Professional Documents
Culture Documents
Aşağıdaki tablo, mukataa harflerinin hangi surelerin başında ne şekilde yer aldığını
göstermektedir:
Toplamda 14 farklı harf, mukattaa harfi olarak kullanılmıştır ( ، ا، ح، ر، س، ص، ط، ع،ق
، ك، ل، م، ن، )ي هve bu harfler toplam 14 değişik şekilde sıralanmıştır:
Allah, Kuran’ın, Arapça bir kitap olduğuna dikkatleri çekmiş ve gayet açık ve anlaşılır
olduğunu bildirmiştir (12/2, 13/37, 20/113, 26/195, 39/28, 41/3, 42/7, 43/3, 46/12).
Dolayısıyla, Allah’ın, Muhammed peygambere ve çevresindekilere, anlamını bilmedikleri
harflerle seslendiğini düşünmek doğru olmaz.
2) Taberi tefsirinde, mukattaa harfleri ile ilgili olarak, Abdullah b. Abbas, Said b.
Cübeyr ve Abdullah b. Mesud’dan şu görüşü nakletmiştir: Her bir harf, bir ismin veya bir
fiilin kısaltmasıdır ve bu harflerden her biri, diğer harfin manasının dışında bir mana ifade
etmektedir. Hakim et-Tirmizi, Allah’ın, mukattaa harfleri ile başlayan surelerde anlatılan her
şeyi bu harflere yerleştirdiğini ve ardından bunların surenin içinde açıkladığını söylemiştir.
Mukataa harflerinin hangi kelimelerin kısaltması olduğu konusunda da değişik görüşler öne
sürülmüştür. Bir görüşe göre bunlar, ilahi isim veya sıfatların kısaltmasıdır (Said b. Cübeyr,
Salim b. Abdullah, Suddi el-Kebir). Mesela “elif-lam-mim”de, elif harfinin “Allah”, lam
harfinin “latif’, mim harfinin ise “mecid” isminin kısaltması olduğu söylenmiştir. Bir diğer
görüşe göre bunlar bazı fiillerin kısaltmasıdır (Zeccac). Dahhak’a göre “elif-lam-mim”deki
elif Allah’a, lam Cebrail’e ve mim de Muhammed’e tekabül eder ve bu şekilde, “elif-lam-
mim” “Kuran, Allah katından, Cebrail aracılığıyla, Muhammed peygambere vahyedilmiştir.”
manasına gelir. Maverdi, “elif-lam-mim”in “ziyaret etmek” fiilinin kısaltması olduğunu iddia
etmiştir. Süheyli, Rad suresinin başındaki “ra” mukattaa harfinin 2. ayette geçen “refea”
fiilinin ya da “ra’d” kelimesinin kısaltması olabileceğini söylemiştir. Cafer es-Sadık’tan
nakledilen bir rivayete göre, “kaf-ha-ya-ayn-sad”daki kaf, “Allah bizim şiamıza kafidir.”; ha,
“Onlara hidayet verendir.”; ya, “Onların dostudur.”; ayn, “İtaatkar olanları bilendir.”; sad ise,
“Onları yüksek makamlara ulaştırma sözünde sadık olandır.” anlamına gelmektedir. Mukattaa
harflerinin birer kısaltma olduğu görüşü, batılı bilginler arasında da önemli ölçüde
benimsenmiştir. Aloys Sprenger, “ta-sin-mim”in, Vakıa suresinin 79. ayetinin (ona temiz
olanlardan başkası dokunamaz) kısaltması olduğunu savunmuştur. Benzer şekilde Regis
Blachere, “elif-lam-mim”in Fatiha suresinin ilk ayetinin kısaltması olduğunu söylemiştir.
Hans Bauer ise, “ya-sin”in Yasin suresinin 20. ayetinde geçen “ ”يَسْعٰ ىkelimesinin; “sad”ın
Sad suresinin 31. ayetinde geçen “َُصافِنَات
َّ ”الkelimesinin; “kaf”ın da Kaf suresinin 23. ayetinde
geçen “َُ ”قَ ٖرينُهkelimesinin kısaltması olduğunu iddia etmiştir. Ayrıca, “elif-lam-mim”in “el-
mesani”ye, “ta-sin”in “Tur-i Sina”ya ve “ta-sin-mim”in de “Tur-i Sina ve Musa”ya işaret
ettiğini öne sürmüştür. Kısaltma teorisinin önemli savunucularından biri de, Eduard
Goossens’tir. Ona göre, “ya-sin” Saffat suresinde geçen “َاس َ َ ”ا ِْليve “ََاسين
ٖ َ ”ا ِْل َيkelimelerinin;
ِ صافَّا
“sad” yine Saffat suresinde geçen “َت َّ ”الkelimesinin; “elif-lam-ra” ise “َسو ُل ُ ”الر
َّ kelimesinin
kısaltmasıdır. Morris Sigel Seale de kısaltma görüşünü benimseyen bilginler arasındadır. Ona
ْ “ya-sin” “ ”يُونُسkelimelerinin kısaltmasıdır.
