Büyük Polonya, Osmanl› Devleti ve Moskova Knezli¤i yer al-
maktayd›. Ortaça¤’da Polonya, kral›n yönetti¤i feodal bir devletti. Merkezi de Kra-
kov kentiydi. Kral seçimle tayin ediliyordu. Ancak devlet içerisinde merkezi otori-
te mevcut de¤ildi. Polonya, Balt›k Denizi’nin k›y›lar›ndaki topraklar›n›n bir k›sm›-
n› ortaça¤da Töton fiövalyelerine terk etmek zorunda kalm›flt›r. Töton fiövalyeleri,
Prusya Dükal›¤›’nda hakimiyet kurarak Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u’na
ba¤l› olarak bölgedeki varl›¤›n› sürdürmüfllerdir. Ancak bunlara karfl› 1386’da Lit-
vanyal› Grandük Yagelo (1386-1434) Polonyal› bir prenses olan Hedwig (Jadwiga)
ile evlenerek Polonya-Litvanya birli¤i kurulmufltur. Yagelo hem Litvanya’n›n hem
de Polonya’n›n kral› oldu ve 1410 y›l›nda Tannenberg veya Grunwald Savafl›’nda
Töton fiövalyelerini yenilgiye u¤ratt›. 1466 Thorn Savafl›yla Töton fiövalyeleri Prus-
ya Dukal›¤›’n› ve Danzing kentini Polonya krall›¤›na teslim etmek zorunda kalm›fl-
lar ve Polonya’ya biat edip haraç öder duruma gelmifllerdir. (Kerr, s. 53; Malet et
Isaac, s. 9; McEvedy, s.28).
Moskova Knezli¤i 13. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda ortaya ç›km›flt›r. 13. yüzy›lda Mo-
¤ollar Kiev Rusyas›’n› ele geçirince, Rusya Alt›norda devletine haraç öder duruma
gelmifltir. Moskova’n›n ilk knezi Aleksand›r Nevski’nin küçük o¤lu Daniil Aleksan-
d›roviç’tir. Onunla Moskova knezleri sülalesi kurulmufl ve daha sonra tahta geçen
Moskova büyük knezleri ve Rus çarlar› bu sülaleden gelmifllerdir. Rus knezlikleri,
Moskova Knezli¤i’nin hakimiyetini tan›yarak tek bir devletin çat›s› alt›nda birlefl-
mifllerdir. III. Ivan (1462-1505) döneminde Rusya, Mo¤ol hakimiyetine son vermifl
ve knezli¤in s›n›rlar› da geniflletmifltir. III. Ivan, kendisini Bizans imparatorlar›n›n
sonuncusu olarak ilan ederek Rusya’y› Bizans’›n devam› olarak gördü¤ünü vurgu-
lam›flt›r. Dolay›s›yla Rusya’n›n ulusal birli¤inin tamamlanmas› yoluna girilmifltir.
Moskova, prensli¤in merkezi olmufltur. (Kurat, s. 89-90; Sander, s. 104; Kerr, s. 53;
Davies, 495-508)
‹stanbul’un fethiyle 15. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Do¤u Avrupa’da imparatorluk
haline gelen Osmanl› Devleti, Anadolu ve Balkanlar’a yay›lm›fl durumdayd›. Fatih
Sultan Mehmed’in hakimiyetinin son y›llar›na gelindi¤inde Osmanl› Devleti s›n›rla-
r› içerisine Bulgaristan, Mora, Teselya, Arnavutluk, Makedonya, Kosova, S›rbis-
www.evrenselpdf.com
tan’›n büyük bir k›sm›, Bosna-Hersek dahil edilmiflti. Eflak Prensli¤i, Osmanl›’ya
haraç öder durumdayd›. Anadolu’da da Trabzon Rum ‹mparatorlu¤u al›nd›ktan
sonra Osmanl› Devleti, F›rat Nehrine kadar uzanm›flt›. Bundan sonraki süreçte Os-
manl› Devleti, Orta Avrupa (Macaristan) topraklar›yla Suriye, Filistin, M›s›r ve Ara-
bistan Yar›madas›’na kadar geniflleyecektir (‹slam Ansiklopedisi, “II. Mehmed”, s.
506-535).
Yeniça¤›n bafl›nda Avrupa’daki geliflmeleri siyasî aç›dan de¤erlendiriniz.

1
YEN‹ÇA⁄IN BAfiINDA AVRUPA EKONOM‹S‹ VE
BÜYÜK CO⁄RAF‹ KEfi‹FLER
Yeniça¤›n Bafl›nda Avrupa Ekonomisi ve Sosyal

S O RDurum
U S O R U
1337-1453 y›llar› aras›nda meydana gelen Yüzy›l Savafl›’ndan sonra Avrupa, büyük
bir ekonomik kalk›nmaya sahne oldu. Tar›mda, topra¤› ifllemede ve hayvan yetifl-
D‹KKAT D‹KKAT
tiricili¤inde büyük bir ilerleme kaydedilememiflti. Ancak demir arabalar›n›n say›s›-
n›n artmas› tar›mla u¤raflan köylünün hayat›n› kolaylaflt›rm›flt›. Ortaça¤da ergotizm
N N
(çavdar zehirlenmesi) gibi salg›n hastal›¤›na yol açan çavdar›n üretimi baz› bölge-
lerde yerini bu¤day üretimine b›rakm›flt›r. Yine bu dönemde tekstil imalat› ve ma-
den endüstirisi geliflme göstermifltir. Maden sanayide ilk defaAMAÇLARIMIZ
yeniça¤lar›n bafl›nda AMAÇLARIMIZ
büyük f›r›nlar, büyük makineli demirci çekiçler, vinç türü araçlar ve körükler kul-
lan›lmaya baflland›. Maden ocaklar›nda demir, bak›r, kalay, flap, tuz ve gümüfllen-
dirilmifl kurflun elde edilmekteydi. Taflkömürü iflletmecili¤i sayesinde,
K ‹ T A P Belçika ve K ‹ T A P
‹ngiltere gibi bölgelerde artan yak›t ihtiyac›na cevap verilmekteydi. Ticaret hare-
ketli bir döneme girmiflti. Hollanda’n›n Anvers liman› Avrupa’n›n ürünlerinin bafl-
l›ca da¤›t›m merkezi haline gelmiflti. Dünyan›n çeflitli bölgelerinden
T E L E V ‹ Z‹talya’ya
YON gelen TELEV‹ZYON
mallar deniz yoluyla Anvers’e ulaflmaktayd›. Floransa ve Venedik’ten getirilen
ipekli kumafllar ile Venediklilerin Suriye ve M›s›r’dan getirdikleri Uzakdo¤u flap› ve
baharat› Anvers’e ulafl›yordu. Anvers’e gelen di¤er ürünler aras›nda Orta Alman-
‹ N T E R N E TGine k›y›la-
ya’n›n, Macaristan’›n ve Bohemya’n›n maden ürünleriyle Portekizlerin ‹NTERNET
r›ndan getirdikleri karabiber ile alt›n; Fas’›n bat›s›nda Atlas Okyanusunda yer alan
Madeira Adas›ndan kam›fl flekeri, ‹spanyol yünü, Frans›z flarab›, tuzu ve çarflaflar›,
‹ngiltere çarflaflar› ve kurflun, Balt›k bölgesinden de demir, bak›r,M A K Akatran,
LE kereste, MAKALE
bal›k, bu¤day, çavdar, deri ve balmumu gibi ürünleri sayabiliriz. Almanlar, Kara-
deniz ve Balt›k Denizinde yap›lan ticaret trafi¤ini ellerinde tutmaktayd›lar. Hollan-
dal›lar ve ‹ngilizler onlarla rekabet etmekteydi. Danimarka, Kuzey Denizi ve Bal-
t›k Denizi aras›nda ba¤lant›y› sa¤layan ve denetiminde olan bo¤azlara giren ve ç›-
kan gemilerden geçifl paras› almaktayd›.
15. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Avrupa’da sanayi ve ticaret alan›nda gözlemlenen
geliflme önemli miktarda sermaye birikiminin oluflturulmas›n› gerektirdi. Böyle bir
ihtiyaç, Floransa’da Medicilere ve Augsburg’da Fuggerlere ait bankan›n ortaya ç›-
k›fl› ile giderilmifltir. Medicis ve Fugger bankalar›, Ceneviz, Venedik, Lyon, Cenev-
re, Anvers, Londra gibi önemli ticaret merkezlerinde flubeler açt›. Gümüfl ve ma-
den iflletmecili¤inin art›fl göstermesine ve Sudan alt›n›n›n Avrupa’ya getirilmesine
ra¤men, Avrupa’da nakit madeni para ihtiyac› karfl›lanam›yordu. De¤erli metallere
duyulan ihtiyaç Avrupal›lar›n co¤rafi keflif seyahatlerine giriflmelerine bafll›ca ne-
deni olacakt›r (Malet et Isaac, s. 10-11).
Avrupa nüfusunu ortça¤ ile 15. yüzy›l ve 16. yüzy›l boyunca etkileyen üç önem-
li faktör vard›r. Bunlar: savafl, açl›k ve vebad›r. Özellikle 1340 ila 1440 y›llar› ara-
www.evrenselpdf.com
s›nda veba ve savafl sonucu Avrupa’da nüfus art›fl› durmufl ve neticede ekonomi
gerilemifltir. 1340 y›l›nda Avrupa’n›n nüfusu yetmiflüç milyon iken yaklafl›k bir as›r
içerisinde elli milyona gerilemifltir. Çeflitli bölgelerde savafl ve hastal›klar›n etkisi
farkl› derecede y›k›c› olmufltur. Bu dönemde Almanya ve ‹ngiltere’de çok say›da
yerleflim birimi yok olmufltur. 15. yüzy›l›n ortas›ndan itibaren Rönesans döneminin
bafllang›c›yla beraber Avrupa’da nüfus artma dönemine girmifltir. Bu tarihlerden
itibaren özellikle Akdeniz havzas›nda olan ‹talya, ‹spanya ve Fransa’n›n güneyi gi-
bi bölgeler büyük bir nüfus art›fl›na sahne olmufllard›r. Örne¤in ‹talya’da, 15. yüz-
y›l›n ikinci yar›s›nda nüfus art›fl› 3.5 oran›na ulaflm›flt›r. Floransa’da ayn› dönemde
hane bafl›na düflen çocuk say›s› 8’dir. 16. yüzy›l›n bafl›nda Avrupa’da nüfusun yo-
¤unlu¤u bak›m›ndan en kalabal›k bölgeler Hollanda ve ‹talya’d›r. Bu bölgelerde
ayn› zamanda flehirleflme oran› en yüksek düzeydeydi. ‹talya’da yüzbin kiflinin
meskun oldu¤u dört metropol bulunmaktayd›. Bunlar; Napoli, Venedik, Milano ve
Floransa idi. Ceneviz, Bolonya, Roma ve Palermo gibi kentler elli bin civar›nda bir
nüfusa sahipti. Paris ikiyüzyirmibefl bin kiflilik nüfusuyla Avrupa’n›n en kalabal›k
flehriydi (Daussy, Gilli, Nassiet, s. 9-28.).
Savafllar›n yan› s›ra Avrupa’da nüfus art›fl›n› engelleyen bafll›ca neden veba ol-
mufltur. Kara veba 1348-1670 y›l›na kadar Avrupa’y› kas›p kavurmufltur.
Büyük Co¤rafî Keflifler

14. yüzy›ldan 16. yüzy›l›n ortalar›na uzanan dönemi Avrupa tarihi aç›s›ndan co¤-
rafi keflifler denemi olarak adland›rabiliriz. Co¤rafi kefliflerin yo¤unlaflt›¤› dönem
15. yüzy›l›n ortalar›ndan 16. yüzy›l›n ortalar›na kadar uzanmaktad›r. Bu dönemi
haz›rlayan bir tak›m flartlar oluflmufltu. Örne¤in 15. yüzy›l bilim adamlar› Greklerin
ve Romal›lar›n co¤rafi teorilerini yak›ndan tan›maktayd›lar. M.S. 2. yüzy›lda yafla-
m›fl co¤rafyac› Ptolemeos’un dünyan›n tek bir okyanus taraf›ndan çevrelendi¤i te-
orisi bilinmekteydi. Bu düflünce do¤rultusunda deniz yoluyla Afrika’y› güneyden
dolaflarak Hindistan’a ulaflman›n mümkün oldu¤u düflünülmekteydi. Dünyan›n
yuvarlak bir yap›ya sahip oldu¤u da ifade edilen teoriler aras›ndayd›. Buna göre
Avrupa’dan hareket eden bir gemici bat› istikametini takip ederek Do¤u Asya’ya
ulaflmal›yd›. Ayr›ca Avrupal›lar aras›nda Asya k›tas›n›n do¤uya daha çok yay›ld›¤›
ve bu sebeple Bat› Avrupa’ya daha yak›n oldu¤u inanc› vard›. Gemicilikte de bir
tak›m geliflmeler tespit edilebilmektedir. Pusula uzun süreden beri kullan›lan bir
aletti. Ayr›ca kutup y›ld›z›n›n ve güneflin yüksekli¤ine göre enlem hesaplamas› ya-
p›labiliyordu. Ayr›ca okyanus dalgalar›na dayan›kl› karavela denilen gemilerin ya-
p›m›na ve kullan›m›na bafllanm›flt›r. Bu gemiler çeflitli yelkenlerle, pusula, usturlap
ve parakete savlosu gibi yeni aletlerle donat›lm›fllard›. (Malet et Isaac, s. 20; Wies-
ner-Hanks, s. 335).
14. ve 15. yüzy›llar boyunca deniz keflifleri Atlas Okyanusu’nda ço¤alm›flt›. ‹n-
giliz ve ‹skandinav gemiciler Yeni Dünya ve Kanada k›y›lar›n› keflfetmifllerdi. Baz›
gemiciler ‹spanya denetiminde olan Kanarya Adalar›’ndan hareket ederek bat›ya
do¤ru ilerlemifller Antilya Adalar›n› keflfetmifllerdir. Portekizliler ise 1420 y›l›ndan
itibaren Afrika’n›n bat› k›y›s›n› inceliyorlard›. Portekizliler baflta olmak üzere ‹span-
yollar ve di¤er Avrupal›lar aras›nda Çin, Japonya ve Hindistan gibi Uzakdo¤u ül-
kelerine deniz yoluyla ulaflma düflüncesi ortaya ç›km›flt›. Venedikli seyyah Marco
Polo’nun anlatt›klar› Uzakdo¤u bölgeler için destans› bir zenginlikler imaj› yarat-
maktayd›. Çin’in ipe¤i, Japonya’n›n alt›nlar›, Hindistan’›n da baharatlar› ünlüydü.
Karabiber, karanfil, tarç›n ve muskat gibi baharatlar Avrupa mutfaklar›nda ve ec-
zac›l›kta kullan›lan ürünlerdi. ‹pek ve baharat gibi ürünler Venedik tüccarlar› tara-
www.evrenselpdf.com
f›ndan Beyrut ve ‹skenderiye limanlar›ndan al›n›p Avrupa’ya fahifl fiyatlarla sat›l-

mak üzere getirilmekteydi. Bu konudaki Venedik tekelini k›rmak isteyen Portekiz-
liler ve ‹spanyollar do¤rudan deniz yoluyla Uzakdo¤u ülkelerine ulaflarak bu ülke-
lerdeki ürünleri yerinde sat›n almak istiyorlard›. Ayr›ca Avrupal›lar artan alt›n ve
gümüfl ihtiyac›n› karfl›lamak ve bu tür madenleri bulmak için harekete geçmifller-
di. Portekizliler önce Azor tak›madalar›na daha sonra Senegal ve Gine k›y›lar›na
ulaflm›fllard›. Burada, Nijer Nehri’nin kayna¤›nda yerlilerin iflledi¤i alt›n› görmüfller-
di.( Wiesner-Hanks, s. 335)
15. yüzy›l›n ilk yar›s›nda Afrika’da elde edilen alt›n Akdeniz’in Cezayir k›y›lar›-
na kervanlarla nakledilmekteydi ve buradan Cenevizlilerce al›n›p Avrupal›lara sa-
t›lmak üzere götürülüyordu. Portekizliler bu gelir getirici ticareti Cenevizlilerin
elinden almay› baflarm›fllard›r. 1471 y›l›nda Portekizliler Ekvator’a, 1488’de de Af-
rika’n›n en güney noktas› olan Ümit Burnuna ulaflm›fllard›. Daha sonra Portekizli-
ler Etyopya’ya bir elçilik göndererek Afrika’n›n do¤u k›y›s›ndan hareketle s›cak
rüzgar› takip etmek suretiyle Hindistan’a ulafl›labilece¤ini keflfetmifllerdi. Bu keflif-
lerden cesaret alan Vasco da Gama Haziran 1497 y›l›nda Lizbon’dan ayr›larak Af- Vasco da Gama: 1469-1524
y›llar› aras›nda yaflam›fl
rika’n›n en güney noktas› olan Ümit Burnu’ndan geçerek k›tan›n do¤u k›y›s›n› ta- Portekizli seyyaht›r. Deniz
kip etmek suretiyle Zanzibar Adas›na, oradan da hareketle bir Arab›n yard›m›n› yoluyla Güney Afrika’n›n en
güney noktas› olan Ümit
alarak Hindistan’›n bat› k›y›s›na ulaflm›flt›r. Burnu’ndan geçerek
1451-1506 y›llar› aras›nda yaflam›fl Cenevizli Kristof Kolomb, Portekiz kral›ndan Hindistan’a ulaflan ilk
seyyaht›r.
destek alamayarak Kastilya kraliçesi ‹zabel’e baflvurmufltur. Kolomb’un düflüncesi
Antilya Adalar›na do¤ru sefere ç›kmakt›. Ona göre Japonya yak›nlar›ndaki Antilya
Adalar›na ulaflt›ktan sonra alt›n zengini Japonya’ya ulafl›labilirdi. Kraliçe ‹zabel,
Kolomb’a amiral unvan›n› vermifl, keflfedece¤i topraklar›n kral temsilcisi ilan etmifl
ve seyahatte elde edece¤i gelirlerin yüzde onunu ba¤›fllam›flt›r. Kraliçeden ald›¤›
bu destekle Kolomb, 1492 y›l›nda sefere ç›km›flt›r. 7 ay süren bu sefer esnas›nda
Kolomb’un ekibi Kanarya Adalar›’ndan bat›ya hareket ederek Antilya tak›madala-
r›ndan Küba ve Hispanyola Adalar›’n› keflfetmifltir. Kolomb üç karavela ile ç›kt›¤›
bu sefer esnas›nda bir gemiyi kaybetmesi üzerine Avrupa’ya geri dönmüfltür. Ko-
lomb, 1493-1504 y›llar› aras›nda üç sefer daha düzenlemifltir. Bu seferler esnas›n-
da Amerika k›tas›na iki yerden ulaflmas›na ra¤men Kolomb bafllang›çta düflündü-
¤ü gibi herhangi bir alt›n ya da baharata ulaflamam›flt›r. Ayr›ca Hispanyola Adas›’n›
kolonize etme girifliminde baflar›z olmufltur. Bundan dolay› kraliçe ‹zabel, onu kral
temsilcisi görevinden azletmifltir. Kolomb, 1506 y›l›nda seyahatinden ümitsiz bir
flekilde dönmüfltür. Kolomb hayat› boyunca Hindistan’› keflfetti¤ine inanm›flt›r.
Bundan dolay› da Antilya Adalar›’na Bat› Hindistan denilmifltir. (Carpentier-Leb-
run, 2003, s. 215)
Kolomb’dan sonra bu bölgeye kefliflerde bulunan Venedikli Cabot, Amerika
Vaspucci ve Cabral gibi gemicilerin buldu¤u yeni topraklar Avrupa ile Asya aras›n-
da yer alan yeni bir k›tan›n keflfedildi¤i izlenimini vermekteydi. Bunun üzerine bu
yeni k›tadan geçmek suretiyle Çin ve Japon denizlerine ulaflma çabalar› artacakt›r.
1513 y›l›nda ‹spanyollar, Panama Bo¤az›’n› yaya geçerek Pasifik Okyanusu’na
ulaflm›fllard›r. Anlantik’den deniz yoluyla geçifli Portekizli Ferdinand Magellan kefl-
fetmifltir. Magellan, Güney Amerika k›y›lar›n› takip ederek bugün Magellan Bo¤a-
z› olarak adland›r›lan bo¤azdan geçmifl ve Pasifik ad›n› verdi¤i okyanusa ulaflm›fl-
t›r. Magellan bo¤az› keflfettikten dört ay sonra Filipin Adalar›’nda öldürülmüfltür.
Magellan’›n befl gemisinden biri bat› istikametinde ilerleyerek Hint Okyanusu’na
ulafl›r, oradan Ümit Burnu’na giderek ‹spanya’ya geri döner. Magellan’›n 1519 y›-
l›nda bafllatt›¤› bu ilk seferi 1522 y›l›na kadar sürmüfltür. Üç y›ll›k bu sefer ilk dün-
www.evrenselpdf.com
ya seferidir. Ayn› zamanda bu sefer dünyan›n yuvarlak oldu¤una dair kesin bir ka-
n›t sundu ve Avrupa, Afrika ve Asya d›fl›nda dördüncü bir k›tan›n daha bulundu-
Amerigo Vespucci: (1454-
1512) Floransa’da do¤ar. ¤unu gösterdi. Bu yeni k›taya Amerigo Vespucci’nin ad›na izafeten “Amerika” de-
Medici ailesine ait bir nildi. Malet et Isaac, s. 19-23; Wiesner-Hanks, s. 342)
bankac›l›k flirketinde
çal›flt›ktan sonra denizafl›r› Co¤rafi keflifler sonucunda ‹spanya ve Portekiz olmak üzere iki sömürge impa-
ticarete giriflir ve ayr›ca baz› ratorlu¤u kurulmufltur. 15. yüzy›l›n sonuna kadar sadece Avrupa k›tas›yla s›n›rl›
‹spanyol ve Portekiz
gemilerine kaptanl›k yapar.
olan Avrupa ekonomisi dünya boyutlar›na ulaflm›flt›r. Akdeniz liman kentlerinin ya-
n› s›ra Lizbon ve Sevilla gibi Atlantik liman kentleri de önem kazanmaya bafllad›.
Yeni keflfedilen dünyadan Avrupa’ya de¤erli metaller akmaya bafllad›. Bunun sonu-
cunda da ticarete dayal› ekonominin canlanmas› sa¤land›. Sanayi ürünlerinin fiyat-
lar› bir taraftan artarken di¤er taraftan da üretim artmaktayd›. Burjuva kesimi, tüc-
carlar, armatörler ve bankerler Avrupa’da meydana gelen zenginleflme sürecinden
büyük pay› al›rken, topra¤a dayal› asil s›n›f fakirleflti. Gerek topra¤› olmayan köy-
lüler gerekse flehirde maafl karfl›l›¤›nda çal›flanlardan oluflan halk gruplar› sürekli ve
göreceli bir fakirleflmeye maruz kald›lar.(Carpentier-Lebrun, 2003, s. 216-217)
SIRA S‹ZDE Yeniça¤›n bafl›nda Avrupa ekonomisi, sosyal durum ve büyük co¤rafî keflifleri de¤erlendi-
SIRA S‹ZDE
2 riniz.
AVRUPA’DA RÖNESANS KÜLTÜRÜ VE RÖNESANS
SAVAfiLARI
S O R U S O R U
Rönesans
D‹KKAT
15. yüzy›l›n Dsonundan
‹KKAT
bafllamak üzere 16. yüzy›l boyunca yaflanan dönem Avrupa
tarihinde yo¤un entelektüel hayat›n yafland›¤› bir dönemdir. Bu dönemin en önem-
li özelli¤i ö¤renme ve anlama çabas› ile insanl›k için yeni bir dönemin bafllayaca¤›
N N
ümidinin uyanmas›d›r. Bu dönemi özetleyen iki kavram vard›r. Bunlar: Hümanizma
ve Rönesans. 14. yüzy›ldan itibaren baz› bilim adamlar› Antik Grek Roma dönemi-
AMAÇLARIMIZ nin kaybolmufl veya unutulmufl el yazmalar›n› araflt›r›yor ve yay›nl›yorlard›. Bizans-
AMAÇLARIMIZ
l› bilim adamlar› Bat›’ya geçerek burada Bizans edebiyat›n›n orijinal metinlerini ta-
n›t›yorlard›. Böylece Roma, Venedik ve Floransa’da ilk halk kütüphaneleri, ayd›n
K ‹ T A P dernekleri ve K ‹ akademileri
T A P ortaya ç›km›flt›r. Bu ayd›nlar daha sonra hümanist olarak
adland›r›lm›fllard›r. Latince humanus e¤itimli demektir. Hümanist ak›m ‹talya’da
Petrarca ile bafllam›flt›r. Hüanistlerin yapt›¤› çal›flmalar›n›n neticeleri matbaan›n ge-
TELEV‹ZYON liflimi ile yayg›nl›k
T E L E V ‹ Z Y kazanm›flt›r.
ON Matbaa, asl›nda basit bir teknolojik geliflme idi. An-
cak tarihin en önemli icatlar›ndan birisi oldu. (Malet et Isaac, s. 11-12)
Antik döneme karfl› olan ilgi Rönesans ad› ile bilinen sanatta yenili¤i getirdi. 15.
yüzy›lda ‹talya bu alanda flüphesiz öncülü¤e sahipti. Bu öncülü¤ü 16. yüzy›l bo-
‹NTERNET yunca korudu. ‹ N T E R‹talya’n›n
NET sanat alan›ndaki ilerlemesi Avrupa’n›n çeflitli ülkelerini k›-
sa sürede etkileyecektir. 16. yüzy›la gelindi¤inde teolojik hatta rutin say›lan üniver-
site e¤itiminin yan› s›ra hümanistler yeni bir kültür yaratarak coflkulu bir ak›ma yol
MAKALE açt›lar. Bu yeni M A K Akültür
LE çerçevesinde Hristiyanl›k anlay›fl› Antik düflüncenin nüfuz
etmesiyle yeni bir anlam kazan›yordu. Hümanistlerin yaratt›¤› bu yeni kültür genifl
bir ayd›n ve laik kitlesine hitap ediyor ve kitap yoluyla yap›lan e¤itim sayesinde
yay›l›yordu. 16. yüzy›l›n bafl›nda hümanist olan baz› matbaa sahipleri yeni kültü-
rün yay›lmas›na katk›da bulunuyorlard›. Bunlar aras›nda Bale kentinden Froben,
Venedik’ten Alde Manuce ve Paris’ten Henri Estienne’i sayabiliriz. 16. yüzy›l›n ikin-
ci yar›s›nda ise Anvers’e yerleflmifl Plantin ün kazanm›flt›. I. Fransoa (François) dö-
neminde krall›k kütüphanesinin müdürü olan Guillaume Budé’de tan›nan di¤er bir
www.evrenselpdf.com
Frans›z hümanist ayd›nd›. Onun önerisi çerçevesinde Paris’te üniversite d›fl›nda

College de France ad›nda yeni bir yüksek ö¤renim kurumu kurulmufltur. Burada
Yunanca, Latince, ‹branice, Arapça ve matematik ö¤retilmekteydi. Antik dünyaya
olan ilgilinin Fransa’da ne kadar büyük oldu¤unu anlamak için Du Bellay ve Ron-
sard, Rabelais ve Montaigne’in eserlerine bakmam›z yeterlidir. Hollanda, Almanya
ve ‹ngiltere’de de çok say›da hümanizm taraftar› oluflmufltu. Bunlar aras›nda en
ünlüsü Hollandal› Erasmus (1466-1536) idi. Roterdam’da do¤mufl olan Erasmus
Fransa, ‹ngiltere, ‹talya gibi ülkelere uzun seyahatler yapm›flt›r. O bir Avrupal›yd›
ve gerçek anlamda bir ülkesi yoktu. Erasmus, Yeni Ahit’in Yunanca metnini Latin-
ceye çevirmifl ve yay›nlam›flt›. Bunun yan› s›ra Grek-Roma ve H›ristiyanl›k döne-
mine ait çok say›da eseri de yine Latinceye çevirmiflti. Erasmus’un, di¤er hümanist-
lerle yapt›¤› yaz›flmalar da önemlidir. Ancak Erasmus, bütün yazd›klar›nda ve ya-
z›flmalar›nda ulusal dillerinden hiçbirini tercih etmemifl ve Latince yazm›flt›r. (Ma-
let et Isaac, s. 11-12, 49-50)
Hümanistler, inançlar› bak›m›ndan kiliseye ba¤l› olmakla beraber, insanl›k ha-
yat›n› ilgilendiren di¤er bütün alanlarda ba¤›ms›z olmay› hedeflemektediydiler.
Sözlü olan herhangi bir fikre inanmak istemedikleri için de her fleyi incelemek dü-
flüncesideydiler. Kan›tlayamad›klar› hususlarla karfl› karfl›ya kald›klar›nda bunlar›n
do¤rulu¤unu kabul etmiyorlard›. Bugün elefltirel düflünce veya hür araflt›rma fikri
olarak nitelenebilecek bu bak›fl aç›s›, 16. yüzy›lda hümanistler aras›nda çok say›da
alimin yetiflmesine yol açm›flt›r. Bu alimlerin araflt›rmalar› sonucunda elde ettikleri
do¤rular günümüzde hala bilim aleminde kullan›l›r durumdad›r. (Malet et Isaac, s.
49-51; Hirst, s. 59-67)
Hümanistlerin bir baflka özelli¤i de Antik dünyan›n yazarlar›n› tan›ma iste¤idir.
Ancak bu yazarlar›n eserlerini ve fikirlerini inceleyebilmek için Antik dünyan›n di-
lini, kurumlar›n› ve medeniyetini ö¤renme gayreti göstermifllerdir. Hümanistler bi-
rer alim olup Antik yazarlar›n eserlerini anlamak ve yorumlamak için klasik filolo-
jinin kurulmas›n› sa¤lad›lar. Guillaume Budé (1467-1540), Henri Estienne (1528-
1598) ve Erasmus (1469-1536) gibi hümanistler birer sayg›n filologdur. (Malet et
Isaac, s. 50)
‹talyan ressam Leonardo da Vinci ayn› zamanda mekanik kanunlar, jeoloji, bo-
tanik, ilk uçufl denemeleri, denizalt›lar gibi çeflitli alanlar üzerinde çal›flan bir bilim
adam›yd›. ‹talyan Girolamo Cardano cebir alan›nda; Alman as›ll› Paracelsus (1494-
1541, as›l ad› Philippus von Hohenheim) kimya; Belçikal› Andreas Vesalius (1514-
1564), ‹spanyol Miguel Serveto (1511-1553) ve Frans›z Ambroise Paré (1510-1590)
t›p ve cerrahi alan›nda ilerlemeler kaydetmifllerdir. Nicolaus Copernicus, dünyan›n
sabit olmad›¤›n› ileri sürerek günefl ve kendi etraf›nda döndü¤ünü iddia etmifltir.
O, astronomide bir tak›m hesaplamalar yaparak yeni geliflmelere yol açm›flt›r. (Ma-
let et Isaac, s. 50-51)
Hümanistlerin Grek-Roma dünyas›na olan ilgisi kilise için tehlike oluflturabilir-
di. Greklerin ve Romal›lar›n fikirleri H›ristiyanl›k ilkeleri ile pek çok noktada ayr›fl-
maktayd›. Antik dünya anlay›fl›nda insan yeryüzündeki yaflant›s›nda mutlu olma-
l›yd›. H›ristiyanl›k anlay›fl›nda ise gerçek hayat ölümden sonra bafllamaktayd›. An-
tik dünya hayat›, e¤lenceyi, güzel ve lüks yaflamay› seviyordu. Ortaça¤ düflüncesi-
nin hakimi olan kilise anlay›fl›nda ise dünyadan kaçan ve manast›rda münzevi ha-
yat yaflayan kimseler hayranl›k uyand›rmaktayd›. Antik dünya insan güzelli¤ini
överken gurur ve flan› da erdem kabul ediyordu. Kilise ise insan vücudundan nef-
ret ediyor ve bireyin kendisini afla¤›lamas› ve alçak gönüllü olmas›n› önemsiyor-
du. (Malet et Isaac, s. 50-51)
www.evrenselpdf.com
Hümanistler, Katolik kilisesine ba¤l› ve dindar kimseler olmakla beraber ‹ncil

ile 4. ve 5. yüzy›l teologlar› üzerinde yapt›klar› araflt›rmalar onlar› kilise ö¤retileri
ile çeliflen sonuçlara götürmüfltü. Sonuç olarak hümanistler, inanç bak›m›ndan ‹n-
cil’e ve ilk teologlar›n ö¤retilerine ba¤l› kal›nmas› gerekti¤ini savundular. Hüma-
nistlerin inançla ilgili bu düflünceleri Reform hareketinin ortaya ç›kmas›na yol aç-
m›flt›r. (Malet et Isaac, s. 50-51)
Avrupa’da Antik dünyaya karfl› duyulan ilgi edebiyattan ziyade resim ve heykel
sanatlar›n›n canl›l›¤›na ve yenilenmesine yol açt›. Özellikle 15. yüzy›l›n sonundan
itibaren ‹talyan sanat› ortaça¤ sanat gelene¤inden farkl› özellikler kazanmaya bafl-
lad›. ‹talyan sanat› laik bir anlay›fla kavuflarak Antik dönemin modellerini örnek al-
maktayd›. Antik dünyan›n güzellikleri Rönesans mimarisinde ve heykel sanat›nda
yans›mas›n› bulmaktayd›. Ortaça¤ resim anlay›fl›nda dini ilkeler hakim oldu¤u için
insanlar giysileri ile resmedilirken Rönesans insan vücudunun güzelliklerini tasvir
etmek çabas›ndayd›. Rönesans sanatç›lar› herhangi bir dini ve toplumsal engele
yer vermeden kendi iradesine göre sanat yapmay› ilke edinmifllerdi. ‹flleyecekleri
temalar için sanatç›lar, ilhamlar›n›n kayna¤› olarak Antik dünya sanat›ndan istifade
etmekteydiler. Rönesans döneminin eserleri aras›nda ‹talyan Rönesans’› özel bir
öneme sahip olup ola¤anüstü verimlili¤i ile dikkat çekicidir. (Malet et ‹saac, s. 52)
Bu döneme çok say›da ünlü ve çok yönlü yeteneklere sahip sanatç›lar damga-
s›n› vurmufltur. Leonardo da Vinci, Michel Angelo, Raphaello, ‹talyan Rönesans sa-
nat›n›n önde gelen isimleridir. Hatta tarihin herhangi baflka bir yüzy›l›nda Leonar-
do da Vinci ve Michel Angelo çap›nda evrensel dâhilik ölçüsünde büyük sanatç›,
mimar, heykelt›rafl, mühendis, kuyumcu, hümanist ve âlimler bir arada yetiflme-
mifltir. ‹talya’da sanatç›lar› ile övünmeyen flehir belki de yoktur. Ancak Floransa,
Venedik ve Roma gibi flehirler yetifltirdi¤i sanatç›lar bak›m›ndan önde gelen flehir-
lerdir. 15. yüzy›lda özellikle mimar Brunellesci, heykeltrafl Ghiberti ve Donatello,
ressam Fra Angellico, Masaccio, Piero della Francesca ve Boticelli gibi sanatç›lar,
Floransa’daki sanatsal geliflimin ivme kazanmas›n› sa¤lam›fllard›r. 15. yüzy›l ‹tal-
ya’s› resim sanat›n›n ilerleme kaydetti¤i bir dönemdir. Bu dönemde yeni resim tek-
nikleri gelifltirilmifl, yeni bak›fl aç›lar› düflünülmüfl ve insan vücudunun anatomisi
incelenmifltir. Bu geliflmeler sonucunda da Leonardo da Vinci, Raphaello, Michel
Angelo ve Tizien gibi sanatç›lar›n yetiflmesini sa¤layacak ortam oluflmufltur. (Malet
et ‹saac, s. 52-55; Carpentier-Lebrun, 2003, s. 220-221)
Avrupa ülkeleri aras›nda Fransa, ‹talyan Rönesans’›ndan en fazla etkilenen ül-
ke olmufltur. Ancak Fransa’daki Rönesans resimden ziyade kendini mimarl›k ve
heykelt›rafll›k alan›nda ifade emifltir. Mimari, Fransa’da görkemli flatolar infla etmek
ve süslemekle kendini gösteriyordu. Baz› mimarlar bu aç›dan ün kazanm›fllard›.
Bunlar aras›nda Louvre flatosunu infla eden Pierre Lescot, Tuilleries flatosunu infla
eden Philibert de l’Orme ile Chantilly ve Ecouen flatolar›n› infla eden Jean Bullant’›
sayabiliriz. Heykelt›rafllar aras›nda Michel Colombe, Rigier Richier ve Pierre Bon-
temps ortaça¤ çizgisini sürdüren sanatç›lar iken Jean Goujon ve Germain Pilon,
Antik dünyadan etkilenen heykelt›rafllar aras›ndayd›lar. (Malet et ‹saac, s. 18, 56)
Fransa, ‹talyan Rönesans›n› 1494 ila 1516 y›llar› aras›nda ‹talya’ya düzenledi¤i
askeri seferler sayesinde tan›m›flt›r. Bu dönemde yaflanan savafllar, Fransa’ya top-
rak kazanc› olarak dönmezken Frans›z Rönesans›n›n geliflmesinin en önemli nede-
ni olarak görülmektedirler. 15. yüzy›l›n sonu ve 16. yüzy›l›n bafl›nda ‹talya’daki or-
tam› gören Frans›z krallar›, burada yarat›lan ince ve parlak medeniyetten etkilen-
mifllerdir. ‹talya’n›n sahip oldu¤u bu medeniyet anlay›fl›n› Fransa’ya getirmek ama-
c›yla Frans›z krallar› ünlü ‹talyan sanatç›lar›n› saraylar›na davet etmifllerdir. (Malet
et ‹saac, s. 18, Lee, s. 11-19; Davies, s. 509-524)
www.evrenselpdf.com
Rönesans Savafllar›
Avrupa’da 15. yüzy›l›n sonundan 16. yüzy›l›n ortas›na kadar devam eden harplere
Rönesans Savafllar› denmifltir. Bu savafllar›n ilk dönemi olan ‹talya Savafllar› 1494
ila 1516 y›llar› aras›nda Fransa, ‹spanya ve Papal›k aras›nda yaflan›rken Rönesans
Savafllar›’n›n ikinci dönemi ise Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u ile Fransa ha-
nedanlar›n›n adlar›na izafeten Valoa- Habsburg Savafllar› olarak isimlendirilmifltir.
‹talya Savafllar› (1494-1516)

Frans›z Rönesans›n›n geliflimine yol açan ve 1494-1516 y›llar› aras›nda Fransa kral-
lar› VIII. fiarl, XII. Lui ve I. Fransoa, Napoli Krall›¤› ile Milano Dukal›¤›n› ele geçir-
mek için seferler düzenlemifllerdir. Bu dönem, ‹talya Savafllar› olarak adland›r›l-
maktad›r. 1494-1516 y›llar› aras›nda I. ‹talya Savafl› (1494-1497), II. ‹talya Savafl›
(1499-1500), III. ‹talya Savafl› (1501-1503), IV. ‹talya Savafl› (1508-1513) ve V. ‹tal-
ya Savafl› (1515-1516) olmak üzere Frans›zlarla Papal›¤›n bafl›n› çekti¤i ittifak ara-
s›nda yirmi iki y›l içinde befl savafl yaflanm›flt›r. 1382-1442 y›llar› aras›nda Napoli
Krall›¤›, Frans›z as›ll› Anju (Anjou) hanedan›na aitti. 1442 y›l›nda Aragon kral› V.
Alfonso (1396-1458), Napoli Krall›¤›n› ele geçirmiflti. 15. yüzy›l›n sonunda Napoli
Krall›¤›, Aragon hanedan›n›n akrabas› olan bir prensin idaresindeydi. Anju ailesi-
nin varisi olan XI. Lui (1461-1483), Napoli’deki haklar› ile ilgilenmedi. Ancak o¤lu
VIII. fiarl (1483-1498), Napoli üzerine hak iddia ederek ‹talya Savafllar›’n› bafllatt›.
VIII. fiarl’›n halefi XII. Lui (1498-1515), Milano Dükal›¤›n› elinde bulunduran ancak
daha sonra Sforza ailesine kapt›ran bir aileden gelmekteydi. XII. Lui, VIII. fiarl’›n
Napoli üzerindeki iddialar›n› sürdürmekle beraber bu iddialara Milano üzerindeki
haklar›n› da ilave etmifl oldu. Macera ve hayalperest bir kiflili¤e sahip VIII. fiarl
1494 y›l›nda Napoli’ye girdi. Burada üç ay kald›ktan sonra geri çekilmek zorunda
kald›. Çünkü Milano Dukas› Lüdovik Sforza, papa, Aragonlu Ferdinand ve Habs-
burglu Maximilian kendisine karfl› ittifak kurmufllard›. (Malet et ‹saac, s. 15-16; Le-
e, s. 63-65)
1498’de Frans›z taht›na oturan XII. Lui, Milano Dukal›¤›n› ele geçirdikten sonra
tekrar Napoli Krall›¤›n› almak istedi. Bu düflüncelerle XII. Lui, Aragonlu Ferdi-
nand’la anlaflarak ona Napoli Krall›¤›n›n bir k›sm›n› teklif etmifltir. Frans›zlar Napo-
li’yi al›nca Aragon kral› ile yeniden çat›fl›r ve neticede Frans›zlar Napoli’den kovu-
lur. XII. Lui, 1505 y›l›nda Aragon Kral› ile anlaflma yaparak Milano’nun kendisinde
kalmas›n› sa¤lar ve Napoli’nin de Aragon kral›na verildi¤ini kabul eder. Bu anlafl-
ma ile ‹talya Savafllar› sona ermifl gibi gözükse de bir müddet sonra asker ruhuna
sahip Papa II. Jules’ün giriflimleri ile savafllar yeniden bafllar. Papa II. Jules, ‹talya’y›
kendi idaresinde birlefltirme hayalini gerçeklefltirebilmek için barbar olarak nitele-
di¤i Frans›zlar› ülkeden ç›karman›n gerekli oldu¤u düflüncesindeydi. Bu düflün-
ceyle ‹sviçre, ‹ngiltere Kral› VIII. Henri, Venedik ve Aragonlu Ferdinand’la anlafla-
rak Frans›zlara karfl› koalisyon oluflturdu. Bafllang›çta Nemours bölgesinin Dükü
olan Gaston de Foix (1489-1512), müttefikleri yenilgiye u¤ratm›flt›r. Ancak 1512 y›-
l›nda yap›lan Ravenna Savafl›nda Gaston de Foix öldürülür. Bunun üzerine Fran-
s›zlar, Milano’yu terk etmek zorunda kalm›fllard›r. XII. Lui’nin halefi I. Fransoa
(1515-1547), Milano’yu yeniden alma düflüncesiyle Venediklilerle anlaflma yapar.
Bu arada Milano Dukal›¤› da ‹sviçrelilerle ittifak kurar. Frans›zlar, 13-14 Eylül
1515’de Marignan’da yap›lan savaflta gelip gelerek Milano’ya yeniden hakim olur-
lar. (Malet et ‹saac, s. 16-17; Lee, s. 63-65; Carpentier-Lebrun, 1987, s. 170-171)
www.evrenselpdf.com
1516 y›l›nda Papa X. Leon ile Frans›z Kral› I. Fransoa aras›nda Noyon Antlafl-
mas› imzaland›. Frans›zlar, ‹sviçrelilerle de daimi bar›fl anlaflmas› yapt›lar. ‹span-
ya’n›n yeni Kral› I. fiarl (Charles Quint=fiarlken) ile anlaflma yap›larak Napoli Kral-
l›¤› kendisine verildi. Milano Dukal›¤› da Frans›zlara b›rak›ld›. ‹talya Savafllar› siya-
si olmakla beraber akseri öneme de sahiptir. ‹talya Savafllar›’nda ortaça¤›n savafl
metodlar›ndan yeniça¤ savafl metotlar›na geçilmifltir. Ok, yay, m›zrak gibi eski si-
lahlar›n yan› s›ra yeni ateflli silahlar›n kullan›m›na geçilmifltir. Marignan Savafl›ndan
kullan›lan topçu birlikleri savafl›n sonucunu belirleyen güç olmufltur. Ayr›ca piya-
de ordusu, atl› birliklerin aleyhine öncü kuvvet durumuna gelmifltir. Fransa aç›s›n-
dan ‹talyan Savafllar› siyasi ve askeri bak›mdan önemli kazançlar sa¤lamam›flt›r.
Ancak Marignan Savafl›ndan yaklafl›k on y›l sonra Fransa, Milano’yu da kaybede-
rek ‹talya’da iflgal etti¤i topraklar›n hiçbirisini muhafaza edememifltir. (Malet et ‹sa-
ac, s. 17-18; Lee, s. 65; Seignobos, s. 224-225; Carpentier-Lebrun, 1987, s. 170-172)
Valoa (Valois)-Habsburg Savafllar› (1521-1559)

1516 y›l›nda ‹spanya ile Fransa aras›nda imzalanan anlaflma sadece befl y›l sürdü.
1521 y›l›ndan itibaren iki ülke aras›ndaki savafl, sadece ‹talya topraklar› üzerinde
de¤il daha genifl bir alana yay›larak yeniden bafllad›. Savafl›n bafll›ca sebebi, fiar-
ken ad› ile imparator seçilen I. fiarl’›n muazzam gücü olmufltur. fiarlken dört kral-
l›k ailesinin varisi konumundayd›. Bunlar Habsburg (Avusturya), Burgonya (Hol-
landa, Flandre, Artois, Franche-Comté), Aragon (Aragon, Navarin, Sardunya, Sicil-
ya, Napoli) ve Kastilya (Kastilya ve ‹spanya Amerikas›)’d›r. Bu topraklar›n her bi-
rinin tac›na sahip olan fiarlken ayr›ca imparatorluk tac›n› da ilave ederek gücünü
artt›rm›flt›. ‹mparatorlu¤a adayl›¤›n› I. fiarl ile beraber I. Fransoa da koymufltur. An-
cak ‹spanya Kral› I. fiarl, banker Jacob Fugger’in deste¤ini alarak Carolus Quintus
yani V. fiarl (Charles Quint=fiarlken) ismi ile imparator seçilmiflti. Ortaça¤ hüküm-
darlar›n›n ihtiraslar›na sahip fiarlken, Fransa Kral› Cesur fiarl’›n torununun o¤lu ola-
rak Fransa’n›n elinden Bourgonya’y›, Dauphine’yi ve Provence bölgesini almak is-
tiyordu. (Malet et ‹saac, s. 37-38; Lee, s. 63-65)
fiarlken ve I. Fransoa, birbirlerine karfl› ‹ngiltere Kral› VIII. Henri’nin deste¤ini
almak için rekabet ediyorlard›. fiarlken, I. Fransoa’dan daha ak›ll›ca davranarak
VIII. Henri’yi ikna etmeyi baflarm›flt›r. 1521 y›l›nda hem ‹talya’da hem de Fransa’da
taraflar savaflmaya bafllad›lar. fiarlken’in ordular›, Frans›zlar taraf›ndan püskürtül-
müfltü. Fakat ayn› tarihlerde Frans›zlar, Milano’dan ç›kart›lm›fllard›r. I. Fransoa, Mi-
lano’yu yeniden almay› baflard›ysa da yenilgiye u¤rat›l›r ve esir edilir. Esaretten
kurtulmak için I. Fransoa, 14 Ocak 1526 y›l›nda Madrid Antlaflmas›n› imzalayarak
‹talya topraklar› üzerindeki iddialar›ndan vazgeçmek ve Burgonya’y› da ‹spanya’ya
b›rakmak, Frandres ve Artois bölgesindeki hakimiyetine son vermek ve fiarlken’in
k›zkardefli Eleonora ile evlenmeyi kabul etmek durumunda kalm›flt›r. Ancak I.
Fransoa, Mart ay›nda esaretten kurtulduktan donra Fransa’ya dönüfl yolunda anlafl-
may› tan›mad›¤›n› ve sonuç olarak yapt›¤› vaatleri de yerine getirmeyece¤ini du-
yurmufltur. Fransa ile ‹spanya’da aras›ndaki savafl yeniden bafllayarak 1529 y›l›nda
Cambrai bar›fl› ile sonuçland›. Yap›lan anlaflma ile I. Fransoa, ‹spanya’dan Burgon-
ya’y› almay› ancak ‹talya’daki iddialar›ndan vazgeçmeyi ve Flandres-Artois bölge-
sini fiarlken’e b›rakmay› kabul etti. (Malet et ‹saac, s. 38; Lee, s. 65-67; Carpentier-
Lebrun, 1987, s. 170-172)
1535 y›l›nda I. Fransoa, Osmanl›larla fiarlken’e karfl› ittifak kurmufltur. Ayr›ca I.
Fransoa, Protestan Alman prenslerinden de yard›m istemifltir. Osmanl›larla yap›lan
ittifak, Frans›zlara, Habsburglar› arkadan vurma imkan› verir. Ayr›ca Frans›zlar, Os-
www.evrenselpdf.com
manl› topraklar›nda kapitülasyonlara sahip oldular. Bunlar sayesinde Fransa tebaa-

s› olanlar, Osmanl› ‹mparatorlu¤unda serbestçe ticaret yapabilecek, dini ibadetle-
rini serbestçe yerine getirebilecek ve davalar› da kendi konsülleri taraf›ndan görü-
lecekti. Fransa ile Habsburg hanedan› aras›ndaki savafl, 1536 y›l›nda yeniden bafl-
layacak ve zaman zaman bar›fl dönemleri ile kesintiye u¤ramakla beraber 1559 y›-
l›na kadar sürecekti. Bu süre boyunca Frans›zlar, Alplerin iki taraf›nda yer alan Sa-
voie-Piemonte Dukal›¤›n›n topraklar›n› ele geçirmifllerdir. fiarlken ise Fransa’y›
pek çok kez iflgal etti. 1552 y›l›nda I. Fransoa’n›n o¤lu II. Henri, Alman Protestan-
larla anlaflararak üç piskoposlu bölge olarak bilinen Toul, Metz ve Verdun’u ele
geçirdi. fiarlken, Metz’i tekrar almak istedi ise de baflar›l› olamad›. Bu baflar›s›zl›k,
hastal›k ve yafll›l›k fiarlken’i tahttan çekilmek (1555-1556) durumunda b›rakt›. Ye-
rine o¤lu II. Filip geçti. II. Henri, 1557 y›l›ndan itibaren II. Filip’in üzerine askeri
sefer açt›. II. Filip, ‹ngiltere Kraliçesi Mary Tudor ile evlenmiflti. Bundan dolay›
Frans›zlar hem ‹spanyollarla hem de ‹ngilizlerle savaflmak durumunda idi. 1557 y›-
l›nda Saint-Quentin’de ‹spanyollar, Frans›zlar› büyük bir yenilgiye u¤ratt›. Ancak
Frans›zlar da, ‹ngilizlerin elinden Calais’yi kurtarmay› baflard›. (Malet et ‹saac, s.
39-40; Price, s. 74-75; Lee, s. 67-69)
1559 y›l›nda Fransa, ‹spanya ve ‹ngiltere aras›ndaki savafl› bitiren Cateau-Cam-
bresis Antlaflmas› olmufltur. II. Henri, sadece Milano’dan vazgeçmekle kalmam›fl,
ayn› zamanda Savoie dukas›na topraklar›n› ve Cenevizlilere de Korsika adas›n› ia-
de etmifltir. II. Henri, sadece ‹ngilizlerden ald›¤› Calais ile üç metropolitli bölgeyi
muhafaza etmifltir. Fransa, bu anlaflma ile kuzey ve kuzeydo¤usunu kuvvetlendir-
mifl, ancak ‹talya topraklar›ndan herhangi bir kazanc› olmam›flt›r. Yine Cateau-
Cambresis Antlaflmas›na göre Frans›z Kral› II. Henri, II. Filip’in bir k›z› ile evlenme-
si gerekiyordu. Paris’te bu evlilik dolay›s›yla yap›lan kutlamalar esnas›nda II. Hen-
ri gözünden yaralanarak öldü (Temmuz 1559). (Malet et ‹saac, s. 40-41)
40 y›l süren savafllar neticesinde Habsburglar, Frans›zlardan sadece Milano’yu
alabilmifl, ancak ayn› zamanda üç piskoposlu bölgeyi Frans›zlara terk etmek duru-
munda kalm›fllard›r. Bunun sebebi de Habsburglar›n göründü¤ünden daha zay›f
olmalar›ndan ileri gelmekte idi. Topraklar› çok geniflti, ancak tek elden idare edi-
lemiyorlard›. Sahip oldu¤u topraklar aras›nda, hatta dil konusunda bile ortak nok-
ta yoktu. fiarlken ayn› anda Alman’›, ‹talyan’›, Flaman’›, Frans›z’›, ‹spanyol’u tan›-
mak zorunda idi. Bundan dolay› hiçbir yerde kendisine olan tabilikten emin de¤il-
di. Flaman kentleri kendisine karfl› ayaklanm›flt›. Alman prensleri ona para ve as-
ker vermeyi red ediyordlard›. Hatta baz› Alman prensleri fiarlken’e karfl› savaflm›fl
ve Fransa’ya üç piskoposlu bölgeyi ba¤›fllam›fllard›r. Almanya’daki Protestanlar›n
yay›lmas› ve sürekli Osmanl› tehdidi Habsburglar› zay›flatm›flt›r. (Malet et ‹saac, s.
40-41; Lee, s. 69; Carpentier-Lebrun, 1987, s. 170-172)
Avrupa’da Rönesans hareketini ve bu dönemde yaflanan savafllar› aç›klay›n›z.

3
REFORM
Luthercilik
Reform, 16. yüzy›lda Roma kilisesinden bir k›s›m Katoli¤in ayr›l›p S O RKatolik
U kilisesi- S O R U
ne karfl› yapm›fl olduklar› derin bir dinsel harekettir. Bu dinsel hareket, Protestan-
l›k mezhebinin ortaya ç›kmas›na neden olmufltur. Katolik kilisesinde de karfl›t re-
D‹KKAT D‹KKAT
form hareketinin bafllamas›na yol açm›flt›r. Reform hareketinin temsilcileri yeni bir
din yaratma iddias›nda de¤ildiler. Onlar, sadece papalar›n ve konsillerin ‹sa’n›n ve
N N
www.evrenselpdf.com
ilk havarilerin ö¤retilerinden ayr›ld›klar›n› belirtmekte ve bu ö¤retilere yeniden uy-

man›n gereklili¤ini vurgulamaktayd›lar. Reform hareketinin temelinde dini sebep-
ler yatmaktayd›. Katolik kilisesinin uygulamalar›ndan rahats›z olanlar, ‹ncil’i dikka-
te almak gerekti¤ini savunmaktayd›lar. Bu kifliler, ibadet ve törensel uygulamalar
ve papaza ba¤›ml› inançtan ziyade kiflisel bir inançtan yanayd›lar. Bu düflüncede
olanlar, flüphelendikleri ve tereddüde düfltükleri konular› araflt›r›yorlard›. Hüma-
nistlerden baz›lar› kendilerini Erasmus’a ba¤l›yorlard› ve onun sade ve makul H›-
ristiyanl›k anlay›fl›n› benimsiyorlard›. Bu anlay›fl› yüzeysel inanç olarak nitelendi-
ren di¤er baz› hümanistler ise Paris üniversitesi profesörü Jacques Lefevre d’Etap-
les’i takip ediyorlard›. Lefevre d’Etaples ise ortaça¤ din kitaplar›n› yay›nlamak, ‹n-
cil’i ve Pavlos’un kitaplar› ile di¤er baz› dini kitaplar› Frans›zcaya çevirip yorumla-
makla meflguldü. Ne Lefevre d’Etaples ne de Erasmus’un takipçileri Katolik kilise-
sinden ayr›lmay› düflünmüyorlard›. Onlar sadece papay› ve kiliseyi daha içsel ve
daha sade bir inanç konusunda ikna etmeyi düflünüyorlard›. Ancak Martin Lut-
her’in ortaya ç›kmas›yla Katolik kilisesinden kopmalar meydana gelir. (Malet et
Isaac, s. 57-58)
Martin Luther (1483-1546), Almanya’n›n Eisleben kentinde bir çiftçi ailesinin
çocu¤u olup Erfurt Üniversitesi’nde felsefe okumufltur. 21 yafl›ndayken Aziz Au-
gustin tarikat›na ba¤l› bir manast›ra girdikten sonra ilahiyat e¤itimi alarak rahip
olur. Aziz Pavlos ve Aziz Augustin’in ö¤retilerinin takip edilmesi gerekti¤ine inan›-
yordu. Papa X. Leon 1515 y›l›nda kilise harcamalar›n›n artmas› üzerine bildiri ya-
y›nlayarak endüljans›n uygulanmas›n› istedi. Martin Luther, endülans uygulamas›-
na karfl› harekete geçti. Endüljans, Ortaça¤ Avrupa’s›nda bir tür günah ç›kartma ve
ölümünden sonra kiflinin cennete gidebilmesi için papadan sat›n ald›¤› af belgesi-
dir. Kilisenin endüljans› ugyulamas› asl›nda kullar›n›n inanc›n› bir nevi sat›n alma-
s› ve inanc› ticarete dökmesi anlam›na geliyordu. Luther, endüljans› tehlikeli bir
uygulama olarak görüyordu. Çünkü inançl›lara, para yoluyla selamete kolay ulafla-
bilecekleri fikrini veriyordu. (Vallaud, s. 578-579; Malet et Isaac, s. 57-59; Bogdan,
203-205)
Martin Luther, endüljans vakas› üzerine ‹ncil’i yeniden yorumlayarak gelifltirdi-
¤i “95 Tez”ini ilan eder. Luther’in tezlerinin öncelikli amac› endüljansa ve kiliseye
karfl› ç›kmak de¤ildir. Luther’in ilk amac› daha çok teolojik olup endüljansa karfl›
ç›kmas›n›n uygulamaya de¤il, daha çok dinin “merkezi hakikati” içinde böyle bir
fleyin bulunup bulunmad›¤› ile alakal›d›r. Luther’in “95 Tez”ini ilan etmesi asl›nda
yaflad›¤› mekan ve zaman bak›m›ndan ola¤anüstü bir olay de¤ildir. Bu dönemde
tart›fl›lmas› istenilen görüfllerin kilise kap›lar›na as›lmas›, akademik yaflam içerisin-
de istifade edilen yöntemlerden biriydi. Ancak k›sa sürede Luther’in görüflleri üni-
versitenin d›fl›na taflarak büyük etki yapm›flt›r. (Vallaud, s. 477; Malet et Isaac, s.
57-59; Fulbrook, s. 48; Lee, s. 23)
Papal›k, Luther’in bu fikirlerine karfl› 1518 y›l›nda dava açt›. Luther, bu engizis-
yon davas›nda g›yab›nda yarg›land›. ‹mparator Maximilian da onu heretik ilan et-
ti. Suçlamalara cevap vermek üzere Roma’ya ça¤r›ld›ysa da Luther, Cardinal Caje-
tan’› yan›na Augsburg’a gitmeyi tercih etti. Cajetan, fikirlerinden ve kiliseye karfl›
düflüncelerinden vazgeçmesini Luther’den istedi. Ancak Luther, bu iste¤i yerine
getirmeyip Wittenberg’e dönerek Saksonya Dükü III. Frederik’in himayesi alt›na
girdi. III. Frederik, Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorunu seçme yetkisine sahip bir
düktü. Papa X. Leon, Frederik’ten Luther’in sürgüne gönderilmesini istediyse de
dük bu talebe cevap vermedi. Bu arada Martin Luther, baz› görüfllerinden vazgeç-
mifl ve hatta papaya bir özür mektubu bile göndermiflti. Ancak Luther, Ingolstadt
www.evrenselpdf.com
Üniversitesi Rektörü Johann Eck’le endüljans konusunda bir münazarada yer ald›.
Münazarada kazanan taraf Johann Eck olmas›na ra¤men Roma’n›n Luther’e karfl›
k›zg›nl›¤› daha da artt›. 15 Haziran 1520’de Martin Luther, Papa X. Leon taraf›ndan
aforoz edildi. Aforozname Luther’in eline geçtiyse de Erfurt Üniversitesindeki ö¤-
rencileri taraf›ndan parçalan›p suya at›ld›. Üniversite yetkileri taraf›ndan da olaya
herhangi bir müdahale olmad›. Bu arada Luther, “Von der Freihet des Chisten-
menschen (H›ristiyan’›n Özgürlü¤ü Üzerine)” adl› meflhur kitab›n› Papa Leon’a hi-
taben aç›k bir mektupla beraber yay›nlad›. (Malet et Isaac, s. 61-62; Bogdan, s. 204-
205; Fulbrook, s. 48-50; Lee, s. 30)
1521 y›l›nda ‹mparator fiarlken, Luther’i Worms Kuruluna ça¤r›r. Worms’ta Lut-
her’den yazm›fl oldu¤u fikirlerden vazgeçmesi istenir. Bunun üzerine Martin Lut-
her, Kutsal Metinler ve ak›l yoluyla ikna edilmedi¤i sürece papalar›n ve konsillerin
otoritesini kabul edemeyece¤ini ve düflüncelerinden vazgeçmeyece¤ini ifade eder.
fiarlken ç›kartt›¤› Worms ferman›yla Luthercili¤i yasaklar. Bu arada Luther, Wat-
burg’da ‹ncil’in Almancaya tercümesini yapar ki bu da Alman halk› aras›nda büyük
bir yank› yapm›flt›r. K›sa sürede yay›lan Luther’in düflünceleri, 1522 y›l›nda Alman-
ya’n›n çalkalanmas›na yol açm›flt›r. Toplumun de¤iflik katmanlar› bu ortamdan is-
tifade etmek istiyordu. Küçük asil s›n›f› oluflturan flövalyeler, din adamlar›n›n ve
Bat› Almanya’n›n zengin burjuvalar›n›n topraklar›n› ya¤malamay› denemifllerdir.
Köylüler ise Luther’in ö¤retisinin kendilerine alt›n ça¤ vaat etti¤ini ve bundan böy-
le vergi ödemeyeceklerini düflünerek toprak sahiplerine karfl› isyan etmifllerdir.
Prensler, bir taraftan köylülerin ve flövalyelerin bu hareketlerine son verirler di¤er
taraftan da Luther’in ö¤retilerinden kendi ç›karlar› için istifade etmeye kalk›fl›rlar.
Prensler, Luther’in ö¤retisinden hareketle kilisenin topraklar›n› ya¤malay›p kendi
topraklar›na katmaya çal›flm›fllard›r. Bunun sonucunda sekülarizasyon denen olgu
bafllat›lm›flt›r. Bundan böyle kilisenin mallar›na dini gelenekler de¤il laik prensip-
ler tatbik edilecektir. (Malet et Isaac, s. 61-62; Bogdan, s. 206-217; Lee, s. 33-34)
Bafllang›çta fiarlken, Luther’i aforoz etmiflti. Ancak Osmanl›lar ve I. Fransoa ile
savaflmak zorunda kalmas› onu Lutherci Alman prensleri ile anlaflmak durumunda
b›rakt›. 1530 y›l›nda fiarlken, Augsburg’da Katolikleri ve Luther taraftarlar›n› anlafl-
t›rmak amac›yla bir meclis toplam›flt›r. Katolikler ve Lutherciler anlaflmaya yanafl-
may›nca fiarlken zorla Luther taraftarlar›n› ikna etmeyi tasarlar. Bu ortamda Luther-
ci prensler Schmakalden’de bir lig oluflturarak I. Fransoa’y› yard›ma ça¤›r›rlar. Bu
durumda fiarlken hem I. Fransoa hem de Osmanl›larla savaflmak zorunda kal›r.
1546 y›l›nda Luther ölünce fiarlken, Luthercilere karfl› savafla giriflir. 1547 y›l›nda
bugünkü Almanya’n›n Mühlberg kentinde Luthercileri yenilgiye u¤rat›r. Lutherci
prenslerin mücadeleyi sürdürmesi üzerine fiarlken, kardefli Ferdinand’› 1555 y›l›n-
da Augsburg Bar›fl Anlaflmas›n› yapmakla görevlendirir. Bu anlaflma Almanya’da
Lutherci prenslerle Katolik prensler aras›nda bar›fl› sa¤layacakt›r. Bu anlaflma ile
Lutherci prenslerle Katolik prensler Katolikli¤i ya da Protestanl›¤› seçme konusun-
da birbirilerini serbest b›rak›yorlard›. Halk, ba¤l› oldu¤u prensin mezhebinden ol-
mak zorunda idi. Halktan olanlar, prensin mezhebinden de¤illerse göç edebilme
hakk›na sahiptiler. Bu anlaflma ile Protestanlar önemli haklar elde etmifller ve Ka-
toliklerle eflit konuma gelmifllerdi. Ancak bu anlaflma ile ayn› zamanda biri Protes-
tan di¤eri Katolik iki Almanya yarat›lm›flt›r. (Malet et Isaac, s. 62-63; Bogdan, s.
217-219; Fulbrook, s. 57)
Luthercilik hareketi dini aç›dan H›ristiyanl›k içerisinde Roma kilisesi ve Orto-
doks Grek kilisesi d›fl›nda yeni bir anlay›fl›, Luthercilik yani Protestanl›¤›n ortaya
ç›kmas›na yol açt›. Luther, 1546 y›l›nda öldü¤ünde Luthercilik Kutsal Roma-Cermen
www.evrenselpdf.com
‹mparatorlu¤unun büyük bir k›sm›na ve ‹skandinavya ülkelerinde yay›lm›flt› ve Av-

rupa’n›n di¤er bölgelerinde de yeni inanç aray›fllar› için zemin haz›rlam›flt›. Siyasi
aç›dan Luthercilik önemli sonuçlar do¤urmufltur. Almanya’n›n oluflturdu¤u yegane
birlik yani din birli¤i bozulmufl ve ülkede anarfli bafl göstermifltir. Neticede impara-
torluk otoritesi zay›flad›. Katolikler ve Protestanlar birbirlerine karfl› üstünlük sa¤la-
mak amac›yla yabanc› güçlere baflvurmaya bafllad›. (Malet et Isaac, s. 63-64)
Kalvincilik
15. yüzy›l›n sonunda ve 16. yüzy›l›n bafl›nda Fransa’daki kilisenin sorunlar›n› çöz-
mek için baz› din adamlar› harekete geçmifltir. Bir rahip olan Guillaume Briçonnet
de bunlardan biriydi ve kendine dini önder olarak Jacques Lefevre d’Etaples’i seç-
miflti. Lefevre, Paris ve Meaux bölgelerinde verdi¤i vaazlar ve Frans›zcaya çevirdi-
¤i ‹ncil sayesinde ünlenmiflti. Lefevre’in ö¤retileri do¤rultusunda H›ristiyanlar, ön-
celikle ‹ncil’i okuyup yorumlamal› ve gelenekten ziyade ‹sa’n›n sözlerine baflvur-
mal›lard›. Bundan dolay› Lefevre’in takipçilerine ve ö¤rencilerine ‹ncilci (Biblien)
ve ö¤retilerine de evangelist deniliyordu. Lefevre’in ö¤rencileri aras›nda hümanist-
ler, hallaçlar, matbaac›lar, papaz ve rahipler bulunmaktayd›. Bu gruplar I. Franso-
a’n›n k›z kardefli Marguerite d’Angouleme (Margürit Dangulem) taraf›ndan himaye
ediliyordu. (Malet et Isaac, s. 65-66)
1520 y›l›ndan itibaren Luther’in doktrinleri Fransa’da yay›lmaya bafllad›. Paris’te
Sorbonne ismi ile bilinen Teoloji Fakültesi, Luther taraftarlar›n› mahkum ediyordu.
1523’de bir Luther taraftar› Paris’te yak›ld›. Buna ra¤men I. Fransoa, k›z kardeflinin
de etkisi ile ve fiarlken’e karfl› Alman Protestanlar›n›n müttefiki olarak Luthercilere
karfl› daha sert uygulamalara geçmede tereddüt ediyordu. Ancak Luther’in ve ‹sviç-
reli Zwingli’nin teorileri h›zla Fransa’da yay›l›yordu. 1534 y›l›nda “Duvar Yaz›lar›”
olay› yaflanm›flt›. Kral›n Amboise’daki (Amboaz’daki) dairesinin kap›s›na kadar uza-
nan duvarlar üzerinde papaya, papazlara ve ayinlere karfl› k›flk›rt›c› duvar yaz›lar›
yaz›ld›. Bu olay sonucunda suçlu görülenler cezaland›r›ld›. 1536 y›l›nda Lefevre
d’Etaples öldü¤ü tarihlerde Jean Calvin ad›nda bir Frans›z “H›ristiyan Din Kurumu”
adl› kitab› yay›mlayacakt›. Frans›z yenilikçilerinin lideri Kalvinizm ak›m›n›n kurucu-
su Jean Calvin olacakt›. (Malet et Isaac, s. 66-67; Carpentier-Lebrun, 2003, s. 222)
Jean Calvin 1509 y›l›nda do¤mufltur. Orleans ve Bourges Üniversitelerinde hu-
kuk okumufl ve burada Luther’in fikirleri ile tan›flm›flt›r. 1533 y›l›ndan itibaren Ka-
tolik olmaktan vazgeçmifltir. 1536 y›l›nda Duvar Yaz›lar› olay› patlak verdi¤inde
Bale flehrine giderek Lutherci fikirlerini yans›tt›¤› “H›ristiyan Din Kurumu” olarak
adland›rd›¤› kitab›n› yazd›. Daha sonra Calvin, Cenevre’ye gidecektir ve Guillaume
Farel’in iste¤i üzerine burada kalacakt›r. Ancak hem Calvin hem Farel, Cenev-
re’den kovulacakt›r. Bunun üzerine 1538’de Strasburg’a gelen Calvin burada bir
Protestan kolonisinin papaz› olmay› kabul etti. Strasburg’da Calvin, Lutercili¤in ba-
z› hususlar›n› sorgulay›p de¤ifltirme yoluna gitti. Böylece Luthercili¤in yan› s›ra ye-
ni bir Protestanl›k anlay›fl› yani Kalvinizm ya da Kalvincilik ortaya ç›kacakt›r. 1541
y›l›nda Cenevre’nin idarecileri taraf›ndan tekrar ça¤›r›lan Calvin, Cenevre’ye gidip
orada 1564 y›l›nda öldü¤ü tarihe kadar kald›. (Vallaud, s. 141-142; Malet et Isaac,
s. 66-67; Carpentier-Lebrun, 2003, s. 222-223)
Cenevre’ye gelen Calvin’in görevi, ‹ncil’in emirlerini bilmek isteyen kimselerin
ihtiyaçlar›na cevap vermekti. Cenevre’de yapt›¤› ilk icraat kilisenin emirlerini yaz-
mak oldu. Bu emirler çerçevesinde bir H›ristiyan’›n neye inanmas› ve ne yapmas›
www.evrenselpdf.com
gerekti¤ini belirledi. Kutsal Kitab› do¤rudan do¤ruya yorumlad›¤›n› düflünen Cal-

vin’in kendisine muhalif olan görüfllere tahammülü yoktu. Önceleri kutlamalar›n
ve e¤lencelerin flehri olan Cenevre bundan böyle so¤uk bir flehre dönüfltü. Papaz-
lar ve on iki laikten oluflan konsistoar (consistoire) ad›ndaki meclis toplum ahlak›-
n› denetleyen bir kuruma haline geldi. Sokakta gürültü yapmak, dans etmek, vaaz
dinlemeye gelmemek, lüks yemek yemek ve giyinmek gibi davran›fllar, cezaland›-
r›lan tav›rlar listesinde yer ald›. Cenevre’de muhalifler, Calvin’e karfl› seslerini yük-
seltmeye bafllad›. Baz›lar›na göre Calvin, ‹ncil’i yanl›fl yorumluyor, baz›lar›na göre
ise Frans›z Protestanlar›n› Cenevre’ye getirip taraftarlar›n› artt›r›yordu. Kendisine
muhalif olanlara kafl› Calvin mücadele bafllatarak onlar› bazen sürgüne gönderiyor,
bazen de idam ettiriyordu. 1553 y›l›nda Calvin, ‹spanyol bilim adam› ve doktoru
olan Miguel Serveto’yu canl› canl› yakt›r›r. Miguel Serveto teslis kavram›n› ret eden
bir kifliydi. (Malet et Isaac, s. 66-68)
1555 y›l›ndan itibaren Calvin’in Cenevre’deki otoritesi tart›flmas›z hale gelmifltir.
Calvin, 1559 y›l›nda Cenevre’de hem lise hem de teoloji okulu olan Akademiya’y›
kurdu. Buradan mezun olanlar daha sonra Calvin’in fikirlerini Avrupa’n›n her tara-
f›na yay›lmas›n› sa¤lad›. Bu tarihlerde Luthercilik eski gücünü kaybederken Kalvi-
nizm yükseliyordu ve Cenevre nerdeyse bir Protestan Roma’s› haline gelmiflti. Hol-
landa, Macaristan, Bat› Almanya, ‹sviçre ve ‹skoçya’da Kalvinist kiliseler kurulmufl-
tu. 1559 y›l›nda ‹skoç asillerinin büyük bir k›sm› Katolikli¤i ret ederek Calvin’in bir
ö¤rencisi olan John Knox’un ö¤retilerini kabul etmifllerdi. Kalvinizm özellikle Fran-
sa’da yay›ld›. I. Fransoa (1494-1547), krall›¤›n›n son dönemlerinde Katoliklerin et-
kisinde kalarak heretikleri cezaland›rma yoluna gitmifltir. Provence bölgesinde ya-
flayan Protestan Vodoa (Vaudois) köyülülerinin katl edilmesine izin vermifltir.
Fransa’da Protestanlara karfl› uygulanan bask›lar, II. Henri (1547-1559) döneminde
artm›flt›r. Bask›lara ra¤men Reform hareketi Fransa’da yay›lm›flt›r. Hatta kral ailesi
dahil pek çok asil, Calvin’in ö¤retisini benimseyerek Katolikten Protestanl›¤a geç-
mifltir. 1559 y›l›nda bütün Protestan kiliseler Clavin’in ö¤retisini benimseyerek bir-
leflmifllerdir. Kalvincili¤in Fransa’da yay›lmas›, II. Henri’nin ‹spanya ile Cateau-
Cambresis antlaflmas›n› yapmas›n›n sebeplerinden birisidir. 1559 y›l›nda II. Henri,
Protestanlara karfl› büyük mücadeleye girifltiyse de ayn› y›l ölmüfltür. Protestanlar,
inançlar› için mücadeleye haz›rd›lar. Nitekim bu ortam Fransa’da Din Savafllar›’na
yol açacakt›r. (Malet et Isaac, s. 68-69; Lee, s. 35-48)
Anglikanizm
‹ngiltere’de Almanya, Cenevre ve Fransa’dan farkl› olarak reform hareketi özel ki-
fliler taraf›ndan de¤il de, hükümdarlar taraf›ndan yap›lm›flt›r. ‹ngiltere Kral› VIII.
Henri (1491-1547), papan›n otoritesini tan›mad›¤›n› ilan etmekle birlikte Katolik
ö¤retilerine ba¤l› kalmaya devam etmifltir. Lutherci ve Kalvinist ö¤retiler de ‹ngil-
tere’de yay›lm›flt›r. Ancak bu ö¤retiler üstünlük kazanmam›flt›r. Reform, ‹ngiltere
özel bir flekil alarak yar›-Protestan ve yar›-Katolik özellikleri birlefltirmek suretiyle
Anglikanizm denilen ak›ma dönüflmüfltür. VIII. Henri’nin Aragonlu Catherine’den
boflanmas›, Roma kilisesinden kopmas›na neden olmufltur. Catherine, Aragonlu
Ferdinand ile Kastilyal› ‹zabel’in k›z› ve VIII. Henri’nin ölen a¤abeyi VII. Henri’nin
dul eflidir. Katolik kilisesi bir erke¤e ölen kardeflinin dul efli ile evlenmeyi yasakla-
d›¤› için bu evlilik papan›n özel izni ile gerçekleflmifltir. Ancak bu evlilikten do¤an
alt› çocu¤un ölmesi ve sadece bir k›z çocu¤unun yaflamas› üzerine VIII. Henri,
www.evrenselpdf.com
Tanr›’n›n kendisini cezaland›rd›¤›n› düflünerek bu evlili¤i sonland›rmak istedi. Pa-

pa, bu evlili¤in sonland›r›lmas›na fiarlken’den çekindi¤i için izin vermedi. Netice-
de VIII. Henri, alt› y›l boflanma karar›n› bekledikten sonra 1533 y›l›nda ‹ngiltere’de
Papal›¤›n otoritesine son verdi ve kendisini ‹ngiltere kilisesinin bafl› olarak ilan et-
ti. Daha sonra VIII. Henri, Catherine’den boflan›p Anne Boleyn ile evlendi. (Malet
et Isaac, s. 70-71)
Papa taraf›ndan VIII. Henri’nin Anne Boleyn’le evlili¤inin geçersiz oldu¤unun
ilan edilmesi üzerine VIII. Henri 1534 y›l›nda ‹ngiliz Parlametosuna Üstünlük Bel-
gesini kabul ettirdi. Buna göre papan›n ‹ngiltere’de herhangi bir faaliyet ve etkin-
likte bulunmas›n› yasaklayarak kendisini kilisenin yegane yetkilisi ilan etti. Daha
sonra VIII. Henri kilisenin mallar›na da el koymufltur. Papan›n otoritesini tan›ma-
yan VIII. Henri, Katolik doktrinlerine ba¤l›¤›n› korudu. VIII. Henri’den sonra ‹ngil-
tere taht›na s›ras›yla üç çocu¤u geçmifltir: VI. Edward (1547-1553), I. Mary Tudor
(1553-1558) ve I. Elizabeth (1558-1603) . 1547-1558 tarihleri aras›nda ‹ngiltere, Pro-
testanl›k ve Katoliklik aras›nda savrulacakt›r. I. Elizabeth, babas›n›n uygulad›¤› po-
litikay› sürdürerek Katolik kurallar› takip edecek, ancak kilisenin bafl› olarak kral›
kabul edecektir. (Malet et Isaac, s. 71-72)
Katolik Reformu
Avrupa’y› etkileyen Reform hareketine karfl› Papal›k taraf›ndan karfl›t harekat
1540’l› y›llarda bafllat›ld›. Papa III. Paul (1534-1549), Katolik ve Protestanlar› anlafl-
t›rmak istedi ancak baflar›l› olamad›. Papal›k ciddi tedbirler almak zorunda oldu¤u-
nu anlad›. III. Paul’ün ald›¤› üç tedbir ile Katolik kilisesindeki reform hareketi ve
karfl›t harekat bafllam›fl oldu. Bu tedbirler, Cizvit tarikat›n›n statüsünü tasdik etmek,
engizisyonu yeniden teflkilatland›rmak ve Trento Konsilini toplamaktan ibaretti.
(Malet et Isaac, s. 76)
1534 y›l›nda ‹spanyol as›ll› ‹gnace de Loyolla (1492-1556) ve yedi arkadafl› Pa-
ris’te bir Cizvit Toplulu¤u kurmufltur. Bu topluluk daha sonra tarikata dönüfltü ve
1540 y›l›nda Papa III. Paul, Katolik doktrinini yayacak Cizvit tarikat›n› tasdik etti.
Cizvit tarikat› hem seküler hem de s›radan din adamlar›n›n özelliklerini tafl›yan
kimselerdi. Cizvitler bekarl›¤›, fakirli¤i ve itaati savunmaktayd›lar. Ancak yaflad›k-
lar› yüzy›l içerisinde seküler giysiler giyip ayinler düzenleniyorlard›. Cizvitli olabil-
mek için uzun bir e¤itim görmüfl olmak ve tefekkür etmifl olmak gerekiyordu. Ciz-
vitler, Papal›¤›n hizmetinde misyonerlerdi. Papa tarikat›n as›l bafl›yd›. Onun alt›n-
da kayd-› hayat flart›yla tarikat üyeleri aras›ndan seçilen bir general bulunuyordu.
General Roma’da oturuyordu. Tarikat›n ilk generali ‹gnace de Loyaolla’d›r. Cizvit-
ler özellikle yüksek burjuvaziden, asil s›n›ftan ve prenslerden taraftar oluflturmak
amac›ndayd›. Bu amaçla zengin s›n›f›n çocuklar›n› kendi kolejlerine çekmek ama-
c›ndayd›lar. Çünkü bu çocuklar, bir gün devlet yönetiminde yer alacaklard› ve top-
lumda da önemli rol oynayacaklard›. Cizvitler, 16. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Belçi-
ka’da, Ren bölgesinde, Bavyera, Avusturya ve Lehistan’da Protestanl›¤›n gerileme-
sini sa¤lam›fllard›r. Cizvitler dünyan›n pek çok yerinde misyonerlik faaliyetleri de
yürütmüfllerdir. (Vallaud, s. 470; Malet et Isaac, s. 77-78; Fulbrook, s. 60)
Reforma karfl› ikinci tedbir olan engizisyonun yeniden teflkilatland›r›lmas› süre-
ci 1542 y›l›nda Papa III. Paul’ün giriflimi ile olmufltur. Bu tarihte Papa III. Paul, Re-
form hareketini durdurmak için Engizisyon Kongregasyonu (toplulu¤u) ad› ile alt›
kardinalden oluflan bir komisyon kurdurmufltur. Bu komisyon Katolik inanc›ndan
www.evrenselpdf.com
sapanlar› yarg›lamakla görevlendirildi. Ayr›ca Papa V. Pius (1566-1572), ‹ndeks

