Professional Documents
Culture Documents
का:दशमी
:दशमी
दशमी
् (122)
संृतम( 122)
आदश-ूँन-पऽम् -2018-
2018-19
समयः– ्
समयः–होराऽयम
स%ू
स%ूणा(ाः–
ाः–80
80
ाः-
सामा)िनद+शाः-
• कृ पयास,-यापरीणंकुव0यत ्
ु अि2न ्
ू3पऽे ु
10पृ5ािनमिितािनसि0।
• कृ पयास,-यापरीणंकुव0यत ्
ु अि2न ् 16ू3ाःसि0।
ू3पऽे
• उ:रलेखनातपू् व=ू3>बमा(ःअवँयंलेखनीयः।
• ्
अ>ू3पऽ>पठनाय15िनमेषाःिनधािरताःसि0।अि2नअवधौके वलं ू3पऽं
्
पठनीयमउ:रप ु चिकमिपनलेखनीयम।्
िEकायां
ू3पऽGHपम--्
खIड:
खIड:क
:क
क:
: –अवबोधनम ्
अपिठतांश– 10अ(ाः
10अ(ाः
अ(ाः
खIड:
खIड:-
:-ख
ख:
: रचनाLककायम् 15अ(ाः
15अ(ाः
अ(ाः
खIड:
खIड:ग
:ग
ग :
: अनूय ु
ु -Nाकरणम् 25अ(ाः
25अ(ाः
अ(ाः
खIड:
खIड:घ
:घ :
: पिठत-अवबोधनम्
पिठत- 30अ(ाः
30अ(ाः
अ(ाः
(i) ्
अि2नू3पऽे
चRारःखIडाःसि0।
(ii) ्
ूSेकंखIडमअिधकृ ्
Sउ:रािणएकि2नUाने
बमेणलेखनीयािन।
(iii) ु
ू3सVाू3पऽानसारम ्
अवँयमे
वलेखनीया।
(iv) ्
सव+षांू3ानामउ:रािणसं
ृतेनलेखनीयािन।
(v) ू3ानांिनद+शाःXानेनअवँयंपठनीयाः।
1
खIडः
खIडः-
-क
क
10अ(ाः
10अ(ाः
अपिठतां –अवबोधनम ्
अपिठतांश–
1. 1. अधोिलिखतंगZांशं पिठRाूद:ू3ानामउ:रािणसं ् िलखत--
ृतेनिलखत
एकदा [ौ धिनकौ आEाम ् । तयोः धिनकयोः मXे िववाद: जात:। उभौ अिप )ायालयं
गतव0ौ।एक:धिनक:अिच0यत-अहं ् लंH^कािण)ायाधीशायउ_ोचHपेणददािम
इित। स: >ूते लं H^कािण UापियRा )ायाधीश> गृहं गतवान।् )ायाधीश: त>
्
म0Nं aाRाबुb:अभवत।धिनक:)ायाधीशम ्
अवदत ्
-भो:!मdशा:लH^काणां
्
दातार:लभा:एव।)ायाधीश:धिनकमअवदत ्
-ल-लH^काणां ्
दातार:कदािचतअ)े
अिप भवेय:ु पर0ु लH^काणां िनराक:ार: मdशा: अ)े िवरला: एव। अत: कृ पया
ु
गgत।)ायUानं ु
मिलनंमाकरोत।लिhत:धिनक:धन>ू
तं गृहीRातत:िनगतः।
अ एकपदेनउ:रत–(के वलंू3चतiयम
ु )्
(i)कयोःमXेिववाद:जातः?
½×4=2
½×4=2
(ii)क:लिhत:भूRािनगत:?
(iii)उभौकुऽगतव0ौ?
्
(iv)धिनक:कितH^कािण)ायाधीशायदातमु इgित2?
(v)लिhतःधिनकःkकगृहीRािनगतः?