َ ;”ال َم ْو ِع
göre, “elif-lam-mim” “ظة
3) Kuran’da kalem, fecir, asır, incir ve zeytin gibi şeylere yemin edildiği gibi harflere
de yemin edilmiştir (Ahfeş el-Evsat, İbn Kayyim el-Cevziyye).
Arap Dili ve Belagatı alanında uzman bir bilgin olan Hamiduddin Farahi (1863-1930),
mukattaa harflerinin sembolik anlamları olduğunu söylemiş ve surelerin başında yer alan
mukattaa harflerinin sembolik anlamları ile başında bulundukları surelerde anlatılan konular
arasında bir ilişki olduğunu öne sürmüştür. Örneğin, nun harfi (“ )نbalığı” sembolize eden bir
harftir ve başında bulunduğu Kalem suresinde, “büyük balığın arkadaşı”ndan
bahsedilmektedir (68/48). Tı ( )طharfi ise “yılanı” sembolize eden bir harftir ve başında
bulunduğu tüm surelerde (20, 26, 27, 28) Musa peygamberin asasının bir “yılan”a
benzemesinden bahsedilmektedir (20/20, 26/32, 27/10, 28/31).
א اأ
kuvvetli olan
Alıf Elif şeyler (meşe
1 ağacı, koç, erkek
geyik, buzağı,
yağlı kuyruk,
sütun-kemer).
Kollarını yukarı
kaldırmış adam,
işte, şuna bak,
Hâ’ pencere, işaret
ה Hey ه (İnce)
5 etmek, açığa
vurmak,
meydana
çıkarmak,
göstermek,
nefes, iç çekme,
şebeke, ağ.
Çit, çadır duvarı,
ח Het ح Hâ’
8 iç-dış, çeper,
(Kalın) ayırmak,
bölmek, yarım,
iki parçaya
bölünme,
dünyevi, vücudu
bölen şeyler (ok,
sapan taşı), dizi,
ip, tel.
Sepet, kap, depo,
mağaza,
saklamak,
Tâ’
9 ambar, içermek,
ט ط
Tet
kuşatmak,
saklama kabı
malzemesi
(toprak, kil,
çamur, hasır),
yılan.
El, kol, çalışmak,
yapmak, atmak,
bağırmak,
Yâ’
10 haykırmak,
י ي
Yod
saygı, teşekkür,
el vermek.
Avuç içi, açık el,
כ ayak tabanı,
bükülmüş, eğri,
ك
Kâf/Kef eğik, kase,
(İnce)
20 çanak, hurma
ך
Kaf/Haf
dalı, boyun
(Final*) eğdirmek, itaat.
Asa, çobanın
sopası, değnek,
yönetmek,
30
ל ل
Lamed kumanda etmek,
Lâm yürütmek,
öğretmek,
otorite,
boyunduruk,
bağlamak
Su dalgaları, su,
מ deniz, sıvılar
(kan, şıra), dalga,
م Mîm
40 kaos, karışıklık,
ם
Mem
(Final*) bilinmeyen,
güçlü, iri, açık,
net, temiz.
נ
Tohum,
çimlenme, filiz,
filizlenen tohum,
Nûn
ן ن
Nun devam etme,
(Final*)
50 sürdürme, nesil,
oğul, balık.
Diken, çalılık,
kalkan, korumak,
desteklemek,
Sîn çevrelemek,
ס س
Sameh
kapmak, birlik,
60 delmek, sivri,
savaşçı,
dikenlerden
koruyucu
(çizme, bot),
destek, dayanak,
nefret, kin, tıkaç,
balık, pencere.
Göz, izlemek,
seyretmek,
dikkat etmek,
aldırış etmek,
ע Ayin ع Ayn
70 gözlemek,
önemsemek,
bilmek, gözleri
gölgelemek,
kapatmak,
gözlerini kısmak,
acı, üzüntü,
endişe, perişan,
iş, meşguliyet,
ikamet, kaynak,
pınar, deve kuşu,
baykuş.
צ
Yan yatan adam,
yan, av, av eti,
ص
kovalamak,
Sâd
90 beklemek, peşine
ץ
Sadi
(Final*) düşmek, ağ,
tuzak, kapan,
balık kancası,
sığınak, kale,
papirüs bitkisi.
Ufuktaki güneş,
ufuk, güneş,
Kâf güneşin
(Kalın)
100 deveranı, daire,
ק ق
Qof
dolaşmak,
dönmek, devir,
yoğunlaştırmak,
zaman, ense.
Baş, kafa, ilk,
birinci,
başlangıç, üst,
Reş
ר ر
tepe, reis, lider,
Râ’ şef, idare, kural,
200 egemenlik,
muhtaç, zayıf,
sahiplik.
* Final harflerin sayısal değerleri farklıdır:
Şimdi, mukattaa harflerini önce tek tek, ardından surelerin başında bir arada
kullanıldıkları türevlere göre inceleyelim.
[Not: Sure başlarında yer alan formlar, ayrı makaleler şeklinde yayımlanacaktır.]
