iBN BERRT
verilmiş cevaplardan oluşur. Alemüddin
es-Sehavi Sifrü's-sa'ôde'sinde (Il, 779-
846) on meseleyi ve cevaplarını. cevap ve-
renin adını belirtıneden zikretmiş, Süyuti
ise bu eserden yaptığı nakilde cevap ve-
renin İbn Berri olduğunu açıklamıştır (el-
Eşbah, III, 381-386). Bu on meseleyi ve ce-
vaplarını Te?;kiretü'n-nüJ:ıôt'ında kısmen
nakleden (s. 164-17 ı. 596-599) Ebu Hay-
yan ei-Endelüsi cevap sahibinin Ahmed
b. Muhammed İbnü 'I-Cebbab ei-Celis (ö.
648/1250) olduğunu söylemiştir. İbn Ser-
ri'nin öğrencisi olanbuzatın muhtemelen
eserin ravisi olması Ebu Hayyan'ı yanılt­
mış olmalıdır. Eser Muhammed Ahmed
ed-Dali tarafından neşredilmiştir (Dımaşk
ı 41811997) 9. ŞerJ:ıu şevôhidi'1-fzôJ:ı.
Konulara göre düzenlenen eser, Ebu Ali
ei-Farisi'nin Arap gramerine dair e1-izaJ:ı
ile et-Tekmile adlı eserlerinde geçen şiir
örneklerinin şerhi olup lyd Mustafa Derviş
tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1985).
1 O. Mesô'il menşi'ıre fi't-tefsir ve '1-
'Arabiyye ve'1-me'ôni. Bazı ayet ve şiir­
lerdeki anlam ve gramer meselelerinin
izahına dair olan eseri Hatim Salih ed-Da-
min neşretmiştir (MMilr., XLI/1 [Bağdad
ı 9901. s. 1-36). 11. e1-Emşô1ü'1-'Arabiyye
(Dımaşk 1988). 12. en-NaşiJ:ıa fi'1-ed'iye-
ti'ş-şaJ:ıiJ:ıa. Hz. Peygamber'den nakledi-
len dua niteliğindeki sahih hadisleri top-
layan bir kitaptır (Beyrut ı 985) .
Muhammed Ahmed ed-Dali. İbn Berri'-
nin Risô1e fi "1ev" 1i'1-imtinô', Faş1un
fi şuri'ıti'1-J:ıô1 ve aJ:ıkômihô ve a]fsômi-
hô, Mesô'il sü'ile 'anhô adlı risalelerini
tahkik ettiğini , ancak henüz neşredeme­
diğini söyler ( Cevabü '1-mesa'ili'l-'aşr, neş­
redenin giri ş , s. 29-30) . Süleymaniye Kü-
tüphanesi'ndeki bir mecmuada (Şehid Ali
Paşa, nr. 2740). İbn Berri'nin çeşitli gra-
mer meseleleriyle bazı müşkil ayetlerin
nahiv ve i'rab bakımından açıklanmasına
dair birkaç risalesi yer almaktadır. Bu ri-
salelerin bir kısmı Sehavi'nin Sifrü 's-sa'a-
de'siyle (ll, 747-752) Süyuti'nin e1-Eş­
bôh'ında da (IV, 2 ı 7-227) nakledilmiştir.
Müellifin ayrıca Tôcü'1- 'ari'ıs'ta kendisin-
den nakillerin yer aldığı e1-Furi'ı]f ile e1-
İl].tiyôr (el-ii].Mr) fi'l].ti1ôfi e'immeti'1-
emşôr (lzaf:ıu'l-meknun, ı. 49; Hediyye-
tü'l-'arifin, ı. 457). ŞerJ:ıu Edebi'1-kôtib
(li'bn ~uteybe) ve Ijôşiye ' a1e'1-Mü'te-
1if ve'1-mu]].te1if (li'l-'Amidi) adlı eserle-
rinin bulunduğu kaydedilmektedir.
Hartwig Derenbourg ile Cari Brockel-
mann, Muhammed İbnü's-Sakkat'a (VI.!
