Literaturuli Meskheti 2019 March 03

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№3 (243)
მარტი
2019 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის ოცდამეერთე წელი ”LITERATURULI MESKHETI” ”ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”
გალაკტიონის გარდაცვალების
60 წლისთავისათვის
მერაბ ძმას ქრისტესმიერს
კოსტავა
(ზვიად გამსახურდიას)
ზვიად
გამსახურდია
_ 80
როს მიაკითხავ წმიდა ალაგებს, ხელწერა შენი გულს დაამჩნიე, ხომ ხედავ, როგორ გართულდა ომი,
თითქოს იერი ეცვლებათ ტაძრებს, ახალ ხარისხზე ასწიე ერი. ვაჰ, თუ ძალები შემომელია,
წმიდა მამათა ძვალშესალაგებს შენგან ნატყორცნი გავარდა სიტყვა, თუმცა მარადში ვარ თანამდგომი,
მღვდელმთავართა და მეფეთა ვითარცა მეხი ცათა მკვეთელი, ავთანდილობა ერთობ ძნელია.
საძვლეს. ჯიუტი თმენის ზღუდე მოსეტყვა ბოროტისათვის მუქაფის მგებელს,
გეკითხებიან – მოსულხარ სადით, ზღვა საგუბარის დასცა კედელი. საქმენი ქველნი არ დამიგმია,
ხატება შენი ვეღარ გვიცვნია, შემოიმტკიცე ფიცვერცხლით ძმანი, მაგრამ სვებედის საწყისთა
წარსულის სუნთქვა ესდენ სიცხადით ცეცხლს რომ უნთებდნენ გულში მძებნელს,
საუკუნეა არ განგვიცდია. ასულებს, ერთი ამბავი ვერ გამიგია:
ხარ მწირი თამარ დედოფალისა, შლეგებს მოვგავდით მოყმენი სხვებზე უმეტეს თუ გაისარჯე
საღვთო სინედლის გულში ცხრანი, როს ჩამოგეჭრა ხმა ედემისა,
აღმძვრელი, ვეფხვთან სარკენლად ველად მოყვასისაგან რად განისაჯე,
მიხეილ ქვლივიძე თუ ნახევარძმა პარსიფალისა, გასულებს. ღირსო უკვდავთა დიადემისა.
დიდგორს მოსული ვინმე ტაძრელი, არ დაგვითრგუნავს სხვათა უფლება, ალბათ, გამოცდა ენება უფალს,
სამსხვერპლო სისხლით ყველამ გაიგოს, ყველამ უწყოდეს, როს გიმზადებდა ხვედრს არ
პასუხი აღვსილი წმიდა რადგან ჩვენც შევტრფით ასაცდენს,
გრაალის მცველი ღვთისგან თავისუფლებას, რადგან განგებას რომელიც უყვარს,
მაშ, შენ ამბობ, რომ არ ჰყოლია მტერი რუსთაველს, ცხებული, ჩვენადვე თავი ხამს გვეყუდნოდეს. მასვე მოუვლენს სასტიკ
არ გაჰქცევია სამშობლოდან სულთამხუთავებს, თუ საიდუმლოდ ათონის მთიდან მაგრამ ნესტანი, იგი ნესტანი, განსაცდელს.
და რომ მარტოდენ უიმედო ტრფობის ბრალია, თორნიკესავით დაბრუნებული. ისევ ქაჯთა ჰყავთ გამომწყვდეული, რას დაგაკლებდა ბედი ტიალი,
თუ ამ ქართველმა უცხოეთში სული დალია? ვინ განგვიახლა ნათლობის მადლი, კვლავაც ზვაობენ მტერთა დასტანი, ეკალ-ბარდებში სიკეთის მთესველს,
იქნებ ტრფიალმა გადახვეწა ყველა მელექსე: კურთხევის ძალა შორს გამიზნული, უტიფრობს შხამი მათგან ნთხეული. ჭორის ღვართქაფმა გადაგიარა
როს მოგვეძალა დიდვაჭრის ადლით ცნობამიხდილი წყევლი ცრუ და როს აგივსეს ძმარით ფიალა
თეიმურაზი, არჩილ მეფე, ვახტანგ მეექვსე,
დუშმანი ჩვენში შემოხიზნული. სოფელს, არ აიცდინე სასმელი ესე.
ოდეს ტაძართა შედრკა მწირველი როს გულისწორის სახელს აბოდებ, რადგან იცოდი, როგორ მავნებლობს,
საბა-სულხანი გამოაწყო ბერის კაბაში,
და მიეფარა ღრუბელს უფალი, ვიცი, რა, ვიცი იმის ხელმყოფელს როცა მაცდური გვიდგას საჭესთან,
ძვალთშესალაგი დაუკარგა ბესიკ გაბაშვილს, შენ აღიმართე, ვითა პირველი, უშრეტი ცეცხლით დაანაფოტებ. რომ სიამაყე, აქ რომ მბრძანებლობს,
მამულს მოსწყვიტა სამუდამოდ გურამიშვილი დაშრეტილ რწმენის ჭირისუფალი. როს ამოშრება წყევლის სათავე, მათხოვარია იმ სოფლის ბჭესთან.
და ბარათაშვილს ამოხადა სული შიმშილით? თვით ზეციერმა შეგარტყა ძალი, ქაჯეთს მიხტომა ნახონ ჯიქური, რომ წაუხდება მცდელობა უმალ,
გიპყრა მახვილი რვალთა მლეწავი მაშინ იხილონ დუშმანის თავი გატიალდება როგორც სამყარი,
იქნებ ტრფიალმა ჭავჭავაძეს ესროლა ტყვია და აგიტაცა, როგორც ბოძალი, უწმინდურ სისხლით გადათხიფული. როს აღმოჩნდება, რომ ამგვარ
ან სიყვარულმა ჰკრა მაჩაბელს ხელი სამიწე, დუშმანის ძვლებში დასახვეწარი. მისთვისაც გაგთქვამ ზეცა და მყარი სტუმარს
ან იქნებ იმას სიყვარული სახელად ჰქვია, გჩვეოდა მტერთან არ დარიდება, და ქარიშხალი ზღვებზე მქუხარი, ზეცაში არ აქვს თავშესაფარი.
რამაც შეშალა მთის არწივი, მოჩხუბარიძე?! შეწყვილებულო სიმტკიცით კვლავ გაიელვებ სიმართლის ფარით, რომ ვერ იხილავს სანუკვარ შედეგს
კლდესთან, რწმენის სამკლავით და საფუხარით. ჭეშმარიტებას ვინც არ იმშვილდებს,
არა! ქართველთა გზა როდია ასე იოლი: და ეძიებდი ჭეშმარიტებას, გადაიჭრები გზნებით მყოფადში, შეუპოვარი ბრძოლების შემდეგ
ვითა ტარიელ დაკარგულ ნესტანს. დაემკვიდრები ხალხში მითივით, ვინაც ვერ ჰპოვა სულის სიმშვიდე.
თვითმკვლელობაა
და წინაპართა ტანჯვით ვნებულმა ზეაღმართულო ჩვენს ეპოქაში, ძმის აღსარება რომელმაც გასთქვა,
დიდი საქმის ჩვენში დაწყება...
ერშიც ზრახვანი აღძარ ვნებისა, მიქელანჯელოს კუშტ დავითივით. ვინც ვერ დაიცხრო ღელვა გულისა,
სარკმელს გააღებს ამღვეეული გ ა ლ ა კ ტ ი ო ნ ი
როს განაახლე მინავლებული დაუცხრომელო სულიერ ცდაში, ზიარებამდე ვინაც ვერ წარსთქვა
და ქვაფენილებს ხმა ეროვნული თვითშეგნებისა. დაუსაბამო სიტყვის მხმობელო, საგალობელი სინანულისა.
შურდულივით ოსტატის სიბრძნით გამოარჩიე უკიდეგანო ასტრალურ ზღვაში, 12 აგვისტო, 1978 წ.
დაენარცხება! აზრთა განწყობას უცვალე ფერი, დემონთა ხროვის დამამხობელო. დიდგორობა
2 ლიტერატურული მესხეთი ესსე 2019 წელი, მარტი
სიახლე შედევრები, მხოლოდ ეროვნუ- წერენ და ხატავენ ნიკოზე, პირადად დე სიამით ჩააღწია და... (ეს მოხდა ბი და, აგრეთვე, მეგრულ-ლაზური
რეზო (ემელიანე) ლი კი არა, მსოფლიოს განუყოფელი, არ მჯერა, რადგან თითქმის გამოგო- ფიროსმანის, როგორც უიშვიათესი ტკბილხმოვანი ლექსები ზეპირად წა-
მხატვრული მშვენიერების და მაღალი ნილია ყველაფერი, დიდი მხატვარი მხატვრის, აღმოჩენა-აღიარებამდე). უკითხავს. ამ უზარმაზარ ხელოვანთა
ადამია მიუკარება სიღრმეში დინჯად გამავა- ხომ თავისი უიშვიათესი გენიით სავსე- ნიკო ფიროსმანაშვილის თანამედ- გვერდით, სახალხო მოვლენა ფალა-
ლი ფარული გემოვნების, ინდივიდუ- მდიდარი, ზეძალათაგან კმაყოფილ- როვე, ღრმადმორწმუნე-ღვთისკაც ვანზე, ნესტორ ესებუაზეც ჰქონიათ
ნიკო ფიროსმანაშვილი თავისი შე- ალური გამორჩეულობით, უხილავ-შე- მდუმარე სიმართლე იყო და ზედმე- ივანე კეკუას, ისეთივე სარდაფ-დუ- საინტერესო საუბარ-მოგონებები და
მოქმედებით, ზღვის ბინადარი საოც- ზავებული ერთა შორის თვითმყოფა- ტი არასასიამოვნო ცხოვრებისეული ქანი ჰქონია ძველ ქალაქში, როგორც მამაკაცური მშვენება, თბილისური
რება ორაგულივით, საკუთარ გენიაზე დი ქართულისთვის დამახასიათებელი მოქმედებანი მის ხასიათ-ბუნებაში რამდენიმე სხვადასხვა ეროვნების ყარაჩოხელები და კოლორიტული
შეწირული მხატვარია. ორაგულები, ფერ-კოლორიტ-სტილით და მთავარი არ მოიხილვებოდა. უთუოდ მხოლოდ თბილისელს. თავისი გენეტიკური კინტოებიც არ გამორჩენიათ. მათ
როცა დაქვირითდებიან, ზღვიდან თუ მნათობიდან სხივნატყორცნი, შემოქ- მატერიალურად უღარიბესი და უახ- წარმომავლობითი მდგომარეობი- უჩვეულო სერობას სოფელ ეკის ორი
დიდი მდინარეებიდან, ჯგუფ-ჯგუფად მედებითი გმირული გამბედაობით; ლოესი გარემოსაგან არამომთხოვნი დან გამომდინარე, ღვინით კეთილ- მასწავლებელიც ესწრებოდაო და,
დაიძვრებიან დანიშნულ ადგილას ქვი- თანაც უშუალოდ მოძრავი და ლაღი, ხელოვანი, თავისებურს და შედარე- მა მოვაჭრემ, მამაპაპისეული გვარი აგრეთვე, ძველი, ქანდაკებასავით ნა-
რითის დასაყრელად. თევზური ინტუ- როგორც ნიავს ამოყოლილი სუფთა ბით მარტოხელა, შეუპოვარი თვისე- საგანგებოდ კიკვაძედ გადაიკეთა. ძერწი სახის ნააბრაგალი, მწერლის
იციით, შეუსვენებლივ მიეშურებიან ზღვის ზედაპირისეული მწვანე ტალ- ბებით უმძიმეს სიცოცხლისეულ და მეგრული წარმოშობის მეღვინესთან, მოგვარე, უკვე ასაკოვანი და ფრიად
მდინარის პირველ წყარომდე, დაპა- ღები. შემოქმედებით ჭაპანს ეწეოდა. სხვა თბილისელი განებივრებული მომხმა- საინტერესო პიროვნება, ხალხში განს-
ტარავებულ კალაპოტში. ნელი სვლით მზე, ვარსკვლავეთით და სავსე რებელ-მოქეიფენი შე- ხვავებული კაცურ-კაცობის გაგებით;
და ცოცვით მიიწევენ წინ, წყაროს თვა- მთვარით ნასაზრდოები ვაზის მწიფე საძლებელია ნაკლებად თუ კითხავდნენ მას, ვის ებრძოდიო,
ლამდე. ამ მსვლელობისას გზადაგზა მტევანია ფიროსმანი, რისგანაც სრუ- მისულიყო, რადგანაც – უხეირო დროსო, მოჭრილად პასუ-
ტანის ფერიც ეცვლებათ, მუქი მწვანე ლიად საქართველოს მაცოცხლებელი მათი ურთიერთობა ხობდა თურმე...
ციმციმა ზურგით და ვერცხლისფერი საამო ბადაგი ჟონავს... დიონისეს ეროვნულ მდინარე წაჩხურას კალმახივით,
ფაფარით ზეცას შეჰყურებენ, ხოლო ადამიანი გენია, ანთებული პლანე- კულტთან იყო დაკავ- ალაგ-ალაგ, მზის სხივებამომსრიალე
თეთრი და მოვერცხლისფრო ქვირით- ტაა, მარადიული წვით... შირებული, ხოლო შო- ცინცხალი ალიონი, ნიკალას სურა-
სავსე მუცლით, კრიალა და სხვადასხ- ფიროსმანაშვილი, ხორციელად რეული ისტორიული თების და გენიალური ქართველი თუ
ვა ფერის ქვებს თევზისეული სინაზით თუ სულიერად მხსნელ იესოს შეწირუ- უბედურებიდან გამომ- უცხოელი მწერლების მოგონების გა-
ელაციცებიან, ოდნავ ეხახუნებიან. ლი ქართველი წმიდანივით დადიოდა დინარე, ძველი კოლ- რემოცვაში შემობატონდა, მადლასხ-
ასე ცოცვით ქვიდან ქვაზე გადადიან ურთულესთვისებიან, დუმილსავსე ხეთის მრავალმხრივი მულ ხალისიან დილას; კეკუების საპა-
და უსასრულო სურვილი აქვთ, რო- მიწაზე. სრულიად უცხო და გენიის სახელი და დიდება ტიო სტუმარი, თავის ყმაწვილითურთ,
გორმე მივიდნენ წყაროს თვალამდე კუთვნილებით საკვირველ კოსმოსს დიდი ხნის წინ, მიწისქ- უაღრესად ნასიამოვნებ-კმაყოფილი
და მის სიღრმეებშიც ჩააღწიონ... ატარებდა უკიდურესად დამუხტული. ვეშეთის და ზეცის ბუნ- შავ-ლურჯი, ქართული ხალიჩებით
რუს სანაპიროს მომდგარი, წყურ- ყოველივე ეს პირადი ფანტაზია დოვან სივრცეში მიმქ- გაწყობილი ფაეტონით სენაკში გამგ-
ვილით აღტყინებული, ჩალისფერი კი არაა, მხოლოდ სინამდვილეა, წარ- რალიყო და ამჟამად ზავრებულა; ამ კუთხის ნააბრაგალს
ირმები კი, ბუნების ამ საოცარ მოვ- მოსახვით ნაგრძნობ-მოწოდებული მხოლოდ არქეოლო- კი მწერლისთვის სამახსოვროდ უძვე-
ლენას, ნუშისებური თვალებით, ნეს- ღვთისნიერ შემოქმედზე, დედამიწაზე, გიას ექვემდებარება. ლესი, ვერცხლის ქარქაშიანი სატევა-
ტოებდაბერილნი, ფრუტუნით მისჩე- სივრცეში თუ დროში. უკვე ხანში შესულ, რი გაუტანებია...
რებიან... ნიკალას განსხვავებული ცხოვრე- მარტოხელა მხატვრის თითქმის ნებისმიერნი, ვინც იხი-
დასასრულს, ასობით დაღლილ- ბის უბრალო საზოგადოების ყველა ქართულად გამგებ, ლავდა ნიკოს ეკისეული უნიკალური
დაქანცული ორაგული, სიამით თუ წევრს უკვირდა და გრძნობდნენ ძა- უახლოეს მეგობარ ბა- კოლექციის ფერწერას, უსიტყვოდ გა-
ტკივილით, ადგილზევე ფერად-ფე- ლიან დიდ უცხოობას, ქვეცნობიერად ტონ ივანეს, მშობლი- რინდულნი და ერთ მუშტად შეკრულ-
რად ქვირითს ყრის და განწირულნი თუ შეგნებით. ხოლო ნიჭიერ-ინტე- ური კუთხის ნოსტალ- ნი ისე შეჰყურებდნენ, როგორც უცხო
საკუთარ სიცოცხლეს ეთხოვება... ლექტუალნი, გარემოს მოულოდნე- გიამ მწვავედ შეუტია ზეციურ-მხსნელ ხატ-მოვლენას.
მაცხოვარივით თევზისეულ ვერცხ- ლობით გაოგნებულნი, თანვე სიახ- და სევდიანად გადაუწ- უძველესი ქართულ-კოლხური
ლისფერ ჯვარს გაეკვრებიან და ასე ლისგან შეძენილი ინსტინქტით ხოტ- ყვეტია თავის მშობ- მიწა კი, ისტორიითა და არქეოლოგი-
გადაარჩენენ ორაგულთა მშვენიერ ბას ასხამდნენ ამ უცხოდ მოარულ
მოდგმას. ჭეშმარიტებას და მის ღვთიურ გენიას.
ნიკო ტანჯული და შეწირული იმი-
შეწირული
მატერიალურად უღარიბესი, მაგრამ
ტომ კი არ იყო, უჭირდა და ღარიბი ფიზიკურად უნაკლო ნიკალა, ყო-
იყოო. არა, მეგობრებო! ნიკალასავით ველდღიურად, შეძლებულ-მდიდარ
სულგრძელი ქართველი, ყოველთვის თანამედროვეებზე მეტად, ზღვარდა-
იშოვიდა თავის და ოჯახის სარჩოს, უდებლად ვარსკვლავეთური ფერწე-
თანაც, ქიზიყელი კახელი და მირზა- რული საოცრება განძით მდიდრდე-
ანელი, უმდიდრესი და ულამაზესი ბოდა, რომელსაც ვერც ოქრო, ფული
კუთხის წარმომადგენელი... ნიკო ფი- და ბრილიანტი, სიახლოვესაც ვერ
როსმანაშვილს სულ სხვა გასაჭირი და უტოლდებოდა. აი, ვისთან იყო უფალ- მხრივ შეუძლებელია, რომ შეექმნა ლიურ სოფელ ეკს, დაბრუნებოდა. ური ნიმუშებით გაჯერებული, თავის-
ვალდებულება დაეკისრა უზენაესისა- ღმერთის და ზეციური ტოტებაყრილი მსოფლიო დონის ფერწერული შედევ- შემდგომ მშვიდად ეწვია თურმე უცხო თვის მდუმარედ ფუსფუსებდა და, ვინ
გან, დიდი შემოქმედის სულით დაორ- შემოქმედებითი ენერგია... რები. სენსაციის აღმძვრელად ნიკა- და ფასებმიუწვდომელი სიმდიდრით. იცის, მოვლენა ფიროსმანის შედევრე-
სულდა იგი და თავისი ბედისწერის წუხელის, შუაღამეს, მოურიდებ- ლას გადამეტებითი მსმელის სახელიც ნიკოს ნაჩუქარი ათამდე სხვადასხ- ბი როგორ უხსოვარდროინდელ წარ-
გარდაუვალობა დაეკისრა გამჩენისა- ლად გამაღვიძეს სულში გამჭოლმა გაუვრცელეს. მიზეზი შემდეგში იყო: ვა ზომისა და თემატიკის უნიკალუ- სულს ახსენებდა...
გან, რათა ეშვა თავისი ჯიშის და ჯი- ზეწარმოსახვებმა და პირდაპირ მიბ- მოსიყვარულე გუნების ხელოვანი რი ფერწერული ტილოები სოფელში სოფლის ეკლესიებს და ფერწე-
ლაგის გადამრჩენი დიდი ხელოვნება. რძანეს: – აიღე ქაღალდი, კალამი და განსხვავებული ხასიათ-ემოციებით, უვნებლად ჩაუტანია, შემდეგ წინა- რულ უძველეს სალოცავ ხატებს,
ქვირითით სავსე ორაგულივით იარა ყოველივე ჭეშმარიტი სინამდვილით მუდმივად ხალხში ურთიერთობდა და პართა უძველესი კოლხურ-მეგრული რელიგიური რწმენა, ცოდნა, განათ-
მან ურთულესი გზა და ცხოვრების ფიროსმანის ლიტერატურულ-ფსი- დაუნახავი თვალით მახინჯად აღქ- წაბლის ხის ხუთოთახიანი ოდა, სამი ლების გარდა, მრევლთა უმეტესობას
საწყისთან მისვლით შობა თავისებუ- ქოლოგიური პორტრეტი დახატეო, მულ იქნა უსახლკარო სევდიანი კა- ბუხრით, აივან ჩუქურთმიან ორნამენ- მხატვრული ფერწერული სურათების
რი ქვირითი და მარადიულობის უპირ- რაშიც ქართული უფლისმიერი სიტყ- ცის ჩვეულებრივი, თითქმის ველური ტით და რიკულებით დამშვენებული, აღქმაშიც ეხმარებოდა. მაგ ქრისტი-
ველეს წყაროებთან განუტევა სული... ვები და ზეენარული შთაგონება ზედ- გენიის კეთილი მოვლენები, რისგანაც გონსულიერად წარმოვიდგინოთ მზის ანულ სხივოსან დროში და უკვე სა-
ასე დაშრეტილი, ყველაფერგაცე- მიწევნით დაგეხმარებაო. დიდმა ემო- ემსგავსებოდა ღრმად მორწმუნე შე- შუქზე ხის ოქროსფრად მოციმციმე ხელოვან სოფელ ეკში, ორი მართლ-
მული და წმინდანივით უპატიოსნესი ციამ და ჩემმა ცალკე აწრიალებულმა, წირულ განდეგილ ბერს. ისინი, ვინც ძველკოლხური სასახლე, ეგზოტი- მადიდებლური ეკლესია მოქმედებდა
მარტოხელა მხატვარი, შთამომავლო- თითქმის გახელებულმა სულმა მთელი ზედმეტად აზვიადებდნენ ყოველივეს, კური ოდა, ნიკო ფიროსმანაშვილის და მორჩილ მრევლად ქცეული ხალხი
ბისათვის შეწირული უერთგულესი სხეულით, გულით და გონებით ამაწი- თავადვე ყოველდღე უზომოდ სვამ- შედევრ სურათების სოფლის საკვირ- ძალიან ახლოს იყო სალოცავებთან.
ორაგულივით, უპატრონოდ მიგდე- ოკა და ჩემში ნიკო ცოცხლად გაცხა- დნენ და ნაყროვანობდნენ. ოღონდ ველ მუზეუმად რომ მოუწყვია: ეპო- ამიტომაც ბატონ ივანე კეკუას ოჯახ-
ბულ სხეულად მიბარდა მიწას... ხოლო დებული დადიოდა. ამ შემთხვევაში ყოვლად უზრუნველყოფილ ჩაკეტილ ქის, სხვადასხვა ფენის და ხასიათის ში მოწადინებით ხშირად დადიოდა
გენიალური შემოქმედის სულს მოწ- ძლივძლივობით გავუძელი სრულიად უსაქმურ პირობებში. ქართული ნიჭის, ძველი თბილისელების თუ მრავალ თითქმის ყველა სოფლელი, თავადი
ყვეტილი ღვთიური ნაყოფი, თავის მოულოდნელ ნერვიულ აგზნებით პირველადი სრულყოფილი მოვლენა, სტუმარ-მეგობრებთან გადაღებული, იქნებოდა, აზნაური თუ გლეხი, ნიკო
ერს, უსასრულო დროით გადარჩენის დატვირთვას. დიდება მზეს, უფალს ნიკო ფიროსმანაშვილი, ვარსკვლა- უამრავი ისტორიულ-დოკუმენტური ფიროსმანაშვილის ნახატების დასათ-
ლოცვად შესწირა... და კოსმოსს. ეს ჩემი გადამრჩენელი ვეთური რჩეული გახლდათ, მაგრამ ფოტოალბომიც ჩამოუტანია. მისა- ვალიერებლად და უცხო მოულოდ-
ლოცვაა და მთელი არსებით ვეთაყვა- ხორციელ-ფიზიკურ უკვდავებას ვერ ღებ, მწიფე რქაწითელისფერ ზალა- ნელობისგან, როგორც მოგახსენეთ,
ნები. აღმატებულ უჩვეულო აზრების უბოძებდა ვერც ერთი სამყაროსეული ში მუდამ, მრგვალ, მომცრო, მწიფე გაოგნებულნი ვერ გარკვეულიყვნენ,
ნიკო წერისას სულიერი ტკივილი თან მდევ- ღვთიური გავლენა, რადგან ამქვეყ- წაბლისფერ მაგიდაზე მოკრძალებით რომელ ზეციურ თუ უფლის მიერ
და უმოწყალოდ. ოოო! როგორი მძი- ნიურ გარდაუვალ შობა, ზრდა-სიბერე ელაგა ანტიკვარული ნივთები ვერც- მოვლენასთან ჰქონდათ სულიერი შე-
ფიროსმანაშვილი მეა ამდაგვარი ფორიაქი, მისგან ხომ გარდაცვალების უმკაცრეს პროცესს ხლის დოქით, თხელი, ძველისძველი, ხება. უთუოდ პიროვნულად ყოველ
და ივანე კეკუა სრულიად განსხვავებულია სხეულებ-
რივი ტოკვა, რომელიც მიწიერ ტანჯ-
მხოლოდ გალაქტიკების ერთობლივი
ძალა და დროთა სვლა უმკაცრესი გა-
ღვინო საფერავისგან ნაცრისფრად
ჩამუქებული ფიალები და ძვირფას
მათგანში მყოფი ის იდუმალი, ეროვ-
ნულ-პიროვნული შინაგანი ხასიათის
ვასთანაა გარდამავალი და პირდაპირი ნაგებს. უშუალოდ და უსაზღვროდ კე- სტუმრებს, დასავლეთური ცოლიკა- და ფერფორმისეული სახის სულიერი
(გენიით დამსხვრეული დრამა
შეხებითი ჭიდილ-პროცესია. ხოლო თილ უფალს შეეძლო მხოლოდ შემოქ- ურის მომწვანო გამჭვირვალე ღვინით ინტუიცია, ნიკალას ფერწერაში მზე-
და ტრაგედია)
სულიერი? უხილავ-კოსმიური, თით- მედებითი უდიდესი უკვდავება ებოძა და თბილისური ყაიდის „ზაკუსკით” სავით იყო გაცხადებულ-ანთებული.
უსასრულოდ დუმილმყოფი-მი- ქოსდა სივრცეში განფენილ-ლეგენ- და იქმნა კიდევაც... ისტუმრებდა. ნებისმიერ გენიას და როგორ ერთ მუშტად შეკრავს ხოლმე
წისქვეშა, სიცოცხლე-უკვდავ ნათელ და-მითოსური უმძიმესი მოძრაობაა, ყოველი ჩვენგანი სხეულის უმცი- თავად ნიკალას გამაოგნებელ შემოქ- დიდი ხელოვნება სხვადასხვა ზნეობი-
მზიან და ზეციურ მარადიულ საქარ- მიუწვდომელი და განუსაზღვრელი რეს უჯრედამდე ხომ განუყოფელი მედებას იმ დონის ვარსკვლავეთური სა და ხასიათის ადამიანებს. უთუოდ
თველოს არნახული ფერებით ხილუ- სიმწვავით, სიახლე-შორეულის ხილ- ნაწილია კოსმოსის, მაგრამ ვინ როგო- მაგიური სხივთა მიზიდულობის მაგნი- მაღალი შემოქმედება ყველაზე დიდი
ლად ხატავდა მოვლენა ნიკალა. ვით და თანდაყოლილი სიამის შეგრ- რი დონითაა მასთან ჩართული, მეც- ტური ძალა ჰქონია, რომ ადამიანებს, და ეფექტური საშუალებაა ხალხთა
გამოცხადებით განკაცებული ძნებით, ისევე, როგორც თითქოსდა ნიერულად არც ისე ადვილი მისაგნე- ხელოვნება გაეგებოდათ, ესმით თუ გამთლიანებისა და სულიერად გასპე-
მაცხოვარი სულიერ-ხორციელად წარ- ახალგაზრდა ჯანმრთელი დედა შობს ბია; თუმცა გამოცდილი თვალისთვის არა, თვითნებურად დიდი და პატარა, ტაკებისა...
მოუდგენელი სიკეთე-სიყვარულით პირველ შვილს, თავისი გარდაუვალი ზოგადად ხილულია, რა თქმა უნდა, ბატონი ივანეს მეზობლები და ახლო არიან ადრეული და ბოლო საუკუ-
ახლოს იყო ადამიანებთან, რითაც ტკივილითა და ფარული ტკბობით... იშვიათნი ამა ქვეყნისა მიუწვდომელ სოფლებიდანაც სურათების დასათ- ნეების თანამედროვე მსოფლიოში
შენობით მიმართავდნენ მხსნელს და ყოველი მძაფრი განწყობილება მთლიანობასთან გიტარის სიმივითაა ვალიერებლად უწყვეტ ნაკადად ჩამო- აღიარებული მხატვრები და მოქან-
მივმართავთ... აქტიურ-მოქმედი ზემიწიერი სიცოცხ- აწყობილი მზიურ ჰარმონიად. თავად დიოდნენ. ერთ მშვენიერ, სხივნათელ დაკეები, რომლებიც თავიანთ შედევ-
მხოლოდ მაგდაგვარი სრულყოფი- ლეა... ნიკალა უთუოდ მაგდაგვარი განყენე- დღეს, სენაკის ყოფილი მაზრის მწე- რებს უფრო პირადი აზროვნებით და
ლებით ვურთიერთობთ ნიკო ფიროს- დროის, სივრცის და კოსმოსის გა- ბული ნერვ-კაპილარის უშუალობა და რალი, აზნაური ნიკო ადამია, უმცროს გარემო სივრცისგან ნაბოძები წარმო-
მანაშვილივით პლანეტის ნებისმიერ რემოცვაში, ნიკალა დამოუკიდებელი, ორგანულობა იყო უმდიდრესი პლანე- შვილთან, მიხასთან, ერთად სტუმრე- სახვებით ქმნიან. ბუნების თვითნაბად
გენიასთან, რადგან მთავარი მოქმედ- უძლიერესი ვარსკვლავეთური ფორ- ტარიუმისა... ბია ბატონ ივანეს. მეგობრული ურ- არქაულ ფორმათა ღვიძლი შვილი
მიუწვდომლობა მხილველი ნათელი მა-განზომილება გახლდათ, უთუოდ ჩვენი უახლოესი სიღრმისეული თიერთობით და დიდი ხელოვნების ნიკალა, ყველა მათგან უაღრესად
ღმერთია მათში. ნიკალას შემოქმედე- ზეძალები მძლავრობდნენ, გრძნეული თხრობა რბილად ითხოვს, ბრძენთა მადლის ზიარებით, ვარსკვლავიან- განსხვავებული და სუფთა ნიავთ-
ბაში რახან უშუალოდ უფალი მონა- მხატვრის იდუმალ ქმნილებათა თითქ- გამონათქვამი მოვიშველიო: „ჭკვიანი მთვარიანი ზღაპრული ღამე გულჩამწ- განწმენდილი, გულმართალი ხალასი
წილეობდა, წმინდანური თვისებების მის ფანტასტიურ შემოქმედებაში. მუშაობს, გენიოსი ქმნის” (შანი). ვდომად სიამით ერთად გაუტარებიათ. გენიაა. მხატვარმა დედაბუნებასთან
ფერმწერი თავის ირგვლივ მიმდინარე ნიკალა – ბაჯაღლო ოქრო – ამიტომაც იყო ნიკალა წმიდად მო- ნიკო ბატონი საქვეყნოდ ცნობი- ერთობლივად შექმნა ყველასაგან
დროს ვერ ეგუებოდა და დამოუკიდე- თვითნაბადი ბუნებრიობით, ზეციური სული და სახალხო ფერმწერი, ღმერ- ლი, ღრმად განათლებული მწიგნობა- განსხვავებული პირნათლად ალალი,
ბელი უახლოესი პლანეტის დარად თა- მადლით ქმნიდა და უფლის უნაკლო თივით კეთილი – ქმნიდა და ფერ-ტონ- რი გახლდათ. იმ ღამეს, ნიკალას შე- ინდივიდუალური, სტილ-ფერთა შე-
ვადვე გამოსცემდა სრულიად განსხვა- იდუმალებას გულწრფელად ავლენ- ხაზთა ჯადოსმიერობით, ველური მოქმედებით ამაღლებულს და მეცხრე დევრები. გარემო, კოსმოსი, ქართუ-
ვებულ პიროვნულ უჩრდილო ჟამთას- და. მწამს და ჩემეულ აზრებს თამამად მამალი შაშვის გაზაფხულზე უწყვეტ ცაზე გაჭრილს, შოთა რუსთაველის, ლი რეალურ-ირეალური სამყარო და
ვლას და ამით ქართულ გამაოგნებელ გამოვთქვამ, რომ ღმერთივით წმიდა – ტკბილ გალობასავით თავისუფალ დავით გურამიშვილის, ილია ჭავჭა- ღვთიური მეხსიერება ქმნიდა ფერმ-
განძთა სიახლე ეპოქას ქმნიდა; თითქ- ხელოვანი, გულღია უშურველობას რეგსტ-მუსიკალურ სივრცეში მაამებ- ვაძის, შეუდარებელ ვაჟა-ფშაველას, წერის ფუნჯით საოცრებებს. ნიკალა,
მის გამორჩეულ უხილავ განზომილე- გამოხატავდა, ქვეყნისა და ერის წი- ლად იფანტებოდა, იმდენად – დილის ალექსანდრე ყაზბეგის, აკაკი წე- თავისი ზეციურობით სავსე, იესო
ბამდე დასული, კოსმიურთვისებიანი ნაშე, რადგან მაცხოვრისეულ მადლს მზის სხივივით ვრცელდებოდა, რომ რეთლის, რაფიელ ერისთავის, იაკობ ქრისტესავით უწყინარი ყოვლის და
საკუთარი დრო წმიდად მისივე იყო და დღენიადაგ მზესავით ასხივებდა. ზო- დედაქალაქიდან შორს, სამეგრელოს გოგებაშვილის და მრავალ ქართველ ყოველთა კეთილ-მოყვრული იყო და
ამ სახის ზეციურობიდან იბადებოდა გიერთი თანამედროვენი კი, როგორც ერთ-ერთ მთიან ულამაზეს სოფლამ- თუ უცხოელ მწერალთა ნაწარმოებე- ფერთა მეოხებით ბულბულივით ხმო-
2019 წელი, მარტი ლიტერატურული მესხეთი 3
ესსე
ვან-ჟღერად-საამო; ჩვენგან უახლოეს შედევრებისეული სიმდიდრე უკლებ- ბათა მიუწვდომლობაში თავდადებით მელ გენიასო, მაგრამ ისევ... ზომის ტილო და გავეშურე ფეხით.
მიწიერად რომ გამოვხატოთ, ნიკო ლივ უკვე გაცემული ჰქონდა) სიცოც- ჩავაღწიო, ყოველ ფერწერულ ნიუანსს ასჯერ და ორასჯერ რომ წავი- გადავიარე საუნანგეროს მთა, შევედი
ფიროსმანაშვილის მოვლენაა წმიდა- ხლეშივე და სიკვდილის პირას მისულ სათუთი გრძნობით მოვეფერო და კითხოთ ნიკოლოზ ბარათაშვილის ადამიებისა და გუნიების სოფელში
ნურ-ზნეობრივი არსება, უერთგულესი შემოქმედს სულიერ-მატერიალური ჩემს წინ მატულობს თვალთგონების მოვლენა-ლექსი „მერანი”, აქაც, თით- (ამჟამად, საუბედუროდ, ნასოფლარია
მონადირე გვიანი შემოდგომის ჩალის- პატივი ჩვეულებრივ ადამიანურადაც და ნერვიული ხედვის უცხო ნათება, ქოსდა სამყაროს სულიერ სიბნელეში იქაურობა), მაგრამ ვერცერთმა მო-
ფერი მწევარივით და წმიდა გიორ- არ აღირსეს, და მგალობელი სათნოდ მერმე, რაც შეიძლება ვაძალებ თავს მიუწვდომლობისგან მშიერნი დაფარ- ტივმა ვერ მიმიზიდა და შეუსვენებლივ
გი კაბადოკიელის, მარადმორჩილი, მიმქრალი შავბუმბულიანი შაშვივით და ისევ იმატა ცისარტყელას შუქთა ფატებენ. ამ ფორმისაა უფალ-ღმერ- დავადექი უცნობი ეკისაკენ მიმავალ
ჭკვიან-მსრბოლელი თავადვე ყოველი- გაძარცულ-გამხმარ თავის ბუდეში- სიკაშკაშემ, შემდეგ უკიდურესად აენ- თის ნებისმიერი ქმნილება. და, გული საცალფეხო ბილიკს, იქიდან თითქმის
ვეს მიმხვედრ-შემსრულებელი თეთრი ვე უმოწყალოდ ჩატოვეს. თუმცა ამ თო გენიის უმთავრესი მზე და მისმა ნუ დაგწყდებათ ჩვენეულ უძლურე- ხუთ კილომეტრზე მეტი ვიარე. მაშინ
რაშივით გახლდათ რათა მათ, პატ- ღვთივგაჩენილ მგალობელ ფრინველს მოძალებულმა სხივებმა მოურიდებ- ბაზე: იტყვიან, ადამიანი ყველაფერში სოფელი ეკი პირველად ვიხილე და
რონთათვის თავდაუზოგავ, ბუნებრივ, ცისქვეშეთური საუფლო ბუდე, ჩვენს ლად უკანვე დამახევინა, უკვე შეუძ- და ყველაფრის მიმართ ძლიერიაო, ძალიან მომეწონა თავისი მიმზიდვე-
შრომა-მეცადინეობის მერმე, უახლო- სასახლეებს და ქარვასლებს ბევრად ლებელი იყო გონებრივი ხედვაც და მაგრამ სამყაროს, ვარსკვლავეთის, ლი, ზომიერი მთა-გორებით, ლამაზად
ესი მეგობართაგან ნამცეცისოდენა ურჩევნია... მოვლენით გარდამავალი ვტოვებ ნიკალას მრავალშრიან შემოქ- კოსმოსის და უფალთან მიმართება- მოწყობილი ეზოებით, ოდებით; ზოგან
სამაგიერო, არასოდეს მოუთხოვიათ, მხატვრის გარდაცვალების შემდგომ მედებით მიუვალ, მართლაც ღვთიურ ში მთლიან სუსტი და ძალაუნებურად ყავრით იყო გადახურული. სხვადასხ-
რაშიც მზისა და მთვარის ზნეობრივ ცხოვრებისეული წვრილმანებით და- სივრცეს: აი ამდაგვარია, მეგობრებო, მორჩილი ქმნილება-არსებაა... ვა ზომისა და მოცულობის კერიის
ვარსკვლავეთური ხასიათ-პირდაპი- კავებულებმა საკუთარი კი არა, მიახ- ჩვენი გენიის სულიერ-ხედვითი, შე- ეტყობა, ზოგ, უმთავრეს შემთ- კვამლისგან გამუქებულ-გაშავებული
რობაა... ლოებითი სამარეც არ მიუჩინეს, იმას მეცნებითი და გამომხატველობითი ხვევაში, მხოლოდ წარმოსახვები არ სამზადისები, თითქმის ყველა ისლით
ნათქვამია, ზედმეტი სიმდიდრე- კი ვერ მიხვდნენ ის უბედურები, შე- ფერთდაბინდული სურათის სხეული, გვყოფნის, ალბათ ის ძალიან შორე- მჭიდროდ დაფარული: ამ მშვიდ სო-
რომლის თავიდან ბოლომდე ჩაწვდო- ულიდან გვეგზავნება, რომელსაც ფელში მზე ლაღობდა იმ დღეს და,
მა თავად ავტორსაც გაუჭირდებოდა, აზრთმიუწვდომლობის განმარტებე- ბოლოს, ერთ-ერთ ულამაზეს, ეგზო-
რადგან, თურმე, ღმერთი ყოფილა ბი არ ახლავს. რა კარგი იქნებოდა, ტიკურ ეზო-სახლკართან შევჩერდი
მთლიანობაში პატრონ-მიმხედვარედ უფალი რომ გვამცნობდეს ჩვენთვის და მფლობელისგან ნებართვის აღების
მასში ჩასახლებული. ნიკალას შემოქ- აუცილებელ ურთულეს ინფორმაციას, შემდგომ, მოტივი შეძლებისდაგვარად,
მედება მიუწვდომლად წრიულია და, როგორც „ათი მცნებით” ზნეობრი- დავხატე; სწავლის დასაწყისშივე ხომ
ნუ გაოცდებით, შედით მის სივრცეში, ვად სამუდამოდ და უსასრულოდ რომ ჩემში იჩინა პეიზაჟისტის ჩვეულებ-
თუ უძლურობას იგრძნობთ, მშვიდად გაგვამდიდრ-გაგვანათლა. უზომოდ რივმა ნიჭმა და ძალიან არ გამჭირვე-
თქვენც გაეცალეთ... ქვეყნიერების მა- ბედნიერები ვიქნებოდით, ნიკალასა- ბია. ამ ფართომინდვრიან ეზო-კარიან
რადისობის უფალს და მის განძს კი ვე- ვით გენიათა ქმნილებებიც ძირითა- ოჯახში საამოდ მოფუსფუსე მასპინძ-
რავინ ეახლება რაც გინდა ნიჭიერ-თა- დად ღვთიურად განეხილ-გაერჩია ლები შესანიშნავი, აღაჟღაჟებული
მამი ვიყოთ, თუნდაც, ღრმად მორწმუ- ჩვენთვის და მთავარი ეწყალობა. ეჭვს სახის, ენერგიული მამაკაცი – ბატონი
ნენიც. ჩამავალი და ამომავალი მზის გარეშეა, ამქვეყნად უაღრესად განათ- სამსონ კეკუა და სანდომიანი შეხე-
განწყობილებისაა ხელოვნების ნების- ლებულები ვიქნებოდით, მაგრამ აქაც დულების ქალბატონი, მეუღლე ნინა,
მიერი სახეობის შედევრი, თითქოსდა მხოლოდ უზენაესის იდუმალებათა დღის ბოლოს თბილკაცურად გამიმას-
ახლოს ხარ მასთან და ძლიერი სურვი- საიდუმლო მოუსვლელობაა, ცის ხმა პინძლდნენ და დამაპურეს კიდევაც...
ლი გაქვს უფრო მეტად მიახლოებისა, გვამცნობს, ალბათ, ასეაო საჭირო... იმ დღეს ღმერთმა ასე ინება,
მაგრამ უსაზღვრო მიუწვდომლობაა ახალგაზრდობიდან ფიროსმანზე როგორც მომავალ მხატვარს, უნდა
და შეუძლებელია მისთვის ყოველმხ- ბევრს ვკითხულობდი, ხშირად დავდი- მეხილა ის იდუმალი სოფელ-ადგილმ-
რივ თვალის გასწორებაც კი, როგორც ოდი მუზეუმში; განსაკუთრებულად დებარეობები და უშუალოდ გვარად
უფალთან, და მაინც ღმერთის უფრო ქართული ფრესკებით, ორნამენტით, კეკუებს ვსტუმრებოდი, რათა ფი-
მეტად წარმოდგენითი მიახლოებითი ჩუქურთმებით, ხატ-მინანქრით, საოც- როსმანაშვილის შორეულ ტრაგიკულ
პოვნა-ხილვა, ზოგადად ყველა შე- რება ნაქარგობით, ჭედურობით, ფი- ლეგენდას ფარულად უკვე აქედანვე
დევრშია შესაძლებელი: თითქოსდა, როსმანაშვილით და გუდიაშვილით შევხებოდი და ღვთის ნებითაც სამო-
მავლოდ მართებულად წარიმართა
ყოველივე.
ორაგულივით...
მის მერმე წლები გადიოდა, კვლა-
ვინდებურად ჩემი კუთხის სოფლების
ისტორიული ძეგლებით, ოდებით თუ
თანამედროვე მოტივების ხატვით ვი-
ყავი გატაცებული. უფრო ზაფხულო-
ბით, თბილისიდან მშობლებთან ჩამოვ-
დიოდი შვებულებით, იმჟამად ხელოვ-
ნების მუზეუმში, აკადემიკოს შალვა
ფუფუნება სულიერად რყვნის ნაღდ მოქმედ უფალმა თბილ-კეთილ მოსიყ- ამირანაშვილთან ვმუშაობდი მხატვარ-
შემოქმედს, მაგრამ ნებისმიერ მოვ- ვარულე ნიკალას სამარე-აკლდამად რესტავრატორად. ერთ-ერთ მზიან
ლენილ ხელოვანს აუცილებელი და თუ პირამიდად, როგორც მოგახსენეთ, ზაფხულს სოფელში ვარ ჩასული, ხან
ყოველდღიური პირობები ჟანგბადი- სრულიად საქართველო მიაკუთვნა. ვთოხნი ჩვენი ეზოს ყანას, ხშირად კი
ვით სჭირდება ისე, როგორც შეწირულ ტყუპისცალივით იგივე ბედი ეწია ად- ვხატავ და მშობლებმა მითხრეს, ჩვენ-
წმიდანებს. რეული ხანის საოცრება-შემოქმედს, მა მეზობელმა, ნინუცა ბარკალაია-ან-
როგორც მოგახსენეთ, დიდი ნიკა- გენიალურ რუსთაველსაც. ეჭვგარეშე თელავამ, სახლ-კარი გაყიდა, სოფელ
ლა ქვეყნისგან, საკუთარი ერისგან და ნაფიქრალია, სადღაც ქვეყნიერების ეკელებმა, შესანიშნავმა ხალხმა, კე-
უახლოესი გვერდით მდგომი ხალხის- ზეენარულ კანონ-ნუსხაში, კოლხურ- კუებმა შეიძინეს და ხშირად ცოლ-ქმა-
გან, ზედმეტს არასოდეს არაფერს ით- იბერიულ სივრცეს, მედეა, რუსთველ- რი შენ თბილად გიხსენებენო. რა თქმა
ხოვდა, პირიქით, ქვეყნიურ ბოძებულ ფიროსმანისეული მიწა ჰქვია... უნდა, მერმე სიხარულით შევხვდი მათ.
უმდიდრესობას მხოლოდ მზესავით რამდენიმე წელი პარიზში, საფ- ახალმოსახლეებს ახლომეზობლობა
უანგაროდ ყველას გასცემდა... არაა რანგეთის მიწვევით შემოქმედებით დავულოცე და უკვე ღრმად ასაკოვან
მართალი, მავანნი რომ წერენ თუ ეკ- მივლინებაში ყოფნისას, სხვადასხვა ჩემს ეკელ ყოფილ პურმარილიან მას-
რანებზე აჩვენებენ, ცის ფრინველივით მუზეუმებში შედევრების წინ მდგარ- პინძელს ვეკითხები: – ბატონო სამსონ,
კეთილ-მგალობელი ფერმწერისგან, მა, დავწერე ნაწარმოებები უდიდეს ფრიად საინტერესო და ისტორიული
თითქოსდა, ფიზიკურად აწრიალებუ- მხატვრებზე, მოქანდაკეებზე; ყოველ თბილისელი მიკიტანი ივანე კეკუა რა
ლი, აღიარება-ჯილდოებს ითხოვდაო, შედევრში სიღრმისეულად ვურთიერ- იყო თქვენი-მეთქი? – მკვიდრი ბიძაშ-
უმართებულოა – ამდაგვარი ხელო- თობდი და გარკვეული გამოცდილება ვილია, ჩემიო, რომ მითხრა, სიხარუ-
ვანის შეცოდებით მკითხველს თუ დამიგროვდა (ამიტომაც გავბედე, ლი- ლისგან ავღელდი, ბატონი ივანეს შე-
მაყურებელს იზიდავენ, რათა, იციან, ტერატურული ნაწარმოები შემექმნა სახებ თუ მომიყვებით როდისმე, რომ
ადამიანთა უმეტესობა ხომ სევდის- ფიროსმანზე), მათგან რამდენიმეს მო- გთხოვოთ-მეთქი. – კი, შემოგევლეო,
კენაა მიდრეკილი. უთუოდ ნიკალას ვიხსენიებ: ლეონარდო და ვინჩის მა- – მიპასუხა, – ის ხომ შენი კოლეგის,
სულს ისიც არ აღელვებს, რომ მისი რადიული ქმნილება „ჯოკონდა”, მიქე- დიდი ფიროსმანის მეგობარი ბრძან-
განსასვენებელი ადგილი არსად არ არ- ლანჯელოს „მიჯაჭვული მონები”, მოვ- დებოდა, იმ შეუდარებელი მხატვრის
სებობს. როგორც ზემოთ გიამბეთ, ნი- ლენა – ფერმწერი ვან-გოგი, მხატვრუ- ათამდე სურათი ჩვენთან ინახებოდა,
კალა ხომ სრულიად საქართველოშია ლი გემოვნების სიმბოლო მოდილიანი, ეკშიო.
ხორციელ-სულიერად მარადიულად რენუარი, ტიციანი, პიკასო, კანდინსკი, შემდეგ, ისევ განვლო გარკვეულ-
შეკავშირებულ-ჩაფლული... როგორც მოქანდაკე როდენი, ბურდელი, მური, მა დრომ. დიდი პატრიოტისა და მამუ-
თამარი, რუსთველი და კოლხი მედეა, უბადლო ფერმწერი მატისი, ხუან ლიშვილის, მერაბ კოსტავას გარდაც-
ყოველი მათგანის მაცხოვრისეული მირო – ოცდაშვიდ თუ მეტ მხატვარ- ვალების მერმე, ქართველთა ოცნება
ყოფნაა ყველგან... ზე შევქმენი ესსეები და გამოვეცი – ეროვნული მოძრაობიდან წამოვე-
რაც ნიკო ფიროსმანაშვილ- კრებული ერთ წიგნად: „შედევრები და დი და შევუდექი, შემოქმედებასთან
მა კაცობრიობას და საქართველოს მარადიულობა”. რა თქმა უნდა, ყველა ერთად, ჩემი სოფლის, კომუნისტე-
უსახსოვრა, შეუფასებელია. უთუოდ მათგანს აქ ვერ მოვიხსენიებ, რადგან ბისგან გავერანებული მაცხოვრის
მხოლოდ ერთი სურათის ფასი, ხუთ ვშიშობ, არ დავაზიანო ჩვენი მნიშვნე- სახელობის გუმბათოვანი ეკლესიის
მუზეუმს აუშენებდა ნიკალას, მაგრამ ლოვანი ნაწარმოების ფაბულა-არქი- აღდგენას, რაშიც უდიდეს თანადგო-
სიმართლე ხომ დამარხულია და ვინმე ტექტონიკა. უმჯობესია, მეგობრებო, მას მიწევდა უწმინდესი ილია II და
დიდ არქეოლოგს ელოდება... მივყვეთ ფიროსმანის შემოქმედებით ქორეპისკოპოსი, მეუფე კონსტანტინე
ადამიანის ამქვეყნიდან გარდაცვა- მთლიან სულიერ სხეულთა უნაზესი (მელიქიძე). რაიონის ხელმძღვანელო-
ლებით გასვლა კოსმოსური განახლება და კონკრეტული, უკიდურესად მეტყ- ბა და ძველი სენაკელების აქტიური
ხომ არაა, მძიმე და რთული?! ველი ორგანიზმის ძირეულ განხილვა- თუ სინამდვილეში, ილუზიურია მისი ვიყავი გატაცებული, მთელი არსებით თანამშრომლობაც უთუოდ საქებარი
ველური ნებით ფუტკარ-მხატ- გაშუქებას. დამოუკიდებელი ხედვით, უდიდებულესობის რეალური სახე- ვეთაყვანებოდი როგორც უძველეს იყო ეკლესიისთვის და ჩემთვის... ერთ
ვარი, ამ უჩვეულო სახის სიკეთით- გონებით, სულიერად ნელ-ნელა შევ- ბა ჩვენთვის. მხოლოდ ხელოვანის ქმნილებებს, ასევე მათ ფერწერულ გე- მნიშვნელოვან დღეს, ას წელს მიღ-
ვე ამდიდრებდა თავის ქვეყანას და დივარ ფერმწერის ურთულეს სილამა- საოცრება ნაწარმოებებში ნება-ნება ნიას. უკვე პროფესიონალი მხატვარი, წეულ სამსონ კეკუას, თავის ჭიშკარ-
სრულიად მსოფლიოს... ნიკო ფიროს- ზისეულ ფერადოვან უნაზეს ლაბირინ- ისვენებს უფლის უდიდესი და აღმატე- სოფლად რომ ჩამოვდიოდი მშობლიურ თან შევხვდი, მოხუცი ყოჩაღად გამო-
მანაშვილთან, ფერთ წარმოსახვათა თებში და შეძლებისდაგვარად ვეცნო- ბული ორანი, რომელიც იქაც იდუმალ ძველისენაკში, თითქმის ყოველდღე, იყურებოდა. მივესალმეთ ურთიერთს.
საკვირველი უცხო მოვლენა, იმდენად ბი ფერთ-ლაქებით მობრილიანტებულ უსასრულო მოძრაობაშია. დაახლო- ირგვლივ გარემოს პეიზაჟების სახა- – კარგი გამარჯვება იყოს, ბაბა,
დიდი და მოზღვავებული იყო, რომ სულჩადგმულ უმშვენიერეს ტონალურ ებით ამდაგვარია სამყარო – უფალი, ტავად დავდიოდი – ავტობუსით, სატ- შენიო, მომმართა. ბატონი სამსონის
მთელი თავისი შემოქმედებითი ცხოვ- სივრცეს. წმიდათაწმიდა უხილავი ქარ- მზე, ვარსკვლავეთი და ხელოვნების ვირთო მანქანით, ურმით თუ ფეხით. სახლ-კარი ჩვენგან სამასი-ოთხასი
რება, სიახლე მოულოდნელობათა სუ- თული ხასიათ-კოლორიტით და ყოვე- ნებისმიერი ქმნილება-შედევრი... ცხრა ვხატავდი როგორც სენაკის რაიონის მეტრითაა დაშორებული. კაცური მო-
ლიერად გარემოცვაში გაატარა; დიდ ლი ფერის ჟღერადობით თუ ნიუან- ნეტარებითი სიცოცხლეც არ გეყოფა, სოფლის მოტივებს, ასევე მარტვილი- რიდებით ვთხოვე ღიმილით მდიდარ
ხელოვანს თავისი თავი ბოლომდე არ სური გარდამავლობით. რამდენადაც გენიალურ ნაწარმოებს ბოლომდე რომ სას. სიხარულით მახსენდება, სანამ ბატონ სამსონს: – ხვალ შეგიძლიათ
ჰქონდა გათვითცნობიერებული თუ უფრო ვუახლოვდები ნაწარმოებთა ჩაწვდე. მაგალითისთვის ჩაიკოვსკის თბილისის სამხატვრო აკადემიის სტუ- ოჯახში გვეწვიოთ, ეზოში კარგ ყვა-
არა, უთუოდ, როგორმე იხსნიდა დამო- ცოცხალ ორგანიზმში, უფრო მეტად პირველი კონცერტის შემსრულებელ- დენტი გავხდებოდი, მანამ სწავლა და- ვილნარს დაგათვალიერებინებთ და,
უკიდებელსა და განსხვავებულ უსას- ვლინდება უღრმესი ხალხური უძველე- მა, უნიჭიერესმა პიანისტმა, ათასჯერ ვიწყე სოხუმში, სამხატვრო სასწავლე- თანაც, მოგონებები ჩავიწეროთ ნიკო
რულობისფერ გენიას უსულგულო და სი ფილოსოფიის წარმოუდგენელი მის- რომ დაუკრას ინტელექტუალური მა- ბელში. ერთხელ, ფიქრებში ჩართულს, ფიროსმანაშვილზე და საქებარი ივანე
მასთან შედარებით, ბევრად დაბალი ტიკა – უძირო, რომელიც სივრცისმი- ყურებელ-მსმენელი საზოგადოების ცხელ აზრად მომივიდა, ძველისენაკის კეკუას ურთიერთობის თაობაზე-მეთ-
ზნეობის საზოგადოებისაგან. ერი ეროვნული ცისა და მიწის უნაკლო წინაშე, ათასმეერთეჯერ მაინც იტყვის მთებს გაღმა მდებარე სოფელი კვარჩ- ქი. – კი, შურიგე (სულო), გესტუმრე-
სამწუხაროდ, უბადლო ფერმწე- მისეული ფერებით იწერება და ფერთა ერთგული და პატიოსანი მუსიკოსი, ამ ღალი დამეხატა. უთენია ავდექი, თით- ბით – ხალისით მომიგო.
რის თანამედროვეებმა კი, ახალშო- ურთიერთთამამი ჰარმონიით იძერწე- კონცერტზე, ალბათ, უფრო მივუახ- ქმის ბნელოდა, ავიღე „ეტიუდნიკი”,
ბილივით შიშველ მხატვარს (თავისი ბა. ისევ და კვლავ ვცდილობ ქმნილე- ლოვდები კომპოზიტორის მიუწვდო- ჩემს მიერ დამზადებული საშუალო გაგრძელება შემდეგ ნომერში
4 ლიტერატურული მესხეთი 2019 წელი, მარტი
პოეზია
ძალით მიჰყავთ ხიდთან, ზოგნიც
ავთანდილ ივანიძე თავის ნებით მიდიან.
ვარსკვლავები განაგებენ,
არ გაგიკვირდეს მარსია თუ მარიხი...
იქ სწერია დაბადების
და სიკვდილის თარიღიც.
მაოგნებს, ნაზს და ასე ვნებიანს,
მაგ ყელს შორიდან როცა ვუცქერი...
შენ სიცოცხლე უწოდე და
ანდა ეგ შენი ბაგეებია,
სიზმარია პატარა...
თუ უნაზესი ვარდის ფურცლები,
და რომ გვიჭირს საწუთროში
ვეტრფი შენს მზერას და ვეფერები,
ერთმანეთის გატანა, –
ბინდისფერით რომ არის ნაზავი...
უხარია ჩვენს მტერსა და
და მიყვარს შენი თეთრი ხელების
უხარია სატანას.
ნაზი შერხევა მტრედის ფრთასავით.
განსაცდელშია სამშობლო როცა,
დღესაც განგაშის ზარებს რომ რეკენ, ანგელოზი ხარ
ო, უნაზესო! მე ისევ გლოცავ,
მამულს რომ უზრდი ალგეთის ლეკვებს.
და ახლა ვდგები ნარიყალასთან, გნახე და მაშინ გათენდა
როგორც დააბჯრულ ქართველს შეჰფერის, ჩემთვის, გიყურებ როცა, –
ვარ გმირი: მართლა, ანდა - ანაზდად, ხატის წინ სანთელს ვანთებ და
ქართველი ქალის დამფასებელი. შენს დაბადებას ვლოცავ.
არ გაგიკვიდეს, თუ სევდაც მახლავს, ისეთი შეგქმნა განგებამ,
ზოგჯერ მიზეზი არის მოწყენის... სიტურფე – განაცვიფრები,
იმ ქართლის დედას გადარებ ახლა, ვეღარას გეტყვი საქებარს,
მთელ საქართველოს რომ გადმოსცქერის. უფალს ვერ გავეჯიბრები.
არც შემინდობს და არც ვითხოვ, –
ღმერთი ზვარაკად ამირჩევს...
ხალხური მოტივებიდან ანგელოზი ხარ და თითქოს
ხატიდან გადმოაბიჯე.
შენს მშენებას ვიცი არ აქვს სამანი, – არა, – განსაცდელში
ქალო, ყვავილი უფრო ხარ, თითქოს ქართლის გზებზე დადის ფერია; მოგვრილი სიხარბე,
დედაბუნების ნახატი, სილამაზე სიყვარულს შობს... და მაინც ქმნა სიკეთის და...
ემაგ წამწამთა ჩეროდან *** მისი მტერი და მოშურნეც ბევრია. მამული გიყვარდეს.
მეგონა დამინახავდი. უნდა ვირწმუნო,
რომ აღარსად აღარ მელიან,
კაცს (თუმცა მაინც არ მჯერა)
ღუპავს გრძნობების აყოლა;
თუმცა ეგ ყელი *** ***
ჩემთვის თეთრი მთის ჩანჩქერია.
იმისი მზერა გაჩვენა თუმცა სხვისი ხარ, უაზრობაა, ვამბობ სწორედაც, სხვისი ხარ, არავინ დამითმობს
ვინც თვალი გამოგაყოლა. მავიწყდება, რომ ვარ მოვალე – ამ წვრილმანებზე ატყდეს ხმაური, – შენსას არაფერს მისხალსაც...
არ გავეკარო შენი მკერდის მაღალ ოვალებს, მერე რა?! თუკი მომეწონე და აქ დამნაშავე ვინ არის,
კრთის მაგ თვალების გიშერი, მაგრამ დამტანჯავს შეგხედე, გითხარ ქათინაური. ან დანაშაულს ვინა ზღავს?
აბა, შენ ვინ და მე ვინა... მოლოდინი უიმედობით, – ჩემი ცხოვრების გზა-შარა
ღმერთი უშველის, ვინც შენით ბედის განაჩენს აქ ყველაფერი მშვენიერია: მიქციე კლდე-ღრედ, ორწოხად...
თვალს წყალი დაალევინა. არ ვმორჩილებ, რომ არ ვენდობი. ზურმუხტის ველი და მწვერვალები; და მაინც ბედნიერი ვარ,
რომ არ მიყვარდე აქ ყველა ქალი არის ფერია, რომ გიყურებ და მომწონხარ.
ცისკრისფერი თუ შავი თვალებით.
ღამით მაშინ ღმერთი ჩემი ნეკნიდან
შენს სილამაზეს,
ღამეა და არემარეს
შენს ხატებას ხომ არ შექმნიდა. დედას, დას, სატრფოს რომ უგალობოს, ***
შენ ყვავილი ხარ, ამ ჩვევას კაცის გულში ვერ მოშლი.
ჩვილ ბავშვივით მშვიდად სძინავს, ძეგლს, ახალგაზრდობა მოდის, ამრავლოს
სამშვენისი მწვანე მდელოა,
გალეულა დარდით მთვარე: ძეგლს უდგამენ ქართველ დედას და... ღმერთმა, ჩვენ წავალთ, რა შეგვიძლია...
რომ არ მიყვარდე...
– რა მოელის დედამიწას? ქალს ადიდებენ საქართველოში. და რომ სამყარომ არ იზარალოს, -
საკვირველი ის იქნებოდა.
წელიწადები როლებს გვიცვლიან.
დროა ისევ ბრძოლის, დავის... უაზრობაა, ვამბობ სწორედაც,
ქართველი რომ ვეღარ ხარობს - *** ამ წვრილმანებზე ატყდეს ხმაური, –
***
რა იქნება ხვალ ნეტავი? მერე რა?! თუკი მომეწონე და
რაზე ფიქრობს ეს სამყარო? (ნ. ი.–ს) მინდა შეგამკო ქათინაურით.
ხარ მშვენიერი, ვითარც ღვთაება,
გახვეულან ბინდში მთები, ველს შვენის ვარდის სვირინგი, კვლავ ახალგაზრდულ ფიქრებს გამიჩენ.
გულზე აწევთ დარდი მძიმე: სიცოცხლის ძალას და უკვდავებას
ვარსკვლავებო, რას გვპირდებით,
ყაყაჩოსფერი გზებია... *** კაცს სიყვარულის ძალა ანიჭებს.
დებო, ოცნების ბილიკით
თვალები რომ გიციმციმებთ? საითკენ გაგიწევიათ. ლოცვა, ვედრება სიმშვიდეა ისევ ჩვენივე, ფუჭია, რასაც მიზნად ვისახავ,
სიამით შეიფრთხიალა რომ ვეძიებდეთ ყველაფერში ნაზს ჩემი ცხოვრება მიდის ტაატით...
რა პასუხი გავცეთ, რიდით გულმა, რა ბედი მწვევია, – და მშვენიერს. შენ რაღაც, ოცდახუთი წლისა ხარ,
მომავლიდან მოსულ მსტოვარს, - ვიფიქრე, დები კი არა, ნუ მივაკუთვნებთ არსებობას უცხო მირაჟებს, მე კი... შევსრულდი სამოცდაათის.
რომ ვერაფრით გავუფრთხილდით ირმები მოირწევიან. ჩვენი სიცოცხლე ვედრებაა უფლის წინაშე.
მამა-პაპის დანატოვარს.
გულო, დამშვიდდი, ჩიტივით *** რუსთაველს
ქართლის დედავ, მთვარის შუქზე რად გსურს რომ მაღლა იფრინო...
თეთრ მანდილს რომ მკრთალად აჩენ, იმ ერთ დას ისე ვუყურებ,
კიდევ ერთხელ გაგვიზარდე, ადვილად განდევნი გარდაცვალება არ ნიშნავს სიკვდილს,
როგორც გნოლს თეთრი მიმინო.
ვინც ქართულ გენს გადაარჩენს! დარდს, განცდას სიმწარის, აბა რას ვიტყვი მე ისეთს, ახალს;
მანამდე იცოცხლებ, გასაოცარი ფიქრების წიგნით
სენი ყოფილა პოეტის, –
მოგვაცილე დარდის სალტე, ვიდრე გაქვს მიზანი. დედამიწაზე შენ ისევ დახვალ.
ვინც გვიყვარს, რას არ ვადარებთ
სინამდვილედ იქცეს მითი... და კვლავაც ივლი, დედასამშობლოს
და მის ხატებას ყოველთვის
კიდევ ერთხელ გაგვიზარდე თუ სევდა ფიქრებში არ მოაკლდება სიბრძნე, სინათლე...
ავგაროზივით ვატარებთ.
გორგასალი, ან დავითი!.. ხვლიკივით მოძვრება, – და გარდაცვლილის ასეთ სიცოცხლეს
გულს გაგიხალისებს დედამიწაზე ყველა ინატრებს.
ქართლის გზებზე და გიხსნის ოცნება.
უფალმა ასე ინება
შრომით და სიმშვიდით თოვს
ქართლში ვაზებს დახვევიან ფუტკრები, შეიქმნი ბარაქას,
უფალმა ასე ინება: გზის პირებზე ცეცხლოვანი ანწლია... ნუ შეუშინდები
არ გვაჩნდეს წყლული სატკივრის, ფლიდსა და არაკაცს. თოვს, თეთრი არის და ფერმიხდილი
მხოლოდ მაშინ დაგივიწყებ, თუ მტრები
ცოცხალს, მკვდარს, „ქვეყნის დინებას” სივრცე, სათქმელი მოდის ლექსებად...
გულს მკერდიდან ძალით ამომაცლიან.
მისცა თავ–თავის ადგილი. დაე, ვიცოცხლოთ, თორემ სიკვდილი,
თორემ სიკვდილი სად გაგვექცევა.
მიწაზე ხარობს ბალახი... თოვს, ამ თოვლს რომ გავს სიცოცხლე კაცის,
ძირს სწუხარ, რითი გაგართო, – რად გვახსენდება ძალიან გვიან...
ჩიტო, მაშინ ხარ ფრთალაღი, ჩვენი ნათქვამის სულ მცირე ნაწილს,
როცა ზეცაში ნავარდობ. სულ მცირე ნაწილს სიმართლე ჰქვია.
თოვს, სისპეტაკე აოცებს თვალებს,
წყლიდან ნუ ხტები, იმედი რასაც ვგრძნობთ, მასაც უნდა დანახვა,
ნუ გაქვს ცისა და ქანდარის, თორემ ეს თოვლი ძალიან მალე
თევზო, ფორმა გაქვს ისეთი, გადაიქცევა წყლად და ტალახად.
შენი ადგილი მანდ არის.
კაცს ხიბლავს მიწის სიცხოვლე, ***