Elif
ا
א
Elif harfi, bir öküzün başını tasvir eden şekilden türemiştir. Elif isminin aslı ise,
Akkadca “alpu (öküz)” kelimesidir. Öküz, çiftlik hayvanları içerisinde en güçlü ve en
becerikli hayvan olarak kabul edilmiş; özellikle tarlaların sürülmesi ve çeşitli yüklerin
taşınmasında oynadığı rol nedeniyle, birçok medeniyette büyük bir saygı görmüştür.
Çoğunlukla, biri genç diğeri yaşlı olan iki öküz boyunduruk altına alınır ve daha yaşlı olan
öküz genç olana rehberlik eder. Bu bakımdan elif harfinin anlam yelpazesi içerisinde
öğretmek, rehberlik etmek ve yönlendirmek de vardır. Elif harfi İbranicede gücün
sembolüdür. Tarih boyunca kralların başlarına taktıkları taçlar da, öküz boynuzunu, yani
kralların sahip oldukları gücü simgelemiştir. Arapçada ise elif harfinin, birçok haslet ve
faziletleri kendinde toplamış, eşi az bulunan kimse anlamına geldiği ifade edilmiştir. Bunun
yanında zayıf, hor ve hakir görülen adam ve cömert gibi değişik anlamları da vardır.
Elif harfi, alfabenin ilk harfidir ve sayısal değeri de 1’dir. Bu yüzden Allah’ın birliğini,
tevhidi simgeler. Arapçada, (َبَ ْينَ ُه ْم َُ)أَلَّ ْفت “Elleftu beynehum!” deyimi, “Onları bir araya
getirdim, aralarını buldum, kaynaştırdım.” anlamına gelir. Harfleri bir araya getirerek yazı
َ ( ا َ ِلelife)
yazmaya “ellefe”; sayıların kaynaşması sonucu oluşan bin sayısına da “elf” denir. َف
fiili kaynaşmak, alışmak, sevmek, tanışmak demektir. Türkçeye de geçen ve alışma anlamına
gelen ülfet; anlaşma anlamına gelen itilaf; uzlaştırma ya da kitap yazma anlamına gelen telif
kelimeleri bu kökten türemiştir. Kitap yazan kişiye de müellif denir.
Kuran’da, “elf ( ”)الفkökünden türeyen pek çok isim ve fiil kullanılmıştır: Bir araya
getirmek, birleştirmek, uzlaştırmak, sevdirmek anlamındaki “ellefe (َف َ َّ ”)أَلfiili (3/103; 8/63;
24/43); 1000 sayısı anlamına gelen “elf ( ”)ا َ ْلفkelimesi; bir araya getirilmiş, ısındırılmış,
ْ
uzlaştırılmış anlamındaki “muellefe (”)ال ُم َؤ َّل َفة kelimesi (9/60) ve alıştırma, sevdirme
َ ٖ ”)اkelimesi (106/1-2) bu kökten türemiştir.
anlamındaki “ilaf (يَلف
Sonuç olarak elif harfinin, gücü, liderliği, birliği ve tevhidi simgeleyen bir harf
olduğunu söyleyebiliriz.
Hâ'
(İnce)
ه
ה
Hâ' harfi (ince), gördüğü önemli bir manzara karşısında kollarını yukarı doğru
kaldırmış bir insan tasvirinden türemiştir. Bu insan, karşısındakine elini sallayarak "Hey!"
diye seslenmekte ve gördüğü şeyi işaret ederek ona bakılmasını istemektedir. Harfin "nefes
alma" ve iç çekme" anlamları da buradan türemiştir ve insanın mükemmel bir görüntü
karşısındaki durumunu anlatır. Halil b. Ahmed’e (ö. 175/791) göreyse hâ’ harfinin anlamı
(muhtemelen güzel bir görüntü olmasından dolayı) ceylan yanağındaki beyazlıktır. Türkçede
de kullanılan “Hey!” ünlemi, Arapçada da benzer şekilde “Heyâ ( ”!)هياveya “Heyyâ (”!)هيّا
biçiminde kullanılır.
Bu harf İbranicede kelimeleri marife (belirli) hale getiren bir ön ektir. İngilizcedeki
“the” ve Arapçadaki “el-” ekinin karşılığıdır. Arapçada ise 3. şahıs zamiridir ve “o” anlamına
gelir. el-Maleki (ö. 702/1302), huve, hiye, hum, hunne (o, onlar) vb. zamirlerde de asıl
zamirin he ( )هolduğunu; vav, ye, mim ve nun harflerinin hareke beyanı için getirildiğini
söylemiştir. Yakın, uzak veya çok uzak bir yeri göstermek için, sırasıyla, “hunâ (”)هنا,
“hunâke ( ”)هناكve “hunâlike ( ”)هنالكişaret sıfatları kullanılır. İbn Abbas’tan gelen bir
rivayete göre, “Tâ-hâ!” kelimesi “Ey adam!” manasına gelmektedir. Buna göre “tâ” tıpkı
“Yâ” gibi nida için kullanılmıştır; “hâ” ise ya med harfinin yerine kullanılmıştır ya haza
(’)هذاnın kısaltılmış formudur ya da “adam” manasındadır. Bu son muhtemel anlam harfe ait
orijinal piktografa uygundur.
