ΑΛΕΞΗΣ ΖΟΡΜΠΑΣ

Α. Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ
Η ζωή και το έργο του
Νίκος Καζαντζάκης
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, στα 1883. Σπούδασε Νομικά στην Αθήνα και
το Παρίσι, αλλά γρήγορα αφοσιώθηκε στη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία. Πνεύμα
ανήσυχο,
οξύ και εύστροφο, με έντονη επιθυμία για ταξίδια, με μεγάλη αφομοιωτική
και δημιουργική ικανότητα, ταξίδεψε παντού, έμαθε πολλές γλώσσες και άφησε
σημαντικό
έργο που καλύπτει πολλούς τομείς.
Στο έργο του επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τις σοσιαλιστικές ιδέες του Γληνού.
Αντιμετώπιζε
τον άνθρωπο σαν το ταλαίπωρο, πεταμένο μέσα στην άβυσσο, σκουλήκι που
σέρνεται μέσα στη λάσπη, κάνοντας αγώνα επιβίωσης. Πίστευε πως η μεγαλύτερη
δυστυχία
του ανθρώπου είναι το σταμάτημα του αγώνα.
Πιο σημαντικά του έργα είναι τα εξής: «Ασκητική» - επιστημονικό σύγγραμμα, «Η
Οδύσσεια», «Οι Τερτσίνες» - ποιήματα -, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, πεζογραφήματα,
όπως:
«Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «Καπετάν
Μιχάλης», «Ο φτωχούλης του Θεού», «Ο τελευταίος πειρασμός» κ.ά.
Πέθανε στην Κοπεγχάγη, στα 1957, και τάφηκε στο Ηράκλειο.

Β. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ

Αποτελεί απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», ένα
από τα καλύτερα του Καζαντζάκη. Ο Ζορμπάς, άνθρωπος υπαρκτός, που ο
Καζαντζάκης
έτυχε να συναντήσει στη Μάνη, είναι ένα σύμβολο που ξεπερνά το πλαίσιο του
μυθιστορήματος,
το απλό γεγονός. Η οικουμενική αξία του Ζορμπά εξηγείται από το ότι αυτός ο
άνθρωπος του λαού δεν είναι ούτε αφαίρεση, ούτε αποτέλεσμα της φαντασίας. Είναι
ένας
Έλληνας που έγινε Κρητικός και που, χωρίς την Κρήτη, δε θα ʼχε καμιά σημασία.