िलखत-(के वलंू3[यम)्
ब पूण वाlेनिलखत-
ब
्
(i)धिनक:)ायाधीशंिकमअवदत ्
? 1×2=2
1×2=2
्
(ii))ायाधीश:िकमअवदत ्
?
्
(iii)एकःधिनकःिकमअिच0यत ?्
स
सयथािनद+शमउ:रत- ्
उ:रत ु )्
-(के वलंू3चतiयम
्
(i)‘एकदा[ौधिनकौआEाम’अऽkकिबयापदम?्
(क)एकदा (ख)धिनकौ (ग)आEाम ् 1×4=4
1×4=4
(ii)‘लिhत:’इितिवशेषणपद>िवशेpपदंिकम? ्
(क))ायाधीशः (ख)धिनकः
(ग)दातारः
ु ?्
(iii)‘िनधनः’इितपद>kकिवलोमपदंगZांशे ूय-म
(क))ायाधीशः
(ख)धिनकः (ग)िववादः
्
(iv)‘अहंलंH^कािण.....ददािम’अि2नवाlे ्
‘अहम’इितपदंक2 ै
ु ?्
ूय-म
(क) धिनकाय (ख))ायाधीशाय(ग))ायालयाय
2
(v)‘शा0ः’इितपद>िवलोमपदंिचRािलखत।
(क) लिhतः (ख)बुbः (ग)धिनकः
दअ>अनgे
ु द>कृ तेउपय-ंु शीषकं संृतेनिलखत
िलखत - 2
खIड
खIड:
खIड:-
:-ख 15
15 अ(ाः
अ(ाः
्
रचनाLककायम
2. भवSाः
भवSाःनाम
नामअिदितः
अिदितःअिE। :िवZालयेपयावरणिदवसःपिरपािलतः।एतद-् िवषये
अिE।भवSा:
भवSा:िवZालये ½x10=5
Gसखv
Gसखvूेरणां
रणांूित
ूितिलिखतेपऽेिर-Uानािन
िर-UानािनपूरियRा नु :उ:रप
ियRापऽंचपन: ु िलखतु ।
:उ:रपिEकायां
परीाभवनात ्
िदना(ः--------
िूये(i)--------
(ii)-------नमEे।
w: एव मम िवZालये (iii) ---------------- मािनत:। सव+ छाऽा: (iv) --------------
्
आसन।छाऽा:अXापकै ्
:सहपादपानाम(v)-----------NEा:आसन ्
।ममिवZालय>
पिरसरे तु (vi) ----------- ूसृतः। एकादश-[ादशकाया: छाऽा: िवZालयात ् बिह: गRा
(vii) ----------------- उभयत: पादपान ् (viii)------------। सव+ जनाः अ2ाकं
िवZालय>छाऽाणांूयास>(ix)---------कृ तव0ः।यिदसव+िवZालया:एवंकुय:ु तzह
्
(x)--------रणं>ात।
भवदीयाअिभ{ासखी
अिदितः।
म|ूषाा–
–
्
हिरितमा,उdािहता,ूशंसाम,आरोिपतव0:,ूे ्
रणे,मागम,आरोपणे
,
् वरणिदवसः,वातावरण>।
स~ेहम,पया
िलखत--
3. अधःूद:ंिचऽंाम|ूषायांूद:शानांसहायतयापवाlािनसंृतेनिलखत 2x5=10