Sonuç olarak, he ( )هharfi, gördüğü hayret verici bir manzara karşısında kollarını
yukarı doğru kaldırarak o şeye işaret eden bir insan resminden türemiş olup; şaşırtıcı bir
durum, güzel bir manzara, işaret etme, açığa çıkarma vb. anlamlara sahiptir.
Hâ
(Kalın)
ح
ח
Hâ' (kalın) harfi, duvar resminden türemiştir ve bütün Semitik dillerde duvar, çit, çevre
gibi anlamlara gelir. Duvarlar, bir şeyi bir şeyden ayırarak, iki parça (half) oluşturur. Hâ'
harfi, taşıdığı bölme, ayırma anlamlarından hareketle, iç-dış ve dünya-ahiret gibi çeşitli
ikilileri kapsayacak anlamlar da kazanmıştır (secular, outside, inside vb.). Yahudi
ط
ט
Tâ' harfi, gıdaları vb. malzemeleri depolamak için kullanılan sepet şeklinden
türemiştir. Bu kapsamda, taşımak, saklamak, içermek vb. anlamlara gelir. Ayrıca saklama
kaplarının yapımında kullanılan toprak, çamur, kil vb. materyalleri ( )טינופתtanımlamak için
de kullanılmıştır. Fenike dilinde harfin ismi “tekerlek” demektir. İbranicedeki şekli ise,
sepetin içinde sarılmış halde duran bir yılanı andırır.
İbranicede, iki harfin (vav, zayin) birleşmiş hali gibidir: Zayin, taç giymiş bir adamı;
vav ise boyun eğmiş haldeki itaatkar bir kimseyi simgeler. Yahudi mistisizminde, hem iyiyi
( )טובhem de kötüyü ( )טומאהsimgeleyen paradoksal bir harftir; tıpkı hamile olan bir kadın gibi
gizlenmiş bir iyiliği anlatır. Ayrıca ebced değeri kendisi gibi 9 olan ( אחve )בגדveya ebced
değerinin rakamlarının yan yana toplamı 9 olan ( )אמתbazı kelimelere tekabül eder. Arapçada
tâ’ kelimesi, düz alan, vadinin aşağı kesimi ve cinsel ilişkiye düşkün ihtiyar gibi çeşitli
anlamlar kazanmıştır. Ayrıca Arapçada, İbranicedeki “”טובun karşılığı “ ”طابde “güzel
olmak” anlamına gelir. Hamiduddin Farahi (1863-1930), Tı ( )طharfinin “yılanı (serpent)”
sembolize eden bir harf olduğuna ve başında bulunduğu tüm surelerde (20, 26, 27, 28) Musa
peygamberin asasının bir “yılan”a benzemesinden (20/20, 26/32, 27/10, 28/31) bahsedildiğine
dikkat çekmiştir.
Sonuç olarak, ta harfi sepet resminden türemiş olup, şekliyle bağlantılı olarak içermek,
çamur ve yılan gibi manaları karşılamıştır. Ayrıca iyiliği de sembolize eder.
Yâ'
ي
י
Yâ' harfi, kol resminden türemiştir. El ve kol uzuvlarının yaptığı işler kapsamında,
çalışmak, atmak, tapmak, selamlaşmak, (elleri ağza götürerek) bağırmak vb. anlamlar
kazanmıştır. Arapçada da bu harf, “yâ (”)يا, “ey (”)أي, “eyâ ( ”)أياve “heyâ ( ”)هياgibi nida
harflerine katılır. Fenike, Arami ve İbrani alfabelerinde, harfin adı “yod”; Arapçada ise ()يَد
“yed”dir. Yed ()يَد, Arapçada “el, kol, kudret” gibi anlamlara gelir. Halil b. Ahmed’e (ö.
175/791) göreyse yâ’ harfinin anlamları, yan, taraf, cihet ve memede kalan süt fazlasıdır.
Arapçada bu harfin ismiyle bağlantılı pek çok kelime vardır: eline dokunmak
anlamındaki “yeda ( ;”)يَدَىeli kurumak, zayıf olmak anlamındaki “yediye (َِي
َ ;”)يَدiyilikte
bulunmak anlamındaki “eyda ( ”)اَ ْيدَىgibi… Ayrıca Arapçada “yed (el)” kelimesini içeren
sayısız deyim vardır ve bu kelime çok sık olarak mecazi manada kullanılır.
(İnce)
ك
ך,כ
Kef harfi (İbranicede kaf/haf, כ, ) ךavuç içi ( ) şeklinden türemiştir. Şekliyle
irtibatlı olarak, eğri olmak (İng. curve, bend) anlamına gelir. Elin çukur olan avuç içine (İng.
palm) ve ayağın eğri tabanına (İng. sole) “kef” denir. Aynı şekilde, ortası çökük olduğu için
çanak ve kaseye (İng. bowl) ve eğri hurma dallarına (İng. palm branch) da “kef” denmiştir.
