DE VOORZEIDE LEER

DEEL I
 DE VOORZEIDE LEER
BOEKENREEKS „DE VOORZEIDE LEER"
Aangevangen door Ds. C. Vonk - Medewerker Ds. F. van Deursen DEEL I i

Verschenen:
II. De Heidelbergse Catechismus en het Doopsformulier, door Ds. C. Vonk')
IIIa. De Heidelbergse Geloofsbelijdenis, art. 1-21 en 25-26, door Ds. C. Vonk')
DE HEILIGE SCHRIFT
IIlb. De Nederlandse Geloofsbelijdenis, art. 22-24 en 27-37, door Ds. C. Vonk')

De Heilige Schrift:
Ia. Inleiding op de Thora - Genesis - Exodus, door ds. C. Vonk INLEIDING OP DE GESCHRIFTEN

PSALMEN (I)
lb. Leviticus, door Ds. C. Vonk
lc. Numeri - Deuteronomium, door Ds. C. Vonk
Id. Inleiding op de Profeten - Jozua, door Ds. C. Vonk
Ie. Richteren, door Ds. C. Vonk
If. 1 en 2 Samuel, door Ds. C. Vonk DOOR
Ig. 1 en 2 Koningen, door Ds. C. Vonk
Iha. Jesaja, door Ds. C. Vonk F. VAN DEURSEN
Ihb. Jeremia - Ezechiël, door Ds. C. Vonk
Ihc. Hosea - Maleachi, door Ds. C. Vonk
Ij. Inleiding op de Geschriften - Psalmen (I), door Ds. F. van Deursen
lk. Psalmen (II), door Ds. F. van Deursen
Spreuken, door Ds. F. van Deursen
DERDE DRUK
Im. Job, door Ds. F. van Deursen
Ip. Daniel - Kronieken - Ezra - Nehemia, door Ds. C. Vonk

In voorbereiding:
H ooglied - Ruth - Esther - Prediker - Klaagliederen, door Ds. F. van Deursen
1986

1) Uitverkocht clk
UITGAVE: DRUKKERIJ LIEBEEK & HOOIJMEIJER B.V. BARENDRECHT
 1

INLEIDING
IN DE PSALMEN OF GESCHRIFTEN

„Hallelujah. Loof de HEERE, mijn ziel. Ik zal de HEERE

loven mijn leven lang, mijn God psalmzingen zolang ik nog
ben", Psalm 146: 1. Ook dit woord heeft onze Heere Jezus
Christus tijdens zijn verblijf op aarde vervuld. Onze Heiland is
met psalmwoorden op zijn lippen gestorven.
Als kind moet Hij de Psalmen van moeder Maria hebben
geleerd. Zij heeft ze vast heel goed gekend, want in haar
Lofzang haalt ze lief st zeven psalmen aan (Ps. 89, 98, 107, 111,
113, 147). Als jongen van twaalf jaar mocht Hij mee naar de
tempel. Onderweg van Nazareth naar Jeruzalem heeft Hij
natuurlijk met de andere pelgrims de „bedevaartsliederen" (Ps.
120-134) aangeheven. Om daarna als Israëliet onder de Israelie-
ten de Psalmen mee te zingen in de voorhof van het Huis van
zijn Vader.
Later toen Hij al door de schriftgeleerden verworpen was,
heeft Hij hen vermaand en zichzelf getroost met Psalm 118:
„De steen die de bouwlieden versmaad hebben, is tot een
hoeksteen geworden". Een psalm die Hij trouwens ook nog
gezongen heeft op de avond voor zijn sterfdag. „En nadat zij de
Lofzang gezongen hadden (= het „Hallel", Ps. 113-118) vertrok-
ken zij naar de Olijf berg", Matth. 26 : 30. Voor het Sanhedrin
beriep Hij zich die nacht op Psalm 110. Aan het kruis klaagde
Hij zijn Godverlatenheid uit met woorden van Psalm 22. Om
tenslotte alweer met psàlmwoorden op de lippen de laatste
adem uit te blazen. Zijn laatste geloofsbelijdenis ontleende Hij
aan Psalm 31: „Vader, in uw handen beveel Ik mijn geest", Luk.
23 : 46. Misschien ook al thuis van moeder Maria geleerd.

5

1 Inleiding
Wat heeft onze Heiland dus uit de Psalmen geleef d. Wat
moet Hij in die arme, lijdende maar nochtans God prijzende
rechtvaardigen zijn eigen lijdensweg hebben herkend. Hoe-
veel psalmisten klagen niet over verdrukking door goddelozen
in de Israëlitische gemeente? Dat lijden bereikte bij onze
Zaligmaker zijn toppunt. Onze Heere Jezus heeft ook de Psal-
men vervuld. Zijn leerlingen begrepen daar aanvankelijk niets
van, maar toen Hij ze na zijn opstanding nog eens onderwees,
herinnerde Hij ze ook nog eens aan de Psalmen. Ik heb u toch
vroeger al geleerd, zo sprak Hij toen, „dat alles wat over Mij
geschreven staat in de Wet van Mozes en de Prof eten en de
Psalmen moet vervùld worden"? Luk. 24 : 44.
1. DE PSALMEN ALS BIJBELBOEK EN ALS BIJBELDÉÉL
Maar met dat woord „Psalmen" wees de Heere zijn leerlin-
gen niet alleen op de 150 psalmen, die wij nog zingen, maar ook
op het bijbeldéél van die naam. U moet weten, dat onze Hei-
land en zijn apostelen uit de synagoge gewend waren de rollen
van het Oude Testament te verdelen in de volgende drie
groepen: 1. De Wet van Mozes (Genesis t/m Deuteronomium).
2. De Profeten (Jozua, Richteren, Samuel, Koningen, Jesaja t/m
Maleachi). 3. De Psalmen (niet alleen de 150 psalmen, maar de
hele rest van het Oude Testament).
De rabbijnen gebruiken deze indeling en volgorde nog
steeds en ook in de gedrukte uitgaven van het Hebreeuwse
Oude Testament staan de boeken nog steeds zo gerangschikt.
Ook onze hoogste Leraar heeft deze indeling als de juiste
erkend. Dat blijkt uit zijn boven aangehaalde woorden tot zijn
leerlingen, Luk. 24 : 44. Dit treft temeer als u bedenkt, dat onze
volgorde destijds toch ook al bekend was. De Septuaginta, de
Griekse bijbelvertaling waaraan wij onze (verkeerde) bijbelboe-
ken-volgorde te danken hebben, was tijdens Jezus' omwande-
ling al lang verschenen. Desondanks bleef onze Heere blijk-
baar bij de oude Hebrééuwse indeling en volgorde.
Daarom zijn wij in onze serie De Voorzeide Leer naar deze
oorspronkelijke volgorde van de bijbelboeken teruggekeerd. U
6 7
Inleiding § 1
kunt er meer over lezen in Ia, 16v, 26-29, Id, 5. Met het voltooide
Nieuwe Testament bezitten wij derhalve thans een complete
Heilige Schrift bestaande uit vier hoof ddelen: 1. De Wet van
Mozes. 2. De Profeten. 3. De Psalmen. 4. Het Nieuwe Testament.
Het woord „Psalmen" had dus vanouds tweeërlei beteke-
nis: 1. De Psalmen als bijbelboek (de 150 psalmen, die wij
berijmd zingen). 2. De Psalmen als bijbeldeel (een
verzaml-n itevord150psalmen,rokvd
boeken Spreuken, Job, Hooglied, Ruth, Klaagliederen, Prediker,
Esther, Daniël, Ezra, Nehemia, Kronieken).
De Joden noemen dit derde deel van de Schrift ook wel:
de Geschriften (Ketubim). Vandaar dat zij ons Oude Testament
vaak aanduiden met de afkorting: Tenak. Opgebouwd uit de
eerste letters van de woorden Thora (Wet), Nebiim (Profeten)
en Ketubim (de Geschriften). Ook deze afkorting spreekt dus
van de drie-deling van het Oude Testament.
Omdat de Psalmen echter aan de spits staan van het derde
deel van de Heilige Schrift, noemt men Aide Geschriften ook
wel naar het eerste boek van deze hele groep: de Psalmen.
Zoals wij een verzameling verhalen ook wel eens noemen naar
het eerste daarvan. Zo komt het woord „Psalmen" aan zijn
dubbele betekenis: 1. De 150 psalmen, 2. De Geschriften. In dit
deel van de Voorzeide Leer maken wij een begin met de
bespreking van dit derde hoof ddeel van de Heilige Schrift: de
Psalmen of de Geschriften.
Zullen we ze eerst even in vogelvlucht bekijken?
2. DE PSALMEN.
„Hallelujah!"
Jammer dat dit woord niet vertaald is. Het betekent let-
terlijk: „Prijst Jahweh!" Hoe vaak zou Gods Woord ons daartoe
opwekken? Om onze hemelse Vader te prijzen? Kunt u nog
zingen? Zing dan vooral psalmen. Thuis met uw kinderen. En
in de samenkomsten van de gemeente. De Psalmen vormen de
oudste „Gezangenbundel" die Gods yolk bezit. Maar ook ons

§ 1 Inleiding
oudste „Brevier" of „Gebedenboek". En niet samengesteld door
een kerkelijke commissie, maar geinspireerd door de Heilige
Geest, 2 Petr. 1 : 21.
Uit de Psalmen kunt u dus niet alleen leren hoe u God
prijzen moet, maar ook hoe u tot Hem bidden mag. Want ook
God prijzen en God aanroepen moet een mens leren. In de
school van de Psalmen krijgt u niet alleen theorie-, maar ook
praktijklessen. Goedgekeurd, ja ingegeven door niemand min-
der dan de Geest der gebeden zelf.
3. SPREUKEN.
Uit wat voor meisjes moeten onze jongens hun keus ma-
ken en voor welke vrouwen moeten christen-mannen op hun
hoede zijn? Welke vrouwen verdienen in deze wereld eigenlijk
geprezen te worden? Zulke praktische dingen uit het voile
leven komen ter sprake in het boek Spreuken.
Evenals de boeken Job en Prediker wil Spreuken ons
kennis aan de hand doen. Maar wel een heel ander soort
kennis dan je op school kunt opdoen en waarmee je een quiz
voor de TV kunt winnen. Deze bijbelse wijsheidsboeken bie-
den geen algemene ontwikkelingskennis en niet de intellectu-
alistische kennis van ons Westerlingen, maar levenswijsheid.
„The know how" van het leven. Weten wat je doen en laten,
zeggen en zwijgen moet. Inzicht in wat goed en kwaad is. Kijk
op mensen en verhoudingen. De stuurmanskunst voor je le-
vensscheepje.
De wijze spreukendichters richten zich vooral tot de jon-
geren onder Gods yolk. Als je jong bent heb je eenvoudig de
kans nog niet gehad om veel levenservaring op te doen. Daar-
voor leef je nu eenmaal nog te kort. Maar daardoor loop je wel
gevaar te naïef, te onnozel te staan tegenover allerlei kwaad in
de wereld. Zul je nu pas na de lijdensweg van schade en
schande wijsheid geleerd hebben? Daarvoor willen de Spreu-
ken onze jongeren bewaren. In dit boek krijgen zij de gelou-
terde levenswijsheid van hele generaties vromen als het ware
op een presenteerschaaltje aangeboden. Wie dit boek in zijn
8 9
Inleiding §1
jeugd heeft gelezen en herlezen, kan jong van jaren en toch
rijk aan wijsheid zijn.
Verbazend waar die spreukendichters al niet over spreken.
Over matigheid en zelf beheersing, handeldrijven en
huwe-lijksleven, kinderen opvoeden en een goede huisvrouw waar-
deren, werken en rusten, levensaanvaarding en levensverze-
kering (het eeuwige leven inbegrepen). En allemaal op basis
van de vreze des HEEREN en met de bedoeling uw levensge-
luk te vergroten.
4. JOB.
Spreekt Spreuken dus over de bevòrdering van ons le-
vensgeluk? U kunt ook op bezoek moeten bij een vriend of
broeder, die juist bij de puinhopen van zijn geluk zit. Hoe vindt
u dan de juiste woorden? Als u weer eens voor het zwarte
raadsel staat waarom juist dit kind van God er zo diep onder
door moet. Waar haalt u dan de wijsheid vandaan om geen
goedkope troostwoorden te spreken? Hier kan het boek Job u
goede diensten bewijzen.
Het behoort evenals Spreuken en Prediker tot de zoge-
naamde wijsheidsliteratuur van de bijbel, maar het richt zijn
aandacht op andere zaken dan deze beide boeken. Streven de
Spreuken meer naar bloèiend geluk, het boek Job houdt zich
bezig met verbrijzeld geluk. De raadsels rond het lijden van
Gods kinderen. Hoe praten wij daarover met hen? Hoe dragen
wij ons eigen leed? U wilt toch niet troosten met de „ortho-
doxie" van Jobs vrienden?
Over deze dingen spreekt dit tweede wijsheidsboek.
5. HOOGLIED.
De trouwdag, de bruiloft, de wittebroodsweken. Hoogte-
punten in veel mensenlevens, ook onder Gods yolk. In die sfeer
verplaatst het boek Hooglied ons. Wat vindt „hij" zijn bruid
mooi en wat is „zij" trots op hem! Van deze unieke tijd in het
jongemensenleven zingt het boek Hooglied zijn reine brui-
lof tsliederen.
§ 1 Inleiding Inleiding §1
„En je weet toch dat je lichaam een tempel is van de
Heilige Geest?" schreef Paulus aan de Korinthiërs. „Die woont
binnen in je, je hebt hem van God ontvangen. Nee, je bent niet
van je zelf. Je bent gekocht, en voor wat voor een prijs! Ver-
heerlijk God dus ook met je lichaam", 1 Kor. 6 : 19v. Dat doen
die bruid en die bruidegom in het Hooglied.
Ook zij leef den al in een wereld vol sexuële verwording.
Zij kenden de haremvrouwen, de veelwijverij en de
Kanäanitische gods dienstige prostitutie. Maar zij hebben God verheer-
lijkt met hun lichaam. Zij bewaarden het voor hun lief ste en
gaven het elkaar op Gods tijd. Voor hun trouwdag sprak hij:
,,Mijn zusje, mijn meisje, je bent een tuin, maar die tuin is
toegesloten. Je bent een bron, maar met een zegel er op",
Hoogl. 4 : 12 1 ). Maar na hun trouwdag sprak zij: „Ik was een
muur en mijn borsten waren als torens. Toen werd ik in zijn
ogen als een, die overgave aanbiedt", Hoogl. 8 : 10.
Ook zulke dingen staan te lezen in het Boek van Gods
Geest. Hij die ons lichaam als tempel betrok leert ons hier zelf,
dat een jongen z'n meisje gerust erg mooi mag vinden. En dat
God hun die blijdschap van de verlovingstijd en die vreugde
van de wittebroodsweken van harte gunt.
Daar klonk dus wel andere taal dan die van de gnostieke
christenen, die later het huwelijk keihard zouden verbieden, 1
Tim. 4 : 3. Maar Paulus noemde dit „leringen van demonische
geesten", 1 Tim. 4 : 1. Wat verkondigt het boek Hooglied dan
aan Jong en oud een bevrijdend evangelie. Want tegenover de
huwelijks-verwòrding door heidense veelwijverij en „vrije lief-
de" en tegenover de even heidense huwelijks-onthoAding van
de gnostieke christenen bezingt dit bijbelboek de reine en
trouwe lief de tussen één man en één vrouw.
Hooglied: lief despoezie in de vreze Gods.
6. RUTH.
Wat liep ze die morgen „toevallig" het veld van Boaz op om
aren te plukken, die lieve Ruth. „Jahweh vergelde u uw daad,
en uw loon valle u onverkort ten deel van Jahweh, de God van
10 11
Israel, onder wiens vleugelen gij zijt komen schuilen", Ruth
2 : 12. Met deze woorden richtte de vrome Boaz zich tot de
trouwe schoondochter van Naomi.
Daarmee zou men een groot deel van dit boek kunnen
samenvatten. Hoe onze hemelse Vader de weduwe Ruth be-
loond heeft met een man en een kind. Op de laatste bladzijde
van dit boekje, dat ons toch al midden in het dagelijkse leven
van de Israëlieten verplaatst, komen buurvrouwen bij haar op
kraambezoek. Zij prijzen God om de geboorte van Obed, die
later de grootvader van David zou worden.
„Deze is de vader van Isaï, de vader van David", lezen we
aan het eind van het boek over Ruths zoon. Daarmee worden
we geattendeerd op wat in dit boekje de grote hoof dzaak is.
Want het mag dan naar Ruth heten en over Ruth handelen, het
gaat hierin toch niet alleen om Ruth. De hoof dpersoon van dit
boekje is de God en Vader van onze Heere Jezus Christus en
de hoof dzaak is Gods plan om straks de wereld te redden door
Davids grote Zoon, onze Heere Jezus Christus.
Wat liep dit grote werk via kleine dingen. Argeloos liep
Ruth die morgen het veld op van Boaz. Om aren te plukken.
Maar Gòd leidde op dat ogenblik een vrouw naar een man om
uit die beiden het geslacht van David te verwekken. David, de
koning door wie Israel zoveel zegen ontvangen heeft. David, de
grote voorvader van onze Heere Jezus Christus. Een Moabi-
tische weduwe werd in Israel ingelijf d. Maar tegelijk smeedde
God een schakel in zijn grote plan om door zijn zoon Jezus
Christus maar niet een enkele heidin doch millioenen heide-
nen te redden. Ook die van wie wij afstammen.
Zo komt het dat wij nu nog de namen van die rijke Israeli-
tische boer en van die arme Moabitische weduwe zien prijken
in het geslachtsregister van Jezus Christus, de zoon van David,
de zoon van Abraham, Matth. 1.
Ruth: Pinksterlicht in de donkere Richterentijd.
7. KLAAGLIEDEREN.
Vraagt u zich wel eens of of wij soms zelf ook in een soort

§ 1 Inleiding
Richterentijd leven vol verbondsverlating? Kan de „breuk van
Sion" u 's nachts uit uw slaap houden? Ja soms misschien wel
de tranen naar de ogen persen? Leest u dan het boek
Klagie-drns.Dmektu,dazrestnibd
treurt om Gods yolk. De dichters van deze liederen klagen over
de vernietiging van de tempel door Nebukadnezar en de weg-
voering van Juda in de Babylonische ballingschap.
Of zo'n boekje ons in de 20e eeuw nog wel wat te zeggen
heeft? Mogen we u een tegenvraag stellen? Maakt het voor u
dan zo'n wezenlijk verschil of Gods yolk wordt weggevoerd
naar Babel of dat onze jeugd in de ballingschap raakt van
afvallige wetenschaps-beoef ening en heidense leefwijzen? In
beide gevallen tieren de heidenen op het verbonds-erf. Heeft
bijvoorbeeld de „Nebukadnezar" van het evolutionisme al niet
het geloof van duizenden verwoest? Staan wij dan niet net als
de Klaagliederen-dichters bij het puin van Gods tempel, want
dat is Christus' gemeente toch?
Wat voor houding past de vromen in zulke tijden van
oordeel als Gods hand „ons" neerdrukt? Wat voor toon slaan
wij dan aan? De protestórende toon van de moderne demokra-
tische mens, die het niet „neemt", dat „ze" dit of dat ...? Of de
ootmoedige toon van dit aktuële bijbelboekje?
Klaagliederen: bij het puin van Gods gemeente(n).
8. PREDIKER.
Gaat u elke morgen naar uw werk? Of bent u huisvrouw?
Dan hebt u zich misschien ook wel eens afgevraagd: „Waar doe
ik het allemaal voor? Het ene ligt nog niet klaar of het volgen-
de wordt al voor me neergelegd. Wat schiet ik er eigenlijk mee
op? Het lijkt soms wel alsof ik voor niets werk!"
Dan zal het lezen van het boek Prediker u vast goed doen.
Eveneens een wijsheidsboek, net als Spreuken en Job.
Natuur-lijk heeft Prediker het héle mensenleven nauwkeurig gade-
geslagen — de wijzen waren nu eenmaal scherpe waarnemers
— maar hij heeft vooral op ons wérken gelet. „Zwoegen" noemt
Prediker het meestal.
12 13
Inleiding § 1
Deze wijze schrijver was diep getroff en door de ijdelheid
van het hele menselijke leven, maar vooral van ons gezwoeg.
„Welk voordeel heeft de mens van al zijn zwoegen, waarmee
hij zich aftobt onder de zon?" Pred. 1 : 3. Die vraag heeft hij van
alle kanten bekeken. „De mens beult zich of onder de zon: en
waarvoor? Wat levert het hem op?"
Evenals uit Spreuken kunnen vooral de jongeren onder
Gods yolk veel van de Prediker leren. Zij verwachten nog
zoveel van het leven. Zij kunnen er nog zo in òpgaan — en dat
moeten ze vooral maar doen, vindt Prediker: „Geniet, jonge
man, van je jeugd, wees opgewekt zolang je nog jong bent ...",
Pred. 11 : 9. „Geniet van het leven met de vrouw, die ge lief-
hebt ...", Pred. 9 : 9. Want het leven is ijdel, dat wil zeggen: het
is voorbij voor je het weet. Dit en nog veel meer levenskunst
biedt dit derde wijsheidsboek.
Prediker: wijsheid, vooral bij al dat zwoegen.
9. ESTHER.
Een exotisch tuinfeest aan het Perzische hof. Een dronken
alleenheerser wil pronken met zijn mooie vrouw. Maar zij
weigert te komen en wordt als koningin afgezet. Hovelingen
kijken in het hele land uit naar mooie meisjes, uit wie de
koning de opvolgster van Vasthi kan kiezen.
Gods ridam komt in dit hele boekje niet voor. Maar de
vrome lezer ziet natuurlijk wel Gods hand achter de hele reeks
„toevalligheden", die nu plaats grijpen. „Toevallig" komt ook het
knappe nichtje van de Jood Mordechai in aanmerking om als
kandidate-koningin in de harem van Ahasveros te worden
opgenomen. En laat nu onder al die schoonheidskoninginnetjes
„toevallig" Mòrdechais nicht de sympathie winnen van de
opper-eunuch. „Toevallig" komt niemand er achter dat zij een
Jodin is. En terwijl de fervente Jodenhater Haman opklimt tot
de hoogste post in het Perzische wereldrijk, krijgt de machtige
Ahasveros „toevallig" dit knappe Jodinnetje meer lief dan al
zijn andere haremvrouwen. Hij kiest Esther als opvolgster van
Vasthi.

1 Inleiding
Nog meer „toevalligheden": twee mannen beramen in het
diepst geheim een plan om Ahasveros.uit de weg te ruimen,
maar wie komt achter deze moordaanslag? Uitgerekend de
JOOd Mordechai. Via zijn nicht Esther laat hij de koning
waarschuwen. Haman heeft alles in kannen en kruiken voor de
totale vernietiging van alle Joden. Maar als Esther voor haar
yolk gaat pleiten vormt zij „toevallig" een uitzondering op de
regel, dat iedereen die ongevraagd naar de koning gaat, ter
dood gebracht wordt. Alweer „toevallig" kan de vorst die nacht
niet slapen. Hij roept iemand om hem wat voor te lezen uit de
rijkskronieken en zie, laat deze nu „toevallig" de passage te-
genkomen over de moordaanslag, die Mordechai ontdekt had.
U ziet het: een hele reeks op zichzelf onopvallende ge-
beurtenissen, op welke alle het woord „toevallig" van toepas-
sing is. Maar hier doorheen speelt een episode van de strijd
tussen het zaad van de vrouw en de partij van de slang, Gen.
3 : 15. Het lot van Israel leek bezegeld. Haman had de datum
voor de massa-executie al vastgesteld. Maar Jahweh verijdelde
zijn plan en gebruikte daarvoor dat dappere Jodinnetje, ko-
ningin Esther, die haar leven moest slijten in de harem van de
machtige Ahasveros.
10. DANIEL.
Toen Daniel als jongen van een jaar of veertien naar Babel
werd gedeporteerd, liep Juda als zelfstandig koninkrijk op zijn
laatste benen. Het heeft zo'n zelfstandige positie temidden van
de andere rijken ook nooit meer teruggekregen, 2 ). Vanaf de
Babylonische ballingschap moet Gods yolk in deze wereld
leven onder de heerschappij van de opeenvolgende super-
machten.
Tijdens Daniels leven breken dus voor Israel nieuwe tijden
en nieuwe verhoudingen aan. Naar menselijke berekening
vormde Gods yolk niet meer dan een onbetekenend splinter-
groepje onder de Babylonische of Medo-Perzische wereld-
macht. Had dit verstrooide Juda nog een eigen toekomst? Of
hadden de genoemde wereldmachten al Israëls idealen verpul-
14
Inleiding § 1
verd? Gedurende deze kenterende tijden gaf Gods Geest door
het boek Daniel de vromen antwoord op hun bange vragen.
De mannen van de Septuagint plaatsten dit boek tussen
die van de profeten Ezechiël en Hosea, dus in deel II van de
Schrift (de Prof eten). Oorspronkelijk stond het boek Daniel
echter in deel III (de Psalmen of Geschrif ten). Het vormt
inderdaad een apart geschrift, meer verwant aan de Openba-
ring van Johannes dan aan de boeken der profeten. Daniel is
vooral een Toekomstboek, bestemd voor de na hem komende
generaties.
Zo bevat de Heilige Schrift dus twee boeken die toe-
komstonthullingen bevatten. Beide gegeven op momenten, dat
een onoverwinnelijk lijkende wereldmacht al Gods beloften
voor een vrederijk leek te logens traf fen. De eerste Apokalypsis
( = Ont-hulling) gaf God door de oude balling Daniel onder de
Medo-Perzische wereldmacht. De tweede Openbaring gaf God
eveneens door een oude balling, ditmaal de apostel Johannes,
onder de Romeinse wereldmacht. Beiden mochten Gods yolk
een Troostboek verschaf f en om het te bevestigen in zijn geloof
aan de uiteindelijke overwinning van God en zijn Christus.
Zelfs over de gruwelijkste monsters, die deze oude zieners in
de toekomst zagen opduiken uit de volkerenzee.
Maar Tangs welke wêgen zou God dit doel bereiken? En
welke hoilding zou de weerloze vromen intussen passen tegen-
over deze wereldmachten? Niet die van de hoogmoedige Mak-
kabese verzetsstrijders, maar die van de ootmoedige martelaar
Daniel en zijn drie vrome vrienden. Het boek Daniel een
geantidateerd produkt van de geest der zelotische Makkabee-
en? Notabene de geestelijke tegenvoeters van de nederige
Daniel? Nee, Gods koninkrijk is bovenaards van oorsprong en
het komt niet door strijdlustige Makkabeeên. God zal het doen
komen als een steen, die „zonder toedoen van mensenhanden"
de wereldrijken verbrijzelen zal, Dan. 2.
Intussen kunnen de vromen zich spiegelen aan het voor-
beeld van Daniel en zijn drie vrienden, die de wereldmacht
loyaal dienden en tegelijk God meer gehoorzaam waren dan de
15
§ 1 Inleiding Inleiding §1
mensen. Hun geloof strouw en Gods bewarende hand op de
hoogste posten en in de grootste verzoekingen kan de gemeen-
te-onder-de-wereldmachten lijdzaamheid leren. „Hier blijkt de
volharding en het geloof der heiligen", Openb. 13 : 10.
11. EZRA - NEHEMIA - KRONIEKEN.
„Wat doen die amechtige Joden?" Neh. 4 : 2. Met deze
vraag leek de Judese gemeente na haar terugkeer uit de Baby-
lonische ballingschap spottend maar raak getypeerd. „Amechti-
ge Joden", wat leken ze anders? Het aloude koningshuis van
David was voor het oog uitgeteld. Juda was een van de hon-
derd zoveel gewesten van het Perzische wereldrijk.
Maar was de rol van Davids huis inderdaad uitgespeeld?
Dat is de grote vraag op de achtergrond van bovenstaande
bijbelboeken. Wij nemen ze bij elkaar omdat Ezra, Nehemia en
Kronieken zo al niet uit een pen dan toch uit een school zijn
voortgekomen en samen een groot geschiedenisboek vormen:
wel eens „Groot-Kronieken" genoemd, 3).
De schrijver van dit grote kroniekwerk was echter een
man, „die ook zelf het Koninkrijk Gods verwachtte", Mark.
15 : 43 en uitzag naar „de vertroosting van Israel", Luk. 2 : 25. Hij
bekijkt de geschiedenis van Israel, ja die van de hele mensheid
vanuit een heel ander gezichtspunt dan de auteur van Ko-
ningen. Wat deze kronist wilde beschrijven was: de geschiede-
nis van het Koninkrijk van God in Israel, met David en zijn
telgen op de onderkonings-troon. De spil waar volgens de
kronist feitelijk de hele wereldgeschiedenis om draait is Gods
verbond met David.
Hij begint zijn verhaal dan ook bij Adam, om te laten zien
hoe Israel met „David" in zich Opkomt vanuit de mensheid. Hij
wijst op het verbond met Abraham als het platform van het
Koninkrijk van God. De verkiezing van Juda mondt uit in die
van David en zijn geslacht als de uitverkoren familie voor de
onderkonings-troon in de Israelitische Theokratie. De verkie-
zing van Jeruzalem betekent de verhef fing van deze stad tot
centrum van de Godsstaat Israel. Alles draait dus in „Kronie-
16 17
ken" om „David" en wat Jahweh aan hem beloof de: „Ik zal hem
voor immer in mijn huis en in mijn koninkrijk aanstellen, en
zijn troon zal vast staan voor altijd". 1 Kron. 17 : 11-14.
David is de man, die de Godsstaat aanvankelijk heeft
verwerkelijkt. Davids lief de voor Jahweh, de koning van Israel,
Davids zorg voor Jahwehs tempel en eredienst, ziedaar de
maatstaf waaraan de kronist vervolgens al Davids nakomelin-
gen af meet. De vorsten van Noord-Israel laat hij daarbij (in
afwijking van Koningen) geheel buiten beschouwing zij had-
;
den zich immers door hun verbondsbreuk buiten de instel-
lingen van de Godsstaat gesteld.
Het relaas dat de kronist over Davids opvolgers moet
vertellen is anders wel droevig. Josafath, Hizkia en Josia zijn
feitelijk de enigen, die de geloofsvoetstappen van hun vader
David hebben gedrukt. Zijn andere telgen hebben hun roeping
verzaakt. In plaats van Gods koningschap over heel Israels
leven te bevorderen, schonden zij Gods verbond met hun
vader David en braken Gods koninkrijk met de gruwelijkste
afgoderijen af. Terwijl zij toch hadden moeten besef f en, dat in
Israel alles van God was: het land, de steden, het yolk, het
leger, de oorlogen, de priesters, de prof eten en de koningen.
Veel leden van Davids huis smoorden de stem van de prof etie
en brachten daarmee het geweten van de Godsstaat tot zwij-
gen. Daarom verhief Jahweh de Babylonische wereldmacht om
ook zonen van David in smadelijke ballingschap weg te voeren.
Toch brak Jahweh zijn belofte aan David niet. God wekte
de geest van de machtige Cyrus op om de ballingen naar huis
te laten terugkeren. Maar niet zonder een telg van David in
hun midden: Zerubbabel!
De kronist vertelt mooie dingen van de weergekeerde
ballingen. Zij herbouwden het centrum van de oude Godsstaat:
de tempel en Jeruzalem. Zij keerden terug naar de Wet als
grondslag onder de Israelitische wereld. Maar ook deze nieuwe
gemeente bleef ondanks de loutering van de ballingschap een
gemeente vol zonden en gebreken. Ezra en Nehemia hebben
geworsteld om Gods koningschap over de harten en levens van
§ 1 Inleiding Inleiding §1
de weergekeerde Israelieten te bevorderen, maar ook zij kon-
den de ideale Godsstaat niet vestigen. Zelfs de levieten, hun
aangewezen helpers, schoten tekort. Ezra treurde om gemeng-
de huwelijken, die alweer gesloten waren en Nehemia had te
worstelen tegen de valse eenheidsdrang van de Samaritanen
en hun „oecumenische" syncretisme. Daar tegenover verdedigt
onze auteur met zijn grote geschiedeniswerk de eredienst te
Jeruzalem als de enig wettige. De weergekeerde gemeente had
in het licht van het verleden het volste recht zich het ware
Israel te voelen. De weliswaar vernederde maar rechtmatige
voortzetting van de oude Israelitische Godsstaat.
Zo sluit de kronist zijn balans van wat „David" tot dusver
voor de verwerkelijking van het Koninkrijk van God gedaan
had niet of met een batig slot maar met een angstig groot
tekort. Maar aan de creditzijde van zijn balans prijkt het
onmetelijke kapitaal van Jahwehs vaste belofte aan David:
„zijn troon zal vast staan voor altijd", 1 Kron. 17 : 11-14. „Nimmer
zal u een man ontbreken, die over Israel heerst", 2 Kron. 7 : 18.
Een belofte, die de prof eet Ezechiel tijdens de ballingschap
had herhaald: „En mijn knecht David zal koning over hen
wezen", Ezech. 37 : 24. Met dit onwrikbare geloof in „de
gunstbewijzen aan David", 2 Kron. 6 : 42 richt de kronist zijn
blik vanaf het begin der mensheid (Adam) naar de hoopvolle
toekomst, die hij ook van Jeremia kende: „Zie, de dagen komen,
luidt het woord van Jahweh, dat Ik aan David een rechtvaardi-
ge Spruit zal verwekken; die zal als koning regeren en verstan-
dig handelen, die zal recht en gerechtigheid doen in het land",
Jer. 23 : 5. Woorden die wij niet meer kunnen lezen zonder te
denken aan wat de engel Gabriel tot Maria zei: „En zie, gij zult
zwanger worden en een zoon baren, en gij zult hem de naam
Jezus geven. Deze zal groot zijn en Zoon des Allerhoogsten
genoemd worden, en de Heere God zal hem de troon van zijn
vader David geven, en Hij zal als koning over het huis van
Jakob regeren tot in eeuwigheid, en zijn koningschap zal geen
einde nemen", Luk. 1 : 31-33. Past daarom niet ook op de kronist
wat onze Heere eens van Abraham zei: „hij heeft zich er op
18 19
verheugd mijn dag te zien en hij heeft die gezien en zich
verblijd", Joh. 8 : 56.
Kronieken: het Adventsboek bij uitnemendheid!
12. DE „NAAD" TUSSEN DE GESCHRIFTEN EN HET NIEU-
WE TESTAMENT.
In onze bijbelvertalingen staan de boeken Kronieken, Ezra
en Nehemia achter het boek Koningen. Dat is het werk ge-
weest van de meergenoemde mannen van de Septuaginta, die
het Oude Testament in het Grieks vertaalden en het meteen
naar hun inzicht herordenden en met apocryphe boeken aan-
vulden. Deze heren zagen het boek Kronieken zeker aan voor
een soort duplicaat van Koningen, dat in Kronieken de nodige
aanvullingen kreeg (de Griekse naam voor Kronieken luidt
veelbetekenend: Paralipomena, dat is: De weggelaten dingen).
Kronieken staat echter in de Hebreeuwse bijbel niet achter
Koningen, dus in deel II (de Prof eten), maar in deel III (de
Psalmen of Geschriften) en wel helemaal aan het eind van deze
groep bijbelboeken.
Een opvallende plaats!
Want zoals we reeds opmerkten kennen we in het hele
Oude Testament geen boek, dat het verlangen naar de grote
Zoon van David f eitelijk op iedere bladzijde zo duidelijk
uitspreekt als „Groot-Kronieken". Sluiten de delen III en IV van
de Heilige Schrift dus niet op treffende wijze bij elkaar aan?
Waarmee eindigt immers het derde hoof ddeel van de Heilige
Schrift? Met een „Adventsboek" bij uitnemendheid. En daarop
volgt dan in onze voltooide bijbel het Nieuwe Testament, deel
IV van de Heilige Schrift. En met welke woorden begint dat
vierde Schriftdeel? „Het geslachtsregister van Jezus Christus,
de zoon van David, de zoon van Abraham", Matth. 1 : 1.
Vormde het grote ,,Davids-boek" van de kronist geen
prachtige afsluiting niet alleen van de Psalmen, maar ook van
de Wet en de Prof eten? En is het niet treff end, dat juist
„Groot-Kronieken" met zijn Advents-boodschap en Advents-

§ 1 Inleiding
geloof de naad vormt tussen de Geschriften, ja tussen het
Oude Testament en het Nieuwe Testament?
13. DE GESCHRIFTEN, GEEN VERZAMELING L6SSE PA-
RELS, MAAR EEN PARELSNOER.
Hiermee is onze korte rondvlucht over het landschap van
de Psalmen of Geschriften ten einde. We bladerden alvast
even in de boeken: Psalmen, Spreuken, Job, Hooglied, Ruth,
Klaagliederen, Prediker, Esther, Daniêl, Ezra, Nehemia en Kro-
nieken. We hadden niet te klagen over gebrek aan afwisseling.
Wat een variatie vertoont deze derde groep bijbelboeken:
psalmen, levenswijsheid, lief despoêzie, het verhaal van een
arenraapster, klaagliederen over Gods yolk, beschouwingen
over ons dagelijkse werk, een verhaal om het Perzische hof,
apokalyptische literatuur, een geschiedenisboek van Adam tot
Artaxerxes. Bestaat er tussen deze uiteenlopende boeken nog
wel enig onderling verband of zien we hier een verzameling
parels, elk op zichzelf heel mooi, maar alle los naast elkaar
liggend? Nee, ook deze derde groep bijbelboeken vertoont wel
zeker een innerlijke eenheid. Om nog even op ons voorbeeld
van zoêven terug te komen: zeker geen hoop losse parels, maar
een prachtig parelsnoér!
Wat dan wel de verbindende draad is tussen deze
ogenschijnlijk volkomen los naast elkaar staande Geschriften?
Deze vraag bewaren we tot we de Psalmen 1 en 2 besproken
hebben.
Dus nu naar het boek der Psalmen!
NOTEN.
1) Naar de vertaling van Dr. M. A. van den Oudenrijn 0.P., Het Hooglied,
Roermond 1962, al.
2) Dr. H. M. Matter, De Toekomst van Israel volgens het Nieuwe Testament,
Baa 1953, acht het ethnologisch de vraag of het huidige Israel recht geeft op
die iiaam.
3 ) A. Noordtzij, De Boeken der Kronieken (KV), Kampen 1957, deel II, 9. Th. C.
Vriezen, Hoof dlijnen der theologie van het Oude Testament, Wageningen 1954,
84 met daar genoemde literatuur.
20 21
2
WAT DE PLAATS VAN HET PSALMBOEK LEERT
OVER ZIJN INHOUD
Ook u hebt vast wel eens in de trein een man gezien, die
gehuld in een sombere pij, de blote voeten alleen in sandalen
gestoken, prevelend zat te bidden uit een brevier, een Rooms
gebedenboekje. Zomaar midden op een door de weekse dag
verrichtte de man voor aller oog in een openbaar vervoermid-
del zijn vrome bezigheden. In godsdienstige kleding. Met een
godsdienstige kale plek op zijn achterhoof d. En blijkbaar voor
niets anders aandacht bezittend dan voor godsdienstige lec-
tuur.
Daar zat een man, die van louter godsdienstigheid de
wereld vaarwel gezegd had, z'n bezittingen opgegeven, met z'n
familie gebroken om achter sombere kloostermuren in een
leven van „onthechting" alle begeerten te gaan doden. Zelfs de
natuurlijke begeerte naar een eigen vrouw en kinderen. Geen
wonder dat medereizigers steelse blikken van verholen be-
wondering op deze godsdienstige krachtpatser wierpen. Hij
leverde het hem toch maar.
De geschiedenisboeken van de christenheid weten echter
nog wel krasser staaltjes te vertellen dan dat van onze bre-
vierende monnik, die of en toe wellicht nog van een goede
sigaar genoot. Er zijn op godsdienstig gebied formidabele
prestaties verricht: vasten en waken, wonen in een cel, zittende
slapen, haren kleding dragen, zware kettingen en kruisen
meeslepen, zichzelf veroordelen tot levenslang zwijgen, jaren
aaneen op een pilaar verblijven, zelfs de aanblik van een vrouw
of een vrouwelijk wezen vermijden.
Moeten wij ons nu de psalmisten ongeveer als zulke uit-

1 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
zonderlijke figuren voorstellen? Was David een geestverwant
van die vrome man in de trein? En moeten we het Psalmboek
beschouwen als een soort rooms brevier? Een boekje voor een
hoekje van ons leven? Het hoekje van het godsdienstige? Zijn
de Psalmen eigenlijk alleen maar bruikbaar 's Zondags in de
kerk en bij een enkeling thuis na het bijbellezen? Of kun je er
als gewoon mens in het gewone leven op door de weekse
dagen ook iets mee beginnen?
Wij zullen al een heel eind met deze vragen klaar komen
als we eerst eens goed hebben gezien wat de plaats van het
Psalmboek in het geheel van de Schrift ons al kan leren over
het karakter van deze liederen.
I. LIEDEREN OP SINAITISCHE GRONDSLAG.
Waar staan de Psalmen eigenlijk in de Schrift? Wie onze
Inleiding heeft overgeslagen vindt dat misschien een haast
kinderachtige vraag. De Psalmen? Heel makkelijk te vinden! Je
neemt een bijbel, laat hem precies in het midden openvallen
en je hebt de Psalmen voor je. Ze staan dus midden in de
bijbel.
Ja zeker, in de onze, maar wij werken met bijbelvertalin-
gen. In de Hebreeuwse bijbel staan ze op een andere plaats,
zoals we in de vorige paragraaf zagen. Na de Wet en na de
Prof eten. We mogen daarvoor wel naar genoemde paragraaf
verwijzen. Nu willen we nagaan wat die oorspronkelijke plaats
van de Psalmen ons al kan leren over hun karakter. Dan zullen
we ons eerst even rekenschap moeten geven van wat nu f ei-
telijk de hoof dzaak is van het eerste grote deel van de Heilige
Schrift, namelijk van de Wet of Thora van Mozes (Genesis Um
Deuteronomium).
x drukken dan door het eekschéppingswerk van God te noemen.
a. Waarover gaf de Thora onderwijs?
Na alles wat over de Thora, het eerste grote Schriftdeel
gezegd is in Voorz. Leer Ia, Ib en Ic kunnen we hier met een
kort antwoord volstaan. De Thora gaat over drie dingen. Ten
eerste over de verbonden, die Jahweh in de loop van de tijd
22
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud § 2
met Israel gesloten heeft. Eerst met Abraham, Israels stam-
vader en vervolgens over dat eerste verbond heen nog een
verdrag met Israel bij Horeb. En tenslotte vlak voor de intocht
in Kanadn nog een. Daarvan vormt het boek Deuteronomium
de oorkonde. Ten tweede leert dit eerste bijbeldeel hoe Jah-
weh Israels Koning geworden is en ten derde hoe Hij onder
zijn yolk is komen wonen in een Koningstent. Daarin stond
Jahwehs troonzetel, de ark, en bij dat Paleis zou Israel zijn
Koning en Bondgenoot mogen dienen door middel van altaren,
of f eranden en prie ters.
Dat waren drie hoof dzakenaarover onz hemelse
Vader zijn ou yolk in de Thor onderwijs gaf : . Zijn Ko-
ningschap. 2. lin verbonden. 3. ijn Woning.
b. De Thora, grondslag onder de Israelitische wereld.
Gelovige Israelieten hebben deze drie grote weldaden zo
hoog gewaardeerd, dat zij die wel op een lijn hebben gesteld
met Jahwehs schéppingswerk! „Horeb" en wat daarbij hoort
heeft men in Israel beschouwd als een echte „grondlegging van
de (Israelitische) wereld", vgl. Ic. 102 waar we uitvoeriger overl y/`
deze opmerkelijke uitdrukking hebben gesproken. Daar, bij
Horeb of Sinai, had Jahweh door zijn Goddelijke Onderwijzing
of Thora Israel op een grondslag geplaatst. Wat de pijlers zijn
voor een brug, dat was de Thora voor Israel. De inzettingen van
Mozes vormden de steunpilaren onder de Israelitische samen-
leving. De_grondslagen, die Jahweh onder de Israelitische
wereld geschoven had, opdat deze niet wankelen zou, Ps. 93 : 1,
96 : 10, 1 Kron. 16 : 30. Israel heeft later zijn diepe bewondering
voor dit veel omvattende werk van God en het hoge belang
daarvan voor Israels sanienleving niet krachtiger kunnen uit-
V De „grondlegging der wereld". Dat was „Horeb" en wat Israel
daar ontvangen had. Als een domtoren vanuit een huizenzee
zo rijst het woord Horeb of Sinai vanuit de Thora omhoog als
het kernwoord van dit hele eerste bijbeldeel. Genesis leidde de
gebeurtenissen bij die berg niet alleen in, maar gaat er al van
23
§ 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud § 2
uit, Ia 255v. Exodus en Leviticu en Numeri zijn er ijna hele-
maal aan gewijd en Deutero mium kijkt er o erug.
De Thora over Jahwehs Koningschap, h erbonden-ge-
heel dat Hij met Israel was aangegaan en zijn oningstent met
de daarbij behorende eredienst, vormt dus niets minder dan de
basis waarop Israel leef de. De pijler van zijn bestaan. De
grondslag onder zijn samenleving. Het fundament waarop het
gebouw van Gods yolk rustte.
Terloops merken we op, dat ook voor ons, die door het
geloof kinderen van Abraham geworden zijn en in Israel inge-
lijf d, Ps. 87, Rom. 4,vd e basis van de Heilige Schrift nog steeds
de Thora is. Inderdaad, wij Leven niet meer onder het Horeb-
verbond. Dat is met ChiTiTtrr-lis comst verouderd en verdwenen,
Hebr. 7 en 8. Maar dit neemt niet weg dat ten aanzien van onze
verhouding tot de Thora de doorlopende les van de brief aan
de Hebreeéri geldt: „Hoeveel te meer wij ...!" Ook wij staan als
yolk van God op het fundament van zijn verbond met Abra-
ham. Wij zijn, zoals prof. Kline zijn boekje over verbond en
doop noemde: By Oath consigned". Onder ede verplicht onze
Koning als trouwe bondgenoten loyaal te dienen. „Ik mag
verdronken worden buiten de hele verbondsgemeenschap-
met-God in zijn eeuwige-oordeels wateren als ik Zijn verbond
niet nakom!" Van deze vlalek-sanctie spreekt het water van
onze doop OOk! Wee de deserteur uit de verbondsge-
meenschap! Hebr. 10 : 28-31. —
c. Verbonds-liederen.
Toen de Israêlieten opbraken om Kanadn in bezit te gaan
nemenbezaten zij dus wel de Thora maar nog niet onze
huidige bundel van 150 psalmen. Die moesten toen alle nog
geschreven worden. Op een enkele uitzondering na, zoals
Psalm 90: „een gebed van Mozes, de man Gods", toen de Israê-
lieten wegstierven onder Gods toorn omdat ze het beloof de
land versmaad hadden, Num. 13v. Maar zelf s deze oude psalm
dateert dus van na „Horeb".
psalmen in ons gelijknamige bijbelboek zijn dus
24
geboren na de grondlegging van de Israêlitische wereld bij
Horeb. Hetzelf de geldt van de psalmen, die we aantref fen in
andere bijbelboeken, zoals het lied van Debora, Richt. 5, het
lied van Hanna, 1 Sam. 2, de lof zang van Hizkia, Jes. 38, het
gebed van Jona en de psalm die gezongen is bij de opvoering
van de ark, 1 Kron. 16 (= ongeveer Psalm 105). We zouden in
dit verband ook aan de lofzeggingen van Maria, Zacharias en
Simeon kunnen denken, Luk. lv.
Al deze liederen zijn gedicht en gezongen op een bepaal-
deVgrondslag. De grondslag van de Thora. De grondslag van
Gods verbond en koningschap. Daar ligt hun diepste verschil
met de „psalmen" van Israêls heidense buurvolken. Ja, daar ligt
ook het diepste verschil met veel christelijke liederen, gezan-
gen en „vrome" versjes. Vanwege het belang van de zaak willen
we aan dit laatste verschil een aparte paragraaf wijden. Over de
heerlijkheid van de psalmen in vergelijking met allerlei
godsdienstige liederen die wij, christenen, zingen.
We noemden daar echter ook de „psalmen" van Israêls
heidense buurvolkeren. De oudheidkundige ontdekkingen
hebben aan het licht gebracht, dat ook de oud-Oosterse heide-
nen hun godsdienstige liederen bezaten. We zullen er u in het
vervolg een enkele van laten zien. U kunt er desgewenst heel
wat vinden (in het Engels vertaald) in „Ancient Near Eastern
Texts relating to the Old Testament", edited by James B.
Pritchard, Princeton, 1955, blz. 365-400. U vindt daar Egyptische,
Sumero-Akkadische en Hethitische psalmen, gebeden en lie-
deren ter ere van afgoden als: de zon, de Nijl, de maangod,
Ishtar en Mardoek. Vooral de Phoenicische „psalmen" blijken
wat hun dichterlijke vOrm betreft verrassende trekken van
overeenkomst te vertonen met de Israêlitische psalmen. Even-
als onze bijbelse psalmdichters hielden de heidense poêten er
bijvoorbeeld van dezelf de dingen twee of meer malen achter
elkaar te zeggen, alleen met andere bewoordingen (het zoge-
naamde Hebreeuwse parallellisme). Vooral de ontdekkingen te
Ras Schamra of Ugarit in Phoeniciê kunnen in hun betekenis
voor het verstaan van de taal der psalmen nog moeilijk geschat
25
 § 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
worden. De kommentaar van Mitchell Dahood, die alle 150
psalmen taalkundig verklaart met behulp van de vondsten te
Ugarit, lijkt op veel plaatsen verhelderend te spreken, 1 ).
Dit wat betreft overeenkomsten in taal en dichtvorm. Wat
hun inhoud betreft gaapt er echter een bodemloze kloof tussen
de psalmen van Israel en die van de heidenen. Alle heidense
godsdiensten (en onder hun invloed ook alle eigenwillige
christelijke godsdienstigheid) draaien immers altijd weer om
de vraag: hoe krijg ik een goede relatie met God? Terwijl uit
elke bijbelse psalmregel blijkt: wij hebben een verbondsrelatie
__—
met God. Een buitengewoon goesen vaste relatie. Al bezat
Israel daarmee niet alleen beloften van zegen, maar stond het
daardoor ook onder ernstige vloekclausules, Ia 313-318, Ic, par.
le 39, blz. 764-807, Id, 309, 337. Wat de heidenen voortdurend en
Israel derhalve nooit hoef de te doen was: God (de goden) met
zware godsdienstigheid in een goed humeur brengen. Zoals de
Kanadnitische Baalpriesters bij Karmel de aandacht van hun
heer (Baal = Heer) trachtten te trekken door eindeloos
geschreeuw en door zichzelf met messen te steken, 1 Kon. 18.
Maar de psalmisten konden zich bij God beroepen op zijn
t zelfgegeven Woord, namelijk de Thora van Mozes.
Israel en zijn psalmdichters verkeerden dus tegenover de
Almachtige in een unieke positie: zij leef den op de grondslag
van Jahwehs verbonden-complex. moods koningschap en de
verzoeningsdienst bij zijn altaren vormden de steunpilaren
onder hun samenleving. Alle psalmen zijn geboren en getogen
op deze grondslag. Ze zijn gezongen onder de regenboog van
Gods verbonden. Gods koningschap over Israel en zijn woning
temidden van Israel vormen als het ware de dampkring, waarin
de psalmisten hebben geademd en het klimaat, waarin ze
hebben geleef d, het fundament waarop ze waren gezet.
Kortom, de psalmen zijn op en top Verbondsliederen.
Soms wordt die SinaItische verbonds-grondsla9 door een
psalmist met zoveel woorden genoemd. Dit is bij voorbeeld het
geval in Ps. 93 : 1, dat we al eerder zO vertaalden:
26
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud 2
„Ja, Hij heeft de wereld vaste grondslagen gegeven,
opdat zij niet wankelen zou'
Ia, 500-502 en noot 88 op blz. 514-516, vgl. ook Ps. 96 : 10,
1 Kron. 16 : 30. We wijzen er in het voorbijgaan op, dat juist
Psalm 93, die de grondslag van Israel uitdrukkelijk noemt,
spreekt over wat we als de hoof dzaken van de Thora noemden:
,/jahwehs getuigenissen ( = verbonden), vJahwehs koningschap
✓ en zijn troon-en-woning.
Anderzijds bezitten we ook psalmen, die over deze grond-
slag van Gods yolk niet zingen, maar klágen. Psalm 11 en Psalm
82 spreken duidelijk vanuit tijden van thora- of grondslag-
verlking. Vlak voor Absaloms opstand klaagde David: „Wan-
neer de grondslagen zijn vernield (als men de Thora vertrapt),
wat kan dan de rechtvaardige doen?" Ps. 11 :3, 2 Psalm 82 ).
voert Jahweh zelf sprekende in. De verdrukking van wees en
weduwe opmerkend, in flagrante strijd met de tekst en de
Geest van zijn Thora, klaagt de God van Horeb: „Alle grond-
vesten der aarde wankelen", vs. 5.
Verreweg de meeste psalmen noemen het woord grond-
slag echter niet. Zoals ook de Thora lang niet in elke psalm
uitdrukkelijk ter sprake komt. Maar dat neemt niet weg, dat
desalniettemin de zdak van Israels grondslag wel overal volop
aanwezig is. Feitelijk vinden we de hele Thora van Mozes met
haar weldaden in elke psalm een of meermalen terug, gemicro-
filmd in de vier letters:• JHWH. „Ik ben Jahweh, uw God, die
u uit Egypte uit het diensthuis geleid heb", Ex. 20 : 2, Deut. 5 : 6.
Psalm 88 mag gerust de somberste psalm genoemd worden in
het hele Psalmboek. Maar zelfs in de duisternis waarin deze
doodzieke dichter verkeert, verdrijft die Naam Jahweh de
nacht van de wanhoop voor het morgenlicht van de Toekomst-
verwachting. „Jahweh", in onze vertalingen enigszins mislei-
dend weergegeven door „HE(E)RE", vat de hele Thora in vier
letters samen. Elke psalmregel waarin u het woord „Jahweh"
27
 § 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
tegenkomt herinnert u aan de bij Horeb bezegelde verlossing
van Gods yolk. Die Naam en dat verlossingsverhaal blijven
—tonal scheidelijk aan elkaar verbonden, Ia 284. We kunnen ge-
rust zeggen, dat sinds Israels verlossing uit het Egyptische
massagrafslie Naam funktioneert als klankbodem voor al Gods
spreken. Ook in de Psalmen. „Ik ben Jahweh!", dat houdt in: „Ik
s: ben uw Levengever, uw Verlosser, uw nabije Helper, uw Daar-
ben-Ik-al". Alle beloften, bevelen, waarschuwingen, vermanin-
gen, lofzeggingen en gebeden worden en in de Thora en in de
Prof eten en in de Psalmen door die naam gedragen. Alleen al
het noemen van die naam laat blijken, dat de psalmisten hun
lof- en klaagliederen aanheffen voor het aangezicht van Israêls
Bondgenoot en Levengever. Als een watermerk in een vel
bankpapier lezen we op elke bladzijde van het Psalmboek de
naam, die God zelf voor de oren van Mozes had uitgeroepen:
„Jahweh, Jahweh, God, barmhartig en genadig, lankmoedig,
groot van goedertierenheid en trouw, die goedertierenheid
bestendigt aan duizenden, die ongerechtigheid, overtreding en
zonde vergeef t ; maar de schuldige houdt Hij zeker niet
onschuldig, de ongerechtigheid der vaderen bezoekende aan
kinderen en kindskinderen, aan het derde en aan het vierde
geslacht",vEx. 34 : 6v., vgl. Ia. 358.
In de naam Jahweh ligt tevens het geheim waarom Israel
zijn God zo hartelijk loven kon, terwijl de zogenaamde lof van
de heidense psalmdichters wel moest ontaarden in kruiperige
vleierij van eeuwig bange aanbidders, die kennelijk bij hun
grillige opperwezens een goede beurt wilden maken.
ley_ejizajiGocls_vetirruaL God eeft met zijn yolk eenverbond
Waarom wij zo'n ruime aandacht hebben besteed aan deze
grondslag onder de psalmen? Omdat wij, christenen, dat ver-
bondsfundament in de loop van onze geschiedenis zo vaak
hebben genegeerd. Waardoor wij het lezen, zingen en verstaan
van de Psalmen grote schade hebben toegebracht. Want hoe
wil men een lied over Gods verbond verstaan als men de zaak
van Gods verbond niet ziet? Dan gaan blinden over kleuren
oordelen.
28
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud 2
d. Wie deze verbonds-grondslag miskent, kan de Psalmen niet
verstaan.
Waarom deed de monnik, die we in de trein ontmoetten,
zelfs in een openbaar vervoermiddel aan „godsdienst"? Waar-
om droeg hij godsdienstige kleren en een godsdienstige
tonsuur? Waarom trokken al zovelen voor hem het klooster in
om los te raken van deze wereld? Waarom offerden niet alleen
heidenen, zoals de koning van Moab (2 Kon. 3 : 27), maar zelfs
Israelieten kinderen aan hun afgod? 2 Kon. 23 : 10. Wat bewOOg
koning Achaz, van wie we lezen: „hij ontstak offers in het dal
Hinnom en deze vader er bij zijn ITavidische prinselifice zonen
te verbranden? Omdat al deze zwaar-godsdienstige Isradlieten
en christenen de verbonds-grondslag negeerden, waarop onze
hemelse Vader hen geplaatst had. Achaz negeerde het Horeb-
verbond als de grondslag waarop God Israel zo graag had
willen laten leven. De eigenwillig-vrome christenen negeren
het Nieuwe Verbond, waarvan Jezus Borg geworden is en dat
God als orondslaq onder onze christenlevens geschoven heeft.
Hier ligt de wortelzonde van alle eigenwillige vroomheid
onder Gods yolk: met veel godsdienstigheid de door God
gelegde verbondsbasis straal negeren. Daarom noemde Paulus
deze „vroomheid" ook „eigenwillige godsdienst" (SV), „eigen-
dunkelijke godsdienst" (NV), „vroomheid van eigen vinding"
(De Vries), Col. 2 : 23. Eigenwillig-vrome mensen kennen, al-
thans érkennen Gods verbond met zijn yolk niet. Daarmee
tasten zij niet minder dan der aan waaron het hele
gemaakt. Met Israel het Horebverb9nd en met de christenheid
het Nieuwe Verbond, waarvan de Kivondmaalsbeker spreekt,
Luk. 22 : 2Q. God heeft dat verbond bezegeld met besnijdenis
en doop. Hij is de Waarachtige, die ons talloze beloften gedaan
heeft, maar ons ooKonder de clausules van vloek-b■ij-ongeloof
gesteld heeft. Dat isqle grond van alles en met die grondslag
rekent vroomheid van eigen vinding feitelijk niet. Eigendun-
kelijk godsdienstige mensen doen alsof zij nog van voren of
29
s5 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
aan Gods yolk moeten worden en zij negeren daarbij Gods
belofte, dat Hij allang hun God, ja de CCU Van
- hun vader en
grootvaders was en die van hun kinderen zal zijn. Vroomheid
van eigen vinding stelt het altijd weer zo voor, dat de relatie
met God nog helemaal moet worden gelegd. Zij negeert dus
het historische werk van Gods Geest. Rid heeft ons voor-
geslacht al eeuwen geleden met het zwaard van zijn Woord
losgesneden uit de grijparmen van het heidendom en overge-
plaatst in het Koninkrijk van Gods Zoon, Voorz. leer II, 234-240. 1-
fZulke christenen nemen niet serieus wat Petrus schreef in 1
Petr. 2: 9, 10. Bewust of onbewust leven zij uit de valse
voorstelling, dat zij de hoge God voortdurend met vrome
prestaties of ervaringen in een genadige stemming moeten
brengen. Kunt u hier nog verschil ontdekken met de Baal-
priesters op de Karmel, die hun „Heer" trachtten te vermurwen
' door zichzelf met messteken te verwonden, „tot dat zij dropen
van bloed", 1 Kon. 18? Of met koning Achaz, die zijn eigen
kinderen verbrandde? —
Toegegeven, het maakt nog al verschil of men z'n eigen
kinderen verbrandt dan wel monnik, wordt of zich in bevin-
delijke lektuur vermeit. Maar Been" principieel verschil. Het
behoort allemaal tot wat Paulus noemde: „eigenwillige
godsdienstigheid". Hoezeer deze in de praktische uitvoering
mag verschillen, het blijft een zelfverzonnen „weg" ter zalig-
heid, buiten. de grondslag van Gods verbond om. Het blijft
allemaal je vertrouwen stellen op iets van de mens — je eigen
godsdienstigheid — in plaats van op de beloften van,GOd. Dit
is heidendom op het christelijke erf. Hier zien we dAouverei-
ne mens aan het werk, die het zelf wel met God in orde zal
maken door Hem de zwaarste godsdienstige offers aan te
bieden. Je kind verbranden betekent in deze heidense gedach-
tengang uiteraard de topprestatie. Meer dan de vrucht van zijn
schoot kan een mens niet geven, dat zei Micha al, Micha 6 : 6-8.
Wat een beledigend wantrouwen tegenover onze goede
God! En dat onder zijn eigen yolk! Niet Gods genade-verbond
en niet Gods vaste beloften geven deze mensen rust, maar hun
30
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud § 2
gevoel: „Ik mag mezelf toch wel voor een godsdienstig mens
houden. Ik ben lang niet onverschillig, dus mag ik wel hoop
koesteren". Doorziet u het grondpatroon? Niet wat G6d van
hen denkt blijkens zijn beloften, maar wat zij van zichzelf
denken vormt de grond van hun vertrouwen. In dit eigenwil-
lig-gods dienstige klimaat neemt de „beleving" een grote plaats
in, 3). Eerder „spreekt het mij niet toe", zeggen zulke vromen.
Hun zaligheid en innerlijke rust hangen of van een voortdu-
rend bewust-aktief „geloven-in-Jezus". En als de godsdienstige
gevoelens bij tijd en wijle wel dood lijken te zijn? Hoe kan de
arme rustzoeker deze gevoelens dan opwekken? Onder meer
door wat te zingen. Daarmee herwon menige zelfbeschouwer
iets van zijn gemoedsrust en „gevoel" dat hij „toch lang niet
onverschillig was", want zo'n versje „deed" hem toch wat en dies
„stond hij er niet hopeloos voor".
Het is opmerkelijk, dat de vroomheid van eigen vinding
als zij haar gevoelens wilde „opwekken" meestal gretiger greep
naar gezangenbundels dan naar de psalmbundel. Gezangen
zijn toch „nieuwtestamentische" liederen, „evangelischer" en
„warmer" van toon dan de psalmen? Gezangen „spreken mij
meer aan", zal een godsdienstig mens zeggen. Hij vindt ze
beter geschikt om zijn ingedutte godsdienstige gevoelens op te
wekken („opwekkings-liederen"). Als wij in de laatste paragraaf
de heerlijkheid van de psalmen eens zullen vergelijken met de
eigenwillige godsdienstigheid in veel zogenaamde geestelijke
liederen, zullen we meteen zien, hoe rooms-middeleeuws deze
godsdienstigheid veelal is.
De „belevings-godsdienstigheid" mag zich vooral hebben
geworpen op wat wij nu globaal maar „de gezangen" zullen
noemen — de goede daarbij niet te na gesproken — dit sluit
niet uit, dat zij ook het verstaan van de psalmen in de loop van
de tijd grote schade heeft toegebracht. Hoe kon het ook an-
ders? Hoe kan iemand, die Gods verbond negeert, verbOndslie-
deren verstaan? Desniettemin heeft deze godsdienstigheid
volkomen wederrechtelijk ook de psalmen voor zich opgeeist,
31
§ 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
ze in haar kader gewrongen en zo in hun tegendeel omge-
draaid. Hele geslachten zijn daardoor van de taal der psalmen
vervreemd. De lucht kleurde blauw van de vonken der
kortsluitingen, die nu ontstonden.
We zullen eens enkele voorbeelden noemen.
Waar lag steevast het brandpunt van de eigenwillige
godsdienstigheid in de christenheid, zowel onder roomsen als
protestanten? In het welzijn van de zogenaamde onsterf elijke
ziel. Om daefantasie-produkt draaide alles. Om haar onthech-
.
tang van de wereld (denk aan onze monnik in de trein). Of om
wat er met of aan haar was „gebeurd" (denk aan de geref or-
meerde twijfelaar uit de Pruikentijd). De psdlmdichters hadden
echter met het woord „ziel" de hele Israêliet op het oog, zoals
hij daar in de Palestijnse zon liep. De vroomheid van eigen
vinding muntte dit woord echter zonder blikken of blozen om
tot dat bijzondere godsdienstige plekje in een mens, waar „het"
eigenlijke van de hele godsdienst „beleef d" moest worden.
Knetterde daar een verschrikkelijke kortsluiting of niet?
De rechtvaardigen, over wie in de Psalmen zo heerlijk
gesproken wordt, werden glad verkeerd aangezien voor „bij-
zondere" mrsen, die al „iets" aan hun „ziel" hadden beleef d.
Terwijl het gewone mensen waren, die zich in hun dagelijkse
leven aan Gods verbond hielden. De‘goddelozen daarentegen
werden abusievelijk gelijk gesteld met god166chenaars en
zodoeny niet temidden van Gods yolk gezocht maar daar
buiten. vAlweer een verblindend misverstand. Maar zichzelf bij
de rechtvaardigen rekenen, dat werd al gauw Farizees ge-
noemd. Trouwens, het hele woord „rechtvaardige" is bij weini-
gen gemeengoed geworden. Om nu maar te zwijgen van de
geréchtigheid der rechtvaardigen (hun gehoorzaamheid aan
Gods geboden), daar werd al even weinig van verstaan. Laat
staan van zich op die gerechtigheid bij God en mensen beroé-
pen, zoals de psalmisten wel durfden te doen.
De Ondervinding van ibegen en vloek in Gods verbond
door hele families en geslachten, zoals de bijbelse geschiedenis
32 33
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud § 2
daarvan spreekt, werd verwisseld met de bevinding van de
Venkele „ziel". Krachtige, Geestelijke psalmwoorden over concre-
te zegen of vloek van het Horebverbond, duidelijk zichtbaar
aan een goede oogst of in een lege baktrog, werden in dit
eigenwillig godsdienstige klimaat veranderd in zoetelijke zan-
gen of onwerkelijke liedjes over wat een godsdienstig „ge-
moed" of vrome „ziel" al niet kan ondervinden.
Blind als vroomheid van eigen vinding steeds was voor
Gods verlossingsdaden in de geschiédenis van zijn yolk, perste
men psalmwoorden over Gods vOlk in z'n eigen individua-
listische kader. Of als de psalmen spraken over de zichtbare
werkelijkheid van onze aarde, werd dievvergeestelijkt. Opge-
zweepte zeeen, waarover echte orkanen bulderen, werden de
„levenszeeén" van de vromen, waarop het ook zo stormen kan.
Bergen werden van machtige rotsgevaartenVvergeestelijkt tot
bergen van zwarigheden, die de vrome op zijn weg kan vinden.
„Belevings-godsdienstigheid" kent echter ook lichtere gen-
res: de aanbidders van een „onze lieve Heer" en een zachte
„Jezus". Deze mensen kregen moeite met de wraakpsalmen.
Deze werden als „oudtestamentisch" en dus „hard" en „lief de-
loos" ter zijde gesteld. Zij waren achterhaald door „Jezus" maar
dat moet iemand anders zijn dan de Jezus uit de Evangeliên,
want die kon „harde" dingen zeggen, Matth. 11 : 20-24.
Zo heeft de godsdienstigheid buiten Woord en Verbond
om Gods yolk zijn psalmen feitelijk ontnomen. Al bleef men
nog wel psalmvêrsjes zingen. Want Gods verbond werd verla-
ten en de eigenwillige godsdienstigheid, die er voor in de
plaats kwam, trok alle psalmregels scheef. Want deze steunen
nu eenmaal alle op de grondslag van Gods verbond met zijn
yolk. Miskenning daarvan vermoordt het verstaan van de Psal-
men. Erkenning daarvan geeft u de sleutel der kennis in
handen.
2. DE ECHO VAN „MOZES" IN DE PSALMEN.
Misschien hebt u wel eens tij dens uw vakantie gehoord,
 § 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
hoe indrukwekkend de echo van een donderslag kan klinken
in de bergen. Maar weet u waar u een nog veel machtiger echo
kunt beluisteren? In het boek der Psalmen. Daar hoort u het
v geluid van Mozes en de Prof eten honderdvoudig weerkaatst.
En niet verwrongen, maar zo helder als kristal.
Laten we eerst eens luisteren naar de echo van „Mozes".
a. De Thora geen touter godsdienstig boek.
„Ik word uw Koning, Ik sip nog een VerbOnd met u en Ik
richt in uw midden mijn Woning op!" Met deze drie verras-
singen kwam Jahweh bij Horeb voor de dag. Via Mozes gaf Hij
de Israelieten daarvoor allerlei inzettingen.
Dat koningschap van Jahweh betrof echter niet alleen het
V „innerlijk" van de Israelieten, het raakte hun hele leven. Dat
blijkt zonneklaar uit de Thora. Zoals ook Gods verbond niet
alleen een kwestie was van hun „gemoeds-" of „ziele-leven",
maar de hele Israelitische gemeenschap omvatte, zoals ze daar
bij Horeb met hun vrouwen en kinderen in hun tenten zaten.
Zelfs hun ossen en ezels waren er bij betrokken.
Zeker, Hij leerde hen nauwkeurig, hoe Hij straks door hen
bij zijn woning wenste te worden gediend. Op welke dagen,
met welke offers, bij wat voor altaren, op welke f eesttijden en
door welke priesters. We krijgen daarbij de indruk, dat Jahweh
door deze precisie in zijn aanwijzingen meteen allerlei hei-
dense overdreven godsdienstigheid bij voorbaat de pas wilde
afsnijden. In Israels leven werd de plaats en de maat van het
„godsdienstige" nauwkeurig afgebakend. De dienst van God
zou bij het yolk van God niet mogen 6pgaan in godsdienstig-
heid (zoals bij onze monnik in de trein). Jahweh liet Mozes er
duidelijk bij zeggen, dat Israel vooral niet moest menen, dat
het met wat godsdienstigheid in de voorhof wel van Jahweh of
was.'Het zou zijn Goddelijke bondgenoot en koning loyaliteit
moeten bewijzen in z'n hele 'even., Want Jahweh gunde zijn
yolk in alle opzichten een goed leven. Dat ziet u wel als u eens
even de lijst bekijkt van onderwerpen, waarover Jahweh door
Mozes onderwijs gaf.
34 35
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud s5 2
Om eens een willekeurige greep te doen: de Thora handelt
over zulke alledaagse dingen als: slaven en bijvrouwen, uit-
gestoten tanden en geblesseerde ogen, stotige runderen en
deksels op waterputten, koeiendief stal en op heterdaad betrap-
te dieven, brand in een korenveld en het verleiden van een
jong meisje, geld lenen en rente vragen, opperkleden tot pand
nemen en een ezel die onder zijn last bezwijkt, rechters en
getuigen, pasgetrouwde mannen die vrijstelling krijgen van
dienstplicht, krijgsgevangen vrouwen en gevluchte slaven, een
hek plaatsen op een plat dak, druiven plukken en aren lezen,
dagloners uitbetalen en de weegstenerl in de zak van een
korenhandelaar.
U ziet het: alles behalve „godsdienstige" dingen (wij zou-
- den zeggen: de Zondagsviering, kerkgaan, bijbellezen en medi-
teren). Natuurlijk vroeg Jahweh ook wel zulke dingen van
Israel, maar het leven in zijn verbond ging daar zoals gezegd
allerminst in op. De Israelieten leef den dag en nacht onder de
claim van Gods verbond."Als ze zich loyaal gedroegen konden
ze rekenen op Gods zegen en zo niet op zijn .vloek. En die
vloek zou dan maar geen kwestie worden van's ziele-angst en
dergelijke, maar die zouden ze aan den lijve voelen in hun
verwoeste steden, verdroogde akkers, geslonken veestapel,
lege baktrog, geroof de kinderen en verloren oorlogen, vgl. Lev.
26 en Deut. 28y.
Leven in Gods verbond!
Daarover onderwees de Thora. Daarnaar riepen de Prof e-
ten terug. En daarvan zOngen en klaagden de Psalmen. Geen
wonder dat we de echo zowel van Mozes als van de Prof eten
door alle psalmen horen heen klinken. En dat de psalmisten op
hun beurt allerminst louter „godsdienstige" liederen hebben
gezongen.
b. Ook geen louter-godsdienstige weerklank.
De psalmisten kwamen alle uit de „school" van Mozes, dat
blijkt duidelijk als we de Psalmen nog maar doorbladeren.

§ 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
Evenmin als Mozes spraken de psalmisten alleen over het
godsdienstige hoekje van ons leven, zoals zoveeNgeestelijke
liederen" van de christenheid doen: vrijwel uitsluitend spreken
over Jezus", „zonde", „genade", „zaligworden". Niet dat de psal-
misten nooit over zonde en vergeving spreken, maar zij zingen
daarnaast ook over bergen en dalen, zeeên en wolken, wilde
ezels en veevoeder, lachende valleien en veelbelovende koren-
velden, doorvochtigde aardkluiten en met kudden beklede
velden, wijnstokken en ceders op de Libanon, ooievaars en
klipdassen, jonge leeuwen en jongen werpende hinden, regen
en sneeuw, zeedieren en krassende jonge raven, verdwaalde
woestijnreizigers en zeelui in de storm.
Aileen hieruit hoort u al hoe zuiver de echo van Mozes'
onderwijs over Jahwehs Koninklijke en Verbondsmatige claim
op heel Israels leven uit de Psalmen weergalmt.
Maar er valt nog meer te noemen.
Zoals bekend zijn wij van oordeel, dat de Thora bestaat uit
drie delen, te weten: a) een inleiding = het boek Genesis;
b) een hoof dmoot = de boeken Exodus, Leviticus en Num e* .. .
c) een slot = het boek Deuteronomium, Ia, 50, 255v.
Deze drie delen weergalmen alle in de Psalmen.
Genesis.
Wat tonen de psalmdichters een aandacht voor de aarde
en wat daarop te zien valt. „O Jahweh, onze Gebieder (Adoon),
hoe heerlijk is uw naam op de ganse aarde!" Deze toon ruist
niet alleen door Psalm 8, maar door vele andere psalmen.
„Want Hij sprak en het was er, Hij gebood en het stond er", Ps.
33 : 9. Psalm 104 laat de echo van het scheppingsverhaal nog
duidelijker horen. Die heeft zijn lof op Gods scheppingswerk
zelf s helemaal geborduurd op het stramien van de zes schep-
pingsdagen.
Dit betrof echter nog maar de ,echo van Genesis 1. Het
hoof donderwerp van dit eerste bijbelboek is echter niet de
schepping van hemel en aarde, verbond, dat God met
36 37
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud § 2
Abraham en zijn nageslacht heeft opgericht. Dit verbond
vormt de ondergrond waarop Jahweh bij Horeb het fundament
van het Sinaitische verbond zou bouwen.
Wat hebben de psalmisten ook dit alles-dragende-ver-
bond-met-Abraham bezongen. „Hij, Jahweh, is onze God", zingt
Psalm 105, „Hij gedenkt voor eeuwig aan zijn verbond — het
woord, dat Hij gebood aan duizend geslachten — dat Hij met
Abraham sloot en aan zijn eed aan Isadk", Ps. 105 : 7vv.
De hoofdmoot van de Thora.
Maar de grote gebeurtenissen van de boeken Exodus-
Leviticus-Numeri, de hoof dmoot van de Thora, klinken nog
veel sterker in de Psalmen.
Om te beginnen'de uittocht uit Egypte. Mozes heeft deze
basis-verlossing van Israel beschreven, maar de psalmisten
hebben die in allerlei toonaard bezOngen. „Toen Israel uit
Egypte toog Wat was er, o zee, dat ge vluchttet?" Ps. 114, vgl.
Ps. 74, 77, 78, 80, 81, 105, 106.
Verder bezingen de psalmisten het welbehagen, dat Jah-
weh in Israel had. Zijn onverklaarbare voorkeur voor hun yolk.
,,Hij heeft Jakob zijn woorden bekend gemaakt, Israel zijn
inzettingen en verordeningen. Aldus heeft Hij aan geen enkel
yolk gedaan en zijn verordeningen kennen zij niet. Hallelujah",
Ps. 147: 19v.
Voorts Jahwehs'Koningschap. Wie de psalmen ook maar
een beetje kent, weet wel hoe dat bezongen wordt. Jahweh is
Koning! Dat de volken beven. Hij troont op de cherubs (boven
de ark)", Ps. 99. „Uw gunstgenoten zullen u prijzen; zij zullen
van de heerlijkheid van uw koningschap spreken en van uw
mogendheid gewagen, om de mensenkinderen zijn machtige
daden te verkondigen en de luisterrijke heerlijkheid van zijn
koningschap (die vervolgens in deze psalm beschreven wordt)",
Psalm 145.
Wat, hielden de rechtvaardigen in Israel ook veel van Gods
Wonind (het derde hoof dthema in de Thora). „an dag in uw
voorhoven is beter dan duizend elders; ik wil liever staan aan
 -71111111.1.111111MMEM
§ 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
de drempel van het huis van mijn God dan verblijven in de
tenten der goddeloosheid", Ps. 84 : 11. Zij konden wel huilen als
ze niet naar de tempel konden opgaan, Ps. 42/3. Want de vrome
Israêliet geloof de vast: daar bij de altaren woont „mijn Koning
en mijn God", Ps. 84 : 4. Daar gaven de priesters en levieten
thora (onderwijs uit Gods woord), Ps. 25 : 8-12, 73: 17. Daar
stond men voor Gods aangezicht. Daar toonden de vromen hun
berouw (Psalm 51) en daar ontvingen zij vergeving (Psalm 130).
Daar klonk de vraag: „Hoe zal ik Jahweh vergelden al zijn
weldaden jegens mij? Mijn geloften zal ik Jahweh betalen
in de tegenwoordigheid van al zijn yolk, in de voorhoven van
het huis van Jahweh, in uw midden, o Jeruzalem. Hallelujah",
Ps. 116. Soms keken de tempelgangers met jaloerse blikken
naar het dienstdoende tempelpersoneel, de priesters en levie-
ten, die niet slechts zo nu en dan maar dagelijks in Gods huis
konden vertoeven: „Welzalig zij, die in uw huis wOnen, zij loven
u gestadig", Ps. 84 : 5. Zou Psalm 92 van zo'n priester zijn? Ia 425,4
463.
U hoort het: de drie grote t]jema's van de hoQfdmoot der
Thora — Jahwehs koningschap,"zijn verbond en zijn woning —
'
weergalmen machtig door de Psalmen. Maar ook Deuteronomi-
um, het na-woord van de Thora, laat zijn echo in de Psalmen
horen.
Deuteronomium.
Toen Mozes als Jahwehs gevolmachtigd minister in de
velden van Moab Israel nogmaals een verbond oplegde, kleed-
de hij dat naar de gewoonte van tijd in volgens het model
van de verbonden, die Grootkoningen destijds met hun vazal-
len sloten. Wij vinden dit een van de meest verrassende
lichtstralen, die de archeologische ontdekkingen in het Nabije
Oosten op de bijbel geworpen hebben. De overeenkomst in
vorm, die het boek Deuteronomium vertoont met de gevonden
oud-Oosterse verdragsteksten, Ic, par. 35. Bijvoorbeeld de daar-
in gebruikelijke bedreigingen aan het adres van de vazal zijn
38
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud 2
Grootkoning niet of te vallen. In dit geval: de Grootkoning
Jahweh in ere te houden. In dat kader merkt Mozes onder
meer ook dit op: „Onderhoudt ze (de verbondsbepalingen) dan
naarstig, want dat zal uw wijsheid en uw inzicht zijn in de ogen
der volken, die bij het horen van al deze inzettingen zullen
zeggen: Waarlijk, dit grote yolk is een wijze en verstandige
natie. ... En welk groot yolk is er, dat inzettingen en verorde-
ningen heeft zo rechtvaardig als heel deze wet (thora), die ik u
heden voorleg", Deut. 4 : 6, 8.
Leg daar nu eens Psalm 19 naast: „De Thora van Jahweh is
volmaakt, zij verkwikt de ziel; de getuigenis van Jahweh is
betrouwbaar, zij schenkt wijsheid aan de onverstandige", Ps.
19 : 8. Of Psalm 119, die f eitelijk 350 regels lofzeggingen op de
Thora aaneenrijgt. En denk ook eens aan Ps. 93 en 111. Trou-
wens, waar zet het Psalmboek mee in? Met vast te stellen, dat
het kenmerk van een rechtvaardige is, dat hij „aan de Thora
van Jahweh zijn welgevallen heeft en diens Thora overpeinst
bij dag en bij nacht", Ps. 1 :2.
Moeten we nog wijzen op Jahwehs handelwijze met Isra-
61? Moeten we nog aanhalingen doen ten bewijze, dat de
psalmisten ook in dit opzicht op precies dezelfde golflengte
uitzonden als Mozes, bepaald zoals hij het richtsnoer van
Jahwehs toekomstige handelen uiteengezet had in Deuterono-
mium?
U hebt het nu wel gezien: het Psalmboek steunt niet
alleen op de Thora, maar is ook geheel van zijn geest door-
geurd. Het ademt in hetzelf de klimaat. Het spreekt van de-
zelfde God. Het steunt op dezelfde verbonden. Het leeft vanuit
dezelfde beloften. Het kent dezelfde bedreigingen. Het roemt
in dezelfde Koninq en het verlangt naar dezelfde Woning als
waarover de Thora sprak — en de Prof eten.
Kortom, de Thora en. Horeb vormen niet alleen de damp-
kring, waarin alle psalmisten hebben geademd, maar ook de
stem en de boodschap, die ons uit alle psalmen in de men k
echoot.
39