2x5=10
म|ूषाा--
म|ू
्
बािलकाः,िशिका,Nजनािन,वातानकूु लनयम,आसाः,उीिठका,ित5ि0,Xानेन
् ् ु ्
Iवि0,िवZतु -फलकम(2ाट बोड),महापषाणांिचऽािण,अिशमनयम,िभ:ौ,का।
3
2x5=10
अथवा
अथवा
्
म|ूषाूद:शानांसाहाेनिनिलिखतंिवषयमअिधकृ ् gे
Sपिभःसंृतवाl ैःएकमअन ु दं
िलखत-
िलखत-
“वृाणांमहम”्
म|ूषाा–
–
्
ूकृ तेःशोभा,पयावरण>,रकाः,यgि0,ूाणवायमु ,औषधम ्
,का5म ्
,फलािन,प ु
ािण,
्
मेघवषणे,सहायकाः,छायाम,िवहगानाम ्
,आौयUलम ्
।
खIड
खIड:
खIड ::ग
ग
ग
अन
अनूय ु
ु -Nाकरणम ्
(25अ(ाः
5अ(ाः)
अ(ाः)
ु खाि(तपदेषसkसिgे
4. अधोिलिखतवाlेषरे ु दं वाकुत- ु )्
त- (के वलंू3चतiयम 1×4=4
ु
(i) सःतGपिरवार>नयनम ्
नयनमअिE।
ु
(ii) यिधि5रःवनेिपपासा+आकुलःअभवत
िपपासा+आक ः ।्
(iii) एकमअन
अन ु दं िलखत।
् gे
ु
(iv) आल>ंिहमनpाणां
शरीरUः
शरीरUः+महान ् ःअिE।
+महानिरप ु
(v) सवथाजागHको
जागHको
जागHको+अहं
+अहंछाऽाणांकृ तेआदशःएव।
ु खाि(तपदानांसमासंिवमहंवाूद:िवकेःिचRािलखत–
5. अधोिलिखतवाlेषरे ःिचRािलखत– 1×4=4
ु )्
(के वलंू3चतiयम
4
(i) रामःचलणःचिवािमऽ>िशpौआEाम
रामःचलणःच ।्
(क)रामलणाः (ख)रामलणौ (ग)रामलणे
(ii) स(टाप{ंबालकं मातारित।
(क)स(टाप{म ् ्
(ख)स(टामआप{म् (ग)स(टम ्
आप{म्
(iii) िनजलं इदंेऽम।्
(क)जल>योयम् (ख)जल>अभावः (ग)जलं ूित
(iv) िववेकःःपरमापदांपदम।्
निववे
(क)अिववेकः (ख)निववेकः (ग)अनिववेकः
(v) नीलगगनंशोभते।
(क)नीलं गगनम ् (ख)नीलगगनम ् (ग)नील>गगनम ्
ु
नःिलखत-
7. म|ूषायांूद: ैःपदैःवापिरवतनंकृ Rाअधोिलिखतंसंवादंपनःिलखत- 1×3=3
रामः–ँयाम!अZिवZालयेचे{ईतःछाऽाःआगgि0।
् इदानvकुऽित5ि0?
ँयामः–िमऽ!छाऽैःचे{ईतःिकमथम(१)---------?ते
रामः–िमऽ!तेूितयोिगताय ैअऽआगताः।इदानv(२)----------छाऽावासेUीयते।
्
ँयामः–kकतेसंृतमअिपजानि0?
