Ergin SERTEL; Laikik ve Seklerlegmenin Kavramsal Farklig ve Islevsel Birlikteligi Uzerine LAIKLIK VE SEKULERLESMENIN KAVRAMSAL FARKLILIGI VE i§LEVSEL BiRLIKTELIGi UZERINE Ergin SERTEL" Oret Bu makalede laiklik ile sekillerlesme kavramlarimn etimolojik kOkenleri ve tarihsel olarak sosyal-siyasal xyajamda kazandiklan anlamlar agiklamp, Kavramlarin benzer ve farkli ybnleri anlagilir bigimde izah koken farkina ragmen iglevsel ve Gzsel ‘olarak ayor noktada bulustuklan iddia edilmistir. Bu iddia ve anlayis ile modernlesme trleri agsindan Iaiklik ve sekilerlegmenin -Dogu toplumlan dzelinde- dlkemizdeki gelisim seyri ve anlamsal déntigomi netlige kavusturulup kavram kargasasinin Sniine gecilmeye calgilmistir. cedilmeye galigilmistr, Laiklik ve sekillelesmenin etimolo Anahtar Kelimeler: Laiklik, sekllerizm, modernlesme (ON THE CONCEPTUAL DIFFERENCE AND FUNCTIONAL ASSOCIATION OF LAICISIM AND SECULARISM Abstract In this article, etymological origins of laicism and secularization are explained by focusing on different ‘meanings in historical social and politcal contexts In addition, the similarities and differences between these concepts are explained in a comprehensible way. It hes been claimed that although laicism and secularization have different etymological origins, they meet at the same spot both in the functional and cssential terms. In this sense ~ within the case of Eastern society ~ the development and sementic transformation of laicism and secularization in Turkey are clarified, in order to prevent ambiguity of the ‘concept in terms of the types of modemization. Keywords: Laicism, secularization, modernization * Adnan Menderes Universitesi, Sosyal Bilimler EnstitOst, Sosyoloji Bolt Doktora OBrencisi esrtl@mynet.com 138 Nigantast Oniversitesi Sasyal Bilimler Dergisi 6 (1) 2018Ergin SERTEL; Laiktik ve Sekllerlegmenin Kavramsal Farkligt ve Islevsel Birlikteligi Uzerine Giris Omagag’in feodal ve skolastik diizenine karst bir tepki olarak dogan ve gagimizin demokrasi anlayist igerisinde bugtinkt anlamina kavusan laiklik ve sekilerlik gerek din sosyolojisi, gerek siyaset sosyolojisi ve gerekse siyaset bilimi agisindan dnemli kavramlardandir. Gnemleri oraninda birbirleriyle iliskileri itibariyle halen tartigmah olan kavramlardir, Ozellikle dinsel hareketlerin ylkselmesiyle birlikte tartismalarin odaklandigi temel konu -ya da kavramlar- haline gelmistir. Bau. toplumlarindan farkh bir inangta olan ve tarihin akis1 igerisinde farkli bir laiklesme ya da sekillerlesme seyri izleyen tilkemiz de bu tartismalari yasamis ve halen yagamaya devam etmektedir. Akademik anlamdaki bu tartigmalara daha net bakabilmek igin, dncelikle Iaiklik ve sekillerlik ile birlikte bunlarla ilintili kavramlarin ne oldugunu agiklamak ve ardindan onlan tarihsel gelisim seyri igerisinde ortaya gikti&i toplumsal yaprlara gore tahlil etmek gerektigini diisiinmekteyiz. Bu makaledeki amacimuz da bahsi gegen kavramlani netlige kavusturmak ve tarihsel dayanaktan ve etimolojik kOkenden uzak, yanliy anlam yliklemelerinin dntine gegmektir. 