Avuç içi, yani açık bir el, teslimiyet ve itaat anlamına geldiğinden dolayı, boyun eğdirmek
(İng. subdue, tame) anlamı vardır. Yine avuç içiyle bağlantılı olarak, açmak, izin vermek,
fırsat vermek gibi manalara da gelir. Görüldüğü gibi kef harfi, Semitik dillerde, köken aldığı
harfin şekliyle irtibatlı olacak şekilde, eğik nesneleri ve eğilmeyle ilişkili durumları
tanımlamak için kullanılmıştır.
Kuran’da k-f-f kökünden türeyen birçok isim ve fiil vardır: Keffe (ََف
َّ )كfiili 4/77, 4/91,
5/11, 5/110, 48/20 ve 48/24’te, (elini) çekmek, men etmek, alıkoymak, engellemek; 4/84’te
zayıflatmak, (gücünü) kırmak ve 21/39’da da savmak ve tehlikesini önlemek anlamında
kullanılmıştır (avuç içinin, boyun eğdirmeyi sembolize ettiğini hatırlayınız). Kâffet ()كَافَّة
bütün, toplu, hep, hepsi demektir (2/208, 9/36, 9/122 ve 34/28). 13/14 ve 18/42. ayetlerde ise,
keff (ََف
ّ )كkelimesi avuç, avuç içi anlamında kullanılmıştır.
Arapça sözlüklere baktığımızda da, kef harfinden türeyen pek çok fiilin ve ismin,
harfin kök anlamıyla bağlantılı olarak kullanıldığını görebilmekteyiz. Örneğin, “keff” avuç,
el, aya, semizotu; “keffu’l-hirr” kediayası otu; “keffu Meryem” Meryem ana eli bitkisi;
“kifef” gözün oturduğu çukur; “kefef” dilenmek; “kiffet” terazi gözü (kefe), yağmur çukuru;
“şeceretu’l-kef” palmiye, hurma ağacı; “tekeffefe” avuç açarak dilenmek, avuçlamak;
“istekeffe” almak için elini uzatmak vb. kelimeler…
Kuran’da Meryem suresi, “kef” harfiyle başlar. Sureye Meryem isminin verilmesinin
sebebi, 16. ayetten itibaren anlatılan Meryem kıssasıdır:
“Kitapta Meryem’i zikret! Hani bir zamanlar ailesinden uzaklaştı doğu tarafında bir
yere... Onlardan öte bir perde edindi (onlardan saklandı). Ona ruhumuzu gönderdik. Düzgün
bir beşer olarak ona göründü. (Meryem) Dedi ki: Şüphesiz ben, senden Rahman’a sığınırım!
Eğer takva sahibi biriysen… (Ruh) Dedi ki: Ben sadece senin Rabbinin elçisiyim, sana temiz
bir oğlan çocuğu bağışlamak için… (Meryem) Dedi ki: Bana ait bir oğlan çocuğu nasıl olur,
bana bir beşer temas etmediği halde ve ben kötü bir kadın değilken… (Ruh) Dedi ki: Öyle!
Rabbin <<O bana kolaydır… Onu insanlara bir ayet ve bizden bir rahmet kılmamız için…
Bitirilmiş bir işti.>> dedi. Ona hamile kaldı, onunla ırak bir yere uzaklaştı… Doğum sancısı
onu hurma ağacının gövdesine getirdi. (Meryem) Dedi ki: Keşke ben bundan önce ölseydim
ve unutulup gitmiş olsaydım! Ona altından seslendi: Üzülme, Rabbin altında bir akıntı
kılmıştır ve hurma ağacının gövdesini kendine doğru silkele ki üzerine toplanabilecek haldeki
taze hurmalar dökülsün!” (19/16-25)
“Kulu Zekeriyya’ya, Rabbinin rahmetinin zikridir! Hani bir zamanlar, Rabbine gizli
bir nida ile nida etmişti. Demişti ki: <<Rabbim! Doğrusu kemiklerim eridi ve saçlar ağardı.
Rabbim sana dua ile hiç bedbaht olmadım. Doğrusu ben arkamdan gelen yakınlarıma
endişeliyim. Karım kısır oldu. Bana katından bir veli bağışla. Bana ve Yakub ailesine varis
olur. Onu razı olunan kıl.”
Surenin başındaki bu dua, avuç içi (keff) anlamına gelen harf ( )كile sembolize edilmiş
olabilir.
Sonuç olarak, kef harfi, avuç içi resminden türemiş olup, Arapçada avuç açarak bir şey
istemekle ilgili fiillere kaynaklık etmektedir ve bu harf, Meryem suresinin başında Zekeriyya
peygamberin yaptığı duaya bir atıf olabilir.