1 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
3. DE ECHO VAN DE PROFETEN IN DE PSALMEN.
De Israêlieten waren dus wel zeer bevoorrecht, toen zij uit
v
de velden van Moab opbraken om de erfenis Kanaan in bezit
te gaan nemen. Jahweh was hun Grootkoning, Hij woonde in
hun midden en zijn verbonden-complex vormde de grondslag
onder de Israêlitische samenleving. Met Gods Thora over al
deze zaken als het ware onder de arm vertrokken de Israêlie-
ten naar Kanaan.
Wat hebben JahwehsThondgenoten daar in Kanaan toen
met die Thora gedaan? Hebben zij hun Grootkoning daar als
loyale vazallen bij zijn Woning vereerd en in hun Leven ge-
hoorzaamd? Hebben de"levieten Gods yolk onderwezen en
trouw gezorgd voor de verzoeningsdienst bij altaren en ark?
Hebben de vaders hun kinderen uit de Thora verteld? En heeft
Israêl in die weg de beloofde zegen van Jahweh inderdaad
ontvangen?
Op die vragen geven de boeken van de Prof eten antwoord
(die van de Vroege Prof eten: Jozua t/m Koningen, en die van
de Late Prof eten: Jesaja t/m Maleachi). Het is een droevig
verhaal geworden, dat kort gezegd hierop neerkwam:Fahweh
van zijn kant hield zich roerend trouw aan de gemaakte -af spra-
ken. Maar Israel stapte al gauw van zijn vaste verbondsgrond-
slag of en heeft zijn Grootkoning bij diens Woning zelden met
een volkomen toegewijd hart gediendj
a. De Profeten in vogelvlucht.
tr) Nogmaals, aan Jahweh lag het beslist niet. Hij bracht
Israel stipt volgens zijn toezeggingen onder Jozua in de be-
loofde erfenis. Maar de man was nauwelijks dood of daar
begon de \rerontreiniging van het beloofde land al. Eerst wei-
gerde men de ban over de Kanaanieten te voltrekken en later
—
nam men hun gruwelijke afgoden zelfs over. Daarmee het
Horebverbond in f eite opzeggend.
Toen begon f eitelijk het grote rechtsgeding al, dat Jahweh
zijn ongehoorzame yolk heeft aangedaan en waarover alle
profeten spreken. Zoals het boek Deuteronomium treffende
40 41
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud § 2
overeenkomst vertoont met de vorm van een oud-Oosterse
verbonds- of verdragssluiting, zo toont het verhaal van de
Prof eten treffende overeenkomst met de gang van zaken bij
een oud-Oosterse verdrags-breuk.
Wanneer in het oude Oosten een vazal-koninkje zich
schuldig maakte aan verdrags-breuk placht zijn grote bondge-
noot niet meteen met een straf-expeditie te komen. Eerst zond
hij een diplomatieke missie. Om z'n afvallige bondgenoot te
waarschuwen: Wat wilt u? Gauw ons verbond weer honoreren
of een militaire vergeldingsaktie op uw dak? U hebt mij im-
mers indertijd zelf onder een zelfvervloekings-eed beloofd, dat
ik u en uw verre nakomelingen zou mogen straf fen ingeval u
ons verbond mocht verbreken. Ia, 318, Ic, 534, 775.4--
Zo heeft Israêls Grootkoning zijn ontrouwe vazal ook niet
meteen de zwaarste straf toegediend. Voor Hij hem de erfenis
Kanaan uitwierp zond Jahweh eerst zulke gezanten. Deze
hebben de profeten vervuld. Zij waren de gezanten, die Jah-
weh als Grootkoning zond om Israel eerst nog te waarschuwen
en aan de verbondsafspraken te herinneren, ook aan de vloek-
clausules, Lev. 26, Deut. 28v. Tel ze maar eens, die profeten, dan
ziet u wat een Goddelijk geduld Jahweh met Israel geoef end
heeft. Want Hij volstond niet met 66n of twee diplomatieke
missies, maar Hij heeft een heel leger profeten op Israel af-
gestuurd. Zo lankmoedig als Jahweh heeft nog nooit een
aardse Grootkoning zich tegenover zijn ontrouwe vazal ge-
toond.
Maar vonden deze profeten dan bij niemand in Israel
gehoor? Nee, de massa liet ze doorgaans praten. Maar wel
hield Jahweh gedurende al die eeuwen een Rest in stand, een
Overblijfsel, dat de knie voor Baal niet boog, maar bij de Thora
bleef, Jahweh als zijn God en Koning bleef erkennen en niet
van zijn verbondsgrondslag afstapte. Deze trouwe Israêlieten
heten in de Psalmen wel de rechtvaardigen of de stillen in den
lande. Zelfs gedurende de perioden van de diepste afval tref -
f en we hen in Israel aan. In de Richterentijd behoorden Mano-
ach, Boaz, Ruth, Elkana, Hanna, Samuel en de andere richters
§ 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
tot dit overblijfsel. Tijdens het bewind van de goddeloze Saul
werd deze rest gevormd door vromen als Jonathan, Abigail,
David en zijn zes honderd metgezellen in de spelonk van
Adullam. Onder de regering van de goddeloze Achab troostte
Jahweh Elia, dat Hij nog zeven duizend Israelieten had, die de
knie voor Baal niet gebogen hadden. En als de beide rijken op
hun eind lopen en de val van Jeruzalem voor de deur staat,
heeft Jeremia nog een overblijfsel om zich heen, dat Jahweh
nog vreest en zijn recht om Israel te oordelen erkent: de zwarte
Ebed Melech, de schrijver Baruch en nog anderen.
Hen hebben de profeten mogen troosten. Vooral de boe-
ken van de Latere Profeten (Jesaja Maleachi) bevatten de
troostrijkste beloften van een schitterende toekomst onder het
koningschap van Jahweh. „En Jahweh zal Koning worden over
de gehele aarde: te dien dage zal Jahweh de enige zijn en zijn
naam de enige", Zach. 14 : 9, Micha 4 : 7.
Uit deze kringen stammen de psalmen.
Gedurende dezelf de eeuwen als waarin de profeten Israel
terfigriepen naar Jahweh en zijn verbond, zongen de psal-
misten hun psalmen. Geen wonder dat de echo van dit eeu-
wenlange treurspel, waarvan de Profeten spreken, luid weer-
galmt door de Psalmen. En niet alleen door de Psalmen als
bijbelboek, maar ook door de Psalmen als bijbeldeel.
b. De weerklank van dit rechtsgeding.
Natuurlijk resoneren ook de blijde verhalen van de Prof e-
ten in de Psalmen. Zo klinkt de vreugde om de Intocht in
Kanaan in menige psalm. „Met uw hand hebt Gij volken ver-
dreven en hen geplant, natiên geteisterd en hen uitgebreid.
Want niet met hun zwaard hebben zij het land verworven, niet
hun arm heeft hen gered, maar uw rechterhand en uw arm en
het licht van uw aanschijn, omdat Gij in hen een welbehagen
hadt", Ps. 44 : 3v. „Looft Jahweh, Hij gaf hun de landen der
volken, zodat zij de arbeid der natien beerf den, opdat zij zijn
inzettingen zouden onderhouden en zijn wetten bewaren. Hal-
lelujah", Ps. 105 : 1, 44v, vgl. Ps. 114.
42
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud § 2
Daar horen we de echo van het boek Jozua.
Maar de donkere toon overheerst in de boeken der profe-
ten en vandaar dat hun echo in de psalmen ook donker van
klank is. De dreunende slagen, die Jahweh volgens het verhaal
van de prof etische boeken Israel heeft toegediend, laten hun
huiveringwekkende echo ook uit Israels liederenboek horen.
We hoorden de psalmisten al jdbelen over Gods Woning,
maar zij hebben er ook over gekladgd. Het onheilspellende
f eit, dat Jahweh tijdens Samuels jeugd zijn heilige woning al
een keer verlaten had en zijn ark-troon aan de heidenen
overgeleverd (1 Sam. 4v) weergalmt dreunend uit Psalm 78.
Zoals trouwens de hele Richterentijd daaruit weergalmt. Toen
was Jahweh echter nog teruggekeerd, maar Ps. 74 en Ps. 79
laten de verbijstering en het snikken horen van de vromen, die
de verwoesting van de tempel in 586 hebben beleef d. „O God,
heidenen zijn uw erf deel binnengedrongen, zij hebben uw
heilige tempel ontwijd", Ps. 79 : 1. „Toen sloegen zij het snijwerk
daaraan altegader stuk met bijl en houweel: uw heiligdom
staken zij in brand", Ps. 74 : 6v. Daar hoort u de echo van het
drama, waarmee het boek Koningen besluit. Trouwens, dat hele
tijdperk van het boek Koningen vormt het decor van vele
psalmen.
U kent het verloop van de gebeurtenissen. De massa in
Israel vertrouwde Jahweh niet. Velen hadden liever een
krachtpatser als Saul dan Jahweh als koning. Zij verachtten
zijn verbond, dat Hij met hun vaderen gemaakt had, alsmede
de waarschuwingen, die zijn profeten overbrachten. Zij krenk-
ten Jahweh door achter de nullen-van-afgoden aan te lopen. Er
kwamen beeldengieterijen. Men durf de zelfs gewijde palen op
te richten in Jahwehs heilige woning. En tenslotte lagen de
Israelieten op hun knieên voor de zon, maan en sterren en
slachtten zij hun zonen als vuuroff ers voor Moloch.
Daarmee stapte Israel van zijn verbondsgrondslag of en
moest het gebouw van Israels samenleving wel instorten. Ook
deze daverende klap weerklinkt in de Psalmen. Want daarin
komen de rechtvaardigen aan het woord, de heilige rest, die
43
§ 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
Jahweh nog we]. vreesde. Wat heeft dit arme overblijfsel gele-
den toen de Thora-pijlers onder de Israelitische wereld werden
doorgezaagd. Wellicht nog meer dan uit de boeken der prof e-
ten vernemen we uit de psalmen wat een leed deze ineenstor-
ting in het leven van talloze vromen heeft teweeggebracht.
Met het vertrappen van de Thora werd immers hett'bescher-
mende schild gebroken, dat Jahweh bij Horeb over weduwen,
wezen, levieten, slaven, vreemdelingen en dagloners had opge-
heven. Je hoort vanuit dit boek een hartverscheurend koor van
smartekreten tot God omhoog rijzen. Een verschoppeling als
David roept boven alien uit. Hij werd de tolk van het onbe-
kende leger verdrukte rechtvaardigen, dat in Israel gedurende
het optreden der profeten heeft gezucht onder de gevolgen
van de verbondsverlating. Naboth was vast de enige niet, die
zijn deel in de erfenis (= Kanadn) kwijt raakte. En Naboths
vrouw en kinderen waren vast de enigen niet, die hun man en
vader verloren. Er wordt in de psalmen zoveel over verdruk-
kende goddelozen geklaagd, dat elke aanhaling willekeurig is.
Hier hebt u het portret van zo'n goddeloze Israeliet: „Zijn
mond is vervuld van vloek en bedrOg en verdrukking, onder
zijn tong zijn ongerechtigheid en onheil, hij ligt in hinderlaag
bij de gehuchten, in het verborgene doodt hij de onschuldige.
Hij bukt, duikt ineen, en de zwakken vallen in zijn sterke
klauwen", Ps. 9/10. Een psalm die ontelbare arme rechtvaardi-
gen onder het Oude en Nieuwe Testament met tranen in hun
ogen hebben nagezongen. In 3 en 4 komen we op deze
rechtvaardigen en goddelozen in de Psalmen speciaal terug.
Maar de vuisten naar de hemel ballen, dat hebben deze
rechtvaardigen niet gedaan. Midden in de stormen van Gods
gerichten vanwege de verachting van zijn Thora en Horeb-
verbond, hebben psalmdichters zich tot de tolk gemaakt van
de rechtvaardigen, die Gods recht om te tuchtigen eerbiedig-
den. Als plaatsvervangende voorbidders hebben zij de zonden
van Israel vanaf Egypte beleden, Ps. 106. Wellicht ondanks hun
persoonlijke gerechtigheid hebben zij in besef van solidariteit
met vorige generaties Jahweh gesmeekt: „Reken ons de onge-
44
Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud § 2
rechtigheden der voorvaderen niet toe, uw barmhartigheid
kome ons haastig tegemoet ...", Ps. 79 : 8. Daarmee betoonden
zij zich geestverwanten van voorbidders als de profeet Jeremia,
van wiens prediking we in psalmen als Psalm 79 de weerklank
zullen horen. Maar de beloften-voor-het-overblijfsel, die de
profeten eveneens hadden verkondigd, hebben de psalmisten
in de donkerste tijden toch ook geinspireerd tot regels als
_?
deze: „TOch is God mijn Koning van oudsher". En dan bemoe-
digden zij hun broeders door hen te herinneren aan de verlos-
74 sing uit Egypte, Ps. 74. Zij onderwezen hun kinderen wel over
Jahwehs historische verlossingsdaden, Ps 78, 105. En zij bele-
1 den dwars tegen de publieke opinie in, dat zij de af goden als
n prullen beschouwden en Jahweh prezen als de enige en le-
1 15,- vende God, Ps 115, 135. En zij hebben zich vastgeklemd aan
de profetische voorzeggingen van een internationaal Godsrijk,
waartoe dan zelf s bekeerde heidenen zouden mogen behoren.
Deze prof etische prediking laat zijn echo horen in Psalm 87:
$ „Heerlijke din en zijn van u te zeggen, o 9j stad Gods! Raab
en Babel vermeld Ik als degenen, die Mij kennen ...!" In dit
en
verband denken we ook aan de Ps 85, 126 en 147, geboren na
1j-de ballingschap. Ook zij laten de weergalm horen van de
profetische beloften-voor-het-overblijfsel.
In het vervolg zullen we nog gelegenheid genoeg ontvan-
gen om deze weerklank van Mozes en de Profeten in de
Psalmen te beluisteren. Het bovenstaande moge dienen ter
illustratie bij de les, dat de plaats van de Psalmen in de Heilige
Schrift ons al veel kan leren over hun inhoud en karakter.
Vergelijken we Gods Woord even met een berglandschap, dan
zou je dus kunnen zeggen, dat Mozes en de Profeten daarin de
stem van God laten horen en dat die weergalmt, teruggekaatst
wordt in de Psalmen. Zowel in het bijbelboêk als in het bij-
beldeel van die naam.
c. Het ABC van de psalmen-verklaring.
mil De kunstige structuur, die de Heilige Geest aan het ge-
4ouw van de Heilige Schrift gegeven heeft, kan slechts tot
45
§ 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over zijn inhoud
grote schade van de psalmenverklaring veronachtzaamd wor-
den. Daarom luidt het ABC van de psalmenverklaring: eerbied
voor de verbondsgrondslag van Horeb en voile aandacht voor
de echo daarvan in de boeken der profeten!
Of met andere woorden gezegd: lees de psalmen toch
nooit los van Israêls geschiedenis, zoals u die beschreven vindt
in de Thora en de boeken der profeten. Ook al kunt u een
psalm niet precies dateren, lees ze nooit als algemeen-
godsdienstige versjes. Bekijk ze altijd als door Gods Geest
geinspireerde reakties. Ten eerste op Gods grondleggende
woorden en daden in de Thora en ten tweede op Gods verdere
handelen met Israel in de periode der profeten.
Wij zijn niet van plan alle 150 psalmen met u te bespreken.
Wij willen niet meer dan een bescheiden gids zijn, die u alvast
op enkele karakteristieke plekjes in het landschap van de
Psalmen komt wijzen. In de hoop dat hij uw ogen daardoor wat
scherpen mag voor de eigen schoonheid van deze streek. Zodat
u straks uw ontdekkingstocht verder wel op eigen gelegenheid
kunt voortzetten, zonder onze gidsenhulp. Lectuur met detail-
beschrijvingen kunt u desgewenst volop vinden in de kasten
vol Psalmen-kommentaren.
Wel willen wij u graag vertellen hOe u het psalmenland
het beste bekijken kunt. Wij zullen daarom de vrijheid nemen
bij de bespreking van enkele psalmen nogal breedvoerige
aanhalingen te doen uit de boeken der profeten. We hopen er
u niet mee te vermoeien, maar we kunnen het niet laten.
Vanwege die echo, weet u. En dat historische decor. En om u
er van te overtuigen, dat de beste Psalmenkommentaar die we
kunnen raadplegen deze titel draagt: „Mozes en de Prof eten"!
NOTEN.
1) Mitchell Dahood, Psalms I (1965), Psalms II (1968), Psalms III (1970), (The
Anchor Bible), New York. „Introduction, translation, and notes". Het derde deel
,,with an appendix, the grammar of the psalter".
2) Voor deze datering van Psalm 11 kiezen Delitzsch, W.H. Gispen, Indirecte
gegevens voor het bestaan van den Pentateuch in de Psalmen? Zutphen, 1928,
47.
3 ) A. Janse, Leven in het Verbond, Kampen 1937, 57.
46 47
3
DE RECHTVAARDIGEN IN DE PSALMEN
Er loopt door de hele Schrift een scherpe scheidslijn
tussen twee soorten mensen: de rechtvaardigen en de god-
delozen. Zoals we straks zullen zien noemt de bijbel ze ook wel
bij andere namen, maar dit zijn wel de voornaamste.
Vooral in de Psalmen treedt deze demarkatie-lijn overal
aan het licht. U kunt in dat boek geen bladzijde opslaan of de
tegenstelling rechtvaardigen-goddelozen komt op u af. Geen
psalm of hij is door dat front bepaald. Het boek is van deze
beide woorden en hun synoniemen als het ware doorregen.
Het is dan ook niet toevallig, dat deze frontlijn al op de eerste
bladzijde van het psalmboek opzettelijk wordt aangewezen.
Reeds in de allereerste psalm worden deze rechtvaardigen en
goddelozen kort en krachtig getypeerd. Maar over Psalm 1
spreken we in een aparte paragraaf.
Willen wij de psalmen goed verstaan? Dan zullen we dus
voortdurend onze aandacht moeten spitsen op deze fundamen-
tele tegenstelling in deze liederen en gebeden. Maar daardoor
moeten we eerst het antwoord kennen op deze vragen: Wat
waren die rechtvaardigen dan voor mensen? En wie worden er
met de naam goddelozen bedoeld? De eerste vraag willen we
in deze paragraaf bespreken en de tweede in de volgende.
1. DE RECHTVAARDIGE EN ZIJN GERECHTIGHEID.
,,Gerechtigheid", wat hebben veel christenen dat woord
vaak slecht begrepen. Een monnik als Luther sidderde als hij
in de bijbel Gods gerechtigheid tegenkwam. Geen wonder, de
arme Maarten was op de scholen van zijn tijd volgestopt met
wat de wijsgeer Aristoteles had geleerd en volgens deze hei-
 De rechtvaardigen in de Psalmen
§ 3
den was gerechtigheid = ieder het zijne geven. Daarom bete-
kende de gedachte aan Gods gerechtigheid voor de jonge
Luther gewoonweg een kwelling. Misleid door Aristoteles
leef de hij in de ban van de gedachte, dat God van ieder mens
precies narekende wat hij aan goede en wat hij aan kwade
werken had verricht. Om die beide hoeveelheden vervolgens
nauwkeurig tegen elkaar of te wegen en iedereen z'n verdiende
loon te geven. Dus volgens een gerechtigheid zonder barmhar-
tigheid. Bij die gedachte kromp Luthers hart ineen
Met het woord „rechtvaardige" staat het intussen niet veel
beter. In de Schrift komt het talloze malen voor, maar hoort u
het veel christenen gebruiken als zij spreken over God en zijn
dienst? Het woord is in ons christelijk spraakgebruik niet als
een alledaags woord ingeburgerd. Vergissen we ons als we
vermoeden, dat „rechtvaardige" ook voor het besef van veel
christenen een farizese bijklank heeft? Iemand die zichzelf zo
ongeveer een brevet van zondeloosheid verstrekt. Een brave
Hendrik. Dus misschien lezen wij wel veel over de rechtvaardi-
gen, maar durven wij ons niet tot hen te rekenen? Dit komt de
geest der eeuw wel in het gevlij. Het staat immers modieus in
zaken van godsdienst in grote 6nzekerheid te verkeren. Ook
ten aanzien van de vraag: „Ik bij de rechtvaardigen?" Men
spreekt naar de geest der eeuw als men daarop antwoordt: „Dat
zou ik niet graag van mezelf durven zeggen!" Laat staan dat
men zich op zijn gerechtigheid voor God en mensen durft te
beroêpen, zoals we in de psalmen toch meermalen horen doen.
U zult vermoedelijk bij weinig christenen op tegenspraak
stuiten, als u zegt dat we allemaal grote zondaars" zijn, maar op
veel misverstand als u, vals beschuldigd, met Job zou zeggen:
„Aan mijn gerechtigheid houd ik vast en ik geef haar niet op",
Job 27 : 5v. Maar de scherpe scheidslijn, die de Heere in zijn
Woord maakt tussen rechtvaardigen en goddelozen wordt zo
intussen vroompjes verdoezeld, Ezech. 13 : 22, 1 ). Want „zon-
daar"is, zoals we in de volgende paragraaf zullen zien, een ander
woord voor de goddelOze, maar niet voor de rechtvaardigen!
48
De rechtvaardigen in de Psalmen 3
„ ZO iemand is een rechtvaardige".
De Heilige Schrift is geen wetenschappelijk boek over
God en godsdienst. Ze geeft geen definities. Ze omschrijft geen
begrippen; b.v. het „begrip": de rechtvaardige. Lees eens hoe
Ezech. 18 : 5-9 spreekt over de rechtvaardige en zijn gerech-
tigheid:
„Wanneer nu iemand rechtvaardig is en naar recht en
gerechtigheid (tsedaka) handelt, op de bergen geen of f ermaal-
tijd houdt en zijn ogen niet opslaat naar de afgoden van het
huis Israêls, de vrouw van zijn naaste niet onteert en geen
gemeenschap heeft met een vrouw die haar maandelijkse
onreinheid heeft, niemand onderdrukt, de schuldenaar zijn
pand teruggeeft, geen roof pleegt, zijn brood aan de hongerige
geeft en de naakte met kleding dekt, niet tegen rente uitleent
noch woekerwinst neemt, zich van onrecht onthoudt, eerlijk bij
geschillen de rechtvaardigheid betracht, naar mijn inzettingen
wandelt en mijn verordeningen in acht neemt door trouw te
betonen — z6 iemand is rechtvaardig; hij zal voorzeker leven,
luidt het woord van de Heere Jahweh".
Wat lezen we hier wel en wat niet?
We lezen hier niet, dat een rechtvaardige nooit zonde doet.
Ook niet dat hij er op uit is Gods gunst met vrome werken te
verdienen. Zijn gunst, zijn genade, had God allang in zijn
verbond geschonken en beloofd. Dat verbond was immers
reeds een geschenk van zijn genade (zie 2, 1, d). En wat die
zondeloosheid betreft: waarvoor had Jahweh anders bij Horeb
een hele verzoeningsdienst gegeven met priesters, altaren en
of feranden? Vergeving had Jahweh de berouwvolle rechtvaar-
dige allang bij voorbaat beloofd. Het woord rechtvaardig bij
Ezechiêl verplaatste ons daareven helemaal niet naar de koele
sf eer van een rechtszaal, waar men recht en lief de vaak als
tegenstellingen beschouwd heeft. In de boven aangehaalde
Schrif tplaats staat de rechtvaardige met zijn gerechtigheid
in het voile Israêlitische leven, zoals dat destijds reilde en
zeilde, 2).
49

§ 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
Wat we hier, bij Ezechièl, dan wel opmerken? Het portret
van een Israêlitische rechtvaardige. En hoe ziet hij er uit? Het
blijkt een vrome Israëliet te zijn, die in het gewone leven het
Horeb-verbond met Jahweh hield. „Rechtvaardige" en „gerech-
tigheid" zijn in de bijbel op en top „verbOndswoorden". Ze
hebben altijd de klank der gemeenschap, hetzij tussen God en
mens, hetzij tussen iemand en zijn naaste, Ic 435. De Duitsers
kunnen het met 66n woord uitdrukken: „Gemeinschaftstreue".
Die merkten we op bij de beschouwing van het portret in
Ezech. 18. De rechtvaardigen kenden de korte samenvatting
van het Horeb-verbond: de „Tien geboden" — en zij hielden
zich daar ook aan. Vandaar dat zij niet alleen rechtvaardig
waren tegenover God, maar ook tegenover hun naasten en
mede-mensen. Deze gehoorzaamheid aan Gods verbond wordt
nu in de Schrift vaak aangeduid door het woord „gerechtig-
heid". Onder de gerechtigheid van de rechtvaardigen verstaat
de Schrift: hun vasthouden aan Gods verbond in het hele
leven, hun gehoorzame verbondsmatige levenspraktijk, hun
loyaliteit tegenover God en de mensen, hun gehoorzaamheid
aan Gods geboden, ja hun goede werken (het misbruik van
deze bijbelse uitdrukking heft haar schriftuurlijk gebruik toch
niet op?).
Tegenover Jahweh kwam de gerechtigheid van de recht-
vaardigen uit in het lief devolle ontzag, dat zij voor Hem aan de
dag legden. Hun „vreze des HEEREN". Blijkend uit hun afkeer
van afgoden en of fermaaltijden op de bergen. En bewezen door
hun ijver om de reinheid en heiligheid in acht te nemen, die
Jahweh onder het Horebverbond van zijn yolk verlangde (zie
o.a. het mooie boek Leviticus)
En tegenover de mensen bleek de gerechtigheid van de
rechtvaardigen uit hun naastenlief de. Hun respect voor de
vrouw van hun naaste, z'n recht, z'n pand, z'n brood, z'n kleding,
z'n geld, z'n rechtszaak, kortom diens hele leven.
Praktisch gesproken is de gerechtigheid van de rechtvaar-
dige dus een synoniem woord voor diens lief de, zowel tegen-
over God als de mensen. Zo gebruikte onze Heiland het woord
50
De rechtvaardigen in de Psalmen §3
toch toen Hij zei: „Ziet toe, dat ge uw gerechtigheid niet doet
voor de mensen, om door hen opgemerkt te worden", Matth.
6 : 1. Blijkens het parallelle vers 2 bedoelde Hij met „gerech-
tigheid doen" aalmoezen geven, je naaste hulp en bijstand
verlenen, 3).
Kortom, wat waren die rechtvaardigen dus voor Israêlie-
ten? Trouwe bondgenoten! Vrome leden van Gods yolk, die
Jahwehs verbond trouw hielden in het gewone leven van
alledag en die daardoor in een goede verhouding met God
leef den. Loyaal aan de afspraken van „Horeb" zowel jegens
God als met betrekking tot hun naasten. Zondeloos? Natuurlijk
niet, maar zij waren wel bedacht op Gods geboden om die te
doen, Ps. 103: 18, en zij geloof den ook wat daaraan vooraf gaat
in die psalm over Gods grote vergevensgezindheid, vs. 6-13.
Daarom zullen zij ondanks hun zonden en zwakheden „bestaan
in het gericht", Ps. 1 : 5.
Dit dus over de gerechtigheid van een trouwe Israêliet.
Van een mens.
Maar nu Gads gerechtigheid. Waarvoor de jonge Luther
ineenkromp. Moeten we bij die paar woorden dan toch niet
huiveren?
Dat hangt er maar vanaf.
Goddelozen wel, maar de rechtvaardigen niet. Want zoals
de gerechtigheid van de rechtvaardige duidt op de trouw aan
Gods verbond van de ménselijke kant, zö betekent GOds ge-
rechtigheid de trouw aan dat verbond van de GOddelijke kant.
Ook van God gebruikt kan gerechtigheid een ander woord zijn
voor hulpbetoon, lief debewijzen, barmhartigheidswerk. Denk
aan Samuels opsomming van „al de gerechtigheden des HEE-
REN , die Hij aan u en aan uwe vaderen gedaan heeft", 1 Sam.
12 : 7 (SV). Daarmee doelde de richter op Gods grote verlos-
singsdaden, vgl. Jes. 45 : 8, 46: 13, 48 : 18, 51 :6, Ps 98 : 2. Dat
GOd rechtvaardig is of barmhartig of trouw aan zijn belof ten is
het luisterrijkst gebleken uit de machtigste daad van Gods
ontferming: het zenden van zijn Zoon tot onze verlossing.
51

§ 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
„Zij waren beiden rechtvaardig".
Meermalen noemt de Schrift rechtvaardigen bij name. Van
Zacharias en Elisabeth lezen we: „Zij waren beiden rechtvaar-
dig voor God en leef den naar alle geboden en eisen des
Heeren, onberispelijk", Luk. 1 :6. Zo luidt het getuigenis over
een priester, die straks de engel Gabriel niet geloof de, Luk.
1 : 20. Hun zoon Johannes de Doper krijgt hetzelf de lof felijke
getuigenis: „Herodes had ontzag voor Johannes, daar hij wist,
dat hij een rechtvaardig en heilig man was", Mark. 6 : 20.
Zo noemt de Schrift ook Noach, Abraham, Lot, David,
Simeon, Jozef, de man van Maria, rechtvaardig. Van Noach
lezen we, dat hij „onder zijn tijdgenoten een rechtvaardig en
onberispelijk man was; Noach wandelde met God", Gen. 6 : 9.
Maar niet zondeloos, zoals uit het verhaal van zijn dron-
kenschap blijkt. Abraham was ook zo'n loyale bondgenoot: hij
vertrouwde tegen hoop op hoop op Gods beloften, Rom. 4. En
Jahweh? Die waardeerde deze vertrouwensvolle, loyale le-
venshouding van Abraham als gerechtigheid, Gen. 15 : 6, la 203,
239. Maar de volmaakte Rechtvaardige was onze Heere Jezus
Christus zelf, Hand. 3 : 14, 1 Joh. 2 : 1.
Van zulke rechtvaardigen staan de Psalmen vol. Het
psalmboek is niet alleen een boek over de rechtvaardigen,
maar evenzeer van de rechtvaardigen. Hun zang- en gebeden-
bundel.
2. HOE WORDEN DE RECHTVAARDIGEN ZOAL
AANGEDUID?
Zoals we reeds opmerkten heeft de bijbel voor de recht-
vaardigen nog heel wat andere aanduidingen en benamingen.
Dat is typerend voor Hebreeuwse dichters. De psalmisten
hadden er namelijk plezier in dezelfde dingen twee, soms drie
maal achter elkaar met verschillende woorden te zeggen. Denk
aan wat we zoéven van Noach lazen: „onder zijn tijdgenoten
een rechtvaardig en onberispelijk man; Noach wandelde met
God", Gen. 6 : 9. Daar werd toch feitelijk ook drie maal het-
zelf de gezegd? Natuurlijk bestaat er tussen deze uitdrukkin-
52
De rechtvaardigen in de Psalmen §3
gen wel enig verschil in nuance, maar de overeenkomst is
groter dan de schakering. Rechtvaardig zijn = onberispelijk
zijn = wandelen met God.
Zo beschikken de psalmisten over een menigte zinverwan-
te woorden en uitdrukkingen als ze over de rechtvaardigen
spreken. Weliswaar belichten de dichters door hun synonie-
men steeds een andere zijde van de rechtvaardigen, maar
zij hebben toch steeds dezelfde soort Israèlieten op het oog: de
loyalen, die Gods verbond hièlden en er voortdurend op be-
dacht waren om Jahwehs bevelen te doen.
U kunt in dit verband ook denken aan de zaligsprekingen
van onze Heiland. Hij spreekt daarin over de armen van geest,
de treurenden, de zachtmoedigen, die hongeren en dorsten
naar de gerechtigheid, de barmhartigen, de reinen van hart, de
vredestichters en de vervolgden. Al deze uitdrukkingen heb-
ben betrekking op dezelfde soort mensen, namelijk de recht-
vaardigen. Alleen worden ze telkens van een andere kant
belicht. De rechtvaardigen als mensen die treuren. De recht-
vaardigen als zachtmoedigen. De rechtvaardigen als vervolg-
den, de rechtvaardigen als vredestichters. Hiermee willen we
niet beweren, dat alle rechtvaardigen altijd al deze dingen in
dezelfde mate beleven. Als kategorie wel, maar als af zonderlij-
ke gelovigen natuurlijk niet.
Zo staat het ook in de Psalmen. Zoals trouwens in de hele
Schrift ontmoeten we ook in dit bijbelboek op elke bladzijde
rechtvaardigen en goddelozen. Maar ze worden aangeduid
door een menigte woorden en uitdrukkingen, die natuurlijk
wel enige betekenis-schakering vertonen, maar zakelijk op
hetzelf de neerkomen.
Hieronder geven we nu voor het gemak eerst een over-
zicht van al deze woorden en uitdrukkingen. We halen ze aan
uit de Nieuwe Vertaling van het Ned. Bijbel Genootschap
(voortaan afgekort tot: NV).
De oprechten,
de verdrukte,
53

De rechtvaardigen in de Psalmen 3
3 De rechtvaardigen in de Psalmen

die wandelen in Zijn wegen,

de ellendige,
Sions armen,
het ellendige yolk,
alien die Hem liefhebben,
de arme,
de gebrokenen van hart,
de zwakke,
de verslagenen van geest,
de oprechte van hart,
de stillen in den lande,
de vrome (SV: goedertierene),
de getrouwen in den lande.
de getrouwen,
de refine,
Al deze uitdrukkingen duiden de rechtvaardigen aan. Zij
het rechtvaardig geslacht,
tekenen hen elk op haar wijze als de trouwe bondgenoten van
de heiligen,
Jahweh, die hun verbondenheid met Hem loyaal bewezen door
die rein van hart zijn,
hun „Gemeinschaftspflicht" in hun hele leven na to komen 4).
de ootmoedigen,
Zijn gunstgenoten, 3. ARMEN EN ELLENDIGEN.
de behoeftige,
Natuurlijk heeft Israel ook z'n rijke rechtvaardigen gekend
Uw knecht,
(Abraham, Isaak, Jakob, Salomo, Jozef van Arimathea), maar in
de eenvoudigen,
de regel behoorden de meeste vromen toch tot de laagste
de goeden,
bevolkingsklasse. Dat blijkt uit het verband waarin de woorden
de nederigen,
ellendige (ani) of ootmoedige (anaw) of arme (ani, ebjoon, raasj)
alien, die bij U schuilen,
in de psalmen voorkomen. Jahweh vrezen, zijn verbond hou-
wie Uw naam liefhebben,
den en op zijn bevelen bedacht zijn, dat deden blijkens de
wie Uw naam kennen,
Psalmen in Israel vooral de armen. De meeste rechtvaardigen
wie U zoeken,
waren arm en ellendig.
zij die voor tegenstanders schuilen bij Uw rechterhand,
Wellicht waren veel psalmisten zelf ook arm!
alien, die bij Hem schuilen,
wie Hem vrezen,
Nu zal het u vast ook opgevallen zijn, dat de psalmdichters
die Jahweh zoeken,
over allerlei leed van de rechtvaardigen niet altijd even con-
alien, die U verwachten,
creet, maar vaak in enigszins gesluierde termen spreken. Ze
wie zijn verbond en zijn getuigenissen bewaren,
klagen over tegenstanders, bestrijders, vervolgers, twisters,
wie Uw heil liefhebben,
benauwers, smaders en vechtlustigen, die de vromen op allerlei
die onberispelijk wandelen,
wijze benauwen. Maar wat deze verdrukkers dan precies deden
de mens, die op U vertrouwt,
komt meestal niet uit de verf. We lezen van netten, die gespan-
de man, die Jahweh vreest,
nen worden, van strikken die gelegd worden en van kuilen die
die van harte lust heeft in zijn geboden,
gegraven worden. Maar woorden als „netten" en „kuilen" en
die in de Wet (thora) van Jahweh gaan,
,,mannen des bloeds" hebben iets gesluierds. Evenzo uitdruk-
die Zijn getuigenissen bewaren,
kingen als: „ze spannen de boog" en „ze ontbloten het zwaard".
die Hem van ganser harte zoeken,
55
54

1 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
Ze laten er enerzijds geen twijf el over bestaan dat de dichter
in grote nood verkeert, maar moeten toch anderzijds ook over-
drachtelijk worden opgevat. Zo verhullen deze termen tegelijk
wat er nu f eitelijk precies aan de hand was.
Bij de psalmen van David vormt deze enigszins vage
manier van uitdrukken geen bezwaar. We kennen het leven
van deze grootste psalmdichter uit de boeken Samuel, Konin-
gen en Kronieken. We bezitten daarin een unieke kommentaar
op de psalmen van David. Kennis van deze boeken kan menige
vage uitdrukking in deze liederen voor ons verhelderen. Klaagt
de vrome koning daarin over „werkers der ongerechtigheid" en
„goddelozen", die „samenscholingen" tegen hem houden? In
Samuel, Koningen en Kronieken zien we deze benauwers in
levenden lijve aan het werk. We zien de schijnvrome Saul met
zijn goddeloze kliek achter David aanjagen. „Saul sprak er met
zijn zoon Jonathan en met al zijn dienaren over om David te
doden", 1 Sam. 19 : 1. Daar hebt u al zo'n „samenscholing" met
„mompelen" tegen de rechtvaardige. En over „kuilen" en „net-
ten" gesproken, waarmee hield een vuige verrader als Doeg
zich anders bezig? 1 Sam. 22 : 6-23. Of die „broeders" van Kehi-
la, die David notabene van de Filistijnen had verlost, 1 Sam.
23 : 1-13, vgl. 23 : 19vv. Was de gierige Nabal geen „werker der
ongerechtigheid"? Een hoof dstuk als 1 Sam. 25 kan deze uit-
drukking zeer concreet voor u vullen. Of 2 Sam. 15, dat ons
vertelt hoe Davids eigen zoon Absalom zijn vader een „net
spande". Als Psalm 55 klaagt over hun mond, die gladder is dan
olie, kunnen we wat Davids eigen ervaringen daarmee betreft
terecht bij Absalom, 2 Sam. 15. Hij wilde te Hebron een gelofte
aan Jahweh gaan betalen, zei hij tegen z'n vader. Maar hij
begon daar de opstand. Of bij de spottende en vloekende
Simei, 2 Sam. 16 : 5-14. Kortom, er mag over de psalmen van
David ook iets van een sluier liggen, die kunnen we met
behulp van de boeken Samuel, Koningen en Kronieken wel
enigszins optillen.
Maar zoals David hebben zov661 rechtvaardigen in Israel
geleden. Denk alleen maar eens aan de honderden mannen,
56 57
De rechtvaardigen in de Psalmen §3
vrouwen en kinderen, die met hem meetrokken: „ieder die in
moeilijkheden verkeerde, ieder die een schuldeiser had, ieder
die bitter bedroef d was" 5 ). Slachtoffers van de goddeloze
terreur van de zelotische ijveraar Saul. Waaraan moeten wij nu
denken als de Psalmen over deze en andere rechtvaardigen
spreken als „armen" en „ellendigen"? En over de „kuilen" en
„netten" die voor hen gereed gemaakt worden? De dichters
volgden natuurlijk ook wel de dichtregels van hun tijd en
cultuur-milieu waarin men nu eenmaal hield van vaste woord-
paren en zinswendingen. Maar zij hebben hun gesluierde
spreekwijze vast ook wel gebruikt om anderen in staat te
stellen in soortgelijke benauwde omstandigheden deze gebe-
den na te bidden. Mede hierom zullen de psalmisten de bij-
zonderheden van hun lijden enigszins in de schaduw hebben
gelaten.
Maar waar moeten wij aan denken als we de rechtvaardi-
gen in de Psalmen horen betitelen als „armen", „ellendigen",
,,00tmoedigen", „verdrukten", „zwakken"? Hoe vullen wij deze
enigszins vage benamingen? Waaruit bestond hun Teed dan?
Teneinde deze gesluierde uitdrukkingen bij uw bijbellezing
enig relief te geven, willen we ons nu eerst wat verdiepen in de
ellendige omstandigheden waaronder de armen in menige
periode van Israels geschiedenis hebben geleef d.
a. De Thora — het schild der armen — gebroken.
Onder een boerenvolk als Israel waren natuurlijk die-
genen arm, die geen eigen akker, geen eigen olijf bomen en geen
eigen wijngaard meer bezaten om in hun onderhoud te voor-
zien.
En dat had Jahweh nu juist willen voorkomen! Bij Horeb
had Hij daartoe reeds allerlei voorzorgsmaatregelen getrof f en.
De Heere wilde zijn yolk bewaren voor een harde samenleving
als de heidenen destijds kenden. Rijke grootgrondbezitters aan
de ene kant en arme dagloners en pachtboertjes aan de andere
kant. Iedere Israeliet zou daarom een ongeveer even groot stuk
van Kanadns grond als erfbezit moeten ontvangen, Num.
§ 3 De rechtvaardigen in de Psalmen De rechtvaardigen in de Psalmen S5 3
26 : 52-54. In bruikleen, „want het land is van Mij" sprak Jah-
weh, „en gij zijt vreemdelingen en bijwoners bij Mij", Lev.
25 : 23. Zo zou het moeten blijven. Jahweh de enige groot-
grondbezitter en de Israelieten geen pachters van elkaar maar
van Jahweh. De grond - een econoom sprak van: het kapitaal,
6 ) - zou altijd verdeeld moeten blijven: „En het land zal niet
voor altijd verkocht worden, want het land is van Mij ...", Lev.
25 : 23. Zo wilde Jahweh grote en blijvende maatschappelijke
tegenstellingen voorkomen.
Natuurlijk zouden er desondanks wel armen komen. Een
Israelitische boer zou zich om allerlei redenen gedwongen
kunnen zien zijn erfbezit te verkopen en zich als dagloner bij
een welgestelde broeder te verhuren. Maar zo'n verarmde
Israéliet en zijn kinderen zouden niet voor altijd van hun stuk
grond beroofd mogen worden, want Jahweh is een sterkte voor
de arme, Jes. 25 : 4, Ps. 109 : 31. Met het oog op zulke gevallen
had Hij twee dingen bevolen. Ten eerste dat in het eerstvol-
gende Jubeljaar alle verloren gegane en/of verkochte akkers
aan hun oorspronkelijke eigenaar of diens f amilie moesten
worden teruggegeven, Lev. 25 : 28, Ib 684v. Ten tweede dat een
arbeidscontract met zo'n verarmde boer hoogstens zes jaar zou
mogen duren, namelijk tot het eerstvolgende sabbatsjaar, Ex.
21 : lv, Deut. 15 : 12v, Ic 578v. Door deze en andere inzettingen
hief Jahweh in de Thora een beschermend schild op over de
armen.
Helaas, de boeken van de Prof eten vertellen hoe Israel
deze Thora bijna doorlopend heeft veracht en daarmee zijn
evangelische grondslag voor een evangelische samenleving
verliet, zodat Israels armen wel schuld hadden, maar geen
schild
De opgravingen in Palestina hebben deze Thora-verach-
ting op trieste wijze geillustreerd. In de 10e eeuw, die van
David en Salomo, blijken de huizen nog allemaal even groot te
zijn. Wat duidt op ongeveer gelijke levensomstandigheden van
de bewoners. Stapt men in zo'n opgegraven stad echter ver-
volgens over op het niveau van de 8e eeuw, die van Amos,
58
Jesaja en Micha, dan treft de schrijnende tegenstelling. De
wiik waar de huizen van de rijken hehhen qestaan herkent
men gemakkelijk aan hun grotere en betere bouw. In de ar-
menwijk staan de huizen veel dichter op elkaar en zijn ze veel
kleiner, 7 ). Met name in Samaria zijn deze feiten door de
opgravingen aangetoond. Men heeft daar resten gevonden van
indrukwekkende paleizen, maar eveneens van afschuwelijke
krotten, waarin ook mensen hebben gewoond, 8 De verachting
).
van het Horeb-verbond had de samenleving ontwricht. In
plaats van een sociaal en economisch evenwicht, dat Jahweh
bij Horeb op het oog had, gleed Israel al meer af naar de
schrijnende tegenstellingen tussen rijken en armen, zoals de
heidense maatschappijen die kenden en waarvoor Jahweh
Israel had willen bewaren, 9 ).
Met het oog op zulke toestanden klaagt de dichter van
Psalm 11: „Wanneer de grondslagen zijn vernield ( = wanneer
men de Thora veracht), wat kan dan de rechtvaardige doen?"
Als men de arme rechtvaardige in het Jubeljaar zijn akker niet
teruggeeft en als men de rechtvaardige dagloner in het Sab-
batsjaar zijn vrijheid niet hergeeft, als corrupte rechters de
rechtszaak van een zwakke weduwe buigen, goddeloze
mede-Israelieten keihard Jahwehs inzettingen vertrappen en
door geschenken rechters omkopen, wat kan dan de rechtvaar-
dige doen? Daar hebben we al het een en ander om de woor-
den „zwakke" en „verdrukte" en „ellendige" in de Psalmen te
vullen.
Nu een andere oorzaak van armoe en ellende.
b. Onmenselijke belastingen.
Van Salomo af moeten er op de gewone man zware be-
lastingen hebben gedrukt. Samuel had Israel niet voor niets
gewaarschuwd: zo'n koning vordert uw zonen voor z'n leger, uw
dochters voor z'n hof, uw akkers, uw wijngaarden en olijftuinen
voor z'n vrienden, uw werkkrachten voor zijn werk, zodat u zult
jammeren over uw koning, 1 Sam. 8: 11-18. De geschiedenis
heeft Samuel volledig in het gelijk gesteld. Saul begon als
59

De rechtvaardigen in de Psalmen
§3
boerenzoon en eindigde met een grootgrondbezit, 1 Sam. 11 : 5,
22 : 7, 2 Sam. 9 : 9v. Maar vooral onder Salomo moeten hoge
belastingen op de Israèlitische boeren hebben gedrukt, 1 Kon.
12 : 4. Hij had het land in twaalf districten verdeeld, die ieder
gedurende een maand de koning en zijn hele hofhouding van
de nodige levensmiddelen moesten voorzien, 1 Kon. 4 : 7, 27v.,
vgl. 2 Kron. 17 : 5. Tevens schijnen de koningen het recht te
hebben gehad van de eerste snede op het grasland, want Amos
spreekt tenminste over „het nagras na de af maaiing voor de
koning", 7 : 1. Bij wijze van gunst kon de koning iemand van
zulke lasten vrijstelling verlenen, 1 Sam. 17 : 25.
Door zulke lasten zal de ongelijkheid van bezit zijn toege-
nomen en het sociale evenwicht almeer verstoord. De opgra-
vingen spreken ook bier hun taal: „De beschreven tabletten,
die men bij de opgravingen gevonden heeft, laten zien, dat de
berooide plattelandsbevolking ongelooflijke hoeveelheden aan
belastingen in natura moest leveren aan het paleis", 9 a). Raakte
een Boer hierdoor zijn bezittingen allengs kwijt, dan herkreeg
hij die nooit meer, want dat Jahwehs inzettingen van sab-
batsjaar en jubeljaar ooit in praktijk gebracht zijn, lezen we
nergens, 10 ). Al blijft het natuurlijk altijd nog mogelijk, dat het
wel is voorgekomen, zij het misschien slechts regionaal en
gebrekkig.
Hier zien we dus iets van het schrijnende leed, dat achter
enigszins gesluierde uitdrukkingen in de Psalmen schuil kan
gaan. De „ellendige" kan een Boer zijn geweest die zichzelf als
dagloner had moeten verhuren en soms zelfs zijn kinderen
verkopen! Denk u het lot in van zo'n broeder als zijn heer hem
dan 's avonds het verschuldigde loon ook nog niet uitbetaalde,
omdat deze goddeloze werkgever zich niet stoorde aan Jah-
wehs bevel in Deut. 24 : 12-15, vgl. Job 24 : 7. Denk bij de
klachten in de Psalmen eens aan de armoe van zo'n recht-
vaardige! Wat een vernedering voor een eertijds vrije Boer om
de olijftuin van een goddeloze grootgrondbezitter te moeten
aflezen, Job 24 : 6, vgl. 10v. Wij konden bij de woorden „armen"
en „ellendigen" wel eens moeten denken aan krotbewoners, die
60
De rechtvaardigen in de Psalmen §3
graanaf val aten, dat bovendien ook nog werd verkocht met
verkleinde ef a's en bedrieglijke weegschalen, Amos 8 : 5v. Uit-
gemergeld en afgestroopt en als een beest behandeld, dat was
het lot van de armen in Micha's dagen, Micha 3 : 2vv. Som-
migen zullen zo diep in de schuld gezeten hebben, dat zij hun
handmolen — een onmisbaar voorwerp in een Israêlitische
huishouding, nodig voor het bakken van brood — als pand
moesten wegbrengen. Als u zich dan probeert in te leven in de
ellende van een gezin, dat dit pand niet terugontving, dan
bevroedt u alweer wat meer van de ellende van veel recht-
vaardigen! Denk u daarbij ook hun voortdurende angst in.
Angst om van dagloner of te zakken tot slaaf. Angst voor het
dieptepunt: je kinderen als slaaf te moeten verkopen. Angst
voor de belasting-ambtenaren, die vaak goddelozen geweest
zullen zijn. Vergeet intussen ook de arme slavinnetjes niet, die
hun lichaam zowel voor „mijnheer" als voor „de jonge mijnheer"
ter beschikking moesten stellen, Amos 2 : 7. Weet u wat min-
achting betekent, tot in uw eigen f amilie toe, alleen omdat u
arm bent? Spr. 14 : 20, 19 : 4, 7. Uw wijze raad veracht te zien,
omdat u arm bent? Pred. 9 : 15.
Al deze ellende kan schuilgaan achter de klacht:
„Sta op, Jahweh! o God, hef uw hand op,
vergeet de ellendigen niet.
Waarom smaadt de goddeloze God,
spreekt hij in zijn hart: Gij vraagt geen rekenschap?
Gij ziet het, want Gij aanschouwt moeite en verdriet,
om het in uw hand te leggen.
Op u verlaat zich de zwakke,
voor de wees zijt Gij een helper", Ps. 10 : 12-14.
c. Arbeidsdienst.
Een derde oorzaak van de armoe onder de rechtvaardigen
zal gelegen hebben in de arbeidsdienst, een instelling die het
hele oude Nabije Oosten kende, 11 ). David had tegen het einde
van zijn regering al een minister voor herendiensten, 2 Sam.
20 : 24. Onder Salomo verrezen grote bouwwerken als de tern-
61

§ 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
pel, het koninklijk paleis, de verdedigingswerken van Jeruza-
lem, garnizoenssteden, 1 Kon. 9 : 15-19. Naast slaven heeft
Salomo daarvoor ook Israelieten te werk gesteld, 1 Kon.
9 : 20vv, 5 : 13. Adoniram was minister voor de arbeidsdienst, 1
Kon. 4 : 6, 5 : 14, vgl. 11 : 28. Zo riep koning Asa heel Juda op,
zonder enige uitzondering, voor de versterking van Geba en
Mispa, 1 Kon. 15 : 22. En Jeremia verweet koning Jojakim, dat
die zijn paleis liet bouwen zonder de bouwvakarbeiders uit te
betalen: „Wee hem, die zijn huis bouwt met ongerechtigheid,
zijn opperzalen met onrecht; die zijn naaste voor niets laat
werken, hem zijn loon niet geeft", Jer. 22 : 13.
Als wij bij onze psalmenlezing ook eens aan deze dingen
dachten? Rechtvaardigen te werk gesteld bij het paleis van
koning Jojakim en 's avonds geen loonzakje
d. De vele oorlogen.
Een vierde oorzaak van de armoede onder Israels recht-
vaardigen zal gelegen zijn in de vele oorlogen, waarin Israel
gedurende de laatste eeuwen voor de ballingschappen gewik-
keld raakte. Oorlogen met Syriers en Assyriers, Egyptenaren
en Babyloniers. Om over de anderen te zwijgen, Jes. 9 : 11.
Hierin daalde Jahwehs verbondswraak op Israel neer, Lev. 26,
Deut. 28v., maar de rechtvaardigen leden met de goddelozen
mee, ja leden misschien nog het zwaarst.
Denken we ons de gevolgen van deze oorlogen voor de
plattelandsbevolking eens even in, dan hebben we nog meer
achtergrond-inf ormatie over de ellende van de rechtvaardigen,
zoals die uit de psalmen opklinkt.
Oorlogen begonnen meestal in de lente, dat was „de tijd
dat de koningen ten strijde plegen te trekken", 2 Sam. 11 : 1,
1 Kron. 20 : 1, 12 ). Bijna alle Assyrische veldtochten waarvan de
datum precies bekend is, begonnen tussen april en juni, 13 ). Dat
lag voor de hand: dan begon het mooie jaargetijde, dan waren
de wegen beter begaanbaar, de transporten en het bivakkeren
eenvoudiger en vooral de voedselvoorziening van de troepen
gemakkelijker. Want de oud-Oosterse legers moesten hun
62
De rechtvaardigen in de Psalmen §3
voedsel maar trachten te vinden in de landen die ze doortrok-
ken. Vandaar dat zij oprukten in het voorjaar. Ze arriveerden
dan in het vijandelijke land als de korenoogst juist rijp op het
veld stond. „Een egyptische papyrus beschrijft levendig hoe
deze methode door het egyptische leger in Kanadn werd toe-
gepast", 14). Ook toen farao Sisak Juda binnenviel tijdens ko-
ning Rehabeam? 2 Kron. 12.
Dacht u dat de soldaten destijds soldij uitgekeerd kregen?
Zij moesten door roven en stelen in het vijandelijke land maar
aan hun trekken zien te komen. Wie weet wat er in dit opzicht
aan Teed schuil gaat achter menige gesluierde klacht in de
psalmen! Want geplunderd werd er tijdens deze oorlogen! Het
plezier van buitverdelen is spreekwoordelijk in de bijbel, Ps.
119: 162, Jes. 9 : 2. Steden (en daarin woonde ook de boerenbe-
volking) werden geplunderd en in brand gestoken, 2 Sam. 8 : 8,
12 : 30, 2 Kon. 14 : 14, 25 : 13vv. Verlaten legerkampen werden
leeggeroof d, 2 Kon. 7 : 16. Gesneuvelden op het slagveld uit-
geschud, 1 Sam. 31 : 8. Alles wat maar enigszins draagbaar was,
meegenomen, 2 Kron. 20 : 25, vgl. Deut. 20 : 14. Zelfs kudden
werden meegevoerd, 1 Sam. 14 : 32, 27 : 9, 30 : 20. Ja, al voor de
ballingschappen roof den invallende benden menige Israeli-
tische jongen of meisje, om die vervolgens te verloten of te
verkopen, Joel 3 : 3v. De vrouw van generaal Nadman in Da-
maskus had zo'n Israelitisch slavinnetje in huis. Wat een ver-
driet steekt er achter zulke simpele mededelingen in het boek
Koningen!
Ook in deze richting mogen we dus denken als we de
rechtvaardigen horen klagen: „ik ben arm en ellendig". Daar
kan de roof van een kind, een kudde, een oogst achter steken.
Daniel en Ezechiel waren niet de eerste rechtvaardigen, die
meeleden onder het oorlogsgeweld, dat Gods verbondsvloek
over een goddeloos Israel bracht.
e. Weduwen en wezen, vreemdelingen en levieten.
De rechtvaardigen waren dus in Israel meestal te vinden
onder de armen. Maar wie vonden we vaak onder deze vrome
63

§ 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
armen? De weduwen en hun wezen, de vreemdelingen en de
levieten. Als u dus de woorden ,,arm" en „ellendig" in de psal-
men tegenkomt, denkt u dan vooral ook aan deze stakkerds.
Een weduwe droeg in het hele oude Oosten — en Israel
vormde daarop in tijden van Thora-verachting geen uitzonde-
ring — een spreekwoordelijk ellendig lot. Wie in Israel een
verschrikkelijke verwensing wilde uiten, gebruikte de uitdruk-
king: „weduwe worden", Ps. 109 : 9. Zelden in het hele Oude
Testament is sprake van een rijke weduwe. Integendeel, zij
worden meestal in 66n adem genoemd met armen, ellendigen
en verdrukten. Denkt u bij deze woorden dus ook eens aan
vrome weduwen. Zonder de steun van haar man, zonder
bescherming van rechtvaardige overheden, beroof d van het
Goddelijk schild der Thora, stonden ze met hun kinderen vaak
weerloos in een goddeloze Israêlitische samenleving.
Bezat zij nog een stukje grond van haar overleden man?
Goddeloze buren stalen daar repen van of door de grensstenen
telkens een stukje te verleggen. Soms had haar man haar geen
bezittingen, maar zelfs schulden nagelaten, zodat ze de kans
liep haar kinderen ook nog te verliezen. „Nu is de schuldeiser
gekomen om mijn beide kinderen als slaven voor zich weg te
halen", klaagde de weduwe van een prof eet bij Elisa, 2 Kon. 4,
vgl. Job 6 : 27. We lezen wel van zuigelingen, die van de
moederborst werden afgerukt, Job. 24 : 9, ja van weduwen die
werden vermexird, Ps. 94 : 6. De meeste landeigenaren waren
niet zo royaal als de rechtvaardige Boaz en de meeste wedu-
wen niet zo gelukkig als Ruth bij het aren lezen.
Ook vreemdelingen en Levieten waren aangewezen op de
gerechtigheid (of rechtvaardigheid) van hun medeburgers, Ic
567, 581, 719. De Levieten hadden geen eigen erfdeel in Israel,
geen eigen akker, Jahweh was hun deel. Zij leef den van een
gedeelte van de offers, die aan Jahweh gebracht werden. Le-
vieten en hun gezinnen voelden het derhalve meteen aan den
lijve en in hun portemonnaie als Israel de inzettingen van
64 65
De rechtvaardigen in de Psalmen §3
Jahweh verliet. Wie weet hoeveel arme Levieten in de psalmen
aan het woord komen? Denkt u dus ook eens aan deze broe-
ders als u de psalmisten het leed van de rechtvaardigen hoort
vertolken. Men heeft wel eens vermoed, dat Psalm 73 uit zulke
arme Levitische kringen stamt. Als dat juist is, tekent hij hoe
zulke uitgebuite dienaren van Jahweh tot in hun nieren ge-
prikkeld konden zijn, wanneer ze hun eigen armoe vergeleken
met de voorspoed van de goddelozen. „Totdat ik (bij mijn
Levietenwerk) Gods heiligdommen in ging (om daar m'n ne-
derige werk te verrichten) en (toen) op hun einde lette", Ps.
73 : 17. Toen daalde de vrede van God weer in zijn hart. „Noch-
tans zal ik bestendig bij U zijn" (als Leviet geniet ik toch maar
het voorrecht altijd dicht bij U te mogen zijn: in het heiligdom,
waar de andere Israëlieten alleen bij gelegenheden komen). En
zijn troost was echt-Levitisch: anderen mogen dan allerlei
rijkdommen bezitten, maar „mijn erfdeel is God voor eeuwig",
Deut. 10 : 9, 18 : 2. We zouden Psalm 73 kunnen lezen als de
worsteling van zo'n berooide knecht van God temidden van
welvarende goddeloze mede-Israêlieten.
De rechtvaardigen vaak arm en ellendig? Ja, vergeet daar-
bij vooral deze Levieten niet, die „geen erfdeel" bezaten, van de
geef moesten leven en de eerste slachtof fers werden in tijden
van verbondsverlating. Daarbij op de voet gevolgd door die
andere „zwakken": de weduwen en de vreemdelingen.
Tekenend zijn ook de woorden, waarmee de Hebreeuwse
taal deze armen aanduidt. De ani (ellendige) is als woord
afgeleid van anah: gekromd, gebogen, ongelukkig zijn. Ziet u
hem staan, de arme voor de grootgrondbezitter? Gebogen. Van
dezelf de stam is het woord anaw (ootmoedige) afgeleid. Ook
dat tekent de arme als een gebogene, zowel voor God als in de
ogen van de mensen. De ebjoon (arme) tekent de arme als
behoeftige, gebrek lijdende. Andere beeldende Hebreeuwse
woorden voor arm zijn nog: dal, letterlijk: mager, afgeleid van
dalal = mager, zwak, onbetekenend zijn. Men kan bier denken
aan „de mageren van het land", als aanduiding van het agra-
risch proletariaat, dat na de val van Jeruzalem in het land

§ 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
mocht blijven wonen, vgl. Kantt. SV. 2 Kon. 25 : 12. Met het
woord raasj tekent het Hebreeuws de arme als have-not, be-
zitloze, 15 ). Deze verschillende woorden worden ook door el-
kaar gebruikt of wisselen elkaar of om als synoniemen de-
zelf de armen aan to wijzen, 16 ).
Hopelijk hebben de woorden „armen", „ellendigen", „ver-
drukten", „zwakken", „ootmoedigen" intussen wat meer relief
voor u gekregen. De psalmisten spraken over het leed van deze
rechtvaardigen, zoals we opmerkten, meestal in enigszins
gesluierde termen. Maar door dit uitstapje over de oorzaken
van veel armoe in de kringen der vromen krijgen wij misschien
een wat levendiger beeld voor onze geest als we hen horen
klagen over „benauwers", die „de boog spannen" of „kuilen
graven". Zie dan bijvoorbeeld eens zo'n arme rechtvaardiqe met
vochtige ogen langs zijn voorvaderlijk erf deel lopen, de akker
die Jahweh zijn f amilie had geschonken, maar die hem ontno-
men was ...
Natuurlijk waren er ook wel rijke rechtvaardigen, zo zagen
we al, maar u kunt deze gerust als uitzonderingen beschouwen
en bij uw psalmlezing deze regel hanteren: de rechtvaardigen
= de armen = de ellendigen = de ootmoedigen = de zwak-
ken = de behoeftigen = dagloners en verarmde boeren =
weduwen en wezen = bezitloze en verwaarloosde Levieten.
4. VERVOLGDEN OMDAT ZE GERECHTIGHEID DOEN.
„Allen die in Christus Jezus godvruchtig willen leven,
zullen vervolgd worden", 2 Tim. 3: 12. Dat hebben ook de
rechtvaardigen van het Oude Testament ondervonden. Zij
hongerden en dorstten naar de gerechtigheid. Zij eerbiedigden
Gods verbondsmatige recht op him leven en op dat van heel
Israel. Rechtvaardig zijn voor God en de mensen, dat was hun
hoogste levensdoel. Vandaar hun ijver voor de zaak van Jah-
weh en hun afkeer van alles wat tegen zijn Woord inging. Maar
wat zijn ze daarom vervolgd! Dat laten zowel de bijbelse als de
latere kerkgeschiedenis overduidelijk zien.
66 67
De rechtvaardigen in de Psalmen §3
Onze Heere Jezus wees eens op dat rode spoor van „al het
rechtvaardige bloed, dat vergoten werd op de aarde, van het
bloed van Abel, de rechtvaardige, tot het bloed van Zacharia,
de zoon van Berechja, dien gij vermoord hebt tussen het
tempelhuis en het altaar", Matth. 23 : 35. En waarOm vermoord-
de Kahl zijn broer? „Omdat zijn werken boos waren en die van
zijn broeder rechtvaardig" en omdat Kahn „uit de boze was",
1 Joh. 3 : 12. Die waren er meer onder Gods yolk, zoals we in de
volgende paragraaf zullen zien. Mozes' eigen broeders hadden
hem haast gestenigd, Num. 14 : 10. Omdat hij wel op Jahweh
vertrouwde en zij niet. Dus werd hij haast gestenigd om zijn
gerechtigheid. Davids gelovig vertrouwen op de Naam van
Jahweh, waardoor hij Goliath versloeg, bezorgde hem op den
duur de duistere haat van Saul, door wie hij jarenlang in
levensgevaar verkeerd heeft. Alweer „om der gerechtigheid".
Om diezelf de reden zijn ook de profeten vervolgd: Elia, Elisa,
Amos, Jeremia Onder de regering van Achab verborg zijn
hof maarschalk Obadja zo'n honderd profeten in een spelonk,
waar hij hun water en brood bezorgde, 1 Kon. 18 : 4. Anders
had Izebel hen uitgeroeid. Over arme rechtvaardigen gespro-
ken en vervolgden om der gerechtigheid wil! Ook Elia wilde zij
vermoorden, 1 Kon. 19 : 2. Amos werd als een kwajongen uit
Bethel weggestuurd, Amos 7 : 10v. En de lijdensweg van de
arme Jeremia kent u: die herdacht zijn 40-jarige ambtsjubileum
in de gevangenis of op de bodem van een modderput. Naast
deze bij name bekende trekt echter door de kerkgeschiedenis
het grote leger van bij name Onbekende arme en vervolgde
rechtvaardigen. Davids vertrapte volgelingen in de spelonk
van Adullam, 1 Sam. 22 : lv. De prof etenweduwe, die radeloos
bij Elisa kwam, 2 Kon. 4 : 1-7. De weduwe van Naboth, 1 Kon.
21. De armen die om een paar schoenen werden verkocht,
Amos 2 : 6. Allemaal vervolqden om der gerechtigheid. Gehaat
omdat zij in het leven van alledag met Jahwehs inzettingen
rekening hielden.
Dat zette hun armoe en leed in een zeer bepaald licht!
§ 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
Armoede, ziekte, achteruitzetting, bestrijding en verdruk-
king zijn natuurlijk ook algemeen-menselijke verschijnselen.
Ook heidenen en ongelovigen weten daarvan mee te praten.
Maar z6 worden deze dingen in de psalmen niet ter sprake
gebracht. Daar staan deze lijdensvormen in een zeer bepaald
licht. Als de psalmisten klagen over armoede, verdrukking,
spotters, leugensprekers, benauwers, kuilen en strikken, bren-
gen zij deze zaken voor Gods aangezicht als teed, dat hun zoals
de Heiland het uitdrukte overkwam om der gerechtigheid wil.
Dit is een lij den van een zeer bepaald soort.
Het heeft alles te maken met de grote demarkatie-lijn, die
door het hele Woord van God en zo ook door alle psalmen
heenloopt. De scheidslijn tussen de meestal rijke en machtige
goddelozen, die het Woord (vaak onder vrome schijn) verlaten
hebben en de meestal arme en verdrukte rechtvaardigen, die
Jahweh hartelijk lief hebben, zijn verbond houden en voor zijn
Woord beven. Dat is het kader waarin de psalmisten klagen
over armoede, verdrukking, ziekte, hoon, netten, valkuilen,
leugens, misdadige getuigen en spotters. Onze Heiland zou dit
„kruisdragen" hebben genoemd. Kruisdragen is alleen het leed,
dat wij dragen „om der gerechtigheid wil", om onze loyaliteit
jegens God en zijn zaak, om Christus' wil, „zonder oorzaak", Ps.
25 : 3, 44 : 23, Rom. 8 : 36. Al het andere leed, dat wij met de
ongelovige wereld gemeen hebben, is gevolg van de zonde en
straf daarop.
Van hieruit verstaan we waarom de gereformeerden in de
16e eeuw juist zo gretig naar de Psdlmen grepen, toen de
ref ormatie de gemeente-zang weer invoerde. Eeuwenlang had-
den de kerkgangers in de middeleeuwse kathedralen alleen
maar mogen kijken en luisteren. Maar de ref ormatoren keer-
den terug naar het voorbeeld van de eerste christelijke ge-
meenten en lieten de gemeente weer zingen in haar samen-
komsten. Alleen wat konden zij haar laten zingen? Men bezat
eenvoudig nog geen psalmberijmingen-voor-gemeentezang.
Langzamerhand zijn er enkele bundels ontstaan, 17 ). Jawel,
68
De rechtvaardigen in de Psalmen § 3
psalmbundels! Want het Psalmboek is het liederenboek van de
lijdende rechtvaardigen en wat konden de arme martelaren-
kerkjes in de 16e eeuw beter zingen dan de liederen van hen,
die eeuwen tevoren f eitelijk hetzelf de lijden hadden verduurd
als zij? Zo namen de vervolgden-om-der-gerechtigheid in de
16e eeuw de psalmen op de lippen van de vervolgden-om-der-
gerechtigheid uit veel vroeger eeuw. Wat konden zij beter
zingen bij de rode gloed van brandstapels of op de vreemde
bodem waar zij in vluchtelingen-gemeenten samenkwamen?
(Embden, Londen). In deze liederen ontmoetten de vervolgde
gereformeerden niet alleen vervolgde mede-rechtvaardigen,
maar ontvingen zij ook de juiste troost en het juiste onderricht
over wat in zulke benarde situaties Godewelgevallige gebeden
zijn. Zoals b.v. het volgende:
„Wie op Jahweh vertrouwen, zijn als de berg Sion,
die niet wankelt, maar voor altoos blijft.
Rondom Jeruzalem zijn bergen;
zo is Jahweh rondom zijn yolk
van nu aan tot in eeuwigheid.
Want de scepter der goddeloosheid zal niet blijven rusten
op het erfdeel der rechtvaardigen,
opdat de rechtvaardigen hun handen
niet uitstrekken naar onrecht.
Doe goed, Jahweh, aan de goeden,
en aan de oprechten van hart,
maar hen die zich tot kronkelpaden neigen,
zal 18 ) Jahweh met de bedrijvers van ongerechtigheid doen
vergaan.
Vrede zij over Israel!" Ps. 125.
Als wij horen van verdrukte christenen zijn wij geneigd
hen te beklagen. Maar onze Heiland feliciteerde hen. Niet
ondanks hun vervolging, maar omdat ze vervolgd werden:
„Zalig de vervolgden om der gerechtigheid wil, want hunner is
het Koninkrijk der hemelen", Matth. 5 : 10. Daarmee vatte onze
hoogste Prof eet en Leraar een grondthema samen van de
69
 De rechtvaardigen in de Psalmen De rechtvaardigen in de Psalmen
§ 3
Psalmen, het liederenboek van de vervolgden om der gerech-
tigheid wil.
5. TREURENDEN OM SION.
De rechtvaardigen waren dus vaak = de ellendigen, de
armen, de vervolgden om der gerechtigheid wil. Welke hou-
ding hebben zij doorgaans tegenover dit leed aangenomen?
Och, niets menselijks was hun natuurlijk vreemd. Dat zien
we aan Asaf, die tot in zijn nieren geprikkeld was over de
voorspoed van de goddelozen en z'n eigen armoe. Zijn hart was
verbitterd en af gunstig. Maar deze houding typeerde niet zijn
hele leven. „Then was ik een grote dwaas en zonder verstand,
ik was een redeloos dier bij U", Ps. 73 : 22. Wij zouden zeggen:
een domme ezel. U kent verder Elia's mismoedigheid en Jere-
mia's neerslachtigheid, die hem er eens toe bracht zijn geboor-
tedag te vervloeken, 1 Kon. 19, Jer. 20 : 7-18. Zo zouden er meer
mismoedige rechtvaardigen aan te wijzen zijn.
Maar hoe stonden zij doorgdans tegenover hun leed? Niet
aktivistisch en vol dadendrang om hun eigen recht te zoeken.
Nee, typerend voor de rechtvaardigen is, dat zij wat hun eigen
recht betreft hun zaak in Hoger Beroep bij Jahweh aanbevalen
en baden: „Twist, Jahweh, tegen wie met mij twisten", Ps. 35.
Soms durf den ze zelf s te bidden: „Doe mij recht, Jahweh, want
ik heb in onschuld gewandeld", Ps. 26. En wat Gods recht-op-
Israêl betreft, als dat door Gods yolk gebogen werd konden de
rechtvaardigen wel huilen!
Zij waren de „treurenden van Sion", Jes. 61 : 3.
Natuurlijk, hun eigen leed drukte ook zwaar, maar dat
Israel Gods verbond vertrapte en inzettingen verachtte, dat
brak de rechtvaardigen in menige tijd het hart. Vandaar hun
bijnaam: „de gebrokenen van hart" en „de verslagenen van
geest" Ps. 34. In dit opzicht heten ook de rijke rechtvaardigen
wel „arm". Neem Hanna, de moeder van Samuel. Vast een
welgestelde dame geweest. Haar man Elkana kon tenminste
twee vrouwen onderhouden en een driejarige stier of feren
vOOr Samuel aan Jahweh geschonken werd; dat kon iedere
70
§3
Israêliet niet. Hanna was dus maatschappelijk gezien vermoe-
delijk allesbehalve arm. Maar toch zegt zij in haar lof zang, die
vol is van de toestand van de Israêlitische kerk op het einde
van de Richterentijd en van de daarin op handen zijnde ge-
beurtenissen ook dit: „Hij heft de geringe op uit het stof, Hij
heft de arme (ebjoon) omhoog uit het slijk", 1 Sam. 2 : 8. Onge-
twijfeld heeft ze daarmee ook zichzélf op het oog gehad en van
de erezetel geprofeteerd, die zij zou verwerven in het Konink-
rijk van God. Hanna, de moeder van de prof eet Samuel, de
hervormer van de Richterentijd en de leermeester van koning
David.
We leren hieruit, dat we „arm" dus niet altijd letterlijk
moeten nemen in de maatschappelijke zin van het woord, maar
ook wel eens overdrachtelijk: „arm" zijn ook die (niet talrijke)
welgestelde rechtvaardigen, die er ondanks hun rijkdom el-
lendig aan toe zijn vanwege de desolate toestand van „Sion".
Zie het opschrift boven Psalm 102: „Een gebed van een el-
lendige (ani), wanneer hij bezwijkt (!) en voor Jahweh zijn
klacht uitstort".
„Zalig, die treuren (vooral om Sion)", zei onze Heiland,
„want zij zullen vertroost worden", Matth. 5 : 4. Daarmee sprak
onze Zaligmaker in de lijn van veel psalmen, o.a. Psalm 126 :
„Wie met tranen zaaien
zullen met gejuich maaien.
Hij gaat al wenende voort,
die den zaadbuidel draagt;
voorzeker zal hij komen met gejuich,
dragende zijn schoven", vs. 5v, 19 ).
Treurt u om Sion? Ziet u met diepe smart hoe de Goliath
van de moderne wetenschap, ja onze hele moderne wereld de
levende God en zijn Woord hoont? Bent u een verslagene van
geest als u bedenkt, dat deze vijanden gedurende de laatste
twee eeuwen talloze jongens en meisjes uit de gemeenten van
Christus hebben meegesleurd naar het kamp van onze vijan-
den? Kunt u mismoedig worden als u let op de geringe kracht
van bewegingen voor wederkeer naar God en zijn Woord?
71

1 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
Leest u dan veel in de psalmen van de „treurenden Sions", zoals
bijvoorbeeld Psalm 44, 74, 77, 79, 80, 89, 90, 102. Hierin hoort u
de rechtvaardigen als voorbidders de nood van de Israelitische
gemeente voor Gods aangezicht brengen. Uit zulke psalmen
kunnen wij leren hoe wij in tijden waarin zijn oordelen over
zijn yolk gaan tot God mogen bidden. Zie hoe deze „verslage-
nen van geest", hoewel persoonlijk rechtvaardigen, zich ver-
bonden hebben geweten met de zonden van hun voorvaderen
en tijdgenoten. Hoor hoe zij daarover tot Jahweh klagen: met
open ogen voor Gods gerechtvaardigde toorn, met een beroep
op zijn belof ten, pleitend op zijn naam, smekend om zijn
barmhartigheid en zich troostend met Gods eeuwige ko-
ningschap. Hoewel we op deze dingen nog uitvoerig terug
komen bij de bespreking van enige van dergelijke psalmen
willen we ter illustratie van het bovenstaande toch alvast
enkele fragmenten uit deze psalmen onder uw aandacht bren-
gen:
Psalm 74 : lv:
„Waarom o God, verstoot Gij voor altoos,
brandt uw toorn tegen de schapen, die Gij weidt?
Gedenk uw gemeente, die Gij vanouds hebt verworven,
die Gij verlost hebt als de stam van uw erfdeel,
de berg Sion, waarop Gij uw woning hebt gevestigd",
Psalm 77 : 4, 8:
„Denk ik aan God, dan kreun ik, (-)
peins ik, dan versmacht mijn geest.
Zal de Heere dan voor altoos verstoten,
en niet meer goedgunstig zijn?"
Psalm 79 : 1, 8v:
„O God, heidenen zijn uw erfdeel binnengedrongen,
zij hebben uw heilige tempel ontwijd.
Reken ons de ongerechtigheid der voorvaderen niet toe,
uw barmhartigheid kome ons haastig tegemoet.
Help ons, o God van ons heil,
72
De rechtvaardigen in de Psalmen 3
om de heerlijkheid van uw naam;
red ons en doe verzoening over onze zonden
om uws naams wiL"
Psalm 102 :8, 11, 13v.
„Ik ben slapeloos (-)
en vermeng mijn drank met tranen
vanwege uw toorn en uw verbolgenheid
omdat Gij mij hebt opgenomen en neergeworpen.
Maar Gij, o Jahweh, troont voor eeuwig,
uw naam blijft van geslacht tot geslacht.
Gij zult opstaan, U over Sion erbarmen ..."
Wij verkeren als 20e eeuwse christenheid in grote oor-
deelsnood. Wij werden reeds gegeseld door twee wereldoorlo-
gen en thans lijkt het er op, dat God en zijn Christus werkeloos
toezien hoe de westerse christenheid van alle kanten door
dwaalgeesten besprongen wordt. Bestaat er daarom in zo'n
boze tijd wel aktuêler leerstof in de gebedsschool van de
Psalmen dan die welke de rechtvaardigen ook ons hebben
voorgezongen als treurenden om Sion? In die school zullen wij
dan echter ook leren, dat onze Heiland ons mede op grond van
deze gebeden en gedichten feliciteerde: „Zalig die treuren,
want zij zullen vertroost worden".
6. HET LIEDERENBOEK VAN HET OVERBLIJFSEL.
„In zijn dagen bloeie de rechtvaardige!" bidt Psalm 72 (van
of ITO& Salomo). Zulke tijden zal Israel inderdaad hebben
gekend. Al de dagen van Jozua diende Israel Jahweh, Joz.
24 : 31, en in de eeuw van David en Salomo kon Jahweh Psalm
72 wel eens hebben verhoord. Maar in het algemeen tekenen
de boeken der Prof eten toch een ander beeld, namelijk van een
Israel, waarin de rechtvaardigen vaak niet meer dan een Over-
blijf sel vormden, een wat kleinere of grotere minderheid. Wij
maakten daar al enkele opmerkingen over op blz. 41 en willen
daar nu nog het een en ander aan toevoegen.
73

3 De rechtvaardigen in de Psalmen
In de Richterentijd hebben de rechtvaardigen zeker vaak
een verdwijnende minderheid gevormd. We noemden al de
namen van Manoach en zijn vrouw, de vader en moeder van
Simson, van Naomi, Boaz en Ruth, Hanna en Elkana, de ouders
van Samuel, die behoord zullen hebben tot de kringen die zich
om de richters iieen verzamelden. Ook Samuel zal aanvan-
kelijk kringen van leerlingen hebben gevormd. Mannen als de
profeten Gad en Nathan, prins Jonathan, David en zijn gevolg
op zijn omzwervingen, de wijze Abigail zullen uit de „school"
van Samuel zijn voortgekomen.
De regering van David en Salomo bracht een tijd van
wederkeer naar Jahweh en zijn dienst, maar nauwelijks een
eeuw later klaagt een moedeloze Elia: „de Israêlieten hebben
uw verbond verlaten, uw altaren omvergehaald en uw profeten
met het zwaard qedood, zodat ik alleen ben overgebleven, en
zij trachten mij het leven te benemen", 1 Kon. 19 : 10. Waarop
Jahweh zijn knecht troost: „ Ik zal in Israel zeven duizend
overlaten, alle knieên die zich niet gebogen hebben voor de
Badl, en elke mond die hem niet gekust heeft", 1 Kon. 19 : 18.
Hier vormen de rechtvaardigen dus duidelijk een Overblijfsel.
Weer ruim een eeuw later horen we Hizkia dit woord
gebruiken als de Assyrièrs Jeruzalem bedreigen. De vorst
verzoekt dan de profeet Jesaja: „Wil dan een gebed opzenden
voor het Overblijfsel, dat nog gevonden wordt", 2 Kon. 19 : 4. En
nog een honderd jaar later zendt Hizkia's achterkleinzoon
Josia een deputatie naar de profetes Hulda. Diep onder de
indruk van het wetboek dat Hilkia in het huis van Jahweh
gevonden heeft, verzoekt Josia de profetes Jahweh te willen
raadplegen „ten behoeve van mij en van hen, die in Juda en
Israêl zijn overgebleven", 2 Kron. 34 : 20vv.
Bij de Latere Prof eten is het woord „rest" of „overblijfsel"
een min of meer staande term geworden. Jesaja moest een van
zijn zonen de naam geven: „Sjeaar Jasjoeb", dat betekent „een
Overblijfsel zal zich bekeren" of „een Overblijfsel zal terugke-
ren", Jes. 7 : 3, vql. 8 : 3, 18. Jahweh had deze profeet er bij diens
roeping trouwens al op voorbereid, dat er maar een Over-
74
De rechtvaardigen in de Psalmen §3
blijfsel naar zijn prediking zou luisteren, Jes. 6. Al bezorgde dat
Jesaja toch veel verdriet, getuige zijn klacht: „Wie gel6Oft, wat
wij gehoord hebben en aan wie is de arm van Jahweh ge-
openbdard?" Jes. 53 : 1. In deze periode moeten we de recht-
vaardigen dus vooral zoeken onder de leerlingen van Jesaja
(vgl. Jes. 8 : 16) of onder die van zijn tijdgenoot Amos, die
eveneens sprak van Jozefs „rest", Amos 5 : 15. Of in de kring
rond Micha, die ongeveer in dezelf de decennia Gods Woord
overbracht en het Overblijfsel troostte, Micha 2 : 12, 7 : 18.
Dat er zelf s gedurende de donkerste perioden in de
geschiedenis van Israel nog steeds een Rest van rechtvaardi-
gen leef de, danken we uitsluitend aan Jahwehs barmhartig-
heid en trouw. Hij sprak toch tot Elia: „Ik zal in Israel zeven
duizend overlaten ...", 1 Kon. 19 : 18. En Jesaja had ook alleen
deze verklaring: „Indien Jahweh der heerscharen ons niet
enige weinige ontkomenen had overgelaten ...", Jes. 1 : 9, vgl.
Jer. 31 : 2, Amos 5 : 15, Ezra 9 : 13v. De „ijver van Jahweh der
heerscharen", ziedaar de kracht achter dit voortbestaan van een
Overblijfsel, 2 Kon. 19 : 31, vgl. Gen. 6 : 8.
En spreekt het Nieuwe Testament anders? De Heere Jezus
verzamelde toch ook niet meer dan een Overblijfsel uit de
verworden Joodse kerk om zich heen? Ook in dit opzicht
vervulde hij de woorden en ervaringen van de profeten.
Uit deze kringen stammen onze psalmen! We kunnen ons
psalmboek gerust betitelen als: het liederenboek van het Over-
blijfsel. Hierin klinken de stemmen van de heilige Rest zoals
we die zoêven door heel Israêls geschiedenis heen bewaard
zagen. De „zeven duizend" uit de dagen van Elia, „het Over-
blijfsel dat nog gevonden wordt" waarover Hizkia sprak, „de
overgeblevenen" over wie Josia de profetes Hulda raadpleegde,
„Jozefs rest" uit de dagen van Amos, in die kringen zijn de
psalmen bewaard en gezongen.
Hier tref f en we tevens de verklaring aan van een
verschijnsel, dat menige bijbellezer op z'n tijd wel eens ver-
wonderd heeft: hoe komt het toch dat ik in de boeken van de
75

§ 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
Latere Prof eten (Jesaja t/m Maleachi) de schoonste heilsbe-
loften lees midden tussen de zwartste oordeelsaankondigin-
gen? Hebt u zich ook wel eens verbaasd over deze merkwaar-
dige afwisseling? Bedenk dan eens, dat deze prof eten zich niet
alleen richtten tot de goddelOzen onder Israel, maar ook tot de
rechtvddrdigen! Hun opdracht luidde: „Zegt van de rechtvaar-
dige, dat het hem zal welgaan, want hij zal de vrucht van zijn
daden eten (voor hem heilsbeloften). Wee de goddeloze, het zal
hem slecht gaan, want het werk zijner handen zal hem worden
vergolden" (voor hem oordeelsaankondigingen), Jes. 3: 10-11.
Want idealiseert u deze minderheidspositie van de recht-
vaardigen vooral niet. Zij voelden zich er soms bijna wanhopig
onder, zoals u horen kunt uit de volgende psalmfragmenten:
Psalm 12 : 2
„Help toch, Jahweh, want er zijn geen vromen meer:
ja, de getrouwen zijn schaars onder de mensenkinderen':
Psalm 14 : 2v:
„Jahweh ziet neder uit de hemel
op de mensenkinderen,
om te zien of er een verstandig is,
een, die God zoekt.
Allen zijn zij afgeweken, tezamen ontaard;
er is niemand die goed doet, zelfs niet een."
Deze dichter spreekt kennelijk over „bedrijvers van onge-
rechtigheid" in Israel, mensen als Saul die David en de zijnen
wel kon opeten, „als aten zij brood", vs. 4. Hij bidt ook om een
keer „in het lot van zijn yolk" en verwijt de aanstichters van al
dit onheil, dat zij toch „kennis" hebben van Jahweh. Waarom
negeren zij Hem zo dwaas? Maar ook hij troost zich met
Jahwehs ingrijpen ten behoeve van het overblijfsel, waartoe
ook deze psalmist behoort:
Psalm 14 : 5
„Daar overvalt hen de schrik,
want God is bij het rechtvaardig geslacht!"
76 77
De rechtvaardigen in de Psalmen §3
Deze troost hebben de psalmisten vast geput uit de be-
loften, die de prof eten mochten richten tot dit ellendige en
arme Overblijfsel. Waaruit u alweer de echo kunt horen van de
Prof eten in de Psalmen. Over de komende ballingschap heen,
ja zelfs over de terugkeer daaruit en de eerste komst van
Christus heen, hebben de prof eten het Overblijfsel mogen
troosten met de inlijving van heidenen in Israel en visionaire
schilderijen van de hemel op aarde, die deze grote gemeente
na Christus' wederkomst zal beerven. „Alle volken zullen der-
waarts heenstromen (naar dat uit de ballingschap weergekeer-
de Overblijfsel). ( ). Want uit Sion zal de wet (thora, onderwij-
zing) uitgaan (uit te dragen door Paulus en de andere aposte-
len). Dan (als Jezus wederkomt) zullen zij hun zwaarden tot
ploegscharen omsmeden ...", Jes. 2 : 1-5. „En het Overblijfsel
van Jakob zal te midden van vele volkeren zijn als de dauw
van Jahweh ( ) als een leeuw onder de dieren van het woud ( ).
Het zal er gonzen van mensen, Micha 5 : 6v, 2 : 12. Vleselijk
bezien leek dit Overblijfsel meestal „een ellendig en arm yolk",
Zef. 3 : 12. Maar levend met de belofte, dat Jahweh der
heerscharen „tot een sierlijke kroon en een prachtig diadeem
(zal) zijn voor de Rest van zijn yolk", Jes. 28 : 5.
De echo van deze en andere prof etische beloften voor het
Overblijfsel klinkt helder vanuit het liederenboek van dit
rechtvaardige Overblijfsel. De verwachting van een massale
uitbreiding van deze heilige Rest tot een wereldwijde gemeen-
te hebben Korachieten beleden in Psalm 87:
„Heerlijke dingen zijn van u te zeggen,
o gij stad Gods!
Rahab en Babel vermeld Ik als degenen die Mij kennen;
zie, Filistea en Tyrus met EthiopiC:
deze is daar geboren", vs. 3v.
Zocht een goddeloze meerderheid in Israel zijn kracht in
militaire macht en bondgenootschappen met heidenvolken?

§ 3 De rechtvaardigen in de Psalmen
De rechtvaardigen beleden in hun psalmen dwars tegen de
qeest van hun eeuw in:
Psalm 20 : 8
„Dezen beroemen zich op wagens en genen op paarden,
maar wij roemen in de naam van Jahweh, onze God."
Psalm 33 : 16v, 20:
„Geen koning wordt behouden door een machtig leger,
geen held wordt gered door geweldige kracht;
het paard faalt ter overwinning,
en doet niet ontkomen door zijn geweldige sterkte.
Onze ziel verwacht Jahweh,
Hij is onze hulp 23) en ons schild." vgl. Ps. 147: 10.
Terwijl veel Israêlieten de Baals dienden en Jahweh ver-
lieten heeft Israels heilige Rest gebeden voor de koning, Ps. 72,
89, en uitgezien naar de grote „David" van de messiaanse
toekomst. Intussen hebben zij zich niet sektarisch en hoogmoe-
dig boven de andere Israêlieten verheven, maar zich door Gods
verbond ook verbonden geweten met hun tijdgenoten en voor-
geslacht. In solidariteit daarmee en als voorbidders daarvan
hebben zij de zonden van hun vaderen beleden van Egypte af,
Psalm 106:
„ Wij hebben oezondiqd, evenzeer als onze vaderen,
verkeerd gedaan, goddeloos gehandeld.
Onze vaderen in Egypte ...", vs. 6v
Daar horen we dezelf de tonen als in Daniel 9, vgl. Ps.
106 : 6v. En terwijl anderen in aanbidding op hun knieen lagen
voor het „hele heir des hemels" (2 Kon. 17 : 16, 21 :3, 21 :5,
23 : 4v, 2 Kron. 33 : 3-5) zong Israels rechtvaardige Overblijfsel
alweer dwars tegen de geest der eeuw in:
Psalm 8 : 4
„Aanschouw ik uw hemel, het werk van uw vingers,
de maan en de sterren, die Gij bereid hebt ..."
78
De rechtvaardigen in de Psalmen 3
Psalm 19 : 2
„De hemelen vertellen GOds eer,
en het uitspansel het werk zijner handen."
In hun liederenboek lazen de rechtvaardigen ook psalmen
over Gods oordelende en bevrijdende hand in de geschiedenis
van Israel. En terwijl de goddelozen, zoals Psalm 28 opmerkt,
„niet letten op de daden van Jahweh noch op het werk van zijn
handen" (vs. 5), beleden de rechtvaardigen:
Psalm 78 : 3v, 7:
„Hetgeen wij gehoord hebben en weten,
en onze vaderen ons hebben verteld,
dat willen wij voor hun kleinkinderen 24) niet verhelen ;
wij willen vertellen aan het volgende geslacht
Jahwehs roemrijke daden, zijn kracht,
en de wonderen die Hij gewrocht heeft.
Opdat die hun vertrouwen op God zouden stellen,
en Gods werken niet vergeten,
maar zijn geboden bewaren."
Zo beleed Israels heilige Rest in de Psalmen zijn geloof.
En wel op alle punten waartegen de geest van hun tijd (en die
van de onze!) bezwaar maakte en het belijden met lijden
vergezeld ging. Zoals b.v. ook genezing van ziekte, waarvoor
koning Ahazia Baal-Zebub, de god van Ekron, liet raadplegen,
maar waarvoor de rechtvaardigen de Naam van Jahweh aanrie-
pen en Hem om hun genezing prezen, Ps. 30.
Ook in onze eeuw bewaart onze hemelse Vader temidden
van een afvallige christenheid nog een Overblijfsel van recht-
vaardigen, die Hem lief hebben en voor zijn woorden beven. Op
zichzelf beschouwd is het vermoedelijk nog groot, maar gelet
op het totale aantal gedoopten en op het geheel van de
christenvolken is deze Rest waarschijnlijk „klein" en „ellendig".
Maar de ogen van Jahweh zijn op de rechtvaardigen en zijn
oren tot hun hulpgeroep, Ps. 34 : 16. Zij zullen straks de aarde
beerven en zich verlustigen in grote vrede, Ps. 37 : 11, 29.
79

De rechtvaardigen in de Psalmen De rechtvaardigen in de Psalmen §3
§ 3
15)F. J. Pop, Bijbelse woorden en hun geheim, 's-Gravenhage 1958, II, 14 (s.v.
Mogen de „overgeblevenen" in de moderne christenheid arm), C. van Leeuwen, a.w. 10, vgl. TWB. NT, VI, 889 (s.v. ptoochos).
niet alleen groeien in aantal, maar zich ook in toenemende 16)C. van Leeuwen, a.w. 90.
mate door innige geloofsbanden verbonden weten met de 17)C. P. van Andel, Tussen de repels, 's Gravenhage 1968, 58v, 78-82, 142-151.
18)Wij volgden de NV. M. Dahood, Psalms III, New York, 1970, 214 vertaalt:
heilige Rest uit de boeken der Prof eten. En geve onze hemelse „ .. may Yahweh cause them to pass away ..." — dus in de wens-vorm.
Vader in zijn gunst, dat het Overblijfsel in de 20e eeuw zich in 19)Hier vertaalt M. Dahood: „Those who sowed in tears, amid shouts of joy did
zijn gezangen en gebeden al nauwer zal aansluiten bij het reap. Though he went forth weeping, bearer of his seed pouch, He came home
amid shouts of joy, bearer of his sheaves", a.w. 217, „Taking the yqtl verb
model van de Psalmen: het zang- en gebedenboek van het yiqsôni as a punctual form expressing past time, and not as stating a present
rechtvaardig Overblijfsel in Isra0 25 ) event or wish ...", 221.
20) Dahood vertaalt: „assembly of the just" „Ugaritic-Hebrew Mr" = „family,
NOTEN assembly", Psalms I, New York 1966, 82.
21) Dahood verdedigt de vertaling: He who made perfect the glorious dwel-
1) A. Janse, Van de rechtvaardigen, Kampen 1931, 1 (2e druk: Rijswijk 1962, XV).
lings of Jacob speaks in you, 0 city of God. „I shall inscribe Rahab and Babylon
2) Gerhard von Rad, Theologie des Alten Testaments I, 385, merkt op: „Trotz-
dem kann keine Rede davon sein, dasz dieser alttestamentliche Begriff der among those who acknowledge me ...", Psalms II, New York 1968, 298v.
Gerechtigkeit ein spezifisch forensischer Begriff sei; er umspannt ja das ganze 22) idem, a.w. I, 126: „But we through the Name of our God are strong", cf. 129.
Leben der Israeliten, wo immer sie sich in einem Gemeinschaftsverháltnis 23) idem, a.w. I, 200: Our warrier", cf 210.
vorfanden". Ook L Kohler merkt in zijn Theologie des Alten Testaments, 16v, 24) idern, a.w. II, 239: „Usually translated „their children", which seems a little
op: „Aber Gerechtigkeit ist im A.T. kein juristischer, sondern ein Ge- odd since the „we" are presumably „their children", benehem must be synony-
mous with second-colon clOr aharon, the next generation," and hence denoting
meinschaf tsbezogener Begriff".
grandchildren"..." Zo ook Ida G. M. Gerhardt, Marie H. van der Zeyde in hun
3) Idem a.w. 385: „Und vor allem schlieszt eM gemeinschaftstreues Verhalten
weit mehr ein als eine blosze Korrektheit oder Legalitat, d.h. eben Gerechtig- vertaling van De Psalmen, KBS-NBG, 1972: „dat onthouden wij niet hun
keit in unserem Sinn des Wortes. Dieses Aufeinander-angewiesen-sein f or- kindskinderen".
25 ) Een overzicht van de theologische discussies over „Die Armen und From-
derte den Erweis von Gate, von Treue und — wie es die Lage gab — von
hilfreichem Erbarmen dem Armen oder Leidenden gegentiber (Spr. 12 : 10, men" in de psalmen kan men vinden bij Johann Jakob Stamm, Ein Viertel-
21 : 26, 29 : 7)". jahrhundert Psalmenforschung, Theologische Rundschau, 23. Jahrgang, Heft 1,
55-60, Tilbingen.
4) L. Kohler, Lexicon s.v. chésed: „Gemeinschaftspflicht, Verbundenheit, Solida-
ritat".
5) Vgl. „alle man, die benauwd was", 1 Sam. 22 :2 in de SV, n.l. vanwege de
harde schuldeisers. Wij vertalen hier mar-nefésj evenals de NV in Spr. 31 : 6 en
Job 3 : 20 doet door: bitter bedroef d. David trok niet rond met een stel quaeru-
lanten maar met verdrukte rechtvaardigen. Wij komen hierop nog terug bij de
bespreking van Psalm 57.
6) Drs. A. Keizer, en M. van Damme, Wetten ten Leven, II, Goes 1960, 16
7) R. de Vaux 0.P., Hoe het oude Israel leef de, Roermond-Maaseik, 1960, 134.
8) C. van Leeuwen, Sociaal besef in Israel, Baarn, 90.
9) „De economische wetenschap is in de 20e eeuw tot de erkenning gekomen,
dat grote economische ongelijkheid een grondoorzaak van economische stag-
natie is", A. Keizer, a.w. 18.
9a C. van Leeuwen, a.w. 90.
)

10) In feite vindt men nergens in het 0.T., en speciaal niet na de ballingschap,
een enkel gegeven, dat men gepoogd heeft, deze wet in de practijk door to
voeren", Bijbels Woordenboek, Roermond 1954-1957, s.v. Jubeljaar.
11) R. de Vaux, a.w. I, 251.
12) idem, I, 337v.
13) idem, II, 69
14) idem, II, 72

80 81
§ 4

DE GODDELOZEN IN DE PSALMEN

Niet minder dan 81 keer komt in de Psalmen het woord

„goddeloze" voor. Telt u daar echter ook nog de tientallen
synoniemen bij, dan loopt het aantal plaatsen waar de Psalmen
over de goddelozen spreken in de honderden!
Wat waren die goddelozen voor mensen? Als wij de psal-
men goed willen verstaan is deze vraag even belangrijk als die
naar de rechtvaardigen, over wie we in de vorige paragraaf
spraken. Tegenover de rechtvaardigen staan in de psalmen de
goddelozen immers als de tweede categorie hoof dpersonen.
Daarom ruimen we ook voor hen een aparte paragraaf in.
Hoe spreken de psalmisten nu over deze goddelozen? Als
we daarover een goed inleidend overzicht willen krijgen, moe-
ten we vooral de volgende twee dingen in rekening brengen.
Ten eerste dat de psalmen ook wanneer ze over de goddelozen
spreken, de weerklank laten horen van Thora en Prof eten (vgl.
§ 2). En ten tweede, dat wij nu leven onder een Nieuw en beter
Verbond dan de psalmisten indertijd. Wij staan in het verbond
waarvan Jezus Borg geworden is, Hebr. 7 : 22, 8 : 6, 13. Dus als
wij nu met de psalmen willen zingen van de goddelozen,
dienen wij ons vooral ook leerlingen to betonen van onze
hoogste Leraar en zijn apostelen. HUn spreken over goddelo-
zen, vijanden, spotters en huichelaars kunnen we dan moeilijk
geheel en al negeren.