Toplulu¤u oluflturmufltur. Bu topluluk Katolik inanc›na muhalif içerikteki eserlerin
listesini oluflturacak ve inananlar›n bunlar› okunmas›n› yasaklayacakt›. (Vallaud, s.
475, 479; Malet et Isaac, s. 79)
Reform hareketine karfl› Papal›¤›n ald›¤› üçüncü tedbir, Trento Konsilini yeni-
den toplamak olmufltur. fiarlken’in Osmanl›larla ve I. Fransoa ile savaflmas› konsi-
lin daha erken bir tarihte toplanmas›na mani olmufltur. Konsil, 1545 y›l›nda topla-
n›p 1563 y›l›na kadar aç›k kalarak üç kez topland›. Katolik kilisesinin temel ilkele-
rini inceledi ve kilise kurumlar›n› revize etti. Bu konsil, Katolik karfl›t reformunun
ifadesi ve as›l Reform hareketine karfl› gerekçeleri ile mücadele arac› oluflturarak
Katoliklerle Protestanlar›n anlaflmas›n› imkans›z k›lm›flt›r. (Malet et Isaac, s. 79;
Vallaud, s. 936)
Yeniça¤ Avrupa’s›nda görülen Reform hareketlerini de¤erlendiriniz.SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

4
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
N N
MAKALE MAKALE
www.evrenselpdf.com
Özet
N
A M A Ç
‹stanbul’un fethinden sonra Avrupa’n›n genel di¤inde Avrupa’n›n nüfus yo¤unlu¤u bak›m›n-
1 durumu aç›klayabilmek dan en kalabal›k bölgeleri Hollanda ve ‹talya
Fransa ve ‹ngiltere, 1337 y›l›ndan beri sürdür- olur. Avrupa’n›n de¤erli maden ve nakit ihtiyac›-
dükleri Yüzy›l Savafl›’na 1453 senesinde son ver- n› karfl›lamak üzere 14.-16. yüzy›llar aras› co¤ra-
diler. ‹ngiltere’nin elindeki son Frans›z topra¤› fî keflifler gerçekleflir. Bu keflifler, Atlas Okyanu-
olan Calais flehri de 1557 y›l›nda Fransa’ya ba¤- su ve Afrika’da pek çok sömürgenin elde edil-
land›. ‹ngiltere’de 1455-1485 y›llar› aras›nda Gül- mesini sa¤lad›¤› gibi Amerika k›tas›n›n keflfedile-
ler Savafl› ad› alt›nda bir iç savafl yafland›. Bun- rek alt›n ve gümüflün Avrupa’ya akmas›na da se-
dan sonra ‹ngiltere’yi Tudor hanedan› yönetme- bep olmufltur.
ye bafllad›. ‹spanya’da 1492 y›l›nda son Müslü-
man Granada Emirli¤ine son verildi ve ‹spanya
N Avrupa’da Rönesans hareketini ve Rönesans sa-
birli¤ini sa¤lad›. Portekiz, ba¤›ms›z bir ülke ola- A M A Ç
3 vafllar›n› tart›flabilmek
rak Bat› Afrika ve Atlas Okyanusunda sömürge- Yeniden do¤ufl anlam›na gelen Rönesans düflün-
ler elde etti. ‹talya, yeniça¤ boyunca da birli¤ini cesi ile Avrupa, ortaça¤ boyunca unutmufl oldu-
sürdüremedi ve flehir devletleri kendi aralar›nda- ¤u Antik Grek ve Roma dönemini keflfetmifltir.
ki mücadeleye devam etti. Almanya, Habsburg Antik dönemi mükemmel olarak alg›layan Röne-
hanedan› idaresinde büyümeye ve Kutsal Roma- sans ayd›nlar› bu dönemi klasik kabul etmifller-
Cermen ‹mparatorlu¤u iddias›n› sürdürmeye de- dir. Yeniça¤ boyunca Antik dönem uygulamala-
vam etti. Kalmar Birli¤i ad› alt›nda Danimarka, r›n› düflüncelerine, sanatlar›na ve mimariye yan-
Norveç ve ‹sveç krall›klar› birlikte hareket etti. s›tm›fllard›r. Sözlü olan herhangi bir fikre inan-
Do¤u Avrupa’da ise Polonya, Moskova Knezli¤i mak istemedikleri için de her fleyi inceleme ihti-
ve Osmanl› Devleti, Avrupa’n›n güçlü devletleri yac› duymufllard›r. Bundan dolay› e¤itime önem
olarak ortaya ç›kt›lar. vererek Latince humanus kelimesinden e¤itimli
insan anlam›na gelen insan tipi yetifltirmifllerdir.
N
A M A Ç
Yeniça¤›n bafl›nda Avrupa ekonomisini ve bü- Hümanistler, kan›tlayamad›klar› hususlarla karfl›
2 yük co¤rafi keflifleri aç›klayabilmek karfl›ya kald›klar›nda bunlar›n do¤rulu¤unu ko-
Yüzy›l Savafllar› sonras› Avrupa’da yaklafl›k bir flulsuz kabul etmiyorlard›. Bu bak›fl aç›s› 16. yüz-
buçuk as›rl›k durgunluk döneminden sonra Av- y›lda hümanistler aras›nda çok say›da alimin ve
rupa’da büyük bir ekonomik kalk›nma görülür. sanatç›n›n yetiflmesine yol açm›flt›r. Leonardo da
Tekstil imalat› ve maden endüstrisi geliflir. Tafl- Vinci, Rafaelo, Michel Angelo gibi dâhiler bu dö-
kömürü iflletmecili¤i artan yak›t ihtiyac›na cevap nemde yetiflmifltir. Bu sanatç›lar›n yetiflmesinde
verir. Ticarette Hollanda’n›n Anvers liman›, Av- Rönesans döneminde ‹talya’n›n ulaflt›¤› refah›n
rupa’n›n ürünlerinin bafll›ca da¤›t›m merkezi ha- önemli etkisi olmufltur. Ancak ‹talya’n›n bu zen-
line gelir. Almanlar, Karadeniz ve Balt›k Denizin- ginli¤i Fransa’n›n ifltah›n› kabartm›fl ve Rönesans
de yap›lan ticareti ellerinde tutarlar. Ancak Hol- savafllar› olarak bilinen ‹talya Savafllar› ile Valois-
landal›lar ve ‹ngilizler onlarla rekabet halindedir. Hasburg Savafllar› yaflanm›flt›r.
Danimarka da bo¤azlardan geçen gemilerden ge-
çifl ücreti almaya bafllar. 15. yüzy›ldan sonra ar-
tan sanayi ve ticaret üretimi sermaye birikimine
ihtiyac› ortaya ç›kartt›. Medicis ve Fugger gibi ai-
leler bankalar kurmaya bafllad›. 14. ve 15. yüzy›l-
da Avrupa’da savafllar, açl›k ve salg›n hastal›klar
gibi nedenlerle azalan nüfus, 15. yüzy›l›n orta-
s›ndan itibaren artmaya bafllad›. Bu art›fl, özellik-
le Akdeniz havzas›nda görülür. 16. yüzy›la gelin-
www.evrenselpdf.com
N
A M A Ç Reform hareketlerini aç›klayabilmek
4
Yeniden flekil vermek ve ›slahat manalar›na ge-
len Reform hareketi ile 16. yüzy›lda Roma kilise-
sinin uygulamalar› baz› Katolik ayd›nlar taraf›n-
dan sorgulanmaya bafllam›flt›r. H›ristiyanl›k inanç
sisteminde Papal›¤›n ugyulamalar›n› de¤il, ‹ncil
ve erken dönem teologlar›n ö¤retilerinin esas
al›nmas›n› savunmufllard›r. Bunun sonucu olarak
Almanya’da Martin Luther’in öncülü¤ünde Pro-
testanl›k, Fransa ve Cenevre’de Jean Calvin’in
önderli¤inde Kalvinizm hareketi geliflmifltir. ‹n-
giltere’de de kilisenin idaresinde papan›n de¤il,
kral›n yetki sahibi oldu¤u kabul edilmifltir. Bu
anlay›fla Anglikanizm denilmifltir. Papal›k ise, Ka-
tolikli¤e karfl› olan bu yeni H›ristiyan anlay›fllar›-
na karfl› Katolik reformunu gerçeklefltirmifltir. Bu
reformla Cizvit tarikati, engizisyon ve Trento kon-
sili kullan›larak Katolik karfl›t› H›ristiyan hareket-
lerin h›z› kesilmifl ve al›nan kararlar sayesinde
Katoliklerle Protestanlar›n anlaflmas› imkans›z k›-
l›nm›flt›r.
www.evrenselpdf.com
1. ‹ngiltere’de 1455 ila 1485 y›llar› aras›nda yaflanan iç 6. Afla¤›dakilerden hangisi büyük co¤rafî kaflifler
savafla ne ad verilir? aras›nda yer almaz?
a. Güller Savafl› a. Michel Angelo
b. Yüzy›l Savafllar› b. Americo Vespuci
c. ‹talya Savafllar› c. Ferdinand Magellan
d. Valois-Hasburg Savafllar› d. Vasco da Gama
e. Hasting Savafl› e. Kristof Kolomb
2. Yeniça¤›n ilk yüzy›l›nda Avrupa’n›n nüfus bak›m›n- 7. Yunanca, Latince, ‹branice, Arapça gibi kadim klasik
dan en kalabal›k ülkesi afla¤›dakilerden hangisidir ? dillerin ö¤retildi¤i klasik filolojinin üniversitelerde ö¤re-
a. ‹ngiltere tilmesini savunan anlay›fl afla¤›dakilerden hangisidir?
b. Fransa a. Reform
c. ‹spanya b. Rönesans
d. Portekiz c. Anglikanizm
e. Polonya d. Kalvinizm
e. Luthercilik
3. 1397 y›l›nda Kalmar Birli¤ini afla¤›daki ülkelerden
hangileri oluflturmufltur? 8. 1494-1516 y›llar› aras›ndaki ‹talya Savafllar› afla¤›da-
a. Almanya-Polonya-Rusya kilerden hangisi aras›nda gerçekleflmifltir?
b. ‹talya-‹spanya-Portekiz a. Danimarka-‹ngiltere
c. Danimarka-Norveç-‹sveç b. ‹ngiltere-Fransa
d. ‹ngiltere-Fransa-Almanya c. Fransa-Papal›k ittifak›
e. Rusya-Polonya-Osmanl› Devleti d. ‹spanya-Portekiz
e. ‹spanya-Fransa
4. Ergotizm hastal›¤›na sebep olan hububat afla¤›daki-
lerden hangisidir? 9. Afla¤›dakilerden hangisi yeniça¤ boyunca görülen
a. Bu¤day dini ak›mlardan biri de¤ildir?
b. M›s›r a. Luthercilik
c. Yulaf b. Anglikanizm
d. Çavdar c. Kalvincilik
e. Arpa d. Dominiken
e. Cizvit
5. Avrupa ürünlerinin bafll›ca da¤›t›m merkezi haline
gelen Avrupa liman› afla¤›dakilerden hangisidir? 10. Prenslere Katolikli¤i ya da Protestanl›¤› seçme ko-
a. Bruges nusunda serbestlik getirirken halk› ba¤l› oldu¤u pren-
b. Kopenhag sin mezhebinde olmak zorunda b›rakan antlaflma afla-
c. Sevilla ¤›dakilerden hangisidir?
d. Lizbon a. Cateau-Cambresis
e. Anvers b. Madrid
c. Picquiny
d. Noyon
e. Augsburg
www.evrenselpdf.com
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ngiltere” bölümünü yeni- S›ra Sizde 1
den okuyunuz. 1453 y›l›nda yaklafl›k yüz yirmi y›ld›r devam eden Fran-
2. b Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “Fransa” bölümünü ye- sa ile ‹ngiltere aras›ndaki Yüzy›l Savfllar› sona ermifltir.
niden okuyunuz. Fransa bu tarihten sonra monarflisini kuvvetlendirirken
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Danimarka, Norveç ve ‹s- ‹ngiltere ise 30 y›l devam edecek olan Güller Savafl› ile
veç” bölümünü yeniden okuyunuz. bir iç savafl dönemi yaflar. ‹spanya’da ise Müslümanla-
4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yeniça¤›n Bafl›nda Avrupa r›n son devleti Granada Emirli¤i sona erer. Birliklerini
Ekonomisi ve Sosyal Durum” bölümünü yeni- sa¤lam›fl olan ‹spanya ve Portekiz, Bat› Afrika ile Atlas
den okuyunuz. Okyanusunda sömürgeler elde ederek yeni co¤rafî ke-
5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yeniça¤›n Bafl›nda Avrupa fliflerin pefline düfler. ‹talya, kaybetti¤i birli¤ini yeniça¤
Ekonomisi ve Sosyal Durum” bölümünü yeni- boyunca da tesis edemez. Ticaretle zenginleflmifl ‹tal-
den okuyunuz. yan flehir devletleri kendi aralar›nda mücadeleye de-
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Büyük Co¤rafî Keflifler” bö- vam ederler. Almanya, Habsburg hanedan› döneminde
lümünü yeniden okuyunuz. de parçalanm›fl bir impratorluk görüntüsü verir. Dani-
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Rönesans” bölümünü yeni- marka, Norveç ve ‹sveç, Kalmar Birli¤i alt›nda hareket
den okuyunuz. eder. Polonya, Moskova Knezli¤i ve Osmanl› Devleti
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹talya Savafllar› (1494-1516)” Avrupa’n›n yeni güçlü devletleri olarak Avrupa tarihin-
bölümünü yeniden okuyunuz. de daha fazla rol oynamaya bafllarlar.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Reform” bölümünü yeni-
den okuyunuz. S›ra Sizde 2
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Luthercilik” bölümünü ye- Yüzy›l Savafllar›, kara veba, açl›k gibi sebeplerle 14. ve
niden okuyunuz. 15. yüzy›l›n ilk yar›s›nda Avrupa’n›n azalan nüfusu 15.
yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonra artmaya bafllar. Hollan-
da ve ‹talya, Avrupa’n›n nüfus yo¤unlu¤u bak›m›ndan
en yo¤un bögeleri olur. Avrupa’daki nüfus art›fl›na ba¤-
l› olarak ekonomik hareketlenme de yaflan›r. Tekstil
imalat› ve maden endüstrisi geliflir. Madencili¤i geliflti-
ren pek çok yeni ifl makinas› kullan›ma sokulur. Hol-
landa’n›n Anvers liman› Avrupa’da dolafl›m› artan ürün-
lerin bafll›ca da¤›t›m merkezi olur. Almanlar, Karadeniz
ve Balt›k Denizine yap›lan ticareti ellerinde tutarlar.
Hollandal›lar ve ‹ngilizler, bu bölgede Almanlara rakip
olmaya bafllar. Ticaretin artmas› finans ihtiyac› olufltu-
rur. Bunu temin etmek amac›yla Medicis ve Fugger gi-
bi aileler önce ‹talya’da daha sonra Avrupa’n›n önemli
ticaret merkezlerinde bankalar açmaya bafllar. ‹spanya
ve Portekiz destekli gemiciler Atlas Okyanusu ve Afri-
ka’da pek çok sömürgenin oluflturulmas›n› sa¤lad›klar›
gibi Amerika k›tas›n› da keflfederek buradaki alt›n ve
gümüflün Avrupa’ya nakledilmesini sa¤lar.
S›ra Sizde 3
Avrupa, yeniça¤›n bafl›ndan itibaren ortaça¤ boyunca
unutmufl oldu¤u Antik Grek ve Roma kültürünü yeni-
den keflfetme ihtiyac› duydu. Bunun için yeniden do-
¤ufl anlam›ndaki Rönesans hareketi bafllat›ld›. Antik dö-
neme ait eserlere hayranl›k duyularak o dönemdeki gi-
www.evrenselpdf.com
bi eserler verilmek istendi. Bu amaçla Yunanca ve La- Bogdan, Henry, Histoire de l’Allemagne, Paris 2000.
tince ö¤retimine önem verildi. E¤itimli insan anlam›na Carpentier, Jean-François Lebrun, Histoire de l’Eu-
gelen hümanist hareketle kültürlü insan yetifltirilmeye rope, Paris: Ponts, 2003.
çal›fl›ld›. Derin bir Antik bilgiye sahip olan hümanistler Carpentier, Jean-François Lebrun, Histoire de Fran-
bilgiyi sorgulad›lar, anlamad›klar› olaylar› araflt›rarak ve ce, Paris, Points, 1987.
kan›tlayarak anlamaya çal›flt›lar. Bu anlay›fl 16. yüzy›l Davies, Norman, Avrupa Tarihi, Ankara: ‹mge Kitabe-
hümanistleri aras›nda pek çok bilim adam›n›n ve sanat- vi, 2006.
ç›n›n ç›kmas›na neden oldu. Elbette bu ilim ve kültür Daussy, Hugues-Patrick Gilli, Michel Nassiet, La Re-
ortam›n› sa¤layan ‹talyan flehirlerinin zenginlikleri in- naissance (vers 1470-vers 1560), Paris 2003.
kar edilemez. ‹talyan flehirlerinin bu zenginli¤i Fran- Hirst, John, K›sa Avrupa Tarihi, ‹stanbul: Say Yay›nla-
sa’n›n bölgeye müdahalesini ve bunun sonucu olarak r›, 2011.
‹talyan Savafllar› ile Valois-Habsburg Savafllar›’n›n ya- ‹nalc›k, H., “II. Mehmed”, ‹slam Ansiklopedisi, c. VII, s.
flanmas›n› getirmifltir. 507-535.
Kerr, Gordon, Charlemagne’dan Lizbon Antlaflma-
S›ra Sizde 4 s›’na Avrupa’n›n K›sa Tarihi, çev. Cumhur Atay, ‹s-
16. yüzy›lda Roma kilisesinin ortaça¤dan itibaren tatbik tanbul: Kalkedon Yay›nlar›, 2011.
etti¤i baz› ugulamalar› elefltiri konusu olmaya bafllad›. Kurat, A. N., Rusya Tarihi, Bafllang›çtan 1917’ye Ka-
Baz› Katolik ayd›nlar, kiliseyi sorgulamaya bafllad›lar. dar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Bas›mevi, 1987.
Böylece din alan›nda yeniden flekil vermek ve ›slahat Lee, Stephen J., Avrupa Tarihinden Kesitler, 1494-
manalar›na gelen Reform hareketi bafllad›. Katolik kili- 1789, Ankara: Dost Yay›nevi, 2002
sesini elefltirenler, inanç sisteminde Papal›¤›n uygula- Malet-Isaac, Histoire, c. 2, Paris: Pluriel, 1958.
malar›n› de¤il ‹ncil ve erken dönem teologlar›n ö¤reti- McEvedy, Colin, Modernça¤ Tarih Atlas›: 1483’ten
lerinin esas al›nmas›n› savundular. Bunun sonucu ola- 1815’e Avrupa, çev. Ayflen Anadol, ‹stanbul: Saban-
rak Almanya’da Martin Luther’in öncülü¤ünde Lutherci- c› Üniversitesi Yay›nlar›, 2003.
lik, Fransa ve Cenevre’de Jean Calvin’in liderli¤inde Price, Roger, Fransa’n›n K›sa Tarihi, çev. Özkan Ak-
Kalvinizm hareketi geliflti. ‹ngiltere’de kilise idaresinde p›nar, ‹stanbul: Bo¤aziçi Üniversitesi Yay›nevi, 2012.
papan›n de¤il ‹ngiltere kral›n›n ve kilisesinin yetki sahi- Roberts, J. M., Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna, ‹stan-
bi oldu¤u kabul edildi. Bu anlay›fla Anglikanizm denil- bul: ‹nk›lap, 2010.
di. Katolikli¤e karfl› oluflturulan bu ak›mlara protesto Seignobos, Charles, Avrupa Milletlerinin Mukayeseli
kelimesinden hareketle Protestanl›k denildi. Katolik ki- Tarihi, Ankara: Varl›k Yay›nlar›, 1960.
lisesi kendisini protesto eden bu dini ak›mlara karfl› Ka- Vallaud, Dominique, Dictionnaire historique, Paris
tolik reformunu gerçeklefltirdi. Bu amaçla Cizvit tarika- 1995.
ti, engizisyon ve Trento konsili kullan›ld›. Wiesner-Hanks, Merry E., Erken Modern Dönemde
Avrupa, 1450-1789, çev. Hamit Çal›flkan, ‹stanbul:
Türkiye ‹fl Bankas› Yay›nlar›, 2009.
www.evrenselpdf.com
www.evrenselpdf.com
5
Amaçlar›m›z
N
N
Otuz Y›l Savafllar›’n› ve Vestfalya Antlaflmas›’n› tart›flabilecek,
N
Fransa’daki mezhep savafllar›n› aç›klayabilecek,
Fransa, ‹ngiltere ve Hollanda’n›n nas›l yükseldi¤ini analiz edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Otuz Y›l Savafllar› • Askerî Devrim
• Kardinal Richelieu • Kraliçe Elizabeth
• Mezhep Savafllar› • IV. Henry
• Hollanda • Vestfalya
• Habsburglar • Barut Komplosu
• Nüfus • ‹ngiliz ‹ç Savafl›
• Takvim
‹çerik Haritas›
• ‹NG‹LTERE’N‹N YÜKSEL‹fi‹
• FRANSA’DA MEZHEP SAVAfiLARI
• HABSBURGLAR’IN ALTIN ÇA⁄I
Ortaça¤-Yeniça¤ • HOLLANDA’NIN (FELEMENK)
Reform’un Zaferi
(1555-1648) DO⁄UfiU
Avrupa Tarihi
• KUZEY AVRUPA DEVLETLER‹
• OTUZ YIL SAVAfiLARI
• AVRUPA TAR‹H‹NDE DE⁄‹fi‹M VE
GEL‹fiMELER (1555-1648)
www.evrenselpdf.com
Reform’un Zaferi
(1555-1648)
‹NG‹LTERE’N‹N YÜKSEL‹fi‹
Tudor hanedan›ndan VIII. Henry’nin hükümdarl›¤› s›ras›nda mezhep de¤ifltirmesi
ve Anglikan Kilisesi’nin kurulmas›yla ‹ngiltere’de uzun sürecek mezhep savafllar›
bafllam›flt›. VIII. Henry’den sonra yerine geçen o¤lunun çocuk yaflta ölümüyle taht
yolu 1553’te kral›n k›zlar›na aç›ld›. I. Mary, ‹ngiltere tarihindeki ilk kad›n hüküm-
dard›. Mary, babas› ve kardefllerinin aksine Katolikli¤e s›k› s›k›ya ba¤l›yd›. Yeni
kraliçe, akrabas› olan ‹spanya Kral› II. Felipe ile evlenip, Roma Kilisesi’nin himaye-
sini yeniden talep etti. Kraliçe, ‹ngiltere’nin daimi düflman› ‹spanya’yla ittifak yapa-
rak Fransa’ya savafl açt›. Ancak bu savaflta da yenilerek 100 Y›l Savafllar›’nda bile
muhafaza etmeyi baflard›¤› Kuzeybat› Fransa’daki son ‹ngiliz topra¤› olan Calais’i
kaybetti.
Kraliçenin yönetimi yüzünden ‹ngiltere’de isyanlar ç›kt› ve mezhep savafllar›
bafllad›. Sir Thomas Wyat önderli¤inde Londra’ya do¤ru yürüyen Protestanlar,
ma¤lup edildiler. Wyat ve binlerce Protestan öldürüldü. Kraliçe bu uygulamalar›
yüzünden “Kanl› Mary” diye tarihe geçti. Ancak hükümdarl›¤›n›n beflinci y›l›nda
ölmesi üzerine tahta bu sefer VIII. Henry’nin Protestan olan k›z› Elizabeth geçti.
Kraliçe Elizabeth Dönemi

1558’te Elizabeth’in ‹ngiltere taht›na geçmesiyle, ‹ngiltere’de yeni bir dönem bafll›-
yordu. Elizabeth, Protestan olmakla beraber, Katolikler’e de yaflama hakk› tan›d›.
Kraliçe Avrupa’da yükselen Habsburg tehdidinin fark›na k›sa zamanda vard›. Bu
yüzden Habsburglar’›n en önemli düflman› olan Osmanl› ‹mparatorlu¤u’yla iliflki
kurdu. Fransa ve Hollanda’yla birlikte hareket etti.
Kraliçe, Elizabeth, dan›flma kurulunda görev alanlar›n ço¤unun yerine kendi
sad›k adamlar›n› atad›. Böylece ‹ngiltere’de asillerin hükümdara olan üstünlü¤üne
son verdi. ‹ngiltere’de mutlak monarfli kendisini hissettirmeye bafllad›. Çocu¤u ve
efli olmad›¤› için “Bakire Kraliçe” olarak da adland›r›ld›. Halk Elizabeth’e Hazreti
Meryem’in yeni halefi gözüyle bakt›.
Kraliçe Elizabeth, ‹skoçya’n›n Katolik kraliçesi ile uzun süren bir çekiflmenin
sonunda, eline geçen Mary Stuart’› öldürttü. Mary Stuart’›n ölümüyle ‹skoçya’da da
Protestanl›k yay›ld›. Royal Exchange: Krall›k
Kraliçe Elizabeth döneminde, ‹ngiltere siyasi ve ekonomik aç›dan büyüdü. Ro- borsas› demektir. Zengin bir
yal Exchange ve ‹ngiliz Do¤u Hindistan Kumpanyas› kuruldu. Do¤u Hindistan tüccar ve kraliçenin maliye
dan›flman› olan Thomas
Kumpanyas›, ‹ngiliz Sömürge ‹mparatorlu¤u’nun kurulmas› ve ‹ngilizler’in dünya Gresham taraf›ndan
ticaretine aç›lmas› için önemli bir ad›md›. kurulmufltur.
www.evrenselpdf.com
Sir Francis Drake: ‹ngiliz 1585’te ‹ngiltere’yle ‹spanya aras›nda savafl bafllad›. II. Felipe, ‹spanyol sömür-
deniz kuvvetleri tarihinin en
meflhur ismidir. Kraliçe ge imparatorlu¤u ve Katolik dünya için bir tehdit olarak gördü¤ü ‹ngiltere’yi yok-
Elizabeth döneminde etmeye karar verdi. 1588’te 130 büyük gemiden oluflan bir donanma ile ‹ngiltere’yi
yaflayan önemli bir korsan
ve denizcidir. 1577-1581
istila etmek üzere harekete geçti. Ancak “Yenilmez Armada” olarak an›lan bu do-
y›llar› aras›nda dünyan›n nanma korkunç f›rt›na ve ‹ngiliz donanmas› karfl›s›nda periflan oldu.
çevresini dolaflt›. Dünyan›n ‹spanya ile çekiflme ‹ngiltere’de Katolikler’e karfl› sert uygulamalar› da yan›nda
çevresini dolaflan ilk ‹ngiliz
denizci oldu¤u için kraliçe getirdi. 1585’te Katolik rahiplere ve onlar› destekleyenlere ölüm cezas› getirildi. ‹n-
taraf›ndan “sir” ünvan› giltere’de Katoliklik iyice zay›flad›.
verilmifltir. Yapt›¤› seferlerle
‹spanyol kolonilerine ve Kraliçe Elizabeth’in saltanat›n›n ilk 30 y›l› baflar›larla doluydu. Ancak saltanat›-
SIRA S‹ZDE
gemilerine büyük zarar n›n son 15SIRAy›l› S‹ZDE
kötü geçti. Tar›mda yaflanan felaketler sonucunda 1590’lar›n orta-
vermifltir. 1588’de ‹spanyol
donanmas›n›n ma¤lup s›nda binlerce insan açl›ktan öldü. Denizafl›r› kolonizasyon faaliyetlerinde de ak-
edilmesinde
D Ü fi Ü N E L ‹ önemli
M rol samalar oldu.
D Ü fi ÜHalk
N E L ‹ Müzerine a¤›r vergiler kondu. Efsane kraliçe art›k elefltiriliyordu.
oynam›flt›r.
Halk›n› rahatlatmak isteyen Elizabeth mücevherlerinin sat›lmas›n› istedi. Zor du-
rumda olmalar›na karfl›n, tüccarlara her türlü kolayl›k sa¤lanmaya devam edildi.
S O R U S O R U
Böylece ‹ngiliz ticaret kumpanyalar› ayakta kald›.
D‹KKAT Kraliçe Elizabeth’in

D ‹ K K A T saltanat› döneminde Shakespeare, Bacon gibi yazarlar, ‹ngiliz edebi-
yat›n›n parlak bir dönem yaflamas›n› sa¤lad›lar. Kraliçenin klasik tiyatro anlay›fl› kökün-
den sars›lm›fl ve S‹ZDE
yeni bir sanat anlay›fl› vücut bulmufltu. Bu yüzden kraliçenin döneminde-
N N
SIRA S‹ZDE SIRA
ki tiyatroya “Elizabeth Ça¤› Tiyatrosu” ad› verilmiflti.
AMAÇLARIMIZ
Birleflme Yasas›: 1707’de KraliçeAMAÇLARIMIZ
hükümdarl›¤›n›n 45. y›l›nda öldü. Ancak evlenmedi¤i için çocu¤u yok-
‹ngiltere ve ‹skoçya’n›n tu. Bunun üzerine 25 y›ld›r ‹skoçya’y› yöneten VI. James, I. James ad›yla ‹ngiltere
birleflmesi
parlamentolar›n›n onay› ile taht›na ç›kt›. I. James, Elizabeth yüzünden annesini kaybetmifl ama yine Elizabeth
Khukukileflecek
‹ T A P ve devletin sayesinde K‹ngiltere
‹ T A P Kral› olmufltu. “Tudor” hanedan› yerine “Stuart” hanedan› dö-
ad› “Büyük Britanya”
olacakt›. nemi bafll›yordu. I. James’in flahs›nda birleflen ‹skoçya ve ‹ngiltere tahtlar›, 100 y›l
süren bir muhalefete karfl›n bir daha ayr›lmayacaklard›.
Barut Komplosu
I. James, kral olduktan sonra Magna Carta’y› dikkate almadan mutlak hükümdar
olmaya kalk›nca, hükümdar›n bu hareket tarz› da ‹ngiltere’de birçok probleme
sebep oldu.
Katolikler I. James’in hükümdar olmas›yla ümitlenmifllerdi. Yeni kral Katolik bir
annenin o¤luydu. Ancak I. James, Kalvin’in fikirlerini benimsemifl bir Protestan’d›.
Katolikler durumlar›n›n iyice kötüye gitti¤ini görünce krala suikast yaparak, ‹ngil-
tere yönetimini de¤ifltirmeye kalkt›lar. Bunlar›n en meflhuru 1605’teki “Barut Komp-
losu”dur. Lordlar kamaras› havaya uçurulacak; kral, kraliçe, kral›n büyük o¤lu,
lordlar ve avam kamaras› mensuplar› öldürülecekti. Liderlerinden mahrum kala-
caklar› için Protestanlar’›n toparlanmas› zor olacakt›. Ç›kan kargaflada Katolikler
‹ngiltere’ye hakim olacaklard›.
Komplonun mensuplar›ndan günümüze maskesiyle ulaflan Guy Fawkes, Hol-
landa’da savafl›rken tünel kazarak, içine barut koyup kaleleri y›kmay› ö¤renmiflti.
Parlamento’ya karfl› sald›r›y› planlayan Robert Catesby ve arkadafllar› cesareti ve
serinkanl›l›¤› ile ün yapan Guy Fawkes’› da gruba ald›lar.
Guy Fawkes ve di¤er komplocular Westminster’deki Parlamento’nun karfl›s›n-
da bir mahzen kiralad›lar. Ancak tünel kazmalar›na gerek kalmadan Lordlar Kama-
ras›’n›n alt›nda bir mahzen buldular. Böylece tünel kazmadan amaçlar›na ulaflabi-
leceklerdi. Buray› kiralad›ktan sonra barut f›ç›lar›yla doldurdular. Parlamento’nun
toplanaca¤› Kas›m ay›nda harekete geçmek üzere oradan ayr›ld›lar.
www.evrenselpdf.com
5. Ünite - Reform’un Zaferi (1555-1648) 107
Robert Catesby bu arada komplocular›n say›s›n› ço¤altmaya çal›fl›yordu. Gruba

sonradan kat›lan Francis Tresham, akrabalar›ndan Katolik Lord Monteagle’› barut-
lar›n atefllenece¤i 5 Kas›m’da parlamentoya gitmemesi için uyard›. SIRA S‹ZDELord ise hükü- SIRA S‹ZDE
mete olacaklar› haber verdi.
Guy Fawkes barutu atefllemek için tek bafl›na mahzene gitmiflti. ‹hbar üzerine Yaklafl›k 400 y›l önce
‹ngiltere Parlamentosu’nu
4 Kas›m’› 5 Kas›m’a ba¤layan gece mahzen bas›larak Guy Fawkes yakaland›. Tu- havaya uçurmak isteyen Guy
tukland› ve iflkenceyle konuflturuldu. Fawkes’›n itiraf› üzerine komplocular›n bir Fawkes, baflar›l› olamam›fl
k›sm› yakaland›. Robert Catesby ve üç arkadafl› ise çat›flarak öldüler. S O R U Özel bir ko- ve idam edilmiflti.
S OGuyR U
Fawkes, “V for Vendetta”
misyon taraf›ndan yarg›lanan Guy Fawkes idama mahkûm edildi. 31 Ocak 1605’te filmiyle meflhur oldu. Yüzü
parlamento binas›n›n karfl›s›nda di¤er komplocularla birlikte idam flimdi birçok hadisede
D ‹ K Kedildi.
AT protestocular veDuluslararas›
‹KKAT
1605’teki barut komplosundan sonra hayat Katolikler için daha da zorlaflt›. hacker grubu Anonymous
Anglikan ayinlerine kat›lmayanlar cezaland›r›ld›. Parlamento büyük bir tehlike at- taraf›ndan maske olarak
N N
SIRA S‹ZDE kullan›l›yor. SIRA S‹ZDE
latm›flt›. 1606 Ocak’›nda parlamento “5 Kas›m”› flükran günü ilan etti. Guy Fawkes
Gecesi olarak bilinen 5 Kas›m günü flenliklerle kutlanmaya baflland›. Hava-
i fifleklerin at›ld›¤›, atefle verilmifl f›ç›lar›n sokaklarda yuvarland›¤› flenliklerde Guy
Fawkes ve komplocular›n kuklalar› dolaflt›r›l›p, yak›ld›.
Barut komplosu hakk›nda teferruatl› bilgi için bk. James Travers, Gunpowder,
K ‹ T A P The Natio- K ‹ T A P
nal Archives 2005.
1627-1629 ‹ngiliz-Frans›z Savafl› TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON

‹ngiltere 1625’te Hollanda’ya destek vermek amac›yla ‹spanya ile savaflmaktayd›.
Fransa ile ‹ngiltere’nin iliflkileri 1626’ya kadar olumlu seyrederken bir anda bozuldu.
1625’te ‹ngiltere taht›na ç›kan Kral Charles ile evlenen Frans›z kraliçe Henriet-
ta Maria, Katolik’ti. Kraliçenin Fransa’dan getirdi¤i personelin 1626’da Fransa’ya
gönderilmesi, Fransa’n›n tepki göstermesine neden olmufltu.
Fransa’n›n 1626’da ‹ngiltere’nin savafl halinde oldu¤u ‹spanya ile gizlice bar›fl
yapmas› da iki ülke aras›nda so¤uklu¤a sebep oldu. Yeni Fransa olarak bilinen
Amerika’daki Quebec’in s›n›rlar› da Fransa ile ‹ngiltere aras›nda s›k›nt› yaratt›.
‹ngilizler, Re Adas›’n› kuflatt›lar, ancak baflar›s›z oldular. Frans›zlar ise ‹ngiliz-
ler’in bütün deste¤ine ra¤men 1627 Eylül’ünde ‹ngiltere’nin müttefi¤i Huguenot-
lar’›n merkezi La Roche’yi kuflat›p, elegeçirdiler. ‹syanc›lara destek veren ‹ngiliz
donanmas› bölgeden çekildi. I. Charles, parlamento ile çekiflmesinden dolay› sava-
fl› sürdüremedi. ‹ngiltere ile Fransa aras›nda 1629 Nisan’›nda Suza Antlaflmas› ya-
p›ld› ve taraflar eski s›n›rlar›na döndü.
‹ngiliz ‹ç Savafl› (1641-1652)

Parlamento, I. James’ten önceki hükümdarlar zaman›nda sayg› gören bir kurumdu.
Parlamento, burjuvalardan, küçük asillerden ve toprak sahiplerinden oluflmaktay-
d› ve buraya kat›lanlar ayr›cal›klar›n› korumaya çok dikkat ederlerdi. I. James ken-
disini s›k›nt›ya sokmas›nlar diye uzun süre parlamentoyu toplamad›. 1621 y›l›nda
ise Protestan Almanlar’a yard›m etmek için parlamentoyu toplamaya mecbur oldu.
Parlamento, para deste¤i için yolsuzluklar›n düzeltilmesini ve ‹spanya’yla iliflkile-
rin kesilmesini istedi.
Kral›n 1625’te ölümü üzerine tahta geçen o¤lu I. Charles da babas›n›n izinden
giderek mutlak krall›k yetkilerine sahip olma pefline düfltü. Fakat d›fl siyasette ba-
flar›s›z olmas› üzerine Magna Carta’n›n bir tür yinelenmesi olan Hukuk Bildirisi’ni
kabul etmek zorunda kald›.
www.evrenselpdf.com
Parlamento ile kral aras›ndaki güç çekiflmesine din kavgalar› da eklendi. Parla-
mentonun önemli bir k›sm› Kalvin’in görüfllerini benimseyenlerden oluflmaktayd›.
Londra Piskoposu ise Hollandal› Arminus’un anlay›fl›n› benimsemiflti. Parlamento,
papac›l›k ve Arminusculuk görüfllerini ülkeye sokanlar ile kendilerinin onaylama-
d›¤› vergiyi koymaya kalkanlar› hain ilan edince, kral da 1629’da elebafllar›n› tu-
tuklat›p, parlamentoyu kapatt›.
Püriten: ‹ngiltere’de I. Charles, 1640’a kadar ülkeyi mutlak bir hükümdar gibi yönetti. Yeni vergi ko-
1560’larda papaz cübbeleri
üzerine meydana gelen bir yamad›¤› için eski vergileri yeniden yürürlü¤e koyarak para toplamaya çal›flt›. An-
tart›flma s›ras›nda cak parlamento onaylamad›¤› için bu vergileri vermeyip, baflkald›ranlar oldu.
Protestanlar’dan bir grup
‘Püriten’ diye adland›r›ld›.
Hristiyanl›¤›n en öz halini savunan bu gruplara Püritenler denilmekteydi. Bu
Püritenizm Hristiyanl›¤›n öz mezhebin mensuplar›, her türlü hiyerarfliye karfl› olduklar›ndan yerel kiliselerinin
ve esas›na uygun tutumun ba¤›ms›zl›klar›n› talep ediyorlar ve kral›n dinî kurumlara müdahalesine karfl› ç›k›-
önemini vurgulamakta ve
mensuplar› sade bir yorlard›. Kral›n dinî dan›flman› Canterbury baflpiskoposu William Laud’un, püriten-
Hristiyanl›¤› tercih lere karfl› çok sert davranmas›, onlar için Anglikan dua kitab› oluflturulmas›, ülke-
etmekteydiler. Kendilerine
saf, berrak, yani Püriten de gerilimi artt›r›p, Püritenler’in ülkeyi terkederek baflka ülkelere göç etmelerine
denilmesinin sebebi de bu neden oldu.
tutumlar›ndand›.
Kral, ‹skoçya’ya da Anglikanl›¤› dayat›nca, ‹skoçlar 1638’de ayakland›lar. ‹skoç
Covenant›’n› ilan ederek, I. James ve I. Charles dönemindeki tüm yenilikleri red-
dettiklerini aç›klad›lar. Covenant’› kanlar›yla imzalam›fllard›. Bu ahitle Presbiter-
yenli¤i ölene kadar savunacaklar›n› ilan ediyorlard›.
Kral, ‹skoçlar’la savafl›nda baflar›s›z oldu ve 18 Haziran 1639’da Berwick Antlafl-
mas› imzalad›. ‹skoçlar’a kendi parlamentolar›n› ve kendi kilise meclislerini topla-
ma hakk› verildi. Kral rövanfl peflindeydi. I. Charles, bu geliflmeler üzerine 11 y›l
sonra, 1640’da parlamentoyu toplad›. Ancak bu parlamento, harbi desteklemekten
çok, kral›n ve hükümetinin, yönetim tarz›ndan duyulan flikâyetleri dile getirdi.
Kral, aleyhine beyanlardan dolay› parlamentoyu üç hafta sonra feshetti. Bu mecli-
se “k›sa parlamento” ad› verilir.
Ayn› y›l, ‹skoçlar’la savafl tekrar patlak verdi. ‹skoç ordusu, kral›n ordusunu 28
A¤ustos 1640’da Newburn’da ma¤lup etti. Kral, 26 Ekim 1640’da Ripon Antlaflma-
s›’n› imzalayarak ‹skoçlar’la ateflkes yapt›.
Kral, ‹skoçlar karfl›s›nda al›nan ma¤lubiyetler ve paras›zl›k üzerine 1640 Ka-
s›m’›nda parlamentoyu tekrar toplant›ya ça¤›rd›. Bu meclise “uzun parlamento” de-
nir. Parlamenterler, s›k›nt›lar›n kayna¤›n› kral›n dan›flmanlar› olarak görüp, onlar›
elefltirdiler ve mahkûm ettiler. Kral karfl› bir hamle yapamadan 1641’de Katolik ‹r-
landal›lar ayaklan›p, binlerce ‹ngiliz’i öldürdüler. Bunun üzerine I. Charles, ‹rlanda
seferi için parlamentodan para istedi. Parlamento ise toplanacak parayla kurulacak
yeni ordunun kendilerine karfl› kullan›lmas›ndan çekiniyordu. Parlamento bunun
yan›s›ra, parlamentonun kendi r›zas› d›fl›nda feshine engel olan bir yasay› onaylad›
ve iki parlamento aras›ndaki sürenin de üç y›l› aflamayaca¤›na karar verdi.
Parlamento krala do¤rudan uyar› niteli¤indeki “Grand Remonstrance”yi 1641’de
ilan etti. Parlamento bununla da kalmayarak, kral›n etkisindeki piskoposlar›n gö-
revden al›nmas›na karar verince, kral, 4 Ocak 1642’de meclisi basarak, parlamen-
terlerin ileri gelenlerinden beflini tutuklatmaya kalkt›. Ancak onlar› mecliste bula-
mad›. Aranan kifliler, Londra Belediyesi’ne s›¤›nm›fllard›. Kral bu kez belediyeye
gittiyse de hem halk›n hem de belediye yetkililerinin tepkisiyle karfl›laflt›. Parla-
mentoya karfl› bir fley yapamad›¤›ndan 1642’nin Ocak ay›nda flehirden ayr›ld›.
Parlamento’yu, Püritenler, ‹skoçlar ve güney ‹ngiltereliler desteklerken, Kuzey
ve Orta kesim, soylular, Katolikler ve Anglikanlar kral›n yan›nda yer alm›flt›. ‹lk bü-
yük çarp›flma, 23 Ekim 1642’de Edgehill’de gerçekleflti, ancak bir sonuç al›namad›.
www.evrenselpdf.com
Daha sonra, parlamentocular, ‹skoç parlamentosu ile ittifak anlaflmas› imzalayarak

kral› iki atefl alt›nda b›rakt›lar. Parlamento ordusu kral›n ordusunu 20 Eylül 1643’te
Birinci Newbury Muharebesi’nde ma¤lup etti.
1644 y›l› ‹ngiliz ‹ç Savafl› için dönüm noktas› oldu. ‹ngiliz Parlamentosu’nun Parlamentonun ordusunun
mensuplar›n›n büyük
toplant› noktas› olan Westminster’de bir araya gelen teologlar, ‹skoç kilise doktri- ço¤unlu¤u Püritenler’dendi.
ninin ‹ngiliz kilisesinde de kabulünü gerçeklefltirirken, ‹ngiliz ‹ç Savafl›’n›n sembol Püritenlerin saç trafllar›ndan
ismi olan Oliver Cromwell lider bir figür olarak öne ç›kt›. Parlamento ordusunun dolay› bu ordu askerlerinin
lakaplar› roundhead’di
süvari birliklerinin komutan› olan Cromwell, kral›n ordusunun 2 Temmuz 1644’te (yuvarlak kafa). Kralc›lar
Marston Moor’da ma¤lup edilmesinde büyük rol oynad›. Cromwell, krala karfl› sert ise, Kral›n süvari birlikleri
komutan› Prince Rubert’e
tutum göstermekten yana olan Püritenler’e mensuptu. Yeni oluflturulan ordu pro- gönderme yapmak için
fesyoneldi ve s›k› talimlerle çal›flmaktayd›. “cavalier” olarak
an›lmaktayd›lar.
Oliver Cromwell ve Sir Thomas Fairfax komutas›ndaki yeni model ordu 14 Hazi-
ran 1645’te Naseby’de, kral›n ordusuna karfl› büyük zafer kazand›. Kral ‹skoçlar’a s›-
¤›nd›, ancak uzun süren müzakerelerden sonra ‹skoçlar, 1647’de kral› teslim ettiler.
Kral, hapisteyken ‹skoçlar’la 1647 Aral›k ay›nda gizli bir anlaflma yapt›. Bunun
üzerine ikinci iç savafl meydana geldi. Cromwell komutas›ndaki parlamento ordu-
su, 17-19 A¤ustos’ta Preston’da ‹skoçlar’› ma¤lup etti. Cromwell, Aral›k 1648’te
meclisteki ve kralla diyalog halindeki milletvekillerini zorla meclisten uzaklaflt›rd›.
Böylece mecliste ço¤unluk Cromwell yanl›lar›na geçerken, “Uzun Parlamento” so-
na ermiflti.
Yarg›lama sonucunda ‹ngiltere kral› 30 Ocak 1649’da idam edildi. ‹damdan he-
men sonra parlamento cumhuriyete geçifl sa¤layacak kanunlar› geçirerek, monar-
fliyi 1649 fiubat’›nda ilga etti.
‹ngiliz iç savafl›na giden süreçte kral ile parlamento aras›ndaki çat›flman›n temel sebeple-
ri nelerdir? 1
‹ngilizler Amerika’da D Ü fi Ü N E L ‹ M
‹spanya Kral› II. Felipe, Atlantik’ten, Yeni Dünya’dan Protestanlar’› uzak tutmay›
hedeflemiflti. Kraliçe Elizabeth ise devlet deste¤i ile yeni flirketlerS O Rkurulmas›n›
U ve S O R U
yeni yerleflim merkezlerine insanlar›n iskân›n› desteklemiflti. Bu destek sonuç ver-
mifl, ‹ngiltere dünyan›n birçok yerinde ticaret üsleri kurup, bölgesel ticarete hakim
D‹KKAT D‹KKAT
olurken ‹ngiliz denizciler, Yeni Dünya’da koloniler kurmay› baflarm›fllard›.
Kraliçe Elizabeth döneminin önemli denizci ve kâfliflerinden Walter Raleigh,
N N
SIRA S‹ZDE
1584’te Roanoke Island’a iskân için u¤raflm›fl, ancak bu girifliminde baflar›s›z ol- SIRA S‹ZDE
mufltu. Koloninin oldu¤u bölge Kraliçe Elizabeth’in hiç evlenmemifl olmas›na isti-
naden bakire diyar› anlam›nda “Virginia” olarak adland›r›lm›flt›r. 1587’de ikinci kez
bir giriflimde bulunulmufl ancak bu kez de kraliçe tüm deniz birliklerini ‹spanya ile
savafl için Britanya’ya ça¤›rd›¤›ndan geri dönmüfllerdi. 1588’deki ‹ngiliz zaferi ‹s-
panyol ‹mparatorlu¤u’nun, bütün gücünü k›rm›fl, ‹ngiltere’ninK Atlantik’te
‹ T A P yay›lma K ‹ T A P
flans›n› artt›rm›flt›. Bununla beraber Roanoke Island’daki koloni, kay›p koloni hali-
ne gelmiflti.
Bu ilk koloni giriflimindeki baflar›s›zl›¤a ra¤men, ‹ngilizler,T EAtlas
L E V ‹ ZOkyanusu’nun
YON TELEV‹ZYON
bat›s›ndaki keflif yolculuklar›ndan vazgeçmemifllerdi. Kraliçeden sonra I. James de
bu koloni çal›flmalar›n› destekledi. 1606’da Kuzey Amerika’daki kolonileflme çaba-
lar›na destek vermek amac›yla Kral James’in deste¤i ile Virginia Company (London
Company) ve Plymouth Company ad›nda iki anonim flirket kuruldu. ‹NTERNET ‹NTERNET
Virginia Company, 1606 Aral›k ay›nda ilk keflif ekibini Virginia’ya gönderdi. ‹n-
giltere’den kalkan gemiler Virginia’n›n bulundu¤u Chesapeake Körfezi’ne ulaflt›lar.
www.evrenselpdf.com
Bu keflif iflleminden sonra bir keflif daha gerçeklefltirilerek, bölgenin iskâna uygun-
lu¤u tespit edildi. Nihayet,14 May›s 1607’de, bugünkü James Nehri yak›n›nda Kral
I. James’in onuruna bu ilk koloniye James Fort ad› verildi.
Koloni kurulduktan sonra göçmenler büyük zorluk çektiler. Daha sonra ikinci
destek kafilesi geldiyse de, bölgede yaflam flartlar› çok zordu. Koloniyi kurtaran
isim bir dönem Avusturya ordusunda, Osmanl›’ya karfl› savaflan ve K›r›m Tatarla-
r›’na esir düflüp kaçarak kurtulan John Smith oldu. John Smith nüfusu 150 kifliye ka-
dar düflen James Fort’a, hükümetin yeterli deste¤i olmad›¤› halde, yeni mültecilerin
gelmelerini temin etti. Yerlilerin sald›r› planlar›ndan, yerli kökenli olup ‹ngilizler’in
hizmetine giren Pocahontas isimli kad›n›n yard›m› sayesinde zorlukla kurtuldular.
Jamestown’a sürekli göçmenlerin gelmesi ise yerlilerle savafla neden oldu.
Bölgede tütünün bulunmas› koloniyi ekonomik alanda kendi kendini finanse
edebilir hale getirmiflti. Nihayet 1619’da art›k bir istihkamdan öte bir yerleflim mer-
kezi olan James Fort ifllevine uygun bir flekilde Jamestown ad›n› alm›flt›.
Amerikal›lar›n geleneksel olarak kutlad›klar› flükran günü ise bu koloniden
yaklafl›k 13 y›l sonra, 1620’de oluflturulan ve New England (Yeni ‹ngiltere) bölge-
sinde iyi hasada edilen flükür ile alakal›yd›. Bu bölgeye yerleflenler ve Massachu-
setts Valisi William Bradford, bölgeye geliflleri ve iyi hasad› kutlamak için bir tür
festival organize etmiflti. Asl›nda, hasat yeterli olmam›fl ve yerli halk göçmenlere
bal›k tutmada yard›m ederek, kolonidekilerin ayakta kalmas›n› sa¤lam›flt›. Bu kut-
lama gelene¤i daha sonra sistemli hale gelmifl ve günümüzde flükran günü olarak
bilinen gelenek oluflmufltu.
17. yüzy›l›n bafllar›nda Püritenler’in üzerindeki bask›lar art›nca, radikal bir Pü-
riten grubu olan Separatistsler, yani Ayr›l›kç›lar 1607’de Hollanda’n›n Leiden fieh-
ri’ne gitmifllerdi. Burada kendilerine karfl› ayr›mc›l›k yap›lmas›ndan bunalan Püri-
tenler, o dönemde henüz kolonileflmenin yeni bafllad›¤› Amerika K›tas›’na, yani
Yeni Dünya’ya giderek, flanslar›n› denemeye karar verdiler.
Bir grup Püriten, Virginia fiirketi’nden bir toprak imtiyaz› sa¤layarak Mayflower
Gemisi ile Virginia’ya do¤ru yola ç›kt›lar. Ancak ç›kan f›rt›na sonucunda kuzeye
sürüklenerek Aral›k ay›nda Virginia yerine Cape Cod Körfezi’nde Plymouth’ta ka-
raya ç›kt›lar ve bu bölgeye yerlefltiler.
Yeni göçlerle Püritenlik Amerika’n›n de¤iflik yerlerine yay›ld›. Püritenler’in gö-
çüyle ‹ngiltere’de birçok flehir, kasaba yar› yar›ya boflalm›flt›. Göçmenlerin önemli
bir k›sm› iyi e¤itim alm›fl, üniversite mezunu kiflilerdi. Yerlefltikleri bölge ‹ngilte-
re’nin küçük bir örne¤i oldu. Zaten ad› da New England, yani Yeni ‹ngiltere idi.
Püritenler, Amerika Birleflik Devletleri’nin kurulmas›nda en önemli gruplardan
biri oldular. Birçok Amerikan kurumunun alt›nda Püritenler’in imzas› oldu. Har-
vard, Yale gibi önemli e¤itim kurumlar› Püritenler taraf›ndan kurulmufltu.
Püritenler’in iktidarda oldu¤u dönemde ise ‹ngiltere’den Amerika’ya Püritenler
de¤il de kral taraftarlar› göç etmiflti. I. Charles’›n idam›ndan sonra kral taraftar› asil-
ler Virginia’ya gelmifllerdi.
FRANSA’DA MEZHEP SAVAfiLARI

Katolik-Kalvinist Çekiflmesi
Huguenot: 16. yüzy›lda Kalvinizm, ilk kez I. Fransuva’n›n iktidar› s›ras›nda Fransa’da etkisini göstermiflti.
Fransa’da reform hareketleri Sertlik yanl›lar›na ra¤men I. Fransuva, Huguenot olarak adland›r›lan Frans›z Pro-
s›ras›nda ortaya ç›kan
Protestanlar’›n ismidir.
testanlar’a karfl› daha hoflgörülü bir politika benimsemiflti. Ancak Protestanlar’›n,
Katolik inanc›n› afla¤›lamalar› üzerine, kral saltanat›n›n son y›llar›nda Protestanlar’a
karfl› daha sert bir politika izledi.
www.evrenselpdf.com
II. Henri döneminde, Protestanl›¤›n bu yükseliflini bir tehdit olarak alg›layan Osmanl›lar Luther ve
taraftarlar›yla ilgilendikleri
Fransa kral›, selefine nazaran daha sert tedbirler ald›. Bu amaçla Chateaubriant ölçüde olmasa da
Ferman›’n› ilan ederek Protestanlar’›n cezaland›r›laca¤›n› belirtti. Kalvinistler’in faaliyetlerini
de takip etmifllerdi. 1567’de
1559-1560 aras›nda tahtta bulunan II. Fransuva zaman›nda, bu kutuplaflma da- Türkiye’den gönderilen bir
ha da artt›¤› gibi devlet kademeleri Katolikli¤i ön plana ç›karan Guise ailesinin yö- mektupta, beyaz pelerinleri
netimine geçti. Huguenotlar’›n lideri ise Bourbon hanedan›ndan Condé Prensi ve kazaklar› ile Condé
Prensi’nin emri alt›nda Saint
Louis de Bourbon’du. Denis’de dövüflen
II. Fransuva’n›n saltanat›n›n ilk y›l›nda ölümü üzerine çocuk yaflta tahta geçen Kalvinciler’in yi¤itli¤i
övülüyordu. Bu mektupta
IX. Charles’›n vasili¤ini üstlenen annesi Kraliçe Catherine de Medicis, ülkede geri- Osmanl› padiflah› flunlar›
limi düflürmek için Protestanlar’a toleransl› davran›lmas›n› ön gören Saint Germa- söylüyordu: “E¤er bu
beyazl›lar benim elimde
in Ferman›’n› 1562’de yay›nlad›. Ancak, taviz veriliyor diye ayaklanan Katolikler, olsayd› dünyay› ele
Vassy’de birçok Protestan’› katlettiler. Vassy Katliam›, Fransa’da mezhep savafllar›- geçirirdim ve beni bundan
kimse al›koyamazd›”.
n›n bafllang›c› oldu. Protestanlar kraliyet flehirlerine sald›r›rlarken, Frans›z ordusu
Orleans’a yürüdü. Huguenotlar, ‹ngiltere ile ittifak yapt›lar. ‹ngilizler, Atlantik k›y›-
s›ndaki Le Haye’yi 1562’de iflgal ettilerse de, ayn› y›l geri çekilmek zorunda kald›-
lar. IX. Charles, çat›flmay› durdurabilmek amac›yla 1563’te Amboise Ferman›’n› ilan
etti.
1567’ye kadar ülkedeki Huguenotlar ile Katolikler aras›nda fazla bir çat›flma ol-
mad›. Ancak ‹spanya Kral› II. Felipe’nin de mücadeleye dahil olmas›yla Protestan-
lar yeniden ayakland›lar. Paris yak›nlar›nda, Saint Dennis Muharebesi meydana
geldi. Protestanlar say›lar›n›n azl›¤›ndan dolay› kaybettikleri muharebede düflma-
na büyük zarar verdiler. IX. Charles savafl› durdurmak amac›yla 1568’de Protestan-
lar’la Longjumeau Antlaflmas›’n› imzalad›. 1569’da Condé Prensi’nin ölümüyle Pro-
testanlar’›n lideri Amiral Coligny oldu.
Antlaflma uygulanmay›nca, savafl yeniden patlak verdi. Ancak iç savafl zaman-
la milletleraras› bir mücadeleye dönüfltü. Hollanda ve ‹ngiltere Huguenotlar’a Pa-
pal›k ve ‹spanya ise krala destek verdiler. Katolik ordusu, Huguenotlar’› 1569’da
Moncontour Muharebesi’nde ma¤lup etti. 1570’de imzalanan Saint Germain Ant-
laflmas› ile taraflar aras›nda geçici bir bar›fl sa¤land›.
Fransa’da IX. Charles zaman›nda Protestanlar ve Katolikler aras›nda yaflanan

SIRA S‹ZDE iç savafl za- SIRA S‹ZDE
manla milletleraras› bir meseleye nas›l dönüflmüfltür? 2
Saint Barthélemy Katliam› D Ü fi Ü N E L ‹ M
1572’de ülkedeki Huguenotlar’›n liderlerinden Navarra Kral› Henry’nin ile Kral IX.
Charles’›n k›zkardefli Prenses Marguerite’nin ile evlenmesine karar
S O R verildi.
U Ancak S O R U
Frans›z Parlamentosu bu evlilikten rahats›zd›.
Dü¤ün için Huguenotlar Paris’te topland›lar. Protestan asilzâdelerin önemli bir
D‹KKAT D‹KKAT
k›sm›, dü¤ün bittikten sonrada Paris’te kald›lar. Dü¤ünden dört gün sonra, 22
A¤ustos’ta Amiral Coligny’e suikast teflebbüsünde bulunulunca, gerilim artt›.
N N
Kraliçe Catherine Medicis, 23 A¤ustos’ta sarayda gizli birSIRA S‹ZDE yapt›rarak,
toplant› SIRA S‹ZDE
Huguenot liderlerine sald›r› karar› ald›rd›. 24 A¤ustos’ta Saint Barthélemy Yortusu
günü Paris’in kap›lar› kapat›larak, katliam bafllad›. Amiral Coligny ilk öldürülenler-
dendi. Halk›n da galeyana gelmesiyle beraber yaklafl›k 3.000 Protestan katledilmifl-
ti. Paris’teki katliam di¤er flehirlere de dalga dalga yay›ld›.
Navarral› Henri katliamdan Katolik oldu¤unu aç›klayarakK kurtulmufltu.
‹ T A P Henri K ‹ T A P
de Navarra, uzun süre Paris’te göz hapsinde tutulduktan sonra 1576’da bir f›rsat›n›
bulup kendi memleketine kaçt›. Burada eski dinine dönüp, Katolikler’le mücade-
lesini b›rakt›¤› yerden daha büyük azimle tekrar bafllatt›. TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
www.evrenselpdf.com
IV. Henri’nin Fransas›

Saint Barthélemy Katliam›’ndan sonra Protestanlar’›n Katoliklere karfl› hiçbir güve-
ni kalmad›. IX. Charles, savafla son vermek için Boulogne Ferman›’n› ilan ederek
Protestanlar’a baz› dinî özgürlükler tan›d›. Ancak kral 1574’te ölünce, tahta ç›kan
III. Henri’nin sert tutumu ve Guiseler’le akrabal›k iliflkisi kurmas› üzerine Hugu-
enotlar yeniden ayakland›lar. Sonunda iki taraf aras›nda Monsieur Bar›fl› imzalan-
d›. III. Henri bir süre sonra antlaflmay› çi¤neyince, Huguenotlar tekrar savaflmaya
bafllad›lar. Puvatya Ferman› ile bar›fl yeniden temin edildi.
Kral›n en küçük kardefli Fransuva’n›n 1584’te ölümü ülkedeki gerilimi bir kez
daha artt›r›ld›. Ortaça¤’dan beri Fransa’daki kraliyetin veraset kurallar›n› belirleyen
Lex Salica’ya göre III. Henri’den sonra, tahta Kalvinist bir prens olan Navarral› Hen-
ri’nin geçmesi gerekiyordu. Bu geliflme üzerine Guise Dükü, II. Felipe ile bir ittifak
yapt›. Guise Dükü I. Henri ve kardefli Guise Kardinali II. Louis’nin bafl›n› çekti¤i ül-
kedeki afl›r› Katolikler, kral›n Protestanlar’a karfl› tepkisini yetersiz görüyorlard›.
Lorraine hanedan›na mensup olup Frans›z taht›na geçme planlar› yapan Henri de
Guise, On Alt›lar Konseyi’ni kurdu ve “Barikatlar Günü” olarak bilinen 12 May›s
1588’te Paris’te yönetime hakim oldu. Kral flehirden kaçt›. Önce Chartres’e sonra da
Blois’e s›¤›nan III. Henri, Navarra Kral› Henri’yi veliahdl›ktan azledip Millî Meclis’i
(Etats-Generaux) toplad›ysa da Katolikler’i teskin edemedi. Kral, durumun kötüye
gitti¤ini görünce, özel muhaf›zlar›n›n suikast›yla Guise kardeflleri öldürttü. Suikast-
tan sonra Paris Parlamentosu kral› suçlarken, kral yanl›lar› Tours’ta topland›.
Henri de Navarra, bu ölüm kal›m an›nda Kral III. Henri’yi yaln›z b›rakmad›. ‹ki
Henri, Paris’i kuflatt›. Ancak daha muhasaran›n ilk ay›nda 1589 y›l›nda III. Henri,
karargâh›na sokulmay› baflaran genç bir rahip taraf›ndan hançerle öldürüldü. Bu
cinayet yüzünden Paris kuflatmas›n› kald›rmaya mecbur kalan Henri de Navarra,
Fransa taht›n› ve tac›n› devrald›¤›n› bütün dünyaya ilan etti. Fakat II. Felipe tara-
f›ndan daha güçlü bir flekilde desteklenen baflta Paris olmak üzere birçok flehir, ye-
ni kral› tan›mad›.
IV. Henri, Fransa’n›n genelinde otoritesini kabul ettirmek için savafl ve siyaset-
le birçok flehri otoritesi alt›na ald›. 14 Mart 1590’da Ivry’de Mayenne Dükü Charles
de Lorainne’i bozguna u¤ratt›. Amac›na ulaflmak için as›l umudu ise, Katolikler’in
büyük destekçisi ‹spanya Kral› II. Felipe’nin gücünün Osmanl› donanmas›n›n yar-
d›m› ile k›r›lmas› idi. Temmuz 1593’te Katolik oldu¤unu ilan ederek krall›¤›n›n ta-
n›nmas›n› sa¤lamaya çal›flt›.
Baz› flehirler kral›n Katolikli¤ine inan›rken baz›lar› ise bu davran›fl›n›n göster-
melik oldu¤una kanaat getirmiflti. Reims, Katolik Birli¤i’ne ba¤l›l›¤›n› sürdürdü¤ü
için IV. Henri, 27 fiubat 1594’te Chartres’te taç giydi. 22 Mart 1594’te daha önce ku-
flat›p alamad›¤› Paris’e bir direniflle karfl›laflmadan girdi.
Fransa Kral›, Katolikler’in kurdu¤u Kutsal Birlik’e deste¤ini kesmek için 1595
Ocak’›nda ‹spanya’ya savafl açt›. Kral 1595’te papa taraf›ndan affedildi. Mezhep de-
¤ifltirmesine ra¤men, radikal Katolikler’e so¤uk davranan IV. Henri, ülke gelinde-
ki gerilimi düflürdü. Huguenotlar’›n korkusunu azaltt› ve 1598’de Nantes Ferma-
n›’n› ilan ederek ülke genelindeki Protestanlar’a dinî özgürlük temin etti.
IV. Henri döneminde krall›k gücü ve otoritesi yeniden sa¤lan›p, ekonomi bir
düzene sokuldu. Askeri sistem gelifltirildi ve ülkedeki mali dengeler sa¤land›. Pau-
lette denilen y›ll›k vergi düzenlemesi gerçeklefltirildi. ‹ntendant ad› verilen sistem
sayesinde asalet sahibi mülki idareciler vas›tas›yla devletin taflradaki denetim gücü
artt›. Merkeziyetçi yap› dahilinde aristokrasiyle gerilim düflürüldü. “Otlaklar ve tar-
lalar Fransa’y› besleyen iki memedir, gerçek Peru maden ve hazineleridir” sözü
meflhur olmufltur.
www.evrenselpdf.com
Saltanat›n›n son döneminde, Habsburglar’›n yükseliflinden rahats›z olan Fransa

kral›, Ren bölgesinde, s›n›r çat›flmalar›yla u¤raflmaktayd›. Sefere ç›kmaya haz›rla-
n›rken 1610 y›l›nda fanatik bir Katolik taraf›ndan suikasta u¤ray›nca Fransa taht›na
9 yafl›ndaki o¤lu XIII. Louis geçti.
Fransa Kral›n›n Yeni Avrupa Projesi