აქ ხვდება უცხოს, ნათესავს...
იგი ვერც ცაში იცხოვრებს, ხდება ხანდახან,
ვერც წყალში მოხნავს, დათესავს. ცხოვრებაში არის წუთები, -
მარტოობისა
გულს ფარავს მკერდის ფიქალი, გვეშინია და ვუძლურდებით.
საქმე ეწყობა მეფურად:
„იმის სამოთხე იქ არის, თუ არ დაეძებ
ვინც სადაც დაბადებულა”. სიყვარულს და გულით მეგობარს,
მარტო დარჩები
და სასჯელად ეგეც გეყოფა.
საწუთრო სჯობდა ვეტანჯე
ნახატები გულზარ
სიყვარულს და ქარში ხეტიალს,
კაჭკაჭიშვილისა
სიცოცხლიდან სიკვდილამდე ახლა უშენოდ...
ერთი, ბეწვის ხიდია. დაღამდა და უკუნეთია.
ვხედავთ, შალვას ჰყავს შვილი ბექა. ეს შალვა კი ბე- მხოლოდ, უშუალოდ ქალაქის ტერიტორიაზე არსე- იმერეთის მეფე ბაგრატ III-მ ათაბაგი დაამარცხა
ჯაბა სამუშია ქას ვაჟი უნდა იყოს. რომელიც, ძმების შემდეგ, ათა- ბულ დასახლებას კი ეწოდა „ციხისძირი”, მაგრამ ამ და ტყვეთაც ჩაიგდო. ყვარყვარე III ტყვეობაში გარ-
(გაგრძ. დასაწყ. იხ. NN1-2) ბაგი და სამცხის სპასალარიც შეიქმნა. მანამ, სანამ ტოპონიმს დიდხანს არ უნდა ეარსება. ოსმალების დაიცვალა. სამცხე-საათაბაგო იმერეთის მეფე ბაგ-
ძმები მართავდნენ საქართველოს, როგორც ჩანს, პერიოდში არტანუჯმა ძველი პოლიტიკური მნიშვ- რატ III-მ და ქართლის მეფე ლუარსაბ I-მა გაიყვეს.
XIII საუკუნის 20-30-იან წლებში საქართველოში შალვას მამულად არტანუჯი ეკავა. მის შემდეგ არ- ნელობა დაიბრუნა და ქალაქი კვლავ აღორძინდა. არტანუჯის ხეობა ბაგრატ III-ის მფლობელობაში
დატრიალებული მოვლენები, თავისთავად, არტა- ტანუჯის მფლობელი ჩანს შოშია არტანუჯელი ბექა ტერმინი ციხისძირი კი უწინდებურად არტანუჯმა მოექცა. მაგრამ ასეთი ვითარება 10 წელს გაგრ-
ნუჯელთა მშვიდ ცხოვრებასაც დაარღვევდა. ჩვენი I-ის შვილიშვილი და სარგის II-ის შვილი. ეს უნდა მომ- გადაფარა. ძელდა. 1545 წლიდან ქაიხოსრო II-ის გაათაბაგების
ქვეყნისთვის განსაკუთრებით მძიმე მონღოლთა ხდარიყო შალვას გამთავრების შემდეგ. ბიძამ ათაბა- ზუსტად რამდენ ხანს იყო არტანუჯი საეკ- შემდეგ პოლიტიკური ვითარება სამცხე-საათაბაგო-
შემოსევა აღმოჩნდა. მტერმა კლარჯეთიც მოარ- გობისა და სამცხის სპასალარობის მიღებისთანავე ლესიო მამული, ჩვენთვის უცნობია. ამ პერიოდში ში ისევ აირია. აი, ასეთი დასუსტებული, დაუძლუ-
ბია. მემატიანე არაფერს ამბობს მონღოლთა მიერ არტანუჯი ძმისწულს შოშიას გადასცა. ეს ფაქტი ქალაქ არტანუჯის მნიშვნელობა დამცრობილია. რებული შეხვდა სამცხე-საათაბაგო ახალი, ჩვენი
არტანუჯის აღებაზე. როგორც ჩანს, ამჯერადაც XIII საუკუნის 60-იან წლებშია საგულვებელი. შოშია თემურ-ლენგის ლაშქრობა მართალია, უშუალოდ ქვეყნისათვის გაცილებით მძიმე შედეგების მომტან
საქმე უნდა გვქონდეს მარბიელ ლაშქრობასთან. არტანუჯელი ცოცხალია და მონაწილეობს აღბუღა არტანუჯის ციხეს არ შეხებია, მაგრამ ამ პირსისხ- მოვლენას – თურქ-ოსმალთა დაპყრობებს.
მოსახლეობა არტანუჯის ციხე-ქალაქში გაიხიზ- I ათაბაგის მიერ ჭულეში მოწვეულ კრებაში, რომელ- ლიანმა დამპყრობელმა 1400 წელს სასტიკად მო- XVI საუკუნის დასაწყისიდან თურქ-ოსმალები
ნა. მონღოლთა შემოსევის აღწერისას მართალია, მაც კორექტირება შეიტანა ბექა I მანდატურთუხუ- აოხრა კლარჯეთის მომიჯნავე რეგიონები: კოლა- უკვე აქტიურად ცდილობდნენ სამხრეთ საქართ-
ჟამთააღმწერელი არტანუჯს არ ახსენებს, მაგრამ ცესის სამართლის წიგნში. ეს თავყრილობა ჭულეს არტაანი, ტაო. ამ დროს კლარჯები თემურ-ლენგის ველოს ტერიტორიის დაპყრობას. ამათში კი მათ
მისი განცხადება, რომ ხალხი „ივლტოდეს ციხეთა ულამაზესი მონასტრის მიდამოებში, დაახლოებით მარბიელთა შემოსევას ყოველ წამს ელოდნენ. ბრძო- ხელს უწყობდა სამცხე-საათაბაგოში გაჩაღებული
და მთათა, ტყეთა და სიმაგრეთა”, კლარჯეთსაც
არტანუჯი
1381-1391 წწ. უნდა მომხდარიყო. ყოველ შემთხვე- ლები, ფაქტიურად, არტანუჯის ციხის სიახოვეს, ფა- მძიმე სამოქალაქო ომი. 1536 წელს ბაიბურთის
უნდა შეხებოდა. ვინც მოასწრებდა არტანუჯის, ვაში, კრება ვერ გაიმართებოდა 1391 წლის შემდეგ, ნასკერტის ციხესთან მიმდინარეობდა. მმართველი მეჰმედ ხანი შეესია სამცხე-საათაბაგოს,
ახიზას თუ სხვა ციხეებში შეღწევას, ხომ დაამარცხა ქართველთა ჯარი და დიდი ნადავლით
კარგი. დანარჩენი მოსახლეობა მთებს და დაბრუნდა უკან. ამ ლაშქრობის შედეგად საათა-
მიუვალ ადგილებს აფარებდა თავს. უბ- ბაგოს ნაწილმა ოსმალთა უზენაესობა ცნო. 1548-
რალოდ, ერთი წუთით წარმოვიდგინოთ 1549 წლებში ქართველთა ჯარმა
იმ პერიოდის არტანუჯი. ქალაქის კარები ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა
გახსნილი ჰქონდათ და რიგ-რიგად მომა- არზრუმის ბეგლარბეგზე მუსა
ვალ ხალხს ციხეში უშვებდნენ. ქალაქის ფაშაზე. ეს უკანასკნელი ბრძო-
ქუჩებში საშინელი აურზაური იყო. მეცი- ლის ველზე დაეცა. სულთანმა
ხოვნენი მოსახლეობას ქალაქის განაპირა გადაწყვიტა შური ეძია და ამავე
ადგილებში უჩენდნენ ბინას. ხალხის ნაკა- პერიოდში ახალი დამსჯელი ექს-
დი კი არ წყდებოდა. ეს ზოგადი აღწერაა პედიცია მოაწყო საქართველოს
იმისა, თუ რა შეიძლებოდა მომხდარიყო წინააღმდეგ. მტერმა რამდენიმე
იმ დროს არტანუჯში. ახლა თითოეული ციხე დაიკავა ტაოში. 1549 წელს
ამ ადამიანის სულში ჩავიხედოთ. რას გა- სულთანმა თორთუმის ხეობაში
ნიცდიდნენ ისინი, მშობლიური კერიის ლაშქრობა უბრძანა ვეზირ აჰმედ
მიტოვებით? დღეს თუ ხვალ მოვა მტე- ფაშას. მასთან ერთად ლაშქრობა-
რი და მთელ მათ ნაჯაფს ნაცარტუტად ში მონაწილეობდნენ არზრუმის,
აქცევს. ამ საფიქრალში იყო კლარჯელი ყარამანის, ზულყადრლისა და
კაცი. არტანუჯის მეციხოვნეებს კი თავი- სივასის ბეგლარბეგები. გეგმის
სი საზრუნავი ჰქონდათ – ციხე-ქალაქის მიხედვით თურქ-ოსმალებს თორ-
გამაგრება, ალყის შემთხვევაში საკვების თუმის ციხის მიმართულებით
საჭირო მარაგის გამზადება, საალყო მან- უნდა განეხორციელებინათ დარ-
ქანების გამართვა და სხვა უამრავი საქმე. ტყმა. 1549 წლის შემოდგომაზე
არტანუჯელთა ცხოვრება ერთიანად აიწეწა ოსმალებმა დაიკავეს თორთუმის
და სამხედრო რეჟიმზე გადავიდა. 1235-1236 და ნიხახის ციხეები, ასევე იმიერ
წლიდან არა მარტო არტანუჯელთა ცხოვ- ტაოს რამდენიმე პუნქტი. ფაქტი-
რება შეიცვალა, არამედ მთელი საქართვე- ურად, 1549 წლისათვის ორივე
ლოსი. მონღოლებთან დაზავების შემდეგ, ქვეყანაში რამეთუ ამ მოწვევის ინიციატორი აღბუღა ათაბაგი თემურ-ლენგის შემოსევის შემდეგ ათწლე- ტაოს (იმიერ და ამიერ ტაო) მნიშვნელოვანი ნაწილი
პოლიტიკური ვითარება დარეგულირდა, მაგრამ ამ წელს მიიცვალა. საყურადღებოა, რომ 1392 წლის ულები დასჭირდა საქართველოს ჭრილობები რომ თურქ-ოსმალებს ოკუპირებული ჰქონდათ.
ყველა კარგად გრძნობდა, რომ უკვე სხვა დროება 1 დეკემბერს შედგენილ მეორე დოკუმენტში არტა- მოეშუშებინა. ქვეყნის ერთიანობასაც ბზარი ჰქონ- თურქთა მიერ სამხრეთ საქართველოს დაპყ-
იყო დამდგარი. მოსახლეობის ეკონომიკური მდგო- ნუჯის ციხე-ქალაქი და მისი შემავალი ქვეყანა უკვე და გაჩენილი. XV საუკუნის შუა ხანებში ქართველ რობამაც ვერ გააერთიანა სამხრეთ საქართველოს
მარეობაც თანდათან იცვლებოდა. საქართველო მცხეთის საკათალიკოსოს კუთვნილებადაა გამოც- მეფე-მთავრებს შორის დაპირისპირებამ მწვავე პოლიტიკური ერთეულები. ქაიხოსრო II ათაბაგი,
აღარ ჰგავდა 15-20 წლის წინანდელ ქვეყანას. 1260 ხადებული. სანამ ამ გუჯარს განვიხილავთ, გავარკ- ხასიათი მიიღო. ამ საქმეში განსაკუთრებით აქტი- ოსმალთაგან დაცვის მიზნით, ირანელებს ემხ-
წელს არტანუჯში მაცნე მოვიდა და მეფეს დავითის ვიოთ რასთან გვაქვს საქმე. სამწუხაროდ, წყაროთა ურობდა სამცხე-საათაბაგოს მმართველი ყვარყვა- რობოდა და შაჰ-თამაზის ერთგულებაზე დებდა
წერილი მოუტანა. ციხისთავს, მეფის ბრძანებით, სიმცირის გამო კვლავ ვარაუდებით უნდა შემოვი- რე II ათაბაგი, რომელიც გეგმაზომიერად ცდილობ- ფიცს. ქართლის მეფე ლუარსაბ I კი პირიქით, ირა-
ციხე უნდა გაემაგრებინა. მოსალოდნელი იყო მონ- ფარგლოთ. ათაბაგის ორი ბიძა ჭულეს კრებისას და თავისი სამფლობელოს დედასამშობლოდან ნელებს ებრძოდა. ბუნებრივია, ლუარსაბი ქაიხოს-
ღოლთა შემოსევა. მაცნე სხვა ბევრ საინტერესო ამ- ცოცხალნი ჩანან – ერთი შოშია, ანუ იგივე შოშია მოწყვეტას. მან ქვეყნის, როგორც პოლიტიკურ, როს არ წყალობდა და, შეძლებისდაგვარად, ავიწ-
ბებსაც ყვებოდა. მეფე დავით ულუ სამცხეში გამოქ- არტანუჯელი და მეორე საფარის მონასტრის წინამ- ასევე საეკლესიო ერთიანობაში შეიტანა ბზარი. როვებდა კიდეც. ამაზე თავად ათაბაგი წუწუნებ-
ცეულა და მონღოლების წინააღმდეგ აჯანყებულა. ძღვარი პაფნუტი. ჰყავდა თუ არა შოშიას საკუთარი ყვარყვარეს დროს ჩაფიქრებული იყო მცხეთის და ირანის შაჰისადმი გაგზავნილ წერილში. ისქან-
სამცხეში ქართველი დიდებულები იკრიბებიან და მემკვიდრე, არაა ცნობილი. ის მართალია, აღბუღას ეპარქიების საქართველოს ეკლესიის შემადგენლო- დერ მუნში წერს: „ყვარყვარეს შვილმა ქაიხოსრომ,
მომავალ გეგმებს აწყობენო. მაცნე იმასაც ამბობ- შვილიშვილია, მაგრამ მამამისი ბექას ვაჟებს შორის ბიდან გაყვანა. ამბიციურმა და ამპარტავნობაში ქვეყნის საფარველ კარზე გამოგზავნა აზრი, რომ
და, რომ შავშეთ-კლარჯეთ-ტაოს დიდებულებსაც უფროსი იყო და ადრევე გარდაიცვალა 1334 წელს. ჩავარდნილმა ათაბაგმა საეკლესიო მიწების მიტა- ლუარსაბი, ვახუშტი და შერმაზან ქართველი მა-
აახლეს მეფის წვევის წიგნი – შვიდი დღის შემდეგ ამდენად, შოშია აღბუღაზე დიდიც უნდა ყოფილიყო ცებაც დაიწყო. არტანუჯის ციხისა და მისი შემავა- ვიწროებენ, ჩემი ვილაიეთის დაპყრობას ლამობენ,
პაემანი სარგის ჯაყელ ციხისჯვარელის მამულშია და სიბერეში შესულიც იქნებოდა (შუა საუკუნეებში ლი ქვეყნის, ასევე არტანუჯის ხეობის სოფლების ზოგი ოლქიც წამართვესო”. თურქთაგან საათაბა-
დათქმულიო. სიბერეზე სხვა წარმოდგენა ჰქონდათ. ამჟამად, ადა- მცხეთის საკათალიკოსოს დაქვემდებარებიდან გა- გოს შევიწროებით იმერეთის მეფე ბაგრატ III-ც
საქართველოში აჯანყება დაიწყო. 1260 წლის მიანთა ასაკი მნიშვნელოვნად „გაახალგაზრდავებუ- მოსვლა ამ ხანებში უნდა მომხდარიყო. ყვარყვარემ სარგებლობდა. არც საათაბაგოს ხელისუფლება
დეკემბერში ქ. გორთან ახლოს ქართველები და- ლია”). ასე, რომ 1392 წლამდე მისი გარდაცვალება არა მარტო ეკლესიის კუთვნილ სოფლებს დაადო იყო მოწოდების სიმაღლეზე. ასე რომ, სამხრეთ
მარცხდნენ. დავით ულუმ თავი შავშეთ-კლარჯეთს არაა გასაკვირი. ჩვენ მნიშვნელოვნად გვეჩვენება ის ხელი, არამედ კათალიკოს-პატრიარქის კუთვნილ საქართველო XVI ს.-ის შუა ხანებში ყველასაგან
შეაფარა. ამ რეგიონში კი ყველაზე გამაგრებული ფაქტიც, რომ შოშიას ძმა საფარის მამათა მონასტ- მონასტრებსაც, მათ შორის იყო ვარძიის მონასტე- მივიწყებული აღმოჩნდა. და თუ ვინმეს საათაბა-
ციხე-ქალაქი არტანუჯი იყო. ამიტომაც, არ შევც- რის წინამძღოლია. და აქ ისმის ერთი კითხვა? ხომ რი. მართალია საქართველოს კათალიკოს დავითის გოს ბედი აინტერესებდა, მხოლოდ და მხოლოდ,
დებით თუ ვიტყვით, რომ 1260-1261 წწ. მიჯნაზე და- არ გადასცა შოშია არტანუჯელმა, ძმის თხოვნით, გაბედული ნაბიჯის წყალობით დედა ეკლესიის საკუთარი მიზნებისთვის. ქართველი პოლიტი-
ვით ულუ არტანუჯსაც ეწვეოდა. მეფე კლარჯეთში მთელი თავისი მამული მცხეთის საკათალიკოსოს? ერთიანობა არ დარღვეულა, მაგრამ მცხეთის სა- კოსები, საერთო ეროვნული კატასტროფის ჟამს,
1261 წ. ზაფხულამდე დარჩა. გარკვეული თვე იგი ნი- შოშია არტანუჯელის მემკვიდრეები სამცხის ისტო- კათალიკოსოს გავლენა მნიშვნელოვნად შესუსტდა ვიწრო კუთხურ ინტერესებში ჩაკეტილნი აღმოჩ-
გალის ხეობაში იყო გამაგრებული. ზაფხულის დად- რიაში არ ჩანან. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ისინი მას სამცხე-საათაბაგოში. ნდნენ. ამ დროს კი თურქები სამხრეთ საქართ-
გომისთანავე, მონღოლები სამცხეს შეესივნენ და ან არ ჰყავდა, ან, არადა, მანამდე გარდაიცვალნენ. XV საუკუნის დასაწყისში საქართველოს დაშლა ველოს ციხეებს იკავებდნენ და არავინ აღმოჩნდა
20 დღის მანძილზე ააოხრეს ეს პროვინცია. მეფის ის ფაქტი, რომ მცხეთის საკათალიკოსო კლარჯეთ- სამეფო-სამთავროებად უკვე რეალური ფაქტი იყო. ისეთი, ვინც ქართულ სახელმწიფო ერთეულებს
გაჩერება სამხრეთ საქართველოში შეუძლებელი ში ფლობდა მამულებს, უცხო არ უნდა იყოს, მაგრამ სამცხე-საათაბაგო ცალკე დამოუკიდებელ პოლიტი- გაერთიანებისაკენ მოუწოდებდა, ან, არადა, ან-
აღმოჩნდა და სარგის ჯაყელის თხოვნითა და რჩე- ციხე-ქალაქი არტანუჯი პატრიარქის ტახტის კუთ- კურ ელემენტად ჩამოყალიბდა. არტანუჯი ჯაყელ- ტიოსმალურ კოალიციაზე ალაპარაკდებოდა. ყვე-
ვით, დავით ულუ დასავლეთ საქართველოში, თავის ვნილი XIV საუკუნის მიწურულამდე არ ყოფილა. თა ერთ-ერთ ციხე-ქალაქად გადაიქცა. XV საუკუნის ლა საკუთარი თავის გადარჩენისათვის იბრძოდა.
მამიდაშვილთან – დავით ნარინთან გადავიდა. 1392 წლის 1 დეკემბერს კი საკათალიკოსო მამუ- დასაწყისში სამცხე-სათაბაგოში უკვე პოლიტიკური ყველასაგან მიტოვებულ საათაბაგოს კი ოსმა-
არტანუჯი 1260-1261 წლების კამპანიისას არ ლებში მოქცეულია „არტანუჯის ციხე და მისი შესა- კრიზისი დაიწყო. ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ ლები ეტაპობრივად ეპატრონებოდნენ. 1550 წელს
დაზარალებულა, მაგრამ მონღოლთა შემოსევის რე- ვალი”, ასევე არტანუჯის ხევის რამდენიმე სოფელი. ჯაყელთა საგვარეულოს წევრები. 1515 წელს ათაბა- ერზრუმის ფაშამ ქარა-შაჰინ მუსტაფამ ტაოსკარი
ალური საფრთხე არსებობდა და ქალაქიც ამისათ- ვფიქრობთ, ერთადერთი სწორი ვარაუდი იქნება ის, გი ყვარყვარე III დაუპირისპირდა ბიძა მანუჩარ I-ს. ამ დაიკავა, იგი სანჯაყად აქცია. 1551 წელს არტანუ-
ვის, სათანადოდ იქნებოდა მომზადებული. რომ ვიფიქროთ, შოშია არტანუჯელმა სიკვდილის ბრძოლაში გამარჯვებული მანუჩარ I გამოვიდა და ჯის ჯერიც დადგა. ამ დროს არზრუმის ბეგლარბე-
1266 წელს მონღოლებმა სამცხე – სარგის ჯა- წინ თუ საერო, ცხოვრების დასასრულს, მთელი თა- ათაბაგთა ტახტიც მიისაკუთრა. ყვარყვარე III ირან- გი უკვე ისქანდერ-ფაშა იყო. თავის დროზე, ამ კაცმა
ყელი-ციხისჯვარელის მამული ერთიან საქართვე- ვისი მამული საკათალიკოსო ტახტს დაუთმო. ში გაიქცა. 1516 წელს ირანელთა ჯარის მეშვეობით შესანიშნავი კარიერა გაიკეთა. ერთხანს ანატოლიის
ლოს ჩამოაშორეს და ხასინჯუდ გამოაცხადეს, ანუ XIV საუკუნეში, როგორც ითქვა, ციხე არტანუ- მან საათაბაგოში ნაწილობრივ აღიდგინა თავისი დავთარდარი იყო. 1548 წელს ვანის ბეგლარბეგად
პირდაპირ მონღოლთა ულუს დაუქვემდებარეს. რა ჯი და ყოფილი არტანუჯის საერისთავოს რამდენი- უფლებები. მთელი სამცხე-საათაბაგო ორ ნაწილად დაინიშნა, საიდანაც სულთანმა მალე არზრუმში გა-
ბედი ეწია ამ დროს არტანუჯს? ჩვენი აზრით, არტა- მე სოფელი მცხეთის საკათალიკოსოს ეკუთვნოდა. გაიყო. მტკვრის აუზის პროვინციები ყვარყვარეს დაიყვანა და ვილაიეთის თავკაცობა ჩააბარა. საქარ-
ნუჯი დასაწყისში არ შედიოდა ჯაყელთა მამულში 1392 წ. 1 დეკემბერს შედგენილ ქართლ-კახეთ-მეს- დაექვემდებარა. ჭოროხისა კი მანუჩარ I-ს. ამ დროს თველოს წინააღმდეგ ბრძოლას სწორედ არზრუმის
და, მაშასადამე, არც ხასინჯუს წარმოადგენდა. მე- ხეთის საკათალიკო მამულების სითარხნის გუ- არტანუჯის ციხეში ამ უკანასკნელის მეციხოვნეები ვილაიეთი თაობდა. ისქანდერ-ფაშამ 1551 წელს
მატიანეს თქმით, არტანუჯი მხოლოდ ბექა ჯაყელმა ჯარში აღნიშნულია: „არტანუჯს: სოფ. ახალდაბა, იდგნენ. ბიძა-ძმისწულს შორის ბრძოლა რამდენიმე კლარჯეთისათვის ბრძოლა წამოიწყო და გაზაფ-
დაიჭირა თავისთვის. მართალია, ჟამთააღმწერელი სოფელი დოლისყანა, სოფელი ნიგოზეთი, სოფელი წელი გაგრძელდა. ჯაყელ-ციხისჯვარელთა საგვა- ხულზე არტანუჯის ციხეს შემოეწყო. აი, როგორაა
ამ მოვლენას XIII საუკუნის 80-იან წლებში გულისხ- სავანეთი... არტანუჯის ციხე და მისი შესავალი, მუნ- რეულოს XV ს. II ნახ. და XVI საუკუნეებში მცხოვ- ეს ამბავი აღწერილი შაჰ-თამაზის ოსმალთა ელჩებ-
მობს. ჟამთააღმწერლის თქმით, „დაიპყრა ბექამან ვე სოფელი ციხისძირი, ახალდაბა, ბოცოს-ჯუარი რებმა თორელებმა ჯერ იყო და საქართველოს თან საუბარში: „ისქანდერ-ფაშას ამბავია, როცა იგი
ქუეყანა ტაშისკარითგან კარნუქალაქამდის, სამც- და აგარა”. ერთიანობა დაამხეს, შემდეგ კი თვით საათაბაგო არზრუმის ფაშა იყო, ხან ამას განიზრახავდა, ხან
ხე, აჭარა, შავშეთი, კლარჯეთი და უმთავრესი ტაო, ამ ცნობაში, მიუხედავად იმისა, რომ არტანუ- აქციეს წეწვა-გლეჯისა და უცხოელთა თარეშის იმას და ნიადაგ შფოთსა და ამბოხს ეწეოდა. თუმცა
ვაშლოვანი, ნიგალისÃევი, არტანუჯი, ათორმეტნი ჯის საერისთავო უკვე გაუქმებული ჩანს, მასში, ჯერ ობიექტად. ჩვენი ამირები წერილებს უგზავნიდნენ და რჩევა-და-
უდაბნონი, კოლა, კარნიფოლა და ორნივე არტაანნი, კიდევ შენარჩუნებულია ძველი რეალობა. საბუთში არტანუჯის ციხე, როგორც ითქვა, მანუჩარ I-ის რიგებას აძლევდნენ, მაგრამ იგი მაინც არ ცხრებო-
და მრავალნი სოფელნი ჯავახეთს”. ერთურთისაგან განირჩევა – არტანუჯის რეგიონი, გავლენის ქვეშ იყო. XVI საუკუნის 30-იანი წლების და და პასუხად მუქარას გვითვლიდა.
ამდენად, XIII საუკუნის მიწურულიდან არტანუ- არტანუჯის ციხის შემავალი ქვეყანა და საკუთრივ, ახლო ხანებში მანუჩარ I საერო ცხოვრებას ჩამო- ერთხელ, ჰოსეინ-ხან სულთანისათვის წერილი
ჯი ჯაყელთა მფლობელობაშია. გიორგი V ბრწყინ- არტანუჯის ციხე. მაგალითად, სოფელი დოლისყა- შორდა და მონასტერში წავიდა. ათაბაგად მის ნაც- გამოეგზავნა, რომ მე საქართველოს არტანუჯის ცი-
ვალემ პაპამისის, ბექას მფლობელობა მართალია ნა არტანუჯიდან საკმაოდ მოშორებულია და მისი ვლად ივანე დაჯდა. ახლა ბრძოლა ბიძაშვილებს ხეს შემოვადექი და თუ შაჰი ჩემზე თავდასასხმელად
შემოიმტკიცა, მაგრამ სამხრეთ საქართველოს დიდი მოხსენიება საერთო სახელის – „არტანუჯის” ქვეშ შორის გაჩაღდა. ყვარყვარე III-მ მოახერხა ივანეს და- წამოვა, უომრად არ გავეცლებიო.
ნაწილი კვლავ ჯაყელთა უზენაესობის ქვეშ იყო ნიშნავს იმას, რომ აქ იგულისხმება ყოფილი არტა- მარცხება. სტამბოლის მინისტრთა საბჭოს არქივში ჰოსეინ-ხან სულთანს შევუთვალე (ე. ი. შაჰ-თა-
მოქცეული, მათ შორის არტანუჯის ციხე. სწორედ ნუჯის საერისთავო ტერიტორია. შემდეგ გუჯარ- დაცულ ერთ მეტად საინტერესო რელაციაში (საარ- მაზმა), რომ პასუხად მოეწერა: იმას, რაც შენ მოგი-
ამ დროს, არტანუჯი სამეფო დომენიდან კერძო ში იხსენიება არტანუჯის ციხე და მისი შემავალი ქივო NF, 134. მისი ქართული პუბლიკაცია ეკუთვნის წერია, ჭკვიანი კაცი არ იტყოდა. ამის მსგავსს მხო-
ფეოდალურ მამულად იქცა. მას ბექას ჯერ შვილი, ქვეყანა, ანუ არტანუჯის საერისთავოს ერთი მიკ- ც.აბულაძეს), მოთხრობილია XVI საუკუნის 30-იანი ლოდ ბრიყვები თუ იტყვიან-მეთქი. უმეცრებისა და
ხოლო შემდეგ შვილიშვილი განაგებდა. ამ უკანასკ- რორაიონი, რომელიც უშუალოდ ციხის გარშემო წლების დასაწყისის სამცხე-საათაბაგოს პოლიტი- უვიცობის გამო იგი (ე. ი. ისქანდერ-ფაშა) სულ იმის
ნელებმა ზედწოდება „არტანუჯელიც” მიიღეს. ბექა მდებარე სოფლებს აერთიანებდა. აქვე აღვნიშნავთ, კური მდგომარეობა. ამ დოკუმენტში აღნიშნულია, ლაპარაკში იყო, შარვანისა და საქართველოს ფაშა
I-ის გარდაცვალების შემდეგ სამფლობელოს მიყო- რომ საინტერესოა ტოპონიმი „ციხისძირი” და დოკუ- რომ „არტანუჯის ციხე პატარა ციხეა; სულ ცოტა მე ვარო”. არზრუმის ბეგლარბეგმა მიზანს მიაღწია
ლებით მართავდნენ მისი შვილები – სარგის III, ყვარ- მენტის შემდგენლის განმარტება: „მუნვე სოფელი ხნის წინ ყვარყვარემ იგი თავის ბიძაშვილს, ივანეს და 22 დღიანი (სხვა მონაცემებით 33 დღიანი) ალყის
ყვარე I და შალვა. ვანის სახარების მინაწერში ექ. თა- ციხისძირიო”. ეს ტოპონიმი არტანუჯის ციხის მიდა- წაართვაო”. შემდეგ, 1551 წ. 13 ივნისს (სხვა მონაცემებით 13
ყაიშვილმა ამოიკითხა სახელი შალვა არტანუჯელი მოებში ჩვენ ვერ მივაკვლიეთ. ვარაუდის სახით შეიძ- მართალია, ყვარყვარე III-მ მოახერხა სამცხე- მაისს) არტანუჯი აიღო.
- „პატრონმან ნათიამან... მისისა მეუღლისა ბექაისა ლება ითქვას, რომ ქალაქ არტანუჯის დამცრობის საათაბაგოს ერთიანობის აღდგენა, მას დიდხანს არ
შალვა არტანუჯელისაÁ შვილისათუის...”. როგორც შემდეგ, თავდაპირველი სახელი აკროპოლისს შერჩა დასცალდა ცხოვრება. 1535 წელს მურჯახეთთან გაგრძელება იქნება
მცხეთამდე, დასავლეთით – კლდეკარი, ხოლო აღმოსავლეთით – ქართ-