1. WAAR ZOEKEN WE DE GODDELOZEN?

Denkt u bij het woord „goddeloze" onwillekeurig ook met-
een aan heidenen en godloochenaars? Wij krijgen wel eens de
indruk, dat veel bijbellezers zich goddelozen voorstellen als

83
§ 4 De goddelozen in de Psalmen
ruwe vloekers, misdadigers, lui met weerzinwekkende boeven-
tronies.
Wat die godloochenaars betreft, daar zijn we gauw mee
klaar: die kende de wereld van het Oude Testament nog niet.
Godlozen? Theoretische atheisten? Zowel bij Israel als bij de
heidenvolken volstrekt onbekende figuren. Natuurlijk, Israêl
kende wel de dwazen, die in hun hart zeiden ( = van de
gedachte uitgingen): „Er is geen God", Ps. 14 : 1, 53 : 2. Maar
zulke dwazen ontkenden daarmee niet, „dat er een God
bestddr. Twijfelen aan het bestadn van goden kwam zoals we
al zeiden zelfs onder de heidense buren van Israel niet voor, 1 ).
Zo diep zou onze christenheid pas zinken. Als men daarin
beweert, dat er geen God is, ontkent men daarmee zelfs zijn
bestddn. Maar als een dwaas in Israel zei: „Er is geen God", dan
loochende hij daarmee, dat God ziet en opmerkt en rekenschap
vraagt aan de mensen", Ps. 10 : 4. Zo iemand leefde uit de
gedachte: „O, dat vergeet God wel, dat komt Hij nooit te zien",
Ps. 10 : 4. „En zij denken er niet aan, dat Ik al hun kwaad in
gedachten houd", Hos. 7 : 2. „Zij zeggen (= denken): Jahweh
ziet het niet, de God van Jakob merkt het niet", Ps. 94 : 7. Hij
bestaat natuurlijk wel, maar Hij bemoeit zich niet met onze
praktijken.
Dus goddelozen waren beslist geen godlOóchenaars.
Waren het dan soms heidenen? Ongetwijfeld spreken
verscheidene psalmisten over buitenlandse vijanden. Neem
Psalm 33: „Jahweh verbreekt de raad der volken ( = heidenen),
Hij verijdelt de gedachten der natiên (tegen Israel)", vs. 10.
Toch zijn er maar hoogstens tien psalmen, waarin de vijanden
over wie geklaagd wordt heidenen zijn, 2 ).
Daarmee beweren we niet, dat de Schrift het woord god-
deloze nergens voor heidenen gebruikt. Abraham noemt de
inwoners van Sodom „goddelozen", Gen. 18. Toch kan men
veilig zeggen, dat de Schrift met dit woord slechts bij hoge
uitzondering heidenen aanduidt. Als Gods Woord over god-
delozen spreekt heeft het daarmee bijna altijd IsraNieten op
84
De goddelozen in de Psalmen §4
het oog. Dus leden van de toenmalige gemeente. Bondgenoten
van Jahweh. Leden van Gods yolk. „Er worden onder Mijn yolk
goddelozen gevonden", Jer. 5 : 26, vgl. 12 : 1. Zo luidt Jahwehs
klacht niet alleen in Jeremia's tijd, maar zo spreken Thora,
Prof eten en Geschrif ten doorlopend. De psalmen hebben met
de goddelozen een bepaald soort IsraNieten op het oog. Als
God in Psalm 50 in toorn gebiedt: „Vergadert Mij Mijn gunstge-
noten, die met Mij het verbond sluiten met offers", dan acht
Valeton deze woorden gericht tot zulke Israêlitische goddelo-
zen. Hij schrijft, dat bier door „gunstgenoot" niet worden aan-
geduid „werkelijk vrome menschen, en die in hun gedrag
beantwoorden aan de gunst Gods, waarin zij zijn opgenomen;
maar is het eenvoudig aanduiding van het yolk als staande,
blijkens en krachtens het verbond, in eene bepaalde betrek-
king tot God, een betrekking van gunst", 3 ). God had deze
goddelozen in hun voorgeslacht evengoed opgenomen in zijn
gunstrijke Horebverbond als de rechtvaardigen. Ja, die god-
delozen liepen soms zelfs met de mond vol van Gods verbond
rond. We lezen immers ook dit in Psalm 50: „Maar tot de
goddeloze zegt God: Wat hebt gij mijn inzettingen op te tellen
en neemt mijn verbond in uw mond?" vs. 16. En Psalm 1 spreekt
over goddelozen „in de vergadering der rechtvaardigen", al
zullen deze zondaars daarin geen blijvende plaats bezitten,
vs. 5.
Waar moeten we de goddelozen dus zoeken? Zeker niet in
de eerste plaats onder de heidenen, maar in 99 van de 100
gevallen onder Gods eigen yolk. Hoort u psalmisten klagen
over goddelozen? Denkt u dan aan Israelieten, „mensen van de
kérk". Daar, in die oude Hebreeuwse kêrk, daar zaten de god=
delozen over wie de psalmen doorlopend spreken. Onder Gods
toenmalige yolk, dat leefde in het krachtenveld van Gods
Woord, op de verlossings-grondslag van „Horeb".
2. EEN VOLK ZONDER GODSVRUCHT.
Wie echter denkt, dat hij deze goddelozen onmiddellijk
85

§ 4 De goddelozen in de Psalmen
herkend zou hebben aan hun boeventronie en ruwe taal, zou
zich in veel gevallen schromelijk vergist hebben.
Goddelozen leken vaak zeer vrOme Israélieten!
We hoorden al uit Psalm 50, dat zij de mond vol konden
hebben van Gods verbond en inzettingen, vs. 16. Ogenschijn-
lijk bijbelvaste gelovigen. Spr. 21 :2'7 spreekt zelfs over „het
offer der goddelozen". Jahweh gruwde er wel van, maar zulke
of f eraars kwamen dan toch maar in zijn tempel. Koning Saul
was ook zo'n „vrome" goddeloze. Ook van hem lezen we meer-
malen, dat hij of ferde. U herinnert zich wat Samuel tegen Saul
zei: „Gehoorzamen is beter dan slachtoffers, luisteren beter dan
het vette der rammen", 1 Sam. 15 : 22. Of f eranden kwam God
van Saul niet te kort, gehoorzaamheid zoveel te meer. 'n Spre-
kend voorbeeld van een goddeloze, die het ogenschijnlijk heel
nauw nam met de inzettingen, 1 Sam. 13 : 9, 14 : 32vv. En die bij
de waarzegster van Endor nog bij de naam van Jahweh durf de
te zweren! 1 Sam. 28 : 10, vgl. Jer. 12 : 2.
De schijn kon bij zulke Israëlieten nog meer bedriegen.
Goddelozen konden zich op het eerste gezicht zo vriendelijk
en zachtaardig voordoen. „Ruk mij niet weg met de goddelo-
zen", bidt Psalm 28, „noch met de bedrijvers van ongerech-
tigheid, die met hun naasten vriendelijk spreken, terwijl boos-
heid in hun hart is", vs. 3. Psalm 10 tekent een goddeloze, die
zelfs zegenwensen uitsprak. Zo'n man bestond het een groep
maaiers te passeren en hun heel „vroom" toe te roepen: „Jah-
wehs zegen zij met u", waarop zij terugriepen: „Wij zegenen u
in de naam van Jahweh", Ps. 129 : 8. Zulke dingen kon je uit de
mond van goddelozen horen, Ps. 62 : 5, 139 : 20. We krijgen
soms gewoon een zijige indruk van deze heren. Ze moeten
vaak op zachte toon en met fluwelen tong honingzoete woor-
den gesproken hebben. We lezen tenminste in menige psalm
van „gladde lippen" en „de gladde tong", Ps. 5 : 10, 12 : 3. David
klaagt zelfs over iemand wiens mond nog gladder dan boter
was, Ps. 55 : 22. Goddelozen durf den soms zelfs God zelf te
vleien. Althans, zo vertaalt N. H. Ridderbos deze regel: „Want
86
De goddelozen in de Psalmen §4
hij vleit Hem, ... opdat Hij zijn misdaad niet vindt en haat", Ps.
36 3.
De goddelozen boeven en schurken? Reeds de aangehaal-
de Schriftplaatsen leren ons de goddelozen in de psalmen
zeker niet voor te stellen als misdadigers-typen. Integendeel,
we kunnen beter aan Israèlieten denken, die op een argeloze
toeschouwer een heel vrome en heel vriendelijke, soms haast
zijige indruk gemaakt moeten hebben.
Dit portret van de goddelozen krijgt nog sprekender trek-
ken als we vervolgens nagaan hoe de Thora en Prof eten over
hen spreken: net eender als de Psalmen. Om het in Paulus'
woorden samen te vatten: „Mensen, die met een schijn van
godsvrucht de kracht daarvan verloochend hebben", 2 Tim.
3 : 5.
Laten we een paar voorbeelden bekijken.
Korach, Dathan en Abiram. Op het eerste gezicht vrOme
mannen. Ze zeiden tegen Mozes en Aaron: „Nu is het ge-
noeg H661 de gemeente en (Al haar leden zijn heilig, en
Jahweh is in hun midden. Waarom verheft gij u dan boven de
gemeente van Jahweh?" Num. 16 : 3. Hoort u ze de naam van
Jahweh in de mond nemen? Ziet u wadr we ons met deze
mannen bevinden? Midden in de Israélitische kérk. Maar
Mozes ontmaskerde hen als samenspanners tegen Jahweh. Ja,
hij sprak over „deze goddeloze mannen", Num. 16 : 26.
Hof ni en Pinehas dienden Jahweh als priester. Maar zij
waren „nietswaardige lieden; zij rekenden niet met Jahweh,
noch met het recht der priesters tegenover het yolk. ( ). Zij
sliepen bij de vrouwen, die haar godsdienstige verplichtingen
kwamen vervullen bij de ingang van de tent der samenkomst",
1 Sam. 2 : 12v, 22 (zie over dit dienstdoen overigens la, 509, noot
49). De NV van vs. 22 suggereert, dat deze vrouwen karweitjes
kwamen opknappen, maar dit lijkt ons niet juist. Zij kwamen
Jahweh vereren en ... werden door de goddeloze priesters van
Jahweh misbruikt. Wat sommige vrouwen misschien getole-
reerd zullen hebben, in de mening dat zij daardoor juist goed
87

§4 De goddelozen in de Psalmen
en heilig handelden. Evenals de vrouwen bij de Kanaanitische
heiligdommen dit gedacht hebben. Want voor de Kanaanieten
was godsdienst = hoererij en omgekeerd hoererij =
godsdienst. Een verkanaaniseerd Israel kan dergelijke praktij-
ken overgenomen hebben. Zou de vrome Hanna ook met het
oog op deze beide priesters Hofni en Pinehas geprof eteerd
hebben: „maar de goddelozen komen om in duisternis"? 1 Sam.
2 : 9. Wat kort daarna ook gebeurd is, 1 Sam. 4.
Over de goddeloze of feraar Saul spraken we al.
Baena en Rechab sloegen Sauls zoon Isboseth het hoof d of
en brachten dat bij David. Hoor wat een „principiele" woorden
ze daarbij spreken: „Ziehier, het hoof d van Isboseth, de zoon
van uw vijand Saul, die u naar het leven heeft gestaan; Jahweh
(!) heeft op deze dag aan mijnheer de koning wraak geschon-
ken op Saul en zijn nageslacht". Maar David noemde hen
„goddeloze mannen", 2 Sam. 4 : 5-12. Ondanks hun vroom-klin-
kende volzinnen.
Wat dacht u verder van prins Absalom? Was dat geen
echte goddeloze? Toch begon hij de revolutie en staatsgreep
tegen zijn vader met een vrO6m-klinkende smoes: „Laat mij
toch gaan, opdat ik te Hebron de gelofte betale, die ik Jahweh
gedaan heb", 2 Sam. 15 : 7. Commentaar overbodig.
En wat zegt u van koning Achab? Ook een echte god-
deloze. Maar ook hij had zich omgeven met een waas van
godsdienstigheid, al was het vroomheid van eigen vinding.
Achab is haast een schoolvoorbeeld van een goddeloze. Aan
de ene kant gaf de man zijn kinderen nog namen, waarin die
van Jahweh meeklonk (Achaz-Jah, Jeho-ram, Athal-Jah) en
omringde hij zich met prof eten van Jahweh. Maar aan de
andere kant had hij met al zijn godsdienstigheid maling aan de
basisvoorwaarde van het Horeb-verbond: Weg met alle Kanaa-
nitisme! Vgl. Ia, 280. Deze goddeloze koning heeft Gods yolk
van de zelfverzonnen Jahweh-dienst van Jerobeam gebracht
tot de afgodische Bad/-dienst van zijn gemalin Izebel. Hij
keurde ook de gerechtelijke moord op Naboth goed, z'n broe-
der in de Israelitische kerk! 1 Kon. 21. Hij durf de zelfs de
88 89
De goddelozen in de Psalmen §4
trouwe profeet Elia nog uit te maken voor iemand die Israel in
het ongeluk gestort had, 1 Kon. 18: 17. Toen Josafath, de
koning van Juda, zich met deze Achab verzwagerde, richtte de
profeet Jehu, de zoon van Hanani, tot Josafath dit verwijt:
„Mag u de goddeloze helpen en bevriend zijn met hen, die
Jahweh haten?" 2 Kron. 19 : 2.
Dit waren tien voorbeelden van goddelozen: Korach, Da-
than en Abiram, Hofni en Pinehas, koning Saul, Baena en
Rechab, prins Absalom en koning Achab. Allemaal Israelieten.
Leden van Gods yolk. Aan „vrome" woorden geen gebrek.
Sommigen druk bezig met „godsdienst". Maar in de praktijk
van het gewone leven niet rekenend met Jahweh. In de prak-
tijk van alledag leef den ze uit de gedachte: „Er is geen God"
(namelijk die op je let), Ps. 14 : 1, 53 : 2.
Het Nieuwe Testament spreekt niet anders.
We hoorden Paulus al spreken over mensen, „die met een
schijn van godsvrucht de kracht daarvan verloochend hebben",
2 Tim. 3 : 5. In dezelf de brief spreekt de apostel over Hymenae-
tis en Philetus, die uit het spoor der waarheid geraakt waren
met hun bewering, dat de opstanding reeds heeft plaats gehad
(in ons hart), waardoor zij het geloof van sommigen af breken",
2 Tim. 2 : 16v. En in dat verband spreekt Paulus dan van „god-
deloosheid". Het zoveelste voorbeeld van godsdienstige god-
deloosheid.
Die signaleert Judas ook als hij schrijft: Mant er zijn
zekere mensen (de gemeente) binnengeslopen, ( ) goddelozen,
die de genade van onze God in losbandigheid veranderen en
onze enige Heerser en Heere, Jezus Christus, verloochenen. ( )
Dit zijn de morrenclen, mokkend om hun lot, wandelende naar
hun begeerten, maar hun mond spreekt hoogdravend als zij om
des voordeels wil (de mensen) in hun gezicht vleien", Judas vs.
4, 16.
De veelverbreide voorstelling van de goddelozen als on-
beschof te misdadigerstypen belemmert het verstaan van de
§ 4 De goddelozen in de Psalmen
Schrift en de Psalmen. Evenals de gedachte, dat men goddelo-
zen bij voorkeur moet zoeken in wat wij „de wereld" noemen.
De Thora, de Prof eten, de Psalmen en het Nieuwe Testament
spreken alle over goddelozen in Israel, in de christelijke ge-
meente. En Gods Woord tekent hen als schijnbaar vrome
figuren, die met fluwelen tong over „God" kunnen spreken,
maar desondanks een yolk zonder echte Godsvrucht vormen.
3. HET WOORD GODDELOZE EN ZIJN SYNONIEMEN.
Het woord „rechtvaardige" is in ons alledaagse christelijke
spraakgebruik eigenlijk nooit erg ingeburgerd, zo merkten we
al op. Maar staat het met het woord „goddeloze" veel anders?
We kijken daarvoor veelal wat onbestemd naar de „wereld",
maar gebruiken het woord zelden of nooit als wij de geesten
op ons christelijk erf trachten te onderscheiden. Zeker niet
zolang deze zich nog enigszins religieus voordoen. Wie durft
b.v. sommige vrome-taal-sprekende inquisiteurs uit de kerk-
geschiedenis goddelozen te noemen? Ze droegen zelf s nog
godsdienstige kleren! Of een 19e eeuwse Boer, die zijn arbei-
ders uitmergelde? Hij zat toch zeker vooraan in de kerk?
Voelen wij ons in dit opzicht misschien geremd door de
Nederlandse vertaling van dit woord? „Goddeloze" bevat nu
eenmaal het woord „God" en het woord „loos" ( = zonder), dus
neem het iemand nu maar eens kwalijk, dat hij de bijbelse
goddêlozen verwart met de moderne godlozen ( = atheisten).
Wie durft dat hard-klinkende woord „goddelozen" dan op zijn
lippen te nemen zolang hij mensen op het oog heeft, die nog
een zekere godsdienstigheid aan de dag leggen?
Het voorafgaande heeft ons weliswaar duidelijk geleerd,
dat Gods Woord met „goddelozen"IsraNieten op het oog heeft
of christenen. Leden van Gods yolk, die zich nog wel vroom
voordoen, maar niet Godvrezend lêven. Dat neemt niet weg dat
het ook zijn nut kan hebben eens even te kijken. naar het
oorspronkelijke Hebrèeuwse woord, n.l. rasjaa. Dat kan ons ook
van de boven aangeduide misverstanden bevrij den. We zien
dan wellicht nog scherper hoe de psalmisten, gedreven door de
90 91
De goddelozen in de Psalmen §4
Heilige Geest, de situaties in de Israèlitische kerkelijke wereld
onderscheidden. En door hen onderwezen komen we dan on-
der de soms beklemmende indruk van de aktualiteit en het
scherp-onderscheidende spreken van de psalmisten over onze
eigen christelijk-kerkelijke wereld.
Het Hebreeuwse woord voor goddeloze is rasjaa. In te-
genstelling met onze Nederlandse vertaling daarvan klinkt
daarin geen spoor van het woord „God". Misverstanden als wij
boven bespraken konden daardoor dus moeilijk ontstaan. Het
woord rasjaa stamt oorspronkelijk uit de sfeer van de
rechtspraak en betekent letterlijk: de schuldige. De man die
het recht niet aan zijn kant heeft en in het algemeen tegenover
God of in het bijzonder in een bepaalde zaak schuldig staat, 4 ).
Zoals de tsaddiek of rechtvaardige na een aanklacht Onschul-
dig verklaard kon worden, zo bleek de rasjaa dat niet te zijn.
Woorden krijgen hun betekenis door het gebruik. Zo werd
de tsaddiek (rechtvaardige) degene, die tegenover God in zijn
recht stond doordat hij zich hield aan Gods verbond, terwijl de
rasjaa (goddeloze) dat niet deed en daardoor tegenover God
schuldig kwam te staan. „Geen vrees voor God staat hem voor
ogen", zegt Psalm 36 van de rasjaa, vs. 2.
Vervangt u desnoods voor u zelf bij 1 uw bijbellezing het
woord „goddeloze" eens door de „schuldige': Misschien komt
menige psalmregel alleen daardoor voor uw besef al veel
dichterbij. En denkt u daarbij aan zulke Israêlieten en christe-
nen als we boven noemden: een Absalom, een inquisiteur, een
gierige hereboer. Kerkleden. Met vrome praatjes in de mond,
maar zonder echte vreze des HEEREN in hun hart. En daar-
door goddelozen of schuldigen. In het algemeen reeds schuldig
vanwege hun verbondsbreukige levenshouding. En in het bij-
zonder schuldig in allerlei concrete zaken. Zoals Absalom wat
betreft die sluw voorbereide opstand tegen David en zoals die
kerkelijke hereboer inzake dat hongerloon van zijn arbeider.
Toen we in de vorige paragraaf over de rechtvaardigen
 , .

§4 De goddelozen in de Psalmen
De goddelozen in de Psalmen-----711F...-----
4

spraken, hebben we gezien dat de psalmisten over een hele rij de mannen des bloeds,
zinverwante woorden en uitdrukkingen beschikken om deze de man van bedrog en onrecht,
Israèlieten en hun levenshouding aan te duiden. Hetzelf de de geweldenaars.
geval doet zich ook voor als zij over de goddelozen spreken.
We zullen ook deze synoniemen (aangehaald uit de NV) eens Natuurlijk zijn dit de benamingen, waarmee de goddelo-
alle onder elkaar plaatsen. zen werden aangeduid in de kringen van de rechtvaardigen.
Daar werd de geveinsde „vroomheid" van hun mede-Isra6lieten
De zondaars, doorzien en werden deze broeders ontmaskerd als vijanden
de overtreders, van Jahweh. Boze mensen, hoe vroom ze zich soms ook voorde-
de bedrijvers van ongerechtigheid, den (denk aan Absalom: Ik wil Jahweh mijn gelofte gaan
de bozen, betalen ...). Verkeerde en afvallige kinderen van God.
de booswicht, Ook onze Heiland heeft onder zulke goddeloze kerk-
de boosdoeners, mensen moeten werken. Onder „een ongelovig en verkeerd
de slechtaards, geslacht", Matth. 17 : 17, Luk. 9 : 41, Hand. 2 : 40. Trouwens, wat
de afvalligen, horen we ook de apostel Paulus niet meermalen klagen over
de verkeerde, „tegenstanders". En wie had hij dan op het oog? Heidenen als
een yolk zonder godsvrucht, de Romeinen? Nee, broeders! Joden en judalstische mede-
de vijanden van Jahweh, christenen. In Filipp. 3 : 18 klaagt hij over „vijanden van het
de vijanden, kruis van Christus" en ook daarmee doelt hij dan niet op
de tegenstanders, ongelovige heidenen, maar op die Judalstische mede-christe-
de haters, nen. Die waren ten diepste „vijanden van het kruis van
de verdwaasden, Christus", vgl. Luk. 1 : 74.
de dwazen, Zoals we in de vorige paragraaf aan enkele aanduidingen
de redelozen, van de rechtvaardigen wat bredere aandacht besteed hebben,
de redelozen onder het yolk, willen we hieronder enkele namen bespreken, waaronder we
de trotsen, de goddelozen tegenkomen in de Psalmen.
de hovaardigen,
4. DE DWAAS.
de overmoedigen,
de grootsprekende tong, In ons spraakgebruik is een dwaas iemand, die domme
de spotters, dingen doet. Wie bij strenge vorst zonder jas naar buiten liep
de valsaards, en daarbij een zware kou vatte, kan het verwijt te horen
de huichelaars, krijgen: Hoe kwam je ook zo dwaas? Bij ons heeft het woord
de leugenlippen, dus geen religieuze kleur. Maar in de Schrift is het woord
de leugensprekers, dwaas (in het Hebreeuws: nabal) in de eerste plaats een
de bedrieger, godsdienstig woord. Het geeft aan hoe een mens tegenover
de grootsprekende tong, GOd staat. Dwaas is een ander woord voor de goddeloze, de

92 93

§4 De goddelozen in de Psalmen
man wiens levenshouding het is om in het dagelijkse leven te
doen alsof er geen God is die op je let. Zulke Israelieten en
christenen leven uit de gedachte: „O, dat vergeet God wel" of
„Naar zulke dingen kijkt Hij niet", vgl. Ps. 10: 11. Dit kan
volgens de Schrift alleen een dwaas in gedachten komen. „De
dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God", Ps. 14 : 1, 53 : 2. Vandaar
dat we de goddelozen ook wel onder de naam „dwazen" te-
genkomen.
Verscheidene van zulke dwazen worden in de Schrift bij
name genoemd. Nabal, de man van de wijze Abigail, was een
dwaas en droeg een naam (Nabal), die dat ook kon betekenen
(Dwaas), 1 Sam. 25. We noemden al enkele malen de psalmre-
gel: „De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God", Ps. 14 : 1, 53 : 2.
Aan genoemde Nabal kunt u zien, hoe praktisch deze gedachte
was. Van de worsteling in de Israelitische kerk voor wederkeer
naar de Thora, zoals die met Samuel begonnen was en door
David werd voortgezet, had Nabal blijkbaar geen snars gezien.
Typerend voor goddelozen, want die „letten niet op de daden
van Jahweh noch op het werk Zijner handen", zegt Ps. 28 : 5.
Zoals Nabals optreden ook geheel klopte met de beschrijving,
die Jesaja van de dwaas geeft: „Want een dwaas spreekt dwaas-
heid en zijn hart brengt ongerechtigheid voort: het bedrijven
van goddeloosheid en het prediken van afval tegen Jahweh;
het onverzadigd laten van de hongerige en het onthouden van
een dronk aan de dorstige", Jes. 32 : 6. Als zo'n echte dwaas
gunde Nabal David en zijn mannen niets. Al hadden zij vol-
gens het toenmalige nomadenrecht wel iets „verdiend" voor het
bewaken van Nabals kudden, 1 Sam. 25. Ook prins Amnon, die
zijn zuster Tamar onteerde, handelde daardoor als een dwaas,
2 Sam. 13 : 13.
De Schrift spreekt zelf s over dwaze profeten! Alweer een
bewijs hoe we ons door hun godsdienstigheid op dwazen en
goddelozen verkijken kunnen. Terwijl het onweer van Gods
oordelen over Juda al dichterbij kwam en Jeremia Gods yolk
al jarenlang had opgeroepen om zich onder Gods slaande hand
94 95
De goddelozen in de Psalmen §4
te verootmoedigen, bleven vele andere profeten doodgemoe-
dereerd van „vrede" spreken. Alweer „vrome" goddelozen, die
„niet letten op de daden van Jahweh, noch op het werk van Zijn
handen", Ps. 28 : 5. Deze goddeloze profeten letten eenvoudig
niet op Jahwehs slaande hand en dat stempelde hen evenzeer
tot dwazen als Nabal en Amnon. En de gelovigen, die het met
deze dwaze leiders hielden? „Een yolk, dat ogen heeft zonder
te zien en oren zonder te horen". Een „dwaas en verstandeloos
yolk", Jer. 5 : 21. „Want verdwaasd zijn de herders, Jahweh
zoeken zij niet; daarom hebben zij geen verstand ( = inzicht in
de situatie) en is heel hun kudde verstrooid" Jer. 10 : 21, vgl.
Ezech. 13 : 3, Ps. 74 : 18.
De psalmisten hebben tijden gekend, waarin de dwazen
zo'n grote meerderheid onder Gods yolk vormden, dat de
rechtvaardigen zich afvroegen of er eigenlijk nog wel God-
vrezen den waren, Ps. 14, 53. Dan riepen ze: „Help toch, Jahweh,
want er zijn geen vromen meer; ja, de getrouwen zijn schaars
onder de mensenkinderen", Ps. 12 : 2. Zulke psalmregels spre-
ken nog klemmender als u bedenkt, dat onze Zaligmaker de
overigens zeer godsdienstige Farizeeen en Schriftgeleerden
„dwazen" noemde, Matth. 23 : 17. „Want gij eet de huizen der
weduwen op, terwijl gij voor de schijn lange gebeden
uitspreekt", Matth. 23: 14. Vertoonden de Farizese „dwazen"
daarmee niet hetzelf de beeld als dat van de dwazen in Ps. 14,
„die mijn yolk opeten, als aten zij brood"? vs. 4. Men kan
hieraan zien, hoe scherp-onderscheidend een Psalm 14 spreekt
binnen de kring van Gods yolk!
Kortom, „dwazen" waren die Israelieten, die zo weinig met
Jahweh rekening hielden, dat zij hongerigen en dorstigen
afsnauwden, zoals Nabal deed, mensen-van-niets '1 Sam. 25.
;
Israelieten, die ook niets opmerkten van Gods dreunende
daden in kerk en wereld, zoals vele profeten, herders en hun
volgelingen in de tijd van Jeremia. Schriftgeleerden, die dwaas-
heid spraken en weduwen verdrukten.
 De goddelozen in de Psalmen
5. DE SPOTTERS
Wanneer wij in Psalm 1 lezen van „het gestoêlte der
spotters" SV (letterlijk: zetel, NV: kring) dan denken wij mis-
schien onwillekeurig aan café-stoelen, waarop ruwe kerels
onbeschaamde grappen verkopen over God en zijn dienst.
Over zulke profane spotters spreekt de Schrift ongetwij-
f eld ook wel eens. Ze vertelt ons b.v. over de jongens van
Bethel, die de prof eet Elisa najouwden: „Kom op, kaalkop, kom
op, kaalkop!" 2 Kon. 2 : 23. En over de dronken priesters en
profeten, die van Jesaja zeiden: Wat wil die man eigenlijk?
„Wie wil hij wijsheid leren, wie de godsspraak verklaren: aan
pasgespeende kinderen misschien, zo juist van de borst?" Hij
denkt toch niet, dat wij kleuters zijn? „Want het is wet op wet,
wet op wet, eis op eis, eis op eis, hier wat daar wat", NV. De
Canisius Vertaling heeft deze woorden onvertaald gelaten en
daardoor zowel de spotdrijverij met Jesaja als zijn antwoord
daarop nog duidelijker doen uitkomen: „Het is maar saw lasaw,
saw lasaw, kaw lakaw, zeir sjam, zeir sjam!" Waarop Jesaja
reageerde met: „Welzeker! Met brabbeltaal en vreemde tong-
val (van Assyrische veroveraars) zal Hij spreken tot dit yolk",
Jes. 28 : 9vv.
Hier klonk ruwe spot met Gods Woord en profeten.
Toch moeten we ook bij het woord spotter oppassen, dat
we dan niet uitsluitend denken aan ongure klanten en aan
ruwe spot. Ook „spotter" is een van de vele bijnamen van de
goddeloze en deze lieden omgaven zich nu eenmaal vaak met
een waas van godsdienstigheid. En ook als „spotter" is de
goddeloze veel meer een „binnenkerkelijke" dan een „buiten-
kerkelijke" figuur.
Wat maakt nu een mens tot een spotter? Dat wordt kern-
achtig geleerd in enkele Spreuken. In Spr. 21 : 24 lezen we deze
schets van een spotter:
„E'en overmoedige en vermetele heet spotter;
hij, die handelt in mateloze overmoed"
Daar hoort u wat een mens tot een spotter stempelt:
96
De goddelozen in de Psalmen §4
mateloze overmoed, zelfverhef fing, trots. Wanneer moeder
teveel thee in een kopje schenkt, dan vérschenkt ze zich, ze
overschrijdt de maat. Zo is de spotter volgens deze spreuk
iemand die zich vér-meet, dus zichzelf te groot meet, zijn eigen
maat niet kent. Welteverstaan: tegenover God. De spotter is
iemand, die tegenover de Almachtige zijn menselijke maat niet
(meer) kent. Dan ben je overmoedig!
Dat het juist de hoogmoed is, die een spotter tot spotter
stempelt, blijkt ook uit Spr. 3 : 34:
„Wanneer Hij met spotters te doen heeft spot Hij zelf,
maar de nederigen geeft Hij genade':
Hier staat de spotter tegenover de nederige (anaw), ook
wel aangeduid als de „ootmoedige" of „arme". We herinneren
ons hen uit de vorige paragraaf. Zoals de vrome arme 66tmoe-
dig tegenover God stond, zo staat de spotter hOOgmoedig
tegenover God.
fle apostelen Petrus en Jakobus hebben deze spreuk in
hun brieven aangehaald. Het is opmerkelijk welke wijziging zij
er in hebben aangebracht. Zij namen hem namelijk niet zo over
als we boven lazen: „Wanneer Hij met spotters te doen heeft,
spot Hij zelf", maar zij haalden hem zo aan: „Want God we-
derstaat de hoogmoedigen, maar de nederigen geeft Hij gena-
de", Jak. 4 : 6, 1 Petr. 5 : 5. In plaats van „spotters" schreven zij
dus meteen maar „hoogmoedigen". Dat waren voor hun besef
blijkbaar twee woorden, die hetzelf de zeiden.
Tenslotte nog twee spreuken over de spotter: Spr. 13 : 1 en
15 : 12.
„Een wijs zoon laat zich tuchtigen door zijn vader,
maar een spotter luistert niet naar berisping':
„De spotter houdt er niet van, dat men hem terechtwijst,
tot de wijzen zal hij niet gaan':
Het behoeft geen betoog, dat hier sprake is van terechtwij-
zingen om Jahweh te vrezen. Dat is immers de bedoeling van
het boek Spreuken: zijn lezers de vreze voor Jahweh te leren
verstaan, Spr. 1 : 1-7, 2 : 5. Daarvan wil een spotter niet weten.
Van terechtwijzingen om Jahweh te vrezen moet hij niets
97

§4 De goddelozen in de Psalmen
hebben. Het woord spotter tekent de goddeloze als de Woord-
vijandige, hoogmoedige Isra6liet.
Ook in het Nieuwe Testament komen de spotters meerma-
len ter sprake. En ook hier wordt de populaire voorstelling van
ruwe, profane spotters zeker niet gevoed.
Petrus zegt: „Dit moet ge vooral weten, dat er in de laatste
dagen spotters zullen komen met spotternij, die naar hun eigen
begeerten zullen wandelen, en zeggen: Waar blijft de belofte
van Zijn komst? Want sedert de vaderen ontslapen zijn blijft
alles z6, als het van het begin der schepping of geweest is", 2
Petr. 3 : 3v. Waarom zouden we hierbij ook niet eens denken
aan die theologen, die met geleerde termen de elke-dag-te-
verwachten-Komst van onze Zaligmaker wegredeneren? Of de
Schrift op dit punt „entmythologisieren"? Zouden we bij „het
gestoelte der spotters" van Psalm 1 liever niet wat minder aan
café-stoelen denken en wat meer aan leerstoelen? Niet
rekenen met Jezus' Komst om te oordelen de levenden en de
doden, handelt men dan niet „in mateloze overmoed", wat
volgens Spr. 21 : 24 het voornaamste kenmerk van de spotter
is?
Ook Judas spreekt over de komst van spotters, „die naar
hun eigen goddeloze (!) begeerten zullen wandelen. Zij zijn het
die scheuringen maken, natuurlijke mensen, die de Geest niet
hebben", vs. 18v. Uiterlijk leken deze spotters en goddelozen
christenen: zij waren de gemeente „binnengeslopen", vs. 4. Zo
Onopvallend mogelijk. Maar toch sp6tters!
Evenals de woorden „trotsen", „hovaardigen", „overmoedi-
gen" doet het woord „spotter" de goddelozen dus kennen naar
hun meest wezenlijke kenmerk: hun mateloze overmoed, hun
zelfverheffing. En dit niet als voorbijgaande zonde, maar als
doorlopende levenshouding van: wie doet ons wat? „Wie stelt
ons de wet?" Ps. 12 : 5, 5 ). En ook ten aanzien van deze „spotters"
worden we gewaarschuwd ons niet te laten misleiden door
vrome schijn. De Sadduceeên waren deftige Sanhedrinleden,
98 99
De goddelozen in de Psalmen §4
maar Maria noemde ook hen „hoogmoedigen", Luk. 1 : 51v.
Spotters kunnen zelf s in christelijke gemeenten scheuringen
aanrichten, leerde Judas ons. Dergelijke voorbeelden kunnen
ons leren in welke richting onze gedachten moeten gaan als we
de psalmisten horen kiagen over spotters en hoogmoedigen.
„Wees ons genadig, Jahweh, wees ons genadig,
want wij zijn meer dan verzadigd van verachting;
onze ziel is meer dan verzadigd
van de spot der overmoedigen,
de verachting der hovaardigen", Ps. 123 : 3v.
In deze trant hebben natuurlijk in de loop van de tijd
talloze vromen ook wel gezucht als zij leden onder de spot van
de wereld. De rechtvaardigen zijn ongetwijf eld ook veel bespot
door „Filistijnen", denk aan Simson, Richt. 16. Maar Psalm 123
zal wel in de eerste plaats spreken over dat front, dat dwars
door Gods yolk heenloopt: de demarkatielijn tussen rechtvaar-
digen en goddelozen in Israel en thans in de christenheid.
„Spot van de overmoedigen" en „verachting der hovaardi-
gen"? Wie van de prof eten hebben daar niet onder geleden?
Alle stonden ze tegenover „vrome" tegenstanders, die zich vaak
als echte spotters in mateloze overmoed boven het prof etische
Woord verhieven. Wat heeft b.v. de „vrome" spotter-prof eet
Hananja de arme Jeremia verachtelijk behandeld, Jer. 28. Maar
onze Heere Jezus Christus heeft ook in dit opzicht de Schrift
vervuld: wie van alle rechtvaardigen heeft ooit onder zo'n
bijtende spot geleden als Hij? Niet alleen Romeinse soldaten,
maar overpriesters en Schriftgeleerden stonden honend voor
Hem, Matth. 27 : 27-44.
6. DE ZONDAARS.
Behalve over woorden als spotters, dwazen, overmoedigen,
beschikten de psalmisten zoals we zagen nog over een hele rij
andere benamingen om de goddelozen en hun praktijken aan
te duiden. Zij gebruikten daarvoor ook woorden als: bozen,
bedrijvers van ongerechtigheid, boosdoeners, slechtaards en
zondaars.

1 4 De qoddelozen in de Psalmen
Straks zullen we ons nog wel bezig houden met de vraag
wat voor boosheid en ongerechtigheid goddelozen dan wel
bedreven. Nu willen we alvast dit opmerken: wat een mens tot
een goddeloze stempelt zijn niet bepaalde incidentele zonden.
Zelfs geen zware zonden. Daarvan weet de Schrift immers ook
uit de levens van rechtvaardigen treurige staaltjes te vertellen.
Trouwens, waarom zou Jahweh anders bij Horeb zo'n evange-
lische verzoeningsdienst hebben ingesteld met priesters, alta-
ren en of f eranden? Toch zeker omdat Hij er toen al op re-
kende, dat Zijn yolk natuurlijk dagelijks zou struikelen. Nee, de
grote tegenstelling tussen rechtvaardigen en goddelozen onder
Gods yolk berust niet op al of niet zondigen of zelf s wel eens
een diepe val in zonde maken. Deze tegenstelling komt voort
uit een vierkant tegenovergestelde levenshouding met betrek-
king tot God en zijn Woord. Uitdrukkingen als booswicht,
slechtaard, afvallige, verkeerde en boze karakteriseren de god-
deloze dan ook niet als iemand, die dagelijks in zonde valt,
maar daarin voortdurend en opzettelijk leeft. Rechtvaardigen
vallen telkens in zonde, tot hun grote verdriet. Goddelozen
hebben als levenshouding God en zijn Woord te verachten.
Dddrom heten de goddelozen ook wel „zondaars".
a. „We zijn allemaal zondaars", is dat wel juist uitgedrukt?
„Och, als het er op aankomt zijn we allemaal zondaars!" Dat
kan men in christelijke kringen meermalen horen zeggen.
Maar spreekt men zo wel correct? Noemt de Schrift inderdaad
rechtvaardigen en goddelozen allebei „zondaars"? Wij twijfelen
niet aan de oprechtheid van deze zegswijze. Men zal er in de
regel wel hetzelf de mee willen zeggen als Prediker: „Want
niemand op aarde is zo rechtvaardig, dat hij goed doet zonder
te zondigen", Pred. 7 : 20. Of hetzelf de als Jakobus: „Want wij
struikelen alien in velerlei opzicht", Jak. 3 : 2. Maar dan blijft
het toch de vraag of men de woorden van Prediker en Jakobus
wel juist weergeeft met: „We zijn als 't er op aankomt allemaal
zondaars!" Zo'n uitdrukkingswijze is dan niet „als de woorden
Gods", 1 Petr. 4 : 11. Men onderscheidt zo niet zuiver. En dringt
100 101
De goddelozen in de Psalmen §4
de voorstelling op, dat alle mensen verdeeld kunnen worden in
gelovige zondaars en Ongelovige zondaars, maar uiteindelijk
allemaal zondaars.
De Schrift gebrullt het woord „zondaar" veel scherper
onderscheidend. Zij ziet zoals gezegd een duidelijke demarka-
tielijn lopen tussen hen die God dienen (de rechtvaardigen, zie
vorige paragraaf) en die God niet dienen (de goddelozen, over
wie we nu spreken). Welnu, deze goddelozen heten in de
Schrift ook wel „zondaars". Evenals spotter en werker der
ongerechtigheid en boosdoener en hoogmoedige en dwaas is
„zondaar" een van de vele woorden waarmee de psalmisten
goddelozen aanduiden. „Zondaren" en „rechtvaardigen" tekent
de Schrift juist als elkaars tegenvoeters. Dit kan een blik op de
volgende Schriftplaatsen al leren.
Psalm 1 prijst de rechtvaardige gelukkig omdat hij „niet
staat op de weg der zondaren", Ps. 1 : 1. De zondaars zullen ook
geen stand houden in de vergadering der rechtvaardigen, Ps.
1 : 5. Ook de parallellie in Psalm 1 is in dit verband leerzaam:
goddelozen = spotters = zondaars. En dezen staan vierkant
tegenover de rechtvaardigen, die het bij de Thora houden.
David bidt in Psalm 26: „Raap mijn ziel ( = mij) niet weg met
de zondaars, noch mijn Leven met hen, die bloed vergieten
(echt iets voor zondaars!), ( ) ik echter wandel in onschuld" (de
rechtvaardigen waren immers de onschuldigen tegenover de
goddelozen als de schuldigen), Ps. 26 : 9, 11. De dichter van
Psalm 104 maakt zich blij bij het vooruitzicht: „De zondaren
zullen van de aarde vergaan en (nu herhaait hij dit met andere
woorden) de goddelozen zullen niet meer zijn", Ps. 104 : 35. Zo
zijn er meer Schriftplaatsen, die de goddelozen 9n zondaren in
een adem noemen. In Spr. 11 : 31 lezen we: „Zie, de rechtvaardi-
ge wordt vergolden op aarde, hoeveel te meer de goddeloze-
en-zondaar".
Petrus spreekt op dezelf de wijze: „En indien de rechtvaar-
dige ternauwernood behouden wordt, waar zal dan de god-
deloze-en-zondaar verschijnen?" 1 Petr. 4 : 18, vql. 1 Tim. 1 : 9.

§4 De goddelozen in de Psalmen
En zo noemen de evangelisten vaak de t011enaren en de zonda-
ren in 66n adem, Matth. 9 : 10v, 11 : 19, Luk. 7 : 34, 15 : 1.
U ziet hoe scherp in al deze Schriftwoorden onderschei-
den wordt tussen de rechtvaardigen en de goddelozen of
zondaars. In tegenstelling met wat christenen wel eens zeggen:
„We zijn allemaal zondaars", scheert de Schrift alle leden van
Gods yolk juist niet over 6611 kam. Ze maakt wel degelijk
onderscheid tussen een vrouw als Elisabeth en zo'n zondares
als die de voeten van de Heere Jezus zalf de, Luk. 7 : 36-50.
b. Eens zondaar, altijd zondaar?
Is deze grote scheidslijn onder Gods yolk nu ook defini-
tief? Allerminst. De Schrift trekt deze lijn tussen rechtvaardi-
gen en goddelozen wel op elke bladzijde, maar zij verklaart
haar zeker niet definitief wat betreft de af zonderlijke mênsen
aan weerszijden van deze demarkatielijn. Jesaja zei: „De god-
deloze verlate zijn weg en de ongerechtige man zijn gedachten
en hij bekere zich tot Jahweh, dan zal Hij zich over hem
ontf ermen — en tot onze God, want Hij vergeeft veelvuldig",
Jes. 55 : 7. Let op dat „onze God"! Jesaja wist zich met de
goddelozen door hetzelf de verbond tot Jahwehs yolk aangeno-
men. Ook Ezechiêl heeft de goddelozen tot bekering geroepen
en hun de vergeving van hun zonden verkondigd: „Maar wan-
neer de goddeloze zich bekeert van alle zonden die hij begaan
heeft, al mijn inzettingen onderhoudt en naar recht en ge-
rechtigheid handelt, dan zal hij voorzeker Leven; hij zal niet
sterven. Geen van de overtredingen die hij begaan heeft zal
hem worden toegerekend (-). Zou Ik een welgevallen hebben
aan de dood van de goddeloze? luidt het woord van de Heere
Jahweh. Niet veeleer hieraan, dat hij zich bekere van zijn
wegen en leve?" Ezech. 18 : 21vv, vgl. 33 : 12-16. Twee
hoof dstukken die duidelijk leren dat de demarkatie-lijn tussen
rechtvaardigen en goddelozen wat God betreft geen onher-
roepelijke en onveranderlijke scheidslijn behoeft te zijn. „Dit is
een betrouwbaar woord en alle aanneming waard, dat Christus
Jezus in de wereld gekomen is om zondaren te behouden",
102 103
De goddelozen in de Psalmen §4
1 Tim. 1 : 15. Maar toen de tollenaar uit de gelijkenis gebeden
had: „O God, wees mij zondaar genadig!" toen bleef hij geen
„zondaar". Want de Heiland besloot zijn verhaal met: „Deze
keerde, in tegenstelling met de ander (de Farizee6r, die geen
genade meende nodig te hebben) gerechtvaardigd naar huis
terug!" Luk. 18 : 14, vgl. Rom. 5 : 1.
Bekeerde zondaars waren dan geen „zondaars" meer.
Zij gingen voortaan doen wat de Heere Jezus in de Bergre-
de geleerd had: de smalle weg van Gods geboden bewandelen,
Matth. 7 : 13v. Bedacht zijn op Gods bevelen om die te doen. Zo
gingen zij, die vroeger schuldig (goddeloos) tegenover hun
hemelse Vader geleef d hadden, nu Zijn verbond onderhouden.
Natuurlijk dagelijks in velerlei opzicht struikelend, Jak. 3 : 2,
want niemand is nu eenmaal zo rechtvaardig dat hij goed doet
zonder te zondigen, Pred. 7 : 20. Maar dan baden ze wat hun
Heiland hen zelf geleerd had: „Onze Vader, vergeef ons onze
schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren".
„We zijn allemaal zondaars", dat zegt menig christen volko-
men te goeder trouw. Zij zullen daarmee bedoelen, dat ook de
rechtvaardigen hun levenlang iedere dag met het Onze Vader
om vergeving van hun schulden moeten bidden. Maar er kan
zich in de aangehaalde uitdrukking ook een bepaalde eigenwil-
lige vroomheid aan ons voordoen, die feitelijk maar twee le-
vensbeelden kent: dat van de Farizee6r en dat van de tollenaar.
En wie vereenzelvigt zich dan niet het liefst met die tollenaar,
die bad: „O God, wees mij zondaar genadig"? Dat lijkt velen de
veiligste weg. Maar waar blijft zo de scheidslijn, die de Schrift
op elke bladzijde laat zien, tussen rechtvaardigen en goddelo-
zen? Die worden door zo'n godsdienstigheid feitelijk op 66n
hoop geworpen. Vrome bondgenoten als Elisabeth en Zacha-
rias, die Lukas „rechtvaardigen" noemt, zouden wij dan feitelijk
goddelOzen moeten noemen. Dan was Elisabeth net zo'n zonda-
res als die vrouw uit Lukas 7 : 36-50. En wat dan te beginnen
met de Psalmen? Moeten wij ons dan allemaal vereenzelvigen
met de ongodvrezende goddelozen over wie in de Psalmen

§4 De qoddelozen in de Psalmen
zoveel geklaagd wordt? Voor wie zijn dan al de lief elijke
belof ten, waarmee de Schrift zich tot de rechtvaardigen richt?
En wie reageren dan als de psalmisten de oproep doen horen:
„Jubelt, gij rechtvaardigen, in Jahweh, een lof zang betaamt de
oprechten", Ps. 33 : 1? Wie dus de scheidslijn tussen rechtvaar-
digen en goddelozen miskent door iederèên tot de „zondaars"
te rekenen, leest de Schrift door een beslagen bril.
Om misverstand te voorkomen herhalen we nog eens, dat
de rechtvaardigen natuurlijk niet zondeloos zijn. Ook leert de
Schrift niet, dat een mens uit eigen kracht als een rechtvaardi-
ge wandelt. Zoals we ook alleen rechtvaardigen kunnen war-
den doordat God ons in de belofte van het Evangelie de
gerechtigheid en heiligheid van Christus schenkt en toerekent.
En doordat de Heilige Geest op de grondslag van Gods gena-
deverbond onze harten onder beslag van zijn Woord brengt en
ze neigt tot de vreze des HEEREN om te wandelen op het pad
der rechtvaardigen, vgl. Voorz. Leer II (Heid. Cat.), 304-317.
Bovendien spreekt de Schrift niet over een statische demarka-
tie-lijn, zoals we o.a. uit Ezech. 18 en 33 leerden. Maar intussen
wel degelijk over een scheidslijn. Daarom gebruikt zij het
woord „zondaar" niet voor hen, die onder het Horebverbond de
verzoening van hun zonden met oprecht berouw zochten bij
altaar en priester. Evenmin noemt de Schrift hen „zondaars",
die onder het Nieuwe Verbond „gestadiglijk hun toevlucht
nemen tot het bloed, den dood, het lijden en de gehoorzaam-
heid des Heeren Jezus, in denwelken zij vergeving hunner
zonden hebben, door het geloof in Hem", Ned. Geloof sbelijde-
nis, art. 29.
Kortom, „zondaars" zijn geen rechtvaardigen, maar godde-
lozen. Wegens gebrek aan berouw en vergeving naar Gods
heilig recht schuldigen tegenover God en hun naasten. Israé-
lieten of christenen, die niet uit zwakheid in zonde vallen, maar
met genoegen in zonde leven. Hier is sprake van een heel
eigen „weg", waarop de rechtvaardigen niet „staan", Ps. 1 : 1.
Daarom zullen de zondaars straks van de aarde verwijderd
104 105
De qoddelozen in de Psalmen §4
worden, Ps. 104 : 35. „Immers nog een wijle, en de goddeloze is
niet meer (-), maar de ootmoedigen (= rechtvaardigen) beêrven
het land en verlustigen zich in grote vrede", Ps. 37 : 10v, vgl.
Matth. 5 : 5.
7. DE HOOGMOEDIGEN.
Het meest wezenlijke kenmerk van de goddelozen ziet
Gods Woord dus in hun hoogmoed. Dat zagen we reeds uitko-
men in de namen spotter, trotse, hovaardige, overmoedige en
grootsprekende tong. Woorden die stuk voor stuk de godde-
loze typeren als de autonome mens, die ten diepste niet voor
God wil buigen, maar zichzelf tot wet is. De souvereine mens.
Mateloos overmoedig. Het tegenbeeld van de nederige en vaak
arme rechtvaardige. Over deze hoogmoedige levenshouding
willen we nog even doorspreken. Toen Asaf de voorspoed van
de goddelozen opmerkte, sprak hij: „Ik was af gunstig op de
hoogmoedigen", Ps. 73 : 3. Deze bijnaam biedt meteen een
goede gelegenheid, in te gaan op deze vraag: Hoe kOmt het
toch, dat zoveel christenen bij het woord goddeloze uitsluitend
denken aan schurken en boeven?
Het woord „zondaar" reserveert de Heilige Schrift vooral
voor de goddelOzen onder Gods yolk, zo zagen we op de
voorgaande bladzijden. Zij veegt in haar terminologie niet
gélovigen en Ongelovigen als „zondaars" op 66n hoop, maar
maakt wel degelijk onderscheid tussen degenen, die in zonde
vallen (de rechtvaardigen) en hen die rustig in zonde leven (de
goddelozen). Hier speelt echter nog een ander misverstand een
rol, waardoor menigeen goddelozen zo vlot gelijkstelt met
misdadigers. Het blijkt niet altijd even helder doorzien te
worden welk kwaad een mens nu eigenlijk tot zondaar stem-
pelt. Aileen zedelijke ellendigheden?
A. Janse heeft er in zijn boek „Van de rechtvaardigen" (nog
steeds zeer aanbevolen lektuur) reeds in 1931 op gewezen, dat
voor het besef van veel christenen het „kwaad" uitsluitend op
het ethische vlak ligt. Velen zien „zonde" alleen in allerlei

¢4 De goddelozen in de Psalmen
zedelijke ellendigheden. Voor hun gevoel komt het „zondaar-
zijn" van een mens uit in allerlei sociale ongerechtigheden,
zoals moord, diefstal, vergrijpen op sexuêel gebied en allerlei
onfatsoenlijkheden.
Ook de rechtvaardigen kunnen door deze godsdienstige
geest bevangen worden, zodat hun ogen verblind raken voor
de werkelijkheid. Maar bidden zij vaak met de psalmist: „Ont-
dek mijn ogen, opdat ik aanschouwe de wonderen uit uw wet"
(Ps. 119: 18) en „Leer mij goed onderscheiden en kennen" (Ps.
119 : 66) en vervult de Heere deze bede, wat krijgen ze dan een
heel andere kijk op de stand van zaken in onze Westerse
christenheid! A. Janse bracht dit als volgt onder woorden: „Als
de Heere hun oogen opent voor de ellende van het tegenwoor-
dige Sion — voor de ballingschap en de verdrukking onder
den geest der eeuw, dan schrikken ze er van, dat het zoo erg
is.
En dan treft niet in de eerste plaats het feit, dat er zoovele
Christenen zijn die de reiniging van hun gewone dagelijksche
leven vergeten hebben en die slordig zijn in hun voorkomen
en omgang met anderen en met God, van die onsympathieke
verschijningen, die je doen griezelen — en ook niet dat er
zoovele domme en dwaze en onverdraaglijke Christenen zijn,
waar de anderen zich terecht over ergeren en ook niet dat er
zoovele sociale verkeerdheden aan te wijzen zijn onder
Christenbroeders en in f amilielevens — en ook zélfs niet, dat
de Christenen telkens weer vallen in die erge dingen van het
zedelijk leven, in revolutiegeest en doodslag en haat en onze-
delijke dingen, in diefstal en gierigheid en lasterpraat en
begeeren van eens anders goed.
Maar in de allereerste plaats wordt dan hét groote kwaad
van het tegenwoordige Sion gezien, dat het niet meer het
Verbond des HEEREN kent en niet meer in Verbondsverhou-
ding tot den Heere weet te staan. Zo erg is het met onze
Bondsbreuk gekomen, dat we 't zelf niet meer opmerken", aldus
A. Janse in: Van de Rechtvaardigen, 28vv. Kampen 1931,
Rijswijk 1962.
106 107
De goddelozen in de Psalmen §4
Denkt u in dit verband alleen maar eens aan allerlei veel
gezongen „geestelijke liederen" en „evangelische" gezangen,
waarin over Gods Verbond, waarvan Jezus Borg geworden is en
waarin reeds de baby's en schoolkinderen zijn opgenomen, met
geen woord wordt gerept!
Er leven op de grondslag van Gods verbond rechtvaardi-
gen en goddelozen. Maar dile goddelozen gaan zich niet te
buiten aan schurkenstreken en onfatsoenlijkheden. Er zijn ook
vele „nette" hoogmoedigen, die een fatsoenlijk leven leiden. Nu
worden we op dit punt graag goed begrepen. We zouden niet
graag beweren, dat een mens door zulke eigengerechtigheid
kan zalig worden. Evenmin als door ongerechtigheid. Op het
punt van gerêd worden bestaat er geen verschil tussen eigen-
gerechtigheid en ongerechtigheid. Maar overigens maakt de
Schrift tussen die beide wel 6nderscheid.
Wanneer zonde voor ons alleen maar een ethische zaak is,
zullen we bij Schriftwoorden als goddelozen, hovaardigen,
overmoedigen niet in de richting kijken van zulke eigenge-
rechtige f atsoenlijke mensen, maar slechts denken aan dieven
en moordenaars. Maar wanneer we hebben leren zien, dat het
kwade allereerst gelegen is in verbondsbreuic en doorlopend
negeren van de God, die met ons Zijn verbond sloot, dan gaan
we de Schrift ook beter verstaan als ze over goddelozen
spreekt.
De God en Vader van onze Heere Jezus Christus straal
negeren, vlak ddt niet uit! Doen alsof God lucht is, ddt is een
van de ergste openbaringen van de zonde. Gods verbond-zêlf
verbreken, ja misschien wel helemaal vergeten zijn, dat stem-
pelt een mens tot een hoogmoedige. Dat stelt iemand schuldig
( = goddeloos) voor God. Fatsoenlijk leven, maar God volsla-
gen negeren, dat is een heel groot kwaad en dät is overmoedig
en vermetel! Dit gevoel voor goed en kwaad lijkt ook onder de
christenen sterk of te stompen, vandaar dit uitstapje. De dich-
ter van Psalm 119 herkende de hoogmoedigen nog scherp,
getuige zijn beden:
§ 4 De goddelozen in de Psalmen
„Hoezeer overmoedigen mij bespotten,
van uw wet wijk ik niet.
Overmoedigen wrijven mij leugens aan,
ik houd uw bevelen van ganser harte.
La ten de overmoedigen beschaamd worden,
omdat zij mij onverdiend verdrukten;
ik overdenk uw bevelen", vs. 51, 69, 78.
Schokkend aktuêle psalmregels! Vooral als wij vandaag bij
„overmoedigen" en hun leugens en verdrukking denken aan de
„mondige", doorgeslagen, trotse, souvereine wetenschaps-
mensen, die als autonome geleerden wel eens zullen uitmaken
wat in de Heilige Schrift „mythe" is en wat zij nog als Woord
van God kunnen (!) aanvaarden in deze eeuw van de Verlich-
ting-tot-de-zoveelste-macht. Hun overmacht is verpletterend,
hun spot en geringschatting wondend voor de rechtvaardigen.
Maar overkomt hun iets vreemds? De psalmregels over de
„hoogmoedigen" of „hovaardigen" onder Gods yolk kunnen ons
de juiste, God-welgevallige beden leren tegenover deze vij-
anden van de Waarheid.
8. MANNEN DES BLOEDS EN GEWELDENAARS
„Verlos mij van de mannen des bloeds", roept David uit in
Ps. 59 : 3. En in Psalm 52 vraagt hij: „Wat beroemt gij u op het
kwade, gij geweldige?" Beden, die veel rechtvaardigen na hem
bedamd zullen hebben. Vaak gedroegen de goddelozen zich
inderdaad zoals David het hier uitdrukt: als mannen des
bloeds en geweldenaars.
Meestal uiten de verdrukten zich in de psalmen in min of
meer vage bewoordingen, zoals: „Want zie, de goddelozen
spannen de boog, zij leggen hun pill op de pees om oprechten
van hart in het duister te tref fen", Ps. 11 : 2. „De goddeloze
smeedt boze plannen tegen de rechtvaardige en knarst de
tanden tegen hem (..). De goddelozen ontbloten het zwaard en
spannen hun boog, om ellendigen en armen neer te vellen, om
de oprechten van wandel te slachten ...", Ps. 37 : 12, 14. Andere
108 109
De qoddelozen in de Psalmen §4
psalmen spreken van „in netten trekken" en „in klauwen val-
len", beelden ontleend aan de oorlog en de jacht. We spraken
reeds over dit gebruik van dergelijke vage, wat gesluierde
termen in de vorige paragraaf (zie 3, 3: Armen en ellendigen).
Achter deze omfloerste bewoordingen bleek het gruwelijke
sociale onrecht schuil te gaan, dat rijke goddelozen hun arme
vrome mede-Israelieten aandeden. De boeken van de prof eten
staan er vol van.
Niet dat we uitdrukkingen als „mannen des bloeds" en
„slachten" per se letterlijk moeten nemen, 6 ). Al komt het er in
het geval van Achab en Naboth wel op neer, 1 Kon. 21. We
kunnen bij „mannen des bloeds" en „geweldenaars" ook denken
aan figuren als Nabal, die David met zijn honderden ontheem-
den rustig had laten verkommeren. Rijke grootgrondbezitters,
die 's avonds hun dagloners niet uitbetaalden. Graanhande-
laars die afval verkochten voor graan. Kooplui met valse ge-
wichten in hun zak. Schuldeisers die iemand z'n handmolen of
deken — onmisbare gebruiksvoorwerpen — af pakten en da-
genlang vasthielden als pand. Heren die hun slavinnetje „ge-
bruikten". Boeren die land stalen door de grens-steen van hun
buurvrouw, een weerloze weduwe, te verleggen. Iemand als
Jojakim, die een paleis liet bouwen maar de bouwvakarbeiders
niet uitbetaalde. Er waren er zelf s, die de kleine wees van z'n
moeders borst roof den, Job 24 : 9 — zoals de slavenhalers en
slavenhandelaars amper een eeuw geleden nog deden in Ame-
rika. Mevr. Harriet Beecher-Stowe beschrijft in haar wereldbe-
roemde boek „De negerhut van Oom Tom" dergelijke af grijse-
lijke praktijken, compleet met de „vrome" woorden waarmee
ook deze goddelozen hun ongerechtigheid bemantelden. Hon-
gerigen schoven laten dragen en dOrstigen de wijnpers laten
treden, Job 24 : 10v. Daarvoor hoeven we geen oceaan over te
steken: honger in de huizen van landarbeiders, dat kwam nog
niet zo lang geleden ook in ons eigen land voor. Is het een
wonder, dat de verdrukte rechtvaardigen zulke goddelozen
aanduidden als „mannen van bloed en bedrog", „de man van
bedrog en onrecht" en hen bestempelden als „geweldenaars"?

4 De goddelozen in de Psalmen
Al zullen we in dit verband niet uitsluitend moeten den-
ken aan rijke grootgrondbezitters, meedogenloze geldschieters,
gewetenloze rechters en handelaars. De verdrukking van de
arme rechtvaardigen was niet alleen een sociale en econO-
mische. De geschiedenis laat zien, dat de vromen altijd
moesten lijden „omdat ze gerechtigheid deden", vgl. § 3, 4.
„Kruisdragen", noemde de Heere dit lijden, vgl. § 3, 4. Ook hier
gold meestal: H aan de zijde hunner onderdrukkers was macht",
Pred. 4 : 1. David stond tegenover Saul, die de macht in handen
had in Israel. Zo stond Elia met het Woord tegenover Achab.
Honderd andere profeten moesten verborgen worden voor
koningin Izebel. Uria, de zoon van Semaja, werd door koning
Jojakim tot in Egypte vervolgd, Jer. 26 : 20vv. Jeremia heeft z'n
hele leven lang geleden van koningen, vorsten, profeten en
priesters, kortom van machthebbers. Onze Heere Jezus is
vervolgd en gedood door machtige kerkvorsten, die gemene
zaak maakten met de Romeinse bezettende macht. Zoals ook
Paulus' tegenstanders die macht meermalen te hulp riepen.
Trouwens, als de apostel aan zijn eigen verleden terugdenkt,
belijdt hij, dat hij „vroeger een geweldenaar was", 1 Tim. 1 : 13.
We kennen dat verleden. „Saulus verwoestte de gemeente en
hij ging het ene huis na het andere binnen en sleurde mannen
en vrouwen mede, en hij leverde hen over in de gevangenis",
Hand. 8 : 3. Waaruit we duidelijk leren, dat ook een voormalige
kerkvervolger en inquisiteur zichzelf een „geweldenaar"
noemt „Mannen des bloeds" trokken het lange bloedspoor
van Abel tot Zacharia, de zoon van Berechja, vermoord om het
Woord. Eeuwen later durf de Jezus van Nazareth met betrek-
king tot deze Zacharia de Schriftgeleerden en Farizeeen voor
de voeten te werpen: „Zacharia ..., die 6 vermoord hebt
tussen het tempelhuis en het altaar" (let op die plaats!), Matth.
23 : 35. Over „mannen des bloeds" gesproken Soms moeten
we daarbij dus denken aan Schriftgeleerden!
Nee, de psalmisten noemen geen namen. Wat hun precies
werd aangedaan verbergen zij meestal achter enigszins geslui-
De goddelozen in de Psalmen §4
erde termen. Maar zoals we reeds vaker opmerkten hebben zij
hun lij den om meer dan een reden in stereotype termen
omschreven. Natuurlijk ook wel vanwege de smaak en dichtre-
gels van hun cultuur-milieu, maar vast eveneens om anderen in
staat te stellen in soortgelijke benauwdheid deze gebeden na
te bidden. Wat de vromen van het O.T. en N.T. dan ook tot op
heden gedaan hebben. De volgelingen van David in de spelonk
van Adullam evengoed als de arme Waldenzen en de
christenslaven op de Amerikaanse katoenplantages. Vanuit
deze monden rezen de klachten omhoog:
„O God, bevrijd mij uit de hand van de goddeloze,
uit de greep van booswicht en geweldenaar", Ps. 71 : 4
„O God, overmoedigen maken zich tegen mij op,
een bende van geweldenaars staat mij naar het leven ...",
Ps. 86 : 14.
Geweld, dat is een van de kenmerken van de goddeloze
onder Gods yolk. „Het geweld omhult hen als een kleed",
klaagt Asaf, Ps. 73 : 6, vgl. Ps. 5 : 7, 17 : 4, 18 : 49, 26 : 9, 54 : 3, 5,
55 : 10, 59 : 3, 140 : 2, 5, 12. De psalmisten durf den wel wraakbe-
den op te zenden over deze „mannen des bloeds" (over zulke
beden spreken we bij Psalm 59 nog nader):
„Hij zal het kwaad vergelden aan wie mij benauwen,
verdelg hen in uw trouw'; Ps. 54 : 7,
„O God, dat Gij toch de goddelozen ombracht
— gij mannen des bloeds, wijkt van mij —", Ps. 139: 19.
Zoals talloze verdrukte vromen zich alle eeuwen door
hebben getroost met psalmregels over de ondergang van de
goddelozen en hebben uitgezien naar de koning, die het ge-
weld voorgoed zal doen verdwijnen:
„Ik zag een goddeloze, een geweldenaar,
die zich uitbreidde als een weelderige woekerplant;
toen iemand voorbijging, zie, hij was niet meer,
ik zocht hem, maar hij was niet te vinden", Ps. 37 : 35v.

4 De goddelozen in de Psalmen
„O God, verleen de koning uw recht
en uw gerechtigheid den zoon des konings.
Voorwaar, hij zal de arme redden, die om hulp roept,
de ellendige, en wie Been helper heeft;
Van druk en geweld zal hij hun leven bevrijden,
hun bloed zal kostbaar zijn in zijn oog", Ps. 72 : 1, 12, 14.
Dat zal Koning Jezus doen, als Hij straks komt.
9. DE LEUGENSPREKERS.
Tenslotte nog iets over de uitdrukkingen leugensprekers,
leugenlippen, bedriegers en de grootsprekende tong, namen
waaronder de goddelozen in de psalmen ook wel worden
aangeduid.
Wat zeggen deze benamingen?
Waarheid en leugen — vastheid en onvastheid.
Om de term „leugeuspreker" te verstaan doen we er goed
aan eerst deze vraag te beantwoorden: Wat verstonden de
Israêlieten onder waarheid? (Hebreeuws: êmet). Dit laatste
woord is afgeleid van een Hebreeuws werkwoord (amin), dat
vast zijn betekent. U hoort er natuurlijk ons bekende woord
„amen" al in, dat betekent: „Het zal waar en zeker zijn" (Hei-
delb. Catech., Zondag 52).
Bij „waarheid" dacht een Israeliet dus in de eerste plaats
aan onwankelbaarheid, vastheid, betrouwbaarheid. „Uw Woord
is de waarheid", Joh. 17 : 17, dat wil zeggen: op Gods Woord kan
men aan, daar kunt u op bouwen, daar valt u niet mee om, het
is vast. Het is ook het Woord van „de God der waarheid", Ps.
31 : 6 S.V. Op Hem kan een mens zijn vertrouwen stellen. God
doet wat Hij beloof d heeft en geeft onoverwinnelijke vastheid
in het leven van zijn kinderen. 7 )
De Hebreeuwse woorden voor leugen (kazaab, sjaw, remij-
ah, sjékér) duiden precies het tegenovergestelde van waarheid
aan, namelijk onvastheid, Onbetrouwbaarheid, wat gèèn gehalte
heeft, waar men wel mee omvalt, wat de kracht mist om zich in
112
De goddelozen in de Psalmen §4
de loop van de tijd te handhaven. Wanneer men de Schrift dus
hoort spreken over leugen, moeten we niet in de eerste plaats
denken aan een tegenstelling tussen wat iemand zégt en wat
hij denkt, of tussen wat iemand vertelt en wat er wérkelijk
gebeurd is, maar aan een tegenstelling tussen vastheid en
onvastheid, graniet en bomijs, 8 ). Hêt kenmerk van een leugen
is volgens de Schrift haar slapheid, haar onvermogen zich in de
loop van de tijd te handhaven. Op een leugen vertrouwen is
zoiets als wandelen op een gladde weg of door een moerasge-
bied: vroeg of laat glijd je er op uit of zak je er in weg.
De NV geeft de verschillende Hebreeuwse woorden weer
met leugen, leugenachtig, bedrog, bedriegelijk, valsheid, ijdel-
heid, vleierij, gladde lippen, gladde woorden, trouweloos, in
schijn, verraderlijk. Verschillende uitdrukkingen, maar met 66n
grondbetekenis: deze man of dit ding of dit woord draagt op de
duur niet.
Leugenlippen.
En nu de bedriegers en leugenlippen. Veelomvattende
termen. U kunt er bij denken aan valse aanklagers, valse
getuigen, meinedigen, bedriegers in de handel, die werken met
valse gewichten. De oudsten van Jizre61, die op Izebels bevel
een vasten uitriepen (wat vroom!) en Naboth vals beschuldig-
den en daarop stenigden, &At waren „leugenlippen" en „bedrie-
gers". En tegelijk „mannen des bloeds". De Psalmen kennen
trouwens de uitdrukking: „mannen van bloed en bedrog". Ver-
drukken en bedriegen gaan hand in hand. Op allerlei wijze. We
vermoeden iets van de ellende van de verdrukte rechtvaardi-
gen in de beeldspraak waarmee ze het spreken van hun god-
deloze uitbuiters kenschetsen: „hun keel is een open graf", Ps.
5 : 10, „zij hebben hun tong gescherpt als een slang, addervergif
is onder hun lippen", Ps. 140 : 4. Op andere plaatsen vergelijken
ze de woorden van de goddelozen bij een geslepen scheermes,
gladde boter, zachte olie, maar in feite zijn het scherpe bajonet-
ten, zwaarden en pijlen. Zulke woorden heeft ook onze Heiland
in zijn oren horen klinken. „Meester, we weten dat u een eerlijk
113
§ 4 De goddelozen in de Psalmen
man bent en ons in alle oprechtheid leert, hoe God wil dat we
moeten leven. U neemt geen blad voor de mond en u kijkt geen
mens naar de ogen", Matth. 22 : 15, 9 ). Dat klonk vriendelijk,
maar daarmee leidden de Farizeeen en Herodianen een strik-
vraag in. „Bedriegelijke lippen"!
Ook Doêg, de Edomiet, was een echte leugenspreker, zie
Psalm 52 en z'n opschrift. Deze Doeg verried aan Saul de
verblijfplaats van David: „David is in het huis van Achitof el
gekomen". Volgens de Griekse opvatting van het woord „waar-
heid", die nog wijd verbreid is, loog Doeg niet. Zijn woorden
klopten inderdaad met de feiten. Wat hij zei was inderdaad
gebeurd. Maar hoe typeert David deze man?
,,Gij zint op verderf,
uw tong is als een scherpgeslepen scheermes,
gij, die bedrOg pleegt.
Gij hebt het kwade lief boven het goede,
leugen boven waarheid spreken", Ps. 52 : 4v.
Doeg deelde wel werkelijke feiten mee, maar toch noemde
David hem dus een leugenspreker, met wie hij lelijk omviel,
vgl. Id, 194, noot 124.
Leugenprofeten.
Wie de moeite neemt alle plaatsen eens op te slaan waar
in de (Hebreeuwse) bijbel sprake is van leugen, leugensprekers
en verwante uitdrukkingen, zal er verbaasd van staan hoe vaak
deze betrekking hebben op het spreken van ... valse profeten!
Vooral in het boek Jeremia.
In de tijd van Jeremia leef de de meerderheid van de
Judeeêrs in het stellige „geloofsvertrouwen", dat God natuurlijk
nooit zou toestaan, dat de Babyloniers zijn tempel in Jeruzalem
zouden aanraken. „Jahwehs tempel, Jahwehs tempel (-) is dit",
Jer. 7 : 4. Volgens Jeremia stelde men daarmee zijn vertrouwen
op bedriegelijke woorden, Jer. 7 : 2. „Uw profeten prof eteren
vals (besjeker), Jer. 29 : 9, vgl. Jes. 30 : 9, Ezech. 12 : 24, 13 : 8, 19,
22, 22 : 28. Zij rechtvaardigden Jahweh namelijk niet in zijn
114
De goddelozen in de Psalmen §4
oordelen en stijf den daardoor het yolk in zijn vertrouwen-
zonder-verootmoediging.
De prediking van deze leugenprofeten scheen anders zeer
principieel en diep „gelovig"! Ze spraken vanuit de „geloofs-
verwachting": „Vrede, vrede!" Terwill God zijn tuchtroede Ne-
bukadnezar al hoger ophief, bleven zij de Judeeers „troosten"
met belof ten als: „Gij zult geen kwaad zien en geen honger zal
u tref fen", Jer. 14 : 13. Zelfs toen de eerste Judeeers, onder wie
Daniel en zijn drie vrienden alsmede de profeet Ezechiel, al op
transport gesteld waren naar Babel „geloof den" de leugenpro-
feten nog: „Zie, het vaatwerk van het huis van Jahweh zal uit
Babel teruggebracht worden, nu, met spoed!" Jer. 27 : 16, vgl.
Jer. 8 : 8, Ezech. 13 : 6v, Micha 2 : 11. Maar Jeremia typeerde
deze „gelovige" en „troostrijke" preken als leugenspreken, Jer.
6 : 13, 7 : 4, 8 : 8, 10, 23 : 14, 27 : 9, 14, 16. Paulus zou later het-
zelf de opmerken over die dwaalleraars, die het huwelijk verbo-
den en het genot van bepaalde gerechten, 1 Tim. 4 : lv.
Enige van deze leugenprofeten worden in het boek Jere-
mia met name genoemd. De tempelopziener Pashur („Gij hebt
vals (basjaker) geprofeteerd", voegde Jeremia hem toe, Jer.
20 : 6). Achab en Zedekia, „leugensprekers", Jer. 29 : 23. Semaja,
de Nechelamiet, een stoere, „gelovige" Judese vaderlander,
reeds bij de eerste deportatie naar Babel overgebracht, schreef
vandaar een scherpe brief naar de kerkelijke autoriteiten in
Jeruzalem met het verzoek de profeet Jeremia onder censuur
te zetten. Maar ook hij liet de ballingen op een leugen vertrou-
wen, Jer. 29 : 31.
Schriftplaatsen als de bovengenoemde kunnen ons er nog
eens voor waarschuwen ons de goddelozen in de Psalmen toch
niet uitsluitend voor te stellen als uitgesproken misdadigersty-
pen. Ook niet als ze onder de naam „leugensprekers" ten tonele
gevoerd worden. Natuurlijk, dan denken we 66k aan de ordi-
naire leugens van een graanhandelaar, die afval wil verkopen
voor graan of met valse maat, Amos 8 : 5v. Maar laten we
daarbij de „vrome" qoddeloosheid van de ogenschijnlijk diep
115

§4 De goddelozen in de Psalmen
„gelovige" leugenprofêten vooral niet vergeten. Hun optreden
weergalmt ook uit de Psalmen. Deze heren preekten leugens.
Wie op hun woorden vertrouwde, kwam door de val van Jeru-
zalem en de deportatie naar Babel op pijnlijke wijze aan de
weet, dat hij met zijn vertrouwen op deze „prof etieên" op
bomijs had gebouwd — en er nu doorheen gezakt was.
Wat moeten de vromen in Israêl zich beklemd hebben
gevoeld onder de macht van deze leugensprekers. Een Jeremia
bij voorbeeld, die zo'n 40 jaar lang tegen zijn invloedrijke
collega's moest in spreken. En welke profeet moest dat niet? In
bijbelse tijden hadden de vromen dus vooral de strijd tegen
leugensprekers. In onze tijd is daar nog bij gekomen de over-
weldigende macht van het geschreven en gedrukte woord. En
daarmee ook die van de gedrukte leugen. Klachten in de
Psalmen over de „tong" van de goddelozen kunnen wij bij
gelegenheid voor onszelf wel eens vervangen door hun pen.
Zoals die over hun mond door hun boek en blad en die over
hun spreken door hun schrijven en drukken. Wat heeft de
leugen dan grote macht verworven onder de voormalige
christenvolken! Zowel in haar ordinaire, platvloerse vorm als in
haar vroomschijnende gestalte. Kerk en wereld lijden onder
haar tyrannie. In deze diepe nood kan Psalm 12 ons de juiste
beden leren:
„Help toch, Jahweh, want er zijn geen vromen meer,
ja, de getrouwen zijn schaars onder de mensenkinderen.
Zij spreken valsheid tegen elkander,
zij spreken dubbelhartig, met gladde lippen.
Jahweh verdelge alle gladde lippen
en elke grootsprekende tong;
hen die zeggen: Met onze tong zijn wij sterk; 10)
onze lippen zijn met ons — wie is heer over ons?"
Evenals de rechtvaardigen in Israêl leven de vromen in de
christenheid tussen goddelozen. Dat zijn dus al die leden van
Gods yolk, die schuldig staan tegenover onze hemelse Vader.
116 117
De goddelozen in de Psalmen §4
Hetzij vanwege een bepaalde zonde, waarmee zij weigeren te
breken, hetzij in het algemeen vanwege hun hoogmoedige
levenshouding, hun overmoedig negeren van de God en Vader
van onze Heere Jezus Christus. Vrome schijn of humanistische
eigengerechtigheid kunnen deze goddeloosheid voor Gods
heilige ogen niet camoufleren.
Ook in onze tijd lijden de rechtvaardigen op allerlei wijze
onder de verdrukking door de goddelozen. Moge het Psalm-
boek elk nieuw geslacht leren, hoe het moet bidden, waarmee
het zich mag troosten en wat het mag zingen tegenover dit
front van hoogmoedigen of goddelozen of zondaars of spotters
of leugenlippen of mannen des bloeds of geweldenaars of
dwazen.
Maar moge eveneens uit bekeringen van zulke goddelozen
blijken, dat het waar is wat onze hemelse Vader lang geleden
door de mond van Ezechi61 te kennen gaf: „Zou Ik een welge-
vallen hebben aan de dood van de goddeloze? luidt het woord
van de Heere Jahweh. Niet veeleer hieraan, dat hij zich bekere
van zijn wegen en leve?" Ezech. 18 : 21vv.
NOTEN.
1) Ludwig KOhler, Theologie des Alten Testaments, Tubingen 1953, 1: „Dasz
Gott da ist, dieser Satz ist die grosze Gabe des Alten Testaments an die
Menschheit. Gottes Dasein ist in ihm die v011ige Selbstverstândlichkeit, immer
vorausgesetzt, unablässig geauszert, nie geleugnet oder auch nur in Frage
gestellt". Hoogstens door de dwaas, maar zelfs bij hen is dan sprake van
„praktischer Atheismus ..., nicht theoretischer Atheismus, von dem das AT
nichts weisz".
„Radicale uitbanning van de goden treft men in de Oudheid, en zêker in de
Helleense periode, niet licht aan. Afgedacht van Hippo van Rhegium, van wie
alleen Simplicius, en dan nog terloops, zegt dat hij atheist geworden schijnt te
zijn, is er maar een filosoof geweest die zich de bijnaam ho atheos verworven
heeft: een zekere Theodorus, een Cyrenaicus uit de vierde eeuw, die vanwege
zijn atheisme uit Athene verbannen werd.... Pas in de Hellenistische periode
ontstaan uiterst vrijzinnige theologieUn ...", Dr. A. W. Begemann, De relatie
tussen wijsbegeerte en theologie en haar belangrijkste gestalten in de Hel-
leense periode van het oud-Griekse denken, Kampen 1965 (inaug. oratie).
2) In zijn dissertatie „De ,werkers der ongerechtigheid' in de individuèle Psal-
men (een beoordeling van Mowinckels opvatting)", 1939, noemt N. H. Rid-
derbos Ps. 9, 42v, 56, 66, 102, 123, 125, 138, (144) als psalmen waarin de vijanden
§ 4 De goddelozen in de Psalmen
zijns inziens heidenen zijn, pag. 153, 354. In de inleiding van zijn De Psalmen
(Korte Verklaring), Kampen 1962, 32 noemt hij Ps. 2, 9, 18b, 20, 21, 33, 35a.
3) J. J. P. Valeton Jr, De Psalmen, 287.
4) L. KOhler, a.w. 161: „... rasjaa, welches sich 261 mal findet. Dieses bedeutet
von Haus aus den in der Rechtsgemeinde gegenilber einer Anklage als schul-
dig Erwiesenen".
5) K. H. Rengstorf, TWB I, 325 (s.v. hamartoolos) merkt op: „... rasjaa beschreibt
einen Menschen, fur dessen Leben die Tora keine existentielle Bedeutung hat
and dessen „Silnde" sich darum nicht mit seinen actus peccandi deckt, sondern
sein Leben als solches umfaszt".
6) N. A. van Uchelen, Ansjee damim in the Psalms, OTS 15 (1969), 205-212 stelt
als vertaling voor: „bloodthirsty men" (212). Vgl. zijn kommentaar: Psalmen,
deel I, Nijkerk 1971, waarin hij Ps. 5 : 7 aldus vertaalt: „een man vol bloeddorst
en bedrog verafschuwt de Heer". Het woord heeft „a figurative sense", a.a. 210.
Van Uchelen verwerpt M. Dahoods voorstel (in: Psalms I, The Anchor Bible,
New York 1966, 31) to derive dm y m from the root dmh to be like, and to
translate the whole phrase by „man of idols". En wel om deze twee redenen:
„Firstly, OT Hebrew does not know of any substantive which, being derived
from this root, shows the form dmym in plural. Secondly, there is no instance
of the phrase where the context allows for this interpretation", a.a. 205v.
7) F. J. Pop. Bijbelse woorden en hun geheim, s.v. waarheid.
8) N. H. Ridderbos, De Psalmen I, 58.
9) Vert. Anne de Vries.
10) M. Dahood al.: By our tongue we are powerful, our weapon is our lips".
118
5
PSALM 1: EERSTE SLEUTEL OP HET PSALMBOEK
Vindt u het ook prettig als een boek niet alleen een
uitvoerige inhoudsopgave bevat, maar ook van een goede inlei-
ding voorzien is? Zo'n overzicht van de inhoud helpt u immers
ondanks de vele bomen het bos te blijven zien. En een „Ter
Inleiding" leert u vaak met welke bedoeling de auteur zijn
boek schreef, welke lezers hij daarbij op het oog had en van
welke (geloof s)overtuiging hij daarbij uitging. Daardoor lees je
een werk in de regel met meer gemak en ook met meer vrucht
door.
Zo doelmatig is ook ons Psalmboek ingericht!
Ook hieraan gaan enkele bladzij den vooraf, die men zou
kunnen beschouwen als een combinatie van wat wij een in-
houdsopgave en een inleiding noemen. We doelen hiermee op
Psalm 1 en Psalm 2. In de eerste plaats vertellen die u wat van
het nu volgende bijbelboek de hoofdzaak is: het leven van
Gods yolk bij de Thora (Psalm 1), onder de heerschappij van
Jahweh en zijn gezalf de (Psalm 2). In de tweede plaats leren ze
u uit welk geloof de Psalmen spreken, namelijk dat toch die
man te feliciteren is, die bij de Thora leeft, omdat Jahweh de
weg der rechtvaardigen kênt (Psalm 1). En dat toch al diegenen
gelukkig te prijzen zijn, die schuilen bij Jahweh en zijn ge-
zalf de, omdat aan hen de eindoverwinning is (Psalm 2). Kortom,
tOch staat Jahweh aan de kant van de rechtvaardigen en tOch
zal zijn Koninkrijk komen!
Nu is het bij een gewoon boek al niet verstandig de
inleiding maar over te slaan, laat staan bij het Boek der boeken.
Psalm 1 en 2 staan zeker niet toevallig vooraan in het Psalm-
boek. Wie deze psalmen overslaat ontzegt zich daardoor de
119

§ 5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
dienst van een uitstekende gids, die hem niet alleen de weg
had kunnen wijzen door de Psalmen als bijbelbOek, maar ook
door de Psalmen als bijbeld661.
Wij kunnen in ons boek slechts een bloemlezing uit de
Psalmen bespreken, maar welke we ook voorbij moeten gaan,
Psalm 1 en 2 in elk geval niet.
Wij willen nu eerst Psalm 1 met u lezen.
1. DE OPMERKELDKE PLAATS VAN PSALM I.
Eên van de voornaamste regels van Schriftverklaring eist,
dat men een Schriftplaats altijd goed in z'n verband leest. Dit
geldt ook voor Psalm 1. Weliswaar wordt deze veel op zichzelf
gelezen en wij geven toe, dat men er dan zeker wel goede
dingen over kan opmerken en uit leren, maar het komt ons
voor dat hij pas voluit tot ons gaat spreken als we ons eerst
rekenschap gegeven hebben van zijn opmerkelijke plaats in
het geheel van de Schrift.
Psalm 1 opent de Psalmen!
Hij doet dat zelfs in tweeerlei zin.
Zeker, hij vormt ook de toegangspoort tot het boek der
Psalmen. Dat natuurlijk in de eerste plaats. Door de deur van
Psalm 1 treedt men eerst het Psalmboek binnen.
Maar hij vormt tevens de entree tot die hele verzameling
van bijbelboeken, welke het derde hoof ddeel van de Heilige
Schrift vormt. Na Thora en Prof eten ... de Geschrif ten! Welnu,
deze laatste worden vaak kortweg aangeduid met de naam „de
Psalmen", vgl. blz. 6v, Ia, 17.
Psalm 1 opent dus
ten eerste: een bijbelly5ek,
ten tweede: een bijbeld661.
a. Poort tot het Psalmboek
De volgorde waarin de psalmen in ons Psalmboek staan is
bepaald niet doorzichtig. Lukraak is in dit verband weliswaar
een te sterke uitdrukking, maar of men bij de huidige
120 121
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek §5
rangschikking naar een bepaalde regel gehandeld heeft? Dr. C.
Th. Niemeyer heeft deze vraag breed onderzocht in zijn dis-
sertatie: „Het probleem van de rangschikking der Psalmen",
1950. Hij komt daarin op blz. 148 tot de conclusie, dat het
Psalmboek geen systematische rangschikking vertoont, die van
Ps. 1 tot Ps. 150 strikt werd doorgevoerd. Een ding staat echter
volgens hem wel vast: Psalm 1 en 2 staan niet toevallig hele-
maal vooraan in de bundel. Daar moeten de verzamelaars ze
met opzet hebben geplaatst.
Zou iemand Psalm 1 zelfs speciaal hebben gedicht om
dienst te doen als Inleiding in het Psalmboek? Men heeft deze
mogelijkheid wel geopperd, maar te bewijzen valt ze niet.
Evenmin als Naar tegendeel. Intussen zijn er wel verschillende
redenen, die ons versterken in de gedachte, dat de Psalmen 1
en 2 in het geheel van het Psalmboek een bijzondere plaats
innemen.
Volgens sommige handschrif ten wordt in Hand. 13 : 33
gesproken over Psalm 2 als over „de eerste Psalm" 1 ). Dit kan
er op duiden, dat men Psalm 1 als Inleiding op het Psalmboek
niet heeft meegeteld. Anderen wijzen er op, dat een bepaalde
Joodse traditie Psalm 1 en 2 als een psalm beschouwde, 2 ).
Verder is het opvallend, dat geen van beide psalmen een
opschrift draagt, wat hun „algemene" karakter enigszins
versterkt.
Deze min of meer formele redenen pleiten dus al voor de
mening, dat de verzamelaars deze Psalmen vooraan geplaatst
hebben als het „Ter Inleiding" in het Psalmboek. Dit vermoe-
den groeit echter tot een overtuiging wanneer we kennis geno-
men hebben van de inhoud van deze beide psalmen.
Wij bepalen ons nu tot Psalm 1.
Zonder op de bespreking hiervan vooruit te willen lopen
kunnen we toch alvast deze vragen wel stellen: Kent u een
psalm die beter geschikt was om het Psalmboek te openen dan
Psalm 1? Welke psalm wijst de grote demarkatie-lijn, die dwars

§ 5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
door Israel heenliep, n.l. de frontlijn tussen rechtvaardigen en
goddelozen, zo kort en krachtig aan als Psalm 1? En welke
psalm karakteriseert deze tegenstelling zo helder als alweer
Psalm 1? Waar worden de „partijen" en hun meest markante
verschillen zo duidelijk in het licht gesteld? Jahweh kent de
weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal
vergaan. Welke psalm belijdt deze geloofsverwachting zo kort
en duidelijk als Psalm 1?
De psalm waarmee onze bundel opent is dus zpker geen
willekeurige psalm. Integendeel, hij vormt de sleutel op het
hele nu volgende bijbelboek. De wegwijzer door Psalmenland.
De Inleiding of het Woord Vooraf. De kwintessens van deze
psalm is tegelijk de kwintessens van het hele Psalmbgek. 3).
Als zodanig willen wij hem straks gaan lezen.
b. Bij Psalm 1 loopt de naad tussen Profeten en Geschriften.
Er is echter nog een reden, waarom Psalm 1 een opmer-
kelijke plaats inneemt in het geheel van de Heilige Schrift. Die
bestaat zoals we al meermalen opmerkten (vgl. 1, 1, Ia, 26v)
uit vier delen: 1. De Thora van Mozes, 2. De Profeten, 3. De
Psalmen of Geschriften, 4. De Apostolische geschrif ten of het
Nieuwe Testament.
Welnu, bij Psalm 1 loopt een van de „naden"!
De eerste „naad" loopt tussen het slot van het boek Deute-
ronomium en het begin van het boek Jozua. Daar zijn de delen
1 (Thora) en 2 (Profeten) aan elkaar „genaaid".
De wijze waarop dit gebeurd is verdient onze aandacht!
Wat was feitelijk het slot van de Thora? De vermaning:
„Isra61, houd u aan de Thora!", zie Deut. 26 : 16 — Deut. 33. En
waarmee beginnen de boeken der Profeten? Met de dringende
vermaning: „Houd u aan de Thora!", zie Jozua 1, vgl. Id, 24v.
De tweede „naad" loopt tussen Maleachi 4 en Psalm 1. Daar
zijn de delen 2 (Profeten) en 3 (Psalmen of Geschriften) aan
elkaar „genaaid". En de wijze waarop deze bijbeldelen aan
122
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek §5
elkaar verbonden zijn is al even opmerkelijk! Op de laatste
bladzijden van de boeken der Profeten wordt gesproken over
„het onderscheid zien tussen de rechtvaardige en de goddelo-
ze; tussen wie God dient en wie Hem niet client", Mal. 3 : 18. En
welke vermaning bevatten deze laatste woorden van het
tweede hoofddeel van de Heilige Schrift? „Gedenk de Thora
van Mozes, mijn knecht, die Ik hem op Horeb geboden heb
voor gans Israêl, inzettingen en verordeningen", Mal. 4 : 4.
Vindt u het dan niet tref f end, dat in Psalm 1 — dus op de
eerste bladzijde van het dêrde hoofddeel van de Heilige
Schrift — alweer de Thora in het middelpunt van de aandacht
staat? Want waarin komt het onderscheid tussen rechtvaardi-
gen en goddelozen uit? In hun verschillende houding tegeno-
ver de Thora! En wie wordt reeds in de allereerste regels van
deel 3 van de Heilige Schrift zalig geprezen? De man die zich
aan de Thora houdt en die de Thora dag en nacht overpeinst.
Getuigt ook deze tweede „naad" niet van de eenheid van
de Heilige Schrift? Drie van haar vier hoof ddelen zijn aan het
vorige of volgende hoofddeel vastgehaakt door de vermaning:
„Houd u aan de Thora!"
Geen wonder!
Op de Thora rust de hele Schrift.
Op de Thora rust deel II van de Schrift, de Profeten.
Op de Thora rust ook deel III van de Schrift, de Geschrif-
ten. Ook wel genoemd de Psalmen.
Derhalve wijst Psalm 1 onmiddellijk op de Thora.
Ter aansluiting bij het voorafgaande (Maleachi).
En ter inleiding op het volgende (heel het Psalmboek en
het deel der Geschriften).
c. Poort tot de Geschriften.
Psalm 1 opent dus de Psalmen als bijbelbgek. We noem-
den hem al: „de wegwijzer door Psalmenland". Maar dit geldt
niet alleen van de Psalmen als bijbelbOek, maar ook van de
Psalmen als bijbeldeel.
123
§ 5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
Wij gaven al een overzicht van dit bijbeldeel in § 1. De
variatie in deze derde groep bijbelboeken bleek groot: psal-
men, levenswijsheid, lief despoêzie, het verhaal van een aren-
raapster, klaagliederen over Gods yolk, beschouwingen over
ons dagelijkse werk, een verhaal om het Perzische hof, apoka-
lyptische literatuur, een geschiedenisboek van Adam tot Ar-
taxerxes.
Toch vormt deze verzameling boeken geen hoop fosse
parels, maar een prachtig parelsnoer. Wat dan wel de verbin-
dende draad is tussen deze ogenschijnlijk zo ver uiteenlopende
geschriften? Dat kunnen Psalm 1 en 2 ons leren!
Om ons eerst tot Psalm 1 te bepalen: deze kan ons niet
alleen uitnemende gidsendiensten bewijzen door de Psalmen
als bijbelboek, maar tevens door de Psalmen als bijbeldeel. Hij
wijst ons op de grote hoof dzaken van alle Geschriften.
Allereerst op het frOnt in Psalmen en Geschriften.
2. HET FRONT AANGEWEZEN.
Er loopt volgens de Schrift dwars door Gods yolk een
scherpe separatie- of scheidslijn tussen rechtvaardigen en god-
delozen. Het Psalmboek getuigt er ook van zie § 3 en 4. Even
een korte samenvatting.
a. De rechtvaardigen.
De rechtvaardigen waren die Israêlieten, die niet van de
levensgrondslag van Gods verbond afstapten, waarop Hij Israel
bij Horeb had geplaatst. Deze vromen namen Gods verbond en
inzettingen juist in acht. De psalmen duiden deze rechtvaardi-
gen met een hele rij woorden en uitdrukkingen aan. Een
overzicht hiervan gaven we in § 3, 2.
Deze vromen moeten we vooral zoeken onder Israêls Ar-
men. De woorden rechtvaardige, arme en ellendige zijn in de
psalmen synoniemen. We zullen er bij moeten denken aan
verarmde boeren, die ten gevolge van de veelvoorkomende
Thora-verachting in Israel, hun land verloren hadden en daar-
mee hun bron van inkomsten. Voorts aan weduwen en wezen.
124
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek §5
In het oude Oosten eveneens echte „ellendigen". En zeker ook
aan de Levieten, die in menige periode van verbondsverlating
echte „have-nots" waren. Kortom, de rechtvaardigen in de psal-
men en de eerste hoorders van Jezus' Zaligsprekingen vormen
een en dezelf de categorie Israêlieten, Matth. 5 : lv.
Uit deze kringen stammen de psalmen. Men zou ze gerust
„het Liederenboek van Israêls Overblijfsel" mogen noemen,
want de rechtvaardigen vormden onder Gods yolk (dat is nu:
de christenheid) vaak, misschien moeten we zelfs zeggen
meestal, een Rest.
Over hen en hun lij den spraken we in § 3.
b. De goddelozen.
Vierkant tegenover deze rechtvaardigen stonden de god-
delozen, letterlijk: de schuldigen (tegenover God). Dat waren
eveneens Israëlieten, maar die feitelijk „met een schijn van
godsvrucht de kracht daarvan verloochend hebben", 2 Tim.
3 : 5.
Deze „bedrijvers van ongerechtigheid" moeten we vooral
zoeken onder Israels rijken.De psalmen tekenen hen als harde
en sluwe verdrukkers, die zich met vertrapping van Gods ook
sociaal zo goede inzettingen verrijkt hadden ten koste van de
arme, weerloze rechtvaardigen. Over deze goddelozen en hun
praktijken spraken we in § 4.
c. Deze tegenstelling al in de eerste psalmregels.
Vindt u het nu niet veelbetekenend, dat deze diepe reli-
gieuze tegenstelling reeds op de eerste bladzijde van de Psal-
men of Geschriften aan het licht treedt? Of dit front ook van
hoog belang is en of wij daar aandacht voor moeten hebben!
Het heeft zelfs alles te maken met ons bidden en zingen. Deel
2 van de Schrift (de Prof eten) is met dit front nauwelijks
geêindigd of deel 3 (de Psalmen) begint er meteen al weer mee!
En deel 4 (de Apostolische Geschriften of het Nieuwe Testa-
ment) doet net zo. De eerste bladzijden van dit laatste bij-
beldeel maken meteen melding van de prediking van Johan-
125

§ 5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
nes de Doper, die ook al sprak van koren en kaf op de dors-
vloer van Gods yolk.
Het was dan ook Psalm 1 — deze Inleiding op het Psalm-
boek — die ons er toe bracht ons boek Over de Psalmen te
beginnen met twee paragraf en over deze grote tegenstelling in
de Psalmen. Een speciale paragraaf over de rechtvaardigen en
een speciale over de goddelozen. Inzicht in deze frontlijn en
oog voor deze tegenstelling is van fundamenteel belang voor
de lezing van de psalmen, dát leerden wij van Psalm 1. En
trouwens ook van Psalm 2.
Draait u de zaak anders maar eens in haar tegendeel om!
Sluit uw ogen voor deze diepe kloof, die de hele Schrift tekent.
Bezie Gods yolk dan eens vierkant andersom, door oecume-
nistische ogen: als een ongedeelde, althans bij elkaar beho-
rende massa „gelovigen". Allemaal op hun manier „religieus" en
„gelovend" in „God" en in „Jezus". Wat wilde u in deze kringen
dan met de Psalmen beginnen? Die hoort men daar toch ook
zoveel niet? Psalmen zijn voor dit klimaat niet „lief" genoeg, of
veel te „oudtestamentisch", b.v. als ze om Goddelijke wrack
roepen! In zulke kringen heeft men veel meer behoefte aan
„sirenische minneliederen", zoals H. de Cock veel zogenaamde
„Evangelische Gezangen" in de vorige eeuw typeerde, 4). Te
scherpe taal? Maar verdoezelt het gros van deze liederen niet
veel te veel de door Gods eigen Woord geleerde front- en
scheidslijn tussen rechtvaardigen en goddelozen?
Deze geest botst al frontaal op de eerste psalm.
3. TOCH ZIJN DE RECHTVAARDIGEN TE FELICITEREN!
„Talrijk zijn de rampen van de rechtvaardige", klaagde
David, Ps. 34 : 20. Daar overdreef hij niets mee. De psalmen
staan vol klachten over armoe, verdrukking, uitbuiting, achter-
uitzetting, vervolgers, benauwers, leugentaal, smaad, netten,
valstrikken. Een verschoppeling als de jonge David hoor je
boven alle anderen uit. Mannen des bloeds spannen de boog
en ontbloten het zwaard. Machteloos en bitter bedroef d roe-
pen de rechtvaardigen tot Jahweh en bevelen hun rechtszaak
126 127
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek §5
in zijn hand. Kortom, er rijst vanuit dit boek een hartverscheu-
rend koor van smartekreten tot God omhoog. Maar nu het
verrassende begin van dit Gebedenboek!
Vers 1:
„Gelukkig de man, die niet wandelt
volgens het advies der goddelozen,
die niet staat op de weg der zondaars,
noch zit in de kring der spotters".
Het eerste woord van de eerste zin van de eerste psalm
laat ons al weten, dat schijn bedriegt. U kunt de rechtvaardigen
ondanks hun lijden beter feliciteren dan beklagen. In het licht
van Gods Woord zijn zij juist goed-af. „O de gelukzaligheden
van de man ...", zo begint Psalm 1 letterlijk. Wat vrijer vertaald:
„Die zijn goed af ! Die kun je feliciteren!" Daarmee zet de
ouverture van de psalmen in. Met een even korte als krachtige
geloofsbelijdenis, dat al die lijdende rechtvaardigen uit de nu
volgende psalmen toch „welzalig" zijn!
Maar zoals gezegd treedt in deze eerste psalmregels met-
een ook de kloof aan het licht tussen rechtvaardigen en god-
delozen. In de psalmen komen die Israelieten aan het woord,
die niet wandelden of leef den volgens het patroon van de
goddelozen en zondaren. In onderscheiding van veel andere
Israêlieten luisterden zij naar andere raad, liepen zij op een
andere levensweg en zaten zij in een andere kring. In hun hart
stond het toen al gebrand: „Maar gij geheel anders!" Ef. 4 : 20.
De Wet wijst de Weg.
Wat een schatkamer vol wijze raad had Jahweh Israel in
de Wet gegeven. En heus niet alleen over „godsdienstige"
dingen zoals of feren en bidden, maar zoals we al zagen over
het hele Israêlitische leven: de behandeling van slaven, geld
lenen en rente vragen, weegstenen, druiven plukken en nog
meer van zulke alledaagse dingen. Over al die dingen sprak
Gods Woord „ten leven". God gaf Been andere raad dan die ons
mensenleven kan genezen en doen bloeien.