IV. Henri, Avrupa Birli¤i’nin öncülerinden biridir. Habsburglar’›n gücünü y›k›p,
kendi müttefiki olan Türkleri Asya’ya sürdükten sonra Rusya’n›n d›flar›da b›rak›ld›-
¤› yeni bir Avrupa’y› kurmay› tasarlam›flt›.
Avrupa devletleri aras›ndaki güç dengelerini oluflturma ve bu “Avrupa Hristiyan
Cumhuriyeti”nde ebedî bar›fl› sa¤lama kisvesi alt›nda asl›nda Osmanl› sultan›n›n
Avrupa topraklar›ndaki hükümdarl›¤›n› yoketmek ve Habsburg hanedan›n›n gücü-
nü azaltmak istiyordu. IV. Henri, Avrupa Hristiyan Cumhuriyeti’ni 3 ayr› grupta
toplanan 15 ba¤›ms›z devlete ay›racakt›.
Kardinal Richelieu Dönemi

XIII. Louis’nin vasili¤ini annesi Marie de Medici üstlendi. Toskana dükünün k›z›
olan kraliçe döneminde ülkedeki ‹talyan kökenli bürokratlar›n nüfuzu artt›. Hugu-
enotlar’›n isyan› zorlukla bast›r›ld›.
1614’te, o¤lu XIII. Louis’nin ehliyetini kazanmas›ndan sonra, devlet içinde etki
gücü azalan Marie de Medici, Kardinal Richelieu’ya destek verdi. Bu destek hem
Kardinal Richelieu’yu hem de Marie de Medici’nin devlet içinde gücünü artt›rd›.
Fransa Kral› XIII. Louis, babas› kadar Nantes Ferman›’n›n öngördü¤ü özgürlük-
leri uygulamaya ›srarc› de¤ildi. Nitekim Huguenotlar, 1621’de isyan edince, kral›n
kuvvetleri Saumur ve Saint Jean d’Angely’i ele geçirmifller, Huguenotlar’›n merke-
zi olan La Rochelle’yi abluka alt›na alm›fllard›. Taraflar aras›nda 1622’de Montpel-
lier Antlaflmas› imzalanarak savafl durduruldu.
Huguenotlar, Montpellier Antlaflmas› ve Nantes Ferman›’na kral taraf›ndan uyul-
mad›¤› gerekçesiyle, 1625’te bir kez daha isyan ettiler. ‹ngiliz ve Hollanda donan-
mas›n›n da deste¤ini alan Frans›z ordusu, Re Adas›’n› denizden ve karadan ablu-
kaya ald› ve 1625 Eylül’ünde kaleyi ele geçirdi. 1626’da Paris Antlaflmas› ile Hugu-
enotlar’a, ana karargâhlar› La Rochelle’de bu kez donanma bulundurmamak kayd›
ile inanç özgürlü¤ü hakk› geri verildi.
Buna karfl›n ‹ngiltere, el alt›ndan Huguenotlar’›n isyan›n› desteklemeye baflla-
m›flt›. Nitekim Huguenotlar 1627’de La Rochelle merkezli olmak üzere bir kez da-
ha ayaklanm›fllard›.
Ayn› y›l Fransa Kral› XIII. Louis ve Huguenotlar aras›nda yap›lan Alais Antlafl-
mas›’yla Nantes Ferman› ile Huguenotlar’a verilen dinî ve kültürel haklar bir kez
daha teyit edildi.
Kardinal Richelieu, 1624’te kral taraf›ndan baflbakanl›¤a getirilmiflti. XIII. Louis,
devlet ifllerini büyük ölçüde Kardinal Richelieu’ya b›rakt›¤›ndan bu dönem onun
ad›yla an›l›r. Kardinal Richelieu, içerideki Protestanlar’a karfl› oldukça sert önlem-
ler alm›fl, onlar›n gücünü büyük ölçüde k›rm›flt›. Huguenotlar’›n sahip olduklar› di-
nî ve kültürel haklar muhafaza edilmekle birlikte, Protestanlar’›n Fransa içindeki si-
yasi güçleri bitirilmiflti. Kardinal Richelieu, Otuz Y›l Savafllar›’n› da ülkesi için bir
f›rsat olarak kulland›.
Kardinal Richelieu 1642’de ölünce, görevini kendisi ile ayn› siyasal çizgiyi takip
eden Kardinal Mazarin üstlendi. XIII. Louis’nin de 1643’te ölümü üzerine, tahta ço-
cuk yafltaki XIV. Louis geçti ve naibeli¤ini üstlenen annesi Avusturyal› Anne, Ma-
www.evrenselpdf.com
zarin’i destekledi. 1648’deki Vestfalya Antlaflmas›, Avrupa’da Avusturya egemenli-

¤inin k›r›lmas›n› sa¤l›yor ve dengeleri de¤ifltiriyordu. Kardinal Mazarin, savafl› yü-
rütmek için s›k› bir maliye politikas› takip etmiflti ve devlet yönetiminde merkezi-
yetçi bir anlay›fla sahipti.
HABSBURGLAR’IN ALTIN ÇA⁄I

16. yüzy›l›n en büyük siyasi güçlerinden biri olan ‹spanya, gerek K›ta Avrupas›’nda
sahip oldu¤u topraklarla, gerekse de sahibi oldu¤u kolonilerle, k›ta tarihi gelifli-
minde çok önemli bir oynam›flt›. Bu dönem ‹spanya tarihinde “imparatorluk ça¤›”
olarak bilinir.
1519’da tahta ç›kan fiarlken, bütün Avrupa’y› Habsburg hanedan› çat›s› alt›nda
birlefltirmeyi hedeflemiflti. fiarlken, Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u’nun, bü-
tün k›taya hakim olmas›n› istemekteydi. fiarlken, ‹mparatorlu¤un ‹spanya kanad›-
n›n hükümdarl›¤›n› üstlenirken, kardefli Ferdinand Avusturya kanad›n›n hüküm-
darl›¤›n› üstlenmiflti. Habsburglar’›n en büyük iki rakibi Fransa ve Osmanl› ‹mpa-
ratorlu¤u’ydu. fiarlken’in amac›, Fransa’ya hakim olup, Habsburg topraklar›n› fizik-
sel olarak birlefltirmek, Osmanl›lar’› ise özellikle Tuna Nehri’nin güneyinde tut-
makt›. Ancak istedi¤i baflar›y› sa¤layamad›.
1555’te Augsburg’tan çok k›sa bir süre sonra, gut ve epilepsi olan fiarlken, ‹s-
panya taht›ndan o¤lu lehine, Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u taht›ndan ise
kardefli Ferdinand lehine feragat etti. Kutsal Roma ‹mparatorlu¤u art›k Viyana’dan
yönetilmeye baflland›.
Avusturya
‹mparator Ferdinand’›n en büyük derdi bir türlü ilerlemesini durduramad›¤› Os-
manl› ‹mparatorlu¤u idi. Kanunî 1566’da Sigetvar’› elegeçirdi. 1568’de Osmanl› fe-
tihlerinin tan›nmas› ve hakimiyeti alt›ndaki Macar topraklar› için Avusturya’n›n y›l-
l›k 30 bin alt›n ödemesi flart›yla 8 y›ll›k bar›fl yap›ld›. Antlaflma daha sonra tekrar
uzat›ld›ysa da 1591’den itibaren iki devlet aras›nda s›n›r çat›flmalar› bafllad› ve
1593-1606 aras›nda 13 y›l sürecek “Uzun Türk Savafllar›” meydana geldi. 1606’da
imzalanan Zitvatorok Antlaflmas›’yla uzun süreli bir sulh dönemine girildi.
II. Rudolf, astroloji ve simya 1576’da ‹spanya saray›nda büyümüfl koyu bir Katolik olan II. Rudolf’un tahta
merakl›s›yd›. Ömrünü de¤eri
düflük madenleri, alt›na ç›kmas›ndan sonra, Protestanlar d›flland›. Karfl› reform uygulamalar› yüzünden
çevirdi¤ine inan›lan filozof Protestanlar ayakland›lar. Dinî çekiflmenin sonunda Otuz Y›l Savafllar› ç›kt›. II. Fer-
tafl›n› aramakla geçirmiflti.
dinand’›n dinî birli¤i sa¤lamak için 1629’da ç›kard›¤› “Eskiye Dönüfl Ferman›” Pro-
testanlar’› çileden ç›kard›. Birçok Protestan ülkeyi terketti. Otuz Y›l Savafllar›’ndan
Avusturya büyük yaralar alarak ç›kt›.
‹spanya
II. Felipe, babas› gibi koyu bir Katolik’ti. Kral, ilk ifl olarak, 1551’den itibaren de-
vam eden ‹talya’daki savafllar› noktalad›. Fransa Kral› II. Henri ile 1559’da Cateu-
Cambresis Antlaflmas›’n› imzalad›. ‹spanya bu antlaflma ile Metz ve Verdun’u Fran-
sa’ya b›rak›yor, ancak Fransa’ya da ‹talyan Yar›madas› üzerindeki üstünlü¤ünü ka-
Moriskolar (Müdeccenler): bul ettiriyordu.
‹spanya’da 1492’de
devletlerini kaybedip,
II. Felipe, seleflerinin Moriskolar’a uygulad›¤› bask› politikas›n› devam ettirdi.
Hristiyan hakimiyetinde Müslümanl›klar›n› gizli flekilde sürdürdüklerinden flüphelendi¤i Moriskolar’› yafla-
yaflamak zorunda kal›p, d›klar› bölgeden sürerek, ülkenin çeflitli bölgelerine da¤›tt›.
zorla Hristiyanlaflt›r›lan
Endülüslü Müslümanlar’a II. Felipe döneminin ilk y›llar›nda Osmanl›lar ile mücadele edildi. ‹spanyollar,
verilen isimdir. 1560’ta, Osmanl›lar’a karfl› oluflturulan kutsal ittifaka önderlik ettiler. Ancak Cerbe
www.evrenselpdf.com
Deniz Savafl›’nda, Turgut Reis ve Piyale Pafla, Haçl›lar’a karfl› büyük bir zafer ka-
zand›lar. K›br›s’›n fethini müteakip gerçekleflen 1571’deki ‹nebaht› Savafl› ise Haç-
l› donanmas› için bir zafer oldu.
‹spanya’n›n bir di¤er önemli sorunu Hollanda meselesiydi. Ancak isyan eden
Hollanda’da hakimiyetini bir türlü kuramad›. II. Felipe saltanat›n›n son y›llar›nda,
Fransa ile savafla giriflti. Ancak istedi¤i baflar›y› sa¤layamad› ve 1598’de yap›lan
antlaflma ile IV. Henri’nin Fransa krall›¤›n› kabul etti.
Babas›n›n yerine tahta geçen III. (Dindar) Felipe de selefi gibi Karfl› Reform
yanl›s› tutumunu sürdürdü. Buna karfl›n, ‹spanyollar, dönemin en önemli askerî
strateji uzmanlar›ndan biri olan Maurice Nassau karfl›s›nda, baflar›l› olmad›lar.
1607’de imzalanan ateflkesle, her ne kadar hukuken tam ba¤›ms›z olmasa da Hol-
landa, bu ateflkesten sonra ba¤›ms›z bir devlet olarak hareket etmeye bafllayacakt›.
III. Felipe’nin en meflhur icraatlar›ndan biri Moriskolar’›n ‹spanya’dan sürgün
edilmeleridir. Kral, 300 bin Morisko’yu Müslümanlar ile iflbirli¤i yapt›klar› gerekçe-
siyle Fas ve Tunus’a sürmüfltür.
III. Felipe döneminde, ‹spanya büyük bir sosyal ve ekonomik darbo¤az›n içine
girmifltir. Güney Amerika’daki, ‹spanyol sömürgelerinden getirilen de¤erli maden-
lerle elde edilen zenginlik zamanla enflasyonu körüklemifl, ‹spanya’da paran›n de-
¤eri düfltü¤ü gibi hayat pahal›l›¤› bafllam›flt›r. Buna bir de 1590’lardaki k›tl›k ekle-
nince, s›k›nt› daha da büyümüfltü. Hollanda ile olan savafl daha çok profesyonel
asker gerektirmifl bunun sonucunda maliye iflas etmiflti.
IV. Felipe’nin iktidar y›llar›, ‹spanya’n›n alt›n y›llar›n›n sonuydu. IV. Felipe,
Otuz Y›l Savafllar›’nda, Protestanlar’a karfl› savafl›n› devam ettirdi. 1621’de Hollan-
da’daki savafl yeniden bafllad›. 1624’te Breda’y› ‹spanyollar ele geçirdikleri halde
tutunamad›lar. Zira Hollandal›lar di¤er Protestan devletler yan›nda, Katolik Fran-
sa’n›n da deste¤ini alm›fllar ve ‹spanyollar’›n, taarruzlar›n› püskürtmüfllerdi. Hol-
landal›lar denizlerde de baflar›l›yd›lar, 1631’de Zeeland aç›klar›nda, 1639’da ‹ngil-
tere yak›nlar›nda ‹spanyollar’› ma¤lup etmifllerdi. Bu s›rada, Katalonya ve Porte-
kiz’de, Fransa’n›n da teflvikiyle Madrid yönetimine karfl› baflkald›r› gerçekleflmiflti.
‹spanya 100 y›ll›k dünya gücü olma özelli¤ini ise 1643’teki Rocroi Muharebe-
si’nde kaybetmiflti. Frans›zlar, Otuz Y›l Savafllar›’n›n en önemli mücadelelerinden
biri olan bu savaflta ‹spanyollar’› ma¤lup etmiflti. Bu savafl neticesinde ‹spanya-
Avusturya ortakl›¤› büyük bir darbe yemiflti.
‹spanya Hakimiyeti Alt›ndaki Portekiz

1578’deki Vadiü’l-Mehazin Muharebesi’nde Portekizliler Osmanl› ve Fas birlikleri-
ne ma¤lup olduklar› gibi genç Portekiz Kral› Sebastian bu muharebede varisi olma-
dan ölmüfl, cenazesi bile bulunamam›flt›. Gerek kral›n yaflay›p, yaflamad›¤›n›n bi-
linmemesi ve gerek oluflan otorite bofllu¤u, ülkeyi bir kargaflan›n içine sokmufltu.
Ailenin son temsilcisi ve kral›n halefi Kardinal Henrique’nin de 1580 Ocak’›nda öl-
mesiyle Portekiz taht›na geçecek kimse kalmam›flt›. Bu durumu f›rsat bilen ve an-
ne taraf›ndan Portekiz hanedan› ile ba¤› olan II. Felipe 1580’de krall›¤›n› ilan edip,
Portekiz ve ‹spanyol tahtlar›n› kendi flahs›nda birlefltirdi. Böylece dünyan›n en bü-
yük iki sömürgeci devleti birleflmiflti. Portekiz, ‹spanyol hakimiyeti alt›nda oldu¤u
y›llarda baharat pazar›n› ‹ngiliz ve Hollandal›lar’a kapt›rd›. Portekizliler, Katalon-
ya’daki bir isyan› f›rsat bilip, Fransa’n›n da deste¤ini alarak 1640’da ayaklan›p, dev-
letlerine kavufltular. Portekizliler, daha sonra sömürgelerine yerleflen Hollandal›lar’›
Brezilya ve Afrika’dan ç›kard›lar. Ancak ayn› baflar›y› Asya’da gösteremeyip, birçok
sömürgelerini kaybettiler. ‹spanya, Portekiz’in ba¤›ms›zl›¤› resmen 1668’de tan›d›.
www.evrenselpdf.com
HOLLANDA’NIN (FELEMENK) DO⁄UfiU

Flandre flehirlerinde Protestanl›k yay›l›nca ‹mparator fiarlken, bölgede bask› kur-
mufltu. Ancak Engizisyon’a ra¤men Protestanl›¤›n yay›lmas› durdurulamad›.
1550’den itibaren Kalvinizm’in de Flandr’e girmesi ise Hollanda’n›n ortaya ç›kma-
s›na zemin haz›rlad›.
II. Felipe, Flandr’deki Protestanlar’a karfl› babas›ndan daha sert bir tutum be-
nimsedi. Bask›n›n artmas› üzerine 1566’dan itibaren o dönemde Birleflik Eyalet-
ler olarak bilinen Hollandal›lar ‹spanya’ya karfl› sivil direnifle bafllad›lar. Bunun
üzerine II. Felipe Alba Dükü Fernando Alvarez’i, ‹spanyol Hollandas›’na vali ola-
rak gönderdi. Alvarez’in kurdu¤u bask› üzerine Protestan isyanc›lar›n›n bir k›s-
m› ‹ngiltere’ye bir k›sm› ise Protestan Alman Prenslikleri’ne s›¤›nd›lar. Ancak hal-
k›n tepkisi durmam›fl ve özgürlük mücadelesi bafllam›flt›. Bu yüzden 1568’te bafl-
lay›p, 1648’te Vestfalya Antlaflmas›’yla Hollanda’n›n tam ba¤›ms›zl›¤› ile sona
eren mücadele dönemine “80 Y›l Savafllar›” ad› verilmifltir. Hollanda’n›n ba¤›m-
s›zl›k hareketinin lideri olan Sessiz William, büyük bir asker ve Orange haneda-
n›n kurucusudur.
Kuzey Flandr’daki Protestan eyaletler 1579’da da “Utrecht Birli¤i” ad›yla yedi vi-
layetten oluflan Protestan Hollanda Cumhuriyeti’ni kurdular. Güney, yani bugünkü
Belçika, Katolik olarak ‹spanya idaresinde kald›.
Prens William Osmanl›’dan da yard›m istemiflti. Osmanl› idaresi, ‹spanya’n›n
Akdeniz’deki faaliyetlerini s›n›rland›racak bu iste¤i müspet karfl›lam›flt›. Ancak K›b-
r›s seferi ve ‹nebaht› Savafl› yard›m gönderilmesini engellemiflti.
Osmanl›lar’›n 1578’den itibaren fiark’ta Sefevîler’le y›prat›c› bir savafla giriflmesi
ikinci defa yard›m› engelledi. ‹spanya’n›n sald›r›lar›, bundan sonra hissedilir dere-
cede artt›. II. Felipe, silahl› mücadeleyle alt edemedi¤i William’› 1580’de a¤›r suç-
lamalarla ki, suçlar›ndan biri de Türkler’le ittifak kurmak idi, kanund›fl› ilan etti.
William’› öldürene büyük ödüller vaat edildi. 1584’te William öldürüldü. ‹spanyol-
lar kuzeyde tekrar ilerlemeye bafllad›lar, ancak William’›n yerine geçen o¤lu Ma-
urice ‹spanyollar’la mücadeleye devam etti.
Hollandal›lar, 1590’dan itibaren yeni gelifltirdikleri “fleuten” adl› gemileriyle
Hindistan ve Atlantik’te ticarete önem verdiler. Seri olarak üretilen ve okyanuslar-
da h›zla hareket eden yeni tip bu gemiler Hollandal›lar’a büyük üstünlük sa¤l›yor-
du. ‹spanyollar ise 1588’de ‹ngiltere’yi istilaya giderken “Yenilmez Armada” diye
adland›r›lan donanmalar› yok olmufl ve deniz üstünlü¤ünü kaybetmifllerdi. Bun-
SIRA S‹ZDE dan sonrakiSIRA S‹ZDE dünya ticaretini ele geçirmek üzerine olacakt›. Hollanda ge-
mücadele
mileri ‹spanyol, Frans›z, Portekiz ve ‹ngiliz tüccarlar›n mallar›n› tafl›d›lar. Ticaretin
D Ü fi Ü N E L ‹ M artmas›yla DAmsterdam’da
Ü fi Ü N E L ‹ M
bankac›l›k yükseldi. Denizden kazan›lan topraklar› ot-
laklara dönüfltürerek, süt sektörünü gelifltirdiler. Hollanda, 1609’da ‹spanya ile 12
y›ll›k ateflkes imzalayarak, ticarette daha da büyüme yoluna gitti. Denizlerde yüz-
S O R U S O R U
lerce Hollanda gemisi dünya ticaretinin tekelini elinde tutuyordu.
D‹KKAT Büyük ticaretDpotansiyeline

‹KKAT ra¤men Hollanda henüz ba¤›ms›z bir devlet olarak tan›nm›yor-
du. Dünyan›n en büyük ticaret potansiyeline sahip Akdeniz’e, kendi bayraklar›yla giremi-
yorlard›. Hollandal›lar, Akdeniz’de Frans›z ve ‹ngiliz bayraklar› alt›nda ticaret yap›yorlar-
N N
d›. 1609’da ‹spanya ile ateflkes imzalamalar›n›n hemen ard›ndan Osmanl› sultan› taraf›n-
dan tan›nmak ve Akdeniz’de ticaret yapabilme izni alabilmek için temaslara bafllad›lar.
AMAÇLARIMIZ 1612’de Hollanda’ya
AMAÇLARIMIZkapitülasyon verilip, bu ülke resmen tan›nd›.
TELEV‹ZYON T E L E V ‹ Z Y O Nwww.evrenselpdf.com
Ateflkes’in bitmesinden sonra Hollanda, ‹spanya ile 1621’den 1648’e kadar sü-
recek bir savafla girdi. Hollanda bafllang›çta ‹spanya karfl›s›nda ma¤lubiyetler alsa
da, 1639’da ‹spanya donanmas›na büyük bir darbe vurdu. Otuz Y›l Savafllar›’n›n
sonunda ‹spanya ile Münster Antlaflmas›’n› imzalayarak ba¤›ms›zl›¤›na resmen
kavufltu.
KUZEY AVRUPA DEVLETLER‹

‹skandinav devletlerinin tarihte önemli rol oynayanlar› ‹sveç ve Danimarka’d›r. Bu
iki devlet, yüzy›llar boyunca ba¤›ms›z olarak mücadele etmifller, ‹zlanda, Norveç
ve Finlandiya ise ba¤›ms›zl›klar›na çok geç kavuflmufllard›r. Ancak ‹sveç ve Dani-
marka, askeri aç›dan güçlü olsalar bile nüfuslar›n›n azl›¤›ndan dolay› ancak Kuzey
Almanya, Pomeranya ve Balt›k gibi yak›n co¤rafyalarda söz sahibi olabilmifllerdir.
Danimarka Kral› II. Christian’›n ‹sveçli asilzâdelerin gücünü k›rmak amac›yla
1520’de Stockholm’e girmesi ve burada Stockholm Kan Banyosu ad› verilen olay
neticesinde, iki taraf aras›nda ipler tamamen koptu. ‹sveçliler, 1523’te Vasa hane-
dan›ndan I. Gustav’› hükümdarlar› olarak ilan ettiler. ‹sveçliler’in bu ad›m› asl›nda
Kalmar ittifak›n›n sonuydu. 1524’te Danimarka ile imzalanan ve ‹sveç’in ba¤›ms›z-
l›¤›n› teyit eden Malmö Antlaflmas›’ndan sonra ‹sveç, Lutherism’e geçti ve Gustav
Vasa’n›n yönetiminde (1523-1560) daha istikrarl› bir dönem geçirdi.
Gustav Vasa’n›n ölümü, ‹sveç’te taht mücadelesine neden oldu¤u gibi, Kalmar 1397’de ‹sveç, Norveç ve
Danimarka’n›n ortak ç›karlar
Birli¤i bozuldu¤undan beri mevcut olan ‹sveç-Danimarka geriliminin savafla dö- do¤rultusunda, kendi siyasi
nüflmesinde de etkili oldu. Danimarka Kral› II. Frederick, Kalmar Birli¤i’ni yeniden varl›klar›n› sona erdirmeden
ihya etmek istiyordu. oluflturduklar› Kalmar
Birli¤i, özellikle Kuzey Alman
‹ki taraf aras›nda 1563-1570 aras›nda gerçekleflen Kuzey Savafllar›’n› bafllatan devletlerinin oluflturdu¤u
olay ise, Danimarka kral›n›n armas›nda ‹sveç’i sembolize eden üç tac›n yer alma- Hansa Birli¤i’nin ticari
gücüne ve Alman siyasi
s›yd›. ‹sveçliler, Danimarka kral›n›n bu simgeyi kullanarak, Kalmar Birli¤i’ne vur- nüfuzuna alternatif bir
gu yapt›¤›n› iddia ettiler ve armadan bu figürün çekilmesini istediler. Ancak Dani- oluflumdu.
marka bu teklifi kabul etmedi¤i gibi ‹sveç’in Hessen Krall›¤›’na yollad›¤› elçileri
tutsak etti. Bunun üzerine ‹sveç, Danimarka ve Norveç’in sembollerini, kraliyet ar-
malar›na ekledi.
‹sveç’in 1561’de Talinn Liman›’na hakim olmas›ndan, Livonya’ya (Estonya ve
Letonya) gelmesinden rahats›z olan Lehistan ve Lübeck Prensli¤i, Danimarka’n›n
yan›nda savafla dahil oldu. Yedi Y›l Savafllar› olarak da bilinen bu mücadele, hem
karada hem de denizde gerçekleflti.
1568’de ‹sveç taht›na ç›kan III. Johan elçilerini bar›fl için Danimarka’ya yollaya-
rak, Roskilde Antlaflmas›’n› imzalam›flt›. Ancak antlaflman›n flartlar›n› a¤›r bulan III.
Johan, bu metni onaylamad›. Nihayet 1570’de taraflar aras›nda Stettin Antlaflmas›
imzalanarak, savafl bitirildi. Buna göre, iki taraf da savafl öncesi s›n›rlar›na döne-
cek, ancak ‹sveç, önemli miktarda savafl tazminat› ödeyecek ve Elfsborg Kalesi’nin
iadesi için yüklü bir ödeme yapacakt›.
Bu antlaflma, Danimarka’n›n art›k Kalmar Birli¤i gibi, kendisinin asli güç oldu-
¤u bir yap›lanmay› ‹sveç’e kabul ettiremeyece¤inin deliliydi. Ancak Danimarka’n›n
‹skandinavya’n›n en güçlü devleti oldu¤u da ortaya ç›km›flt›.
1592’de ‹sveç taht›na ç›kan Sigismund’un koyu bir Katolik ve Karfl› Reformcu
olmas› ‹sveç toplumunda ve devlet adamlar›nda rahats›zl›¤a neden oldu. Nihaye-
tinde naiplik görevini üstlenen fiarl, 1598’de Sigismund’a isyan ederek, ‹sveç taht›-
n› elegeçirdi. 1604’te ise IX. fiarl ismiyle resmen kral oldu. IX. fiarl, Rusya’daki is-
tikrars›zl›ktan yararlanarak bu ülkeye sald›rd›. ‹sveç’in birkaç baflar›s›ndan sonra
1612’den itibaren savafl durgunlaflt›.
www.evrenselpdf.com
Danimarka ile ‹sveç aras›nda ise bölge hakimiyeti yüzünden 1611’de yeni bir
savafl ç›kt›. Ayn› y›l IX. fiarl’›n ölümü üzerine o¤lu II. Gustav Adolf bafla geçti. An-
cak ‹sveç al›nan baflar›s›z sonuçlardan sonra bar›fl yapmaya mecbur kald›. ‹ngilte-
re’nin arabuluculu¤u ile iki devlet aras›nda 1613’te Knared Antlaflmas› imzaland›.
‹sveç, Danimarka’ya 1 milyon riksdaler tazminat ödeyecek, Danimarka’n›n Lapp-
land’daki hakimiyeti tan›nacakt›. Danimarka, Sound Bo¤az›’n›n her iki kanad›nda
da hakimiyetini koruyordu.
Antlaflmadan sonra Gustav Adolf, Rus cephesine döndü. Kral, baflar›lar elde
edip, Ruslar’› bugünkü Estonya’dan ve Finlandiya’n›n kap›s› say›lan ‹ngirya’dan ç›-
kard›. Ruslar’› Balt›k’tan uzaklaflt›ran Stolbovo Antlaflmas› 1617’de imzaland›.
Gustav Adolf, savafllardan sonra aristokrasinin ekonomik gücünü k›r›p, devle-
tin vergi gelirlerini artt›rd›. Ancak bu s›n›f› devlete küstürmemek amac›yla Riksrad
denilen ve zâdegan s›n›f›ndan oluflan meclis ile yetkilerini paylaflt›. Ülke içinde bü-
yük bir e¤itim reformu gerçeklefltirmifl, Uppsala’daki üniversiteye büyük mali kay-
naklar tahsis etmifl ve saltanat›n›n sonunda Tartu’da yeni bir üniversite açt›rm›flt›.
Yine ticareti gelifltirmek için, 1621’de Göteborg liman flehrini kurdu.
Gustav Adolf’u dünya tarihinde öne ç›karan özelli¤i ise askeri teorisyenli¤i ve
komutanl›¤›yd›. Kral, ‹sveç ordusunun asker say›s›n›, ‹sveç’in kald›rabilece¤i en
üst seviyeye ç›karm›fl, tüfekli birliklerinin atefl gücünü ve atefl h›z›n› artt›rm›fl, m›z-
rakl› birlikler ile tüfekli birlikleri dengeli ve oranl› bir flekilde tanzim etmiflti. Uzun
süredir pasif rol oynayan süvari birliklerini yeniden vurucu güç haline getirtmiflti.
‹sveç’in, Gustav Adolf ve onun maharetli flansölyesi Axel Oxenstierna önderli-
¤inde yürüttü¤ü bu askeri ve idari reformlar meyvelerini Otuz Y›l Savafllar›’nda
(1618-1648) verdi. ‹sveç’in Otuz Y›l Savafllar› içinde Lehistan ile olan mücadelesi
1629’da Altmark Antlaflmas› yap›larak noktaland›. ‹sveç, bu antlaflmayla önemli
Balt›k limanlar›na tek bafl›na sahip oldu.
Danimarka, ise savafl patlak verdi¤i s›rada IV. Christian taraf›ndan istikrarl› bir
biçimde yönetilmekteydi. Danimarka donanmas› modernize edilmifl ve ülkedeki
kaleler ve istihkâmlar sa¤lamlaflt›r›lm›flt›. Ticaretin gelifltirilmesi için Do¤u Hindis-
tan, Grönland, ‹zlanda ticaret kumpanyalar› kurulmufltu. Ancak Katolik ordular›na
yenilen Danimarka, Lübeck Antlaflmas›’n› imzalayarak savafltan çekildi.
OTUZ YIL SAVAfiLARI

Bohemyal›lar (Çekler) gerek millî ve gerek de dinî sebeplerden dolay›, de¤iflik dö-
nemlerde Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u’na karfl› isyan etmifllerdi.
Protestan olan Çekler, ‹mparator II. Rudolf’a din özgürlü¤ü hususunda belirli
tavizler verdirttiler. Ancak imparatorun Bohemya’daki temsilcileri Protestanlar’a
verilen haklar› uygulamaya koymak istemediler. Bunun üzerine Çek Protestanlar›,
Silezyal› ve Moravyal› Protestanlar ile iflbirli¤i yaparak yeni bir hükümet kurdular
ve isteklerini yeniden ‹mparator Rudolf’a bildirdiler. Çaresiz kalan imparator,
1609’da yay›nlad›¤› bir fermanla Çek Protestanlar›’n›n isteklerini kabul etti.
Protestanlar’›n, kilise topraklar›na kendi ibadethanelerini infla etmeleri üzerine
imparatorluk temsilciler heyeti bu kiliselerin y›k›m›na karar verdi. Ancak 1617’de
bu karara Protestanlar yine itiraz edince, ipler tamamen koptu. Protestanlar’›n hak-
lar› ellerinden al›nd›.
Temsilcilerin bu kat› tutumu tak›nmalar› üzerine Protestanlar do¤rudan ‹mpa-
rator Matthias’a baflvurmay› uygun gördüler. Ancak imparatorun cevab› da gayet
sert oldu. Çekler, aradaki ihtilaf›n müsebbibi olarak Prag’da bulunan imparatorun
temsilcilerini gördüler. Hakikaten bu iki temsilci de Protestanlar’› sapk›n olarak
görmekteydi.
www.evrenselpdf.com
Protestan Çekler, Thurn Kontu Mattias önderli¤inde isyan ederek 1618’de kral-
l›k saray›n› bast›lar. ‹ki imparator temsilcisine hakaret ettikten sonra onlar› pence-
reden afla¤› att›lar.
Ancak temsilciler 18 metre yükseklikten içi gübre ve pislikle dolu bir hende¤in
içine düflmüfller, gübrenin yumuflat›c› etkisi ölümlerine engel olmufltu. Prag’da ya-
flanan bu hadise Viyana Saray›’na ulafl›nca, imparator olay› isyan olarak yorumla-
d›. ‹syanc›lar da Prag’da yeni bir hükümet teflkil ettiler. Bu çat›flma bütün k›taya ya-
y›larak, Avrupa’n›n genelinde mezhep esasl› bir kamplaflma bafllad›. Katolik dev-
letler, Kutsal Roma-Cermen imparatorunun yan›nda yer alarak Liga’y› oluflturur-
ken, Protestanlar ise “Union” ad› verilen siyasi birli¤i meydana getirdiler.
Bavyera Elektörü Maximilian’in imparatora destek vermesi Katolik cephesini
kuvvetlendirdi. Bundan cesaret alan II. Ferdinand, Tilly komutas›ndaki bir orduyu
Bohemya’ya gönderdi. Savafl› kazanan Katolik ordusu Prag’da hakimiyeti sa¤lad›.
Daha sonra Pilsen fiehri’nin düflmesi ile beraber Bohemyal›lar’›n isyan› sona erdi.
‹syana destek veren Silezya, Erdel gibi prenslikler de imparatorla anlaflt›lar. Protes-
tan din adamlar› sürüldüler. Ancak bu geliflmelerden Protestan prensler, hiç mem-
nun de¤illerdi.
‹mparatoru seçen elektörler kurulunda Protestanlar’a ait bir sandalyenin Bavye-
ra elektörüne verilmesi Kuzey Alman prenslikleri ve ‹skandinav müttefikleri için
barda¤› tafl›ran son damla oldu. Danimarka Kral› IV. Christian “Protestanl›¤› ve Ku-
zey Almanya’y› kurtarmak” vazifesini 1625’te kendi üzerine ald›. Danimarka’n›n
müttefikleri aras›nda ‹ngiltere, Afla¤› Saksonya ve Hollanda vard›. ‹mparatorun or-
dusu, Danimarkal›lar’› ertesi y›l Luther am Harenberg’te, ma¤lup etti. ‹mparatorluk
ordular›n›n Balt›k’›n kilidi olan Stralsund’u ele geçirme ihtimali üzerine ‹sveç Da-
nimarka’ya ve Kuzey Alman prensliklerine yard›m etti. ‹sveç, Lehistan ile antlaflma
yapt›ktan k›sa bir süre sonra 1630’da Avusturya’ya savafl ilan etti. Avusturyal›lar, ‹s-
veç kral› için “Karlar kral› güneflte eriyecektir” dediler ama eriyen Kutsal-Roma-
Cermen ‹mparatorlu¤u olacakt›.
Yaflanan bu geliflmelerden sonra Protestan ve Katolik ordular› 1631 Eylül’ün-
de Breitenfeld’de karfl› karfl›ya geldiler. Kral Gustav Adolf, imparatorluk ordusu-
na karfl› zafer kazand›. 1632’de Lützen Savafl›’n› ‹sveçliler kazanmalar›na ra¤men
Gustav Adolf bu muharebe sonras›nda öldü. ‹sveç, kral›yla beraber hücum inisi-
yatifini kaybetti. Nördlingen mevkiinde 6-7 Eylül 1634’te yap›lan meydan muha-
rebesi sonucunda imparatorluk ordular› büyük bir zafer kazand›lar. Bu muhare-
benin en önemli neticesi 1635’te Saksonya ve birçok kuzey Alman flehrini ‹sveç
ittifak›ndan koparan Prag Antlaflmas› oldu. Bu antlaflma ile imparator oldukça ra-
hatlad›, ‹sveç de arkas›n› daha çok Fransa’ya yaslamaya bafllad›.
Fransa, 1635’te Habsburglar› daha da s›k›flt›rmak için ‹spanya’ya savafl ilan etti,
ancak bunun üzerine imparator da ertesi y›l Fransa’ya savafl açt›. Kardinal Riche-
lieu, Weimar Prensi Bernhard’› da ittifak›na dahil ederek Fransa’n›n durumunu
kuvvetlendirdi.
Savafl, bafllang›c›ndaki mezhep esasl› iç savafl niteli¤ini kaybetmifl, siyasi ç›kar-
lar u¤runa yap›lan milletleraras› bir savafl hâline gelmiflti. Danimarka, 1643’te bu
kez, imparatorun yan›nda savafla girdiyse de, ‹sveç’e karfl› baflar›l› olamad›. Alman-
ya’da art›k bar›fl isteyen Brandenburg, imparatora verdi¤i deste¤i geri çekti.
‹sveç ordusunun 1645’te Jankowitz’deki zaferi önce Saksonya’y› savafl›n d›fl›na
itti. Savafl›n kaybedildi¤ini imparator da anlam›flt›. Bu yüzden imparator müzake-
relere bafllan›lmas›n› istedi. Ancak ateflkes yap›lamad›.
www.evrenselpdf.com
‹sveç ve Fransa’n›n Bavyera’ya girmesi üzerine Prens Maximilian mütareke ya-

parak, imparatora deste¤ini çekti. 1645’te Danimarka ile bar›flan ‹sveç’in elinin ra-
hatlamas› imparatorun bütün direncini k›rd› ve bar›fl müzakerelerini h›zland›rd›.
Müzakereler savafllarda yer alm›fl tüm devletlerin kat›l›m› ile gerçekleflti. Taraf-
lar 24 Kas›m 1648’de Vestfalya Antlaflmas›’n› imzalayarak, Otuz Y›l Savafllar› sona
erdi.
SIRA S‹ZDE Fransa’n›n Katolik olmas›na ra¤men Protestanlar’› desteklemesinin nedeni nedir?
SIRA S‹ZDE
3
Vestfalya Antlaflmas›
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fiolmas›na
ÜNEL‹M
Girifli Latince ra¤men, metni Frans›zca olan bu antlaflma, Modern Avru-
pa’n›n ve millî devletlerin do¤uflunda önemli bir yere sahiptir. Vestfalya, Napolyon
S O R U sonras›nda Avrupa’n›n
S O R U yap›s›n›n belirlendi¤i 1815 Viyana Antlaflmas›’na kadar Avru-
pa kamu hukukunun temeli oldu. Vestfalya’da Protestanl›k Katolikli¤e denk say›ld›
ve Protestanl›¤›n ortadan kald›r›lmas›na yönelik çal›flmalara son nokta konuldu.
D‹KKAT D‹KKAT
Vestfalya ile beraber Habsburg hanedan›n›n karizmas› zarar gördü ve Alman-
ya’da yerel hanedanlar öne ç›kt›lar. Brandenburg Prensli¤i giderek güçlendi ve
N N
SIRA S‹ZDE bir bak›maSIRA Prusya S‹ZDE‹mparatorlu¤u’nun, yani Almanya’n›n temelleri Vestfalya’da
at›ld›. Antlaflma imparatorun prenslikler üzerindeki otoritesini k›s›tlam›flt›. Vest-
falya’dan sonra, Voltaire’in deyimiyle bu devlet “Ne kutsal, ne Romal› ne de bir
imparatorluktu”.
Otuz Y›l Savafllar›’n›n bir baflka neticesi de savafl›n getirdi¤i felaketlerdi. Otuz
K ‹ T A P Y›l Savafllar›K neticesinde
‹ T A P Almanya’n›n nüfusu oldukça azalm›flt›. Savafltan dolay›
üretim durmufl, y›llar sonra bile ülke ekonomik darbo¤azdan kurtulmay› baflara-
mam›flt›.
TELEV‹ZYON Fransa,T Eçevresindeki
LEV‹ZYON Habsburg çemberini k›rmay› baflarm›flt›. Fransa’n›n Hol-
landa ve Kuzey ‹talya üzerindeki nüfuzu da artm›flt›. Bunun yan›nda Fransa’n›n ba-
z› toprak kazançlar› da bulunmaktayd›. Fransa’da monarfli Vestfalya’dan sonra iyi-
ce sa¤lamlaflt›.
‹NTERNET ‹ N T E R N E yüzünün
‹sveç savafltan T ak›yla ç›kt›. Vestfalya ile Verden ve Bremen Piskopos-
luklar›’n›n idaresini alarak Almanya’n›n yönetiminde söz sahibi oldu. Ön-Pomeran-
ya ile Stettin ve Wismar flehirlerini ele geçirdi.
Hollanda’n›n ba¤›ms›zl›¤› Vestfalya ile onayland›. Antlaflmayla ‹sviçre de ba-
¤›ms›z oldu.
‹mparatorluk gibi Papal›k da Vestfalya’da darbe yedi. Papa antlaflmay› geçer-
siz sayd›ysa da Vestfalya’y› imzalayan ülkeler de papan›n bu hükmünü geçersiz
sayd›lar.
Vestfalya’da ‹ngiltere’nin temsilcisi yoktu. Ancak ‹spanya darbe yedi¤i için sa-
vafl, ‹ngiltere’nin lehine olmufltu. Otuz Y›l Savafllar› s›ras›nda en buhranl› dönemle-
rinden birini yaflayan Osmanl› ‹mparatorlu¤u savafla do¤rudan kat›lmam›fl ancak
Osmanl›’ya ba¤l› Erdel Prensli¤i ‹mparator Ferdinand’a karfl› mücadele etmiflti.
Vestfalya, Protestanl›¤›n Papa ve Katolikli¤e karfl› kazand›¤› zaferin adeta bir
sembolüydü.
Fransa ile savaflmaya devam eden ‹spanya, Vestfalya’ya davet edilmemiflti. ‹s-
panyollar Fransa ile 11 y›l daha savaflt›lar. Bundan dolay› baz› tarihçiler Otuz Y›l
Savafllar›’n›n esasen otuz y›l de¤il 41 y›l sürdü¤ünü iddia ederler. Savafl, ‹spanya’y›
en az Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u kadar y›pratm›flt›.
www.evrenselpdf.com
AVRUPA TAR‹H‹NDE DE⁄‹fi‹M VE GEL‹fiMELER
Avrupa’da Askerî Devrim

Eskiça¤da, Avrupa k›tas›n›n askerî tarihine damgas›n› vuran ordu, Roma lejyonla-
r›yd›. Profesyonel ve sürekli piyadeler olan Roma lejyonlar›, imparatorlu¤un bir
dünya gücü olmas›nda ve bu gücünü korumas›nda hayati rol oynam›fllard›. Roma-
l›lar ile Gotlar aras›nda 378’teki Hadrianopolis Muharebesi, Roma’y› çöküflün efli-
¤ine getirdi¤i gibi, askeri anlamda, lejyonlar›n ve piyadelerin üstünlü¤üne son ver-
mifl ve süvari birliklerini ön plana ç›karm›flt›.
Ortaça¤ Avrupa savafl dünyas›nda, büyük meydan muharebeleri azal›rken, or-
dular›n asker say›s› düflmüfltü. Bu dönem savafllar›n›n sonuçlar›n› ise, zorlu kale
kuflatmalar› belirlemekteydi. Ortaça¤ savafl modelinin bu flekilde oluflmas›ndaki te-
mel neden, bölgesel prensliklerin ve küçük flehir devletlerinin feodal ekonomik
modelleriydi.
Özellikle 15. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren ateflli silahlar›n etkin bir flekil-
de kullan›lmaya bafllanmas›, Avrupa’da Askerî Devrim’in bafllang›c›yd›. Ateflli si-
lahlar›n icad›yla, küçük prenslikler ve flehir devletlerinin en büyük dayana¤› olan,
Ortaça¤ kale surlar› art›k afl›labilir hale gelmiflti. Bu olay, derebeylik sistemini çö-
kertmifl, bunun neticesinde Fransa, ‹ngiltere, ‹spanya gibi millî monarfliler, küçük
prensliklere karfl› avantaj sa¤lam›flt›. Feodal sistemin çökmesiyle, ordular›n yap›s›
de¤iflmifl, a¤›r atl› birliklere dayal› küçük askeri birlikler tedricen terkedilerek, sa-
y›ca çok, ucuza mal edilebilir m›zrakl› piyadeler ön plana ç›km›fllard›.
16. yüzy›l›n ilk yar›s›nda, savafllar›n sonucunu m›zrakl› piyadeler belirlemek-
teydi. Toplar sayesinde ise, kuflatmalar çok daha h›zl› bir flekilde baflar›ya ulaflmak-
tayd›. 16. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren ise daha kademeli bir de¤iflim süreci
bafllam›flt›r. Habsburglar ile Fransa’n›n güç mücadelesine sahne olan ‹talya’daki
bölgesel devletler, büyük bir ordu besleyebilecek güçte olmad›klar›ndan, ba¤›m-
s›zl›klar›n› muhafaza etmek için, flehirlerinin tahkimatlar› konusuna yo¤unlaflm›fl-
lard›. Bunun sonucunda, “Trace ‹talienne” denilen yeni bir sur modeli gelifltirmifl-
lerdi. Bu yeni model tahkimatlarda, duvarlar›n boyu daha alçak tutulmufl ancak top
at›fl›na karfl› daha kal›n hale getirilmiflti. Tahkimatlar, çapraz atefl gücü sa¤lamak
için y›ld›z fleklinde infla edilmekte ve Ravelin denilen ön tabyalarla düflman as›l sur-
lardan uzak tutulmaya çal›fl›lmaktayd›. Bu yeni surlar, büyük ölçüde baflar›l› olmufl
ve kuflatmalar›n süresini, Ortaça¤ kadar olmasa da daha uzun hale getirmifltir.
Hafif ateflli silahlar ise, savafl meydanlar›ndaki etkinliklerini 16. ve 17. yüzy›llar-
da tedricen artt›rm›fllard›r. 16. yüzy›l›n bafl›nda arkebüz denilen arkaik tüfekler kul-
lan›l›rken, önce fitilli tüfe¤e, 17. yüzy›ldan itibaren ise çakmakl› tüfe¤e geçilmifltir.
Ateflli silahlar›n kullan›m›n›n, m›zra¤a göre daha az fiziksel güç istemesi ve daha
etkin kullan›labilmesi, ordular›n tüfek oran›n› yavafl yavafl artt›rmalar›na ve m›zra-
¤› terketmelerine neden olmufltur. Ordular atefl güçlerini artt›rmak için, dönüflüm-
lü atefle dayal› kontramarfl veya ‹sveç salvosu gibi teknikleri uygulamaktayd›.
17. yüzy›l›n sonu ve 18. yüzy›lda daha dengeli bir askerî geliflim yaflanm›fl ve
vatandafl ordusu ve seferberlik modelinin (levee en masse) bafllad›¤› Frans›z ‹hti-
laline kadar, Avrupa genelinde piyade a¤›rl›kl› profesyonel ordular kullan›lm›flt›r.
17. yüzy›l Avrupa’s›nda savafl meydanlar›nda nas›l bir de¤iflim gözlenmektedir,

SIRA S‹ZDE aç›kla- SIRA S‹ZDE
y›n›z. 4
S O R U S O R U
www.evrenselpdf.com D ‹ K K A T D‹KKAT
Karfl› Reform (Katolik Reformu)

16. yüzy›lda bafllayan ve Frans›z ‹htilali’ne kadar süren Katolik Kilisesi’nin yenilen-
mesi, kendisini tamir etmesi, Protestan hareketiyle ald›¤› darbeyi tedavi etmesi ar-
zusuyla bafllayan harekete “Karfl› Reform” veya “Katolik Reformu” denilmektedir.
Karfl› Reform süreci içerisinde yeni tarikatlar kurulmufl ve bu tarikatlar vas›tas›yla
Cizvitler: 1534’te ‹gnacio de Reform hareketinin açt›¤› yaralar giderilmeye çal›fl›lm›flt›r. Özellikle Cizvitler, Pro-
Loyola taraf›ndan kurulmufl
bir tarikatt›r. “‹sa cemiyeti” testanl›¤›n ortaya ç›k›fl› üzerine büyük bir darbe yiyen Katolik kilisesini toparlay›p,
diye de bilinir. Amaçlar›, karfl› reformun yap›lmas›nda önemli rol oynad›lar.
Katolik inanc› bütün
insanl›¤a yaymak ve Katolik
Karfl› Reform’un cevap arad›¤› iki temel sorusu vard›. Bunlar›n birincisi Katolik
olanlar›n inançlar›n› tavizsiz Kilisesi, ortaya ç›kan hizipleflmeleri ve bölünmeleri nas›l önleyecekti? ‹kinci soru ise
bir flekilde yaflamalar›n› Protestanlar, Kalvinciler ve Anabaptistler’in insanlar› Katolik inanc›ndan uzaklaflt›r-
sa¤lamakt›. Güney
Amerika’dan Orta Asya ve malar› nas›l engellenecekti? Bu sorular yan›nda Karfl› Reform hareketi, yeniden do-
Uzak Do¤u’ya kadar genifl ¤ufl hareketi hâlini alarak Katolik Kilisesi’ndeki bir yeniden yap›lanma ve Protestan-
bir co¤rafyada sürdürdükleri
misyonerlik faaliyetleriyle l›k ile ortak inançlar etraf›nda uzlaflarak hizipleflmeleri azaltmay› amaçl›yordu.
Katolikli¤i yayd›lar. Karfl› Reform için dönüm noktas› ‹mparator fiarlken’in 1527’de Roma’y› ele ge-
Cizvitler’in afl›r›
kuvvetlenmesi üzerine Papa çirmesi oldu. Bu iflgalden sonra Katolik kilisesinden reform hareketi için din adam-
XIV. Clement, 1773’de lar› harekete geçti. Reform için ilk ad›m Papa III. Paulus taraf›ndan oluflturulan kar-
tarikat› feshetti. Papa VII.
Pius, 1814’te Cizvitler’e eski
dinaller meclisinde at›ld›. Kardinaller meclisi 1537 “Sayg›de¤er Kardinaller Heye-
haklar›n› verse de tarikat tinden Islah Edilecek Kilise’ye Dair” bafll›kl› raporda as›l sorunun Papal›k’›n kendi-
eski gücüne bir daha sini dünyevîlefltirmifl oldu¤u ve di¤er temel de¤iflikliklerin ancak bu temel de¤iflik-
kavuflamad›.
lik sa¤land›ktan sonra mümkün olabilece¤i belirtildi.
fiarlken’in teflebbüsleri ve biraz da zorlamalar› ile 13 Aral›k 1545’te Trento’da bir
konsil topland›. fiarlken, bu konsili toplayarak Avrupa’da Protestanl›k ile Katoliklik
aras›nda giderek artan gerilime son vermeyi ve daha da önemlisi Türk tehlikesi kar-
fl›s›nda Avrupa’da bir birlik oluflturmay› hedefliyordu. Trento Konsili’nde Hristiyan
dinini ve inanc›n› tekrar yükseltmek, Hristiyan halk› ve din adamlar›n› düzene sok-
mak ve din düflmanlar›n› engelleyip ortadan kald›rmak için kararlar al›nacakt›.
Papa III. Paulus’un, “... Bütün günahlar›m›z ve hatalar›m›za karfl› art›k ilahi öf-
keyi üzerimizden kurtarmal›y›z. Rodos kaybedildi. Macaristan tehlikede, Avustur-
ya, Adriyatik’in do¤usu ve ‹talya’ya karfl› karadan ve denizden bir savafl söz konu-
su. Ac›mas›z ve k›y›c› düflman›m›z Türkler, Hristiyanlar aras›ndaki nefret ve uyufl-
mazl›¤› k›z›flt›rmakta. Bu kadar kar›fl›kl›klar, düzensizlikler ve sapk›nl›klar içinde,
‹sa’n›n Gemisi’ni yürütmek için aya¤a kalk›n!...” ça¤r›s›yla toplanan Trento Konsi-
li’nde kilise dogmalar› ve kilisenin yapmas› gereken reformlar ele al›nd›. Trento
Konsili oturumlar hâlinde 1563’e kadar devam etti. Konsilin bu kadar uzun sürme-
sinin sebebi papalar›n de¤iflmesi ve baz› papalar›n konsile gerekli önemi verme-
mesiydi. Bunun yan›nda de¤iflen siyasi flartlar da konsile ara verilmesinde etkili ol-
du. Papa IV. Pius Mart 1564’te, Trento Konsili’nin kararlar›n› resmen onaylad› ve
kararlar hayata geçirilmeye baflland› ve bu kararlar Karfl› Reform sürecindeki en
önemli geliflmelerdi.
Trento Konsili kararlar› bütün Avrupa’da hemen kabul görmedi. ‹spanya, kon-
sil kararlar›n› en fazla sahiplenen ve uygulamaya geçiren ülke oldu. Buna mukabil
özellikle Fransa’da konsil kararlar›na karfl› ciddi bir muhalefet olufltu ve ülke iç sa-
vafla sürüklendi. Avusturya ve Güney Almanya prensliklerinde de benzeri iç savafl-
lar bafllad› ve çat›flmalar Otuz Y›l Savafllar›’n›n bafllamas›nda etkili oldu. Bu olum-
suzluklar›na ra¤men Karfl› Reform hareketi Katolik Kilisesi’nin toparlanmas›n›, tefl-
kilat yap›s›n› gözden geçirmesini ve kendini savunacak yeni yöntemler gelifltirme-
sini de sa¤lad›.
www.evrenselpdf.com
Papa XIII. Gregorius ve Takvim

Dünyan›n büyük k›sm›nda kullan›lan Gregoryen Takvimi menflei Roma ‹mparator-
lu¤u’na uzanan bir takvimdir. Romal›lar, ilk önce 10 aydan müteflekkil 304 günlük
bir takvim oluflturmufllard›. Takvimin bafllang›ç tarihi Roma’n›n efsanevî kurulufl
y›l› olan M.Ö. 753’tü. K›fl aylar›n› kapsamayan bu takvim Mart ay› ile bafllamaktay-
d›. Günümüzde bat› dillerinde kullan›lmaya devam eden ilk dört ay›n isimleri Mar-
tius (Mars), Aprile (Tanr›ça Afrodit) veya aperire olarak yaz›lan açmak fiilinden,
Maius (Hermesin annesi) ve Iunius ( Tanr›ça Hera, Romal›larda Juno) olarak s›ra-
lanmaktayd›. 5. aydan itibaren ise aylar say› ile numaraland›r›l›rd›. Bu yüzden, me-
sela bat› dillerinde, Ottobre, Octobre, Octember fleklinde yaz›lan Ekim ay›, Roma
takviminde “8. ayd›” anlam›na gelen Octobris olarak an›lmaktayd›. Romal›lar daha
sonra takvimlerini, 355 güne ç›karm›fllar ve k›flta bulunan iki yeni aya isim vermifl-
lerdi. Kap› ve yollar›n Tanr›s› say›lan Janus’a ithafen ‹aniarus ve tamamen temiz-
lenmeye, pür olma ayini olan Februar’a ithafen (Februarius) kulland›lar.
Roma’da takvim alan›ndaki en büyük reformu yapan isim ise Jül Sezar oldu. Se-
zar, günefl esasl› bir takvim oluflturdu ve bu takvim M.Ö. 45 y›l›nda (Eski Roma
takvimine göre kurulufltan sonraki 709. y›l) yürürlü¤e girdi. Daha sonra da Sezar
ve ilk ‹mparator Augustus’u onurland›rmak için, 5. ay (Quintilis) ve 6. aya (Sexti-
lis) bu iki devlet adam›n›n isimleri verildi. Iulius (Temmuz) Augustus (A¤ustos).
Osmanl›lar’›n, Rumî, Bat›l›lar’›n Jülyen takvimi dedi¤i bu takvim, bir y›l› 365
gün ve 6 saat olarak hesaplam›flt›. Bu takvimin ekinoks ve paskalya tarihi hesapla-
mas› 325’teki ‹znik konsilinde, gerek Do¤u gerekse de Bat› Hristiyanl›¤›n›n resmi
takvimi haline gelmiflti. Halbuki dünyan›n dönüfl h›z› bu süreden yaklafl›k 11 da-
kika k›sayd› ve 1582 y›l›na gelindi¤inde gerçek mevsimsel zaman ile ‹znik Konsi-
li’nin hesaplamas› aras›nda 10 günlük bir zaman fark› oluflmufltu.
Bu durumun düzeltilmesi için Güney ‹talyal› Aloysius Lilius bir teklifte bulun-
mufl ve her 400 y›lda mevcut olan 100 art›k y›l› 97’ye indirmiflti. Lilius’un kabul gö-
ren bu önerisine göre 1600 y›l›nda art›k y›l uygulanm›flken, 1700, 1800, 1900 y›lla-
r›nda uygulanmam›flt›. 2000 y›l›nda art›k y›l yine uygulan›rken, 2100, 2200, 2300
y›llar›nda art›k y›l olmayacakt›r. 1572’de papal›¤a seçilen XIII. Gregorius, bu uygu-
lamay› 1582 y›l›n›n Ekim ay›nda tatbik etmifl ve 4 Ekim Perflembe gününden sonra
15 Ekim Cuma gelmifl böylece takvimler 10 gün ileri at›lm›flt›. Uygulamay›, Katolik
ülkeler Venedik, Avusturya, ‹spanya, Fransa ve Portekiz, Vatikan ile ayn› anda ha-
yata geçirmifllerdi. Protestan ülkeler bu takvimi çok uzun süre sonra benimsemifl-
lerdi. Ortodoks ülkeler ise, günümüzde bu takvimi günlük hayatta ve resmi ifllerde
kullan›rken, dinî gün ve haftalar hâlâ Jülyen Takvimi’ne göre hesaplanmaktad›r.
Avrupa’da De¤iflen Nüfus Oranlar› (1550-1650)

1500 ile 1600 y›llar› aras›nda Avrupa nüfusunda yeniden bir art›fl ve toparlanma ol-
du. Bir yüzy›l önce “Kara Ölüm” denen veban›n 16. yüzy›lda giderek etkisinin
azalmas› nüfus art›fl›ndaki en önemli faktördü, ancak bu durum 17. yüzy›ldan iti-
baren tekrar tersine döndü.
Avrupa’daki 1500 ile 1600 y›llar› aras›nda baz› ülkelerin nüfus art›fl oranlar› flu
flekildeydi: ‹ngiltere, 4.1 milyondan 4.8 milyona; ‹sveç, 0.8 milyondan 1 milyona;
Fransa, 12 milyondan 15 milyona ulaflt›. K›tan›n toplam nüfusu 1500’lerde yaklafl›k
82 milyon iken 1600’lerin hemen bafl›nda yaklafl›k 105 milyon oldu. Nüfus art›fl› fle-
hirlerde daha fazla idi ve bunun bir sonucu olarak metropol flehirler ortaya ç›kt›.
Örne¤in Paris’in 1500’lerdeki nüfusu 100 bin iken asr›n sonlar›na do¤ru 200 bine
ulaflt›.
www.evrenselpdf.com
16. yüzy›lda nüfus art›fl›, ifl gücünün ve asker kayna¤›n›n artmas› sebebiyle, iyi
bir fley olarak görülüyor ve teflvik ediliyordu. Nüfus art›fl› Avrupa ekonomisinde
iyileflmelere de sebep oldu. Buna mukabil artan nüfus beraberinde baz› ciddi
problemleri de getirdi. Bunlar›n en önemlisi de tah›l fiyatlar›ndaki art›flt›. Artan nü-
fusun ihtiyac›n› karfl›layacak flekilde tar›mda verimlili¤i sa¤layacak yöntemlerin ge-
lifltirilememesi tah›l fiyatlar›n›n artmas›ndaki en önde gelen etkendi. 1450-1620 y›l-
lar› aras›nda hububat fiyatlar› Avrupa’da dört ila yedi kat oran›nda artt›. Tah›l ihti-
yac›n› gidermek için baflvurulan en yayg›n yöntem orman alanlar›n›n tar›ma aç›l-
mas›yd›. Fakat bu da ciddi s›k›nt›lara sebep oldu. Zira artan nüfusun ›s›nma ihtiya-
c›n› karfl›lamak için daha çok oduna ihtiyaç duyuldu ancak yerleflim yerleri yak›-
n›ndaki ormanlar tar›m arazisi hâline getirildiklerinden dolay› odun temin etmek
giderek zorlaflt›. Bunun bir sonucu olarak da odun fiyatlar›nda beklenmeyen bir
art›fl görüldü. Bu k›s›r döngü isyanlar› da beraberinde getirdi. Örne¤in 1585’te Na-
poli belediye meclisi somunlar›n küçülece¤ini, ancak fiyat›n›n sabit kalaca¤›n› ilan
etti. Bunun üzerine halk ayakland›, meclis üyelerinden birini öldürdü ve tah›l am-
barlar›n› ya¤malad›.
Avrupa’da 16. yüzy›lda artan nüfus baflka s›k›nt›lara da yol açt›. Bunlardan biri
toprak kiralama sistemindeki s›k›nt›lard›. Artan nüfus topra¤› iflleyen ve kiralayan
kirac› konular›nda s›k›nt›lar›n ortadan kalkmas›na, buna mukabil toprak sahipleri-
nin bunu f›rsat bilerek vergileri artt›rmalar›na sebep oldu. Afl›r› vergi talebi özellik-
le ‹ngiltere’de köylü isyanlar›na neden oldu.
Bütün 16. yüzy›l boyunca Venedik gibi ticaret merkezleri hariç Avrupa’da faz-
la görülmeyen veba, 17. yüzy›lda k›tada yine ölüm saçmaya bafllad›. Bu yüzden
1500’lerde görülen nüfus art›fl› 1600’lerden itibaren yeniden tersine döndü. ‹talya,
Piemonte, Lombardiya ve Venedik’te ortaya ç›kan ve 1630-1631 y›llar› aras›nda et-
kili olan veba bu ülkelerin nüfusunun % 30 oran›nda azalmas›na sebep oldu. ‹n-
giltere’de 1603-1665 y›llar› aras›nda aral›klarla ortaya ç›kan salg›nda 170 bin kifli öl-
dü. ‹spanya’da 1596-1685 y›llar› aras›nda görülen vebada ise ülke nüfusunun %
25’i yok oldu.
Avrupa nüfusunun 17. yüzy›lda azalmas›nda salg›n hastal›klar kadar uzun sü-
ren savafllar da etkili olmufltu. Zira 1618-1648 y›llar› aras›nda devam eden ve “Otuz
Y›l Savafllar›” denen dönemde Almanya’n›n nüfusu 21 milyondan 13.5 milyona ka-
dar düfltü. Bohemya’n›n nüfusu ise 3 milyondan 0.8 milyona düflmüfltü. Savafllar
kadar ara ara yaflanan k›tl›klar da k›ta Avrupa’s›n›n nüfusunun 17. yüzy›lda azal-
mas›na sebep olmufltur.
www.evrenselpdf.com
Özet
N
A M A Ç
Otuz Y›l Savafllar›’n› ve Vestfalya Antlaflmas›’n› NA M A Ç Fransa’daki mezhep savafllar›n› aç›klayabilmek,
1 tart›flabilmek, 2 16. yüzy›lda Fransa Katolik-Protestan çekiflmesi-
Avrupa’daki Protestan-Katolik çekiflmesi 1618’de
ni en fazla yaflayan devlet oldu. 1562-1598 y›lla-
1648’e kadar sürecek bir savafla dönüfltü. Ancak
r› aras›nda Fransa’da mezhep savafllar› meydana
savafl zamanla bafllang›c›ndaki mezhep esasl› iç
geldi. Zamanla bu iç mesele ‹ngiltere, Hollanda
savafl niteli¤ini kaybedip, siyasi ç›karlar u¤runa
ve ‹spanya gibi ülkelerin de müdahil oldu¤u mil-
yap›lan milletleraras› bir savafl hâline geldi. Avus-
letleraras› bir mesele oldu. Katliamlar›n yafland›-
turya, ‹spanya, Fransa, ‹ngiltere, ‹sveç, Danimar-
¤› bu iç savafl IV. Henri’nin 1598’de Nantes Fer-
ka, Bohemya, Erdel Voyvodal›¤› ve Alman prens-
man›’n› ilan edip, Protestanlar’a dinî özgürlük
likleri aral›klarla otuz y›l savaflt›lar.
vermesiyle bir süreli¤ine sona erdi. Ancak 17.
1648’de imzalanan Vestfalya Antlaflmas›, Protes-
yüzy›lda Fransa krallar›n›n dinî özgürlükleri geri
tanl›¤›n Papa ve Katolikli¤e karfl› kazand›¤› zafe-
almas›yla savafl ve çekiflme tekrar bafllam›flt›r.
rin adeta bir sembolüydü. Protestanl›k Katolikli-
N
¤e denk say›ld›. Bu antlaflma, Modern Avrupa’n›n
Fransa, ‹ngiltere ve Hollanda’n›n nas›l yükseldi-
ve millî devletlerin do¤uflunda önemli bir yere A M A Ç
3 ¤ini analiz edebilmek,

sahiptir. Vestfalya, Napolyon sonras›nda Avru-
Uzun süre mezhep savafllar›yla zay›flayan ve d›fl
pa’n›n yap›s›n›n belirlendi¤i 1815 Viyana Antlafl-
müdahaleye aç›k hale gelen Fransa Bourbon ha-
mas›’na kadar Avrupa kamu hukukunun temeli
nedan›n› kuran IV. Henri zaman›nda toparland›.
oldu. Vestfalya ile Hollanda ve ‹sviçre ba¤›m-
IV. Henri döneminde krall›k gücü ve otoritesi ye-
s›zl›klar›n› kazand›lar.
niden sa¤lan›p, ekonomi bir düzene sokuldu. As-
Vestfalya ile beraber Habsburg hanedan›n›n ka-
keri sistem gelifltirildi ve ülkedeki mali dengeler
rizmas› zarar gördü ve Almanya’da mahalli hane-
sa¤land›. 17. yüzy›l›n ilk yar›s›nda Kardinal Ric-
danlar öne ç›kt›lar. Brandenburg Prensli¤i gide-
helieu ve Kardinal Mazarin zamanlar›nda s›k› bir
rek güçlendi ve bir bak›ma Prusya ‹mparatorlu-
maliye politikas› yürütülüp, devlet yönetiminde
¤u’nun, yani Almanya’n›n temelleri Vestfalya’da
merkeziyetçilik kuvvetlendirildi. XIV. Louis dö-
at›ld›.
nemi Fransas›’n›n altyap›s› kuruldu.
Katolik bir devlet olmas›na ra¤men Protestan-
15. yüzy›ldan itibaren yavafl yavafl Okyanus’a k›-
lar’›n yan›nda savaflan Fransa, çevresindeki Habs-
y›s› olan devletler yükselmeye bafllam›fllard›. Bafl-
burg çemberini k›rmay› baflar›p, toprak kazanç-
lang›çta kuvvetlenen Portekiz ve ‹spanya’n›n ye-
lar› elde etti.
rini 16. yüzy›l›n sonlar›ndan itibaren ‹ngiltere ve
Fransa ile savaflmaya devam eden ‹spanya Vest-
Hollanda ald›. ‹ki devlet de gelifltirdikleri yeni
falya’ya davet edilmemiflti. ‹spanyollar Fransa ile
gemileri, tecrübeli denizcileri ve tüccarlar›yla de-
11 y›l daha savaflt›lar. Bundan dolay› baz› tarih-
nizlere damgalar›n› vurdular. ‹ngiltere ve Hol-
çiler Otuz Y›l Savafllar›’n›n esasen otuz y›l de¤il
landa, Amerika k›tas›nda ve Uzakdo¤u’da ‹span-
41 y›l sürdü¤ünü iddia ederler. Savafl ‹spanya’y›
ya ve Portekiz ile sömürge mücadelesine girip,
en az Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u kadar
kendi kolonilerini kurdular. 1588’de ‹spanya’n›n
y›pratm›flt›.
Yenilmez Armada ad› verilen donanmas›n›n
ma¤lup olmas› ‹ngiltere’nin yükseliflinde önemli
bir dönüm noktas›yd›. Kraliçe Elizabeth, 45 y›l
süren hükümdarl›¤›nda “Üzerinde Günefl Bat-
mayan ‹mparatorlu¤un” temelini atm›flt›.
www.evrenselpdf.com
1. Afla¤›dakilerden hangisi ‹ngiltere’nin dünya gücü ol- 6. Otuz Y›l Savafllar› ile ilgili afla¤›daki ifadelerden han-
mas›n›n yolunu açan hükümdard›r? gisi yanl›flt›r?
a. VIII. Henry a. Osmanl› için bu Avrupa’n›n bir iç meselesiydi.
b. Kraliçe Mary Tudor b. Fransa Katolik olmas›na karfl›n Protestanlar’› des-
c. Kraliçe Elizabeth teklemekteydi.
d. VI. James c. ‹ngiltere ‹spanya’n›n deniz ticaret yollar›na
e. I. Charles egemen olmas›n› engellemek istiyordu.
d. Danimarka, ‹sveç’in Almanya’ya hakimiyetinden
2. Afla¤›dakilerden hangisi “Uzun Parlamento” döne- çekinmekteydi.
minde yaflanan geliflmelerden biri de¤ildir? e. ‹lk harekete geçen ve ilk çekilen ülke ‹sveç ol-
a. Parlamentonun krala ve kral›n dan›flmanlar›na mufltur.
sert bir muhalefet sergilemesi
b. Parlamentonun bu dönemde Grand Remons- 7. Vestfalya Antlaflmas›’ndan sonra da ‹spanya’n›n sa-
trance’yi ilan ederek kral› do¤rudan ikaz etmesi vaflmaya devam etti¤i ülke afla¤›dakilerden hangisidir?
c. Parlamento’yu Püritenler desteklerken, soylular, Ka- a. Hollanda
tolikler ve Anglikanlar›n kral›n yan›nda yer almas› b. Fransa
d. Kral›n 1647’de ‹skoçlar’la yard›m antlaflmas› im- c. ‹sveç
zalamas› d. Danimarka
e. Kral›n ordusunun, parlamento ordusunu 1644’te e. ‹ngiltere
ma¤lup ederek büyük bir zafer elde etmesi
8. ‹sveç’i Danimarka karfl›s›nda üstün hale getiren hü-
3. Fransa’da meydana gelen Protestan katliam› afla¤›- kümdar afla¤›dakilerden hangisidir?
dakilerden hangisidir? a. I. Gustav Vasa
a. Saint Barthélemy katliam› b. XIV. Erik
b. Huguenot katliam› c. II. Gustav Adolf
c. Barikatlar Günü d. IX. fiarl
d. Monsieur katliam› e. III. Johan
e. Hiçbiri
9. Afla¤›dakilerden hangisi Hollanda’n›n ba¤›ms›zl›¤›-
4. Protestanlar’a dinî özgürlük veren 1598 Nantes Fer- na giden yolda önemli bir dönüm noktas›d›r?
man› hangi hükümdar zaman›nda ilan edilmifltir? a. Utrecht Birli¤i’nin kurulmas›
a. IV. Henri b. Prens William suikast›
b. I. Fransuva c. Leiden kuflatmas›
c. XIII. Louis d. Huguenotlar’›n yard›m›
d. II. Henry e. fiarlken’in ‹spanya taht›na geçifli
e. III. Henry
10. Günümüzde dünyan›n büyük k›sm›nda kullan›lan
5. Afla¤›dakilerden hangisi II. Felipe döneminde mey- takvim reformunu yapan papa afla¤›dakilerden hangi-
dana gelen olaylardan biri de¤ildir? sidir?
a. Katolik olmayan Fransa Kral› IV. Henr’ye karfl› a. V. Sixtus
savafl ilan etmifltir. b. X. Leo
b. Hollanda valisi olarak atad›¤› Parma Dükü ile c. XI. Leo
‹ngiltere’yi fethetmek üzere yola ç›km›fl ve ma¤- d. XIII. Gregorius
lup olmufltur. e. XII. Gregorius
c. Moriskolar bask› alt›nda tutulmufltur.
d. Portekiz ile ‹spanya topraklar› ayr›lm›flt›r.
e. Osmanl› ile Cerbe Deniz Savafl› yap›lm›flt›r.
www.evrenselpdf.com
Okuma Parças› Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