्
रामः–आम!(३)त ैः-----------aायते।तेसंृतंभाष0ेअिप।
5
म|ूषाा--
्
संृतम,आग,ते
,त ैः।
अथवा
अथवा
अधोिलिखतानांवाlानांवापिरवतनंकुत
त–
(क) बालकःमामंगgित।
(ख) अक+ णलेखौिल¡ेते ।
ु
(ग) यवकाःिचऽािणपँयि0।
8. कालबोधकशैःअधोिलिखत-
अधोिलिखत-िदनचयायांवापूरयत- ु )्
यत-(के वलंू3चतiयम ½×4=2
(क) अहंूातःकाले5:30वादने------------------------जागरणंकरोिम।
(ख) अहं6:15वादने------------------------Nायामंकरोिम।
(ग)अहं7:45
7:45 वादने------------------------िवZालयंगgािम।
(घ) 2:00वादने
2:00 ------------------------िवZालय>अवकाशःभवित।
(ङ) राऽौ8:30
8:30वादने
8:30 ------------------------अहंभोजनंकरोिम।
ु
9. म|ूषायांूद: ैःउिचत ैःअNयपदैःअधोिलिखतवाlेषिर-Uानािनपू यत--(
रयत ु )् 1×4=4
(के वलंू3चतiयम
(क)अहं----------अऽवृiःे अिभननंकरोिम।
ु
(ख)यदाiबिbःकलश>आवरणम ्
अपसारयित--------भय(रं िवषधरंपँयित।
े सहएषःकलहः------भवतांिवनाशकारणंभिवpित।
(ग)सूपकाराणांमेषण
्
(घ)-------वारणावतेRमेवपाIडवानरितवान ्
।
(ङ)--------------कोलाहलं करोित।
म|ूषाा–
– ् नम,तदा,प
िकमथम,नू ् ु
रा,एव
10. अधोिलिखतवाlेषरे ् bम
ु खाि(तपदमअश ्
ु अिE
अिE।अश ु पदंसंशोXपनःिलखत
।अशbं ु
नःिलखत–
– 1×4=4
)्
ु )
(के वलंू3चतiयम
(क) खादािम
सःबालकःखादािम
खादािम।
(ख) kकRंwःआगिमpिस?
wः
(ग) सः ्
सःउZानंिवशालमअिE।
(घ) अहंअZिवZालयंनगिमpामः।
(ङ) छाऽःमामंगgि0।
गgि0 ।
6
खIडः-
खIडः-घ 30अ(ाः
30अ(ाः
अ(ाः
पिठत-अवबोधनम ्
पिठत-
्
11. अधोिलिखतंगZांशं पिठRाूद:ू3ानामउ:रािणसं ृतेनिलखत-
िलखत- 6
्
अथकदािचतदानशालास ु
िवचरन ्
सःराजाब¤धनलाभे ु
नस0iानाम ्
अzथनां
िवरलसं¡ां
्
िवलोlअिच0यत–“ममअzथनE ु
धनलाभमाऽे
णस0ोषंभज0े।नूनं तेदानवीराः
्
सौभायशािलनःयानयाचकाःशरीर>अ¥ािनअिपयाच0े ु ¦िप
।”एवंराaःGेषगाऽे
्
िनरासk-िवaायसकलं ॄ¨ाIडंNाकुलं स|ातम।
1×2=2
1×2=2
अ. एकपदेनउ:रत
उ:रत। (के वलंू3[यम)्
ु
(क)राaःिनरासि-ःके षअभवत ्
?
्
(ख)राजाकुऽिवचरनआसीत ्
?
ु
(ग)अzथनःके नस0iाःआसन ्
?
ब. पूण वाlेनउ:रत ्
उ:रत। (के वलमू3मेकम)् 2×1=2
2×1=2
ु ¦िपिनरासk-िवaायkकस|ातम?
(क)राaःGेषगाऽे ्
्
(ख)अzथनांिवरलसं¡ांिवलोlराजािकमअिच0यत ्
?
½×4=2
½×4=2
स. ूद:िवकेःउिचतमउ:रं ् ु )्
िचRािलखत-- (के वलंू3चतiयम
िचRािलखत
ु
(i)‘ममअzथनEधनलाभमाऽे ्
ु ?
णस0ोषंभज0े’अऽ‘मम’पदंक2 ैूय-म
(क)याचके ः (ख)राaे (ग)दानशालाय ै
्
(ii)‘अिच0यत’इितपद>कतृप दंिकम?्
(क)दानवीराः (ख)याचकः (ग)राजा
् ु ?्
षणपदंगZांशे ूय-म
(iii)‘अzथनाम’इितपद>kकिवशे
(क)याचकानाम् ु ्
(ग)िवरलसं¡ाम्
(ख)स0iानाम
(iv)‘याचकाः’इितपद>kकिबयापदंगZांशे ूय-मु ?्
(क)याच0े (ख)अिच0यत ् (ग)भज0े
्
(v)`िवaाय’इितपद>पयायपदंगZांशातिचRािलखत।
(क)स0ोषम ् (ख)aाRा (ग)सकलम ्
्
12. अधोिलिखतंपZांशं पिठRाूद:ू3ानामउ:रािणसं ृतेनिलखत-
िलखत- 6
चलं
चलंिहमन:
िहमन:कृ
:कृ ª!
