Professional Documents
Culture Documents
DANİŞMENDLİ
ANADOLU SELÇUKLU
MEDRESELERİ
ARTUKLU MEDRESELERİ BEYLİKLER
MEDRESELERİ MEDRESELERİ
MEDRESE TİPOLOJİSİ
Tek katlı, 1-2 Tek katlı, 3-4 Kapalı avlulu, destekli Kapalı avlulu, desteksiz
Eyvanlı Eyvanlı revaklı, 1-2 eyvanlı revaksız, 1-2 eyvanlı
Külük Camisi’ne bitişik olarak yapılmış bir medresedir. Kitabesi yoktur ancak mimari
karakter ve yapı tekniği itibariyle camiden ayrı düşünülmemektedir. Kölük adı H. 735
yılında depremde yıkılıp zarar gören ve terkedilen bu yapıyı, tamir ettiren Külük
Şemseddin’e itafen camiye sonradan verilmiştir.
Külük Medresesi bir yanı caminin içine bakan bir koridor üzerine sıralanmış hücreler
ile kapının yanındaki kare odadan müteşekkildir. Kare oda muhtemelen müderris
odasıdır. Ve medrese eyvansız, ilkel bir plan şemasına sahiptir.
ARTUKLU MEDRESELERİ
Artukoğulları Medreseleri genel form ve süsleme sanatı bakımlarından, Orta Asya’da
ortaya çıkıp Büyük Selçuklular çağında gelişen bir mimari türünün halkasını
oluşturmaktadırlar. Bu nedenle plan şeması bakımından Danişmendli ve Selçuklu
medreselerine benzer yönleri bulunmaktadır. Danişmendli medreseleriyle birlikte erken
Artuklu medreselerinin de kendi has özellikleri vardır. Diyarbakır, Mardin, Urfa ve
Gaziantep’te Artuklu Eserlerini görmekteyiz.
Artuklu medreseleri, Danişmendli medreselerine nazaran, oldukça iyi muhafaza edilmiş,
bütünüyle olmasanbile kalan kısımları genellikle bina hakkında yeterli bilgi verir
durumdadır. Taştan inşa edilmişlerdir ve taş işçiliği görülmektedir.
DİYARBAKIR MESUDİYE MEDRESESİ
Ulu Cami Külliyesi içinde yer alan Mesûdiye Medresesi, Ulu Cami’nin kuzey kanadı
doğu yarısında camiye bitişik olarak yer almaktadır. Diyarbakır'da yapılan ilk büyük
medresedir. En eski tarihli kitabesinden öğrenildiğine göre medresenin yapımına hicri
595/1198 yılında Artuklu Meliki Ebu Muzaffer II. Sökmen (Ö.597/1200) zamanında
başlanmıştır. Daha sonra göreve gelen Melik Salih Nasırüddin Mahmud’un ölümü
nedeniyle yapım, 32 yıl sonra Melik Mesûd lakaplı Mevdûd zamanında 620/1223 tarihinde
tamamlanmıştır.
Mesudiye Medresesi iki katlı, açık avlulu, 1-2 eyvanlı medreseler grubuna
girmektedir. Bölge özelliği olarak düzgün kesme taş malzemeden yapılmış ve
renkli taşlar kullanılmıştır. Yapıya hem kuzeydeki ana girişten, hem de caminin
avlusundan girilebilmektedir.
Bütün kitabeleri, motifleri, taş yontma kemerleri ve döner taş sütunlarıyla
hala ayakta durmaktadır.
DİYARBAKIR ZİNCİRİYE MEDRESESİ
Ulu Cami’nin güneybatısında yer alan ve Sincâriye adıyla da bilinen bu medresenin yapılış
tarihi konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı araştırmacılara göre medresenin,
Artuklular’dan Kutbuddin Muzaffer II. Sökmen zamanında 595/1198 yılında inşa edildiğini kabul
ederken bazı araştırmacılar ise 634/1236’da Eyyûbî hükümdarlarından Melik Salih Necmeddin
dönemine ait olabileceğini ileri sürmektedir.
Medresenin güney batı duvarındaki bir kitabe parçasından, mimarının İsa Ebû Dirhem olduğu
anlaşılmaktadır.
Tek katlı, açık avlulu, 1-2 eyvanlı medrese grubuna girmektedir. Düzgün
kesme taş malzemenin yanı sıra renkli taş ve tuğla kullanımı da görülmektedir.
İklim koşullarından ötürü avlu biraz küçültülmüş, havuz ve fıskiyelerle ortam
ferahlatılmıştır. Medrese iki eyvanlıdır ve en belirgin yer, büyük eyvandır.
MARDİN HARZEM TACEDDİN MESUD MEDRESESİ
Anadolu’da Selçuklu Çağına ait ve mevcut olan medreseler oldukça boldur. Genel olarak açık
avlulu-kapalı avlulu olarak değerlendirilebilecek medreseler, kendi içlerinde de değişiklikler
gösterirler.