Lâm
ل
ל
Lâm harfi, çobanların sürülerini gütmek ve tehlikelere karşı onları korumak için
kullandıkları, tutma yeri eğik olan değneklerinin şeklinden türemiştir. Otorite, yönlendirme,
kılavuzluk etme, öğretme, hükmetme, boyunduruk altına alma, gütme, dürtme vb. manaları
kapsar. Tarih boyunca krallar, bir otorite sembolü olarak ellerinde asa taşımışlardır. Fenike
dilinde “üvendire” anlamına gelir. Arapçada “lemede (ََ ”)لَ َمدfiilinin manası “(birine) boyun
eğmek”tir. Kuran’da lam harfi, mukattaa harfi olarak, mutlaka elif harfinden sonra gelecek
şekilde kullanılmıştır.
Sonuç olarak, lam harfi çobanların değneklerinin şeklinden türemiş olup, bununla
ilişkili olarak, otorite, yönlendirmek, kılavuzluk etmek gibi çeşitli anlamlara sahiptir.
Mîm
م
ם,מ
Mîm harfi, denizdeki su dalgalarının şeklinden türemiştir. Denizle ilgili olarak, büyük,
güçlü, çalkantı, kaos, karmaşa gibi anlamlara gelir. Aynı zamanda, çeşitli sıvıları tanımlamak
için kullanılmıştır (şıra, kan vb.). Fenike dilindeki adı olan mem “su” anlamına gelir.
İbranicede “su” kelimesinin karşılığı “mym (”)מיםdir. Arapçada bu harfin, şarap, zatülcenp
(akciğer zarı iltihabı) ve toplanma manaları vardır. Deniz, hep korkulan ve bilinmeyen bir yer
olarak algılanmıştır. Bu yüzden “m” harfi Semitik dillerin hepsinde bilinmeyeni anlatır:
“Ne?” sorusu, Arapçada “( ”ماma) ile; İbranicede “( ”מהma) ile sorulur.
Kuran’da m-v-h ( )موهkökünden türeyen “mâ’ ( ”)ماءkelimesi su, sıvı, yağmur vb.
manalarda kullanılmıştır.
Sonuç olarak, mim harfi, deniz dalgalarının şeklinden türemiş olup, denizin özelliği
olan, bilinmezlik, büyüklük, güç vb. manalara gelmektedir. Bu harften türeyen kelimeler de su
ile ilişkili anlamlar kazanmıştır.
Nûn
ن
ן,נ
Nûn harfi, filizlenen bir tohum şeklinden türemiştir. Yeni bir hayatın başlangıcını ve
neslin devamını simgeler. Ayrıca bütün Semitik dillerde, şekliyle bağlantılı olarak “balık”
anlamına da gelir. Arapçada hokka ve kılıç demiri anlamları da vardır. Zemahşeri, Arapçada
nun’un hokka anlamının bulunmadığını söylemiştir. İbn Atıyye el-Endelüsi ise bu harfin Arap
lehçelerinin birinde veya Arap ve Acem dillerinde ortak olarak hokka manasında kullanılmış
olabileceğini ileri sürmüştür. Arapça sözlüklerde, nun kelimesine ( )نُونdivit (kalem), balık ve
kılıcın ağzı manaları verilir.
Nun, mukattaa harfi olarak, yalnızca 68. surenin (Kalem suresi, Nun suresi) başında
yer almaktadır. Bu sure şu şekilde başlamaktadır:
Bu ayeti, Hasan Basri Çantay, “Hokka ile kaleme ve yazmakta oldukları şeylere
andolsun ki” şeklinde tercüme etmiştir.
Kalem ve yazı ile hokka arasında bir uyum olduğu söylenebilirse de, nun harfine balık
manasının verilmesi, şu 3 gerekçeden dolayı daha uygun olabilir:
1) Semitik dillerin hepsinde nun harfi balık manasına gelir.
3) Nun harfiyle başlayan 68. surenin 48. ayetinde, “büyük balığın arkadaşı” ifadesi
vardır.
Dolayısıyla, 68. surede anlatılan bu olayın, surenin başında bir harfle sembolize
edilmiş olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca 68. surede nun harfi ile yapılan kafiye de dikkat
çekicidir.
Sîn
س
ס
Sîn harfi, diken şeklinden türemiştir. Köken aldığı şekille irtibatlı olarak, batmak,
delmek, keskin olmak, tutunmak, korumak vb. anlamları vardır. Halil b. Ahmed’e (ö.
175/791) göre ise sin harfinin anlamı, “şişman adam”dır. İbranicede harfin ismi (samekh, )סמך
“üzerine eğilmek, dayanmak, yaslanmak, desteklemek” gibi anlamlara gelir. Arapçada da bu
kök (smk, )سمكbenzer manalar ihtiva eder: Semeke (ََس َمك
َ ) (bir şeyi) destekleyerek kaldırmak;
simâk ( ) ِس َماكsütun, (bir şeye) destek olarak onu yukarı kaldıran şey, direk; semk (س ْمك
َ ) tavan,
boy; mismâk ()م ْس َماك
ِ çadır direği demektir. Kuran’da (79/28) semk (س ْمك
َ ) kelimesi “tavan,
boy, yükseklik” anlamında kullanılmıştır. Türediği kökün anlamından (muhtemelen) bağımsız
olarak semek (س َمك
َ ) Arapçada balık anlamına gelir.