HOLLANDA’DA LALE ÇILGINLI⁄I 1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kraliçe Elizabeth”
Lale, 1562’de Avrupa topraklar›na çok ilginç bir flekilde bölümünü yeniden okuyunuz.
ayakbast›. ‹stanbul’dan kumafl getiren bir gemi Anvers 2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ngiliz ‹ç Savafl›” bölümünü
liman›na yanaflt›¤›nda flehrin tüccarlar›ndan birine ge- yeniden okuyunuz.
len kumafl balyalar› aras›nda lale so¤anlar› da vard›. 3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Saint Barthélemy Katliam›”
Anversli tüccar, kumafllar›n yan›ndaki lale so¤anlar›n› bölümünü yeniden okuyunuz.
Osmanl› so¤an› zannetti. So¤anlar›n ço¤unu k›zart›p, 4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fransa’da Mezhep Savaflla-
zeytinya¤› ve sirke dökerek yedi. Kalanlar›n› da bahçe- r›” bölümünü yeniden okuyunuz.
sindeki lahana ve kabaklar›n yan›na ekti. 1563’te bahar 5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Habsburglar” bölümünü
geldi¤inde bahçedeki sebzelerin aras›nda göz al›c› lale- yeniden okuyunuz.
ler f›flk›rm›flt›. 6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Otuz Y›l Savafllar›”
Flaman kökenli Ogier Ghiselin de Busbecq, 1554-1555, bölümünü yeniden okuyunuz.
1555-1562 tarihlerinde Avusturya elçisi olarak Osmanl› 7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Otuz Y›l Savafllar›”
ülkesinde bulundu. Viyana’ya dönerken yan›nda götür- bölümünü yeniden okuyunuz.
dü¤ü birçok bitkinin aras›nda lale so¤anlar› da vard›. 8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kuzey Avrupa” bölümünü
Busbecq, bu so¤anlar› imparatorluk bahçeleri sorumlu- yeniden okuyunuz.
su arkadafl› Carolus Clusius’e verip, Türkler’in yetifltirdi- 9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hollanda’n›n Do¤uflu”
¤i laleleri ona anlatt›. Clusius, Busbecq’in getirdi¤i so- bölümünü yeniden okuyunuz.
¤anlarla Avusturya’da lale üretmeye bafllad›. 10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Takvim” bölümünü yeniden
Clusius, Protestan’d›. Katolik bask›s›n›n artmas› üzerine okuyunuz.
1593’te lale so¤anlar›n› da yan›na alarak Leiden’e gitti.
Üniversitenin bahçesinde lale yetifltirdi. Bu dönemde
Hollanda siyasi ve ekonomik olarak büyümekteydi. Do-
¤u ticaretinden zenginleflen Hollandal›lar lüks evlerini
bahçelerle süslediler.
17. yüzy›l›n ilk çeyre¤inde Hollanda’y› lale ç›lg›nl›¤›
sard›. Nadir bulunan laleler inan›lmaz fiyatlara sat›l›yor-
du. 1629’da bir lale Amsterdam’da bir malikânenin fiya-
t›na 12 bin guldene sat›l›nca herkesin gözü bu çiçe¤e
çevrildi. Fakir insanlar bile lale yetifltirmeye bafllad›. Ye-
tifltirilen laleler sat›l›nca, daha pahal› lale so¤anlar al›n›-
yor ve ticaret hayat›n her taraf›n› sar›yordu.
1636 sonbahar›nda ç›lg›nl›k iyice had safhaya vard› ve
lale ticareti kumara dönüfltü. Laleler, bar ve batakhane-
lerde kendisinin yerine kime ait oldu¤unu belirten kâ¤›t-
larla al›n›p sat›l›yor, bir lale bir günde 10 kez el de¤ifltiri-
yordu. Bu yüzden s›radan laleler bile inan›lmaz fiyatlara
ulaflt›. Laleler açt›¤›nda fiyatlar›n inan›lmaz yüksekli¤i
yüzünden tüccarlarda laleyi alacak para yoktu. Hollan-
dal›lar, art›k lale almak yerine satmaya bafllad›lar. Fiyat-
lar bir haftada yüzde 95 düfltü. Büyük paralar kazananla-
r›n yan› s›ra batt›klar› için Amsterdam kanallar›na atlaya-
rak intihar edenler bile oldu. 1637’de devlet bu duruma
el koyarak yeni bir düzenleme yap›p, lale ticaretini daha
küçük ölçekli ve kontrol edilebilir bir duruma getirdi.
Kaynak: Mike Dash, Lale Ç›lg›nl›¤›, çev. Özden Ar›-

kan, ‹stanbul 2000.
www.evrenselpdf.com
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde 1 S›ra Sizde 3
Britanya iç savafl›na giden süreçte, kral ile parlamento fiarlken’in varisi olan ‹spanya Habsburglar›, bütün Av-
aras›nda iki büyük gerilim noktas› bulunmaktad›r. Bun- rupa’y› kendi flemsiyeleri alt›nda birlefltirmeyi ümit edi-
lardan birincisi, parlamentonun yetkisi meselesidir. ‹n- yorlar, bu yüzden de Avusturya Habsburglar› ile ortak
giliz parlamentosunun en temel yetkisi bütçe ile ilgili bir s›n›ra sahip olmay› amaçl›yorlard›. Böyle bir hedefin
olup, 1215 Magna Carta Ferman›’ndan beri, krallar›n gerçekleflmesi, Fransa için sonun bafllang›c›yd›. Bun-
keyfi olarak vergi koyma yetkisi bulunmamaktayd›. dan dolay› kendisi de Katolik olmas›na ra¤men Fransa
E¤er, ilgili hükümdar›n otoritesi güçlü ve toplumsal Protestanlar’a sempati ile bakmaya bafllam›flt›.
memnuniyet iyi düzeydeyse, parlamento adeta bir da-
n›flma meclisi gibi hareket ediyor ve hükümdar›n talep- S›ra Sizde 4
lerini onayl›yordu. Buna mukabil, e¤er, daha zay›f bir Hafif ateflli silahlar, savafl meydanlar›ndaki etkinlikleri-
hükümdar ve s›k›nt›l› bir ortam varsa parlamento, krala ni 16. ve 17. yüzy›llarda tedricen art›rm›fllard›r. 16. yüz-
olan yasal muhalefetin oda¤› haline gelmekteydi. Kral- y›l›n bafl›nda arkebüz denilen arkaik tüfekler kullan›l›r-
lar, anlaflamad›klar› bir meclisle karfl›laflt›klar›nda, mec- ken, önce fitilli tüfe¤e, 17. yüzy›ldan itibaren ise çak-
lisi feshediyorlar, yeni bir meclis oluflturuyorlar veya makl› tüfe¤e geçilmifltir. Ateflli silahlar›n kullan›m›n›n,
meclisi kapal› tutuyorlard›. m›zra¤a göre daha az fiziksel güç istemesi ve daha et-
kin kullan›labilmesi, ordular›n tüfek oran›n› yavafl ya-
S›ra Sizde 2 vafl artt›rmalar›na ve m›zra¤› terk etmelerine neden ol-
‹spanya ile mücadele halindeki Hollanda’n›n ba¤›ms›z- mufltur. Ordular atefl güçlerini artt›rmak için, dönüflüm-
l›k hareketinin lideri William Orange, Huguenotlar’a lü atefle dayal› kontramarfl veya ‹sveç salvosu gibi tek-
destek vermifl ancak ordusunun yetersizli¤i nedeniyle nikleri uygulamaktayd›.
çekilmiflti. ‹ngiltere kraliçesi Huguenotlar’a malî ve si-
yasî destek sa¤larken, Papal›k ve ‹spanya, Katolizm’in
befli¤i say›lan Fransa’da Kalvenizm’in yay›lmamas› için
krala destek vermekteydiler. Böylelikle bafllang›çta bir
iç savafl görünümündeki mücadelede zamanla uluslara-
ras› bir çat›flmaya dönüflmüfltür.
www.evrenselpdf.com
Afyoncu, Erhan-Önal, Ahmet-Demir, U¤ur (2011), Kinder, Herman - Hilgemann, Werner (2011), Dünya
Fransa’ya Osmanl› Tokad›, ‹stanbul. Tarihi Atlas› I, çev. Leyla Uslu, Ankara.
Bainville, Jacques (1938), Fransa Tarihi, I, ter. Hüseyin Knecht, Robert (1996), The French Wars of Religion,
Cahid Yalç›n, ‹stanbul. New York.
Baykal, Bekir S›tk› (1998), Yeni Zamanda Avrupa Lee, Stephen J. (2008), Avrupa Tarihinden Kesitler, çev.
Tarihi, Ankara. Ertürk Demirel, Ankara.
Belloc, Hilaire (2003), Charles I, Norfolk VA. Mansel, Arif, Müfid (2004), Ege ve Yunan Tarihi, Ankara.
Bertnard, Louis (1940), ‹spanya Tarihi, çev. Galip Maurois, Andre (1938), ‹ngiltere Tarihi, çev. Hüseyin
Kemali Söylemezo¤lu-Nurullah Ataç, ‹stanbul. Cahit Yalç›n, I-II, ‹stanbul.
Braddick, Michael J. (2004), State Formation in Early Mckay, Derek - Scott, H.M. , (2011), Büyük Devletlerin
Modern England C. 1550-1700, Cambridge. Yükselifli 1648-1815, çev. Eflref Bengi Özbilen,
Çavlan, Kemal (2003), Karfl› Reformasyon Sürecinde ‹stanbul.
Cizvit Tarikati ve Trento Konsili, Yüksek Lisans Tezi, Merriman, John (1996), Modern Europe From
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Renaissance to Age of Napoleon, I, New York.
Ankara. Monod, Paul Kleber (1999), The Power of Kings, New
Davies, Norman (2006), Avrupa Tarihi, çev. B. Ç›¤man- Haven.
E. Topçugil-K. Emiro¤lu-S. Kaya, ed. Mehmet Ali Nevins, Allan-Commager, Henry Steele (2005), ABD
K›l›çbay, Ankara. Tarihi, çev. Halil ‹nalc›k, ‹stanbul.
Demircio¤lu, Halil (2011), Roma Tarihi, I, Ankara. Parker, Geoffrey (2001), Europe in Crisis 1598-1648,
Derry, T. K. (1994), A History of Scandinavia, Oxford.
Minneapolis. Parker, Geoffrey (2006), Askeri Devrim, çev. Tuncay
Dramal›, Zeynep (2004), Tarihi Tersten Okumak, Zorlu, ‹stanbul.
‹stanbul. Price, Roger (2012), Fransa’n›n K›sa Tarihi, çev. Özkan
Durant, Will and Ariel (1961), The Story of Civilization Akp›nar, ‹stanbul.
VII, New York. Roberts, J. M. (2010), Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna,
Evedy, Colin Mc (2004), ‹lk Ça¤ Tarih Atlas›, çev. Ayflen ‹stanbul.
Anadol, ‹stanbul. Nordstrom, Byron J. (2000), Scandinavia, Minneapolis.
Evedy, Colin Mc (2003), Modern Ça¤ Tarih Atlas›, çev. Stephen, Leslie (ed.) (1887), Dictionary of National
Ayflen Anadol, ‹stanbul. Biography, X, Londra.
Fulbrook, Mary (2011), Almanya’n›n K›sa Tarihi, çev. Tallett, Frank (1997), War And Society in Early Modern
Sabri Gürses, ‹stanbul. Europe 1495-1715, Londra.
Geliflim Hachette Türk ve Dünya Ansiklopedi, III-V, Wernham, R. B. (ed.), (1968), The New Cambridge
‹stanbul 1985. Modern History, III, Londra.
Gürcan, Fatih (2005), “‹ngilizler “bunak cad›” dedikleri Cooper, J. P. (ed. ), (1970), The New Cambridge Modern
Birinci Elizabeth..”, Hürriyet Tarih, 15 Haziran 2005. History, IV, Londra.
Hill, Christopher (1993), 1640 ‹ngiliz Devrimi, ‹stanbul. Wiesner, Merry E.-Hanks (2009), Erken Modern
Jörgensen, C. - Pavkovic, M. - Rice R. - Schneid, F. - Dönemde Avrupa 1450-1789, çev. Hamit Çal›flkan,
Scott, C. (2011), Dünya Savafl Tarihi Teçhizat Savafl ‹stanbul.
Yöntemleri Taktikler, Erken Modern Ça¤ 1500-1763, Wilson, Peter H. (2010), Europe’s Tragedy, Londra.
‹stanbul. Wood, Karenne (ed.) (2008), The Virginia Indian
Kahn, Robert A. (1974), A History of the Habsburg Heritage Trail, Charlottesville.
Empire, Londra.
Koch, H. W. (1981), History of Warfare, Newyork.
Kohn, George Childs (1999), Dictionary of Wars, New
York.
Kennedy, Paul (1990), Büyük Güçlerin Yükselifl ve
Çöküflleri, çev. Birtane Karankaç›, Ankara.
www.evrenselpdf.com
6
Amaçlar›m›z
N
Fransa’n›n Avrupa’n›n hakemi hâline nas›l geldi¤ini ve Avrupa’daki güçler
N
dengesindeki de¤iflimleri de¤erlendirebilecek,
N
‹ngiltere, ‹spanya, ‹talya ve ‹skandinavya devletlerindeki geliflmeleri tart›flabilecek,
N
Dokuz Y›l Savafllar›’n›n Avrupa tarihindeki önemini aç›klayabilecek,
17. yüzy›ldaki bilimsel geliflmeleri aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• XIV. Louis • ‹sveç
• Mazarin • Hollanda
• Versay • Dokuz Y›l Savafllar›
• Fransa • Fronde ‹syanlar›
• ‹ngiltere • fianl› Devrim
• ‹talya • Bill of Rights
• ‹spanya • Bilimsel Geliflmeler
‹çindekiler
• AVRUPA’NIN HAKEM‹: FRANSA
• PARLAMENTO-KRAL MÜCADELES‹:
‹NG‹LTERE
• 17. YÜZYILIN ‹K‹NC‹ YARISINDA
‹SKAND‹NAVYA
Ortaça¤-Yeniça¤ Günefl Kral Ça¤› • 17. YÜZYILDA ‹TALYA
Avrupa Tarihi (1648-1697) • HABSBURGLAR: ‹SPANYA VE
AVUSTURYA
• AVRUPA’DA GÜÇ DENGELER‹N‹
DE⁄‹fiT‹REN MÜCADELE: DOKUZ
YIL SAVAfiLARI
• B‹L‹MSEL GEL‹fiMELER
www.evrenselpdf.com
Günefl Kral Ça¤› (1648-1697)
AVRUPA’NIN HAKEM‹: FRANSA

17. yüzy›l›n ikinci yar›s›, Orta ve Bat› Avrupa’da Fransa’n›n merkezde oldu¤u bir
dönemdir. Asr›n bafllar›nda XIII. Louis’nin baflbakan› Kardinal Richelieu ile yükse-
lifle geçen Fransa, Otuz Y›l Savafllar› s›ras›nda Protestan devletlerle iflbirli¤i yapa-
rak, ‹spanya ve Avusturya’y› ma¤lup edip, Habsburg hanedan›n›n üstünlü¤üne son
vermiflti. Kardinal Richelieu ölünce 1642’de baflbakanl›¤a atanan Kardinal Mazarin,
selefinin izinden gitmifl ve özellikle ‹spanya ile mücadeleye devam edilmifltir.
Fronde ‹syanlar› (1648-1653)

Fransa, ‹spanya ile savafla devam etti¤i y›llarda ülkede Fronde ‹syan› denilen bü-
yük bir isyan bafllad›. Fronde ‹syan›, asl›nda 1624-1642 y›llar› aras›nda Fransa bafl- Fronde kelime anlam› olarak
bakan› olan Kardinal Richelieu’nün soylular›n nüfuzunu k›rarak meclisin gücünü “sapan” demekti. ‹syana bu
ismin verilmesinin sebebi
azaltmaya yönelik politikalar›na bir tepki olarak ortaya ç›km›flt›. Richelieu’den son- ise asilerin Mazarin ve
ra Fransa baflbakan› olan Mazarin’in de ayn› politikalar›, daha da ileri götürerek taraftarlar›n› sapanlarla
tafla tutmalar›yd›.
devam ettirmesi 1648’de Paris’te Fronde ‹syan›’n›n ç›kmas›na sebep oldu.
Parlamentonun 1648 bahar›nda hükümet gelirlerinin artt›r›lmas› giriflimlerini
reddetmesi üzerine ‹spanya ile savafla devam eden Fransa malî olarak zor duruma
düfltü. Mazarin, A¤ustos 1648’de ‹spanya karfl›s›nda kazan›lan askerî zaferleri f›rsat
bilerek kendisine muhalefet eden iki parlamento üyesini tutuklatt›. Bunun üzerine
Mazarin karfl›tlar› ellerine geçirdikleri sapanlar ve di¤er silahlarla sokaklara dökül-
düler ve Paris’i atefl alan›na çevirdiler. Tepkiler üzerine tutuklanan parlamenterler
iki gün sonra serbest b›rak›ld›, ancak isyan atefli dinmedi. Aksine daha da artarak
devam etti.
‹syan›n k›sa sürede yay›lmas›nda vergilere duyulan tepki kadar, 1643’te tahta
daha befl yafl›ndaki XIV. Louis’nin ç›kmas› da etkili olmufltu. Zira asiller çocuk yafl-
taki birinin kral seçilmesinden istifade ederek kaybetmeye bafllad›klar› otorite ve
nüfuzlar›n› yeniden kazanmay› hedefliyorlard›.
‹syan›n k›sa sürede yay›lmas›nda Fransa’da g›da fiyatlar›nda yaflanan afl›r› art›fl-
lar, k›tl›k ve güvenlik zafiyetleri de tayin edici oldu. Mazarin’in uygulamalar›ndan
rahats›z olan bafl›bozuk topluluklar asilerin saflar›na kat›ld›lar. Fakat bu, isyan›n
ilerleyen y›llarda ç›kmaza girmesine neden oldu. Zira bafl›bozuk kalabal›klar›
kontrol alt›nda tutmak ve bir amaç etraf›nda bir araya getirmek gittikçe zorlaflt›.
Asiller kadar Paris’teki üst düzey devlet adamlar›n›n bir k›sm› da Fronde ‹syan›’na
destek verdi. Bu da isyan›n daha fazla büyümesini sa¤lad›.
www.evrenselpdf.com
1649 Ocak’›na gelindi¤inde Mazarin karfl›tlar› neredeyse bütün Paris’e hâkim

oldular. Bu yüzden XIV. Louis, flehri terketmek zorunda kald›. Kral, saltanat›n›n
ilk y›llar›ndaki bu kötü tecrübeyi hayat›n›n sonuna kadar unutmad› ve sonraki dö-
nemlerde asillerin nüfuzlar›n› k›rarak mutlak otoritesini kurmak için politikalar
gelifltirdi.
Kral›n da Paris’i terketmesinden sonra isyan› bast›ramayaca¤›n› anlayan Maza-
rin, parlamenterlere taviz vermek zorunda kald›. 1 Nisan 1649’da asiler ile Maza-
rin, Rueil Bar›fl›’n› imzalad› ve Fronde ‹syan› bir süreli¤ine sona erdi.
Fronde ‹syan›’ndaki ikinci safha Ocak 1650’de bafllad› ve Eylül 1653’e kadar de-
vam etti. Mazarin muhalifleri isyan›n ikinci dalgas›nda seslerini duyurmak için sa-
pandan baflka yollara da baflvurdular. Bu yollardan en etkili olan› yay›nlanan bin-
lerce broflür ve kitapç›kt›.
1650’deki isyan›, öncekinden farkl› k›lan di¤er bir özellik de asilere XIV. Lou-
is’nin kuzeni Condé Prensi’nin kat›lmas›yd›. Condé Prensi’nin isyana kat›lmas› se-
bebiyle isyan›n ikinci dalgas›na “Prensler Ayaklanmas›” da denilir. Condé Prensi,
Bourbon iktidar›n› ele geçirme ümidi kalmay›nca asilerin saf›na kat›lmaya karar
verdi ve bu yüzden 18 Ocak 1650’de tutukland›. Fakat bu, isyan ateflini daha da
artt›rd›. Condé Prensi’nin yandafllar› silahland›lar. 1650 Ocak’›ndan itibaren asilerin
iki ana iste¤i dile getirilmeye baflland›. Bunlar Condé Prensi’nin serbest b›rak›lma-
s› ve Mazarin’in görevden al›nmas›yd›.
1651’e gelindi¤inde Mazarin, Paris’teki Fronde ‹syan› liderleri ile Condé Pren-
si’nin aras›n›n bozulmas›n› sa¤lad›. Bunun üzerine Condé Prensi, “‹kinci Prensler
Savafl›’n›” bafllatt› ve 1652 Nisan’›nda Paris’e girdi. Fransa ile savafla devam eden
‹spanya da Condé Prensi’nin isyan›na destek veriyordu, ancak Condé Prensi Pa-
ris’te fazla tutunamad›. 2 Temmuz 1652’de kraliyet birlikleri karfl›s›nda yenildi. 13
Ekim’de Paris’i terketmek zorunda kald› ve ‹spanyol Felemenki’ne kaçt›. Condé
Prensi’nin Paris’ten kaçmas›ndan k›sa bir süre sonra 21 Ekim 1652’de XIV. Louis,
3 fiubat 1653’te de Mazarin flehre döndü. Böylece Condé Prensi karfl›s›nda mutlak
D Ü fi Ü N E L ‹ M bir zafer kazan›lm›flt›.
D Ü fi Ü N E L ‹ M Condé Prensi’nin kaçmas›ndan ve Paris’teki Fronde liderle-
rinin kazan›lmas›ndan sonra 1648’den itibaren Fransa’da iç savafla sebep olan is-
yanlar da sona erdi. Bundan sonra Fransa, dikkat ve enerjisini ‹spanya savafl›na
S O R U S O R U
yo¤unlaflt›rd›.
D‹KKAT Fronde ‹syanlar›,

D ‹ K Külkenin
AT rejimine veya kral›n otoritesine yönelik isyanlar de¤ildi. Asile-
rin yay›nlad›klar› binlerce risale ve broflürde kral›n baba olarak görevini tam yapmad›¤›
iddia ediliyordu, ancak kral›n gücünde bir azalma olmas› gerekti¤ine dair bir talepleri de
N N
yoktu. Risalelerde Mazarin bir fleytan gibi gösteriliyor, ‹talyan kökenli olmas›ndan dolay›
Fransa’ya ihanet etti¤i iddia ediliyordu. Buna ilaveten Kraliçe Anne de ihanetle suçlan›yor-
AMAÇLARIMIZ du. Ayn› y›llarda ‹ngiltere’de kral› taht›ndan eden isyanlara ra¤men Fronde ‹syanlar›’nda
AMAÇLARIMIZ
krala sadakat esast›.
KSIRA
‹ T S‹ZDE
A P KSIRA
‹ TS‹ZDE
A Pkral otoritesine yaklafl›m nas›ld›?
Fronde ‹syanlar›’nda
1
Günefl Kral›n Mutlakiyetçi ‹ktidar›
T DE ÜL Efi ÜV N‹ ZEYL O‹ MN D Ü fi Ü N E L ‹ M
XIII. LouisT E1643’te
L E V ‹ Z Y O ölünce,
N henüz befl yafl›nda tahta ç›kan XIV. Louis’nin ad›na,
Kardinal Mazarin Fransa’y› yönetmiflti. XIV. Louis, büyüdükçe yönetimde daha faz-
S O R U la söz sahibiSolmakla
O R U beraber Kardinal Mazarin, ölene kadar Fransa’n›n yönetimin-
‹NTERNET
de en etkin‹ Nisim
TERNET
olarak varl›¤›n› sürdürdü ve 1661’de Mazarin’in ölmesiyle, Fran-
D‹KKAT
sa’da, ipler XIV.
D‹KKAT
Louis’nin eline geçti. XIV. Louis, tam anlam› ile mutlakiyetçi bir
N N
www.evrenselpdf.com
6. Ünite - Günefl Kral Ça¤› (1648-1697) 133
yönetim anlay›fl›na sahipti. Tanr› ad›na ülkeyi ve hatta dünyay› kendisinin yönet-
mesi gerekti¤ine inanmaktayd›.
XIV. Louis’nin hayalinde Fransa’da güçlü bir hükümdar›n yönetti¤i ihtiflaml› bir
imparatorluk yatmaktayd›. Böyle bir yap›n›n gerçekleflmesi sadece askerî baflar›lar-
la temin edilemeyece¤inden, diplomasi ve sanatta da Avrupa’ya önderlik eden ih-
tiflaml› bir devlet hayal etmekteydi. Bu amaçla, dönemin en önemli mimar ve sa-
natç›lar›n› himayesine alarak Paris’in d›fl›nda görkemli bir saray infla ettirmeye ka-
rar verdi ve 1661’de yap›m› uzun y›llar sürecek olan Versay (Versailles) Saray›’n›n
inflas›na bafllad›. Saray inflas› sürdükçe hiçbir zaman bitmeyece¤i ve harcanan pa-
ralar konufluldu. XIV. Louis ancak 1682’de saray›na yerleflebildi. Fransa kral›, bu
sarayla Antik Ça¤’›n büyük eser b›rakanlar›yla eflit duruma gelmek istemiflti.
Bahçeleri ve binalar›yla devasa bir kompleks olan bu yap› “Günefl Kral” XIV.
Louis’nin gücünü ve görkemini yans›tt›¤› gibi, kendisini Paris flehir merkezindeki
s›radan insanlardan da uzak tutmaktayd›. XIV. Louis’nin bir baflka amac› ise tek
güç olarak, Frans›z aristokrasisini Versay Saray›’nda toplamak, kral olarak hem on-
lara üstünlü¤ünü kabul ettirmek hem de onlar› kontrol alt›nda tutmakt›. Asiller
böylece kendi toprak ve flatolar›ndan uzakta kalarak eski güçlerini kaybettiler.
XIV. Louis’nin, kurmay› hayal etti¤i her yönüyle güçlü bir Fransa için ekonomi-
nin de güçlü olmas› gerekiyordu. Hâlbuki Frans›z maliyesi, özellikle Otuz Y›l Sa-
vafllar› ve bunun devam› niteli¤indeki ‹spanya ile olan savafl s›ras›nda yap›lan as-
kerî harcamalar yüzünden iflas›n efli¤ine gelmiflti. XIV. Louis, afl›r› harcamalardan
sorumlu tuttu¤u Maliye Bakan› Nicolas Fouquet’i görevinden alarak güvendi¤i bir
Colbert zaman›nda
isim olan Jean-Baptiste Colbert’i bu göreve tayin etti. Fransa tarihinin en ünlü ba- merkantilizm, Fransa’n›n
kanlar›ndan (ayn› zamanda baflvekil görevi üstlenmifltir) olan Colbert, merkantilist resmî siyaseti haline geldi¤i
bir ekonomik anlay›fl sergileyerek ça¤›na damgas›n› vurdu. Colbert’in ekonomik için Frans›z merkantilizmine
SIRA S‹ZDE “Colbertizm”SIRA
denmifltir.
S‹ZDE
anlay›fl› temelde korumac›yd›. Ekonominin, devletin yönlendirmesi ile planl› bir
flekilde büyümesini öngörmüfl, bu ba¤lamda ihracat› olabildi¤ince fazla artt›rarak, Merkantilizm: Bir ülkenin
zenginli¤i ve gücünün, sahip
sermayeyi Fransa s›n›rlar› içinde tutmay› ve kendi kendine yeten D Ü fibir
Ü N Eekonomi
L‹M olufl- oldu¤u de¤erliD Ümadenlerle
fi Ü N E L ‹ M
turmay› planlam›flt›. ölçülebilece¤i fikrine
dayanan bir ekonomik
Colbert’in önlemleri sayesinde, Fransa malî bunal›mdan ç›kt› ve Avrupa’da eko- sistemdir. Topra¤a dayal›
S O R U S O R U
nomisi en güçlü devletlerden biri hâline geldi. Fransa krallar›n›n, geleneksel un- Feodalite yerine, zenginli¤in
kayna¤› ticarettir. ‹hracat›
vanlar›ndan “En Hristiyan Kral” unvan›na dayanarak Katolikli¤in koruyucusu ol- mümkün olabildi¤ince
mak isteyen XIV. Louis, Fransa’n›n kadim düflman› olan fakat Katolik D ‹ K K A T inanc›na sa- D ‹ ise
art›rmak, ithalat› KKAT
hip Avusturya’ya Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile 1663-1664 y›llar› aras›nda devam eden mümkün olabildi¤ince
düflük seviyede tutmak
savafl›nda destek verdi. XIV. Louis, Fransa’n›n 16. yüzy›ldan itibaren müttefik ola-
N N
SIRA S‹ZDE temel amaçt›r.SIRA
Devlet,S‹ZDE
rak Habsburglar’a karfl› beraber mücadele etti¤i Osmanl› ‹mparatorlu¤u karfl›s›nda yat›r›mlar› ve ekonomik
faaliyetleri yönlendirip,
saf de¤ifltirmiflti. Fransa, bu dönemde ayr›ca Girit savafllar›na asker göndererek Ve- teflvik eder ve denetlerdi.
nedik’e Osmanl›’ya karfl› yard›m etmiflti. Bu geliflmeler üzerine Osmanl› ‹mparator-
lu¤u ile Fransa’n›n aras› bozuldu.
Fransa’n›n bu dönemde Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile iliflkileri için bk.KFaruk

‹ T ABilici,
P XIV. Lou- K ‹ T A P
is ve ‹stanbul’u Fetih Tasar›s›, Ankara 2005.
Fransa’y› Avrupa’n›n Hakemi Yapan Savafllar›

Fransa, XIV. Louis’nin iktidar› döneminde neredeyse 50 y›l boyunca, çeflitli fas›la-
larla, Avrupa’daki di¤er ülkelerle savafl hâlinde oldu. Bu sürecin bafllang›c› 1667’de
patlak veren ‹spanya ve Hollanda’ya karfl› “‹ntikal Savafllar›”d›r. ‹spanya kral›n›n
k›z› Maria Theresa ile evli olan XIV. Louis, kay›npederi IV. Philip’in ölümü üzeri-
ne, eflinin miras› olarak Fransa’ya ‹spanyol Felemenki’nin (bugünkü Belçika) ken-
www.evrenselpdf.com
disine verilmesi gerekti¤ini ilan etti. Tabii, bu durumu ‹spanya kabul etmeyince,
Fransa savafl açarak, taleplerini gerçeklefltirmeye çal›flt›.
Frans›z ordusunun bafl›nda bulunan XIV. Louis, o zaman›n flartlar›na göre bü-
yük ölçekli bir ordu kurdu. Frans›z ordusu kurmay kadrosu bak›m›ndan da olduk-
ça kuvvetliydi. Dönemin en ünlü askerlerinden Mareflal Turenne, Prens (Büyük)
Sebastien Vauban: Avrupa Condé ve dönemin en önemli istihkâm uzmanlar›ndan Sebastien Vauban Frans›z
tarihinin en önemli askeri ordusunda yer almaktayd›. Mareflal Turenne’nin önderli¤indeki Frans›z ordusu
mimarlar›ndan biridir. 16.
yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan kuzeye yönelerek, Charleroi, Mons; Namur ve Lille gibi flehirleri ele geçirerek, ‹s-
beri uygulanmakta olan panyol Felemenki’ne hakim oldu. Böylelikle Gent ile Brüksel aras›ndaki ba¤lant›
Trace Italienne (Y›ld›z
fleklinde, kal›n ve alçak koptu.
duvarl› tahkimat modeli) Fransa’n›n ‹spanya karfl›s›nda elde etti¤i bu baflar›lar Hollandal›lar’› (Birleflik
tekni¤ini mükemmel
formuna ulaflt›rm›flt›r. ‹nfla
Eyaletler) rahats›z etti. Hollanda, güney s›n›r›nda, kendi ana karas› ile kopuk bir ‹s-
etti¤i, 300’e yak›n irili ufakl› panyol Felemenki’nin varl›¤›n›, güçlü bir Fransa’n›n varl›¤›na tercih etmekteydi. ‹n-
tahkimat sayesinde Fransa, giltere ile denizlerin hakimiyeti için gerçeklefltirdi¤i savafl›, 1667 Breda Antlaflmas›
XIV. Louis’nin iktidar›n›n son
döneminde hücum inisiyatifi ile noktalayan Hollanda, önce XIV. Louis’ye, ‹spanya ile olan savafl› bitirmesi için
düflmanlar›na geçti¤i arabuluculuk teklifinde bulundu ancak olumsuz cevap al›nca, ‹spanya’n›n yan›n-
zamanda bile fethetti¤i
kaleleri korumay› büyük da savafla kat›ld›. Hem ‹spanya hem de Fransa ile müzakerelerde bulunan ‹ngilte-
ölçüde baflarm›flt›. re de nihayetinde Fransa karfl›t› cephede yer ald›.
Frans›zlar, Condé Prensi komutas›nda, yine ‹spanyollar taraf›ndan yönetilen
Franche-Comte’ye taarruz ettiler. Halk› Frans›zca konuflan, ‹sviçre s›n›r›ndaki bu
bölge ele geçirildi. Besançon ve Dole zapt edildi. Ancak, Hollanda, ‹sveç ve ‹ngil-
tere’nin bask›s›ndan rahats›z olan Fransa, bar›fl yapmaya mecbur kald›. Taraflar
aras›nda, 1668’de Aix-la-Chapelle (Aachen) Antlaflmas› imzaland›. Antlaflma ile
Fransa savaflta ele geçirdi¤i Lille’i ilhak etti, ancak Franche-Comte’yi ‹spanyollar’a
geri vermek zorunda kald›.
Bu savaflta Fransa, askerî alandaki zaferini çok küçük bir oranda masaya yan-
s›tabilmiflti. XIV. Louis özellikle kendisine karfl› kurulan ittifaklar› engellemek için
parasal yard›mlar vas›tas›yla dost kazanma çabas›na giriflti. Fransa bu amaçla, ‹n-
giltere ve ‹sveç’e önemli miktarda maddî yard›mda bulundu ve Hollanda’y› bu iki
müttefikinden ay›rd›. Ayn› zamanda kuzeni olan ‹ngiltere Kral› II. Charles ile 1670
Haziran’›nda Dovet Antlaflmas›’n› imzalad›. Bu antlaflmaya göre Fransa, Hollan-
da’ya sald›rd›¤› zaman ‹ngiltere de Fransa’ya yard›m etmek amac›yla donanmas›n›
Hollanda sahillerine göndermeyi, buna mukabil Fransa da ‹ngiltere’ye y›ll›k 225
bin stern vermeyi taahhüt etti. Ayr›ca yine bu antlaflmaya göre II. Charles kendisi-
nin belirleyece¤i bir tarihte Katolik oldu¤unu ilan edecekti ve buna muhalefet edil-
mesi hâlinde Fransa askerî yard›mda bulunacakt›. ‹ngiltere’nin Fransa ile antlaflma
imzalamas› Üçlü ‹ttifak’a vurulmufl büyük bir darbe idi. Ancak Fransa, Hollanda’y›
yaln›zlaflt›rmak ad›na askerî bir sald›r›ya bafllamadan önce birtak›m diplomatik
hamlelerde daha bulundu. Bu minvalde Münster ve Köln prenslikleriyle de ittifak
imzalayarak, Hollanda’y› Ren Nehri’nin do¤usundan da bask› alt›na ald›. Buna kar-
fl›l›k Hollandal›lar da 1672 y›l› bafl›nda ‹spanyollar ile ittifak antlaflmas› imzalad›lar.
1672 Mart’›nda Fransa’n›n Hollanda’ya savafl ilan etmesi ile beraber, savafl bafl-
lad›. Elini güçlendirmek isteyen Fransa, savafl bafllar bafllamaz Nisan 1672’de ‹s-
veç’le de bir antlaflma imzalad›. Bu antlaflmaya göre ‹sveç, paras› verilmek flart›yla
Hollanda’ya sald›racakt›. Ayr›ca Alman prensliklerini de kontrol alt›nda tutacakt›.
XIV. Louis, Hollanda’y› istila etmek için gerekli plan› haz›rlam›flt›. Ordunun ba-
fl›nda bizzat kendisi ve en güvendi¤i komutanlar› Condé Prensi ve Mareflal Turen-
ne vard›. 1672 yaz›na gelindi¤inde Frans›zlar, Liege üzerinden Utrecht’e ulaflt›lar,
Fransa ile müttefik Alman prenslikleri Overijssel ve Drenthe’ye asker soktular. Hol-
www.evrenselpdf.com
landal›lar’›n “Rampjaar” (felaket y›l›) olarak adland›rd›klar› bu y›lda, Amsterdam

baraj kapaklar›n›n aç›lmas› ile Hollanda XIV. Louis’nin istilas›ndan kurtuldu. Buna
ra¤men Hollanda, 1672 Haziran’›nda Fransa’ya antlaflma teklif etti. Hollanda’y›
mutlak manada teslim almak hayalleri kuran XIV. Louis, bu teklifi düflünmeden
reddetti.
Bar›fl antlaflmas›n›n reddedilmesi ve Hollanda’n›n müttefikleri taraf›ndan terke-
dilmesi üzerine ülkede büyük bir muhalefet olufltu. Bunun önünü alamayaca¤›n›
ve 1673 bahar› geldi¤inde Fransa’n›n engellemez bir flekilde Hollanda’y› istila ede-
ce¤ini gören de Witt, 1672 Temmuz’unda istifa etti. Buna ra¤men tepkiler yat›flma-
d› ve de Witt, Lahey sokaklar›nda hunharca katledildi. De Witt’ten sonra Hollanda-
l› eyaletler, devletin bafl›na 22 yafl›ndaki III. William’› (Orange) getirdiler. III. Wil-
liam bedenen zay›f ve hastal›kl› olmas›na ra¤men Fransa karfl›s›nda pes edecek bir
karaktere sahip de¤ildi. Bu sebepten iktidara gelir gelmez Fransa aleyhinde diplo-
matik görüflmelere bafllad› ve askerî haz›rl›klara h›z verdi.
1673 y›l›nda Frans›zlar Maastricht’i ele geçirdilerse de, ayn› y›l Brandenburg
Elektörlü¤ü’nün, ‹spanya’n›n ve Avusturya’n›n Hollanda yan›nda savafla dâhil ol-
mas›yla, güçler k›smen dengelendi. Fransa-Hollanda savafl› giderek bir Avrupa sa-
vafl›na dönüflmeye bafllad› ve Hollanda’y› dize getirmek için savafl bafllatan Fransa
1673’ten itibaren kendi topraklar›nda savunma savafl› yapmak zorunda kald›.
1674’te ‹ngiliz Parlamentosu, Kral II. Charles’›n, ‹ngiltere gibi halk› Protestan
olan Hollanda’ya karfl›, Katolik Fransa’ya destek verilmesine karfl› ç›kt›. Bu amaçla
parlamento kral›n savafl için istedi¤i ödene¤i kesti ve ‹ngiltere ile Hollanda aras›n-
da 1674 fiubat’›nda Westminster Antlaflmas› imzaland›. Bu antlaflma ile ‹ngiltere sa-
vafltan çekildi.
Fransa’n›n bir di¤er müttefiki olan ‹sveç, Brandenburglular taraf›ndan 1675’te
Fehrbellin Muharebesi’nde ma¤lup edildi. ‹sveç bu savafltan sonra, savunma pozis-
yonuna çekildi.
Hollanda karfl›s›nda müttefiklerini teker teker kaybeden Fransa’da 1674’ten iti-
baren baflka ciddi s›k›nt›lar da baflgösterdi. Bunlar›n en önemlisi ve tehlikelisi de
gelir-gider dengelerindeki de¤iflimdi. Hollanda’ya savafl ilan etmeden önce gelirler
giderlerden fazla iken savafl için taahhüt edilen büyük mebla¤lar ve savafl masraf-
lar› Fransa ekonomisinde büyük gediklerin oluflmas›na sebep oldu. Gelir-gider
dengelerindeki bozulmay› aflmak için Fransa hükümeti yeni vergiler ihdas etti, an-
cak bu da ülkede köylü isyanlar›n›n ç›kmas›na neden oldu.
Fransa’daki ekonomik s›k›nt› düflmanlar› ‹spanya ve Hollanda’da daha vahim
bir durumdayd›. Fransa, insan kaynaklar›n›n fazlal›¤› ve gelir kalemlerinin çoklu¤u
sayesinde krizi daha hafif yaflad›. Buna mukabil özellikle ‹spanya giderek uzayan
savafl›n yükünü daha fazla tafl›yacak bir alt yap›ya sahip de¤ildi. Hollanda için de
benzeri s›k›nt›lar söz konusuydu.
1678’e gelindi¤inde hem Fransa hem de Hollanda ve ‹spanya için bar›fl arzu
edilen bir fley hâline geldi. Asl›nda bar›fl görüflmeleri daha 1676’da ‹ngiltere’nin ta-
vassutu ile Hollanda’n›n Nijmegen flehrinde bafllat›lm›flt›. 1678’e gelindi¤inde bar›fl
görüflmeleri yeniden h›z kazand›. Önce Hollanda ile 10 A¤ustos 1678’de daha son-
ra da ‹spanya ile 17 Eylül 1678 ve 5 fiubat 1679’da üç antlaflma imzaland›. Bu üç
antlaflmaya da daha sonra “Nijmegen Antlaflmas›” denildi.
Nijmegen Antlaflmas›, XIV. Louis’nin zaferini yans›t›yordu. Fransa, Charleroi’y›,
‹spanya’ya geri veriyor buna mukabil ‹spanya Franche Comte’yi (Burgondiya)
Fransa’ya b›rak›yordu. Frans›z iflgali alt›ndaki Maastricht, Hollanda’ya geri verilir-
ken, Fransa, Felemenk’te Ypres’e hakim oldu. Antlaflma ile Fransa’n›n di¤er müt-
www.evrenselpdf.com
tefikleri de bar›fla dahil oldu. Antlaflma Hollanda için baz› önemli kazan›mlar› ihti-
va etmekle beraber müttefiki ‹spanya için tam manas›yla bir hezimetti.
Nijmegen Antlaflmas› taraflar aras›nda bir ateflkes niteli¤indeydi. Zira XIV. Lou-
is’nin zaferi, ‹spanya, Avusturya ve Hollanda’da endifleye neden olmufltu. Nitekim
XIV. Louis görece savafls›z geçen bu dönemde özellikle hukukî durumu çok net
olmayan Ren k›y›s›ndaki flehirler ve araziler üzerine yo¤unlaflt›. Bölgenin en önem-
li flehri Strazburg’u 1681’de ele geçirdi. Frans›zlar, ayr›ca Kehl’e ve Freiburg’a ve
Lüksemburg’a hakim oldular. ‹spanyollar, Alsas-Lorraine bölgesini Frans›zlar’›n ifl-
gal etmelerini gerekçe göstererek, 1683’te Fransa’ya savafl ilan ettiler. Ancak özel-
likle dönemin en önemli istihkâm uzman› olan Vauban’›n teçhiz etti¤i kaleleri ele
geçirmeye muvaffak olamad›lar. Netice itibar› ile iki taraf aras›nda geçici bar›fl sa¤-
layan Regensburg (Ratisbon) Mütarekesi imzaland› ve ‹spanyollar, Frans›z kaza-
n›mlar›n› tan›d›lar. ‹spanya’n›n bu antlaflmay› kabul etmesinin bir di¤er nedeni de
do¤al müttefiki olan Avusturya ve Alman prensliklerinin, Osmanl›’ya karfl› kurulan
Kutsal ‹ttifak’a dahil olmalar›yd›.
Fransa’da Nantes Ferman›’n›n Kald›r›lmas›

13 Nisan 1598’de Fransa Kral› IV. Henri taraf›ndan yay›mlanan ve Kalvinistler’e
haklar tan›yan Nantes Ferman›, XIV. Louis’nin emri üzerine 1685 Ekim’inde kald›-
r›ld›. Zira XIV. Louis, mutlak bir iktidar kurmak istemekte, bunun için de “Bir
inanç, bir yasa, bir kral” tezini savunmaktayd›.
Nantes Ferman›, tedrici bir tak›m geliflmenin sonunda kald›r›ld›. Önce 1663’te
Katolikler’in din de¤ifltirmeleri yasakland›, Protestanl›ktan ayr›l›p Katolik olmak is-
teyenler devlet eliyle teflvik edilmeye baflland›, Kalvinistler’in yeni kiliseler infla et-
mesi yasakland›. Kalvinistler devlet dairelerinden uzaklaflt›r›ld›lar ve Kalvinist ma-
hallelerine Frans›z askerler yerlefltirildi. Kalvinistler’e yönelik bu bask›lar sonucun-
da 1681’de yaklafl›k 38 bin kifli Katolikli¤e geçti. Kral›n, 2 Ekim 1685’te yay›mlad›¤›
Fontainebleau Ferman› ile de Nantes Ferman› geçersiz k›l›nd›.
Fontainebleau Ferman›’na göre Kalvinistler’e ait bütün tap›naklar y›k›lacak, ra-
hipleri sürgün edilecekti. Bu fermandan sonra Fransa’daki Kalvinistler h›zla ülke-
den ayr›lm›flt›r. Baz› tahminlere göre yaklafl›k 300 bin kifli Fransa’y› terketmifltir.
Bunlar aras›nda zenginler, düflünürler ve yazarlar da bulunmaktayd›. Bunlar›n bü-
yük bir k›sm› ‹ngiltere’ye, Hollanda’ya, ‹sviçre’ye, Almanya’ya veya Amerika’ya
kaçt›. Kalvinistler’in ülkeyi terketmesi sonucunda ülkede büyük bir ekonomik kriz
baflgösterdi.
Huguenotlar’a uygulanan bu bask›, zaten diplomatik iliflkilerin gergin oldu¤u
Protestan ülkelerin halklar›nda Fransa’ya karfl› bir k›zg›nl›k do¤mas›na neden ol-
mufltu. Bunun sonunda Avrupa’n›n büyük bir k›sm›n›n kat›ld›¤›, Fransa’y› zora so-
kan ve 1688-1697 y›llar› aras›nda devam eden Dokuz Y›l Savafllar› bafllad›.
Ülkede kalan Kalvinistler ise 1702’de art›k bask›lara dayanamayarak büyük bir
isyan bafllatt›lar. Fransa bir iç savafla sürüklendi ve çat›flmalar 1710’a kadar devam
etti. 1710’da ise Fransa ordusu, Kalvinistler’in isyan›n› kanl› bir flekilde bast›rd›.
Papal›k ve XIV. Louis

XIV. Louis’nin Protestanlar’›n yan›s›ra, Papal›k’la da aras› iyi de¤ildi. Papal›k’a
karfl› sayg› gösterse de kendi d›fl›nda bir gücün Fransa kilisesinin üzerindeki
otoritesini s›n›rland›rmas›n› istemiyordu. XI. Innocentius’un 1671’de papa ol-
mas›ndan sonra Roma’yla iliflkiler iyice gerildi. Bir piskopos öldü¤ünde kral ye-
rine yenisi tayin edilene kadar, piskoposlu¤un gelirlerini alabilirdi. Ancak kra-
www.evrenselpdf.com
l›n bu hakk› baz› piskoposluklarla s›n›rl›yd›. Günefl Kral bu yetkisini ülkedeki

bütün piskoposluklara yaymak isteyince baz› piskoposlar krala karfl› ç›kt› ve
papa da onlara hak verdi. Kral bunun üzerine 1681’de Rahipler Meclisi’ni top-
lad›. Meclis, “Krallar dünyevî ifllerde hiçkimseye ba¤l› de¤ildir. Manevî mesele-
lerde kutsal kurullar papan›n üzerindedir. Fransa kilisesinin kural ve yap›lar›
de¤ifltirilemez. ‹nanç konusunda papan›n kararlar› kilise taraf›ndan benimsen-
dikten sonra dönüflsüz nitelik kazan›r” fleklinde bir bildiri yay›nlad›. Bu bildiri
Papal›k’a meydan okumayd›. Papan›n karfl› hamlesi yeni piskoposlara manevî
ünvan vermeyerek oldu. XII. Innocentius papal›¤a gelince Fransa’yla uzlaflt›.
Yeni papa piskoposlukla ilgili yasan›n ülkenin geneline yay›lmas›n› kabul etti.
XIV. Louis de Rahipler Meclisi’nin bildirisinden vazgeçti. Her ne kadar uzlaflma Gallikanl›k: Papal›k’›n
olsa da bu hadise Gallikanl›k, yani Fransa kilisesinin Roma’ya karfl› bir özgür- Fransa kilisesi üzerindeki
hakimiyetinin k›s›tlan›p,
lük iste¤ini ortaya ç›karm›flt›. kilisenin krala ba¤l›
kalmas›d›r.
XIV. Louis’nin ‹ktidar›n›n Son Y›llar›
XIV. Louis, görece daha sakin geçen 1678-1697 aras›ndaki dönemde içeride daha
merkezî ve otoriter bir politika benimsedi. Muhaliflere karfl› sert tedbirler ald›. XIV.
Louis, bar›fl zaman›nda dahi sürekli bir ordu sahibi olman›n avantaj›yla iç tehdit
olarak gördü¤ü Huguenotlar’a karfl› bir bask› siyaseti izledi.
Dokuz Y›l Savafllar›’ndan hemen sonra Fransa dikkatini ‹spanya’da bafllayan
Veraset Savafllar›’na vermek zorunda kald›. XIV. Louis, 1715’te öldü¤ünde Fransa,
Avrupa’da diplomatik aç›dan eskisi kadar kuvvetli olmasa bile k›tadaki en etkin
devletlerden biri konumundayd›.
XIV. Louis’nin hükümdarl›k y›llar› Fransa tarihinde Büyük Yüzy›l (Grand Siec-
le) olarak an›l›r. Günefl Kral, tahtta 72 y›l kald› ama fiili hükümdarl›k süresi 54 y›l-
d›. 1661’de Mazarin’in ölümünden sonra yönetimi tek bafl›na eline alm›flt›. Kendi-
sinin Tanr›’n›n yeryüzündeki temsilcisi oldu¤una ve krala karfl› yap›lan itaatsizli¤in
büyük günah oldu¤una inan›yordu.
Louis’nin Fransa’ya katk›s›, ülkesini, aristokrasinin yönetti¤i parçalanm›fl yap›- ‹lk Gazete: En önemli kültür
dan kurtarmas›, tek merkezden yönetilen güçlü bir devlet haline getirmesidir. Sa- olaylar›ndan biri olarak
1631’de ilk gazete Paris’te
natç›lar› koruyan XIV. Louis döneminde Fransa’n›n görünümü de de¤iflti. Yollar, li- yay›nland›. Kral›n saray
manlar yap›ld›; imalathaneler kuruldu. Fransa ekonomik olarak güçlendi. XIV. tarihçisi Renaudot
SIRA S‹ZDE taraf›ndan “La SIRA
Gazette” S‹ZDE
Louis tarihe “Günefl Kral” olarak geçti. ismiyle ç›kar›lan gazetede
Hükümdarl›¤› s›ras›nda 10’dan fazla ayaklanma ç›karan asillere boyun e¤dirip, haberler ve ifl ilanlar› vard›.
Pahal› sat›ld›¤› için orta
onlar› siyasi bir güç olmaktan ç›kard›. Bir zamanlar krallara boyun
D Ü fi Ü N Ee¤diren
L‹M asiller D Ü fikifli
gelirliler befl-on ÜNEL‹M
art›k XIV. Louis’nin saray›nda günlerini e¤lence ile geçirir hâle geldiler. XIV. Lou- toplanarak gazete al›rlard›.
is de klasik ça¤›n mutlak monarfli idaresinin en önemli simgelerinden birisi oldu. Zenginler aras›nda gazete
S O R U okumak moda olmufltu.
S O R U
Önceki krallar›n tersine halktan uzaklaflarak kendisini kutsallaflt›rd›.
XIV. Louis’nin “devlet benim” dedi¤i, bu sözün de krall›k otoritesini gösterdi¤i

D ‹ K K A T hemen he- D‹KKAT
men her yerde söylenir, ancak bu do¤ru de¤ildir. Efsaneye göre XIV. Louis, 1655’te Paris
Parlementi’ne (Yüksek Mahkeme) girerek hakimin sözünü “devletSIRA benim” diye kesmiflti.
N N
S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Ancak birçok tarihçi bunun do¤ru olmad›¤›n› ifade eder. Tarihçi Stephen Lee, XIV. Lou-
is’nin hiçbir zaman “devlet benim” demedi¤ini bunun Voltaire taraf›ndan yarat›lan bir ef-
sane oldu¤unu yazar. XIV. Louis ölüm yata¤›ndayken ise “fiimdi ben AMAÇLARIMIZ
gidiyorum fakat dev- AMAÇLARIMIZ
let her zaman ayakta kalacak” demifltir.
www.evrenselpdf.com
PARLAMENTO-KRAL MÜCADELES‹: ‹NG‹LTERE
II. Charles’›n ‹ktidara Gelifli

‹ngiltere Kral› I. Charles idam edildikten sonra, Oliver Cromwell, parlamentonun,
yürütme heyetinin ve yarg›n›n yap›s›n› de¤ifltirdi. Cumhuriyete geçiflte önce Dev-
let Konseyi kuruldu ve sonras›nda Rump (Art›k) Parlamento olarak bilinen meclis
19 May›s 1649’da ‹ngiltere’nin resmen bir Cumhuriyet (Commonwealth) oldu¤unu
ilan etti. Bu olayla beraber Cromwell yönetime tamamen hakim hâle gelmiflti. ‹s-
koçlar, Cromwell’in üstünlü¤ünü benimsemediler I. Charles’›n o¤lu II. Charles’a
sad›k olan David Leslie önderli¤inde ayakland›lar, ancak bu ‹skoç ordusu Crom-
well taraf›ndan 1650’deki Dunbar Muharebesi’nde ma¤lup edildi. Cromwell, ken-
disine en çok muhalefet eden ‹rlandal›lar’› da ma¤lup etti. Katolikli¤i yasaklad› ve
bölgeyi ‹skoç ve ‹ngilizler’in yerleflimine açt›.
Oliver Cromwell’e ra¤men, parlamento vergilerin azalt›lmas›, inanç esaslar› ve
seçimlerin yenilenmesi ile alakal› kararlar al›nca, Cromwell, adamlar›yla beraber
meclisi kuflatt› ve parlamentoyu kapatt›. Meclisin yerine tamamen din adamlar›n-
dan müteflekkil Barebone Parlamentosu’nu oluflturduysa da bu parlamentoyu da
k›sa bir süre sonra feshetti.
Kral olmay› kabul etmeyen Cromwell bunun yerine kendisine diktatörlük yet-
kilerini sa¤layan kral naibi (lord protector) unvan›n› ald›. Katolikler’e karfl› sert ted-
birler al›p, bask› kuran Cromwell, Katolik olan ‹spanya’ya savafl açt› ve Fransa ile
olumlu iliflkiler kurdu. Ancak kurdu¤u sistem özellikle aristokrasi taraf›ndan flid-
detle elefltirildi.
Oliver Cromwell, 1658’de ölünce kral naibi ünvan› o¤lu Richard Cromwell’e
geçti. Ancak Richard Cromwell, gerek ordu gerekse de parlamento üzerinde oto-
ritesini kabul ettirebilecek yetenekte biri de¤ildi. Bu olay ‹ngiltere’yi yeniden iç sa-
vafl›n efli¤ine getirdi. General Lambert, ordu ad›na, parlamentoyu da¤›t›nca karfl›-
s›nda ‹skoçya Genel Valisi General Monk ve ‹skoç ordusunu buldu. Monk, Lam-
bert’i ma¤lup ederek, onu hapsettirdi ve parlamentonun yeniden ihyas›n› sa¤lad›.
Ayr›ca parlamentodan Cromwell döneminde uzaklaflt›r›lm›fl üyelerin geri dönme-
sini sa¤lad› ve kendisi de baflkomutan oldu. Art›k parlamentonun seçim karar› ile
yeni bir parlamento kurulurken, ‹skoçlar’›n deste¤ini alan II. Charles, yeniden dev-
letin bafl›na geçti.
II. Charles, 1660’da Brüksel’den gelerek, taht›na oturmadan evvel Breda Beyan-
namesi’ni ilan ederek, eski toprak düzenine dönülmesini, mülkiyet hakk›n›n kabu-
lünü, askerlere olan borcun ödenmesini ve genel bir af ilan›n› kabul etti. 25 May›s
1660’da ‹ngiltere’ye döndü ve 29 May›s 1660’da taç giydi. Böylece, cumhuriyet dö-
nemi bitti ve ‹ngiltere’de bir restorasyon süreci bafllad›.
SIRA S‹ZDE ‹ngiltere’de SIRA

cumhuriyet
S‹ZDE döneminin bitmesine neden olan geliflmeler nelerdir?
2
fianl› Devrim (Glorious Revolution)
‹ngiltere veD Ü‹skoçya,
fi Ü N E L ‹ M I. Charles ve Oliver Cromwell dönemlerinde hareketli bir dö-
nem yaflam›flt›. Buna mukabil II. Charles’›n iktidar y›llar› Büyük Britanya Adas›’n›n
S O R U halk› için dahaS O sakin
R U geçti ve bu y›llar restorasyon dönemi oldu. II. Charles’›n kar-
defli ve taht›n varisi olan II. James’in (‹skoçya için VII. James) annesi Katolik bir
Frans›z prensesiydi ve Fransa’da bulundu¤u s›rada efli Anne gibi, veliaht prens de,
D‹KKAT D‹KKAT
Katolikli¤i benimsemiflti. Ayr›ca Kral II. Charles’›n efli Bragançal› Katerina da Por-
N N
www.evrenselpdf.com
tekiz saray›ndan gelmiflti ve Katolik’ti. Taht›n veliahd›n›n bu inanc› benimsemesi

ve Katolikli¤in sarayda etkisinin artmas›, halkta ve parlamentoda tedirginli¤e se-
bep olmufl ve Katolik nüfuzunun k›r›lmas› için Katolik olarak devlet hizmetinde
bulunmay› engelleyen bir tasar› olan “Test Act” parlamento taraf›ndan 1673’te ka-
bul edilmiflti.
II. Charles hasta yata¤›nda Katolikli¤i benimsemifl ve ölmüfltü. Çocu¤u olmad›-
¤› için tahta kardefli II. James geçti. II. James’in Katolik olmas› toplumda endifle
olufltursa da, kendisinin erkek çocu¤unun olmamas› ve k›zlar›n›n da Protestan ol-
mas› Katolik hanedan endiflesini azaltt›. Yine de Monmouth Dükü önderli¤inde
kendisine karfl› bir isyan ç›kt›, ancak bu isyan bast›r›ld›.
II. James’e olan muhalefet, kendisinin Katolik yanl›s› tutumu üzerine artm›flt›.
Kral›n, Test Act’› feshetmek istemesi, Fransa Kral› XIV. Louis’yi desteklemesi ve
1687’de Anglikan ve Katolik Kilisesi’ni eflit konuma getiren ‹nanç Özgürlü¤ü Fer-
man›’n› ilan etmesi, krala olan tepkinin artmas›na sebep oldu.
Ancak as›l tepki Kral II. James’in erkek çocu¤unun do¤mas› üzerine geldi, zira
bu durum ülkedeki dengeleri de¤ifltirecekti. Tahtta veliahtl›k s›ras› Protestan olan
II. Mary’den, Katolik e¤itimle yetiflecek olan James Francis’e geçecek, dolay›s›yla
hanedan Katolikleflecekti.
II. Mary’nin efli ve ayn› zamanda Kral II. James’in ye¤eni olan Hollanda Prensi
III. William duruma müdahale etme karar› ald›. Yedi ‹ngiliz asilzadesi (Ölümsüz
Yedili), Hollandal› hükümdar› III. William’› ‹ngiltere’yi istilaya davet ettiler. Hollan-
da ordusu 5 Kas›m 1688’de Brixham’dan ‹ngiltere’ye ç›kartma yapt›. William, Brill
gemisinden yapt›¤› nutukta Protestanlar’a yeniden özgürlüklerini kazand›raca¤›n›
belirtti. Kendisine, ‹ngiliz parlamentosu da destek verince, Hollanda ordusu, II. Ja-
mes’i ma¤lup etti. II. James tutunamayaca¤›n› anlay›nca kaçt› ve 23 Aral›k’ta Fran-
sa’ya s›¤›nd›. III. William’›n kral m› yoksa efli II. Mary vas›tas›yla kral vekili mi ola-
ca¤› tart›fl›ld› ve nihayet parlamentonun da onay›yla hem III. William’›n hem de efli
II. Mary’nin ortak hükümdar olmalar›na karar verildi. Kral III. William ve Kraliçe II.
Mary 11 Nisan 1689’da beraber taç giydiler.
III. William, tahta ç›kt›¤› y›l inanç özgürlüklerini belirleyen “Act of Toleration”u
(Müsamaha Bildirgesi) yay›nlad›. Ancak bu dönemin en önemli siyasal metni 16
Aral›k 1689’da kabul edilen Bill of Rights (Haklar Beyannâmesi) olmufltur ki bu
belge hâlâ ‹ngiliz hukuk sisteminin temel yasalar›ndan biri olan, insan haklar› ve
ifade özgürlü¤ü konusunda tarihteki en ünlü metinlerden biridir. Bu metinle, kral
parlamentonun üstünlü¤ünü kabul etmekteydi ve bu Avrupa demokrasileri için
bir milatt›. Yine bu beyanname ile kral›n yasalar›n yap›lmas›na ve uygulanmas›na
müdahalesi önlendi¤i gibi, bar›fl zamanlar›nda bir ordu oluflturmas› da yasakland›.
Ordu art›k kral›n ordusu de¤il parlamentonun dolay›s›yla da halk›n ordusu olmufl-
tu. Bunun yan›nda Bill of Rights’da gelecekteki bütün hükümdarlar›n ‹ngiliz Pro-
testan Kilisesi’nin üyesi olmas› ve yaln›zca Protestanlar’›n silah tafl›ma hakk› oldu-
¤una dair kanunlar›n bulunmas› bu beyannâmenin eflitlikçi yap›s›na gölge düflü-
ren maddelerdi.
SIRA k›saca
Hollanda Prensi III. William’›n ‹ngiltere’ye hakim olmas›na giden süreci S‹ZDE aç›klay›n›z. SIRA S‹ZDE
3
17. YÜZYILIN ‹K‹NC‹ YARISINDA ‹SKAND‹NAVYA
‹sveç, 1648 Vesfalya Antlaflmas›’yla ‹skandinavya ve Balt›k’taki en güçlü devlet ko-
numuna yükselmiflti. Daha sonraki y›llarda, Kraliçe Christina 1654’te taht› kuzeni
X. fiarl Gustav’a b›rakm›fl kendisi ise Katolikli¤i benimseyerekS‹sveç’i
O R U terketmiflti. S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
www.evrenselpdf.comSIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

Onun tahta ç›kmas› üzerine Lehistan ile ‹sveç aras›nda yeniden savafl patlak verdi.
“‹kinci Kuzey Savafllar›” olarak adland›r›lan bu mücadelede ‹sveçliler, Avustur-
ya’n›n da deste¤ini alan Lehistan Kral› Johan Casimir’in ordusunu ma¤lup etti. Rus-
lar’›n Letonya ve Estonya’y› istila giriflimi baflar›s›zl›kla sonuçland›. Danimarka ise
1657’de savafla dahil oldu. Ancak iki ülkeyi ay›ran donmufl olan bo¤az› (Oresund)
geçen X. fiarl’›n ordusu, Kopenhag önlerine gelince Danimarka, 1660’da Kopen-
hag Antlaflmas›’n› imzalayarak, son Danimarka topra¤› olan Skane’y› ve Born-
holm’u ‹sveç’e b›rakt›. Bar›fl haz›rl›klar›n›n yap›ld›¤› dönemde X. fiarl’›n ölümü
üzerine XI. fiarl ‹sveç kral› oldu.
Fransa’n›n arabuluculu¤u ile Lehler’le Oliva Bar›fl› yap›ld›. Bu bar›fl ile Lehistan,
‹sveç taht› üzerindeki iddialar›ndan vazgeçti ve ‹sveç’in Letonya ve Estonya’daki
üstünlü¤ünü tan›d›. 1661’den itibaren ‹sveç, gittikçe güçlenen Rusya ve demogra-
fik kapasitesi kendisinden çok daha fazla olan Lehistan’a karfl› bölgedeki üstünlü-
¤ünü korumak için dönemin en güçlü devleti olan Fransa ile iflbirli¤ine gitti. Fran-
sa ile ‹sveç’in iliflkileri Otuz Y›l Savafllar› bafllad›¤›ndan beri iyiydi ve Fransa ken-
disi savafla dahil olmadan önce ‹sveç’e malî yard›mda bulunmufltu. Fransa, XIV.
Louis döneminde de, Avrupa’daki diplomatik üstünlü¤ü elinde tutmak amac›yla ‹s-
veç’e yard›m etti.
Danimarka ise, ‹sveç’in yükseliflinden sonra, kendisine biçilen bölgesel güç s›-
fat›n› kabullendi. III. Frederick,1660’da yeni bir anayasa oluflturarak devlet yöneti-
minde mutlak›yetçi bir anlay›fl benimsedi.
‹sveç, sahip oldu¤u üstünlü¤ü koruyabilmek için, iç politikada “reduktion” mo-
delini uygulad›. Bu sisteme göre fethedilen yerlerde gelirleri toplama hakk› ve bu
bölgelerden asker toplama mesuliyeti asillerin uhdesine b›rak›l›yordu.
‹sveç, XIV. Louis’nin Avrupa’n›n di¤er güçleri ile yapt›¤› savafllarda denge siya-
seti takip etti. Bundaki amac›, kendisine karfl› bir koalisyonun oluflmas›n› engelle-
yerek sahip oldu¤u topraklar› muhafaza etmekti. Bu politika büyük oranda bafla-
r›l› da oldu.
Genel olarak de¤erlendirildi¤inde her daim k›s›tl› bir demografik güce ve s›n›r-
l› tabii kaynaklara sahip olan ‹sveç, 17. yüzy›lda, sadece ‹skandinavya’n›n veya
Balt›k’›n de¤il, Avrupa’n›n say›l› devletlerinden biri haline geldi. Bununla beraber,
18. yüzy›la girerken devletin bafl›nda Demirbafl fiarl gibi yetenekli bir hükümdar›n
bulundu¤u bu ülke, bu kez tarihsel rakibi Danimarka’dan çok daha kuvvetli olan,
Deli (Büyük) Petro’nun modernize etti¤i Rusya ile mücadele etmek zorundayd›.
Büyük K›tl›k
‹sveç’in yönetiminde bulunan Balt›k k›y›lar›nda 1695 yaz› normalden çok daha se-
rin ve ya¤›fll› geçmifl ve bugünki Estonya ve Letonya’da sonbahardan itibaren don
olay› gözlemlenmiflti. 1696’da so¤uk daha da artarak devam etti¤i gibi k›tl›k bu-
günki ‹sveç ve Finlandiya’ya sirayet etmiflti. K›tl›k yüzünden, bölgeye, tah›l tüccar-
lar› vas›tas›yla g›da ithalat› gerçeklefltiyse de yap›lan bu yard›mlar bu bölgedeki aç-
l›¤› engelleyememiflti. Ayn› so¤uk ve k›tl›k 1697’de devam etmifl ve açl›ktan toplu
ölümler baflgöstermiflti. Üç y›l süren k›tl›k sürecinde, ‹sveç’in kontrolünde bulunan
Finlandiya, Estonya ve Letonya’da halk›n dörtte biri, yani yaklafl›k 150 bin kifli öl-
müfltü.
Lex Regia’n›n Kabulü

Bir tür ‹skandinav Konfederasyonu niteli¤inde olan Kalmar Birli¤i zaman›nda, bir-
li¤in ticari iflleri ve d›fl iliflkilerinde Kopenhag’›n a¤›rl›¤› hissedilirken, içifllerinde,
www.evrenselpdf.com
üç devletin de kendilerine özgü iflleyiflleri bulunmaktayd›. Özellikle Riksdag deni-

len asiller ve din adamlar›n› içeren konsey, devlet yönetimini hükümdar ile bera-
ber götürmekteydi. Bu durum ‹skandinav ülkelerinde asillerin ve ruhbanlar›n dev-
let yönetiminde çok a¤›rl›kl› rol oynamalar›na neden olmaktayd›. 1520’den sonra
bu ülkelerde Protestanl›k’›n benimsenmesi ile beraber ruhbanlar›n Riksdag’daki
gücü k›r›lm›fl ancak soylular›n etkisi devam etmiflti. 1523’te ‹sveç’in Kalmar birli-
¤inden çekilmesinden sonra da, Danimarka ile Norveç, Kopenhag’dan yönetilme-
ye devam etmifl ve Riksdag gücünü korumufltu.
‹sveç’te Gustav Adolf’un devlet yönetiminde kiflisel a¤›rl›¤›n› artt›rmas›, bölge-
nin en güçlü devleti haline gelmesi ve Danimarka’n›n bu ülke ile yapt›¤› savafllar›
kaybetmesi Kral III. Frederick’i, gelirleri art›rmaya ve devlet yönetimini daha etkin
hâle getirmeye yönelik reformlar yapmaya sevketti. 1665’te kraliyet kanunu olarak
nitelendirilebilecek “Lex Regia” kabul edilerek Danimarka’da kral merkezli mutlak
monarfliye geçildi.
17. YÜZYILDA ‹TALYA

Rönesans hareketi, ‹talya’y› 15. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda ve 16. yüzy›lda Avrupa’da
sanat›n ve kültürün merkezi hâline getirdi, ancak ülkede bir türlü siyasî birlik sa¤-
lanamad›. Nitekim Rönesans, asl›nda bir de¤iflim hareketi veya kiliseye karfl› tepki
de¤il, bizzat Katolik kilisesinin destekledi¤i, organize etti¤i bir hareketti. Zira Rö-
nesans düflünürlerinin önemli bir k›sm› din adam›yd›. Hatta bunlar aras›nda II. Pi-
us gibi papal›¤a yükselenler de yer almaktayd›. Kuzey Avrupa’da kiliseye olan tep-
ki ve reform hareketinin, Güney Avrupa’ya sirayet etmesinden çekinen Katolik Ki-
lisesi, Rönesans vas›tas›yla insana daha çok vurgu yaparak, sanat ve sosyal eserler
arac›l›¤›yla, toplumun kiliseye olan tepkisini önlemeye çal›flt›. Bu ba¤lamda, Gü-
ney Avrupa’n›n büyük ölçüde Katolik kalmas›, Rönesans’›n siyasî bak›mdan büyük
ölçüde baflar›ya ulaflt›¤›n›n deliliydi.
17. yüzy›la girerken ‹talyan yar›madas›ndaki parçalanm›fll›k sürmekteydi. T›pk›
16. yüzy›l›n bafl›nda oldu¤u gibi ‹talya d›fl›ndaki iki yabanc› güç Fransa ve Habs-
burglar (‹spanya ve Avusturya) ‹talya üzerinde nüfuz kazanmaya çal›fl›yorlard›. Pa-
pal›k ise siyasî konjonktüre göre bazen Habsburglar’›n bazen de Fransa’n›n yan›n-
da yer almaktayd›. ‹spanya, 16. yüzy›l›n bafl›nda hakimiyet kurmaya bafllad›¤› Gü-
ney ‹talya’da 1551-1559’daki ‹talyan Savafllar› sonras›nda Napoli Krall›¤›’n› tama-
men egemenli¤i alt›na alm›flt›. Yine Lombardiya’n›n merkezi konumundaki Milano
flehri de ‹spanyol Habsburglar›’n›n yönetimindeydi.
17. yüzy›lda ‹talya’daki di¤er devletlerin durumlar› da flu flekildeydi:
Venedik: Do¤u Akdeniz ve Adriyatik’te önemli say›da koloniye sahip olan Ve-
nedik tam bir deniz-ticaret devletiydi. 12. ve 13. yüzy›lda alt›n ça¤›n› yaflayan bu
aristokratik cumhuriyet, Levant’ta (Do¤u Akdeniz) Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nu bü-
yük ticaret orta¤› ama ayn› zamanda en büyük tehdit olarak görmekteydi. Ancak
Venedik, co¤rafî keflifler sonras›nda ticaret yollar›n›n de¤iflmesi ve dünyadaki
ekonomik aktivitelerin kuzeye ve Atlantik’e kaymas› yüzünden ekonomik olarak Enterdi: Bir ülkenin dinen
zay›flam›flt›. gayrimeflru bir yönetim her
türlü vaftiz, evlenme,
Venedik, 1606’da, Papa V. Paul ile iki ruhban›n suç ifllemesi yüzünden, kavga- uygulamas›n›n geçersiz hâle
l› hâle geldi, Papal›k ruhbanlar›n dokunulmazl›¤› oldu¤unu savundu. Venedik’in gelmesidir. Toplu pazarl›k:
Bir tarafta sendika, di¤er
bunu kabul etmemesi üzerine, Papal›k, Venedik’te “enterdi” ilan etti, ancak bu tarafta da iflveren ya da
Fransa’n›n arabuluculu¤uyla bir y›l sonra kald›r›ld›. iflveren örgütünün yer ald›¤›,
ücret ve çal›flma koflullar›na
17. yüzy›lda, önce Girit meselesi yüzünden Osmanl› ile karfl› karfl›ya geldi. iliflkin yap›lan pazarl›k ve
Uzun süren savafltan sonra Girit’i kaybetti. Venedik, 1683 sonras› bafllayan Kutsal görüflmelerdir.
www.evrenselpdf.com
‹ttifak Savafllar›’nda bir kez daha Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile savaflt› ve Karlofça
Antlaflmas› ile Mora’y› ele geçirdi. Bununla beraber 17. yüzy›l›n sonuna gelindi¤in-
de art›k Venedik eski gücünü büyük oranda kaybetmiflti.
Toskana Grandükal›¤›: Papal›k’›n onay› ile 1569’a kadar Floransa Dükal›¤›
olan bu devlet Toskana Grandükal›¤›’na dönüflmüfltü. Rönesans’›n finansör ve ön-
cü hanedan› Mediciler’in yönetiminde Toskana, müreffeh ancak küçük boyutlu bir
devlet olmaktan ileri gidemedi. 1639-1649 y›llar›nda Papa ile Parma Dükal›¤› ara-
s›ndaki Castro Savafllar›’na, Parma’n›n yan›nda dahil olan Toskana hükümdar› bu
savafltan ma¤lup ayr›ld›. 17. yüzy›l›n sonunda devletin bafl›na geçen III. Cosimo,
tam 53 sene ülkeyi yönetti. Toskana, genellikle Fransa’dan çok, Avusturya ve ‹s-
panya ile iyi iliflkilere sahipti.
Ceneviz Cumhuriyeti: ‹talya’n›n kuzeybat›s›nda yer alan bu devlet, t›pk› Ve-
nedik gibi Akdeniz ticaretinin zay›flamas›ndan büyük zarar gördü. 15 ve 16. yüz-
y›lda, Amasra, Galata, Sak›z gibi kolonilerini Osmanl›’ya kapt›rd›. 17. yüzy›lda ise
Ceneviz, siyasî gücünü kaybetmiflti. Bununla beraber Cenova, Avrupa’n›n en önem-
li finans merkezlerinden biri olmaya devam etti. Özellikle, Hollanda ile savaflan ‹s-
panya borçlanmas›n›n, önemli bir k›sm›n› Cenevizli bankerlerden gerçeklefltirmek-
teydi ki o s›rada ‹spanya ile savafl hâlinde olan Fransa, Cenevizliler’i cezaland›rmak
için 1684’te Cenova’y› bombalam›flt›.
Savoy Dükal›¤›: Romal›lar döneminde Galya Cisalpina olarak adland›r›lan böl-
gede ve günümüz Fransa’s› ve ‹talya’s› s›n›r›nda yer alan Savoy Dükal›¤›’n›n mer-
kezi Torino’ydu. Prenslik 17. yüzy›l›n bafl›nda I. Charles Emmanuel (1580-1630) ta-
raf›ndan yönetilmekteydi. Aral›ks›z 50 y›l boyunca devleti baflar› ile yöneten bu
hükümdar zaman›nda, Mantua Veraset Savafllar› ç›kt› ve Fransa’ya karfl› ‹span-
ya’n›n yan›nda yer alan Savoy, savafltan baflar› ile ayr›ld›. Savoy, 17. yüzy›l›n ikin-
ci yar›s›ndan itibaren ise giderek Fransa’n›n nüfuzu alt›na girdi. 1638-1675 aras›n-
da hüküm süren II. Charles Emmanuel döneminde, XIV. Louis’nin Fransa’s› ile ak-
rabal›k ba¤lar› kuruldu ve ‹spanya’n›n destekledi¤i Cenevizliler’e 1672’de savafl
aç›ld›. Bununla beraber Cenevizliler’in, savafltaki baflar›lar› üzerine XIV. Louis’nin
arabuluculu¤u ile eski s›n›rlara dönüldü.
HABSBURGLAR: ‹SPANYA VE AVUSTURYA