Selçuklular, ne Danişmendliler gibi küçük bir bölgede hüküm sürmüşlerdir ne de Osmanlılar gibi
uzun bir süre denemelerden sonra imparatorluğu kapsayan bir mimari stil geliştirme fırsatını
bulabilmişlerdir. Devamlı olarak komşu devletlerle kültür alışverişi , Anadolu dışında yetişmiş
mimarlar ve Anadolu’da karşılaştıkları çeşitli mimari stilller belirli temalar oluşturulmasına izin
vermemiştir.
Selçuklu Medreselerini genel olarak aşağıdaki başlıklar altında gruplandırabiliriz.
Tek katlı, 1-2 Tek katlı, 3-4 Kapalı avlulu, destekli Kapalı avlulu, desteksiz
Eyvanlı Eyvanlı revaklı, 1-2 eyvanlı revaksız, 1-2 eyvanlı
Moloz taş malzemeden inşa edilen yapı, tek katlı, giriş eyvanıyla birlikte iki eyvanlı ve açık avlulu
bir plan şemasına sahiptir. Ana eyvanın iki yanında birer oda yer almaktadır. Bu odaların kapıları,
revaklı koridora açılmaktadır.
Avlunun uzunlamasına iki yanı 2 şer sütunun taşıdığı revak sistemiyle örtülmüştür. Bu alanların
arkasında küçük hacimli 3’er oda yer almaktadır. Giriş eyvanının iki yanında kapıları eyvana açılan
birer oda bulunmaktadır. Odalar beşik tonozla örtülüdür. Kubbe kullanımı görülmemektedir.
KAYSERİ HUNAD HATUN MEDRESESİ 1238
Kayseri’de Çifte Medrese Adıyla anılan bina birbirine bitişik, açık avlulu iki yapıdan oluşmaktadır.
Birinin diğerinden daha enli olmasının dışında her iki bina da medrese plan şemasına uygundur.
Ancak form bakımından benzeyen bu yapılar işlevsel olarak farklılık göstermektedir. Nitekim birisi
tıp medresesiyken, diğeri şifahanedir. Yani birisi sağlık, diğeri eğitim tesisidir.
İki yapıda açık avlulu, 4 eyvanlı olarak inşa edilmiştir. Şifahane dörtgen biçiminde bir yapıdır.
Beşik tonozlu dar bir geçitle şifahane bölümüne içerden bağlanmış medreseye dar bir geçit vardır.
Medrese de avlunun dört cephesi revaklarla örtülmüştür.
AKŞEHİR TAŞ MEDRESESİ
Anadolu Selçukluları tarafından inşa edilmiş büyük medreselerden biridir. Yapılan tadilatlar
sonucu orijinal halini kısmen kaybetmiştir. Açık avlulu, tek katlıdır. Giriş eyvanıyla birlikte 4
eyvandan oluşur. Moloz taş malzemeden yapılmıştır. Fakat taçkapısı mermerdendir.
KAYSERİ SAHİBİYE MEDRESESİ
Kitabesine göre Sahibiye Medresesi, H.666 (1267) yılında yapılmıştır. Banisi Hüseyin oğlu Sahib
Ali’dir. Bu kişi aynı zamanda Akşehir Taş Medrese, Konya İnce Minareli Medrese ve Sivas Gök
Medrese’yi yaptıran Selçuklu Veziri Fahreddin Ali Sahib Ata’dır.
Kayseri’nin merkezinde, kalenin kuzeyine düşen Sahibiye Medresesi, günümüzde onarımlar
geçirmiştir. Açık avluludur. 4 eyvan avluya açılmaktadır ve oldukça büyük bir medresedir. Kesme
taştan inşa edilmiştir. Eyvanlar avlunun etrafında karşılıklı olarak tertiplenmiştir.
KAPALI AVLULU
Kapalı avlulu, destekli revaklı ve tek eyvandan oluşan plan tipine sahiptir.
Avlunun üzeri kubbeyle örtülmüştür. Ana eyvanın iki yanında aynı büyüklükte
birer oda bulunmaktadır. Bu odaların üzeri kubbe örtülüdür.
ISPARTA ATABEY ERTOKUŞ MEDRESESİ 1224
Konya’da Alaaddin Cami’nin kuzeyinde bulunur. Kitabesine göre Celaleddin Karatay bin
Abdullah tarafından H. 649 (1251) yılında inşa edilmiştir. Mimarının kim olduğu bilinmemektedir.
Merkezi kubbeli bir medrese olan Karatay Medresesi, mimarisi ve özellikle çini kaplamalarıyla
Anadolu Selçuklu Mimarisinin en güzel eserlerinden biridir. Kapalı avlulu, desteksiz revaksız
biçimde, tek eyvanlı olarak yapılmıştır. Giriş ana eyvanın tam karşısında değil, sol köşeye yapılmıştır.