Sonuç olarak, sin harfi diken şeklinden türemiş olup; bununla irtibatlı olacak şekilde
çeşitli manalar kazanmıştır ve bu harfin ismi, İbranicede ve Arapçada, desteklemek vb.
anlamlarda kullanılmaktadır.
Ayn
ع
ע
Ayn harfi, göz (o) şeklinden türemiştir. Göz, kaynak, çeşme, delik, asıl, görmek,
bakmak, bilmek, gözetmek, korumak gibi anlamları vardır. Alfabemizdeki “o” harfi de aynı
şekilden türemiştir. Arapçada a-y-n kökünden gelen âne (ََ ) َعانfiili, bakmak, akmak
anlamlarına gelir. Kuran’da a-y-n kökünden türeyen pek çok kelime vardır: Ayn ( ) َعيْنgöz (ç.
( )ا ْعيُن3/13, 5/45, 5/83 vd.) pınar, kaynak (ç. عيُون
ُ ) (2/60, 7/160, 15/45 vd.); în (( ) ِعينt. ) َع ْينَاء
güzel gözlüler, ceylan gözlüler, gözünün siyahı büyük olanlar (37/48, 44/54, 52/20, 56/22);
meîn ( ) َم ِعينakan, akarsu, içecek, akıntı, açıkta bulunan su kaynağı, pınar (23/50, 37/45, 56/18,
67/30) anlamına gelmektedir.
Sonuç olarak, ayn harfi, göz şeklinden türemiştir ve Arapçada da göz anlamına gelmektedir.
Sâd
ص
ץ,צ
Sâd harfi, yan tarafı üzerine yatmış bir adamın resminden türemiştir. Av için pusuya
yatma durumundan hareketle, yan taraf, av, av eti, kovalamak, peşine düşmek, tuzak, kapan,
olta gibi anlamlara gelir. Arapçada s-y-d kökünden sâde (ََصاد
َ ) fiili avlanmak, avı öldürmek,
tuzağa düşürmek, tuzakla yakalamak; esâde (ََصاد َ ص
َ َ )اfiili ava teşvik etmek; istâde (ََطاد ْ ِ )اfiili
َ َ )تfiili ava çıkmak; sayd (صيْد
zorlukla avlamak: tesayyede (ََصيَّد َ ) av; sayûd (صيُود
َ ) avcılıkta
maharetli olan adam, avcı; sayyâd (صيَّاد
َ ) sanatı avcılık olan, avcı; sayyûd (صيُّود
َ ) nişana doğru
varıp isabet eden ok; mesâd (صاد َ ص
َ ) َمavlanma yeri; mustâd (طاد ْ ) ُمavcı veya avlanma yeri;
misyed (صيَد
ْ )م
ِ tuzak anlamına gelir. Ayrıca sayide (ََصيِد
َ ) fiili, (boyun için) eğri olmak
ْ َ )اboynu bir tarafa meyilli olan kişi, başını
anlamına gelir. Bu kökten gelen esyed (صيَد
yukarıda tutan kişi, kibirli, padişah, arslan vb. anlamlara gelir. Arapçada sad harfinin toprakta
eşelenerek dişisini isteyen horoz, kuş yavrusu, susuz kimse, bakır kap gibi manalara geldiği
de söylenmiştir. Kuran’da geçen sayd (صيْد
َ ) kelimesi av, avlanma anlamına gelir (5/1, 5/94,
َ ص
5/95, 5/96). Ayrıca 5/2. ayette avlamak anlamındaki istâde (ََطاد ْ ِ )اfiili kullanılmıştır. Sad
harfini “avlanma” ile ilişkilendirenler, bu mukattaa harfinin anlamını “Muhammed, insanların
kalplerini kendisine iman edinceye kadar avladı ve kendisine doğru meylettirdi.” şeklinde
açıklamışlardır (Kurtubi).
Sonuç olarak, sad harfinin “sâdi” emir fiiline tekabül ettiği ve “(Kuran’ın çağrısına)
karşılık ver!” anlamına geldiği ileri sürülebilir.
Kâf
(Kalın)
ق
ק
Kâf harfi (kalın), ışığı ufuk çizgisinde yoğunlaşan güneş resminden türemiştir.
Güneşin deveranını sembolize eder. Bu kapsamda, güneş, ufuk, yoğunlaşmak, devir, döngü,
zaman ve daire gibi anlamlara gelir. Fenike dilinde ise “kof”un manası, yine şekliyle irtibatlı
olacak şekilde, iğne deliği veya maymundur.
َ َ )قve “kafâ ( ”)قَفَاfiilleri “takip etmek” anlamına gelir (bu şekilde iki
Arapçada kâfe (َاف
kelimenin harflerinin sıralanışının farklı, ancak anlamlarının aynı/benzer olması durumuna
“iştikakul kebir” denir). İz sürme konusunda uzman olan kimselere de “kâif ( ”)قائفveya
“ekvef ( ”)ا ْقوفdenir. “Kâfe (َاف ْ ُ ”)قemri “takip et” anlamına gelir. K-
َ َ ”)قecvef fiilinden “kuf (َف
f-v kökünden, takip etmek anlamındaki “kafâ ( ”)قَفَاfiili (17/36) ve peş peşe göndermek,
arkasından yollamak anlamındaki “kaffâ ( ”)قَفَّىfiili (2/87, 5/46, 57/27) Kuran’da
kullanılmıştır. “Kafâ ( ”)قَفَاfiili ensesine vurmak, ensesinden kesmek ve “kafâ ( )قَفَاismi ense,
geri anlamlarına da gelir.