Fransa-‹spanya Mücadelesi (1648-1659)
Otuz Y›l Savafllar›’n›n (1618-1648) Vestfalya Antlaflmas› ile sona ermesine ra¤men
Fransa ile ‹spanya aras›ndaki mücadele 1659’a kadar devam etti. Zira Mazarin,
Fransa’n›n ‹spanya ile 1648’deki görüflmelerde bir bar›fl antlaflmas› imzalamas›n›
engellemiflti. Bakana göre Otuz Y›l Savafllar›’nda Fransa büyük toprak kazan›mla-
r› elde etmifl, ancak ‹spanya kesin olarak dize getirilememiflti. Mazarin, Vestfalya
Antlaflmas›’ndan güçlü bir flekilde ç›kan Avusturya ile de bar›fl imzalad›¤› için Fran-
sa’n›n ‹spanya karfl›s›nda elinin daha rahat olaca¤› kanaatindeydi. Bakan, bu dü-
flüncelerini Fransa Kral› XIV. Louis’ye kabul ettirmekte de zorlanmad›.
1648 y›l› Fransa için kötü bir bafllang›ç oldu. Zira ‹spanya ile mücadeleye bafl-
lad›ktan k›sa bir süre sonra Fransa’da Fronde ‹syan› patlak verdi. Fronde ‹syanlar›
Fransa’y› bir iç savafla sürükledi ve bu yüzden ülke, dikkatini daha çok bu isyan›
bast›rmaya vermek zorunda kald›. Asi liderlerinden baz›lar›n›n ‹spanya ile iflbirli¤i
yapmalar› hem isyan›n bast›r›lmas›n› zorlaflt›rd› hem de ‹spanya’n›n savaflta elini
rahatlatt›. ‹spanya’y› Lens Muharebesi’nde a¤›r bir yenilgiye u¤ratan meflhur Fran-
s›z generallerden Condé’nin de asilere kat›lmas› ve daha da önemlisi ‹spanya’ya s›-
www.evrenselpdf.com
¤›nmas› Fransa’y› daha da zora soktu. Condé’nin yard›mlar›yla ‹spanya ordusunun

Paris’i iflgal etmesi Fransa’n›n vaziyetini daha da a¤›rlaflt›rd›. Fakat Mazarin liderli-
¤indeki Fransa bu zor durumdan kurtulmay› bildi. Önce 1653’te Fronde ‹syan› bas-
t›r›ld›, ard›ndan da ülke dikkatini tekrar ‹spanya savafl›na yo¤unlaflt›rd›.
Fransa’n›n iç isyanlarla bo¤ufltu¤u 1648-1653 y›llar› aras›nda ‹spanya bu duru-
mu bir f›rsata dönüfltürmeyi bildi. IV. Felipe liderli¤indeki ‹spanya, ba¤›ms›zl›¤›n›
ilan eden Portekizliler’e karfl› Katalonya ve Napoli’de önemli baflar›lar elde etti, bu
bölgelerdeki ba¤›ms›zl›k isyanlar›n› bast›rd›. Bunun yan›nda Bat› Akdeniz’deki hâ-
kimiyetini güçlendirdi.
‹spanya’y› kesin olarak teslim olmaya mecbur etmek için donanma deste¤inin
flart oldu¤unu gören Mazarin bunun için ‹ngiltere ile diplomatik görüflmeler bafllat-
t›. ‹ngiltere-Fransa aras›ndaki görüflmeler 1657’de bir ittifak antlaflmas› ile taçland›.
‹ngiltere-Fransa ittifak› ‹spanya’n›n hem denizde hem de karada s›k›flt›r›lmas›
anlam›na geliyordu. ‹ngiliz donanmas› Bat› Hint Adalar›’nda ve di¤er ‹spanya sö-
mürgelerinde ‹spanya ile 1657’den itibaren savaflmaya bafllad›. ‹ngiliz gemileri ay-
n› y›l Meksiko’daki ‹spanyol gemilerini yok etti. ‹spanya’ya as›l ölümcül darbe
1658’de vuruldu. 14 Haziran 1658’de ‹ngiliz ve Frans›z birlikleri Dunes Muharebe-
si’nde ‹spanya’y› ma¤lup ettiler. Bu yenilgiden sonra ‹spanya bar›fl talebinde bu-
lundu. ‹spanya’n›n bu talebi ‹ngiltere ile Fransa taraf›ndan kabul gördü ve Kas›m
1659’da Pireneler Antlaflmas› imzaland›. Bu antlaflma ile Fransa, ‹spanya’ya ait Ar-
tois, Flanders’in baz› bölgelerini, Roussillon ve Cerdagne’yi kendi topraklar›na kat-
t›. ‹ngiltere ise Dunkirk’e hâkim oldu. Antlaflmaya göre Fransa Kral› XIV. Louis ile
‹spanyol Prenses Maria Theresa evleneceklerdi ve bu 1660’ta gerçekleflti. Böylece
Fransa, ‹spanya veraseti üzerinde hak sahibi olma hakk›n› kazand›. Pireneler Ant-
laflmas›, ‹spanya’n›n art›k Avrupa’daki ikinci derecedeki devletler seviyesine düfl-
tü¤ünün tescillenmesiydi.
Pireneler Antlaflmas›’ndan sonra ‹spanya, Portekiz’e boyun e¤dirmeye çal›flt› fa-
kat 1663 ve 1665’te Portekiz karfl›s›nda ald›¤› a¤›r yenilgiler bu plandan da vazgeç-
mesine sebep oldu. 1668’de de Portekiz’in ba¤›ms›zl›¤›n› resmen tan›d›.
Yükselen Güç: Avusturya

Otuz Y›l Savafllar›’n›n en büyük kaybedeni Habsburg Monarflisi’ydi. Habsburg-
lar’›n gerek ‹spanya kanad› gerekse de Avusturya kanad› Otuz Y›l Savafllar› sonun-
da imzalanan Vestfalya Antlaflmas›’nda büyük bir siyasî güç ve prestij kayb›na u¤-
ram›fllard›. ‹spanya, Hollanda’n›n ba¤›ms›zl›¤›n› kabul ederken, ayn› zamanda de-
nizlerdeki üstünlü¤ünü de bu ülkeye kapt›rmaktayd›. Avusturya ise, Vestfalya ile
Protestanl›k’›n meflruiyetini kabul etmesinin yan›nda, Almanya üzerindeki nüfuzu-
nu da kaybetmiflti. 300’den fazla devletçi¤in bulundu¤u yeni Almanya’da, Kutsal
Roma-Cermen imparatorunun, di¤er devletler üzerindeki tesir gücü sembolik dü-
zeye inmiflti.
Avusturya’n›n, Alman prenslikleri üzerinde nüfuz kayb› ve bu prensliklerin çok
daha otonom hâle gelmeleri, Avusturya’y› do¤u politikas› konusunda daha hassas
hâle getirdi. Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile mücadeleye odakland›. ‹lginç bir flekilde,
Alman prensliklerin, daha fazla egemenlik sahibi olmalar›n›n devlet iflleyifline
olumlu katk›s› da oldu. Zira bu prenslikler, imparatorluk kurumlar›nda, a¤›rl›k sa-
hibi olmak yerine, kendi yerel devletlerinin güçlenmesine yo¤unlaflt›klar› için, Kut-
sal Roma ‹mparatorlu¤u’nun yönetiminde Avusturya’n›n elini rahatlatt›lar. Nitekim
imparatorluk diyeti, sürekli hâle gelerek, Ratisbon’a tafl›nm›fl ve Avusturya impara-
torunun kontrolü alt›na girmiflti. 1657’de III. Ferdinand’›n yerine geçen ‹mparator
www.evrenselpdf.com
Leopold gençli¤inde ruhban e¤itimi alm›flt›, selefi gibi Katolik kilisesi ile iyi iliflki-
lere sahipti fakat III. Ferdinand kadar kat› tutumlu de¤ildi. Leopold’un en baflar›l›
oldu¤u hususlardan biri, do¤ru adam› do¤ru yerlerde kullanmakt›. Avusturya as-
kerlik tarihinin en önemli isimleri olan Charles de Lorraine, Savoylu Prens Eugene,
Badenli Ludwig Wilhelm gibi önemli isimleri d›flar›dan getirip Habsburg hizmetine
sokmay› baflarm›flt›.
‹mparator Leopold için en büyük tehdit Osmanl› ‹mparatorlu¤u ve Fransa’yd›.
Zira Avusturya’n›n geleneksel politikas› Fransa’y› Ren’in do¤usundan, Osmanl›’y›
Tuna’n›n kuzeyinden uzak tutmakt›.
Osmanl›lar Erdel Meselesi yüzünden, Avusturya’ya 1663’te savafl ilan ettiler,
Uyvar ve Neograt Kalelerini fethettiler. Avusturyal›lar, Montecuccoli komutas›nda
Osmanl› ordusunu St. Gotthard Muharebesi’nde ma¤lup etseler de, Avusturya’n›n,
Osmanl› ile savaflmak istememesi ve edinilen bu zafere ra¤men Osmanl› lehine
hükümler içeren Vasvar Antlaflmas›’n› imzalamas›, asl›nda Leopold’un temkinli po-
litikas› ile alakal›yd›. Zira Osmanl› s›n›r kaleleri, Viyana’ya çok yak›nd› ve baflken-
tin güvenli¤i bak›m›ndan en kötü bar›fl bile, savafl hâlinden daha iyiydi.
Fransa Kral› XIV. Louis, gerek diplomasi gerekse de savafl alanlar›nda, Habs-
burglar’a karfl› güçlü bir ittifak oluflturmufltu. Frans›zlar’›n, Hollandal›lar ve ‹span-
yollar’a karfl› ‹ntikal Savafllar›’nda 1667-1668’de elde etti¤i zafer, ‹spanya’n›n gücü-
nü k›rm›fl, Fransa’n›n Avusturya’ya yönelik tehdidini artt›rm›flt›.
Fransa, Avusturya ve müttefiklerini 1672-1678 aras›nda Hollanda savafllar›nda
bir kez daha ma¤lup etti, ayr›ca Lorraine (Lothringen) Dükal›¤›’n› istila etti ve
1681’de Strazburg’u topraklar›na katt›.
Avusturya’y› düfltü¤ü bu s›k›nt›l› durumdan kurtaran olay ise 1683’teki II. Viya-
na Kuflatmas› oldu. Kuflatma, Papal›k, Venedik, Lehistan ve Alman prensliklerinin
önemli bir k›sm›n› ister istemez, Avusturya imparatorunun yan›nda saf tutmalar›na
neden oldu. Osmanl›lar’a karfl› oluflturulan ittifak önemli baflar›lar elde etti ve so-
nunda 1699’da Karlofça Antlaflmas› imzaland›. Bu antlaflma ile birlikte Avusturya,
Macaristan’› yönetme f›rsat› buldu ve bu durum bat›da da Fransa’n›n elini zay›flat-
t›. Zira Türk tehdidinin azalmas›, Viyana’n›n bat›daki savafllarda daha rahat hare-
ket etmesine ve daha genifl tabanl› ittifaklar kurmas›na olanak sa¤lam›flt›. Nitekim
Avusturya’n›n da kat›ld›¤› 1688-1697 y›llar› aras›nda oluflturulan Büyük ‹ttifak sa-
vafllar›nda, Fransa’n›n ilerleyifline son verilmiflti.
Yüzy›l›n sonuna gelindi¤inde, Avusturya, Orta Avrupa’n›n hâlâ en önemli
devletiydi, ancak gücünü ordusundan çok, diplomasi silah›n› iyi kullanabilmek-
ten almaktayd›. Avusturya’n›n bu dönemde bir baflka baflar›l› oldu¤u alan ise sa-
natt›. Leopold döneminde, Viyana, ‹talyan ve Alman bestekârlar›n merkezi hâli-
ne gelmiflti.
AVRUPA’DA GÜÇ DENGELER‹N‹ DE⁄‹fiT‹REN

MÜCADELE: DOKUZ YIL SAVAfiLARI
17. yüzy›l›n bafl›nda Avrupa’da iki büyük güç bulunmaktayd›. Avrupa’n›n do¤usu-
na Osmanl›lar hakimken, Almanya, Avusturya ve ‹spanya’daki Habsburglar, k›ta-
daki di¤er büyük güç konumundayd›lar. Otuz Y›l Savafllar› sonras›nda Habsburg-
lar güç kaybederken, XIV. Louis’nin hükümdarl›¤› alt›ndaki Fransa, 17. yüzy›l›n
ikinci yar›s›nda güç kazand›. Fransa’n›n sahip oldu¤u gücü, diplomatik ve askerî
alana yans›tmas› özellikle bugünkü Benelüks ülkelerinin topraklar›nda, Ren Nehri
Havzas›’nda, Pireneler’de ve Kuzey ‹talya’da, Frans›z-Habsburg mücadelesinin flid-
detlenmesine sebep oldu.
www.evrenselpdf.com
Kardinal Richelieu ve Kardinal Mazarin dönemlerindeki geliflimini devam etti-

ren Fransa, 1659’da ‹spanya ile Pirene Antlaflmas›’n› yapt›ktan sonra da s›n›rlar›n›
geniflletmek için, Habsburglar ile mücadeleye devam etti. Bu do¤rultuda Belçika’y›
kapsayan ‹spanyol Felemenki’nde Pirene Antlaflmas›’na dayanarak hak iddia etti.
Fransa’n›n, agresif ve yay›l›mc› politikalar›ndan rahats›z olan Avrupa devletle-
ri, tek bafllar›na XIV. Louis’i durduramayacaklar›n› bildikleri için bir çat› ittifak›
oluflturma aray›fl›na girifltiler. Avrupa devletlerinin Fransa’ya karfl› birleflme neden-
lerinden biri de Fransa’n›n uygulad›¤› merkantilist politikalard›. Maliye bakanl›¤›na
Colbert geçtikten sonra, deniz ticaretinde, Fransa; ‹spanya, ‹ngiltere ve Hollan-
da’ya rakip hale gelmifl ayr›ca, uygulad›¤› yüksek ithalat vergileriyle limanlar›n› bü-
yük oranda yabanc› tüccarlara kapatm›flt›.
“Büyük ‹ttifak” olarak bilinen bu Fransa karfl›t› koalisyon, Kutsal Roma-Cermen
‹mparatoru Leopold ile Hollanda Kral› III. William Orange’nin önderli¤inde kurul-
mufltu. Koalisyonun amac›, Ren bölgesinde yer alan Palatin Elektörlü¤ü’nü, Fran-
sa’n›n sald›r›lar›ndan korumakt›. Bu ittifak 1686’da Augsburg’ta teflekkül etti¤inden
Augsburg Ligi olarak da an›lmaktayd›.
Bu ittifaka Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u’ndaki di¤er prenslikler de dahil
olmufltu. Ancak, yaflanan gerilime ra¤men, Avusturya ve Alman Prenslikleri, Fran-
sa’ya savafl ilan edememekteydiler. Zira do¤uda Osmanl›lar ile savafl›lmaktayd›.
Avusturyal›lar 1686’da Budin’i, 1688’de Belgrad’› ele geçirmifllerdi. Avusturyal›lar,
bu baflar›lar›n ard›ndan 1688’den sonra bu kez bat› cephesine odakland›lar.
Fransa, Fürstenburg’un, Palatin-Köln Eyaleti’nin Piskopos Elektörü olmas›n› ve
Regensburg Mütarekesi’nin kal›c› hâle gelmesi gerekti¤ini savunuyordu. Avusturya
imparatoru ise, Bavyera Elektörü Maximillian Emanuel’in kardefli Joseph Cle-
ment’in bu göreve getirilmesini savunmaktayd›. ‹ki aday da gerekli ço¤unluk des-
te¤ini sa¤layamay›nca, Papa, Avusturya destekli Joseph Clement’i bu göreve getir-
di. Bunun üzerine, Fransa kendi taleplerini bildiren bir memorandum yay›nlad›.
Müttefikler, bu bildiriyi kabul etmeyince Frans›zlar, Ren’i geçerek savafl› bafllatt›lar.
Savafl›n bafllang›c›nda Frans›z birlikleri Ren Nehri’nin karfl›s›na geçerek, Manhe-
im’i ele geçirdiler. Sonras›nda di¤er Ren flehirleri Kaiserslautern, Heidelberg, Spe-
yer’i ele geçirdiler. Frans›zlar’›n bu ani sald›r›s› ve elde ettikleri baflar›lar müttefik-
lerin, karfl› sald›r› için Magdeburg’ta bir araya gelmelerine ve yo¤unluklar›n› do¤u-
da Osmanl› ile olan mücadeleden al›p bat›ya kayd›rmalar›na neden oldu. Müttefik-
lerin Osmanl› cephesinde istedikleri baflar›y› erken yakalamalar›, XIV. Louis’nin
tahmininden daha h›zl› bir flekilde bir araya gelmelerini sa¤lam›flt›. Frans›zlar,
Ren’in do¤usunda kalan kaleleri, ellerinde tutmalar› zor oldu¤undan yakt›lar.
1689 bahar›nda Avusturya ve Hollanda ittifak› karfl› hücuma geçerken, III. Wil-
liam’›n ‹ngiltere taht›na geçmesi ile beraber ‹ngiltere de Büyük ‹ttifak’a dahil ol-
du. XIV. Louis gibi Katolik olan ‹ngiltere’nin devrik kral› II. James de, Fransa’ya
s›¤›nd›.
Büyük ittifakla gerçekleflen Dokuz Y›l Savafllar› boyunca Frans›zlar, özellikle
Vauban’›n infla ettirdi¤i istihkâmlar›n dayan›kl›l›¤› sayesinde müttefiklere üstünlük
sa¤lad›lar. Bununla beraber, yeni önem verilmeye bafllanan deniz gücü hem
Manfl’ta hem Akdeniz’de hem de Atlantik’te müttefiklerle boy ölçüflebilecek ko-
numda de¤ildi. Nitekim, kara muharebelerinde Frans›zlar, 1690 Fleurus’ta ve
1691’de Mons’ta ‹spanyol-Avusturya ve Hollandal›lar’›, ‹talya’n›n kuzeybat›s›nda
yer alan Staffrada’da Savoylular ve ‹spanyollar’›, 1692’de Steenkerque’de Danimar-
ka, ‹skoç, Hollandal› ve ‹ngilizler’i ma¤lup etmeyi baflar›rlarken, ‹ngilizler ve Hol-
landal›lar’›n, La Hougue aç›klar›nda elde ettikleri deniz zaferi Frans›zlar’›n, deniz
www.evrenselpdf.com
ticaretine darbe vurmufl ve denizden ‹ngiltere’yi ablukaya alma hatta Britanya’ya

olas› bir asker ç›karmay› olanaks›z hâle getirmiflti.
Taraflar aras›nda en fliddetli çarp›flmalar, Felemenk’te, Ren k›y›lar›nda, Pirene-
ler’de ve ‹talya’n›n kuzeybat›s›nda meydana gelmiflti. Ayr›ca Amerika’daki yeni
oluflturulan kolonilerde de çat›flmalar gerçeklefltiren Frans›zlar, karfl›lar›nda kuru-
lan Büyük ‹ttifak’a ra¤men, sahip olduklar› mevkileri korumay› baflarm›fllard›.
Fransa’n›n; Avusturya ve Alman Prenslikleri ile olan mücadelesi, Osmanl›lar’a da
nefes ald›rm›flt›. Osmanl›lar, zay›flayan Avusturya birlikleri karfl›s›nda Belgrad ve
S›rbistan’› yeniden fethetmifllerdi.
1695’te Frans›zlar’›n Brüksel’i bombalamalar›ndan sonra, savafl durgunlaflt›.
1696’da imparatorun müttefiki Savoy Prensi Amadeus’un Kuzey ‹talya’n›n tarafs›z-
l›¤›n›n karfl›l›¤›nda savafltan çekilmesiyle, bar›fl yolu aç›lm›flt›.
Status quo ante bellum: Nihayet 1697’de taraflar aras›nda Ryswick Antlaflmas› imzaland›. Antlaflma ile
Savafl öncesi duruma Fransa ele geçirdi¤i topraklar›n bir k›sm›n› iade etmeyi taahhüt etmekteydi. Antlafl-
dönmek manas›na gelir.
ma, “status quo ante bellum”, prensibine göre haz›rlanm›flt›. Frans›zlar, Nijmegen
Antlaflmas› ile sahip olduklar› kazan›mlar›n›, ayr›ca Ren Bölgesi’nin en önemli fle-
hirlerinden Strazburg’u ellerinde tutuyorlard›. Buna mukabil, iflgal alt›nda tuttukla-
r› Lorraine Dükal›¤›’ndan ve Ren’de iflgal etti¤i Freiburg ve Philippsburg’tan çeki-
leceklerdi. Ayr›ca Fransa, III. William’› ‹ngiltere’nin meflru kral› olarak tan›yacak, II.
James’e verdi¤i destekten vazgeçecekti. Fransa’n›n, uzun süren bu savafltan kendi-
si için fazla bir kazan›m› olmadan ayr›lmas›n›n temel sebebi, ‹ngiltere -Hollanda
koalisyonu karfl›s›nda denizlerde yaflan›lan zorluklar, ticaretin aksamas›, malî har-
camalar›n savafl yüzünden çok artmas› ve özellikle Felemenk ve Ren’de elde edi-
D Ü fi Ü N E L ‹ M len zaferlerin
D Ü fi Üstratejik
N E L ‹ M kazan›mlara dönüflmemesiydi. Bununla beraber, bu antlafl-
ma halkta da bir miktar tepkiye neden olmufltu. Özellikle, savaflta ele geçirilen ve
halk› Frans›zca konuflan Lorraine Dükal›¤›’n›n yeniden Alman ‹mparatorlu¤u’na
S O R U S O R U
terkedilmesi memnuniyetsizlik oluflturmufltu.
D‹KKAT Dokuz Y›l Savafllar›,

D ‹ K K A TOsmanl› ‹mparatorlu¤u’nun ise yarar›na oldu, zira bu savafl dolay›s›y-
la Avusturya ve Alman Prenslikleri kuvvetlerinin bir k›sm›n› bat›ya kayd›rmak zorunda
kald›lar ve böylece Türk taraf› rahat bir nefes alabildi. Osmanl›lar, Dokuz Y›l Savafllar›’n›
N N
avantaja döndürmeyi de bildiler ve 1688-1690 aras› süreçte S›rbistan’› yeniden fethettiler.
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE Dokuz Y›l Savafllar›’n›n
SIRA S‹ZDE bafllamas› ve bitmesindeki as›l sebepleri birer cümle ile aç›klay›n›z.
AMAÇLARIMIZ
4
B‹L‹MSEL GEL‹fiMELER
KD Ü‹ fi ÜT NAE L P‹ M 17. yüzy›l, DAvrupa
KÜ fi‹ ÜTN EAL ‹ tarihinde
M
P siyasi, iktisadi ve sosyal sahalarda oldu¤u kadar bilim
ve düflüncede de önemli de¤iflim ve geliflimlerin yafland›¤› bir yüzy›ld›. Röne-
S O R U sans’tan itibarenS O R do¤aya,
U insana ve bizzat bilginin kendisine bak›flta görülen bu ge-
TELEV‹ZYON liflmeler fluT Ebafll›klar
L E V ‹ Z Y O Nalt›nda özetlenebilir:
D‹KKAT
ÖncelikliDolarak‹KKAT
ak›l ön plana ç›kmaya ve akl›n s›n›rlar› keflfedilmeye çal›fl›lm›fl
ve bu, bir as›r sonra ortaya ç›kacak olan “Ayd›nlanma” düflüncesinin temellerini
‹ N T E RS‹ZDE
NET
oluflturmufltur.
‹SIRA
‹nsan
N T E RS‹ZDE
NET
dikkatini do¤aya yöneltmifl ve adeta do¤a yeniden keflfedil-
N N
SIRA
meye bafllanm›flt›r. Do¤a kadar, insan da yeniden keflfedilmifltir. ‹nsan›n fizikî ve
ruhî özellikleri ayd›nlat›lmaya çal›fl›lm›flt›r. 17. yüzy›ldaki geliflmelerden biri de lai-
AMAÇLARIMIZ sizmin giderek
AMAÇLARIMIZyükselmesidir. Bu yüzy›ldaki geliflmeleri özetleyen tek bir tarif ise
“düflüncenin dünyevîleflmesidir”. 17. yüzy›lda dünya önce meflrulaflt›r›lm›fl, sonra
anlafl›l›p kavranm›fl ve daha sonra da ona hakim olunmufltur.
www.evrenselpdf.com
17. yüzy›lda modern felsefenin temelleri at›ld›, matematikte bir patlama oldu ve
klasik fizik kuruldu. ‹ngiltere’de Francis Bacon Empirizm’in, Fransa’da René Des-
cartes ise Rasyonalizm’in kurucular› olarak bu yüzy›lda öne ç›kt›lar. Bacon, tabiat
karfl›s›nda aciz bir varl›k olarak insan›n elindeki en büyük silah›n ve gücün bilgi
oldu¤unu savundu. Bacon’a göre bilginin bizatihi kayna¤› da bu dünya ve tabiat
olmal›yd›. ‹ngiliz düflünüre göre bu ikisinin d›fl›nda bir bilgi kayna¤› yoktu ve bu
kaynaktan bilgiler ancak deney yoluyla elde edilebilirdi. Bacon’un bu görüflleri
Empirizm’in temellerini att› ve ana ilkelerini oluflturdu.
Frans›z düflünür Descartes ise “mutlak hakikat”in peflinde koflan bir hakikat
araflt›r›c›s›yd›. Bacon’un aksine iyi bir matematikçi de olan Descartes, bu özelli¤ini
de kullanarak “kesin bilgiler” edinmenin yollar›n› aram›flt›r. Descartes’e göre mate-
matik d›fl›nda hiçbir bilgide kesinlik yoktur ve matematiksel bilgiyi kesin k›lan özel-
lik neyse bu keflfedilip di¤er bilim dallar›na da teflmil edilmelidir. Bu elde edilebi-
lirse bütün bilim dallar›nda üniversal bir kesinlik elde etmek mümkün olacakt›r.
17. yüzy›lda matematik geliflmelerinin yafland›¤› bir dönem olmufl ve önemli
matematikçiler yetiflmifltir. Rene Descartes, Pierre de Fermat, Blaise Pascal, Mac-
laurin, Parent, Clairault ve Euler gibi matematikçiler Analitik Geometri’nin temelle-
rini atm›fllard›r. Diferansiyel ve Integral Hesap alanlar›nda ise öne ç›kan isimler Isa-
ac Newton ve Godfrei W. Leibniz’dir. Bu yüzy›lda matematikte Kombinatuar Ana-
liz ve ‹htimaliyet teorisinde de önemli bulufllar oldu.
17. yüzy›l fizik sahas›nda da önemli bulufllar›n yap›ld›¤› ve büyük fizikçilerin
yetiflti¤i bir yüzy›ld›. Bu sahadaki en önemli geliflme hiç flüphesiz klasik fizi¤in ku-
rulmas›yd›. Bu sahada öne ç›kan iki isim ise Galileo Galilei ve Isaac Newton’dur.
Galilei, Tecrübî Fizi¤in kurucusudur. Daha 17 yafl›nda iken araflt›rma, deney ve
kefliflere bafllayan Galilei, sonraki y›llar›nda sistematik araflt›rmalara bafllad›. Bu
araflt›rmalar esnas›nda öncelikle Aristo’nun yanl›fllar›n› keflfetti. Bu keflif fizik bili-
mi ad›na oldu¤u kadar Galilei’nin kendi hayat› için de bir dönüm noktas›yd›. Ga-
lilei, serbest düflme teorisini gelifltirerek kufl tüyü ile demir güllenin yere ayn› za-
manda ve ayn› h›zda düfltüklerini keflfetti. Bu Aristo fizi¤ine vurulan ilk büyük dar-
be idi. Üzerine hiçbir d›fl kuvvet etki etmeyen bir cismin sabit bulundu¤u hareket
halini sonsuza kadar devam ettirdi¤ini ileri sürdü ve böylece Aristocu hareket kav-
ram›na da darbe vurdu. Galilei’nin bafl›n› s›k›nt›ya sokan en önemli buluflu ise
Aristo’nun ileri sürdü¤ü gibi evrenin merkezinde dünya de¤il güneflin bulundu¤u
tezi idi.
Bu dönemin en renkli simalar›ndan biri Sir ‹saac Newton’du. Çok yönlü bir bi- Newton’un yerçekimini
lim adam› olan Newton, fizik, matematik, optik, ilahiyat ve felsefe ile u¤raflm›flt›. kafas›na düflen bir elmadan
hareketle buldu¤u söylenir.
Newton’un dünyaca ünlü teoremi yerçekimi kanunu teoremiydi. Ancak Woolsthorpe’daki
Newton’un baflyap›t› say›labilecek eser ise, 1687’de yazd›¤› “Philosophiae Na- çiftlikte geçirdi¤i 1665-1667
y›llar› aras›ndaki süreç
turalis Principia Mathematica” isimli eserdir. Newton, Latince olarak yazd›¤› bu içerisinde bu tezi öne süren
eserde modern fizi¤in temel kurallar› olan eylemsizlik prensibi, etki tepki prensibi Newton’›n gerçekten
ve kuvvet ivme prensibini dile getirmiflti. a¤açtan düflen elmadan
esinlenip esinlenmedi¤i
17. yüzy›l fizik ve matematik kadar astronomi sahas›nda da önemli bulufllar›n kesin de¤ildir.
ve geliflmelerin oldu¤u bir dönemdi. Astronomi sahas›nda iki isim öne ç›kt›. Bun-
lar Tyco Brache ve Johannes Kepler’dir. Bu iki bilim adam› Ulu¤ Bey taraf›ndan
haz›rlanm›fl ziyçleri daha da gelifltirerek modern astronominin temellerini att›.
Brache’nin talebesi olan Kepler, Aristo fizi¤indeki yerin ve göklerin ayr› ayr› ka-
nunlara tâbi oldu¤u tezine karfl› ç›kt› ve ikisinin de benzer kanunlara ba¤l› oldu-
¤unu savundu. Bu tez, yaln›zca astronomiyi ve bilimi ilgilendiren bir husus de¤il-
di. Zira bu tezle birlikte göklerde ulvî varl›klar oldu¤u iddialar›na karfl› ç›k›l›yor
www.evrenselpdf.com
ve göklerin de kanunlar›n›n bulunabilece¤i, yani akla tâbi tutulmas› gerekti¤i sa-

vunuluyordu.
Kepler flu görüflleri ileri sürmüfltü: 1) Gezegenlerin günefl etraf›ndaki yörünge-
leri dairesel de¤il eliptiktir. 2) Bir gezegen günefl etraf›ndaki deveran› esnas›nda
eflit zamanlarda eflit alanlar kateder. 3) Gezegenlerin günefle olan ortalama uzak-
l›klar›n›n küplerinin periyotlar›n›n karelerine oran› sabitti.
Bu dönemde t›p alan›nda önemli bir geliflmeye ‹ngiltere’de imza at›lm›flt›r.
Doktor William Harvey, kalpten bafllayan kan dolafl›m›n› tan›mlam›flt›r. Antonie
van Leeuwenhoek ise yapt›¤› araflt›rmalarla Mikrobiyolojinin babas› say›lm›flt›r. En
küçük canl›lar›n yaflam bilimi olan mikrobiyolojinin do¤uflunda, mikroskobun ica-
d›n›n önemli bir yeri vard›r. T›p tarihi boyunca, bilim adamlar› ve tabipler hastal›k-
lar›n neyden kaynakland›¤›n› tespit için çaba sarf etmifller, hatta baz› isimler küçük
canl›lar›n varl›¤›n› iddia etmifller ancak kesin bir sonuca ulafl›lamam›fllard›r. Bu
S O R U S O R Ukarfl›lafl›ld›¤›nda mikrobik neden düflünülmeden tedaviye çal›fl›l-
yüzden hastal›kla
maktayd›. Aslen, Hollandal› bir kumafl tüccar› olan Leeuwenhoek ilk olarak göz-
D‹KKAT lükleri iç içeDtutarak,
‹ K K A T bir tür büyüteç oluflturmufltu. Daha sonra bu iki merce¤i ay-
n› eksen üzerinde tutarak bükümleri artt›r›p, organik maddeleri bu yeni mercekle
teflhis etmifl ve tek hücreyi görebilecek seviyeye ulaflm›flt›. Leeuwenhoek 1676’da
N N
bakterileri keflfetmifl ve onlar› animalcule (küçük hayvanlar) olarak tan›mlam›flt›.
Leeuwenhoek bu keflfini mektuplarla halinde ‹ngiliz bilim akademisi Royal Soci-
AMAÇLARIMIZ ety’e haberAMAÇLARIMIZ
vermifltir. Bugünkü mikroskobun ana prensiplerini tespit eden bir di-
N
¤er bilim adam› yine 17. yüzy›lda yaflayan ‹ngiliz Robert Hooke’dur.
K ‹ T A P Klasik fizi¤inK kurucusu

‹ T A P Newton hakk›nda teferruatl› bilgi için bk. Jean-Marie Vigoureux,
Newton’un Elmalar›, çev. Nedim Demirtafl, ‹stanbul 2005.
T EMLAEKVA‹ ZL EY O N Avrupa’dakiT Ebilimsel

ML EA VK ‹AZLYEOgeliflmeler
N için bk. Durmufl Hocao¤lu, “Yeni Bir Dünyan›n Alt Yap›s›-
na Dâir”, Türkiye Günlü¤ü, say›: 4 (Temmuz 1989), s. 4-12.
www.evrenselpdf.com
Özet
N
A M A Ç
Fransa’n›n Avrupa’n›n hakemi hâline nas›l gel- N
A M A Ç
Dokuz Y›l Savafllar›’n›n Avrupa tarihindeki öne-
1 di¤ini ve Avrupa’daki güçler dengesindeki de¤i- 3 mini aç›klayabilmek
flimleri de¤erlendirebilmek 1688-1697 y›llar› aras›nda devam eden ve tarihe
Otuz Y›l Savafllar›’ndan sonra Avrupa’daki güçler Dokuz Y›l Savafllar› olarak geçen mücadelenin
dengesi büyük bir de¤iflim geçirdi. Hollanda ve en önemli sonucu Avrupa üzerindeki Fransa he-
‹spanya ile verdi¤i mücadelelerde hem toprakla- gemonyas›na geçici de olsa bir set çekilmesiydi.
r›n› geniflleten hem de nüfuzunu artt›ran Fransa Bunu da büyük oranda ‹ngiltere baflarm›flt›. Bu
giderek Avrupa’n›n hakemi oldu. Buna ra¤men yüzden Dokuz Y›l Savafllar›’ndan sonra Avrupa’da
Fransa’n›n afl›r› güçlenmesi ‹spanya, Hollanda, ‹ngiltere daha fazla ön plana ç›kmaya bafllad›.
Alman ‹mparatorluklar› ve ‹ngiltere’yi rahats›z Dokuz Y›l Savafllar›’ndan sonra imzalanan
etti ve bu yükseliflin önünü almak üzere ittifaklar Ryswick Bar›fl› Avrupa’ya kesin bir sükûnet geti-
kuruldu. Buna mukabil Fransa, aleyhinde oluflan remedi. Zira meseleler kesin olarak bir çözüme
ittifaklar› da¤›tmay› bildi. Avrupa’daki güçler den- kavuflturulmam›flt›. Bu sebeple 1697’de ‹span-
gesinde Dokuz Y›l Savafllar›’ndan itibaren yeni- ya’daki taht de¤iflikli¤i Avrupa’y› tekrar genel bir
den önemli bir de¤iflim yafland›. Fransa bu sa- savafla sürükledi.
N
vafltan sonra geri plana çekilirken ‹ngiltere, Av-
rupa üzerindeki nüfuzunu artt›rd›. Bu arada 16. A M A Ç 17. yüzy›ldaki bilimsel geliflmeleri aç›klayabilmek
4
yüzy›l Avrupa’s›n›n en büyük güçlerinden olan 17. yüzy›l, Avrupa tarihinde siyasi, iktisadi ve
‹spanya ise 17. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren sosyal sahalarda oldu¤u kadar bilim ve düflünce-
ikinci derecedeki devletler derecesine düfltü. de de önemli de¤iflim ve geliflimlerin yafland›¤›
N
bir yüzy›ld›. Öncelikli olarak ak›l ön plana ç›k-
‹ngiltere ile ‹spanya, ‹talya ve ‹skandinavya dev- maya ve akl›n s›n›rlar› keflfedilmeye çal›fl›lm›fl ve
A M A Ç
2 letlerindeki geliflmeleri tart›flabilmek bu, bir as›r sonra ortaya ç›kacak olan “Ayd›nlan-
1648-1697 y›llar› aras›nda Avrupa’daki güç den- ma” düflüncesinin temellerini oluflturmufltur. ‹n-
geleri de¤iflirken baz› devletler ön plana ç›kma- san dikkatini do¤aya yöneltmifl ve adeta do¤a
ya, baz›lar› ise giderek güçlerini kaybetmeye bafl- yeniden keflfedilmeye bafllanm›flt›r. Do¤a kadar,
lam›flt›. Y›ld›z› parlayan devletlerden biri de ‹n- insan da yeniden keflfedilmifltir. ‹nsan›n fizikî ve
giltere idi. Buna ra¤men ‹ngiltere’nin Avrupa’n›n ruhî özellikleri ayd›nlat›lmaya çal›fl›lm›flt›r. 17.
önde gelen güçlerinden biri olmas› hiç de kolay yüzy›ldaki geliflmelerden biri de laisizmin gide-
olmad›. Öncelikle ülke içinde demokratikleflme rek yükselmesidir. Bu yüzy›ldaki geliflmeleri
ve eflitlik ad›na kanl› mücadeleler verilmek zo- özetleyen tek bir tarif ise “düflüncenin dünyevî-
runda kal›nd›. Bununla birlikle d›flta da bir taraf- leflmesidir”. 17. yüzy›lda dünya önce meflrulaflt›-
tan ‹spanya ve Hollanda ile di¤er taraftan da Fran- r›lm›fl, sonra anlafl›l›p kavranm›fl ve daha sonra
sa ile mücadele edildi. da ona hakim olunmufltur.
16. yüzy›lda Rönesans’›n ve dolay›s›yla kültürel 17. yüzy›lda modern felsefenin temelleri at›ld›,
canlanman›n merkezi olan ‹talya, 17. yüzy›lda gi- matematikte bir patlama oldu ve klasik fizik ku-
derek nüfuzunu ve canl›l›¤›n› kaybetti. Bir yüzy›l ruldu. ‹ngiltere’de Francis Bacon Empirizm’in,
önce Avrupa’n›n en güçlü denizci devleti olan Ve- Fransa’da René Descartes ise Rasyonalizm’in ku-
nedik giderek nüfuz alanlar›n› ve etkinli¤ini kay- rucular› olarak bu yüzy›lda öne ç›kt›lar.
betti. Cenova merkezli Ceneviz, Avrupa’n›n finans 17. yüzy›lda matematik geliflmelerinin yafland›¤›
merkezlerinden biri olmaya devam etse de art›k bir dönem olmufl ve önemli matematikçiler yetifl-
onun da siyasî arenada pek bir etkinli¤i kalmad›. mifltir. 17. yüzy›l fizik sahas›nda da önemli bu-
Toskana ve Savoy ise giderek güç kaybettiler. lufllar›n yap›ld›¤› ve büyük fizikçilerin yetiflti¤i
‹skandinavya’da ise ‹sveç giderek Avrupa’n›n en bir yüzy›ld›. Bu sahadaki en önemli geliflme hiç
önde gelen devletlerinden biri hâline geldi. flüphesiz klasik fizi¤in kurulmas›yd›. 17. yüzy›l
1648’de imzalanan Vestfalya Antlaflmas› ‹sveç’in fizik ve matematik kadar astronomi ve t›p saha-
yükseliflinde bir dönüm noktas› oldu. Buna mu- s›nda da önemli bulufllar›n ve geliflmelerin oldu-
kabil ‹skandinavya’n›n di¤er önemli devleti Da- ¤u bir dönemdi.
nimarka giderek ikinci plana düfltü.
www.evrenselpdf.com
1. XIV. Louis ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi 6. Afla¤›dakilerden hangisi 1686’da Fransa’ya karfl›
yanl›flt›r? oluflturulan Augsburg ‹ttifak›’na kat›lan devletlerden
a. Mutlak›yetçi bir yönetim anlay›fl›na sahiptir. biri de¤ildir?
b. Versay Saray› onun zaman›nda infla edilmeye a. Avusturya
bafllanm›flt›r. b. ‹spanya
c. Onun döneminde merkantilist bir ekonomi an- c. Venedik
lay›fl› sergilenmifltir. d. Hollanda
d. Parlamentoyu kuvvetlendirmifltir. e. ‹ngiltere
e. Kendisine karfl› kurulan ittifaklar› engellemek
için paran›n gücünü kullanmaya çal›flm›flt›r. 7. Afla¤›dakilerden hangisi Fronde ‹syanlar›’n›n özel-
liklerinden biri de¤ildir?
2. ‹ngiltere’nin resmen cumhuriyet rejimine geçiflini a. Mazarin’i hedef alm›fllard›r.
sa¤layan kifli ve tarih efllefltirmesi afla¤›dakilerden han- b. Vergilere itiraz etmifllerdir.
gisinde do¤ru olarak verilmifltir? c. Paris’i ele geçirmifllerdir.
a. Oliver Cromwell-1649 d. Kral›n otoritesini elefltirmifllerdir.
b. II. Charles-1660 e. ‹spanya’dan destek görmüfllerdir.
c. David Leslie-1650
d. Richard Cromwell-1660 8. Bill of Rights ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi
e. II. William-1649 do¤rudur?
a. Fransa’da ilan edilmifltir.
3. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? b. ‹ngiltere’de kral›n otoritesini güçlendiren bir bil-
a. Test Act, Katolik olarak devlet hizmetinde bu- diridir.
lunmay› engelleyen bir tasar›d›r. c. ‹spanya’n›n toprak kaybetti¤i bir antlaflmad›r.
b. II. James tahta oturunca Katolik mezhebinden d. ‹ngiltere’de eflitli¤in ve demokrasinin geliflmesi-
Protestanl›k’a geçmifltir. ni sa¤layan bildiridir.
c. Hollanda Prensi III. William ‹ngiltere’yi iflgal et- e. Hollanda’n›n ticaret hacmini artt›ran düzenle-
mesi için davet edilmifltir. melerin genel ad›d›r.
d. III. William efli II. Mary ile birlikte taç giymifltir.
e. Bill of Rights, insan haklar› ve ifade özgürlü¤ü 9. Dokuz Y›l Savafllar› ile Avrupa’daki hakemlik rolünü
konusunda tarihteki en ünlü metinlerden biridir. kaybeden devlet afla¤›dakilerden hangisidir?
a. ‹ngiltere
4. Afla¤›daki devletlerden hangisi Fransa-Hollanda mü- b. Fransa
cadelesinde Fransa’ya destek verirken, Dokuz Y›l Sa- c. ‹spanya
vafllar› s›ras›nda bu politikas›n› tamamen de¤ifltirmifltir? d. Hollanda
a. Venedik e. Rusya
b. Avusturya
c. ‹spanya 10. ‹spanya ile mücadelesi devam ederken Fransa ile
d. ‹ngiltere ittifak antlaflmas› imzalayan devlet afla¤›dakilerden
e. ‹sveç hangisidir?
a. Avusturya
5. Afla¤›daki antlaflmalardan hangisi ile Dokuz Y›l Sa- b. Prusya
vafllar› son bulmufltur? c. Rusya
a. Torino Bar›fl Antlaflmas› d. Portekiz
b. Ryswick Antlaflmas› e. ‹ngiltere
c. Nijmegen Antlaflmas›
d. Augsburg Antlaflmas›
e. Aachen Antlaflmas›
www.evrenselpdf.com

‹sveç Merkez Bankas› 1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa’n›n Hakemi Fransa”
17. yüzy›l Avrupa’da merkantilizm ça¤›yd›. Ticareti bölümünü yeniden okuyunuz.
teflvik edip, ihracat› mümkün olabildi¤ince artt›r›p, 2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “II. Charles’›n ‹ktidara Geli-
de¤erli madenleri ülkeye getirmeye dayal› bu ekono- fli” bölümünü yeniden okuyunuz.
mik modelde, paran›n ülke içinde saklanmas› büyük 3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “fianl› Devrim” bölümünü
önem tafl›yordu. Bu konuda Hollandal›lar oldukça ba- yeniden okuyunuz.
flar›l› olmufllar ve Amsterdam’› Avrupa’n›n finans mer- 4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dokuz Y›l Savafllar›” bölü-
kezi hâline getirmifllerdi. ‹sveç ise Otuz Y›l Savaflla- münü yeniden okuyunuz.
r›’nda elde etti¤i baflar› sonras›nda büyük bir Avrupa 5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dokuz Y›l Savafllar›” bölü-
gücü iddias›ndayd›. münü yeniden okuyunuz.
Balt›k’›n kontrolünü ele geçiren ‹sveçliler, ülkelerine 6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dokuz Y›l Savafllar›” bölü-
yat›r›m› artt›rmaya çal›flmaktayd›lar. Uzun süre Hollan- münü yeniden okuyunuz.
da bayra¤› ile Riga’da ticaret yapan Johan Palmstruch 7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fronde ‹syanlar›” bölümü-
1647’de ‹sveç’e gelmifl ve Kral X. Gustav’›n emriyle bir nü yeniden okuyunuz.
banka kurma haz›rl›¤›na giriflmiflti. Palmstruch 1657’de 8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “fianl› Devrim” bölümünü
Stockholms Banco’yu kurdu. Devletin teflvi¤ine ra¤men yeniden okuyunuz.
bu banka devletten ba¤›ms›z özel bir kurulufltu. Stock- 9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dokuz Y›l Savafllar›” bölü-
holms Banco’nun en önemli yenili¤i mevduat karfl›l›- münü yeniden okuyunuz.
¤›nda “Kreditivsedlar” ad› verilen Avrupa’n›n ilk bank- 10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fransa-‹spanya Mücadelesi
notlar›n› basmas›yd›. Fakat bu banka 1668’de iflas etti. (1648-1659)” bölümünü yeniden okuyunuz.
Bankan›n tüm iflletme haklar› ve imtiyazlar› Riksens
Ständers Bank’a, yani Kraliyet Mülkü’nün bankas›na
devredildi. Bu banka, ‹sveç’in Milli Assemblesi olan
Riksdag’a ba¤l› olacakt›. Böylece ‹sveç ilk kez millî bir
merkez bankas›na sahip oluyor ve bu banka parlamen-
toya ba¤l› oldu¤undan, ülkenin parasal gücü halk›n de-
netimine giriyordu.
Kaynak: http://www.riskbank.se/en/ ve Norstram

Byron, Scandinavia, Minneapolis 2000.
www.evrenselpdf.com
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

S›ra Sizde 1 Bainville, Jacques (1938), Fransa Tarihi, I, çev. Hüseyin
Fronde ‹syanlar›, kral›n otoritesini sarsmak ve ‹ngilte- Cahit Yalç›n, ‹stanbul.
re’de oldu¤u gibi kral› devirmeyi hedefleyen bir ayak- Baykal, Bekir S›tk› (1998), Yeni Zamanda Avrupa
lanma de¤ildi. Bilakis kral›n otoritesinin devam› isten- Tarihi, Otuz Y›l Savafl› Devri II/I, Ankara.
mekte ve krala bir baba gibi bak›lmaktayd›. ‹syanc›lar Belloc, Hilaire (2003), Charles I, Norfolk VA.
kral›n otoritesinin güçlenmesini ve daha âdil bir flekil- Bertnard, Louis (1940) ‹spanya Tarihi, çev. Galip Kemali
de hükmetmesini istiyorlard›. Asilerin yaz›l› ve sözlü Söylemezo¤lu-Nurullah Ataç, ‹stanbul.
propagandalar›nda kral de¤il Baflkan Mazarin hedef Black, Jeremy (2008), Eighteenth Century Britain 1688-
al›nmaktayd›. 1703, Hampshire.
Braddick, Michael J. (2004), State Formation in Early
S›ra Sizde 2 Modern England, Cambridge.
Cromwell’in cumhuriyeti ilan ederek yönetime tama- Bromley, J. S. (ed. ), (1970), The New Cambridge Modern
men hakim olmas›n› ‹skoçlar benimsememifl ve ayak- History, VI, Londra.
lanm›fllard›. Cromwell öldü¤ünde ise yerine geçen o¤- Nordstrom, Byron, J. (2000), Scandinavia, Minneapolis.
lunun dirayetsizli¤i nedeniyle ülke yeniden bir iç sava- Carsten, F. L. (ed. ), (1961), The New Cambridge Modern
fl›n efli¤ine gelmifltir. Bu durumdan faydalanan II. Char- History, V, Londra.
les, ‹skoçlar’›n deste¤ini de alarak devletin bafl›na geç- Davies, Norman (2006), Avrupa Tarihi, çev. B. Ç›¤man-
mifl ve 1660’da taç giyerek cumhuriyet dönemini res- E. Topçugil-K. Emiro¤lu-S. Kaya, ed. Mehmet Ali
men bitirmifltir. K›l›çbay, Ankara.
Derry, T. K. (1994), A History of Scandinavia,
S›ra Sizde 3 Minneapolis.
Kral II. James’in Katolik yanl›s› tutumu, Test Act’› fes- Durant, Will and Ariel (1963), The Story of Civilization,
hetmek istemesi, Fransa Kral› XIV. Louis’i desteklemesi VII, New York.
ve 1687’de Protestan (Anglikan) ve Katolik Kilisesi’ni Evedy, Colin Mc. (2003), Modern Ça¤ Tarih Atlas›
eflit konuma getiren ‹nanç Özgürlü¤ü Ferman›’n› ilan 1483’ten 1815’e Avrupa, çev. Ayflen Anadol,
etmesi, kendisine olan tepkinin artmas›na neden ol- ‹stanbul.
mufltu. Bu tepki bir erkek çocu¤unun olmas› ile endifle- Frederic, Louis (1974), Medeniyet Tarihi, çev. Vahdet
ye dönüfltü ve ye¤eni Hollanda Prensi William duruma Gültekin, III, ‹stanbul.
müdahale etti. Parlamentonun da kendisine destek ver- Geliflim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi
mesiyle Glorius Revolution (fianl› Devrim) gerçeklefl- (1985), IV, çev. Tahsin Yücel, ‹stanbul.
mifl oldu. Hocao¤lu, Durmufl (1989), “Yeni Bir Dünyan›n Alt
Yap›s›na Dâir”, Türkiye Günlü¤ü, say›: 4, s. 4-12.
S›ra Sizde 4 Jörgensen, C. - Pavkovic, M.- Rice, R. - Schneid, F. -
Savafl›n bafllamas›n›n as›l nedeni, Avrupa’da giderek ar- Scott, C. (2011), Dünya Savafl Tarihi Teçhizat Savafl
tan Fransa tehdidinden tüm Avrupa devletlerinin çekin- Yöntemleri Taktikler, Erken Modern Ça¤ 1500-1763,
mesidir. Savafl› bitiren as›l neden ise Fransa’n›n ekono- ‹stanbul.
mik olarak s›k›nt›ya düflmesi, denizlerde yaflad›¤› zor- Jutikkala, Eino (1955), “The Great Finnish Famine in
luklar ve iki taraf›n da savafl›n kör dü¤üme döndü¤ü- 1696-97”, Scandinavian Economic History Review
nün ve netice getiremeyece¤inin fark›na varmas›d›r. III, Odense.
www.evrenselpdf.com
Kahn, Robert A. (1974), A History of the Habsburg

Empire 1526-1918, Londra.
Karamonou, M- Poulakou-Rebelakou, E.-Tzetis, M.-
Androutsos, G. (2010) “Anton van Leeuwenhoek
(1632-1723)...”, Revista Argentina de Microbiología,
X, Buenos Aires, s. 311-314.
Lee, Stephen J. (2008), Avrupa Tarihinden Kesitler, çev.
Ertürk Demirel, Ankara.
Lockhart, Paul Douglas (2004), “Denmark”, Europe 1450
to 1789, II, New York.
Mallett, Michael (2009), Mercenaries and Their Masters,
South Yorkshire.
Maurois, Andre (1938), ‹ngiltere Tarihi, II, çev. Hüseyin
Cahit Yalç›n, ‹stanbul.
Mckay, Derek - Scott, H.M. (2011), Büyük Devletlerin
Yükselifli 1648-1815, çev. Eflref Bengi Özbilen,
‹stanbul.
Monod, Paul Kleber (1999), The Power of Kings,
Michigan.
Parker, Geoffrey (1974), “The Military Revolution,1560-
1660 a Myth?” The Journal of Modern History,
Chicago.
Pinnow, Hermann (1940), Almanya Tarihi, II, çev.
Fehmi Baldafl, ‹stanbul.
Rabb, Theodore K. (2006), The Last Days of The
Renaissance, New York.
Roberts, Andrew (2009), Great Commanders of the
Modern World, Londra.
Stephen D. Snobelen (2004), Newton ‹saac, Europe
1450 to 1789, IV, New York.
Roberts, J. M. (2010), Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna,
‹stanbul.
Tallett, Frank (1997), War And Society in Early Modern
Europe 1495-1715, Londra.
Wallance, Edward (2006), The Glorious Revolution,
Londra.
Wiesner, Merry E.-Hanks (2009), Erken Modern
Dönemde Avrupa 1450-1789, çev. Hamit Çal›flkan,
‹stanbul.
http://www.riksbank.se/en/
www.evrenselpdf.com
7
Amaçlar›m›z
N
18. yüzy›l›n ilk yar›s›nda Avrupa’daki güç dengelerindeki de¤iflimi
N
tart›flabilecek,
Avrupa’da 1700-1748 tarihleri aras›ndaki meydana gelen savafllar› ve sonuç-
N
lar›n› de¤erlendirebilecek,
18. yüzy›l Avrupa tarihinin Osmanl› tarihi ile ilgisini de¤erlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Diplomasi • Nystad Antlaflmas›
• Güç Dengeleri • Aix-la-Chapelle Antlaflmas›
• ‹spanya Veraset Savafllar› • Poltava Savafl›
• Lehistan Veraset Savafllar› • Büyük Petro
• Avusturya Veraset Savafllar› • XII. fiarl
• Utrecht Antlaflmas›
‹çindekiler
• ‹SPANYA VERASET SAVAfiLARI

(1702-1714)
• RUSYA’NIN B‹R AVRUPA GÜCÜ
HÂL‹NE GELMES‹
Ortaça¤-Yeniça¤ Kuzey’in Yükselifli • AVRUPA’DA GEÇ‹C‹ SÜKÛNET VE
Avrupa Tarihi (1697-1748) BARIfi DÖNEM‹ (1715-1730)
• DENGELER‹N BOZULMASI VE YEN‹
SAVAfiLAR DÖNEM‹
• AVUSTURYA VERASET SAVAfiLARI
(1740-1748)
www.evrenselpdf.com
Kuzey’in Yükselifli
(1697-1748)
‹SPANYA VERASET SAVAfiLARI (1702-1714)
‹spanya’y› Taksim Antlaflmalar›
‹spanya, 17. yüzy›l›n son çeyre¤inde bir önceki yüzy›la nazaran nüfuzunu ve hâ-
kimiyet sahas›n› büyük oranda kaybetmesine ra¤men, hâlâ Avrupa’n›n en büyük
devletlerinden biri idi. 1690’larda s›n›rlar› do¤uda Filipinler’den, bat›da Karayip
Adalar› ile Orta ve Güney Amerika’ya kadar yay›l›yordu; Güney Hollanda ile Lük-
semburg hâlâ ‹spanya mülkü idi. ‹spanya, 1697’ye gelindi¤inde Avrupa’n›n di¤er
devletleri aras›ndaki güç mücadelesinin en önemli sebebini oluflturdu. ‹spanya
Kral› II. Carlos’un hastal›¤› 1690’lara gelindi¤inde daha da artt› ve II. Carlos’un ye-
rine geçecek bir varisi yoktu. Kral›n muhtemel bir ölümünde ‹spanya hâkimiyeti
için mücadelelerin ortaya ç›kaca¤› kesindi.
‹ngiltere ve Fransa, baz› tarihçiler taraf›ndan “‹lk Dünya Savafl›” olarak adland›-
r›lan “Dokuz Y›l Savafllar›”ndan sonra, Avrupa’n›n geneline yay›lacak bir savafl is-
temediklerinden ‹spanya meselesinde birlikte hareket etmek üzere harekete geçti-
ler. ‹ngiltere Kral› III. William ile Fransa Kral› XIV. Louis, her iki taraf›n da kabul
edebilece¤i bir antlaflma üzerinde çal›flmaya bafllad›lar. Fransa kral›, ‹spanyol pren-
seslerin o¤lu ve kocas› olmas›na ra¤men ‹spanya gibi denizlerde de hâkimiyet sa-
has› oldukça büyük bir devlet üzerinde tek bafl›na hâkimiyet iddias›nda bulunma-
n›n kendisini bir savafla sürükleyece¤ini gayet iyi bildi¤inden ‹ngiltere ile ortak ha-
reket etmeyi daha uygun görüyordu. III. William ise Dokuz Y›l Savafllar›’nda dev-
letin a¤›r bir mali yük alt›na girmesi yüzünden a¤›r elefltirilere u¤ram›fl ve bunun
sonucunda savafltan sonra ‹ngiltere ordusunu küçültmüfltü. ‹spanya veraseti yü-
zünden ‹ngiltere’nin Fransa gibi Avrupa’n›n en güçlü devleti ile yeniden savafla tu-
tuflmas›, iç kamuoyunda büyük tepkilere yol açaca¤›ndan ve ordusu küçültüldü-
¤ünden bu, istenen bir durum de¤ildi. Bu sebeplerden ‹ngiltere ve Fransa, ‹span-
ya meselesinde ortak hareket etti.
‹ngiliz ve Frans›z diplomatlar›n müzakereleri sonucunda 1698’de “Birinci Tak-
sim Antlaflmas›” kabul edildi. Bu antlaflmaya göre II. Carlos’un ölümünden sonra
yerine Bavyera Elektör Prensi Joseph Ferdinand, ‹spanya kral› olacakt› fakat Ferdi-
nand’›n 1699 fiubat’›nda aniden ölmesi üzerine antlaflma hayata geçirilemeden fii-
len hükümsüz kald›. Bu yüzden ‹ngiltere ile Fransa aras›nda 1699 Haziran’›nda
“‹kinci Taksim Antlaflmas›” imzaland›. Bu antlaflmaya göre Avusturya Kral› I. Leo-
pold’ün küçük o¤lu Karl, ‹spanya, denizafl›r› imparatorlu¤u ve Güney Hollanda’ya
kral olacak; Fransa, Napoli ve Milano’yu dukal›klar› ile de¤ifltirecekti.
www.evrenselpdf.com
‹kinci Taksim Antlaflmas›’na ‹spanya ve Avusturya karfl› ç›kt›lar. Kutsal Roma-

Cermen ‹mparatoru ve Avusturya Kral› I. Leopold, ‹spanya verasetinde tek bafl›na
söz sahibi olmak istiyordu. Ayr›ca ‹talya’ya hâkim olmay› hedefleyen Leopold, bu
antlaflmay› kabul etmesi hâlinde bu hayalinin gerçekleflmesinin mümkün olmad›-
¤›n› da biliyordu. Avusturya’n›n ‹kinci Taksim Antlaflmas›’n›n kabul etmemekte ›s-
rar etmesinin bir di¤er önemli sebebi de Türkler karfl›s›nda kazan›lan zaferlerdi.
1683’te Osmanl› ‹mparatorlu¤u taraf›ndan bafllat›lan ancak sonuçlar› itibariyle Türk
taraf›n›n a¤›r yenilgiler yaflad›¤› “Uzun Türk Savafllar›” döneminde en kârl› ç›kan
devlet Avusturya olmufltu.
‹kinci Taksim Antlaflmas›’na en fazla tepki ise ‹spanya’dan geldi. II. Carlos a¤›r
hasta olmas›na ra¤men ‹spanyol devlet adamlar› kral›n bir vasiyetname imzalama-
s›n› sa¤lad›lar. Vasiyetnameye göre Carlos’un ölümünden sonra yerine Fransa Kra-
l› XIV. Louis’nin küçük torunu Philip of Anjou kral seçilecekti. ‹spanyol devlet
adamlar› bu hamle ile ‹ngiltere ve Fransa aras›ndaki ittifak› parçalamay› hedefle-
mifllerdi. Bunda da baflar›l› oldular. Zira 1 Kas›m 1700’de II. Carlos öldü¤ünde
Fransa kral›, torununun V. Felibe (Philip) olarak ‹spanya kral› seçilmesini hemen
tan›d›. Böylece ‹spanya Veraset Savafllar›’na giden süreç de bafllad›.
Philip of Anjou’nun V. Felibe olarak ‹spanya kral› seçilmesine ilk ve en sert tep-
kiyi Avusturya gösterdi. Zira bu durum, Avusturya’n›n ‹spanya üzerindeki hayalle-
rinin tamamen ortadan kalkmas› ve ‹spanya’n›n Fransa nüfuzu alt›na girmesi de-
mekti. Buna bir tepki olarak birliklerinin bir k›sm›n› ‹talya üzerine sevketti. Bunun-
la da kalmayan Avusturya, Fransa aleyhine bir ittifak için görüflmelere de bafllad›.
Avusturya’n›n ittifak aray›fllar›n› ‹spanya’n›n yeni kral› V. Felibe’nin ilk icraatla-
r› kolaylaflt›rd›. Zira V. Felibe tahta geçer geçmez Fransa lehine birtak›m antlaflma-
lar imzalad› ve dan›flmanlar›n›n büyük bir k›sm›n› da Frans›zlar’dan seçti. Ayr›ca ‹s-
panya’n›n merkezi yap›s›n› güçlendirmek için birtak›m giriflimlerde bulundu. Bu
durum Aragon, Katalonya ve Valencia gibi yerel güçlerin etkili oldu¤u bölgelerde
tepki ile karfl›land›.
V. Felibe’nin faaliyetleri, baflta ‹ngiltere ve Avusturya olmak üzere ‹spanya üze-
rinde planlar› olan di¤er Avrupa devletlerini tedirgin etti ve Fransa aleyhine bir blo-
¤un oluflmas›n› h›zland›rd›. 7 Eylül 1701’de Denizci Devletler, ‹ngiltere ve Avustur-
ya, Lahey Büyük ‹ttifak›’nda bir araya geldiler. Lahey ‹ttifak›’nda kabul edilen mad-
delere göre V. Felibe’ye ‹spanya ile sömürgeler b›rak›lacak, ‹spanya ve Fransa taht-
lar› birbirinden ayr› kabul edilecek, Avusturya Kral› I. Leopold’e Güney Hollanda
verilecek, Denizci Devletler ise ‹spanya’dan ticari imtiyazlar elde edeceklerdi.
Savafl›n Bafllamas›
Lahey Büyük ‹ttifak›’n›n mimarlar›ndan ‹ngiltere Kral› III. William’›n 8 Mart 1702’de-
ki vefat› ittifak›n zay›flamas›na neden olmad›, bilakis daha da güçlenmesini sa¤la-
d›. Bu arada savafl birçok farkl› cephede devam ediyordu. Savafl›n ilerleyen y›lla-
r›nda Prusya da Lahey Büyük ‹ttifak›’na dâhil oldu. Böylece hem Prusya bir Avru-
pa gücü olarak temayüz etmeye bafllad› hem de Prusya askeri sayesinde Fransa da-
ha fazla s›k›flt›r›ld›. ‹ttifaka kat›lmalar olmas›na ve bu ittifak› güçlendirmesine ra¤-
men, savafl›n as›l malî yükünü Deniz Devletleri çekmekteydi. Özellikle ‹ngiltere ve
Hollanda savafl›n en önemli finansörleriydi ve Veraset Savafllar›, bu iki ülkeyi bir-
birine daha çok yak›nlaflt›rd›. ‹ki ülke aras›nda, ‹ngiltere’nin aleyhine olsa da,
1709’da Mania Antlaflmas› imzaland›.
www.evrenselpdf.com
7. Ünite - Kuzey’in Yükselifli (1967-1748) 157
Bu arada birçok cephede savafl son h›z›yla devam ediyordu. Özellikle 1704’de
ittifak birlikleri Fransa’ya a¤›r yenilgiler yaflatt›lar. Müttefiklerin baflar›s›n›n arkas›n-
da ‹ngiltere ile Hollanda’n›n mali destekleri kadar, Prusya’n›n insan gücü ve
Marlborough Dükü John Churchill ile Avusturyal› Prens Eugen’in askerî dehalar›
da vard›. 1704’de süngü tak›lm›fl tüfekler ile mücehhez ‹ngiliz-Hollanda ve Avus-
turya-Alman kuvvetleri, Fransa’y› hem do¤udan hem de bat›dan kuflatt›lar ve bü-
yük baflar›lar elde ettiler. 1706’da Marlborough komutas›ndaki ‹ngiltere-Hollanda
ve Alman birlikleri, yaklafl›k 50 bin kiflilik Fransa ordusuna a¤›r bir darbe vurdu ve
ard›ndan da Brüksel ve civar›ndaki baz› bölgeler teslim oldular. Buna mukabil
Fransa güçlü ekonomisi ve asker ihtiyac› sa¤layacak nüfusu sayesinde k›sa sürede
yeniden toparland› ve 1707’de Brüksel’i yeniden iflgal etti. 1708’de Eugen komuta-
s›ndaki Avusturya ordusu ‹talya’daki bütün ‹spanyol topraklar›n› ele geçirdi ve
Fransa, müttefik ordular› taraf›ndan dört cephede de kuflat›ld›. Baflar›n›n arkas›nda
yine Marlborough ile Prens Eugen vard›. Zira Fransa ordusu taraf›ndan s›k›flt›r›lan
müttefik ordular› karargâh›na birkaç yüz kifli ile gizlice gelen Prens Eugen,
Marlborough ile birlikte yapt›klar› toplant›da savafl›n kaderini de¤ifltirecek kararlar
ald›lar. Al›nan en önemli karar müttefik ordular›n›n Fransa’n›n bekledi¤inden da-
ha h›zl› hareket ettirilmesi idi. Prens Eugen’in 1697’de Zenta Savafl›’nda Türk ordu-
su karfl›s›nda baflar›ya götüren “beklenmeyen h›z›”, 1708’de de müttefik ordular›-
na baflar› getirdi. 11 Temmuz 1708’de Oudenaarde’de ise yaklafl›k 100 bin kiflilik
Fransa ordusu, Marlborough komutas›ndaki müttefik ordusu karfl›s›nda a¤›r bir ye-
nilgi ald›. Savafl sonunda Fransa yaklafl›k dokuz bin esir ve alt› bin ölü verirken,
müttefik ordular›n›n kayb› yaln›zca üç bindi.
Müttefik ordular›n›n bir sonraki hedefi Fransa’n›n tamamen iflgal edilmesiydi fa-
kat 1708’den itibaren müttefikler aras›ndaki fikir ayr›l›klar› bunu imkâns›z hale ge-
tirdi. Zira ‹talya’ya hâkim olan Avusturya, daha fazla ileri gitmek istemiyordu ve
enerjisini 1703’ten beri devam eden Macaristan isyanlar›na harcamaya bafllam›flt›.
Avusturya’n›n savafl› daha ileri götürmek istememesi en çok ‹ngiltere’yi zor duru-
ma soktu. Çünkü ‹ngiltere’nin ‹spanya Veraset Savafllar›’ndaki nihai hedefi ‹span-
ya’n›n tamamen iflgal edilmesiydi. Buna mukabil Fransa’n›n deste¤ini alan V. Feli-
be’yi tahttan indirmek beklenildi¤i kadar kolay olmad›. ‹spanya’da Felibe ve ‹ngil-
tere’nin destekledi¤i Karl taraftarlar› aras›nda bir iç savafl ç›kt› ve bu iç savafl›n ga-
libi V. Felibe oldu. ‹ttifak güçleri Fransa karfl›s›nda kazand›klar› zaferleri ‹spanya
karfl›s›nda kazanamad›lar ve bu durum 1709’dan itibaren bar›fl görüflmelerinin bafl-
lat›lmas›na giden süreci bafllatt›.
Bar›fl Görüflmeleri
1709’da Lahey’de bafllat›lan ilk bar›fl görüflmelerinden, müttefiklerin a¤›r talepleri
yüzünden, olumlu bir sonuç ç›kmad› ve Fransa Kral› XIV. Louis, bu flartlar› kabul
etmek yerine savafla devam emri verdi. Fransa art›k ya tamamen iflgal edilecek ya
da flartlar› hafifletilmifl bir bar›fla müttefikleri raz› etmek için askerî baflar›lar kaza-
nacakt›. XIV. Louis, ülkenin içinde bulundu¤u zor durumu aflmak için halka flu fle-
kilde bir konuflma yapt›: “Karakterime ters olan bir fleyi yapmaya kendimi zorlad›-
¤›m› söyleyebilirim. fiahs›m, hatta belki onurum pahas›na olsa bile vatandafllar›m›n
huzurunu bir an önce sa¤lamak gayretindeyim. Kendimizi savunmak için haz›rlan-
maktan baflka bir alternatif yol göremiyorum. Bir araya gelerek kenetlenmifl bir
Fransa, askerî güçle oluflturulan tüm ordulardan daha büyüktür ve bu haliyle düfl-
manlar›n› ustal›kla alt edebilecektir. Güvenli¤inizi yak›ndan ilgilendiren bu engele
karfl› sizlerin yard›m›n› talep ediyorum. Gayret ile oluflturaca¤›m›z bu birliktelik
düflmanlar›m›za sömürülemeyece¤imizi ö¤retecektir”.
www.evrenselpdf.com
1709’da al›nan karar›n Fransa için oldukça a¤›r sonuçlar› oldu. Zira vergi yükü
nüfusun yüzde doksan›n› oluflturan köylüler üzerindeki yükü daha da artt›rd›.
Kral, ülkenin içinde bulundu¤u ekonomik ç›kmaz› aflmak için yeni vergiler ihdas
etti. Bunlar da kifayetsiz kald›¤›ndan borç para al›nd›, piyangolar çekildi, soyluluk
belgesi sat›lmaya baflland› ve kâ¤›t para bas›ld› fakat bunlar›n hiçbiri 1709 tarihi iti-
bariyle ülkenin içinde bulundu¤u ekonomik darbo¤aza bir çözüm olmad›. Paris
halk› 1709’da Versay’a sald›rd› ve flehirde büyük bir ya¤ma meydana geldi. Bir za-
manlar “mutlakiyetçili¤in” sembolü olan ve “Günefl Kral” olarak bilinen XIV. Lou-
is aleyhinde tezahüratlar at›lmaya baflland›. S›k›nt›lar›, 1709’daki fliddetli k›fl daha
da artt›rd› ve fliddetli k›fl yüzünden Fransa’n›n nüfusu 2 milyon azald›. Kral, halk›n
s›k›nt›lar›na ortak oldu¤unu göstermek için saraydaki alt›n yemek tak›mlar›n› satt›.
Bütün zorluklara ra¤men, savafla devam etti.
Eylül 1709’da Malplaquet’de her iki taraf için de kanl› ancak neticesiz bir savafl
meydana geldi. ‹lerleyen aylarda devam eden mücadeleler bir sonuç vermedi ve
1710’un ilk aylar›ndan itibaren bar›fl görüflmeleri yeniden bafllat›ld›. ‹kinci bar›fl gö-
rüflmeleri de müttefikler aras›ndaki fikir ve ç›kar ayr›l›klar› yüzünden yar›da kesildi.
Bar›fl, ‹ngiltere’deki kabine de¤iflikli¤i ile mümkün oldu. Savafl›n as›l mali yü-
künü çeken ‹ngiltere için ‹spanya’n›n tamamen iflgalinin ve destekledi¤i Karl’›n ‹s-
panya taht›na geçmesinin mümkün olmad›¤›n› gören ‹ngiltere’deki yeni kabine
1710’dan itibaren bar›fl›n yap›lmas› için di¤er müttefiklerine bask› yapmaya baflla-
d›. Ayr›ca gizlice Fransa ile görüflmeler bafllat›ld›. ‹ngiltere bar›fl iste¤inde ciddi ol-
du¤unu göstermek için savafl›n kaderini tayin eden ve baflar›lar›n arkas›ndaki en
önemli isimlerden biri olan Marlborough’u 1711 Aral›k’›nda görevden ald›. ‹ngilte-
re’nin bar›fl arzusunu h›zland›ran as›l önemli geliflme ise 17 Nisan 1711’de Kutsal
Roma-Cermen ‹mparatoru I. Joseph’in varis b›rakmadan ölümü oldu. Zira I. Jo-
seph’in yerine kardefli VI. Karl geçti ve böylece Avusturya art›k VI. Karl’›n ‹spanya
kral› olarak da tan›nmas›nda ›srar etmeye bafllad›. Bu ise ‹ngiltere için kabul edilir
bir durum de¤ildi. Avusturya’n›n iste¤inin kabulü hâlinde ‹spanya ve Avusturya
tek bir kral›n hâkimiyeti alt›na girecekti ancak ‹spanya Veraset Savafllar› da tam da
bu yüzden ç›km›flt›. Bunun önünü almak isteyen ‹ngiltere, Fransa ile olan bar›fl gö-
rüflmelerine h›z verdi ve di¤er müttefiklerin de bu bar›fl görüflmelerine kat›lmas›
için bask›y› artt›rd›.
Utrecht Antlaflmas›
1712 Ocak’›na gelindi¤inde ‹ngiltere’nin arzusu ve bask›lar›n›n bir sonucu olarak
Hollanda’n›n Utrecht flehrinde müttefikler ile Fransa aras›nda bar›fl görüflmeleri ye-
niden bafllad›. Görüflmeler yaklafl›k bir sene sürdü ve 11 Nisan 1713’te ise ‹ngilte-
re, Fransa, Hollanda, Savoy, ‹spanya ile Prusya aras›nda Utrecht Bar›fl› imzaland›.
Antlaflmaya göre V. Felibe, ‹spanya ve denizafl›r› imparatorlu¤a; ‹ngiltere, Cebeli-
tar›k ve Minorka’ya; Hollanda ise Fransa hâkimiyetindeki Flanders’deki birkaç
önemli flehre hâkim olacakt›. Buna mukabil art›k Hollanda bir deniz gücü olarak
cayd›r›c›l›¤›n› kaybetmifl ve veraset savafllar›n›n malî yükü yüzünden ekonomisi de
iyice bozulmufltu. Ayr›ca yine antlaflmaya göre V. Felibe, Fransa taht› üzerindeki
veraset haklar›ndan feragat edecek; Fransa, ‹ngiltere taht›nda hak iddia eden III.
James’i iade edecekti.
Avusturya ise bir sene daha savafla devam etti ve Mart 1714’te Fransa ile antlafl-
ma imzalamak zorunda kald›. ‹ngiltere taht›na Protestan krallar›n geçmesi kabul
edildi, Fransa ve ‹spanya krall›klar› da daima birbirlerinden ayr› olacaklard›.
www.evrenselpdf.com
1702’de bafllayan ve 1714’e kadar süren ‹spanya Veraset Savafllar›, Hollanda,