5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
Heel dit voile leven met Jahweh, zoals Hij het Israel in de
Thora voorhield, heeft Mozes eens zo samengevat: „Heel de
weg, die Jahweh u geboden heeft, zult gij gaan ...", Deut. 5 : 33.
Evenals de dichter van Psalm 1 vergelijkt Mozes het leven van
een mens bij het lopen op een weg, vgl. Ps. 37 : 5, 91 : 11, Spr.
16 : 9, Job 31 : 4, Jes. 40 : 27, Jer. 10 : 23. „Weg" ziet soms op al
onze lotgevallen, een andere keer op onze levenswijze, ons
gedrag of onze daden. De taal van de Schrift kent in dit
verband mooie uitdrukkingen als: „de wegen van Jahweh be-
wandelen". „Want Gij wijst hun de goede weg, waarop zij
moeten wandelen", zei Salomo, 2 Kron. 6 : 27. Dat deed Jahweh
natuurlijk vooral in de Thora. Daarin gaf Hij in de diepe zin
van het woord zijn „levens-adviezen". De Thora betekende voor
de vrome Israeliet zoiets als een Goddelijke Wegwijzer. Daarin
wees Jahweh hem de goede „way of life", of zoals de psalmist
het uitdrukte: „de weg Uwer bevelen" of „de weg Uwer gebo-
den", Ps. 119 : 27, 32v. In onze bedeling houdt dat in: in Christus
geloven. „En dit is zijn gebod: dat wij geloven in de naam van
zijn Zoon Jezus Christus en elkander liefhebben", 1 Joh. 3 : 23.
Onze Heiland sprak dan ook eens: „lk ben de weg", Joh. 14 : 6.
Zoals Hij ook uitdrukkingen gebruikte als: „de weg die ten
leven leidt", Matth. 7 : 13v, vgl. 22 : 16, Luk. 1 : 79. In het boek
Handelingen wordt heel ons „Christelijk geloof" (zoals wij
thans spreken), zonder dit bepaald intellectualistisch opgevat
te willen zien, wel genoemd: „de weg tot behoudenis", Hand.
16 : 17, of in 66n woord: „de weg", Hand. 19 : 9, 23, 22 : 4, 24 : 22.
De raad der goddelozen.
Maar wat doen nu de goddelozen? Eigen wegen gaan.
GOds aanwijzingen in de wind slaan en hun eigen principes
volgen. Zo zouden we de uitdrukking „de raad der goddelozen"
willen verstaan. We denken daarbij liever niet aan een verga-
derruimte met een „Had" of college, zoals wij een gemeente-
raad en een kerkeraad kennen, maar aan bepaalde raadgevin-
gen, goddeloze adviezen, misschien mogen we zelfs spreken
van de principes van goddeloze Israêlieten of christenen, 5 ).
128
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek §5
Hetzelf de Hebreeuwse woord (eetsa) komen we tegen in de
vraag van Absalom aan Achitof el: „Geeft raad, wat zullen wij
doen?", 2 Sam. 16 : 20, 23. En in de geschiedenis van Rehabeam,
die de raad (eetsa) of het advies van de ouden verwierp, 1 Kon.
12 : 8, 13. Zo legden de goddelozen de „mad", die Jahweh zijn
yolk in de Thora gaf, verachtelijk naast zich neer.
Daar hebt u weer het front tussen rechtvaardigen en
goddelozen! De vromen gingen bij God en zijn Woord te rade.
„Wie is de man, die Jahweh vreest? Hij onderwijst hem aan-
gaande de weg, die hij moet kiezen", Ps. 25 : 12. Zo'n Godvre-
zend man was Asaf blijkens zijn belijdenis: „Gij zult mij leiden
door Uw raad (eetsa)", Ps. 73 : 24. Asaf verwachtte dus raad van
Jahweh. Zo noemde de dichter van Psalm 119 Gods getuigenis-
sen „mijn adviseurs" (letterlijk: de mannen-van-mijn-raad), vs.
24. Maar de goddelozen wisten het beter dan de Alwijze God.
Zij hadden zijn Thora of Onderwijzing niet nodig. Zij achtten
zich boven Jahwehs raadgevingen verheven en waren hun
eigen adviseurs. Zo'n goddeloze was de Judese koning Ahazia,
van wie we lezen, dat „hij wandelde in de wegen (!) van het huis
van Achab, want zijn moeder verleidde hem door haar raadge-
vingen (!) tot goddeloze daden", „de leden van het huis van
Achab ( ) waren zijn raadgevers ( ) tot zijn eigen verderf", 2
Kron. 22 : 3v, vgl. Micha 6 : 16. De Schrift geeft trouwens legio
voorbeelden van dit „wandelen in de raad der goddelozen".
Misschien denken sommige christenen hierbij wel eens te
uitsluitend aan allerlei zondige vermaken: speelholen, nacht-
clubs en dergelijke. Maar waarom zou men hier b.v. ook niet
mogen denken aan het bekende verschijnsel van de valse
profetie in Israel? De Schrift spreekt toch ook van goddeloze
profeten? Jer. 23 : 9-32. Zij gaven toch ook raad aan het yolk, al
verschilde deze hemelsbreed van die welke de trouwe profeten
verschaf ten. In plaats van Juda aan te raden zich te vernederen
onder de slaande hand van God, zoals Jeremia adviseerde,
gaven profeten als Pashur, Hananja, Achab en Zedekia de raad
vooral te blijven „geloven" in de onschendbaarheid van de
tempel, Jer. 7. Waarmee we maar zeggen wilden, dat „wandelen
129

§ 5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
in de raad der goddelozen" zeker niet alleen uitkomt in allerlei
sociale en ethische ongerechtigheid, maar de hele geschiedenis
door ook op kêrkelijk gebied valt op te merken.
De weg der zondaars
In de vorige paragraaf lieten we de „weg" of levenswijze
van de goddelozen al de revue passeren. Zij bleken niet altijd
schurken en boeven te zijn. Hun weg werd niet in de eerste
plaats gekenmerkt door allerlei ergerlijke zonden, maar vooral
door hun hoogmoedige levenshouding tegenover Jahweh. Hun
verbondsbreuk. Hun voortdurend negeren van Jahweh als hun
Goddelijke Bondgenoot en Koning. Daarin lag hun grote
kwaad. Al bemantelden zij dit vaak met het kleed van het
„burgerlijk fatsoen", maar dat is ook een vorm van eigenge-
rechtigheid. Hoogmoedig dOen alsof er geen God is, dat bleek
het voornaamste kenmerk te zijn van „de weg der zondaars" en
,,de weg der goddelozen", Jer. 7 : 23v.
Natuurlijk blijft zo'n houding tegenover God niet onzicht-
baar in de praktijk. We leerden goddelozen en zondaren ken-
nen, die zich verrijkten ten koste van hun broeders en met
vertrapping van de Thora. Anderen vervolgden degenen, die
heilig wilden leven naar het Woord van God. Verder kunnen
we in dit verband wijzen op „het onverzadigd laten van de
hongerige en het onthouden van een dronk aan de dorstige",
Jes. 32 : 6, aan het verdrukken van weduwen en andere armen,
aan grensstenen verleggen, woekerrente vragen, handmolens
en dekens ten pand houden, afval voor graan verkopen (Amos
8 : 6), machtsmisbruik tegenover vrouwelijk personeel (Amos
2 : 7). Zulke dingen typeren „de weg der zondaars".
Wat wijkt die ver of van „de goede weg", zoals Salomo het
uitdrukte, die Jahweh in de Thora had gewezen. „De weg van
de zondaars" bestaat feitelijk doorlopend uit misstappen 6 ). Het
Hebreeuwse woord voor zondaar in Ps. 1 : 1 wijst in die rich-
ting: je doel missen, van de weg af raken, mis-slagen doen. Het
tegenovergestelde van „wandelen met God". En dat is zo een-
voudig: „Hij heeft u bekend gemaakt, o mens, wat goed is en
130
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek §5
wat Jahweh van u vraagt: niet anders dan recht te doen en
getrouwheid lief te hebben en ootmoedig te wandelen met uw
God", Micha 6 : 8.
De kring der spotters
Psalm 1 spreekt letterlijk van „de zetel der spotters" of
zoals de St. V. het uitdrukte: „het gestoelte der spotters". Heb-
ben de Schriftgetrouwe christenen daarbij soms wel eens wat
teveel gedacht aan café- en theaterstoelen en te weinig aan
preek- en leerstoelen? Wat een lid van Gods yolk tot spotter
stempelt is immers niet in de eerste plaats zijn prof anerende
grappen met God en zijn dienst, maar zijn zelfverheffing.
Misschien gecamoufleerd door wat humanistisch fatsoen, maar
daardoor niet minder souverein en autonoom. Petrus en Judas
kenden spotters in de christelijke gemeenten, lieden die de
elke-dag-te-verwachten-komst van de Zoon des mensen weg-
redeneerden en de gemeenten scheurden, 2 Petrus 3 : 3v,
Judas: 18v.
Zo niet de rechtvaardigen!
Volgens deze „raad der goddelozen" en deze „weg der
zondaars" en in deze „kring der spotters" leef den de recht-
vaardigen in Israel niet. Een driemaal herhaald „niet" wijst in
dit psalmvers op de tegenstelling tussen de levenswijze der
afvalligen en die van de rechtvaardigen. Dezen „gaan", „staan"
en „zitten" anders dan de ongelovigen. Gods trouwe kinderen
„gaan" volgens GOds raadgevingen, „staan" op de weg van zijn
geboden en „zitten" in de kring van hen, die Jahweh vrezen.
Niet dat de rechtvaardigen in Israel al leef den uit dezelf de
geest als de latere kloosterlingen, die zich van de samenleving
met goddelozen en zondaren losmaakten. Paulus zou zeggen:
,,dan zou men wel uit de wereld moeten gaan", 1 Cor. 5 : 9vv.
Nee, de vromen hielden zich afzijdig van de principes van de
goddelozen, niet van de zondaars zelf maar van hun weg, niet
van alle omgang met spotters maar wel van hun vriendschap.
Dit is geen krampachtige apartheid. De rechtvaardigen verme-
131

§ 5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
den de levenstrant der goddelozen niet uit isolationistische
zelf overschatting, maar ten eerste omdat zij wisten dat die op
de duur hun ondergang zou betekenen en ten tweede omdat ze
zo'n vreugde hadden in de weg van Gods Woord. Dat lezen we
straks in vers 2.
Deze af zijdigheid kenmerkt de vromen de hele Schrift
door; Ps. 26 : 4vv, Spr. 1 : 10-19, 4 : 14-19, Ef. 4 : 20, 1 Joh. 2 : 15-17
spreken dit duidelijk uit. Toen de vrome Josafath deze gebo-
den afzondering vergat en zich verzwagerde met Achab en met
hem en Israel ten strijde trok tegen Ramoth in Gilead, werd hij
daarover vermaand door de ziener Jehu, de zoon van Hanani:
„Moogt gij de goddeloze helpen en bevriend zijn met hen, die
Jahweh haten? Hierom rust er toorn op u van de zijde van
Jahweh", 2 Kron. 18, 19 : 2. Zo sprak de profeet ondanks het feit,
dat Josafath en de Noordisraêlieten in hetzelf de verbond met
God stonden en dus elkaars broeders waren, 2 Kron. 11 : 4,
28 : 9-11. Zo kwamen de vromen vaak temidden van verbond-
verlatende broeders in de grote kerkwereld apart te staan —
met het Woord en om het Woord!
Psalm 1 opent dus het Psalmboek door in zijn eerste regel
reeds de diepe tegenstelling te constateren tussen tweeerlei
levensprincipes, tweeerlei leefwijze en tweeerlei levenskrin-
gen, voortkomend uit tweeerlei houding tegenover Jahweh en
zijn Woord.
Vers 2:
„maar zich vermeit in de Thora van Jahweh
en diens Thora voor zich uit zegt dag en nacht".
Omdat Israel zoveel perioden gekend heeft waarin het
Jahweh verliet, vormden de rechtvaardigen vaak slechts een
Overblijf sel of Rest, dat zich in de eerste plaats negatief ken-
merkte door z'n afzondering (zie vs. 1) en in de tweede plaats
positief door zijn gehoorzaamheid aan Gods Woord. Dat was
hun lust en hun leven.
Ja, de vromen hebben Gods Woord lief ! Denkt u bij het
132
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek §5
woord „wet" in Psalm 1 vooral niet aan een dor wetboek van
strafrecht met honderden strenge bepalingen. Met dat af schu-
welijke misverstand hebben de Farizeeên en Schriftgeleerden
ons opgescheept. Van oorsprong uitloper van een rabbi-
nistische wortelstok is deze dwaling via christen geworden
Farizeeën als een giftig kruid ook de wijngaard van de
christenheid binnengedrongen, Ib 397. Veel christenen zijn
daardoor de Wet van Mozes gaan beschouwen als een soort
godsdienstige arbeidsovereenkomst, alleen met voorwaarden
die een gewoon mens niet kan uitvoeren. We komen op dit
misverstand bij Psalm 15 uitvoeriger terug. Verbinding met
deze Farizese en Judaistische gedachtenwereld veroorzaakt
echter ook bij Psalm 1 ongetwijfeld kortsluiting.
„Wet" doelt in deze psalm namelijk absoluut niet op iets
dors en hards en onuitvoerbaars. De Israêliet sprak trouwens
van „Thora", wat in zijn oren dezelf de klank had als „Onderwij-
zing" in de onze, Ia 234-238. „Thora" was iets dat Israêlitische
jongeren van hun ouders of leraren kregen, Spr. 1 : 8, 3 : 1, 6 : 20,
23, 7 : 2, 13: 14. En zo heeft ook onze hemelse Vader zijn
kinderen „thora" of onderwijs gegeven in de woestijntijd. Zoals
we al vaker opmerkten omvatte dit onderwijs heel wat meer
dan alleen godsdienstige zaken. De Thora een boek van wetten
en voorschrif ten? Een groot deel van de boeken Genesis,
Exodus en Numeri bestaan notabene uit geschiedenissen van
Gods bevrijdende handelen met Israel. De Thora vertelt hoe
Jahweh Koning werd in Israel, verbonden sloot met zijn vazal-
volk en een woning betrok waarbij Israel Hem zou mogen
dienen. Wie durft bovendien de inzettingen in de Thora dor en
hardvochtig te noemen? Ze tintelen alle van leven, leven en
nog eens leven, dat Jahweh als God van het leven zijn yolk
beloof de. Nee, Psalm 1 tekent zeker geen man, die gebogen zat
over de een of andere godsdienstige reglementenbundel. Geen
voorloper van de religieuze juristen, die we uit de Evangeliên
kennen: de Farizeeên en Schriftgeleerden, die de eindeloze
,,Wets"-uitpluizerijen van rabbi zus en rabbi zo in hun hoof d
stampten om er de arme kerkgangers mee te belasten. Psalm 1
133

§5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
spreekt op een heel ander niveau en over iets heel anders. Hij
toont het portret van een rechtvaardige, die zich vermeit in
Gods vaderlijke onderwijzing over Israèls verlossing uit de
macht van satan en dood in de weg van verzoening door
voldoening.
Of Psalm 1 uitsluitend de Thora van Mozes op het oog
heeft? Het is verleidelijk deze vraag bevestigend te beant-
woorden. De Thora zal al wel in de tijd van Jozua in „boek-
vorm" voor handen geweest zijn, al is het dan nog niet in de
tegenwoordige vorm, Joz. 1 : 8, Deut. 6 :6, 11 : 18v, 17 : 19. We
merkten al op, dat de hoof ddelen van de bijbel op een
merkwaardige wijze aan elkaar „genaaid" zijn. Bij het slot van
Deuteronomium en het begin van Jozua zijn de hoof ddelen
Thora en Profeten aan elkaar verbonden door de opwekking:
Denk aan de Thora van Mozes! En bij Maleachi 4 en Psalm 1
zagen we de hoof ddelen Prof eten en Geschriften aan elkaar
genaaid met alweer een verwijzing naar ... de Thora! Die
opvallende plaats van Psalm 1 op de naad van twee bijbel-
hoof ddelen doet ons bij het woord „wet" in Ps. 1 :2 vanzelf
denken aan de vijf boeken van Mozes. Het ligt voor de hand,
dat Psalm 1 aan het hoof d van de Geschriften dezelf de Thora
op het oog heeft als Jozua 1 aan het hoof d der Profeten. Maar
omdat het woord „thora" nu eenmaal ook kan duiden op het
onderwijs van ouders, wijzen, profeten en priesters zou Psalm 1
natuurlijk ook kunnen doelen op meer Goddelijk onderwijs
dan dat van Mozes alleen. Hij zou ook kunnen doelen op de
thora in prof etische boeken als Jozua, Richteren en Samuel en
misschien ook wel in psalmen van David, 7 ). Maar hier ligt geen
tegenstelling. Of men hier nu alleen wil denken aan de thora
van Mozes in de Pentateuch of ook aan dat van profeten en
psalmisten maakt op de keper beschouwd niet zoveel uit.
Principiéel nieuws hebben dezen na de Wet van Mozes immers
niet meer gebracht. Alle „thora" in Israel vloeide uiteindelijk
uit de grote bron van de Thora van Mozes 8). De parallel tussen
Psalm 1 en Jozua 1 blijft dus hoe dan ook tref fend.
134 135
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek §5
Goddelozen in Israel verachtten die Thora, maar voor de
vromen was ze hun lust en hun Leven. Zij hadden veel liever
Gods Woord dan duizenden stukken goud en zilver, Ps. 119 : 72,
140. Het smaakte hun beter dan honing, Ps. 119: 103. Geen
wonder, wat kan Gods Woord een mens verkwikken en blij
maken en wat kun je er een wijsheid uit putten, Ps. 19 : 8v,
119 : 98. Wat kon die dichter van Psalm 119 er zich ook in
verlustigen, vgl. vs. 24, 77, 92, 143, 174.
Psalm 1 tekent het portret van een Israêlitische rechtvaar-
dige als iemand, die Gods Woord „dag en nacht overpeinst"
(NV). We mogen echter ook vertalen: „zacht murmelend leest"
of „voor zich uit zegt" 9 ). Het is geen man van „gauw even een
stukje lezen", hij wil het gelezene vasthouden en om het zich
goed in te prenten leest hij het prevelend of halfluid voor zich
op. Zo is hij gewoon te doen. Echte vromen zijn „dag en nacht"
bezig met wat God in zijn Woord heeft gezegd. Zouden de
vaste gebedstijden ook niet duiden op vaste hoor- of leestij-
den? Dan. 6 : 11, Mark. 1 : 35, Luk. 2 : 46vv. Wat intussen heel
iets anders is dan de hele dag godsdienstig bezig zijn, zoals die
monnik met zijn brevier in de trein.
Of deze dichter de Thora dan al in „boekvorm" gekend
heeft? We wezen er al op, dat dit zeker niet onmogelijk is. We
lezen immers al van Mozes, dat hij „de woorden dezer Thora
volledig in een boek opschreef", Deut. 31 : 24. En Jozua kreeg
een bevel, dat sterk aan onze psalmregel doet denken: „Dit
wetboek mag niet wijken uit uw mond, maar overpeins het dag
en nacht ...", Joz. 1 : 8, vgl. 2 Kon. 22, 2 Kron. 14 : 4, Ps. 16 : 7,
63 : 7, 119 : 97v, 148. In elk geval had Mozes met het oog op zijn
thora geboden: „Wat ik u heden gebied zal in uw hart zijn, gij
zult het uw kinderen inprenten en daarover spreken, wanneer
ge in uw huis zit, wanneer ge onderweg zijt, wanneer ge
nederligt en wanneer ge opstaat", Deut. 6 : 6vv, 11 : 18-20. De
Israêliet mag dan Gods Woord niet thuis op de plank in
boekvorm bezeten hebben, zo'n gebod als van Mozes veron-
derstelt toch wel, dat hij het kende en er dag en nacht mee
bezig was, want hoe kun je het anders je kinderen inprenten?

§ 5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
Rechtvaardigen kun je dus volgens Psalm 1 aan twee
kenmerken herkennen: zij houden zich apart van de goddelo-
zen en hun levensstijl en zij laten zich dag en nacht beheersen
door Gods Woord. Lijken zij daardoor in het leven vaak aan het
kortste eind te trekken? Staan zij dikwijls als arme „have-nots"
tegenover rijke goddelozen? Psalm 1 verkondigt, dat deze
schijn bedriegt en komt zelfs naar de rechtvaardigen toe met
een felicitatie: „Welzalig de man ...!"
Vers 3:
„Want hij is als een boom gestekt bij watergeulen,
die op (z'n) tijd vrucht draagt;
z'n bladeren verdorren niet.
Al wat hij doet gaat goed."
Zo'n beeld sprak Israelieten in het droge Midden-Oosten
natuurlijk veel sterker aan dan ons in ons waterlandje. Hagar
en Ismael en later Israel in de woestijn stierven bijna van de
dorst, Gen. 21, Ex. 15 : 24, 17 : 2, Num. 20 : 4. Geen zegen zonder
regen, Ps. 65 : 10-14, vgl. 1 Kon. l7vv. De psalmist gebruikt hier
dus wel een heel sterk beeld voor de levenskracht en de
levensbloei van de rechtvaardige: een boom geplant, eigenlijk
gestekt, aan waterkanalen 10 ). Destijds moet men in Palestina al
stekken van vruchtbomen langs kunstmatig aangelegde grep-
pels hebben geplant, die hun water van grotere waterbeken
ontvingen. De wortels van zulke bomen konden dus zelfs in de
droge zomertijd drinken naar hartelust, waardoor zij er altijd
fris bij stonden en op tijd vrucht droegen. Sprekender beeld
van levenskracht en vruchtbaarheid kon je in Israel moeilijk
be denken, vgl. Gen. 49 : 22, Deut. 11 : 10v, Ps. 52 : 10, 92 : 13v,
128 : 3, Jes. 58 : 11, Jer. 17 : 5-8. Bij zo'n vruchtbare boom verge-
lijkt de psalmist de rechtvaardige. Zoals zo'n boom z'n levens-
sappen uit het water trekt, zo put de rechtvaardige zijn le-
venskracht uit zijn gestadige omgang met Gods Woord en
daardoor draagt zijn leven rijke vrucht: „Al wat hij doet gaat
goed!" Voor het gewOne oog leidden de arme rechtvaardigen in
Israel misschien mislukte levens, terwijl de goddelozen
136
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
§5
ogenschijnlijk de grootste successen boekten, voor het ge-
loaf soog bloeiden er alleen in de levens van de rechtvaardigen
mooie vruchten. Neem Jozef, Mozes, David, de prof eten en
apostelen. „Talrijk zijn de rampen van de rechtvaardige", daar
konden ze allen mee instemmen. En toch rijpten er in deze
levens „op zijn tijd" de kostbaarste vruchten voor het Konink-
rijk van God. Hetzelf de kan gezegd worden van „gewone"
mensen als Hanna en Elkana. Hanna's kinderloosheid bete-
kende voor haar een ramp. Zij en haar man kenden veel
verdriet om de afval in Silo. Maar wat zijn er ook aan de boom
van hun leven schone vruchten gegroeid. Him zoon Samuel
werd met zijn leerling David de man door wie God zijn Israeli-
tische gemeente begon op te hef fen uit het diepe verval van de
Richterentijd. Zelfs „de gedachtenis van de rechtvaardige zal
tot zegening zijn", Spr. 10 : 7.
Vers 4:
„Zo niet de goddelozen!
Die zijn veeleer als het kaf; de wind stuift het weg".
Ook een kras beeld! Vooral als u het vergelijkt met dat van
de rechtvaardigen. Leken die volgens de psalmist op een boom,
vruchtbaar, stevig geworteld en een toonbeeld van kracht, de
goddelozen vergelijkt hij bij het dorre en waardeloze kaf. Voor
Israelieten eveneens een sprekend beeld. In Palestina kon je in
de oogsttijd op een hoogte boeren bezig zien het gedorste
koren te wannen. Als dan 's avonds een koele zeewind opstak
stoof hij het kaf bij het koren vandaan. Niemand maalde
daarom, want waar zou je kaf nog voor kunnen gebruiken?
Ook met dit beeld troostte de psalmist zijn arme mede-
rechtvaardigen en beleed hij het geloof waarin alle nu volgen-
de psalmen klagen en zingen. De goddelozen goedaf en de
rechtvaardigen slechtaf ? Nee, in het licht van Gods belof ten
stonden de zaken juist andersom: de vromen vruchtbare bo-
men en de goddelozen waardeloos kaf !
137

Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
Vers 5:
„Daarom houden de goddelozen geen stand in het gericht,
noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen".
Ook de gelovigen onder het Oude Verbond wisten al, dat
Jahweh straks de wereld zal oordelen, vgl. Jes. 1 : 25, 2 : 12v,
13 : 6, 9, 22 : 5, 34 : 8, Pred. 12 : 14, Matth. 3: 12, Luk. 3 : 17. Al
wisten zij nog niet dat God dit wereldoordeel aan zijn Zoon zal
geven, Joh. 5 : 22, Hand. 17 : 31. Op die Dag van de Zoon des
mensen zal blijken, dat de arme rechtvaardigen inderdaad te
f eliciteren waren en hun goddeloze verdrukkers diep te bekla-
gen. Want dan zullen de ootmoedigen (anawim) het land ( = de
aarde, Matth. 5 : 5) beerven en zich verlustigen in grote vrede,
Ps. 37 : 11. Maar de zondaren zullen van de aarde vergaan, Ps.
104 : 35. Al die harde goddeloze verdrukkers zullen dan als kaf
wegstuiven, Job 21 : 18, Ps. 35 : 5, Jes. 17 : 13, 29 : 5, 41 : 15, Hos.
13 : 3. Zij stoorden zich niet aan de Wegwijzer of Thora van
Jahweh en leken veel voorspoediger richting gekozen te heb-
ben, maar straks zal blijken, dat ze letterlijk en figuurlijk
doodlopende wegen insloegen, Ps. 37 : 10, Ps. 73, Matth. 3 : 12.
Dat zal Hij, die door Israel gekend is als de Engel van Jahweh
en door ons als onze Heere Jezus Christus, de vleesgeworden
Zoon van God, straks aan het licht brengen als Hij komt om te
oordelen de levenden en de doden.
Toch zullen we bij deze psalmregels niet alleen aan het
Laatste Gericht moeten denken. Zeker, de geschiedenis van
Israel is evenals die van de christenheid vol onrecht en ver-
drukking jegens de vromen, maar er waren toch ook wel andere
tijden. „Toen David over geheel Israel koning was geworden,
handhaaf de David recht en gerechtigheid onder zijn gehele
yolk", 2 Sam. 8: 15, vgl. 1 Kon. 3 : 28, 4 : 20, 25. Onder zijn
regering en die van andere vrome koningen zal het ook al te
zien zijn geweest: „Daarom houden de goddelozen geen stand
in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der recht-
vaardigen", Ps. 1 : 5, vgl. Ps. 101. Men kan in dit verband ook
denken aan het lot van Achab en Izebel, de goddeloze moorde-
138
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek ¢5
naars van Naboth. De honden hebben hun bloed gelikt. De
vervolger Saul viel in zijn eigen zwaard. Herodes werd door de
wormen gegeten. De valse prof eten Pashur en Hananja, f elle
tegenstanders van Jeremia, stierven een voortijdige dood, Jer.
20 : 6, 28 : 17. Allen goddelozen die al vOOr het Laatste Oordeel
in Gods gericht omvielen. Lev.ens die inderdaad op kaf leken:
onbestendig, zonder wortel, zonder inhoud en zonder vrucht.
Zij verdwenen toen al uit de vergadering der rechtvaardigen
om straks geheel en al van de aarde te verdwijnen, Ps. 104 : 35,
vgl. Ps. 37 : 20, 68 : 3, 112 : 10, 11 ).
Vormen ook deze woorden geen treffende inleiding op het
Psalmboek? Wat een klachten op de nu volgende bladzijden
over het onrecht door goddelozen aangedaan! Maar de eerste
psalm laat horen vanuit welke overtuiging er in dit boek tot
God geroepen wordt: de Rechter der ganse aarde zal eens recht
doen!
Vers 6:
„Want Jahweh kent de weg der rechtvaardigen,
maar de weg der goddelozen vergaat".
„Kennen" ligt in onze taal veelal in de sfeer der beschou-
wing. Het is een betrekkelijk „koel" woord. Maar in de bijbel
voel je in „kennen" de warmte van het contact met wat of wie
men kent. In het Hebreeuws kan men zelfs zeggen, dat een
man zijn vrouw „kent" (NV: gemeenschap met haar heeft).
„Kennen" is in de Schrift nog meer een zaak van iemands hart
dan van z'n verstand, vgl. Gen. 39 : 8 SV, Spr. 12 : 10.
De psalmist zal vast ook hebben willen zeggen, dat Jah-
weh de weg der rechtvaardigen zó „kent". Dat Hij „er alles van
weer en met innige deelneming met hen meeleeft. Hij „kent"
hun armoe en verdrukking, hun ziekte en onrecht lijden. „Hij
kent hun zitten en hun opstaan, Hij verstaat van verre hun
gedachten, Hij onderzoekt hun gaan en hun liggen en met al
hun wegen is Hij vertrouwd", Ps. 139. „Zijn ogen zijn op hen en
zijn oren tot hun geroep", Ps. 34 : 16, 19. Hij noteert hun tranen,
139
§ 5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
Ps. 56 : 9. De rechtvaardigen staan dag en nacht onder zijn
machtige hoede. Jahweh kent hen als zijn loyale bondgenoten.
Dat laatste moet er wel bij gezegd worden. Het arche-
ologische onderzoek van oud-Oosterse verdragsteksten heeft
ook licht geworpen op de betekenis van het bijbelse woord
„kennen". In deze verdragen is „kennen" vaak een technische
term voor de wederzijdse erkenning van een Grootkoning en
zijn vazal als elkaars verbondspartners. „Kennen" betekent in
dit verband, dat men de bepalingen van een verbond als
bindend erkent en zijn vazal of Grootkoning als legitieme
bondgenoot erkent. Men bewijst dit door de wederzijdse rech-
ten en plichten als loyaal bondgenoot te respecteren en na te
komen.
Wij zullen wellicht ook bij het lezen van de Heilige Schrift
meer rekening moeten gaan houden met deze verbondsmatige
achtergrond van het woord „kennen". Z'n betekenis kon er in
menige Schriftplaats wel eens scherper door uitkomen, 12 ). Ook
in Psalm 1 : 6. Het karakter van alle psalmen als liederen des
verbonds in aanmerking nemende, zal „kennen" hier wel meer
betekenen dan dat Jahweh lief derijk van de rechtvaardigen
notitie neemt en voor hen zorgt. De inhoud van dit vers lijkt
ons nog voller en zwaarder. Waarom zijn de rechtvaardigen
ondanks alle uiterlijke tekenen van het tegendeel toch te
feliciteren? Omdat Jahweh hun weg kent. De hemelse Groot-
koning Jahweh sloot met Israel zijn verdragen. Laat het de
rechtvaardigen troosten, dat hun loyale weg voor Gods alzien-
de open zeker niet verborgen blijft en dat Hij als een loyaal
Grootkoning van zijn kant zijn verbondsverplichtingen tegen-
over deze loyale vazallen zal nakomen!
Zo beluisterd laat Psalm 1 ook in deze regel een grondtoon
horen van het hele Psalmboek: de God tot wie de psalmisten
bidden, klagen en juichen is chasid, goedertieren, loyaal! Zijn
chèsêd (goedertierenheid, verbondstrouw, loyaliteit) is „hemel-
hoog", een Bondgenoot wiens trouw „tot de wolken reikt",
Ps. 36 : 6.
140
Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek
De grondtonen aangeslagen.
Hiermee hebben we de eerste Inleiding op het Psalmboek
gelezen. Enkele grondtonen van dit boek zijn nu aangeslagen.
Psalm 2 zal er straks nog enkele aan toevoegen en dan is het
overzicht van de Psalmen compleet.
Psalm 1 wees ons dus op de volgende hoof dzaken:
1. Het Psalmboek wordt beheerst door deze tegenstelling
onder Gods yolk: arme rechtvaardigen — rijke goddelozen, of
loyale bondgenoten van God — ontrouwe bondgenoten van
God.
2. Deze Israelieten volgden tweeêrlei advies: dat van
Jahweh in de Thora of dat van de goddelozen en hun principes.
Zij liepen op tweeêrlei levensweg: die van Jahweh en zijn
geboden of die van de zondaars en hun autonome le-
yens beschouwing. En zij verkeerden in tweeërlei kring: die van
Jahweh en zijn oprechten of die van de spotters en hun sou-
vereine principes.
3. Maar beklagen doet Psalm 1 de rechtvaardigen hierom
beslist niet. Integendeel, hij opent dit gebedenboek met de
hartelijke f elicitatie: Wat zijn die rechtvaardigen gelukkig!
4. Kenmerkend voor de vromen was derhalve hun af zij-
digheid van de levensstijl en vriendschap der goddelozen. Niet
gezOcht vanuit een conventikelachtige apartheid 6m de apart-
heid, maar opgedrongen vanwege hun leven bij het Woord.
5. Ja, de rechtvaardigen waren te feliciteren! Naar de
uiterlijke schijn gemeten leidden zij soms mislukte levens,
maar in het licht van Gods beloften waren zij pas echt geslaagd
en droeg hun leven pas echt vrucht. Omdat ze het geleid
hadden op de eeuwige weg. In tegenstelling met de steriele
levens van de rijke goddelozen met hun doodlopende le-
vensweg.
Hiermee heeft Psalm 1 ook de Psalmen als bijbelc1661
ingeleid. Maar daar komen we na de bespreking van Psalm 2
nog nader op terug.
141
§ 5 Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek

NOTEN
1) J. Ridderbos, De Psalmen I, 9. Al acht deze het argument niet sterk omdat
de bewuste lezing van Hand. 13 : 33 niet die der beste codices is.
2) F. Delitzsch, Die Psalmen, 65v, Strack-Billerbeck II, 725.
3) M. Dahood al.: This psalm is more than an introduction to the Psalter; it is 6
rather a precis of the Book of Psalms"
4) J. C. Rullmann, Een nagel in de heilige plaats, Amsterdam 1912, 133: „sire- PSALM 2: TWEEDE SLEUTEL OP HET PSALMBOEK
nische minneliederen, om de Gereformeerden al zingende van hun zaligma-
kende leer of te helpen, en een valsche en leugenleer in te voeren", aldus De
Cock in: „De Evangelische gezangen getoetst, gewogen en te licht bevonden,
door Jacobus Klok, verwer en koopman te Delfzijl, met eene korte voorrede en
Natuurlijk kunt u Psalm 2 ook wel op zichzelf beschouwen.
uitgegeven voor H. de Cock".
5) J. P. M. v.d. Ploeg, Psalmen, Roermond 1971, 37 vertaalt: „Gelukkig de man, Maar gezien en zijn inhoud en zijn canonische plaats is hij toch
die op de raad der zondaars niet is gegaan". Dr. N. A. van Uchelen, Psalmen evenals Psalm 1 een echte inleidingspsalm. En wel in dubbele
I, 9, 13 vertaalt eetsa door „kring", gemeenschap, evenals M. Dahood, die
zin. Allereerst natuurlijk tot de Psalmen als bijbelboek, maar
opmerkt: „'esah, „counsel," can also denote „council". Vanwege de tegenstelling
raadgeving der goddelozen (vs. 1) en raadgeving van Jahweh in de Thora net als Psalm 1 ook tot de Psalmen als bijbeldeel. We wezen er
(vs. 2) geven wij de voorkeur aan de gegeven verklaring. al op (zie vorige §), dat de Joden beide psalmen vaak samen-
6) Van Uchelen, a.w. 10. voegden. Dit valt te verstaan. Wat hun canonische plaats be-
7) F. Delitzsch, a.w. merkt a.l. op, dat de psalm „vorjeremianisch" zal zijn op
grond van Jer. 17 : 5-8 en „nicht frillier als salomonisch" op grond van Spr. treft: samen staan ze aan de spits van de Psalmen en andere
21 :24. Geschriften. En wat hun inhoud betreft: beide wijzen ze op het
8) Calvijn, Het boek der Psalmen (vert. J. Boer Knottnerus), 3: „Dat hier alleen front, dat ook de Psalmen en andere Geschriften beheerst,
van de Wet gesproken wordt, moet niet zOO opgevat worden, alsof geen plaats
gelaten werd voor het overige der Schrift: maar veeleer aldus, dat naardien de tussen voor- en tegenstanders van Jahweh. Zij vullen elkaar
geheele Schrift niets anders was dan verklaring der Wet, het lichaam onder daarbij wederkerig aan. Al is er verschil in belichting van deze
zijn hoof d begrepen is. De Prof eet beveelt dus de Wet, met wat daarbij
demarkatie-lijn.
behoort, aan ..."
9) Koehler, Lexicon s.v. hagah: „halblaut lesen". Aan de hand van de traditionele vertalingen ziet men het
10) Sjatoel „eigenlijk: gesneden, gestekt", V. d. Ploeg al., die palge majim als misschien niet zo makkelijk, maar evenals Psalm 1 wijst ook
„waterkanalen" weergeeft, „waarbij men aan de bevloeiingskanalen van een
Psalm 2 deze demarkatie-lijn aan in Israel. Onder Gods yolk.
tuin waar men bomen plant, kan denken".
11) Men vertaalt ook vs. 3 al wel in het futurum: „Hij zal zijn als een boom". Wij zouden nu zeggen: in de christenheid. De Psalmen worden
J. Ridderbos verdedigt deze vertaling a.w. 15 aldus: „Voor deze vertaling in de volgens hun eigen Inleiding beheerst door een verbondsmatig,
toekomende tijd pleit ook het perf. cons.; want, al kan dit op het heden slaan
wilt u: kerkelijk bepaald front. Zij spreken vanuit de tegenstel-
(Gen. 2 : 24), gewoonlijk ziet het op de toekomst; dit wordt ook bevestigd door
wat vs. 4v. zegt van de goddeloze". P. Arbez, A Study of Psalm 1, The Catholic ling tussen voor- en tegenstanders van Jahweh binnen Israel,
Biblical Quarterly, Vol. VII, Oct. '45, Number 4 vertaalt vss. 1, 2 imperfectum, binnen Gods yolk. Dat is de diepe overeenkomst tussen beide
vss. 3-6 futurum en verklaart de psalm evenals Jouen sterk eschatologisch. Dit
psalmen.
doet M. Dahood ook, maar deze vertaalt vs. 1 in de verleden tijd, vs. 2 in de
tegenwoordige en vs. 3 in de toekomende tijd, a.l. Nu het verschil in belichting van dit front.
12) Cf. Herbert B. Huf f mon, The treaty background of Hebrew yada', artikel in Psalm 1 spreekt vooral over de tegenstand in Israel tegen
BASOR, nr. 181, 1966, 31-37. Huff mon noemt o.a. Gen. 18 : 19, 1 Sam. 2 : 12, Ps.
Jahweh en zijn Thora. De goddeloze Israelieten schoven deze
36 : 11, Hos. 4 : 1, 6, Dan. 11 : 32.
Wegwijzer hoogmoedig opzij om hun eigen wegen en principes
te volgen. Met wereldse ogen bekeken wedden zij daarbij op
het goede paard. De meeste goddelozen leef den in voorspoed,

142 143
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
terwij1 de rechtvaardigen, die Jahweh loyaal bleven, overal aan
het kortste eind trokken. De Psalmen staan vol klachten over
goddeloze verdrukkers. Maar Psalm 1 leidt de liederen van
deze lijdende rechtvaardigen in met de kloeke geloofsbelijde-
nis: Toch neemt Jahweh het voor de vromen op en is aan hen
de Toekomst. Goddelozen geslaagde mensen? Steriel zijn ze als
kaf. Nee, dan die arme rechtvaardigen! Hun schijnbaar misluk-
te levens zullen blijvende vrucht dragen!
Psalm 2 spreekt in hetzelfde geloof over hetzelfde front.
Maar wees Psalm 1 meer op de tegenstand tegen Jahweh en
zijn Thora, Psalm 2 bepaalt ons daarna bij het verzet tegen
Jahweh en zijn messias, zijn vazalkoning, zijn onderkoning. Dat
verzet ziet Psalm 2 ook wel eens komen van vijandige heide-
nen, maar meestal van vijandige Israelieten. Zonder ze te
noemen zien we Psalm 2 dus weer de goddelozen ten tonele
voeren; die leden van Gods yolk, die Jahweh en zijn Woord
verdchtten. U zult ze op geen enkele bladzij van het Psalmboek
meer missen. Psalm 1 typeerde hen als Israelieten met een
eigen raad, een eigen weg en een eigen kring. Psalm 2 karakte-
riseert hen als afvalligen met een eigen god (Baal?) en een
eigen vorst: „Weg met Jahweh en zijn Davidische vazalkoning!"
Thora en Profeten vertellen ons veel over dit wedervaren
van Jahweh en zijn gezalfde. De echo ervan klinkt door alle
Geschriften. Jubelpsalmen verheerlijken Jahwehs koning-
schap. Klaagpsalmen bewenen de schijnbare ondergang
van Davids koningshuis (Ps. 89 b.v. en de Klaagliederen), of
men bidt om zijn bestendiging (Ps. 72) of snakt naar de grote
Zoon van David (Grootkronieken). Om nu maar te zwijgen van
al die klachten van arme rechtvaardigen, die lijden onder de
verdrukking van goddelozen omdat de koning zelf Gods ver-
bond verlaat en Zijn Thora niet tot richtsnoer neemt bij zijn
regering, Koningen en Kronieken staan er vol van.
Aan het begin van al die Psalmen of Geschriften staat niet
alleen de geloofsbelijdenis van Psalm 1 („En toch staat Jahweh
aan de kant van de rechtvaardigen"), maar ook die van
144
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
Psalm 2 („En toch zal het Koninkrijk van Jahweh en zijn
messias de eindoverwinning behalen!").
Hiermee hebben we de sleutels op de Psalmen in handen.
1. EEN PSALM VAN DAVID?
Wie heeft Psalm 2 gedicht? David? Dat valt niet met
zekerheid vast te stellen. Er staat geen opschrift boven dat de
naam van de auteur noemt. Handel. 4 schijnt een aanwijzing te
geven. We lezen daar, dat de gemeente van Jeruzalem deze
psalm eens in een gebed aan onze hemelse Vader heeft voor-
gelegd. Na de arrestatie en vrijlating van Petrus en Johannes
verhief de hele gemeente eenparig haar stem tot God: „Gij,
Heere, zijt het (-), die door de heilige Geest bij monde van onze
vader David, uw knecht, gezegd hebt: Waarom hebben de
heidenen gewoed ...?", Hand, 4 : 24v. Betekent dit nu, dat wij
David daarom voor de auteur van Psalm 2 moeten houden?
Naar onze mening hoeft het gezegde van de Jeruzalemse
gemeente ons daartoe nog niet te dwingen. Wij kunnen ons
voorstellen, dat de gemeente van Jeruzalem gemakshalve alle
psalmen noemde naar de man, die zij kende als David, „de
lief elijke in Israels lof zangen", 2 Sam. 23 : 1, zOveel had hij er
gemaakt. Dus kan die gemeente onzes inziens een zelf de
spraakgebruik gevolgd hebben als onze geref ormeerde voorou-
ders, die in hun Dordtse Kerkenordening bepaalden, dat in de
kerken „alleen de 150 Psalmen Davids" en enige gezangen
gezongen zouden worden (art. 69 D.K.O.), 1 ). Volgens deze ma-
nier van spreken is „David" een nogal complex woord, dat niet
alleen de persoon van David maar feitelijk alle psalmdichters
aanduidt, 2 ). Zo bezien bedoelde de gemeente van Jeruzalem
met de bovenstaande aanhaling: „U hebt toch zelf door uw
Geest in de Psalmen gezegd. De zegswijze „bij monde van
"
David" stond dan praktisch voor: „bij monde van de psalmist".
Zoals alle Spreuken heten naar Salomo omdat hij de spreu-
kendichter par excellence was, zo mogen alle Psalmen wel eens
naar David genoemd worden, omdat hij de psalmendichter bij
uitstek was, 3)
145
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
Hiermee is natuurlijk evenmin bewezen, dat David Psalm
2 per se niet gedicht heeft. We laten nu de mogelijkheid nog
buiten beschouwing, dat een onbekende dichter David deze
psalm in de mond gelegd heeft, zoals waarschijnlijk Marnix
van Sint Aldegonde Prins Willem het „Wilhelmus van Nas-
souwe ben ik ..." op dichterlijke wijze in de mond gelegd heeft.
Er pleit zelfs veel voor, dat Psalm 2 van Davids hand is. De taal
is oud, 4). En verzet heeft David in zijn leven veel ondervonden.
Wil men de psalm concreet lezen, dan kan men dus heel wel
aan Davidische ervaringen denken. Maar deze ervaringen ble-
ven anderzijds niet tot David beperkt. Het grondpatroon van
Psalm 2 zien we telkens in de kerkgeschiedenis opduiken. Hij
behoort ook tot de meest aangehaalde psalmen in het Nieuwe
Testament, zodat we gerust van vele vervullingen van Psalm 2
mogen spreken.
We lieten daar het woord vervullingen vallen, meervoud.
Dit vraagt waarschijnlijk om een nadere verklaring. Daarom
willen we de bespreking van Psalm 2 even uitstellen voor een
korte uitweiding over de vraag: Hoe kunnen ook psalmen
vervuld worden? Dat men bij prof etieéri van vervulling
spreekt, vindt iedereen gewoon, maar hoe kun je dat doen bij
psalmen? Als we deze vraag beantwoord hebben, kunnen we
daarna des te beter laten zien, hoe Psalm 2 in de loop van de
kerkgeschiedenis meermalen vervuld werd, in afwachting van
zijn definitieve vervulling.
2. HOE OOK PSALMEN MEERMALEN IN VERVULLING
KUNNEN GAAN.
In het N.T. lezen we meer dan eens, dat niet alleen woor-
den van profeten, maar ook psdlmen vervuld werden, Matth.
13 : 35 (Ps. 78 : 2), Luk. 24 : 44, Joh. 13 : 18 (Ps. 41 : 10), Joh. 15 : 25
(Ps. 69 : 5), Joh. 19 : 24 (Ps. 22 : 19). Al met al tref fen we van 101
verschillende psalmen een of meer aanhalingen of zinspelin-
gen aan in het Nieuwe Testament! Aileen van Psalm 2 al liefst
15 (Matth. 3 : 17, Hand. 4 : 25, 26, 13 : 33, Hebr. 1 : 5, 5 : 5, 7 : 28,
146
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
2 Petr. 1 : 17, Openb. 2 :26, 6 : 15, 11 : 15, 11 : 18, 12 :5, 17 : 18,
19 : 15, 19).
Om tot een juist inzicht te komen in de vervulling van
psalmen moeten we eerst afrekenen met een wijdverbreid
misverstand over profetie.
Voor veler besef is „profetie" een ander woord voor toe-
komstvoorspelling en „vervullen" een ander woord voor het
uitkomen van zo'n voorspelling. Men spreekt niet voor niets
van een „weerprof eet". Het KNMI in De Bilt „voorspelt" in ons
land dagelijks het weer voor de komende dag en in de regel
kunnen we zeggen: het komt precies uit, zoals het gisteren
„voorspeld" werd. Zo stellen velen zich de bijbelse profeten voor
als mannen, die zich vooral bezig hielden met toekomst-
voorspellen. Onder de vervulling van hun profetische woorden
verstaat men dan, dat hun toekomstvoorspellingen later ook
uitkwamen.
Nu ontkennen wij niet, dat profeten 66k wel over de
toekomst gesproken hebben. Micha mocht voorzeggen, dat de
Heere Jezus in Bethlehem geboren zou worden, Mich. 5 : 1.
Jeremia kondigde de dood van de pseudo-profeet Hananja aan,
Jer. 28. Beide voorspellingen kwamen later precies uit. Wan-
neer we echter alle woorden van de profeten in aanmerking
nemen, dan kunnen we prof. B. Holwerda bijvallen, die schreef :
„De profeet van Israel ( ) voorspelt practisch niets", 5). Evenmin
willen we uit het oog verliezen, dat het woord vervullen be-
trekking kan hebben op beloften, die God zijn yolk deed en die
Hij later eerlijk nakwam.
In verreweg de meeste gevallen spraken de profeten ech-
ter Gods Woord niet over een toekomende tijd, maar over hun
eigen tijd, ja soms zelfs wel eens over een verleden tijd, Richt.
6 : 7-10, Jer. 2. Ezech. 16, Hos. 11 : 1, enz. 6). Toch lezen we van
Hosea's profetie: „Uit Egypte heb Ik mijn zoon geroepen", (een
woord over Israêls verleden), dat zij werd vervitld, Hos. 11 : 1,
Matth. 2 : 15, vgl. Jer. 31 : 15, Matth. 2 : 17v. Hoe kan men hier
dan van vervulling spreken? Van een profetie over het verle-
den kun je toch niet zeggen, dat ze later uitkwam?
147

SI 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
Om bij de Schrift te kunnen leven moeten wij er van
doordrongen zijn, dat Gods Woord geen boventijdelijk „vroom"
boek is, geen systeem van allerlei godsdienstige „waarheden",
geen bundel tijdloze religieuze uitspraken, maar oorspronkelijk
geschreven en gesproken werd vanuit en met het oog op
bepaalde historische situaties. De Heilige Schrift spreekt nooit
„boventijdelijk", maar altijd situatief: in en met het oog op
bepaalde situaties in de geschiedenis. En zo spreekt ze niet
alleen in de zogenaamde „historische" boeken (een rare on-
derscheiding, waarmee wij hebben afgerekend door onze te-
rugkeer naar de oorspronkelijke indeling van de Schrift in
vieren Ia, 26), maar ook de brieven van Paulus en het boek
Openbaring zijn hist6rische boeken, die wij gedateerd, vanuit
hun geboorte-situatie moeten lezen. Daar moeten we ons altijd
weer bewust toe zetten, want onze Westerse aanleg om in
algemene begrippen te denken en onze gnostieke doodsvijand
met zijn systeemdwang verleiden er ons telkens weer toe Gods
Woord te lezen als een bundel tijdloze „waarheden", „doch op
die wijze hebben we de tanden van de leeuw (der prof etie)
af gevijld", 7 ). Lees de bijbel gedateerd!
Het is duidelijk, dat bepaalde situaties zich in de loop van
de geschiedenis als het ware herhalen. Bijzonderheden mogen
dan wat van elkaar verschillen, in de grond van de zaak doet
zich een oude situatie opnieuw voor. Of met andere woorden:
de geschiedenis laat vaak situaties zien met hetzelfde grondpa-
troon. Ook de bijbelse- en kerkgeschiedenis kennen daarvan
veel voorbeelden. Situaties die psalmisten bezongen hebben.
Het bovenstaande kan duidelijk geillustreerd worden met
Psalm 22. David heeft het daar bijzonder benauwd. Hij is van
alle hulp verstoken en een proof van spot en verachting. Z'n
huis uitgevlucht, alles, z'n kleren, ja, zelfs z'n vrouw kwijt, 1
Sam. 19 : 12. Hij voelt zich zelfs door Jahweh in de steek
gelaten. Vanuit deze noodsituatie heeft David toen geklaagd:
„Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten? ( ) Ze
verdelen mijn kleren onder elkander en loten om mijn ge-
waad", vs. 2, 19. Het is duidelijk, dat we hier allerminst met een
148
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
voorspélling te maken hebben, maar met een klacht die David
op zekere dag over zichzelf heeft geuit.
Eeuwen later hing de Heere Jezus aan het kruis. Soldaten
lootten om zijn kleren en ook Hij voelde zich door God verla-
ten. Toen heeft onze Heiland zijn nood geklaagd met de woor-
den van David in Psalm 22: „Mijn God, mijn God, waarom hebt
Gij mij verlaten?" Matth. 27 : 46. En als Johannes het verloten
van Jezus' kleren beschrijft, tekent hij er bij aan: „zodat het
Schriftwoord (van Psalm 22) vervuld werd: Zij hebben mijn
klederen onder elkander verdeeld en over mijn kleding heb-
ben zij het lot geworpen", Joh. 19 : 24. Wilde de evangelist
daarmee te kennen geven, dat toen Psalm 22 eindelijk „uit-
kwam"? Nee, want Psalm 22 was geen voorspelling, dat de
Heere Jezus zich eens door God verlaten zou voelen en dat de
kleren van de Heere Jezus verloot zouden worden, maar een
klacht, dat David zich zo eenzaam voelde en dat ze Davids
kleren verlootten. Maar de geschiedenis herhaalde zich, al-
thans wat Naar grondpatroon betreft, in het lijden van onze
Zaligmaker. De situatie van Psalm 22 deed zich opnieuw voor,
nu bij Hem. En zelfs in nog scherpere vorm dan bij David. Dat
hield in, dat de situatie-tekening van Psalm 22 (een diep lij-
dende rechtvaardige) opnieuw actueel werd. De Psalm ging
opnieuw „spreken", zelfs nog krachtiger dan hij eerst uit Davids
mond geklonken had.
In zo'n geval wordt een psalmwoord vervuld. Hier is geen
sprake van „uitkomen", omdat het bij psalmen nu eenmaal niet
gaat om voorspellingen van een waarzegger maar om situatie-
tekeningen van een dichter. En zo'n poétische situatieschets
wordt dan opnieuw actueel. Oude woorden krijgen nieuwe
klank. Menig Schriftwoord heeft op deze wijze in het leven van
onze Zaligmaker zijn vervulling of toppunt van aktualiteit
bereikt. Als er ooit iemand reden had om uit te roepen: „Mijn
God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?" dan was het
onze Zaligmaker wel. Hij had daar nog veel mèèr reden toe dan
de auteur van Psalm 22 zelf. Daarom kon Johannes schrijven,
dat die psalm in Hem werd vervuld, vol gemaakt, tot zijn
149

¢6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
hoogste climax kwam, toen de kleren van onze Heiland verloot
werden terwijl Hij aan het kruis hing.
Zo zijn zoveel psalmen vervuld in het leven van Jesaja,
Jeremia, Amos, Hosea, Ezechiel en anderen toen dezen in
soortgelijke situaties raakten als Lang voor hun tijd anderen al
beleef d hadden. Ja, zo gaan de psalmen nog steeds in vervul-
ling bij ons als wij Davidische of Asafitische ervaringen op-
doen en onszelf bij alle verschil van bijkomstigheden zo tref-
f end in hun situatie-tekeningen-in-dichtvorm herkennen. Al
zal nooit meer een psalm zo'n hoge top van vervulling bereiken
als zij hadden in het hart en op de lippen van de grootste
Gelover, die hier ooit op aarde gelopen heeft, Jezus, de Arme
en de Lijder bij uitstek in de goddeloze kerkwereld van zijn
dagen.
De tadl van de psalmen maakt het Gods yolk door de
eeuwen heen wel gemakkelijk ze na te bidden en na te zingen.
Aan de ene kant zijn ze immers duidelijk situatief, maar aan de
andere kant heeft de Hebreeuwse poezie een voorkeur voor
min of meer vaste uitdrukkingen en woordparen en een sours
wat gesluierde manier van zeggen (vgl. § 3, 3), waardoor zij juist
het grondpatroon van de situatie duidelijk in het licht stellen
en de bijzonderheden van tijd en wijze als bijkomstigheden in
de mist laten. Dit taaleigen van de psalmen maakt ze zo
geschikt om ze in soortgelijke situaties na te bidden of na te
zingen als ze weer eens in vervulling gingen.
Na deze uitweiding keren we terug naar Psalm 2.
3. EERSTE STEM: OPSTANDELINGEN TEGEN JAHWEH EN
ZIJN MESSIAS, vs. 1-3.
Psalm 2 bestaat duidelijk uit vier gedeelten. In elk daarvan
horen we een andere stem. In vs. 1-3 klinkt de kreet van
opstandelingen tegen Jahweh en zijn vazalkoning, reeds voor-
zien van het commentaar van de dichter: „Waarom ...?" In vs.
4-6 beluisteren we de reaktie daarop van Jahweh zelf. Ver-
volgens komt in vs. 7-9 de koning zelf aan het woord. Terwijl
de psalmist zelf in vs. 10-12 de conclusie trekt.
150
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek s5 6
Wij zullen strofe voor strofe bespreken.
Vs. 1-3:
„Waarom zijn de volken oproerig
en mompelen de natiên ijdele dingen?
Koningen van het land stellen zich in slagorde op
en machthebbers spannen samen
tegen Jahweh en tegen zijn messias.
Laten we hun ketenen verbreken
en hun juk afwerpen I"
Daar hebt u het „grondpatroon" van zo menige periode in
de geschiedenis van Israel en die van de christenheid: oproer,
altijd weer oproer tegen Jahweh en zijn messias. En daar hebt
u ook het grondpatroon van de huidige situatie in de christen-
heid.
a. Jahweh en zijn messiassen.
Een goede bijbelvertaling in duidelijk Nederlands is van-
zelf sprekend een prachtig middel om de Schrift te verstaan.
Toch kan het ook wel eens zijn nut hebben een enkel bij-
belwoord niet te vertalen. Wij hebben dat hier in Ps. 2 :2
gedaan met het Hebreeuwse woord „maschiach", ons welbe-
kend in z'n verbasterde vorm „messias" of in de vertaling
,,gezalf de".
Wij denken bij „messias" vaak meteen en uitsluitend aan
onze Heere Jezus Christus en de vraag komt dan op, of Psalm
2 dan toch een voorspelling zou geven van het verzet, dat Hij
zou ontmoeten? Maar hoe konden de gelovigen deze psalm
dan begrijpen in de eeuwen voor Christus' komst op aarde?
Deze moeilijkheden lossen zich vanzelf op als we het volgende
bedenken. Ten eerste betekenen deze drie woorden precies
hetzelf de: het Hebreeuwse messias, het Griekse christus en het
Nederlandse gezalfde. Ten tweede kenden de gelovigen voor
Christus' komst op aarde, hoe vreemd het misschien mag
klinken, al een hele rij messiassen. De Hebreeuwse bijbel
gebruikt messias behalve voor priesters vooral voor de konin-
151
 77717--
§6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
gen in Israel, die immers bij hun ambtsaanstelling werden
gezalf d. Zelfs Saul heet wel messias. Toen Abisai David
voorstelde Saul neer te steken antwoordde David: Jahweh
beware mij ervoor, dat ik aan mijn heer, aan de messias (NV:
gezalf de) van Jahweh dit zou doen, dat ik mijn hand aan hem
zou slaan, want hij is de messias van Jahweh", 1 Sam. 24 : 7, vgl.
12 : 3, 5, 16 : 6, 24 : 11, 26 : 9, 11, 16, 23, 2 Sam. 1 : 14, 16. Op al deze
plaatsen heet Saul in onze vertalingen de „gezalf de des HEE-
REN", maar in de Hebreeuwse bijbel de „maschiach van Jahweh".
Ook David zelf wordt zo aangeduid: „Moet Simel hiervoor niet
ter dood gebracht worden, omdat hij de messias van Jahweh
gevloekt heeft?" 2 Sam. 19 : 21, vgl. 23 : 1. En toen Salomo zijn
gebed bij de inwijding van de tempel besloot sprak hij over
zichzelf zo: „Jahweh God, wijs uw messias niet af ...", 2 Kron.
6 : 42. Op andere plaatsen slaat het woord op de koning van
Israel zonder bepaald zijn naam te noemen, vgl. 1 Sam. 2 : 10, 35,
Ps. 2 : 2, 20 : 7, 28 : 8, 84 : 10, 89 : 39, 52, 132 : 10, 17, Klaagl. 4 : 20.
„Messias" is dus geen woord dat alleen op de Heere Jezus slaat,
maar ook op Saul, David en al diens opvolgers op de troon op
de berg Sion. Salomo, Hizkia en Josia waren evengoed „mes-
siassen". Al is de Heere Jezus natuurlijk de grootste in de rij.
Maar daarom noemen we Hem toch in onderscheiding van
messias David en de andere messiassen met Zijn naam erbij:
Messias ( = Christus) Jezus?
Ziet u, dat Psalm 2 voor de komst van Messias Jezus zeker
geen geheimtaal gesproken heeft voor de gelovigen? Jahweh
had gedurende die eeuwen ook zijn messiassen, op de troon
van David. Op zo'n messias als David en Hizkia zal Psalm 2 wel
in de eerste plaats doelen. Om later telkens weer vervuld te
worden. Want het grondpatroon van Psalm 2 tekende zich
telkens af in de wereld van Israel: opstand tegen Jahweh en
zijn messias. Al bereikte dit verschijnsel zijn climax in het
verzet tegen Jahweh en Zijn grootste Messias: Jezus! Maar
zelfs toen ontving de psalm zijn laatste vervulling nog niet.
Onze eeuw is boordevol revolutie tegen Jahweh en Messias
Jezus.
152 153
b. Van wie en waar ondervonden Jahweh en zijn messiassen
altijd weer verzet?
In het eerste deel van deze psalm klinkt het rumoer van
een opstand. Koningen en andere machthebbers mobiliseren
hun strijdkrachten. Er klinken revolutionaire leuzen en autori-
teiten komplotteren druk met elkaar tegen Jahweh en zijn
messias-koning op de Sionsberg.
Waar moeten wij deze revolutionairen zoeken: binnen of
buiten Israel? Het antwoord op deze vraag hangt af van de
wijze waarop men Ps. 2 : 2 vertaalt: „De koningen der aarde" of
„De koningen van het land". Beide vertalingen (van het He-
breeuwse woord 6r6ts) zijn mogelijk. Men zou zelfs wel „de
koningen van de stad" of „de koningen van de stadstaat" kun-
nen vertalen 8a ).
Koningen der aarde? Of van het land?
Kiest men voor „aarde" dan krijgt de psalm uiteraard een
mondiale kleur. Hij omvat dan met zijn blik de hele wereld.
Omdat we de auteur niet stellig kennen, kunnen we ook
geen geschiedenis noemen, waarop onze psalmist het eerst
gedoeld moet hebben. Men heeft dan ook op allerlei oorlogen
gewezen, die het voortbestaan van de Davidstroon in gevaar
gebracht hebben, vanaf de tijd van David zelf tot die van de
Makkabeeen. Israel was gedurende enige tijd een grote mo-
gendheid, omringd door een krans van vazalstaten en de bij-
belse geschiedenis laat inderdaad enkele treffende voorbeel-
den zien van pogingen, die onderworpen volken gedaan heb-
ben om het oppergezag van Davids huis af te werpen. Denk
aan de aanvallen van Ammonieten, Moabieten en anderen
tegen het gezag van David, Josaf ath, Uzzia en Jotham, 2 Sam.
10, 2 Kron. 20, 26, 27, Ezra 4 : 20. Men heeft er op gewezen, dat
dergelijke opstanden vaak zullen hebben plaatsgevonden bij
de troonsbestijging van een nieuwe Judese vorst, zodat Psalm
2 een „troonsbestijgingspsalm" zou zijn, die zo'n eventuele
opstand reeds bij voorbaat zinloos zou verklaren. Maar als de
naam Jahweh de korte samenvatting is van heel Gods

§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
verlossingsevangelie voor Israel, kan men dan wel van heide-
nen zeggen, dat zij tegen Jahweh opstonden? 9 ). En vormden zij
in tijden dat Israel Gods verbond hield wel zo'n grote bedrei-
ging voor Davids troon? Lev. 26 : 6-8, Deut. 28 : 7, 10, 13. Waren
de aanvallen van Syriêrs, Assyriêrs en Babyloniers op Israel en
Juda geen bewijzen van Jahwehs verbondsvloek? God is niet
altijd met zijn yolk. Dat zullen we bij Psalm 46 wel uitvoeriger
bespreken. Daarom kiezen wij bij Ps. 2 : 2 voor de vertaling:
„Koningen van het land stellen zich in slagorde op ..." Daar-
mee zoeken wij de haard van het verzet tegen Jahweh en zijn
messiassen niet buiten, maar binnen Israêl, niet bij de heide-
nen, maar onder Gods yolk zelf, in de kring van Gods verbond.
Daarmee sluiten wij zo'n opstand van vazal-koningen als 2 Sam.
10 beschrijft niet uit, want gemeten naar de maatstaf van Gods
belofte aan Abraham hebben we dan ook nog te maken met
„koningen van het land", dat God aan Israel beloof d had. Naar
onze mening past deze verklaring van onze psalm beter in het
geheel van de overige Schrift.
Behalve het woord „érêts" (denk aan de naam van de
huidige staat „Isra61": „eras Jisraeel", het land Israel) hoeft ook
het woord „koningen" in Ps. 2 : 2 geen bezwaar te vormen de
opstandelingen tegen Jahweh en zijn messiassen vooral in
Israel te zoeken. De gangbare verklaring doet ons onwillekeu-
rig denken aan machtige buitenlandse vorsten, maar het woord
„koning" gebruikt de Schrift zeker niet alleen voor machtheb-
bers over een wereldrijk, doch ook voor wat wij misschien
burgemeesters zouden noemen. Allerlei plaatselijke en regi-
onale autoriteiten. De bijbel spreekt toch ook gewoon over de
„koning" van Sodom en de „koning" van Jericho en zelfs over
de „koning" van het kleine Ai?, vgl. Joz. 12. De concordantie
geeft u desgewenst tientallen namen van zulke stadskoninkjes.
De „koningen van het land" van Psalm 2 kunnen dus best
allerlei Israelitische autoriteiten zijn geweest, plaatselijke of
regionale machthebbers in Israel, die om de een of andere
reden de messias-koning in Jeruzalem graag van zijn troon
154
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
zouden stoten. Men denke in dit verband aan Absalom en
Achitof el, echte „machthebbers" in de zin van Ps. 2 : 2 en
Israelitische opstandelingen tegen David. We zouden verder
kunnen denken aan de veldslagen, die Israel en Juda met
elkaar hebben geleverd. Dan werd de Jeruzalemse messias-
koning ook bestreden door „koningen van het (zelf de) land",
vgl. 2 Kron. 13. Of u geeft zich eens rekenschap van de invloed
van de talloze Baalpriesters en valse prof eten in Israel gedu-
rende de Koningentijd. Ook echte „machthebbers"! Nee, de
woorden „koningen" en „machthebbers" verhinderen ons niet
voor Psalm 2 aan een Israelitisch, verbondsmatig, wilt u: k6r-
kelijk bepaald decor te denken.
Heiden volken of Israelieten?
Maar de psalmist spreekt toch van „volken" en „natien"?
Ook dat verhindert ons niet aan een Israelitische achtergrond
van deze psalm te denken. Zo sprak Mozes toch ook al in
verband met Israel van Jahweh: „Waarlijk, Hij heeft de volken
lief", Deut. 33 : 3 (hetzelf de woord ammim als in Ps. 2 : 1). U
hoeft daarbij niet aan millioenenmassa's te denken een „volk"
;
(am) kan ook klein zijn, ja zo klein dat Mozes het voor Israel
in het meervoud gebruikte, vgl. Ic 831. Zoals David het woord
voor „natien" in Ps. 2 : 1 (gojiem) in Ps. 59 : 6 gebruikt voor zijn
Israelitische vijanden. Ook dit woord noopt ons dus niet aan
heidenen te denken, 19).
De tekst van Psalm 2 : 1-3 staat ons dus toe in de oproerige
volken en koningen geen onbestemde heidense machten te
zien, maar Israelieten. Koningen in het beloofde land. Autori-
teiten onder Gods eigen yolk. Psalm 2 sluit zich derhalve in zijn
tekening van het front in de psalmen nauw aan bij Psalm 1, die
ons de goddelozen ook al aanwees in Israel, op de bodem van
Gods verbond. De pijl van de prof etie in Psalm 2 kon dus wel
eens veel scherper geslepen zijn dan we bij de gangbare,
„mondiale" opvatting vermoed hadden. Temeer als we nagaan
hoe de apostelen, gedreven door de Heilige Geest, deze psalm
in hun qeschrif ten hebben verklaard. Dan worden we nog meer
155
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
gesterkt in onze gedachten aan Israel als de broedplaats van
altijd weer oplaaiend verzet tegen Jahweh en zijn messiassen.
Psalm 2 in het Nieuwe Testament.
Wij zullen nu de plaatsen waar het Nieuwe Testament
onze psalm aanhaalt even de revue laten passeren en daarbij
dan vooral letten op de richting waarin de pig der profetie van
Psalm 2 in deze aanhalingen wijst: naar Israel of naar de
heidenwereld?
Matth. 3 : 17
„Terstond nadat Jezus gedoopt was, steeg Hij op uit
het water. En zie, de hemelen openden zich, en hij
zag de Geest Gods nederdalen als een duff en op Hem
komen. En zie, een stem uit de hemelen zeide: Deze
is mijn Zoon (Ps. 2 : 7), de geliefde, in wien Ik mijn
welbehagen heb':
Dat laatste was in Israel ten tijde van Matthetis nu juist de
grote strijdvraag: was Jezus van Nazareth de Messias of niet?
Israel had Hem verworpen, ja zelfs gekruisigd en gedood.
Sterker konden „de koningen van het land" met hun aanhang
zich niet tegen Jahweh en zijn Messias verzetten. Maar Mat-
thews, de Jodenevangelist, wilde vooral Joodse lezers aan de
hand van Mozes en de Prof eten bewijzen, dat Jezus van Naza-
reth wel degelijk de vanouds beloof de grote Messias was. In
dat grote apologetische kader van Israels verzet tegen Jahweh
en zijn Messias vertelt de evangelist hoe God zeif na Jezus'
doop Psalm 2 aanhaalde. Dus volgens Mattheiis liep het front
van Psalm 2 toen dwars door Gods yolk.
De brief aan de Hebree6n.
„Nadat God eertijds vele malen en op vele wijzen tot
de vaderen gesproken had in de profeten, heeft Hij
nu in het laatst der dagen tot Ons gesproken in de
Zoon (Ps. 2 : 7), dien Hij gesteld heeft tot erfgenaam
(Ps. 2 : 8) van alle dingen ...", Hebr. 1 : lv.
„Zo heeft ook Christus zichzelf niet de eer toege-
156
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
kend hogepriester te worden, maar Hij, die tot Hem
sprak: Mijn zoon zijt gij; Ik heb u heden verwekt (Ps.
2 : 7), Hebr. 5 : 5, vgl. 7 : 28.
De Joodse christenen aan wie deze brief gericht is, dreig-
den terug te vallen in het Messias Jezus vijandige Jodendom,
dat destijds zijn imponerende tempel in Jeruzalem nog bezat,
vgl. Ib. 303, 392-394, 485. Wat zou zo'n terugval verschrikkelijk
zijn, want dan zouden deze Joodse christenen vergeten, dat
Messias Jezus de Zoon van God is (ook in de zin van Ps. 2) en
meer dan de engelen (Hebr. 1 en 2), meer dan Mozes (Hebr.
3/4), meer dan Aaron (Hebr. 5/6), ja de hogepriester is, die
tevens koning is, net als Melchizedek (Hebr. 7-10).
Ook de brief aan de Hebreeên haalt dus Psalm 2 aan in
verband met het verzet tegen Jahweh en zijn Messias Jezus
onder Hebreeen, dus Been heidenen, maar leden van Gods
yolk!
2 Petrus 1 : 17
„Want Hij heeft van God, de Vader, eer en heerlijkheid
ontvangen, toen zulk een stem van de hoogwaardige
heerlijkheid tot Hem kwam: Deze is mijn Zoon, (Ps. 2 : 7)
mijn geliefde, in wien Ik mijn welbehagen heb".
In deze brief waarschuwt Petrus voor „valse profeten on-
der het yolk", die zelfs „den Heerser, die hen gekocht heeft"
verloochenen. Terwijl Petrus zeif gehoord had, hoe God de
Messias „mijn Zoon" noemde. Alweer dus een aanhaling van
deze psalm in het kader van verzet tegen Messias Jezus onder
Gods eigen yolk.
Openbaring 2 : 26v.
„En wie overwint ( ), hem zal Ik macht geven over de
heidenen, en hij zal hen hoeden met een ijzeren staf,
als aardewerk worden zij verbrijzeld, (Ps. 2 : 8v). gelijk ook
Ik van mijn Vader ontvangen heb':
Hoereren, overspel bedrijven zijn in de Schrift veel ge-
bruikte uitdrukkingen voor verstoring van de verbondsverhou-
ding. Die zonde bedreven christenen in de qemeente van
157
 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
Thyatira. Alweer de rebellie van Psalm 2: het juk van de
Messias (of: Christus) afwerpen! Overwinnaars in deze
kerkstrijd zegt de Messias een aandeel toe in de belofte van
Ps. 2 : 8v. Ook hier haalt de Heilige Geest dus Psalm 2 aan in
verband met een verbondsmatig bepaald front op het kerkelij-
ke erf en bepaald niet met verzet van heidenen.
Openbaring 6 : 15v.
,,En de koningen van het land en de rijksgroten en de
oversten over duizend ( ) — zij verborgen zich in de
grotten ( ) en zij spreken tot de bergen en tot de rotsen:
Valt op ons en verbergt ons voor het aangezicht van de
Zetelende op de troon en voor de toorn van het Lam. Want
gekomen is de dag, de grote, en wie kan standhouden?"
Hier ziet de apostel Johannes het oordeel over Jeruzalem,
de bloedstad, die de prof eten doodt. Openb. laat ook hier geen
algemene wereldoordelen zien, maar gerichten over de stad,
die het verbond van Jahweh verlaten heeft en de getuigen van
de opstanding van Messias Jezus doodt. De opening van de
zegels brengt verbondsgericht. De aanhaling uit Ps. 2 : 1 — „de
koningen van het land" — zet de psalm alweer in een ver-
bondsmatig bepaald kader. De „koningen van het land" zijn
vooraanstaande kerkelijke figuren, 12 ).
Openbaring 11 : 16v.
„En de zevende bode blies op de bazuin. En er klonken
stemmen, grote, in de hemel, sprekende: Gekomen is het
koningschap-over-de-wereld aan onze HERE en Zijn Ge-
zalf de en Hij zal als Koning heersen tot in de eeuwen der
eeuwen':
En de vier en twintig oudsten ( ) aanbaden God, spreken-
de: Wij brengen U dank, HERE God, Almachtige ( ), dat
Gij gebruik gemaakt hebt van Uw kracht, de grote, en als
Koning zijt gaan heersen. Immers: de natién werden toor-
nig ( = Ps. 2 : 1) en gekomen is Uw toorn
Blijkens het voorafgaande waren de „natiên, die toornig
158
§6
werden"Israelieten. In de context staat Jeruzalem centraal. Dat
is „de grote stad, die geestelijk genaamd wordt Sodom en
Egypte, alwaar ook hun (!) Heere gekruisigd werd", vs. 8. Op
Jeruzalems straten zag Johannes visionair de lijken van Mes-
sias Jezus' getuigen. Ook het beest zag Johannes opkomen uit
de afgrond in Jeruzalem, 11 :7, 8. Daar geloof de men niet in
„Jahweh en zijn Gezalf de", Ps. 2. Ook hier zoeke men geen
algemeen-politieke verschijnselen, maar het verzet tegen Jah-
weh en zijn Messias, zoals dat in het toenmalige Jodendom als
„synagoge des satans" (Openb. 3 : 9) gepleegd werd. Weer zagen
we dus Psalm 2 aangehaald in een „kerkelijk" kader en niet in
een heidens, 14).
Openbaring 12 :5
„En zij baarde een zoon, een manlijke, die eens herder zal
zijn over alle natiên met een staf van ijzer" ( = Ps. 2 : 9), En
weggerukt werd haar kind, naar God en naar Zijn
troon", 15 ).
Openb. 11 sprak over Jeruzalem, waar de getuigen van
Messias Jezus dood op straat lagen. Openb. 12 wijst ons op de
achtergrond van alle verzet zowel tegen Messias Jezus' komst
als tegen zijn optreden: daar zat de „draak" of duivel achter.
Maar zijn handlangers waren kerkmensen. Dat laten de evan-
geliên duidelijk zien. De draak woedde in de Heilige Stad,
Openb. 11 : 2, 18. Jeruzalem had Messias Jezus verworpen en
gedood. Uit hddr handen had God zijn Zoon weggerukt. Zij
pleegde rebellie tegen Jahweh en zijn Messias".
Johannes vertelt in zijn evangelieboek hoe Jezus zelf dit
front ook al zo had getypeerd tijdens zijn verblijf hier op aarde.
,,Wereld" is in dat evangelie altijd maar geen aanduiding van
de ongelovige mensheid in het algemeen, maar heel vaak van
de Messiasvijandige Joodse kerk(leiders), 16 ). Met het oog op
deze verbonds-gemeenschap verweet Jezus de Joden, die Hem
verwierpen: „Gij hebt de duivel tot vader", Joh. 8 : 44. Ook
achter Openb. 12 zie men allereerst het Messias-verwerpende
Jeruzalem van Johannes' tijd.
159

6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
„En de draak werd toornig op de vrouw (toen God de
Messias weggerukt had naar de troon) en ging heen om oorlog
te voeren tegen de overigen van haar nageslacht, die de gebo-
den van God bewaren en het getuigenis van Jezus hebben" ( —
de christenen, die in Johannes' tijd zwaar vervolgd werden
door „de synagoge des satans"), Openb. 12 : 17. Tot troost van
deze slachtoffers van de bloeddorstige Joodse kerk mag Jo-
hannes Psalm 2 : 9 in herinnering brengen: Messias Jezus zal
deze „heidenen" straks hoeden met een ijzeren staf! Ook
Openb. 12 hanteert onze psalm dus in een verbondsmatig
bepaald klimaat.
Openbaring 17 : 18
„En de vrouw, die gij zaagt is de stad, de grote, die bezit het
koningschap over de koningen van het land".
Deze stad was blijkbaar allereerst het Jeruzalem van Jo-
hannes' dagen. Dat beheerste de „koningen van het land", de
Joodse autoriteiten (Sanhedrin), die hun agent Saulus van
Tarsen zelf s naar Damaskus zonden om leerlingen van Messias
Jezus te arresteren, Hand. 9, 17 ). De joden-christenen in Klein-
Aziê hebben gewêten, dat ze waren toegetreden tot de ge-
meente van Messias Jezus. Economische boycot en uitstoting
uit de gilden waren de straf f en, die „de koningen van het land"
— op hun beurt geregeerd vanuit het Jeruzalem-dat-beneden-
is — op de volgelingen van Messias Jezus toepasten, 18 ).
Openbaring 19: 11, 15, 19
„En ik zag de hemel geopend en zie, een paard, een wit en
;
de Ruiter er op: Betrouwbaar genoemd en Waarachtig, ( ).
En uit Zijn mond komt een slagzwaard voort, een scherp,
opdat Hij daarmee zou slaan de natiên. En Hij, Hij zal over
hen herder zijn met een staf van ijzer ( = Ps. 2 : 1, 8, 9,). ( ).
En ik zag het wilde dier en de koningen van het land en
hun heerscharen vergaderd om te voeren de oorlog tegen
de Ruiter te paard en tegen zijn heerschare.
„Gij zult niet alle steden van Israêl zijn rondgetrokken,
160
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
voordat de Zoon des Mensen komt", Matth. 10 : 23. „Er zijn
sommigen, die hier staan, die niet sterven zullen, voordat zij de
Zoon des mensen hebben zien komen in Zijn koninklijke
waardigheid", had onze Heiland al voor Zijn hemelvaart ge-
zegd, Matth. 16 : 28. Daarbij gebruikte de Heere de spreektrant
van de profeten, die gebeurtenissen in de nabije en in de verre
toekomst vaak in 66n lijn tekenden. Zo lopen Christus' aankon-
digingen van zijn oordeel over Jeruzalem in het jaar 70 vaak
gewoon over in die van zijn laatste komst om te oordelen. Dat
neemt dan niet weg, dat Hij in 68-70 inderdaad gekomen is om
het gericht over het af hoererende Jeruzalem te voltrekken,
Matth. 24 e.p.p.
Dit toekomstige „komen" kende Johannes dus al van Jezus'
onderwijs tijdens zijn omwandeling. Maar in de vizioenen van
de Openbaring heeft Jezus aan Johannes hier nader onderwijs
over gegeven. Zoals in dit vizioen van Openb. 19. Ook dit slaat
allereerst op het oordeel over Jeruzalem in 70. In dat centrum
van de Joodse Messias-verwerping vierde het „beest" ( = de
valse prof etie) zijn triomf en. „En vele valse profeten zullen
opstaan en velen zullen zij verleiden", had de Heiland voor-
zegd, Matth. 24 : 11, 24. Ook aan hen zou men kunnen denken
als Openb. 19 weer de „koningen van het land" ten tonele voert,
die weer „vergaderd" zijn om oorlog te voeren tegen Messias
Jezus, in dit vizioen de Ruiter op het witte paard. Maar God-
dank (19 : 1, 2) komt Messias Jezus de stad, die eerst Hem zelf
en daarna zijn volgelingen doodde, „mores leren". In de oude
termen van Psalm 2 uitgedrukt: hoeden met een ijzeren staf.
Ook hier spreekt de Schrift dus niet over algemene we-
reldoordelen, maar over verbondswraak. De „koningen van het
land" zijn ook hier autoriteiten onder Gods yolk, dat onder de
claim van zijn verbond staat. In dat afvallige kerkelijke kader
brengt de Schrift hier Psalm 2 ter sprake.
Oproer onder Gods eigen yolk.
Psalm 2 spreekt van oproer tegen Jahweh en zijn Messias.
Maar waar moeten we de oproerlingen zoeken: binnen of
161