ველთა თურქ-სელჩუკებზე გრანდიოზული გამარჯვების მისტერიული
ვაჟა ოთარაშვილი ადგილი – დიდგორის ველი. სწორედ დაბა კველთიდან „მხარშეკვრით”
შებოჭილმა თევდორემ გადმოიარა ერიქალას (ელიქალას) მთის მწვერვა-
(დასაწყისი წინა ნომერში) ლი და მიხვეულ-მოხვეული გზით თავქვე დაეშვა და გოგოთის ზემოთ, ე.
წ. ურსის ტყის მხრიდან მიადგა დიდ სოფელს – გოსტიბეს, ანუ, როგორც
კიდევ ერთხელ აღვნიშნავ, რომ მანგლისის ხევზე გიორგი სააკაძის იოსებ ტფილელი გვამცნობს, „გოსთიბის თავს რომ მოვიდეს...” სოფელ
ფეოდალურ სამფლობელოში შედიოდა სოფლები: ზემო ოძისი, კველთა, გოსტიბიდან ქვემოთ სამი მთავარი გზა გამოდის. მათგან ერთი აღმო-
ტყის უგუდეთი, მინდვრის უგუდეთი (გ. ჯამბურია „გიორგი სააკაძე,” თბ. სავლეთით ჩასდევს ტყიან ქედს, გაივლის ზარიკოტმანს და ყრუველს
1964წ. გვ. 32). სააკაძესვე ეკუთვნოდა „მთა ქსილისი და ელიქარი (იგივე და კატრიანთან (დღეს კასპელთათვის ერთ-ერთი საყვარელი თავშეყრა-
ერიქალი) პირაქეთი და პირიქეთი” (იქვე). ხოლო თეძმის ხევში და მის ზე- დასვენების ადგილია – ვ. ო.) უერთდება გუდალეთ-კავთისხევის გზას.
ვით, მთაში: ნოსტე, ნოსტის ოძისი, ერთაწმინდა, კრკონი (იგივე რკონი) მეორე გზა ჩრდილოეთით, სოფ. ცხავერზე (დღეს ნასოფლარია – ვ. ო.)
გოსტიბე, ქვენადრისი (დღევანდელი სოფ. ჭყოპიანი – ვ. ო.) გუდალეთი, და ცხირეთის ციხეს, ანუ ლუარსაბ მეფის საზაფხულო რეზიდენციას
კავთისხევი, წინარეხი, ფავნისი, ცხირეთი და ა. შ. ეს სოფლები მოხსენე- მიადგება, მესამე გზა კი კაბერთან სამხრეთით დაუხვევს და გარგლის
ბული აქვს ვახუშტისაც (ვახუშტი, „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა” თავის სათუხარლოს და დევნამუხლების გავლით ერთაწმინდაზე ჩაივ-
თბ. 1941წ. გვ. 181, 196). ახლა გავიხსენოთ ისევ იოსებ ტფილელის „დიდ- ლის.
მოურავიანის” სტრიქონები, რომელიც აღწერს ოსმალო-თათარხანთა გოსტიბის ამ სამი გზის გასაყართან მყოფი ოსმალო-თათარხანთა-
შემოსევას: „თრიალეთი გარდმოვლეს,” „თანა ჰყვნენ მანგლისელები,” გან შებოჭილი მხარშეკრული მღვდელი თევდორეს სულის ამოძახილია
„კველთა ოძისი დადაგეს,” „კველთა თევდორე შეიპყრეს,” „გოსთიბის პოემა „დიდმოურავიანის” სტრიქონი:
(იგივე გოსტიბის – ვ. ო.) თავს რომ მოვიდეს,” „ერთაწმინდაზე ჩაუძღ- „...მე მამკლან, არ დავიკარგვი სულებით!”
ვა,” „გზა ჩავლო ქვენადრისანი,” „ცხირეთზედ დიაღ შორს დარჩა...” ეს რადგანაც გმირმა ხუცესმა იცის, რომ „არვინ დავრჩებით უკვდავათ,
ის გეოგრაფიული პუნქტების არეალის ჩამონათვალია, სადაც თევდო- ვინც რომ დედითგან ვიშვითა!...” როგორი ერთგულება სჩანს ქრისტეს
რე მღვდელმა გაიარა და მოწამეობრივად დაასრულა სიცოცხლე. ეს რჯულისა და სამშობლოსი პატარა ქართლის დაბა კველთის უბრალო
არეალი კი გიორგი სააკაძის საფეოდალო-სამფლობელოა, რომლის აზ- მღვდლისა – გიორგი სააკაძის სულიერი ძმისა. ამიტომაც ამბობს დიდი
ნაურ-გლეხობას თუ სასულიერო პირებს უყვარდათ და ეიმედებოდათ მოურავი: „მაშინ ერთ კაცად კმარიყო, რაც ვნახე ჩემის ძმისანი.” დიახ,
პატრონად დიდი მოურავი. ამაზე მეტყველებენ სიგელ-გუჯარები და თევდორე კველთელი გიორგი სააკაძის სულიერი ძმაა. ისინი ორივე
ისტორიული საბუთები პირდაპირ თუ არაპირდაპირად. მაგ: გიორგი სა- ერთი იდეალით ცხოვრობენ. მათ გულზეა აღბეჭდილი რუსთველის
აკაძის და ქაიხოსრო ჯავახიშვილის სასამართლო დავის საბუთები 1620 „სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა სიკვდილი სახელოვანი...” და მერე 1723-
წ-ის 15 აპრილით დათარიღებული და სხვ. ამიტომ შემთხვევითი არ არის, 1726 წლებში დაწერს ამ ამბავზე ბესარიონ ქართლის კათალიკოსი: „წა-
რომ „დიდმოურავიანში,” როგორც ერთ-ერთ უპირველეს საისტორიო რიყვანა იგინი უგზოთა ადგილთა” („ლუარსაბ მეფის მარტვილობა,” თბ.
წყაროში, გიორგი სააკაძე თავდადებული სასულიერო პირის ამბის გად- 1946წ. გვ. 409)... და გზების გასაყართან მდგარმა თევდორე მღვდელმა
მოცემისას პირველივე სტრიქონებით გამოხატავს მისდამი სიყვარულსა თვითშეწირვის და სულის უკვდავების გზა აირჩია სამშობლოს გადასარ-
და პატივისცემას, ასევე იცის მისი სადაურობაც: ჩენად. თევდორე კველთელმა მტერი გოსტიბიდან ჯერ დასავლეთით
„კველთას თევდორე შეიპყრეს, მცოდნე და კარგი მღვდელია...” (ი. წაიყვანა, მთის ღრინტების გავლით, დღევანდელ ნასოფლარ კაბერისა-
ტფილელი „დიდმოურავიანი,” თბ. 1939წ. გ. ლეონიძის რედ. კარი მე- კენ (კასპის რ-ნი), რომლის გზა მოსახვევთან აღმართული X საუკუნის
ორე, სტ. 32), ანუ თავის საფეოდალოში შემავალი სოფელი და მღვდლის მშვენიერი კაბერის წმინდა გიორგის ბაზილიკური ეკლესიაა, რომლის
ღვთისმოსაობა კარგად ეცოდინებოდა გიორგი სააკაძეს, რაც ზუსტად აღმოსავლეთ კედელზე გამოჩუქურთმებულია ულამაზესი ჯვარი. ამ
გადმოგვცა პოემის ავტორმა. მეორეც, თევდორე მღვდელი ქართლე- ბაზილიკასთან ჩაატარებდა თევდორე მღვდელი დუშმანთა ხროვას.
ლია, ამ გეოგრაფიულ არეალში გაზრდილ-დავაჟკაცებული. მან კარგად იქნება უფალსაც შეავედრა სამშობლო და ქართლის მეფე ჩუმად პირ-
ჯვრის გარდასახვით. შემდეგ კი „ერთაწმინდაზე ჩაუძღვა,” მაგრამ არა
თევდორე თავდადებულის
ხელნაწერებში ამ მასალებს... ამ ნაშრომების დახმარებით და სხვა მასა-
იცის, როგორც კველთის-ხევის, ასევე თეძის ხეობის ყველა გზა-ბილიკი, ლების ანალიზით ვეცდები გადმოგცეთ თევდორე მღვდლის გავლილი ერთაწმინდისკენ! რადგან თვითონ ერთაწმინდიდან ცხირეთის ციხემდე
ყველა მისახვევ-მოსახვევი, ყველა აღმართ-ჩაღმართი, ვიწროები, ხევი „გზანი წამებისანი”. დაახლოებით 1 კმ იქნება. ამიტომ თევდორე მღვდელმა მტერს ერთაწ-
და უფსკრული... ამიტომაც ამ მცირე გეოგრაფიულ არეალში თავგან- მანგლისიდან ორიოდ კოლომეტრში, ჩრდილო-აღმოსავლეთით, მინდის გზას და ე. წ. „დევნამუხლებიდან” (თეძმის ხეობა) ქვენადრისი-
წირვით, და თუ შეიძლება ითქვას, ზუსტი, „ფილიგრანული ოსტატობით” დიდგორის მინდორზე, მიყუჟული სოფლები ოძისი და კველთა, დღეს საკენ გადაახვევინა დღევანდელი სოფ. ჭყოპიანისაკენ, რომელიც მდ.
აშორებს ოსმალო-თათარხანის უზარმაზარ ლაშქარს ქართლის მეფის ნასოფლარებია... კველთელი მღვდელი სულიერად და ზნეობრივად თეძმის პირას მდებარეობს. მტრის ლაშქრის აქეთ-იქით უაზრო სიარულ-
რეზიდენციას – ცხირეთს, რომელიც იქვეა, ორიოდ ნაბიჯზე. ეს ადგილე- ამაღლებული პიროვნებაა, მაცხოვრის რჯულისა და საქართველოს ერ- ში თევდორეს თავგანწირვამ ქართველებს, კერძოდ, დიდ მოურავს, სა-
ბი კარგად იციან კასპის რაიონის თუ მანგლისის დღევანდელმა მცხოვ- თგული შვილი, მეფე ლუარსაბის მხარში მდგომი და უღალატო, შესაძ- შუალება მისცა მალემსრბოლელები ეფრინა ახლომდებარე სოფლებში:
რებლებმაც, განსაკუთრებით მონადირეებმა. მეც ბევრჯერ გამივლია ამ ლებელია გიორგი სააკაძის „მოკიდებულთა კაცთა” საძმოს წევრიც იყო. მშობლიურ ნოსტეში, ნოსტეს ოძისში, ნოსტეს ახალციხეში, მეტეხში,
გზებზე თეძმის ხეობით რკონისკენ მიმავალს, გოსტიბეშიც ავსულვართ იგი, ალბათ, არ შეეპუა, გაუძალიანდა მოძალებულ ურჯულოს და ამი- გომში, ბარნაბიანთკარში, ზემო ხანდაკში, კავთისხევში, გუდალეთში,
(იმართებოდა ზეიმი „გოსტიბეობა გასული საუკუნის 80-იან წლებში), ტომაც „ლახტითა სცემეს,” და ისე გამოიმძღვარეს სოფელ კველთიდან წინარეხში, სასირეთში, დოესში, ხოვლეში, კასპის ახალქალაქში (მეფის
კლდეკარიც გადამივლია... ცხვრის საძოვრებია ირგვლივ... იმ გზაზე, მესხეთ-ჯავახეთ-თბილისის მთავარი გზიდან რომ იტოტება სოფელი) ...ასევე მუხრანბატონებთან, სომხითში – ბარათაშვილებთან,
თევდორე მღვდლის გმირობაზე შესანიშნავი წიგნი შექმნა ცნობილ- მანგლისის თავზე, თრიალეთის ქედის სამხრეთის კალთას რომ ამოჰყ- საამილახვროში – პაპუნა ამილახვართან, ქსნის ერისთავებთან, ციციშ-
მა ქართველმა მწერალმა, კასპელმა გიორგი ხორგუაშვილმა „თევდო- ვება, ივლის შემდეგ მთების თხემზე და მდ. კვათურის სათავეებთან მივა, ვილებთან, ჯავახიშვილებთან, თბილისის სპარსული ციხის გარნიზონის
რე თავდადებული” (თბ., 2000წ. რედ. გ. ოთხმეზური). ბატონი გიორგი გაივლის შუბათის მთას, მერე გაიდასავლეთებს, შემდეგ გავაზაურის სარდალთან – დელუ მაჰმად-ხანთან (როგორც ქართველები ეძახდნენ)...
წლების განმავლობაში იყო კასპის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმის დი- მთის თავზე გადმოივლის ქედ-ქედ და შეუდგება ერიქალას მთის იგივ მაშასადამე, თევდორე კველთელის თვით შეწირვამ – გმირულმა
რექტორი (დღეს ეს მუზეუმი მის სახელს ატარებს – ვ. ო.) და ჩემს მეგო- ელიქარა მთის მკვეთრ აღმართს. (გ. ხორგუაშვილი, „თევდორე თავდა- ქმედებამ, ანუ „წამებით სისხლის ღვრამ,” მისმა მაღალმა ეროვნულმა
ბართან, კეთილშობილ მხატვართან იორამ იმედაშვილთან ერთად ბევრ- დებული”, გვ. 32-33). თვითშეგნებამ და ცნობიერებამ, რაც მთავარია: სულიწმიდის ნაყოფთა
ჯერ შემოუვლია ეს ადგილები. მანამდე კი ამ მხარის ყველა ისტორიული უნდა აღვნიშნოთ, რომ ერიქალას (ელიქარას) მთა თრიალეთის დავანებამ, იხსნა მეფე ლუარსაბი სიკვდილისაგან, ანდა ტყვეობისაგან
ძეგლი, უმნიშვნელო ნანგრევიც კი დიდი რუდუნებით აღუწერია კასპის ქედის ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მთაა, საიდანაც სამხრეთის მხრივ პაპამისივით და სრულიად ქართლი იმ ეტაპზე მტრისაგან – ოსმალო-
მუზეუმის „უფრო ძველ” დირექტორს გ. კაპრაშიძეს 50-60-იან წლებში. კარგად მოჩანს მთელი ალგეთის ხეობა, ჩრდილოეთით მტკვრის ხეობა, თათარხანთა მახვილისაგან. სანამ მოვლენათა შემდგომ პერიპეტიებს
მე გავეცანი გორიდან დაწყებული თითქმის საქართვევლოს ძველ დედაქალაქამდე – გავყვებოდეთ, საჭიროდ ჩავთვალე ერთ საკვირველ ამბავზე შევჩერდე,
თარგმანები სიამოვნებისთვის კითხულობს. ცეკვით თავბრუ ესხმით, ერთიმეორეს ნაირფერ