َ َ”)وق
V-k-f kökünden “vekafe (َف َ misal fiilinin emri hazırı olan “kıf” ( )قفemri “dur”
anlamına gelir ve Kuran’daki imla işaretlerinde veya bazı şairlerin şiirlerinde olduğu gibi
bazen sadece kaf ( )قharfi şeklinde kısaltılarak da söylenir. Kuran’da da bu şekilde “Dur ve
düşün!” anlamında kullanılmış olabilir (ki böyle olduğuna inanıyorum). Nitekim Dr. Şabbir
Ahmed, Kaf suresinin 1. ayetini “Q. QAF. Qif! Stop and think! Qadir, the Omnipotent,
presents this Glorious Qur'an as a witness to itself.” olarak çevirmiştir. Bunu, “Bizim
verdiğimiz emir ve yasaklara uy; onları aşma!” anlamında yorumlayanlar da olmuştur (Ebu
Bekr el-Verrâk).
Râ
ر
ר
Râ harfi, insan kafası şeklinden türemiştir. Yukarı, üst, baş, reis, lider, kafa, başlangıç,
ilk vb. anlamları vardır. Şeklinden dolayı bu harfe dikenli çalı, kene, meme ucu ve deniz
köpüğü gibi manalar da verilmiştir.
َ َ )رأ
Arapçada, reese (َس َ fiili, başa geçmek, başkan olmak, başkan olmayı istemek, şerefi
artmak, başına vurmak; reise (َس َ ِ)رئ َ vali, hakim; re’s ()رأْس
َ fiili, başı büyük olmak; râis ()رائِس َ
baş, kafa, üst kısım, zirve, akıl, uç; reîs ()ر ِئيس
َ başkan, reis, lider anlamlarına gelir. Kuran’da
r-e-s kökünden türeyen re’s ()رأْس َ kelimesi (ç. ruûs “”رؤُس, ُ “)”رؤُوس
ُ “baş” manasında
kullanılmıştır.
Sonuç olarak, ra harfi, insan kafasının şeklinden türemiş olup; bütün Semitik dillerde
baş anlamına gelmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
1. Benner JA. The Ancient Hebrew Language and Alphabet: Understanding the Ancient
Hebrew Language of the Bible Based on Ancient Hebrew Culture and Thought. Jeff A.
Benner, 2004.
3. Benner JA. Ancient The Ancient Hebrew Lexicon of the Bible: Hebrew Letters, Words and
Roots Defined Within Their Ancient Cultural Context. Jeff A. Benner, 2005.
4. Benner JA. Ancient Hebrew Dictionary. Jeff A. Benner, 2007.
5. Hebrew Letters, The Mystical Significance of the Hebrew Letters, Alef Beit. The Inner
Dimension, A Gateway to the Wisdom of Kabbalah and Chassidut.
www.templesanjose.org/JudaismInfo/tradition/Kabbalah/alephbet.pdf
6. Benner JA. The Living Words, A study of Hebrew words and concepts from the Old and
New Testament. Jeff A. Benner, 2007.
http://www.deenresearchcenter.com/Blogs/tabid/73/EntryId/12/Muqattaat-Cracking-the-
Code.aspx
8. http://www.soul-guidance.com/houseofthesun/treeoflifeletters.htm
9. http://biblescripture.net/Alphabet.html
10.
http://revivalseminars.org/index.php?option=com_content&view=article&id=441&lang=en
11. http://www.divineviewpoint.com/hebrew_alphabet.pdf
12. A. Mivasair God. The Abc's of God: Hebrew for “Dumee” (My Blood). Xlibris
Corporation, 2010.
13. Nguyen M. Exegesis of the huruf al-muqatta’a: Polyvalency in Sunni Traditions of
Qur'anic Interpretation. Journal of Qur'anic Studies. Volume 14, Page 1-28. 2012.
14. http://ejum.fsktm.um.edu.my/article/1454.pdf
15. http://www.theosociety.org/pasadena/ubp/v15n11p635_symbolic-meaning-of-the-hebrew-
letters.htm
16. http://www.teachinghearts.org/dre17hpropivri.html
17. http://www.ancient-hebrew.org/
18. http://www.abrahamsdescendants.com/hebrew.html
19. http://hebrew4christians.com/Grammar/Unit_One/Aleph-Bet/aleph-bet.html
20. http://biblehub.com/englishmans_hebrew.htm
22. Rağıb el-Isfahani, Müfredat (Çev: Güneş A., Yolcu M.). Çıra Yayınları. 2010.
26. Türkmen K. Arap Yazısının Kaynağı ve Çeşitleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı:
8. 1999.