§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
buiten Israel? De tekst van de psalm stond ons toe hen onder
Gods eigen yolk te zoeken en het verband waarin de apostelen
hem aanhaalden heeft ons verder in die richting geduwd:
Psalm 2 spreekt van oproer tegen Jahweh en zijn Messias
onder zijn eigen yolk! Geen algemeen-politieke leiders, maar
Israelitische autoriteiten, „koningen van het land", staan tegen
God en zijn Messias-koning op. En de „natien" die hen volgen
is niet de ongelovige mensheid in het algemeen, maar IsraNie-
ten, leden van de verbondsgemeenschap. Dat is het „grondpa-
troon" van Psalm 2.
Zoals we zagen hebben de apostelen dit later herkend in
hun situatie. Het trof ons, dat Paulus in zijn brieven aan
bekeerde heidenen nergens Psalm 2 aanhaalt om daarmee hun
vroegere heidense afkerigheid van de ware God te staven. De
apostelen herkenden het „grondpatroon" van Psalm 2 in Jeruza-
lem, de bloedstad, die de Messias gedood had en door wie de
christenen nog in de apostolische tijd een „grote verdrukking"
te wachten stond „zoals er niet geweest is van het begin der
wereld tot nu toe en ook nooit meer wezen zal", Matth. 24 : 21,
19 ). In de Joodse autoriteiten en „vooraanstaande kerkelijke
figuren" herkenden zij de Messiasvijandige „koningen van het
land" uit Psalm 2. Zij zagen deze psalm in vervulling gaan op
het „erf van Gods verbond".
Daarmee blijkt de pijl van deze prof etie veel scherper te
zijn, dan wanneer wij bij vijandige „koningen der aarde" aan
zoiets vaags en algemeens zouden denken als b.v. „het gele
gevaar" of wat wij „de wereld" noemen. Psalm 2 spreekt over
verzet tegen Gods Messias in wat de Heere Jezus en Johdrines
„de wereld" noemden: de grote Woordvijandige „kerkelijke"
wereld! En kunnen wij 20 eeuwen na de apostelen het „grond-
patroon" van deze psalm niet telkens zien opduiken in de
kerkgeschiedenis? Psalm 2 geeft nader onderwijs over het
front, dat Psalm 1 al aanwees dwars door Gods yolk heen
lopend, dat is nu: dwars door de gedoopte christenheid heen.
„De koningen van het land", die komplotteren tegen God en
162
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
zijn Messias of Christus zoeke men niet in het Kremlin of in
Peking, maar in de concilie- en synode-zittingen en aan de
theologische fakulteiten, waar men Luther en Calvijn veroor-
deelde of door zijn Schriftkritiek feitelijk tegen God en zijn
Messias streed 1911.
„Laten we hun ketenen verbreken en hun juk afwerpen!"
Dat zullen we niet gauw als leus op een spandoek zien meedra-
gen. Maar dat wordt wel al meer het devies van de gedoopte
christenheid, die door Gods Geest tot de hemel verhoogd is,
maar de koorden van Gods verbond almeer afwerpt en het juk
van zijn geboden breekt. Verkijk u daarbij niet op sfeervolle of
aktivistische godsdienstigheid, want daar waren de tegenstan-
ders van de Jeruzalemse gemeente ook mee overgoten, maar
de broeders keken daar scherp doorheen en herkenden de leus
van Psalm 2: Weg met die Messias! Wij redden het wel zonder
Hem!
Al dat oproer tegen Jahweh en zijn Messias(sen) heeft
echter geen enkele zin. Dat is de teneur van heel Psalm 2, maar
reeds de eerste zin belijdt Gods overmacht over zijn „vrome"
vijanden door de vraag: „Waarenn zijn de volken oproerig en
mompelen de natiên ijdele dingen?" Wat dachten ze eigenlijk
te bereiken? Wie zich tegen de Messias verzet krijgt immers
met God zelf te maken.
4. TWEEDE STEM: DE ZETELENDE IN DE HEMEL. HET
RIJK VAN DE MESSIAS IS GODS ZAAK, vs. 4-6.
Wat moeten zulke tijden van oproer tegen Jahweh en zijn
Messias de vromen in Israel hebben geschokt. Vergeet niet, dat
het wel en wee van het Godsrijk Israel menselijkerwijs gespro-
ken sterk afhing van de messias-koning. Wat een veelomvat-
tende belof ten had Jahweh aan Davids huis en daardoor aan
Israel gedaan: een vrederijk! We weten uit de boeken Samuel
en Koningen wat een goddeloze koning kon vernietigen en wat
een vrome koning kon herstellen. Bovendien staan de woorden
„koning" en „rechter" niet voor niets parallel in vs. 10. De
zuiverheid van de rechtspraak hield nauw verband met de
163
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
vroomheid van de koning, de hoogste rechter. Wat laat Psalm
72 niet duidelijk zien, hoe sterk het recht van de armen en de
vrede in het land af hankelijk waren van de kerning, die re-
geerde.
Arme Israêlitische gelovigen als die messias-koning zelf
benauwd werd! Zoals na de dood van Ahazia, toen koningin-
moeder Athalia het hele koninklijke geslacht van David om-
bracht, op prins Joas na, 2 Kon. 11 : lv. Of als de messias-koning
tegenover de machtige Baalpriesters kwam te staan, zoals Josia,
2 Kon. 23. Wat moet de vrome Rest in zulke perioden geschreid
hebben om de af braak van het Huis van David en zijn ko-
ningschap over Israël, vgl. Ps. 44, 74, 79, 80, 89, 102, 106, 120.
En dit alles bereikt zijn toppunt ( = wordt vervald) ten
aanzien van onze grote Messias Jezus. Wat verwachten wij al
niet van Hem: heden en toekomst, de vergeving van onze
zonden, de vernieuwing van ons hart en leven, ja van deze hele
aarde, onze wederopstanding uit de dood en het eeuwige leven
in het nieuwe Jeruzalem. Daarom kunnen wij lijden aan het
verzet tegen Messias Jezus, zoals dat blijkt uit de beklem-
mende ontkerstening van de laatste eeuwen. Men berooft onze
Messias van zijn eer als vleesgeworden Zoon van God, als
overwinnaar van de dood en als rechter van levenden en
doden. En de vrees kan ons hart bekruipen: wat moet er van
zijn koningschap terechtkomen? De klaagpsalmen over Sion
(Ps. 74, 79, 102 e.a.) zijn weer hoogst aktuêel. Wij willen er
enkele met u lezen. Maar aan de spits ook van deze psalmen
staat de moedige belijdenis van Psalm 2: het Koninkrijk van de
Messias is GOds zaak!
Vers 4-6:
„De in de hemel op de troon Zetelende lacht, de Heer drijft
de spot met hen.
Dan spreekt Hij tot hen in zijn toorn en slaat hen met
schrik door zijn toorngloed:
En 1k, 1k heb nog wel mijn koning gezalfd op Sion, mijn
heilige berg!"
164 165
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
Hier neemt God zelf het woord. Maar de psalmist laat het
woord „God" achterweqe, evenals cle naam hweh", en voert
Hem in als „de Zetelende op de troon, 2 1 in de hemel". Een
verheven aanduiding, die aan Jes. 40 doet denken: „Zie, volken
zijn geacht als een druppel aan een emmer en als een stofje
aan een weegschaal (). Alle volken zijn als niets voor Hem".
Wat zegt Hij ervan als zulke „druppels" en „stofjes" de messias-
koning aanvallen? Hij moet er om lachen! Vs. 4b: „de Heer (de
Adoon) spot met hen". Wil men de messias-koning van zijn
plaats duwen? Daar moet de Zetelende in de hemel om lachen!
In de hele Schrift wordt dat maar driemaal van God gezegd,
maar een van die plaatsen is Psalm 2 : 4, vgl. Ps. 37 : 13, 59 : 9. Zo
hoog de hemel is boven de aarde is Hij boven dit oproer
verheven. „Hij toch verandert tijden en stonden, Hij zet ko-
ningen of en stelt koningen aan", Dan. 2 : 21. Is men dan blind
geworden voor de verhoudingen in kerk en wereld? En toornig
vervolgt de Goddelijke spreker: „En Ik, Ik heb nog wel mijn
koning gezalfd op Sion, mijn heilige berg!" 21).
Wie dus aan de messias-koning komt, krijgt te maken met
„de Zetelende in de hemel". Zo lagen en liggen de verhou-
dingen. David was als 't er op aankwam „maar" gezalf de of
messias van God. En Asa en Hizkia en al die andere mes-
sias-koningen in Israel ook. Ja, zelfs onze Messias Jezus is als
Middelaar toch ook GOds knecht? De gemeente van Jeruzalem
beklaagde zich toch bij God, dat Israel zich richtte „tegen uw
heilige knecht Jezus, dien Gij gezalfd hebt", Hand. 4 : 27.
Zo liggen de verhoudingen. Achter messias David stond
God zelf, die hem gezalfd en daarmee aangesteld had. En
achter messias Hizkia stond God zelf, die hem aangesteld had.
Maar ook achter Messias Jezus staat God zelf, die Hem aan-
gesteld heeft. Verzet tegen Messias Jezus betekent dus
opstand tegen „de Zetelende in de hemel". Het koningschap
van Messias Jezus is GOds zaak.
Wat hebben Israêl en de christenheid deze fundamentele
les, waarmee het Psalmboek opent, vaak vergeten. Dan ver-

§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
keerde Gods yolk in de waan, dat het zich zelf moest veilig
stellen. Met wagens, paarden en ruiters, met slimheid, politieke
middelen en waarmee al niet meer. Iemand als Saul geloof de
niet echt, dat zijn koningschap GOds zaak was en dat God heus
mans genoeg was dat zonder militaire kracht te beschermen.
David, die heeft deze les begrepen en in praktijk gebracht.
David wist zich altijd knecht-koning, die kon wachten op GOds
tijd en tussenkomst. Psalm 2 is daarom door en door „Davi-
disch". Hij was de man, die beleed: „Van U is de heerschappij,
o Jahweh", 1 Kron. 29 : 11. Dat kan een mens rust geven, wat
ook de bedoeling is van Psalm 2. Maar als er ooit een messias
zich als Gods knecht gedragen heeft dan was het wel Messias
Jezus. Hij heeft Psalm 2 vervuld, ook door het geloof van deze
psalm te belij den zoals nog nooit iemand voor Hem gedaan
had. Hij geloof de, dat het Koninkrijk op de keper beschouwd
GOds zaak was en dat Hij daarin als Messias Gods Knecht was,
Jes. 42 : 1-4, Matth. 12 : 18-21, Hand. 3: 13, 26, 4 : 27, 30. Wat
sprak Hij vaak als een echte Knecht over „de werken GOds",
waarvoor Hij gekomen was, Joh. 9 : 3. „De werken mijns Va-
ders", Joh. 10 : 37. „De werken Desgenen, die Mij gezonden
heeft", Joh. 9 : 4. „Mijn spijze is de wil te doen Desgenen, die
Mij gezonden heeft", Joh. 4 : 34. En vandaar ook zijn vaste
vertrouwen op het belovende spreken van zijn Vader (zie z.reg.
le, 702): „Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde", 22 ),
Matth. 28: 18, vgl. Joh. 5 : 27. God de Vader handhaaf t de
koninklijke rechten van Messias Jezus, Openb. 3 : 21, 12 : 5.
Wat moet dit tweede stukje van Psalm 2 de gelovigen van
alle eeuwen getroost hebben. Als de macht van de messias-
koning klein leek en die van zijn tegenstanders groot. Maar
ook nu wij zelf soms diep geimponeerd raken door de macht
van het ongeloof. Wat een wapens, wat een intellect, wat een
geld, wat een mankracht, wat een grootsheid en wat een verlei-
delijke kracht werpt een afvallige christenheid in de strijd
tegen het Woord van God, die zijn Zoon voor ons of stond om
ons vlees aan te nemen, voor ons Borg te staan, de dood te
166 167
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
overwinnen, en ons zalig te maken. Wat ontmoet onze Messias
Jezus overal in de christenheid sterke tegenstand. Wat tasten
afvallige christenen Hem in zijn eer aan, op allerlei wijze. „De
koningen van het land", vooraanstaande kerkelijke leiders,
loochenen zijn Godheid, zijn opwekking uit de doden, zijn
wederkomst. Maar tot troost van het vrome Overblijfsel onder
Gods yolk van alle eeuwen opent het Psalmboek, het door
Gods Geest geinspireerde Gebeden- en Liederenboek van Isra-
el, met de mededeling dat God er om lácht. Machtige anti-
christelijke bewegingen en van de Messias der Schrif ten
loswekende geestesrichtingen in de wereld der christenheid,
imponeren ze u? Maken ze u soms mismoedig? Laat u met de
anawim of ootmoedigen aller eeuwen troosten door Psalm 2:
God lacht er om! Alle verzet tegen onze Messias-Koning zal
toch ijdel, zinloos blijken. „En Ik, Ik heb nog wel mijn koning
gezalf d op Sion, mijn heilige berg" zegt de in de hemel Zete-
lende. Wie zou dat ongedaan kunnen maken? "Gij zijt van
Christus, en Christus is van God", 1 Cor. 3 : 23.
5. DERDE STEM: DE MESSIAS LAAT HOREN WAT JAHWEH
HEM BELOOFD HEEFT, vs. 7-9.
Het rijk van de Messias is GOds zaak! Voor dat vertrouwen
hadden de vromen in Israel een wel zeer gegronde reden.
Jahweh had immers beloof d, dat er tussen Hem en de ko-
ningen uit Davids huis niets minder dan een Vader-zoon-ver-
houding zou bestaan. Nauwere belangen-gemeenschap valt er
moeilijk te bedenken.
Aan dat Goddelijke besluit komt de messias-koning in vs.
7-9 herinneren. Daarmee klinkt de derde stem in deze psalm.
Vers 7-9:
„Ik wil gewagen van de verordening van Jahweh:
Hij sprak tot mij: „Mijn zoon zijt gij,
Ik, Ik heb u vandaag verwekt",
Vraag van Mij
en Ik zal volken geven u ten erfdeel
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
en u ter bezitting de einden van het land.
U mag ze verbrijzelen met een ijzeren staaf
ze stukslaan als pottenbakkerswerk".
Als Psalm 2 in de eerste plaats slaat op „messiassen" uit de
tijd voor de komst van Gods Zoon op aarde en via hen „ver-
vuld" is — z'n climax bereikt heeft, tot z'n toppunt van aktu-
aliteit gekomen is — in de grote Messias Jezus, lopen we dan
met deze verklaring niet vast bij de bovenstaande verzen? „Hij
sprak tot mij: „Mijn zoon zijt gij, Ik, Ik heb u vandaag verwekt",
hoe konden „messiassen" als David, Josafath en Uzzia dit van
zichzelf beweren? Gelden deze woorden niet uitsluitend van
onze Heere Jezus Christus, van wie wij belijden, dat Hij „alleen
de eeuwige natuurlijke Zone Gods is", Heid. Cat. Zondag 13,
vgl. Joh. 1 : 14, Hebr. 1 : 1, Joh. 3 : 16, 1 Joh. 4 : 9, Rom. 8 : 32. En
deze Messias kende de dichter van Psalm 2 toch nog niet? Nee,
maar toch sprak hij voor zijn tijdgenoten met bovenstaande
verzen bekende en vertrouwde taal.
In het oude Egypte, Israêls grote buurman, beschouwde
men de koningen als echte godenzonen. Men geloof de, dat de
farao's door een god bij de koningin-moeder waren verwekt,
zodat deze vorsten in de lijf elijke zin van het woord „zoon van
god" waren, vleesgeworden goden. Kanaanitische vazal-konin-
gen spraken in hun brieven Farao wel aan als „mijn goden, mijn
zonnegod", 23 ). Teneinde deze „goddelijkheid" in de familie te
houden trouwden farao's wel met hun eigen zuster. Van een
f arao is zelf s bekend, dat hij trouwde met zijn eigen derde
dochter, 24 ). Hun namen getuigen ook van deze aanmatiging:
„zoon van Re" of „zoon van Amon". In Mesopotamie ging men
minder ver, 25 ). Maar van de Kanaanieten kennen we door de
archeologie een af beelding van twee prinsjes, die zuigen aan
de borsten van een godin, 26 ). Van deze oud-Oosterse konings-
vergoddelijking is in de Schrift geen sprake en aan deze
verdoezeling van de grens tussen God en de mensen hoeven
we dus ook bij Psalm 2 niet te denken. Maar hoe verklaren we
de zin: „Mijn zoon zijt gij, Ik, Ik heb u vandaag verwekt" dan
wel?
168 169
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
Als een bekende adoptie-formule.
De opgravingen in het Nabije Oosten hebben ons geleerd,
dat ook in die wereld van de bijbel kinderloze echtparen een
kind adopteerden, 27 ). Allerlei bepalingen daarover zijn aan het
licht gekomen, waarbij ook de plechtige formule die de adopte-
rende man richtte tot de jongen, die hij adopteerde: „Gij zijt
mijn zoon, heden heb ik u verwekt", 28 ). „Vandaag word ik jouw
vader", vertaalt een moderne Engelse vertaling wat vrij, 29 ). Van
zo'n adoptie zal ook wel een akte zijn opgemaakt.
Ps. 2 :7 gebruikt dus oudtijds bekende uitdrukkingen.
Als we daaraan eens dachten bij Ps. 2 : 7? Vooral in ver-
band met wat we lezen in 2 Sam. 7. David had zo graag voor
Jahweh een tempel gebouwd, een huis van steen. Hoewel Hij
besliste, dat Davids zoon deze tempel zou mogen bouwen,
stelde Jahweh Davids plan op zo hoge prijs, dat Hij aan David
een huis beloofde, een koningshuis, een huis van vlees en
bloed, dat voor immer bestendig zou zijn. En wat Davids zoon
en opvolger Salomo betreft, beloofde Jahweh: „Ik zal hem tot
vader zijn, en Hij zal Mij tot een zoon zijn", 2 Sam. 7 : 14, vgl.
Ps. 89 : 27. Zo had Jahweh verordend: Davidische koningen
staan tot mij in de vader-zoon-verhouding. Op die belofte zal
Ps. 2 : 7a wel het oog hebben als hij spreekt over het „choog"
van Jahweh. Wij hebben dat Hebreeuwse woord vertaald door
„verordening", maar we hadden het ook door „besluir,
„uitspraak", „beschikking" of „decreer kunnen doen. Ja, mis-
schien nog wel beter door het woord „statuut".
Het is namelijk mogelijk, dat Psalm 2 niet alleen uitdruk-
kingen ontleent aan het toenmalige adoptie-recht, maar ook
aan de oud-Oosterse kronings- en verbondsterminologie. Wan-
neer in het oude Egypte een nieuwe koning de troon besteeg,
stelde men een oorkonde op, waarin een god de nieuwe koning
als wettig heerser legitimeerde, ja hem als zijn eigen zoon
erkende. Ook het Hebreeuwse woord „choog", dat wij door
„verordening" vertaalden, zou op zo'n legitimatie-oorkonde
kunnen duiden, 30 ). Deze parallel lijkt ons aantrekkelijk, omdat
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
we al vaker in de Heilige Schrift uitdrukkingen hebben ont-
moet, die aan de oud-Oosterse verbondsterminologie waren
ontleend en we bovendien met het „besluit" van 2 Sam. 7 en Ps.
2 : 7a op en top in een „verbondsklimaat" vertoeven. Misschien
zou om deze reden het woord „statuut" de beste vertaling zijn
voor „chooq" in Ps. 2 : 7. „Ik wil gewagen van het statuut van
Jahweh: Hij sprak tot mij: „Mijn zoon zijt gij, Ik, Ik heb u
vandaag verwekt".
De Israelitische koning uit Davids huis was geen goden-
zoon, door een god verwekt bij 's konings moeder. De adoptie-
terminologie sluit zulke gedachten aan koningsvergoddelijking
bij voorbaat uit. Jahweh had de koning niet voor diens ge-
boorte, maar „heden" verwekt! Men heeft daarvoor gedacht aan
de dag van de troonsbestijging, 31 ). Maar kan Samuel over die
nauwe Vader-zoon-band tussen Jahweh en David al niet
gesproken hebben bij diens zalving? De profeet kan toch in die
kring van jongens in het huis van Isai meer gezegd hebben dan
de Schrift ons meedeelt? Het nieuwe van Jahwehs boodschap
in 2 Sam. 7 zou dan ondermeer Gods besluit zijn die Vader-
zoon-verhouding in de toekomst ook uit te breiden over Davids
nakomelingen en opvolgers.
Hoe dit verder zij, in Ps. 2 beluisteren we ook de echo van
2 Samuel 7. En daarmee voegt Psalm 2 een nieuwe lief elijke
troostklank toe aan het openingskoor van het Psalmboek. Voor
daarin een klacht geuit is over de messias en zijn rijk voert de
psalmist de messias-koning sprekende in met deze belijdenis:
„Ik wil gewagen van de verordening van Jahweh ...!" Dat
noemen we een echte geloofsbelijdenis, want onderschat de
dreiging niet: „Koningen van het land stellen zich in slagorde
op en machthebbers spannen samen tegen Jahweh en zijn
messias", vs. 2. Wat roepen ze dreigende leuzen, vs. 3. Benauw-
de tijden voor de koning en zijn vrome volgelingen. Maar welk
wapen heft de messias-koning tegen dat verzet op? Wagens?
Paarden? Ruiters? Andere aardse machtsmiddelen? Nee, daar
rept hij zelfs met geen woord over. Zijn enige verdedigingswa-
170 171
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
pen is: het statuut van Jahweh. Gods belof ten over Davids
koningshuis. Dat heft hij op als zijn enige schild.
Daarmee raakt Psalm 2 een van de hoof dzaken in de
Heilige Schrift, die ook geldt — very -did, dus nog meer — van
Onze Messias Jezus. Deze les luidt: Wordt Gods messias be-
dreigd? (vs. 1-3), dan is dat Gods zaak (vs. 4-6). De messias-
koning overwint niet zelf zijn vijanden, dat doet God voor hem,
Ps. 110: 1, Hebr. 1 : 13, 10 : 13. Jahwéh breekt het verzet, zijn
messias-koning heeft alleen Jahwehs belofte of verordening:
„Gij zijt mijn zoon ..." Maar daarop strandt dan ook uiteindelijk
alle anti-messiaans of anti-christelijk verzet! Tegen dat besluit
kan niets en niemand op, 32 ). Want als Gods „zoon" is de mes-
sias-koning uiteraard meteen Gods erfgenaam. God gaf hem
het recht daar om te vragen:
„Vraag van Mij en Ik zal volken geven u ten erfdeel en u
ter bezitting de einden van het land.
U mag ze verbrijzelen met een ijzeren staaf, ze stukslaan
als pottenbakkerswerk':
Als we in vs. 8 „land" vertalen in plaats van „atirde" behoe-
ven we meteen hier niet te denken aan de overdrijvingen,
waaraan de oud-Oosterse hofstijl zich graag te buiten ging.
Overigens was het door God bel6Of de land groter dan het door
Israel in bezit genomen land. Beloof d had God immers aan
Abraham „dit land, van de rivier van Egypte (zo'n 150 km ten
Z.W. van Jeruzalem) tot de grote rivier, de rivier de Eufraat",
Gen. 15 : 18, vgl. Num. 34 : 1-12, Joz. 1 :4, 13 : 1-6, Id, 210.
Pas David heeft gedaan wat Jahweh had aangeboden:
„Vraag van Mij en Ik zal volken geven tot uw erfdeel en u ter
bezitting de einden van het land". Toen hij koning werd re-
geerde hij over het stadstaatje Hebron, een liliputrijkje. En
toen hij na zeven jaar het bewind over Israel aanvaardde,
bezaten de Filistijnen daar vele enclaves. Zo had Saul het
beloof de land achtergelaten. Maar op het eind van zijn leven
heeft David al die „koningen van het land" met Gods hulp
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
„stukgeslagen als pottenbakkerswerk" en ligt zelfs Damaskus
binnen zijn invloedssfeer, Ps. 18 : 44. David regeerde „over al de
koninkrijken van de Rivier of tot het land der Filistijnen, tot de
grens van Egypte", 1 Kon. 4 : 21, 24. Om dat uitgestrekte gebied
mocht een Davidische koning volgens Ps. 2 : 8 Jahweh vragen
en wee degene, die hem dat recht betwistte.
Ps. 2 : 7-9 is dus door en door „Davidisch".
Maar op onze Messias Jezus en zijn rechtspositie bij God
is Ps. 2 : 7-9 nog veel sterker van toepassing. In Hem bereiken
deze woorden hun toppunt of vervulling. Hij „alleen is de
eeuwige natuurlijke Zone Gods", die zich vernederd heeft om
Gods Knecht en onze Middelaar te worden. In die gestalte
heeft God ook tot Hem dezelf de oude „kroningstaal" gesproken
als tot David en zijn opvolgers. We zagen dat al, toen we de
aanhalingen van Psalm 2 in het Nieuwe Testament naliepen.
Toen onze Heiland zich had laten dopen, klonk Gods stem uit
de hemel: „Deze is Mijn Zoon ...", Matth. 3 : 17. Dat waren de
oude klanken van Psalm 2 en van het verbond, dat God met het
koningshuis van David gesloten had, 2 Sam. 7. En bij zijn
verheerlijking op de berg klonk uit die lichtende wolk weer
Psalm 2: „Deze is Mijn Zoon!" Matth. 17 : 5. Ook de brief aan de
Hebreeên ziet Psalm 2 vervuld in Messias Jezus: „Immers, tot
wien der engelen heeft Hij ooit gezegd: Mijn zoon zijt gij Ik ;
heb u heden verwekt? En wederom: Ik zal Hem tot een Vader
en Hij zal Mij tot een Zoon zijn", Hebr. 1 :5, vgl. 5 : 5, 7 : 28,
2 Pt. 1 : 17. En daarom „gesteld tot erfgenaam van alle dingen",
Hebr. 1 : 2, gerechtigd de vraag te stellen van Ps. 2 : 8. Satan
had Hem verzocht door Hem al de koninkrijken der wereld te
tonen en alsof hij, satan, God was tot de messias te zeggen: „Dit
alles zal ik u geven (zinspeling op Ps. 2 : 8!), indien Gij u
nederwerpt en mij aanbidt", Matth. 4 : 8v. Maar Jezus koos
gehoorzaam de lijdensweg, die God hem wees en kon daarna
vol gerechtvddrdigd vertrouwen op Gods uitnodiging in Ps. 2 : 8
verklaren: „Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde",
Matth. 28 : 18, Ib 440, Ic 179, 33). Let op de datum van deze
172 173
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
woorden: de Messias-Koning staat voor zijn troonsbestij-
ging! 34 )
Daar hebt u weer het oude grondpatroon van Psalm 2, nu
in de kerkgeschiedenis onder Messias Jezus. Ook tegen Hem
leef de er alle eeuwen door verzet, zowel onder Joden als
christenen. Ook zijn enige wapen was Gods verordening: „Mijn
zoon zijt gij Vraag Mij en Ik zal volken geven tot uw
erf deel ..." Ook van zijn rijk geldt de oude regel: „Niet door
kracht noch door geweld, maar door mijn Geest! zegt Jahweh
van de strijdkrachten", Zach. 4 : 6, vgl. Ps. 20 : 8. En ook Messias
Jezus heeft Gods belofte: eens alle vijanden door God aan zijn
voeten gelegd, Hebr. 10 : 13. Men zou de inhoud van de Evan-
gelieprediking sinds Jezus' troonsbestijging kunnen samenvat-
ten met Psalm 2 : 7-9. Door die verkondiging gewaagt Messias
Jezus nu al eeuwenlang alom van de verordening, die God over
Hem heeft uitgevaardigd: Messias Jezus enig erfgenaam van
de hele wereld, alien die in Hem geloven zijn „medeérf gena-
men" (Rom. 8 : 17) en zijn vijanden straks verpletterd als aarde-
werk.
Dat laatste hebben zijn Joodse tegenstanders al onder-
vonden in de jaren 66-70 in de Joodse oorlog, die 1.100.000
doden kostte en eindigde met de verwoesting van Jeruzalem
en de tempel. Over dit oordeel spreekt het boek Openbaring in
eerste instantie, ook in Openb. 12 : 5. Maar Psalm 2 zal zijn
laatste vervulling pas vinden bij Jezus' wederkomst om te
oordelen de levenden en de doden. Dan zal God de Vader Hem
bevoegdheid verlenen al zijn vijanden te verpletteren zoals
iemand met een zware ijzeren staaf een kast vol porcelein aan
gruizels slaat. Dan bereiken de oude woorden van Psalm 2 hun
hoogste vervulling. Als Messias Jezus met zijn Goddelijke
koninklijke macht al zijn vijanden onder duivelen en mensen,
ook de „vrome", zal laten zien hoe waarachtig Gods Koninklijke
Besluit over Messias Jezus was: „Vraag Mij en Ik zal volken
geven tot uw erf deel, de einden van het land tot uw hezit!" Dan
krijgen we pas een christelijke wereld, beter gezegd: een Gods-
rijk, geregeerd door de Geest van Christus.
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
6. VIERDE STEM: OPROEP JAHWEH EN ZIJN MESSIAS TE
DIENEN, vs. 10-12.
Als een oud-Oosterse Grootkoning een oproerige vazal
had, dan strafte hij zo'n onderkoning in de regel niet meteen
met een strafexpeditie af, maar zond hij eerst een diplomatieke
missie om de afvallige te waarschuwen. Voor zo'n gebeurtenis
kende de wereld van de bijbel zekere geijkte diplomatieke
vormen en termen. Eerst werd de ontrouwe vazal nog eens aan
zijn verbondsverplichtingen herinnerd, de verbondsvloeksanc-
ties werden nog eens onder zijn aandacht gebracht en dan
eindigde de Grootkoning zijn boodschap met een ultimatum,
dat vaak begon met de woorden: „Nu dan ...", of: „daarom ...",
zie z. reg. Ie onder „nu dan" 35 ).
Met deze echte vet bondsterm begint de psalmist de
laatste strofe van Psalm 2. Dat stempelt de vs. 10-12 meteen
tot een verbondsmatig bepaald ultimatum, dat appelleert op
verdragsbepalingen. Wij voelen ons daardoor meteen nog eens
bevestigd in onze mening, dat Psalm 2 spreekt over verzet
tegen Jahweh en zijn messias onder Gods eigen yolk.
Vs. 10-12:
„Nu dan, koningen, komt tot inzicht, weest gewaarschuwd,
autoriteiten van het land, 36 ).
Dient Jahweh met ontzag
en juicht Hem met siddering toe.
Kust de zoon, 37) opdat hij zich niet vertoornt en gij onder-
weg zoudt omkomen,
want spoedig kan zijn toorn ontbranden.
Gelukkig alien die bij hem toevlucht zoeken!"
„Zou Ik een welgevallen hebben aan de dood van de
goddeloze? luidt het woord van de Heere Jahweh. Niet veeleer
hieraan, dat hij zich bekere van zijn wegen en leve?" Ezech.
18 : 23. Die Heilandslief de van God klinkt ook in het slot van
Psalm 2. Staking van het verzet zou betekenen ontkoming aan
's konings toorn. Daartoe roept de psalmist zijn goddeloze
mede-Israelieten op.
174
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
Maar tegelijk troost hij de ootmoedigen in Israel, die
treuren om de tegenstand tegen Jahweh en zijn messias-ko-
ning. En hoe kan men die troost krachtiger inkleden dan in de
vorm van een ultimatum aan 's konings vijanden? Triomf an-
telijker kan men moeilijk over hen spreken dan door dit ge-
bruik van een capitulatie-oproep. Horen we hier misschien de
echo van het eeuwenlange rechtsgeding tussen Jahweh en
Israel, waarvan de boeken der Prof eten vertellen? Zij hadden
als ambassadeurs van Israels Grootkoning zijn vele waarschu-
wingen overgebracht.
De laatste zin van deze psalm is een f elicitatie aan het
adres van hen, die schuilen bij Jahweh als hun Suzerein of
Grootkoning en bij diens messias of onderkoning! 37 a) Daar-
mee eindigt de psalmist met dezelf de krachtige geloofstaal als
waarmee hij begonnen was. Terwijl overal in Israel (en zijn
onderhorige gebieden?) „koningen" en andere machthebbers
samenspannen tegen de Davidische koning in Jeruzalem en
hun oproer-leuzen door het land klinken, belijdt de psalmist
met de hand op Gods eigen besluit over zijn messias: En tOch
zijn al diegenen onder Gods yolk te feliciteren, die bij Jahweh
en zijn zwaarbestreden messias schuilen! Geloof was dus ook
voor hem al een „bewijs van de dingen die men niet ziet",
Hebr. 11 : 1.
Via David en zijn opvolgers doelt ook dit slot van Psalm 2
nu natuurlijk vooral op onze Messias Jezus, „de overste van de
koningen van het land", Openb. 1 : 5, 38 ). Wat is er dwazer voor
gedoopte onderdanen van deze koning en leden van zijn yolk
dan om zich tegen Hem te verzetten? U riskeert zijn vreselijke
verbondswraak. En wat is er verstandiger voor een christen
dan die Messias-Koning niet af te zweren, maar Hem als Zoon
van God de Hem verschuldigde eer te bewijzen? Nu kan het
nog goedschiks, straks als Hij wederkomt moet het toch, zij het
dan kwaadschiks, want of we willen of niet, op de knieen voor
Messias Jezus gaan we toch, Fil. 2 : 10v., Op. 11 : 15.
De Messias der Schriften lijkt dus eenvoudig niet op de
zoete „Jezus" van de Jesulatrie: het Jezusdenkbeeld van een
175
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
zachte, zoete en eindeloos soebattende man. Voor de Messias
van Psalm 2 willen zijn vijanden straks wel wegkruipen in de
grond, Openb. 6 : 15v. Pas dus maar op voor Hem. Wee ons als
zijn toorn over ons ontbrandt. Het zal een Vorst zijn, die
Messias Jezus, die we op de Jongste Dag te zien zullen krijgen!
Daarom zijn ook al diegenen goed af, die vandaag gelovig
schuilen bij God en zijn Messias, ook al hebben millioenen in
de christenheid als levensdevies: „Laat ons hun banden
verscheuren en hun touwen van ons werpen!" Hartelijk gefeli-
citeerd, als u voor de totale verlossing van ons mensenleven op
deze gevloekte aarde, voor de uitdelging van de zonde en haar
gevolgen, de overwinning op graf en dood, af ziet van alle
aardse redders en reddingsmaatregelen en uw geloofsoog al-
leen richt op het Koninkrijk van God onze Vader en zijn
Messias Jezus!
7. DE GESCHIEDENIS HERHAALT ZICH: DRIE KEER HET
GRONDPATROON VAN PSALM 2.
Psalm 2 ging dus al meer dan eens in vervulling. Of anders
gezegd: hij tekent een situatie, die zich wat haar grondpatroon
betreft nadien vaak herhaalde. Tot de Psalm vlammende taal
ging spreken met betrekking tot Gods grootste Messias: Jezus.
Bij wijze van samenvatting plaatsen wij nu het grondpatroon
van onze psalm met enkele vervullingen daarvan onder elkaar.
I. Het grondpatroon.
1. Vs. 1-3: Oproerige machthebbers in het Israêlitische
land willen David of een van zijn opvolgers van de troon
stoten.
2. Vs. 4-6: Jahweh, die in de hemel zetelt, spot met deze
pogingen en geeft te kennen, dat Hij verzet tegen zijn messias
opvat als verzet tegen God zelf.
3. Vs. 7-9: De bedreigde messias beroept zich op zijn
enige afweermiddel: Jahwehs verordening, dat Zijn onderko-
ning uit het huis van David de heerschappij over het beloof de
land zal uitoef enen.
176
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
4. Vs. 10-12: Een ultimatum roept de opstandelingen op
zich aan de verdragsbepalingen van hun Grootkoning Jahweh
te houden en hun verzet tegen diens messias-koning te staken.
De gehoorzame onderdanen worden gefeliciteerd. Hun gelief-
de messias mag zwaar bedreigd worden, Gods beloften stellen
hem en zijn rijk veilig.
II. Israel in de jaren 33-70.
1. Vs. 1-3: De „koningen" in het Joodse land en de macht-
hebbers in het Sanhedrin en in de synagogen spannen samen
tegen Messias Jezus en zijn volgelingen. Hem zelf doden zij en
zijn discipelen werpen ze overal uit de synagogen, zo mogelijk
met behulp van de Romeinse sterke arm.
2. Vs. 4-6: Daarmee bindt de afvallige Joodse kerk de
strijd aan met God zelf, die deze Messias-Koning over zijn yolk
had aangesteld. Johannes de Doper en Jezus waarschuwen
voor „de komende toorn", Matth. 3 : 7, Luk. 21 : 23.
3. Vs. 7-9: Messias Jezus eerbiedigt de geheel eigen aard
van zijn koningschap. Hij wijst alle vleselijke kracht bij de
vestiging van zijn rijk af en beroept zich uitsluitend op Gods
verordening over de Messias. Satan biedt hem alle koninkrij-
ken aan, maar Messias Jezus begeert ze alleen van zijn Vader.
Vlak voor zijn hemelvaart belijdt Hij zijn geloof in Ps. 2 : 8v,
vgl. Matth. 28 : 18 („Mij is (in deze Messiaanse belofte) gegeven
alle macht in hemel en op aarde").
Zijn apostelen verkondigen overal waar Joden wonen, dat
God Jezus „én tot Heer en tot Messias gemaakt heeft", Hand.
2 : 36, 13 : 33, 18 : 28. En Jezus zelf troost door zijn Openbaring
de vervolgde Joden- en heidenchristenen in de toenmalige
kerkwereld met verwijzingen naar Ps. 2 : 7-9, vgl. Openb. 2 : 27,
12 : 5, 19 : 15.
4. Vs. 10-12: Vanaf de prediking van Johannes de Doper
tot en met die van Jezus en zijn apostelen klinkt door de
Joodse wereld het ultimatum van Psalm 2: „Nu dan, dient
Jahweh en zijn Messias!" Een rest bekeert zich, maar de massa
blijft de koorden van Gods verbond afwerpen. In 66 begint
177
§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
Jahweh zijn verbondsvloek over Jeruzalem en zijn „koningen"
uit te gieten. In de Joodse Oorlog (66-70) wordt Israel „gedoopt
met vuur", Matth. 3 : 11v. Het boek Openbaring gaat voor het
eerst in vervulling en Psalm 2 voor de zoveelste maal. „Welza-
lig" de christenen, die bij de Messias schuilen. Zij vinden in
Pella levensbehoud (Matth. 24 : 16), als Jeruzalem, het grote
Babylon, in 70 ondergaat. 1.100.000 Joden vinden de dood.
III. Na 70: de Christenheid in het Westen.
1. Vs. 1-3: De „koningen" in de christenheid en de macht-
hebbers of vooraanstaande kerkelijke figuren dringen koning
Jezus van zijn enige Bisschopsplaats over de christelijke ge-
meente. Zij ontroven Hem zijn eer van enige en algenoegzame
Zaligmaker, van de vleesgeworden Zoon van God en van Sleu-
teldrager van het dodenrijk. De Geestelijke aard van zijn
koningschap wordt miskend. Afvallige christenen grijpen voor-
uit op Gods beloof de rijk van de toekomst door de verwachting
van een heilstaat hier en nu, desnoods te vestigen met revoluti-
onair geweld. Men vereert Jezus als „een goed mens".
2. Vs. 4-6: Daarmee komt de gedoopte christenheid door
de eeuwen heen telkens in verzet tegen God zelf, die deze
Messias schonk en in Hem de belofte van haar totale verlos-
sing. God spreekt van toorn over deze verwerping van zijn
Messias en diens Geest, Hebr. 10 : 29-31.
3. Vs. 7-9: Tegenover de massale verwerping van Messias
Jezus kunnen de ootmoedigen zich troosten met Gods onwrik-
bare verordening met betrekking tot Messias Jezus' ko-
ningsrechten en zijn bevoegdheid straks alle verzet tegen Hem
neer te slaan. Openbaring troost de gelovigen van na 70 door
vele aanhalingen van Psalm 2. Het boek staaft met deze psalm,
dat Messias Jezus eens ook het „Babylon" van de afvallige
christenheid, die zoveel rechtvaardigen verdrukt heeft, zal
oordelen.
4. Vs. 10-12: Nog is God lankmoedig, „daar Hij niet wil,
dat sommigen verloren gaan, doch dat allen tot bekering ko-
men", 2 Petr. 3 : 9 De christelijke prediking drage daarom ook
178
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek 16
een ultimatief karakter, dat zijn uitgangspunt neemt in de
claim, die God door zijn verbond op de christenheid heeft. Het
verbondsmatig bepaalde „Nu dan" van Psalm 2 klinke door in
onze evangelisatie-gesprekken met hen, die Messias Jezus
verwerpen of negeren. Men waarschuwe allen, die Gods ulti-
matum afwijzen voor hun ondergang. Wat Johannes in vizi-
oenen over Jeruzalems ondergang zag, zal zich op mondiale
schaal herhalen als Messias Jezus op de Jongste Dag zijn
ongezeglijke onderdanen zal komen afstraf fen door de fiolen
van Gods verbondswraak over hen leeg te gieten. Mogen nog
veel mede-christenen Gods ultimatum voordien aanvaarden!
Met het oog op die dag feliciteert Psalm 2 degenen, die tot God
en zijn Messias de toevlucht hadden genomen.
8. DE GESCHRIFTEN INGELEID.
We hebben nu Psalm 1 en 2 gelezen en daarmee de
Inleiding tot de Psalmen in de dubbele zin van woord: de
Psalmen als bijbelboek, maar ook tot de Psalmen als bijbel-
deel.
We wezen al op de grote verscheidenheid, die dit derde
bijbeldeel vertoont: psalmen, levenswijsheid, lief despoezie, de
geschiedenis van Ruth, de arenraapster, en die van koningin
Esther aan het Perzische hof, klaagliederen over de bal-
lingschap van Gods yolk, beschouwingen over de ijdelheid van
ons dagelijkse werk, apocalyptische literatuur, een geschiede-
nisboek van Adam tot Artaxerxes. Bestaat er tussen de bonte
verscheidenheid van deze boeken wel enig verband? Of vor-
men ze een verzameling parels zonder verbindingssnoer? Deze
vraag opperden we al eerder, maar zouden we bewaren tot na
de bespreking van Psalm 1 en 2.
Als we de canonische plaats van deze beide psalmen —
aan de spits van de Psalmen als bijbelboek en als bijbeldeel —
goed in het oog houden, dan geeft de Heilige Schrift ons zelf
de draad in handen, die de parels van de Geschriften verbindt
tot een flonkerend parelsnoer. De beide inleidingspsalmen
dienen ons dan als leeswijzers door het inderdaad bonte ge-
179

§6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
heel van de Geschriften. Psalm 1 en 2 kunnen ons helpen de
hoof dzaken van het derde bijbeldeel in het oog te krijgen. Alle
Geschriften vormen variaties op de thema's die de Inlei-
dingspsalmen aansloegen: En toch staat Jahweh aan de kant
van de rechtvaardigen en draagt hun leven vrucht (Psalm 1). En
toch zal het Koninkrijk van Jahweh en zijn Messias de eind-
overwinning behalen! (Psalm 2). Dat geloof verbindt de
Geschriften tot een geheel.
Laten we ze nu nog eens in vogelvlucht overzien.
a. Psalmen.
Het Liederenboek van het vrome, maar vaak arme Over-
blijf sel dat in Israêl Jahweh nog vreesde. Leek deze minder-
heid aan het kortste eind te trekken? Toonde de oppositie
tegen Jahweh en zijn inzettingen vaak grote macht in de
Israêlitische kerk? De psalmisten beleden daartegenover dap-
per hun geloof, dat Jahweh toch aan de zijde stond van hen, die
zo'n vreugde hadden in zijn Thora en voor de komst van Gods
Koninkrijk bleven hopen op de beloften, die Jahweh aan Da-
yids huis gedaan had. „Jahweh kent de weg der rechtvaardi-
gen" en „Ik zal gewagen van het besluit van Jahweh", die
belijdenis van Psalm 1 en 2 vormt het stramien waarop alle lof-
en smeekgebeden in dit bijbelboek zijn geborduurd.
b. Spreuken.
De tegenstelling, die Psalm 1 in Israél aanwees, tussen
rechtvaardigen en goddelozen, Jahwehgetrouwen en Jahweh-
verlaters komt u in bijna elke spreuk tegen. De man van Psalm
1, die niet handelt volgens de autonome adviezen van de
goddelozen, maar dag en nacht Jahwehs Thora in gedachten
houdt, ziet u hier in talloze close-ups uit het dagelijkse leven.
Spreuken biedt honderden illustraties bij de belijdenis van
Psalm 1, dat de vromen vruchtbare en de goddelozen onvrucht-
bare levens leiden. Het „welzalig" van Ps. 1 resoneert in talloze
spreuken, waarin de wijzen laten zien hoe levengenezend de
180 181
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
vreze des HEEREN is en hoe levenvernietigend goddeloze
principes werken.
En zoals de Psalmen liederen zijn op SinaItische grondslag,
zo spraken Israèls wijzen hun chokma (wijsheid) op dezelf de
basis. De goudstaven van Gods raadgevingen in de Thora vindt
u in de Spreuken omgemunt tot het wisselgeld van de ware
levenswijsheid.
c. Job.
Rechtvaardigen moeten soms zwaar lij den en dan kan het
„Waarom, o God?" hun hart pijnigen. Dode orthodoxie zoals die
van Jobs vrienden hélpt dan niet echt. Als pleitbezorgers van
God miskenden zij Jobs gerechtigheid. Zij stelden de kwestie
z6: Of Job is oprecht en vroom — maar dan doet God hem
vreselijk onrecht Of: God d6et nooit onrecht, en dus is Job
schuldig. Kort gezegd stelden ze dus het dilemma- God is
schuldig Of Job. Maar de arme lijder wist, dat dit niet waar was:
„Uw uitspraken zijn spreuken van as", klaagde hij, 13 : 12. De
vraagstelling van zijn orthodoxistische vrienden deugde niet.
God was niet schuldig maar Job 00k niet. Job heeft geworsteld
om de belijdenis vast te houden, die Psalm 1 kort z6 onder
woorden brengt: „Toch kent Jahweh de weg der rechtvaardi-
gen". Onze God is een loyale Grootkoning, die zijn verbonds-
verplichtingen tegenover loyale bondgenoten eerlijk nakomt.
Al kan Hij ons zijn wereldregeringsbeleid eenvoudig niet
doorzichtig maken vanwege onze menselijke kleinheid. Maar
dat doet niets of van Gods loyaliteit, die Job zo standvastig
beleed, noch van Jobs gerechtigheid, waaraan hij ondanks zijn
onbegrepen lij den zo volstandig vasthield.
d. Hooglied.
Ook op dit veel vergeestelijkte bijbelboekje past de sleutel
van Psalm 1. Met een variant op de eerste woorden daarvan
zouden we het Hooglied z6 kunnen samenvatten: „Welzalig de
man, die op het gebied van huwelijk en sexualiteit niet wandelt
naar de raadgevingen van de goddelozen, maar ook voor dit

§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
levensterrein zijn welgevallen aan de Thora of Onderwijzing
van Jahweh heeft".
Op de achtergrond van dit boekje tref fen we dus alweer
de tegenstelling van Psalm 1 tussen rechtvaardigen en god-
delozen met hun vierkant tegenovergestelde huwelijksmoraal.
Denk aan de Kanaanitische godsdienstige prostitutie, waaraan
vele goddeloze Israelieten zich in de Richterentijd overgaven.
Tegen deze achtergrond verkondigt het Lied der liederen de
heilige of aparte stijl voor het lief deleven van een jonge man
en z'n jonge vrouw onder het koningschap van God. Ook bier
klinkt weer de belijdenis van Psalm 1, dat een mensenleven
pas in de weg van Gods geboden vrucht kan dragen, ook op het
gebied van de huwelijkslief de. Levend op de grondslag van
Gods verbond en luisterend naar zijn Onderwijzing heb je pas
goede reden om lief desliederen to zingen als je jong bent, want
zo leer je het zuivere huwelijksgeluk kennen.
e. Ruth.
Plezier hebben aan de Thora van Jahweh, dat is volgens
Psalm 1 het kenmerk van de rechtvaardigen. Wat hebben Boaz
en Ruth dat elk op hun wijze getoond. Zij ging aren lezen, een
recht dat Jahweh in zijn Thora aan armen en vreemdelingen
gegeven had, Lev. 19 : 9v. En Boaz handelde eveneens volop in
de Geest van de Thora, in de behandeling van Ruth op de
akker en in zijn eerbied voor het leviraatshuwelijksrecht en
zijn lossersplichten. De rechtvaardige lijkend op een boom aan
waterstromen, zei Psalm 1? Moet u naar Boaz kijken en de
prachtige vruchten die in zijn leven gerijpt zijn in de weg van
zijn onderhouding van Gods geboden.
Tegelijk klinkt in dit boekje ook het geloof van Psalm 2:
„En tOch zal het Rijk van Jahweh en zijn Messias komen!" Ruth
liep op zekere morgen in de Richterentijd „toevallig" de akker
van Boaz op. Maar Goddelijk-wijs werkte Jahweh toen aan de
komst van zijn Koninkrijk en beschikte een stamvader en een
stammoeder van Davids Huis en daarmee stamouders van
Messias Jezus.
182
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
f. Klaagliederen.
Ook de Klaagliederendichters lijken op de man van Psalm
1, die dag en nacht Gods Thora in gedachten hield. Daarom
schreiden zij hun ogen rood bij de val van Jeruzalem in 586
v. Chr. Zij kenden niet alleen de belof ten, maar ook de bedrei-
gingen van Gods verbond, b.v. in Lev. 26 en Deut. 28 en zagen
in de ondergang van Juda Gods verbondsvloek. Maar zij zullen
ook Lev. 26 : 40-42 hebben gekend (Gods weg terug, Ib, 448, 716)
en daaruit begrepen, dat nu maar een houding paste: die van
diepe verootmoediging onder de slaande hand van God. En
welke houding past ons anders nu God in onze eeuw al zulke
apocalyptische weeên over de Christenheid bracht? Maar zo
kom je al weer in het isolement waarvan Psalm 1 spreekt. Zoals
Jeremia en de Klaagliederendichters met hun verootmoedi-
ging onder Gods oordelen over de toenmalige kerk „vrome"
goddelozen tegenover zich vonden, die niet verder keken dan
de Babylonier en eigen gekrenkte „rechten" (zie Jer. 40-44).
Gods rijk en woning leken voorgoed vernietigd. De mes-
sias-koning was gedeporteerd. Maar het geloof van Psalm 1 en
2 woonde in de Klaagliederendichters: Toch kent Jahweh de
rechtvaardigen als zijn loyale bondgenoten. En als ze zingen:
„Gij, Jahweh, zetelt tot in eeuwigheid, Uw troon staat van
geslacht tot geslacht" (Klaagl. 5 : 19), dan klinkt daar toch de
belijdenis van Psalm 2: „Ik zal gewagen van het besluit van
Jahweh". Daarin lag voor de verbrijzelden van geest tijdens de
Babylonische ballingschap de pleitgrond: „Mijn ziel zegt: mijn
deel is Jahweh, daarom zal ik op Hem hopen", Klaagl. 3 : 24.
g. Prediker.
Ook iemand, die „aan Jahwehs wet zijn welgevallen had"
(Ps. 1 : 2) en daar zijn wijsheid uit putte. Prediker leed onder de
ijdelheid ( = vergankelijkheid, leegheid) van ons menselijke
zwoegen, maar verviel toch niet in de levenswalging a la Sartre.
Prediker kende uit de Thora Jahweh als de Schepper van een
goede wereld en had weet van onze opstand tegen Hem:
„Aileen, zie toch: ik heb ontdekt, dat God de mensen recht
183

§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
gemaakt heeft, maar zij zoeken vele bedenkselen", 7 : 29. Zo
wist hij ook uit de Thora waar6m ons leven onherroepelijk
begrensd wordt door de dood en waar6m we moeten zwoegen
op een aarde, die om ons vervloekt is, Gen. 3. Maar Prediker
wist ook van een laatste gericht, 8 : 8, 11 :9, 12 : 14 en in dat
woord hoorde de vrome Israêliet allereerst de klank van be-
vrijding! „Want Jahweh kent de weg der rechtvaardigen, maar
de weg der goddelozen vergaat", Ps. 1 : 6. Daarmee reikt Psalm
1 ook de sleutel aan op het boek Prediker. Dat waarschuwt ons
zowel voor een uitzichtloos pessimisme als voor een wereld-
vreemd idealisme, maar leert ons de vrome realiteitszin van de
Thora. Aanvaarding van het kromme in de wereld zonder er
zich bij neer te leggen. Genieten van het goede, dat God ons
bij al ons zwoegen nog wil geven, 5 : 17.
h. Esther.
„De koningen der aarde (het Hebreeuwse oor kOn tenslotte
in érets en land en aarde horen) scharen zich in slagorde en de
machthebbers spannen samen tegen Jahweh en zijn gezalf de",
Ps. 2 : 2. Dat was ook het grondpatroon van Esthers tijd, waarin
Haman beraadslaagde hoe hij het yolk van God kon vernieti-
gen. Maar het boek Esther getuigt van het oude geloof van Ps.
2: „Die in de hemel zetelt, lacht; de Heer spot met hen", vs. 4.
Tegelijk klinkt ook in dit boekje evenals in de Psalmen de
echo van Mozes en de Prof eten. Haman, de Agagiet, was een
Amalekiet, een nieuwe Agag (Num. 24 : 7) en Esther en Morde-
chai wisten uit de Thora: „Jahweh heeft een strijd tegen Ama-
lek van geslacht tot geslacht", Ex. 17 : 16. Vlak na de uittocht uit
Egypte had Amalek Israel al willen vernietigen en daarop had
Jahweh Amalek tot een aartsvijand van God uitgeroepen, Ex.
17 : 14. Israel mocht deze uitroeiingspoging bij Rafidim nooit
vergeten: „Gedenkt wat Amalek u gedaan heeft op uw tocht,
toen gij uit Egypte getrokken waart", Deut. 25 : 17.
En uit de Profeten zullen Esther en Mordechai de zonde
van Saul gekend hebben, die weigerde Jahwehs ban over
Amalek te voltrekken, hoewel Samuel hem aan het gebeurde
184
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
te Rafidim herinnerd had, 1 Sam. 15. Saul weigerde „de oorlog
van Jahweh" te voeren, maar Esther en Mordechai leef den in
dit opzicht bij de Thora en de Prof eten.
Ook bier alweer de motieven van Psalm 1 en 2.
i. Daniel.
Daniel had model kunnen staan voor het portret, dat Ps. 1
van de vrome tekent. „Aan Jahwehs wet zijn welgevallen heeft
en diens wet overpeinst bij dag en bij nacht", dat heeft Daniel
met inzet van zijn leven gedaan. Als knaap nam hij zich al voor
zich niet te verontreinigen met Babylonische spijzen, uit ge-
hoorzaamheid aan de spijs- en reinheidswetten van de Thora,
waardoor Jahweh zijn yolk heilig of apart stelde in de wereld.
Zoals het ook de Thora was, die Daniel inzicht gaf in de
achtergrond van de Babylonische ballingschap: de vloek van
het Horebverbond. Daniel heeft die als voorbidder nederig
erkend: „Zoals geschreven staat in de wet van Mozes, is al dit
onheil over ons gekomen ...", 9 : 13.
Intussen was dit onheil over Israel wel zeer groot. Het huis
van David, waaraan Jahweh zulke grote belof ten gedaan had,
was naar Babel gedeporteerd. De tempel was verwoest. Daniel
diende aan het hof van de vorst, die Jeruzalem had verwoest
en daarmee ogenschijnlijk ook alle Messiaanse verwachtingen.
In deze periode van schijnbare ondergang van Gods koninkrijk
heeft Daniel de onweerstaanbare eindoverwinning van dat rijk
mogen verkondigen: „Maar ... de God des hemels zal een
koninkrijk oprichten, dat in eeuwigheid niet zal te gronde
gaan ...", 2 : 44. Dat erkenden zelfs Nebukadnezar en Darius.
„Toen prees ik de Allerhoogste", zei Nebukadnezar, „omdat zijn
heerschappij een eeuwige heerschappij is en zijn koningschap
van geslacht tot geslacht", 4 : 34. En Darius gaf zelfs een de-
creet uit: „... de God van Daniel Hij is de levende God, die
blijft in eeuwigheid; zijn koningschap is onverderf elijk en zijn
heerschappij duurt tot het einde", 6 : 27. Ook de toekomst-
onthullingen, die God Daniel gaf, verkondigen het ko-
ningschap van Jahweh en zijn messias-koning. Daarmee heeft
185

§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
de „Openbaring aan Daniel" de vromen getroost gedurende de
zware tijden onder de Perzische en Griekse wereldheerschap-
pij.
Ook op de bladzijden van dit bijbelboek zien we dus het
watermerk van Psalm 1 en 2. De vrome die met de Thora wel
in de wereld staat maar niet van de wereld is: Psalm 1. En wat
Psalm 2 betreft: Daniel zag in een visioen Jahweh, „die in de
hemel zetelt" (de „Dude van Dagen") de heerschappij geven aan
„iemand gelijk een mensenzoon", 7 : 13v. „En alle volken, natien
en talen dienden hem", 7 : 14. Wordt daar niet voortgesponnen
aan de draad van Ps. 2 : 8? Feitelijk onderstreept heel Daniel de
felicitatie waarmee Ps. 2 besluit: „Welzalig alien, die bij Hem
schuilen!"
j. Ezra-Nehemia-Kronieken.
Als er 66n boek voortdurend het verband aanwijst tussen
Jahwehs zegen en vloek en Israêls trouw en ontrouw dan is het
wel „Grootkronieken" (vgl. § 1, Ezra-Neh.-Kron.), 39 ). Daarmee
bezag dit werk Israels geschiedenis geheel in het licht van de
Thora. Als Israel niet naar de Thora terugkeert heeft het geen
toekomst. Daarvan waren Ezra en Nehemia diep overtuigd.
Men heeft het wel voorgesteld alsof de boeken Ezra en
Nehemia reeds de geest zouden ademen van de latere Fari-
zeeên en Schriftgeleerden met hun steriele „wergeleerdheid.
Maar de plaats van deze boeken onder het hoof d van Psalm 1
bewijst al het tegendeel. Evenals de Psalmen steunen ook deze
boeken op de Thora, laten ze de echo horen van de Thora, en
bezien ze Israels geschiedenis bij het licht van de Thora. Hier
komt de verbindende draad met de andere Geschriften al weer
te voorschijn: Israels leven bij de Thora.
Tegelijk vormen de boeken Ezra-Nehemia-Kronieken een
eenheid met de andere Geschriften doordat „Grootkronieken"
zich ten doel gesteld heeft: de geschiedenis van het Koninkrijk
van God in Israel met David en zijn telgen op de onderko-
ningstroon beschrijven. Het moet weliswaar vele zonden en
mislukkingen aanwijzen in Davids huis, maar desniettemin had
186
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
de auteur de moed nog niet verloren. De „uitspraak van Jah-
weh" over de messias-koning, waarmee Psalm 2 voor zijn deel
de boeken der Profeten had verbonden met de Geschriften,
vormt volgens de kronist de spil waar de hele geschiedenis om
draait. Jahweh sprak tot de messias-koning: „Mijn zoon zijt gij ;
Ik heb u heden verwekt. Vraag Mij en Ik zal volken geven tot
uw erf deel, de einden der aarde tot uw bezit", Ps. 2 : 8, vgl.
1 Kron. 17. Grootkronieken beschrijft de veelszins treurige
geschiedenis van de messias-koningen uit Davids huis vanuit
het geloof, dat Psalm 2 aan het hoof d van alle Geschriften
belijdt: Toch zal Jahweh zijn beloften aan Davids huis vervul-
len door het de wereldheerschappij te verlenen. Daarom noem-
den we „Grootkronieken" al eerder het Adventsboek bij uitne-
mendheid.
k. De Schrift kan niet gebroken worden, Joh. 10 :35.
Wat past ons diepe eerbied tegenover de Heilige Geest,
onder wiens leiding de Heilige Schrift zo'n harmonisch geheel
geworden is. Niet alleen als we letten op de vier hoof ddelen
onderling, maar ook als we elk hoof ddeel op zichzelf beschou-
wen, zoals wij bier deden met deel III van de Heilige Schrift:
de Psalmen of Geschriften.
Gods Geest bewaarde psalmen uit vele eeuwen afkomstig
en verzamelde ze tot een groot boek. Hij plaatste dat boek
vervolgens aan het hoof d van allerlei Geschriften, grote en
kleine, oude en jongere, zeer uiteenlopend van inhoud. En aan
deze verzameling liet Hij voorafgaan Psalm 1 en 2. Deze vor-
men niet alleen de rijgdraden tussen Wet en Profeten ener-
zijds en de Psalmen of Geschriften anderzijds. Evenmin geven
zij uitsluitend een kort overzicht van de 150 Psalmen. Psalm 1
en 2 vormen tevens het snoer, dat de parels der Geschriften tot
een ketting verbindt.
En onze eerbied wordt nog dieper als we vervolgens het
Nieuwe Testament of de Apostolische Geschriften opslaan, het
vierde deel van de Heilige Schrift. Dat deel begint met een
geslachtsregister van Messias Jezus, de zoon van David. Om
187

§ 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek
vervolgens het thema van de Geschrif ten — Jahwehs besluit
over zijn Messias-koning — weer op te nemen met de verkon-
diging: „... het Koninkrijk der hemelen is nabij gekomen!"
NOTEN
1) Tot 1905 noemde art. 69 D.K.O. behalve „de 150 Psalmen Davids" slechts de
volgende gezangen: de tien geboden, het Onze Vader, de Twaalf Artikelen des
geloofs, de lofzang van Maria, Zacharias en Simeon. In 1905 kwamen er bij
Bedezang voor de predikatie, Morgenzang en Avondzang en de synode van
Middelburg 1933 breidde het getal uit tot 29. Wij willen in een slotparagraaf
de wijsheid van de oude gereformeerden prijzen om het getal der in de
kerkdiensten te zingen gezangen sterk te beperken.
2) Van ditzelf de gevoelen zijn ook J. Ridderbos, De Psalmen, 1955, 20 en F.
Delitzsch, Die Psalmen, 1894, 70, die (overigens zonder bewijs) beweert, dat
„psalmen" en „liederen van David in het N.T. twee woorden zijn voor dezelf de
zaak".
3) Aan het begin van onze eeuw noemde de Schriftkritiek dit nog onmogelijk,
maar nu komt W. F. Albright de bakens verzetten met zijn uitspraak, dat
sommige psalmen may go back to the early Monarchy", From the Stone Age
to Christianity, Second Edition, 1957, 318, (Doubleday Anchor Books).
4) M. Dahood, Psalms I, 7 merkt op: „The genuinely archaic flavor of the
language suggests a very early date (probably tenth century)".
5) B. Holwerda, Seminarie-dictaat Jozua, 47 (uitg. Copieerinrichting v.d. Berg,
Kampen).
6) B. Holwerda a.w. 47: „Want de waarzegger der heidenen interesseert zich
vooral voor wat de godheid MORGEN zal doen. Wat zal ons morgen overko-
men? De sluier van de toekomst moet weg. De prof eet van Israel spreekt
echter over de Naam van de Here, d.i. wat Hij in het verleden gedaan heeft
en daarom VANDAAG vraagt. Hij voorspelt practisch niets. De geboden van
heden zijn gegrond op de heilswerken in het verleden". Ook dr. D. Holwerda
maakt in zijn „De grondlegging der wereld", Enschede, 119-127 leerzame op-
merkingen over prof etieen en hun vervulling, waarmee wij voor onze uitwei-
ding onze winst hebben gedaan.
7) Aldus Dr. C. v.d. Waal in zijn „Openbaring van Jezus Christus", Groningen
1971, 35 (de toevoeging tussen haken was van ons, v.D.), vgl. blz. 49. Zijn
verklaring van het boek Openbaring is een indrukwekkend voorbeeld van het
gedateerde bijbellezen, dat wij bepleiten. De Joodse geleerde N. H. Tur-Sinai
(Torczyner) stelt, dat alle psalmen oorspronkelijk niet zijn ontstaan in, bij en
voor de cultus, maar dat zij uit historische boeken stammen, „associated with
some historic event", artikel: „The literary character of the book of Psalms", OTS
VIII, 1950, Deze auteur kent ook hoge waarde toe aan de opschrif ten boven de
psalmen, Z.D.M.G. 1931, 287-324.
8) Met LXX en Vulg. aboot, touwen, meton. opgevat.
8a) Wilfred G. E. Watson, VT vol. xx, no. 4, 502. Hij verwijst naar L. Rost, „Die
Bezeichnungen far Land und Volk im Alten Testament", Festschrift Otto
Procksch, Leipzig 1934, pp. 125-48, die schreef, dat ,,eres so mannigfache Bedeu-
188 189
Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6
tungen in sich vereinigen kann, dass ebenso das kleinste, selbstandige
Staatsgebiet wie die allumfassende Erde durch dieses Wort bezeichnet werden
kann" (blz. 136).
9) E. W. Hengstenberg, Commentar uber die Psalmen, Berlin 1849, stemt al. in
met Hitzigs uitspraak, dat de Moabieten David dienden, niet Jahweh, 2 Sam.
8 : 2. Daarom ken men hun poging hun vrijheid terug te krijgen niet beschou-
wen als „EmpOrung gegen Jahweh". „Einer Gottheit dienen, sagt er, bedeute
entweder sich zu einer Religion bekennen, oder schliesze diesz wenigstens ein
und setze es voraus, die Moabiter dienten David, 2 Sam. 8, 2, nicht Jehovah".
10) Gesenius-Buhl geeft voor am ook als betekenis: „im allgemeinen: Leute,
Menschen". We hadden Ps 2 : 1 dus ook zo kunnen vertalen: „Waarom woelen
de mensen ..." Am en goy zijn van elkaar „nicht deutlich verschieden", Kohler,
Lexicon s.v. God beloof de Abraham tot een goy te maken, Gn. 12 : 2.
11) Dr C. v. d. Waal, Openbaring van Jezus Christus, Groningen 1971, 95.
12)Vert. Van der Waal, a.w. 191.
13)Van der Waal, a.w. 142-144, idem: Sola Scripture, Goes 1968, III, 226-230.
14)Van der Waal, Openbaring, 71-75: „Wat is bedoeld met het wilde dier uit de
afgrond?" idem, Sola Scripture III, t.a.p.
15) Deze en de volgende aanhalingen ontlenen wij aan Van der Waal, Open-
baring a.l.
16) „Het verstaan van het evangelie near Johannes zou oneindiq qediend zijn,
als ingezien werd, dat 'wereld' (Hebr. olaam) de aanduiding is van deze eeuw,
die hear centrum had in het Jerusalem der Joden. Men zou het haast zo
kunnen zeggen: 'wereld' = 'de Joden'. De wereld vervolgt en haat; doch dat is
niet in de eerste plaats Rome en de 'boze waereld', maar: 'Men zal u uit de
synagoge bannen', (Joh. 16 : 2)", Van der Waal, Openbaring, 49, vgl. Dr D.
Holwerda, De grondlegging der wereld, Enschede, o.a. blz. 68.
17)Van der Waal. Openbaring, 55-70: „De HERE en Zijn Stad in Openbaring".
18) idem, Sola Scripture III, 227-230: „Waarom heeft de HERE zó aan deze grote
stad gedaan? (Jer. 22 : 8)".
19) idem, Openbaring, 276: „Matth. 24 : 21 spreekt over een 'grote verdrukking'
voor de verwoesting van Jerusalem, zoals er niet geweest is ( ) en ook nooit
meer wezen zal. Er zal dus niet een climax in de verdrukkingen te constateren
zijn".
19b) Luther herkende het front van Psalm 2 in 1520. In een brief van 21 dec.
1520 aan zijn vriend Spalatinus houdt hij zich bezig met de vraag: al of niet
naar Worms gaan om voor de keizer te verschijnen? In dat verband haalt
Luther Psalm 2 aan: „Deshalb wenn es auch so geschehen musz, dasz die
KOnige der Erde und die Fiirsten zusammenkommen und mit Heiden und
Volkern toben wider den Herrn und wider semen Christ, so lehrt doch in
demselben Psalme der Geist, das selig sein, die auf ihn trauen". Daarom zal
Luther gaan, „ob ich mich auch krank miiszte hinfiihren lassen, wenn ich
gesund nicht kommen kOnnte", De Wette, Luthers Briefe I, 534ff., aangehaald
uit: Friedrich Spitta, „Ein f este Burg ist unser Gott", Gottingen 1905, 134.
20) Letterlijk: de Zittende, „but yO§eb often pregnantly connotes „throne-sitter,
king." So in I Kings viii 25 Amos i 5, 8, etc.", Dahood a.l.
;
21 ) Sterke nadruk op „ik" door de waw asseverativum, (J. P. M. v.d. Ploeg,
Psalmen, Roermond 1971, a.1.)

S5 6 Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek §6

22) Zakelijk hetzelf de als: God heeft mij gegeven. De Joden gebruikten Gods 34) C. v. d. Waal, Openbaring, 104 verklaart de boekrol, die het Lam in Openb.
naam niet zonder dringende reden, aldus verklaart K. H. Rengstorf deze 5 : 10 aanvaardt, als beschreven met „het 'besluit des HEREN' ten aanzien van
woorden, Novum Testamentum vol. v., 1962, 238v. de gekochten, de onderdanen, die naar de heerlijkheid geleid zullen worden.
23) In de Amarna-brieven, W. F. Albright, FSAC, (Anchor-editie), 213, G. E. Het is tegelijk een 'verbondsboek', waarin de Vader Hem garandeert, dat Hij
Wright, De bijbel ontdekt in aarde en steen, 123. velen tot de redding zal Leiden".
24) W. F. Albright, a.w. 222. 35) H. A. Brongers, Bemerkungen zum Gebrauch des adverbialen We 'ATTAH
25) H. J. Kraus, Psalmen I, 1960, 18v., A. A. Koolhaas, Theocratie en Monarchie im Alten Testament, Vetus Testamentum, vol. XV, 1965, 289-299.
in Israel, 1957, 9, 84. 36) Of: rechters. M. Dahood vertaalt: „rulers" en merkt op: The basic sense of
26) In Canaanite culture the king was believed to be an offspring of the gods sjpt is 'to exercise authority' in various matters", a.w. a.l.
and to have been suckled at divine breasts. ( ) Artistic representation on an 37) „Velen zijn van oordeel, dat de tekst niet juist is overgeleverd, o.a. omdat
ivory panel depicting two princes sucking the breasts of a goddess (probably het Aramese woord voor „zoon" wordt gebruikt. M.i. zijn echter de bezwaren
Anath)", M. Dahood, Psalms I, 1965/6, 11v. Het vermoeden is geuit, dat het 0. T. tegen de M.T. niet doorslaggevend, en is het in elk geval niet mogelijk achter
wellicht hierom de verhouding van God tot de mensen minder als een Vader- de M.T. terug te gaan, hoeveel scherpzinnigheid er ook aan is besteed", N. H.
kind-verhouding verkondigt, omdat in de wereld waarin Israel leef de de Ridderbos, a.w. 82. M. Dahood leest zonder verandering van de consonanten-
gedachten makkelijk deze heidense kant zouden kunnen opgaan, Th. C. Vrie- tekst i.p.v. nassjeku bar nesje qaber, lett. „mannen van het graf", door hem
zen, Hoof dlijnen der Theologie van het Oude Testament, 1954, 157. B. Holwer- weergegeven met: „O mortal men". Sanherib beroemde zich er op, dat men zijn
da, Diktaten deel III Deuteronomium 2e afl. Kampen, 1958, 336vv. voeten kuste, W. H. Gispen, Koningen, KV, IV, 26
27) „Adoptie was in het Tweestromenland de aangewezen weg voor kinderloze 37 a) „I.e. as Suzerain, to judge from the contents of the poem and from Ps xviii
echtparen om op deze wijze nakomelingschap te verkrijgen. Van deze mo- 31, ( ) „Suzerain is he to all who trust in him." See Note on Ps iii 4", M. Dahood,
gelijkheid werd blijkens een groot aantal teruggevonden adoptie-overeen- a.l. Evenzo G. van Rongen, Zijn vast verbond, Goes 1966, 158.
komsten dan ook een ruim gebruik gemaakt", H. A. Brongers, Oud-oosters en 38) C. v. d. Waal, Openbaring, 92, 175.
bijbels recht, 1960, 76. 39) A. Noordtzij, Korte Verklaring Kronieken, Kampen 1957, II, 46v, A. van den
28) H. J. Kraus, a.w. 19. Born, Kronieken, Roermond en Maaseik 1960, 10, 13
29) The New English Bible: ,,this day I become your father".
30) „Ch-q ist ein Begrif f des sakralen KOnigsrechtes. Er bezeichnet die Legiti-
mationsurkunde, das Konigsprotokoll, das bei der Inthronisation nieder-
geschrieben worden ist und forthin den rechtmdszigen Herrscher anweist",
Kraus a.w. 18. „The divine decree, which established the king's legitimacy,
contained a list of his titles." Ook de Kanadnieten kenden deze gewoonte, M.
Dahood, a.l.
31) N. H. Ridderbos, De Psalmen (Korte Verklaring) a.l. Ook het begrip adoptie-
ve verhouding heeft men echter vanuit de ideologie van het goddelijke ko-
ningschap verklaard. „Bentzen b.v. spreekt ook over een adoptieve verhouding,
maar bedoelt daarmede dat Israel dezelf de ideologie van de goddelijkheid van
de koning kent als het Oude Oosten. Het bijzondere van Israel is echter niet
dat daar een adoptieve verhouding is, maar dat in Israel een scherpe scheiding
tussen Jahweh en het schepsel bestaat. De koning, die een schepsel is, wordt
uitverkoren om Jahwes vertegenwoordiger te zijn, staande onder zijn gebod",
A. A. Koolhaas, a.w. 89.
32) It is not the king that suppresses the enemy, but Yahweh. The weapon is
God's 'decree', and the powers are unable to withstand His powerful Word", G.
H. Jones, The decree of Yahweh Ps. II 7, Vetus Testamentum, XV, 1965, 342.
Jones citeert een uitspraak van R. Press, „Jahwe und sein Gesalbter", The-
ologische Zeitschrift, Sept/Oct. 1957, 334: „Das Anruf en Jahwes ist die einzige
Waf fe geworden, da Machtmittel nicht zur Verfiigung stehen".
33) Vgl. K. H. Rengstorf, a.a. 238-243. In other words, the last scene in the
Gospel of St. Matthew states that Jesus, by going the way of the cross, has
received from God what he had refused to take from the hand of Satan", 243.

190 191
§ 7

PSALM 15: WIE MOGEN HUISGENOOT VAN GOD ZIJN

... EN DAT OOK EEUWIG BLIJVEN?

Een Zondagse kerkdienst.

De dominee heeft als tekst gekozen: Psalm 15.
De preek is „ontdekkend". De gemeente wordt gewezen op
haar verdoemelijkheid voor God. ,Nie uwer kan deze eisen
nakomen?" klinkt het van de preekstoel. „Niet zo ongevèèr, niet
met-vallen-en-opstaan, maar volkOmen?" Zonder aarzelen volgt
het antwoord van de kansel: „Niemand!"
De gezichten staan ernstig.
Wie durft dit tegen te spreken?
De predikant vervolgt: „an is er, die aan deze eisen van
Psalm 15 volkomen voldaan heeft: onze Zaligmaker Jezus
Christus. Wanneer wij in Hem geloven wil God ons onze
onbekwaamheid-tot-enig-goed vergeven en ons in genade aan-
nemen.
Amen!"