წიგნს შრიალით ფურცლავს. კითხვისას თით- ასხმულებად ეკვრიან და საზეიმოდ ციმციმებენ.
ანდრეი ვოლოსი ქოს საფეხურებზე ეშვებაო... ასეთ დროს ხშირად უცებ იფანტებიან, მერე კვლავ ჯგუფდებიან და
მოუხერხებელი მთამსვლელივით იქცევა. მომ- ერთმანეთის შესახვედრად შეძახილებით გარბიან.
პოპულარული თანამედროვე რუსი პროზა- დევნო სტრიქონზე თვალის აუჩქარებელი მოძ- ასეთ დროს განა შესაძლებელია თუნდაც
იკოსი და პოეტი ანდრეი ვოლოსი დაიბადა 1955 რაობით უნდა გადახვიდე, ის კი გამუდმებით ერთი სიტყვის გამოტოვება? აბა, სცადე – სიტყვე-
წელს სტალინაბადში. დაამთავრა მოსკოვის გუბ- ჩქარობს. ხუთი სტრიქონით ქვევით სახიფათოდ ბი ამის ნებას არ მოგცემენ. ძალიან მაგრად ჩაგებ-
კინის სახელობის ნავთობისა და გაზის მრეწვე- ჩამოსრიალებული პირველსავე პწკარს სასწა- ღაუჭებიან, მხედველობას გაგიმახვილებენ.
ლობის ინსტიტუტი. არის მოსკოვის მწერალთა ულებრივად ებღაუჭება. სწრაფი დაშვების იმე- მაგრამ მთავარი სხვა რამეა: ეს წიგნი მართ-
დით რამდენიმეს გადააბიჯებს და, ერთბაშად, ათ ლაც მასზეა.
კავშირის წევრი. ამჟამად ცხოვრობს მოსკოვში.
სტრიქონს კვლავ გრუხუნით გადაევლება... ამიტომ კითხულობს ასე ხარბად და წაკით-
მიღებული აქვს ჟურნალ „ზნამიას” (1996), „პე- ერთ წიგნს რომ გადასანსლავს, იმავე წამს ხულ აბზაცს ხშირად უბრუნდება. წამდაუწუმ წიგ-
ნეს” (იტალია, 1999), ჟურნალ „ნოვი მირის” (2001), სხვა წიგნს იწყებს. როცა ერთი წიგნის კითხვას ნის დასასრულს ჩაჰყურებს, რათა იცოდეს, კიდევ
რუსეთის ფედერაციის სახელმწიფო (2000), „რუ- ამთავრებს, მეორე გამზადებული აქვს. რამდენი დარჩა წასაკითხი.
სული ბუკერის” (2013), „სტუდენტური ბუკერის” ისე კითხულობს, თითქოს ხელთ მოხვედრილი ამ წიგნში ბევრი ადამიანია, რომელთაც
(2013), ბუნინის (2013), „დიდი წიგნის” (2013) პრე- ნებისმიერი წიგნის შესწავლა აქვს გადაწყვეტი- კარგად იცნობს ბავშვობიდან. ამ ადამიანებთან
მიები. გთავაზობთ აკაკი დაუშვილის მიერ ახლა- ლი, რათა ბოლოს და ბოლოს, წააწყდეს იმ ერ- ცხოვრება კიდევ დიდხანს მოუწევს. მათ ტკი-
ხან თარგმნილ მის ერთ-ერთ ნაწარმოებს. თადერთ წიგნს, რომელსაც ეძებს. ეს რომ უთხრა, ვილს საკუთარივით განიცდის, ხოლო სიხარული
მკითხველი
ის უარყოფს: არაფერი ამის მსგავსი, ამისთანა რამ ახარებს.
აზრადაც არ მოსვლია, უბრალოდ, წიგნებს ერთ- ყველანაირი მოულოდნელობა ანცვიფრებს,
მანეთის მიყოლებით კითხულობს. ხარობს ნებისმიერი სიუჟეტის კვანძის გახსნით.
მაგრამ, სინამდვილეში – ის ეძებს ყველაზე ეს მოულოდნელობები ყოველ კუთხე-კუნჭულშია
რადგანაც კითხვა კმაყოფილებას ანიჭებს, საჭირო წიგნს. ჩასაფრებული და წიგნის კვანძის გახსნა არა სხვი-
ანგარიშმიუცემლად გადადის ერთი ფურცლი- ის ეძებს საკუთარ თავზე დაწერილ წიგნს. სი, არამედ საკუთარი ცხოვრების სხვაგვარ გაგრ-
დან მეორე ფურცელზე, ერთი თავიდან მეორე როდესაც ეს წიგნი, ბოლოს და ბოლოს, გამოჩ- ძელებას უქადის.
თავზე. სიტყ- ნდება, ის, პირველივე სტრიქონებიდან მიხვდება, როდესაც ეს ყველაფერი კულმინაციას აღ-
წიგნის წაიკითხვის მერე კი ისეთი შეგრძნება ვები მისი პრაქ- რომ ეს სწორედ ის წიგნია და ყველაფერი სასიკე- წევს და ჯერ კიდევ არ იცის, რა მოხდება, გული
რჩება, თითქოს რაღაც გამოუმცხვარით გამოძ- ტიკული საშუალებების თოდ შეიცვლება. უჩერდება და სუნთქვა ეკვრის. საბედისწერო წამი
ღა. არსენალში შედის – მაგალი- ამ წიგნის ერთი სტრიქონიც არ დარჩება წა- დგება, მისი მომავალი უნდა გადაწყდეს.
მასსა და ტექსტს შორის რაიმე სპეციფიკური თად, როგორც ჩაქუჩი ან საჭრეთე- უკითხავი. დიახ, როდესაც ეს წიგნი მის ხელთ მაინც აღ-
ურთიერთობა რომ არსებობდეს – მაგალითად, ლი. ის სიტყვებს უტილიტარული მიზნე- სტრიქონს კი არა, ერთ სიტყვასაც არ გამო- მოჩნდება, ყველაფერი სწორედ ასე იქნება.
ლიტერატორი ან ფილოლოგი რომ იყოს, – შე- ბის მისაღწევად იყენებს. ტოვებს. მაგრამ ჯერ ვერ მოიხელთა.
საძლოა, ჩასწვდომოდა თავისი დაუკმაყოფილებ- სხვისი ნათქვამი შეუძლია გაიგოს – და იგებს საერთოდ, ასოებს ტიპოგრაფიული საღე- ახლა ის სხვა წიგნს კითხულობს.
ლობის მიზეზებს, მაგრამ საკუთარი გრძნობების კიდეც, – როგორ უნდა მოიქცეს ამა თუ იმ სიტუ- ბავის მკვდარ ნაკვალევად მიიჩნევს და, გაზეპი- სხვათა შორის, ცუდი წიგნი არ არის. უფრო
ახსნა არ შეუძლია და თუკი უცხო ადამიანი მოიწა- აციაში. მნიშვნელობა არა აქვს, სიტყვები რანა- რებული სიტყვების გადაკითხვის გარდა, ახალს მეტიც – ძალიან კარგია.
დინებს, გრძნობებში გაარკვიოს, მხოლოდ მხრებს ირად არიან განლაგებულნი – მთავარია, სწორი არაფერს ელის. გამოქვეყნებისთანავე ცნობილი ლიტერატუ-
აიჩეჩავს. აზრის გამოტანა შეძლოს. „გეთაყვა, წადი მაღაზი- ამ ბედად აღმოჩენილ წიგნში კი ყველაფერი რული პრემიების სიებში მოხვდა და, თუკი ავტორს
კითხვას მოცალეობისას იწყებს, როდესაც ყვე- აში კარტოფილის საყიდლად”. სხვაგვარად იქნება. მისდა გასაოცრად, გაირკვე- ბედი გაუღიმებს, ერთ-ერთ პრემიას მიიღებს.
ლა საქმე მოთავებული აქვს. ასევე მეტროში, თუკი ანდა, პირიქით: საჭიროების შემთხვევაში სიტ- ვა, რომ სიტყვები გაცოცხლდნენ. ნეტარებისგან ჩინებული წიგნია.
დაჯდომას ახერხებს, ანდა, რიგში დგომისას. ცხა- ყვებს იმისთვის იყენებს, რათა საკუთარი ნათქ- სუნთქვაშეკრული დააკვირდება, როგორ მოძრა- მხოლოდ ერთი ნაკლი აქვს: ის მასზე არ არის.
დია, ასეთ დროს არაფრის გარკვევას არ აპირებს და ვამი სხვას მოახვიოს თავს. მაგალითად: „დაჯექი, ობენ სიტყვები, როგორ უბრწყინავთ თვალები,
ვერც აბსტრაქტულ პრობლემებს ხედავს. მათზე გაკვეთილები ისწავლე”. შეძახილებითა და ფაციფუცით როგორ ავსებენ თარგმნა აკაკი დაუშვილმა
კიდეც რომ მიუთითო, მაინც ვერაფერს გაიგებს. საერთოდ, ის მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი ფურცლებს, წინ წასულებს კვალში მისდევენ,
კერძოდ, ფაქტია, რომ თევდორე მღვდელი უფრო თევდორე თავდადებული წმინდანად იმიტომ არ ბუნებრივია, ისმის კითხვა: რატომ დასჭირდა თის მღვდელი თევდორე, რომელიც თურქებმა 1609
მეტ გულისხმიერ დამოკიდებულებას და ყურადღე- შერაცხა ქართულმა ეკლესიამ, თითქოს ქრისტი- 386 წელი თევდორე მღვდლის წმინდანად შერაცხ- წელს აწამეს, აგრეთვე თავად თარხან-მოურავების
ბას იმსახურებდა იმდროინდელ მეისტორიეთაგან, ანობის დაცვასა და უშუალოდ მაჰმადიანურ სარწ- ვას? „ქართლის ცხოვრების” ეს მონაკვეთი ხომ მე-18 გვარის ბევრი სხვა წევრიც...” (პ. იოსელიანი, „დიდი
მწერალთაგან, სასულიერო პირთაგან, ვიდრე ის, რაც მუნოებაზე გადასვლის მოთხოვნას კი არ შეეწირა საუკუნეში შეიქმნა, ხოლო თევდორე კველთელის მოურავის გიორგი სააკაძის ცხოვრება” თბ. 1973წ.
მის მიმართ უკვე ნათქვამი და ცნობილია. სამწუხა- (როგორც ლუარსაბ II ან ქეთევან დედოფალი), არა- გმირობა მე-17 საუკუნის დასაწყისში (1609წ.) მოხ- გვ. 79). პლატონ იოსელიანისავე ცნობით თევდორე
როდ, თავდადებულ ქრისტიან მღვდელს მხოლოდ მედ, თუ შეიძლება ითქვას, საერო ღირებულების და. ნუთუ „ქართლის ცხოვრების” ორივე რედაქციის კველთელს თურქებმა „ერთაწმინდის ახლოს თავი
ლუარსაბ II-ის და გიორგი სააკაძის ისტორიის ერთ გმირული საქციელი ჩაიდინა – ქართლის მეფისა და (ვახუშტი, ბერი ეგნატაშვილი) სიტყვები „შეირაცხა მოჰკვეთეს” (გვ. 18). ასევე პლატონ იოსელიანი გვამ-
კონკრეტულ ეპიზოდთან დაკავშირებით ახსენებენ და ხალხის ფიზიკური დაღუპვისაგან გადარჩენისათვის. წმინდათა მოწამეთა თანა” – ყალბია? ანდა ანტონ ცნობს, რომ „დაბა კველთაში მისი (მღვდელი თევდო-
ისიც სქემატურად (ე. გაბიძაშვილი „შრომები” ტ. III თბ, ასეთი ჰიპოთეზის დაშვების შემთხვევაშიც თევდო- I კათალიკოსის (ბაგრატიონი) „მიიღო სანატრელი რეს – ვ. ო.) ხსოვნის აღსანიშნავად მეფე ლუარსაბ
2011წ. გვ. 278-279). „ქართლის ცხოვრების” ერთ-ერთი რე მღვდლის გმირობა ქრისტიანული საქციელია, აღსასრული ცხოვრებისა წმიდათა თანა” მოტყუებაა მეორემ ააშენა თევდორეს სახელობის ეკლესია, რო-
დიდი მონაკვეთის ავტორი, ცნობილი მეისტორიე და რადგან იგი სამი საღმრთო სათნოებიდან – სარწ- მორწმუნე ქართველი მრევლისა, მომავალი თაობე- მელიც დღემდე არსებობს” (გვ. 82). საერთოდ, უნდა
განათლებული გეოგრაფი – ვახუშტი ბატონიშვილი, მუნოება, სასოება, სიყვარული, სამივეთი შემოსილი ბისა? რატომაა ასეთი იდუმალი თევდორე კველთე- აღვნიშნოთ, რომ სოფლის სახელწოდება „ერთაწმინ-
საერთოდ არ ახსენებს მღვდლის სახელს, გვარზე ხომ აღესრულა უსამართლობის მოთმინებით ამტანი ლის წმინდანად შერაცხვის ფაქტი და თუ შეიძლება და” წარმოიშვა „ესტატე წმინდიდან” – ევსტატი პლა-
ლაპარაკი ზედმეტია... თუმცა მის მიერ გამოყენებულ (ანუ სულიერ მოწყალებათა შვიდი საქმიდან მე-5). ითქვას „უსაბუთოთ” დარჩენილი. XVII-XIX საუკუ- კიდას, ანუ წმინდა ესტატეს სახელიდან, როგორც
ისტორიულ პირველწყაროში – „დიდმოურავიანში” მან ხომ ქართლის ქრისტიანი მოსახლეობა, ქრისტი- ნეების ისტორიულ სასულიერო წყაროებში არსად ქართველები ეძახიან.
ცხადად წერია: „კველთას თევდორე შეიპყრეს, მცოდ- ანი მეფე, ქრისტიანული ეკლესია-მონასტრები გა- რომ არ გვხვდება დოკუმენტი წმინდანად შერაცხვის ხალხურ გადმოცემათა თანახმად და ბატონ
ნე და კარგი მღვდელია”... („დიდმოურავიანი”. მეორე დაარჩინა თავისი სიცოცხლის თვითშეწირვით. იესო თაობაზე? გიორგი ხორგუაშვილის ვარაუდითაც (გვ. 95-
სტრ. 32). საკვირველია, რომ „ქართლის ცხოვრების” ქრისტე ბრძანებს: „რამეთუ ესე არს მცნებაÁ ჩემი, მე ვფიქრობ, ეს ფაქტი დიდი მოურავის – გიორ- 98), თევდორე კველთელი მარხია არა ერთაწმინ-
ორივე რედაქციაში (ვახუშტი, ბერი ეგნატაშვილი) რაÁთა იყუარებოდით ურთიერთას, ვითარცა მე შე- გი სააკაძის ფენომენის წინააღმდეგ მიმართული დის ტაძარში, როგორც ეს პლატონ იოსელიანს
ხსენებული ფრაზები „შეირაცხა წმიდათა მოწამეთა გიყუარეთ თქუენ” (სახარება იოანესი 15. 12). ხოლო ბრძოლის გაგრძელებაა უკვე სხვა „ფრონტზე.” ვუშ- ჰგონია, არამედ ე. წ. „ალუბლის ბაღებთან”. ჩემი
თანა,” ანდა ქართლის კათალიკოსის ბესარიონის „სა- შემდეგ „უფროÁსუი ამისსა სიყუარული არავის ვებ ისტორიოგრაფიულ ჰიპოთეზას, რომ თევდორე ვარაუდით, ასევე, იგივე წმინდა თევდორეს ეკ-
ნატრელმან ხუცესმან,” ხოლო ანტონ I კათალიკოსი აქუს, რაÁთა სული თვისი დადვას მეგობართა თვის- მღვდელი (კველთელი) კარგად იცნობდა გიორგი ლესიასთან, რომელიც უფრო ცუცუბნის – იგივე
(1720-1788წ.წ.). რომელიც საქართველოს კათალიკოს- თათვის”... (სახარება იოანესი, 15.13). ე. ი. მეგობრის, სააკაძეს, იგი მარტო დაბა (ან სოფელ) კველთაში კი ხუცუბნის ეკლესიის სახელით არის ცნობილი
პატრიარქი იყო (1744-1755) და (1763-1788) წლებში და ახლობლისათვის თავის გაწირვა, სიცოცხლის, ანუ არ მოღვაწეობდა, არამედ თრიალეთს აქეთა (ანუ და რომელიც სოფ. ერთაწმინდიდან სამხრეთით,
რომელიც ბესარიონ ქართლის კათალიკოსს ენდობა თავდადების ფასად, ღვთიური სიყვარულის უმაღ- თეძმის ხეობის მხარის) სოფლებშიც. მან კარგად ხუთასიოდე მეტრში მდებარეობს, იმ გზის პირას,
(„ბესარიონ მამამთავარი ჩუენი”) იმეორებს, როგორც ლესი კატეგორიაა. კველთელმა მღვდელმა თევდო- იცოდა ამ სოფლების განლაგება, იცნობდა ამ სოფ- რომელიც სწორედ ცხირეთისაკენ რომ მიემართე-
„დიდმოურავიანის”, ასევე ბესარიონ კათალიკოსის რემ სახარების ენით რომ ვთქვათ, „სული თვისი დად- ლების მრევლს, ბილიკ-ორღობეებს. ეს სოფლები ბა. ხალხის გადმოცემით, თევდორე მღვდელი სწო-
მონაცემებს და წერს: „არს დაბა რომელიმე მანგლისს, ვა” თავისი მშობელი ხალხის და თავისი მეფის გადა- გიორგი სააკაძის საფეოდალო სოფლებია თვითონ რედ აქ არის დასაფლავებული. სოფ. ერთაწმინდის
ზედწოდებული კუელთა (ი. ტფილელის მსგავსად – ვ. სარჩენად და, რა თქმა უნდა, წმინდანად შერაცხვას სოფ. კველთადან დაწყებული და, როგორც ჩანს, ამ უბანში დღესაც ცხოვრობენ ხუციშვილები და
ო.), სადა-იგი შეკრბესა თათარნის და შეიპყრეს ხუცე- იმსახურებდა... და, უნებლიედ, მახსენედება შოთა დიდი მოურავი, რომელსაც უდიდეს პატივს სცემდა შეიძლება ეკლესია ამ გვარმა ააგო და ხუცუბნის,
სი ვინმე კეთილმსახური სახელითა თევდორე... მაშინ რუსთაველის: „ხამს მოყვარე მოყვრისათვის, თავი იმდროინდელი გლეხობა და აზნაურობა (ცალქ- ანუ ცუცუბნის ეკლესია იმიტომ ჰქვია. ჩემი ვა-
ღირსმან მან წმიდათა თანა ჰხსენებისამან მღვდელმან ჭირსა არ დამრიდად, ლამანიძეები, ჩივაძეები და სხვ.), კარგად იცნობდა რაუდით ვუშვებ ისტორიოგრაფიულ ჰიპოთეზას,
საღმრთომან თევდორე... ჰყო წინამძღოლად უღმ- გული მისცეს გულისათვის, სიყვარული გზად თევდორე კველთელს. ბუნებრივია, ისინი კეთილად რომ ეს ეკლესია ლუარსაბ მეფემ ააშენა აქ და არა
რთოთა მით ლაშქართა მიცილებით ცხირეთისა და და ხიდად...” იქნებოდნენ განწყობილნი ერთურთის მიმართ, სოფ. კველთაში, როგორც პლატონ იოსელიანი
შთაუძღვა გზასა ზედა ერთაწმინდისა და ქუენადრი- უფლისა და მშობელი ხალხის უდიდესმა სიყ- რამეთუ ორივე დიდი პატრიოტი მამულიშვილია გვაუწყებს, რომელიც თავის ზემოთ ნახსენებ წიგნ-
სისასა, სადა-იგი ეწიათ ვნებაÁცა მრავალი იწროთა ვარულმა შეაძლებინა ღვთის ნებით მღვდელ თევ- ბედკრული საქართველოსი. დასაშვებია ასევე, რომ ში ბევრ უხეშ შეცდომას უშვებს (მაგ.: „დელი-მაჰ-
გზათა ძლით მით და ცხენთთა მათთა, რომლისათ- დორესაც და დიდ მოურავსაც თავი გაეწირა საქარ- თევდორე კველთელის წმინდანათ შერაცხვის ოფი- მად ხანის წინამძღოლობით, თურქებმა დაიკავეს
ვისცა მოკლეს თავისა წარუკვეთითა და მიიღო სა- თველოს გადასარჩენად, შემდეგ მოეგო სხერტის ციალური სასულიერო საბუთები დაიკარგა, იმ მძიმე მანგლისი, ოძისი და კველთა...” სრული აბსური-
ნატრელი აღსასრული ცხოვრებისა წმიდათა თანა...” ჭალის და ტაშისკარის ბრძოლები და გაენადგურე- ეპოქის გამო, რომელშიც უხდებოდა საქართველოს დია), რაზეც თავის დროზე მიუთითებდა ანტონ
(ანტონ I, მარტირიკა. „შესხმა და მოთხრობა ღუაწლ- ბინა შემოსეულ ოსმალო-თათარხანის 60000-იანი მოსახლეობას ცხოვრება მე-17 საუკუნის პირველ ფურცელაძე ჯერ კიდევ 1911 წელს (ა. ფურცელა-
მოწამეობრივი აღსასრული
თა და ვნებათა წმიდისა დიდის მოწამისა ლუარსაბ ლაშქარი... (ერთი ვერსიით კი შემდგომში თეძმის მეოთხედში, ხოლო მეისტორიეებმა (ვახუშტი, ბერი ძე „გიორგი სააკაძე და მისი დრო” თბ. 1911წ. გვ.
მეორეისა, მეფისა საქართველოÁსა.” ძველი ქართული ხეობის სოფლელებმა იპოვეს თევდორე მღვდლის ეგნატაშვილი), ასევე საქართველოს კათალიკოსებმა 18 და სხვ.). „მოკვდა წამებით მღვდელი თევდორე,
აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები. წიგნი VI. ე. თავმოკვეთილი და ნაწამები სხეული და გიორგი ბესარიონ ორბელიშვილ-ბარათაშვილმა და ანტონ მაგრამ სახელი და ხსენება მისი იქნება ცოცხალი,
გაბიძაშვილის და მ. ქავთარიას გამოცემა. თბ. 1980წ. სააკაძის ბრძანებით ჯერ ერთაწმინდის ტაძარში I-მა „უსაბუთოდაც” კარგად იცოდნენ, რომ თევდო- ვიდრემ სადმე-ღა ჰღავის სახსენებელი ქართველი
გვ. 48). ამიტომ განსაკუთრებით საკვირველი და აუხს- დაასვენეს. მასუკან კი გადაასვენეს წმ. თევდორეს რე მღვდელი წმინდანად იყო შერაცხული, მაშინ ის- კაცისა. იმან თავისი წამებული სიკვდილით იხსნა
ნელია საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის ანტონ სახელობის ხუცუბნის, ანუ ცუცუბნის ეკლესიაში, მის კითხვა: მაშ თავის მიერ შედგენილ სასულიერო გაოხრებისაგან თავისი მშობელი ქვეყანა, ტყვე-
I-ის ქმედება, რომელმაც ქართველ წმინდანთა კალენ- რომელიც წმინდა ესტატეს პლაკიდას სახელობის კალენდარში რატომ გამორჩა თევდორე თავდადე- ობისაგან თავისი მეფე, სიკვდილისაგან ათასი და
დარს რევიზია ჩაუტარა თავის დროზე და მასში საგ- ეკლესიიდან დაახლოებით 500 მეტრში დგას ცხი- ბული ანტონ I-ს? და პასუხი ისევ გიორგი სააკაძეს ასი ათასი თავისივე მოძმე...” (ანტონ ფურცელაძე
რძნობი ცვლილებები შეიტანა, თავის ე. წ. „თუენში” რეთისკენ მიმავალ გზაზე. ამ ადგილებს გადმოცე- უკავშირდება, რომელიც, სამწუხაროდ, არ უყვარდა „ბრძოლა საქართველოს მოსასპობად და საქართ-
მაინც არ დაეთმო თავდადებულ თევდორე მღვდელს მით, იქაურები, „ალუბლის ბაღებს” ეძახდნენ. კიდევ ანტონ I-ს და მოღალატედ თვლიდა თავისი პირადი ველოს შესაერთებლად, ანუ გიორგი სააკაძე და
(კველთელს) ის ადგილი, რომელსაც იგი თავისი მოწა- ერთხელ აღვნიშნავ, რომ მიუხედავად „ქართლის შეხედულებებიდან გამომდინარე. გიორგი სააკაძის მისი დრო.” ზ. ჭიჭინაძის გამოც. თბ. 1911წ.).
მეობრივი თავგანწირვით და თვით შეწირვით უდავოდ ცხოვრების” ფურცლებზე გაჟღრებული სიტყვებისა მოკეთე და მომხრე მას გულზე არ ეხატებოდა. ამაზე ამრიგად, თევდორე მღვდლის თავგანწირვამ,
იმსახურებდა ამას. მართლაც განსაცვიფრებელია, თევდორე მღვდლის მიმართ „შეირაცხა წმიდათა მო- ცოტა ქვემოთ ვისაუბრებთ დეტალურად... ქრისტეს რჯულის ერთგულებამ, მამულის სიყვა-
რომ „ქართლის ცხოვრების” ორივე რედაქცია თევდო- წამეთა თანა...” ვერც ერთ იმდროინდელ სასულიერო წამებული მღვდელის საფლავიც ცალსახად არ რულმა, გადაარჩინა სიკვდილს ან დატყვევებას
რე მღვდლის წმინდანად შერაცხვას გვაუწყებს, ამასვე კალენდარში და ვერც ერთ სასულიერო წყაროში არის ცნობილი. როცა აღწერს დიდმოწამე წმინდა ევ- ლუარსაბ II, ხოლო გიორგი სააკაძეს საშუალება
იმეორებს საქართველოს ორი კათალიკოს-პატრიარ- მღვდელი წმინდანად არ იხსენიება (არ ფიქსირდება). სტატი პლაკიდას სახელობის სოფ. ერთაწმინდის ტა- მისცა შვიდიოდ საათში შეეკრიბა თავისი ერთგუ-
ქი ბესარიონ (ორბელიშვილი-ბარათაშვილი) და ან- ვიმეორებთ, მღვდელი თევდორე ქართულმა ეკლე- ძარს, რომელიც სააკაძეთა ტრადიციული სალოცავი ლი მეომრები ქართლის – თავისი სათავადო სოფ-
ტონ I (ბაგრატიონი), სინამდვილეში კი იმ პერიოდის სიამ ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით მხოლოდ მე-20 და ძვალთშესალაგია, სადაც სააკაძეთა და გიორგი ლებიდან, ის ე. წ. ქართველი „სპეცრაზმელები,”
წმინდან ქართველ მოწამეთა კალენდარში თევდორე საუკუნის მიწურულს – 1995 წლის 19 სექტემბერს სააკაძის შთამომავალთა – თარხან-მოურავების რომლებიც დიდი მოურავისვე გამოწრთვნილები
კველთელის სახე არ გვხვდება. შერაცხა წმინდანად და ხსენების დღედ დაადგინა 8 სხვადასხვა თაობის საფლავებია – პლატონ იოსე- იყვნენ და გულდაგულ შებმოდნენ ურიცხვ მტერს
შეიძლება ვინმემ იფიქროს გამონაკლისი, რომ (21) ივნისი. ლიანი წერს: „აქვე დასაფლავებულნი არიან კველ- უშიშრად...
საქართველოვ, ჩემო დედავ, ღმერთო, მუმლი მოაშორე, ეს მიწა ათასჯერ ნაოხარი

ავთანდილ ბერიძე თითქოს ყველა გერევა, მის თავს შემოსეული, არ მინდა ოდესმე დამეკარგოს,
მტერი მოყვრად შეიკედლე,– რომ არასოდეს არ მეხილოს მე მისი ტალახი მირჩევნია,
საქართველოს საქართველო ძლეული! სხვის ედემს, მწველსა და საარაკოს.
ძალაც როგორ გელევა,
გათენდება, პირჯვარს ვიწერ, ბელტს ბელტზე კვლავ ისევ გადავაწვენ,
გზას ვადგივარ – ისევე, ისევ ლოცვა გადაგარჩენს მესხეთს მიწას მოვამზადებ სავენახოდ,
ნეტავ ასე რად დამჩემდა ათას ჯურის მტერისგან, მე სხვა არაფერი არ მადარდებს, –
ყველგან შენ რომ გიხსენებ. ნეტავ მართლა დღე დაგიდგეს, აქ მინდა მოვკვდე და დავიმარხო!
აქედან გაქცევას არ ვაპირებ,
განსაცდელის ძლევისა. არასდროს ვყოფილვარ უილაჯო,
ქვეყნად შენი მადლით დავალ, აქ ვდგავარ ბებერი მეციხოვნე, ***
მიწავ ჩემო, მზიანო... ჩემი საქართველოს სადარაჯოდ.
საქართველო დამილოცე, დავბერდი, და მაინც არ ვიტეხ
ჩემის სულის ზიარო. იხტიბარს – წლები რომ მამძიმებს,
არც დარდი გულს შემოწოლილი,
როცა მიჭირს, მაშინ რატომ ღამე რომ სულ აღარ მაძინებს.
მახსენდები უფალო?–
ამასა გთხოვ, საქართველო რამდენი განვლიე წლები და
მარად რომ დაიფარო! უკან არც მოხედვა მაშინებს,
ისა ვარ, რაც ვიყავ გუშინ და
რას არა გთხოვ, მე ჩემი წარსულიც მამშვიდებს.
რას, რას არა,–
რად დამჩემდა ხვეწნა, რად? ის ვთესე, რაც გულმა მირჩია,
რატომ, ღმერთო, მოვიმკე, რასაც რომ ვთესავდი,
რატომ, ჩემს იმედს – ცხოვრების ციტადელს
რატომ... ჭკუით და გონებით ვკვესავდი.
შვება ვიგრძნო ნეტავ სად?
წარსული აწმყოში ცოცხლდება,
ეს ვედრება, ეს მუდარა, დრო მოვა, დადგება დაისი,
განა მქონდა მაშინაც, და ჩვენი კაცური კაცობის
ფოტო თენგიზ ხუციშვილისა
ახლა ვხედავ, უფრო გიჭირს, დღეებიც ნელ-ნელა ჩაივლის.
შენს ყოფამ შემაშინა,
იუბილე
მა ცხოვრებისეულმა გამორჩეულმა მიდგომებმა, მე, როგორც
ალექსანდრე ტაბატაძეს
ერთ-ერთ მის მეგობარს, რომელსაც არასოდეს უცდია აზრის
ლექსად გადმოცემა, გამაბედვინა, დამეწერა პატარა ლექსი,
რომელიც მივიძღვენი მას დაბადების 70 წლის იუბილესთან და-
კავშირებით.
85 წელი შეუსრულდებოდა ალექსანდრე ტაბატაძეს