Xl!. yüzyı I) ait İl].tişôrü '1-'ar uz ( el-Gumı1z
min mesa'ili'l-'aruz) adlı eser üzerine ya-
zılmış şerhi İbn Berri'ye nisbet etmişler-
374
se de bu şerh İbn Berri er-Ribati et-Tazi'-
ye (ö 730/ 1330) aittir (krş . ibnü 'd-Dema-
mini, s. 23 ı). Yine kendisinden iki beyit
dışında (İbn Tağriberdi. VI, 104) şiir nakle-
dilmediği halde Lisônü '1-'Arab 'da "i) al"
ve "l)al" kelimelerinin çeşitli anlamlarını
açıklayan iki didaktik kasidenin İbn Ser-
ri'ye izfıfe edilmesi de yanlış olmalıdır. Ni-
tekim Ebu Hilal el-Askeri "l)al" ile ilgili ka-
sideyi Sa'leb'e nisbet etmiştir (Kitabü'ş­
Şına'ateyn,s. 475-476) .
BİBLİYOGRAFYA :
İbn Berrl, Galatü 'çl-çlu'afa' mine'l-fukaha'
(n ş r. Hatim Salih ed-Damin, Erba'atü kütüb fi't-
taşf:ıif:ıi'l-lugavf içinde), Beyrut 1407/1987,
neşredenin g i rişi, s. 100-11 O; a.mlf., Cevabü '1-
mesa'ili 'l-'aşr (n ş r. M . Ahmed ed-Dali), Dımaşk
1418/1997, neşredenin girişi, s. 5-7, 24-45;
a.mlf.. Fi't-Ta'rfb ve'l-mu'arreb ve hüve 'l-ma'-
rCıf bi-fjaşiyeti ibn Berrf 'ala Kitabi'l-Mu'arreb
li'bni'l-Cevalfkl(n ş r. İbrahim es-Samerra1), Bey-
rut 1405/1985, neşredenin girişi, s. 11-14; fja-
vaşf İbn Berrf ve İbn :{.afer 'ala Dürreti'l-gavvaş
{f ev hami '1-l].avaş li'l-fjarfrf ( n ş r. Ahmed Ta ha
Hasanın Sultan ), Kahire 1411/1990, neşredenin
girişi , s. 8-17, 31-64; Usanü'l-'Arab, "J:ıvl" , "by!"
md.leri; Ma'mer b . Müsenna, Mecazü'l-~ur'an
(nşr. Fuat Sezgin) , Kahire 1374/1955; Ebü Hilal
el-Askeri, Kitabü 'ş-Şına'ateyn (nşr. Müfld Ku-
meyha). Beyrut 1404/1984, s. 475-476; Ya-
kut, Mu'cemü'l-üdeba', XII , 56-57; İbnü'I-Kıf­
tl. inbahü 'r-ruvat, ll , ll O-lll; İbn Hallikan, Ve-
{eyat, lll, 108-109; Ebü Hayyan el-Endelüs1. Te?-
kiretü'n-nüf:ıat (nşr. Aflf Abdurrahman). Beyrut
1986, s. 164-171 , 596-599; Zeheb1, Tari/] u'/-
islam: sene 581-590, s. 138-140; Abdülbakl b.
Abdülmecid el-Yeman1, İşaretü't-ta'yfn fi te-
racimi'n-nüf:ıat ve 'l-lugaviyyfn (nşr. Abdülme-
cid Diyab), Riyad 1986, s. 161 ; Safedl, el- Va-
fi, XVII, 80-84; İbnü'd-Demam1n1. el-'UyCınü'l­
gamize(nşr. Hassanı Hasan Abdullah). Kahire
1415/1994, s. 231 ; İbn Tağr1berd1, en-NücCı­
mü'z-zahire, VI, 103-104, 127, 227-228;Sehav1.