1. GEEN WETSKARWATS, DIE ONS NAAR JEZUS DRIJFT.

Laten we deze dominee zijn verklaring van Psalm 15 niet
te zwaar aanrekenen, want wat had hij in zijn kommentaren
gelezen? Dat hier duidelijk aan het licht treedt, dat „het O.V.
(Oude Verbond, v.D.) in rijkdom van bedeling achterstaat bij
het N.V." doordat in deze psalm „van genade en geloof niet
uitdrukkelijk wordt gesproken". In de wijze waarop hier de wet
ontvouwd wordt, vertoont de psalm „de uitwendig-wettische
vorm, waarin het genadeverbond onder de oude dag veelszins
was gehuld", 1 ). De tOOn van Psalm 15 is wel ernstig, maar toch
mist hij „de evangelische kennis, dat de mens van zichzelf niet

193

§ 7 Psalm 15: Wie mogen huisgenoot van God zijn
de kracht bezit om voldoende gehoorzaam te zijn en daarom
niet door eigen inspanning, maar alleen door Gods gendde tot
gemeenschap met God kan komen" 2 ).
Geen wonder als aan de hand van zulke kommentaren
preken worden gemaakt als we zoêven hoorden. Onze dominee
van zoêven had zijn karikatuur van Psalm 15 nog veel angstiger
kunnen uitwerken dan hij deed. In dit gedachtenklimaat kan
men tref fende uitdrukkingen bezigen als: „Deze psalm roept
om de Christus! Wij worden er door naar de voet van het Kruis
gedreven!" En dergelijke „stichtelijkheid" meer.
Maar zou David dat bedoeld hebben? De eerste lezers van
Psalm 15 kenden de Heere Jezus Christus en zijn kruisdood
nog niet. Wilde David hen door zijn gedicht opschepen met
een gevoel van wanhoop door hun zoiets als het f aillissement
van hun Leven voor te houden? Is het waar, dat hij niet uitdruk-
kelijk van genade en geloof spreekt, gelijk we zoêven hoorden
beweren?
Hier stoten we weer op de beruchte tweeling, wier kwade
invloed we vanaf de Apostolische tijd tot vandaag kunnen
waarnemen: het JudaIsme en de Gnostiek.
De bril van het Judalsme
Hoe is het mogelijk! Nu had God bij Sinai: de Israêlieten
toch tot de hemel verhoogd. Zij stonden als af stammelingen
van Abraham al tot God in een verbondsverhouding en daar
sloot God Over dat eerste genadeverbond nog een tweede! In
de Thora of Wet staan de documenten van deze verbonden.
Maar waar hebben de Farizeeên kans toe gezien? Dit Wetson-
derwijs over Gods genadeverbonden te lezen als de bundel
arbeidsvoorwaarden voor een loonovereenkomst! „VOOr wat
(godsdienstige prestaties van ons) hOOrt wat (de Goddelijke gift
van de zaligheid)", redeneerden zij. Van Gods genade bleef in
deze karikatuur van de Wet geen sikkepit over. Gods goede,
door en door evangelische Wet was verwrongen tot een
godsdienstige arbeidsovereenkomst. Kinderen van God gingen
zich als zijn slaven gedragen, of als zijn personeel in
194
en dat ook eeuwig blijven? §7
godsdienstige 16Ondienst, waarbij de Wet als het arbeidscon-
tract f ungeerde.
Helaas is deze geest mee overgestapt in de Christelijke
kerk. In het zogenaamde Judaisme ontmoeten we een „Christe-
lijke" vorm van Farizeisme met een even wetticistische kijk, nu
op heel Gods Woord. Ondanks het levenswerk van Paulus
gingen veel christenen ook het evangelie van onze Heere
Jezus Christus verwringen tot een dorre reglementenbundel.
De zee van ellende, die dit misverstand over de christenheid
heeft gebracht, is met geen pen te beschrijven, vgl. de uit-
voerige excursen hierover in Ia 127-135, 238-250, Ib 386-473. Het
lijkt wel een kankergezwel, dat z'n uitzaaiingen heeft door het
hele lichaam van de christenheid.
Leest men eenmaal Gods Woord als een „wet", een ar-
beidscontract, dan blijft men levenslang een prooi van angst en
onzekerheid. Men blijft nadere bepalingen afleiden uit z'n
„wet" en krijgt nooit rust op de vraag, of men nu wel genoeg
„gedaan" heeft en zich werkelijk aan de „wet" gehOuden. In de
Middeleeuwen schreven mannen als Thomas van Kempen,
Tauler en Eckehart boeken vol over wat een christen moest
hebben „gedaan" en „beleef d" voordat hij van zichzelf geloven
mocht, dat hij „er" kwam. Maar Luther, die de bepalingen van
deze „wet" bloedserieus nam, kwam er niet door tot zekerheid.
Na de ref ormatie kwam deze gif plant weer boven de grond.
Ook onder gereformeerden is lang niet altijd sympathiek
gesproken over de Wet van Mozes (de predikant die het wel
deed, had het lang niet makkelijk, Ia 131 (Ds. Vlak). Men sprak
over Gods lief elijke Wet als over een karwats, die de zondaars
eerst wanhopig maakte door hen aan hun „onmacht" te ontdek-
ken om hen vervolgens naar Christus te drijven. Alsof de
apostel dat bedoelde, toen hij de Wet „een tuchtmeester tot
Christus" noemde, Ia 135, 234, Ib 454vv.
Zo zal men later in de synagogen Psalm 15 wel gelezen
hebben. Als een „wet". De stakkerds. Want als men de Wet
wetticistisch leest, onevangelisch, dan wreekt zich dat onver-
biddelijk bij de andere bijbelboeken. Zoals een heel stand-
195
S5 7 Psalm 15: Wie mogen huisgenoot van God zijn
beeld meegaat als z'n voetstuk scheef zakt. En de Wet van
Mozes vormt nu eenmaal bij de Heilige Schrift het voetstuk
waar alles op rust, Ib 447. Leest men dat basisdeel door een
Judalstische bril, dan ziet men ook Psalm 15 in „contractueel"
licht, als een gedicht dat ons evenals de Judaistische karika-
tuur-wet aan onze „onmacht" ontdekt en naar Christus drijft.
Angstige vraag wordt het dan: „Jahweh, wie mag verkeren in
uw tent?" Het was toch ook bij onze dominee angstig stil in de
kerk toen hij de vraag stelde: „Wie uwer kan deze eisen nako-
men?" En als het toch Gods wet is ... Dan blijft de onzekerheid
knagen. In de 18e eeuw, toen de massa in protestants Neder-
land Gods verbond verlaten had, verschenen er f olianten vol
maatstaven waaruit men of kon leiden of men eeuwig bij God
te gast zou mogen blijven. Ze bevatten veel meer maatstaven
dan Psalm 15, maar de onzekerheid bleef knagen: „wie durft
van zichzelf te zeggen, dat hij dit volkomen doet?" De vals
gerusten werden zo niet ontdekt en de oprechte gelovigen niet
getroost.
Dat komt er van als men Psalm 15 als een wet leest.
Dan vervalt men automatisch in beschouwingen over onze
„onmacht en verdoemelijkheid". Hij krijgt op zijn best dezelf de
functie als de karikatuur-Wet uit welks geest men de psalm
dan verklaart, namelijk die van de godsdienstige boeman, die
ons flink bang maakt voor de schijnbaar onontkoombare ver-
doemenis om ons in die „verlatenheid" (gelief d thema voor
oudere en nieuwere „wegbeschrijvers") op Jezus te wijzen.
Onze dominee kwam daar gelukkig nog aan toe.
Maar Lev. 18 :5 dan, zal iemand tegenwerpen, daar zegt
Mozes toch zelf : „De mens, die ze doet, zal daardoor leven"?
Inderdaad, maar leest u ook deze woorden alstublieft niet door
een Farizese bril. Voor u het weet zit u in een Farizese denk-
geul en vat u de Wet op als een reglement zonder genade.
Maar Mozes doelde in bovengenoemde woorden evengoed op
al die geboden en inzettingen van de Wet, die spraken van
verzoenen, afwassen, vergeving van zonden ontvangen en ver-
196
en dat ook eeuwig blijven? §7
nieuwing van leven. „Zo zal de priester over hem verzoening
doen voor de zonde die hij begaan heeft, en het zal hem
vergeven worden", zulke geboden (naar de priester gaan met
een off erdier) en zulke beloften uit de of f erthora van Lev. 1-7,
om nu maar eens wat te noemen, behoorden 66k bij die Wet
waarvan Mozes zei: „De mens, die ze doet, zal daardoor leven!"
Wie heeft het recht daarbij zulke inzettingen als de grote
verzoendag, het schuld- en zondoffer, het vredeoff er maar
buiten beschouwing te laten, als hij Lev. 18 : 5 ter sprake
brengt? Mozes bedoelde: „De mens, die (al) deze dingen (ook
de inzettingen onderhoudt, die wij zoêven noemden: vergeving
van zonden zoeken bij priester en altaar) doet (niet Farizees, als
een godsdienstige arbeidscontractant, maar gelovig, vol ver-
trouwen op de beloften en sacramenten van de Thora), zal
daardoor (door dat geloof, die gelovige Wetsonderhouding)
leven!" De weg der zaligheid is nog nooit anders geweest dan
Mozes hem in Lev. 18 : 5 wijst.
De bril van de Gnostiek.
Natuurlijk vond de Gnostiek aller eeuwen in de geschetste
Farizese of Judalstische geest een uitstekende huwelijkspart-
ner, want waar houdt Gnostiek meer van dan van „tegenstel-
lingen", vgl. 1 Tim. 6 : 20. Hoeveel tegenstellingen hebben deze
„demonische leringen" (1 Tim. 4 : 1 Will. Vert.) al niet gecreêerd,
vgl. Ic 230, noot 11. Een van hun gevaarlijkste is wel de be-
weerde tegenstelling tussen het Oude- en het Nieuwe Testa-
ment. Het eerste zou lager, uitwendiger, harder en zelfs lief -
deloos zijn tegenover het Nieuwe Testament als het hogere,
lievere, meer „inwendige" deel van Gods Woord. Leest men
Psalm 15 zonder erg door een met Gnostiek beslagen bril, dan
komt men tot de typeringen die we al uit enkele kommentaren
doorgaven: een „uitwendig-wettische vorm", gemis aan „evange-
lische kennis, dat de mens van zichzelf niet de kracht bezit om
voldoende gehoorzaam te zijn" e.d. Psalm 15 is dan ook gewron-
gen in het systeem van „tegenstellingen-kennis" (1 Tim. 6 : 20).
En dat allemaal terwijl allereerst de Wet van Mozes in
197

§ 7 Psalm 15: Wie molten huisgenoot van God zijn
werkelijkheid al een en al Evangelie is en vervolgens het
Psalmboek als echo op die Wet (vgl. § 2, 2) ook alleen maar een
evangelische weerklank kan laten horen. Wat vormden Gods
verdragen met Abraham en Israel anders dan zwart-op-wit-
gezette bewijzen van Gods weergaloze genade? Wat kun je dan
anders verwachten van het Liederenboek van die verbonden?
Er staat geen regel in de Thora die niet doortrokken is van
Gods lief de voor Israel en geen bladzij zonder het watermerk
van Jahwehs levensbelof ten. Op deze grondslag zijn alle Psal-
men gezongen, vgl. § 2, 1. Daarom durven we gerust de stelling
aan: de Thora misverstaan = de Psalmen niet verstaan!
Een verbondslied.
Maar lezen we allereerst de Wet zoals het behoort, als
Evangelie voor Israel met de belofte van rechtvaardiging, heili-
ging en heerlijkmaking uit genade door het geloof en met de
eis als Jahwehs trouwe bondgenoten gerechtigheid na te jagen,
dan zijn we ook bij de verdere Schriftlezing op een slag uit de
moeilijkheden. We zien dan duidelijk, dat en de Wet en Psalm
15 en de geboden van onze Heere en zijn apostelen alle in een
lijn liggen. Of met andere woorden: de dichter van Psalm 15
zag zichzelf en zijn hoorders absoluut niet als van Gods kant
nog geheel „vrijblijvend" voor Jahweh staan, om zich nu of te
vragen: Hoe komen wij met zo'n heilige God in contact? Dat is
het stramien van alle eigenwillige godsdienstigheid, vgl. § 2, 1d.
Nee, de psalmist spreekt op de grondslag van de Thora als
bondgenoot van Jahweh tot mede-bondgenoten van Jahweh
Over hun aller gemeenschappelijke Bondgenoot Jahweh.
Zo moeten we Psalm 15 zingen: als een Verbondslied.
2. WIE Z6 HANDELT ZAL IN EEUWIGHEID NIET
WANKELEN.
Is Psalm 15 speciaal gemaakt als „Introitus"-lied? Een „In-
tochtslied" in het heiligdom? Veel kommentatoren beantwoor-
den deze vraag bevestigend. Zij stellen het zo voor, dat wan-
neer een stoet pelgrims tot voor de poorten van de tempel
198 199
en dat ook eeuwig blijven?
§7
genaderd was, zij vs. 1 zongen: „Jahweh, wie zal verkeren in uw
tent?" Waarna een priesterkoor hun antwoordde met vs. 2-5, 3 ).
De Heilige Schrift vertelt ons van zo'n ontvangstritueel
echter niets. Natuurlijk kan Psalm 15 best als beurtzang in de
tempeldienst gezongen zijn, maar welke psalm kan niet in de
eredienst gezongen worden? Daarom hoeven zij ook nog niet
speciaal voor de eredienst of cultus gemaakt te zijn, zoals een
bepaalde richting in de psalmenverklaring al gauw van een
psalm beweerde. Je kunt ze ook thuis zingen, zelf s heel ge-
woon onder het vaat wassen of als Israelitische boer onder het
druiven plukken. Om nu maar te zwijgen over het psalmen
lezen of in de binnenkamer nabidden.
Het lijkt ons dus onbewijsbaar, dat Psalm 15 speciaal
gedicht is voor pelgrimsoptochten, die op het punt stonden de
tempel binnen te treden. 4 ) Waarom kan de auteur hem niet
geschreven hebben als wijsheidsgedicht, hetzij als leesstof het
zij als leerstof, bijvoorbeeld om kinderen uit het hoof d te laten
leren, zoals we dat op onze scholen ook wel kennen? 5 ) De
vraag- en antwoordvorm alsmede het adntal der geboden (ook
hier: tien!) zou op dit didaktisch-chokmatische doel kunnen
wijzen, want wijsheidsleraars pasten die vorm wel meer toe,
vgl. Ps 34 : 12-15 (ook van David), Spr. 31 : 2-9, 30 : 4, Pred. 1 : 3,
6 : 12. 6 ) De wijze Prediker hield zich immers ook al met de
tempelgang bezig: „Behoed uw voet als ge naar Gods huis gaat",
Pred. 4 : 17, vgl. 5 : 1. De vraag van vs. 1 is trouwens niet eens
tot priesters gericht, maar tot Jahweh, die het antwoord al
gegeven had in de Thora, 7 ). Alle straks te lezen eisen kan men
staven met de Wet van Mozes.
Het heeft de aandacht getrokken, dat Psalm 15 geen
godsdienstige („cultische") eisen stelt, b.v. dat men rein is. Maar
ook deze psalm laat de echo horen van de Thora en zoals we
zagen (§ 2, 2) is de Thora nu eenmaal geen louter godsdienstig
boek, zodat z'n weergalm ook geen louter godsdienstige klank
kan hebben. De claim van Gods verbond raakte ook Israêls
dagelijkse leven en niet alleen zijn bezig zijn met Jahwehs
 f
S5 7 Psalm 15: Wie mogen huisgenoot van God zijn
eredienst. Tussen de sabbat en de andere dagen kende de
Israeliet trouwens ook Been algehele tegenstelling, zoals we bij
de bespreking van Lev., Num. en Deut. hebben gezien, Ib en Ic.
De vereisten voor levitische reinheid en dergelijke waren
paedagogisch-symbolische herinneringen aan de grote eis der
Wet om in heel het leven heilig te wandelen.
Een onheilig dagelijks leven zou zelfs de stiptste ere-
dienst voor God waardeloos maken, Ps. 40 : 7vv, 50, 51 : 18v, Jes.
1 : 10-20, Jer. 7 : 1-15, Hos. 6 : 6, Amos 5 : 21, Micha 6 : 6-8, Matth.
23. Dat wist David als leerling van Samuel maar al te goed:
„gehoorzamen is beter dan slachtof fers", 1 Sam. 15 : 22.
En dan nu de psalm zelf !
Vers 1.
„Jahweh, wie zal in uw tent te gast zijn?
Wie maq wonen op uw heilige berg?"
Hoe is het mogelijk, dat men van deze psalm heeft durven
beweren, dat hierin „van genade en geloof niet uitdrukkelijk
wordt gesproken"? De naam Jahweh, het allereerste woord van
deze psalm, druipt om zo te zeggen al van genade. In die vier
Hebreeuwse letters JHWH zagen de psalmisten Gods hele
Evangelie-voor-Israel gemikrofilmd, vgl. Ia 261-288. Al Gods
grondleggende verlossingswerk uit de tijd van Mozes klonk in
die naam Jahweh mee: Abraham — Egypte — Horeb. Zonder
deze „grondlegging der (Israelitisch-christelijke) wereld" zou
het zo'n duizend jaar voor Psalm 15 al met Israel gedaan
geweest zijn. Het leef de al sinds Abraham en Egypte van
genade.
Verder spreekt de psalmist over Jahwehs „tent" en „heilige
berg". Daarmee behoeft hij niet per se de berg Sion te bedoe-
len, want in het lied van Mozes bij de Schelf zee worden Gods
„woning" en „de berg die uw erf deel is" ook al parallel gebruikt,
Ex. 15 : 17, Ic, 421, noot 65, 8 ). Welnee Gods wonen onder zijn
yolk sprak toch al van zijn genade voor Israel. Dit yolk
verwaardigde Hij met zijn residentie, waar priesters in zijn
Naam zegenden en onderwezen en waar alles — kleuren,
200 201
... en dat ook eeuwig blijven? S5 7
offers, kleding, materialen — sprak van Jahwehs lief de voor
Israels leven en zijn afkeer van de dood. Een psalm over Gods
Woning niet van genade spreken, hoe kan men zoiets beweren?
Wie mogen nu bij Jahweh te gast zijn, naar de maatstaven
van de Oosterse gastvriendschap? Zo'n gastheer voelde zich
immers tot heel wat meer verplicht dan wij, dat kunt u zien aan
Lot, die nog liever z'n dochters liet onteren dan z'n gasten, Gen.
19 : 8. Zelfs na z'n vertrek kon een gast nog binnen een straal
van vele kilometers op de bescherming van z'n gastheer terug-
vallen. 9 )
Wie mogen zo veilig onder Jahwehs dak verkeren?
De volgende verzen geven op die vraag antwoord. Wie dat
wetticistisch leest, zal met de dominee met wie we begonnen
zuchten over onze „onmacht". Maar wie de Heilige Schrift leest
als een Verbondsboek en de Psalmen als Verbondsliederen zal
in Ps. 15 : 2-5 een korte omschrijving lezen van wat Psalm 103
noemt: „zijn verbond onderhoirden en aan zijn bevelen denken
om die te doen", vs 18. Israelieten die allang in Jahwehs ge-
meenschap leven, kunnen uit deze psalm kort en bondig leren
wat zij moeten doen om Jahwehs trouwe bondgenoten te
blijven, vgl. Jes. 33 : 14-16.
Men zou de vraag ook zo kunnen stellen: „Jahweh, wat
hebt u uw yolk beloofd?" Waarop David in het vervolg van de
psalm gaat belijden, dat hij gelooft wat God heeft beloofd. In
de Thora, b.v. in Lev. 18: „De mens die deze dingen doet, zal
daardoor leven!" vs 5. Psalm 15 gelooft wat God daar in Lev. 18
belooft. Hij somt iets op van Gods gerechtigheidswerken om
dan met de vaste belijdenis te eindigen: „Wie zo handelt, zal
nimmer wankelen", vs 5.
Vers 2:
„Hij, die onberispelijk wandelt en doet wat recht is
en waarheid spreekt uit zijn hart".
Toen Jahweh Abraham nog eens onder het oog bracht wat
§ 7 Psalm 15: Wie mogen huisgenoot van God zijn
voor gedrag Hij van zijn bondgenoot verwachtte, gebruikte Hij
hetzelf de woord als we hierboven in Ps 15 : 2 aantreff en: „Wan-
del voor Mijn aangezicht en wees onberispelijk (Hebr. ta-
miem)", Gen. 17 : 1. De S.V. gaf dit weer met: „En wees oprecht".
We zouden nog liever vertalen: „Wandel met een volkomen
hart" of „met een onverdeeld hart" voor mijn aangezicht. Jah-
weh wilde resoluut gediend worden, niet door bondgenoten
wier hart beheerst wordt door uiteenlopende motieven, zoals
dat van „een dubbelhartig man", Jak. 1 : 8, 4 : 8 S.V. Ons oog
moet alleen op God gericht zijn. Jahweh vraagt integriteit 10 ).
Geen afwijken van zijn wegen. Al is struikelen op de goede
weg iets anders dan wandelen op een verkeerde weg, Ia 369.
Psalm 19 brengt de betekenis van tamiem-wandelen mooi
onder woorden: „Behoed ook uw knecht voor overmoed, laat
die over mij niet heersen; dan ben ik onberispelijk en (=
namelijk) vrij van grove overtreding", vs 14. De uitdrukking „hij
die onberispelijk wandelt" is f eitelijk een aanduiding voor de
rechtvaardigen.
Hier maakt de geest van de algemeen-christelijke
godsdienstigheid onmiddellijk kortsluiting met de Heilige
Schrift: onberispelijk wandelen, met een volkomen hart, wie
kunnen dat dan? Zijn onze beste werken in dit Leven soms niet
alle Onvolkomen en met zonde bevlekt? Zijn wij niet allemaal
ellendige zondaars? We spraken al over deze dingen in § 4, 6a.
en komen er bij Psalm 26 nog nader op terug. Ook op het
woord onberispelijk. Nu volstaan we met het volgende.
In feite werpt deze godsdienstigheid alle mensen op een
hoop als „allemaal zondaars", hoogstens te onderscheiden in
gelOvige zondaars en Ongelovige zondaars. „Zoo wordt de
scherpe scheidslijn, die de Heere in Zijn Woord maakt tus-
schen de rechtvaardigen en de goddeloozen zeer vromelijk
weggedoezeld (Ezech. 13 : 22)", aldus A. Janse in 1931 in het
Woord vooraf van zijn boek „Van de rechtvaardigen" (2e druk
1962). „In onzen tijd is het niet gemakkelijk om de woorden
Gods op dit punt te belijden", merkt Janse daar verder op. „'t
Gevaar bedreigt ons, dat we niet meer durven spreken van de
202 203
... en dat ook eeuwig blijven? § 7
„rechtvaardigen", omdat de wereld ons dan direct aanziet voor
„Farizeeers", die meenen, dat zij beter zijn dan de anderen. En
dan niet enkel de „wereld", maar ook de „Christenheid" valt ons
aan als we van de „rechtvaardigen" durven spreken, zooals de
Heilige Schrift doet. Een heel tuighuis van moderne
godsdienstige spreuken en modewoorden staan ten dienste om
de rechtvaardigen, die God zalig spreekt, met Gods oordelen te
verschrikken, terwijl men zeer mild over „andere godsdiensten"
en over goddeloozen spreekt".
Maar bestaan die „onberispelijken van wandel" dan ook in
werkelijkheid? Nou en of! De Heilige Schrift, met name de
Psalmen en Spreuken, staan vol van hen, vgl. Ps. 7 : 9, 18 : 24-33,
19 : 8, 25 : 21, 26 : 1, 37 : 18, 41 : 13, 84 : 12, 101 : 2, 6, 119 : 1, 80, Spr.
2 : 7, 21, 10 : 9, 29, 11 : 20, 19 : 1, 28 : 10, 11 ). Sommigen worden
zelfs bij name genoemd: „Noach was onder zijn tijdgenoten een
rechtvaardig en onberispelijk man; Noach wandelde met God",
Gen. 6 : 9. Ook Job was „vroom en oprecht, godvrezend en
wijkende van het kwaad", Job 1 : 1. David gaf in 2 Sam. 22 : 23v
( = Psalm 18) een mooie omschrijving van onberispelijk-zijn:
„Want al zijn verordeningen stonden mij voor ogen en van zijn
inzettingen week ik niet af, maar ik was onberispelijk voor
Hem, en wachtte mij voor ongerechtigheid", vgl. Ps. 18 : 23v. Bij
onze bespreking van Psalm 26 zullen we nader ingaan op het
f eit, dat David zich op zijn eigen onberispelijkheid durf de
beroepen! En tenslotte Zacharias en Elisabeth, van hen lezen
we: „Zij waren beiden rechtvaardig voor God en leef den naar
alle geboden en eisen des Heeren, onberispelijk", Luk. 1 : 6.
Al deze mensen worden „onberispelijk" genoemd ondanks
de verkeerde dingen, die de Schrift evengoed van hen weet te
noemen. Onberispelijk wandelen is dus kennelijk geen kwestie
van zondeloosheid, maar een zaak van het hart, van je le-
vensrichting of levenskoers. Als die goed is kan het er in de
Schrift van af iemand royaal „onberispelijk" te noemen. Wie
daaraan morrelt door mi over „overgebleven zwakheid" te gaan
spreken (een waarheid overigens!), lijkt nog vromer te willen
zijn dan de bijbel zelf.
 - ,1111r
7 Psalm 15: Wie mogen huisgenoot van God zijn
En als we niet oppassen komt er onder al dit geredeneer
onwillekeurig een rookgordijn te hangen voor de eis, die Jah-
weh reeds aan Abraham stelde als de verbondseis-bij-uitne-
mendheid en die hier door David als onontkoombare, noodza-
kelijke vrucht van geloof in Gods verbondsbelofte en
voorwaarde voor blijvende gemeenschap met God de Heere
wordt herhaald: „Wandel voor mijn aangezicht en wees onbe-
rispelijk!"
Zulke gelovigen mogen eeuwig Gods huisgenoten zijn!
Voor een goed begrip voegen wij daar wellicht ten over-
vloede het volgende nog aan toe. Natuurlijk leven de recht-
vaardigen niet in Gods gemeenschap op grond van hun onbe-
rispelijke wandel. De enige grond van Israêls redding lag in
het f eit, dat God het in genade tot zijn kinderen had aangeno-
men. Wij zouden nu zeggen: alleen op grond van Christus'
kruisofferande zijn wij uit genade tot huisgenoten van God
aangenomen. Een andere grond voor onze zaligheid is er niet.
Gods genade en Christus' gerechtigheid en heiligheid, die ons
in de belofte van het evangelie worden geschonken en door
het geloof aangenomen. Zulk geloof moet natuurlijk wel vruch-
ten dragen. Anders zou het dood zijn, Jak. 2. Welnu, die vruch-
ten worden in het vervolg van de psalm in enkele zinnen nader
aangeduid.
Gerechtigheid en waarheid.
De S.V. van vs. 2 luidt: „die oprecht wandelt en gerech-
tigheid werkt, en die met zijn hart de waarheid spreekt". Zo
druk als de bijbel het woord gerechtigheid gebruikt, zo schaars
doet de christelijke volksmond het. En als hij het doet, laadt hij
het nog met een heidense inhoud ook. Alsof gerechtigheid zou
betekenen: als een stipte onkreukbare rechter koud en on-
barmhartig de wet toepassen 12 ). Maar zoals we in § 3, 1 al
gezien hebben is „gerechtigheid" in de Schrift juist een liefelijk
ding 13 ). Onder de gerechtigheid van de rechtvaardige verstaat
de Schrift: z'n loyale vasthouden aan Gods verbond in het hele
204 205
-
en dat ook eeuwig blijven? §7
leven en zeker niet alleen in de rechtszaal. Gerechtigheid is
praktisch een ander woord voor gehoorzaamheid aan Gods
geboden, gelovig met Jahweh leven.
En wie niet maar eens voor een enkele keer, maar voortdu-
rend gerechtigheid doet, is een bondgenoot met wie Jahweh
niet bedrogen uitkomt, iemand op wie men bouwen kan. Zo
iemand heet in de taal van de Schrift een man-van-waarheid.
In ons spraakgebruik spreken we van waarheid als iets precies
klopt met de feiten. Deze zogenaamde „naakte" waarheid kun
je zonder enige lief de voor je medemens doorgeven. Maar als
de bijbel het woord waarheid gebruikt, kunnen we het voor
onszelf gerust eens vervangen door: vastheid, soliditeit. Verge-
lijken we de leugen met bomijs, dan is de waarheid graniet. En
dat eist Jahweh van zijn huisgenoten: op hun woorden moet
men kunnen bouwen, zonder dat men er vroeg of laat door-
heen zakt. Als we vasthouden aan de N.V. — „waarheid spreekt
in zijn hart" — zou hier geéist worden, dat ook onze overleg-
gingen door onze bondgenootschappelijke trouw aan Jahweh
gestempeld dienen te zijn, vgl. Deut. 6 : 5v („God lief hebben
met geheel uw hart") 14). Overigens maakte de Israêliet weinig
verschil tussen denken en spreken 15 ).
Vers 3:
„Die niet rondgaat met laster op zijn tong,
die zijn metgezel geen kwaad doet
en geen smaad op zijn naaste
Natuurlijk gaat het ook hier om de koers van ons leven.
„Wie nooit een f out maakt in wat hij zegt is beslist een vol-
maakt man, die al zijn doen en laten in bedwang heeft", zegt
Jakobus (3 : 2), die overigens treff end tegen de zonden en de
ontembaarheid van onze tong gewaarschuwd heeft, vgl. Jak.
3 : 5-8. Wie in de gemeenschap met God wil blijven leven zal
echter dit kleine, maar machtige orgaan nooit mogen gebrui-
ken om te lasteren. Een huisgenoot van God „loopt niet rond
met laster op zijn tong", zo kan men vs. 3 ook vertalen. Men
§ 7 Psalm 15: Wie mogen huisgenoot van God zijn
heeft ook als vertaling voorgesteld: „die niet struikelt over zijn
tong", 16 ). Vs. 3c spreekt over smaad laden op z'n naaste. Teke-
nend uitgedrukt. Smaad kan een driikkende last zijn. Daar wist
David uit eigen ervaring van mee te praten: lijden onder boze
tongen! Ze waren er in de omgeving van Saul, 1 Sam. 23 : 19vv,
1 Sam. 24 : 10, 26 : ivy, 19. Later bereidde Davids eigen zoon
Absalom een revolutie voor met zijn tong, 2 Sam. 15 : 1-6. Wat
moet David ook de tong van Achitof el gevreesd hebben, 2 Sam.
15 : 31. En wat een lasterlijke woorden laadde de nietswaardige
Simei op de vluchtende koning. Zelfs op zijn oude dag werd
Davids leven nog vergald door boze tongen, 1 Kon. 1. Dit lij den
van David is vervuld in het leven van vele rechtvaardigen na
hem, vooral in dat van onze Heere Jezus Christus. Wat een
smaad hebben valse broeders op Hem geladen.
Deze voorbeelden tonen meteen, dat het niet vanzelf spre-
kend is dat leden van Gods yolk zich van laster onthouden.
Toch zal dit moeten, anders kunnen wij geen huisgenoten van
God blijven! Zulke loyale bondgenoten behoren zich gunstig
te onderscheiden van Saul en zijn kliek, de valse getuigen
tegen Naboth, de broeders uit Anathot die hun dorpsgenoot
Jeremia belasterden en de kerkelijke leiders die Jezus en zijn
apostelen hebben gesmaad.
We merkten al op, dat daar in onze tijd nog de overweldi-
gende macht bijgekomen is van het geschreven en gedrukte
woord. De macht die wij aan de pen toeschrijven, kende de
Israeliet toe aan de tong, 17 ). „Die met zijn pen niet lastert en
in zijn krant geen smaad op zijn naaste legt", zo mogen wij vs.
3 ook wel eens overdenken.
Vers 4a:
„In wiens ogen de verwerpelijke veracht is,
terwijI hij eert hen, die Jahweh vrezen".
Daar hebt u weer het front dat Psalm 1 en 2 ons zo scherp
getekend hebben! De demarkatie-lijn tussen de rijke schijn-
vrome goddelozen en hun verdrukte rechtvaardige broeders in
de Israêlitische kerk. Wilt u eeuwig in Gods huis mogen blij-
206 207
... en dat ook eeuwig blijven? § 7
ven? Dan moet u nu al positie kiezen, zegt Ps. 15 : 4. Vergoelijk
dan de goddelozen niet („verwerpelijken", heten ze hier), maar
eer de rechtvaardigen („die Jahweh vrezen"), ook al vindt u daar
„niet vele wijzen naar het vlees, niet vele invloedrijken, niet
vele aanzienlijken", 1 Cor. 1 : 26, vgl. § 3, 3. Als Jahweh de
goddelozen verwerpt, moeten zijn bondgenoten zich daarin
met Hem solidair betonen.
Verwerpelijken.
Had Jahweh deze goddelozen dan zomaar, reeds „van
eeuwigheid" verworpen? Daarover spreekt de Schrift duidelijk:
„Zie, God verwerpt de opréchte niet!" Job 8 : 20. Jegens de
getrouwe toont Gij u getrouw, jegens de onberispelijke toont
Gij u onberispelijk, jegens de reine toont Gij u rein, maar
jegens de verkeerde toont Gij u een tegenstander", Ps. 18 : 26v.
Jahweh gaat dus zeker niet grillig te werk. „Wanneer Hij met
spotters te doen heeft, spot Hij zelf, maar de nederigen geeft
Hij genade", Spr. 3 : 34 (vgl. over de spotters § 4, 5). Van dwaze,
ontaarde, pratisch God niet zoekende, Gods yolk verdrukken-
de Israelieten, zegt Psalm 53: „want God heeft hen verworpen",
vs. 6. Al waren dit er in de tijd van Psalm 53 velen, want de
dichter zag dit beeld van de Israelitische kerk: „God ziet neder
uit de hemel op de mensenkinderen, om te zien, of er een
verstandig is, een die God zoekt. Allen zijn ze afgeweken,
tezamen ontaard, er is niemand die goed doet, zelfs niet een".
Daarom had God hen verworpen, vs. 6. Er zijn tijden geweest,
dat Jahweh op een overblijfsel na heel Israel verwierp, 2 Kon.
17 : 20, Jer. 31 : 37v. Een verworpene die met name genoemd
wordt is Saul, 1 Sam. 15 : 23, 16 : 1. Ook daar lezen we echter
een uitdrukkelijke motivering: „gij hebt het woord van Jahweh
verworpen daarom heeft Jahweh u verworpen, dat gij geen
;
koning meer over Israel zult zijn", 1 Sam. 15 : 26.
Wie mogen nu volgens Ps. 15 : 4 Jahwehs huisgenoten
blijven? Zij, die als loyale bondgenoten van Jahweh breken
met wie hun Grootkoning zelf gebroken heeft. Men heeft wel

§ 7 Psalm 15: Wie molten huisgenoot van God zijn
voorgesteld vs. 4 zo te vertalen: „De verachtelijke man is uit
zijn tegenwoordigheid verwijderd, maar hij verlustigt zich in
(of: hij feteert) degenen die Jahweh vrezen" 18 ).
Zo hebben Gods loyale bondgenoten ook altijd gehandeld.
Samuel hield veel van Saul, maar moest hem op Gods bevel
toch publiek als een door Jahweh verworpen vorst behandelen,
1 Sam. 15 : 26, 16 : 1. Verwerpelijken moeten we verachten 19 ),
dat hebben ook veel levieten, priesters en Godvrezende Israe-
lieten in praktijk gebracht tegenover koning Jerobeam, 2 Kron.
11 : 13v. Zij „verachtten" deze „verwerpelijke" man door met
achterlating van hun bezittingen uit Israel naar Juda en Jeru-
zalem te verhuizen, „om Jahweh, de God hunner vaderen, te
off eren", 2 Kron. 11 : 13v, vgl. 15 : 9. En toen Josafath zijn „ver-
werpelijke" zwager Achab niet voldoende „verachtte" kwam de
ziener Jehu, de zoon van Hanani, hem bestraffen: „Moogt gij de
goddeloze helpen en bevriend zijn met hen, die Jahweh ha-
ten?" 2 Kron. 19 : 2, vgl. 20 : 35-37, 25 : 7. De dorpsgenoten van
Jeremia waren „verwerpelijke mannen", zie Jer. 11. Moest Jere-
mia toch proberen ten koste van alles goede vrienden met hen
te blijven? Nee, Jahweh gaf zijn knecht het advies: „Laten zij
zich tot u keren, maar gij zult u tot hen niet keren", Jer. 15 : 19.
Men noeme dit niet „typisch oud-Testamentisch" 20 ). Wat
deed onze Heiland toen de massa in de Joodse kerk Hem niet
„moest"? In gelijkenissen spreken, „opdat ze niet zien ( ) en niet
verstaan en zich bekeren ...", Matth. 13 : 15. Ook de Heere
Jezus eerbiedigde de oude scheidslijn.
En zijn apostelen volgden zijn voorbeeld door hun oproep:
„Laat u behouden uit dit verkeerde geslacht", Hand. 2 : 40. De
scheiding tussen Jezus' vijanden en volgelingen liep dwars
door Israel heen. Hij had trouwens van te voren gezegd, dat Hij
gekomen was om verdeeldheid te brengen (in de Joodse kerk),
Matth. 10 : 34v, vgl. 10 : 11-14. Wie bij Jahweh willen blijven
wonen, zullen deze gang van zaken moeten eerbiedigen en
handelen naar deze regel: „Zou ik niet negeren, Jahweh, die u
negeren?" 21 ). Maar volgens Ps. 15 : 4 tegelijk eren hen die
Jahweh vrezen! Ook al zijn dat de armen en verachten in de
208 209
en dat ook eeuwig blijven? §7
wereld. Zoals David zijn spottende vrouw Michal antwoordde:
„ ... en bij de slavinnen van wie gij spreekt, bij Mar wil ik eer
verwerven", 2 Sam. 6 : 20-22. „Wat betreft de heiligen die in den
lande zijn, zij zijn de heerlijken in wie al mijn welbehagen is",
Ps. 16 : 3. Mozes weigerde daarom door te gaan voor een zoon
van Farao's dochter en hoewel hij zoiets was als prins aan het
Egyptische hof en doktor in de Egyptische wetenschappen
koos hij de zijde van slavenarbeiders, „en hij heeft de smaad
van Christus groter rijkdom geacht dan de schatten van Egyp-
te", Hebr. 11 : 24vv. Zulke voorbeelden geeft de Schrift meer.
Neem Obadja, de hofmaarschalk aan het hof van Achab en
Izebel. „Obadja was iemand die Jahweh zeer vreesde", 1 Kon.
18 : 3. En dat in die verdorven hofsfeer. Maar de weelde daar
had hem niet van Jahweh afgetrokken en evenmin van zijn
verdrukte belijders. „Toen Izebel de profeten van Jahweh
uitroeide, had Obadja honderd profeten genomen en hen vijf-
tig bij vijftig in een spelonk verborgen en met brood en water
verzorgd", 1 Kon. 18 : 4. Zo'n houding nam ook Jesaja aan in zijn
tijd. Hij was kroniekschrijver aan het hof van koning Uzzia (2
Kron. 26 : 22) en moet een man van grote eruditie geweest zijn
blijkens zijn prof etieen. Maar ondanks zijn culturele vorming
en hoge positie schaamde hij zich niet om te horen bij het arme
Overblijfsel dat in zijn dagen Jahweh nog vreesde. Maar het
mooiste voorbeeld van alle is Gods Zoon zelf. Hebr. 1 noemt
Hem: „Erfgenaam van alle dingen", door wien God de wereld
geschapen heeft, „de afstraling van zijn heerlijkheid", Hebr.
1 : 2v. En Hij heeft zich niet geschaamd ons zijn broeders te
noemen. Hij deed wat Psalm 15 noemt: „eren hen die Jahweh
vrezen". En die levenshouding verwacht Hij ook van ons.
Vers 4b en 5:
„Heeft Hij gezworen tot zijn schade, hij verandert het niet ;
Hij leent zijn geld niet op woeker
en aanvaardt geen geschenk tegen de onschuldige.
Wie zo handelt zal nimmer wankelen'
Geld is een zeer gevoelig meetinstrument voor iemands

§ 7 Psalm 15: Wie mogen huisgenoot van God zijn
gerechtigheid-doen en waarheidslief de. Wilt u eeuwig bij Jah-
weh aan huis blijven? Wees dan waarheid ( = vastheid, solidi-
teit) door nooit op een schadelijke belofte terug te komen, 22 ).
Of door op andere wijze van de nood van uw naaste te prof ite-
ren. In het oude Oosten waren rentepercentages van 20-33%
gewoon. Geen wonder, dat het Hebreeuwse woord voor rente
letterlijk „beet" betekent. Rentevragen was zoiets als je schul-
denaar bijten, 23 ). We merken hierbij op, dat men in het oude
Oosten nog niet onze gewoonte kende om geld te lenen ten-
einde daarmee handel te kunnen drijven. Wie oudtijds leende,
deed dat uit gebrek. En dan van die nood misbruik maken?
Daar had Jahweh zijn Israelieten niet voor verlost van hun
Egyptische verdrukkers om nu elkaar te gaan verdrukken, Ex.
22 : 25, Lev. 25 : 35-38, Deut. 23 : 19v. Ook tegenover een broeder
in nood diende een Israeliet gerechtigheid (Ps. 15 : 2) na te
jagen door geen rente te vragen van een mede-IsraNiet, Ib
688-694, Ic 703v. Wilt u bij Jahweh te gast blijven? Word dan
nooit een „noosjeh" (geldschieter, N.V. schuldeiser), zoals de
heidenwereld die kende, Ib 689 noot 79. En Israel onder koning
Saul, 1 Sam. 22 : 2, vgl. 2 Kon. 4 : 1. En wees onomkoopbaar. Ook
daarin sprak de psalmist Mozes na, vgl. Ex. 23 : 8, Deut. 16 : 19,
27 : 25. „Want een geschenk verblindt de ogen der wijzen en
verdraait de woorden der onschuldigen", Deut. 16 : 19. „Voorze-
ker, afpersing maakt een wijze dwaas en een steekpenning
bederft het hart", Pred. 7 : 7, Ic 588-591, 24). Huisgenoten van
God dienen met Samuel te kunnen zeggen: „... Uit wiens hand
heb ik een geschenk aangenomen en heb daarom mijn ogen
toegedaan?" 1 Sam. 12 : 3. Dan staan ze onder de belofte: „Wie
zo handelt zal in eeuwigheid niet wankelen".
Onberispelijken zullen nooit wankelen.
Wij noemden in het voorafgaande opzettelijk bij elk vers
wat voorbeelden van rechtvaardigen die deze eisen nakwamen.
Want „onberispelijk wandelen" mag dan volgens sommige
christenen een onmogelijkheid zijn, aan de genoemde voor-
beelden kunt u zien, dat het onder Gods yolk wel degelijk een
210
... en dat ook eeuwig blijven? §7
werkelijkheid is — en volgens Psalm 15 nog steeds noodza-
kelijk.
„Wie zo handelt ...", dat kan, ja dat m6et dus!
Het is opmerkelijk, dat de psalmist in de laatste regel niet
teruggrijpt op zijn vraag in vs. 1: „Wie mag wonen ...?", maar
zijn conclusie zo formuleert: „Wie zo handelt zal niet wankelen
in eeuwigheid". Blijkbaar kwam dit voor hem op hetzelf de neer.
Wie aan Jahwehs kant staat, heeft een veilige positie op de
betonnen pier van zijn verbond en beloften, boven de draai-
kolken van dood en verderf. Op dat platform „wankelt men in
eeuwigheid niet".
Zoals we in de volgende paragraaf bij de bespreking van
Psalm 16 nog nader zullen zien, hebben ook de gelovigen van
het Oude Verbond wel degelijk geloofd, dat hun leven bij
Jahweh veilig en geborgen was, dwars door de dood heen. Ook
zij hebben al geloofd in de wederopstanding der doden en het
leven der toekomende eeuw, zie Dan. 12 : 13. Trouwens, hoe zou
Martha — toch ook een vrouw die nog onder het Oude Ver-
bond leef de, al stond dat bij haar leven op het punt te verou-
deren en te verdwijnen, Hebr. 8 — hoe zou Martha anders van
haar dode broer Lazarus hebben kunnen zeggen: „Ik weet, dat
hij zal opstaan bij de opstanding ten jongsten dage"? Joh.
11 : 24. We hoeven dit heus niet te verklaren uit het feit, dat zij
op de drempel van twee bedelingen leef de, want ook Abraham
overwoog al, dat God bij machte is doden op te wekken, Hebr.
11 : 17v. Hij keek trouwens wel verder dan het beloof de land
Kanaan, Hebr. 11 : 10-16, vgl. 2 Kon. 5 : 7. Wij memoreren deze
feiten, opdat men het slot van Psalm 15 — „niet wankelen in
eeuwigheid" — vooral niet leest door een Gnostisch-Marcioni-
tische bril, ook al mocht hij een modern montuur hebben, zodat
men hier toch weer een „tegenstelling" opmerkt tussen „in
eeuwigheid" in het Oude Testament en in het Nieuwe Testa-
ment, 25 ). David heeft blijkens de laatste regel van zijn psalm
al goed geweten, dat een mens in de weg van gelovige (niet:
Farizese, „wetticistische") onderhoudinq van Gods geboden en
211
§ 7 Psalm 15: Wie mogen huisgenoot van God zijn
loyaal nakomen van zijn verbond in eeuwigheid niet wankelen
zal.
Daarmee keek hij tot in het leven der toekomende eeuw.
Psalm 15 lijkt wel een beetje op de Bergrede van onze
Heere Jezus Christus. Daarin gaf onze Zaligmaker soortgelijke
concrete geboden als David in deze psalm, vgl. Matth. 5v: geen
onrecht doen, geen onreinheid, tong in toom houden. Beide to
lezen als belofte van de Koning voor ons, de burgers van zijn
Koninkrijk: „Een ieder nu, die deze mijn woorden hoort en ze
doet" — die zal ingaan. Maar wie ze niet doet, als christen of
als gemeente in het dagelijkse leven — diens val zal groot zijn,
Matth. 7 : 24-27. Het slot van Jezus' Bergrede en dat van Psalm
15 spreken in dezelf de lijn. Als Rechter van de ganse aarde zal
Jezus Christus het slot van deze psalm bevestigen op de
oordeelsdag, als ieder mens zal wegdragen naar hij gedaan
heeft, hetzij goed, hetzij kwaad. Maar wie nu doet wat Psalm 15
zegt, zal dan niet „wég-wankelen" onder de last van Jezus'
vonnis: „Gaat weg van Mij ...!"
NOTEN
1) J. Ridderbos, De Psalmen I, 121, al doet hij ook zachtere uitspraken.
2) A. Weiser, Die Psalmen (ATD), Gottingen 1950, I 107. Ook R. Kittel, Die
Psalmen 1914, 49 mist hier „vor allem das Bewusztsein der sittlichen Ohnmacht,
die zwar Wollen kent, nicht aber das Vollbringen". Het is alsof we de oude
Schortinghuis horen met zijn „kan niet" en dat uit Kittels vrijzinnige pen.
3) Kraus a.w. I, 111: Het „Thora-vragen" als in 2 Sam. 21 : lvv, Hagg. 2 : I lvv,
Zach. 7 : ivy zou uitgegroeid zijn tot een „Thora-liturgie" of „Introltus-liturgie".
Men concludeert op deze wijze echter zonder Schriftbewijs uit een dergelijke
Egyptische of Akkadische gewoonte tot een Israelitische. J.L. Koole, Psalm XV
— Eine kOnigliche Einzugsliturgie? (OTS, XIII, Leiden 1963, 99) stelt zich Psalm
15 voor als „Vorbereitung auf die Inthronisation" van een koning (a.a. 106), ook
op grond van de „nahezu vollkommenen Heiligkeit und Tadellosigkeit" die
hier geeist wordt.
4) „Dasz er schon ursprtinglich fur gottesdienstliche Benutzung gedichtet sei,
ist durch nichts angedeutet", H. Keszler, Die Psalmen, Munchen 1899, a.l.
5) Vgl. de kommentaren van Edelkoort („Het is een leerdicht"), Pannier/Renard
(„Le ps. XV est un psaume didactique"), Briggs („a didactic poem" en daardoor
„less suited for public worship").
6) „Die gebietenden Satze sind gerade 10 an der Zahl. Das is schwerlich Zuf all.
Man kann sie an den Fingern herzahlen und also gut dem Gedachtnis einpra-
gen. Unwillkfirlich denkt man an den Dekalog von Ex 20 (Dtn 5)", H. Schmidt,
Die Psalmen, Tiibingen 1934, al
212
... en dat ook eeuwig blijven? §7
7) Zoals E. K6nig a.l. opmerkt.
8) Valeton, De Psalmen I, 89v, merkt op: „Voor ons hebben natuurlijk de
woorden „uw tent" en „uw heilige berg" beeldsprakigen zin. De vraag is, of niet
ook de psalmist het reeds zo zal hebben bedoeld. Ik geloof het wel. Niet aan
een bepaald verblijf in den tempel — de „heilige berg" zou dan zuiver plaatse-
lijk bedoeld moeten zijn, — nog veel minder aan dat in den tabernakel is hier
gedacht, maar in het algemeen onder voor iederen Israeliet volkomen verstaan-
bare beelden, aan het zijn in de nabijheid, onder de zegenrijke hoede Gods.
Wie, zo is de bedoeling, wordt door God toegelaten in zijne gemeenschap en
smaakt den zegen daarvan?" Ook Delitzsch merkt op, dat „das Weilen und
Wohnen nicht auszerlich, sondern geistlich mit Hinwegversetzung fiber die
Raumschranken zu verstehen" is, a.l. Zo ook A. Cohen, The Psalms, London-
Bournemouth, 1950, al.: „Although the parallel Thy holy mountain suggests the
temporary sanctuary in Jerusalem before the construction of the Temple, it is
preferable to understand both these terms metaphorically. The worshipper did
not „sojourn" or „dwell" in the Holy Place. The meaning is: who is qualified to
have access to Thy Presence and enjoy communion with Thee?" Daarmee
vervallen ook chronologische bezwaren tegen Davids auteurschap, dat dan ook
door Delitzsch en J. Ridderbos aanvaard wordt. David heeft trouwens zelf nog
de verplaatsing van de ark naar de nieuwe tent op de Sion verzorgd, 2 Sam.
6 : 12vv, 1 Kron. 16 : lvv.
9) Vgl. Kohler, Lexicon s.v. geer, A. van Deursen, De achtergrond der psalmen,
162.
10) La Sainte Bible a.l.: „qui marche dans l'integrite", vgl. Ia 211, B. Holwerda,
Diktaten I, 39-41 (Kampen 1954), N.H. Ridderbos, Psalmen I, 62, M. Dahood a.l.
„He who walks with integrity".
11 1 In de N.V.afwisselend vertaald door vroom, onschuldici, oprecht(heid)
12) Mr. H. M. Bianchi, Ethiek van het straff en, Nijkerk 1964, 36-64 betoogt, dat
de bijbelse gerechtigheidsopvatting in de rechtsgeleerdheid nooit de plaats
van de gerechtigheid der grieks-romeinse antieken heeft kunnen innemen en
dat terwijl eerstgenoemde veel heilzamer is. Het strafrecht is daar volgens
Bianchi niet wel bij gevaren.
13)G. von Rad, Theologie des Alten Testaments, Munchen 1962, 389: „Der
Begriff einer strafenden tsedaka ist nicht zu belegen; er ware eine contradictio
in adiecto". Hier moet bij gezegd worden: voor de rechtvaardigen! De keerzijde
van Gods gerechtigheid jegens de rechtvaardigen is immers, dat Hij hun
verdrukkers, de goddelozen, zal straf f en, vgl. N. H. Ridderbos, Psalmen K.V. I,
60. B. Holwerda zag de terugslag van het Griekse denken over gerechtigheid
in de f ormulering van Zondag 4 Heid. Cat., Populair Wetenschappelijke Bijdra-
gen, Goes 1962, 81.
14)J. Ridderbos neemt de b in bilebabo niet als b-instrumenti, maar als b
concomitantiae: „en waarheid spreekt, met zijn hart er bij".
15) N. H. Ridderbos, a.w. I, 30.
16 ) M. Dahood a.l.: „trip over his tongue". Ook hij spreekt van „this problematic
version of ragal „al le §OnO". Ten gunste van zijn vertaling merkt Dahood nog
verder op: As Johannes Hempel points out in IDB III, 954a, some humorous
formulations are used in the pedagogic psalms to impress the young man on
how he might keep his way pure".
213
§ 7 Psalm 15: Wie molten huisgenoot van God zijn

17) N.H. Ridderbos, Psalmen I, 30.

18) M. Dahood al; „The despicable man is rejected from his precense, but those
who fear Yahweh he feasts".
19) Ook vertaalt men wel: „Hij (de vrome) is verachtelijk in zijn (eigen) ogen",
m.a.w. hij is ootmoedig, R.F. Edel, Hebraisch-Deutsche Praparation zu den 8
Psalmen, Marburg 1966 al.
20) Zoals b.v. A. Weiser a.l.
21) Een zinspeling op Ps. 139 : 21v. B. Holwerda merkte in zijn artikelenreeks PSALM 16: JAHWEH IS MIJN EEUWIG ERFDEEL
„De nieuwe bijbelvertaling, enige voorlopige opmerkingen", postuum opnieuw
uitgegeven in de bundel „Populair-wetenschappelijke bijdragen", Goes 1962,
over het woord „haten" het volgende op. „Daarin zitten voor ons nu eenmaal de
momenten van afkeer, vijandigheid, passie. Als wij iemand „haten" dan zijn we, „Een gouden kleinood van David."
zelfs zeer fel, tegen zo iemand gekant. Maar bij het Hebreeuwse „sane" (dat ook Zo hebben Luther en de Statenvertalers het woord „mik-
in ps. 139 : 21v gebruikt wordt, v.D.), dat vaak door „haten" wordt vertaald,
taam" boven Psalm 16 vertaald. Het was een gissing en we
liggen de dingen anders. Het behoeft daar niet in te houden, dat men
hartstochtelijk en dodelijk op iemand gebeten is, maar het kan ook zijn, dat weten nu nog niet zeker wat „miktaam" betekent 1 ), maar goed
men min of meer onverschillig voor hem is; en zelfs dat behoeft het niet in alle geraden of verkeerd, een ding is zeker: in de schatkamer van
gevallen te zijn. Het kan ook zijn, dat men tegenover zo iemand wat achteloos
het psalmboek staat Psalm 16 inderdaad als een „gouden klei-
is en nonchalant, zodat men hem ietwat verwaarloost; en ook wel, dat men voor
iemand wel voelt, doch minder dan men doet voor een ander, zodat men hem nood". Een gedicht boordevol blijdschap in Jahweh. Geladen
bij een ander ten achter stelt, en wat dies meer zij. Maar nu gaat het dan ook met vertrouwen op Hem. Geschreven met gouden letters 2 ).
niet aan, om maar zonder meer ,,sane" overal, waar de grondtekst dat woord
Duizend jaar voor Christus al zakelijk hetzelf de belijdend als
heeft, te vertalen door „haten", a.w. 74, vgl. 199, waar Holwerda naar aanleiding
van een hem schriftelijk over het bovenstaande gestelde vraag zich verzet Paulus, toen hij schreef: „Want ik ben verzekerd, dat noch dood
tegen het „veel te vlot in Mal. 1 :3, via Rom. 9 ingedragen ( ) moment van noch leven ( ) ons zal kunnen scheiden van de lief de van
decreet-tot-verwerping, terwijl de tekst daartoe geen aanleiding geeft en ook God ...", Rom. 8 : 38v.
Rom. 9 daarvan niets zegt, als het citaat van Maleachi daar ter sprake komt. Ik
kan het dus met deze broeder eens zijn, dat men moet oppassen, dat men Geen wonder dat de apostelen er na de verrijzenis van
„haten" hier niet maakt tot een „haten-van-eeuwigheid" of iets dergelijks. onze Heere Jezus Christus graag over hebben gepreekt. De
Alleen maar, voor mijn eigen besef zit dat moment in „haten" als zodanig niet.
Geest der waarheid liet hen zien, dat deze psalm ook over de
( ). Mits men „haten" maar zijn historische betekenis laat hebben, verdient in
Mal. 1 ( ) de term haten de voorkeur." En over haatgevoelens gesproken: „Wij tweede David spreekt, Hand. 2 en 13. Mede op grond van deze
vatten dan dat diepe woord der Schrift „haten" op als een psychisch gevoel van Schriftplaatsen zien wij geen reden aan de juistheid van het
groote afkeer. Maar de Schrift ziet lief de en haat als dingen van het diepe hart.
opschrift te twijfelen en deze psalm aan David te ontzeggen.
Aan de uitgangen des levens (waarbij dan momenten van lief de- en haatge-
voelens ook behooren) aan de uitgangen des levens is het te zien, wat er in het
hart schuilt", A. Janse, Met geheel uw verstand, Kampen, 196. 1. DAVID EN DE NAWEEEN VAN DE RICHTERENTIJD.
22) Ook hier is M. Dahoods vertaling belangwekkend. Hij stelt, dat de 1 in Toen David Psalm 16 dichtte, was de richterentijd nau-
nisba' lehara" „expresses the idea of separation, ,,from", as so often in Ugaritic
and Hebrew ..." Zo komt hij tot de vertaling: He swore to do no wrong and welijks afgelopen! Dat moeten we bij het lezen van deze psalm
did not waver". terdege in rekening brengen. Hij is geboren in de overgangsja-
23) Volgens Kraus I 115 kende men in Babel rentepercentages van 33,3% en in ren van de richteren- naar de koningentijd. Saul en David zijn
Assyrië zelfs van 50%, vgl. ANET 162.
24) „Das Annehmen von Geschenken im Prozess ist eine alte Klage, wesentlich immers nog tot koning gezalf d door Samuel, de laatste richter.
veranlasst durch den Mangel einer festen Besoldung der Richter, als welche Maar de tijden kenterden. De profetie van Hanna, die vrome
zundchst die Altesten fungierten", B. Duhm a.l.
voorbidster voor Israel, begon in vervulling te gaan. Het Schrift-
25 ) Vgl. J. Ridderbos, al.
onderwijs van hddr zoon, Samuel, was in Gods hand het middel

214 215

§ 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
waardoor Hij Israel begon op te tillen uit het diepe verval van
de richterentijd. Al had de goddeloze Saul door zijn radika-
listische drijven het ref ormatie-werk van Samuel wel grote
schade toegebracht. Maar David zette het kerkherstel van zijn
geestelijke vader Samuel met grote toewijding voort. Het liefst
had hij zelf voor Jahweh een Huis gebouwd, 2 Sam. 7. Maar
toen Jahweh dat werk voor Davids opvolger bestemde, heeft
hij nog gedaan wat hij kon: David bracht de ark naar Jeruza-
lem, 2 Sam. 6. David kocht de bouwgrond voor de tempel, 2
Sam. 24 : 24. David zorgde alvast voor de eredienst in de nieu-
we tempel: hij regelde de of f erdienst, de tempelmuziek en last
but not least David bezorgde Gods yolk een groot deel van z'n
Psalmbundel! vgl. 1 Kron. 16 : 37-43. We kunnen dus gerust
spreken van het kerkherstel dat God op Hanna's gebed be-
werkt heeft door het werk van Samuel en David, 3).
Toch moeten we anderzijds niet menen, dat er bij de dood
van David ideale toestanden heersten in de Israelitische kerk.
De wederkeer naar God en zijn Woord was ook toen nog maar
gebrekkig. Zelfs bij een man als David.
Zwakheden bij David.
Of er in het huis van David en Michal een afgodsbeeld
(terafim) aanwezig geweest is, is zeer de vraag. Zie hierover na
verschijning If, bij 1 Sam. 19.
Maar dat zelfs bij een hervormingsgezind man als David
alle restanten van de afvallige richterentijd met een slag opge-
ruimd geweest zijn, valt te betwijfelen. Het kan Psalm 16 straks
relief verlenen als we een paar voorbeelden van die oude
zuurdesem noemen.
Kort voor zijn kroning door het huis van Juda was hij nog
bevriend met de Filistijnse vorst Achis en via hem ongetwij-
f eld met meer vooraanstaande Filistijnen.
Daarnaast treff en we soms een opmerkelijke onbekend-
heid aan met de voorschriften van de Thora zowel bij David
zelf als in zijn gezin. Zijn dochter Tamar scheen niet te weten,
dat een huwelijk met haar half broer in de Thora verboden was,
216 217
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
Lev. 18 : 9, 2 Sam. 13 : 13. En bij al zijn ijver voor het herstel van
de tabernakeldienst wist David blijkbaar niet, dat Gods ark
door Levieten gedragen moest worden en niet op een wagen
vervoerd mocht worden, Num. 7 : 9, 2 Sam. 6 : 3. Het was even-
min naar de Thora, dat ark en tabernakel gescheiden waren.
Wel plaatste David de ark in een speciale tent te Jeruzalem —
op zichzelf al weer een stukje kerkherstel — maar de taberna-
kel bleef zonder ark te Gibeon staan, 1 Kron. 15 : 1, 2 Kron.
1 : 2-5, 5 ). En dat Gibeon was een half heidense stad, waarvan
veel inwoners „niet behoorden tot de Israelieten, maar tot de
rest der Amorieten", 2 Sam. 21 : 2, 6 ). En zelfs als de ijverige en
ref ormatorische koning David gestorven is, blijkt het yolk nog
gewoon te zijn te off eren op de hoogten, 1 Kon. 3 : 2, 7 ). Tenslot-
te heeft men wel gewezen op het feit, dat zelfs onder David de
Kanadnieten niet volledig zijn uitgeroeid. In plaats daarvan
zijn er „overvloedige kenteekenen van vermenging, bijv. 2 Sam.
8: 18 en 23 bij name vs. 37-39", 8).
We mogen terloops wel opmerken, dat wij uit deze feiten
ook lijdzaamheid kunnen leren, wanneer de Heere ons doet
leven onder gebrekkige kerkelijke omstandigheden of wan-
neer we ook in eigen tijd moeten constateren, dat wederkeer
naar God en zijn Woord altijd „stukwerk" blijft.
Wanneer?
Wanneer heeft David toen Psalm 16 gedicht? In de zeven
jaren dat hij te Hebron koning was over Juda, heeft men wel
gesuggereerd, 9 ). Toen kon David zeggen: „de meetsnoeren zijn
mij in lief elijke dreven gevallen". Na jaren door Saul te zijn
opgejaagd kreeg hij in Hebron rust. Tegelijk had hij toch ook
nog reden voor de bede: „Bewaar mij, o God, want bij u heb ik
asiel gezocht". David regeerde toen immers nog maar over een
lilliputrijkje, dat lag ingeklemd tussen het sterke Filistijnse rijk
en dat van Sauls zoon Isboset en de veteraan Abner. Gissen
doet echter missen. De genoemde argumenten dwingen ons
niet aan die zeven jaren te denken. Feitelijk leef de David
levenslang op een vulkaan en liep hij altijd gevaar door sluip-

§ 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
moordenaarshand te vallen, zodat hij altijd reden had voor de
bede: „Bewaar mij, o God ...". Bovendien was David er de man
niet naar om pas onder idyllische omstandigheden te zingen:
„De meetsnoeren zijn mij in liefelijke dreven gevallen". De
dichter van het bekende „mij ontbreekt niets" uit Psalm 23 was
toch ook z6'n flinke gelovige, dat hij bij wijze van spreken best
in de spelonk van Adullam kan hebben gezongen: „De
meetsnoeren zijn mij in liefelijke dreven gevallen", vgl. Ps. 4 : 8,
Ps. 34.
Wij wagen ons dus niet aan een nauwkeurige datering,
maar willen onze psalm wel lezen in het grote raam van de
naweeên van de richterentijd en de lang nog niet overal in
Israel volledig doorgezette beweging voor wederkeer naar God
en zijn verbond, zoals we die beweging uit het boek Samuel
leren kennen. Dan lezen we Psalm 16 toch gedateerd en niet
vaag-godsdienstig en verstaan we hem historisch-situatief en
niet als een bleek boventijdelijk-„vroom" gedicht.
2. VS. 1-4: EEN VASTBESLOTEN BELIJDENIS.
Zelf s een Samuel en David hadden dus al het kromme in
Israel niet recht kunnen buigen. Maar als hij Psalm 16 dicht,
heeft David voor eigen huis en leven een koen besluit geno-
men: voortaan is het afgelopen met alle rivalen van Jahweh en
met alles wat ook maar zweemt naar afgoderij. Jahwéh is mijn
enige Heer en mijn hoogste geluk. In de vs. lb, 2, 4, 5, 8 maakt
David de radikale breuk van zijn huis bekend met alle af-
godsinvloed en belijdt hij zijn vastbeslotenheid om alleen met
Jahweh te leven.
Wij bespreken nu eerst vers 1-4.
Vers 1:
„Bewaar mij, o God,
want bij u heb ik een schuilplaats gezocht".
Je kunt hierbij natuurlijk denken aan levensgevaar voor
David, maar wanneer liep hij dat eigenlijk niet? Toen hij
vluchtte voor Saul, maar toen hij eenmaal koning geworden
218
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
was nog evengoed, want koningsmoorden kent ook de bijbel
bij de vleet.
Maar misschien dacht David wel aan bewaring bij het
WOOrd! Gezien de afval van de voorgaande eeuwen zeker geen
overbodige bede voor een Israeliet, vgl. vs. 4. Z'n eigen zoon
Salomo gleed op z'n oude dag toch ook nog terug in de impone-
rende Kanadnitische religiositeit? Dacht u dat David zich bo-
ven zo'n val verheven achtte? We hoorden hem al anders
spreken in 1 Sam. 26 : 19. Als dit vermoeden juist is, mogen we
in deze bede dus ook de klank beluisteren: „Bewaar mij, o God,
voor de geest der eeuw, want bij U schuil ik". Welk gevaar hij
echter op het oog gehad mag hebben, David heeft in elk geval
zijn veiligheid niet gezocht in militaire macht of handige
bondgenootschappen met andere mogendheden, maar besloten
van dit alles volledig of te zien en te belij den: „Bij U schuil ik!"
En bij wie zouden wij anders veilig kunnen schuilen tegen de
geest 6nzer eeuw dan bij diezelf de Heer?
Vers 2:
„Ik heb gezegd: 0 Jahweh, Gij zijt mijn Heer en mijn Goed,
voor mij gaat er niets boven ur 1 °)
Hier zien we duidelijk, dat David voor Psalm 16 een be-
paalde beslissing genomen had. Op een gegeven moment heeft
hij resoluut tot Jahweh gezegd: Voortaan bent U het voor mij
helemaal alleen!
Of dit voor een Israéliet niet vanzelf sprak? Natuurlijk, de
grondwet van het Horebverbond luidde: „Ik ben Jahweh, uw
God ( ), gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht heb-
ben". Maar vergeet de situatie niet waarin David dit beleed! De
richterentijd was nauwelijks voorbij. De wederkeer naar het
Horebverbond was nog maar begOnnen. Kaman zat nog vol
Kanadnieten. Overal kon je mensen zien, die de Badls dienden
en van Astarte regen en vruchtbaarheid verwachtten. En de
volksfeesten ter ere van die goden oefenden met hun
godsdienstige hoererij (sexuêle gemeenschap van iedereen met
iedereen) machtige bekoring uit op alle Israëlieten, die zwak in
219

§ 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
hun schoenen stonden. In zo'n tijd klonk Davids belijdenis nu
ook weer niet zo vanzelfsprekend als het misschien lijkt. Hij
achtte het tenminste niet overbodig eens duidelijk uit te spre-
ken, hoe zijn verhouding was tot Jahweh zelf (vs. 2) en tot het
yolk van Jahweh (vs. 3).
Vers 3:
„Wat betreft de heiligen, die in het land zijn:
zij zijn de aanzienlijken in wie ik al mijn genoegen heb."
Alle Israelieten waren heilige mensen, vgl. Ex. 19 : 6, Deut.
14 : 2, Ps. 34 : 10. Omdat Jahweh hen aan zijn kant geplaatst en
tot bondgenoten van de heilige God gemaakt had. Maar er
woonden in Davids tijd niet alleen Israelieten in het land, maar
ook nog veel heidenen. We spraken al even over het heidense
Gibeon. De Filistijnen oefenden in Davids jonge jaren nog
grote macht uit in het aan Israel beloof de land. De Kanaanie-
ten waren nog steeds niet uitgeroeid. Feitelijk had Israel gedu-
rende de hele richterentijd tussen hen in gewoond, vgl. Richt.
1 : 27vv, 11 ). Kortom, David woonde met heidenen en heiligen in
een land. Vriendschapsbanden en nauwe relaties met heidenen
betekenden voor een Israeliet een dagelijks gevaar.
Maar wat belijdt David nu in dit vers? Dat hij er niet
alleen openlijk voor wilde uitkomen, dat hij alleen Jahweh
wilde dienen (vs. 2), maar dat zijn hart ook uitging naar Gods
trouwe yolk: de heiligen in het land, dat (en niet onze heidense
landgenoten) zijn de heerlijken aan wie ik al mijn genoegen
beleef. Al zijn alle Israelieten inzoverre „heiligen" geweest als
zij erf genamen van het verbond waren, David zal hier wel het
oog hebben gehad op die Israelieten, die deze naam met ere
droegen. We zullen bij Davids belijdenis dus wel moeten
denken aan die Israêlieten, die „van de richting van Hanna"
waren. De ootmoedigen. De vromen. Mensen, die waren meege-
gaan met Samuels beweging voor wederkeer naar God en zijn
Woord. Heiligen die hun historische, van Abraham en Horeb
daterende heiligmaking „vOlmaakten in de vreze Gods" (om een
220
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
uitdrukking van Paulus te gebruiken), 2 Cor. 7 : 1, vgl. Ps. 34 : 10,
V.L. II 234-238. Dat waren Davids vrienden.
En dat hoewel je de vromen ook toen al niet in de eerste
plaats moest zoeken in de hogere kringen, maar bij de armen
en de kleine man. Rechtvaardige, ootmoedige en arme zijn
vaak drie woorden voor dezelf de soort Israelieten, vgl. 3, 3.
Maar denk niet, dat David daar zijn neus voor ophaalde. Hij
hield van God en dus ook van Gods yolk. In de spelonk van
Adullam verzamelde hij al honderden van die arme vromen
om zich heen, die in strijd met de Thora door schuldeisers
werden benauwd en bitter bedroef d waren om de vernielde
grondslagen onder de Israelitische wereld (en beslist geen
troep querulanten of lastposten), Ps. 11 : 3, 1 Sam. 22 : 1-3, 12 ).
David hield van dit arme, maar vrome yolk en dacht er niet aan
zich daar om standsredenen boven verheven te voelen. Toen
hij later de ark naar Jeruzalem overbracht, liep hij in een heel
gewoon pakje te dansen tussen zijn slaven en slavinnen. „De
koning van Israel heeft zich vandaag bepaald onderscheiden",
hoonde zijn vrouw Michal hem bij zijn thuiskomst. „Als de
eerste de beste landloper heeft hij zich onder de ogen van zijn
slavinnen uitgekleed", 2 Sam. 6 : 20 WV.
Van die houding geeft David zich in dit vers rekenschap.
Dat, dat zijn mijn vrienden. Die „mageren" (zoals het He-
breeuws hen soms plastisch aanduidt), die dansen van
blijdschap als de dienst van Jahweh wordt hersteld. Deze
maatschappelijk Onaanzienlijken waren in Davids ogen pas de
echte aanzienlijken in het land. David zag van deze „stillen in
den lande", op wie zijn vrouw neerkeek, iets van Gods heerlijk-
heid af stralen. Hij beschouwde hen als „hunne Doorluchtighe-
den de trouwe dienaren van Jahweh", 13). Zij waren — en zijn
dat in onze tijd nog! — dragers van een hogere eer dan we-
reldse mensen als Michal kunnen verlenen. Vandaar dat David
zijn vrouw geheel in de geest van deze psalm op haar spot-
tende begroeting antwoordde: Inderdaad, bij de slavinnen over
wie jij het hebt, bij hdar wil ik in aanzien stijgen, 2 Sam.
6 : 22 14). GOds vrienden waren Davids vrienden.
221
 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
Vers 4:
„Vele zijn de smarten van hen, die dingen naar de
gunst van een andere (god),
ik zal hun plengoffers van bloed niet plengen,
zelfs hun namen niet op mijn lippen nemen".
Dat heeft David vast ook met eigen ogen gezien: hoe de
arme heidenen nooit en te nimmer zeker waren van de gunst
van hun luimige goden, maar dag in dag uit bezig waren hen
met eindeloze offers of cadeaux te paaien. Zij „dingen" naar de
gunst van hun goden, zegt David heel kernachtig. De S.V. gaf
vs. 4 tref fend weer met: „een andere god begiftigen"• met
allerlei gif ten gunstig proberen te stemmen.
Satan heeft de arme heidenen tot de grootste dwaasheden
weten te brengen, zoals het drinken van bloed. Naar het schijnt
hebben ook Israelieten daar iets van verwacht. Zo kwam je pas
in nauw contakt met de godenwereld, Ib 271, 15 ). Over de
liederlijke Badl- en Astarte-dienst spraken we al. Daarin kwam
zelfs bestialiteit, geslachtsverkeer met beesten, voor, Deut.
27 : 21, vgl. Ia 329-331. En in Moab hadden ze een god —
„Kamos, de gruwel van Moab" — die in tijden van nood naar
zijn gunsten liet „dingen" door kinderof fers. David bracht daar
zijn vader en moeder onder (1 Sam. 22 : 3v) en kan dus de
verhalen over de Kamos-dienst hebben gehoord, 16). Misschien
heeft hij bij „de smarten van hen, die dingen naar de gunst van
een andere god" wel gedacht aan de onvoorstelbare smarten
van een vader en moeder die hun kind hebben geofferd. Satan
weet niet wat meelij is: ouders hun kinderen laten off eren
vgl. Lev. 18 : 21, 2 Kon. 3 : 27, 16 : 3, 17 : 17, 31, 21 : 6, 2 Kron. 33 : 6,
Ps 106 : 36-38, Ezech. 16 : 21, 20 : 31. En voor Israel was af go-
dendienst dan nog dubbel smartelijk, omdat Jahweh dit kwaad
krachtens de tweede bepaling van het Horebverbond dabbel
toerekende en daarover met zijn verbondsvloek kwam, Lev. 26,
Deut. 28-30. De richterentijd had daarvan overvloedig bewijs
geleverd, zoals David nog kon zien aan de macht van de
Filistijnen in het beloof de land.
Ook in onze tijd gaat Ps. 16 : 4 nog steeds op: vele zijn de
222 223
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
smarten van hen, die een andere god begiftigen dan de God en
Vader van onze Heere Jezus Christus. Tempels met godenbeel-
den zijn uit de mode. Maar vormt de christenheid zelf geen
levende tempel? 1 Cor. 3: 16v, 2 Cor. 6: 16, Efeze 2 : 21. En
heeft de autonome, na-christelijke mens van onze tijd zichzelf
niet in de tempel der christenheid neergezet om aan zich te
laten zien, dat hij een god is? 2 Thess. 2 : 4. En beleven wij
daarmee niet de vervulling van 2 Thess. 2? Wie wacht er nog
op de antichrist als een enkele persoon? Zoals wij ook wel in
het enkelvoud spreken van „de stad van de toekomst", „de
middeleeuwse mens" of „de moderne vrouw", maar een mèêr-
voud van steden, mannen en vrouwen op het oog hebben, zo
spreekt Paulus weliswaar ook in het enkelvoud van „de mens
der wetteloosheid", maar bedoelt hij een bepaald mensentype
waarvan er millioenen kunnen rondlopen, die allemaal geka-
rakteriseerd kunnen worden met het woord: wetteloosheid,
normloosheid, zichzelf-tot-God-zijn. De mens der wetteloos-
heid (2 Thess. 2 : 4) of antichrist (1 Joh. 2 : 18) kunt u op de
straten van de grote steden onzer afvallige christenheid in
duizenderlei gedaante zien. En deze af god „Mens der wette-
loosheid" kon zijn vereerders wel eens harder pijnigen, geme-
ner martelen, dieper wanhopig maken en in grotere vuiligheid
storten dan de oude Kanadnitische goden him slaven ooit
hebben gedaan. Wat zitten die arme moderne dienaars van
afgod-mens boordevol angst. Hun muziek, hun beeldende
kunst, hun wijsbegeerte, hun kranten en films razen en trappen
tegen al wat norm is en zijn tegelijk vervuld van angst en
gegrepenheid door het absurde en zinledige van het mensenle-
ven-los-van-God, 17 ).
Wat anderen doen moeten anderen weten, ik wil niets met
hen te maken hebben, zegt David. Zelfs hun namen wil ik niet
op mijn lippen nemen. Wat hij in deze psalm ook niet doet.
Zoals Jahweh trouwens ook bevolen had: „De naam van andere
goden zult gij niet noemen, hij zal uit uw mond niet gehoord
worden", Ex. 23 : 13, vgl. Joz. 23 : 7, Hos. 2 : 16, Zef. 1 : 4, Zach.

§ 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
13 : 2. Voor ons een aanwijzing om vooral positief te spreken.
Met de Schrift in de hand vooral zeggen hoe de zaken wél zijn
en hoe het wel moet. Men kan de goden van de tijd ook teveel
noemen.
3. VS. 5-8: HET BESTE DEEL.
Afgodendienst kwam dus voor David neer op pijn lijden.
Wat voelde hij zich dan oneindig veel beter af. „Ik heb gezegd:
0 Jahweh, Gij zijt mijn Heer, mijn Goed, er gaat niets boven U",
vs. 2. In vs. 5-11 vertelt hij waarOm Jahweh zijn Eên en al is.
Vers 5:
„Jahweh is mijn erfdeel en mijn beker,
GU, Gij bestendigt mijn lot".
Het woord „erfdeel" had in de oren van een vrome Israeliet
een bij uitstek liefelijke klank Zijn „erfdeel" had alles met
Jahweh te maken. Het was z'n stuk grond, dat Jahweh eigen-
handig — immers door het lot, Spr. 16 : 33 — aan zijn familie
had toebedeeld. Als zijn vaste, duurzame en onvervreemdbare
bezit, dat straks zou overgaan in de handen van zijn zonen en
kleinzonen en dat hij zelfs aan de koning niet hoef de af te
staan (Naboth, 1 Kon. 21). Alleen aan de Levieten had Jahweh
geen grond gegeven. Met hen sloot Hij een extra-verbond
waarbij Hij beloof de: Levieten, Ik ben uw deel, Num. 18 : 21,
Deut. 10 : 9, 18 : 1, Joz. 13 : 14, 33, 14 : 3, Ib 296, Ic 210v. Al mocht
iedere Israeliet natuurlijk op grond van het Horebverbond best
eens net als de Levieten uitroepen: ,Jahweh is mijn erfdeel",
vgl. Ps. 73 : 26, 119 : 57, 142 : 6, Klaagl. 3 : 24
Die „Levitische" uitdrukking gebruikt David hier om zijn
lot te tekenen. Waren de afgodsdienaars eeuwig bezig naar de
gunsten van hun goden te dingen? (vs. 4). Legden zij daarvoor
smartelijk hun geld, hun goed, hun geluk, ja zelfs hun kinderen
op het altaar? David mocht zijn God zijn erfdeel noemen! En
een erfdeel, dat huur je niet voor een paar maanden. Daar
betaal je niet voor. Dat krijg je en dat houd je. Levenslang.
224
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
Geen wonder dat David in vs. 6 uitroept: „Mijn erfdeel ( =
Jahweh) bek6Ort mil!"
Verder noemt hij Jahweh ook zijn beker.
Zoals een Israelitische vader eigenhandig de beker voor
zijn gezin vulde, zo vult Jahweh de levensbeker van zijn
kinderen, vgl. Ps. 11 : 6, 23 : 5, 75 : 9, Klaagl. 4 : 21. En wat had
Jahweh aan David toebedeeld? Zichzelf !
Vers 6:
„De meetsnoeren zijn voor mij in liefelijke plaatsen
gevallen,
en mijn erfdeel bekoort mij" 18 ).
In vs. 5 had David met nadruk gezegd: „Gij, gij bestendigt
mijn lot ...", zo had David het inderdaad altijd gezien. Wat laat
het boek Samuel ddt duidelijk zien: David heeft zelf niets
gedaan om de troon te bezetten. God zelf had hem die be-
zorgd. God zelf had Davids vijanden verslagen en bewerkt, dat
de mannen van Juda en Israel aan David kwamen vragen of hij
alstublieft hun koning wilde worden, 2 Sam. 2 : 4, 5 : 1-5. Toen
kreeg de arme, opgejaagde man de „lief elijkheid van de Heere"
te zien (Ps. 90 : 17), en mocht hij als Jahwehs onderherder Israel
„weiden", 2 Sam. 5 : 2.
Ongetwijfeld heeft David ook hierin Jahwehs lotsbestuur
in zijn leven gezien, dat hem „liefelijke plaatsen" had toebe-
deeld, want is het weiden van Gods yolk geen lief elijk werk?
Maar zijn erfdeel-bij-uitstek was toch Jahweh. Wat een be-
koorlijk erfdeel, vooral als je 't vergelijkt met de smarten die
afgoden hun slaven aandoen.
Jahweh is zo'n liefelijke God! 19 ).
Vers 7:
„Ik prijs Jahweh, die mij raad heeft gegeven 20 ),
zelfs 's nachts onderwijzen mij mijn nieren".
Alweer zo'n diep verschil tussen God en de afgoden.
Afgoden zeggen niets. David heeft ze vast bij honderden ge-
zien: van die grijnzende, stomme, starende stukken steen met
225

§ 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
hun dode ogen, dode monden en dode harten. Nooit eens wat
zeggen! Ps. 115, 135. Net als de moderne afgoden. Lijd maar
eens een groot verlies, heb maar eens een diep verdriet, kijk
maar eens tegen de poorten van de dood aan, wat zeggen de
goden dan? God geld? God sport? Nee, dan alweer de levende
God! De enige God, die zijn yolk toespreekt en raad geeft in
zijn Thora of onderwijzing. Ook aan David had hij daardoor
raad gegeven.
We moeten hierbij niet vergeten, dat David levenslang in
het klimaat van Gods Woord had geleef d. Hij was leerling van
Samuel, die op zijn beurt weer leerling was van zijn moeder, de
prof etes Hanna. Tijdens zijn vluchtperiode werd David verge-
zeld door de priester Abjathar en priesters waren in Israel
mede belast met het onderwijs uit Gods Woord. Verder komen
we in Davids omgeving de prof eten Nathan en Gad tegen.
Deze mannen zullen David raad gegeven hebben. Natuurlijk
geput uit de Thora van Mozes, want dat was toen de bijbel.
Men neme dit vooral concreet.
David werd een paar jaar lang vervolgd. Er zat een moor-
denaar achter hem aan. En God had David al tot koning laten
zalven. Wat moest David nu? Naar de macht grijpen? Een
guerilla-oorlog beginnen tegen Saul? Een proclamatie uitvaar-
digen: „Israelieten, ik ben de wettige kroonpretendent. Saul
heeft zich door zijn wandaden van het recht beroof d zich nog
langer de „wettige" overheid te noemen. Te wapen!" Zo is het
in het latere Tienstammenrijk vele malen toegegaan. Wat
moest David, toen Saul tweemaal slapend aan zijn voeten lag?
In deze en dergelijke situaties had Jahweh David raad gege-
ven. Zeker, ook wel eens door de hogepriester met zijn ef od
(urim en thummim), 1 Sam. 23 : 9-12, 30 : 7, maar naar we aan-
nemen in de regel toch door het Woord en door de leraars van
het Woord in zijn omgeving. Wat David dan voor zijn situatie
uit de Heilige Schrift voor raad kon putten? Wel, zich spiege-
len aan het voorbeeld van Abraham, die Jahweh ook een
handje had willen helpen met de vervulling van Gods belofte
door maar op eigen houtje met Hagar te trouwen, Gen. 16 : 1-4.
226
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
Wat een raad om de vervulling van Goddelijke beloften aan
God over te laten. We zouden ook kunnen denken aan de
lotgevallen van Jozua en Kaleb, die in hun tijd feitelijk net als
later David zwaar hebben geleden onder de zonden van hun
broeders-in-de-kerk. Jozua en Kaleb moesten toch ook maar
weer mee de woestijn in, veertig jaar lang. Mee lijden onder de
treurige toestanden in de Hebreeuwse kerk. En hoe? Morrend?
In een protesthouding? Nee, dit lijden-aan-de-kerk uit Gods
hand aanvadrdend en het overgevend aan Hem, die eens recht-
vaardig zal oordelen. Wat een raad kon David daaruit putten
om voorlopig te buigen onder de kromme en onrechtvaardige
verhoudingen waarin God hem geplaatst had. Zonder het recht
in eigen hand te nemen, door b.v. de slapende Saul te doden.
Ja, David was een echte rechtvaardige. Zo'n man als Ps. 1
tekent: dag en nacht met Gods Woord bezig. David verkeerde
tot diep in zijn binnenste in de greep van Gods Woord. De
Schrift gebruikt daarvoor de woorden „hart" of „nieren", zoals
wij in navolging van de bijbel ook wel zeggen: hij is zeeman in
hart en nieren. „Nieren" duiden in de Schrift op het menselijke
gevoelsleven, onze gedachtenwereld vaak wordt er hetzelfde
;
mee bedoeld als met „hart". Asaf was in zijn „nieren" geprik-
keld, terwijl de parallelle regel spreekt van een verbitterd
„hart". Ps. 73 : 21. „Nieren" kunnen „van vreugde opspringen", Spr.
23 : 16 SV. en verlangen, Job 19 : 27. Een mens kan z'n mond vol
van God hebben, terwijl Hij in feite ver van zijn nieren is, Jer.
12 : 2. Maar Ddvids nieren of gedachten- en gevoelsleven wa-
ren zo door Gods Woord gericht en onderricht, dat hij als
Hebreeuwse dichter hier in Psalm 16 gerust voor de variatie in
66n adem kon zeggen: ,Jahweh heeft mij raad gegeven" „mijn
nieren onderwijzen me zelfs 's nachts". Dat waren twee zegswij-
zen die zakelijk op hetzelfde neerkwamen. Omdat het Woord
van Jahweh resoneerde in Davids nieren. Wat Gods Woord
daar overdag in „gestopt" had, kwam er 's nachts als David lag
te denken uit.
En wat onderwezen zijn nieren hem dan? Hetzelf de als de
227

¢8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
Heilige Schrift: hoe Davids houding diende te zijn onder de
vijandschap van de hoogmoedigen in de kerk, hoe zijn houding
diende te zijn zolang de vervulling van Gods beloften nog
uitbleef, hoe zijn houding diende te zijn tegenover Saul en zijn
nakomelingen. Kortom: lijden, wachten, niet uitmoorden, geen
kwaad met kwaad vergelden, plaats laten voor de toorn ... van
G6d, je niet schamen voor arme rechtvaardigen maar hen gul
opnemen in de spelonk van Adullam.
Vers 8:
„Ik stel Jahweh voortdurend voor mij,
omdat Hij aan mijn rechterhand staat zal ik
nooit wankelen", 21 ).
Dat merkten we al bij vs. 7. David was iemand, die dag en
nacht, „met hart en nieren" in Gods woord was, vgl. 1 Tim. 4 : 15.
David wandelde met God, zijn Raadsman en Beschermer. Zeer
bewust stelde hij voortdurend de macht, de trouw en de be-
loften van Jahweh voor zijn aandacht. En omdat Jahweh als
Helper naast hem stond, vertrouwde David er op nooit te
zullen „wankelen". David zal daarbij ook wel gedacht hebben
aan zijn vaak wankele positie in dit leven, waarin Jahweh hem
geschraagd had, maar ook aan een verdere toekomst. In Psalm
15 hoorden we hem immers al belij den, dat hij „niet wankelen
zou in eeuwigheid", waarbij zijn blik kennelijk Over dood en
graf heen reikte.
4. KEKEN DE GELOVIGEN VAN HET OUDE TESTAMENT
DAN AL OVER HET GRAF HEEN?
We onderbreken nu de lezing van Psalm 16 even om een
wijdverbreid misverstand te signaleren, dat ons anders wel
eens parten zou kunnen spelen bij onze overweging van Ps.
16 : 9-11. Wanneer het over de gelovigen van het Oude Testa-
ment gaat kan men immers nog vaak horen of lezen, dat hun
geloof sverwachting nog niet verder reikte dan het graf, 22 ). De
blik op het eeuwige leven zou pas vergund zijn aan de gelo-
vigen onder het Nieuwe Testament. Voor die tijd stond, naar
228
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
men beweert, alles veel meer op de ene kaart van dit tijdelijke
leven. Vandaar dat onder het Oude Verbond het heil ook veel
meer aards getint was. De vromen hoopten op „aardse" zege-
ningen, zoals een groot gezin, een goede oogst, een vruchtbare
veestapel, een bloeiende natie. Onder het Nieuwe Testament
zou de nadruk veel meer zijn komen te liggen op „geestelijke"
zaken, zoals lief de, vergeving van zonden en het eeuwige
leven.
Daarmee stoten we op dat onderdeel van de geest onzer
eeuw, dat we kennen als het Evolutionisme. Dit heeft zich
immers zoals u ziet niet alleen een onf eilbaar leergezag aange-
matigd over het ontstaan van de wereld, maar ook over de
kennis van God. Alsof die kennis in de loop van de tijd al
edeler en hoger en verhevener geêvolueerd is en met die
kennis God zelf. Wat een fantasie! Het was puur evolutio-
nistisch van Wellhausen om het O.T. in trappen in te delen.
Maar doen wij het eigenlijk ook niet? En deden de Dopersen
het al niet vOOr het Evolutionisme en Wellhausen? En van wie
hadden de Dopersen het? Uitzaaiingen van de oude Gnostiek
of tewel puur heidendom, mooipraterij over een God, die verhe-
ven is naar onze smaak. Enfin, wie kennis genomen heeft van
de voorgaande delen in deze serie, weet hoe daarin doorlopend
gewezen is op deze kerkvijand nummer 1: de Woord- en ge-
loofondermijnende Gnostiek met z'n eeuwige „tegenstellingen",
1 Tim. 6 : 20, vgl. Ib 50-159, 412vv, en vooral Ic 230 (noot 11), IIIa
222-231. Uit dat heidense, satanische klimaat stamt de „te-
genstelling" tussen Oude en Nieuwe Testament.
Wanneer men door deze Gnostische hond gebeten is (en
wie werd dat nooit?) krijgt men leesmoeilijkheden met Psalm
16. Bekijkt men immers het slot van deze psalm vanuit de
zogenaamde tegenstelling tussen Oude- en Nieuwe Testament,
dan moet men wel tot de conclusie komen, dat David natuurlijk
onmogelijk gehoopt kan hebben op het leven der toekomende
eeuw en dus slechts als zijn verwachting kan hebben uit-
gesproken, dat Jahweh hem aan deze zijde van het graf levens-
verlenging zou schenken. Vandaar dat we even wachtten met
229

§ 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
de bespreking van Ps 16 : 9-11 om ons eerst rekenschap te
geven van wat de gelovigen van het Oude Testament nu
eigenlijk van de toekomst verwacht hebben.
Martha.
De gelovigen in Israêl moeten wel vertrouwd hebben, dat
hun leven na de dood een vervolq zou ontvangen. We vroegen
ons bij Psalm 15 al af, hoe Martha, die toch ook nog onder het
Oude Verbond leef de, anders van haar gestorven broer Lazarus
kon belijden: „Ik weet, dat hij zal opstaan bij de opstanding ten
jongsten dage", Joh. 11 :24. Dat kon zij toch ook al in haar
bijbel lezen? In de Koningentijd was het toch al drie keer
gebeurd, dat Jahweh een dode had opgewekt, 1 Kon. 17 : 22, 2
Kon. 4 : 29v, 13 : 21, vgl. 5 : 7. De zoon van de weduwe van
Sarf ath, de zoon van de Sunamitische en een onbekende die in
Elisa's graf geworpen werd. Juist omdat Israel een yolk was, dat
nog op de opstanding van doden hoopte, kon Ezechiè1 Israëls
wederkeer uit de ballingschap visionair schouwen onder het
beeld van een dal dorre doodsbeenderen, die weer levende
mensen werden met spieren, vlees en een huid, Ezech. 37 : 1-14,
vgl. Dan. 12 : 13, 23 )
Wij willen ons thans echter bepalen tot voorbeelden uit de
tijd voor David. Want men zou onder invloed van de evoluti-
onistische denkwijze van onze tijd nog kunnen denken, dat het
geloof aan de opstanding der doden het „voortbrengsel" zou
kunnen zijn van een later „ontwikkelingsstadium" van de
godsdienst, 24 ). We zullen onze voorbeelden uiteraard bespre-
ken met inachtneming van Schriftverklaringsregel nr. 1: Schrift
met Schrift vergelijken! Niemand kan Gods Woord nu eenmaal
beter verklaren dan Gods Woord zelf.
De kerk van voor de zondvloed.
In de dagen van Enos, de kleinzoon van Adam, begon men
al te doen wat David hier in Psalm 16 noemt: schuilen bij God,
Gen. 4 : 26, Ps. 16 : 1. Deze eerste gelovigen op aarde hebben
vertrouwd op Gods belof ten van vrede en herstel van de
230 231
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
intieme paradijsgemeenschap. Zij hebben vast geloof d: God
heeft leven voor ons in petto. En uit het off eren van de beste
dieren, dat God immers had goed gekeurd, zullen ze hebben
afgeleid, dat dit herstelde leven hun deel zou worden in de
overgave van het beste uit de mensen in de dood, vgl. Ib 19-21.
Zo wisten deze gelovigen van voor de zondvloed ook al,
dat God voor het herstel van de paradijsgemeenschap de
wereld eerst zou oordelen, Judas : 14v. Henoch geloof de daar al
zo vast in, dat hij dit oordeel echt prof etisch aankondigde in de
voltooid-tegenwoordige tijd: „Zie, de Heere is gekomen met
zijn heilige tienduizenden om over alien de vierschaar te
spannen en alle goddelozen te straf f en voor al hun goddeloze
werken, die zij goddeloos bedreven hebben, en voor al de
harde taal, die de goddeloze zondaars tegen Hem gesproken
hebben". De tegenwerping dat Henoch kennelijk op de ko-
mende zondvloed gedoeld heeft gaat niet op, want Judas
schrijft door de Heilige Geest dat Henoch „ook over hen"
gesproken heeft, die Judas in zijn brief op het oog had. Zodat
Henoch volgens Judas dus al voor de zondvloed ook het
Laatste Oordeel aangekondigd heeft.
De aartsvaders.
Ook van het geloof van de patriarchen denke men niet
gering. De brief aan de Hebreeên weet ons daarover belangrij-
ke dingen te vertellen. Natuurlijk, Abraham bezat de God-
delijke toezegging: „Ik ben God, de Almachtige, Ik ben Uw
Schild ( = uw Grootkoning en Bondgenoot, 25 ), Gen. 15 : 1,
17: 1. Wat had God Abraham in die belofte eigenlijk niet
gegeven? Wij zeggen dan als gemeente van het Nieuwe Testa-
ment: dan schenkt God in zo'n toezegging de Christus. Meer
heeft God eenvoudig niet te geven. Wie Gods Christus ont-
vangt, ontvangt wijsheid, rechtvaardiging, het eeuwige leven,
kortom alles, want Christus is de Erfgenaam van alles, Ia 302.
Trouwens, heeft onze Heiland niet zelf juist deze belofte
aangehaald, toen Hij de Sadduceeén de mond wilde stoppen
met hun strikvraag over de opstanding der doden? „Ik ben de

s5 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
God van Abraham, en de God van Izaak, en de God van Jakob"
was volgens de Heere het bewijs, dat de Sadduceeên ten
onrechte tornden aan de opstanding der doden, Matth.
22 : 23-33. Doordat God zijn verbondsband met genoemde man-
nen z6 nauw aanhaalde, dat Hij zelfs nadat zij gestorven waren
nog naar hen heten wilde, had God de verplichting op zich
genomen hen eens op te wekken uit de dood. „Hij is niet een
God van doden maar van levenden", dddrom „moet" God een-
voudig Abraham, Izadk en Jakob en alien die in de aan hen
gedane belofte delen, wel eens opwekken uit de dood. Dat „zat"
volgens de Heere Jezus dus al in de oude verbondsbelofte, 26 ).
Ook de brief aan de Hebreeên laat er geen twijf el over
bestaan, dat Abraham al mêer verwacht heeft dan alleen het
land Kanaan en een groot nageslacht. „Want hij verwachtte de
stad met de fundamenten (in tegenstelling met de vergankelij-
ke steden dezer wereld), waarvan GOd de ontwerper en bouw-
meester is", Hebr. 11 : 10, 27 ). Deze stad hebben de gelovigen van
de oude bedeling inderdaad nog niet verkregen, maar zij heb-
ben haar wel „uit de verte gezien en begroet", Hebr. 11 : 13.
Onze Heiland wist ook wel hoe ver Abraham de toekomst had
ingekeken: „Uw vader Abraham heeft zich er op verheugd mijn
dag te zien en hij heeft dien gezien en zich verblijd", Joh. 8 : 56.
En blijkens Hebr. 11 : 16 hebben de patriarchen verlangd naar
een hemels vaderland, waarmee blijkens hetzelf de vers de stad
bedoeld is, die God hun bereid heeft. Zodat wij de gevolgtrek-
king mogen maken, dat Abraham, Izadk en Jakob al verlangd
hebben naar die stad, die wij in Johannes' vizioen op de laatste
bijbelbladzijden uit de hemel (vandaar: een hemels vaderland)
zien neerdalen, het nieuwe Jeruzalem, Openb. 21 : 9 — 22 : 5.
Daaruit blijkt meteen, dat zij dan natuurlijk de opstanding der
doden geloofd hebben en het leven der toekomende eeuw. Dat
heeft Abraham trouwens ondubbelzinnig belèden toen hij zijn
zoon Izaak of ferde. Toen heeft hij „overwogen, dat God bij
machte was hem zelfs uit de doden op te wekken", Hebr. 11 : 18.
Dat staat stellig niet voor het eerst in Dan. 12 : 12v in de bijbel.
Waarom zou Jakob anders op zijn sterf bed in het aangezicht
232 233
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel ¢8
van de dood beleden hebben: „Op uw heil (yesjoea = bevrij-
ding) wacht ik, Jahweh", Gen. 49 : 18. Waarop wacht een gestor-
ven kind van God anders dan op zijn heil of bevrij ding uit de
dood door zijn opwekking? In ditzelf de geloof aan de weder-
opstanding der doden gaf Jozef bevel, bij de Uittocht uit
Egypte zijn gebeente mee te nemen naar het beloof de land,
Hebr. 11 : 22. Waarom zou hij daarom gevraagd hebben als hij
toch niet verder keek dan deze zijde van het graf ? Id 348 vv.
Mozes.
Mozes heeft in een leven van lij den voor God en zijn yolk
kracht geput uit de blik op de vergelding, die volgens zijn
stellige verwachting veel groter zou zijn dan de schatten van
Egypte, Hebr. 11 : 26. Hij zou echter wel een heel diep teleur-
gesteld man geworden zijn als hij die beloning in dit leven
verwacht had, want wat heeft Mozes daarin ontvangen? Nee,
ook de man die als eerste Gods nieuwe naam hoorde: „Jahweh",
"Ik zal terdege met u zijn", verwachtte de opstanding der doden
en het leven der toekomende eeuw. Door de mond van deze
„man Gods" sprak Jahweh later: „Ziet nu, dat Ik, Ik het ben, daar
is geen God behalve Mij. Ik dood en doe herleven. Ik verbrijzel
en Ik genees", Deut. 32 : 39. En zou Mozes Israel niet onderwe-
zen hebben van Gods overmacht over de dood?
Profeten en psalmisten.
De gelovigen onder de oude bedeling hebben dus heus
niet pas de zalige wederopstanding der doden geloofd nadat
Daniel 12 : 13 geschreven was of Jes. 26 : 19: „Herleven zullen
uw doden — ook mijn lijk — opstaan zullen zij!" Adam en Eva,
Enos en Henoch, Abraham en Mozes leef den reeds uit dit
katholieke geloof. Anders had een Hanna toch ook nooit
kunnen zingen: Jahweh doodt en doet herleven, Hij doet naar
het dodenrijk neerdalen en daaruit opkomen", 1 Sam 2 : 6.
„Zalig de zachtmoedigen", zei onze Heiland, „want zij zul-
len de aarde beérven", Matth. 5 : 5. Daarmee liet Hij in zekere
zin „oud nieuws" horen, want in Psalm 37 stond al te lezen:

§8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
„Want boosdoeners worden uitgeroeid (als het nu niet is dan
zeker bij het Laatste Oordeel, dat Henoch al had aangekon-
digd), maar wie Jahweh verwachten, zij zullen het land beer-
yen: Immers nog een wijle (korte prof etische spreekwijze Ib
83-88) en de goddeloze is niet meer ( ), maar de ootmoedigen
beerven het land en verlustigen zich in grote vrede", Ps.
37 : 9-11. Met deze belofte van het eeuwige leven maande de
psalmist zijn lezers tot geduld en zij hebben lankmoedig ver-
dragen „opdat zij aan een betere opstanding deel mochten
hebben", Hebr. 11 : 35. God had hun „de volmaaktheid" beloofd,
Hebr. 11 : 40.
Keken de gelovigen van het Oude Testament dan al over
het graf heen? Wij beantwoorden deze vraag op grond van de
genoemde Schriftplaatsen met: Jazeker! Paulus was zeker niet
de eerste in wiens hart opkwam: „Als wij alleen voor dit leven
onze hoop op Christus gebouwd hebben, zijn wij de bekla-
genswaardigste van alle mensen", 1 Cor. 15 : 19. Mozes zegende
Israel al met: „De eeuwige God is u een woning", Deut. 33 : 27.
Heel Israels geschiedenis kan ten bewijze strekken voor de
belijdenis: „Die God is ons een God van uitreddingen, bij de
Heere Jahweh zijn uitkomsten tegen de dood", Ps 68 : 21.
5. VS. 9-11: „IK GELOOF DE WEDEROPSTANDING DES
VLESES EN HET LEVEN DER TOEKOMENDE EEUW".
Na de uitweiding in het vorige stukje nu Ps. 16 : 9-11:
„Daarom verheugt zich mijn hart en juicht mijn ziel,
en ook mijn vlees zal veilig rusten;
want Gij zult mijn ziel niet aan de dood prijsgeven,
noch uw gunstgenoot verderf laten zien.
Gij zult mij het pad des eeuwigen levens bekend maken,
overvloed van vreugde is bij uw aangezicht,
liefelijkheid is in uw rechterhand, voor eeuwig".
Hier laat David ons delen in zijn voorsmaak van de eeuwi-
ge vreugde. Zijn regels vormen een variant van Paulus' belijde-
nis: „Want ik ben verzekerd, dat noch dood noch leven mij zal
234
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
kunnen scheiden van de lief de van God ...", Rom. 8 : 38v. David
twijfelt er niet aan of de band tussen Jahweh en hem is
onverbrekelijk. Zelfs de dood kan Gods verbond met hem niet
teniet doen. „... Omdat Jahweh aan mijn rechterhand staat,
wankel ik niet", had hij in vs. 8 gezegd. Nu vervolgt hij in vs.
9 met: „Daarom verheugt zich mijn hart ..." De grOnd voor
Davids stellige toekomstverwachting dat de dood hem niet van
Jahweh zal scheiden, is dus juist zijn band met Jahweh, die
naast-David-staat. Daarom kan David wel juichen, evenals wij
wanneer we midden in dit leven door de dood omgeven aan
Gods belof ten denken van onze zalige opstanding op de
Jongste Dag.
David uit zijn vreugde met gebruikmaking van de bij
Semitische dichters zo gelief de parallellie van woorden en
zinnen. Hij spreekt op Heist vier verschillende manieren over
zichzelf, namelijk als over „uw gunstgenoot", „mijn ziel", „mijn
vlees" en gewoon „mij". Met elk van deze vier uitdrukkingen
bedoelt David echter zichzelf, zoals hij daar levend en wel
misschien wel in zijn paleis deze psalm opschreef of dikteerde.
Natuurlijk vertonen deze vier uitdrukkingen wel enig nuance-
verschil, maar geen van alle bedoelt te zeggen, dat slechts een
bepaald stuk van David voor het sterven immuun zou zijn,
maar dat de hele David niet aan de dood prijsgegeven zou
worden. 28 ) De parallellie kan hier veel verduidelijken. Vs. 9a,
10a en 10b zeggen zakelijk driemaal hetzelf de, alleen met
andere woorden. „Mijn vlees" = „mijn ziel" = „uw gunstgenoot".
En „veilig rusten" = „niet prijsgegeven worden aan de dood" =
„het verderf niet zien". In plaats van „verderf" kan men ook
vertalen: de groeve. Dat betekende natuurlijk niet, dat David
verwachtte nooit te zullen sterven en nooit te zullen begraven
worden, maar dat hij als levende ziel en als sterfelijk mens
(„vlees") niet voor eeuwig een proof van het verderf in het graf
zou worden. De Heere Jezus drukte dit later zo uit: „ een
ieder, die leeft en in Mij gelooft, zal niet sterven in eeuwig-
heid". Sterven zal hij wel, maar dood blijven tot in eeuwigheid
niet, Joh. 8 : 51v (Can. Vert. en Leidse Vert.) 28 ).
235

§ 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
Vers 11 vertalen we in de toekomende tijd: „Gij zult mij het
pad des eeuwigen levens bekend maken", vgl. Spr. 2 : 19, 3 : 15,
5 : 6. „Bekend maken" zal hier betekenen: doen gadn, doen
ondervinden. In dit verband vertalen we ook: het eeuwige
leven, 30 ). In het vorige vers was immers al sprake van Jahwehs
superioriteit over de dood en in de parallelle regels van vs. 1 la
is sprake van „overvloed van vreugde bij uw aangezicht" en
„lief elijkheid in uw rechterhand voor eeuwig". Dit alles bij
elkaar genomen en in aanmerking nemend de stellige ver-
wachting der gelovigen van het Oude Testament van de
opstanding der doden, het laatste oordeel en het leven der
toekomende eeuw, lijdt het voor ons geen twijf el of David
heeft zich in dit vers verblijd in wat zijn „deel" zou worden als
Jahweh hem weer uit het graf zou hebben opgetrokken. Over
het „hoe" van dit alles spreekt hij zich niet uit, het „dat" vervult
zijn hart, 31 ). Het „hoe" zit trouwens ook voor ons, die 1 Cor. 15
en Openb. 21v in onze bijbel hebben, nog vol vragen en verras-
singen.
6. PETRUS EN PAULUS OVER PSALM 16.
Bij de eerste christenen is Psalm 16 bepaald gelief d ge-
weest. Petrus heeft er over gesproken na de uitstorting van de
Heilige Geest en Paulus heeft er over gepreekt in de synagoge
van Antiochiè in Pisidiè, Hand. 13.
Hoe hebben zij Psalm 16 gelezen?
Petrus' Pinksterpreek
Geleid door de Heilige Geest heeft Petrus de Jeruzalemse
Joden en de feestgangers uit de Diaspora ernstig aangeklaagd
vanwege hun gerechtelijke moord op Jezus van Nazareth. Deze
kruiseling, aldus Petrus, hebt u gedood, maar God heeft Hem
opgewekt uit de doden. Bewijs? Psalm 16! Vervolgens haalt de
apostel de vs. 8-11 daaruit aan en geeft daarvan dan een
verklaring, die de onze op het eerste gezicht lijkt te weerspre-
ken. „Mannen broeders", aldus Petrus, „men mag vrijuit tot u
zeggen van de aartsvader David, dat hij en gestorven en begra-
236 237
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
ven is, en zijn graf is bij ons tot op deze dag. Daar hij nu een
prof eet was en wist, dat God hem onder ede gezworen had een
uit de vrucht zijner lendenen op zijn troon te doen zitten, heeft
hij in de toekomst gezien en gesproken van de opstanding van
de Christus dat Hij niet aan het dodenrijk is overgelaten, noch
zijn vlees ontbinding heeft gezien", Hand. 2 : 29-31. En wij
dachten juist, dat David van zijn eigen opstanding gesproken
had. Beweert Petrus nu, dat Psalm 16 uitsluitend op Jezus
Christus van toepassing is?
Petrus was vervuld met de Heilige Geest, Hand. 2 : 4. Zo
sprak dus door Petrus' mond de grote Auteur van de Schrift
zelf en op diens hoge gezag kunnen we veilig aannemen, dat
Psalm 16 nog meer inhoudt dan je op het eerste gezicht zou
zeggen, namelijk ook prof etie over de opstanding van onze
Heere Jezus Christus. „Deze Jezus hêêft God opgewekt, waar-
van wij allen (de elven stonden wellicht om Petrus heen)
getuigen zijn", Hand. 2 : 32. Dat kon men echter van David niet
zeggen: „men mag vrijuit tot u zeggen van de aartsvader David,
dat hij en gestorven en begraven is, en zijn graf is bij ons tot
op deze dag", Hand. 2 : 29. Was onze verklaring dus onjuist en
ziet Psalm 16 alleen op Jezus?
Hier moeten we de onderwerpen goed onderscheiden.
Waarover sprak Petrus? Over Davids opstanding? Nee,
over Jezus' opstanding. Om die te bewijzen haalde hij Psalm 16
aan. Daarmee beweerde Petrus niet, dat Davids hoop op Davids
opstanding daarom ijdel was. Daar had hij het alleen niet over.
„Zijn graf is bij ons tot op deze dag" houdt niet per se in, dat
het daar ook eeuwig blijven zou. Petrus zou er vast geen
bezwaar tegen ingebracht hebben als we het woordje „nog"
invoegden: „Zijn graf is nog bij ons tot op deze dag". Nog wel,
maar als Jezus komt gaat het open en tot die Dag zal God
David niet in de sjeool in de steek laten. Zijn vlees zal daar in
Gods hand veilig rusten, Ps. 16 : 9.
Petrus bepaalt ons er dus bij, dat David klaarblijkelijk niet
alleen over zichzelf sprak, maar ook over zijn grote Zoon Jezus

§ 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
Christus. De naam „David" doelt op meer Schriftplaatsen niet
alleen op de psalmdichter David, maar ook op Hem, die eens
uit zijn zaad geboren zou worden. Deze nauwe samenhang van
David en Jezus Christus is een vooronderstelling van Petrus'
verklaring van deze psalm. Zoals gezegd is hierbij echter geen
sprake van een Of-Of (Of David Of Jezus), maar prof eteert Psalm
16 en van Davids en van Jezus' opstanding uit de doden.
Paulus' preek in Antiochiê.
Al evenmin als Petrus heeft Paulus in zijn preek voor de
synagogegangers te Antiochiê in Pisidiê willen ontkennen, dat
Psalm 16 ook van Davids opstanding spreekt. Maar evenals
Petrus wilde Paulus de opstanding van de Heere Jezus uit de
Schrift bewijzen en in dat kader haalde hij Psalm 16 aan.
Paulus' verklaring van vs. 10 luidde: „Gij zult uw Heilige geen
ontbinding doen zien. Want David is, na voor zijn geslacht de
raad Gods gediend te hebben, ontslapen en bij zijn vaderen
bijgezet en hij heeft wel ontbinding gezien; maar Hij, dien God
heeft opgewekt, heeft geen ontbinding gezien", Hand.
13 : 35-37.
Ook hier zullen we de Schrift welwillend moeten lezen.
Wie graag spijkers op laag water zoekt en vitterig leest, zou
hier kunnen tegenwerpen: heeft Jezus geen ontbinding ge-
zien? Zet die dan niet in zodra een mens gestorven is? Trou-
wens, Paulus kan vs. 10 nu wel op Jezus willen betrekken, maar
er stond toch letterlijk: „... Gij geeft mijn ziel niet prijs aan het
dodenrijk" en Jezus is toch heus gestorven. Zo'n manier van
bijbellezen moet echter wel kortsluiting veroorzaken.
Paulus heeft Psalm 16 blijkbaar net zo gelezen als wij. Hij
heeft in het slot daarvan de verwachting gelezen: ik zal wel
dood gaan, maar ik zal niet dood blijven. Deze verwachting is
bij de Heere Jezus het eerst in vervulling gegaan. Hij is ook „de
Eersteling dergenen die ontslapen zijn", 1 Cor. 15 : 20. Hij ging
wel dood, maar bleef niet dood. Hij stond zelfs zo spoedig uit
het graf op, dat Hij praktisch gesproken geen ontbinding heeft
gezien. Maar deze verwachting zal op de Jongste Dag ook voor
238 239
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
David zelf in vervulling gaan en met hem voor alien die de
verschijning-op-de-wolken van de grote „David" hebben lief ge-
had. Alleen, dat laatste was Paulus' onderwerp in de synagoge
van Antiochié niet en we moeten ook hem vergunnen zich tot
zijn onderwerp (Jezus' opstanding) te beperken.
Het is intussen al zo'n 3000 jaar geleden, dat David deze
levensverwachting in Psalm 16 vastlegde. En hoelang het ook
mag duren voor Jezus Christus de doden uit hun graven komt
roepen, voor David zelf duren die 3000 jaar en die nu nog
onbekende wachttijd samen maar een tel. Zoals het wachten op
Jezus' wederkomst voor alle gelovigen hoogstens een mensen-
leven duurt. Daarna is het een kwestie van een ogenblik, Ib
83-88. 32 ) Laten we daarom blij instemmen met Davids belijde-
nis in Psalm 16. Ziende op Jezus, net als David schuilend bij
God, in gemeenschap met alle heiligen Hem prijzend als ons
Een en ons Al, de wanhoopsvolle en smartelijke dienst van god
Mens verf oeiend, in de blijde zekerheid, dat wij met God aan
onze rechterhand als sterf elijke mensen nooit zullen wankelen,
omdat Hij ons achter het graf opwacht, de handen vol lief e-
lijkheid, klaar om die voor eeuwig aan ons te blijven uitdelen.
NOTEN
1) Pirot/Clamer, La Sainte Bible, tome V, les Psaumes, Paris 1950, 111: „miktam
dont on ignore le sens précis", vgl. Kraus I, XXII
2) Mitchell Dahood, Psalms I (The Anchor Bible) New York 1966, 87 over
miktaam: „Probably an inscription on a stone slab, LXX stélographia ( ...). The
eighteenth-century etymology of J. D. Michaelis, who connected miktam with
ketem, „gold", and understood the inscription as gold-lettered, remains pos-
sible." Cf. M. Dahood, a.w. II, 41.
3) Dr. A. Noordtzij geeft in zijn artikel: Eenige bladzijden uit Israels geschiede-
nis, in: Tijdschrift voor Gereformeerde Theologie, Kampen 1900, 271 de volgen-
de typering van Samuel: „Zijne groote beteekenis ligt dan ook niet in de wijze,
waarop hij het yolk „gericht" heeft noch ook in zijn strijd tegen de Filistijnen:
als geestelijke vader der prof etenzonen heeft hij vele geslachten achtereen
vormend gewerkt; als zoodanig is hij de vader der reformatie, die onder David
en Salomo zulke kostelijke vruchten afwierp."
4) Bijbels Woordenboek, 1954-57, s.v. Vgl. het artikel terafim van prof. dr. B. J.
Oosterhoff in Christelijke Encyclopedie, Kampen 1961.
5 ) Dr. A. Noordtzij, a.a. 268 meent dat ark en tabernakel destijds nog niet

§8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel
kOnden worden herenigd, „daar de Kanadnieten dezen laatste in bezit hadden
genomen", na de slag bij Afek, 1 Sam. 4.
6) De meeste van deze voorbeelden van afvalsrestanten worden genoemd door
M. Noordtzij, De achtenzestigste en de zestiende psalm, Kampen, 1900, 97
noot 1.
7) idem, 98.
8) idem, 97, noot 1.
9) Aldus J. Ridderbos, Psalmen I, 126, echter met de nodige reserves.
10) M. Dahood, a.l.: The lamedh of lyhwh is vocativum, which is quite frequent
with divine names in Ugaritic", cf. a.w. pag. XXI, XXV, XL.
En wat de tweede regel van dit vs. betreft: „Die Prdp. al fiihrt of ter ein, was
Ober etwas hinausgeht, Gen. 48, 22 (vgl. 89,8. 95,3) ...", F. Delitzsch a.l.
11) Vgl. B. Holwerda, Seminarie-dictaat Richteren, Copieerinrichting v.d. Berg,
Kampen, I, 6: Over het algemeen bleef de kust in Kanaanietische handen, met
name de Sidonische. Vandaar is steeds een golf van heidendom Israel bin-
nengedrongen."
12) David ontving in de spelonk van Adullam geen querulanten, zoals de N.V.
met „ieder, die verbitterd was" enigszins doet denken, maar mensen, die „mar-
nef ésj" waren, d.i. bitter bedrOefd, vgl. voor deze uitdrukking Job 3: 20 en Spr.
31 : 6, n.l. om de treurige toestanden, die onder Sauls bewind in land en kerk
heersten. De mensen die naar David vluchtten werden benauwd door schuld-
eisers. De St. V. die „kol isj masook" vertaalt door: „alle man, die benauwd was"
(vgl. Ps. 119: 143) is beter dan de wat slappe en algemene vertaling van het
N.B.G.: „ieder die in moeilijkheden verkeerde".
13) E. KOnig, Die Psalmen, Gatersloh 1927, a.l. vertaalt addir door „erlaucht",
doorluchtig, verheven. L. Koehler geeft in zijn Lexicon de betekenis: „mdchtig
(mit d. Beiklang des Prachtigen)".
14) M. Dahood, a.w. vertaalt vs. 3 als volgt: „As for the holy ones who were in
the land, and the mighty ones in whom was all my delight:..:' Volgens
Dahood is qedosim „the name of the Canaanite deities". En ,,the mighty ones"
is „another name for Phoenician gods". Deze vertaling past goed bij zijn
hypothese dat psalm 16 „was composed by a Canaanite convert to Yahwism".
Wij kunnen van David echter niet zeggen, dat al zijn lust in de Kanadnitische
goden geweest was. Integendeel.
15) M. Noordtzij, a.w. 100, noot 2, wijst op het feit, dat zelfs Saul (N. schrijft
abusievelijk Samuel) nog moest opkomen tegen het genieten van bloed door
de Israelieten, 1 S.14 : 32, 33 vgl. Zach. 9 : 6, 7, dat z.i. wijst op bloeddrinken bij
de Filistijnen.
16 ) Vgl. over kinderoffers: Dr. J. Mulder, Kanaanitische goden in het Oude
Testament (Exegetica, 4e reeks deel 4 en 5), Den Haag, 1965, over Moloch, blz.
57-64. Ook de oude Carthagers kenden het kinderof fer. „Diodorus van Sicilié
vertelt in zijn „Historien" (XX, 14, 4v), dat bij een nederlaag van de Carthagers,
die hun stad met onheil bedreigde, de ramp werd geweten aan Kronos'
toorn, omdat men deze god niet meer, zoals eertijds, vereerde door het offer
van eigen kinderen, maar dat men voor hen elders gekochte kinderen in de
plaats stelde, ja, zelfs tot foeten zijn toevlucht nam. Hij vertelt verder, dat de
Carthagers daarop 200 kinderen van de voornaamsten van het yolk of ferden.
Er zou n.l. bij hen een bronzen Kronosbeeld zijn, met uitgestrekte handen, de
240
Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel §8
palmen omhoog, naar de grond gebogen, zodat een kind, daarop gelegd, er of
viel in een gat vol vuur (een soort Tof et). Vaak schijnen deze offers 's nachts
gebracht te zijn, waarbij het koperen beeld spookachtig door de vlammen van
het vuur verlicht, de schreeuwende kindertjes en de tam-tam, die het gehuil
trachtte te overstemmen, een bijzonder trieste indruk zullen hebben veroor-
zaakt", a.w. 61v. Mulder verwijst nog in een noot naar de levendige schildering
van deze griezelpraktijken in het art. van J. G. Fevrier in Journal Asiatique,
CCXLVIII (1960), p. 183 v („la demence collective").
17) H. R. Rookmaaker, Modern art and the death of a culture, Londen 1970,
passim.
18) M. Dahood, a.w. merkt a.l. op: „As in Ugaritic, the conjunction 'ap, „also", has
lost its emphatic quality and simply denotes ,,and"."
19) Psalm 16 heeft de vertalers al veel hoof dbrekens bezorgd. Ook de vs. 5 en
6 worden op verschillende wijze vertaald, ook al blijft de hoof dzaak dezelfde:
Wat heb ik het goed bij Jahweh! M. Dahood, a.w. verdedigt de volgende
vertaling van deze vs. Jahweh, you have portioned out my cup of smooth
wine, you yourself have cast my lot. The lines have fallen for me in pleasant
places, and the Most High has traced out my property." Deze vertaling doet
mooi de tegenstelling uitkomen tussen wat de afgoden hun vereerders be-
zorgen en wat Jahweh zijn dienaars schenkt: een beker zachte wijn, lief elijke
plaatsen. „The smooth wine symbolizes a tranquil and happy existence as
opposed to the cup of fury that Jerusalem received from the hand of Yahweh
(Isa Ii 17) or the bowl with bitter dregs that the wicked must imbibe (Ps lxxv
9)". Voor MT alay leest Dahood 'eli, „the Most High", Jahweh, eveneens in
tegenstelling met de lagere goden.
20) M. Dahood, a.l. vertaalt praesens: „... who counsels me".
21) Futurum, vgl. KOnig en Dahood a.l.
22) Vgl. A. de Bondt, Wat leert het Oude Testament aangaande het leven na
dit leven? Kampen 1938, 148v. Men vindt deze mening tot in de nieuwste
literatuur, vgl. H. J. Kraus, Psalmen I, „Eine Auferstehungsduszerung in den
Worten von 9-10 ist fur das AT vollig undenkbar". vgl. blz.127. M. Dahood
signaleert in Psalms III, New York 1970, XLIII dezelfde voorstelling bij J.
Hempel, Interpreter's Dictionary of the Bible (IDB), III p. 951 en bij J. H. Eaton,
Psalms: Introduction and Commentary, London 1967, p. 40. Afgezien van A.
Weiser, Die Psalmen (ATD), Gottingen 1950, I, 110v (die het niet onmogelijk
acht de gedachte aan een opstanding uit de dood in Ps. 16 : 9-11 te lezen) is de
overheersende mening ten dezen afwijzend. Of de commentaren van M.
Dahood moeten een kentering bewerken. In zijn Psalms I (1965/6) schreef
Dahood al (pag. XXXVI): ,,the opinion of Sigmund Mowinckel that „neither
Israel nor early Judaism knew of a faith in any resurrection nor is such a faith
represented in the psalms" will not survive serious scrutiny". Dahood stelt that
the psalmists gave much more thought to the problem of death and the
afterlife than earlier commentators could have suspected" (III, p. XLI). In zijn
„Introduction" tot Psalms III verweert Dahood zich op pag. XLI-LII tegen de
kritiek die men op zijn stelling inbracht en versterkt deze met nieuwe argu-
menten. Bij Psalm 30 :7 tekent Dahood aan: ,,The psalmist is convinced that
eternal life will follow; this conviction finds expression in numerous texts of
the Psalter", Psalms I, 183. In Psalms III, pag. XLIII e.v. wijst hij deze „convicti-
241
§ 8 Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdee—rl
i r
on" ook aan in enkele spreuken. In totaal wijst hij the belief in resurrection
and immortality" aan in some forty texts", Psalms III, pag. XLV. Men vergelijke
het register van dit werk. Zijn voorstellingen lijken ons nog niet geheel bevrijd
van het verzinsel van een onsterfelijke ziel die zaligheid geniet in de hemel,
getuige zijn instemming met de term „deathlessness", Psalms III, pag. XLIV. 9
23) De Bondt a.w. 175 citeert G. Ch. Aalders, Het herstel van Israel volgens het
Oude Testament, z.j., die opmerkt, dat de tekening van Israel uitgaat „van de
veronderstelling dat dooden weer kunnen opstaan, dat ze weer kunnen levend PSALM 26:
worden. Anders zou dit beeld niet gekozen zijn" (pag. 176). JAHWEH, IK HEB IN ONSCHULD GEWANDELD
24) De Bondt a.w. 150, 159v.
25) M. Dahood, a.w. I pag. XXXVII, 17, 45, 114.
26) C. Vonk, De doden weten niets, Franeker 1969, 91-96.
27) Exedecheto gar ten tous themelious echousan polin Zeg nu eens eerlijk: zou u dat David na durven doen?
28)J. Ridderbos merkt bij Ps. 16 : 10 op: „Ziel is ook hier gedacht als draagster
van het leven". Vgl. over dit verkeerde woordgebruik Ib 69.
Zomaar in een gebed tegen God zeggen: „Ik heb in onschuld
28 ) De Bondt a.w. 177: ,,David bedoelt zeer beslist te zeggen, dat Jhvh hem niet gewandeld. Toets mij, Jahweh, en beproef mij, keur mijn nieren
prijsgeven zal aan de doodsmacht, Die dood zal wel komen, maar in dien dood en mijn hart. Bij de valsaards zit ik niet neder, met de huiche-
zal David niet blijven en in dien dood zal David niet ondergaan", vgl. 178.
30) Met M. Dahood vgl. noot 25.
laars ga ik niet om. Ik was mijn handen in onschuld en maak
31) A. Weiser al. de omgang om uw altaar, o Jahweh". In onze begrippen uitge-
32 ) C. Vonk, De doden weten niets, Franeker 1969, 57-60. drukt: „Ik kom trouw in de kerk. Ik betaal een goede bijdrage.
Ik heb geen wereldse vrienden. Ik was mijn handen in
onschuld".
Is dit geen verfoeilijke zelfingenomenheid? Wie zegt dat
nu van zichzelf? Heeft deze dichter het niet wat al te goed met
zichzelf getrof fen? Lijkt zijn gebed niet als twee druppels
water op dat van de bekende Farizeeér uit de gelijkenis: „O
God, ik dank U, dat ik niet zó ben als de andere mensen, rovers,
onrechtvaardigen, echtbrekers, of ook als deze tollenaar; ik
vast tweemaal per week, ik geef tienden van al mijn in-
komsten", Luk. 18 : 11v.
Is Psalm 26 niet wat f arizees?

1. FARIZEES?
Voor menige exegeet is dat geen vraag. Voor christenen
met een fijn zedelijk gevoel gewoon kwetsend, oordeelt de
een 1 ). Je reinste eigengerechtigheid en zelfingenomenheid,
oordeelt een ander 2 ). Al wil men de dichter nog wel enigszins
verontschuldigen omdat hij onder het Oude Testament leef de.
Toen werd er nu eenmaal minder gevraagd van een mens en
kon je dus makkelijker tot de gedachte komen, dat je je plich-

242 243

§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
ten vervuld had. Maar als geheel genomen blijft de psalm
„beneden-christelijk". De dichter had blijkbaar nog geen notie
van wat de Heere Jezus later eens z6 uitdrukte: „Zo moet ook
gij, nadat gij alles gedaan hebt wat u bevolen is, zeggen: Wij
zijn onnutte slaven; wij hebben slechts gedaan wat wij moesten
doen", Luk. 17 : 10. Als de dichter dat bedacht had, zou hij
Psalm 26 wel in zijn pen gelaten hebben. Een strenge veroorde-
laar gaat zover, dat hij de dichter indeelt bij diegenen, die de
Heiland later eens typeerde als „de gezonden, die geen ge-
neesheer nodig hebben", Luk. 5 : 31. Al wil hij wel erkennen,
dat de besten in Israel boven een psalm als deze verheven
waren 3 ). Nee, dan staken de dichters van de zeven „boetepsal-
men" (Ps. 6, 32, 38, 51, 106, 130, 143) meer naar de diepte af met
beden als deze: „Als gij, Jahweh, de ongerechtigheid in ge-
dachtenis houdt, Heere wie zal bestaan?", Ps. 130 : 3.
Kunt u er in komen?
U deinst waarschijnlijk terug voor zulke vrijzinnige kritiek
op een psalmist, maar zeg nu eens eerlijk: vindt u misschien
diep in uw hart dat er een kern van waarheid in zit? ZOmaar
in een gebed tot God zeggen: „Doe mij recht, Jahweh, want ik
heb in onschuld gewandeld". Je moet toch maar durven! Dit
lijkt toch inderdaad veel op êtaleren van eigen voortref f elijk-
heid. En dan ga je toch gevaarlijk de farizese kant op? „Uit de
diepten roep ik tot U" (Ps. 130) vindt u betamelijker voor een
zondig mens dan: „Ik wandel in uw waarheid" (Ps. 26)? En u
vraagt zich misschien af of er geen waarheid zit in de be-
wering, dat Psalm 26 een „typisch Oud-Testamentische" psalm
is? Bovendien gaan Marcionitische zinnen als: „Het schuld-
besef is onder het N.T. verdiept" er bij veel christenen helaas
nog altijd te vlot in.
Farizeeêr Of tollenaar
Hoe zou het komen, dat zulke Schriftkritiek toch in menig
hart weerklank vindt? Misschien omdat veel moderne vroom-
heid feitelijk maar twee levensbeelden kent? Of je hoort tot
244 245
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld §9
het „Farizeeêrs-type" Of je voelt je een „tollenaars-type", 4 ).
Andere „typen" kent men niet.
En wie moet over deze keus nog lang nadenken?
De Farizeeên, dat waren immers die gemeenteleden, die
niet van genade wilden leven en van Gods verbond een soort
godsdienstige CAO (Collectieve Arbeids Overeenkomst) had-
den gemaakt. De „gearriveerden", die meenden dat zij er waren.
Israêlieten, die door Johannes de Doper werden bestraft om
hun valse gerustheid („Wij hebben Abraham tot vader", Matth.
3 : 9) en door de Heere Jezus om hun huichelachtigheid en
schijnvroomheid, Matth. 23 : 28. Godsclienstige uitslovers, die
stonden te bidden op de hoeken van de straten, als ze een gift
deden dat lieten uitbazuinen en als ze vastten met hun onderlip
op het derde knoopsgat liepen, Matth. 6. Mensen die er een
godsdienstig probleem van maakten of je op de sabbat wel een
paar aren mocht plukken en op je hand fijn wrijven, Matth.
12 : 1-8. Zelfs van een zakje kruiden betaalden zij stipt de
tienden, maar het gewichtigste van de Thora, het oordeel, de
barmhartigheid en de trouw, verwaarloosden ze, Matth. 23 : 23.
Zo'n Farizeeer liet Jezus in een gelijkenis bidden: „O God, ik
dank u, dat ik niet ben als de andere mensen, rovers, onrecht-
vaardigen, echtbrekers, of ook als deze tollenaar; ik vast
tweemaal per week, ik geef tienden van al mijn inkomsten",
Luk. 18 : 11v.
Wie wil op zO'n man lijken?
Nee, dan vinden veel christenen de tollenaar uit diezelf de
gelijkenis een veel sympathieker figuur. Geen beste, maar wie
is dat wel? „O God, wees mij zondaar genadig!" bad hij. En
Jezus zei van hem: „Ik zeg u: Deze keerde, in tegenstelling met
de ander, gerechtvaardigd naar huis terug", Luk. 18 : 14. Daarom
vinden veel christenen deze tollenaar een veel veiliger ideaal.
Maar als je dan iemand hoort bidden: „Doe mij recht, o
God, want ik heb in onschuld gewandeld", dan moet je wel tot
de conclusie komen, dat hier een zelfingenomen Farizeeêr aan
het woord is, want welke „zondaar" durft zo over zichzelf tot
God te spreken? En de al of niet uitgesproken gedachte daarbij

§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
is: „Christen of niet, als 't er op aankomt zijn we allemaal
zondaars!"
Zo ontstaat er echter niet alleen kortsluiting met Psalm 26,
maar ook met soortgelijke als Ps. 5, 7, 17, 18, 44. Daar staan
minstens zulke schokkende uitspraken in als in Psalm 26. In
Psalm 7 zegt David bijvoorbeeld dit: Jahweh, mijn God, indien
ik dat gedaan heb!" vs. 4. En in Psalm 18: „Jahweh deed mij naar
mijn gerechtigheid, naar de reinheid mijner handen vergold
Hij mij, want ik heb de wegen van Jahweh gehouden en ben
niet goddeloos afgeweken van mijn God. Want al zijn verorde-
ningen stonden mij voor ogen en zijn inzettingen deed ik niet
van mij weg, maar ik was onberispelijk jegens Hem en wachtte
mij voor ongerechtigheid", vs. 21-24. En in Psalm 44 durft een
hele kerk tot God te zeggen: „Dit alles is ons overkomen (een
zware nederlaag tegen vijanden), maar wij vergaten U niet,
noch verloochenden wij uw verbond; ons hart werd niet afval-
lig, noch weken onze voetstappen van uw pad, zodat Gij ons
moest verbrijzelen", vs. 18v.
Zó hoor je onder christenen weinig spreken. En een van de
oorzaken van deze kortsluiting lijkt ons het verkeerde dilem-
ma waarin ze verstrikt zijn. Het is niet waar, dat een mens Of
tot het Farizeeers-type moet behoren Of tot het tollenaars-type.
En het is niet wadr, dat we „allemaal zondaars" zijn. De Schrift
kent nog een derde type: de rechtvaardigen!
In onschuld, maar niet zondeloos.
„Ik heb in onschuld gewandeld", horen we David in Ps.
26: 1 belijden. Hier staat praktisch hetzelf de Hebreeuwse
woord als God tegenover Abraham gebruikte, toen Hij de hele
eis van zijn verbond in deze zin samenvatte: „Wandel voor mijn
aangezicht en wees onberispelijk", Gen. 17 : 1. Hetzelf de woord
kwamen we ook al tegen in Ps. 15 :2 en zoals we daar al
opmerkten kan het ook vertaald worden met: oprecht (SV) of
„met een volkomen hart" of „met een onverdeeld hart", vgl. § 7,
Ps. 15 : 2. Men zou het woord „onschuld" in Ps. 26 : 2 door elk
van deze uitdrukkingen kunnen vervangen.
246 247
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld §9
Natuurlijk verwachtte Jahweh toen hij Abraham deze eis
stelde geen zondeloos leven van zijn bondgenoot. „Wandel
voor mijn aangezicht en wees oprecht of onschuldig of een
onverdeeld van hart" betekent niet, dat Gods yolk nooit meer zou
mogen struikelen. A. Janse heeft er op gewezen, dat een van de
kwade vruchten van het Humanisme is, „dat wij steeds op zoek
zijn naar gave menschen, naar mannen en vrouwen, met wie we
dwepen kunnen. Maar al te veel spreekt men ook onder
Christenen van „persoonlijkheden", „mannen van karakter",
„kerels van goud", „eerlijke knapen", „door en door goede
menschen", „edele naturen", „koene denkers" en dergelijke. En
als we bij zulk woordgebruik nagaan wat de maatstaf dezer
waardering is, dan vinden we keer op keer den harmonisch
ontwikkelden mensch als standaardmodel gebruikt" 5 ). Maar in
Gods Woord kan iemand in een en dezelfde psalm spreken van
zijn zonden en zijn oprechtheid.
In Psalm 25 lezen we eerst de bede: „en vergeef mij al mijn
zonden" vs. 18, maar even verder vraagt dezelfde psalmist: „Laat
oprechtheid (daar hebt u het onderhavige woord weer) en
vroomheid mij behoeden, want U verwacht ik" vs. 21. En in
Psalm 41 wordt eerst gezegd: „Ik zeide: Jahweh, wees mij
genadig, genees mij, want tegen U heb ik gezondigd" vs. 5, maar
daarna zegt dezelfde dichter: „Mij echter, om mijn onschuld
(SV: oprechtheid) steunt Gij mij". Daar zien we dus in twee
psalmen aan de ene kant zonden belijden en aan de andere
kant op onschuld of oprechtheid pleiten. Daar blijkt dan wel
ondubbelzinnig uit, dat de Schrift met „onschuld" of „oprecht-
heid" of „onberispelijkheid" of „met een ongedeeld hart" of hoe
men de Hebreeuwse woorden toom en tamim ook vertalen wil,
beslist niet bedoelt een zondeloze levenswandel.
Wat dan wel? Gewoon wat de vertalingen al zeiden: dat we
tegenover Jahweh oprecht staan. Met een ongedeeld hart.
Zonder heimelijke en kwade bijbedoelingen. Trouwhartig. Een-
voudig. Welgemeend. Zo had Achimelech Sara geschaakt: „in
onschuld (SV: oprechtheid) mijns harten", Gen. 20 : 5. Hij dacht
te goeder trouw, dat Sara Abrahams zus was. Zo schoot die

§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
Syrische soldaat koning Achab in zijn „eenvoudigheid" (SV)
dood (en daar gebruikt de bijbel dan alweer het Hebreeuwse
woord van Ps. 26 : 1 en Gen. 17 : 1) 6 ). Zo mogen wij als Gods
bondgenoten Hem dienen: te goeder trouw, in kinderlijke
eenvoudigheid, als integere mensen. Maar uiteraard niet zon-
der zonde, anders had Jahweh geen verzoeningsdienst aan
Israel hoeven te geven.
Onberispelijke bondgenoten.
Of zulke „onberispelijken" of „onschuldigen" ooit geleef d
hebben? Natuurlijk, de bijbel staat vol van hen, dat hebben we
bij Psalm 15 al gezien. Sommigen worden zelfs bij name ge-
noemd, vgl. § 7, Ps. 15 : 2. Vromen die allerminst zondeloos
waren, maar die toch „met een ongedeeld hart" de HEERE
hebben gediend. De Schrift heeft een hele rij namen om deze
rechtvaardigen aan te duiden, vgl. § 4, 3.
Daarom maakten we er al eerder bezwaar tegen, dat men
in christelijke kringen zo onbedacht kan zeggen: „Och, we zijn
als 't er op aankomt allemaal zondaars", § 4, 6a. Aan de oprecht-
heid van die uitdrukking twijfelen we niet, maar aan Naar
correctheid wel. „Zondaar" is immers een van de woorden
waarmee de Schrift de goddeloze aanduidt. Over deze leden
van Gods yolk spraken we uitvoerig in § 4. „Zondaar" is geen
aanduiding voor een rechtvaardige, die met zonden en gebre-
ken Gods verbond hoUdt, maar voor een goddeloze, die soms
zelfs onder een „vrome" dekmantel Gods verbond brèêkt. Trou-
we christenen zouden er terecht bezwaar tegen mogen maken
als een dienaar des Woords hen van de kansel zou toeroepen:
„Gemeente, u bent allemaal grote zondaren!" Dat is nu juist de
kwintessens van Psalm 26. Daarin vraagt David, of Jahweh hem
vooral niet over 66n kam wil scheren met de zondaren! „Raap
mijn ziel niet weg met de zondaren, noch mijn leven met hen
die bloed vergieten", vs. 9.
Het dilemma „FarizeeeT Of tollenaar" deugt niet.
Het zal na het bovenstaande duidelijk zijn, dat het popu-
248 249
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld §9
laire dilemma- Of tollenaar Of Farizeeêr niet deugt. De hele
Schrift laat ons een andere scheidslijn zien. Er loopt dwars
door alle besneden Israêlieten uit de Oudtestamentische tijd
en door alle gedoopte christenen van de Nieuwtestamentische
tijd een scherpe scheidslijn tussen trouwe bondgenoten en
ontrouwe bondgenoten ofwel tussen rechtvaardigen en god-
delozen, nogmaals: onder Gods yolk!
De christelijke prediking mag derhalve gerust, ja mOet
,,separeren", mits ze daarbij niet vergeet, dat dit behoort te
geschieden met erkenning van de verbondsbasis onder de hele
gemeente (dus ook onder alle gesepareerden).
Laat u daarbij niet verblinden door godsdienstige schijn,
want Johannes de Doper riep niet alleen tollenaars en soldaten
tot bekering op, maar evengoed de „zwaar" kerkelijke Farizeeên
en de „vrijzinnig" kerkelijke Sadduceeên. De laatsten kregen
zelfs een extra waarschuwing: „Adderengebroed, brengt dus
vruchten voort die passen bij bekering", Matth. 3 : 7. En de
Heere Jezus riep ook niet alleen tollenaars en zondaars tot
bekering, maar waarschuwde ook voor de levenswijze van de
Farizeeên en Schriftgeleerden, Matth. 23.
In de Evangeliên loopt de scheidslijn dus niet tussen de
Farizeeêrstypen en de tollenaarstypen (al zijn die wel te on-
derscheiden, zoals we ook moeten onderscheiden tussen ei-
gengerechtigheid en ongerechtigheid 7 ). De scheidslijn loopt
als in de hele Schrift tussen rechtvaardigen en goddelozen of
tussen vromen en verkeerden. Het schokkende is alleen, dat
we bij die verkeerden niet alleen prostituêes en geldzuchtige
tolbeambten aantref fen, maar ook kerkelijke leidslieden! Zij
stonden ondanks al hun „kerkelijkheid" en „orthodoxie" toch
aan de verkeerde kant. Ook bier kan het zijn nut hebben te
bedenken, dat een goddeloze letterlijk een schuldige was, vgl.
§ 4, 3. In het Israel van Jezus' rondwandeling stonden niet
alleen de Openlijke „zondaars" schuldig tegenover God, maar
ook de kerkelijke hoge omes.
Is Psalm 26 f arizees? Met die vraag begonnen we de

§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
bespreking van deze psalm. Wie verstrikt zit in het dilemma.
Of tollenaar Of Farizeeèr, moet deze vraag wel bevestigend
beantwoorden, want het is zonneklaar, dat dit geen „toile-
naarsgebed" is. Maar we zagen, dat dit dilemma niet deugt en
daardoor kortsluiting veroorzaakt. Psalm 26 hoort thuis op de
lippen van een heel ander soort mensen dan tollenaren en
Farizeeèn, n.l. die van de rechtvaardigen. Gelovigen die niets
liever doen dan Gods geboden — en die zich dat bewüst zijn
ook!
Bevrijdend, z6 te mogen hidden.
De Ps. 5, 7, 17 en 26 heten wel de „Onschuldspsalmen" 8 ),
een benaming die niet helemaal opgaat, want het bewustzijn
tot de rechtvaardigen te behoren leef de bij alle psalmisten, 9 ).
We moeten Psalm 26 dus vooral niet beschouwen als een
bijzondere psalm van een bijzondere man voor bijzondere
enkelingen. Het is een psalm voor 11661 Gods vrome yolk. Een
bijzonderheid van deze psalm is echter wel, dat het bewdstzijn
van bij de rechtvdardigen te behoren hierin zo sterk naar voren
treedt, ja dat de dichter zich daar zelfs bij God op beroépt. En
dat is in een klimaat waarin men alleen „Farizeeèn" en „tol-
lenaars" kent bijna aanstotelijk. Maar voor de vromen, die van
dit verkeerde dilemma verlost zijn, spreekt deze psalm bevrij-
dende en verruimende taal. „Ik over een kam geschoren wor-
den met de zondaren?". Dat bad de psalmist juist M. „Want ik
heb met een ongedeeld hart Jahweh gediend". Zo mogen de
rechtvaardigen zo nodig tot God spreken. Is dat niet verrui-
mend? Anders had de Heilige Geest dit gedicht geen plaats
gegeven in Gods heilig Woord.
Wanneer wij oprecht de HEERE vrezen, dan mogen wij
ons ook bewust zijn, dat we door Gods genade niet horen bij
de tollenaren en zondaren, ook niet bij de Farizeeên en Sad-
duceeên, maar bij de rechtvaardigen als Abraham (al handelde
zelfs hij niet altijd in het geloof) en als David (die overigens in
zware zonde viel) en als Zacharias (die zelfs een engel durfde
wantrouwen) en als Jozef van Arimathea (die eerst niet zo f link
250 251
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld §9
voor de Heere Jezus durfde uitkomen) en die toch allen recht-
vaardigen worden genoemd.
Het is niet farizees zich bewiist te zijn, dat men door Gods
genade tot die kring behoren mag. Het is evenmin farizees dit
zelfs eens hardop te zéggen. Tot God, in de binnenkamer. Of
zelfs in gezelschap, zoals Job deed toen zijn vrome vrienden
hem op 66n hoop dreigden te vegen met goddelozen. Of zoals
David, die het zelfs op papier zette. In Psalm 26. Naar Gods
bestel ook tot onze lering en misschien wel bevrijding.
Nog een oorzaak van kortsluiting.
Maar wie staat nog in het vaste geloof, dat God een
verbond met hem gemaakt heeft? Wie staat nog in het fiere
bewustzijn, dat hij behoren mag tot het yolk van God? En wie
leest Gods Woord nog als het Boek van Gods verbond met ons
voorgeslacht en nageslacht? Wie verstaat zijn doop nog? Wie
staat nog in het krachtige besef, dat hij door Gods genade mag
behoren bij dat yolk aan wie God de nieuwe aarde beloof d
heeft? Veel christenen zuchten: ik hoop dat ik daarbij hoor! 10).
Zij kennen vaak zichzelf niet meer als „kinderen van het
Koninkrijk", „schapen" van de Goede Herder, „huisgenoten van
God". Herinnert u zich onze monnik nog, die we zelfs in de
trein aan godsdienst zagen doen? § 2. We kozen hem als het
standaardtype van al die Israelieten en christenen, die met
voorbijzien van de verbondsgrondslag onder hun Leven rust
zochten- in allerlei godsdienstigheid, teneinde het daardoor
goed te maken met God, vgl. § 2, 7, d. De Middeleeuwse christen
zocht zijn „zielerust" in bedevaarten, dure aflaten, vasten en
eindeloze gebeden. Velen of ferden zelfs alle vreugden van het
huwelijksleven, van het vader- of moederzijn op achter
kloostermuren. En onze 18e eeuwse voorouders zochten hun
„zielerust" in wat ze „beleef d" hadden. Arme Lourens Ingelse,
een Zeeuwse boer uit de 18e eeuw, die ook maar niet durfde
geloven, dat ook hij op grond van Gods beloften mocht geloven
bij Gods yolk te behoren. Hij noemde zichzelf „onbekeerd,
onbereid voor den dood en minder dan Judas". Naar de
§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
heersende mening in de Gereformeerde kerken van de acht-
tiende eeuw mocht hij zich geen enkele belofte van God
toeeigenen, 11 ). En dat terwijl God toch met al die tobbende
mensen, zowel in de middeleeuwen als in latere eeuwen, zijn
verbond gemaakt had! Maar dat wisten ze niet eens of ze
kenden dat verbond niet meer zoals het is.
Maar wie Gods verbond miskent, kan de psalmen niet
verstaan, dat hebben we al eerder besproken (vgl. § 2, 1, d.). Want
alle psalmen gaan uit van het verbond van God met Israel. Ook
psalmen als Ps. 18, 26, 44 en dergelijke. Sluimerende onzeker-
heid des geloofs, onbekendheid met het verbond Gods als de
levensgrondslag ook onder ons leven, zekerheid zoeken in
allerlei godsdienstigheid in plaats van in Gods belof ten kun-
nen dus eveneens voor kortsluiting zorgen bij de zogenaamde
„onschuldspsalmen". Voor zulke christenen spreekt Psalm 26
vanuit een andere wereld.
2. VS. 1-12: „TOETS MIJ EN BEPROEF MU".
Volgens het opschrift is Psalm 26 van David en wij zouden
niet weten waarom we dit zouden moeten betwijfelen, 12 ). Da-
vid heeft levenslang telkens toestanden beleef d als we op de
achtergrond van deze psalm opmerken. Levensgevaar, vs. 9.
Snakken naar verlossing, vs. 11. Onrechtvaardig behandeld
worden, zonder dat iemand het voor je onschuld wil of kan
opnemen. Dat ondervond David toch al in zijn jonge jaren toen
Saul achter hem aanjoeg? Geloof maar dat die in de Israeli-
tische kerkstaat een leugencampagne tegen David gevoerd
heeft. Waarom zouden de mannen van Zif anders Davids
aanwezigheid tot tweemaal toe aan Saul gemeld hebben? 1
Sam. 23 en 26 : 1. En waarom zou David anders in zijn psalmen
zo vaak klagen over „leugensprekers" en „mannen van bedrog"?
Saul heeft zijn vervolgingsaktie vast moeten rechtvaardigen
door allerlei kwaad van David te verzinnen en rond te strooien.
En dan zijn er altijd wel mensen die zulke leugens geloven. Op
latere leeftijd werd David nog eens geconfronteerd met een
verleugende gemeenschap, namelijk toen hij zijn lieve-
252 253
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld §9
lingszoon Absalom tegenover zich zag en er revolutie was
uitgebroken in het land, 13). Absalom had jarenlang het gezag
van zijn vader ondermijnd, 2 Sam. 15 : 2vv. David zou geen zin
voor rechtvaardgheid bezitten. „Zo stal Absalom het hart van
de mannen van Israel". En wat koesterde hij voor plannen? Z'n
vader wegens hoogverraad terechtstellen? Dat moet ook een
vreselijke tijd voor David geweest zijn. Zo heeft David meer-
malen in een situatie verkeerd als Psalm 26 tekent: als recht-
vddrdige te worden uitgemaakt voor een goddeloze en zondaar!
Wilt u daarbij gerekend worden? Voor geen geld? Nu, David
ook niet. Vandaar zijn bede om recht.
Want David was een echte rechtvaardige. Later gaf God
zelfs dit prachtige getuigenis over hem: „Ik heb David, de zoon
van Isai gevonden, een man naar mijn hart!" Hand. 13 : 22, vgl.
1 Sam. 13 : 14. Als jonge schaapherder kon hij al niet aanhoren,
dat de Naam van zijn God werd gehoond en in vol vertrouwen
op Jahweh stapte hij op de vloekende reus Goliath af, 1 Sam.
17. Jarenlang zag hij af van elke poging zichzelf recht te
verschaf fen tegenover Saul, hoewel David een legertje dappere
mannen om zich heen had. Tweemaal spaarde hij Sauls leven.
De spelonk van Adullam maakte hij tot een asiel voor verdruk-
te rechtvaardigen. Nederig gekleed liep hij te dansen achter de
ark. En wat had hij graag de tempel gebouwd. Wat een schat-
ten heeft hij er voor weggelegd. Wat een psalmen dichtte hij
voor de dienst van Jahweh. En deze rechtvaardige man werd
uitgemaakt voor een goddeloze en zondaar!
Maar wie kon David recht verschaf fen? Als koning Saul,
dus de hoogste rechter in eigen persoon, je vervolgt? Of als je
als koning en rechter zelf je paleis moet verlaten en voor je
leven vluchten? Wie kon de vluchtende David recht doen? En
wie kon de arme Naboth recht doen, toen zelfs de rechters en
valse getuigen op aanstoken van Izebel het recht bogen en
beweerden: „Naboth heeft God en de koning vaarwel gezegd!"
En wie kon de slachtschaapjes van Christus in de 16e eeuw
recht doen, wier zaak „nu tegenwoordiglijk door vele rechteren
en overheden als ketters en goddeloos verdoemd wordt"? Art.
§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
37 Ned. Geloof sbelijdenis. In dergelijke situaties mogen de
rechtvaardigen met David God aanroepen in de Geest van
Psalm 26.
Vers 1:
,,Doe mij recht, Jahweh,
want ik heb gewandeld in m'n onberispelijkheid;
op Jahweh heb ik vertrouwd
zonder te wankelen".
Nee, David heeft niet verzucht, dat we „allemaal zondaren
zijn" en dat we „geen haar beter zijn dan onze vijanden" en dat
„de wortel van dit kwaad ook in ons eigen hart aanwezig is" en
dat we „elkaar meer hadden moeten lief hebben" en dergelijke
algemeenheden, want die waren nu zeker niet ter zake. Als het
te pas kwam weigerde David niet te belijden: „Tegen U, U
alleen heb ik gezondigd, en gedaan wat kwaad is in Uw ogen.
Zie, in ongerechtigheid ben ik geboren, in zonde heeft mijn
moeder mij ontvangen", Ps. 51 : 6v. Maar dat was in een heel
andere zaak, n.l. de zaak van Uria de Hethiet. En daarvan had
Nathan gezegd: „Jahweh heeft uw zonde vergeven", 2 Sam.
12 : 13. Maar Psalm 26 ziet op een heel andere zaak en in deze
zaak stond David recht tegenover God. Daarom beleed hij in
deze zaak niet: „Tegen U, U alleen heb ik gezondigd" en
daarom bracht hij in deze zaak niet ter sprake: „Zie, ik ben in
ongerechtigheid geboren", maar daarom riep hij in deze zaak
Jahweh als Rechter te hulp, daar niemand anders hem meer
recht kon of wilde verschaf fen. En toen kon David zo bidden,
omdat hij inderdaad Jahweh van kindsbeen of gediend had
„tamiem", oprecht of met een ongedeeld hart of onberispelijk of
onschuldig of met een volkomen hart (al deze vertalingen zijn
in vs. 1 mogelijk).
Psalm 26 is dus niet geboren doordat David op zekere dag
het plan opvatte: Kom, laat ik nu eens in dichtvorm vertellen
wat een rechtvaardig man ik wel ben! Om daarna deze psalm
te dichten. Nee, Psalm 26 zal veeleer uit David te voorschijn
gepêrst zijn, door de voor een rechtvaardige onverdraaglijke
254 255
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld §9
beschuldiging: U bent een goddeloze! In die situatie m6est
David zich toen wel op zijn gerechtigheid of zijn een-recht-
vaardige-zijn beroepen, opdat Gods gerechtigheid aan de dag
zou treden 13 a).
Vers 2:
„Toets mij, Jahweh, en beproef mij,
keur mijn nieren en mijn hart':
In het algemeen gesproken is het niet aangenaam als
iemand alles van ons weet en ons geheel doorziet. Er valt in elk
natuurlijk hart veel te verbergen. Maar nu als je beschuldigd
bent en voor de rechter moet verschijnen. Dan zou je die
rechter wel op de bodem van je hart willen laten kijken. Dat
hebben we hier bij David.
Hij weet, dat hij in deze zaak recht staat tegenover Jahweh
en daarom durft hij z'n hart wel voor Hem open te leggen. Nu
wel. Na de zonde met Bathseba was er een tijdlang „bedrog in
zijn geest", Ps. 32 : 2. Maar nu wil hij niets liever dan dat
Jahweh de proef op de som neemt door Davids hart en nieren
(z'n gevoels-, z'n wils- en z'n gedachtenleven, vgl. § 8, Ps. 16 : 7)
te keuren. David spreekt als een zilversmid. Werp m'n hart
maar in de smeltkroes, dan kunt U zelf zien hoezeer het U
toegenegen is.
Wat een troost om bij valse beschuldigingen zich op Jah-
weh te kunnen beroepen als de Alwetende, die in ons hart kan
kijken hoe eerlijk en ongedeeld dat Hem heeft lief gehad.
Zo heeft ook Jeremia gebeden. Terwijl hij argeloos was
smeedden zijn dorpsgenoten, de mannen van Anathot, het plan
hem uit de weg te ruimen. Toen Jeremia achter dit lage plan
kwam, bad hij geheel in de geest van Psalm 26: „Maar Jahweh
van de strijdkrachten, rechtvaardige Rechter, die nieren en
harten toetst, ik zal Uw wraak aan hen zien, want op U heb ik
mijn rechtszaak gewenteld. ( ). Gij, Jahweh, kent mij toch, Gij
ziet mij en toetst mijn gezindheid jegens U ...", Jer.
11 : 20-12 : 3.
 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld 9

Vers 3: Vers 4 en 5:
„Werkelijk, uw goedertierenheid heeft me altijd „Ik heb niet bij valsaards gezeten
voor ogen gestaan, en kwam niet bij duistere figuren aan huis,
en ik heb qewandeld in uw waarheid" 14) Ik heb het gehdät, het gezelschap der boosdoeners
en zat niet bij de goddelozen':
Mogen we iemand die zo'n erkentenis van diepe af han-
Ook drie keer „niet".
kelijkheid van Jahweh neerschrijft van farizeisme verdenken?
David onderhield geen nauwe relaties met valsaards. Mis-
Davids ogen blijken juist wagenwijd open te staan voor Gods
schien moeten we zelfs vertalen: afgodsdienaars 16 ). Die waren
genade om met Israel een verbond te sluiten en voor Gods
er in Davids tijd in Kanadn nog vele, Kanadnitische en Israeli-
goedertierenheid of trouw om dat verbond vervolgens ook
tische afgodendienaars (vgl. 8, 1). Bij huichelaars of duistere
daadwerkelijk te honden. figuren kwam hij niet aan huis 17 ). Het gezelschap van god-
Men heeft voorgesteld hier te vertalen: „en ik heb trouw
delozen meed David zoveel mogelijk. Hij wist al: „zuivere en
jegens U gewandeld". Dat kan ook. Waarheid is wel vaker een
onbevlekte godsdienst voor God, de Vader, is: omzien naar
ander woord voor trouw en deze vertaling past ook mooi in het
wezen en weduwen in hun druk en zichzelf onbesmet van de
verband van Davids zelfverdediging. Maar „ik heb gewandeld
wereld bewaren. ( ) Vriendschap met de wereld is vijandschap
in uw waarheid" geeft ook een goede zin. Dan wordt met
tegen God", Jak. 1 : 27, 4 : 4. Vroomheid was voor David primair
waarheid Gods Woord bedoeld. „Nu dan, Heere Jahweh", zei
een zaak van apartheid. Apartheid van veel mensen en dingen.
David eens bij een andere gelegenheid, „Gij zijt de God, want
„Slechte omgang bederft goede zeden", 1 Cor. 15 : 33. Daarom
uw woorden zijn waarheid", 2 Sam. 7 : 28 15 ). De Heere Jezus zei
toonde David altijd eerbied voor de demarkatielijn tussen
later hetzelfde: „Uw Woord is de Waarheid", Joh. 17 : 17, vgl. Ps.
rechtvaardigen en goddelozen (vgl. par. 3 en 4).
119 : 86, 151.
Wat Gods Woord dan wel van ons eist? Dat omschreef
Daar heb ik altijd in gewandeld, belijdt David hier. Zoals
Psalm 1 als volgt: „Maar aan Jahwehs wet (= Woord, onderwijs)
de dichter van Psalm 119 ook op tientallen manieren betuigt,
zijn welgevallen heeft en diens wet overpeinst (prevelend
dat Gods Woord de weg was waarop hij liep, de lamp waarbij
leest) bij dag en bij nacht". En wat zegt David over wat hij wel
hij wandelde, z'n vreugde, z'n rijkdom, z'n wegwijzer en z'n
placht te doen?
wijsheid. Dat mag een vrome best belijden.
Vers 6-8:
En wat vraagt Gods Woord van een mens? Dat heeft Psalm
„Ik heb mijn handen in onschuld gewassen,
1 als Inleidingspsalm kernachtig samengevat door te vertellen
opdat ik rond uw altaar mocht wandelen, o Jahweh,
wat een rechtvaardige niet doet en wat hij wel doet, vgl. § 5. Om luide uw lof verkondigend
met het negatieve te beginnen: volgens Psalm 1 kun je de
en al uw wonderen opsommend.
vrome er aan herkennen, dat hij niet wandelt volgens de
0 Jahweh, ik woon zo graag in uw huis,
principes van de goddelozen, niet staat op de weg der zondaars
het huis waar uw heerlijkheid woont".
en niet zit in de kring der spotters.
Drie keer: „niet". Dat komt zakelijk op hetzelfde neer als Psalm 1 zei: de
En nu weer David in Psalm 26, wat deed hij? rechtvaardige houdt veel van Gods Woord. David zegt hier: ik

256 257
55 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
houd veel van Gods huis. Maar daar klonken toch Gods Woord
en Gods lof. En daar stonden de altaren, waarop God in zijn
genade het verzoenende of ferbloed gaf. Wie heeft er bij zo'n
lief debetuiging voor de eredienst nog verdenkingen van fari-
zeisme tegen de auteur van Psalm 26? Heeft deze man met z'n
lief de voor de altaren weet van zonde en genade of niet? 18 ).
Dat was het wat David wel placht te doen.
Graag in het heiligdom komen. Graag bij de altaren
verschijnen. Graag van Gods wonderen in Israêls geschiedenis
zingen. Z'n handen in onschuld wassen. Men kan er over van
mening verschillen, of de psalmist dit handen wassen letterlijk
(Deut. 21 : 6, Matth. 27 : 14) of figuurlijk bedoelde. Het maakt
weinig verschil 19 ). David had in elk geval oprecht geleef d.
„Opdat ik rond uw altaar mocht wandelen" 20 ). Want David wist
wel: „Jahweh, wie zal in Uw tent als Bast verkeren? ( ) Hij die
onberispelijk wandelt", Ps. 15 : lv. vgl. § 7. Anderen behoren
daaruit te worden geweerd.
Psalm 26 laat zich dus zo omschrijven: 1. Een bede om
recht, op grond van een oprecht leven naar de eis van Gods
verbond, vs. 1-3. 2. Nader geillustreerd met wat David a) niet
placht te doen, vs. 4-5, b) w61 placht te doen, vs. 6-8. 3. Een
herhaling van de bede en de betuiging van onschuld, vs. 9-12.
Vers 9-12:
„Raap mijn ziel niet weg met de zondaars,
noch mijn leven met hen die bloed vergieten,
aan wier handen misdaad kleeft,
en wier rechterhand vol is van geschenken.
Ik echter wandel in mijn onberispelijkheid —
verlos mij en wees mij genadig.
Mijn voet staat op effen baan —
in de samenkomsten zal ik Jahweh prijzen".
Zoals al opgemerkt keert al het gezegde hier nog een keer
kort terug. Nog eenmaal bidt David of Jahweh hem niet met
de zondaars weq wil rukken. Misschien dacht hij aan de plotse-
258
Psalm 26: Jahweh, in heb in onschuld gewandeld §9
linge dood van een Saul en een Nabal. In vs. 11 gebruikt hij
nog een keer hetzelf de woord om zijn „onschuld" of „onbe-
rispelijkheid" of „volkomenheid van hart" of „oprechtheid" of
„ongedeelde hart" aan te duiden, zie bij vs. 1.
Vs. 12 kan vertaald worden als we boven deden. Het is dan
een uiting van Davids vaste vertrouwen, dat Jahweh zijn gebed
zal verhoren. Het is echter ook wel zó vertaald: „Mijn voet
stond vast temidden van de oprechten, in de samenkomsten
heb ik Jahweh geprezen", 21 ). Zo gelezen eindigt David met een
laatste betuiging van zijn loyaliteit aan Jahweh. Dichterlijk
beschouwd zou de psalm zo mooi terugbuigen naar zijn begin
in vs. 1: Op Jahweh heb ik vertrouwd.
3. DE „TOON" VAN PSALM 26 KLINKT UIT DE HELE
SCHRIFT.
Psalm 26 is geen gebed van een „bijzondere" man voor
„bijzondere" enkelingen, zo merkten we al op. Het is een psalm,
die heel Gods vrome yolk mag bidden en zingen. Ondanks z'n
zwakheden en gebreken. Men mag de psalm hebben uitge-
maakt voor „f arizees" en „kwetsend voor fijn zedelijk gevoel",
maar dan heeft men zeker nog nooit gemerkt, dat deze „toon"
in het geheel van de Schrift beslist niet uit de toon valt. We
wezen al op Ps. 5, 7, 17, 18 en 44, waarin vrome Israêlieten aan
hun „oprechtheid" jegens Jahweh vasthouden. We willen nu
nog enkele Schriftgedeelten aanhalen ten bewijze van het
zoêven beweerde: Psalm 26 wijkt beslist niet of van de rest der
Schrift, vormt integendeel een prachtig staal van de wijze
waarop wij met God mogen omgaan en voor Zijn aangezicht
spreken.
Job.
Job was „vroom en oprecht, godvrezend en wijkende van
het kwaad", dat zegt Gods Woord zelf, Job 1 : 1. En zelf s nadat
Satan Job alles had af genomen, kon God nog zeggen: „En nog
volhardt hij in zijn vroomheid, hoewel gij Mij tegen hem hebt
259

S5 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
opgezet om hem, zonder oorzaak, in het verderf te storten", Job
2 : 3. Jobs vrienden zochten echter w61 een oorzaak vast te
stellen van Jobs lij den.
Nu kende Job heus onze zondige aard wel. „Komt ooit een
reine uit een onreine — niet een!" is een uitspraak van deze
vrome man, vgl. 14 : 4. Maar in de zaak waarvoor zijn vrienden
kwamen, stond Job in de voile realiteit van zijn oprechtheid en
vroomheid en kon hij niet toegeven dat hij schuldig was.
Vergeet niet: J6b wist niets van het gesprek tussen God en
Satan — zijn vrienden trouwens ook niet. Toen heeft Job alle
beschuldigingen van zijn vrienden beantwoord in de geest van
Psalm 26: „Het zij verre van mij, dat ik u zou gelijk geven;
totdat ik de geest geef, zal ik mijn onschuld niet prijs geven.
Aan mijn gerechtigheid houd ik vast en ik geef haar niet op;
mijn hart veroordeelt niet 66n mijner dagen", Job 27 : 5v.
Maar „wist deze man niet, dat alle mensen zondaars zijn?
Wist hij niet, dat wij geen „recht of aanspraak" kunnen maken
op enig goed? Wist hij dan niet, — al was hij niet tot openlijke
zonde gekomen — dat de wortel van alle kwaad in zijn hart
was? Waarom viel hij dan niet in 't stof voor zijn vrienden als
een kermende zondaar? Waarom zong hij niet als David in
Psalm 51: „Ontzondig mij met hysop en mijn ziel, nu gans
melaats, zal rein zijn en genezen"? Waarom sloeg hij zich niet
op de borst als de tollenaar in de tempel?
Omdat Job geen „zondaar" was.
Hij was geen tollenaar, hij was niet gevallen als David, hij
had zich niet in het boetekleed te hullen voor de mensen, en
hij had een recht, een heerlijk recht te verdedigen, dat hij met
heel zijn ziel vasthield.
Ja, hij was een mens, uit een vrouw geboren en daarom ook
als mens onrein en zondig. Maar dat was niets bijzonders, want
dat hebben alle mensen gemeen. Daar valt nu zoveel niet over
te spreken, want dat wordt al spoedig een „gemeenplaats"
wanneer iemand het tegenspreekt. Daarom kan dat „wij alien
zijn zondaars" in orthodoxe kringen zo gruwelijk banaal en ...
gevaarlijk worden. Tegenover Farizeeén en heidenen, die het
260 261
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld ss 9
loochenen, daar is het van kracht. De Bijbel brengt het dadr
dan ook te pas.
Job spreekt daar niet van. Dat spreekt niemand tegen.
Maar er is iets anders in het geding. Satan en de vrouw van Job
en de vrienden willen hem, ieder op zijn eigen wijze, duwen in
de hoek van de goddelozen.
Er zijn rechtvaardigen (in Christus voor rechtvaardig
verklaard) en er zijn goddelozen. En nu moet Job van God weg,
van zijn yolk verstoten worden en met de goddelozen gere-
kend. En zie: dat wil Job tot geen enkele prijs. Alles, alles moge
hij verliezen, dadraan klemt hij zich vast tot het uiterste.
Hij is een rechtvaardige, een kind van God.
En hij wandelde ook als een rechtvaardige.
En als hij nu lij den moet, dan is het „zonder oorzaak" dus
„onrechtvaardig," 22).
Koning Hizkia.
Toen de prof eet Jesaja namens Jahweh koning Hizkia zijn
einde had aangezegd, keerde de vorst zich naar de wand en
bad: „Ach, Jahweh, gedenk toch, dat ik voor uw aangezicht in
trouw en met een volkomen toegewijd hart gewandeld heb en
gedaan heb wat goed is in uw ogen", 2 Kon. 20 : 3.
Dat was waar. Hizkia had inderdaad veel goeds gedaan
voor Gods yolk, vgl. 2 Kon. 18 : 3, 13-37, 19 : 1-37, 2 Kron. 29-31.
Maar mocht hij dit zelf wel zéggen? ZO te spreken op je
sterf bed! Nam Jahweh hem deze „oppervlakkigheid" niet kwa-
lijk? Nee, Hizkia's in doodsnood uitgesproken betuiging, dat hij
Jahwehs genadeverbond toch loyaal gehonoreerd had, was
Jahweh blijkbaar zo aangenaam, dat Hij Jesaja nog eens stuur-
de. Nu met de boodschap: „Ik heb uw gebed gehoord. Ik heb
uw tranen gezien zie, Ik zal u gezond maken ...", 2 Kon. 20 : 5,
;
Jes. 38 : 5.
Jahweh leerde Israel zelf zo spreken
Vrijmoedige taal tegenover Jahweh? Hij legde die zelf de
Israêlieten in de mond! Als de Israéliet de tienden aan de

§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
Leviet, de vreemdeling, de weduwe en de wees gegeven had,
moest hij volgens Deut. 21 op Gods bevel: „voor het aangezicht
van Jahweh, uw God" dit zeggen: „Ik heb het heilige uit het
huis weggedaan; ook heb ik dat gegeven aan de Leviet, de
vreemdeling, de wees en de weduwe, geheel overeenkomstig
het gebod, dat Gij mij gegeven hebt. 1k heb geen uwer geboden
overtreden of vergeten; in mijn rouw heb ik daarvan niet
gegeten, noch daarvan iets weggedaan, terwijl ik onrein was,
noch iets daarvan aan een dode gegeven: ik heb geluisterd
naar de stem van Jahweh, mijn God, ik heb gedaan naar alles
wat Gij ons geboden hebt Deut. 26 : 12-15.
Zo mocht, ja zo moest Israel kunnen spreken.
Nehemia.
Het is in dit verband ook opmerkelijk, wat Nehemia tegen
Jahweh durf de te zeggen. Verschillende malen lezen we van
hem de verzuchting: „Gedenk mij, mijn God, ten goede al wat
ik aan dit yolk gedaan heb", Neh. 5 : 19, 13 : 14, 22, 31. Ook durft
Nehemia Jahweh wel ronduit voor te leggen, dat hij uit vrees
voor Jahweh het yolk nooit belasting had opgelegd voor zijn
inkomen als landvoogd: „En wie heb ik, zonder inkomen, al niet
de kost gegeven, zoveel van dit en zoveel van dat per dag",
Neh. 5 : 14-19.
Petrus
Deze manier van spreken tot God is niet „typisch oudtesta-
mentisch" omdat Gods yolk toen nog een oppervlakkiger
schuldbesef zou hebben, want ook Petrus durf de zo te spreken
tot de Heere Jezus. De drievoudige verloochening, compleet
met vloeken, stond nog groot en zwart op de achtergrond, toen
de Heere vroeg: „Petrus, heb jij Mij lief ?" En wat antwoordde
de diepgevallen discipel? „Heere, u wêêt, dat ik u liefheb!" Joh.
21 : 17.
De rijke jongeling
En wat te denken van de jonge man, die voor Jezus neer-
262
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld §9
viel en Hem vroeg: „Goede Meester, wat moet ik doen om het
eeuwige leven te beer yen?" De Heere antwoordde hem: „Gij
-
kent de geboden: Gij zult niet doodslaan, gij zult niet echtbre-
ken, gij zult niet stelen, gij zult geen vals getuigenis geven, gij
zult niets ontvreemden, eer uw vader en uw moeder". Hij zeide
tot Hem: „Meester, dat alles heb ik in acht genomen van mijn
jeugd af'. En werd hij toen om dit antwoord door de Heere
berispt? Wees Hij zijn vraagsteller op diens aangeboren zonde
en op de wortel van alle kwaad in zijn hart? Nee, de Heere
erkende deze gerechtigheid van de rijke jonge man. „En Jezus
hem aanziende, kreeg hem lief en zei tot hem: Eên ding
ontbreekt u (zijn overige gehoorzaamheid werd door de Hei-
land erkend), ga heen, verkoop al wat ge hebt (dat is: over
hebt 23 en geef het aan de armen, en ge zult een schat in de
))
hemel hebben, en kom hier, volg Mij", Mark. 10.
Paulus.
Van alle apostelen heeft Paulus het meeste geschreven
over de schuldvergevende genade van God in Jezus Christus.
Maar zie hoe hij intussen zijn „oprechtheid" vasthoudt tegen-
over zijn tegenstanders in Corinthe, 2 Cor. 10-12. En dat hij aan
de gemeente te Thessalonika durft schrijven: „gij zijt getuigen,
en God, hoe vroom, rechtvaardig en onberispelijk wij ons bij u,
die gelooft, gedragen hebben", 1 Thess. 2 : 10.
Zo mocht wat God betreft zijn vrome yolk zich altijd al tot
Hem richten. Als het beschuldigd werd (David, Job, Paulus),
maar zoals we zagen ook wel bij andere gelegenheden (tienden
aanbieden), ja zelfs vlak voor Gods rechterstoel (Hizkia op zijn
sterf bed). Helaas, zoals we al opmerkten, „in onze dagen is het
besef : Gods yolk te zijn en in zijne wegen te wandelen bij vele
oprechte vromen zoo vervlakt en ingezonken. (). Waar zijn ze,
die in onze dagen mogen uitroepen met Job: „aan onze ge-
rechtigheid zullen wij vasthouden"? En die dat ook durven
doen?" 24 „Er is veel meer gevaar, dat dezulken door kleinge-
).
loof te vreesachtig zijn, dan dat zij te gerust zouden zijn. De
263

§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
vrede door het bloed des kruises sluit de vrees buiten. Het kan
zoo sterkend voor de gemeente zijn in dat opzicht als zij psalm
18 : 6 en 7 mag zingen van David, van Christus, van de kerk —
van den particulieren Christen zelf" 25 ).
Dat kan Psalm 26 ook. Sterken.
4. DOOR DE GROOTMOEDIGHEID VAN GOD KUNNEN DE
RECHTVAARDIGEN MET AL HUN ZWAKHEDEN EN GE-
BREKEN DEZE PSALM TOCH ZINGEN.
Ja, maar al wat wij doen is toch met zonde bevlekt? Al
onze gerechtigheid is toch als een „wegwerpelijk kleed", Jes.
64 :6 (SV). Onze God is toch een verterend vuur? Aan deze
tegenwerpingen schenken we tenslotte graag nog enige aan-
dacht. Voor een goed begrip maken we echter eerst de volgen-
de opmerking.
Het is ook voor ons buiten kijf, dat er omstandigheden
kunnen zijn waarin men Psalm 26 niet kan meezingen. Als we
geen gerechtigheid haben en God niet dienen met een onge-
deeld hart, maar intussen de wereld ook lief hebben. Het kán
zijn, dat iemand niet durft zeggen: „Bij de valsaards zit ik niet
neder", omdat hij daar w61 bij zit. Ja, als je dat niet kfint
zeggen Als het eenvoudig niet wddr is als je zingt: „Ik heb
lief de stede van uw Huis", omdat je niet graag onder de
opening van Gods Woord komt en niet graag Gods wondere
verlossingsdaden in de geschiedenis van zijn kerk bezingt. Dan
mogen we ons daarvan wel gauw bekeren en beven voor het
woord van onze Heiland: „Elke rank aan Mij die geen vnicht
draagt, neemt Hij weg ... En men verzamelt ze en werpt ze in
het vuur en zij worden verbrand", Joh. 15 : 2, 6.
Maar daarom mogen de rechtvaardigen ondanks hun
zwakheden en gebreken Psalm 26 wel meezingen! Om met de
aanhaling van Jesaja te beginnen: hij vergeleek de eigenwillige
godsdienst van zijn dagen bij een „wegwerpelijk kleed". De
kanttekening van de SV zegt er dit van: de beste werken zijn
niets waard buiten Christus 26 ). En wat de toorn van God
264 265
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld § 9
betreft, God is voor de rechtvaardigen geen verterend vuur,
maar voor de zondaars in Sion, dat zijn dus kerkleden die in
zonde leven en van geen berouw of bekering willen weten, Jes.
33 : 14-18. Maar de rechtvaardigen gaf God een bijbel vol
troostrijke beloften. Zij hoeven niet dagelijks voor Hem in
angst te zitten. Jahweh woonde toch bij zijn yolk in de taberna-
kel? Er werd toch dagelijks verzoenbloed gesprenkeld en het
bloed van Jezus Christus, Gods Zoon, reinigt ons toch dagelijks
van alle zonde?
We zouden de genoemde „Ja maar"-s ook willen beant-
woorden met een tegenvraag: kent u de grootmoedigheid van
God? Weet u wel, dat het bij onze hemelse Vader zoveel kan
lijden? Een Israêliet was z6 maar geen goddeloze of zondaar en
een christen evenmin.
We wijzen u in dit verband op twee voorbeelden.
Aas eten.
Een Israélitische boer had in het veld een van zijn schapen
aangetrof f en. Dood. Verscheurd door een roof dier of z'n eigen
dood gestorven. Wat nu? Jahwehs ideaal was, dat de boer nu
geen ogenblik meer naar het dode dier zou omkijken, laat staan
dat hij het opat. Dat moest hij maar aan de wilde honden
overlaten. „Gij zult geen aas eten", had Jahweh al op Horeb
bekend gemaakt. „Want gij zijt een yolk, dat Jahweh, uw God
heilig is", Deut. 14 : 21. Bij leden van Gods heilige yolk paste
geen dood, daarom mochten zij geen aas eten.
Elke Israêliet was echter voor dit Goddelijke ideaal niet
even gevoelig. Ook onder de woestijngemeente zullen er ge-
weest zijn, die dit Goddelijke onderwijs niet begrepen of die
het „zonde" vonden zo'n dier niet op te eten. Israêlieten, die uit
vrekkigheid liever aas aten dan Jahwehs ideaal te vervullen. In
plaats van het aan de honden over te laten, aten zij het zelf op.
Waren zulke Israêlieten daardoor meteen „zondaars" en „god-
delozen", volgens de Wet des doods schuldig? Geen sprake
van. Hier kunt u prachtig aan zien, hoe geschikt Jahweh in de
omgang met zijn yolk was.

§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
Een Israêliet was zo maar geen goddeloze of zondaar.
Jahweh had geduld met „de hardheid des harten". Natuurlijk
bleef Hij er bij: aas, de dood, bij het yolk van de God van het
leven? Weg ermee, voor de honden! Maar als iemand daar nu
het geloof en de lief de niet voor had? Dan hield Jahweh in zijn
Wet met die zwakheid rekening. Hij gal daarvoor de bepaling:
wie toch aas gegeten had, was 66n dag onrein en moest zijn
kleren wassen, Lev. 11 : 39v, 17 : 15v. DesnOOds kon men het aan
de vreemdeling te eten geven of aan een buitenlander verko-
pen, Deut. 14 : 21, vgl. Ib 513-516.
Ziet u, dat het bij Jahweh wat kon lijden?
Ech tscheiding.
Een tweede voorbeeld: echtscheiding. Ook een kwadd in
de ogen van Jahweh. Maar werden zulke van elkaar geschei-
den mannen en vrouwen nu als goddelozen uit Israel uitge-
roeid? Nee, ook hierbij liet God blijken, dat Hij met sommige
ongewenste dingen — want dat bleven het — toch geduld
wilde oef enen. Een priester zou in elk geval nooit met een
verstotene mogen trouwen, Lev. 21 : 7, 14. Maar verder toonde
Jahweh zich ook bier inschikkelijk. Een gescheiden priester-
dochter, die naar haar ouderlijk huis terugkeerde, mocht van
de heilige priesterspijs eten, Lev. 22 : 13. Gescheiden vrouwen
mochten gelof ten afleggen, Num 30 : 9. En Mozes gebood zelfs
op Gods bevel bij echtscheiding aan de vrouw een scheidbrief
mee te geven. Om haar leven te beschermen. Want indien ze
als 6ngescheiden vrouw naar een andere man ging, was ze des
doods schuldig geweest, maar met een scheidbrief kon ze zich
of doende verdedigen tegen de beschuldiging van overspel. Zo
beschermde Jahweh het leven van gescheiden vrouwen, hoe-
wel Hij echtscheiding haat, Deut. 24 : 1, vgl. Ic 707v.
Dit waren twee voorbeelden van Gods grootmoedigheid
bij spanningen tussen zijn Goddelijke idealen en onze mense-
lijke zwakheden. Je kon als Israêliet in je ongevoeligheid of
kortzichtigheid Gods verbod om aas te eten overtreden en toch
266
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld §9
een rechtvaardige blijven. Je kon van je man of vrouw geschei-
den zijn en toch geen „zondaar" in de zin van de Heilige
Schrift. Een goddeloze werd je pas als je bondsbreukige dingen
deed: doodslaan, aanranden, afgoden dienen, sabbat schenden.
Maar iemand die het eerste gebod — en daarmee het verbond
zelf, Ic 494 — altijd had ontzien en geêerd, was in Israel zo
maar geen goddeloze. Niet om het eten van een stuk aas en
zelfs niet om een echtscheiding.
Deze beide voorbeelden zouden met vele andere vermeer-
derd kunnen worden. Let op de milde beoordeling in Gods
Woord van zulke toch ook gebrekkige rechtvaardigen als Gide-
on, Richt. 8 : 35, Simson, Hebr. 11, David, 1 Kon. 3 : 6, 15 : 5, Asa,
2 Kron. 15 : 17 (= 1 Kon. 15 : 14), Josafath, 1 Kon. 22 : 43, 2 Kron.
19 : 3, 20 : 32, 35vv, Hizkia, 2 Kon. 18 : 3-6, Petrus, Joh. 21 : 15-23.
Geen van deze vromen was zondeloos. Uit het oogpunt van
„f atsoen" valt er wel het een en ander op hen aan te merken.
De koningen lieten Kanadnitische hoogten staan, hoezeer Jah-
weh die verf oeide. Desniettemin krijgen zij het getuigenis: „hij
deed wat recht is in de ogen van Jahweh".
Alle zonde is nog geen bondsbreuk, Ia 369v.
Er is godsdienstigheid die bij Psalm 26 en dergelijke zo
pietluttig kan redeneren, maar onze grootmoedige en genadige
God let op de koers van ons leven. En hoewel Davids beste
werken inderdaad niet volmaakt waren, was de koers van zijn
leven goed. Een „zondaar" was hij niet.
Een psalm bij het vredeoffer?
Hebt u God en zijn Woord hartelijk lief? Kent u niets
mooiers dan samen met de gemeente de lof van onze Heer te
bezingen? Sla daarbij Psalm 26 dan vooral niet over. U hoeft er
niet per se zelf eerst vals voor beschuldigd te zijn (al kan wat
heden niet is morgen al komen), want we zingen de psalmen
toch niet alleen van onszêlf, maar altijd in verbondenheid met
de broederschap, die dit lot wel ten deel valt? We kunnen deze
psalm echter ook zingen als we door Gods genade voor grote
zonden bewaard werden. Als er vrede heerst tussen God en
267

§ 9 Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld
ons. Dan bracht een Israêliet wel een vredeoffer. Dat was een
offer voor als er eens „niets aan de hand" was, Ib 215. Als tussen
Jahweh en zijn kinderen alles glad was. Zou men Psalm 26 dan
ook wel eens gezongen hebben? Wij kunnen het dan in elk
geval doen, in het blijde besef, dat wij, door de genade van God
in Jezus Christus ons bewezen, zijn aangenomen als zijn kin-
deren en zo ook wandelden. Wat kan het dan vrij en blij
klinken: „Ik wandel als uw knecht en vind mijn lust in uw
geboOn".
NOTEN
1) R. Kittel, Die Psalmen, 1914, a.1.: „... hier dagegen wird, noch starker als in
18, 21ff., die eigene Tref flichkeit nicht etwa nur betont, sondern in ausfiihrli-
cher, ins Einzelne gehender Schilderung, die feineres sittliches Gefilhl stOren
musz, ausgemalt".
2) „Demgegentiber (n.l. verdediging van de psalm) ist mit anderen daran festzu-
halten, dasz Selbstgerechtigkeit and Tugendstolz hier vorliegt", E. KOnig, Die
Psalmen 1927, 617.
3) KOnig, a.w. 618.
4) A. Janse, Van de rechtvaardigen, Kampen 1931, 114.
5) idem 70v.
6) Dit en enkele andere voorbeelden ontleenden we aan L. A. Snijders, Psaume
XXVI et l'innocence, Oudtestamentische Studien, deel XIII, Leiden 1963,
112-130. Over de vertaling van 1 Kon. 22 : 34 in de NV merkt hij op: „La
traduction ( ) 'sans but determine' n'est pas trés appropriee. L'homme n'a pas
tire au petit bonheur!" 115 N.1.
7) A. Janse a.w. 3v.
8) „Unschuldslieder", H. Gunkel-J. Begrich, Einleitung in die Psalmen, Got-
tingen 1966, 251.
9) Prof. dr. N. H. Ridderbos, De betuigingen van „onschuld, rechtvaardigheid"
in de Psalmen, Grr 50e jrg. Kampen 1950, 87. „Maar bovendien wekt „onschuld"
te veel de indruk, dat de dichters zich van een bepaalde beschuldiging willen
zuiveren; en dit is allerminst het enige (zelfs niet het voornaamste) doel van
hun betuigingen; veeleer zijn deze er op uit in het algemeen de zuiverheid,
vroomheid, oprechtheid van hun hart en wandel te betuigen", J. Ridderbos, De
Psalmen I, Kampen 1955, 224.
10)Overigens ziet „hopen" in de Schrift altijd op zaken die vast staan, vgl. F.
J. Pop, Bijbelse woorden en hun geheim, a.v. en H. J. Jager, Kernwoorden van
het Nieuwe Testament, Amsterdam 1968, 160vv.
11) A. Janse, Lourens Ingelse (een episode uit het godsdienstig leven op
Walcheren omstreeks 1780), Goes 1932, 25, 32.
12)Voor het bezwaar dat in Davids tijd nog geen Huis van God gebouwd was,
vgl. J. Ridderbos, a.w. I, 48.
13 ) F. Delitzsch denkt voor de ontstaanstijd van de psalm zelfs aan deze
268 269
Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewandeld §9
geschiedenis, Psalmen a.l. Men heeft de auteur ook wel gezocht onder die
levieten, die Jahweh trouw bleven tijdens koning Achaz, terwijl vele anderen
openlijk de afgoderij van de koning steunden, 2 Kon. 16 : 10-18, zo Pirot-Clamer,
Les Psaumes, Paris 1950, 169.
13 a) In de onschuldspsalmen gaat het ten diepste om de openbaring van de
gerechtigheid G6ds. „De psalmdichter vraagt: Doe mij recht, HEERE (Ps. 26 : 1).
Hij bedoelt: HEERE, toon mij uw gerechtigheid. Toon, HEERE, dat Uw yolk op
U aan kan. Daar is toch niet voor niets onderscheid tussen Uw yolk, dat U dient
en op U vertrouwt, en de goddelozen, die van U niet weten willen. (—). Wij
worden om niet gerechtvaardigd zonder de werken der wet. Volkomen juist.
Maar er is ook een rechtvaardiging uit de werken en niet slechts uit het geloof,
Jak. 2 : 24. Geloof en werken moeten samengaan. En dat hebben de psalmdich-
ters misschien dieper begrepen dan wij. Zij tonen hun geloof uit de werken,
ook aan God. En als het goed is moet dat kunnen ook. Maar dat is geen
eigengerechtigheid. Dat is geloof in de gerechtigheid Gods", Prof. dr. B. J.
Oosterhoff, Onschuldpsalmen, De Wekker, 70e jrg. nr . 70 pag. 51.
14)„Parsing ki as an emphatic particle rather than an adverb introducing the
cause", M. Dahood, a.l.
15)F. J. Pop, a.w. s.v. waarheid.
16) M. Dahood beschouwt Psalm 26 als de verdediging van iemand, die is
„accused of idolworship". Hij vertaalt mete saw in vs 4 met „idol-worshippers",
lett. „men of the idol".
17)M. Dahood a.l.
18)J. L. Koole, Onschuldspsalmen, Horizon, 19e jrg. Kampen 1956, 60.
19) In Israêls eredienst waren blijkbaar meer ceremonien in gebruik dan door
de Wet worden voorgeschreven, zie Ps. 42 : 5, Jes. 30 : 29", Nic. H. Ridderbos, De
Psalmen, Kampen 1962, 274, vgl. J. Ridderbos a.w. 227.
20)„Parsing ,asobebah as subjunctive', M. Dahood a.l. De Thora spreekt overi-
gens nergens van voorgeschreven ommegang om het altaar, zoals in de Ba-
aldienst, 1 Kon. 18 : 26.
21) M. Dahood a.1.
22)A. Janse, Van de rechtvaardigen, 2e druk, Rijswijk 1962, 66v.
23)Christus vorderde geen „radicaal en totaal wegdoen van alle stoffelijk goed",
maar doelde op datgene „dat er van iemands bezittingen overblijft als hij aan
de door God gestelde verplichtingen ten opzichte van huis, gezin, bedrijf,
kinderen, familie, heeft voldaan". Hier is geen sprake van het „radicale, fran-
ciscaanse wegdoen van alle bezittingen", C. Veenhof, Om wel te doen, Kampen
1952, 61.
24) A. Janse, Van de rechtvaardigen, 1931, 68.
25) idem, De heerlijkheid der Psalmen, als Liederen ... des Verbonds, Culem-
borg, 1933, 46. Janse doelde op de psalmberijming van 1773.
26 ) idem, Van de rechtvaardigen, 1931, 87.
 10

PSALM 29: DE ONWEERSPSALM

Onweer!
De lucht, al dagenlang strak-blauw, is opeens vol grauwe
wolken en kleurt in de tijd van luttele minuten anthracietgrijs,
zodat het onheilspellend donker wordt en we de lampen
aansteken. De nacht lijkt voortijdig gevallen. Iedereen doet z'n
ramen dicht. De wind fluit door de straten en blaast de warmte
weg. Papieren dwarrelen rond. En dan opeens is daar de
bliksem. Oogverblindend. Gevolgd door het machtige rollen
van de donder. De regen striemt tegen de ramen. De
bliksemstralen zijn nu niet meer van de lucht. Hun paarse licht
doet ons onwillekeurig de ogen sluiten. Ratelend en romme-
lend wisselen de slagen elkaar af.
Het onweer is losgebroken.

Wat gebeurt er nu eigenlijk op zo'n moment?