ª!ूमािथबलवढम।्
!ूमािथबलवढम।
त>ाहं ु
त>ाहंिनमहंम)ेवायोिरवसरम ्
॥
॥
7
अ.एकपदेनउ:रत- ू3[यम)्
उ:रत- (के वलंू3[यम
(i)मनस:िनमह:क>इवरः? 1x2=2
्
(ii)चलंिकमअिE?
ु
(iii)अजनःकं स¯ोधयित?
2x1=2
उ:रत-(के वलंू3मेकम)्
.पूण वाlेनउ:रत-
ब.पू
् अजनु :कं स¯ोधयित?
(क)अि2न°ोके
ु
(ख)मनसःिनमहंकःसरं म)ते?
ु
स.िनद+शानसारम ्
उ:रत-
उ:रत ु )्
- ((के वलंू3चतiयम ½x4
½x4=2
(i)“त>”इितसवनामपदमक2् ु ?्
ैूय-म
(अ)कृ ª: (ब)अजनु ाय (स)मनसे
् ्
प द>िबयापदंिकम?
(ii)“अहम”इितकतृ
(अ)ूमािथ (ब)म)े ु
(स)सरम्
(iii)“चलं मन:”अनयो:पदयो:kकिवशेpपदम?्
(अ)चलम् (ब)मन: (स)चलं मन:
्
(iv)“अितकिठनम”इS>पद>क:पया
य:°ोके ूय-म ्
ु ?
(अ)चलम् (ब)िनमहम ्
ु
(स)सरम्
(v)“ूमािथमनः”अऽkकिवशेषणपदम?्
(अ)ूमािथ (ब)मनः (स)ूमािथमनः
्
13. अधोिलिखतंना±ांशं पिठRाूद:ू3ानामउ:रािणसं ृतेनिलखत-
िलखत- 6
ु
(ततःपऽशोकस0²ाःय ु
िधि5रःभीमःिौपदीचरणभूमौूिवशि0)
् घोरमआपिततम
िौपदी-(दीघ=िनः>)हाह0!िकमइदं ् ्
?
ु
पापकमणािौिणनामेपऽाःॅातरःचहताः।अिःइवदहितमाम ् शोकः।
अयं
ु
यिधि5रः ु !ध ैय=धारय।नूनं तवपऽाःवीरगितम
-शभे ु ् शोिचतं ु न
एवूा²ा।वीरजननीRं
अहिस।
्
िौपदी–कथंमभायाअहंध ैय=धारयािम।यावतअसौबू रकमानदI´ते,तावत्
्
अहमइतःनगिमpािम,अऽैवचूाणSागंचकिरpािम।
ु -िूये!माएवंॄूयाः।सःपापकमाकुऽगतः,इितनजानीमः।अितरंिकिद ्
यिधि5रः
गमवनंूिवiःभवेत।्
8
.एकपदेनउ:रत
अ.एकपदे उ:रत। (के वलंू3[यम)् 1×2=2
1×2=2
ु
(क)के निौपZाःपऽःॅातरःचहताः?
(ख)िौिणःकीशःआसीत? ्
(ग)‘अऽैवचूाणSागंचकिरpािम’इितकावदित?
ब.पूणव ाlेनउ:रत
उ:रत।(के वलंू3मेकम)्
2×1=2
2×1=2
ु
(क)पऽशोकस0²ाःके ्
आसन?
(ख)काशोिचतं ु नअहित?