Γ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

α. Νοηματική απόδοση
Ο Ζορμπάς και ο συγγραφέας επιστρέφουν από την κηδεία της Μαντάμ Ορτάνς. Είναι
και οι δύο σιωπηλοί και πικραμένοι. Ο Ζορμπάς κρατούσε το κλουβί με τον παπαγάλο
της Ορτάνς. Τελικά, κάθησαν στην παραλία και παρά την κούρασή τους δεν ήθελαν
να κοιμηθούν. Τότε ο Ζορμπάς, στραμένος προς τον ουρανό, είπε πως τον
προβλημάτιζε
η εμφάνιση ενός αστερισμού και με αυτό ως αφορμή ρώτησε το συγγραφέα για το
δημιουργό
των αστεριών, για το σκοπό της δημιουργίας και το ανερμήνευτο του θανάτου.
Ο συγγραφέας δηλώνει άγνοια στο θέμα αυτό και ο Ζορμπάς διαμαρτύρεται. Πώς είναι
δυνατόν ένας μορφωμένος άνθρωπος να μην μπορεί να απαντήσει. Ο συγγραφέας
τονίζει πως τα βιβλία δε δίνουν απάντηση σε τέτοια ζητήματα, απλώς εκφράζουν την
αγωνία
του ανθρώπου γιʼ αυτά. Μάλιστα, για να βοηθήσει τον αγανακτισμένο Ζορμπά να
καταλάβει ότι πέρα από τη γνώση και την αρετή υπάρχει το δέος, του παραθέτει ένα
μύθο,
όπου ο άνθρωπος είναι σκουλήκι που βαδίζει σʼ ένα πελώριο δέντρο. Το δέντρο είναι
το σύμπαν, τα φύλλά του τα αστέρια και τα φύλλά με τα σκουλήκια είναι η γη.
Με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας προσπαθεί να εξηγήσει την ασημαντότητα του
ανθρώπου
μέσα στο σύμπαν. Τονίζει πως άλλοι άνθρωποι ερμηνεύουν με τη θρησκεία την
ύπαρξή τους και άλλοι δέχονται τα πράγματα ως έχουν. Ο Ζορμπάς ομολογεί ότι δε
φοβάται
το θάνατο, τονίζει όμως πως ο άνθρωπος πρέπει να είναι ελεύθερος και είναι ελεύθερος,
όταν είναι υπεύθυνος για τη ζωή του. Και με τα λόγια αυτά αποκοιμιέται.
Ο συγγραφέας όμως δεν κοιμάται. Βυθίζεται στις σκέψεις του και βλέπει το σύμπαν
να ωριμάζει και να αλλάζει, να βγάζει από μέσα του ό,τι κρυφό έχει. Μόνο όταν
ξημέρωσε,
έφυγε από μπροστά του το θαύμα αυτό του ουρανού και ξαναγύρισε στην
πραγματικότητα.
β. Ερμηνευτικά – Γλωσσικά σχόλια
1. στρουφιχτή ουρά: γυριστή ουρά.
2. ασκώθηκε: σηκώθηκε.
3. ανάρια ανάρια: σε αραιά διαστήματα.
4. το θρο: θρόισμα.
5. νογούμε: νιώθουμε.
γ. Πραγματολογικά – Ιδεολογικά – Πολιτιστικά σχόλια
1η ενότητα: Η ενότητα αυτή αποτελεί τον πρόλογο στο απόσπασμα. Σε αυτή δίνεται
η αιτιολογία για τους φιλοσοφικούς στοχασμούς που θα εκφραστούν από τον
συγγραφέα
στην επόμενη ενότητα, σχετικά με το υπαρξιακό πρόβλημα του ανθρώπου.
Γιατί; ο θάνατος της Μαντάμ Ορτάνς δημιουργεί ανάλογο προβληματισμό.
2η ενότητα: Στην ενότητα αυτή θα εκφραστούν άμεσα οι απόψεις του συγγραφέα και
του Ζορμπά για τη ζωή και το θάνατο. Μάλιστα, η απέραντη ησυχία και η σιωπή
που επικρατούσε, είναι ενδεικτικά στοιχεία πως τους είχε βάλει σε βαθιές σκέψεις.
Η απεραντοσύνη του σύμπαντος δημιουργεί τρόμο που αισθητοποιείται με την
εμφάνιση του φοβερού αστερισμού, το οποίο έμοιαζε με μεγάλο τέρας.
Ο άνθρωπος αντιμετωπίζει με δέος το σύμπαν και τη μοίρα του μέσα σε αυτό. Η
προσπάθειά του να το εξερευνήσει δεν μπορεί να τον οδηγήσει με τη λογική σε
συγκεκριμένα
συμπεράσματα και αυτό του προκαλεί έκπληξη και θαυμασμό. Γιʼ αυτό
και καταφεύγει στο μύθο, για να προσεγγίσει αυτό που με την λογική δεν μπορεί
να ερμηνεύσει.
Με το απόσπασμα αυτό ο Καζαντζάκης κάνει άμεσα κατανοητές τις απόψεις του για
τον κόσμο και τον άνθρωπο. Πιστεύει πως ο άνθρωπος είναι ένα ταλαίπωρο ον, ένα
σκουλήκι που σέρνεται γεμάτο απορία, χωρίς να καταλαβαίνει το σκοπό της ύπαρξής
του. Η μόνη του ελπίδα είναι να βρίσκεται σε συνεχή προβληματισμό, να
χρησιμοποιεί τη σκέψη του όσο περισσότερο μπορεί, να είναι όσο το δυνατόν
περισσότερο
ελεύθερος.
Την ψυχή του Νίκου Καζαντζάκη διχάζουν δραματικές αντινομίες. Μια τέτοια βασική
αντινομία, που επηρεάζει και κατευθύνει την κοσμοθεωρητική του σκέψη, είναι η
αέναη
πάλη ανάμεσα στη θέληση του ανθρώπου για ελευθερία και στην οδυνηρή διαπίστωση
του ανέφικτου ή του σχετικού αυτής της ελευθερίας. Ο Νίκος Καζαντζάκης
ζητά την ελευθερία, λαχταρά την ελευθερία, αγωνίζεται με τα γραψίματά του και μέσα
στα γραψίματά του για την ελευθερία και όμως έχει βαθιά συνειδητοποιήσει πως
η ελευθερία δεν είναι εφικτή και πως η αναγκαιότητα είναι η μοίρα και ο νόμος του
ανθρώπου. Η συνείδησή του αυτή εκφράζεται με την ακόλουθη σημαντική διατύπωση:
«Να λες «ναι» στην ανάγκη, να μετουσιώνεις το αναπάντεχο σε δική σου λεύτερη
βούληση - αυτό ίσως, είναι ο μόνος ανθρώπινος δρόμος της λύτρωσης. Ελεεινός,
μα δεν έχει άλλο»... Παρόλη αυτή την τρομερή και καταθλιπτική συνείδηση της
σιδερένιας
αναγκαιότητας που διέπει την πορεία της ζωής και του κόσμου γενικά, ο Νίκος
Καζαντζάκης παλεύει μια δραματική και απελπισμένη πάλη, μια πάλη που έχει
από τα πριν κριθεί και προσαρμόζει το «πιστεύω» του στη συνείδηση αυτή: «Η ουσία
του Θεού μας είναι ο αγώνας».
3η ενότητα: Η ενότητα αυτή λειτουργεί ως επίλογος στο απόσπασμα. Η έλευση της
ημέρας αναγκάζει το συγγραφέα να επανέλθει στην πραγματικότητα.