Sifrü's-sa'ade(n ş r. M. Ahmed ed-Dali), Dımaşk
1403/1983, ll, 747-752, 779-846; Süyüt1, el-Eş­
bah ve'n-ne?a'ir fi'n-naf:ıv (nşr. Abdülilah Neb-
han v.dğr. ). Dımaşk 1985, lll, 381-386; IV, 217-
227; a.mlf., Bugyetü'l-vu'at, ll, 34; Keş{ü'?-?U­
nCın, ı, 214; ll, 1072; İbnü'I-İmad, Şe?erat (Ar-
na Ot). VI, 449-450; lzaf:ıu'l-meknCın, I, 49; He-
diyyetü 'l-'ari{in, ı, 457; Brockelmann. GAL, ı,
134, 332 ; Suppl., ı , 488,492-494, 529; Sezgin,
GAS, 1, 29; Ramazan Şeşen, Nevadirü'l-mal].tCı­
tati'l-'Arabiyye, Beyrut 1975, I, 40; Hakim Malik,
İbn Berrf ve cühCıdühü ' l-lugaviyye, Bağdad
1981 ; Ahmed AbdülgafQr Attar, Mukaddime-
tü 'ş-Şıf:ı[ı/:ı, Beyrut 1404/1984, s. 161-162; lyd
Mustafa Derviş, İbn Berrf ve cühCıdühCı fi'n -
naf:ıv ve'l-luga ve't-taşrff, Kahire 1405/1985;
Hatim Salih ed-Damin. Mülaf:ıa?at 'ala Kitabi
fjaşiyeti İbn Berrf 'ala Kitabi'l-Mu'arreb, Kü-
veyt 1986; Kannevc1. el-Bülga fi uşCıli'l-luga,
Beyrut 1408/1988, s. 400; Abdül'al Salim Mek-
rem. el-Medresetü'n-naf:ıviyye, Küveyt 1410/
1990, s. 47-52; a.mlf. , "İbn Berri e1-Mışri" , ME,
XL/5 ( 1968), s. 376-381; Ahmed Muhtar ömer.
"Kitabü't-Tenbih .. . ", MMMA,XXVI/1 (1982), s.
395-405; M. Ben. Cheneb, "Ib n Barri " , El (Fr.).
ll, 390; H. Fleisch, "Ib n Barri", EF (Fr.). lll, 755-
756.
li] İSMAİL DURMUŞ
İBN BESSAM el-BAGDADi
( .ş.:ıf~f r> L:".ı l)!f)
Ebü'lcHasen Ali b. Muhammed
b. Nasr b. Mansur
b. Bessam ei-Bağdadi ·
(ö. 302/914 [?])
S iyasi hicivleriyıe tanınan
şair ve edip.
L _j
230 (845) yılı civarında Bağdat'ta dün-
yaya geldi. Bağdat ile Vasıt arasında Neh-
revan yakınında bir köy olan Aberta'da
doğduğu da rivayet edilir. Zengin, kültür-
lü ve tanınmış bir aileye mensuptur. Aile-
ye adını veren üçüncü kuşaktan dedesi
Bessam'a nisbetle Bessami nisbesi veya
İbn Bessam lakabıyla tanınır. Ayrıca Bağ­
dat'ta doğup büyüdüğü ve orada yaşadı­
ğı için Bağdadi nisbesiyle de anılır.
İbn Bessam'ın babasının dedesi Man-
sur ile kardeşi Hasan. Harünürreşid dev-
rinin itibarlı kimselerindendi (Cehşiyari,
s. 264-265). Halife Me'mun'un nedimlerin-
den olan (Zemahşeri, ll, 440) dedesi Nasr,
Mu 'tasım- Billah döneminde Divanü'l-hfı­
tem. Divanü'n-nafakat ve Divanü'ı-ezim­
me'de görev yapmış başarılı ve nüfuzlu
bir katipti (Yaküt, xıv. 140) Babası Mu-
hammed de zengin ve itibarlı bir kimse
idi. İbnü'r-Rumi, hakkında yazdığı m ersi-
yede onu fazilet sahibi, cömert ve dindar
bir kimse olduğunu söyleyerek över (Şe­
r1şi, Il ı, 226; Divan, s. 1961-1964). Buhtü-
ri ise bir şiirinde ondan cimri bir kimse
olarak söz eder. Annesi Ümame (Ümey-
me), Şii Hamduni ailesinden fazilet sahibi
bir kadındır. Anne tarafından dedesi Ham-
dun b. İsmail ile oğulları Ahmed ve Mu-
hammed, Mu'tasım-Billah, Vasii5-Billah,
Mütevekkil- Alellah, Mu'tazıd- Billah gibi
bazı Abbasi halifelerine nedimlik yapm ı ş
itibarlı kimselerdi.
Eserlerinden. Arap dili ve edebiyatı ile
şiir ve ahbara dair geniş bir kültüre sahip
olduğu anlaşılan İbn Bessam'ın öğrenim
hayatı ve hocaları hakkında yeterli bilgi
bulunmamaktadır. Ancak kaynaklarda,
babası tarafından özel olarak tutulan Fazi
b. Muhammed el-Yezidi'den diğer kar-
deşleriyle birlikte edebiyat ve şiir sanatı
üzerine ders aldığı kaydedilmektedir. Ay-
rıca Al].bôru 'Ömer b. Ebi Rebi'a adlı
eserinde Muhammed b. Habib, Zübeyr b.