1. Laiklik ve Sekiilerligin Etimolojik Kékenleri Laiklik kelimesi kavram olarak giintimiize gelene kadar farkh anlamsal dénisim stireglerinden gegmistir. Kelimenin kdkenine bakildiginda karsimiza tarih iginde déniiserek geligen kavramlar gikmaktadir. “ ‘Laik’ sézeUgii dilimize Avrupa dillerinden, Szellikle gegen yiizyil sonlarmda, Fransizcadan gegmistir. Bu sézck eski Yunancada ‘laikhos” bigiminde geger ve toplum, topluluk, halkla ilgili olan gibi anlamlan igerir. Latinee karsihii ‘Iaicus’tur ve anlami degismemistir. Sizetigin yalin bigimiyse yine Yunanea olan ‘laos’tur ve toplum, topluluk, ézellikle halk kavramlaninin karsiigs olarak sbylenir. Sozciifiin kOkeninde, anlam agarhga ‘halk’ denen, bilyitk cogunlukla ilgili bir igerik vardir, bbylece ‘laikhos\laixos’ halkla, toplumla ilgil demektir” Eyuboglu, 19% din adamlart disinda olan kigiler isler, onlarla baglantih olan +: 23), Bu kelimeler de “Hristiyanhik dineminde clericus yani in kullanihrdi” (Berkes, 2004: 18). Laiklik * © Laikhos' fat ise loca’ isminden tiremistir.. Tevrat cevirilerinde ‘laca’ teri rahipler ve Kendlsin ze! olarak Tannya adayanlardan olusan Leviler disinda kalan halk yin iginkullanuimstir” (Pehlivan, 2007: 16). 139 Mipantag: Oniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6 (1) 2018Ergin SERTEL; Laitlik ve Sekllerlegmenin Kavramsal Farkligt ve Islevsel Birlikteligi Ozerine kelimesinin kikeninde ifade edildigi gibi halk1, kalabalig ya da ahaliyi igeren bir anlam vardir. Aslnda burada alti gizilmesi gereken husus, laikligin etimolojik kékeninde din adamlari (clere, levi) sisfim igermeyen yani onlarn diginda Kalan insanlart kapsamasidir. Laik kelimesi, 0 dénemde sadece iki farkli toplumsal grubu aytt etmek igin kullanilmaktayd: ve laik olaniarin simfsal agidan herhangi bir ayricahir da_yoktu. Ciinkii sahiptir. Diger bir deyisle, ne vicdanlari denetleyen bir kisi rolni dstlenebilir; ne de “laik kisi, halkin bir Gyesidir; diger kisilerin ne UsttInde ne de altinda bir yere neye inanilp neye inanslmayacagim séyleme ve emretme yetkisine sahiptir” (Pena- Ruiz, 2007: 21). Giiniimtizde ise bu kavram, iki farkli kesimi yani din adami olan ile olmayan tanmlamaktan gok daha kapsamh bir anlama kavusmus ve bireylerin toplumsal yasam bigimlerinden, devletin siyasal yapisina kadar pek gok seyi agiklayacak ya da belirleyebilecek bir nitelige burtinmtlgtir. Laikligin kelime anlamin: agikladiktan sonra sekiiler Kelimesini agiklamaya gecebiliriz. “Etimolojik bakimdan sekillarizm, Latince ‘seculum’ kelimesinden gelmektedir. Klasik Latincede bu kelime, *ylizyil’ ya da ‘cag’ demektir. incil’in Latinceye gevirilerinde bu kelimeye ‘diinya’ kargiliga verilmistir” (Meuleman, tarihsiz, sf:16; Akt. Canatan, 1997: 10), ingilizcede ise “sekillarizm, dini ve rubi olmayan, diinyevi ya da maddi olan, dinin hayata miidahale etmemesini gerektiren ilke ve sistem anlamina gelmektedir” (Pehlivan, 2007: 16). ‘Yazi literattirindeki ilk kullanimina bakildiginda “ ‘sekillerlesme’ kavramt Avrupa dillerinde 1648’de Westfalya Baris Antlasmastyla kullaniimaya baslamistir. Kavram, Snceleri kilise kontrold| altnda bulunan topraklarin laik siyasi otoritenin kontroltine gecisini tanmlamak igin kullanihryordu” (Wilson, Ed:Kirman-Capeioglu, 2015: 9). Sekiiler kavrami, daha gok Katolik inaneina muhalefeti ve elestirileriyle 6n plana gikan Protestanhgin etkin oldugu (Almanya, ingiltere gibi) dilkelerde kullanilir ve daha ¢ok toplumsal yasamda dini etkinin azalmasina vurgu yapar. Yani sekillerligin 6zinde “dinin sosyal yapidaki otorite ve gegerliligini yitirmesi, dogatistit olaylarn tabii ve dunyevi olaylarmig gibi algilanmasi, insan akhmn dini ve metafizik baglardan kurtarilmast ve dinin bir vicdan meselesi haline gelmesi” (Pehlivan, 2007: 20) anlam1 meveuttur. 140 Nisantas: Oniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6 (I) 2018