‹berya Yar›madas›, ‹talya, Ren ve Tuna boylar›nda devam etmiflti. Bu savafl›n so-
nunda ‹spanya üzerinde tek bir devletin hâkimiyet kurmas› engellenmekle birlik-
te ne ‹ngiltere’nin ne Fransa’n›n ne de Avusturya’n›n istekleri tamamen gerçeklefl-
ti. Savafl›n sonunda özellikle Fransa, Avrupa’daki nüfuzunu ve etki alan›n› giderek
kaybetmeye bafllad›. Ayr›ca savaflta halk›n yard›m›na müracaat edilmesi ile birlikte
art›k mutlak güç kayna¤›n›n kral de¤il halk›n bizzat kendisi oldu¤u anlay›fl› yay›l-
maya bafllad› ve bu anlay›fl Frans›z ‹htilali’ne giden sürecin temellerini oluflturdu.
Savafl Fransa’n›n toplam devlet borcunu yedi kat›na ç›kard›¤›ndan ülkede ciddi bir
mali kriz bafl gösterdi. Fransa’n›n ma¤lubiyeti, bir devletin önde gelen oldu¤u dö-
nemi kapad› ve daha ak›flkan bir Avrupa devletler sistemine yol açt›.
“Bar›fl, Avrupa tarihinde bir nokta de¤ilse de virgül anlam›na geliyordu: Bat›
Avrupa’da uzun süren bir savafl dönemine son vermifl, bölgelere ve hanedanlara
büyük de¤ifliklikler getirmifl ve Fransa’n›n ma¤lubiyetinden sonra yeni bir Avrupa
devletleri sistemini bafllatm›flt›r”. Avusturya ise ‹spanya Veraset Savafllar›’ndan en
fazla toprak kazanan devlet olarak ç›kt› ve Avrupa’n›n en büyük devleti hâline gel-
di. Avusturya için daha da önemli olan husus XIV. Louis’nin gücünün s›n›rland›r›l-
m›fl ve ‹spanya taht› üzerindeki hak iddias›ndan geçici bir süre ile vazgeçmifl olma-
s› idi. Utrecht Bar›fl›, Hollanda için de bir dönüm noktas›yd›. Kazanan cephede yer
almas›na ra¤men Hollanda, savafl süresince büyük bir mali yükün alt›na girdi, bor-
cu befl kat artt› ve neredeyse ülke iflas›n efli¤ine geldi. ‹lerleyen y›llarda Hollan-
da’n›n Avrupa siyaseti üzerindeki etkisi tedricen geriledi.
Utrecht Antlaflmas›’ndan sonraki 20 y›lda Bat› Avrupa’ya göreceli bir bar›fl dö-
nemi hâkim oldu. Bu 20 y›lda ‹ngiltere, Fransa ve Avusturya aralar›nda problemle-
ri savaflla de¤il antlaflmalar yoluyla halletmeye çal›flt›lar. Bunun en önemli sebebi
ise hem kazanan hem de kaybeden devletlerin büyük bir ekonomik yükün alt›na
girmifl olmalar›yd›. Bu 20 y›lda Bat› Avrupa devletleri ekonomilerini iyilefltirmeye
ve siyasi istikrar› yeniden sa¤lamaya gayret ettiler.
Utrecht Bar›fl›’ndan sonra neden Bat› Avrupa’da genel bir bar›fl dönemi
SIRAbafllad›?
1
RUSYA’NIN B‹R AVRUPA GÜCÜ HÂL‹NE GELMES‹
Kuzey Savafllar› (1700-1721)

Bat› Avrupa, ‹spanya Veraset Savafllar› ile bo¤ufltu¤u dönemde S ODo¤u
R U Avrupa’da S O R U
1697’den itibaren ittifaklar kurulmaya baflland›. Bu ittifaklar›n kurulmas›n›n en
önemli sebebi ise ‹sveç’in bölgedeki nüfuzunun ve askerî gücünün meydana ge-
D‹KKAT D‹KKAT
tirdi¤i bask› idi.
‹sveç, 17. yüzy›lda Avrupa’da askerî bir güç olarak ortaya ç›kt› ve en genifl s›-
N N
SIRA S‹ZDE
n›rlar›na X. fiarl (1622-1660) zaman›nda ulaflt›. Buna mukabil ‹sveç’in bu büyüme- SIRA S‹ZDE
si iktisadî bir geliflme ve nüfus art›fl› ile desteklenemedi. 17. yüzy›l›n sonlar›nda ‹s-
veç’in nüfusu 1,5 milyon iken Fransa’n›nki 21 milyondu. Ayr›ca ülkenin co¤rafi
olarak dört taraf›n›n iflgale aç›k olmas› da bir di¤er problemdi, ancak zengin demir
madenleri ve Avrupa’n›n tek bak›r madeni ülke ekonomisini canl› tuttu. Buna mu-
kabil sanayi neredeyse hiç yoktu. Adeta savafl ‹sveç’in ekonomik K ‹ Tolarak
A P tek ve en K ‹ T A P
önemli kayna¤›yd›. Ayr›ca savafllarda müttefiklerden al›nan mali destekler de ülke
ekonomisini canl› tutuyordu. Aksi takdirde düzenli ve daimi bir ordunun, bar›fl za-
manlar›nda da finanse edilmesi ülkeyi ekonomik darbo¤aza Tsokuyordu.E L E V ‹ Z Y O N Bu yüz- TELEV‹ZYON
den baz› tarihçilerin deyimiyle ‹sveç, “devleti olan bir ordu” görünümündeydi.
www.evrenselpdf.com
‹sveç, XI. fiarl döneminde de Avrupa’n›n en önde gelen devletlerinden biri ol-
maya devam etti. 18. yüzy›la gelindi¤inde ise ‹sveç, giderek güç kaybederken Do-
¤u Avrupa’da güç dengeleri de de¤iflti ve bu yüzy›ldan itibaren iki devlet öne ç›k-
maya bafllad›. Bunlar Prusya ve Rusya idi. ‹sveç’in giderek güç kaybetmesi yüzün-
den XI. fiarl (1660-1697) döneminden itibaren denge siyaseti izlenmeye ve Avru-
pa’da oluflan ittifaklardan istifade edilmeye çal›fl›ld›. XI. fiarl, d›flar›da bar›fl politi-
kas› takip ederken, içeride ise birtak›m reformlar yapt› ve ülkenin toparlanmas›n›
sa¤lad›. Merkezî yap›y› güçlendirdi, kara ve deniz birliklerini hem modernize etti
hem de say›lar›n› artt›rd›. ‹sveç, adeta bu kral döneminde bir nefes alma f›rsat› bul-
du, mali olarak d›flar› ba¤›ml›l›ktan kurtuldu ve yeniden toparland›.
Türk tarihinde “Demirbafl fiarl” olarak da bilinen XII. fiarl, 15 yafl›nda iken
1697’de ‹sveç taht›na ç›kt›¤›nda kendini toparlam›fl, iç muhalefetin büyük oranda
bast›r›ld›¤› ve ekonomisi iyileflmeye bafllam›fl bir ülke devrald›. ‹çteki rahatl›¤a ra¤-
men bafl›n› Danimarka’n›n çekti¤i komflu devletler, genç ve tecrübesiz XII. fiarl’›n
kral seçilmesini f›rsat bilerek ‹sveç aleyhinde harekete geçtiler.
1698’de Danimarka, ‹sveç aleyhinde bir koalisyon oluflturmak amac›yla Lehis-
tan ile irtibata geçti. Lehistan Kral› II. August, ülkenin s›n›rlar›n› geniflletmek için
‹sveç’e ait Livonya ve onun liman› Riga’y› almak iste¤inden Danimarka’n›n teklifi-
ne olumlu cevap verdi. 1699’da Danimarka-Lehistan ittifak›na, ‹sveç hâkimiyetin-
deki ‹ngria ve Neva Nehri’ne sahip olmak isteyen Rusya da dâhil oldu. ‹ttifaka dâ-
hil olan Rusya, art›k giderek bir Avrupa gücü olarak temayüz etmeye ve Büyük
Petro liderli¤inde buna göre reformlar yap›lmaya baflland›.
Kuzey ‹ttifak›’na dâhil olduktan sonra Rusya d›fl politikas›nda köklü ve önemli
de¤iflikliklere gitti. ‹ttifaka dâhil olmadan önce Büyük Petro’nun en önemli hedefi
Karadeniz’e aç›lmak ve bunun için de Azak’› ele geçirmek iken, 1699’dan sonra bu
hedefinden vazgeçti. Art›k Petro liderli¤indeki Rusya için en önemli hedef ‹sveç
aleyhine olacak flekilde topraklar›n› geniflletmekti. Bunun için de güneyde kendi-
ni garantiye almak zorundayd›. Bu minvalde 1700’de Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile ‹s-
tanbul Antlaflmas› imzaland› ve Petro, bu antlaflmadan sonra bütün dikkatini ‹sveç
savafl›na verdi.
1700’ün ilk aylar›nda Danimarka, Lehistan ve Rusya ittifak›, daha 15 yafl›ndaki
‹sveç kral›n›n kendilerine fazla direnemeyece¤ini, zaten ülkenin de uzun vadeli bir
savafl› finanse edecek ekonomik düzeye sahip olmad›¤›n› düflünerek harekete
geçti. 1700 fiubat’›nda Danimarka, ‹sveç’e ait Holstein-Gottorp topraklar›na sald›r-
d›. 1700 yaz›nda ise Lehistan Livonya, Rusya da Ingiria ile Estonya’y› kuflatt›. Ku-
zey ‹ttifak›, ‹sveç konusunda yan›ld›klar›n› k›sa sürede anlad›lar. Zira ‹sveç’in Ku-
zey ‹ttifak› taraf›ndan tamamen ortadan kald›r›lmas›n›n kendileri için iyi sonuçlar
getirmeyece¤ini gören ‹ngiltere ve Hollanda, ‹spanya Veraset Savafllar› ile u¤rafl-
malar›na ra¤men 1700’de donanmalar›n› ‹sveç’e yard›m etmek üzere gönderdiler.
Bununla birlikte Kuzey Savafl› ile ‹spanya Veraset Savafllar› giderek daha iç içe gir-
meye bafllad›.
‹ngiliz ve Hollanda donanmalar›n›n yard›m›na yetiflmesi ‹sveç Kral› XII. fiarl’a
hiç beklemedi¤i avantajlar sa¤lad›. Bu donanma sayesinde fiarl, ordusunun bir k›s-
m›n› Zealand’a ç›kard› ve böylece en büyük düflman› olan Danimarka’n›n baflken-
ti Kopenhag’› kuflatt›. Baflkenti iflgal edilme tehlikesiyle karfl› karfl›ya kalan Dani-
marka, ‹sveç’ten bar›fl talebinde bulundu. XII. fiarl, bu talebi do¤uda elini rahatlat-
mak ad›na kabul etti ve 18 A¤ustos 1700’de “Travendal Bar›fl›” imzaland›.
Travendal Bar›fl›’ndan sonra XII. fiarl vakit kaybetmeden Rusya üzerine yürüdü
ve Kas›m 1700’de Narva’da Rus birliklerini büyük bir bozguna u¤ratt›. Bu yenilgi
www.evrenselpdf.com
Petro için önemli bir tecrübe oldu. Petro, Rusya’da büyük bir askeri modernleflme
süreci bafllatm›fl fakat bunu daha önce savafl sahalar›nda tecrübe etmemiflti. Narva,
bunun için iyi bir f›rsat oldu ama sonu hüsranla bitti. Petro’nun büyük ümit ba¤la-
d›¤› modern ordusu ‹sveç birlikleri karfl›s›nda tutunamad›. Savafl sonunda Rusya
büyük askeri kay›plar yan›nda, üst düzey komutanlar›n›n da bir k›sm›n› kaybetti.
Narva baflar›s›ndan sonra XII. fiarl, Livonya’ya yürüdü ve burada ordugâh›n› kur-
du. ‹sveç kral›n›n daha fazla ileri gitmemesi Rusya’y› mutlak bir ma¤lubiyetten kur-
tard›. ‹sveç’in Narva hezimetinden sonra Rus birliklerini takip edip kesin bir zafer
kazanmak istememesinde Lehistan etkili oldu. Zira Rusya üzerine yürümesi hâlin-
de Lehistan birliklerinin ‹sveç ordusunu arkadan kuflatma ihtimali vard›. Bu yüz-
den XII. fiarl, Livonya’da ordugâh kurmay› tercih etti.
1701 y›l›na gelindi¤inde ‹sveç kral›, Lehistan’› da savafl meydanlar›nda yenmek
ve ancak bundan sonra bir bar›fl antlaflmas› imzalamak üzere harekete geçti. 1701
yaz›nda Lehistan topraklar›na girdi ama bu XII. fiarl için çok ciddi bir ad›m oldu,
zira kral 1701’de Lehistan’da kesin bir baflar› elde edemedi. Daha da kötüsü Lehis-
tan’›n idari yap›s› kral› zor duruma soktu, kral adeta Lehistan batakl›¤›na sapland›
ve 1706’ya kadar Lehistan meselesi ile u¤raflmak zorunda kald›. 1706’da Lehistan
Kral› II. August’ü silah zoruyla tahttan indirip yerine kuklas› durumundaki Stanis-
las Leszczynski’yi yeni kral olarak seçtirdi.
Poltava Savafl› (1709)

XII. fiarl, 1701-1706 tarihleri aras›nda bütün enerjisini Lehistan’a harcad›¤›ndan
Balt›k Denizi’ndeki Rus hareketlili¤ini yeterince takip edemedi. Narva hezimeti,
Petro’ya önemli bir ders olmufltu. Öncelikle ordusunun büyük olmas›na ra¤men
modern bir yap›ya sahip olmadan baflar› elde etmenin imkâns›z oldu¤unu görmüfl-
tü. Ayr›ca ordunun baflar›s›nda iyi bir organizasyonun yatt›¤›n› farketmiflti. Bu
derslerden sonra Büyük Petro, mücadeleden vazgeçmedi ve ordusunu yeniden to-
parlad›. Ordudaki Bat›l› uzmanlar›n say›s›n› artt›rd› ve daha da önemlisi St. Peters-
burg’u infla ettirerek burada güçlü bir donanma kurdu. Bunlar›n büyük bir k›sm›n-
dan habersiz olan ‹sveç kral›, 1707’ye gelindi¤inde Rusya’ya kesin bir darbe vur-
mak üzere harekete geçti. Zaferinden o kadar emindi ki, bar›fl tekliflerini dinleme-
ye bile tenezzül etmedi.
XII. fiarl, 1708’de Moskova’y› iflgal etmek üzere harekete geçti. Ancak yard›mc›
birliklerin ve gerekli zahirenin zaman›nda ulaflmamas› ‹sveç kral›n› zora soktu. Bu-
na Büyük Petro’nun ‹sveç ordusunun geçece¤i yerleri yakarak yiyecek bulmalar›-
n› engellemesi de eklenince kral, Ukrayna üzerinden Moskova’ya ilerlemeye karar
verdi. 1708’de Rusya ile ‹sveç aras›nda bir savafl olmad›. ‹sveç birlikleri 1709 k›fl›-
n› bozk›rlarda ve fliddetli so¤ukla mücadele ederek geçirdi. Art›k fiarl, Moskova’y›
iflgal etmeyi de¤il birliklerini sa¤ salim kurtarmay› düflünüyordu, ancak bu müm-
kün olmad›. “Mareflal K›fl”tan kurtulan 20 bin ‹sveç askeri, 8 Temmuz 1709’da Pol-
tava’da 50 bin kiflilik Rus ordusu taraf›ndan neredeyse tamamen imha edildi. Bu
savafl önemli bir dönüm noktas›yd›. 17. yüzy›l›n en güçlü devletlerinden ‹sveç bü-
yük bir ma¤lubiyet alm›fl ve XII. fiarl da birkaç subayla birlikte Osmanl› ‹mparator-
lu¤u’na s›¤›nm›flt›. Rusya, kesin bir flekilde Avrupa devletleri aras›na girdi¤ini orta-
ya koymufltu ve 18. yüzy›l, Rusya’n›n h›zl› yükselifline flahit olacakt›. Petro, reform-
lar›n›n meyvesini Poltava zaferi ile toplam›flt›. Savafltan sonra reformlara daha da
h›z vererek devam etti.
Petro’nun Poltava’daki baflar›s›nda ‹sveç ordusunun geçece¤i yerleri boflaltma-
s›, yiyecek maddelerini tahrip etmesi ve hayvanlar›n otlat›lmamas› için çay›rlar›n
www.evrenselpdf.com
yak›lmas› ve köprülerin y›k›lmas› tayin edici olmufltu. Böylece ‹sveç ordusu Rus
topraklar›na girdi¤inde ne s›¤›nacak bir bar›nak ne de yiyecek temin edebilece¤i
bir yerleflim yeri bulabilmifl ve açl›k tehlikesi ile karfl› karfl›ya kalm›flt›. Buna yar-
d›m bekledikleri Kazaklar›n sözlerinden dönmeleri de eklenince Rus zaferi ortaya
ç›km›flt›.
Poltava zaferinden sonra Rusya, Balt›k’taki hâkimiyet sahas›n› geniflletti. Bunun
yan›nda Lehistan üzerindeki nüfuzunu artt›rd› ve fiarl’›n zorla tahttan indirdi¤i Au-
gust’ü yeniden tahta ç›kard›.
Poltava yenilgisinden sonra Osmanl› ‹mparatorlu¤u’na s›¤›nan XII. fiarl ise,
Türk yetkililer taraf›ndan iyi bir flekilde karfl›land› ve kral, Bender’e yerlefltirildi. Bu
durum Rusya taraf›ndan Bâb›âli’ye gönderilen bir nâme ile protesto edildi ancak
giderek güçlenen Rusya’n›n bir sonraki hedefinin Osmanl› topraklar› oldu¤unu dü-
flünen Türk yetkililer, Rus protestosunu fazla dikkate almad›lar. Ayr›ca ‹sveç kral›-
n›n ellerinde bulunmas›n›n Rusya’ya 1700’de imzalanan ‹stanbul Antlaflmas›’n›n
flartlar›n› yerine getirmede bask› unsuru olaca¤›n› hesaplad›lar.
XII. fiarl ise Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nu Rusya aleyhine bir savafla teflvik etmek
üzere giriflimlerde bulundu. Osmanl› ‹mparatorlu¤u, 1711’de Rusya’ya savafl ilan
SIRA S‹ZDE etti ve PrutSIRA S‹ZDE Büyük Petro, Türk ordusu taraf›ndan köfleye s›k›flt›r›ld›. Ne-
mevkiinde
hir ve Türk ordusu aras›nda s›k›flan ve bir taraf› da batakl›k olan Rus ordusunun
hiçbir kurtulufl yolu yoktu. Bu yüzden Petro, Sadrazam Baltac› Mehmed Pafla’ya
bar›fl teklifinde bulundu ve bu teklif, ‹sveçliler’in itiraz›na ra¤men Türk taraf›nca
kabul edildi. Temmuz 1711’de yap›lan antlaflmaya göre Rusya, Karadeniz’deki ka-
S O R U zan›mlar›ndan S O vazgeçti.
R U Ayr›ca yine bu antlaflma ile Lehistan’›n serbestiyetine mü-
dahale etmeyece¤ini taahhüt etti.
D‹KKAT ‹sveç kral›,
D ‹ K Prut
K A T Savafl›’ndan sonra üç y›l daha Osmanl› topraklar›nda kald› ve
1714’te biraz da zorla, ‹sveç’e geri dönmek zorunda kald›. XII. fiarl, ülkesine dön-
dükten sonra orduyu yeniden toparlamaya ve kaybetti¤i yerleri geri almaya çal›fl-
N N
t›ysa da bunda muvaffak olamad›. ‹sveç’in durumu Bat› Avrupa’da ‹spanya Vera-
set Savafllar›’na son veren Utrecht Bar›fl›’ndan sonra daha da zorlaflt›. Zira ticaret
AMAÇLARIMIZ gemileri zarar gören ‹ngiltere ve Hollanda, Utrecht Antlaflmas›’ndan sonra dikkat-
AMAÇLARIMIZ
lerini Kuzey ‹ttifaklar› savafllar›na yönelttiler.
K ‹ T A P Demirbafl fiarl’›n
K ‹ T Türkiye
A P günleri için bk. Akdes Nimet Kurat, ‹sveç Kral› XII. Karl’›n Tür-
kiye’de Kal›fl› ve Bu S›ralarda Osmanl› ‹mparatorlu¤u, ‹stanbul 1943.
TELEV‹ZYON NystadT EAntlaflmas›

LEV‹ZYON
‹sveç’in her geçen gün biraz daha kan kaybetmesi Kuzey ‹ttifak›’nda çatlaklar›n
oluflmas›na ve bölünmelere neden oldu. Rusya ve Prusya ayr› bir grup, Danimar-
ka ve Hanover ayr› bir grup oluflturdu. Böylece Kuzey ‹ttifak›, 1716’da ortadan
kalkt› ve ‹sveç miras› üzerinde güç mücadelesi verilmeye baflland›. Bu mücadele-
de ‹ngiltere ve Hollanda, Rusya’n›n Balt›k Denizi’nde afl›r› güçlenmesi yüzünden
karfl› blo¤a destek verdi ve 1716’dan itibaren Kuzey Savafl› art›k Avrupa’n›n gene-
line yay›ld›.
Bu durum ‹sveç Kral› XII. fiarl’›n elini güçlendirdi ve bir süre daha hayatta kal-
mas›n› sa¤lad›. Orduyu yeniden toparlayan fiarl, 1718’de Danimarka hâkimiyetin-
deki Norveç’e sald›rd› fakat bu sald›r› onun sonunu getirdi. Aral›k 1718’deki Fre-
deriksheld Kuflatmas›’nda bafl›ndan vurularak öldürüldü.
XII. fiarl öldürülmesine ra¤men Kuzey Savafl› sona ermedi ve giderek daha
farkl› bir boyut kazanmaya bafllad›. 5 Ocak 1719’da ‹ngiltere’nin gayretleri sonucu
www.evrenselpdf.com
Avusturya, Hanover, Lehistan ve ‹ngiltere’nin kat›ld›¤› bir Viyana ‹ttifak› kuruldu.

Bu ittifak› mümkün k›lan en önemli geliflme ise 1716’dan beri devam eden Avus-
turya-Osmanl› savafl›n›n, 21 Temmuz 1718 Pasarofça Antlaflmas› ile Avusturya’n›n
büyük kazan›mlar elde ederek sona ermesiydi. Do¤uda kendini güvenceye alan
Avusturya, Viyana ‹ttifak›’na kat›labildi.
Viyana ‹ttifak›’n›n en önemli amac› Rusya’n›n afl›r› güçlenmesini engellemekti.
‹ngiltere, Balt›k’ta Rusya’y› s›n›rland›rmak isterken Avusturya, Lehistan’da giderek
güçlenmesine engel olmay› hedefliyordu. ‹ngiltere bunun için Prusya’y› da kazan-
d› ve 1719’da Berlin ile bir antlaflma imzaland›. Ayr›ca Fransa da ‹ngiltere’ye des-
tek veriyordu. Böylece Rusya, tek bafl›na kald› ve tecrit edildi. XII. fiarl’›n ölümün-
den sonra yerine geçen yeni kral bar›flç› bir d›fl politika izlemek zorunda kald›. Bu-
nun bir sonucu olarak da 20 Kas›m 1719’da Hanover ile Stockholm Antlaflmas›, 1
fiubat 1720’de de ‹ngiltere ve Prusya ile bir antlaflma yap›ld›. 14 Haziran 1720’de
de, ‹ngiltere ve Fransa’n›n bask›lar›yla Danimarka ile Frederiksborg Antlaflmas› im-
zaland›.
Bu antlaflmalara ra¤men Rusya karfl›s›nda kurulan ittifakta 1720’ye gelindi¤inde
ciddi çatlaklar oluflmaya bafllad›. ‹ngiltere’nin Prusya’ya yak›nlaflmas›n›n uzun va-
dede aleyhine olaca¤›n› gören Avusturya, giderek Rusya’ya yaklaflt›. Avusturya’n›n
Rusya’ya meyyal politikalar gelifltirmeye bafllamas› ‹sveç’in elini zay›flatt› ve Rusya
ile 1721’de Nystad Antlaflmas› imzaland›. Bu antlaflma ile ‹sveç art›k Avrupa’n›n en
büyük devletlerinden biri de¤il, bir Balt›k devleti seviyesine düfltü. Kuzey Savafl›
da sona erdi.
Nystad Bar›fl›, ‹sveç için bir çöküflü ifade ederken Rusya için ise bir Avrupa
devleti oldu¤unun göstergesiydi. Kuzey Savafl›’ndan en kazançl› ç›kan ülke hiç
kuflkusuz Rusya oldu. Zira s›n›rlar›n› Balt›k Denizi’ne kadar geniflletirken Lehistan
üzerindeki siyasi nüfuzunu da artt›rm›flt›. Art›k Avrupa siyasi arenas›nda, kendi
kendine yeten, nüfusu h›zla artan ve modern bir orduya sahip Rusya da vard›. Ba-
flar›n›n kahraman› Petro, bundan sonra bir “imparatordu”.
Büyük Petro’nun Reformlar›

Petro, 1682’de tahta geçti¤inde Rusya, Avrupa siyasetinde hiçbir a¤›rl›¤› olmayan
s›radan bir devletti. Onun reformlar› ile Rus modernleflmesi bafllad› ve sonraki hü-
kümdarlar döneminde de devam ettirildi. Petro dönemi milletlerin gelifliminde li-
derlerin oynad›¤› role örnek olarak gösterilir.
Asl›nda Petro, 1676’da Çar Aleksey öldü¤ünde taht varisi olarak görülmüyordu. Strelitzler: Moskova
Zira kardefli ‹van daha ön plandayd› ve ona muhtemel çar gözüyle bak›l›yordu. Bu garnizonunun en önemli
askeri birli¤iydiler. 17.
durum Petro’nun annesinin ailesi Nariflkiler’in geri plana itilmesine sebep oldu fa- yüzy›la kadar Rus ordusunun
kat Çar Aleksey’den sonra çar ilan edilen Fyodor, Nariflkinler’e eski itibar›n› geri en önemli birliklerini
oluflturmalar›na ra¤men bu
verdi. Fyodor, 27 May›s 1782’de geride hiç çocuk b›rakmadan vefat etti. Bunu f›r- yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan
sat bilen Nariflkinler, nüfuzlar›n› artt›rmak için harekete geçtiler ve daha on yafl›n- itibaren Avrupa’daki modern
ordular karfl›s›nda yetersiz
daki Petro’yu tek bafl›na çar seçtirdiler. Bunu kabullenmeyen Rusya’n›n bir di¤er kalmaya bafllad›lar ve s›k
büyük ailesi Miloslavskiler, strelitzleri isyan ettirdiler ve ‹van’›n birinci çar, Pet- s›k isyan etmeleri yüzünden
ro’nun ikinci çar ve Sofiya’n›n da naibe ilân edilmesini sa¤lad›lar. bu birli¤i kendine bir tehdit
olarak gören Büyük Petro bu
Ülkeyi Sofiya idare ediyordu. Sofiya, Petro ve annesi Nataliya Nariflkin’i baflkent askeri birli¤i kald›rd›. Baz›
yak›nlar›ndaki Preabrazenskoye köyüne sürdü. Asl›nda Preabrazenskoye’deki sür- tarihçiler strelitzleri
Osmanl›daki yeniçerilere
gün y›llar› Petro için oldukça verimli geçti. Petro, burada kendini gelifltirdi, Latin- benzetmifllerdir.
ce, Almanca ve Felemenkçe ö¤rendi, Avrupa tarihine dair kitaplar okudu ve bu
medeniyet hakk›ndaki bilgisini artt›rd›. Okudu¤u kitaplar sayesinde Bat› medeni-
yeti ve modernleflmesine merak duymaya bafllad›. Bu merak›n› ziyaretine gelen
www.evrenselpdf.com
Duma: Rusya’da asillerin Avrupal›larla yapt›¤› konuflmalar daha da körükledi. 1688’e gelindi¤inde Petro, ar-
yüksek kesimlerinden t›k dumaya kat›lmaya ve siyasi geliflmelere dair görüfllerini aç›kça dile getirmeye
oluflan, baz› yapt›r›m ve
yarg› ifllevlerine sahip bafllad›. Bu arada askeri stratejiye merak duymaya bafllad›.
dan›flma meclisine verilen 1689’da Petro’dan tamamen kurtulmak isteyen Sofiya ve yandafllar›n›n haz›rla-
add›r.
d›¤› komplo, hayata geçmeden bir flekilde Petro’ya haber verildi ve Petro, bu du-
rumu lehine çevirmeyi bildi. Sofiya’n›n naipli¤ine son verildi ve Moskova’daki No-
vodeviçiy Manast›r›’na kapat›ld›. Böylece Petro’nun taht› üzerindeki gölge de kalk-
t›. Petro’nun en büyük rakibi ve hayat›na kasteden Sofiya’y› bu kadar kolay orta-
dan kald›rmas›n›n en önemli sebebi Sofiya ve en büyük destekçisi Golitsin’in K›-
r›m’a yönelik savaflta baflar›s›z olmalar›yd›. Golitsin komutas›ndaki Rus ordusu,
1689’da K›r›m’› kuflatm›fl, ancak 30 May›s 1689’da Selim Giray komutas›ndaki Ta-
tarlar karfl›s›nda baflar›s›z olmufltu. Bu baflar›s›zl›k, ülkede Sofiya’n›n itibar›n› zede-
lemifl ve Petro’nun mutlak iktidar›na giden süreci h›zland›rm›flt›.
Petro, 1697’de 270 kiflilik bir toplulukla kendisini Topçu Petr Mihaylov ad›yla
gizleyerek Avrupa’ya gitti. Bu yolculu¤un as›l amac› Osmanl› ‹mparatorlu¤u aley-
hinde bir kampanya bafllatmakt›, ancak bunun mümkün olmad›¤› görüldü ve Rus
çar› bunu merak etti¤i Avrupa medeniyetini bir keflif turuna dönderdi. Almanya’y›,
Hollanda’y› gezdi. Amsterdam ve Zaandam tersanelerinde birkaç ay kald›. Bir iflçi
gibi çal›flarak Königsberg’de topçuluk, Amsterdam’da marangozluk ve Londra’da
gemi inflas› e¤itimi ald›. Avrupa’da kald›¤› sürece gördü¤ü herfleyi inceledi. Örnek
modeller haz›rlatt›.
Petro’dan önce düzenli bir Rus ordusu yoktu. Soylular›n besledi¤i askerler, Ka-
zaklar, strelitzler ve ordunun yar›s›n› meydana getiren yabanc› paral› askerler Rus
ordusunu oluflturuyordu. Petro’nun modernleflme çabas›nda en büyük pay askeri
reformlara ayr›ld›. Bu da gayet do¤ald›, zira 36 sene süren hükümdarl›k y›llar›n›n 23
senesi Türkler ve ‹sveç ile girdi¤i uzun savafllarla geçti ve bu durum onu öncelikli
olarak askeri yap›y› modernlefltirmeye zorlad›. Bu minvalde askerli¤i zorunlu hâle
getirdi ve Rusya’n›n ilk millî ordusu onun zaman›nda kuruldu. Böylece paral› asker-
lere olan ihtiyac›n ortadan kalkmas›n› sa¤lad›. Ateflli silahlar›n kullan›lmas›n› yay-
g›nlaflt›rd›, askeri e¤itime önem verdi. Kara ordusunda ve donanmada a¤›r silahlar›
kullanacak insanlar›n e¤itimi için akademiler kurdu. Daha önce Rusya’n›n Balt›k
Denizi’nde ve Karadeniz’de liman› olmad›¤› için donanmas› da yoktu. ‹lk Rus do-
nanmas›n› kurdu ve ülkesinin denizlerde de bir güç olarak boy göstermesini sa¤la-
d›. 1725’e gelindi¤inde Rusya’n›n art›k 50 savafl gemisi ve 400 kad›rgas› vard› ve bu,
ülkeyi en az›ndan Balt›k Denizi’nde söz sahibi yapt›. Osmanl› ‹mparatorlu¤u’ndaki
yeniçerilere benzeyen ve yap›lacak iflleri engelleyen strelitzleri yok etti.
Petro’nun iktidar›n›n ilk y›llar› Rusya’n›n ekonomik aç›dan en geri oldu¤u dö-
neme rastlam›flt›. Bu durumu düzeltmek için genifl çapl› bir reform hareketi bafllat-
t›. Kentlerin geliflmesini sa¤lamak için tüccar ve zanaatkârlara kendi belediyelerini
kurma imkân› sa¤lad› ancak Bat›l› temelli belediye teflkilatlanmas› k›sa sürede
problemlerle karfl›laflt›. Zira siyasi kat›l›m ve idari özerklik gibi kavramlara uzak
Rus toplumunda bunlar›n kabullenilmesi zaman gerektiriyordu. Savafl› finanse et-
mek için Petro bir dizi ekonomik yenili¤e de imza att›. Bu minvalde lonca sistemi-
ni gelifltirdi, sanayinin geliflmesine ve millileflmesine çal›flt›. Ondan önce Rusya’da
sanayi fazla geliflmemiflti ve olanlar da yabanc›lar taraf›ndan iflletiliyordu. En önem-
li sanayi sektörlerini devlet tekeline alan Petro, sübvansiyonlarla yeni sektörlerin
de do¤mas›n› sa¤lad›. Tahta ç›kt›¤›nda 21 olan mal çeflidi öldü¤ünde 200’e ç›km›fl-
t›. Buna mukabil Petro döneminde bafllat›lan sanayi hamlesi halefleri taraf›ndan
ayn› ölçüde devam ettirilemedi ve Rusya, giderek Bat›n›n gerisinde kald›. Çünkü
www.evrenselpdf.com
Petro dönemindeki sanayileflmenin ana teflvik edici unsuru devletti ve bu özel sek-
törün geliflmesini engelledi.
Ülkesinin d›fl ticaret hacmini yedi kat artt›rd›, toprak mülkiyetini yeniden dü-
zenledi ve serflerin sanayi ifllerinde çal›flmalar›n› sa¤lad›. Rus takvimini Avrupa’n›n
kulland›¤› takvime uygun hale getirdi. Slav alfabesini modernlefltirdi. ‹lk Rus gaze-
tesi Vedemosti’yi yay›nlatt›. 1724’te Petersburg Bilim ve Sanat SIRA S‹ZDE
Akademisi’ni kurdu. SIRA S‹ZDE
E¤itim sistemini laiklefltirdi, Avrupa’ya çok say›da ö¤renci gönderdi, soylular d›fl›n-
dakilere e¤itim olanaklar›n› açt›. Bat› dillerinde yay›mlanan kitaplar› Rusça’ya çe-
virtti. Reformlar› önündeki en büyük engellerden biri olarak gördü¤ü Ortodoks Ki-
lisesi’ni bir devlet dairesi statüsüne soktu. Bunu da 1700’de ölen patri¤in yerine ye-
nisini atamayarak ve kilisenin elindeki mali gücü k›s›tlayarak yapt›. S O R Küçük
U manas- S O R U
t›rlar kapat›l›rken, büyük manast›rlar da a¤›r vergi yüklerine tâbi k›l›nd›. Buna mu-
kabil Petro, dünyadaki bütün Ortodokslar› Rus Ortodoks Kilisesi’ne D ‹ K K A T ba¤lamaya D‹KKAT
gayret etti. Moskova’n›n yerini alacak Petersburg kentini kurdu. Bütün bunlar› ya-
parak Rusya’y› kapal› bir yap›dan kurtar›p, Avrupa’n›n büyük güçleri aras›na sok-
N N
tu. 17. yüzy›l›n bafllar›nda Rusya’n›n Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile birlikte Avrupa’n›n
d›fl›na ç›kar›lmas› önerilirken, 18. yüzy›l›n bafl›nda sürekli bir Avrupa bar›fl› için
Rusya’n›n da bu sistemin bir parças› olmas› gerekti¤i görüflü AMAÇLARIMIZ
hâkim olmaya baflla- AMAÇLARIMIZ
d›. Bu yüzden Petro, Rusya’n›n kaderini de¤ifltiren adam olarak tarihe geçti.
Bu konuda ayr›nt›l› bilgi için bk. Paul Bushkovitch, Büyük Petro, çev.K Berna
‹ T A Akk›yal,
P ‹stan- K ‹ T A P
bul 2012.
Petro’nun reformlar› daha çok hangi alanda olmufltur ve bunun sebepleri

TSIRA ‹ Znelerdir?
E L E VS‹ZDE
YON T SIRA
E L E V S‹ZDE
‹ZYON
2
Rusya’n›n Do¤uda Güçlenmesi
Bat› Avrupa’da ‹ngiltere ve Fransa’n›n bafl›n› çekti¤i bir ittifakD Üsistemi
fi Ü N E L ‹ Mkurulmaya D Ü fi Ü N E L ‹ M
çal›fl›l›rken Büyük Petro idaresindeki Rusya ise giderek dikkatini ‹ran’a yo¤unlafl-
t›rm›flt›. Bu durum ‹ngiltere taraf›ndan da teflvik edildi. Zira Balt›k
S O Denizi’nde
R U güç- S O R U
lenecek bir Rusya, ‹ngiltere’nin ç›karlar› aleyhine olacakt›. Bunun önünü almak
için ‹ngiltere 10 Ekim 1723’te Prusya Kral› I. Friedrich ile Charlottenburg Antlaflma-
D‹KKAT D‹KKAT
s›’n› imzalad›. Fakat Rusya, 1722’de dikkatini Balt›k’a de¤il ‹ran’a yöneltmiflti.
Mahmud Afgan, 1722’de ‹ran’daki Safevî hanedan›na son verdi ve ‹ran bir iç sa-
N N
vafla sürüklendi. Taht mücadelesini kaybeden II. Tahmasb’›nSIRA S‹ZDE s›¤›nmas›
Rusya’ya SIRA S‹ZDE
‹ran’daki mücadeleye farkl› boyutlar kazand›rd›. Petro, Lezgilerin Rus tüccarlar›na
sald›rd›¤› bahanesiyle Derbend üzerine yürüdü ve fazla bir direniflle karfl›laflmadan
flehri ele geçirdi. Daha sonra ise Bakü üzerine yürümeye bafllad›. Rus birliklerinin
Bakü’ye yönelmeleri üzerine savafla Osmanl› ‹mparatorlu¤u da müdahil olmak zo-
runda kald›. Petro’ya bir elçi gönderildi ve Bakü’ye sald›rmas›K hâlinde
‹ T A P
bunun sa- K ‹ T A P
vafl sebebi say›laca¤› bildirildi. Türk tehdidi karfl›s›nda Petro, geri ad›m att› fakat
Kafkaslar’daki güç mücadelesi devam etti.
Rusya’n›n fiirvan’a ilerlemesi ve Reflt fiehri’ni muhasara etmesi üzerine Osman-
l›-Rusya iliflkileri yeniden gerildi. Bâb›âli’nin savafl ilan edece¤i flayialar› dolaflma-
ya bafllad›. Bunun üzerine bir Osmanl›-Rusya savafl›n› ç›karlar›na ters gören Fran-
sa araya girdi ve iki ülkenin 24 Haziran 1724’te ‹stanbul Antlaflmas›’n› imzalamas›-
n› sa¤lad›. Bu antlaflma ile Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile Rusya, ‹ran’›n
‹ N T E R Nbir
E T k›s›m top- ‹NTERNET
raklar›n› aralar›nda taksim ettiler. Antlaflma, Rusya’n›n Hazar Denizi k›y›lar›na ulafl-
mas›n› sa¤lad› ve Rusya, ‹ran ipek ticaretinin kuzey pazar›n› kontrolü alt›na ald›.
www.evrenselpdf.com
D‹KKAT D‹KKAT
N N
166
AMAÇLARIMIZ
Ortaça¤-Yeniça¤ Avrupa Tarihi
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P Bu konuda ayr›nt›l›
K ‹ T A bilgi
P için bk. M. Sad›k Bilge, Osmanl› Devleti ve Kafkasya, ‹stanbul
2005.
TELEV‹ZYON AVRUPA’DA
T E L E V ‹ Z Y O NGEÇ‹C‹ SÜKÛNET VE BARIfi DÖNEM‹
(1715-1730)
11 Nisan 1713’te imzalanan Utrecht Antlaflmas›’ndan sonra Bat› Avrupa devletleri
aras›nda 1730’a kadar sürecek olan bir bar›fl dönemi bafllam›flt›. ‹spanya Veraset Sa-
vafllar›’na müdahil olan bütün devletler savafl yüzünden büyük ekonomik yükün al-
t›na girmifl ve borçlar› katlanm›flt›. Utrecht Bar›fl›, savafla taraf olan devletlere eko-
nomilerin düzeltmeleri ve iç istikrar› yeniden sa¤lamalar› için bir f›rsat vermiflti.
1730’a kadar bar›fl›n hâkim olmas›nda 17. yüzy›l Avrupas›’n›n en güçlü devleti
olan Fransa’n›n ‹spanya Veraset Savafllar›’nda bu konumunu kaybetmesi de etkili
oldu. 1730’lara do¤ru Fransa kendini toparlad›¤›nda Avrupa’daki güç dengeleri ve
mücadeleler yeniden bafllayacakt›r. Göreceli bar›fl döneminde Avusturya’n›n
1715’te do¤uda Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile yeniden savafla tutuflmas› da belirleyici
oldu. Türk tehlikesine karfl› konumunu sa¤lamlaflt›rmak isteyen Avusturya, Hazi-
ran 1716’da ‹ngiltere ile Westminster Antlaflmas›’n› imzalad›. Böylece Osmanl› ‹m-
paratorlu¤u ile bir savafl durumunda ‹spanya’n›n kendisini arkadan vurmas›n› ‹n-
giliz donanmas› sayesinde engellemeyi hedefledi. ‹ngiltere de ‹spanya’n›n yay›l-
mac› bir d›fl politika izlemesini engellemek istiyordu.
Westminster Antlaflmas›’ndan sonra ‹ngiltere ile Fransa aras›nda da ittifak ant-
laflmas› için görüflmeler bafllat›ld› ve 28 Kas›m 1716’da ‹ngiltere-Fransa ittifak› im-
zaland›. Bu Avrupa diplomasisinde önemli bir k›r›lma noktas›yd›. 4 Ocak 1717’de
Hollanda’n›n da kat›lmas›yla “Üçlü ‹ttifak” kuruldu. ‹ngiliz ve Frans›z diplomatlar
bu ittifak›n bütün Avrupa’ya flamil olmas› için görüflmelere bafllad›lar ve ‹spanya
ile Avusturya’y› bar›flt›rmaya çal›flt›lar. Avusturya, Ocak 1717’de ittifaka dâhil olma-
y› prensipte kabul etti. Buna mukabil ‹spanya ittifaka dâhil olmamakta diretti. ‹s-
panya’n›n ittifaka dâhil olmak istememesinin en önemli sebebi, Avusturya’n›n Os-
manl› ‹mparatorlu¤u ile savafl hâlinde olmas› idi. Bunu f›rsat bilen ‹spanya, Utrecht
Bar›fl›’nda Avusturya’ya kapt›rd›¤› topraklar› geri almay› hedefliyordu. Bu hedefini
hayata geçirmek ad›na ‹spanya donanmas› A¤ustos 1717’de Sardunya’y› istila etti
fakat bu hareket yanl›fl zamanda yap›lm›flt›. Zira Avusturya, 17 A¤ustos’ta Türk or-
dusu karfl›s›nda büyük bir baflar› kazand› ve Belgrad’› iflgal etti. Bu baflar› Avustur-
ya’n›n elini güçlendirirken, ‹spanya’n›n tedirgin olmas›na neden oldu. ‹spanya’n›n
tedirgin olmas›nda Prens Eugen’in Avusturya ordusunun bir k›sm›yla ‹spanya üze-
rine sevkedilece¤i söylentileri de etkiliydi.
‹spanya, bir Avusturya sald›r›s› ihtimaline karfl›l›k Rusya, ‹sveç ve Osmanl› ‹m-
paratorlu¤u ile temaslara geçti. Amac› Avusturya karfl›s›nda bir blok oluflturmakt›.
Ayr›ca büyük bir donanma haz›rlad› ve savafl haz›rl›klar›n› ikmal etti. ‹spanya’n›n
savafl haz›rl›klar› ‹ngiltere ve Fransa’y› tedirgin etti ve her iki ülke de ‹spanya ile
Avusturya’ya ittifaka dâhil olmalar› için bask›y› artt›rma karar› ald›.
Avusturya, 21 Temmuz 1718’de Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile Pasarofça Antlaflma-
s›’n› imzalayarak elini daha güçlendirdi fakat bir ‹spanya savafl›nda ‹ngiltere’nin
donanma deste¤ine ihtiyaç duyuyordu. Bu da Avusturya’y› ‹ngiltere’nin bask›lar›
sonucu 2 A¤ustos 1718’de “Üçlü ‹ttifak”a dâhil olmaya mecbur b›rakt›. Böylece
“Dörtlü ‹ttifak” biraz zorlamayla da olsa kuruldu.
Avusturya’dan sonra ittifaka ‹spanya’n›n da dâhil edilmesi için ‹ngiltere ve
Fransa bask›lar›n› artt›rd›lar. ‹spanya’n›n direnmesi üzerine ‹ngiltere, donanmas›n›
www.evrenselpdf.com
Akdeniz’e gönderdi ve 11 A¤ustos 1718’de ‹spanya donanmas›n› Passaro Körfezi

aç›klar›nda yoketti. Bu yenilgiye ra¤men ‹spanya’n›n inad›nda devam etmesi ‹ngil-
tere’ye tek bir seçenek b›rakt›: Savafl.
‹ngiltere ve Fransa birlikleri taraf›ndan s›k›flt›r›lan ‹spanya, nihayet Ocak 1720’de
ittifaka dâhil olmay› kabul etmek zorunda kald›. Bu, cebri bir kabuldü ve Avru-
pa’da “zoraki bir bar›fl dönemi” yeniden tesis edilmiflti. Bu antlaflma ile ‹ngiltere ve
Fransa, Avrupa’n›n önemli bir bölümünü kapsayacak olan bir savafl› engelledi fa-
kat problemlerin büyük bir k›sm› kesin olarak çözülmedi¤inden bu bar›fl, gele-
cekteki muhtemel savafl› engelleyemeyecekti.
1720 y›l› “ittifak” için oldukça s›k›nt›l› geçti. Zira ‹ngiltere ve Fransa’da ciddi bo-
yutlarda ekonomik darbo¤az baflgösterdi. Özellikle ‹ngiltere, giderek Avrupa siya-
setinden uzaklaflmaya bafllad›. Buna mukabil Fransa daha ön plana ç›kt›. 27 Mart
1721’de Fransa ile ‹spanya bir ittifak antlaflmas› imzalad›. 13 Haziran 1721’de de ‹n-
giltere bu ittifaka dâhil oldu. Buna mukabil 1722’ye gelindi¤inde “Dörtlü ‹ttifak” da-
¤›lman›n efli¤ine geldi. Bunun en önemli sebebi ise ‹ngiltere ile Fransa aras›ndaki
giderek artan iflbirli¤i idi. Bu, do¤al olarak ‹ngiltere-Avusturya yak›nlaflmas›n› an-
lams›z ve faydas›z hâle getirdi. Zira bu iki ülkenin yak›nlaflmas›, Fransa’n›n gücünü
ve nüfuzunu dengelemeye matuftu. Ayr›ca Fransa Kral› XIV. Louis, yaflland›¤›ndan
Avusturya’da çok yak›nda bir taht mücadelesi bafl gösterebilirdi. Louis, bunu önle-
mek ve k›zlar›n›n kendisinden sonra kraliçe seçilmeleri için siyasi altyap›y› haz›rla-
d›. Pragmatic Sanction denen bir belge ile ye¤enlerinin tahttan feragat etmelerini ve
k›zlar›n›n kendisinden sonra kraliçe seçilmelerini garanti alt›na ald›. Buna ra¤men
Pragmatic Sanction, Avusturya’y› daha güçlendirece¤i endiflesiyle ‹ngiltere ve Fran-
sa taraf›ndan tan›nmad›. Bütün bunlar ‹ngiltere ve Fransa’n›n biraz da zorla kurduk-
lar› “Dörtlü ‹ttifak”›n da¤›lmas›na sebep oldu. Avrupa’da giderek artmaya bafllayan
‹ngiltere-Fransa gerginli¤i de ittifak›n da¤›lmas›nda etkili olmufltu.
DENGELER‹N BOZULMASI VE YEN‹ SAVAfiLAR

DÖNEM‹
‹spanya - Avusturya Antlaflmas› (1725)
1 Eylül 1715’te “Günefl Kral” olarak tarihe geçen Fransa Kral› XIV. Louis öldü ve
yerine daha befl yafl›ndaki XV. Louis Fransa taht›na ç›kt›. 1725’e gelindi¤inde 15 ya-
fl›na gelen XV. Louis’nin soylu bir efl ile evlendirilmesine ve böylece taht varisi
probleminin çözülmesine karar verildi. Ancak ciddi bir sorun vard›. Zira XV. Lou-
is, kendisi gibi çocuk olan yedi yafl›ndaki bir ‹spanyol prenses ile niflanlanm›flt›. ‹s-
panyol prensesin evlenebilecek yafla gelene kadar beklemek Fransa’da s›k›nt›lara
yol açabilece¤inden Frans›z devlet adamlar› bir karar vermek zorunda kald›lar. Al›-
nan karar gere¤ince XV. Louis, ‹spanyol prenses ile olan niflan› att›, prenses ‹span-
ya’ya geri gönderildi ve Fransa kral›, Lehistan’›n devrik kral› Stanislas Leszcy-
nski’nin k›z› ile evlendi.
‹spanyol prensesin geri gönderilmesi Madrid’de hiç iyi karfl›lanmad›. ‹spanya,
Fransa’ya karfl› bir birlik oluflturmak ad›na Avusturya’ya yaklaflt› ve 1725’te iki ül-
ke aras›nda antlaflmalar imzaland›. Avusturya-‹spanya antlaflmas›, Fransa ve ‹ngil-
tere taraf›ndan endifle ile karfl›land›. Zira Viyana ittifak›n›n, Avrupa bar›fl›n› boza-
ca¤›ndan, Avusturya’n›n gücünün artaca¤›ndan korkuluyordu. Korku, ‹spanya’n›n
bir savafl için donanmas›n› haz›rlad›¤›na dair söylentilerin yay›lmas› ile birlikte da-
ha da artt›. Bu arada Rusya Çar› Büyük Petro’nun 1725 fiubat’›nda ölümü Avru-
pa’n›n gelece¤ine dair bilinmezlere yenilerini ekledi.
www.evrenselpdf.com
‹ngiltere ve Fransa, Viyana ‹ttifak›’na karfl› bir ittifak oluflturmak üzere hareke-
te geçtiler. Bunun için Prusya, Hanover ve Hollanda ile görüflmeler yap›ld› ve 3 Ey-
lül 1725’te Hanover ‹ttifak› kuruldu. Bu ittifak›n temel amac› Rusya ve ‹spanya-
Avusturya tehlikesini bertaraf etmekti. Buna mukabil Hanover ‹ttifak›, ‹spanya ve
Avusturya üzerinde tam tersi bir etkide bulundu. ‹spanya ve Avusturya, 5 Kas›m
1725’te sald›r› ve savunma antlaflmas› imzalad›lar ve askeri haz›rl›klara bafllad›lar.
Bu yüzden Avrupa yeni bir savafla do¤ru sürükleniyordu.
Avusturya, Hanover ‹ttifak›’na karfl› bir ittifak kurmak üzere harekete geçti ve
ilk olarak ‹ngiltere’nin bask›lar›ndan bunalan Rusya ile irtibat kurdu. Nihayet A¤us-
tos 1725’te Avusturya ile Rusya aras›nda savunma ittifak› imzaland›. Avusturya-
Rusya ittifak›ndan sonra Prusya da Ekim 1726’da Avusturya ile Wusterhausen Ant-
laflmas›’n› imzalad›. Bu ittifakla Hanover ‹ttifak› giderek kan kaybetmeye bafllad›.
Avusturya’n›n öncülük etti¤i ittifak›n giderek güç kazanmas› üzerine ‹ngiltere,
donanmas›n› Balt›k Denizi’ne gönderdi ve Rusya ile Prusya’ya gözda¤› vermeye
çal›flt›. Bu hamle baflar›l› da oldu ve Rusya, daha ileri gitmekten çekindi. Hanover
‹ttifak›, Do¤u Avrupa’da elini güçlendirmek ve Avusturya-Prusya-Rusya ittifak›na
karfl› denge oluflturmak için ‹sveç ve Danimarka’y› da saflar›na katmay› baflard›.
Art›k do¤u ve bat› ittifaklar› dengelenmifl gibiydi. 1727’nin ilk aylar›na gelindi¤in-
de bütün Avrupa genel bir savafla girecek gibiydi. Fransa, ordusunu artt›r›rken ‹n-
giltere de donanmas›n› güçlendirdi. Avusturya blo¤u da askeri haz›rl›klara bafllad›
ancak May›s 1727’de Avrupa’daki dengeler tekrar de¤iflti. Zira Avusturya, Fransa
ile 31 May›s 1727’de Paris ön antlaflmas›n› kabul etmiflti. Bu geliflme, savafl haz›r-
l›klar›na son verilmesine neden oldu. Art›k Avrupa’daki ittifaklar bir kez daha alt
üst olmufl ve dengeler bozulmufltu.
Paris Antlaflmas›’ndan hemen sonra ‹ngiltere-‹spanya savafl› sonland›r›ld›. Daha
da önemlisi ‹ngiltere, art›k Rusya’y› Balt›k Denizi’nde bir rakip olarak de¤il ortak
olarak görmeye bafllad›. ‹ngiltere-Fransa aras›ndaki diplomatik iflbirli¤ine son ve-
ren en önemli geliflme ise 16 Mart 1731’de ‹ngiltere ile Avusturya aras›nda ‹kinci
Viyana Antlaflmas›’n›n imzalanmas›yd›. ‹spanya’n›n da 1731 Temmuz’unda bu itti-
faka kat›lmas› Fransa’n›n elini giderek zay›flatt› ve ‹ngiltere-Fransa iflbirli¤i art›k ta-
mamen hükümsüz kald›.
Lehistan Veraset Savafllar›

1731’de imzalanan ‹kinci Viyana Antlaflmas› ile birlikte Avrupa’da güç dengeleri ve
ittifaklar yeniden flekillenmeye bafllad›. Art›k ‹ngiltere-Fransa iflbirli¤i yoktu. Tam
aksine ‹ngiltere’nin bafl›n› çekti¤i ve Fransa’n›n aleyhine büyüyen yeni bir ittifak
oluflmufltu. Bu ittifakta Avusturya, ‹ngiltere, ‹spanya, Rusya ve Prusya yeral›yordu.
Buna mukabil Fransa da yeni bir blok oluflturmak üzere giriflimlere bafllam›flt›.
Fransa’n›n kurmak iste¤i ittifakta Danimarka, ‹sveç, Lehistan ve Osmanl› ‹mpara-
torlu¤u’nun bulunmas› hedefleniyordu. Böylece Fransa, iliflkileri giderek bozulan
Rusya ve Avusturya’y› kontrol alt›nda tutmay› amaçl›yordu.
‹ngiltere ve Fransa’n›n oluflturmak istedikleri yeni ittifaklar sistemi Lehistan’da-
ki geliflmeler yüzünden giderek bir çat›flmaya dönüflecekti. 1732’ye gelindi¤inde
Avrupa’da oluflan yeni ittifaklar›n en önemli gündem maddelerinden biri de Lehis-
tan’›n II. August’den sonraki kral›n›n kim olaca¤› meselesiydi. Zira 62 yafl›nda ve
hasta olan August’ün ölümü an meselesiydi.
Lehistan’daki kral seçimi sistemi d›fl müdahaleye aç›kt›. Zira yeni kral›n seçil-
mesi için ülke ileri gelenleri bir kurultayda toplan›yor ve oybirli¤i ile yeni kral› se-
çiyorlard›. Kral›n oybirli¤i ile seçilmesi büyük s›k›nt›lara ve iç savafla sebep oluyor-
www.evrenselpdf.com
du. Lehistan gibi Do¤u ile Bat› aras›nda stratejik öneme haiz bir ülkenin kral›n›n
kim olaca¤› tart›flmalar› do¤al olarak komflular› baflta olmak üzere di¤er devletleri
de yak›ndan ilgilendiriyordu. Bunun için seçimlere d›flar›dan müdahale kaç›n›lmaz
hâle geliyordu.
Bu konuda Avusturya, Rusya, Prusya Portekizli Emmanuel’i; Fransa ise XV.
Louis’in kay›npederi olan Lehistan as›ll› Stanislas Leszczynski’yi desteklemeye bafl-
lad›. Avusturya, Rusya ve Prusya’n›n birlikte destekledikleri Emmanuel’in kral se-
çilmesi, Lehistan as›ll› olmad›¤› için düflük bir ihtimaldi.
Lehistan Kral› II. August’ün, 1 fiubat 1733’te ölümü ve Lehistan’›n yeni kral›n›n
kim olaca¤› tart›flmalar› Avrupa’da yeni mücadelenin kap›s›n› aralad›. 12 Eylül 1733
dietinde beklenildi¤i üzere Leszczynski, Fransa’n›n da destek vermesiyle Lehis-
tan’›n yeni kral› olarak seçildi. Fakat bu durum özellikle Rusya ve Avusturya için
kabul edilir bir durum de¤ildi. Zira Leszczynski’nin Lehistan kral› olarak devam et-
mesi hâlinde ülkenin Fransa nüfuzu alt›na girece¤i aç›kt›. Bunun üzerine Rus or-
dusu Lehistan’a girdi ve Leszczynski’yi Danzing’e kaçmaya zorlad›. Ayr›ca Rus as-
kerlerinin silahlar›n›n gölgesinde yeni bir diet topland› ve III. August, 5 Ekim
1733’de Lehistan’›n yeni kral› seçildi. Rusya’n›n bir oldu bittiye getirerek III. Au-
gust’ü kral seçtirmesi ve bunun için diet üyelerine bask› yapmas› Fransa’n›n tepki-
sine neden oldu.
Bu arada Danzing’e kaçan Leszczynski mücadeleden vazgeçmedi. Kendisini ta-
kip eden Rus birliklerine direndi ve Danzing’de iyi bir savunma sistemi kurdu. Bu-
rada bütün sald›r› ve bask›lara ra¤men 135 gün direndi. Bu süre zarf›nda Rusya
tam 8 bin askerini kaybetti. 135 gün sonra ise art›k destek bulma ümidi kalmayan
Leszczynski, gizlice Danzing’den kaçmay› baflard›.
Leszczynski’nin Rus birliklerine direndi¤i aylarda Fransa da, bu geliflmeye kar-
fl›l›k askerî ve diplomatik bir mücadeleye bafllamaya karar verdi. Bunun için de gi-
riflimlere bafllad›. Öncelikli hedefi Lehistan konusunda Rusya’ya destek veren
Avusturya’ya savafl ilan etmekti.
Lehistan’daki geliflmelerin önemli bir taraf› da Osmanl› ‹mparatorlu¤u idi. Zira
Bâb›âli, Lehistan seçimlerinin “liberium veto”, yani ba¤›ms›z bir flekilde yap›lmas›n-
dan Karlofça Antlaflmas›’na göre sorumluydu. Rusya’n›n yaklafl›k 50 bin kiflilik bir
orduyu Lehistan’a sokmas› ve fiilen ülkenin baflkenti Varflova’y› abluka alt›na alma-
s› Bâb›âli taraf›ndan protesto edildi ve Rus yetkililerden bu duruma dair bir aç›kla-
ma talep edildi. Rusya’dan gelen cevapta ise, Fransa’n›n ülkedeki müdahalesini ön-
lemek ve Leszczynski’nin sebep oldu¤u kaosu sonland›rmak üzere Lehistan’a asker
sevkedildi¤i ve bunun da antlaflmalara göre en do¤al haklar› oldu¤u belirtildi.
Rusya’n›n bu savunmas›na ra¤men ‹stanbul’daki Fransa Elçisi Villeneuve, Os-
manl› devlet ricalini Rusya ve Avusturya’ya savafl ilan edilmesi hususunda k›flk›rt-
maktayd›. Villeneuve’nün en büyük destekçisi de Humbarac› Ahmed Pafla olarak
bilinen Kont Bonnevale’di. ‹kili, Bâb›âli’ye, Rusya’ya ve Avusturya’ya savafl ilan
edilmesi hâlinde Fransa’n›n ‹talya üzerinden Bosna’ya 50 bin asker sevkedece¤ini
ve mali destek verece¤ini taahhüt ediyorlard›. Bütün bu tekliflere ra¤men Osman-
l› ‹mparatorlu¤u’nun içinde bulundu¤u flartlar henüz böyle bir savafl› ilan etmeye
imkân tan›m›yordu. Zira henüz ‹ran savafl› devam etmekteydi. Daha da önemlisi
1730’daki Patrona ‹syan›’n›n izleri henüz silinmemiflti.
Fransa, ‹stanbul’un yan›nda özellikle ‹talyan devletleriyle de görüflmeler yürü-
tüyordu. ‹talyan devletçiklerinin en önemlilerinden Savoy ile 1733 Eylül’ünde bir
antlaflma imzalad›. Bu antlaflmaya göre Fransa, Savoy’a Milano’yu Avusturya’dan
almak için 40 bin asker gönderece¤ini taahhüt etti.
www.evrenselpdf.com
Savoy ile yap›lan antlaflmadan hemen sonra Fransa, 10 Ekim 1733’te Avustur-
ya’ya savafl ilan etti ve ordular›n› Kuzey ‹talya’ya sevketti. Fransa-Savoy birlikleri,
k›sa sürede Milano’yu ele geçirdi. Bu arada Avusturya’y› daha fazla s›k›flt›rmak is-
teyen Fransa, ‹spanya ile de diplomatik görüflmeleri bafllatt›. Fransa-‹spanya görüfl-
meleri 7 Kas›m 1733’te “Birinci Family Compact”›n imzalanmas› ile birlikte bir itti-
fakla sonuçland›. Antlaflmaya göre herhangi bir sald›r› durumunda iki ülke de as-
kerî destek vermeyi kabul etti. Antlaflma, Avusturya kadar ‹ngiltere’yi de tehdit edi-
yordu. Birinci Family Compact ile ‹spanya Veraset Savafllar›’ndan itibaren devam
ede gelen ‹spanya-Fransa düflmanl›¤› da sona erdi. Buna mukabil bu antlaflma
Fransa ile ‹ngiltere’nin münasebetlerini olumsuz etkiledi. Zira antlaflman›n baz›
maddeleri ‹ngiltere aleyhinde hükümleri ihtiva ediyordu.
‹ttifak Aray›fllar›
Birinci Family Compact, Fransa’n›n Avrupa k›tas›ndaki gücünü tahkim etti. ‹span-
ya ordular›, Sicilya ve Napoli’yi ele geçirdi. Böylece Lehistan Veraset Savafllar›, gi-
derek bir Avrupa savafl›na dönüfltü. Buna mukabil Fransa, savafl›n Do¤u Avrupa’y›
da kapsamas›ndan ve daha da büyümesinden endifle etmekteydi. Zira bu, ülkeyi
hem ekonomik hem de askeri olarak zora sokabilirdi. Bu yüzden Lehistan’daki
taht müdahalesine do¤rudan asker sevkederek destek vermekten imtina etti. Ayr›-
ca ‹ngiltere ile de temasa geçti ve Londra’n›n savafla müdahil olmas›n› engelleye-
cek tavizler verdi. Bu tavizler etkili oldu ve ‹ngiltere, ‹kinci Viyana Antlaflmas›’na
ra¤men Avusturya’ya askeri destek vermeyece¤ini ilan etti. Rusya da Lehistan’da
meflgul oldu¤undan Fransa, Savoy ve ‹spanya ittifak› karfl›s›nda Avusturya yaln›z
kald›. Bu durum 1734’ün son aylar›na kadar devam etti.
‹ngiltere, Avusturya ve Rusya’n›n içinde bulundu¤u zor durumu ganimet bildi
ve Rusya ile bir ticaret antlaflmas› imzalayabilece¤ini ilan etti. Bu teklif, Rusya tara-
f›ndan kabul edildi. Zira Rusya, bu antlaflmay› kullanarak ‹ngiltere’yi Lehistan Ve-
raset Savafllar›’n›n içine çekmek istiyordu. Nihayet 1734 Aral›k’›nda ‹ngiltere-Rusya
Ticaret Antlaflmas› imzaland›.
1735’e gelindi¤inde Avusturya, içinde bulundu¤u zor durumdan kurtulmak ad›-
na Fransa’ya bar›fl antlaflmas› teklif etti. Fransa, savafl›n devam etmesinin aleyhine
olaca¤›n› ve ‹ngiltere ile Rusya’n›n da Avusturya’ya destek verebilme ihtimalinin
bulundu¤unu gözönünde bulundurarak Viyana’n›n teklifini kabul etti. 5 Ekim
1735’te bir ön antlaflma imzaland›. Nihayet 1736 fiubat’›nda ‹spanya ve Savoy’un
kabul etti¤i Üçüncü Viyana Antlaflmas› imzaland›. Bu antlaflmadan en kârl› ç›kan
devlet hiç kuflkusuz Fransa oldu. ‹spanya Veraset Savafllar›’nda ‹ngiltere’ye kapt›r-
d›¤› Avrupa’n›n hakemli¤i rolünü yeniden kazand› ve Avrupa bir kez daha Fran-
sa’n›n yükselifline flahit oldu ancak bu yükselifl, Avrupa’da daha büyük savafllar›n
da kap›s›n› aralayacakt›. Toprak kazançlar› da cabas›yd›. Antlaflmadan kârl› ç›kan
bir di¤er devlet de Rusya idi. Zira Viyana Antlaflmas› ile III. August’ün Lehistan
krall›¤› tan›nd›. Bu da Lehistan üzerindeki Rus nüfuzunun tescillenmesi, kabul
edilmesi demekti.
SIRA S‹ZDE Lehistan Veraset Savafllar›, Avrupa ittifaklar sistemini nas›l etkiledi?
SIRA S‹ZDE
3
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
www.evrenselpdf.com
Bat› Avrupa’da Bar›fl, Do¤u Avrupa’da Savafl (1736-1739)

Üçüncü Viyana Antlaflmas› ile Bat› Avrupa’da bar›fl dönemi bafllarken Do¤u Avru-
pa’da ise savafl için son haz›rl›klar yap›l›yordu. Savafl›n en önemli nedeni Rus-
ya’n›n Karadeniz’e aç›lma arzusuydu. Çariçenin en önde gelen dan›flmanlar›ndan
ve Rusya Harbiye Bakan› General Münnich, bu arzuyu hayata geçirmek için daha
1730’un bafllar›ndan itibaren haz›rl›klara bafllam›flt›. Münnich’in bekledi¤i f›rsat Os-
manl› ‹mparatorlu¤u’nun ‹ran karfl›s›nda kesin bir askeri baflar› kazanamamas›n-
dan sonra do¤du. ‹ran’a müdahale etmek üzere K›r›m Tatarlar›n›n Kafkaslar’daki
Rus topraklar›ndan geçti¤i bahanesiyle Rusya, Bâb›âli’ye önce bir nota verdi, daha
sonra da 1 Nisan 1736’da bir beyannâme yay›mlayarak savafl› resmen bafllatt›. Bâ-
b›âli de 1736 May›s’›nda karfl› bir beyannâme yay›mlayarak, Rusya’ya savafl ilan et-
ti¤ini duyurdu.
1736’da Avusturya da, Rusya yan›nda savafla müdahil oldu. Böylece Türk tara-
f› ayn› anda hem Avusturya hem de Rusya ile mücadele etmek zorunda kald› an-
cak 1739’a kadar süren mücadelelerde özellikle Avusturya cephesinde önemli ba-
flar›lar elde edildi. Rusya cephesinde ise a¤›r yenilgiler al›nd›. Nihayet 1739’da
Fransa’n›n arac›l›¤›yla Avusturya ve Rusya ile Belgrad Antlaflmas› imzaland›. Bu
antlaflma Türk taraf›na önemli kazan›mlar sa¤lad›. Belgrad Antlaflmas›, Avrupa
güç dengesinde de önemli bir yere sahiptir. Zira antlaflmaya arac› olan Fransa’n›n
‹stanbul’daki nüfuzu ve etki alan› artt›. Ayr›ca Lehistan’da Rusya karfl›s›nda geri
ad›m atmak zorunda kalan Fransa, Belgrad Antlaflmas› ile Rus yay›lmas›na bir
denge getirmifl oldu. Avusturya ise giderek Fransa nüfuzu alt›na girdi. 1739 Bel-
grad Antlaflmas› ile Do¤u Avrupa’da bar›fl tesis edildi fakat Bat› Avrupa’da yeni bir
savafl bafllam›flt›.
‹ngiltere - ‹spanya ya da Jenkins’in Kula¤› Savafl›