Bekkar, İbn Şebbe gibi ah bar, ensab alim-
leri ve şiir ravileriyle Maliki fakihi ve mu-
haddis Hammad b. İshak'tan rivayette
bulunması (Yaküt, XIV. 14 l) bu alimlerden
istifade ettiğini göstermektedir. Anne
tarafından dedesi Hamdün ile dayısı Ah-

med'in de onun üzerinde etkisi olmuştur.
Ebü'l-Ferec el-İsfahanl, İbn Bessam'ın de-
desinden yaptığı Me'mun, Vasi~-Billah
ve bazı halifelerle ilgili musikiye dair bazı
nakillere (ahbar) yer vermiştir (el-Eganr,
VIII, 366; IX, 297; X, 120; XIX, 245) Yakut
el-Hamevi de Mütevekkil- Aleilah ile oğul­
ları Mu'tez- Billah ve Müntasır- Billah'a,
şair Hüseyin b. Dahhak'a ve bazı şiirleri ­
ne dair İbn Bessam'ın dayısından yaptığı
nakilleri kaydetmektedir ( el-Mu'cemü '1-
üdeba', X, 13-14) . Onun A{ıbaru 'Ömer
b. Ebi Rebi'a adlı eserinde de dayısından
bazı nakiller yaptığı görülmektedir( a.g.e.,
XIV, 141 ). İbn Bessam'dan Ebü'l-Ferec
el-İsfahanl'nin dayısı, Ebu Bekir es-Sull,
Zenci el-Katib. Ebu Sehl b. Ziyad ve diğer
bazıları çeşitli haberler rivayet etmiştir.
Gençlik yıllarını özellikle Şii Hamdunl
ailesi gençleriyle birlikte içki ve eğlence
meclislerinde geçiren İbn Bessam (a.g.e.,
XIV, 149- 150; Ebu ishak el-Husrl, s. 689;
Ragıb el-i sfahanT. ı ı, 676; ibn Hall i kan, lll ,
364), muhtemelen bu sebeple babasın­
dan ümit ettiği maddi yardımı alamadığı
gibi devlet ricalinden de beklediği ilgiyi
göremed i. Bu durum onun hiciv türü şii re
yönelmesine sebep oldu. Şiirlerinde baş­
ta babası ve aile fertleri olmak üzere za-
manın halife. vezir ve emirleriyle diğer
devlet adamlarına ağır yergiler yöneiten
İbn Bessam'ın geçimsiz bir tabiata ve is-
yan kar bir ruha sahip olmasını. Abbasl
yönetimine karşı isyan halinde bulunan
ŞTa'ya sempati duymasına ve ŞiT Hamdu-
niler içinde yetişmesine bağlayanlar da
vardır ( Şevki Dayf, IV, 439) Ayrıca bu tav-
rının altında, her şeye karşı çıkarak meş­
hur olma ve varlığını kanıtlama hırsı ile
hiciv dışındaki şiirlerinde zamanın büyük
şairleriyle boy ölçüşerneme hissi gibi psi-
kolojik sebepler bulunduğu da ileri sü-
rülmüştür. İbn Bessam'ın yergiterinden
bıkan Halife Mu'tazıd- Billah, veziri Kasım
b. Ubeydullah'a dilinin ihsanlarla kesil-
mesini emretmiş . bunun üzerine Kınnes­
rin ve Avasım (bir ri vayete göre Saymere)
bölgesi berld hizmetine tayin edilmiştir.
İbn Bessam'ın elli yaşına doğru getirildi-
ği bu göreve İbnü'I-Furat'ın ilk vezirlik yıl­
larına (909-912) kadar devam ettiği anla-
şılmaktadır (Mes' Gdl, IV, 2 ı 3; Yakut, XIV,
152; ibn Hallikan . III, 364).
İbn Bessam'ın 306 (918), hatta 315
(927) yılında hayatta olduğuna dair riva-
yetler de bulunmakla birlikte (Mes 'Gdl,
IV, 206; Yakut, v, 319) onun 302'de (914)
Bağdat'ta vefat ettiği şeklindeki rivayet
daha kuwetli görünmektedir (Merzüba-
nl, s. 15 4; Hatlb, XII , 63; ibn Hallikan, lll ,
363). Ayrıca 301 (913) veya 303 (915) yı-
!ında öldüğü de kaydedilmektedir (Mes-
'udl, ı v. 206; ibn Hallikan, lll , 363).