Δ. ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Νοηματικές ενότητες/Επιμέρους πλαγιότιτλοι
Το απόσπασμα μπορεί να διακριθεί στις 6 ενότητες:
1η ενότητα: «Προχωρούσαμε αμίλητοι ..... ντρεπόμασταν να κοιμηθούμε»: Ο
συγγραφέας
και ο Ζορμπάς επιστρέφουν από την κηδεία.
2η ενότητα: «Καθίσαμε στην άκρα της θάλασσας ..... Καληνύχτα, αφεντικό, είπε
φτάνει»: Οι σκέψεις του συγγραφέα για το σύμπαν.
3η ενότητα: «Ζεστός νοτιάς φυσούσε ..... ημερώνει»: Επιστροφή στην πραγματικότητα.

Ε. ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ – ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ

1. Αφήγηση: Η πληρότητα των εκφραστικών μέσων, η πλούσια χωρίς ακαλαίσθητες
ακρότητες δημοτική, το επιμελημένο κι έντονα προσωπικό ύφος, ο βαρύς και ρωμαλέος
στοχασμός και η ανακίνηση, κατά τρόπο απλό και πεζογραφικά μετουσιωμένο,
των βασικών προβλημάτων και των μεγάλων ερωτημάτων που κυκλώνουν,
πιέζουν και γεμίζουν αγωνία την ψυχή του ανθρώπου κάθε εποχής, τοποθετούν το
βιβλίο πάνω από κάθε συζήτηση για την αλήθεια του ήρωα του, καθώς και για την
αισθητική αλήθεια του.
2. Εικόνες: Για να αισθητοποιήσει πάντως ο συγγραφέας τις ιδέες του χρησιμοποιεί
παραστατικές εικόνες, όπως η εικόνα του Ζορμπά και του συγγραφέα που βαδίζουν
σιωπηλά, η εικόνα του έναστρου ουρανού και η εικόνα του μύθου που δίνεται
με λυρικό τρόπο και με μια μεγαλειώδη παρομοίωση.
3. Παρομοιώσεις: «κρατώντας σα φανάρι το κλουβί», «δε θʼ απλώσω εγώ στο Χάρο
το λαιμό μου σαν αρνί».
4. Μεταφορές: «είπα, για να κόψω τη βαριά σιωπή», «θα ʼχεις στίψει δυο τρεις χιλιάδες
οκάδες χαρτί».
5. Προσωποποιήσεις: «τα σπίτια μαυρολογούσαν ολοσκότεινα», « ένας φοβερός
αστερισμός
ανέβηκε από το βουνό».