1739 Belgrad Antlaflmas› ile Do¤u Avrupa bar›fla kavuflurken Bat› Avrupa’da ‹ngil-
tere ile ‹spanya aras›nda yeni bir savafl bafllad›. Savafl›n oldukça ilginç bir gerekçe-
si vard›. 1738’de Jenkins ad›ndaki bir kaptan Avam Kamaras›’na gelmifl ve temsil-
cilere kesik bir kulak göstermifltir. Bu kula¤›n kendi kula¤› oldu¤unu ve uluslara-
ras› deniz sular›n› ihmal etti¤i gerekçesiyle ‹spanyollar taraf›ndan kesildi¤ini iddia
etmifltir. Bu iddia, k›sa sürede Londra sokaklar›na yay›lm›fl ve büyük bir tepkiye
sebep olmufltur. ‹ngiltere kabinesi halk›n bask›s›na dayanamam›fl ve ‹spanya’ya sa-
vafl ilan edilmifltir.
Jenkins’in kesik kula¤› yüzünden ilan edilmifl gibi gözükse de savafl›n arkas›n-
da daha önemli baflka önemli sebepler vard›. Bunlar›n en önemlisi de ‹ngiliz de-
nizcilerin sömürge mücadelesinden daha fazla pay elde etme iste¤iydi. Bunun için
de en ciddi rakip hâlâ ‹spanya görülmekteydi. Jenkins’in kula¤› hadisesi yaraya tuz
serpmifl ve tepkiler bu olay› f›rsat bilerek bir savafla giden süreci tetiklemiflti. 1739
Ekim’inde ‹spanya’ya savafl ilan edildi.
Fransa, savafla ‹spanya yan›nda müdahil oldu fakat donanmas› ‹ngiliz donanma-
s› karfl›s›nda a¤›r ma¤lubiyetler ald›. Jenkins’in Kula¤› Savafl›, daha sonraki y›llarda
da devam etmesine ra¤men bu bir Avrupa savafl›na dönüflmedi. Zira 1740’dan itiba-
ren Avusturya Veraset Savafllar›’n›n bafllamas› dikkati Do¤u Avrupa’ya kayd›rd›.
www.evrenselpdf.com
AVUSTURYA VERASET SAVAfiLARI (1740-1748)

1740 senesi, Do¤u Avrupa’da hükümdarlar›n ard› ard›na öldükleri bir seneydi. ‹lk
önce 31 May›s 1740’da Prusya Kral› I. Friedrich William öldü. Hemen ard›ndan 17
Ekim 1740’da Rusya Çariçesi Anna, 20 Ekim 1740’da da 55 yafl›ndaki Avusturya ‹m-
paratoru VI. Karl öldü. Bu üç ölüm yüzünden Avrupa’n›n bir savafla sürüklenece-
¤i beklenmiyordu. Zira her üç ülkede de kimin tahta geçece¤i daha önceden bel-
li idi. Özellikle Avrupa’y› bir veraset savafl›na sürüklemesi beklenen Avusturya’da-
ki hükümdar de¤iflikli¤i VI. Karl’›n 1712’de kabul ettirdi¤i “Pragmatic Sanction” ile
garanti alt›na al›nm›flt›. Pragmatic Sanction’›n kabulüyle VI. Karl’dan sonra k›z› Ma-
ria Theresa’n›n Avusturya kraliçesi seçilmesi kesinleflti ve bu, di¤er Avrupa devlet-
lerine de kabul ettirildi.
Veraset Savafl›ndan Ç›kar Savafl›na

Pragmatic Sanction’da belirlendi¤i üzere VI. Karl’›n vefat›ndan sonra yerine Maria
Theresa, Avusturya imparatoriçesi ilan edildi. Theresa’n›n Avusturya imparatoriçe-
si ilan edilmesinden sonra Avrupa’da yeni hesaplar yap›lmaya baflland›. Zira daha
23 yafl›ndaki Theresa’n›n böyle zor bir yükü kald›racak kadar güçlü ve haz›rl›kl› ol-
mad›¤› hesap ediliyordu.
Theresa’n›n imparatoriçe ilan edilmesinden istifade etmek isteyen ilk ülke Prus-
ya oldu. 31 May›s 1740’da I. Friedrich William’›n ölümünden sonra Prusya kral› se-
çilen II. Friedrich, 1740 Aral›k’›nda Avusturya’ya ait Silezya’y› istila etti ve böylece
Avusturya Veraset Savafllar› bafllad›.
II. Friedrich’in Silezya’y› ele geçirip, beklentilerin aksine 1741 bahar› ve yaz›n-
da Avusturya karfl›s›nda önemli baflar›lar elde etmesi, Viyana’n›n komflular›n›n da
ifltah›n› kabartt›. Bavyeral› Charles Albert, Bohemya ve Avusturya taht›nda hak id-
dia ederken, ‹spanya da Toskana ve Parma’y› istedi. Art›k Avusturya savafl› 1741’e
gelindi¤inde bir Avrupa savafl›na do¤ru gidiyordu. Fransa’n›n Avusturya’y› parça-
lamak için ‹spanya, Prusya ve Bavyera ile görüflmeler bafllatmas› bu süreci daha da
h›zland›rd›.
Fransa, 1741 yaz›nda Avusturya aleyhindeki ittifak› geniflletti ve bu ittifaka ‹s-
veç ile Lehistan’› da dâhil etti. Böylece Avusturya, dört cepheden kuflat›lm›fl oldu.
Buna ra¤men Maria Theresa liderli¤indeki Avusturya ayakta kalmay› baflard›. Bun-
da Macaristan’›n asker deste¤inin önemli bir etkisi vard›.
Avusturya’y› tamamen iflgal edilmekten ve paylafl›lmaktan kurtaran bir di¤er
önemli geliflme de ‹ngiltere’nin Viyana ile bir ittifak akdetmesiydi. ‹ngiltere, Avus-
turya’n›n parçalanmas› hâlinde Fransa’n›n daha da güçlenece¤ini ve dikkatini sö-
mürgelere çevirece¤ini gördü¤ünden bu ittifak› imzalam›flt›. ‹ttifaka göre ‹ngiltere,
Avusturya’ya asker ve para yard›m›nda bulunacakt›. ‹ttifak, Viyana’ya sa¤lad›¤› as-
ker ve para deste¤inden ziyade ‹ngiltere’nin saf›n› belli etmesi aç›s›ndan büyük bir
öneme haizdi. Zira ittifaktan sonra ‹spanya ve Fransa, 1744’e kadar Avusturya’ya
sald›rmaktan çekindiler. Ayr›ca ‹ngiltere, Prusya ve Saksonlar’a Avusturya ile bar›fl
antlaflmas› imzalamalar› için bask› yapmaya bafllad›. Bu bask›lar 1741 yaz›nda so-
nuç verdi ve Prusya önce geçici daha sonra da daimi bir bar›fl teklif etti.
Prusya’n›n teklifi Avusturya taraf›ndan büyük bir memnuniyetle karfl›land› ve
1742 Temmuz’unda ‹ngiltere’nin tavassutu ile Breslau/Wroclaw Antlaflmas› imza-
land›. Bu antlaflma ile Avusturya, Silezya’y› Prusya’ya terketmek zorunda kald› fa-
kat bu, dört bir taraftan kuflat›lm›fl bir devlet için çok büyük bir kay›p say›lmazd›.
Zira Avusturya için as›l önemli olan aleyhindeki ittifak› da¤›tmak ve bir nebze ol-
sun cephelerde nefes alabilmekti.
www.evrenselpdf.com
1742’ye gelindi¤inde Avusturya topraklar› üzerinde sürdürülen savafl›n kaderi

çok farkl› bir boyut kazand›. Zira art›k Avusturya, ‹ngiltere ittifak› ve Prusya ile ya-
p›lan bar›fl antlaflmas› ile elini güçlendirdi. Buna ilaveten güç dengeleri de sa¤lan-
m›fl hatta giderek Fransa’n›n aleyhine dönmeye bafllam›flt›.
‹ngiliz ordusu 1743’te Frankfurt yak›nlar›nda Fransa ordusunu ma¤lup etti.
Fransa’ya 1743’te vurulan as›l darbe müttefiki Bourbon’un ‹ngiliz paras› ve Avus-
turya’n›n tavizleri ile kazan›lmas›yla vuruldu. Böylece Fransa, Avusturya savafl›nda
giderek yaln›z kald›. Bu durumdan kurtulmak için Fransa, 1743’te ‹spanya ile itti-
fak görüflmelerini bafllatt› ve 1743 Ekim’inde “‹kinci Family Compact” imzaland›.
Bu antlaflma ile Fransa, ‹spanya’ya Cebelitar›k ve Minorka’y› geri almak konusun-
da yard›m edece¤ini taahhüt ederken, ‹spanya da Fransa’ya Avusturya’n›n ‹tal-
ya’daki topraklar›n› ele geçirmek üzere yard›m edece¤i sözünü verdi. ‹kinci Family
Compact ile Avrupa’daki güç dengeleri yeniden sa¤land› ve bundan destek bulan
Fransa, ‹ngiltere ile Avusturya’ya resmen savafl ilan etti. Fransa ordusunun bir k›s-
m› ilk olarak ‹talya’daki Avusturya topraklar› üzerine sevkedildi. Ordunun bir k›s-
m› ise Mareflal Saxe komutas›nda Avusturya Hollandas›’na gönderildi.
‹talya’da istenen baflar› elde edilemedi fakat Mareflal Saxe komutas›ndaki birlik-
ler Avusturya Hollandas›’n› istila etti. Prusya’n›n 1744’te Avusturya’ya ait Bohemya
topraklar›n› iflgal etmesi de Fransa’n›n elini güçlendirdi. II. Friedrich, k›sa sürede
Bavyera’y› topraklar›na katt›. Prusya’n›n Avusturya karfl›s›nda k›sa sürede baflar›l›
olmas›n›n arkas›nda 1742’deki bar›fltan sonra ordusunu 140 bine ç›karmas› ve ma-
liyesini toparlamas› vard›. Prusya’n›n ikinci defa Avusturya’ya savafl ilan etmesi Av-
rupa’daki güç dengelerini Fransa lehine olacak flekilde yeniden de¤ifltirdi fakat bu
durum uzun sürmedi.
‹ngiltere’nin bask›lar› sonucu Avusturya, Prusya ile 24 Aral›k 1744’te “Dresden
Antlaflmas›”n› imzalamak zorunda kald›. Bu antlaflma ile birlikte Avusturya-‹ngilte-
re ittifak› dikkatlerini Fransa üzerine yo¤unlaflt›rd›lar. Buna ra¤men Mareflal Saxe
komutas›ndaki Fransa ordusu baflar›lar kazanmaya devam etti. Fransa, ‹ngiltere
taht› üzerinde hak iddia eden Charles Edward’› destekleyerek ‹ngiltere’de bir iç sa-
vafl da bafllatt›. Ayr›ca Jakobitler’i isyan etmeleri için teflvik etti. 1745’te ‹ngiltere bir
taraftan Edward, di¤er taraftan da Jakobitler ile mücadele etmek, bu yüzden de bir-
liklerini bölmek zorunda kald›. Buna ra¤men ‹ngiltere, denizlerde Fransa’ya karfl›
önemli baflar›lara imza att›. Avusturya veraseti için bafllayan savafl 1745’e gelindi-
¤inde art›k ‹ngiliz-Frans›z ç›karlar› için yap›l›r hâle geldi.
Aix-la - Chapelle Antlaflmas›

1747’ye gelindi¤inde Mareflal Saxe komutas›ndaki Fransa ordusu Hollanda’y› istila
etmeye haz›rlan›yordu. Bu durum özellikle ‹ngiltere’yi rahats›z etti ve Hollanda is-
tila edilmeden Fransa ile bir bar›fl antlaflmas› imzalamak için 1748’de müzakerele-
re baflland›. Avusturya’n›n da giderek ‹ngiltere’ye vermeyi taahhüt etti¤i askeri des-
te¤i k›smas› Londra kabinesini bar›fl için daha da acele etmeye sevketti.
Bar›fl görüflmeleri Aix-la-Chapelle/Aachen’de 1748’de bafllad›. Fransa da içinde
bulundu¤u mali kriz ve sahil flehirlerinin ‹ngiliz donanmas› taraf›ndan abluka alt›-
na al›nmas› yüzünden bar›fl› istemekteydi. Avusturya ve ‹spanya’n›n da raz› edil-
mesinden sonra 18 Ekim 1748’de “Aix-la-Chapelle Antlaflmas›” kabul edildi.
Avusturya Veraset Savafllar›, Prusya’n›n bir Avrupa gücü olmaya bafllad›¤›n› gös-
terdi. Buna mukabil Rusya, Prusya’n›n Avusturya ve Lehistan’da aleyhine olacak bü-
yümesinden korunmak için Avusturya ile 1746’da ittifak antlaflmas› imzalad›.
www.evrenselpdf.com
Avusturya Veraset Savafllar›’n›n bir di¤er önemli sonucu da ‹ngiltere-Fransa

mücadelesinin art›k k›ta Avrupas›’ndan ziyade sömürgelerde devam edece¤ini or-
taya koymas›yd›. Her ne kadar Fransa, kara savafllar›nda önemli baflar›lar kazansa
da deniz savafllar›nda hâlâ ‹ngiltere ile boy ölçüflebilecek güçte de¤ildi.
Aix-la-Chapelle Antlaflmas›, Avrupa’ya 1756’ya kadar devam edecek bir bar›fl
getirdi. Bu süre zarf›nda Fransa ve ‹ngiltere, Amerika K›tas›’nda mücadeleye de-
vam ettiler.
SIRA S‹ZDE Avusturya Veraset Savafllar›’n›n sonuçlar› nelerdir?

SIRA S‹ZDE
4
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
N N
www.evrenselpdf.com
Özet
N
A M A Ç
18. yüzy›l›n ilk yar›s›ndaki Avrupa’daki güç den- tan Veraset Savafllar›, k›tada savafl ateflini yeni-
1 gelerindeki de¤iflimi tart›flabilmek den yakt›. 1740’da bafllay›p 1748’e kadar devam
17. yüzy›l Avrupa’da Fransa’n›n bir numaral› güç eden Avusturya Veraset Savafllar› da Avrupa dev-
hâline geldi¤i bir yüzy›l oldu. Buna ra¤men yüz- letlerinin büyük bir k›sm›n›n savafla tutuflmas›na
y›l›n sonlar›na do¤ru ve özellikle 1702’de baflla- sebep oldu.
N
yan ‹spanya Veraset Savafllar›, Fransa’n›n bu üs-
tünlü¤ünün giderek zay›flamas›na sebep oldu. 18. yüzy›l Avrupa tarihinin Osmanl› tarihi ile il-
A M A Ç
Buna mukabil 18. yüzy›lda Do¤u Avrupa’daki iki 3 gisini de¤erlendirebilmek.
devlet giderek ön plana ç›kmaya bafllad›. Bunlar Avrupa tarihi, Osmanl› tarihi anlafl›lamadan ve
Büyük Petro’nun Rusyas› ile Büyük Friedrich’in Osmanl› tarihi dikkate al›nmadan tam manas›yla
Prusyas› idi. Avrupa’daki güç dengelerindeki de- yaz›lamaz. Ayn› durum Osmanl› tarihi için de va-
¤iflim, bir taraftan savafllar›n ana sebeplerini olufl- kidir. Zira hem Avrupa devletleri hem de Os-
tururken, di¤er taraftan da geçici bar›fllar›n imza- manl› ‹mparatorlu¤u, karfl› taraftaki de¤iflim ve
lanmas›n› sa¤lad›. Avrupa’daki güç mücadelesin- geliflmelerden etkilenmifl, bu geliflim ve de¤iflim-
de 1730’lara kadar ‹ngiltere ve Fransa bafl› çekti. leri tetiklemifltir. 18. yüzy›l Avrupa tarihi de ben-
Bu iki devlet bazen rakip oldular ve ittifaklar›n zer bir özellik arz eder. Örne¤in Avusturya’n›n
oluflmas›n› sa¤lad›lar, bazen de karfl› gruplarda 1683-1699 tarihleri aras›ndaki Türkler ile olan
mücadele ederek Avrupa’n›n bir k›ta savafl›na sü- mücadelelerinde elde etti¤i baflar›lar dikkate al›n-
rüklenmesine neden oldular. ‹spanya ise bir ön- madan, Viyana hükümetinin neden ‹ngiltere ve
ceki yüzy›la nazaran art›k ikinci s›n›f bir devlet Fransa aras›nda imzalanan Birinci Taksim Antlafl-
mesabesinde idi. Avusturya, özellikle Türkler karmas›’na daha sesi gür bir flekilde itiraz etti¤i tam
fl›s›nda kazand›¤› zaferlerle kendini toparlarken olarak anlafl›lamaz. Yine 1700-1721 Kuzey Sava-
18. yüzy›l itibariyle asla Avrupa’n›n bir numaral› fl›, Osmanl› faktörü gözönünde bulundurulma-
gücü hâline gelemedi. dan yorumlanamaz. Zira Petro, ‹sveç üzerine an-
cak Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile 1700’de ‹stanbul
N
A M A Ç
Avrupa’da 1700-1748 tarihleri aras›ndaki mey- Antlaflmas›’n› imzalad›ktan sonra yönelebilmifltir.
2 dana gelen savafllar› ve sonuçlar›n› de¤erlendi- 1718 Pasarofça Antlaflmas› dikkate al›nmadan,
rebilmek Avusturya’n›n Kuzey Savafl›’ndaki hareketleri tet-
Avrupa, 18. yüzy›la 1702’de bafllayan ‹spanya Ve- kik edilemez. Zaten Lehistan Veraset Savaflla-
raset Savafllar› ile girdi ve bu savafl k›sa sürede r›’n›n en önemli taraf› Osmanl› ‹mparatorlu-
k›tan›n büyük bir k›sm›na yay›ld›. ‹spanya Vera- ¤u’dur. ‹spanya-‹ngiltere, ‹ngiltere-Fransa müca-
set Savafllar›, 1714’te imzalanan Utrecht Bar›fl› ile deleleri de Bâb›âli’nin hamleleri ortaya konuldu-
sona erdi fakat bu bar›fl, sorunlar›n geçici bir sü- ¤u zaman tam olarak anlafl›l›r olmaktad›r.
re tehir edilmesinden baflka bir fley de¤ildi. Bat›
Avrupa, ‹spanya topraklar› için mücadele eder-
ken Do¤u Avrupa’da da baflka bir savafl devam
ediyordu. 1700’de bafllay›p 1721’e kadar devam
eden ve Kuzey Savafllar› denen savafllar, sonuç-
lar› itibariyle en az ‹spanya Veraset Savafllar› ka-
dar önemliydi. Zira bu uzun savafl sonunda 17.
yüzy›l›n Avrupa’s›n›n en güçlü askeri devletlerin-
den ‹sveç, art›k ikinci s›n›f bir devlet durumuna
düflerken Rusya giderek bir Avrupa gücü hâline
geldi. Avrupa’da 1730’lara kadar geçici bir sükû-
net dönemi yafland› fakat 1 fiubat 1733’te Lehis-
tan Kral› II. August’ün vefat› ile bafllayan Lehis-
www.evrenselpdf.com
1. ‹spanya Veraset Savafllar› afla¤›daki devletlerden 6. 1715’ten itibaren artmaya bafllayan ‹ngiltere-Fransa
hangisinin Avrupa hâkimiyetini zay›flatm›flt›r? iflbirli¤i afla¤›daki antlaflmalardan hangisinin imzalan-
a. Avusturya mas›ndan sonra kesin olarak sona erdi?
b. Fransa a. 16 Mart 1731 ‹kinci Viyana Antlaflmas›
c. ‹ngiltere b. Ekim 1726 Wusterhausen Antlaflmas›
d. Rusya c. 5 Kas›m 1725 Sald›r› ve Savunma Antlaflmas›
e. ‹spanya d. 24 Haziran 1721 ‹stanbul Antlaflmas›
e. 21 Temmuz 1718 Pasarofça Antlaflmas›
2. Kuzey Savafllar› (1700-1721) ile art›k kesin olarak bir
Avrupa gücü hâline gelen devlet afla¤›dakilerden han- 7. 1731 ‹kinci Viyana Antlaflmas› ile oluflan blokta afla-
gisidir? ¤›daki devletlerden hangisi yer almaz?
a. ‹sveç a. ‹ngiltere
b. Avusturya b. Avusturya
c. Prusya c. Fransa
d. Rusya d. Rusya
e. Fransa e. Prusya
3. ‹ngiltere liderli¤inde kurulan Viyana ‹ttifak› 8. ‹spanya Veraset Savafllar›’ndan beri süregelen ‹span-
afla¤›daki devletlerden hangisinin güçlenmesini engel- ya-Fransa rekabeti afla¤›daki antlaflmalardan hangisi ile
lemeyi hedeflemifltir? iflbirli¤ine dönmüfltür?
a. Rusya a. Haziran 1699 ‹kinci Taksim Antlaflmas›
b. ‹sveç b. 7 Eylül 1701 Lahey Büyük ‹ttifak›
c. Fransa c. 7 Kas›m 1733 Birinci Family Compact
d. Prusya d. 11 Nisan 1713 Utrech Bar›fl›
e. Lehistan e. 1721 Nystad Bar›fl›
4. Büyük Petro daha çok afla¤›daki alanlardan hangi- 9. Jenkins’in Kula¤› Savafl› afla¤›daki devletlerden han-
sinde reform yapm›flt›r? gisi aras›nda olmufltur?
a. Ekonomik a. Rusya-Avusturya
b. Hukuki b. Avusturya-Fransa
c. ‹dari c. Fransa-Rusya
d. Askeri d. ‹ngiltere-Hollanda
e. Sosyal e. ‹spanya-‹ngiltere
5. Hanover ‹ttifak› afla¤›daki devletlerden hangisi aley- 10. Avusturya Veraset Savafllar›’nda, Avusturya afla¤›da-
hine kurulmufltur? ki devletlerden hangisi ile savaflmam›flt›r?
a. Prusya a. Prusya
b. Rusya b. ‹ngiltere
c. Fransa c. Rusya
d. ‹ngiltere d. ‹spanya
e. Hollanda e. Fransa
www.evrenselpdf.com

“Tanr› Dedi ki, ‘B›rak Newton Olsun!’” 1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹spanya Veraset Savafllar›
18. yüzy›l Avrupa’da yeni savafllar yan›nda birçok alan- 1702-1714” bölümünü yeniden okuyunuz.
da bir sonraki dönemde kesin olarak ortaya ç›kacak 2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kuzey Savafllar› (1700-
olan Ayd›nlanmac›l›k fikrinin de temellerinin at›ld›¤› ve 1721)” bölümünü yeniden okuyunuz.
birçok önemli düflünürün ortaya ç›kt›¤› bir yüzy›l oldu. 3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Rusya’n›n Bir Avrupa Gücü
18. yüzy›l›n en önemli isimlerinden biri hiç flüphesiz ‹n- Hâline Gelmesi” bölümünü yeniden okuyunuz.
giliz ‹saac Newton’du. 4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Büyük Petro’nun Reformla-
Newton, 1642’de ‹ngiltere’nin Grantham flehri yak›nla- r›” bölümünü yeniden okuyunuz.
r›ndaki Woolsthorpe adl› kasabada dünyaya geldi. Da- 5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹spanya-Avusturya Antlafl-
ha do¤madan önce babas› ölmüfltü. Büyük düflünür mas› (1725)” bölümünü yeniden okuyunuz.
dört yafl›na geldi¤inde annesinden de ayr›lmak zorun- 6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹spanya-Avusturya Antlafl-
da kald›. Zira annesi baflka biri ile evlendi ve Newton’u mas› (1725)” bölümünü yeniden okuyunuz.
da anneannesine b›rakt›. 12 yafl›na geldi¤inde Grant- 7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lehistan Veraset Savafllar›”
ham’daki King’s School’a bafllad› ve buradaki e¤itim bölümünü yeniden okuyunuz.
hayat›n› 1661’de tamamlad›. 1661’de Cambridge’deki 8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lehistan Veraset Savafllar›”
Trinity College’ye girdi. Burada üç y›l cebir, geometri bölümünü yeniden okuyunuz.
ve trigonometri dersleri ald›. Ayr›ca bu süre zarf›nda La- 9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ngiltere-‹spanya ya da Jen-
tince ve Grekçe’yi de ö¤rendi. 1665’te Londra’daki ve- kins’in Kula¤› Savafl›” bölümünü yeniden oku-
ba salg›n› yüzünden Cambridge Üniversitesi kapat›l›nca yunuz.
Newton da Woolsthorpe’deki çiftliklerine gitti. Burada 10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avusturya Veraset Savaflla-
iki sene kald›. 1667’de veban›n etkisini azaltmas› üzeri- r› (1740-1748)” bölümünü yeniden okuyunuz.
ne yeniden Cambridge’e döndü ve 1669’da matematik
profesörü oldu. Buradaki e¤itim hayat› tam 30 y›l de-
vam etti. Newton bu süre zarf›nda en önemli eserlerin-
den olan Philosophiae Naturalis Principia Mathemati-
ca’y› (Do¤a Felsefesinin Matematiksel ‹lkeleri) kaleme S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
ald› ve yans›tmal› bir teleskop gelifltirdi. Bu teleskop sa- S›ra Sizde 1
yesinde 1672’de Royal Society’nin üyesi oldu. Utrecht Bar›fl›’ndan sonraki yirmi y›lda Bat› Avrupa’ya
1696’da Kraliyet darphanesinin müdürü oldu. 1703’de göreceli bir bar›fl dönemi hâkim oldu. Bu yirmi y›lda
de Royal Society’nin bafl›na getirildi ve 31 Mart 1727’de ‹ngiltere, Fransa ve Avusturya aralar›nda problemleri
ölene kadar baflkanl›¤a devam etti. savaflla de¤il antlaflmalar yoluyla halletmeye çal›flt›lar.
Newton’a göre, bilim Tanr›’n›n varl›¤›n› kan›tlar. Enerji Bunun en önemli sebebi ise hem kazanan hem de kay-
kayna¤› olan sürekli hareket Tanr› taraf›ndan yarat›l›r. beden devletlerin büyük bir ekonomik yükün alt›na
Alan›nda büyük yenilikler getiren ve daha yay›mland›- girmifl olmalar›yd›. Bu yirmi y›lda Bat› Avrupa devletle-
¤› günden itibaren fliddetli tart›flmalara konu olan flu ri ekonomilerini iyilefltirmeye ve siyasi istikrar› yeniden
eserleri kaleme ald›: Method, De Motu Corporum in sa¤lamaya gayret ettiler.
Gyrum, Philosophiae Naturalis Principia Mathematica,
Opticks, Aritmatica Universalis, The System of the Worl, S›ra Sizde 2
Optical Lectures, The Chronology of Ancient Kingdom, Büyük Petro, daha çok askeri reformlara önem verdi.
An Historical Account of Two Notable Corruptions of Di¤er alanlarda da reform yap›lmas›na ra¤men bunlar
Scripture ve Yerçekimi. güçlü ve merkezi bir devlet kurmak ve bunun bir sonu-
cu olarak da ordunun güçlendirilmesine hizmet etmek
ad›na uyguland›. Petro, Rusya’n›n bir Avrupa gücü ol-
mas› için öncelikle ordusunun güçlü olmas› gerekti¤ine
inand›¤›ndan askeri reformlara a¤›rl›k vermifltir.
www.evrenselpdf.com
S›ra Sizde 3 Bainville, Jacques (1938), Fransa Tarihi, I, ter. Hüseyin
Lehistan Kral› II. August, 1 fiubat 1733’de vefat ettikten Cahid Yalç›n, ‹stanbul.
sonra geliflen olaylar 1715’ten itibaren ‹ngiltere ile Fran- Dünya Savafl Tarihi (2011), II, çev. Özgür Kolçak,
sa’n›n oluflturmaya çal›flt›¤› ittifaklar sistemini altüst etti. ‹stanbul.
Avusturya, Rusya ve Prusya bir grup olufltururken, Fran- Geliflim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi,
sa da buna karfl›l›k ‹sveç, Danimarka ve Osmanl› ‹mpa- IV, (1985), çev. Tahsin Yücel, ‹stanbul.
ratorlu¤u’nun dâhil olaca¤› bir ittifak kurmak için çaba- Geliflim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi
lad›. (1985), V, çev. Cemal Bali-Erdim Öztokat-Osman
Senemo¤lu, ‹stanbul.
S›ra Sizde 4 Hosking, Geofrey (2011), Rusya ve Ruslar Erken
Avusturya Veraset Savafllar›, Prusya’n›n bir Avrupa gü- Dönemden 21. Yüzy›la, çev. Kezban Acar, ‹stanbul.
cü olmaya bafllad›¤›n› gösterdi. Bunu engellemek için Fulbrook, Mary (2011), Almanya’n›n K›sa Tarihi, çev.
Rusya, Avusturya ile 1746’da ittifak antlaflmas› imzalad›. Sabri Gürses, ‹stanbul.
Savafl›n bir di¤er önemli sonucu da ‹ngiltere-Fransa mü- “‹spanya Veraset Savafllar›”, Ana Britannica Genel
cadelesinin art›k k›ta Avrupas›’ndan ziyade sömürgeler- Kültür Ansiklopedisi, XII, 73.
de devam edece¤ini ortaya koymas›yd›. Kennedy, Paul (1990), Büyük Güçlerin Yükselifl ve
Çöküflleri, çev. Birtane Karankaç›, Ankara.
Kurat, Akdes Nimet (1999), Bafllang›çtan 1917’ye Kadar
Rusya Tarihi, Ankara.
Lee, Stephen J. (2009), Avrupa Tarihinden Kesitler
1494-1789, çev. Ertürk Demirel, Ankara.
McKay, Derek - Scott, H.M. (2011), Büyük Devletlerin
Yükselifli 1648-1815, çev. Eflref Bengi Özbilen,
‹stanbul.
Medeniyet Tarihi,1974 III, ‹stanbul.
Ponting, Clive (2011), Yeni Bir Bak›fl Aç›s›yla Dünya
Tarihi, çev. Eflref Bengi Özbilen, ‹stanbul.
Price, Roger (2012), Fransa’n›n K›sa Tarihi, çev. Özkan
Akp›nar, ‹stanbul 2012.
Riasanovky, Nicholas V. - Steinberg, Mark D. (2011),
Bafllang›çtan Günümüze Rusya Tarihi, çev. Figen
Dereli, ‹stanbul.
Weir, William (2009), Dünyay› De¤ifltiren 50 Savafl, çev.
M. Mesut Usta - Emine Demirtafl, ‹stanbul.
Wiesner - Hanks, Merry E. (2009), Erken Modern
Dönemde Avrupa 1450 - 1789, çev. Hamit Çal›flkan,
‹stanbul.
www.evrenselpdf.com
www.evrenselpdf.com
8
Amaçlar›m›z
N 1748-1789
tarihleri aras›nda Avrupa’ya etki etmifl olan önemli siyasî ve aske-
N Sanayi
rî geliflmeleri aç›klayabilecek,
Devrimi’ne giden süreçte 18. yüzy›l Avrupas›’ndaki sanayi hamleleri-
N Ayd›nlanma Yüzy›l›’n›n genel hatlar›yla özelliklerini de¤erlendirebileceksiniz.

ni ve bunlar›n özelliklerini aç›klayabilecek,
Anahtar Kavramlar
• Diplomasi • Montesquieu • Tar›m
• Güç dengeleri • Voltaire • Sanayileflme
• Yedi Y›l Savafllar› • Diderot • Ayd›nlanma Yüzy›l›
• Prusya • Encyclopédie • II. Friedrich
• Lehistan • Nüfus • II. Katerina
‹çindekiler
• AVRUPA’DA BARIfi VE
D‹PLOMAT‹K ARAYIfi DÖNEM‹
(1748-1755)
• D‹PLOMAT‹K DEVR‹M (1755-
1756)
• ‹LK “DÜNYA SAVAfiI”: YED‹ YIL
SAVAfiLARI (1756-1763)
• DO⁄U AVRUPA KUZEY S‹STEM‹
Ayd›nlanma ve Antik • LEH‹STAN’IN B‹R‹NC‹ VE ‹K‹NC‹
Ortaça¤-Yeniça¤ Rejim’in TAKS‹M‹ (1763-1793)
Avrupa Tarihi (Ancient Regime)
Sonu (1748-1789) • 18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA
NÜFUS HAREKETLER‹
• 18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA
TARIMDA MODERNLEfiME
• 18. YÜZYIL AVRUPA SANAY‹‹:
LONCALARDAN FABR‹KALARA,
SU GÜCÜNDEN BUHARLI
MAK‹NELERE
• AYDINLANMA YÜZYILI
www.evrenselpdf.com
Ayd›nlanma ve Antik
Rejim’in (Ancient Regime)
Sonu (1748-1789)
AVRUPA’DA BARIfi VE D‹PLOMAT‹K ARAYIfi DÖNEM‹

(1748-1755)
1748 Aix-la-Chapelle Bar›fl›’ndan itibaren Avrupa’da 1756’ya kadar devam eden bir Aix-la-Chapelle Antlaflmas›:
Avusturya Veraset
bar›fl ve diplomatik aray›fl dönemi bafllad›. Zira Avusturya Veraset Savafllar›, Avru- Savafllar›’n›n sonunda 18
pa’n›n güç dengelerini de¤ifltirdi, k›tan›n iki büyük gücü ‹ngiltere ve Fransa savafl Ekim 1748’de imzalanm›flt›r.
yüzünden ekonomik s›k›nt› içine girdi. 17. yüzy›lda Avrupa’n›n önde gelen üç bü-
yük devleti 1750’lere gelindi¤inde art›k ikinci s›n›f devletler derecesine düflmüfltü.
Bunlar ‹spanya, Hollanda ve ‹sveç idi. Buna mukabil 18. yüzy›lda Avrupa, Rusya
ve Prusya’n›n yükselifline flahitlik etti. Güç dengelerindeki bu de¤iflim ve Avustur-
ya Veraset Savafllar›’n›n (1740-1748) savafla taraf devletleri sürükledi¤i malî krizler
1755’e kadar Avrupa’da bar›fl› temin etti.
Fransa ve ‹ngiltere
Bu bar›fl döneminde Fransa ekonomisini selamete ç›karacak tedbirler ald›. Buna
karfl›l›k askerî tedbirler almaktan ve haz›rl›klar yapmaktan da geri durmad›. Zira
sömürgelerdeki en büyük rakibi ‹ngiltere ile muhtemel bir savaflta haz›rl›ks›z ya-
kalanmak istemiyordu. Bunun için de özellikle donanmas›n› güçlendirmeye yöne-
lik ad›mlar att›.
Fransa, yukar›da anlatt›¤›m›z faaliyetler yan›nda giderek aleyhine dönmeye
bafllayan Avrupa’daki diplomatik dengeleri de yeniden infla etmeye yönelik giri-
flimlerde bulundu. Zira Avusturya Veraset Savafllar›’ndan sonra ‹ngiltere, hem tica-
rî olarak etkisini artt›rmak hem de Fransa’y› do¤udan siyasî olarak kuflatmak için
Rusya ile diplomatik münasebetler kurmaya bafllam›flt›r. Fransa, aleyhine olacak
bu yak›nlaflmay› engellemek, bu mümkün olmazsa da dengelemek ad›na karfl› bir
ittifak sistemi kurmaya çal›flt›. Fransa’n›n kurmak istedi¤i ittifakta Lehistan, ‹sveç,
Prusya ve Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun yer almas› planlan›yordu. Bu ittifak kurul-
du¤u takdirde hem Rusya etraf›nda bir düflman hatt› oluflturulacak hem de
Rusya’n›n ‹ngiltere ile irtibat› kesilmifl olacakt›. Ancak Fransa’n›n hedefledi¤i bu it-
tifak› kurmak hiç de kolay de¤ildi. Bunun önündeki en büyük engel Fransa’n›n
Do¤u Avrupa’daki nüfuzunun önceki dönemlere göre daha az olmas›yd›. Ayr›ca
Prusya Kral› II. Friedrich, Fransa ile bir ittifaka dâhil olarak Rusya’y› karfl›s›na al-
maktan çekiniyordu. Osmanl› ‹mparatorlu¤u ise 1739 Belgrad Antlaflmas›’ndan iti-
baren d›fl politikada “bar›fl siyaseti” takip etti¤i için Rusya aleyhine olacak bir itti-
fak›n parças› olmak istemiyordu.
www.evrenselpdf.com
Fransa’n›n ittifak aray›fllar› peflinde oldu¤u 1748-1755 tarihleri aras›nda ‹ngilte-

re de bofl durmad›. Öncelikle Rusya ile bir ittifak antlaflmas› imzalamak üzere giri-
flimlerde bulundu. Zira ‹ngiliz devlet adamlar› da her ne kadar Aix-la-Chapelle Ba-
r›fl› ile Avrupa k›tas›nda göreceli bir bar›fl dönemine girilse de, yak›n bir gelecekte
özellikle Karayipler, Hindistan ve Kuzey Amerika’da Fransa ile sömürge mücade-
lelerinin bafllayaca¤›n› öngörmekteydiler. Bunun için Fransa’y› muhtemel bir sa-
vaflta k›ta Avrupa’s›na mahkûm etmek ve böylece hareket kabiliyetini k›s›tlamak
için ittifak görüflmelerine h›z verdiler. ‹ngiltere devlet adamlar› bir taraftan ittifak
görüflmeleri yürütürken di¤er taraftan da Avusturya Veraset Savafllar›’n›n ekonomi-
de sebep oldu¤u krizi aflmak için çal›flt›lar.
Rusya
1748-1755 tarihleri aras›nda Rusya’da ise yeni bir dönem bafllad›. Büyük Petro’nun
iktidar y›llar›nda bafllat›lan ve Çariçe Anna (1730-1740) döneminde devam ettirilen
reformlar 1741’de çariçe ilan edilen Elizabeth’in saltanat› devrinde giderek terkedil-
di. Özellikle devlet kademelerindeki Alman etkisi k›r›lmaya ve bunun yerine yeni-
den Ruslar ikame edilmeye çal›fl›ld›. Elizabeth, Anna devrinde kurulan naz›rlar he-
yetini kald›rd› ve onun yerine Ruslar’dan oluflan senatoyu kurdu. Çariçe Eliza-
beth’in hükümdarl›k y›llar› Rusya’da ekonomik bir canlanmaya da sahne oldu. Ça-
riçe, ülkedeki iç gümrükleri kald›rarak ticareti canland›rd›. Kömür ihrac› artt›. Bu
tedbirler sayesinde ekonomisi güçlenen Rusya’n›n nüfusundaki art›fl da ülkenin eli-
ni güçlendirdi. Nüfus art›fl›, 1756’da bafllayacak Yedi Y›l Savafllar›’nda ülkenin as-
ker temininde zorluk yaflamamas›n› sa¤lad›. Çariçe Elizabeth döneminde Rus e¤i-
tim tarihinde de önemli ad›mlar at›ld› ve ülkenin ilk üniversitesi 1755’te Mosko-
va’da kuruldu.
Çariçe Elizabeth dönemi Rusya’da diplomatik bir hareketlili¤e de sahne oldu.
Özellikle Fransa’ya yak›n bir politika takip eden Prusya’y› dengelemek ad›na ‹ngil-
tere, Rusya ile bir ittifak kurmak üzere diplomatik temaslara bafllad›. Rusya, ‹ngil-
tere’nin bu talebini avantaja çevirmek için a¤›r ekonomik isteklerde bulundu. Bu-
na ra¤men Rus devlet adamlar› Fransa ve ‹ngiltere yanl›lar› olmak üzere iki hizbe
bölünmüfllerdi. Bestuzhev, ülkenin selametini ‹ngiltere’ye yaklaflmakta görürken,
en önde gelen rakibi Vorontsov ise Fransa’ya yak›n bir d›fl politika takip edilmesi-
ni savunuyordu.
Avusturya ve Prusya
1748’den itibaren artan Prusya tehlikesi Avusturya’y› da giderek zora soktu. Bunu
aflmak için Avusturya devlet ricali kadim düflmanlar› olan Fransa’ya yaklaflmay› da-
hi denediler. Bu minvalde Kaunitz 1750’de diplomatik temaslarda bulunmak üzere
Paris’e gönderildi fakat bu giriflimden 1754’e kadar olumlu bir sonuç ç›kmad›. Zira
Frans›z devlet adamlar›n›n önemli bir k›sm› Avusturya ile müttefik olunmas› hâlin-
de Prusya’n›n k›zd›r›laca¤›ndan endifle ediyor, bir k›sm› da kadim bir düflmanla it-
tifak kurman›n kabul edilir bir durum olmad›¤›n› savunuyorlard›. Bunun üzerine Vi-
yana hükümeti, Prusya tehlikesine karfl›n Rusya ile de iliflkilerini iyi tutmaya çal›flt›.
Avusturya ve Rusya’n›n düflmanl›klar›n› üzerine çeken Prusya için de 1748-
1755 tarihleri aras› bir aray›fl dönemi oldu. Zira Rusya ve Avusturya’n›n ilk f›rsatta
kendisine savafl ilan edeceklerini gayet iyi bilen Prusya Kral› II. Friedrich, bunun
önünü almak için bir taraftan Fransa ile olan iliflkilerini korumaya çal›flt›, di¤er ta-
raftan da ‹ngiltere ile temasa geçti. Diplomatik temaslar yan›nda ülkenin ekonomi-
sini iyilefltirmek ve asker say›s›n› artt›rmak ad›na da birtak›m tedbirler ald›.
www.evrenselpdf.com
SIRA S‹ZDE
8. Ünite - Ayd›nlanma ve Antik Rejim’in (Ancient Regime) Sonu (1748-1789) SIRA S‹ZDE
183
Avrupa’da ittifak aray›fllar› ile geçen 1748-1755 tarihleri aras›nda 1755 y›l› bir k›-
r›lma noktas› oldu. Zira önce ‹ngiltere ile Prusya, ard›ndan da Fransa ile Avustur-
ya ittifak antlaflmas› imzalad›. S O R U S O R U
1748-1755 tarihleri aras›nda Avrupa’da bir sükûnet döneminin yaflanmas›n›n

D ‹ K K A T en önemli D‹KKAT
sebebi Avusturya Veraset Savafllar›’n›n yol açt›¤› malî krizdi. Bu krizi aflmak için giriflim-
lerde bulunan Avrupa devletleri, muhtemel bir savafl için de ittifak görüflmelerini ihmal et-
N N
mediler. Bu yüzden 1748-1755 aras›ndaki dönem, f›rt›na öncesi sessizli¤in yafland›¤› bir
sükûnet ve toparlanma devresi oldu.
D‹PLOMAT‹K DEVR‹M (1755-1756)
‹ngiltere-Rusya ‹ttifak Antlaflmas› K ‹ T A P K ‹ T A P

Avusturya Veraset Savafllar›’ndan sonra ‹ngiltere ile Rusya aras›nda bir yak›nlaflma
bafllam›flt› ve bu yak›nlaflma bir ittifak antlaflmas› ile taçland›r›lmak isteniyordu. Ni-
hayet uzun süredir devam eden görüflmeler meyvelerini verdi T E ve
L E V30
‹ Z YEylül
ON 1755’te TELEV‹ZYON
Rusya ile ‹ngiltere aras›nda bir ittifak antlaflmas› imzaland›. Antlaflmaya göre bir
sald›r› ihtimaline karfl›l›k Rusya 50 kad›rga haz›r bulunduracakt›. Ayr›ca ‹ngilte-
re’nin 100 bin sterlin vermesi karfl›l›¤›nda Livonya’da 50 bin asker muhafaza ede-
cekti. Bu antlaflma, Avrupa’da daha önce kurulmufl olan ittifaklar sistemindeki ilk
çatlak idi.
Westminster Antlaflmas›
‹ngiltere, bu antlaflma ile hem Prusya Kral› II. Friedrich’in kendisi ile bir ittifak im-
zalamas›n› hedefliyor, hem de Fransa’n›n Do¤u Avrupa’daki etkisini azaltmak isti-
yordu. fiayet Prusya ittifak› hayata geçirilirse k›ta Avrupa’s›ndaki bir savaflta Prus-
ya’n›n sa¤layaca¤› askerî destekle Fransa’y› zora sokaca¤›n› ve denizlerde rahat
edece¤ini hesapl›yordu. ‹ngiltere hesaplar›nda yan›lmad› ve bu antlaflmadan son-
ra II. Friedrich, ‹ngiltere ile olan görüflmelere h›z verdi. Nihayet 16 Ocak 1756’da
‹ngiltere ile Prusya aras›nda Westminster Antlaflmas› imzaland›. Bu antlaflma ile
birlikte Avrupa’da “diplomatik devrim” bafllad›.
Prusya Kral› II. Friedrich, ‹ngiltere ile antlaflma imzalamakla diplomatik zafer
kazand›¤›n› düflünmekteydi. Zira Saksonya’ya hâkim olmak için ‹ngiltere’nin vere-
ce¤i askerî deste¤e güvenmekteydi. Prusya kral›n›n rahat olmas›n›n bir di¤er sebe-
bi de Avusturya ile kadim düflman olan Fransa’n›n kendisi aleyhine harekete geç-
meyece¤ini düflünmesiydi. Zaten 30 Eylül 1755 antlaflmas›yla ‹ngiltere ile müttefik
olan Rusya’n›n, Westminster Antlaflmas› sayesinde art›k kendisi için bir tehlike
oluflturmayaca¤›n› hesapl›yordu. Fakat bu hesaplar›n›n tamamen yanl›fl oldu¤u
ilerleyen aylardaki geliflmelerle ortaya ç›kt›. Prusya kral›, büyük bir stratejik hata
yapt› ve bu hata Avrupa’y› genel bir savafla sürükledi.
‹ngiltere’nin Prusya ile antlaflma imzalamas›na en sert tepkiyi Rusya verdi. Zira
Rusya, muhtemel bir Rusya-Prusya savafl›nda destek almak için 30 Eylül 1755’te ‹n-
giltere ile ittifak antlaflmas› imzalam›flt›. Westminster Antlaflmas› ile ‹ngiltere’nin
Rus deste¤ini Prusya aleyhine de¤il daha çok Fransa aleyhine kullanmay› düflün-
dü¤ü, Rusya-Prusya çat›flmas›na s›cak bakmad›¤› anlafl›ld›. Bu yüzden Westminster
Antlaflmas›, Rusya’n›n bütün bu beklenti ve planlar›n› bofla ç›kard›. Rusya, kendi
aleyhine olan bu antlaflmay› tan›mad›¤›n› ve ‹ngiltere ile yapt›¤› 1755 ittifak antlafl-
mas›n› terk tarafl› olarak feshetti¤ini ilan etti.
www.evrenselpdf.com
‹ngiltere-Prusya ittifak›, Avrupa’daki güç dengelerini tamamen alt üst etti. Buna
mukabil bu ittifak›n yak›n gelecekte aleyhlerine olaca¤›n› gören Frans›z ve Avus-
turyal› diplomatlar karfl› bir ittifak›n kurulmas› için harekete geçtiler.
Birinci Versay Antlaflmas›

Westminster Antlaflmas› ile birlikte Fransa’n›n, Avusturya ile ittifak kurmas›na bir
engel kalmad›¤› gibi, bu bir zorunluluk hâline geldi. ‹ki ülke diplomatlar›n›n müza-
kereleri sonucunda Fransa ile Avusturya aras›nda 1 May›s 1756’da Birinci Versay
Antlaflmas› imzaland›. Antlaflmaya göre her iki ülke de müttefikinin toprak bütünlü-
¤ünü garanti ediyordu. Ayr›ca antlaflmada bunu sa¤lamak için gerek görüldü¤ü tak-
dirde Fransa’n›n Avusturya’ya 24 bin asker gönderece¤ine dair de bir madde vard›.
Bu antlaflma ile birlikte Avrupa’daki “Diplomatik Devrim”de ikinci dalga da
meydana geldi. Avrupa’n›n kadim iki düflman› bu antlaflma ile art›k müttefik oldu-
lar ve bu ittifak› güçlendirmek üzere ortak politikalar gelifltirmeye, bu minvalde
Westminster Antlaflmas›’ndan rahats›zl›k duyan Rusya’y› kendi saflar›na katmak
amac›yla görüflmelere bafllad›lar.
Rusya, her ne kadar ‹ngiltere-Prusya ittifak›ndan rahats›z olsa da Avusturya ve
Fransa’n›n teklifine hemen olumlu cevap vermedi. Zira Birinci Versay Antlaflma-
s›’na dâhil olmak için Do¤u Prusya’n›n kendisine vadedilmesini talep ediyordu. Bu
talep, Avusturya ve Fransa taraf›ndan kabul edilmedi¤inden Rusya da Aral›k 1756’ya
kadar Viyana ‹ttifak›’na dâhil olmad›.
Rusya’n›n Birinci Versay Antlaflmas›’na dâhil olmamas›n›n bir di¤er sebebi de
Rus yetkililerinin Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile ilgili talepleriydi. Çünkü Rus diplo-
matlar, Fransa-Avusturya ve Rusya’n›n gizli bir antlaflma imzalamas›n›; bu antlafl-
mada askerî yard›ma dair bir maddenin de bulunmas›n› ve bu maddenin kapsam›-
na Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun da girmesini istemekteydiler. Fransa Kral› XV. Lou-
is’nin bu istekleri kabul etmemesi üzerine Rusya, bir süre daha Viyana ‹ttifak›’na
girmeyi tehir etti.
SIRA S‹ZDE Avrupa’da 1755’te “Diplomatik Devrim” denen geliflmeler zinciri hangi antlaflma ile ve ne-
SIRA S‹ZDE
1 den bafllam›flt›r?
D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹LK “DÜNYA
D Ü fi Ü N E L ‹ M SAVAfiI”: YED‹ YIL SAVAfiLARI
(1756-1763)
S O R U Birinci VersayS O Antlaflmas›’n›n
R U imzalanmas›yla birlikte hesaplar› tamamen hüküm-
süz kalan hükümdar hiç kuflkusuz Büyük Friedrich’di. Rusya’n›n ‹ngiltere ile olan
ittifak›n› feshetti¤ini ilan etmesiyle birlikte Prusya yine büyük bir tehlike ile karfl›
D‹KKAT D‹KKAT
karfl›ya kald›. Zira art›k en büyük iki düflman› Avusturya ve Rusya, yanlar›na Fran-
sa’y› da alarak giderek güçlenmekteydiler. Rusya’y› kontrol edebilecek bir ‹ngilte-
N N
re de kalmad›¤› için muhtemel bir savaflta Prusya’n›n Avusturya ve Rus müttefik or-
dular› taraf›ndan kuflat›laca¤› aflikârd›. Zaten flimdiden Avusturya ve Rus birlikleri
Prusya s›n›rlar›na sevkedilmeye bafllanm›flt›.
Savafl›n Bafllamas›
K ‹ T A P Büyük Friedrich,
K ‹ T Abu
P tehlikenin önünü almak için yine tarihi bir ad›m att› ve ordu-
lar›n› A¤ustos 1756’da Lehistan hâkimiyetindeki Saksonya’ya sevketti. Prusya kral›
bu hareketiyle Fransa, Avusturya ve Rusya ittifak› kurulmadan bu birli¤i parçala-
TELEV‹ZYON
may› hedefliyordu.
TELEV‹ZYON
Zira A¤ustos gibi geç bir aydan sonra Rus ve Avusturya birlik-
lerinin kendisine sald›rma ihtimali düflüktü. Ayr›ca kral, Saksonya’da h›zl› hareket
www.evrenselpdf.com
8. Ünite - Ayd›nlanma ve Antik Rejim’in (Ancient Regime) Sonu (1748-1789) 185
ederek k›sa sürede askerî baflar›lar elde etmeyi ve düflmanlar›n›n kendisi aleyhine
birleflmesini engellemeyi planl›yordu. Büyük Friedrich bu hedeflerinde de büyük
oranda yan›ld› ve tarihe ilk dünya savafl› diye geçen Yedi Y›l Savafllar›’n›n baflla-
mas›na sebep oldu.
Saksonya’n›n Prusya taraf›ndan iflgalinin ilk ve en önemli sonuçlar›ndan biri
Rusya’n›n Fransa-Avusturya ittifak›na yönelik tereddütlerinin giderilmesiydi. Zira
Prusya’n›n bir sonraki hedefinin Rusya olmas› kuvvetle muhtemeldi ve bu durum-
da St. Petersburg’un güçlü müttefiklere ihtiyac› vard›. Bu yüzden Rusya, 31 Aral›k
1756’da Avusturya-Fransa ittifak›na dâhil oldu.
Prusya’n›n Lehistan topraklar›nda h›zla yay›lmas›n›n ve Avusturya’ya ait Bo-
hemya’ya sald›rmas›n›n bir di¤er önemli sonucu da Fransa ile Avusturya aras›nda
1 May›s 1757’de ‹kinci Versay Antlaflmas›’n›n imzalanmas› oldu. Bu antlaflma bir
sald›r› ittifak› idi ve Fransa, Avusturya’ya askerî yard›mda bulunmay› taahhüt edi-
yordu. Bu ittifaka Mart 1757’de ‹sveç de dâhil oldu ve böylece Prusya dört bir ta-
raftan kuflat›ld›.
1757-1761 Y›llar›ndaki Mücadeleler ve Bar›fl Görüflmeleri

1756’daki h›zl› baflar›lar›na ra¤men Prusya 1757’de Avusturya ve Rusya ordular›
karfl›s›nda geri ad›m atmak zorunda kald›. Adeta askerî anlamda kuflat›ld› ve bu
durumdan kurtulmak için Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile bir ittifak antlaflmas› imzala-
mak üzere çabalad›. Fakat bu çabas›nda da baflar›l› olamad›. Zira baflta Sadrazam
Koca Rag›b Pafla olmak üzere Osmanl› bürokratlar›n›n büyük bir k›sm› Avrupa’n›n
geneline yay›lan bu savafla müdahil olmak istemiyorlard›.
1757’de Prusya’n›n imdad›na Bâb›âli de¤il, Fransa, Avusturya ve Rusya aras›n-
daki anlaflmazl›klar yetiflti. Zira her üç devletin de savafltan beklentileri baflkayd›.
Ayr›ca bu üç ülke ordusunun birlikte koordineli bir flekilde tek bir hedefe yo¤un-
laflmas› ve kesin bir baflar› elde etmesi oldukça zordu. Büyük Friedrich, düflman-
lar› aras›ndaki bu fikir ayr›l›klar›n› ve koordinedeki aksaklar› kendi lehine çevirme-
yi bildi. 1758 y›l› Prusya için yeni bir ümit kayna¤› oldu.
1758’in ilk aylar›ndan itibaren askerî haz›rl›klara h›z veren Prusya, 1758 bahar›-
n›n gelmesi ile birlikte yeniden ata¤a geçti. Avusturya hâkimiyetindeki Silezya ve
Breslav’›, Fransa hâkimiyetindeki birkaç önemli kaleyi ve ‹sveç hâkimiyetindeki
Pomeranya’y› istila etti. Art›k savafl›n kaderi Prusya lehine de¤iflmifl gibiydi. Fakat
1759’da herfley yeniden tersine döndü. Zira Prusya, 12 A¤ustos 1759’da Kuners-
dorf’da 53 bin kiflilik ordusunun 21 binini kaybetti. Ölenler aras›nda üst düzey ko-
mutanlar da vard›. Daha da önemlisi Rus birlikleri Berlin’i iflgal etmifllerdi. II. Fri-
edrich, büyük bir hayal k›r›kl›¤›na u¤rad› ve mutlak bir hezimet olarak gördü¤ü bu
ma¤lubiyetten sonra taht› b›rakmay› dahi düflündü. Ancak 1759’daki geliflmeler
Prusya kral›n›n bekledi¤i kadar kötü sonuçlanmad›. Avusturya ve Rusya ordular›
aras›ndaki iletiflim kopuklu¤u ve daha da önemlisi Rusya’n›n Prusya aleyhine da-
ha fazla güçlenmesini istemeyen Avusturya’n›n savafl› devam ettirme konusundaki
çekimserli¤i Friedrich’i kurtard›.
1760, Avrupa’da Yedi Y›l Savafllar›’nda dengelerin yeniden tersine döndü¤ü bir
y›l oldu. Asl›nda y›l Prusya’n›n yenilgileri ile bafllam›flt›. 23 Haziran 1760’da Lan-
deshut’ta General Heinrich August de la Motte Fouqué komutas›ndaki Prusya or-
dusu Avusturya ordusu karfl›s›nda a¤›r bir ma¤lubiyet ald›, yaklafl›k 2 bin Prusya
askeri öldürülürken 8 bin asker de esir edildi. Öldürülen ve esir edilenler aras›nda
komuta kademesindekiler de bulunmaktad›r. Buna mukabil Avusturya’n›n kayb›
yaln›zca 774 askerdi.
www.evrenselpdf.com
Prusya, 1760’a yenilgilerle bafllamas›na ra¤men ilerleyen aylarda savafl›n kade-

ri yine de¤iflti. Zira 15 A¤ustos 1760’ta Liegnitz’de Loudon komutas›ndaki Avustur-
ya ordusu Prusya ordusu taraf›ndan püskürtüldü. Bu muharebede Avusturya 4 bin
ölü ve 4.700 esir verirken, Prusya 3.400 askerini kaybetti. Çok say›da asker kaybet-
mesine ra¤men savafl meydan›ndan bu defa II. Friedrich galip ayr›ld› ve Prusya,
Landeshut’taki ma¤lubiyetinin olumsuz izlerini sildi.
II. Friedrich, 3 Kas›m 1760’ta bir kez daha Avusturya ordusu karfl›s›nda önemli
bir baflar› elde etti. Avusturya, bu yenilgiden sonra 1761’den itibaren bar›fl için gi-
riflimlere bafllad› ve savafltan giderek uzaklaflt›.
1761 y›l› bar›fl görüflmeleri ile geçti, fakat bu görüflmelerden kesin bir sonuç al›-
namad›. Zira özellikle Çariçe Elizabeth, Prusya’y› dize getirmeden bir bar›fl antlafl-
mas› imzalamak istemiyordu. Ayr›ca müttefiklerin talepleri farkl› oldu¤undan ba-
r›fltan beklentileri de farkl›yd›. Bu da bar›fl görüflmelerini ç›kmaza soktu. 1762’de
gerçekleflen Rusya’daki taht de¤iflikli¤i ise savafl›n kaderini de¤ifltirdi.
“Büyük Mucize” ve Yedi Y›l Savafllar›’n› Sonland›ran

Geliflmeler
5 Ocak 1762’de 34 yafl›ndaki Petro, III. Petro olarak Rusya çar› ilan edildi ve bu,
Rusya tarihinde oldu¤u kadar Avrupa tarihinde de önemli geliflmelerin milad› ol-
du. Selefi Çariçe Elizabeth’in aksine II. Friedrich’e büyük bir hayranl›k duyan III.
Petro, çar olduktan k›sa bir süre sonra Rusya’n›n Prusya ile olan savafl›na son ver-
di¤ini ilan etti ve Rusya böylece Yedi Y›l Savafllar›’ndan çekildi. Bu, Prusya tarihin-
de bir “mucize” olarak yorumland›.
Prusya, 5 May›s 1762’de Rusya ile bir savunma antlaflmas› yapmay› baflard›.
Rusya-Prusya antlaflmas›ndan sonra 22 May›s 1762’de ‹sveç de Prusya ile bir dost-
luk antlaflmas› imzalad›. Bu antlaflma Prusya’n›n elini daha da güçlendirdi ve Da-
nimarka, Rusya’n›n iflgaline aç›k hâle geldi. III. Petro, Danimarka’y› iflgal etmek
üzere bir ordu haz›rlad› ve 1762 Haziran’›nda yola ç›kt› fakat hedefine ulaflamadan
daha yolda iken Petro aleyhine bir darbe tertip edildi ve II. Katerina, 28 Haziran
1762’de askerin deste¤i ile çariçe ilan edildi.
Katerina’n›n çariçe ilan edilmesi üzerine Avrupa’da k›sa bir süre sessiz bir bek-
leyifl yafland›. Zira yeni çariçenin nas›l bir d›fl politika takip edece¤i, Prusya ile bafl-
layan yak›nlaflmay› devam ettirip ettirmeyece¤i ve daha da önemlisi Yedi Y›l Sa-
vafllar› hakk›nda ne düflündü¤ü bilinmiyordu. Nihayet beklenen aç›klama geldi ve
II. Katerina, hâlâ devam eden Yedi Y›l Savafllar›’nda Rusya’n›n art›k tarafs›z kala-
ca¤›n› ilan etti. Çariçenin bu tutumu Prusya’y› kurtard›¤› kadar, 1756’dan beri de-
vam eden savafl›n da k›sa sürede sona ermesini sa¤lad›. Bar›fla giden sürecin h›z-
lanmas›nda ‹ngiltere’nin özellikle 1758’den itibaren denizlerde ve sömürgelerde
kazand›¤› baflar›lar da tayin edici oldu.
Aral›k 1762’ye gelindi¤inde art›k Avrupa’da Yedi Y›l Savafllar› fiilen sona ermifl-
ti. 10 fiubat 1763’te imzalanan Paris Antlaflmas› ile bu durum hukukî bir zemin ka-
zand›. Bu antlaflma ile birlikte ‹ngiltere’nin siyasî nüfuzu artt› ve Fransa’n›n Kuzey
Amerika ile Hindistan’daki sömürgelerini neredeyse tamamen elegeçirdi. Ayr›ca
Fransa’n›n Karayipler ve Bat› Afrika’daki sömürgelerinin ço¤una da hâkim oldu.
1762’de Fransa’n›n yan›nda savafla müdahil olan ‹spanya’ya da a¤›r bir darbe vur-
du. Buna mukabil yüzy›l›n bafl›nda Avrupa’n›n en nüfuzlu devleti olan Fransa, bu
antlaflma ile k›ta üzerindeki gücünü ve otoritesini büyük oranda kaybetti. Bunu te-
lafi edebilmek içinse Lehistan ve Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile yeniden iyi iliflkiler
kurmaya çal›flt›. Prusya, Avusturya ve Lehistan aras›ndaki bar›fl da 15 fiubat 1763’te
www.evrenselpdf.com
imzalanan ve savafl öncesi statükoyu esas alan “Hubertusburg Antlaflmas›” ile sa¤- Kaz Ad›m›: Prusya 18.
yüzy›lda ordusuyla yükselen
land›. Yedi Y›l Savafllar›’ndan en kârl› ç›kan devletlerden biri hiç kuflkusuz Rusya bir devlet olmufltu. Prusya
oldu. Fazla bir toprak kazanc› olmamas›na ra¤men siyasî nüfuzu artt› ve art›k Do- ordusundaki birçok
uygulama dünya ordular›nda
¤u Avrupa’n›n en güçlü devleti hâline geldi. Buna mukabil Prusya ve özellikle de kullan›ld›. Bunlardan biri de
Avusturya’n›n savafltan a¤›r darbeler alarak ayr›lmalar›, sonraki SIRA S‹ZDE Rusya’n›n
süreçte SIRA
tören geçitlerinde S‹ZDE
askeri
nüfuzunun daha da artmas›na vesile oldu. Avusturya’n›n zay›flayarak savafltan ay- birliklerin günümüzde bile
kullanmaya devam etti¤i kaz
r›lmas› Lehistan’daki kral seçimi tart›flmalar›nda, Prusya’y› da yan›na alan Rusya’n›n ad›m›d›r.
iflini daha da kolaylaflt›rd›. Yedi Y›l Savafllar›, K›ta Avrupa’s› kadar, Kuzey Ameri-
ka’dan Hindistan’a, Bat› Afrika’dan Karayipler’e kadar uzand›¤› için “Birinci Dün-
ya Savafl›” olarak tarihe geçti. S O R U S O R U
Yedi Y›l Savafllar›’ndan toprak kazan›m› olarak en kârl› ç›kan devletD ‹‹ngiltere
KKAT idi. Buna D‹KKAT
mukabil Fransa hem K›ta Avrupa’s›ndaki nüfuzunu kaybetti hem de sömürgelerinin büyük
bir k›sm›n› ‹ngiltere’ye kapt›rd›.
N N
Yedi Y›l Savafllar›’nda Prusya’n›n kesin bir ma¤lubiyet almamas›ndaSIRA

hangi faktörler etkili
olmufltur? AMAÇLARIMIZ 2 AMAÇLARIMIZ
DO⁄U AVRUPA KUZEY S‹STEM‹ D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M

Yedi Y›l Savafllar›’nda Fransa’n›n nüfuzu oldukça azalm›fl, Avusturya
K ‹ T A savafl›n
P getir- K ‹ T A P
di¤i malî yük sebebiyle savafl sonras›nda etkin bir d›fl politika takip
S O Retmekten
U gide- S O R U
rek uzaklaflm›fl, savaflta Avusturya ve Rusya gibi iki büyük güçle mücadele etmek
zorunda kalan Prusya da giderek Rusya’ya yaklaflm›flt›. Bu flartlar
T E L E VDo¤u
‹ Z Y O NAvrupa’da TELEV‹ZYON
D‹KKAT D‹KKAT
Rusya’n›n giderek güçlenmesini sa¤lad› ve II. Katerina bu flartlar› daha olumlu hâle
getirmek ad›na “Kuzey Sistemi” ad› verilen bir ittifaklar sistemi kurmaya çal›flt›.
N N
SIRA S‹ZDE
“Kuzey ‹ttifak›” sisteminin fikrî temelleri II. Katerina ve Rusya D›fliflleri Bakan› SIRA S‹ZDE
Panin taraf›ndan daha 1763’ten itibaren at›lmaya bafllanm›flt›. Yedi Y›l Savaflla-
r›’ndan maddî olarak a¤›r bir yük alt›na girmifl flekilde ç›kan Rusya, bu ittifak saye-
sinde d›fl politikada bar›flç›l ve güvenli bir siyaset izlemeyi hedeflemiflti.
“Kuzey Sistemi”ne ‹sveç, Lehistan, Danimarka, Prusya ve ‹ngiltere dâhil edile-
cekti. Böylece Rusya hem Fransa karfl›s›nda bir savunma seddiK oluflturacak
‹ T A P
hem de K ‹ T A P
Danimarka ve ‹sveç gibi kendisini tehdit eden güçleri kendi saflar›na katacakt›. Zi-
ra Rusya’n›n bat› k›sm› iflgale aç›k bir bölge idi ve bu da Rusya’y› bat› s›n›r›ndaki
geliflmeleri yak›ndan takip etmeye ve bunlara müdahil olmaya zorluyordu.
St. Petersburg, sisteme dair hedeflerinde k›smen de baflar›l› oldu. Zira 11 Nisan
1764’te Prusya ile 1765’te de Danimarka ile ittifak antlaflmalar› imzaland›. Fakat
özellikle ‹ngiltere böyle bir sistemin parças› olmaktan uzak durdu. Buna mukabil
Rusya’n›n Danimarka ve Prusya ile ittifak kurmas›, Avusturya ‹ve N T EOsmanl›
RNET ‹mpara- ‹NTERNET
torlu¤u üzerinde etkili oldu. Viyana hükümeti giderek Fransa’ya yaklaflmak zorun-
da kald›. Rusya’n›n hayal etti¤i gibi bir “Kuzey Sistemi”nin kurulmas›, gücün nüfus
ve refah baz›nda de¤erlendirildi¤i ve bunun için de topraklar›n geniflletilmesi ge-
rekti¤ine inan›lan bir dönemde neredeyse imkâns›zd›. Ayr›ca Prusya ve Rusya gi-
bi sisteme dâhil olacak devletlerin, sistemin bir parças› olacak Lehistan ve Dani-
marka gibi daha zay›f devletlerin topraklar›nda gözü oldu¤u sürece “Kuzey Siste-
mi” ancak hayalî bir plan olarak kalmaya mecburdu.
www.evrenselpdf.com
LEH‹STAN’IN B‹R‹NC‹ VE ‹K‹NC‹ TAKS‹M‹ (1763-1793)

1763-1764 Tarihleri Aras›ndaki Geliflmeler
5 Ekim 1763’te Lehistan Kral› III. August öldü ve ülkede yeni kral›n kim olaca¤›na
dair fliddetli tart›flmalar bafllad›. Tart›flmalar k›sa sürede uluslararas› bir boyut ka-
zand›. Fransa ve Avusturya, Lehistan as›ll› birinin kral seçilmesini savunurken Rus-
ya, kendi destekledi¤i Poniatowski’nin kral seçilmesi için bask› yapmaya bafllad›.
Tart›flmalar›n önemli bir taraf› da Osmanl› ‹mparatorlu¤u idi. Bu yüzden Rusya,
Prusya, Avusturya ve Fransa elçileri Bâb›âli’ye nüfuz etmeye çal›flt›lar.
Tart›flmalar devam ederken Lehistan ileri gelenleri de birkaç gruba bölündü ve
ülkede bir kaos bafllad›. Bunu f›rsat bilen II. Katerina, eski âfl›klar›ndan Poniatows-
ki’nin kral seçilmesi için Lehistan’a Rus birliklerini gönderdi. Rus askerlerinin Le-
histan’›n baflkenti Varflova’y› kuflatmalar› ve Poniatowski’nin kral seçilmesini iste-
meyenlere yönelik bask›lar› artt›rmalar› yüzünden diplomatik münasebetler gide-
rek gerildi.
Lehistan’a yönelik Rus bask›s›, 1764 yaz›ndan itibaren fliddetini artt›rd›. Hiç flüp-
hesiz bunun sebeplerinden biri 11 Nisan 1764’te Rusya ile Prusya’n›n bir ittifak ant-
laflmas› imzalamalar›yd›. Bu antlaflma ile Prusya Kral› II. Friedrich, Lehistan kral›
seçiminde II. Katerina’n›n gözdelerinden Poniatowski’yi destekleyece¤i taahhü-
dünde bulunmufltu. Bundan da destek alan çariçe, Lehistan’daki muhaliflere yöne-
lik askerî bask›y› daha da artt›rd›.
Rus silahlar›n›n gölgesinde yeni krallar›n› seçmek üzere 27 A¤ustos 1764’te Le-
histan büyük kurultay› topland›. Kral seçimi ile ilgili tart›flmalar Eylül’ün bafllar›na
kadar sürdü ve nihayet 7 Eylül 1764’te II. Katerina’n›n destekledi¤i Poniatowski,
5.584 asilzâdenin oyuyla Polonya kral› ve Litvanya büyük dukas› seçildi.
Poniatowski’nin krall›¤› Fransa, Avusturya ve Osmanl› ‹mparatorlu¤u taraf›ndan
resmen tan›nmad›. Bâb›âli, ülke içindeki muhalefeti örgütleyerek Poniatowski’yi
tahttan indirmek istedi fakat Lehistan’daki Rus askerî varl›¤› ve bask›s› buna imkân
vermedi. Bu Rus oldubittisi karfl›s›nda muhalefeti de örgütleyemeyen Fransa, Avus-
turya ve Bâb›âli, Poniatowski’nin tamamen Rusya kuklas› olmas›n› önlemek için se-
çilmesinden yaklafl›k bir y›l sonra onun krall›¤›n› tan›mak zorunda kald›lar.

1766’ya kadar Lehistan tedricen Avrupa’n›n gündeminden düfltü. Fakat 1766’da Po-
niatowski’nin, Rusya ve Prusya bask›lar› sonucu ülkede birtak›m reformlara baflla-
mas› Lehistan meselesini yeniden Avrupa’n›n gündemine tafl›d›.
1766’dan itibaren II. Katerina ve II. Friedrich, Lehistan’daki “Dissidentler’in” ya-
ni Ortodokslar’›n ve Luteranlar’›n da Katolikler’le eflit haklara sahip olmas› için Po-
niatowski’ye bask› yapmaya bafllad›lar. Zira 1760’larda Lehistan’›n toplum nüfusu
yaklafl›k 11-12 milyondu ve bunun 6 milyonu Katolik, 4 milyonu da Ortodoks’tu.
Ayr›ca ülkede yaklafl›k 200 bin de Protestan yaflamaktayd›. Rusya, Ortodokslar’›n,
Prusya da Protestanlar’›n hâmili¤ine soyunarak Lehistan’›n içifllerine müdahale et-
meyi düflünmekteydi. Buna mukabil ülkedeki Katolikler’in bir k›sm› da bu reform-
lar›n yap›lmas›na karfl› geldi. Muhalefet, Fransa ve Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun da
deste¤ini alarak giderek büyüdü ve Lehistan yeniden bir iç kaosa sürüklendi. Bu-
nu f›rsat bilen Rusya ise Lehistan’daki askerî birliklerinin say›s›n› artt›rd› ve muha-
lifleri silah zoruyla etkisiz hâle getirmeye bafllad›. Bu yüzden muhalifler, daha ko-
lay destek bulmak amac›yla Türk s›n›r›na yak›n bölgelerde konuflland›lar.
www.evrenselpdf.com
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun müdahalesini ve yard›m›n› önlemek için Rus birlik-

leri Türk s›n›r›na kayd›r›ld›. Bu durum Bâb›âli ile Rusya aras›nda diplomatik olarak
gerilimli günlerin yaflanmas›na sebep oldu ve iliflkiler, muhalifleri bast›rmak üzere
Rus askerinin Temmuz 1768’de Balta’da Osmanl› topraklar›na girmesi ve Türk va-
tandafllar›n› katletmesiyle tamamen koptu. Bâb›âli, Balta’daki katliamdan sonra
Ekim 1768’de Rusya’ya savafl ilan etti ve Osmanl›-Rus savafl› 1774’te imzalanan Kü-
çük Kaynarca Antlaflmas›’na kadar devam etti.
1768’de bafllayan Osmanl›-Rus savafl› Avrupa’daki güçler dengesini de etkiledi.
Rusya’n›n Türk ordusu karfl›s›nda askerî baflar›lar elde etmeye bafllamas› üzerine
Prusya, Rusya’n›n daha fazla güçlenmesini engellemek ad›na Avusturya’ya yak-
laflt›. Bu politikan›n bir sonucu olarak da Avusturya ile Prusya aras›nda A¤ustos
1769’da Neisse’de, Eylül 1770’de de Neusdat’ta görüflmeler yap›ld›. Neusdat görüfl-
melerinde iki ülke de Rusya ve Bâb›âli’ye savafl› sona erdirme konusunda bask›
yapmaya karar verdiler. Fakat ne Rus ne de Osmanl› yetkilileri kesin bir bar›fla s›-
cak bakmad›lar.