Başta babası olmak üzere onunla ara-
sının açılmasına sebep olduğu anlaşılan.
ağır bir dille hicvettiği üvey annesi. büyük
kardeşi Ca'fer (es-Selc). amcası Ca'fer ile
oğlu Muhammed b. Ca'fer aile fertleri
içinde yergilerine hedef olmuş kimseler-
dir (Mes'Gdl, IV, 211; Hatlb, IV. 3 13; Zemah-
şerl, ı. 145) Şiirlerinde özellikle vezirle-
ri hicveden İbn Bessam birçok liyakatsiz
kimsenin rüşvetle vezir yapıldığını . bun-
ların zulmettiklerini, rüşvetsiz iş yapma-
dıklarını, bazılarının cinsi sapık olduğunu ,
devlet hazinesinden çaldıkları servetler-
le inşa ettikleri saray ve kaşanelerde se-
fahat ve eğlenceye daldıklarını anlatmış­
tır. Abbas b. Hasan . Ali b. Tsa b. Davud,
Ubeydullah b. Süleyman ve oğlu Kasım,
İbnü'I-Furat. Ahmed b. Furat. İsmail b.
Bülbül. Ebu Abdullah İbnü'I-Cerrah ve
İbn Mukle yergilerine konu olmuş vezir-
lerdir. Mütevekkil- Alellah . Mu 'tazıd- Bil-
lah, Mu'temid-Aiellah. Muvaffak-Billah.
İshak b. İ m ran ve bazı halife, emir ve va-
lilerle İbnü'I-Mu'tez. Cahza ei-Bermekl.
Niftaveyh. Esed b. Cehver. İbnü'I-Merzü­
ban el-Muhawell ve bazı şair. edip ve ya-
zarlar yerdikleri ünlüler arasında yer alır.
İbn Bessam hicivlerinde kinaye ve tel-
mihlerin arkasına gizlenmemiş, yerdik-
lerinin isimlerini vermekten de çekinme-
m iştir. Sadece bir gün halifelikyaptıktan
sonra öldürülen Abdullah İbnü ' I-Mu'tez
hakkında herkesin söz söylemekten çe-
kindiği bir zamanda mersiye kaleme
alması onun cesur bir kimse olduğunu
göstermektedir. Bununla birlikte devlet
adamları hakkında yazdığı bazı şiirlerini
kimliğini gizlemek için Buhtürl. İbnü'r­
Ruml, Cahza ei-Bermekl. Küşacim, Dlkül-
cin ve diğer bazı şairlere nisbet ettiği de
kaydedilmektedir (Yakut, XIV, 140) Bu
durum bazı şiirlerinin bu şairlerinkiyle ka-
rışma sına yol açmıştır.
Halife Mu'tazıd-Billah 'ın 60.000 dina-
ra yaptırd ığı sarayını şairin bununla ilgili
hicviyesini duyunca yıktırması (Mes'udl,
IV, 207-208) şiirlerinin etkisini gösterme-
si bakımından önemlidir. Kısa hicivlerin-
de tabiiliğin hakim olm ası, genelde fasih
ve beliğ olmakla birlikte yer yer halk ta-
birlerine yer vermesi, bunları iktibas, taz-
min ve telmihlerle süslemesi şiirlerinin
etki alanının genişlemesine sebep olmuş­
tur. İbn Bessam'ın hicviyelerinin yanı sıra
Cahza ei-Bermekl, İbnü'I-Mu 'tez ve İb­
nü'ş-Şıhhlr es-Sayrafi ile atışmaları (müna-
kazat). gençliğinde yazdığı gazel ve ham-
riyyatı. bazı tarihi hadiselere dair şiirleri.
iBN BESSAM ei-BAGDADT
şikayetname türü manzumeleri, Vezir İbn
Mukle ve İbnü'I-Furat (Ali ve Ahmed) hak-
kında abartısız övgüleri. hayat tecrübele-
rini dile getirdiği adab . zühd ve hikemiy-
yata dair bazı parçaları da mevcuttur.
İbnü ' n-Nedlm şairin 100 yapraklık (4000
beyit) bir divanı olduğunu kaydeder. An-
cak edebiyat. tarih ve biyografi kitapların­
da yer alan, çoğu kısa yergi parçaların­
dan (mukattaat) ibaret şiirlerinin toplamı
450 beyit kadardır. Ehi-i beyt hakkındaki
manzumeleri günümüze ulaşmamıştır.