KONYA İNCE MİNARELİ MEDRESE 1267
Medrese olarak inşa edildiği halde bugün cami olarak kullanılmaktadır. Afyon ile Akşehir
arasında bulunan Çay ilçesinde bulunmaktadır. Kitabesine göre H. 677 (1278) yılında Yusuf Bin
Yakub Tarafından inşa ettirilmiştir.
Kapalı avlulu, desteksiz revaksın ve girişle birlikte iki eyvanlı olarak inşa edilmiştir.
AFYON SİNCANLI BOYALIKÖY MEDRESESİ 1210
Afyon iliyle Sincanlı İlçesinin arasında bir mevkide bulunan medrese, küçük bir külliyenin
ana yapısıdır. Külliye, medrese, iki türbe ve hamamdan oluşur. Uzunlamasına dikdörtgen bir
biçiminde yapılmıştır. Kapalı avlulu olarak yapılmıştır. Kubbeyle örtülüdür ve kubbe desteklere
oturmaktadır. Desteksiz ve revaksız yapılar grubuna girmektedir. Ana eyvanın yanındaki
mekanları sayarsak dört eyvanlı bir yapıdır.
BEYLİKLER MEDRESELERİ
İZNİK SÜLEYMANPAŞA MEDRESESİ 1316-1317
Medrese, erken dönem Osmanlı mimarisinin özgün karakterine uygun olarak, Selçuklu
mimarisi etkisinde kalmadan, U şeklinde bir plan üzerine inşa edilmiştir. Medresede dikkatli
bakıldığında devşirme malzemelerin, yapıda kullanılmış olduğu görülmektedir.
Yapı Osmanlı döneminin ilk medresesi olması sebebiyle diğer medrese yapıları arasında
ayrıcalıklı bir yere sahiptir. . Günümüzde ise medrese, çini sanatın gelişmesine ev sahipliği
yapan atölyelerin de bulunduğu bir çarşı halindedir.
ERMENEK TOL MEDRESE
Konya ilinin Ermenek ilçesinde bulunan Tol Medrese, Karamanlı çağının en güzel
eserlerinden biridir. açık avlulu, üç eyvanlı Tol Medrese'ye doğu cephesinin ortasındaki
taçkapıdan girilir . Avlunun üç tarafı, gözleri hafif sivri kemerli bir revakla çevrilmiştir.
Doğuda, orta yerde sivri beşik - tonozlu giriş eyvanı, onun sağında ve solunda birer hücre,
daha yanlarda ise, güneydeki bir bölmeyle ikiye ayrılmış olan birer oda bulunur. Giriş
eyvanının güneyindeki hücre içinde çatıya çıkan bir merdiven, bölmeli odanın içinde bir ocak
yeri vardır.
EMİR MUSA BEY MEDRESESİ, KARAMAN
Ürgüp ilçesinde 20 km. güneyindeki Damsa köyünün kenarında bulunan Taşkın Paşa
Medresesi üst yapısı tamamen çökmüş ve beden duvarları yer yer temel seviyesine kadar
yıkılmış durumdadır. Mevcut bazı bina elemanlarından aslında oldukça süslü bir yapıdır ve
plân şeması itibariyle de bazı özelliklere sahiptir.
TAŞ MEDRESE, BEYŞEHİR
Karaman'da bulunan Hatuniye ya da Nefise Sultan Medresesi pek harap ve sağ (doğu)
revakı tamamıyla yıkılmış durumdayken son yıllarda onarılarak kurtarılmış çok güzel bir
eserdir. Kesme taştan yapılmış medresenin plân şeması düzenlidir; fakat birkaç noktada
simetrinin bozulduğu görülür. Açık avlulu ve giriş eyvanıyla birlikte iki eyvanlıdır. Dikdörtgen
avlunın iki yanında revaklı bölüm yer almaktadır. Bunlarında gerisinde odalar yer almaktadır.
Ana eyvanın dışarıya taşırıldığı görülmektedir. Bu durumun Karamanoğlu Medreselerinde
Hatuniye Medresesiyle başladığı görülmektedir.
MİLAS,BEÇİN YELLİ MEDRESESİ
Yelli Medresesi, Muğla ilinin Milas ilçesine bağlı Beçin beldesinde, Beçin Kalesi surlarının
doğusundaki Kepez mevkiinde yer almaktadır . Oldukça harap durumdaki medrese, Yelli
Cami’nin 100m. kadar doğusunda yer alır.
Yapı açık avlulu medreseler içinde, giriş ile beraber üç eyvanlı, tek katlıdır. Medresenin
giriş kapısı için çeşitli söylemler vardır. Muhtemelen giriş, doğu cephedeki eyvandan
sağlanıyordu. Ana eyvan, medresenin boyutlarına göre daha büyük ve yüksektir.
MİLAS,BEÇİN AHMED GAZİ MEDRESESİ 1375