ამქვეყნად როცა შენი მოსვლა ინება ღმერთმა,
იდგა მარტი და გაზაფხულის იდგა სურნელი,
მესხეთის ცაზე მოციმციმე ვარსკვლავმა ერთმა
გალაქტიკაში მოკრძალებით იწყო სვლა ნელი.
უკანასკნელი წამი შერჩება ხსოვნას. გასულა წლები და იმ ვარსკვლავს შეგსრულებია
და ეს იქნება უკანასკნელი ლექსიც, ასაკი მწველი,
უკანასკნელი ამოსუნთქვაც და თხოვნაც”. ასაკთან ერთად მამაპაპური შემოგინახავს ადათი ძველი:
ამბობენ, შემთხვევით არაფერი ხდებაო, მისი ოცნება იყო, სამშობლოს დაცვა სიტყვით, საქმით, მარჯვენით ქველით.
მიახლოებოდა სამუდამო სასუფეველს მკათათვის თვეში „ყაყა- ოჯახში, ხალხში, მეგობრებში, კაცი ხარ ბრძენი.
ჩოების ალისფერ თქეშში”, რადგანაც ეს მისი სული იყო – ყაყა- ამაყობს შენით ახლობლები, ცოლი და ძენი,
ჩოს ზღვასავით ლამაზი, მდიდარი და ალმოდებული. არ ჩამოვრჩებით ძმაკაცებიც – გოგი და ლერი.
თუმცა ვეღარ მოესწრო ივნისის ყაყაჩოებს... დღესაც ისევ ისე ბრწყინავს მარტის მზე და დღე ნათელი,
ზუსტად 2004 წლის 14 აპრილს – დედაენის დღეს, გულმა ამ დღეს შენთან ვიკრიბებით შენი დები, შენი ძმები.
უმტყუნა. მას შემდეგ 15 წელი გადის, იგი ჩვენს შორის ლექსე- გვსურს, რომ ერთად მოგილოცოთ
ბად, ლამაზ სტრიქონებად და მარადიულ მოგონებად დარჩა, სიხარულის დღე გაჩენის,
რითაც ბევრი ჩვენგანის გულში დაიდო ბინა. იხარე და იდღეგრძელე, მარად მრავალჟამიერი!
ამ დღეებში, 15 მარტს, ალექსანდრეს 85 წელი შეუსრულდე-
ბოდა. ვიხსენებთ რა მის პიროვნებას, კიდევ ერთხელ მივაგებთ ლერი პაპუაშვილი
პატივს და ვმადლობთ თავისი შემოქმედებისთვის, იმისათვის,
რომ მან ვალმოხდილმა დატოვა ეს წუთისოფელი.
აი, როდის და როგორ გავიცანი
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” რედაქცია
ალექსანდრე - ალტა ტაბატაძე
სწორედ ქართული ენის დღეს... ალექსანდრე-ალტა ტაბატაძე და ჯემალ ინჯია 1958 წლის
კიევის სასტუმროში ვართ. ვსაუბრობთ ძილის წინ. თავის სექტემბრში, ინსტიტუტის მხატვრული ლიტერატურის შემოქ-
უფროსზე მიყვება – დამავალა, რომ ფირუზს გავყვე შესვენების მედთა წრის მორიგ სხდომაზე გავიცანი. ალტასაც და ჯემალ-
დროს, ვნახოთ ვისთან და სად დადისო. უარი ვუთხარი, განმი- საც დამთავრებული ჰქონდათ გორის პედაგოგიური ინსტიტუ-
რისხდა. ეგრე დამავალეს მეც კასპშიო, ერთი კვირა დავდევდიო ტი, თუმცა ლიტერატურულ შემოქმედებით საზოგადოებაში
ერთ კაცს, მართალია ვერ დავადგინე მისი ასავალ-დასავალი, კვლავ განაგრძობდნენ თანამშრომლობას. „ალტა”, მერე შევიტ-
მაგრამ უფროსის დავალებაზე უარს როგორ ვიტყოდიო. ყე, ფსევდონიმი ყოფილა პოეტის სახელისა და გვარის (ტაბატა-
„ვიარე ისე, როგორც პოეტს ალექსანდრე ტაბატაძემ არ იკადრა არაკაცული საქციელი,
ამისთვის არ გაზარდეს იგი მშობლებმა.
ძე) თავი მარცვლების შეერთებით მიღებული (ალტა), უდავოა,
უფრო პოეტურიცაა და იოლად გამოსათქმელიც – ჟღერადი.
შეეფერება” მშობლები კი ძალზე ძვირფასები ჰყავდა. არაერთხელ გაშ- სხვანაირად არც არასოდეს მიმიმართავს უფროსი მეგობრისად-
ლილა სოფელ აგარაში (მესხეთის აგარაში) სტუმართათვის მი, რომელსაც განსაკუთრებული მოკრძალებით ვეპყრობოდი,
70 წლის მანძილზე ჩვენს შორის ერთი ჩვეულებრივი მოკვ- გულუხვი სუფრა. ეს სტუმრები შოთაობაზე ჩასული ქართ- როგორც ჩემი მხარის ერთადერთ გამორჩეულ პიროვნებას,
დავივით დაიარებოდა გამოჩენილი ადამიანი, რომელიც თავისი ველი მწერლები იყვნენ. მათ ალექსანდრე ჯერ თავის სახლში სავსებით ორიგინალური სტილის მქონე შემოქმედს: მდორე,
პატარა გულით ულამაზეს სულს დაატარებდა. დაბადებული შეატარებდა ხოლმე, სადაც მამამისი, ძია ალექსი, მესხურ ღვი- თბილი და რბილი, ერთობ უპრეტენზიო, ყოველგვარი მაღალ-
ჯავახეთის მხარის ერთ-ერთ უძველეს ქართულ სოფელ გოკი- ნოს დააჭაშნიკებინებდა ნამგზავრ ხალხს, პურ-მარილს ხილიც ფარდოვნებისაგან შორს მდგომი, მხატვრული პოეტური მეტყ-
აში 1934 წელს, მრავალშვილიან ოჯახში. მამაპაპეული ძირძვე- შვენოდა მის ბაღში მოწეული. მცირე ტრაპეზის შემდეგ მე და ველებით რომ გამოირჩეოდა თავისი ალალი ლექსებით, საუბარ-
ლი ფესვები ქ.გორის მიწასთან ჰქონდა დაკავშირებული. შემდეგ ალექსანდრეც მივყვებოდით მათ ასაბიას სოფელ რუსთავისა- შიც რომ ასეთივე დამაჯერებელი და აუჩქარებელი იყო, ღრმა
მის წინაპრებს ახალციხეში დაუდიათ ბინა. მამა სოფელ ანდ- კენ, მოვლენების ცენტრად რომ აღიქმებოდა გენიალური პო- ფილოსოფიური აზრებით, ერთობ შეუმჩნევლად რომ შემოდის
რიაწმინდაში დაბადებულა და ბავშვობის წლები აქ გაუტარე- ეტის ქანდაკების ფონზე. მკითხველთან, თუ მსმენელთან. დიალოგში ძვალსა და რბილში
ბია. შემდეგ მესხეთში მცხოვრებ და ქართველებზე მოთარეშე ალექსანდრეს ბევრი ლექსი აქვს მიძღვნილი მშობლიური რომ გატანს... აი ახლაც განუმეორებლად თან მდევს „ალტა” თა-
თურქთა კლანჭებიდან გამოსხლეტილი, ტანზე „ხამის პერანგ- მხარის სილამაზისა და ისტორიული მნიშვნელობის ხაზგასმით. ვისი მოკრძალებული საუბრითა და მეტყველი პოეზიით.
შემოხეული”, გოკიასკენ გახიზნულა და დასახლებულა. მაგრამ პატრიოტი გაჩნდაო, ასეთად გაზარდეს ოჯახში. განუყრე- ჩვენი ახლო, უშუალო გაცნობა შემდეგმა გარემოებამ განა-
ყოველთვის ჰქონდა ნოსტალგია ანდრიაწმინდის თვალუწვდე- ლი მეგობრები ვიყავით. ზოჯერ ერთიმეორეში ვეშლებოდით პირობა.
ნელი მინდვრების – „საჭამიას” სერისა. ვიღაცებს. ჟურნალ „მერანის” მორიგი ნომრის გამოსაცემად ლიტშე-
გოკიაში დაბადებული და გაზრდილი პოეტი კარგად ხედავ- გავიხსენებ, როგორ მომაგებინა ალექსანდრემ დიდი სანაძ- მოქმედებითი საზოგადოების გაფართოებული სხდომა გაიმარ-
და, როგორ ეწეოდა მამას ბავშვობისდროინდელი ძველი ფესვე- ლეო. თა 1959 წლის ოქტომბერში. მაგიდას უჯდა ჩვენი შემოქმედე-
ბი ანდრიაწმინდისაკენ... ყოველთვის ჰპირდებოდა – შენი ბავშ- რკინიგზის სადგურთან არსებული სახინკლის ხშირი სტუ- ბითი წრის ხელმძღვანელი, მწერალი და მეცნიერი (მოძღვარ
ვობის ნაფუძვარზე წაგიყვან, თაყვანი ვცეთო ანდრიაწმინდის მარი ვიყავი. მე და შურას (ასე ვეძახდი) განსხვავებული გემოვ- ქურუმად რომ ვიხსენებთ საუბარში), ბატონი ოთარ ჩხეიძე,
ცას, მზეს, სანამ გვიანი არ არისო... ნება გვქონდა. მე ვსვამდი, ის – არა, მე ხინკლისკენ ვიწევდი, როგორც ყოველთვის, იქვე ახლოს უსხდნენ ჯემალ ინჯია,
„იმ ბუხართან მინდა ჯდომა ის – ხაჭაპურისკენ. ამ განსხვავებულობით ვავსებდით ალბათ ალტა ტაბატაძე, ლერი ბეგიაშვილი, მინდია არაბული, ციცინო
და გათბობა იმ ნაღვერდლით, ერთმანეთს, რომ არ გვწყინდებოდა ერთად ყოფნაც და შემოქ- ჭუჭყიანი, აკაკი ბიძინაშვილი და სხვანი, მასთან იქვე ვიყავი
იმ სუნს ვიცნობ შეუცდომლად...” მედებითი თანამშრომლობაც. ერთი საბავშვო პოემა („ციცი- მეც. ბატონი ოთარი ჩასცქეროდა თვალმოუცვლელად ჟურნა-
(“რა ძვირფასი მქონდა ოდა”). ნათელები წისქვილში”) ერთად დავწერეთ, ამას გარდა ხუთი ლისათვის წინასწარ შერჩეულ ლექსებს; თვალმოუშორებლად
ბავშვობიდან შემორჩენია მშობელი მიწის დიდი სიყვარული, პიესაც: „ტყუპი ხალი”, „მოღალატე”, „კაცუნები „ლაჟვარდში”, ვუყურებდი მეც ჩვენი დიდი მოძღვრის ყოველ უმნიშვნელო
მისთვის მუხლმოყრილი და გულაჩუყებული ხშირად უნახავთ. „მაგნოლიის ტოტზე”, „მე და მე”... მგონი სათხრობს გადავუხ- მოძრაობასაც კი. წაკითხულ ფურცლებს ზოგს მარცხნივ ალა-
შთაგონების წყარო სიშორის გამო ცისფერ ნისლში ჩაძირული ვიე. ერთხელაც მებუფეტე, რომელსაც ზედმეტსახელად „თვა- გებდა, ზოგს – მარჯვნივ. როგორც შევნიშნე, შედარებით რიც-
და მისთვის ყოველთვის მიუწვდომელი აბულის მთა ყოფილა. ლას” ეძახდნენ, მეუბნება, ისე, ვითომც, სასხვათაშორისოდ, ხობრივად, ნაკლები რაოდენობისა მოპირდაპირე მხარეს აითვ-
გოკიას რვაწლიანი სკოლის დამთავრების შემდეგ ახალ- საყვედურს – შენ რომ გაზეთში გამომაჭენეო. მე კი ვიყავი „სა- ლებოდა. ჩემი ჯერიც დადგა. მინდიამ ჩემი ათიოდე ლექსი – ად-
ქალაქის პედაგოგიურ სასწავლებელს მიაშურა. აქ მისი დიდი ქინფორმის” კორესპონდენტი, მაგრამ კრიტიკულ მასალებს „სა- რევე შერჩეული, გაუწოდა.
მასწავლებელი იყო თვითონაც კარგად ცნობილი პოეტი და ქარ- ქინფორმი” მაინცდამაინც არ თხოულობდა. – არ მახსოვს ეგეთი გულმა აჩქარება დამიწყო. ბატონი ოთარი ჩვეული სიდინ-
თული ლიტერატურის დიდი ტრფიალი – არსენ კარაპეტიანი. ამბავი, ტყუილია-მეთქი, – ვუთხარი თვალას. დავნიძლავდეთო. ჯით მოქმედებდა. ფურცლების უმრავლესობა მარცხნივ გადა-
აქედან დაიწყო მისმა ჯადოსნურმა კალამმა ულამაზესი შედევ- დავნიძლავდით ცხვარზე. იმ გაზეთს მოვიტან და მეგობრების ალაგა. ვხვდებოდი, რასაც ნიშნავდა. ერთ ფურცელს, მარჯ-
რების ხატვა. პირველი ლექსი, პირველი მკითხველი, პირველი თვალწინ აგიფრიალებო. ერთი კვირის შემდეგ თვალა მეუბნება: ვნივ გადადებულს, ხელახლა ჩააშტერდა, ჯემალიც დასწვდა
შემფასებელი... წავაგე, ძმაო, ტაბატაძე ყოფილა, ამერიეთო, სულ ერთად რომ ერთ-ერთს და ყველას გასაგონად ჩაილაპარაკა: „აი, ეს ლექსი –
1953 წელს გორის პედაგოგიურ ინსტიტუტში ჩაირიცხა, სა- დადიხართ. ხვალ ჩემს სახლში მოხვალთ, რამდენი კაციც გინდა, „აბასთუმნის ღამე” – ბატონო ოთარ!” – არაფერი უთქვამს მოძ-
დაც დიდი ქართველი კლასიკოსის ბატონ ოთარ ჩხეიძის დახმა- წამოიყვანეთო. ალექსანდრე მაშინ „ზარია ვოსტოკას” კორეს- ღვარს, თავის ხელთნაქონი გამორჩევით ასწია მაღლა და მინ-
რებით გაერთიანდა ახალგაზრდა ქართველ მწერალ და ნიჭიერ პონდენტი იყო და სუსხიანი კალამიც ჰქონდა. დიას მიმართა: „საფარის ფრესკებს” შენც გადახედეო? მინდიამ
შემოქმედთა წრეში. იმ კალმით მშვენიერ ლექსებს წერდა და მთელ საქართვე- ორივე ფურცელი ჟურნალისთვის გამიზნული ნაწარმოებების
მისი ლექსების პირველი კრებული მკითხველმა 1972 წელს ლოში ცნობილი პოეტი იყო. მისი მოულოდნელი წასვლა ძლიერ „პაპკაში” მოათავსა.
მიიღო... და ამ ლექსებმა ძალიან სწრაფად გაიდგა ფესვი თი- განვიცადე. იმ დღესაც ხომ ერთად ვიყავით... – აი, იმ დროს, სხდომის დამთავრების შემდეგ, გამინაპირა
თოეული ქართველი მკითხველის გულში. პოეტს ლექსი და მიწა 14 აპრილი იყო, ქართული ენის დღე. ალტამ და დაწვრილებით გამომკითხა ჩემი ვინაობის შესახებ.
სალოცავ ხატად უქცევია. მის „დაკოჟრილ ხელებს” შეუქმნია ჯემალ ინჯია საუბრის შემდეგი დამრიგებლური კილოთი დაამთავრა: „ნუ
და ჩვენამდე მოუტანია სულის სიღრმიდან ამოსული უამრავი დაღონდები, ერთი და ორი ლექსი, თუნდაც ერთი, ბატონ ოთა-
სტრიქონი. რის მოწონებული, ბევრს ნიშნავს, არ იფიქრო, სხვა რამ, ჩვენც
ამდენი ლამაზი ლექსის ავტორს მაინც რჩება გრძნობა იმი- ალექსანდრე ტაბატაძის ეს გზა გვაქვს გავლილი. მე ძალიანაც მეიმედება შენი ეს ორი
სა, რომ რაღაც ვერ მოასწრო, ვერ დაასრულა, ბოლომდე ვერ
დაიხარჯა: „არასოდეს ვყოფილვარ თვითკმაყოფილების ტკბი-
შესახებ ლექსი, წარმატებას გისურვებ, იცოდე, მე შენთან ვარო!” – ასე
დამილოცა გზა ალტამ იმ დღეს.
ლი შარბათით გაბრუებული” – წერს ერთ-ერთ წერილში. ალბათ,
რამდენიც არ უნდა ვეცადო, ვერ ამოვწურავ ალექსანდრე
რამდენი რამ დარჩა სათქმელი... ვახტანგ მელიქიძე
ტაბატაძის მიერ ადამიანების მიმართ გაწეულ უანგარო და უხ-
დაგვშორდა და გული გვატკინა ყველას, ნუგეშად კი უამ-
მაურო სიკეთეს, სამშობლოსა და მისი ხალხის სიყვარულს, მინ-
რავი ლამაზი სიტყვა, ლამაზი ლექსი დაგვიტოვა. მისმა მეგობ-
რებმა და ახლობლებმა დიდი სინანულით და გულის ტკივილით
დობილი საქმისადმი უსაზღვრო თავდადებას, განსაკუთრებით სულის დონორი
მოსწავლე-ახალგაზრდობის მიმართ გამოჩენილი ყურადღების
მიაცილეს იმ „ბოლო სადგურამდე”, სადაც თავისი „ხელბარგით”
და მათი შემოქმედებითი ნიჭის განვითარებისა და გამომჟღავ- „ვიცი, ვუყვარვარ გორში ვიღაცას,
უსასრულობას შეუერთდა. მისი „ხელბარგი” კი მდიდარი და
ნების საქმეში. ვიცი, ვიღაცა მტრად მთვლის,
მრავალფეროვანია, თავისებური და ყველასაგან განსხვავებუ-
ბატონ ალექსანდრეს მიერ დაარსებულმა საყმაწვილო გა- თუ რამ შევძელი, თუ რამ ვიღვაწე,
ლი. მისთვის სამარადისო საუფლოსთან მიახლოებას თითქოს
ზეთმა „ყაყაჩომ” და მის ფურცლებზე მოთავსებულმა მოსწავ- ისევ და ისევ მათთვის”.
ელოდა კიდეც...
ლეთა შემოქმედების ამსახველმა მასალებმა საზოგადოების ალ.ტაბატაძე
„პატიებას გთხოვთ, პატიებას გთხოვთ ყველას,
დიდი ნაწილის ყურადღება მიიპყრო და სწრაფად გახდა პოპუ-
ჩემი სიკვდილით გული დაგწყვიტეთ ვისაც.
ლარული. ბატონი ალექსანდრე ტაბატაძე, საქართველოს საამაყო შვი-
თიბათვის ხუთში, ან თუ მკათათვის ექვსში,
ალექსანდრე ტაბატაძის პიროვნულმა თვისებებმა და მის- ლი, დიდი შემოქმედი, მუდამ მოუცლელი და მზრუნველი – ყვე-
იუბილე
ლა გორელის გულში მოკეთედ და სიყვარულითაა დარჩენილი. დატრიალდებოდნენ რებიკო ბაბო და ქალბატონი როზა იმ შორეული გზით, რომელსაც ყოველივე ამქვეყნიური, უკვე
იგი გრძნობდა საზოგადოების ამ დიდ სიყვარულს და თავისი (შურა ძიას და). საქათმეში ატყდებოდა ქათმების კრიახი. მახ- გარდაუვალი დასასრულიდან მიჰყავს მარადიულ უსასრულო-
მამულიშვილური საქმიანობით ასმაგად გვიბრუნდება უკან. სოვს, ალექსი პაპას თევზებიც ჰყავდა აუზში ყოველთვის, სა- ბაში.
ბატონი ალექსანდრე თავისი სულის ნაწილს, ხალხს მუდმივად პატიო სტუმრებისთვის. სარდაფში კი – თავისი ხეივნის სუფთა „შეხვედრის დრო ახლოვდება, მამა,
უნაწილებდა. როგორც თვითონ ამბობდა, ნაღდი პოეტი სულის წვენზე დამდგარი ღვინო. ამ „საქმეებს” თითქმის უკვე მოვრჩი და,
დონორია და „სიკვდილის მერეც ნაღდი პოეტი ისევ დიდხანს ცოტა ხანში რებიკო ბაბო გადმოსძახებდა დედაჩემს: ელი- მალე მეც იმ შორეულ გზით წავალ,
რჩება დონორად”. დიახ, ბატონი ალექსანდრე დღესაც დო- კოჯან, დღეს ხანულობა ჩავშალოთ, შურამ უნდა გამოიაროს და შენ რომ ერთხელ გაუყევი მორჩილად”.
ნორია იმ თაობებისთვის, რომლებიც ეზიარებიან მის ხასხასა ვერ მოვიცლიო. თათარბერაგი (ატრია) და თონის ცხელი პური „თითქმის საქმეებს” მორჩენილ პოეტს, ვინ იცის, კიდევ რამ-
პოეზიას, აღიზარდნენ შემოქმედებით – შემეცნებით საბავშვო უნდა დაეხვედრებინა აუცილებლად. დენი დარჩა გასაკეთებელი.
გაზეთ „ყაყაჩოზე”, რომელიც მთელი საქართველოს მასშტაბით 1988 წელს, სოფელ რუსთავში, შოთაობისადმი მიძღვნილ საინტერესოა, ვის მიმართავს პოეტი ლექსით:
დიდი პოპულარობით სარგებლობს. ღონისძიებაზე ვიყავი წასული ჩემს დასთან – ნინოსთან ერ- „როცა ამქვეყნად აღარ ვიქნები
მე ათეული წლები ვმუშაობდი გორის ცენტრალურ ფოსტა- თად, ნინომ თავისი ლექსი წაიკითხა. მწერალთა კავშირის წევ- და როცა ყველას დავავიწყდები,
ში, ხოლო ბატონი ალექსანდრეს რედაქცია სწორედ ფოსტის რებს გამოეყო ამაყად მომზირალი კაცი და ჩვენსკენ წამოვიდა. შენ გამიხსენე და მე მივხვდები, –
ერთ-ერთი განყოფილების ოთახში იყო განთავსებული, თანაც, ნინომ მითხრა – შურა ძია გახსოვსო? დანახვისთანავე ვიცა- კი არ გავთავდი, ახლა ვიწყები.
ლექსებს ვწერდი. სწორედ აქედან დაიწყო ჩვენი მჭიდრო, საკ- ნი, გამახსენდა ლექსებით რომ ამბობდნენ სადღეგრძელოებს როცა ვიღაცა ჭიქას აგივსებს,
მაოდ სასიამოვნო და ლამაზი მეგობრობა. ის და მისი მეგობრები. ბატონი ალექსანდრე ჩვენთან მოვიდა, აწკრიალდება როცა ჭიქები,
ხშირად ვსტუმრობდი ხოლმე თავის სამუშაო ოთახში, მე- მოგვეფერა. ნინიკო შეაქო და უთხრა, რომ გორში აუცილებ- შენ ოღონდ წამით მომისაკლისე
საუბრებოდა და მიკითხავდა ახალ ლექსებს. ეს ოთახი მისი ლად მიიწვევდა ფოლკლორისადმი მიძღვნილ ღონისძიებაზე. და იქაც, იქაც კარგად ვიქნები.”
შთაგონების წყარო იყო: შესისხლხორცებული და საყვარელი, ასეც მოხდა. მომავალ წელს მიიწვიეს ნინო იმ ღონისძიებაზე. ვინ არის ის „შენ”. იქნებ ლექსია, მშობლიური მზეა, ან გორის
რომელზეც არაერთი და ორი ლექსი აქვს დაწერილი. სამწუხაროდ, მე ვერ მოვახერხე გავყოლოდი ჩემს დას. ჩემი ციხე, იქნებ ყაყაჩოა, ან გოკიის წყარო... ან რამდენი ვინმე და
ფოსტის საშუალებით სისტემატურად ვავრცელებდით უფროსი და, მაყვალა ახლდა თან ნინოს. გახარებია შურა ძიას. რამე, ვისაც და რასაც პოეტი ეფერებოდა გარითმული სტრიქო-
მთელ საქართველოს მასშტაბით საბავშვო საყმაწვილო გაზეთ გორის ციხეზე ასულან... ნებით... იქნებ მეგობარია, დედმამიშვილია, ან შვილიშვილია...
„ყაყაჩოს”. ეს მცირედი დახმარება იყო ჩემგან, რაც უდიდეს სი- 1995 წელს შოთაობამდე აღარ მინახავს ბატონი ალექსანდ- იქნებ მეც და შენც, მკითხველო... ყველას შეუძლია თავისი თავი
ამოვნებას მანიჭებდა და სიამაყით მავსებდა. რე. შოთაობის წინა დღეს ქალბატონმა ელენე დიდიმამიშვილმა იპოვოს არა მხოლოდ ამ ორიოდე სტროფის „შენ”-ში, არამედ,
მის მიმართ, როგორც მე, ასევე საზოგადოების უდიდესი მთხოვა, შოთაობაზე წამეყვანა. დავეთანხმე. გამგეობას ერთი მის უამრავ ლექსში, ვინც ალექსანდრე ტაბატაძეს იცნობდა.
ნაწილიც, მოწიწებითა და მოკრძალებით იყო განმსჭვალული, ჯაყ-ჯაყა „პაზიკი” გამოეყო ხალხის რუსთავში წასაყვანად. წა- „მე კი, მხოლოდ, აი რა შემიძლია ვთქვა:
თუმცა იგი თავისი თავმდაბლობითა და უშუალობით ამის სა- ვედით მე და ქალბატონი ელენეც. ძლივს მივაღწიეთ რუსთავამ- ... ვიდრე მეც ვინმე მომისაკლისებს,
ბაბს არ იძლეოდა. დე. ძალიან დავაგვიანეთ. მწერალთა კავშირის წევრებს მისა- ვიდრე ამქვეყნად ისევ ვიქნები,
მისი შემოქმედებითი გზა არ იყო ია- მე გაგიხსენებ და შენ
ვარდებით მოფენილი. უკანასკნელი კა- მიხვდები –
პიკი შეეძლო გაეღო იმ დიდი საქმისთვის, კი არ გათავდი, ახლა იწყები.
რასაც უანგაროდ ემსახურებოდა. მერე კი, როცა ჩემი
მუდამ ეჩქარებოდა პოეზიის საღა- დროც მოვა,
მოებზე, შეხვედრებზე, სუფრაზე, სულ და მეც შევიცვლი ჩემს
სადღაც მიეჩქარებოდა, ალბათ, ნაადრე- საბინადროს,
ვად, მარადისობაში გადასვლაც ამ სიჩქა- ჩემი სიცოცხლის წამებს
რის ხასიათთანაა რაღაცნაირად დაკავში- შენსავით,
რებული, მოსაგონებლად მეც
ვისაც კი ერთხელ გაუსეირნია ალექ- სხვას მივანდობ...
სანდრეს პოეზიის სურნელოვან ბაღში,
მერწმუნეთ, იმ დამათრობელი სიამოვნე- ელვარდ ზაზაძე
ბიდან თავის დახსნა არც ისე ადვილია და
ასე გგონია, მთელი ცხოვრება ჩარჩები იმ
სასიამოვნო შთაბეჭდილებაში. „მეორე იაკობი”
გარდაცვალებაც ხომ სხვანაირი
ჰქონდა, შთამბეჭდავი... ქართული ენის შიდა ქართლის საყმაწვილო
დღეს გარდაიცვალა... ზეიმზე იყო... სახ- გაზეთი „ყაყაჩო” მრავალათა-
ლში დაბრუნდა და... სიანი ტირაჟით გამოდიოდა და
მას შემდეგ ამ შემზარავ მომენტს გა- წლების განმავლობაში ახარებდა
ვიხსენებ თუ არა, სულს მიშფოთებს მუ- ბავშვებს, როგორც მათი ერთგუ-
დამ მისი წინათგრძნობა: ლი და საუკეთესო მეგობარი.
„ისე არაფრის მეშინია, როგორც ცოცხლად სულის დალე- გაზეთის პოპულარობა ცნობილი საზოგადო მოღვაწის
ვისა”... („პოზიცია”). მე კი ვიტყოდი, ბატონი ალექსანდრე გარ- ალექსანდრე ტაბატაძეს ალექსანდრე ტაბატაძის სახელს უკავშირდება.
დაიცვალა თავის ლექსებში, თავის ნახატებში, თავის პროზაში... ვერ ვიტყვი – პოეტთან ახლო ურთიერთობა მქონდა-მეთქი.
ცოცხლობს დღემდე და დღეის იქითაც იცოცხლებს, ვინაიდან იგი თავის საუფლოში ცხოვრობდა, სადაც შეღწევა არც ისე
მისი ნათქვამი აქტუალურია და უკვდავი. იგი არა მარტო გორს
„მზე დედამიწას ეხვეოდა ნაზად და ფრთხილად”. ადვილი იყო.
ამშვენებდა, ბრწყინვალებას მატებდა ქართულ ლიტერატურას. ვაჟს და ქალიშვილს ორი შეხვედრა მაინც განსაკუთრებით დამამახსოვრდა:
მისი ფიზიკური არარსებობა ძალიან მტკივნეულია ჩვენთ- მათ ასწავლეს ალბათ ალერსი... ერთხელ, სამეფოს ქუჩაზე, „ყაყაჩოს” რედაქციაში ვესტუმ-
ვის, თორემ მე, მისი ბევრი უბერებელი ლექსით აღვიქვამ სამ- კვერნაკის მთაზე, რე, საბავშვო ლექსი მივუტანე დასაბეჭდად...
ყაროს. ფიქრიანი თვალებით მომზირალი – აღარ დადის გორის საოცარი სიმშვიდით გძინავს მეორედ, გორის მწერალთა განყოფილებაში შევხვდი:
ქუჩებში, მაგრამ მისი თავანკარა პოეზია მუდამ მახსენებს თავს. სამოცდაათი წლის ზეიმზე, ჩემო ალექსი! ქართული ენის დღეს, შიდა ქართლელმა ავტორებმა საჩუქ-
სევდიანი სიხარული დამეუფლა, როდესაც გავიცანი მისი რად საკუთარი წიგნები გავუგზავნეთ სამაჩაბლოელებს.
მე შენს თვალებში მინახია ცრემლების ტბორი,
უკეთილშობილესი ძმა, ბატონი შალვა, რომელიც თავის სამე- შევნიშნე – ბატონ ალექსანდრეს წიგნებთან ერთად სათუ-
არ გიფასებდნენ გულბოროტნი გაწეულ ამაგს. თად გადანახული „ყაყაჩოს” ძველი ნომრებიც ეპყრა ხელთ...
გობროსთან ერთად მოვიწვიე გორის კულტურის ცენტრში ბა- სიტყვით და საქმით გადგიხდია მრავალი ომი,
ტონ ალექსანდრეს გახსენების საღამოზე. განყოფილების ხელმძღვანელის ჯემალ ინჯიას ინიციატი-
წმინდანმა სულმა ვერ გაუძლო შხამსა და ღალატს. ვით, იქვე, სახელდახელოდ, საიუბილეო საღამოც მოეწყო; „ყა-
გორელებს არასოდეს არ გვავიწყდება საყვარული პოეტის
ნაღვაწი. დღესაც მოედინება ნათელი მისი საოცარი შემოქმედე- ყაჩოს” რედაქტორს დაბადებიდან 70 წელი მივულოცეთ...
ბიდან.
აკაკი ბიძინაშვილი მეორე დღეს პოეტის მოულოდნელად გარდაცვალების ამ-
ალექსანდრე ტაბატაძე არა მარტო გორელებს, ჩემს საყვა- ბავი შევიტყეთ...
რელ მესხებსაც დააკლდათ. ამ ორი ადგილის საამაყო შვილს ალექსანდრე ტაბატაძემ ლამაზად იცხოვრა და ამ ქვეყნიდა-
არდავიწყების ათინათი დასდგომია თავისი ლექსების სახით. სალმებელი სიტყვა დაემთავრებინათ და სცენიდან ჩამოდიოდ- ნაც ლამაზად წავიდა, თუნდაც იმიტომ, რომ ბოლო დღემდე კი
თითქოს ერთმანეთს ვეჯიბრებით მესხები და ქართლელები, ვე- ნენ. ბატონი ალექსანდრეც აქ იყო. მაშინ გურამ ფანჯიკიძე არა, ბოლო წუთებამდე უშურველად დაიხარჯა სამშობლო ქვეყ-
ცილებით მის სიყვარულში, მისი სახელის უკვდავებაში. იყო მწერალთა კავშირის თავმჯდომარე, ამდენ ხალხში ძლივს ნისთვის. თუნდაც იმიტომ, რომ ქართული ენის დღეს აღესრუ-
მოვახერხეთ მათთან მისვლა. მოიკითხეს ერთმანეთი მეგობრუ- ლა. ის ხომ მთელი ცხოვრება ჩვენი ერის ღვთაებრივი საუნჯის
თამარ ლომსაძე, ლად და პოეტურ-მწერლურად. ქალბატონმა ელენემ ჩემი თავი – დედაენის მომფერებელი გახლდათ.
საქართველოს მწერალთა კავშირის წევრი გააცნო მწერალთა კავშირის წევრებს. შურა ძიამ შინაურულად ალექსანდრე ტაბატაძე, ქართული ენის დღეს გარდაცვალე-
მომიკითხა. – საიდან იცნობო, გაუკვირდა ქალბატონ ელენეს, – ბას, ალბათ, ვერ წარმოიდგენდა. მისი ერთი ლექსიდან, რომე-
საიდან და, აბა, ჰკითხე, ჯავახური სომინის გემო თუ არ იცისო, ლიც ყაყაჩოებისადმი სიყვარულითაა დაწერილი, ცნობილია,
– მიუგო შურა ძიამ. იცინეს. რომ პოეტს თიბათვეში სურდა სიკვდილი:
კი არ გათავდი, ახლა იწყები... მერე ქალბატონმა ელენემ, დაღლილობის გამო, სკამი ით- „მე მინდა მოვკვდე თიბათვის თვეში,
ხოვა. ცოტა ხანს ჩამოვჯდები, გული მიფრიალებსო. ვერსად ყაყაჩოების სიცილ-კისკისში,
ძნელია ემოციის გარეშე ისაუბრო ისეთ ადამიანზე, რო- ვნახე სკამები, უკვე წაეღოთ. ყაყაჩოების ცეცხლისფერ თქეშში
გორიც ალექსანდრე ტაბატაძე იყო. როგორც კი მისი ლექ- – სკამი რად გინდა, ქალბატონო ელენე, ჩვენს გულებში რომ ვესვენო, ცოცხალს ვგავდე სიკვდილშიც...
სების კრებულს – „ერთხელ მაინც” დავხედავ, წარსულიდან ზიხარ, განა საკმარისი არ არისო, – იხუმრა ბატონმა ალექსანდ- წავალ და წასვლას სულ არ ვიდარდებ