ΣΤ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ στις ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ του Σχ. βιβλίου

1η: Γιατί ο Ζορμπάς έχει «μεταφυσικές ανησυχίες»; Τι έχει προηγηθεί; (Να
διαβάσετε το εισαγωγικό σημειώμα).
Απάντηση:
Βλέπε ανάλυση 1ης ενότητας.
Από: «Η ενότητα αυτή αποτελεί...................προβληματισμό»

2η: Ποιες είναι οι μεταφυσικές ανησυχίες του Ζορμπά και με ποια ερωτήματα
διατυπώνονται;
Απάντηση: Βλέπε νοηματική απόδοση.
Από: «Ο Ζορμπάς...................του θανάτου»

3η: Γιατί ο Ζορμπάς έχει την αξίωση να πάρει από το συγγραφέα απάντηση
στα ερωτήματά του;
Απάντηση:
Βλέπε νοηματική απόδοση και ανάλυση 2ης ενότητας.
Από: «Ο συγγραφέας δηλώνει άγνοια...................η γη» και από «Στην ενότητα αυτή
θα εκφραστούν...................τέρας»

4η: Ποια εικόνα βρίσκει ο συγγραφέας για να εξηγήσει στο Ζορμπά τη φιλοσοφική
κοσμολογία και ανθρωπολογία του; Τι συμπεραίνετε από αυτή;
Απάντηση:
Βλέπε νοηματική απόδοση και ανάλυση 2ης ενότητας.
Από: «για να βοηθήσει...................γη»

5η: Τι είναι ο «ιερός τρόμος» και ποιες είναι κατά το συγγραφέα οι δυνατές
αντιδράσεις των ανθρώπων σʼ αυτόν; Ποια είναι η αντίδραση του Ζορμπά;
Απάντηση:
Ο ιερός τρόμος είναι το δέος που καταλαμβάνει τον άνθρωπο, όταν αντιλαμβάνεται
πως δεν μπορεί να προχωρήσει πέρα από τα όρια που θέτει η λογική. Απέναντι
στην κατάσταση αυτή άλλοι άνθρωποι ζαλίζονται και παραμιλούν, άλλοι φοβούνται και
μοχθούν και βρίσκουν τελικά καταφύγιο στο Θεό. Ο Ζορμπάς αντιμετωπίζει κατάματα
την κατάσταση, γιατί, σαν ελεύθερος άνθρωπος που είναι, θέλει να έχει αυτός το
δικαίωμα
και τη δυνατότητα της απόφασης.

6η: Πώς αντιλαμβάνεστε τις φράσεις «Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η ποίηση
» και «να μετουσιώνεις το αναπόφευκτο σε δικιά σου λεύτερη βούληση»;
Απάντηση:
Με την πρώτη φράση ο συγγραφέας θέλει να τονίσει πως η ποίηση αρχίζει εκεί
που σταματά τη λογική. Γιατί, η ποίηση είναι μύθος και συναίσθημα που υποκαθιστούν
την λογική, όταν εκείνη δεν μπορεί να ερμηνεύσει κάποια φαινόμενα.
Με τη δεύτερη φράση ο συγγραφέας εννοεί πως ο άνθρωπος μπορεί να λειτουργεί
αυτόβουλα και να ξεπερνά την αναγκαιότητα της μοίρας, όντας ο ίδιος υπεύθυνος
για την τύχη του.