İbn Bessam'ın şuara ahbarına dair A{ı­
bdru 'Ömer b. Ebi Rebi'a, A{ıbarü'l­
AJ:ıvaş, Müna~azatü 'ş-şu'ara', Kitd-
bü'z-Zenciyyin, Divanü'r-resa'il, A{ı­
bdru İsJ:ıa~ b. İbrahim en-Nedim (el-
Meuşılf} adlı eserleri zamanımıza ulaşma­
mıştır. Son eserden el-Egani'de (VI, 169-
ı 70 ; XIV, 21 1-213) ismi belirtilmeden iki
anekdot nakledilmiştir {ibnü'n-Nedlm, s.
220; Yakut, XIV, 141; Keşfü '?·?Uniin, I, 2 5) .
Katib Çelebi. İbn Bessam eş-Şenterlnl'nin
e?;-Za{ıire ii meJ:ıasini ehli'l-Cezire adlı
eserini İbn Bessam el-Bağdadl'ye nisbet
etmiştir (Keşfü'?-?Uniin, 1, 82 5).
BİBLİYOGRAFYA :
Cehşiyari, el- Vüzera' ve'l-kütta.b, Kahire 13571
1938, s. 77, 86, 264-265; Mes'üdT. Mürücü'?-
?eheb (Abd ühamTd). IV, 206-213; MerzübanT,
Mu'cemü'ş-şu 'ara' (nşr. Abdüssettar Ahmed
Ferrac). Kahire 1379/1960, s. 154; İbnü ' n-Ne­
dTm, el-Fihrist, s. 220, 244; Ebü Hilal el-Askeri,
Dfvanü 'l-m e'a ni ( n ş r. Hü sa meddin el-Kudsi).
Kahire 1352/1933, ll, 234 ; Ebü Hayyan et-Tev-
hidT, el-Beşa'ir (n ş r. İ brahim ei- Kilanl). Dımaşk
1964, lll, ııı ; Ebü İshak ei-Husri, Zehrü '1-adab
(nşr. Zeki Mübarek), Kahire 1372/19 53, s. 689-
690; Hatib, Taril]u Bagdad, IV, 313; XII, 63;
Ragıb el-isfahanT, Mu/:ı[ı.çlaratü'l-üdeba', Bey-
rut 1961 , ll, 244,392,655,676, 712; IV, 371,
663; ZemahşerT. R ebı<u'l -eb rar(n ş r. SeiTm en-
Nuayml) , Beyrut, ts., 1, 145; ll, 440, 462; lll, 675;
Şerişi, Şerf:ıu Mal!;amati'l-l:far1r1 (nşr. M. Abdül-
mün 'im Hafild), Kahire 1372/19 52,1, 198; lll,
226; IV, 153; ibnü'r-RümT. Divan (nşr. Hü seyin
Nassar), Kahire 1393/1963, s. 1961-1964; Ya-
küt, el-Mu'cemü 'l-üdebtı', 1, 143; V, 319; X, 13-
14; XIV, 139-152; Ebü'I-Ferec el-isfahani, el-
Egani, VI, 169-170; VIII , 366; IX, 297; X, 120;
XIV, 211-213; XVlll, 329; XIX, 245; Nüveyri, Ni-
htıy e tü '1-ereb, lll, 102; KütübT, Fevatü '1- Ve{eyat,
lll, 92; YafiT, Mir'atü'l-cenan, ll, 238-239; ibn
Halliki'm, Ve{eyat, lll, 363-366; Keş{ü '?-?Unün,
1, 25, 28, 825; Yü n us Ahmed es-Samerral, Şu'a­
ra'ü 'Abbtısiyyün , Beyrut 1407/1987, ll , 321-
516; Şevki Dayf, Taril] u'l-edeb, IV, 439-442; J.
Bencheikh, "Un outrageur politique ... ", Arabi-
ca, XX/3, Leiden 1973, s. 261-291; Müzhir es-
SüdanT. " İbn Bessam: [J ayatühü ve şi'ruh", el-
Mevrid, XV/2, Bağdad 1986, s. 103-142; Ch.
Pellat, "Ib n Bessam", EJ2 (Fr.), lll, 757 ; Seyyid
Muhammed Seyyidi, " İbn Bessam ", DMBİ, lll,
108-110; Nazım ReşTd , "İbn Bessam el-Bagda-
dl", Mevsü'atü '1-f:ıaçlarati 'l-İs lamiyye, Arnman
1993, s. 171 -172.
liJ İsMAiL DURMUŞ
375