ამოტივტივდება ჩემი ბავშვობის მეხსიერებას შემორჩენილი რემ. და ახლობლები მე არ მიწყენენ,
დღეები, რომელიც განატრებინებს „ერთხელ მაინც” კიდევ მართლაც, ყველასთვის და ყველაფრისთვის იყო მის გულ- რომ მივდიოდე იქ, საიდანაც
შეძლებოდეს ზოგი რამ დაბრუნდეს წარსულიდან, რაც, რა ში ადგილი: უფლისთვის, საქართველოსთვის, მესხეთისთვის, ყაყაჩოები მოსვლას იწყებენ”.
თქმა უნდა, შეუძლებელია, მაგრამ შურა ძიას ლექსებს შეუძ- მშობლებისთვის, მეგობრებისთვის, ჯავახეთის ბუხრებისთვის, ტაძრისკენ მიმავალ გზას ნათლის სვეტი დაფენოდა. ქვეყ-
ლიათ თვითონ მიგვაბრუნონ წარსულში, კიდევ ერთხელ გაგ- ყაყაჩოებისთვის, ლექსებისთვის, სიცოცხლისთვის და თვით ნის წინაშე ვალი მოხდილი ჰქონდა და წასვლასაც აღარ დარ-
ვატარონ ის ბილიკები და ორღობეები, რომლებიც მოგონე- სიკვდილისთვისაც კი... დობდა. აკი აღნიშნა კიდეც:
ბებად ქცეულნი წარსულიდან მოემართებიან გარდაუვალი 2004 წელს, აღდგომის მეორე დღეს, ორშაბათს, საღამო „აქ მოვიხადე ჩემი ვალი ცისა და მიწის,
დასასრულისაკენ. ხანს, მივედი სახლში, სოფელ აგარაში. მამამ მითხრა: – კარგი იქ რა იქნება, იმ ნაპირზე, არავინ იცის”.
შურა ძია – ასე იმიტომ მოვიხსენიე ბატონი ალექსანდრე, იქნებოდა, არ დაგეგვიანებინა, ალექსძიაანთ შურას უნდოდა „ყაყაჩომ” მეორე იაკობად გაქციაო” – წერდა გამოსათხო-
რომ ჩემს ცხოვრებაში ის შემოვიდა ისე, როგორც შურა ძია. შენი ნახვაო. ვინანე. მეც ძალიან მინდოდა მისი ნახვა. ამ დროს ვარ წერილში პოეტი ჟუჟუნა ვაშაგაშვილი.
სოფელ აგარაში, ჩვენს მეზობლად, შოთაობისადმი მიძღვ- ბატონ ალექსანდრეს ლექსზე – „ბარათი გოკიის ტყეში მოჩუხ- ახლა, როცა ბედმა „ყაყაჩოს” რედაქტორობა მარგუნა წი-
ნილ ღონისძიებაზე მიმავალი, დედ-მამის სანახავად სახელ- ჩუხე წყაროს”, – უკვე საპასუხო წერილი-ლექსი მქონდა დაწერი- ლად, ასე მგონია, ალექსანდრე ტაბატაძის სული ტრიალებს ჩემს
დახელოდ შემორბენილი კაცი, დაიბარებდა, რომ შოთაობი- ლი, რომელიც „ლიტერატურულ მესხეთში” გამოვაქვეყნე. შურა ირგვლივ. ასე რომ არ იყოს, არც ეს სტრიქონები დაიწერებოდა.
დან მობრუნებული, აუცილებლად შემოუვლიდა ისევ მეგობ- ძიას წაეკითხა ეს ლექსი და მოსწონდა.
რებთან (მწერალთა კავშირის წევრებთან) ერთად, რაც იმას აღარ მოხერხდა მისი ნახვა, რამდენიმე კვირის შემდეგ კი
ნიშნავდა, რომ სუფრა უნდა დაეხვედრებინათ სტუმრებისთ- გავიგეთ მისი გარდაცვალების ამბავი. 14 აპრილს, დედაენის დავით ახლოური,
ვის. დღისადმი მიძღვნილ ღონისძიებაზე თავისი ლექსები წაუკითხა საქართველოს მწერალთა კავშირის შიდა ქართლის,
შურა ძიას მშობლებს სოფელ აგარაში წელგამართული ოჯა- პოეტმა საზოგადოებას და ოჯახში მობრუნების შემდეგ წავიდა ცხინვალისა და ახალგორის რეგიონული
ხი ჰქონდათ და სტუმარ-მასპინძლობაც რიგიანად შეეძლოთ. ორგანიზაციის თავმჯდომარე
როვილი საარქივო მასალა. ტატანისი), გრიგოლ ჩიტაძეს (სოფ. ვალე), არსენ სუდაძეს
საარქივო მასალის შესწავლა, მასში მოცემული ყოველ- (სოფ. ღრელი)” სერგი მაკალათია – „მესხეთ-ჯავახეთი”, თბ.
გვარი ცნობა და ცოდნა, განსაკუთრებით მნიშვნელობას 1938 წ., გვ. 3).
იძენს ჩვენს დროშიც, როდესაც საჭირო გახდა საკუთარი ექსპედიციაში შეკრებილი ფოლკლორული მასალა ჩაწე-
ისტორიის ღრმად შესწავლა და დაცვა. რილია ექსპედიციის წევრების ილია მაისურაძისა და გიორ-
„ივ.ჯავახიშვილი პირველობას და უპირატესობას ანი- გი გოგოლაძის მიერ, რომელთა გარკვეული ნაწილი ინახება
ჭებდა ქართულ ზნე-ჩვეულებასა და ზეპირსიტყვიერებაში ჩვენს ფონდში.
შემონახულ სინამდვილის შესწავლას!” („წერილები სტამ- მუზეუმის ხელნაწერთა ფონდში აგრეთვე დაცულია მუ-
ბოლის ქართული სავანიდან”, მიხ. თამარაშვილი, გვ. 245, ზეუმის ყოფილი მეცნიერ-თანამშრომლის ვახტანგ სუდაძის
ბათუმი, 2017). არქივი. ავტორს ხელნაწერ N 104-ში განხილული აქვს „სო-
საქართველოს სამხარეთმცოდნეო საზოგადოება სწო- ფელ ტობის ეთნოგრაფიული აღწერა”.
რედ ასეთ მიზანს ისახავდა, როდესაც მან 1937 წლის ზაფ- იმედი გვაქვს აღნიშნული შრომა დააინტერესებს გაზეთ
ხულში გამოჩენილი მკვლევარის სერგი მაკალათიას ხელმძ- „ლიტერატურული მესხეთის” მკითხველებს, რომელსაც
ღვანელობით გაგზავნა ისტორიული ხასიათის ექსპედიცია აქვე უცვლელად გთავაზობთ.
სამცხე-ჯავახეთის ისტორიის მუზეუმის ფონდებში და- სამცხე-ჯავახეთში, სადაც ორი თვე იმუშავა და შეკრიბა ამასთან შევეცდებით პერიოდულად მივაწოდოთ ჩვენს
ცულია 25 ათასზე მეტი ექსპონატი. საცავები შინაარსის დიდი და უაღრესად საინტერესო მასალა. ერთგულ მკითხველებს მუზეუმის არქივში დავანებული
მიხედვით დაყოფილია არქეოლოგიის, ეთნოგრაფიის, ნუ- „ექსპედიციის ხელმძღვანელი სერგი მაკალათია ექს- მასალები, რაც დიდად დააინტერესებს გაზეთის მკითხვე-
მიზმატიკის, საეკლესიო, ფოტო და ხელნაწერთა განყოფი- პედიციაში მუშაობის დროს ხელის შეწყობისთვის და მასა- ლებს.
ლებებად. ლების მიწოდებისათვის მადლობას უხდის ეთო აკოფის ძე გრიგოლ ჯვარიძე,
ხელნაწერთა ფონდში ინახება როგორც ქართული, ასე- დავლაშერიძეს (სოფ. როკეთი), ვასილ გოგოლაძეს (სოფ. სამცხე-ჯავახეთის ისტორიის მუზეუმის ფონდების
ვე სომხური ხელნაწერები, ძველი ნაბეჭდი წიგნები და მხა- ბარალეთი), მაკრინე ინასარიძეს (სოფ. მურჯახეთი), ვანო კურატორი,
რის საზოგადო მოღვაწეების მიერ სხვადასხვა წლებში შეგ- ივანეს ძე სანდროსაშვილს (სოფ, რუსთავი), კოტე გვარა- ლევან ლაფაჩი,
მაძეს (ქ.ახალციხე), კოტე არჩილის ძე სამსონიძეს (სოფ. ფონდების ასისტენტი
სოფელი ტობა მდებარეობს ახალციხიდან ძროხას, ქალ-ვაჟს და მიჰყავდათ. ერთხელ გასწორებული. 7).შუა სერები: ხუთი კილომეტრი;
ათი კილომეტრის დაშორებით, აღმოსავლეთ მათე პაპაი თურმე ცხვარს აძოვებდა ვენახე- ეკლესიის გარშემო არის სასაფლაო ძვე- 8).ყაია ყაიები: ოთხი კილომეტრი;
სამხრეთით სოფელი შემოზღუდულია ირგვ- ბის თავში, დახვდა ხუთი ენგიჩარი. ხუთ კაცმა ლი დროის. 9). შორაღები: ხუთი კილომეტრი;
ლივ მაღალი კლდიანი მთებით და გორებით. ვერ შეძლო მათე პაპას ხელების გაკვრა, მერე, სოფლის აღმოსავლეთი მხარე: 10). სადაოები: ექვსი კილომეტრი;
ტობას, აღმოსავლეთით საზღვრავს სო- როგორც იყო, მიიყვანეს კლდის პირას და გა- 1). ზვარიები – ერთი კილომეტრის მან- 11).სამარილიები: ოთხი კილომეტრი;
ფელ რუსთავის მიწა-წყალი, სახელდობრ, თე- დააგდეს ათ საჟენიან სიმაღლის კლდიდან. ჩა- ძილზე; 12).აგრი ოლები: სამი კილომეტრი;
ლათი ყანები და ყარა-ყურშაღის ხევი. ვარდნისას არ მოკვდება, მერე ერთ დიდ ქვას 2).ლექთიები – ორი კილომეტრის მანძილზე; 13). ჩიტი ღელე: ოთხი კილომეტრი;
სამხრეთით საზღვრავს მდინარე მტკვარი. ჩაარტყამენ და ისე მოჰკლავენ. 3). უნაგირიები – სამი კილომეტრის მან- 14). სანგლი თავი: ორი კილომეტრი;
დასავლეთით საზღვრავს სოფელ მინაძის მი- მას შემდეგ ის ენგიჩარები წაასხავენ ძილზე; 15). თელათი თავები: ხუთი კილომეტრი;
წა-წყალი, სახელდობრ: ჩოქაქები, ლელურე- ცხვარს. 4). ორთა ყუზიები – ოთხი კილომეტრის 16).ოქაქების წყაროები: ხუთი კილომეტრი;
ბი, სერები. ჩრდილოეთით საზღვრავს სოფელ ვენახებში არის ხუთი-ექვსი ნაფაგარი. ამ მანძილზე; 17). შორაღების წყაროები: ხუთი კილო-
კვალთახევის და ორფოლის მიწა-წყალი, სა- ნაფაგარების შესახებ არაფერი ვიცი. 5). სატრაწავები – ოთხი კილომეტრის მან- მეტრი;
ხელდობრ: შორაღები, ყარა-ყაია, სადაო, სამა- სოფელ ტობიდან მიმავალ ღრმა ხევით ძილზე. სოფ. ტობა. ლ.კეცხოველის სახელობის
რილიები, სამარილიების გვერდები. კოლმეურნეობა. ბესო სუდაძე, 80
თვით სოფელი ტობა მდებარეობს წლის, კოლმეურნე წევრი;
პატარა ტაფობში. ტაფობის ფარ-
თობი ორ კვადრატულ კილომეტრს
უდრის, დანარჩენი ადგილები მთა-
ნასოფლარ ტობის მუშაობა და ლაპარაკი კარგად
შეუძლია.
მისი გადმოცემა:
გორიანი და მწირი, მოუსავლიანი ჩვენი სოფლის დაშორებით ხუთი
ნიადაგისაგან შესდგება. სოფ. ტო-
ბის მცხოვრების, კოლმეურნეობის
წევრი, წერა-კითხვის მცოდნე 30
ისტორიიდან ვერსით (კილომეტრი), ახლანდელი
ახალქალაქის გზის ზემო მხარე, მთე-
ლი მზიგული ორი ვერსის კვადრატუ-
წლის ოლისიმ სუდაძის გადმოცე- ლი ფართობი დაფარული ყოფილა
მით უწინდელ დროს ჩვენი სოფლის გარეული ვენახით.
ადგილას ყოფილა ნასოფლარი. წინეთ სანამ ლეკი და ყიზილბაში
მტრების შემოსევით ის ხალხი შემოესეოდა (ყიზილ-ბაში: წითელ-
გავერნებულა. ჩვენი სოფელი და თავა, ე.ი. თავზე ჰქონიათ წითელი ნა-
მთლიანად მიდამოები განხდარა ჭერი შემოხვეული). ამ ჩვენს მხარეში
უღრან ტყეთ. სულ ქართველები ყოფილან დასახ-
მას შემდეგ ამ ნასოფლარში ლებული. ლეკებს და ყიზილბაშებს
პირველად დასახლებულა სამი კომ- ეს ქართველობა სულ ამოუწყვეტიათ
ლი 1).თათრები, თამარაძეებათ წო- და მას შემდეგ დარჩენილი ბაღები და
დებულნი; 2) სუდაძე; 3).თათრები ვენახები გაგარეულებულან. მაგ მზი-
ვარასკნელიძეები. გულში ვენახი ყოფილა ისე, როგორც
ეს სოფელი მოშენებულა ამ ტყე. ცხონებული დედაჩემი, ღმერთ-
სამი კომლისაგან, მხოლოდ შემდეგ მა ისიც აცხონოს და თქვენი მიცვა-
ჩაჰმატებია რამდენიმე გვარი. ჩვე- ლებულიც, იტყოდა ხოლმე: კალათე-
ნი სოფლის ადგილას წინეთ რომ ბით წავიდოდით ყუძნის მოსაკრეფად
ნასოფლარი ყოფილა, ეს იქიდან და რამდენჯერმე დავკარგულვარ და
სჩანს რომ ახალ სახლებს როცა ვა- ძლივს ვუპოვივარო. შემოდგომით,
კეთებთ, მიწაში ჩნდება ნასახლარე- ყურძენი რომ დამწიფდებოდა, მოსაკ-
ბი, სხვადასხვა საოჯახო ჭურჭელი, რეფად მოდიოდნენ მუსხელები, ღრე-
ღვინის ქვევრები. ლელები და კიდევ სხვა სოფლელები.
1926 წ. სახლის აშენებისას მე, ასე, ათი წლისა ვიქნებოდი, იმ
როცა მიწა გათხარეს, ნიკო ასპა- დროს საფარის საღდრები სულ ცა-
ნიძემ ამოიღო დიდი ჭური, რომელ- რიელი იყო. საფარაში მოვიდა ერთი
შიც ჩადის 30 ფუთი ხორბალი. ეს ნეკრი (ფერშალი კაცი, რომელიც
ჭური ამჟამადაც საღია და ხმარობს ბავშვებს ცრიდა სხვადასხვა ავადმ-
ხორბალ პურის შესანახად. ყოფობის წინააღმდეგ). ნეკრმა რომ
მათე სუდაძის სახლში მიწა- გაიგო აქ ასეთი ყურძენი არისო, გა-
ში არის ოთხი ჭური. გავთხარეთ, მოვიდა ჩვენს სოფელში, მოელაპა-
უნდა ამოგვეღო, მაგრამ ჭურები რაკა ხალხს, აიღო ის ადგილები, იქვე
დახეთქილი იყო, ე.ი. მოსახმარებ- ნაფაგარში (ნასახლარი) სახლი გაიკე-
ლად არ ივარგებდა, ამიტომაც არ თა, მოუარა ვენახს და ისეთი ყურძენი
ამოვიღეთ. მოიყვანა, რომ კაცი თითო მტევანს
1937 წელს გავჭარით სამარე. ვერ შეშჭამდა.
რომ უნდა დაგვემარხა მიცვალებული იორ- პატარა წყალი (ნაკადული) ერთვის მტკვარს. სამხრეთი: ყურძენი მიჰქონდა საფარას და იქ სწუ-
დან ასპანიძის ცოლი ქეთო, მიწაში გამოჩნ- თურმე, ერთხელ, მებადურებმა ნახეს, რომ ამ 1). ზეუბნები: ნახევარი კილომეტრი; რავდა ღვინოს. შემდეგ იმ ღვინის ნაწილს
და ხმალი თავის ქარქაშით და დოქი. დოქი პატარა წყალს ნაფოტი მოაქვს. ეს წყალი იმ 2). საჩხუკიები: ერთი კილომეტრი; არიგებდა ყველა სოფლის საყდრებში ზედაში-
დაუზიანებელია, დავტოვეთ ჩვენ ეკლესიაში, დროს არც ისე პატარა იქნება. მებადურები 3). გოხი ათაღი: ერთი კილომეტრი; სათვის (საზიარებელი ღვინო).
ხმალი კი ისევ სამარეში ჩავაგდეთ. დაინტერესდებიან, ალბათ აქ ვინმე ცხოვრობ- 4).ბებნაძი კატრები: ორი კილომეტრი; რამდენიმე წლის შემდეგ ის ნეკრი მოკვ-
უწინ ჩვენი სოფლის ყურძენი მთელ მხა- სო და ხევზე შეჰყვებიან. წყალში ტოპატოპით 5).ფილტა გვერდი: ორი კილომეტრი; და. ვენახებს ყური ვერავინ უგდო, სწორედ
რეში განთქმული ყოფილა. პავლე პაპას ცოლი ავლენ ჩვენ სოფელში. ნახავენ, რომ სამი კომ- 6). ფაგები: ორნახევარი კილომეტრი; იმ დროს გაიყვანეს ახალქალაქის გზა – და
იტყოდა: ვენახებს რომ ვეძახით, ის მზიგული ლი ცხოვრობს. ამათგან ერთი კომლი სახლს 7). ვენახები: ოთხი კილომეტრი; მგზავრებმა მთლად მოსპეს ვაზობა. მხოლოდ
მთლად ვენახებით იყო დაფარული, ისეთი ვე- აკეთებს. ის ნაფოტი იყო წყალმა რომ წაიღო. 8). საცურავი: სამი კილომეტრი. ამჟამათ რამდენიმე ღერია დარჩენილი.
ნახი, რომ ტოტიდან ტოტზე დავდიოდით და იმ მებადურების შემდეგ დარქმევია ტოპა და დასავლეთი: აგრეთვე ვაზის რამოდენიმე ძირი არის
ხშირათ ვიკარგებოდითო. ახლაც ეძახიან ტობას. 10. ფაშა ფუარი: ერთი კილომეტრი; ოხერის ადგილებში ყიზილ კაპნებთან (წითელ
შემდეგ რაც ეს სახელმწიფო გზა გაიყვა- აღმოსავლეთით ნახევარ კილომეტრის 2).ლოდრანა: ერთი კილომეტრი; კაპნებთან), იქვე არის საწნახელი.
ნეს, ნიკოლოზის დროიდან, ვენახები გაჩე- სიშორეზე არის ნაეკლესიევი წმინდა მარი- 3).კურდღულა ვაკე: ნახევარი კილომეტრი: სოფელშიც აქვთ ვაზის ძირები: კოლა სუ-
ხეს. მხოლოდ ახლა დარჩენილია ერთი ძირი. ნეს სახელობის. წინეთ მოხუცებული ბებრები 4).ქარხნები: ასი საჟენი; დაძეს, მათე სუდაძეს, ბაშათ თეიფურ ოგლს,
სოფლის ბაღებში სუდაძე მათეს აქვს ვენახი, სანთელს ანთობდნენ. 5).კაცნები: ერთი კილომეტრის მანძილზე; ისკანდირ ჰამიდ ოგლს, ფეზო მაჰმუდ ოგლს,
ისხავს კარგად და კარგადაც მწიფდება. წელს ნაეკლესიევი ამჟამად მიწასთანაა გასწო- 6).ყამიშლი დარა: ორი კილომეტრი. ამ ხალხს ბაღებში აქვთ ორიდან ხუთ ძირამ-
ოც ფუთამდე ესხმოდა, სოფელი ღრელი რომ რებული. ეკლესია ნაშენი ყოფილა უბრალო ჩრდილოეთი დის, ხეებზე შეხვეული. ეს ვაზები კარგი გე-
აუოხრებიათ, იქიდან გამოქცეულ სუდაძეს ქვითკირით. გარშემო ნასოფლარი არ სჩანს. 1).ღოღნაშო თარაგი: ნახევარი კილომეტრი; მოს ყურძენს ისხამს, მაგრამ ღვინის დაწურვა
შეუფარებია ტობას, როგორც მიუვალი ადგი- მეორე ნაეკლესიევი არის სოფლის ჩრდი- 2).სიფირგა იათაღი: ორი კილომეტრი; არავის უცდია.
ლი და მტერი ძნელად მიუდგებოდა და იქიდან ლოეთით, ასი საჟენის მანძილზე, წმინდა 3).კლდეკარი: ორი კილომეტრი; წინეთ, აქ რომ დიდი მევენახეობა და
მოშენებულა ჩვენი სოფლის ქართველობა. გიორგის სახელობის. აქაც მოხუცები ანთო- 4). სერები: სამი კილომეტრი; მეღვინეობა სცოდნიათ, ეს იქიდან ჩანს, რომ
ძველად ჩვენ მხარეში ყოფილა თათრობა, ბენ სანთლებს. ეკლესიის კედლები ნაშენია 5).ქალთა ყანები: ოთხი კილომეტრი; ძველ ნაფაგარების გათხრისას ამოდის ღვი-
იყო ძალიან ყაჩაღობა: იტაცებდნენ ცხვარ- უბრალო ქვითკირით და თითქმის მიწასთანაა 6). ჩოქაქები: ოთხი კილომეტრი; ნის ჭურები. სოფელში არის ორმოცდახუთი
კვამლი. გაღმა და გამოღმა მალა (უბანი). აქე- ტის ნახევრიდან თუ სუბუქი ზამთარია და თუ მაისის ბოლო რიცხვებში იწყება სიმინდის სუფთად გააკეთებენ ცხრილებით და მზათ
დან 22 კვამლი თათრები და 23 კვამლი ქართ- მძიმე ზამთარია, ხვნა-თესვა იწყება აპრილის და კართოფილების გაჩაფა (გათოხნა). ექნებათ საწისქვილოთ.
ველები. პირველიდან, გასტანს მაისის პირვლამდის. სოფელი პირველ თოხს ათავებს ხუთ-ექვს ივნისის შუა რიცხვებიდან იწყებენ ყანე-
ქართველები არია ორი გვარის სუდაძეები გაზაფხულზე სათესი მიწები მზადდება დღეში, ათ ან თხუთმეტ დღეს დაისვენებენ. ბის თერძვას (ე.ი. ყანების ხვნა საშემოდგომო
და ასპანიძეები. თათრებსაც აქვთ ქართული შემოდგომიდანვე, ე.ი. ღარავენ (ღარვა ნიშ- შემდეგ იწყობენ მეორე ჩაფას (თოხს). მე- თესვისთვის). თერძვა ხშირად გრძელდება
ორი გვარი: ვარასკრელიძე და თამარაძე. ეს ნავს ყანის ხვნას არუნათი, არუნა კვალს რომ ორე ჩაფა ნიშნავს კართოფილების და სიმინ-
ერთ თვეს. ყანებს ხნავენ გუთნით და ჯილ-
თათრები ამ ორი გვარისაგან მოშენებულან. გაავლებს, დაშლილი მიწა მეორე კვალში არ დების შემოყელას, ანუ ძირზე მიწის შემოყ-
ამჟამად ქართველები მართლმადიდებლე- ცვივა. ასე რომ ყანა თითქოს დაკვალულიაო. რას. ღით.
ბია და თათრები კი მაჰმადიანები. ესე მიტომ იქცევიან, რომ ზამთარში დადებუ- აგვისტოს ბოლო რიცხვებიდან იწყება გა-
ქართველების ეკლესია აღარ მუშაობს, ლი თოვლი გაზაფხულზე რომ გადნება, წყა- თერძილი ყანების გაოშვა. ე.ი. მეორედ ხვნა.
დაკეტილია, თათრები კი ყოველთვის ლოცუ- სექტემბრის ბოლო რიცხვებიდან იწყება სა-
ლობენ სახლში. ქართველები მარხვას აღარ შემოდგომო დოლის ან ჭვავის თესვა. გაოშილ
იჭერენ და აღარც სარწმუნოებას მისდევენ, ყანებს დაბორჯღავენ, დასთესენ და მერე და-
თათრებს კი რამაზანი (მარხვა) ახლაც მაგ- ფარცხავენ.
რათ უჭირავთ. ჩვენ სოფელში ხმარობენ შემდეგ იარა-
თათრებს წელიწადში ორი დღესასწაული ღებს: ჯილღა, ხის გუთანი, არუნა, ჩივთი,
აქვთ – ახ ბაირამ და ყურბან ბაირამი (ნამდ-
ფარცხი, ბორჯღი; ეს იარაღები ყველა ხმარე-
ვილი ბაირამი და საღმთო ბაირამი).
სოფელში უძველესი გვარი თათრებისაა. ბაშია, გარდა ხის გუთნისა.
სჩანს, როცა აქაურობა აუოხრებიათ. ესენი ზემოთ ჩამოთვლილი სამეურნეო იარაღე-
გათათრებულან და ვინც არ გათათრებულან, ბი ყველა ხმარებაშია. ტრაქტორს ვხმარობთ
ისინი გაუწყვეტიათ. გამონაკლის შემთხვევაში. ტრაქტორი ეკუთვ-
სუდაძეები სოფელ ღრელიდან გადმოსუ- ნის სატრაქტორო სადგურს.
ლან. ასპანიძეები სოფელ ვალიდან ჩასიძევე- ტრანსპორტისათვის ჩვენში ხმარობენ პა-
ბულან. ტარა ურმებს (საბარგო, ჯავახეთში ასე ეძა-
სუდაძეების გვარის წარსული ისტორია ხიან, ჩვენ ვეძახით არაბას).
ასეთია: პაპაჩემი იტყოდა: სუდაძეებს უცხოვ- დიდი ურემი (თავღორი ურემი), მარხილი.
რიათ ჭობისხევში, შვიდი ძმანი ყოფილან, ყვე-
ჩვენ მოშენებული გვყავს შემდეგი საქო-
ლა ცოლშვილიანი. უნცროს ძმას ქორწილი
რომ ქონია, ბატონს მოუთხოვია პატარძალი. ნელი:
ძმებს ეს შეურაცხყოფა ვერ აუტანიათ და ხარი, კამეჩი, ფურ-კამეჩი, ძროხა, ცხვარი,
ბატონი მოუკლავთ. იქიდან ეს შვიდივე ძმა თხა, ღორი, ცხენი, ვირი, ჯორი.
გამოქცეულან ქორწილითვე, სადაც მთელი საქონლის საკვები არ გვყოფნის, ვისაც
მაყრები და ღვდელიც იქნება. ღამე წამოსუ- შეძლება აქვს ყიდულობს სხვა სოფლებიდან
ლებს გაუთენებიათ ღრელის ადგილებში, და ვისაც შეძლება არა აქვს, გლერძს უზიდა-
საფარის გადასავალ გზასთან გათენებისას ვენ და იმით კვებავენ საქონელს მთელი ზამთ-
მექორწილენი იქ პურს ჭამენ, ღვდელი ავათ რის განმავლობაში.
გახდება და ეტყვის მექორწილეებს: შვილო, წინეთაც და ახლაც ჩვენში იციან საჩოხე
ვაითუ მოვკვდე და რომ ჯვარდაუწერელი არ
შალის ქსოვა, ქვისა და ხის ოსტატობა.
დარჩეთ, სჯობია ჯვარი დაგწეროთ და დას-
წერს ჯვარს. ამიტომაც იმ ადგილებს ახლაც ჩვენი დასახელობი შეიძლება ასე დავა-
საჯვარეს ეძახიან. ხასიათოთ: წინ კარაპანი, სახლში შესავალი
ეს მექორწილენი შეფარებულან ღრელში დერეფანი, დარბაზი, ბოსელი, ბოსლის ოდა,
და საცხოვრებლათაც იქვე დარჩენილან. იაზლუღი (საზაფხულო ოდა), ფურნი სახლი,
ღრელის ბატონს მიუცია მიწები და უც- საციო, საცხვარე, სათონე (ფურნი სახლს ხში-
ხოვრიათ. მართლაც ბოლშევიკებამდის (ე.ი. რად სათონეს ეძახიან).
გასაბჭოებამდის) ღრელი ორ ნაწილად იყო- სამზითვო კიდობანი, ხალიჩები, ჭილობე-
ფოდა: სუდაძეების გვარი შეადგენდნენ საბა- ლი დაიკაოს კვლებმა და შეითვისოს. ბი, ჯეჯიმები, ხურჯინი, დიდი ორყური ქვაბი,
ტონოს, ნებაძეები კი სახელმწიფოს. შემოდგომით დახნულებული ყანები გა- პურეული კოდიანი ქვაბი, თანჯარა, დიდი ტაფა, პატარა
ბატონყმობის დროს ასეთი წესი იყო. ბა- ზაფხულზე ძალიან რბილია, რის გამო გაზაფ-
ტონს მიჰქონდა ხუთში ერთი. კალოს რომ ხულის თესლობაზე შეაბავენ თითო უღელ მცენარეების მკა ტაფა, საკოვზე, საჯი, სამოვარი, და ზოგიერ-
თი სხვა წვრილმანი ავეჯები.
გავლეწდით, ხვავიდან აიღებდა ბაჰრას. ხვა- ხარს არუნებში და ჩივთებში, ასე ხნავენ ყა-
ვის ნაძირალს ცოცხით კი არ მიაგვიდა, ისევ ნებს. ყანების თიბვა ჩვენში იწყება კათათვის ჩვენებური ტანსაცმელი: ქუდი, ანუ ჩაჩა-
ნიჩბით, რაც მოიხვეტებოდა. იმას გავიყოფ- თესვის დროს თუ წვიმიანი ამინდია, ჯერ პირველიდან და გრძელდება თხუთმეტამდის. ნი, შეკერილი ცხვრის ტყავისაგან;
დით. ის ხვავის ნაძირალი კი გლეხს რჩებო- ყანას მოხნავენ და ზეიდან დათესენ. თესვა ყანების თიბვის დროს ჩვენში იციან დამოდგე- ჩოხა, ზუბუნი, ელაგი, პერანგი, შარვალი,
და. ერთხელაც ბაჰრის ასაღებად მარტო შუ- ყველა გლეხს არ შეუძლია. შეუძლიათ დახე- ბა, ე.ი. რამოდენიმე გლეხი ერთად კოლეკტი- ნიფხავი, წინდები, ქალამნები, პაჭანიკები,
ბაში მივა (მოურავი). შუბაშიც ბაჰრას რომ ლოვნებულ პირებს და ვინც ნაკლებად არის ურულად დაამუშავებენ ყანებს. კალოს ყველა პაიჭები. ქალის ტანსაცმელი: ლეჩაქი, ან თავ-
აიღებს, ხვავის ნაძირალს ცოცხით წააგვის. დახელოვნებული იმის მეხრე უთესპირებს, შალი, კურტკა, ზუბუნი, პერანგი, კაბა, იკბა,
გლეხი ცალკე თავისთვის ლეწავს. თუ კარგი
პაპაჩემი ანდრია ეტყვის შუბაშს, ნუ შვრები, ე.ი. ერთ ყოლს რომ დასთესავს (ყოლი=კლავს) საცვალი.
აგრე ჩემი ოჯახის ბარაქა ნუ მიგაქო. შუბა- მეორე ყოლის ნაპირ-ნაპირ გაჰყვება მეხრე და დარია, კალოს ლეწვას ათავებენ სექტებრის
პირველიდან თხუთმეტამდის და თუ ავდრი- კვება: ჩვენში ხალხი იკვებება პურით,
ში თავისას არ დაიშლის. მამაჩემსაც გული მთესველიც თესვით მისდევს უკან. ასეთი წე-
ანი ამინდი იქნა, კალოს ლეწვა გრძელდება გამონაკლის შემთხვევაში ქერიან პურით და
მოუვა, დასცხემს კოდს და თავს გაუტეხს სით ითესება ყველა ხორბლეული. გაზაფხულ-
შუბაშს. პაპაჩემი იტყვის, რომ მე ბატონის ზე ყველაზე ადრე ითესება დიკა, შემდეგ ქერი ოქტომბრის ბოლო რიცხვებამდის. მჭადით, კართოფილით, ლობიოთი, ყველით,
მოვალე აღარ ვიყვეო, იქიდან გამოქცეული და მას შემდეგ სიმინდი. სიმინდის ჭრა იწყება სექტემბრის ოციდან ერბოთი და შინაური ცხოველების და ფრინვე-
ტობას გამოვა და აქ შეაფარებს თავს, რომ- თუ გაზაფხულზე მშრალი ამინდი დადგა, დეკემბრის თხუთმეტამდის. ლების ხორცით.
ლის შემდეგაც სუდაძეები გამრავლდნენ მაშინ ყანებს ჩაახნავენ, ე.ი. ჯერ დასთესენ და მოჭრილ სიმინდს მიიტანენ სახლში და აქ არის გავრცელებული შემდეგი გარე-
ტობაში. მერე მოხნავენ, იმიტომ, რომ თესლი ღრმად გაარჩევენ ქალები. გარჩეულ სიმინდს დააგ- ული ცხოველები: მგელი, დათვი, მელა, კურ-
ტობაში სულ სცხოვრობენ 45 კვამლი ჩაცვივდეს. ვინაიდან მიწას სიღრმეში სისვე- როვებენ კალოზე, შემდეგ დაუძახებენ მე- დღელი. გარეული ფრინველებიდან: გარეული
თათრები და ქართველები ერთად. აქედან ლე აქვს და უფრო მალე აღმოცენდება. ქათამი, გარეული იხვი, მწყერი, შაშვი, ჩხიკვი,
ზობლების ახალგაზრდა ვაჟებს და კეტებით
კოლმეურნეობაში გაერთიანებული არიან 38 მაისის ბოლო რიცხვებამდის ჯეჯილი გუგული, ხე-კოდალა, შოშია, მერცხალი, წი-
კვამლი, 7 კვამლი კოლმეურნეობის გარეშეა. უკვე გადამჯდარია და თუ სარეველა ბალახი დანაყებენ სიმინდს ოთხი საათის განმავლო-
ბაში. იმ საღამოთი დანაყილ სიმინდს მეორე თელ-გულა ჭივჭავი, გნოლი, ქორი, ავდრის
სოფლის მეურნეობაში უმთავრესად ეწე- ურევია, კარგად სჩანს, მაშინ მიდიან და არჩე-
დილაზე სუფთათ მოგვილ კალოზე მოფენენ, ჩიტი, ძერა, ყვავი, კაჭკაჭი, ჭილყვავი.
ვიან მიწათ-მოქმედებას. ვენ ყანებს სარეველა ბალახებისაგან. ყანების
ქერობა (გაზაფხულის ხვნა) იწყება მარ- გაწმენდაზე მუშაობენ ქალები და ბავშვები. ასე გაიმეორებენ ოთხ-ხუთ დღეს, ბოლოს
ვახტანგ სუდაძე
მონადირის გულისმწველი ათასიც რომ დამემალო, ლოთი კიდევ ღვინით ხარობს,