स.ूद:िवकेःउिचतमउ:रं ् िचRािलखत--
िचRािलखत ½×4=2
्
(i)ना±ांशे ‘दहित’इितिबयायाःकतृप दंिकम?
(क)इव (ख)माम् (ग)शोकः
्
(ii)‘मभायाअहंध ैय=धारयािम?’अि2नवाlे ्
‘अहम’इितपदं ु ?्
क2 ैूय-म
ु
(क)यिधि5राय (ख)िौपZ ै (ग)भीमाय
(iii)‘सःपापकमाकुऽगतः’इSऽ‘सः’इितिवशेषणपद>िवशेpं पदंिकम?्
(क)पापकमा (ख)सः (ग)कुऽ
्
(iv)ना±ांशे ‘धीरताम’इSथ+
kकपदंूय-म ु ?्
(क)घोरम ् (ख)ध ैयम ् (ग)आपिततम्
्
(v)‘दहित’इितिबयापद>कतृप दंगZांशातिचRािलखत।
(क)शोकः (ख)अिः (ग)माम ्
ाि(त-पदािनआधृSू3िनमाणं कुत
14. रेखाि(त- ु )्
त-(के वलंू3चतiयम 1×4=4
(क)रामे
रामेणिविचऽःG¶:iः।
(ख)पाठक>षट ु
षट ््गणाःसि0।
(ग)दानशालास ु
दानशालासिवचरन ्
राजाअिच0यत ्
।
ु श ैशवेिवZाधनंदीयते।
(घ)जनके नसतायश
(ङ)सूय= िवनाकाल>
काल>गणनानस·वित
काल>
ु
िचतपदािनिचRा अधोिलिखत-°ोकयोःअ¸यंपूरयत
15. म|ूषातःसमिचतपदािनिचRाअधोिलिखत
अधोिलिखत- यत–
– ½×4
½×4=
×4=2
I.अपूवः कोऽिपकोशोऽयंिवZतेतवभारित
I. तवभारित।।
Nयतोवृ
Nयतोवृिbमायाितयमायाितस
bमायाितयमायाितसयात॥ ्
॥
अ¸यः
अ¸यः-
अ¸यः-हे(i)----------!तवअयंकोशःकःअिप(ii)--------------िवZते।
्
Nयतः(iii)--------------याित(iv)------------चयमआयाित। ।
9
II.
II.
II.अध ु रमणीया
अधना
ना रमणीयािह
िहसृिiरेषााजगतेः। ½×4
½×4=
×4=2
जीवाः
जीवाः
जीवाःसव+ऽऽ
ऽमोद0ांभावय0ः
भावय0ः ्
वय0ःपर»रम॥
अ¸यः–जगतेः(i)..................सृिiःिह(ii)……............रमणीया।
सव+जीवाः(iii)................पर»रंभावय0ः(iv).................।
म|ूषाा--
्
एषा,वृिbम,अध ु ्
वः ,भारित,अऽ,सयात,मोद0ाम
ना,अपू ्
ु भावंिवकेःिचRािलखत–
16. अधोिलिखतानांकथनानांसमिचतं ु )्
ःिचRािलखत–((के वलंू3चतiयम 1×4=4
्
आकIय
1.भवतःदानवीरतामआकIय आगतोऽि2।
(क)ौR ु ा (ख)ा (ग)अवग,
् हरिदNं
2.त2ातसं ्
िदNंRमअ½म ्
।
(क)गृहाण (ख)अलौिककम ् (ग)रोधय
साधवृु k:
3.साध ्
:समाचरेत।
(क) वेशम ् (ख)िभाटनम् (ग)सदाचरणम ्
्
4.आचायातपादम
पादम ्
आद:े ।
(क)°ोक>पंि-म् ु शम्
(ख)चतथा= (ग)िशकात ्
5.हे ्
हेयमअिपचिकम ?्
(क)नेयम ् (ख)Sाम ् (ग)गेयम ्
-०O०-
10