1770’ten itibaren Rusya’n›n Türkler karfl›s›nda ard› ard›na askerî baflar›lar kazan-
mas› Avrupal› devletlerin baz›lar›n› tedirgin etti. Özellikle Rusya’n›n Balkanlar’a
hâkim olabilece¤i tehlikesi Avusturya’y› ve Prusya’y› endiflelendiriyordu. Zaten
Fransa, Rusya karfl›t› bir politika takip etmekteydi. Buna mukabil ne Prusya ile
Avusturya, ne de Fransa bu rahats›zl›¤›n Avrupa’n›n genelini etkileyecek bir sava-
fla dönüflmesini istiyordu. Zira bu devletlerin hiçbiri Rusya’y› karfl›lar›na alacak
güçte de¤ildi. Bunun üzerine Prusya Kral› II. Friedrich yeni bir çözüm önerisinde
bulundu. Rusya’n›n Do¤u Avrupa’da güçlenmesinin kayna¤› olan Lehistan’›n tak-
sim edilmesini teklif etti. Böylece Rusya’ya da bir pay verilecek ve afl›r› güçlenme-
si engellenmifl olacakt›. Taksimden Avusturya da kendi pay›n› alacakt›. II. Fried-
rich, bu plan hayata geçirilirse Avrupa’n›n genel bir savafla sürüklenmesinin de
önünü almay› hedeflemekteydi, ancak ç›karlar›n çat›flt›¤› bu plan› hayata geçirmek
bekledi¤i kadar kolay olmad›. Zira hem Rusya’da hem de Avusturya’da Prusya kra-
l›n›n plan›na karfl› güçlü bir muhalefet vard›.
Avusturya’daki muhalefetin ana sebebi Rusya’n›n Türkler ile devam eden savafl-
ta 1770’te önemli baflar›lar elde etmesiydi. Zira bu baflar›lar sayesinde Balkanlar’a
kadar inmifl ve Bâb›âli’yi zor duruma düflürmüfltü. Rusya’n›n Balkanlar’a inmesi
Avusturya’n›n ç›karlar›na tersti ve bunun bir an önce önünün al›nmas› gerekiyordu.
Bu yüzden Avusturya göstermelik de olsa 6 Temmuz 1771’de Bâb›âli ile bir malî
yard›m antlaflmas› imzalad›. Bu antlaflma ile Rusya’ya Balkanlar’da daha fazla ileri
giderse Avusturya’n›n Osmanl› ‹mparatorlu¤u yan›nda savafla müdahil olaca¤› me-
saj› verildi. Ayr›ca Avusturya, birliklerinin bir k›sm›n› do¤uya kayd›rd›.
Avusturya ile Bâb›âli aras›nda imzalanan antlaflma her ne kadar hayata geçiril-
mese de, Rusya Türkler ile devam eden savafl›n bir Avrupa savafl›na dönmesini is-
temedi¤inden, II. Friedrich’in Lehistan’›n taksim edilmesine yönelik teklifine s›cak
bakmaya bafllad›. fiubat 1772’de Rusya, Prusya ile bir konvansiyon imzalad› ve iki
ülke, Lehistan topraklar›n› kendi aralar›nda taksim ettiler fakat bu taksimin hayata
geçirilebilmesi için Avusturya’n›n da konvansiyona kat›lmas› zorunluydu. Bu yüz-
den hem Prusya hem de Rusya, konvansiyona kat›lmas› yönünde Avusturya’ya
bask› yapmaya bafllad›lar. Bask›lar 1772 yaz›nda sonuç verdi ve A¤ustos 1772’de
Avusturya, Lehistan’›n taksimine dair imzalanan konvansiyona kat›lma karar› ver-
di. 5 A¤ustos 1772’de Avusturya, Rusya ve Prusya, ülkedeki “anarfliye son vermek”
www.evrenselpdf.com
ad›na Lehistan’› kendi aralar›nda taksim ettiler. Bu karar, 30 Eylül 1772’de Lehistan
dieti taraf›ndan da kabul edildi.
Lehistan’›n bu ilk taksimine göre ülke topraklar›n›n yaklafl›k %30’u ve nüfusu-
nun da %35’i el de¤ifltirdi. Taksimde Rusya, Lehistan Livonyas› ve Beyaz Rusya’da
yaklafl›k 92 bin km2’lik bir bölgeyi ve takriben 1.300.000’lik bir nüfusu; Avusturya
Galiçya’da 83 bin km2’lik ve nüfusu 2.650.000’e yaklaflan bir bölgeyi; Prusya ise
Lehistan Prusya’s› denen, 36 bin km2’lik bir sahay› ve 580 bin nüfuslu bir bölgeyi
topraklar›na katt›.
Pugaçev ayaklanmas›: II. Taksim, Prusya aç›s›ndan büyük bir zafer olarak görünüyordu. Zira uygulad›¤›
Katerina döneminde
Yemelyan ‹vanoviç Pugaçev
bask›lar sonucunda önce Rusya, daha sonra da Avusturya, Lehistan’›n taksimini ka-
SIRAbirS‹ZDE
isimli Kazak, Çar III. bul etmek SIRAzorundaS‹ZDE kalm›flt›. Ayr›ca Prusya, Lehistan meselesi yüzünden Avru-
Petro oldu¤unu söyleyerek pa’n›n genelini etkileyecek bir savafl›n önünü ald›¤› için de uluslararas› arenada
çevresine toplad›¤› Kazaklar,
Baflk›rtlar ve köylülerle nüfuzunun artt›¤› kanaatindeydi. Fakat uzun vadede Prusya’n›n bu politikas›n›n
D Ü fi Ü Nayakland›.
1773’te E L ‹ M Rus D Ü fi Ü N E L ‹ M
Avrupa’daki güç dengelerini yerinden oynatt›¤› görüldü. Çünkü Rusya’n›n düflma-
kuvvetlerini arka arkaya
ma¤lup ederek Moskova ve n› olan Avusturya, bu antlaflma ile birlikte Petersburg’a yaklaflmaya bafllad›. Prus-
Petersburg’u
S O R U tehdit eder bir ya’n›n beklentisinin
S O R U aksine Lehistan’›n taksimi Rusya’n›n nüfuzunun artmas›n› da
vaziyete geldi. Ancak
General Suvorov karfl›s›nda engellemedi. Bilakis Rusya, Lehistan’da eli güçlendi¤i için Türk savafl›na daha faz-
ald›¤› yenilgiden sonra,
D ‹ arkadafllar›n›n
KKAT
la a¤›rl›k verebildi.
D‹KKAT
1773’te patlak veren Pugaçev ayaklanmas›na ra¤men Bâb›â-
yak›n
ihanetiyle 14 Eylül 1774’te
li’yi 1774’te Küçük Kaynarca Antlaflmas› gibi a¤›r maddeler ihtiva eden bir antlafl-
yakalan›p, 1775 Ocak’›nda may› imzalamaya mecbur etti.
N N
SIRA S‹ZDE
öldürüldü. Bu ayaklanman›n SIRA S‹ZDE
Lehistan,1772’de Rusya, Prusya ve Avusturya taraf›ndan paylafl›ld›ktan sonra
izleri uzun süre devam
etmifltir. Puflkin “Yüzbafl›n›n 1780’lere kadar rahat bir dönem yaflad›. 1763’ten itibaren ülkeyi fiilen iflgal etmifl
K›z›” isimli roman›nda bu olan Rus birlikleri 1780’de Lehistan’› tamamen boflaltt›. Zira II. Katerina, dikkatini
AMAÇLARIMIZ
ayaklanmay› anlat›r. AMAÇLARIMIZ
iç meselelere ve Türk savafl›na yo¤unlaflt›rm›flt›.
K ‹ T A P Pugaçev ayaklanmas›
K ‹ T A Pile ilgili bk. Aleksandr Sergeyeviç Puflkin, Pugaçev ‹syan›n›n Tarihi,
çev. Rana Çak›röz, Ankara 1946.
TELEV‹ZYON Lehistan’›n
T E L E V ‹ Z‹kinci
YON Taksimi (1792-1793)
Lehistan’›n göreceli rahatl›¤› 1786’da Prusya’daki kral de¤iflikli¤i ile giderek zora
girdi. Zira 1786’da ölen II. Friedrich’in yerine geçen II. Friedrich William, Lehis-
tan’da daha yay›lmac› bir politika takip etmek istiyordu. Krala bu konuda naz›r›
‹NTERNET Hertzberg de‹ N T destek
E R N E T veriyordu. Hertzberg, Lehistan’›n yeniden taksimi için bir plan
haz›rlad› ve bunu hayata geçirmek üzere görüflmelere bafllad›.
1792’de Osmanl› ‹mparatorlu¤u ile devam eden savafla son veren II. Katerina,
Avusturya’n›n Fransa ile savafla tutuflmas›n› ve Prusya’n›n da dikkatini Avrupa sa-
vafl›na vermesi üzerine Lehistan’daki otoritesini artt›rmaya bafllad›. 1792 Tem-
muz’unda Rus ordusu yeniden Lehistan topraklar›n› iflgal etti. Lehistan Kral› Stanis-
las August, bu iflgali tan›mak zorunda kald›.
Rusya ve Prusya, 23 Ocak 1793’te Lehistan’› ikinci kez aralar›nda taksim ettiler.
Taksim için meflru gerekçe olarak da Fransa ‹htilali’nin giderek Lehistan’da da ya-
y›lmaya bafllad›¤› ve ülkenin bir anarfliye sürüklendi¤ini gösterdiler. ‹kinci taksim
Mart 1793’e kadar Avusturya’dan sakland›.
‹kinci taksim Rusya için mutlak bir zaferdi. Zira 250 bin km2’lik bir arazi ve 3
milyondan fazla bir nüfus elde etmiflti. Buna mukabil Prusya’n›n kazan›m›, 58 bin
km2’lik bir arazi ve 1 milyonluk bir nüfustu. Lehistan’›n taksim edilmesi Do¤u Av-
rupa’da Rusya’n›n nüfuzunun tescillenmesi anlam›na geliyordu. Bundan sonra Rus-
ya’n›n, Balkanlar’da hâkimiyet mücadelesi vermek için eli daha güçlü olacakt›r.
www.evrenselpdf.com
Prusya, Lehistan’›n birinci ve ikinci taksimini neden istemifltir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
3
18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA NÜFUS HAREKETLER‹
16. ve 17. yüzy›lda Avrupa’n›n nüfus oranlar›nda büyük de¤iflimlere sebep olan en
önemli etkenlerden biri h›yarc›kl› vebayd›. Londra’da 1603’ten 1665’e kadar etkili
olan veba yaklafl›k 170 bin kiflinin ölümüne sebep oldu. ‹spanya’da S O R U1596-1685 ta- S O R U
rihleri aras›nda h›zla yay›lan veba yüzünden ülke nüfusunun yaklafl›k %25’i öldü.
18. yüzy›la gelindi¤inde ise flartlar iyilefltirildi¤inden salg›n yüzünden ölüm oranla-
D‹KKAT D‹KKAT
r› giderek azald›. Buna karfl›l›k k›tay› baflka bir tehlike bekliyordu: K›tl›k!
17. yüzy›lda Avrupa’n›n en güçlü ülkesi kabul edilen Fransa, ‹spanya Veraset
N N
Savafllar›’nda ortaya ç›kan k›tl›k ve ard›ndan baflgösteren salg›n SIRA S‹ZDE
hastal›klar yüzün- SIRA S‹ZDE
den 1700-1715 tarihleri aras›nda 3 milyon vatandafl›n› kaybetti.
18. yüzy›l›n ortalar›ndan itibaren ise daha fazla ve daha farkl› g›dalar›n ekilme-
si, tafl›mac›l›¤›n geliflmesi, daha fazla toprakla tar›m yap›lmas›, salg›n hastal›klar›n
azalmas›, daha geliflmifl halk sa¤l›¤› önlemleri ve savafllar›n fleklinin de¤iflmesi so-
nucu ölüm oranlar› h›zla azald›. ‹spanya nüfusu 1756’da 8 milyon K ‹ T A iken P 1787’de K ‹ T A P
10,4 milyona, ‹ngiltere nüfusu 1750’de 6,5 milyon iken 1800’de 9,6 milyona, Rus-
ya’n›n nüfusu 1700’de 17,5 milyon iken 1780’da 27 milyona ulaflt›. Fransa’da da, di-
¤er Avrupa ülkelerine nazaran daha az olmakla beraber, 18. Tyüzy›lda E L E V ‹ Z Y Obelli
N bir nü- TELEV‹ZYON
fus art›fl› sa¤land›. Fransa’n›n nüfus art›fl›n›n daha az olmas›n›n sebebi ise ülkede
uygulanan iptidaî do¤um kontrol yöntemleri idi.
1750-1850 tarihleri aras›nda Avrupa’daki baz› ülkelerdeki ortalama insan ömrü
flöyleydi: Fransa’da yirmi sekizden otuz dörde, ‹ngiltere’de otuz ‹ N Tyediden
E R N E T k›rka, ‹s- ‹NTERNET
veç’te ise otuz yediden k›rk üçe yükseldi. Ölüm oranlar› Bat› Avrupa’dan bafllamak
üzere giderek Do¤u Avrupa’da azalmaya, buna mukabil nüfus art›fl oranlar› yük-
selmeye bafllad›. Bu da Sanayi Devrimi’ne giden sürecin kayna¤›n› oluflturdu, an-
cak artan nüfusu doyurmak için tar›m topraklar› yetersiz kald› ve köylü isyanlar›
patlak verdi.
Avrupa’daki nüfus oranlar›n›n 18. yüzy›lda artmas›na sömürgelerden getirilen
ve yeni ele geçirilen bölgelerden dahil edilen nüfusun da önemli bir katk›s› oldu.
Buna mukabil Avrupa, Amerika yerli nüfusunun h›zla erimesine sebep oldu. ‹lk ifl-
gal y›llar›nda Amerika’n›n yerli nüfusu yaklafl›k 50 milyondan fazla iken iflgaller-
den 100 y›l sonra yerlilerin nüfusu % 95 oran›nda azald›. Bu durum, “veban›n Av-
rupa’da yaratt›¤› toplam kay›plardan daha büyüktü”.
18. yüzy›lda Avrupa nüfus hareketlerinin sonuçlar› neler olmufltur?SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
4
18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA TARIMDA
MODERNLEfiME D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
18. yüzy›lda Avrupa nüfusunun giderek artmas›ndaki en önemli etkenlerden biri
de tar›mdaki iyilefltirmelerdi. Tar›mda iyilefltirme birkaç farkl› flekilde
S O R U hayata geçi- S O R U
rildi ve bunda liderli¤i de Hollanda ile ‹ngiltere yapt›.
Avrupa tar›m›ndaki modernleflme ve iyilefltirme daha 17. yüzy›ldan itibaren
D‹KKAT D‹KKAT
bafllam›flt›. 17. yüzy›lda tar›m alanlar›na yeni ürünler ekilmeye, ürün rotasyonu tak-
vimleri yap›lmaya, hayvan ve bitki yetifltiricili¤inde seçicili¤e, orman alanlar›n›n ta-
N N
r›ma aç›lmas›na ve batakl›klar ile sahillerin kurutulmas›na yönelik SIRA S‹ZDE
çal›flmalar haya- SIRA S‹ZDE
ta geçirilmiflti. Bu tür giriflimler ‹ngiltere ve Hollanda’da çiftçilerin di¤er Avrupa ül-
kelerine nazaran %50 ile %175 aras›nda daha fazla verim elde etmesini sa¤lad›. Fa-
www.evrenselpdf.com
sulye, bezelye veya yonca gibi yeni ürünler ekildi ve bu ürünler topra¤› daha ve-
rimli hâle getirdi. 18. yüzy›lda patates de ekilmeye baflland› ve daha da önemlisi
saman yetifltiricili¤i artt›. Bunun bir sonucu olarak da art›k hayvanlar›n sonbahar
geldi¤inde yiyecek k›tl›¤›ndan kesilme zarureti ortadan kalkt› ve hayvan sürüleri-
nin say›s› artt›. Hollanda baflta olmak üzere Avrupa’n›n baz› bölgelerinde daha faz-
la et, süt ve yün verecek hayvan cinsleri yetifltirilmeye baflland›. Hayvan say›s›n›n
artmas›, daha fazla gübre ve do¤al olarak daha verimli topraklar demekti.
Mekanik tohum ekme makinesinin 18. yüzy›lda Jethro Tull taraf›ndan icat edil-
mesinden sonra tar›mda verimlilik daha da artt›. Zira atlar›n çekti¤i bu makine sa-
yesinde tohumlar topra¤a daha derin yerlefltiriliyor ve bu ifllem s›ras›nda daha az
tohum zayi oluyordu. Tull’un d›fl›nda da birçok Avrupal› mucit tar›m alanlar›n›n
gelifltirilmesi için önemli bulufllar yapt›.
18. yüzy›l tar›mc›l›¤›ndaki en hayatî ürünlerin bafl›nda yonca ve flalgam geliyor-
du. Bu iki ürün her sahada yetifliyor ve ekildi¤i arazinin h›zla verimli bir tar›m ala-
n›na dönüflmesini sa¤l›yordu. Bu yüzden tar›m alanlar›na çevrilen orman sahalar›-
na ilk olarak yonca ve flalgam ekiliyordu.
Hollanda ve ‹ngiltere’nin öncülük etti¤i tar›mda modernleflme Avrupa’n›n di¤er
ülkelerinde daha az yay›ld›. Bunu düzeltme ad›na birtak›m ad›mlar at›ld›, ancak
beklenen baflar› sa¤lanamad›. Zira büyük toprak sahipleri bunu kendi ç›karlar›n›
zedeledi¤i için engellediler. Örne¤in Rusya’da Çariçe II. Katerina toprak reformu
yapmak istedi fakat büyük bir muhalefetle karfl›laflt›¤› için bundan vazgeçmek zo-
runda kald›.
‹ngiltere ve Hollanda’n›n aksine di¤er Avrupa ülkelerinde tar›mda iyilefltirilme-
ye gidilmemesi 18. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda ciddi problemlere sebep oldu. Özellik-
le k›tl›k dönemlerinde tah›l fiyatlar› artt›¤›ndan köylüler isyan etti. 1775’te Fran-
sa’n›n birçok bölgesi tah›l fiyatlar›ndaki art›fl› protesto eden köylü isyanlar› sonu-
cunda harabeye döndü. Frans›z köylüler, depolardaki bu¤daya zorla elkoydular.
Bu isyanlar tarihe “Un Savafl›” olarak geçti ve isyanlar ancak krall›¤›n asiler üzeri-
ne 25 bin asker göndermesiyle yat›flt›r›ld›. Buna ra¤men “Un Savafllar›” ve köylü is-
yanlar› Frans›z ‹htilali’nin önemli sebeplerinden birini oluflturdu.
18. YÜZYIL AVRUPA SANAY‹‹: LONCALARDAN

FABR‹KALARA, SU GÜCÜNDEN BUHARLI
MAK‹NELERE
Milletlerin Zenginli¤i: Adam 18. yüzy›l Avrupa’s›nda sanayi hamleleri küçük imalathanelerin kurulmas› ile bafl-
Smith’in “Milletlerin lat›ld›. ‹malathanelerdeki koflullar oldukça elveriflsizdi, çal›flma saatleri fazla, buna
Zenginli¤inin Mahiyeti ve
Sebepleri Üzerine Bir mukabil ücretler ise düflüktü. Ayr›ca henüz bu imalathaneler 18. yüzy›l›n ilk yar›-
Araflt›rma” isimli iki ciltlik s›nda hâlâ büyük kentlerde de¤il k›rsal kesimlerde bulunuyordu. Bu durum, bü-
hacimli eseri 9 Mart
1776’da ‹ngiltere’de
yük oranda yüzy›l›n sonuna kadar da devam etti. Örne¤in 1780’lerde Paris’teki do-
yay›nland›¤›nda büyük yank› kuma tezgâhlar›n›n %75’i k›rsal kesimdeydi. Buna ra¤men 18. yüzy›ldaki imalatha-
uyand›rd› ve defalarca neler, yüzy›l›n sonunda bafllayacak ve bir sonraki yüzy›la ad›na verecek olan “Sa-
bask›s› yap›l›p, birçok dile
çevrildi. Smith’in, iktisadî nayi Devrimi” öncesi “ön sanayileflmenin” temellerini oluflturmufltur.
liberalizmi savunan 18. yüzy›l, klasik üretim sistemleri ile yeni sistemlerin çat›flt›¤› bir yüzy›l oldu.
görüflleri Sanayi Devrimi
ilerledikçe baflta ‹ngiltere Zira klasik üretim sisteminin en önemli unsuru olan loncalar, kendine has bir ya-
olmak üzere birçok ülkede p›lanmaya ve üretim sistemine sahipti. ‹malathanelerin aç›lmas›, loncalar›n d›fl›nda
kullan›ld›. Merkantilist
k›s›tlamalar ve imtiyazlar üretim yapan yerlerin ortaya ç›kmas› ciddi itirazlarla karfl›land›. Lonca üyeleri Al-
kald›r›ld›. Smith, “Modern manya, Avusturya gibi ülkelerde yeni imalathaneleri basarak iflçileri dövdüler.
‹ktisad›n Babas›” ve “Hür
Teflebbüsün Patron Evliyas›”
“Milletlerin Zenginli¤i” adl› eseri ile ün salan Adam Smith 1776’da klasik üretim
gibi ünvanlarla an›ld›. sisteminin yeni üretim yap›lar›n› engelledi¤ini, bu yüzden loncalar›n kapat›lmas›n›
www.evrenselpdf.com
savundu. Smith’in tezleri 1780’lerde Fransa’da yank› buldu. Fransa Maliye Naz›r›
Turgot, loncalar›n kapat›lmas›n› istedi, ancak bu öneri afl›r› radikal bulundu¤u için
kabul edilmedi. 18. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru ise modern sanayileflmenin artmas› ile
birlikte Avrupa’n›n birçok ülkesinde loncalar kapat›ld›.
18. yüzy›lda ilk olarak ‹ngiltere’de iplik üretiminde makineler kullan›lmaya bafl-
land›. Bu makineler su gücü ile çal›flt›r›l›yordu ve karmafl›k bir sisteme sahipti. Bu
yüzden evlerde kullan›ma uygun de¤ildi. Bu da giderek evlerdeki el dokumac›l›-
¤›n›n sonunu getirdi. Buna ra¤men iplik makineleri akarsu kenarlar›na kurulduk-
lar› için bu bölgelerdeki nüfusun k›sa sürede artmas›n› sa¤lad›. Örne¤in Manches-
ter’›n nüfusu 1760’da 17 bin iken, burada aç›lan iplik makineleri sayesinde 1830’da
180 bine ç›kt›. Böylece sanayi flehirleri oluflmaya bafllad›.
Su enerjisi ile çal›flan makineler, kurakl›k dönemlerinde veya fliddetli k›fllar yü-
zünden suyun dondu¤u dönemlerde kullan›lamaz hâle geldiklerinden yeni enerji
kaynaklar› aray›fl›na gidildi. Bulunan en etkili çözüm ise buhar gücüydü. Buharl›
makineler ilk defa ‹ngiliz Thomas Newcomen (1663-1729) taraf›ndan gelifltirilmifl-
ti ve bu makineler ilk zamanlar daha çok maden ocaklar›nda kullan›lm›flt›. Buhar
gücünün di¤er sanayi kollar›na uygulanmas› ise ‹skoç mühendis James Watt’›n
(1736-1819) icatlar›yla mümkün oldu.
Watt’›n icad› önce 1760’larda pamuk ipli¤i makinelerine, buharl› çekiçlere ve
körüklere uyguland›. 1783’te ise Fransa’da buharl› bir gemi infla edildi. Josiah
Wedgwood (1730-1795) adl› ‹ngiliz bir çömlekçi kömürle çal›flan buhar makinesi
yapt› ve bu bulufl sayesinde özellikle porselen sanayiinde büyük geliflmeler oldu.
18. yüzy›l sanayiinde en önemli geliflmelerden biri de kömürün daha ekonomik
ve kolay flekilde yüzeye ç›kar›lmas›n› sa¤layan makinelerin icat edilmesi idi. Zira
18. yüzy›lda en önemli enerji kayna¤› kömürdü. Buna ek olarak demir sanayiinde-
ki yeni geliflmeler de sanayinin di¤er kollar›n›n geliflmesini sa¤lad›.
Sanayi bölgeleri genelde ulafl›m imkânlar›n›n daha kolay oldu¤u flehir yak›nla-
r›nda geliflti, ancak bu bölgelerin yerleflim için alt yap›lar› iyi olmad›¤›ndan birçok
s›k›nt› yafland›. Özellikle tifüs ve verem gibi hastal›klar yeni oluflan sanayi bölge-
lerinde binlerce insan›n ölümüne sebep oldu. 18. yüzy›lda sanayi bölgeleri olufl-
mas›na ra¤men yine de nüfusun büyük bir k›sm› k›rsal alanlarda yaflamaya devam
etti. Bu oran Do¤u Avrupa’ya gidildikçe daha da artmaktayd›. Bu yüzy›ldaki sana-
yi hamleleri bir sonraki yüzy›lda yaflanacak olan Sanayi Devrimi’nin haz›rlay›c›s›
olmaktan fazla bir anlam tafl›m›yordu.
AYDINLANMA YÜZYILI
Ayd›nlanma Yüzy›l›, Bat› toplumunda 18. yüzy›lda geliflen ve ak›lc› düflünceyi es-
ki, geleneksel önyarg›lardan ve ideolojilerden özgürlefltirmeyi ve yeni bilgiye yö-
nelik kabulü gelifltirmeyi amaçlayan düflünsel geliflimi kapsayan dönemi tan›mlar.
Bilgiye ancak olaylar›n gözlemlenmesi ile ulafl›laca¤› inanc›n›n hâkim oldu¤u, her-
fleyden kuflku duyulmas› gerekti¤i, dinin de aklî elefltiriye tâbi tutuldu¤u, insanl›k
tarihinde daimi bir ilerlemenin hâkim oldu¤u düflüncesinin giderek yayg›n kabul
gördü¤ü ve geçerli olan›n yaln›zca deneysel yöntem oldu¤u anlay›fl›n›n hâkim ol-
du¤u bir dönemdir Ayd›nlanma Yüzy›l›. Bu yüzy›l› en iyi tan›mlayan tariflerden bi-
ri hiç flüphesiz Immanuel Kant’›n flu cümlesidir: “Akl›n› kullanma cesareti”.
Ayd›nlanmac› düflünceye göre, akl›n ayd›nlatt›¤› kesin do¤rulara, bilginin iler-
lemesine dayanan entelektüel bir kültür egemen olmal›d›r. Bu kültür sonsuz ve sü-
rekli bir flekilde ilerlemelidir. Zira Ayd›nlanmac› düflünürlere göre do¤a kadar top-
lum da tam bir ilerleme içindedir. ‹lerleyen insanl›k sonunda mutlak mutlulu¤a eri-
www.evrenselpdf.com
flecek ve mutlak özgürlü¤e ulafl›lacakt›r. Toplumsal mutlulu¤un da yerçekimi ve

dinamik yasalar› gibi belirlenebilece¤i düflünülmektedir. Burlamaqui’nin ifadesiyle
“‹nsan›n mutlulu¤u bulmas›n›n tek yolu akl›n› kullanmas›”yd›. Ayd›nlanmac› düflü-
nürlere göre öncelikle insan do¤as›n›n ne oldu¤unun temel özellikleri bulunmal›,
sonra da bu özellikler kullan›larak tedricen mükemmel bir toplum infla edecek ya-
salara ulafl›lmal›yd›. Bunun sonucunda da insano¤lu sürekli olmak üzere mükem-
melli¤e do¤ru bir geliflme kaydedecektir.
Ayd›nlanmac› anlay›fla göre devlet, insanlar›n mutlulu¤u için vard›r. Varl›k se-
bebi kendinden menkul, kutsal ve elefltirilmez de de¤ildir. Toplumla devlet bir
mukavele esas›na göre karfl›l›kl› görev ve sorumluluklara sahiptir. Toplum ile dev-
letin karfl›l›kl› sorumluklar› Ayd›nlanma dönemi düflünürlerinden Jean-Jacques Ro-
Toplumsal Sözleflme: Jean- usseau’nun “Toplumsal Sözleflme” adl› eserinde ele al›nm›fl ve savunulmufltur.
Jacques Rousseau, 1762’de
yay›nlanan bu kitab›nda
Ayd›nlanmac›lar›n birço¤una göre din, insan›n vicdan› ile ilgili bir konu olma-
bireyin özgürlü¤üne l›, devlet insanlar›n dinlerine müdahil olmamal›, insanlar dinlerini özgürce yaflaya-
dokunmaks›z›n onun bilmeliydiler. Devlet, farkl› dindeki insanlara toplumsal düzeni bozmad›klar› süre-
ahlaksal erdemini
yükseltecek bir model ce müdahil olmamal›, hatta farkl› dindeki insanlar› korumas› alt›na almal›yd›.
önermiflti. Bireyler güçlerini Mevcut dini anlay›fl›n sorgulanmas› bir tepki de do¤urdu. Örne¤in Fransa’da
haklar›n› bir parças›n›
oluflturduklar› genel iradeye 1770’te Katolikli¤i savunmak için 90 kitap yaz›ld›. Birçok ülkede yasak kitaplar lis-
devredecekler ve böylece teleri haz›rland›. 1772’de Viyana’da yay›nlanan “Yasaklanm›fl Kitaplar Katalo¤u” bi-
siyasal hayata eflit
kat›lacaklard›. le bir süre sonra yasakland›. Çünkü katalog bu kitaplar› daha cazip hale getirmifl
ve insanlar meraklar›ndan buradaki kitaplar› okumaya bafllam›fllard›. Sansüre kar-
fl› yay›nevi, yazar› belli olmayan gizlice sat›lan kitaplar ortaya ç›kt›.
Ayd›nlanman›n ilk temsilcileri olarak genellikle Rene Descartes ve Gottfried
Thomas Paine: 37 yafl›nda Wilhelm Leibniz kabul edilir. Almanya’da Johann Gottfried Herder, Immanuel
Amerika’ya giden bir
‹ngiliz’dir. 1776’da 47
Kant, Christian Wolff; Fransa’da Denis Diderot, Claude Adrien Helvétius, Baron de
sayfal›k “Sa¤duyu” isimli bir Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, Voltaire; Büyük Britanya’da David Hume,
risale yay›nlad›. Üç ay John Locke ve Thomas Paine Ayd›nlanma Yüzy›l›’n›n en önemli temsilcileridir.
içerisinde 120 bin adet
satan bu risalenin, o Ayd›nlanman›n vatan› olarak Fransa bilinir. Özellikle “Encyclopédie”nin yay›m-
zamanki 13 Amerika lanmas› Fransa’n›n bu ününü daha da perçinlemifltir. Baron de Montesquieu,
kolonisinde hemen hemen
herkes taraf›ndan okundu¤u 1748’de “Kanunlar›n Ruhu” adl› en önemli eserini tamamlad›. Düflünür bu eserin-
iddia edilir. Büyük sat›fla de her halk için geçerli tek bir siyasal rejimin mümkün olmad›¤›n› savundu. Zira
ra¤men tek kurufl telif ücreti
almayan Thomas Paine, co¤rafya, iklim vb. koflullar›n de¤iflken olmas› yüzünden toplumlar farkl› siyasal
eseriyle koloni halklar›na rejimler gelifltirmifllerdi ve bunlar› tek bir flekle sokmak yanl›fl bir ad›m olacakt›.
kendi ba¤›ms›zl›klar› u¤runa
savaflmalar› için aç›k bir
Montesquieu’ye göre siyasal rejimlerde de “do¤al kanunlara” tâbi olmak ve onla-
ça¤r› yap›yordu. Sa¤duyu, r›n sesine kulak vermek gereklidir. “Kanunlar›n Ruhu” 1748-1750 tarihleri aras›nda
Amerika ba¤›ms›zl›k tam yirmi bask› yapt› ve düflünürün görüflleri Avrupa’n›n birçok yerine yay›ld›.
meflalesini yakm›flt›.
Montesquieu’den sonra Fransa’da Ayd›nlanma düflüncesinin bayraktarl›¤›n›
Voltaire: 1694-1778 y›llar› 1717’de yazd›¤› bir tafllama yüzünden daha 23 yafl›nda iken hapse at›lan Voltaire
aras›nda yaflayan Frans›z ad›yla bilinen Francois-Marie Arouet yapt›. Voltaire, “ayd›n despotizmi” olarak bi-
filozof, Ayd›nlanma’n›n en
önemli isimlerindendir. linen ve hükümdar›n, özgürlü¤ü, hoflgörüyü ve vergi eflitli¤ini güvence alt›na ald›-
Eserlerinde kiliseyi, Frans›z ¤› meflruti bir krall›¤› savundu.
kurumlar›n› elefltirmifl,
insan hak ve özgürlükleri Fransa’n›n Ayd›nlanma sürecinin bayraktarl›¤›n› yapmas›n›n en önemli sebep-
üzerinde durmufltur. lerinden biri de k›saca “Encyclopédie” olarak bilinen “Encyclopédie ou dictionnai-
Oldukça üretken bir yazar ve
düflünür olan Voltaire, re raisonné des sciences, des arts et des métiers (Ansiklopedi ya da Bilimlerin, Sa-
fliirler, düzyaz›lar, tiyatro natlar›n ve Mesleklerin S›n›fland›r›lm›fl Sözlü¤ü) yay›nlanmas›d›r. Encyclopédie,
oyunlar› ve tarih kitaplar›
kaleme alm›flt›r. Ayr›ca
“her türlü ve her ça¤da, insan akl›n›n çabalar›n›n genel bir görünümünü” vermek
binlerce mektup yazm›flt›r. iddias›yla 1751’de yay›mlanmaya bafllad›. Editörlü¤ünü Denis Diderot ve Jean le
Felsefe Sözlü¤ü en önemli Rond d’Alembert’in yapt›¤› ansiklopedi 1772’de tamamlanabildi. Toplam 33 cilt
eserlerinden biridir.
www.evrenselpdf.com
olan Encyclopédie, Montesquie, Voltaire, Rousseau, d’Alembert, Buffon, Quesnay

ve Helvetius gibi devrin önde gelen 150’den fazla yazar ve düflünürünün yaz›lar›-
n› ihtiva eder.
Diderot, “Encyclopédie”nin birinci cildinde yazd›¤› takdim yaz›s›nda “‹nsan, ay-
r›m gözetmeden ve çekinmeden her fleyi incelemeli ve deflmelidir...SIRA S‹ZDE Bütün o eski SIRA S‹ZDE
aptall›klar› ayaklar›m›z›n alt›na almal›y›z; ak›l taraf›ndan konulmam›fl olan bütün
engelleri y›kmal›y›z; bilim ve sanat› eski özgürlüklerine kavuflturmal›y›z” diyerek
yay›n felsefesini aç›klam›flt›r. Hem bu takdim yaz›s› hem de ansiklopedide yay›n-
lanan yaz›lar Ayd›nlanma düflüncesinin daha genifl kitlelere ulaflmas›n› sa¤lad›. Ay-
r›ca bu yaz›lar ve Ayd›nlanma düflünürlerinin di¤er fikirleri Frans›z S O R‹htilali’ne
U giden S O R U
süreci de haz›rlad›. fiunu da ifade etmek gerekir ki Ayd›nlanma dönemindeki dü-
flünürlerin tamam› ayn› görüflleri savunmuyordu. ‹nsan›n do¤as›, D ‹ Ktoplumsal
KAT yap›- D‹KKAT
lar, devletin niteli¤i ve rejimlerin nas›l olmas› gerekti¤i, insan do¤as›na dair mutlak
kanunlar›n olup olmad›klar› ve bunlar›n nas›l tespit edilecekleri ve en önemlisi de
N N
akl›n üstünlü¤ü hususlar›nda Ayd›nlanmac› düflünürler aras›nda ciddi fikir ayr›l›k-
lar› mevcuttu. Ancak hepsinin ortak özelli¤i insan› ve onun çevresini anlamaya,
anlamland›rmaya ve buna dair yasalar ç›karmaya çal›flmalar›,AMAÇLARIMIZ
insan kaderine nas›l AMAÇLARIMIZ
hükmedilece¤ine dair kafa yormalar›yd›.
Voltaire, Felsefe Sözlü¤ü, I-IV, çev. Lütfi Ay, Ankara 1943. K ‹ T A P K ‹ T A P
Ayd›nlanmac› düflünürlerin genel özellikleri nelerdir? TSIRA

E L E VS‹ZDE
‹ZYON T SIRA
E L E V S‹ZDE
‹ZYON
5
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
N N
www.evrenselpdf.com
Özet
N
A M A Ç
1748-1789 tarihleri aras›nda Avrupa’ya etki et- N
A M A Ç
Ayd›nlanma Yüzy›l›’n›n genel hatlar›yla özellik-
1 mifl olan önemli siyasî ve askerî geliflmeleri 3 lerini de¤erlendirebilmek
aç›klayabilmek 18. yüzy›l, tarihe “Ayd›nlanma Yüzy›l›” olarak
1748 Aix-la-Chapelle Bar›fl›’ndan sonra 1756’ya geçti. Zira bu yüzy›lda, insan akl› daha önce gö-
kadar k›ta Avrupas›’nda bir bar›fl dönemi yaflan- rülmedi¤i kadar ön plana ç›kar›ld› ve insan›n
d›. Fakat bu süre zarf›nda yeni ittifak aray›fllar› mutlak mutlulu¤u için dönemin düflünürleri de-
son h›zla devam etti. 1756’da patlak veren ve ilk ¤iflmez, kesin kanunlar vazetmeye çal›flt›lar. Ay-
Dünya savafl› olarak adland›r›lan Yedi Y›l Savafl›, d›nlanma düflüncesinin lokomotifli¤ini Fransa
Avrupa’n›n birçok devletinin müdahil oldu¤u bir yapt›, ancak bu düflünce Avrupa’n›n di¤er ülke-
savaflt›. Savafl, ‹ngiltere ve Fransa aras›nda 10 fiu- lerinde de farkl› flekil ve boyutlarda etkili oldu.
bat 1763’te imzalanan Paris Bar›fl Antlaflmas› ile Fransa’n›n Ayd›nlanma sürecinin bayraktarl›¤›n›
savafla müdahil olan di¤er ülkeler aras›nda 15 yapmas›n›n en önemli sebeplerinden biri de k›-
fiubat 1763’te imzalanan Hubertusburg Antlafl- saca “Encyclopédie” olarak bilinen Encyclopédi-
mas› ile sona erdi, ancak savafl›n etkileri daha e ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts
sonraki y›llarda da devam etti. Zira Yedi Y›l Sa- et des métiers’i (Ansiklopedi ya da Bilimlerin,
vafllar› hem kazananlar› hem de kaybedenleri Sanatlar›n ve Mesleklerin S›n›fland›r›lm›fl Sözlü-
a¤›r bir ekonomik yükün alt›na sokmufltu. Daha ¤ü) yay›nlanmas›d›r.
da önemlisi Fransa’n›n kara Avrupas›’ndaki nü- Ayd›nlanma dönemindeki düflünürlerin tamam›
fuzu çok azalm›flt›. Yedi Y›l Savafllar›’ndan sonra ayn› görüflleri savunmuyordu. Ancak hepsinin
k›ta Avrupas›’n› meflgul eden en önemli mesele ortak özelli¤i insan› ve onun çevresini anlamaya,
Lehistan’daki kral seçimi ve ard›ndan bu ülkenin anlamland›rmaya ve buna dair yasalar ç›karmaya
Prusya, Rusya ve Avusturya aras›nda iki defa tak- çal›flmalar›, insan kaderine nas›l hükmedilece¤i-
sim edilmesi oldu. ne dair kafa yormalar›yd›.
N
A M A Ç
Sanayi Devrimi’ne giden süreçte 18. Yüzy›l Av-
2 rupas›’ndaki sanayi hamlelerini ve bunlar›n
özelliklerini aç›klayabilmek
‹nsanl›k tarihinin yaflad›¤› en ciddi k›r›lma ve de-
¤iflim dönemlerinden biri flüphesiz 19. yüzy›lda-
ki Sanayi Devrimi’dir. Bu hamlenin temelleri ise
18. yüzy›lda at›ld›. Öncelikle kömür madenlerin-
de bafllat›lan ve zamanla di¤er ifl kollar›n› da kap-
sayan 18. yüzy›ldaki sanayileflme giriflimleri bü-
tün k›ta Avrupas›’nda ayn› ölçüde ve ayn› oran-
da yaflanmad›. Daha da önemlisi 18. yüzy›ldaki
sanayileflme daha önceki klasik üretim sistemle-
ri ile Sanayi Devrimi aras›nda bir geçifl görevi
gördü. Buhar gücünün icad› ve bir enerji kayna-
¤› olarak kömürün daha yayg›n ve etkin kullan›-
m› Sanayi Devrimi’ne giden sürecin en önemli
bulufllar› olarak kaydedildi. 18. yüzy›ldaki sana-
yileflme hamleleri sonucunda flehir hayat›nda
önemli de¤iflimler görüldü. Yeni yerleflim yerleri
ortaya ç›kmaya bafllad›, ancak bu yeni yerleflim
bölgelerinde ciddi problemlerle de karfl›lafl›ld›.
Zira yo¤un göç alan bu bölgelerin alt yap› prob-
lemleri halledilmemiflti.
www.evrenselpdf.com
1. 1755’teki Diplomatik Devrim afla¤›daki antlaflmalar- 6. Afla¤›dakilerden hangisi 18. yüzy›lda Avrupa’da nü-
dan hangisi ile bafllam›flt›r? fus art›fl›na etki eden nedenlerden biri de¤ildir?
a. 16 Mart 1731 ‹kinci Viyana Antlaflmas› a. Yeni tah›l ürünlerinin bulunmas›
b. 30 Eylül 1755 ‹ngiltere-Rusya Antlaflmas› b. Yeni tar›m alanlar› aç›lmas›
c. 16 Ocak 1756 Westminster Antlaflmas› c. Sa¤l›k flartlar›n›n iyilefltirilmesi
d. 1 May›s 1756 Birinci Versay Antlaflmas› d. ‹ttifaklar sisteminde k›r›lmalar yaflanmas›
e. 5 May›s 1762 Rusya-Prusya ‹ttifak Antlaflmas› e. Sömürgelerden k›taya insan nakledilmesi
2. Afla¤›daki savafllardan hangisi tarihe “Birinci Dünya 7. Afla¤›dakilerden hangisi 18. yüzy›lda Avrupa’da tar›-
Savafl›” olarak geçmifltir? m›n geliflmesine do¤rudan etki eden faktörlerden biri
a. Lehistan Veraset Savafllar› de¤ildir?
b. Avusturya Veraset Savafllar› a. Ürün rotasyon takvimlerinin yap›lmas›
c. Otuz Y›l Savafllar› b. Bitki yetifltiricili¤inde seçicili¤e gidilmesi
d. Yedi Y›l Savafllar› c. Ulafl›m için yeni kanallar›n aç›lmas›
e. Dokuz Y›l Savafllar› d. Orman alanlar›n›n tar›ma aç›lmas›
e. Tar›m makinelerinin icat edilmesi
3. 1763’te Lehistan kral› seçilen Poniatowski’nin tahta
ç›kabilmesini destekleyen iki devlet afla¤›dakilerden 8. Avrupa tar›m›ndaki modernleflmenin öncülü¤ünü
hangisinde birlikte ve do¤ru olarak verilmifltir? yapan ülkeler afla¤›dakilerden hangisinde birlikte ve
a. ‹ngiltere-Avusturya do¤ru olarak verilmifltir?
b. Avusturya-Fransa a. ‹ngiltere-Hollanda
c. Rusya-Prusya b. Fransa-Avusturya
d. Rusya-Avusturya c. Rusya-Avusturya
e. Fransa-Rusya d. Avusturya-‹spanya
e. Fransa-Prusya
4. Rusya’n›n oluflturmak istedi¤i Kuzey Sistemi’ni afla-
¤›daki ülkelerden hangisi bir tehdit olarak görmüfl ve 9. Afla¤›dakilerden hangisi Ayd›nlanma döneminde
engellemeye çal›flm›flt›r? yaflayan düflünürlerden biri de¤ildir?
a. Danimarka a. Johann Gottfried Herder
b. ‹sveç b. Denis Diderot
c. Prusya c. Baron de Montesquieu
d. Rusya d. Jean-Jacques Rousseau
e. Fransa e. Niccolo Machiavelli
5. Afla¤›daki ülkelerden hangisi Lehistan’›n birinci ve 10. Afla¤›dakilerden hangisi Ayd›nlanma döneminde
ikinci taksimini kabul ettirmek için çabalam›flt›r? kaleme al›nan eserlerden biri de¤ildir?
a. Prusya a. Toplumsal Sözleflme
b. Rusya b. Encyclopédie
c. Avusturya c. Hükümdar
d. ‹ngiltere d. Kanunlar›n Ruhu
e. ‹sveç e. Anti-Machiavel
www.evrenselpdf.com
Okuma Parças› 1 Okuma Parças› 2

MAR‹A THERESA (1717-1780) F‹LOZOF HÜKÜMDAR: BÜYÜK FR‹EDR‹CH
Maria Theresa, Kutsal Roma-Cermen ‹mparatoru VI. (1712-1786)
Karl ile Braunschweig-Wolfenbütteli Elizabeth’in k›zlar› II. Friedrich (Büyük Friedrich), 24 Ocak 1712’de Ber-
olarak 13 May›s 1717’de Viyana’da dünyaya geldi. Lor- lin’de do¤du. “Çavufl Kral” olarak tarihe geçen ve çocuk-
raine Dükü Franz Stephan ile 1736’da evlendi. Fransa,
lar›n› sopa ile terbiye etti¤i rivayet edilen Friedrich Wil-
Lorraine Düklü¤ü’nün Avusturya’ya kat›lmas›n› engel-
helm’in o¤luydu. Annesi ise ‹ngiltere Kral› I. George’un
leyince Stephan Franz, ailesinden kendine kalm›fl olan
k›z› Sophie Dorothea’yd›. II. Friedrich’in do¤umundan
düklü¤ü b›rakarak Toscana Grandükü oldu. Maria The-
resa, erkek kardeflinin bebekken ölmesi üzerine baba- bir sene sonra babas› Friedrich Wilhelm, Prusya kral› ol-
s›n›n ç›kard›¤› veraset yasas› uyar›nca 20 Ekim 1740’ta du ve 1740’a kadar ülkeyi idare etti. Bu süre zarf›nda
Avusturya taht›na ç›kt›. Fakat Prusya, Fransa ve baz› Al- Prusya ordusunu modernlefltirdi ve askere alma sistemi-
man prenslikleri, Maria Theresa’n›n hükümdarl›¤›n› ta- ni yeniden düzenledi. Ayr›ca gereksiz masraflar› k›sarak
n›mayarak Avusturya’ya savafl açt›lar. Maria Theresa, ülke ekonomisini düzeltti. Buna mukabil Friedrich Wil-
1745’te yap›lan antlaflmayla kocas›n›n Kutsal Roma-Cer- helm hiç de iyi bir baba say›lmazd›. Karakterindeki sert-
men ‹mparatoru olmas›n› sa¤lad›. lik ve muhataplar› alçak görme, o¤lu II. Friedrich’in gi-
Kutsal Roma-Cermen ‹mparatoriçesi, Prusya karfl›s›nda
derek babas›ndan uzaklaflmas›na sebep oldu.
baflar›l› olabilmek için modern bir ordu kurman›n zo-
Yafl› ilerledikçe babas›na karfl› nefreti de artan II. Fried-
runlu oldu¤unu anlayarak dan›flman› Kont Friedrich
Wilhelm Haugwitz’in önerileriyle reformlar bafllatt›. ‹m- rich, 18 yafl›na geldi¤inde babas›n›n bask›s›ndan kurtul-
paratorluktaki mahalli meclislerin gücünü k›r›p, büyük mak için ‹ngiltere’ye kaçmay› dahi planlad›. Bunun için
toprak sahiplerinin vergi muafiyetlerini ortadan kald›ra- arad›¤› f›rsat babas› ile birlikte kat›ld›¤› bir Almanya se-
rak Kutsal Roma-Cermen ‹mparatorlu¤u’nun gelirlerini yahatinde do¤du. Fakat plan, genç veliaht›n arkadafl›
ço¤altt›. ‹mparatorlu¤un çeflitli yerlerinde, özellikle de Te¤men Peter Karl Christoph von Keith’in son anda pifl-
Bohemya’da ç›kan köylü isyanlar› sebebiyle zorunlu manl›k duyarak herfleyi anlatmas› ile hayata geçirileme-
çal›flt›rmay› s›n›rland›rd›. di. Baba Friedrich, o¤lunun bu plan›na çok sinirlenmifl
Maria Theresa, merkezî devleti büyütürken 1749’da yar- fakat ona do¤rudan ceza vermek yerine en yak›n arka-
g› ile yürütmeyi birbirinden ay›rd›. Üniversite ö¤reti-
dafl› Keith’i idam ettirmeyi tercih etmiflti. Baz› devlet
minde büyük reformlar yapt› ve dindar biri olmas›na
adamlar›n›n araya girmesiyle II. Friedrich babas› tara-
ra¤men kilisenin yetkilerini k›s›tlayarak devlet denetimi
alt›na almaya çal›flt›. f›ndan affedildi ve Küstrin’e yerlefltirildi. Genç Fried-
‹mparatoriçe, hükümdarl›¤›n›n bafl›nda Prusya’ya kap- rich, burada ilk idarî tecrübelerini edindi. Bu arada ha-
t›rd›¤› Silezya’y› geri almay› hiçbir zaman akl›ndan ç›- yat›n›n sonuna kadar bir türlü sevemedi¤i Braunschwe-
karmam›flt›. Maria Theresa, Avusturya Veraset Savaflla- ig prensesi ile 1733’te evlendirildi.
r›’nda müttefik oldu¤u ‹ngiltere’ye s›rt çevirerek 1756’da II. Friedrich, 1733-1738 y›llar› aras›nda devam eden Le-
eski düflman› Fransa ile ittifak kurdu. Çar Petro’dan iti- histan Veraset Savafllar›’nda Avrupa’n›n en büyük ko-
baren Avrupa sahnesine ç›kan Rusya’yla da bir antlafl- mutanlar›ndan Avusturyal› Prens Eugene’in yan›nda bir
ma imzalad›. Avusturya, 1756’da girdi¤i Yedi Y›l Savafl- süre gözlemci olarak bulundu. Bu, genç veliaht için iyi
lar›’nda Prusya karfl›s›nda yine ma¤lup oldu ve büyük
bir askerî tecrübe oldu. Daha sonra Rheinsberg fiato-
bir ekonomik s›k›nt›ya girdi.
su’na yerleflti. Rheinsberg’te geçirdi¤i günler Friedrich’in
Maria Theresa, Yedi Y›l Savafllar›’ndan sonra bar›flç› bir
tutum tak›nd›. Kocas›n›n 1765’te ölümünden sonra Kutsal dünya görüflünün oluflmas›nda önemli bir ad›m oldu.
Roma-Cermen ‹mparatoru olan o¤lu II. Joseph’in 1772’de Friedrich, burada sanat, edebiyat ve müzik ile ilgilenme
Lehistan’› Prusya ve Rusya ile birlikte paylaflmas›na ve f›rsat› buldu. Daha da önemlisi Fransa kültürüne yak›n-
1772’de Bavyera’y› iflgaline karfl› ç›kt›. ‹mparatoriçe, bu l›k kesbetti. Dönemin en önde gelen düflünürlerinden
y›llarda ülkesindeki bofl arazilerin kullan›ma aç›lmas›n› Voltaire ile yaz›flmaya bafllad›.
sa¤lad›, yeni bir ceza yasas› ile yoksullar› koruma kanu- 1738’de “Bugünkü Avrupa Siyaseti Üstüne Düflünceler”,
nu ç›kartt›. Devletin halk›n düflüncelerini denetlemesi ge- 1740’ta da “Anti-Machiavel” adl› iki önemli eseri yay›m-
rekti¤ine inand›¤› için sansürü ülkesinde kurumsallaflt›r- land›. Özellikle ikinci eserinde Machiavel’in Prens/Hü-
d›. ‹mparatoriçe, 29 Kas›m 1780’de Viyana’da öldü¤ünde
kümdar adl› eserine a¤›r elefltirilerde bulundu.
o¤lu II. Joseph’e toparlanm›fl bir imparatorluk b›rakt›.
II. Friedrich, babas›n›n 31 May›s 1740’ta ölmesi üzerine
Kaynak: Geliflim-Hacbette Türk ve Dünya Tarihi Prusya taht›na ç›kt› ve 1786’ya kadar uzun bir saltanat
Ansiklopedisi, IV, ‹stanbul 1985.
www.evrenselpdf.com
sürdü. Saltanat süresince kazand›¤› zaferler ve Prusya’y› na, hiç de kaderine boyun e¤ecek bir kad›n de¤ildi. K›sa
bir Avrupa gücü hâline getirmesi, ona “Büyük Friedrich” zamanda kendine yeni sevgililer edindi ve tarihe, di¤er
denilmesini sa¤lad›. Büyük Friedrich’in devlet idaresin- icraatlar› yan›nda sevgililerinin çoklu¤u ile geçti.
deki temel felsefesi “devletin ç›karlar›n›n herfleyin üze- Peter, evlendikten sonra gün geçtikçe daha da anor-
rinde oldu¤uydu”. Bu yaklafl›m›n› 1752’de kaleme ald›¤› malleflti, Katerina’dan giderek daha da uzaklaflt›. Art›k
Siyasal Vasiyet adl› eserinde uzun uzun savunmufltur. günlerini hizmetçilerle ve köpeklerle geçirir oldu. Ayr›-
II. Friedrich’in idaredeki ikinci felsefesi ise hükümdar›n ca Peter büyük bir II. Friedrich hayran›yd› ve Prusya or-
idareye mutlak hâkimiyetiydi. Bu yüzden saltanat dö- dusuna büyük bir tutku ile ba¤l›yd›. Bu yüzden küçük
neminde hükümdarl›¤›na gölge edecek kurumlar› ve bir Prusya alay› kurdu ve günlerini bu alaya manevralar
yap›lar› ya etkisizlefltirdi ya da ortadan kald›rd›. ‹ktida- yapt›rarak geçirmeye bafllad›. Buna mukabil Katerina,
r›na yönelik muhalif sesleri bast›rmak için “hafiye teflki- her geçen gün Rusya’daki nüfuzlu kiflilerle olan ba¤lan-
lat›” dahi kurdu. Buna mukabil merkezî devleti güçlen- t›lar›n› güçlendirdi. Bu arada Frans›zca ö¤rendi ve böy-
dirmek için kurumlar›n ve mahkemelerin yetki alanlar›- lece Frans›z düflünürlerin eserleri ile tan›flma imkân›
n›n kesin olarak belirlenmesini sa¤lad›. Böylece ülke buldu. Montesquieu, Voltaire ve Bayle’nin eserlerini
bürokratik yavafll›ktan ar›nd›r›ld›. Merkezî iktidar ya- okumaya bafllad›.
n›nda ülke ekonomisinin iyilefltirilmesi ve sanayinin ge- Kendini entellektüel aç›dan gelifltiren Katerina 1754’te
liflmesi için de bir dizi giriflimde bulundu. Özellikle ma- ilk çocu¤u olan Pavel Petroviç’i do¤urdu. Böylece Rus-
den ve tekstil alan›nda büyük ilerlemeler kaydedildi. ya taht› güvence alt›na al›nd›. Peter, teyzesi I. Eliza-
Friedrich, adalet alan›nda da önemli ad›mlar att› ve ilk beth’in ölümü üzerine 5 Ocak 1762’de III. Petro ad›yla
Alman yasa derlemesini haz›rlatt›. E¤itim alan›nda çeflitli Rus taht›na ç›kt›. Ancak III. Petro’nun çarl›¤› fazla uzun
yenilikler yapt› ve ülkenin e¤itim alan›nda Avrupa’da ön- sürmedi. 28 Haziran 1762’de muhaf›z alay› çara karfl›
de gelmesini sa¤lad›. Francesco Algarotti, d’Argens, Juli- ayaklanarak III. Petro’yu tahttan indirdi ve 33 yafl›ndaki
en Offray de La Mettrie gibi filozoflar› Berlin’e davet etti. Katerina, Rusya çariçesi olarak ilan edildi.
Büyük Friedrich, 17 A¤ustos 1786’da öldü¤ünde, Prus- II. Katerina, çariçe olduktan sonra bir taraftan Rusya’y›
ya dünyan›n en önemli devletlerinden biri olmufltu. Avrupal› bir ülke hâline getirmeye çal›fl›rken, di¤er ta-
raftan da “Panslavist” bir d›fl politika takip ederek ülke-
Kaynak: David Fraser, Frederick the Great: King of
nin topraklar›n› geniflletti. Bu arada kendisini gelifltirme-
Prussia, New York 2000.
yi de ihmal etmedi. Özellikle giderek Frans›z düflünür-
lere ilgi duymaya bafllad›. Fransa’da yasaklanan Ency-
Okuma Parças› 3 clopédie’nin bas›m›n› devam ettirmesi için Diderot’yu
AYDINLANMACI B‹R ÇAR‹ÇE: II. KATER‹NA Rusya’ya davet etti, ancak Diderot davete olumsuz ce-
(1729-1796) vap verdi. Bu arada Voltaire ile de yaz›flmaya bafllad›.
II. Katerina, 2 May›s 1729’da Prusya’n›n Stettin kentin- Çariçe Katerina’n›n kendisi de Nakaze adl› bir eser kale-
de do¤du. Do¤du¤u zamanki ad› Sofiya von Anhalt- me ald›. 1764 y›l›nda Avrupa’dan sat›n ald›¤› 250 tablo-
Zerbst idi ve anne taraf›ndan Holstein sülalesi ile akra- yu sergilemek üzere St. Petersburg’da Hermitage Müze-
bayd›. Sofiya’n›n babas› ise Prusya ordusunda bir gene- si’ni infla ettirdi. O tam manas›yla “Ayd›nlanmac› bir ça-
raldi. 1744’te daha 15 yafl›nda iken Sofiya’n›n kaderi de- riçeydi”. Fakat özellikle Frans›z ‹htilali’nden sonra çari-
¤iflti. Zira Rusya Çariçesi Elizabeth, ölümünden sonra çenin tav›rlar› de¤iflti ve giderek sertleflti. ‹htilalden son-
yerine geçirmeyi düflündü¤ü ye¤eni Peter ile Sofiya’y› ra Hermitage’deki Voltaire’in büstünü dahi kald›rtt›.
evlendirmeye karar verdi. Bu karar, Rusya’ya yaklafl- II. Katerina, 1796’ya kadar tam 34 y›l Rusya’y› idare et-
mak isteyen Prusya Kral› II. Friedrich taraf›ndan da des- ti ve Rusya, onun zaman›nda Avrupa’n›n en güçlü dev-
teklenince Sofiya’n›n pek fazla yapacak bir fleyi kalma- letleri aras›na girdi. Çariçeli¤i s›ras›nda hiçbir evlilik
d› ve Peter ile 1744’te evlendirildi. yapmad›, ancak aflk dedikodular› her taraf› sarm›flt›.
Bu evlilik, Peter’in psikolojisinin bozuk olmas› yüzünden O¤lu Pavel Petroviç’e çok kötü davrand› ve ona adeta
Sofiya için zamanla bir iflkenceye döndü. Fakat Sofiya, hapis hayat› yaflatt›. 67 yafl›nda 16 Kas›m 1796’da ban-
bu süre boyunca kendini gelifltirmeyi ve bir Rus olmak yo yaparken beyin kanamas› geçirdi ve öldü.
için çabalamay› ihmal etmedi. Rusça ö¤rendi ve daha da
Kaynak: ‹sabel de Madariaga, Russia in the Age of
önemlisi 1745’te Yekaterina Alekseyevna ad›n› alarak Or-
Catherine the Great, London 1981.
todoks oldu. Ayr›ca kocas›n›n yaln›zl›¤a terketti¤i Kateri-
www.evrenselpdf.com
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. c Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “Diplomatik Devrim S›ra Sizde 1
(1755-1756)” bölümünü yeniden okuyunuz. Avrupa’da Diplomatik Devrim denen geliflme 16 Ocak
2. d Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “‹lk Dünya Savafl›”: Ye- 1756’da ‹ngiltere ile Prusya aras›nda Westminster Ant-
di Y›l Savafllar› (1756-1763)” bölümünü yeniden laflmas›’n›n imzalanmas›ndan sonra bafllam›flt›r. Bu ant-
okuyunuz. laflma ile daha önce oluflmufl ittifaklar sisteminde önce
3. c Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “Lehistan’›n Birinci ve çatlaklar olufltu, ard›ndan da Fransa ve Avusturya gibi
‹kinci Taksimi (1763-1793)” bölümünü yeniden iki kadim düflman ülke 1 May›s 1756’da Birinci Versay
okuyunuz. Antlaflmas› ile ittifak kurdular. Daha sonra bu ittifaka
4. e Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “Do¤u Avrupa Kuzey Rusya da kat›ld›. Böylece Avrupa ittifaklar sistemi yeni
Sistemi” bölümünü yeniden okuyunuz. bir görünüm kazand›.
5. a Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “Lehistan’›n Birinci ve
‹kinci Taksimi (1763-1793)” bölümünü yeniden S›ra Sizde 2
Yedi Y›l Savafllar›’nda Avusturya, Rusya ve Fransa or-
okuyunuz.
dular› ile savaflan Prusya kesin olarak ma¤lup edileme-
6. d Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “18. Yüzy›l Avrupa-
mifltir. Ordusunun büyük bir k›sm›n› kaybetmesine ra¤-
s›’nda Nüfus Hareketleri” bölümünü yeniden
men Prusya yeniden toparlanabilme imkân› bulmufltur.
okuyunuz.
Zira Avusturya, Rusya ve Fransa gibi ç›karlar› çak›flan
7. c Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “18. Yüzy›l Avrupas›’nda
devletlerden müteflekkil bir ittifak›n Prusya’y› tamamen
Tar›msal Modernleflme” bölümünü yeniden
teslim alacak bir organizasyonu yoktu. Daha da önem-
okuyunuz.
lisi ittifak devletleri aras›nda ciddi flekilde irtibat kopuk-
8. a Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “18. Yüzy›l Avrupa-
lu¤u, güç mücadelesi vard›. Bütün bunlar Prusya’ya
s›’nda Tar›msal Modernleflme” bölümünü
ayakta kalma ve mücadeleye devam etme imkân› verdi.
yeniden okuyunuz.
9. e Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “Ayd›nlanma Yüzy›l›” S›ra Sizde 3
bölümünü yeniden okuyunuz. Prusya Kral› II. Friedrich, Lehistan’›n taksim plan›n› orta-
10. c Yan›t›n›z do¤ru de¤ilse “Ayd›nlanma Yüzy›l›” ya atarak Avrupa’n›n genel bir savafla sürüklenmesinin
bölümünü yeniden okuyunuz. önünü almay› hedeflemekteydi. Ayr›ca Prusya’n›n bask›-
lar› sonucu Avusturya ve Rusya’n›n taksim plan›n› kabul
etmesi hâlinde Prusya’n›n nüfuzu ve uluslararas› arena-
daki otoritesi artacakt›. Bu sebeplerden ötürü Lehistan’›n
taksim plan› II. Friedrich için hayatî öneme haizdi.
S›ra Sizde 4
18. yüzy›lda Avrupa’n›n nüfusundaki art›fl sayesinde
yavafl yavafl geliflmekte olan sanayi kollar›na ucuz ifl
gücü temin edilebildi. Ayr›ca savafllarda asker teminin-
deki zorluklar afl›lmaya baflland›. Buna ra¤men nüfus
art›fl›n› besleyecek yeterli miktarda g›da ürünü buluna-
mad›¤› k›tl›k dönemlerinde Avrupa’n›n birçok yerinde
isyanlar ç›kt›.
S›ra Sizde 5
Ayd›nlanmac› düflünürlerin ortak özellikleri akl› esas
almalar›, her fleyin ölçüsü olarak akl› görmeleriydi. Ay-
r›ca hepsi insan›n mutlak mutlulu¤unun nas›l olmas›
gerekti¤inin cevab›n› aram›fl ve buna dair do¤ada ol-
du¤una inand›klar› kanunlar gibi kanunlar bulmaya
çal›flm›fllard›r.
www.evrenselpdf.com
Bainville, Jacques (1938), Fransa Tarihi, I, ter. Hüseyin Roberts, J. M. (2010), Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna,
Cahid Yalç›n, ‹stanbul. ‹stanbul.
Bookchin, Murray (2012), Devrimci Halk Hareketleri: Wiesner, Merry E. -Hanks (2009), Erken Modern Dö-
Köylü ‹syanlar›ndan Frans›z Devrimine, çev. Sez- nemde Avrupa 1450-1789, çev. Hamit Çal›flkan, ‹s-
gin Ata, Ankara. tanbul.
Davies, Norman (2006), Avrupa Tarihi, çev. B.Ç›¤man- “Ayd›nlanma”, (1986), AnaBritannica, III, 88-90, ‹stan-
E. Topçugil-K. Emiro¤lu-S. Kaya, ed. Mehmet Ali bul.
K›l›çbay, Ankara.
Demir, U¤ur (2012), 1768 Savafl› Öncesi Osmanl› Dip-
lomasisi (1755-1768), Doktora Tezi, Marmara Üni-
versitesi Türkiyat Araflt›rmalar› Enstitüsü, ‹stanbul.
Downs, Robert B. (1980), Dünyay› De¤ifltiren Kitaplar,
‹stanbul.
Fulbrook, Mary (2011), Almanya’n›n K›sa Tarihi, çev.
Sabri Gürses, ‹stanbul.
Geliflim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi,
IV, çev. Tahsin Yücel, ‹stanbul 1985.
Geliflim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi,
V, çev. Cemal Bali-Erdim Öztokat-Osman Senen-
mo¤lu, ‹stanbul 1985.
Hosking, Geofrey (2011), Rusya ve Ruslar Erken Dö-
nemden 21. Yüzy›la, çev. Kezban Acar, ‹stanbul.
Kennedy, Paul (1990), Büyük Güçlerin Yükselifl ve Çö-
küflleri, çev. Birtane Karankaç›, Ankara.
Kurat, Akdes Nimet (1999), Bafllang›çtan 1917’ye Ka-
dar Rusya Tarihi, Ankara.
Lee, Stephen J. (2009), Avrupa Tarihinden Kesitler
1494-1789, çev. Ertürk Demirel, Ankara.
McKay, Derek - Scott, H.M. (2011), Büyük Devletlerin
Yükselifli 1648-1815, çev. Eflref Bengi Özbilen, ‹s-
tanbul.
Medeniyet Tarihi 1974, III, ‹stanbul.
Melton, James Van Horn (2011), Ayd›nlanma Avrupa-
s›nda Kamunun Yükselifli, çev. Ferit Burak Aydar,
‹stanbul.
Ponting, Clive (2011), Yeni Bir Bak›fl Aç›s›yla Dünya
Tarihi, çev. Eflref Bengi Özbilen, ‹stanbul.
Price, Roger (2012), Fransa’n›n K›sa Tarihi, çev. Özkan
Akp›nar, ‹stanbul.
Riasanovky, Nicholas V. - Steinberg, Mark D. (2011),
Bafllang›çtan Günümüze Rusya Tarihi, çev. Figen
Dereli, ‹stanbul.
www.evrenselpdf.com

Ortaçağ-Yeniçağ Avrupa Tarihi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ortaçağ-Yeniçağ Avrupa Tarihi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2727

Erken Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (395-1000) ............... 2 1. ÜN‹TE

Orta Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (11-13. Yüzy›llar)...... 26 2. ÜN‹TE

Üretim ve Ziraat Tekniklerindeki De¤iflimler .............................................. 37

3. ÜN‹TE Geç Dönem Ortaça¤ Avrupa Tarihi (1300-1453) ................ 52

4. ÜN‹TE ‹stanbul’un Fethinden Augsburg Antlaflmas›’na Kadar

Danimarka, Norveç ve ‹sveç ........................................................................ 82

Reform’un Zaferi (1555-1648) ................................................ 104 5. ÜN‹TE

Okuma Parças› ........................................................................................... .. 127

6. ÜN‹TE Günefl Kral Ça¤› (1648-1697) ................................................. 130

7. ÜN‹TE Kuzeyin Yükselifli (1697-1748)................................................ 154

Özet ............................................................................................................... 175

Ayd›nlanma ve Antik Rejim’in (Ancient Regime) Sonu 8. ÜN‹TE

Reform hareketi ve Rönesans ak›m› birbirini tetikledi. Avrupa, Ortaça¤ boyun-

ROMA ‹MPARATORLU⁄U VE CERMEN KAV‹MLER‹

Roma ‹mparatorlu¤u’nun Bölünmesi ve Bat› Roma

üzerlerine gelen Roma kuvvetlerini ma¤lup ederler. Bu durum karfl›s›nda ‹mpara-

Ostrogotlar (Do¤u Gotlar›)

528 Y›l›nda Avrupa

arac›l›¤›yla yönetir. Cleph’in ölümünden sonra bir uzlaflma sa¤lanamad›¤›ndan on

Roma ‹mparatorlu¤u’nun parçalanmas›n›n ard›ndan Avrupa’daki geliflmeleri

Attila (434-453) döneminde, çeflitli boylar halinde kendi liderlerinin idaresinde

SIRA S‹ZDE Orta Asya’dan gelen

fiarlman (Charlemagne/Charles The Great) ve Ard›llar›

fiarlman tahta oturdu¤unda Frank Krall›¤›, bugünkü Fransa, Belçika, Hollanda,

Papa Adrian’›n (772-795) Lombardlara karfl› kendisinden yard›m istemesi üzeri-

‹spanya’da Müslüman Hâkimiyeti

SIRA S‹ZDE Merovenj veSIRA

V. ve VI. yüzy›lda Cermen kabilelerinin Balt›k k›y›lar›ndan güneye do¤ru inme-

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA FRANSA,

Fransa ve Capet Hanedan›

Kutsal Roma ‹mparatorlu¤u ve Almanya

I. Richard (Aslan Yürekli) (1189-1199)

John (Yurtsuz John) (1199-1216) ve Magna Carta (1215)

I. Richard, Üçüncü Haçl› Seferi’ne kat›lmak için ülkesinden ayr›l›rken kardefli

III. Henry (1216-1272) ve I. Edward (1272-1307)

Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›nda (11.-13. yüzy›l) Fransa, Almanya ve ‹ngiltere’deki

ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA

Norman Hanedan› (1030-1194)

8. yüzy›lda yar›madan›n Müslüman hâkimiyeti görmeyen k›sm› günümüz ‹s-

Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›nda (11.-13. yüzy›l) ‹talya ve ‹spanya’daki

ORTA DÖNEM ORTAÇA⁄ AVRUPASINDA D Ü fiÜRET‹M,

Üretim ve Ziraat Tekniklerindeki De¤iflimlerD ‹ K K A T D‹KKAT

1180 y›l›ndan itibaren yel de¤irmenleri su de¤irmenlerinin aksine dondurucu

dir. Bu hareket Benedikten manast›r› sayesinde inzivaya çekilme fleklindeki Bat›

zisyon mahkemeleri sürgün, mallara el koyma, yurttan uzaklaflt›rma, vatandafll›ktan

SIRA S‹ZDE Orta DönemSIRA

Tablo 2.1 S›ra Tarih Haçl› Seferinin Ad› Sonuçlar›

Orta Dönem Ortaça¤ Avrupas›nda (11.-13. yüzy›l) Feodalite ve Haçl›SIRA

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

Öztuna, Y›lmaz, Devletler ve Hanedanlar, C.III,V,

• Bat› Avrupa • Kara Veba,

GEÇ DÖNEM ORTAÇA⁄’DA (1300-1453) BATI AVRUPA

‹ngiltere, Fransa ve Burgonya

Yüzy›l Savafllar›n›n bafl›nda nüfusu 5 milyon oldu¤u tahmin edilen ‹ngiltere,

y›lar›n›n güneybat›s›nda yer alan Poitou (telaffuzu: Poatu), Limousin, Perigord ve

Tablo 3.2 ‹mparatorun Ad› Hükümdarl›k Y›llar› Hanedan›

Almanya’n›n bu kadar parçalanm›fl bir görüntü sunmas›n›n nedeni ‹ngiltere ve

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

empoze etmesi bu bölgeye gelecek olan Osmanl› Türklerinin taraftar bulmas›na ve