არსენ კარაპეტიანი ოქროსთმება დალი შენ ხარ. ნორჩი მგოსნის ცალი შენ ხარ. თუ რომ კაცი მუდამ მთვრალობს,
ტანს ვერ ვარჩევ ალვის ხიდან, გინდ ყოფილა. გინდა არა.
მიძღვნა საიათნოვას თვალთა სიღრმეს – შავი ზღვიდან, ჯივანის ჰანგზე თუ ცაზე დგას კარგი დარი,
უშენობას ვერ ავიტან, სასიმღეროდ კვნესის თარი,
სიცოცხლის ბადალი შენ ხარ. მსუქან ლუკმის მეგობარი
ლამაზების დიდ კრებულში თვალებს წამწამთ ჯარით მალავ, გინდ ყოფილა, გინდა არა.
თუ რომ ტურფამ მოგცეს ხელი,
უცხო ტურფა ლალი შენ ხარ, გულს მიკოდავ, წყლულით მჭვალავ, ზღვა რომ ზღვაა, ისიც შრება,
შენც მოჰკიდე, რაღას ელი,
ტრფობის კოცონს მინთებ გულში, ისარს მესვრი, მშვილდს მიმალავ, ფოლადიც კი ცეცხლში დნება,
ქალი ბევრის საყვარელი,
ცხარე ცეცხლის ალი შენ ხარ. ტინის კლდეზე სალი შენ ხარ. მეტის მეტი მოთმინება,
გინდ ყოფილა, გინდა არა.
მაგ ფიქრიან თვალებს ვფიცავ, როგორც ნავი მღელვარ ზღვაში გინდ ყოფილა, გინდა არა.
სანამ ყრმა ხარ, გულით სრული,
ნეტა იმას, ჰკოცნის ვინცა, ისე დავალ ქვეყანაზე, მოწაფე გყავს ჭკუით მდარე,
სატრფიალოდ ძგერდეს გული,
ზურმუხტი ხარ, მარჯანიცა, დამატარებ შენს ნებაზე, რას ასწავლი, ოფლი ღვარე,
მოხუცისთვის სიყვარული,
ძვირფასი ქვა, ლალი შენ ხარ. გრიგალი და ქარი შენ ხარ. კედელს ფეტვი შეაყარე,
იქნებ მზე ხარ ეგრე ცხარე, შენთვის ცეცხლის ალზე გავალ, გინდ ყოფილა, გინდა არა.
საბრძოლველად იყო გმირთან,
ან გაშლილი ბადრი მთვარე, აზვირთებულ ზღვაში შევალ, ტრფობის მალვა ბევრს სურს ბარე,
საქეიფოდ – ენატკბილთან,
ოქროს ბეჭედში ელვარე ათას მტერთან მარტო გავალ, მეც ვეცადე, დიდხანს ვფარე,
ჭკვიანური სიტყვა ვირთან
ლურჯ ფირუზის თვალი შენ ხარ. ჩემი მცველი ფარი შენ ხარ. ხანძარს თივა დააფარე,
ვით ვთქვა ქება ბროლის ყელის, ხან მომალხენ, ხან მაღონებ, გინდ ყოფილა, გინდა არა.
ცოდნის წყარო არა შრება,
მაგ ზარიფი წმინდა წელის, რაც გინდა თქვა, მაინც გმონებ, რეგვენისთვის არის მდარე,
მას ჭკვიანი ეწაფება,
ყვავილოვან მინდორ-ველის ნაყოფსავსე ბეღს მაგონებ, გინდ პირიდან ოქრო ყარე,
სულელისთვის დარიგება
მოხდენილი ხალი შენ ხარ. მწვანე მთა და ბარი შენ ხარ. ბრმა კაცისთვის ტურფა მხარე,
მიხსენ ტანჯვას, მომეც ხელი, მოდი, მოდი, ტურფა ქალო, გინდ ყოფილა, გინდა არა.
გონიერი ჭკუას ხმარობს,
მე სიცოცხლეს შენგან ველი, იაგუნდის ანათალო,
„უცნაურია, თუ როგორი ჭკვიანი ხდება პოლიტიკოსი იმ მოვლენებიდან ათი

წლის გასვლის შემდეგ, როცა საჭირო იყო მაშინ მისი სიჭკვიანე”.
დევიდ ლოიდ ჯორჯი
მატიანე ახალი წიგნის – „და მაინც სიყვარული” – წარდგენა

ამ დღეებში ქ. ვალეს საზოგადოებრივ
ცენტრში გაიმართა ღვაწლმოსილი პედა-
გოგისა და პოეტის ვახტანგ მელიქიძის
მორიგი ახალი წიგნის „და მაინც, მხო-
ლოდ სიყვარული” – წარდგენა, რომელ-
საც ეპიგრაფად წამძღვარებული აქვს
შემდეგი სიტყვები:
„ეს წიგნი მე ვარ ჩემი ავკარგით,
ამ შუქჩრდილებით როდი ვარ მშვიდი!
არც არასოდეს არა ვყოფილვარ
საკუთარ თავის მეხოტბე დიდი”.
თანაქალაქელებთან და სკოლის მოს-
წავლეებთან წიგნის ავტორის შეხვედრა
შესავალი სიტყვით გახსნა ქ.ვალეს ცენტ-
რალური ბიბლიოთეკის გამგემ მზია ჯა-
ნაშვილმა.
ვახტანგ მელიქიძემ შეკრებილ საზო-
გადოებას წარუდგინა თავისი ახალი გა-
მოცემა და წაიკითხა საკუთარი ლექსები.
რეზო ჩხეიძე კინოფილმის – „დონ კიხოტისა და სანჩოს” გადაღების დროს ახალი წიგნისა და მისი ავტორის შე-
ასპინძის რაიონში. 1988 წელი. სურათი მოგვაწოდა შალვა ტაბატაძემ სახებ ისაუბრეს ქ.ვალეს კულტურის
სახლის დირექტორმა მანანა გოგოლა-
ძემ, ახალციხის მუნიციპალიტეტის სა-
ბიბლიოთეკო გაერთიანების მთავარმა
მადლობა სპეციალისტმა ზაირა კელაპტრიშვილმა,
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” რედაქცია დიდ პენსიონერმა პედაგოგმა ეთერ რობაქიძე-
მელიქიძემ, ახალციხის მუნიციპალიტე- ხოლო ვალეს N1 და N2 საჯარო სკოლე-
მადლობას უხდის ჩვენი გაზეთის ერთგულ მეგობარს და ტის მერის წარმომადგენელმა ქ.ვალეში ბის მოსწავლეებმა წაიკითხეს ვახტანგ
ალექსანდრე ბარბლიშვილმა, მესხეთის მელიქიძის ლექსები.
გულშემატკივარს, მისი წარმატებებისა და გაჭირვების სახელმწიფო დრამატული თეატრის ად- ქ.ვალეში ახალი წიგნის წარდგენა
გამზიარებელს, უანგარო თანამდგომსა და დიდ მამუ- მინისტრატორმა შალვა ტაბატაძემ, კულ- პირველად გაიმართა, რის გამოც გა-
ტურის დაწესებულებათა გაერთიანების მოითქვა აზრი, რომ მომავალში კვლავ
ლიშვილს, ქალბატონ ლიანა მანჩხაშვილს ფინანსური უფროსმა გიორგი ჟუჟუნაძემ (რომელმაც მოეწყოს ანალოგიური ღონისძიებები,
დახმარებისათვის. წიგნის ავტორს სიმბოლური საჩუქარი გა- რასაც ყველამ ერთხმად დაუჭირა მხარი.
დასცა), ახალციხის საკრებულოს დეპუ-
ტატმა ქ.ვალეში გიორგი ზაქროშვილმა, საკ. ინფორმაცია
ღიმილის კუთხე
ყველაზე გასაკვირი შთამომავლობითი
მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში რუსეთის იმპერიის ტრანსპორტის და გემთა მიმოს-
ვლის მინისტრი იყო გრალი პოსიეტი. იგი სპეციალობით მეზღვაური და სამხედრო გემის
კაპიტანი გახლდათ. ერთხელ მისი გემი ოკეანეში სხვა გემს შეეჯახა, რის გულისთვისაც
დეგენერატი
გაასამართლეს, თუმცა მის კარიერას ეს დიდად არ დასტყობია, ვინაიდან იმპერატორი დიდი ქართველი ფიზიოლოგი, აკადემიკოსი ივანე თარხნიშვილი პეტერბურგში მოღ-
ალექსანდრე III მისი ახლო მეგობარი იყო. ვაწეობდა და რუსეთში თავის დარგში აღიარებული ავტორიტეტი იყო.
მისი მინისტრობის დროს მოხდა სარკინიგზო კატასტროფაც, რომელიც ადამიანთა ერთხელ იგი აგარაკზე ეწვია თავის მეგობარს, დიდ რუს მხატვარს, რეპინს. მხატვარ-
მსხვერპლით დამთავრდა. ერთ ლიანდაგზე საპირისპიროდ მიმავალი ორი მატარებელი მა სტუმარს დაათვალიერებინა თავისი ბოლო ნამუშევრები. მეცნიერი ნანახით აღფრ-
დაეჯახა ერთმანეთს. მინისტრი დაუყოვნებლივ ჩავიდა შემთხვევის ადგილზე და სად- თოვანებას ვერ მალავდა.
გურის უფროსს ცეცხლი შეუნთო. მას თავი ჩაექინდრა და ხმას არ იღებდა. როდესაც – თქვენ უზარმაზარ სიმაღლეებს მიაღწიეთ, ფუნჯით გადმოსცე ადამიანის ფიზი-
პოსიეტი მოიღალა ლანძღვა-გინებით, ბოლოს განრისხებულმა შეჰყვირა: – ხმა ამოიღე, ოლოგიური მდგომარეობა, ეს ფანტასტიკურია. მე ფიზიოლოგი ვარ და კარგად შემიძლია
რას გაჩუმებულხარო! შევაფასო სურათზე გამოსახული თითოეული ადამიანის ჯანმრთელობის მდგომარეობა.
თქვენო მაღალკეთილშობილებავ, რა გითხრათ, როცა ლიანდაგი ერთია და ორი მატა- მაგალითად ეს ყმაწვილი ნამდვილი დეგენერატია, ეს შთამომავლობითია და მას მამაც
რებელი ერთმანეთის საპირისპიროდ მოძრაობს, ისინი აუცილებლად დაეჯახებიან ერთ- დეგენერატი ეყოლება. მაინც ვინ არის ეს ყმაწვილი? – უთხრა ბოლოს?
მანეთს, მაგრამ როცა უზარმაზარ ოკეანეში ორი გემი ეჯახება, აი ეს არის გასაკვირიო! – ჩემი შვილია, იური. – მიუგო მხატვარმა.
თამაზ ჩიკვაიძე
ვამები
მესხური გამონათქ *** *** ***
ავი ცოლის პატრონი სხვის კვდრის სატი- მოვითმინე, – გავხდი მდარე, კაცი უნდა მართლის მთქმელი,
რალზე არ უნდა დადიოდეს, რადგან თავის თავ- მოუთმენლობით დოვლათი ქრება, რომ ტყუილი არ ერიოს,
ზედაც ტირილი საკმაოა მისთვის. მოთმენა რკინის კარებს განახვინებს, მაშინ ღმერთი მოიგონოს
***
მოითმინე გულო, მოითმინე. კაცი რო კაც მოერიოს.
კარებს რომ ძალა მიადგება, სიმართლე ჭე-
*** ***
რიდან აძვრება.
მეზობლის ქალს არ შეირთავს, კუდა ცხენი მინდორში კარგა გაიქცევა.
ჩაიწერა ნიკო ასათიანმა 1930 წ.
ნაკოცნი იქნება,
*** ახალციხის სახელმწიფო მუზეუმის ფ. N3102.
შორიდან მოიყვანს, – ***
დათვი ტყეს შემოსწყრა, ტყემ არაფერი მოგვაწოდა გრიგოლ ჯვარიძემ და
ნაღლეტი გამოდგება. ამბავი სოფლის ბოლოს პატარა ბიჭს კითხე.
იცოდა.
ლევან ლაფაჩმა
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
გაზეთის რედაქცია სარგებ-

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე
დამფუძნებლები: ლობს თავისუფალი პრესის
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი პრინციპებით და ავტორის
მოსაზრებებსა და გამონათქვა-
მებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული
უზრუნველყოფა
მერაბ ბერიძე, 5
ირმა ჯიშკარიანის
საბურთალოს 43ა lit.shti@il.co
ტელ: 2–93–27–66

Literaturuli Meskheti 2019 March 03

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Literaturuli Meskheti 2019 March 03

Uploaded by

Copyright:

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამეერთე წელი ”LITERATURULI MESKHETI” ”ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”

კაცს ხიბლავს მიწის სიცხოვლე, ***

მცხეთამდე, დასავლეთით – კლდეკარი, ხოლო აღმოსავლეთით – ქართ-

თარგმანები სიამოვნებისთვის კითხულობს. ცეკვით თავბრუ ესხმით, ერთიმეორეს ნაირფერ

საქართველოვ, ჩემო დედავ, ღმერთო, მუმლი მოაშორე, ეს მიწა ათასჯერ ნაოხარი

მა ცხოვრებისეულმა გამორჩეულმა მიდგომებმა, მე, როგორც

85 წელი შეუსრულდებოდა ალექსანდრე ტაბატაძეს

მონადირის გულისმწველი ათასიც რომ დამემალო, ლოთი კიდევ ღვინით ხარობს,

„უცნაურია, თუ როგორი ჭკვიანი ხდება პოლიტიკოსი იმ მოვლენებიდან ათი

მატიანე ახალი წიგნის – „და მაინც სიყვარული” – წარდგენა

გაზეთის რედაქცია სარგებ-

You might also like