Een schooljongen, die z'n eerste natuurkunde-lessen to
pakken heeft, zal wijsneuzig antwoorden: „O niks bijzonders,
dat is gewoon een elektrische vonk die overspringt en die
slagen komen van luchtlagen die op elkaar vallen!" Daar zit
veel in, maar toch niet alles. We komen er nog op terug. 't Is
echter duidelijk, dat men in de wereld van de bijbel dit ant-
woord nog niet kon geven. Toen hadden de mensen nog geen
weet van positief en negatief geladen wolken.
Wat was het onweer dan volgens hen?
Het hangt er maar vanaf aan wie u dat zou vragen.
Als u dat eens had kunnen vragen aan een Kanadnitische
boer in de tijd van Abraham en Mozes, zou hij vast geantwoord
hebben: „Die donder? Dat is de stem van Baal. En die

271
§ 10 Psalm 29: De onweerspsalm
bliksems? Dat zijn de pijlen die Baal af schiet!" Hemelvuur was
volgens deze heidenen de specialiteit van de regen- en don-
dergod Baal, die ook onder Israel zoveel is gediend.
Psalm 29 moet daarom in menige periode van Israêls
geschiedenis geklonken hebben als een stuk heilige polemiek.
Een belijdenis van het Overblijfsel, dat Jahweh nog vreesde.
Tegenover de soms algemeen verbreide Baalcultus zongen
deze rechtvaardigen dan: „De stem van Jahweh (en niet die van
Baal) is over de wateren, de God der heerlijkheid doet de
donder weerklinken", vs 3.
Alvorens deze psalm te bespreken willen we eerst wat
aandacht geven aan de „stem van Baal" in het land Kanadn. Dat
zal naar we hopen de oren wat scherpen voor de polemische
klank van Psalm 29. Hier wordt de goede belijdenis betuigd
van de Faam van Jahweh.
I. DE STEM VAN BAAL.
De Kanaanitische boeren zagen in de wisseling van de
seizoenen het leven en sterven van goden. Voorjaarsregens en
zomerdroogte hadden voor hun verdwaasde besef alles te
maken met het leven en sterven van goden. Het natuurleven
was volgens hen godenleven. „De goden waren in werkelijk-
heid de gepersonifiéerde en met een naam genoemde krachten
en elementen der natuur", 1 ).
In de regens, die in Palestina van eind oktober tot april
vallen, zagen zij het werk van Baal (lett. de Heer) en diens
echtgenote Astarte 2 ). De oogst op het land was een vrucht van
het sexuéle leven van dit godenechtpaar. Maar van mei tot
oktober valt er in Palestina, afgezien van een enkel buitje,
helemaal geen regen. Vijf maanden lang lijkt de natuur dan
wel dood. Alles verdort „in zomerse hitte", Ps. 32 : 4. Volgens
het Kanaanitische geloof was Baal gedurende die droge maan-
den dood. In een godenveldslag omgebracht door Moot ( =
Dood), de god van de verzengende zomerzon en het gerijpte
graan, 3). Vandaar dat er gedurende de droge zomermaanden
niets wilde groeien. Moot had na de laatste regens tot Baal
272
Psalm 29: De onweerspsalm § 10
gezegd: „En jij, neem je wolken, je wind, je emmer, je regenbui
met je mee (-) en daal af in de onderwereld van de aarde", 4 ).
Daarin was de „Heer" van de regen 's zomers machteloos
verdwenen. De naam van de Phoenicische gemalin van koning
Achab (haar vader heette Ethbaal (I), 1 Kon. 16 : 31) zou wel
eens een herinnering kunnen bevatten aan de smarten, die
Baalvereerders ondervonden als hun „Heer" 's zomers in de
onderwereld was afgedaald. Izebel betekent namelijk: „Waar (is
de) Heer (nu)?", 5 ). Tot er in het najaar uitkomst kwam. Dan wist
Baals lief hebbende en strijdlustige echtgenote Moot te over-
winnen en haar gemaal tot nieuw leven te wekken. Kort daarna
begon het weer te regenen. Baal was weer „opgestaan" en had
weer sexuêle omgang gehad met zijn vrouw Astarte. Vandaar
dat nu de vruchtbare zaaitijd weer aanbrak.
Deze afgodsdienst heeft eeuwenlang grote aantrek-
kingskracht uitgeoef end op de bewoners van Kanaan, helaas
ook op de Israélieten, 6 ). Ten dele kan men deze verleidende
kracht verklaren uit de behoefte aan regen. Het leven van
mens, dier en plant hing menselijkerwijs gesproken in Palesti-
na van de regen af. Feitelijk was de juiste regentijd voor de
boer in Kanaan nog belangrijker dan grote regenval, vgl. Deut.
28 : 12, Amos 4 : 7. Geen regen betekende voor mens en dier
geen leven, 7). Vandaar dat de verering van Baal en Astarte
voor de Kanaanitische boer een onderdeel van zijn landbouw-
methode vormde, 8 ). Wat de kunstmest voor de moderne boer
is, dat was de Baaldienst voor zijn Kanaanitische collega.
Een van de gruwelijkste onderdelen van deze afgodsdienst
was het zogenaamde „heilige huwelijk". Zoals we al opmerkten
zag men de vruchtbaarheid van landbouwgrond en moe-
derschoot als een vrucht van het paren van Baal met zijn vrouw
Astarte. Men meende nu deze vruchtbaarheidbrengende om-
gang van z'n god met z'n godin te kunnen bevOrderen door
„heilige" hoererij. Ook Israêlieten hebben zich daaraan overge-
geven: „Op elke hoge heuvel (daar voelde men zich dichter bij
de goden) en onder elke groene boom (symbool van leven en
vruchtbaarheid) legt gij u in ontucht neder", Jer. 2 : 20. „leder-
273
§ 10 Psalm 29: De onweerspsalm
een" had dan met „iedereen" sexuele gemeenschap. Bij de
tempels van Baal en Astarte kon men als bezoeker gebruik
maken van mannen en vrouwen, die hun lichaam voor „heilige"
ontucht beschikbaar stelden, vgl. Deut. 23 : 17, Ezech. 16, 23,
Hos. 2, 1 Kon. 15 : 12, 2 Kon. 9 : 22, zie ook Ia 329-331. Moderne
jeugd staat werkelijk niet als eerste aan sterke erotische verlei-
dingen bloot.
In dit verdorven geheel passen ook de obscene beeldjes
van Astarte als een naakte vrouw met overdreven
geslachtskenmerken, „die hare naaktheid den toeschouwer
aanbiedt en daarbij gewoonlijk nog door een handgebaar aan
hare onreine bedoelingen uiting geeft" 9 ). Er kan in Palestina
bijna geen huis worden blootgelegd of men vindt deze beeld-
jes of voorstellingen van Astarte in kleitabletten gegrift. Vaak
met een slang om haar hals (als symbool van haar vrucht-
baarheid) en een lelie in haar hand (als symbool van haar
„sex-appeal"), 19 ). Het is veelbetekenend, dat veel van zulke
beelden ook gevonden werden bij de opgravingen van Israeli-
tische woningen, zij het dan wat minder prikkelende exempla-
ren dan de Kanaanitische, 11 ). Leeft de gemeente nu in een
wereld, die wordt overspoeld door prikkel-lêctuur, de Israeli-
tische wereld was vaak overvoerd door prikkelscillptuur.
Badls stem was de donder, waardoor regenbuien vaak
vergezeld worden. Bij opgravingen vond men Baal wel af ge-
beeld als een man, die met zijn rechterhand de donder wegslin-
gert en in zijn linkerhand de bliksem vasthoudt, 12 ). En vandaar
dat men wel het vermoeden geuit heeft, dat Psalm 29 oorspron-
kelijk een Baal-psalm was, die Israel geannexeerd heeft voor
Jahweh. Als dat vermoeden juist is, zou de psalm oorspron-
kelijk zo geluid kunnen hebben:
„Geeft Baal, gij hemelingen,
geeft Baal heerlijkheid en sterkte;
geeft Baal de heerlijkheid van zijn naam,
buigt u neder voor Baal in heilige feestdos.
De stem van Baal is over de wateren,
274
Psalm 29: De onweerspsalm § 10
de god der heerlijkheid doet de donder weerklinken,
Baal over de geweldige wateren", enz.
We zouden er in kunnen komen, dat iemand de theorie
aanhing dat bovenstaand vermoeden op waarheid berust. Jah-
weh heeft meer heidens-godsdienstig bezit geannexeerd voor
zijn dienst, vgl. Ia 493-496. Op taalkundig gebied b.v. de namen
Rahab en Leviathan, die in de Schrift als dichterlijke
versiersels gebruikt worden voor de lof op Jahweh, Ps 74 : 14,
87 : 4, 89 : 11, Jes. 51 : 9. Elk woord van Ps. 29 kan trouwens nu
ook aangewezen worden in oudere Kanaanitische teksten, 13 ).
Bovendien was Baal of Hadad in de Kanaanitische wereld
inderdaad de „Neer" van regen en onweer en zOng men ter ere
van hem zijn „psalmen", 14). U voelt wat een uiterst polemische
daad de omwerking van zo'n Baal-psalm geweest zou kunnen
zijn. Niet Baals stem klinkt over land en zee, maar de stem van
Jahweh. Zolang de archeologie ons echter geen voorbeeld van
zo'n oorspronkelijke Baal-psalm kan voorleggen, kunnen we op
deze hypothese moeilijk bouwen, 15 ).
Dit neemt niet weg, dat Psalm 29 desniettemin behalve
lief elijke lof op Jahweh ook scherp polemische en anti-Kanaa-
nitische taal spreekt. Dit zal in het licht van de enorme popula-
riteit van Baal en Astarte in Kanaan weinig betoog meer
behoeven. Gelezen in het licht van de wereld waarin hij ge-
maakt en voor het eerst gezongen is, moet Psalm 29 uiterst
antithetisch gesproken hebben met z'n zevenvoudig herhaalde:
„De stem van Jahweh ..., de stem van Jahweh ..." In menige
periode van Israêls geschiedenis moet dit moedige taal ge-
weest zijn. Een geloofsbelijdenis. Bezwaren tegen de geest der
eeuw, niet alleen in de toenmalige wereld, maar ook in de
Israêlitische kerk.
Daarom is het opschrift boven deze psalm in de N.V. to
algemeen: „Gods majesteit in het onweer". In tegenstelling met
menige moderne natuurkundige wilde de oude Kanaaniet dat
nog wel erkennen: in een onweer komt Gods majesteit uit.
Maar de vraag was: de majesteit van welke God? Van Baal?
275
§ 10 Psalm 29: De onweerspsalm Psalm 29: De onweerspsalm
Nee, antwoordt Psalm 29: de majesteit van Jahweh. Wij kunnen
de hoof dzaak van de psalm nu z6 omschrijven: „De heerlijk-
heid van de God en Vader van onze Heere Jezus Christus,
zoals die uitkomt in een onweersbui".
2. DE PSALM VAN DE ZEVEN DONDERSLAGEN.
Behalve als „de onweerspsalm" staat Psalm 29 ook bekend
als „de psalm van de zeven donderslagen". Ook een mooie
naam, want inderdaad spreekt de psalm zeven keer over „de
stem van Jahweh" en daar bedoelt hij dan de donder mee, vs
3. Als u in uw bijbel onder de woorden „de stem des HEEREN"
een streepje zet, ziet u het voortaan in 66n oogopslag: de psalm
van de zeven donderslagen.
We willen hem nu vers voor vers doorlezen.
Vers 1:
„Geeft Jahweh, gij godenzonen,
geeft Jahweh heerlijkheid en sterkte".
God is heerlijk en sterk, maar dat moet een mens willen
erkénnen. Hoevelen doen dit echter niet en negeren de Al-
machtige, ook tijdens zijn machtsvertoon in een onweersbui?
De psalmen kennen deze overmoedigen onder Gods yolk als
de verdwaasden, de redelozen onder het yolk, en meer van
zulke typerende namen, vgl. 4, 3. Psalm 29 roept daarom eerst
op Jahwehs heerlijkheid en kracht te willen erkennen.
Maar wie roept hij daartoe op? Het Hebreeuws spreekt
letterlijk van „zonen van goden" (Loewe elim). In Job 1 :6
worden daarmee engelen aangeduid: „Op zekere dag nu kwa-
men de zonen Gods om zich voor Jahweh te stellen en onder
hen kwam ook de satan". Men zou hier kunnen denken aan een
bepaalde groep engelen, n.l. Gods troonraad waarvan we ook
lezen in Ps. 89: „God is zeer ontzagwekkend in de raad der
heiligen, geducht boven allen, die rondom Hem zijn", vs 8, vgl.
1 Kon. 22. Zo gelezen zou Psalm 29 engelen, eventueel Gods
troonraad, oproepen Hem hulde te bewijzen vanwege zijn
majesteit in het onweer. Op zichzelf goed mogelijk.
276 277
§ 10
Maar „zonen van God" of „godenzonen" kan ook een aan-
duiding zijn voor koningen en rechters. Een voorbeeld van
deze betekenis geeft Psalm 82: „Wel heb Ik gezegd: Gij zijt
goden, ja, allen zonen des Allerhoogsten; nochtans zult gij
sterven als (de gewone) mensen, als een der vorsten zult Gij
vallen". Deze betekenis vinden we ook de meest passende voor
Gen. 6 : 1-4, vgl. Ib 749.
Behalve aan engelen mogen we in Ps. 29 : 1 dus ook aan
kOningen denken. Machthebbers. Eigenlijk aan iedereen die
boven „de gewone man" uitsteekt. Zo gelezen (en daar voelen
we het meest voor) is Ps. 29 : 1 een oproep tot alle hoogge-
plaatsten hier op aarde om als het onweert de heerlijkheid van
Jahweh daarin te erkennen. Want weliswaar laat Jahweh zich
graag door kindermonden prijzen (Psalm 8), maar ook hoog-
geplaatste personen zijn daartoe geroepen.
Het volgende vers zegt hoe dit gedaan moet worden.
Vers 2:
,,Geeft Jahweh de heerlijkheid van zijn Naam,
buigt u neer voor Jahweh in heilige feestdos':
Schrift en historie kennen kOningen die dat deden: voor
God op de knieên gaan, vgl. by. 2 Kron. 20. Maar Psalm 29 roept
hen — en daarmee natuurlijk heel Gods yolk — op dit vooral
te doen als Jahweh zijn majesteit getoond heeft in een onweer.
Men vertaalt ook wel: „buigt u neer voor Jahweh bij zijn
heilige verschijning", wat ook goed past in het geheel van de
psalm, 16 ). In een onweersbui „komt" God tot de mensen en laat
Hij zijn „stem" horen.
De vingerhoed kennis die zelfs de knapste natuurkundi-
gen nog maar van Gods scheppingswerken bezitten moge ons
niet zo hoogmoedig maken, dat we Gods heerlijkheid in een
onweersbui niet meer opmerken. Omdat onweer „gewoon" een
kwestie van ove,6pringende electrische vonken zou zijn. Dat is
waar, maar dekliettemin mogen wij de donder met Psalm 29
nog evengoe4 de „stem" (men mag ook lezen: 't geluid) van God
noemen. Dat is geen dilemma, maar een gerechtvaardigde
§ 10 Psalm 29: De onweerspsalm
nevenschikking. Donder is een geluid, dat God laat rollen en
dat voor Gods yolk een opvallend teken van zijn majesteit is.
Vers 3:
„De stem van Jahweh is over de wateren,
de God der heerlijkheid doet de donder weerklinken,
Jahweh over de geweldige wateren':
De psalmist spreekt kennelijk niet over onweer in het
algemeen, maar beschrijft een bepaalde bui, die vanuit de
Middellandse zee („de geweldige wateren") landinwaarts
drijft 17 ). Om zijn beschrijving te kunnen volgen moeten we
even de kaart van Palestina voor de geest halen: ten Westen
zoals gezegd de Middellandse zee, in het Noorden de Libanon
met z'n cederbossen, in het Oosten de Hermon of Sirjon met de
zware eikenbossen van het Overjordaanse, in het Zuiden het
steppengebied van de woestijn Kades.
Behalve als „de onweerspsalm" staat onze psalm ook be-
kend als „de psalm van de zeven donderslagen". Zeven keer
noemt hij immers „de stem van Jahweh". In het Hebreeuws
staat daarvoor: „kool Jahweh". Zeg dat maar eens hardop, dan
hoort u de knetterende donderslagen.
Onweer boven zee moet een majestueus verschijnsel zijn.
Daar zag de dichter de bui opkomen. „Over de geweldige
wateren", vs 3. En dan te bedenken, dat de Israêlieten hui-
verden voor de zee. En boven die machtige en angstaanjagende
zee klonk nu de stem van de God van Israel.
In de laatste zin van vs 3 suggereert de dichter op een
prachtige manier de wegstervende echo van de donder boven
de zee.
Vers 4:
„De stem van Jahweh is vol kracht,
de stem van Jahweh is vol glorie':
Men moet wel een ongevoelig mens zijn als men van
ratelende donderslagen en neerbliksemend hemelvuur niet
onder de indruk komt. Wie het wel eens in het open veld vlak
278
Psalm 29: De onweerspsalm § 10
om zich heen gehad heeft, zal als hij God vreest moeten
beamen wat de dichter hier zegt: „de stem van Jahweh is vol
glorie!"
Geen wonder dat Jahweh daar meermalen gebruik van
gemaakt heeft om vriend en vijand te imponeren. Toen Hij
Israel uit Egypte ging bevrijden („om u mijn kracht te tonen",
Ex. 9 : 23), bij de afkondiging van het Horebverbond (Ex. 19) en
toen Hij Israel eens hielp tegen de Filistijnen (1 Sam. 7 : 10).
Vers 5 en 6:
„De stem van Jahweh breekt ceders,
ja, Jahweh breekt (zelf s) Libanonceders.
Hij laat de Libanon springen als een kalf,
de Sirjon als een buffeljong':
Nu drijft de bui landinwaarts. Eerst naar het Noorden,
naar het Libanongebergte met z'n in bijbelse tijden beroemde
cederbossen. Bomen waarbij een stamomtrek van 6 meter en
een stamdoorsnede van 2 meter geen uitzondering was. Zo'n
ceder kon makkelijk 35 meter hoog worden en een kroon
hebben met een omtrek van 60 tot 80 meter, 18 ). Geen wonder
dat deze ceders in de bijbel het zinnebeeld zijn van trots en
majesteit, Jes. 2 : 13. Maar wat betekent zo'n woudreus voor
Jahweh? Houthakkers mogen er uren werk aan hebben om ze
om te hakken, maar Jahweh breekt ze in een seconde doormid-
den, om ze vervolgens als een stierkalf dat rare sprongen
maakt, te laten neerstorten.
Wie de Schrift letterknechterig en betweterig leest, vindt
vs 5a natuurlijk niet exact genoeg, omdat strikt genomen niet
de dOnder, maar de bliksem ceders laat afknappen. Bij de oude
volken stond echter bij onweer niet de bliksem als het meest
imponerende voorop (zoals bij ons het geval is), maar de don-
der. Deze regels drijven ook nog de spot met het heidendom.
De Hermon (of Sirjon, Deut. 3 : 9) was voor de Kanaanieten een
„heilige berg". En daarvan zongen de vrome Israêlieten: Onze
God Jahweh laat de „heilige" Sirjon gekke bokkesprongen
maken! 19).
279

§ 10 Psalm 29: De onweerspsalm
Vers 7:
„De stem van Jahweh klieft vuurvlammen':
Ziet u, dat de psalmist de bliksem ook zeer indrukwek-
kend vond? En lijken bliksemstralen soms inderdaad niet op
een enorme vuurbal, die door een onzichtbare bijl geklief d
wordt?
Vers 8:
„De stem van Jahweh doet de woestijn beven,
Jahweh doet de woestijn van Kades beven".
Nu draait de bui van het Noorden naar het Oosten. De
dichter noemde daareven de Hermon of Sirjon. Straks noemt
hij de eikenbossen van het Oostjordaanland. Ook boven de
woestijn van Kades, vermoedelijk bedoelt de psalmist: in de
richting van de Orontes, heerst nu noodweer, 20 ). Een woestijn
was voor de Israeliet evenals de zee onheilspellend. Mozes
sprak al over „die grote en vreselijke woestijn", Deut. 1 : 19, Ib
489. Een kale steppe. Eenzaam. Enkele bomen en planten nu
zwiepend in de wind. Knetterende donderslagen. 't Bliksem-
licht. De psalmist voelde die steppe als het ware beven onder
de donderslagen.
Vers 9:
„De stem van Jahweh doet de hinden jongen werpen
en zij ontschorst de wouden.
Maar in zijn paleis zegt ieder: Ere!"
Zelfs de zwangere hinden krimpen ineen van angst en
werpen voortij dig hun jongen. Machtige woudreuzen worden
door inslaande bliksems ontschorst.
Zeven keer hebben we nu de „kool Jahweh" gehoord.
Zeven machtige donderslagen. Bijna eentonig. Maar dat deed
de dichter opzettelijk om ook in de vOrm van z'n psalm het
eentonige rommelen van de onweersslagen enigszins na te
bootsen.
Dan is het opeens stil
Als door een reuzenhand worden we nu verplaatst naar
280 281
Psalm 29: De onweerspsalm § 10
Gods paleis. Wie in vs 1 onder „zonen Gods" engelen verstaat,
zal in vs 9c aan Gods hemelse paleis denken. Onze gedachten
gaan naar Jahwehs aardse tempel, die ook meermalen paleis
wordt genoemd. Ook daar waar de altaren, de taf el der toon-
broden en de luchters staan, kan men de stem van Jahweh
horen. Maar de dienstdoende priesters en levieten lopen niet
onbewogen door. In plaats van door te gaan met onbeteke-
nende praatjes, zegt iedere man, met eerbiedige blik naar de
onweerslucht en de hemel daarboven: Ere!
Rolt de donder en verblindt de bliksem?
Dan besef f en de vromen: Ere aan Wie de ere toekomt!
Natuurlijk is het de eerste Israêlitische lezers van onze
psalm niet ontgaan, dat daarin zeven maal „de stem van Jah-
weh" klonk. Zeven, dat was het symbolische getal van het
Horebverbond, waar heel Israels feestkalender op was gebor-
duurd, vgl. Ia 407, Ib 602, 619v. Alleen hierdoor al moet de
dichter op fijne wijze alle heidense angst voor onweer hebben
willen wegnemen. De stem van Baal? Nee, ere voor de God van
Israel! Deze heidense angst bestrijdt de psalmist nog krachti-
ger in vs. 10 en 11.
Vers 10:
„Jahweh troonde boven de zondvloed,
ja, Jahweh troont als koning in eeuwigheid':
Men denkt bij dit vers ook wel aan de wateren boven het
uitspansel, Gen. 1 : 7. Het gebruikte woord (mabbul) wordt ook
in de zondvloedhoof dstukken (Gen. 6-9) gebruikt, reden waar-
om wij met de NV in Ps. 29 : 10 aan de zondvloed denken. Toen
heeft het geregend! Veertig dagen en veertig nachten aan een
stuk door. En slagregens. Totdat het water zelfs vijftien el
boven de bergen stond, Gen. 7 : 4, 12, 19v. We zullen wel mogen
aannemen, dat het daarbij toen ook zwaar geonweerd heeft.
Zelfs daárboven troonde Jahweh!
Dat liep Hem niet uit handen, maar daar troonde Hij
boven. Hij, die wij thans kennen als onze hemelse Vader. Kunt
§ 10 Psalm 29: De onweerspsalm Psalm 29: De onweerspsalm
u aan zien hoe verheven en machtig Hij is. Zelfs de zondvloed
bleef Hij meester, Gen. 8 : 1-3.
Vers 11:
„Jahweh zal zijn yolk sterkte verlenen,
Jahweh zal zijn yolk zegenen met vrede':
Kracht en vrede, daar eindigt Psalm 29 mee.
Wat een krachten werken er in een onweersbui. Als zelfs
ceders van 2 meter doorsnee afknappen als strootjes. Als de
steppe schijnt te beven en de donder over zee rolt. Zeer hoge
electrische spanningen spelen daarbij een rol, zo weten wij
thans. Daaruit heeft de psalmist een machtige bemoediging
geput. De Almachtige, die zulke grote krachten beheerst (we
lezen nog steeds de onweerspsalm) wil ook zijn yolk kracht
geven.
Ook de stilte na de bui spreekt haar taal.
U weet hoe heerlijk de atmosfeer na een onweersbui kan
zijn. Dan ruik je de ozon. Er ligt een diepe vrede over de aarde.
Het regent niet meer. De zwarte wolken zijn weggedreven. Het
rommelen sterft weg in de verte. Er heerst vrede. Heeft deze
sfeer-na-een-onweersbui de dichter op de gedachte gebracht
van de vrede, die Jahweh zijn yolk beloof d heeft, Jes. 2 : 1-5,
11 : 1-10? Als koe en berin samen zullen grazen en een panter
zich zal neerleggen bij een bokje en nergens meer iemand
schreit, Jes. 65 : 19. Een vrede waarvan Israel een voorproefje
kreeg onder de regering van Salomo, toen iedereen van Dan tot
Berseba onder zijn vijgeboom een rustig leven leidde, 1 Kon.
4 : 25.
Een onweersbui kan ons dus veel leren.
Wat een machtige Vader we hebben en dat Hij ons een
vrede in het vooruitzicht stelt waarbij de fijne vrede na een
onweersbui in het niet zal zinken. Psalm 29 doet ons nu we
hem gelezen hebben denken aan wat de engelen boven Efrata
proclameerden: „Ere zij God in de hoge" (het begin en midden
van de psalm) en „Vrede op aarde bij de mensen des welbeha-
gens" (het slot van de psalm).
282
§ 10
3. „CHRISTELIJKE" KRINGLOOP-GODSDIENSTIGHEID
Dappere geloof sbelijdenis legden die Israelitische vromen
of als ze Psalm 29 zongen! Overal in de wereld van de bijbel
verkeerde men in de ban van een kringloop-godsdienst. Men
was uitgelaten in de oogsttijd, maar zat al gauw diep in de put
als men aan de zaaitijd dacht. De Kanaanieten kookten dan van
pure angst een bokje in de melk van z'n moeder en besprenkel-
den daarmee hun kale akkers, Ex. 23 : 19, 34 : 26, Deut. 14 : 21,
vgl. Ia 333-335. In Tyrus en Sidon, in Babel en Egypte, overal
kende men wel iets, dat herinnert aan de „dood" en „opstan-
ding" van Baal. Psalm 29 is een getuigenis van Israelieten, die
deze kringloop-godsdienstigheid haatten en Jahweh de eer
gaven, die de massa in menige periode aan Bag toebedeelde.
Hebben wij als christenheid die moed wel voldoende
opgebracht ten aanzien van onze Europese kringloop-
godsdienstigheid? Onze verre voorouders zagen elk najaar met
vrees en beven dat de dagen korter werden. Zouden de mach-
ten van de duisternis het ditmaal winnen van het licht? Maar
eind december vierden ze opgelucht hun Midwinterfeest: de
vruchtbaarheid gevende zon had de strijd gewonnen! De da-
gen lengden weer en daarom gaf men elkaar geschenken,
richtte dennebomen op (altijd groen = altijd levend), men
ontstak lichten en at gebak dat de vorm had van het zonnerad
(kransen). Ook in Rome vierde men de „opstanding" van de Sol
invictus of de onoverwinnelijke Zon. Het leven had weer
toekomst. Mozes zou dit „de gruwelen van die volken" ge-
noemd hebben, waarmee Gods yolk diende te breken, Deut.
18 : 9.
Helaas hebben onze verre voorouders zich niet van deze
natuur- en vruchtbaarheidsverafgoding bekeerd. Zo is er al in
de eerste eeuwen van onze jaartelling een „Christelijke" kring-
loop-godsdienstigheid ontstaan. Terwille van de bekeerde hei-
denen in Oost en West, die vanouds gewend waren eind
December het feest te vieren van de „opstanding" van de
regengod of de „overwinning" van de zonnegod, stelde de
Christelijke kerk in de heidense feestmaand december een
283

§ 10 Psalm 29: De onweerspsalm
Christelijk feest in, waarop men de geboorte van Christus
ging herdenken. Met het Christelijke Paas- en Pinkerf eest, die
— onder Judalserend-christelijke invloed? — al eerder waren
ingesteld, was de kringloop rond. Ook de Christelijke kerk had
voortaan een cyclus van een elk-jaar-opnieuw-geboren-worden-
de en een elk-jaar-opnieuw-stervende-en-weer-opstaande god.
Uit deze heidense hoek stamt onze gewoonte in een jaar-
lijkse kringloop in december vier weken lang te doen alsof de
Heere Jezus nog geboren moet worden („Advent"), in het voor-
jaar zes weken lang te doen alsof de Heere Jezus weer zijn
kruislij den tegemoet gaat, op de Goede Vrijdag te doen alsof
de Heer die dag weer gestorven is en op Pasen te doen alsof
Hij die morgen juist weer opstond. Menig christen vindt die
preek het best, die hem het gevoel gaf dat hij er bij was en dat
het opnieuw gebeurde („herbeleving"). Weliswaar hebben de
geref ormeerde kerken de strijd tegen deze eigenwillige
godsdienstigheid aangebonden, maar de traditie bleek te sterk,
zoals uit de redaktie van verschillende kerkenordeningen
blijkt, 22 ).
De Schrift kent zo'n jaarlijkse kringloop-godsdienstigheid
echter niet. Zij zegt van Jahweh in voelbare polemiek tegen de
elk jaar opnieuw stervende Bails, dat Jahweh „de levende God"
is. En onze Heiland zei: „Ik ben dood geweest (een maal) en zie,
Ik ben levend in alle eeuwigheid", Openb. 1 : 17v. Wel verre
van in een eeuwige kringloop rond te draaien wijzen de prof e-
ten en apostelen ons op de Toekomst van onze Heere Jezus
Christus en roepen ons op onze ogen dAdrop gevestigd te
houden. Maar, nogmaals, hebben wij als Europese christenheid
wel radikaal genoeg gebroken met ons heidense verleden van
kringloop-godsdienstigheid? Zoals men dat in Israêl moest
doen om Psalm 29 te kunnen zingen?
NOTEN
1) G. Ernest Wright, De bijbel ontdekt in aarde en steen, Baarn, 113, 116.
2) Er worden ook andere godinnennamen genoemd als (echt)vriendinnen van
Badl, b.v. Anat, vql. Dr M. J. Mulder, Kanadnitische widen in het Oude Testa-
284 285
Psalm 29: De onweerspsalm § 10
ment (serie: Exegetica), Den Haag 1965, 52vv en van dezelf de auteur: Ba'al in
het Oude Testament, Den Haag 1962, 180.
3 ) Dr Mulder, Kanaanitische goden enz. 68-70 ziet in sommige namen in het
O.T. herinneringen aan Moot (mwt). Hij wijst op Hazarmawet (Gen. 10 : 26, 1
Kron. 1 :20), het zuidarabische Hadramaut; Azmaweth (2 Sam. 23 : 31, 1 Kron.
11 : 33, 12 :3, 27 :25 (?), ook 1 Kron. 8 : 36, 9 :42; Beth Azmaweth (Neh. 7 :28,
12 : 29, Ezra 2 : 24). Hij brengt in dit verband ook het woord sjdmwt ter sprake,
Deut. 32 : 32, 2 Kon. 23 : 4, Jes. 16 : 8, 37 : 27, Flab. 3 : 17 en in qere Jer. 31 : 40 (39).
In de lexica wordt dit woord over 't algemeen vertaald door „veld", „terras" e.d.
maar vermoedelijk is het een terminus technicus voor „een veld dat aan de
dienst van Moot gewijd is". Het duidt in het O.T. niet alleen maar een „woeste
plaats" aan, maar vooral het Kidrondal (2 Kon. 23 :4, Jer. 31 : 40). Josia's her-
vormingen hebben een concentratiepunt gehad in dit dal: het gerei van Baal
en Asjera werd hier verbrand. Een aanwijzing, dat hier een Moot-cultus heeft
pleats gevonden. Dr Mulder oppert tevens de mogelijkheid, dat Moloch in het
O.T. een al of niet opzettelijk zo gevokaliseerd appellatief voor Moot is.
4 ) Anton Jirku, Kanaandische Mythen and Epen aus Ras Schamra-Ugarit,
Gutersloh 1962, 61. „Nach einem mythologischen Fragment aus Ugarit ist auf
dem Gott Mut auch die Kinderlosigkeit bei Frauen zurtickzuffihren ...", 54.
5) M. J. Mulder, Ba'al enz. 36.
6) Albright heeft er op gewezen, dat vruchtbaarheidsgodinnen onder de oude
volken nergens zo'n grote rol hebben gespeeld als juist onder de Kanaanieten,
FSAC (Anchoredition) 233.
7) „De Arabier in Kanadn noemt grond waarop voldoende regen valt, zonder te
weten wat hij zegt, nog altijd bail, in volkomen onbekendheid met het feit dat
in dat woord de vruchtbaarheidsgod van zijn Kanadnitische voorvaderen
voortleeft", C. H. Gordon, Het Oude Testament in historisch perspectief, Aula-
pocket, Utrecht 1959, 228.
8) M. Mulder, Ba'al enz, 189.
9) A. Noordtzij, Gods Woord en der eeuwen getuigenis, Kampen 1936, 352.
10)G. E. Wright, a.w. 128.
11) idem, 134. In Gibeon trof men zulke beeldjes aan ter grootte van 7-15 cm,
zodat men de veronderstelling gewaagd heeft, dat het hier amuletten of
„gelukspoppetjes" betreft, die vrouwen droegen om goed door een bevelling
heen te komen of ten profijte van het kind gedurende de destijds kritische
maanden van het zogen, James B. Pritchard, Gibeon wear de zon stilstond,
Baarn 1964, 123v. In Egyptische documenten droeg Astarte de titel: „koningin
des hemels", door de Roomsen aan Maria gegeven, M. Mulder, Kanadnitische
goden, 49v. Met welk een heidense titel werd de moeder des Heeren aldus
„geeerd"! De „altijd maagd"-gedachte kende men overigens in de Astarte-cultus
ook al: The two dominant figures are Astarte and Anath, who are called in an
Egyptian text of the New Empire the great goddesses who conceive but do
not bear", i.e. who are always virginal but who are none the less fruitful",
Albright, FSAC 233.
12) Een van zijn bekendste bijnamen was volgens de teksten van Ugarit
„wolkenrijder", een titel die Psalm 68 : 5 voor Jahweh opeist en die een
waarschijnlijk betere lezing geeft dan: „die door de vlakten rijdt" en meer in
overeenstemminq met Ps. 68 : 34 en 104 : 3.
§ 10 Psalm 29: De onweerspsalm
13) „Virtually every word in the psalm can now be duplicated in older Canaani-
te texts", M. Dahood, Psalms I, 175, vgl. N. H. Ridderbos, Enkele aspecten van
Psalm 29, GTT 60e jrg. 1960, over de uit de Ugaritische poèzie bekende mem
af fixum in Ps. 29 :6 (wayyarkidem). Ook Kraus houdt rekening met het Ugari-
tisch bij Ps. 29 : 2b en wijst op de parallellie Libanon/Sirjon (vs. 6), die ook het
Ugaritisch kent, vgl. Deut. 3 : 9.
14) „Misschien is het mogelijk, dat Hadad de „ware naam" van Baal geweest is,
maar zeker is dit niet", M. J. Mulder, Kanaanitische goden, 26.
15) Dr N. A. van Uchelen, Psalmen I, Nijkerk 1971, 193: „Zonder dat een
vergelijkbare tekst over te leggen is, gaat het te ver om te stellen, dat het lied
oorspronkelijk een kanaanitische hymne op Baal was ..."
16) H. J. Kraus, a.l. en Frank M. Cross Jr., Notes on a Canaanite Psalm in the
Old Testament, BASOR nr. 117, Febr. 1950, 21: „Prostrate yourselves before
Yahweh when he appears in holiness".
17) „The Mediterranean is probably meant, since in its present form the poem
describes a storm moving in from the west", M. Dahood a.l.
18)Vilh. Moller-Christensen, K. E. Jordt Jorgensen, Plantenleven in de bijbel,
Baarn, 32.
19)Vgl. N. H. Ridderbos, De Psalmen I, Kampen 1962, 299. Volgens A. Noordtzij
heeft men op de top van de Hermon ruInen van tempels gevonden, Psalmen,
Kampen 1934, dl. I, 197.
20) De „mdbr qds should be sought in the environs of Lebanon and Anti-
Libanus, perhaps near Kadesh on the Orontes. It should be recalled that
midbar does not connote „desert" in our sense, but rather „land without perma-
nent settlements", M. Dahood, a.w. a.l.
21) Hammabbul.
22) De eerste Gereformeerde synode in Nederland, gehouden te Dordrecht in
1574, schafte de feestdagen af : „Aangaende de feestdaghen neff ens den Son-
dach, is besloten datmen met den Sondach alleen te vreden sijn sal. Dan
salmen de ghewoonlicke materie vander gheboorte Christi Sondaechs voor
den Christdach inder Kercke handelen, ende het yolk vande afdoeninghe
deses feestdachs vermanen, ende oock vander selue materie op den Christdach
predicken, soo hij valt op een predick dach.
Men sal oock op Paesch ende Pinxter dach vander Verrijsenisse Christi ende
seijndinghe des H. Gheestes leeren mueghen, t'welck inde vrijheijt der Diena-
ren staen sal", Kerkenordening van de Syn. van Dordrecht 1574, art. LIII, P.
Biesterveld en H. H. Kuyper, Kerkelijk Handboekje, Kampen 1905, 77.
De toenmalige overheden waren echter tegenstanders van afschaffing der
(Roomse) feestdagen. Onder meer om redenen verband houdende met de
handhaving van de openbare orde. Werden er geen kerkdiensten gehouden
dan liepen Jan en Alleman maar op straat rond in Hollands steden en dorpen,
in „onnutten ende schadelicken ledichganck" en de Schout en zijn rakkers
konden de menigte in toom zien te houden. We ontmoeten de strijd van de
Gereformeerde kerk voor afschaffing en de druk van de Overheden voor
hAndhaving van de (Roomse) feestdagen reeds in de Kerkenordening van de
Nationale Synode van Dordrecht 1578, art. XXIII: ,,Het ware wel te wensschen
dat de vryheyt van ses daghen te aerbeyden van God toeghelaten in der
Kercke ghehouden ende de Sondagh alleen ghevyert mocht worden. Nochtans
286 287
Psalm 29: De onweerspsalm § 10
dewyle somighe andere feestdaghen door authoriteyt der Ouerheyt onderhou-
den werden, te weten den Christdagh metten navolghenden dagh, item den
tweeden Paeschdagh ende tweede Pynxterdagh ende in somighe plaetsen den
iaersdagh ende hemelvaerts dagh, soo sullen de Dienaers neersticheyt doen
datse met predicatien in den welcken sy in sonderheyt van de gheboorte ende
verrysenisse Christi seyndinghe des H. Geestes ende derghelycke artykelen
des gheloofs, de ghemeynte leeren sullen den onnuten ende schadelicken
ledichganck in een heylighe ende profytelicke oeffeninghe veranderen.
Het self de sullen de Kerckendienaren in Bien Steden doen daer meer
Feestdaghen door de authoriteyt der Ouericheyt onderhouden worden. Hier-
entusschen sullen alle Kercken aerbeyden, dat het ghewoonlick ghebruyck
aller feestdaghen behaluwen den Christdagh (dewyle Paesschen ende Pyncx-
teren op den Sondagh koemen) soo vele moghelick is, ende op het alder-
voeghelickste affgedaen werden", a.w. 118.
De Synode van Middelburg (1581) sprak in haar kerkenordening in dezelf de
geest in art. L: „De Ghemeynten sullen bij haren Ouericheden aenhouden dat
de feestdaghen, vutghenomen den Sondach Christdach ende hemelvaertsdach,
afghedaen werden. Maer ter plaetse daer meer feestdaghen door beuel der
Ouericheijt ghehouden werden, sullen de Dienaers arbeijden datse met pre-
dicken de onnutten ende schadelicken ledichganck in een heijliche ende nutte
oeffeninghe veranderen", a.w. 155.
De volgende Nationale Synode, die van 's Hage 1586 liet de roeping der
gemeenten bij de overheden op afschaffing van de feestdagen aan te werken
weg en sprak reeds zwakker dan haar voorgangster. Art. LIX van de Kerken-
ordening van 1586 luidt a.v.:
De Gemeijnten sullen onderhouden benef f ens den sondach 2 Christdaghen,
Paeschmaendach ende twee Pinxterdaghen, maer ter plaetsen daer meer
feestdaghen doer beuel der Ouerheijt ghehouden worden, tot ghedachtenisse
der weldaden Christi (als de besnijdenisse Christi ende Hemelvaertsdach)
sullen de dienaers aerbijden, datse met predicken de ledicheyt des volx in
heylighe ende nuttighe oefeninghe veranderen", a.w. 208.
Op de Synode van Dordrecht 1618-1619 was het pleit praktisch beslecht: de
overheden hadden de strijd gewonnen. In het slot van art. LXVII van de
Kerkenordening van Dordrecht, zoals deze in 1618/9 werd vastgesteld horen
we nog iets van het reformatorische verzet tegen de Roomse feestdagen:
„De Gemeenten sullen onderhouden, beneff ens den Sondagh, oock den
Christ-dagh, Paesschen ende Pincxteren, met den navolghenden dagh: Ende
dewijl in de meeste Steden ende Provintien van Nederlandt, daer-en-boven
noch gehouden worden, den dach van de Besnijdinghe ende Hemelvaert
Christi, sullen de Dienaers over al, daer dit noch int ghebruyck niet en is, by
de Overheden arbeyden, datse sich met de andere mogen conformeren", a.w.
244.
Terecht schreef Dr H. Kaajan, De Dordtse Synode van 1618-1619, (1918), 129:
„Alle besluiten der kerken op het stuk der feestdagen zijn dan ook concessies
geweest, aan de Overheid gedaan".
Na 1618/9 werd het verzet der kerken al zwakker, tot het plaats maakte voor
g6edkeuring der feestdagen. En thans worden ze veelal met hartstocht verde-
digd.
§ 10 Psalm 29: De onweerspsalm
De zaak doorliep derhalve vier stadia: 1. Afkeuren (Dordt' 74 en 78), 2. Toelaten
(Dordt '78, Middelburg '81, Den Haag '86, Dordt 1618/9), 3. Goedkeuren, 4.
Hartstochtelijk verdedigen.
Volledigheidshalve moeten we nog wel wijzen op de Afgescheidenen, bij wie
het klassieke Gereformeerde gevoelen met betrekking tot de onderhouding
van de feestdagen gedurende enige tijd weer geleef d heeft. Nog in 1892 (12
Maart) kon op een Gereformeerde classis Harlingen door de Dolerende dr.
Hania een rapport worden uitgebracht en door de classis aangenomen, waarin
werd aangetoond, dat de viering van de Goede Vrijdag eerst in de 19e eeuw
door het drijven van een goddeloze hierarchie was opgekomen. En de bekende
Mr. Dr. Willem van den Bergh wist van zijn (Dolerende) kerkeraad van Voort-
huizen gedaan te krijgen, dat van de kerkelijke viering van de Goede Vrijdag
geheel werd afgezien.
Het bovenstaande zal voldoende bewijs zijn, dat hiermee geenszins werd
ingegaan tegen art. 67 D.K.O. Gezien de voorgeschiedenis der voorgaande
Gereformeerde kerkenordeningen moeten we art. 67 niet lezen alsof dat wilde
zeggen: „Denkt er om, kerken, dat ge beslist die en die feestdagen nauwkeurig
onderhoudt!" maar juist andersom: „Denkt er om, kerken, Als ge dan onder
overheidsdwang die Roomse dagen nog moet blijven onderhouden, dan beslist
niet meer dan de hier genoemde (en dan is het al erg genoeg)!"
Afschaf fen ligt meer in de lijn van art. 67 dan onderhouden!
288
§ 11
PSALM 30:
JAHWEH, MIJN GOD, GIJ HEBT MIJ GENEZEN.
Je hebt van die mensen — u kent ze vast ook wel — die
nooit iets mankeren. Anderen hebben nog wel eens wat, som-
migen tobben levenslang, maar zij helemaal niet. Komen nooit
bij een dokter en hebben nog nooit in een ziekenhuis gelegen.
IJzeren kerels en taaie vrouwen.
Aan zulke mensen deed David, de auteur van Psalm 30,
ons denken. Een beroepsmilitair, dus dan weet u het wel. Daar
nemen ze geen kneusjes voor. Wij stellen ons voor, dat hij ook
wel eens van een kennis hoorde, die ingestort was, of van een
familie-lid, dat ernstig ziek was, maar David zelf was kernge-
zond. En daar went een mens op den duur aan. Nu weten we
toch wat een Godvrezend mens hij was en wat een groot geloof
hij had, maar zelf s David begon desniettemin zijn welstand en
gezondheid gewoon te vinden.
Tot het kwaad op zekere dag ook zijn paleis naderde.
Koning David werd ziek. En wel heel ernstig. Z'n vrouwen
en kinderen liepen huilend door het huis. Alles leek er op, dat
hun sterke man en vader zou gaan sterven. David zelf zag z'n
toestand ook heel donker in: „Zou ik hieraan sterven? Zou ik
nu dOOdgaan?"
Maar bidden dat ze toen gedaan hebben! Bidden! Hij zelf
ook. Met heel z'n diep Godvrezende hart. Want hij wist, dat er
bij de Heere Jahweh uitkomsten zijn tegen de dood, Ps. 68 : 21.
Toen kwam de crisis.
Het was op een avond. Wat ze die nacht meegemaakt
hebben en wat er toen door hen heengegaan is! Maar tegen de
morgen werd het duidelijk: het gevaar is geweken! Hij komt er
289

§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen
door heen. Nu zal hij wel opknappen. Zo is het ook gebeurd. En
toen de zieke koning zOver hersteld was, dat hij weer schrijfge-
reedschap kon vasthouden, heeft hij zijn ervaringen vastgelegd
in een gedicht.
En dat gedicht willen wij nu gaan lezen: Psalm 30.
Want onze hemelse Vader heeft het blijkbaar zo mooi
gevonden, dat Hij het ook voor ons bewaard heeft in de
Heilige Schrift, zodat wij er nog uit kunnen leren wat en hoe
we bidden moeten in dagen van ernstige ziekte en wat en hoe
we spreken moeten als God ons van zo'n ziekbed opricht en
weer in het land der levenden laat wandelen.
1. HET OPSCHRIFT.
Zoals u al gemerkt hebt, nemen we de woorden: „Van
David" zoals ze er staan. We zien geen reden ze in twijf el to
trekken. 1 ) Met de woorden: „Een lied voor de tempelwijding"
(N.V.) weten we zo echter geen raad. We geven de voorkeur aan
de St. V. van deze zin: „Een lied der inwij ding van Davids huis".
We zullen dan moeten aannemen, dat David in de tijd waarin
hij zijn paleis bouwde, 2 Sam. 5 : 11, door een korte, maar hevige
ziekte is getrof f en 2 ). Dan heeft het er toen veel van weg gehad,
dat David dit nieuwe huis nooit zou bewonen ... Maar Jahweh
redde Davids leven van de dood en wellicht heeft hij toen bij
de ingebruikneming van zijn nieuwe paleis Psalm 30 laten
horen als lof op Jahweh, die hem genezen had.
Aan deze episode in Davids leven danken wij Psalm 30.
En wat voor een psalm!
2. IK ZAL U IN DE HOOGTE STEKEN!
Psalm 30 is het jubelende danklied van een David, die
doodziek geweest is, aan de rand van het graf, maar zijn leven
als het ware opnieuw uit Gods handen teruggekregen heeft.
Een dichter zong daar eens van: „Een zieke, die geneest, vindt
in het leven een schoonheid die hij haast vergeten was". Maar
de zieke David vond in het leven primair de goedheid van zijn
GM, die hij wel wat vergeten was. In zijn danklied staat dan
290
Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen § 11
ook niet zijn herstellende kracht of 's levens schoonheid, maar
de lof van Jahwéh centraal. Daar begint hij mee en daar
eindigt hij mee.
Zullen we z'n psalm nu vers voor vers gaan lezen?
Vers 2:
„Ik zal u verhogen, Jahweh, want Gij hebt mij opgetrokken,
en mijn vijanden geen vreuqde over mij gegeven':
Verhogen.
Wij zouden zeggen: in de hoogte steken.
Nu, wat doen veel zieken als ze uit het ziekenhuis komen?
De dokters en verpleegsters in de hoogte steken. „Een verzor-
ging dat ik daar gehad heb, geweldig!"
Niets op tegen natuurlijk.
Maar David zegt: „Ik zal U in de hoogte steken, Jahweh,
want U hebt mij opgetrokken!" Zoals een vrouw een emmer
ophaalt uit zo'n nauwe waterput (in die termen spreekt hij). Nu,
kom maar eens in zo'n put terecht, zoals Jozef en Jeremia! Daar
kom je nooit alleen meer uit. Zo wanhopig heeft het er met mij
voorgestaan, mensen, zegt David. In vs. 4 spreekt hij over het
dodenrijk als over de Put (bOr), zodat hij daar hier ook wel aan
zal denken.
Jahweh, U hebt me uit de diepe Doods-put gehaald!
Dat is andere taal dan: „Ja, ik heb mazzel gehad! Ik ben er
nog, zoals je ziet!" Of: „Man, als dokter Dinges er niet geweest
was ..." Dat laatste is natuurlijk ook waar. Dank God gerust
voor de medische wetenschap en voor een kundige dokter.
Laten wij daar alleen niet bij blijven staan, maar in zulke
gevallen een voorbeeld nemen aan David en achter dokters en
verpleegsters onze Grootste Helper zien en dan vooral Hem,
onze hemelse Vader, „in de hoogte steken".
Dan doen wij belijdenis van ons geloof !
Nu de tweede regel van vers 2.
„... en mijn vijanden geen vreugde over mij gegeven".
Ja, die hadden Davids doodsbericht natuurlijk graag ge-
291
§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen
hoord. De koningen, die hij overwonnen had? Zijn politieke
tegenstanders? Die wreven zich al in hun handen: „Heb je 't
gehoord? Hij is doodziek!" Maar Jahweh had deze heren lelijk
op hun neus laten kijken. David werd beter.
Zo verstaan heeft deze regel een goede zin.
We kunnen het woord „vijanden" echter ook als een „def-
tigheids-meervoud" beschouwen voor De Vijand met een
hoof dletter. „De laatste Vijand", waar Paulus het over heeft in
1 Cor. 15. De Dood. Misschien hebben wij het wel wat verleerd
z6 concreet over de dood en de duivelen te spreken. Als over
onze vijanden. Dan horen we hier van David hoe een kind van
God na een dodelijke ziekte of na een ernstige operatie best
eens mag spreken: onze hemelse Vader heeft er voor gezorgd,
dat mijn grote Vijand nog niet om mij kon lachen! 3 ).
Vers 3:
„Jahweh, mijn God, tot U riep ik om hulp,
en Gij hebt mij genezen".
David had maar niet wat in 't wilde weg geroepen, want
nood leert heus niet altijd bidden, maar tot Jahweh, „mijn God",
zoals hij Hem noemt. En terecht. David behoorde toch tot het
yolk waarmee Jahweh een verdrag of verbond gesloten had,
zoals ook staten altijd al verbonden gesloten hebben.
David riep zijn Bondgenoot te hulp.
,,... en Gij hêbt mij genezen!"
Gij!
Zo was het en zo is het en zo zal het eeuwig blijven.
Al gebruikt Hij daarvoor de beste dokters en de beste
medicijnen — Gij hebt mij genezen. Van wie komt trouwens de
geneeskracht in medicijnen? Leven, de adem in onze neus, die
hebben we van God.
Koning Asa had in dit opzicht een verkeerde levensinstel-
ling. Gods Woord laakt hem hierom: „Doch zelfs in zijn ziekte
zocht Asa geen hulp bij Jahweh, maar bij de heelmeesters", 2
Kron. 16 : 12, 4 ).
Pas op, want zo tasten wij God in zijn eer aan.
292
Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen § 11
Vers 4:
„Jahweh, Gij deed mij Opkomen uit het dodenrijk,
Gij hebt mij leven gegeven,
zodat ik niet in de groeve nederdaalde" 5 )
Zo zouden wij vermoedelijk niet gauw spreken.
Als iemand zwaargewond in een ziekenhuis ligt en z'n hart
alleen nog met behulp van het knapste medisch-technische
kunst- en vliegwerk wordt kloppende gehouden, zeggen wij: hij
leeft nog! Pas als het laatste restje adem is uitgeblazen, zeggen
we: nu is hij dood. Vanuit dit streng-medische en strak-biolo-
gische spraakgebruik — zo lang iemands hart of hersenen nog
functioneren leeft hij nog, anddrs is hij dood — komen we wel
in een heel ander klimaat als we David hier in Psalm 30 horen
zeggen, dat God hem uit de dood heeft opgehaald.
Was David dan al dood geweest? In de modern-medische
zin van het woord niet. Maar vergeet niet, dat een Israêliet de
woorden „leven" en „dood" heel wat ruimer nam dan wij veelal
doen. Dat kunt u prachtig zien aan Mozes' manier van spreken
in Deut. 28 en 30 : 15-20. Voor Mozes is leven = het goede =
de zegen; de dood = het kwade = de vloek. En uit Deut. 28
wordt dan duidelijk wat een Israeliet al niet onder „leven" en
„dood" rekende. Je leven, daar hoorde natinirlijk je ademhaling
bij, maar ook je vrouw en kinderen, je koe en je ezel, je tarwe
en je olijf bomen, je mand en baktrog. „Leven" deed een Israêli-
tische boer als z'n vrouw en kinderen gezOnd waren, de olijven
aan z'n boom hingen en de tarwe golf de in de wind, als de
regens op tijd vielen en de vijanden buiten zijn grenzen ble-
ven. Als hij met zijn jongens de oogst kon binnenhalen... en
zelf opeten! „Leven" hield voor hem veel meer in dan: nog-
niet-gestorven-zijn, een nog kloppend hart hebben. „Leven"
was, zoals we van Mozes hoorden, een ander woord voor „het
goed hebben", door Jahweh gezêgend worden, 6 ). En over dit
brede mensenleven hield Jahweh in het zesde gebod bescher-
mend zijn hand, zie Ic, 646-681. „Gij zult niet doodslaan" neemt
zelfs onze Heid. Catechismus nog eer te nauw dan te ruim.
293

§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen
En zo hield het woord „dood" voor hem ook veel meer in
dan: tot een lijk worden. De dood kon al ver voor je biologische
levenseinde intreden. Als Jahweh zijn vloek zond, zodat je
grond barstte van de droogte en je wegen verlaten lagen
vanwege de razzia's van woestijnhorden. Als je als Gideon
tdrwe moest dorsen in een wijnpersbak en als je kinderen
werden geroof d, zoals het dienstmeisje van generaal Nadman
z'n vrouw. Als je mand en baktrog leeg waren en als je leed
onder de ene misgeboorte na de andere, zowel bij je vrouw als
bij je vee. Vandaar dat Mozes zei: de dood, dat is het kwade, de
vloek.
Is het dan ook niet nuchter en reeel, dat de Heilige Schrift
zo'n scherp onderscheid niet maakt tussen ernstig-ziek-zijn en
dood-zijn? Als je daar zwaargewond in een ziekenhuis ligt of
in het laatste stadium van een ernstige ziekte bent aangeland,
zodat je niet meer kunt werken, nauwelijks meer eten, je
kinderen je zelfs te veel zijn, niet meer kunt wandelen met je
vrouw, ben je dan al niet in de macht van de dood? Want
volgens dit bijbelse spraakgebruik is de dood een macht en
nog wel een die niet gedwee binnen zijn „gebied" blijft — het
graf of dodenrijk - maar als een bandeloze stroom voortdurend
buiten zijn oevers wil treden en het „land der levenden"
overstromen, 8 ). Wij komen er met onze uitdrukkingen: „al met
een been in het graf staan" of „aan de rand van het graf komen"
dicht bij, maar David had zichzelf zien „opkomen uit het do-
denrijk" (sjeool), vs. 4. Hij zag de macht van de sjeool dus zeker
niet beperkt tot de graven, want hij was er als levend mens in
geraakt, 9 ).
Zo voelde hij het aan toen hij doodziek was. De wereld van
mijn vrouw en kinderen, mijn onderdanen en ambtenaren, daar
hoor ik niet meer bij. Ik ben gekomen in de macht van de
sjeool, ik hoor bij de doden, de mensen die al begraven zijn, 19 ).
Maar toen kwam Jahweh!
„Toen ik al bezig was in de Put of te dalen", zegt David.,,U
riep me in het leven terug. Jahweh, U deed me opkomen uit
het dodenrijk".
294 295
Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen § 11
Heere God, u hebt me uit het graf gehaald.
Want je gez6ndheid herkrijgen is het leven herkrijgen.
Doodziek-zijn is immers „geen leven".
Wie wel eens heel ernstig ziek geweest is, kan zich in dit
spraakgebruik wel inleven. Schrijver dezes kan zich tenminste
wel herinneren, dat toen hij na een ernstig auto-ongeluk, dat
zijn vrouw en hem eens overkomen is, weer bijkwam en dacht:
„We leven nog!" hij zijn eigen begrafenis tot in details voor zich
heeft gezien. Tot en met het horen knerpen van de auto-ban-
den op het grind van de begraafplaats. „Zover moet je niet
denken", zegt men dan wel, maar David en meerderen, die in de
Schrift GOd danken voor hun herstel, hebben daar juist wel aan
gedacht. Ik zei: „Daar was ik hddst dood en begraven geweest!"
maar David zei: „Ik dddlde al in het graf".
Zulke overwegingen geven juist zo'n diep relief aan je
dankbaarheid: „Ddt heeft m'n hemelse Vader nu allemaal ver-
hinderd!" Je hebt er dan ook niet meer de minste moeite mee
de Schrift te verstaan als zij voor „genezen" ook wel de uitdruk-
king „doen herleven" of „het leven geven" gebruikt, zoals David
hier in Psalm 30 : 4. Zelfs al zou het geen dOdelijke ziekte
betreff en, 11 ).
Het staat er wel niet boven, maar Psalm 30 is ook een
leerdicht. Hij richt zich niet alleen lovend en dankend tot
Jahweh, maar vanaf vers 5 ook onderwijzend tot de gemeente.
Vers 5:
,Zingt psalmen voor Jahweh, gij zijn gunstgenoten,
en looft zijn heilige naam".
Ziet u hoe bijbels het is niet alleen in dagen van ziekte de
gemeente om voor-bede te vragen, maar haar ook in dagen van
herstel en genezing om voor-dank te vragen? Dat deed David
ook. De gemeente oproepen: Dankt u met mij mee? Of nog
beter: Prijst u met mij mee? De SV. is ook mogelijk — en mooi
— met z'n weergave: „Zegt lof ter gedachtenis van zijn hei-
ligheid".
En waard6Or wilde David Jahweh prijzen?

§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen
Door zijn onverhoopte herstel volledig op Naam te zetten
van Jahweh, zodat diens Naam door Davids herstel weer groter
zou worden.
Gelukkig kennen wij deze gewoonte ook in de kerken. We
zouden het bij gelegenheid ook eens kunnen doen zoals David
het hier letterlijk zegt: met een psalm. „Broeders en zusters,
laten wij, nu onze hemelse Vader hem of haar van de dood
gered heeft, Hem daarvoor prijzen met psalm... " — en dan
zouden we Psalm 30 kunnen zingen. Dan is de daarin beschre-
ven ervaring op dat moment voor Ens zelf wel Been persoonlij-
ke belevenis, maar dan zingen wij deze psalm in christelijke
gemeenschap met hem of haar aan wie God deze ervaring
pers6Onlijk gaf. (We merkten al eerder op, dat men de psalmen
niet altijd per se van zichzelf moet (kunnen) zingen). Zo'n
herstelde zieke zou deze psalm zelf kunnen opgeven. Broeder
Dinges heeft verzocht deze psalm met hem te willen meezin-
gen.
Vers 6A
'Want een ogenblik duurt zijn toorn,
een leven lang zijn welbehagen':
Geen makkelijk vers om te vertalen. Wij sluiten ons aan bij
de N.V. omdat dit vers - zeker als we het situatief lezen - daarin
wel een goede zin heeft, 13 ).
Eên ding is om te beginnen duidelijk: David heeft in zijn
ziekte Gods toorn geproef d. Maar waarom? David was Jahweh
wel een beetje vergeten, maar brengt Hij je daarom aan de
rand van het graf ? Zou het niet mogelijk zijn, dat het toen
David daar zo doodziek op z'n bed lag opeens zo ongekend-
sterk op hem afgekomen is: wat is de dood toch een vreselijk
gericht over de mensheid. Wat wordt het me nu op een over-
weldigende manier duidelijk hoe God t66rnt tegen de zonde.
Want Paulus vatte toch samen wat ook een man als David heel
goed wist: „Het loon, dat de zonde geeft, is de dood", Rom. 6 : 23.
Je moet daar maar liggen voor die zwarte poort! Je moet het
eerst zelf maar eens wezen. Wat kan het een mens dan aan-
296 297
Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen § 11
vliegen, dat zelfs zijn beste werken alle met zonde bevlekt zijn.
Dan slaken Gods kinderen de verzuchting: „O God, wat héb ik
U in mijn leven veel reden gegeven om vert6Ornd op mij te
wezen! Op mij nog veel meer dan op een wereldling, want wat
hebt U mij veel onderwijs gegeven over Uw weg, maar wat heb
ik daarop gestrompeld!"
0, die koning David, die vrome David, met zijn lief de voor
Jahweh, zijn vertrouwen op diens belof ten en zijn plannen
voor een tempel was op dit moment toch zo'n armzalige worm
voor het aangezicht van de Heilige God (hij sprak zoeven nog
over Gods heilige naam).
Bij zulke ziekbedden komt onze menselijke ellende zo
schrijnend uit. „Waaruit kent gij uw ellende?" Op deze cate-
chismusvraag zou men ook kunnen antwoorden: „Uit de aan-
blik van een sterf bed of als ik een dode zie liggen". Wat zien
we dan onze ellende ( = onze zonde en haar gevolgen).
Toch is dit gelukkig niet het voornaamste kenmerk van
onze wandel met God: ineenkrimpen onder zijn toorn. Want
ook van andere situaties dan de zijne geldt het woord van de
Klaagliederendichter: 'Want niet voor eeuwig verstoot de
Heere. Want als Hij bedroef d heeft, ontfermt Hij Zich naar de
grootheid van zijn gunstbewijzen. Immers niet van harte ver-
drukt en bedroeft Hij de mensenkinderen", Kl. 3 : 31-33, vgl.
Hos. 11 : 8. Joel 2 : 13. En Wie heeft Hij in de dood gegeven om
Ens daarvan te verlossen? zo kunnen wij hier nu aan toevoe-
gen.
Zo heeft David Jahweh toen ook leren kennen.
Die ziekte? Och, dat was toch eigenlijk maar een ogenblik
en dat welbehagen van God proef de hij toch al z'n leven lang.
En dat zegt een man die al jaren vol ellende achter de rug had,
maar desniettemin Gods goedheid prijst, 15 ).
In de tweede regel van vers 6 komt hij nog even terug op
die onvergetelijke nacht waarin de keer ten goede kwam. En
hij formuleert zijn belevenissen haast als een regel, waarnaar
God vaker handelt:
§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen
Vers 6B
„Des avonds vernacht het geween,
tegen de morgen is er gejuich".
's Avonds laat liepen ze nog rond met tranen in hun ogen.
's Morgens vroeg vertelde iedereen tegen iedereen: „De koning
is er door! Hij haalt het!"
Mensen als David, die eigenlijk nooit ernstig ziek zijn
geweest, zijn er natuurlijk meer onder Gods yolk. Tot hun
lering vertelt David nu, dat zijn zware ziekbed zo goed geweest
is voor zijn leven met Jahweh.
Hoe gaat het licht als je nooit wat mankeert?
Vers 7:
mijn onbezorgdheid had ik gedacht:
ik zal nimmer wankelen':
Dat gevaar bedreigt ook de rechtvaardigen als ze gezond
en sterk zijn: een zekere overmoed, Job 33 : 17, 34 : 31, 36 : 9,
Deut. 8 : 11-18. „- en we vragen ons of of een constante ge-
zondheid en taaie werkkracht niet de gevaarlijkse van alle
ziekten zou kunnen zijn", 16). Overspannen raken? Een hartaan-
val krijgen? Bij een verkeersongeluk betrokken raken? Alle-
maal dingen voor ândere mensen; dat gaat mijn deur wel
voorbij. Ik voel me zo Eris als een hoen.
Zo zal David ook een tijdlang hebben geleef d.
Niet dat hij Jahweh helemaal vergeten was, maar och -
alles ging goed. Hij was nu koning over heel Israèl. Hij had
Jeruzalem veroverd. Hij was een paleis aan het bouwen. Zijn
rijk consolideerde zich. Hij stapte door Jeruzalem zoals een
man in de kracht van zijn leven dat kan doen: wel wat te
zelfverzekerd. Natuurlijk niet in theorie, maar in de praktijk
wel wat levend in eigen kracht. Niet vrij van overmoed.
Vers 8:
„Jahweh, door uw welbehagen hadt Gil mijn berg be-
vestigd — 17 ).
Gij verborgt uw aangezicht, ik stond verschrikr
Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen § 11
Men heeft hierbij wel aan de berg Sion gedacht, Jeruza-
lem, dat David juist veroverd had, 2 Sam. 5 : 6vv, en waarin juist
zijn paleis gebouwd werd, 2 Sam. 5 : 11. 18 ). Deze gedachte lijkt
ons zeer aannemelijk, want juist van deze tijd lezen we even-
eens in 2 Sam. 5: „Toen bemerkte David, dat de HEERE hem als
koning over Israel bevestigd had en zijn koningschap in hoog
aanzien had gebracht terwille van zijn yolk Israel", vs. 12.
Hetzelf de horen we hier in Psalm 30: „... hadt Gij mijn berg
bevestigd".
Na zijn dodelijke ziekte erkent David echter, dat hij zich
de laatste tijd niet meer zo sterk bewust was gebleven, dat
Jahweh hem in die voorspoed Zijn „welbehagen" had laten
proeven. Deze erkentenis zal David gedaan hebben om ook
zijn lezers er toe te brengen daar eens bij stil te staan. Onze
gezondheid getuigt van Gods welbehagen. Maar ook in deze
zin, dat Hij haar ons kan afnemen, want „welbehagen" spreekt
van Goddelijke vrijmacht. Hij „moet" het niet, maar Hij doet
het. Als dat niet helder voor je geest staat kom je er licht toe
je wat te gaan verbeelden. Alsof je zelf voor dat gezonde hart
en die gezonde longen zorgt. Alsof je dat allemaal zelf
presteert, en het niet van God krijgt. Zelfs een David stond
daarin niet onwankelbaar vast?
Wij wel?
En toen stortte plotseling dat hele koninklijke levenshuis
in elkaar. Daar lag David. Doodziek. Een paleis bouwen? Als
vorst gaan resideren in de veroverde Jebus-burcht? Het graf
in! De donkere poorten van de dood door. Weg uit het land der
levenden, waar de zon schijnt en een mens zoveel goeds heeft.
„Het licht is zoet en het is aangenaam voor de ogen de zon te
zien", Pred. 11 : 7. Daarom is het vreselijk te moeten sterven, als
„het zilveren koord losgemaakt en de gouden lamp verbroken
wordt; ... de kruik bij de bron verbrijzeld en het scheprad in
de put verbroken wordt", Pred. 12 : 6. Ontbinding. Nee, daar
spreekt de Heilige Schrift niet luchtig over. David ook niet. Dat
kunnen we in de tweede regel van vs. 8 horen:
,,Gij verborgt uw aangezicht, ik stond verschrikr
§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen
Letterlijk: ik was een verschrikte.
David!
Dat is wat anders dan vrome-zoete-broodjesbakkerij. Men-
sen ik ben zo vreselijk geschrOkken! „Gij verborgt uw aange-
zicht". Toen liet Jahweh zich eens even niet zien. Trok Zijn
handen eens even van David af. En daar was de hele David uit
zijn voegen van schrik!
Ook leerzaam.
Dat je je daar helemaal niet voor hoeft te schamen.
Dat ook vrome mensen vreselijk kunnen schrikken, als ze
denken: Ga ik nou?
Toen koppelde Jahweh vroomheid en welstand in Davids
leven eens even van elkaar los. Uit vs. 9 kunnen we leren, wat
onze hemelse Vader daar bij zijn kinderen vaak mee bereikt:
dat ze zich opeens weer oneindig van Hem afhankelijk weten
— en dat ziet Hij immers zo graag bij ons!
Vers 9:
„Tot U, Jahweh, riep ik,
en tot de Heer smeekte ik om genade".
Wat een inkeer opeens bij zo'n sterke, gezonde man, die
zich echt niet meer elk ogenblik van Jahweh afhankelijk
voelde. Hoor hem nu eens bidden! Ja, roêpen!
En tot wie? Tot Jahweh (regel 1). Maar in regel 2: tot de
Adonay, de Heer (zonder hoof dletters) de Souvereine Gebie-
der, die het in de hemel en op de aarde voor het zeggen heeft.
Dat is het hoogste adres in tijden van nood. Dan moet je niet
alleen naar de dokter, zoals koning Asa dacht, 2 Kron. 16 : 12,
maar dan moeten we eerst naar de Heer van hemel en aarde.
En dat is: de God en Vader van onze Heere Jezus.
En hoe kom je dan bij Hem? Met lege briefjes.
Dan vraag je als een David om genade!
Maar hoe vraag je dan om genade? Dat heeft David niet
„zo maar" gedaan, maar met redenen omkleed. En dat heeft
Jahweh blijkbaar ook zo mooi van hem gevonden, dat dit in
300 301
Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen § 11
zijn Woord mocht staan. David — en trouwens ook Heman (Ps.
88) en Hizkia (Jes. 38) — hebben in hun doodsnood niet als
smekelingen voor een vrêêmde Gebieder gelegen, maar als
kinderen, als mannen-van-verstand, met hun hemelse Vader
gepraat. Zij hebben er een zaak van overleg van gemaakt. Zij
hebben al hun best gedaan Jahweh te overreden hen beter te
maken. En dat hebben zij gedaan door Hem redenen op te
geven, waarom het ook voor Gods Zaak het beste zou zijn, als
Hij David en Heman en Hizkia nog een poosje liet leven.
Aan het opnemen van dit overleg in Gods Woord kunt u
zien, hoe hoog een mens in Gods achting staat. Wij zijn niet
voor niets het enige schepsel met verstand, geschapen naar
Gods beeld. Bovendien heeft God ons verheven tot zijn bond-
genoten en daarmee door onze gebeden een zekere „inspraak"
in zijn Zaken verleend. Is zijn Zaak trouwens niet de onze?
Daar is David in zijn doodsnood van uitgegaan.
Vers 10:
„Wat voor gewin ligt er in mijn bloed, 19 ).
in mijn nederdalen in de groeve?
Kan het stof U loven 20 ).
kan dat uw trouw vermelden?"
Nu moest Jahweh toch eens goed bedenken, wat Hij er
mee opschoot („gewin"), als David aan deze ziekte zou sterven.
Waarom had God mensen gemaakt? Toch zeker om Hem
eeuwig te loven en te prijzen (vgl. Heid. Cat. vr./antw. 6).
Honden en katten kunnen Hem niet met woorden prijzen.
Dieren hebben geen hart. Beesten kunnen niet lief hebben. Dat
kunnen alleen de mensen. Hoevelen hebben echter deze voor-
naamste levensroeping verzaakt en zijn uit Gods gelederen
gedeserteerd? Als God nu ook David nog wegnam zou er al
weer een lover minder zijn op aarde. Want doden zingen nu
eenmaal Gods lof niet meer. Als David bij hen zou komen te
horen, zou zijn mond verstommen. Op een kerkhof spreekt
geen dode over Gods trouw. Maar die Goddelijke deugd moet
toch zeker vermêld worden? Hizkia zei er nog bij: die moet ik
§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen
toch aan mijn kinderen doorgeven? „De levende, de levende,
hij looft U, zoals ik heden doe; de vader maakt zijn zonen uw
trouw bekend", dat vond Hizkia zijn vader-roeping, Jes. 38 : 19.
Is dat geen aangrijpend gebed?
Stel u voor, dat u dit per ongeluk voor de deur van de
ziekenkamer de stervende had horen bidden! Het leven had
toch nog zeer veel goeds voor David. Maar (Max komt hij niet
bij Jahweh mee aan. Zijn enige pleitgrond is de Eer van Jah-
weh. Dadr maakt deze stervende man zich diep bezorgd om:
alwèèr iemand minder op aarde, die God looft! Moet ik dan
niet alom bekend maken, dat U, Jahweh, zo door en door
betrouwbaar bent? Evenals meer vromen in de Schrift wist
David veel te goed: leven is loven! Wij leven om God te loven.
„Niet de doden... , maar wij, wij zullen Jahweh prijzen", Ps.
115: 17v. „Ik zal niet sterven, maar leven en ik zal de daden van
Jahweh vermelden", Ps. 118: 17. „Mijn ziel leve en love U... ",
Ps. 119: 175. „De levende, de levende, hij looft U", Jes. 38 : 19. De
Schrift trekt de conclusie niet met zoveel woorden, maar leven
dat God niet looft, verdient feitelijk de naam leven niet, 21 ).
Sterker nog, wanneer de mensen hun roeping om GOd te loven
ongehoorzaam richten op de lof of verering van een mens, een
idee of de een of andere instelling, dan brengen zij het leven
zelf in de war, ja tenslotte maken ze het kapot. De psalmen
zeggen, dat alleen daar waar GOd geprezen wordt, leven is, 22 ).
David leef de volgens deze fundamentele menselijke le-
vensroeping. Hij sprak als het te pas kwam van Gods trouw.
Wij kunnen in dit opzicht zeldzaam nalatig zijn, ook degenen
die met Mozes zouden willen zeggen: „Och Heere, ik ben geen
man van het woord, ... want ik ben zwaar van mond en zwaar
van tong", Ex. 4 : 10. Natuurlijk vraagt de Heere ook hierin niet
boven de maat van onze gaven. Maar zelfs de moeilijk spre-
kende Mozes kreeg te horen: „Wie heeft de mens een mond
gegeven, wie maakt stom of doof, ziende of blind; ben Ik het
niet, Jahweh?" Ex. 4 : 11. NOOit Gods trouw hardop roemen —
al is het „stuntelig" — is dan ook: nooit! Dan moeten we ons wel
bewust zijn, dat als wij ooit in een situatie als David in Psalm
302
Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen § 11
30 mochten geraken, wij zijn kroonargument niet aan God
kunnen voorleggen. Zoals zijn hele bidden-met-argumenten
iets is om te onthouden. Maar daar wezen we al op bij vs. 9.
Behalve schuldige zwijgzaamheid over Gods Naam kun-
nen zich nog enkele gevallen voordoen, waarin het kroonargu-
ment in Davids pleidooi voor levensverlenging voor ons on-
bruikbaar wordt.
In de eerste plaats wanneer we de kracht van dit gebed
ondermijnen door de tegenwerping, dat bier wel „echt anthro-
pomorphistisch" met Jahweh wordt gesproken, 23 ). „Te mensch-
vormig", 24). In Ia, 152-159 is reeds uiteengezet waarom wij bij
deze termen zo'n misselijk, onveilig gevoel over ons krijgen,
want wat is er dan in de Schrift eigenlijk wel waar en wat niet?
We mogen met verwijzing naar bovengenoemde bladzijden
wel waarschuwen voor deze redenering, want ze zou u wa-
rempel in feite van Davids gebedsschool afhalen met de
boodschap, dat u eigenlijk, bij „dieper" nadenken, hem in zijn
lessen niet zou mogen volgen.
Een tweede gevaar bedreigt ons van een andere zijde. Als
het verzinsel van een onsterf elijke ziel ons in zijn ban heeft,
zodat wij met de oude Gnostieken geloven, dat de doden
eigenlijk niet dood zijn, maar als lichaamloze „zielen" God in de
hemel prijzen. Wat zullen we dan bij God aanvoeren om ons in
dagen van dodelijke ziekte het leven te redden? Om zijn 16f
hoeft Hij het volgens deze dwaalleer niet te doen, want die
gaat „boven" zonder onderbreking verder. Is men zich wel
bewust, dat men Psalm 30 dan wel als verouderd uit de bijbel
kan schrappen, wel niet formeel (foei!) maar dan toch wel
materieel? 25 ).
Overigens keken de gelovigen van het Oude Testament al
wel degelijk over het graf heen, dat hebben we dezelf de David
in Psalm 16 horen zeggen, vgl. § 8, 4, 5.
Vers 11:
„I 166r, Jahweh, en wees mij genadig,
-
Jahweh, wees mij een helper':
303
§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen
„HOOr" — ja, want God wendt zijn oor ook wel eens
„Wees mij genadig" — dat moest zelfs een David zeggen.
Wie weet hoe ze toen bij David thuis gekleed waren.
Misschien moeten we de laatste verzen wel letterlijker nemen
dan we gewoon zijn. David zelf alsmede zijn vrouwen en
knechten zullen uit diepe verootmoediging voor Jahweh rouw-
kleren aangetrokken hebben. De Israelieten waren in dit op-
zicht fijngevoeliger dan wij, moderne Westerlingen. De NV
heeft wel deftig „rouwkleed", maar de SV kon er wel dichter bij
zijn met z'n woordje „zak". Hoe vaak lezen we niet in de Schrift
van mensen, die in rouw of verootmoediging een geitenharen
zak aantrokken? Gen. 37 : 34, 2 Sam. 3 : 31, 2 Kon. 6 : 30, 19 : 1,
Jes. 15 :3, 22 : 12, 37 : 1, Jer. 4 : 8, 6 : 26, 48 : 37, Ezech. 7 : 18.
Vermoedelijk op het blote lijf, 1 Kon. 20 : 31, 21 :27, 2 Kon.
6 : 30, Jes. 20 : 2v, en zichtbaar, Jes. 15 : 3. Wie weet lag David er
zo wel bij. En gingen zijn knechten ook zo gekleed. Als je heer
doodziek is? Moet hij dan eerst gestorven zijn voor je je
sieraden aflegt?
Maar wat een ommekeer schonk Jahweh!
Vers 12 en 13:
„Mijn rouwklacht hebt Gij veranderd in een reidans,
mijn rouwkleed hebt Ge losgemaakt, met vreugde mij
omgord,
opdat mijn hart 26) U zou psalmzingen en nimmer verstom-
men.
Jahweh, mijn God, voor altoos zal ik U loven".
Zo ging het in Davids huis.
Geen vals-godsdienstig fanfaronnerend gepraat over va-
ders sterven, maar grote droef heid en diepe verootmoediging.
En bij David zelf eerst grote schrik en daarna uitgelaten vreug-
de. Een reidans of rondedans toen duidelijk werd: Jahweh laat
vader nog wat Leven.
Dansen van blijdschap als je niet hoeft te sterven, zo is thet
naar de Schrift. En zo is de dienst van God voor een mens ook
304
Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen § 11
„te doen". De vreze des HEEREN tilt een mens niet uit de
voegen van het echt-menselijke.
Tenslotte Davids laatste woord in deze psalm.
Nu maar weer vervallen in het oude gangetje?
Geen sprake van, daar had David de les te goed voor
geleerd. Waarom had Jahweh David weer beter gemaakt?
Kennelijk omdat Hij gezwicht was voor Davids kroonargu-
ment: „Maar Jahweh, zo houdt U geen lovers meer over!" Dat
had achteraf gezien kennelijk de doorslag gegeven. Zo heeft
David het ook begrepen, blijkens vs. 13a: dat hebt U gedaan
„opdat mijn hart U zou psalmzingen... " U wilt dus kennelijk
nog meer door mij geprezen worden. Dan zal ik dat ook doen,
mijn levenlang.
Dat is toen Davids gelofte geworden:
„Jahweh, mijn God, voor altoos zal ik U loven".
Wat heeft David deze gelofte gestand gedaan!
Om te beginnen door het dichten van deze psalm, maar
f eitelijk met al zijn psalmen. Wat heeft David geddan voor de
lof van God. Zonder ook maar een tittel of te doen van Davids
inspiratie door de Heilige Geest bij het schrijven van zijn
psalmen (2 Tim. 3 : 16 SV, 2 Petr. 1 : 21), het was voor hem toch
óók een kwestie van transpiratie, werken, schrijven, schrappen,
schaven. En wat deelt Kronieken ons niet veel mee over Da-
vids zorg voor de tempelzang! by. 1 Kron. 25, 28.
De lof des Heeren is het sleutelwoord van deze psalm. Dat
was Davids pleitgrond: maar ik moet U toch lOven? Dat was
zijn opwekking aan het adres van zijn lezers: „looft zijn heilige
naam!" En dat was de reden van zijn genezing: God wilde deze
man nog wat laten doorwerken aan de lof van Zijn naam.
Hoeveel psalmen zouden wij aan dit herstel te danken heb-
ben?
Natuurlijk zijn wij geen „Davids". Maar al roept God ons
dan niet tot psalmen-dichten, Hij verwacht van ons wel psal-
men-zingen.
305
§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen
Heeft onze hemelse Vader ons ook eens van de dood
gered? Hoe spreken wij dan achteraf over deze ervaring? Wie
steken wij in dat verband in de hoogte? Op wiens nddm zetten
wij deze genezing — bij gelegenheden 66k hardop? David
kende in dit opzicht zijn taak: „... nimmer verstommen", vs. 13a.
Ongelovig „Heere, Heere"-zeggen is natuurlijk verwerpelijk,
maar nooit onze Vader hardop prijzen is eveneens verkeerd.
Verkeerd en ... gevaarlijk, want wat moeten we dan in dagen
van ernstige ziekte bij God voor redenen aanvoeren om ons te
sparen?
De Heilige Geest opene onze ogen voor Gods welbehagen,
uitkomend in onze welstand, en voor onze voornaamste le-
venstaak: „Jahweh, mijn God, voor altoos zal ik U loven!"
Thuis en in de samenkomsten van Zijn gemeente.
NOTEN.
1) Met o.a. Delitzsch, Konig, J. Ridderbos en N. H. Ridderbos.
2) De SV plaatst de psalm in z'n Kantt. bij de her-inwijding van Davids huis
na Absaloms opstand. Wij volgen met N. H. Ridderbos de oplossing van De-
litzsch e.a. dat David tijdens zijn paleisbouw door een ernstige ziekte is
getrof fen.
3) Met dit voorstel — 'oyebay lezen als plurale excellentiae — komt M.
Dahood,
4) Dr. Th. Struys, Ziekte en genezing in het Oude Testament, Kampen 1968, 425:
„Uit II Kr. 16, 12 kan niet de algemene conclusie getrokken worden dat Jhwh in
zijn schenken van genezing geen gebruik wil maken van de dienst van mense-
lijke „genezers" (noot 130: Cf I Sm. 16, 16, waar het inroepen van menselijke hulp
niet wordt afgekeurd... ): deze plaats spreekt slechts van een verkeerde instel-
ling van koning Asa. Dat het ingrijpen van Jhwh ter genezing bet gebruik van
middelen niet uitsluit zou afgeleid kunnen worden uit II Kn. 20, 7 etc; stellig
legt het O.T. op dit aspect van de genezing niet de nadruk, maar reeds eerder
maakten wij er op attent dat in dit opzicht een andere factor van invloed kan
zijn dan het feit, dat het O.T. de toepassing van dergelijke middelen onver-
enigbaar zou achten met de zuivere dienst van Jhwh".
Dr. Struys had daarover blz. 415v o.a. de volgende concluderende opmer-
kingen gemaakt: „De onmogelijkheid om de in het O.T. voorkomende ziekten
te indentificeren laat zich verklaren enerzijds uit het toenmalige gebrek aan
medische geschooldheid (Noot 105... Cf in dit verband ook H. W. M. de Jong,
Dem. ziekten, 7, die opmerkt dat de uitgebreide geneeskundige literatuur in
spijkerschrift slechts weinig observaties vermeldt die de geschoolde onderzoe-
ker verraden... ), anderzijds uit de hedendaagse onzekerheid omtrent de bete-
kenis van de in de beschrijving en in de benoeming van ziekten gebiuikte
terminologie.(... ) Wij menen dan ook niet te mogen volstaan met te constate-
306
Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen § 11
ren dat de oude Israelieten geen of weinig mogelijkheden hadden om de
diagnose van een ziekte te stellen, en dat zij aan de toepassing van geneesmid-
delen en therapie weinig aandacht schonken staat o.i. allerminst vast. Liever
stellen we het zo: het O.T. is niet geinteresseerd in een diagnose en in een
therapie in onze zin, het stelt op zijn eigen wijze de „diagnose", zoekt naar de
relatie tussen ziekte en Jhwh, en de genezing moet komen doordat de goede
verhouding tot Jhwh hersteld wordt."
5) M. Dahood leest: „hiyyitani-m (enclitic mem) yare di bar" en vertaalt: „O
Yahweh, you lifted me from Sheol, you restored me to life as I was descending
the Pit".
5 a) G. Pidoux, L'homme dans l'Ancien Testament (Cahiers theologiques XXXII)
Neuchatel/ Paris, 1953, 49-61, spreekt zelfs van de „equivalence entre vie et
respiration", zoals deze in het O.T. voorkomt, niet bedoeld als definitie maar
teruggaand op de manifestatie van het leven in de ademhaling (a.w.51). Evenzo
is het gesteld met de ,,identite entre la vie et le sang". Meer aanhalingen uit
dit werk bij Th. Struys, a.w. 403v.
6) Cf. Christoph Barth, Die Errettung vom Tode in den individuellen Klage-
und Dankliedern des Alten Testaments, Zollikon 1947, 22-28.
7) Chr. Barth, a.w. 89.
8) idem, 118.
9) Wij lezen dus in Davids woorden 'neer dan een „dichterlijke hyperbool",
zoals J. Ridderbos. De gedachte in diens opmerking bij dit vers, dat „de ziel de
draagster van het leven is" werd bestreden in V.L. Ib, 69 e.v. Uiteraard was
Davids doodstoestand „nur eine partielle and beschrânkte", men identificeert
zich in de psalmen nooit met een dode, wel „Selbstvergleiche des Bedrdngten
mit einem Toten", Chr. Barth, a.w. 115, cf. Th. Struys, a.w. 433.
10)Vertaling M. Dahood, zie noot 5.
11)Th. Struys, a.w. 406. Cf zijn beschouwing over de Hebr. wortel chjh op blz.
398-406 („een kracht, welker working kan toe- en afnemen")
12) N. H. Ridderbos „... het is moeilijk vast te stellen, wat de hier gebruikte
woorden precies betekenen; men kan ook vertalen: „tot het gedenken van zijn
heiligheid", of: „tot vermelding, tot uitroeping van zijn heiligheid".
13) Al vinden we de vertaling van N. H. Ridderbos zeer aantrekkelijk: „Een
plotselinge plaag is er door Zijn toorn, het leven door zijn welgevallen", K.V.
al. M. Dahood gaat in dezelf de richting: „For death is in his anger, life eternal
in his favor", al. Zou men dan echter geen duidelijke schÜldbelijdenis over
zOnden van David mogen verwachten? Om deze reden voelen we er ook niet
voor de suggestie van Hengstenberg over te nemen, die deze psalm dateert na
de wegneming van de pestplaag. Davids zelfbeschuldiging in vs. 7 lijkt ons
daarvoor te zwak. Zie onze verklaring van Davids ervaring van Gods toorn.
14) Vgl. over het verband tussen ziekte en Jahwehs straffende toorn Dr. Th.
Struys, a.w. 418.
15) Hierop wijst Calvijn al.
16) K. J. Popma, Levensbeschouwing, II, 369, Amsterdam 1959.
17) Vgl. M. Dahood, a.l. die le in lehareri '6z als lamedh comparativum opvat en
vertaalt: „O Yahweh, by your favor you made me more stable than the mighty
mountains;... "
18) Aldus Hengstenberg, Delitzsch, N. H. Ridderbos, J. Ridderbos vindt „mijn
307
§ 11 Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij genezen

berg" voor „mijn rijk" toch een bevreemdende uitdrukking, maar als men
rekening houdt met de faam van onneembaarheid, die de burcht Jebus genoot
— „blinden en lammen zullen u terug (kunnen) drijven", zeiden de inwoners,
II Sam. 5 : 6, I Kron. 11 :5 - dan lijkt het ons na de ongelooflijke militaire
prestatie van de inneming van deze op een steile heuvel gelegen burcht niet
bevreemdend dat David als veroveraar is gaan spreken over „mijn berg", als 12
over een kroondomein.
19) Dahoods voorstel i.p.v. „mijn bloed" te lezen: „mijn tranen" verstoort o.i. het
Hebr. parallellisme, dat hij overigens juist zo hoog schat.
PSALM 42/3:
20) Dahood voelt wel voor: Will the Slime praise you... ", omdat dit past bij de DORST NAAR DE BEDIENING VAN GODS WOORD
Noordwest Semitische voorstellingen van de onderwereld als een plaats van
vuil en modder. Maar was het niet juist Davids vraag: is het nu al de tijd, dat
van mij gaat gelden: „... tot stof zult gij wederkeren"?
21) Claus Westermann, Das Loben Gottes in den Psalmen, Gottingen 1963, 121. Smachten van verlangen naar de levende God. Verteerd
22) idem, 122v. „Wenn das Loben Gottes, wie es die Psalmen sagen, zum Dasein worden van heimwee naar kerkdiensten met Gods yolk. Dood-
gehOrt, dann musz die Abkehr des Lobens auf einen Menschen, eine Idee oder
eine Institution das Leben selbst stOren and schlieszlich zerstOren. Die Psal-
moe zijn van de afgoden. Vechten tegen je tranen als je aan
men sagen, dasz allein da, wo Gott gelobt wird, Leben ist." vroeger denkt. Huilen van ellende omdat je verstoken bent van
23) J. Ridderbos, al., al verzacht deze zijn uitspraak wel door de toevoeging, dat de bediening van Gods Woord. Stekende pijn voelen omdat ze
deze bede „wel sterk OT-isch is gekleurd, maar toch ook voor de NT-ische
gelovige niet waardeloos is", al.
je goede God honen. Hunkeren om Gods lof weer eens te
24) F. M. Th. BOhl, a.l. (Tekst en Uitleg), Groningen-Batavia 1946. bezingen met zijn trouwe gemeente.
25) Over de theorie van een onsterfelijke ziel werd uitvoerig geschreven in V.L. Weet u daar soms van mee te praten?
Ib, 49-161. Vgl. ook C. Vonk, De doden weten niets, Franeker, z.j.
26) Cf. M. Dahood, a.l.
Dan zal Ps. 42/3 u wel bijzonder aanspreken, want die
27 ) N. H. Ridderbos, a.w. 306. roept van uit dèze nood tot God. En zijn dichter wil ons daarbij
nog de weg wijzen ook, want volgens het opschrift moet deze
psalm dienen als leerdicht (maskil).
Altijd en overal zijn er kinderen van God geweest, wier
diepste verlangen was: „Het levenswater van Gods Woord! Wat
zou ik dAt graag nog eens drinken in de samenkomsten van
zijn yolk!" En dan daarvan verstoken zijn! Hoe mogen zulke
ellendigen gerust klagen voor God? En wat mogen die gerust
vragen aan God?
Dat zijn dingen waar dit „leerdicht" antwoord op geeft.

I. EEN LEERDICHT VAN DE KORACHIETEN.

Ook een goddeloze vader kan Godvrezende kinderen heb-
ben. Dat ziet u aan Korach, de achterkleinzoon van Levi (1
Kron. 6 : 38). Samen met Dathan en Abiram kwam Korach in
opstand tegen Mozes' leiding en als straf voor hun revolutie
spleet de grond onder hun voeten en verzwolg hen en hun
aanhang levend. Ook de gezinnen van Dathan en Abiram,

308
309
§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
Num. 16, Ic 192-200, 224-230. Maar Korachs kinderen waren
wijzer dan hun vader. Zij namen Mozes' waarschuwing ter
harte en hadden zich bijtijds uit de omgeving van hun vaders
tent verwijderd. Zo redden zij hun leven, Num. 26 : 10v.
Afgaande op het opschrift menen we dat de dichter van
Ps. 42/3 een verre nakomeling van deze goddeloze Korach is
geweest. En lid van dezelf de tak van de stam Levi als waartoe
ook zulke Korachieten als de prof eet Samuel en de zanger
Heman behoren, 1 Kron. 6 : 33.
Toen David op zijn oude dag de tempeldienst alvast re-
gelde, gaf hij de familie der Korachieten de opdracht straks de
leiding te nemen bij het zingen in het nieuwe huis van Jahweh,
1 Kron. 6 : 31, 2 Kron. 20 : 19. Blijkbaar hebben deze levieten
zich toen niet beperkt tot het zingen van psalmen maar heb-
ben sommigen van hen zelf ook psalmen gemdákt, 1 ). Het
opschrift „Van de Korachieten" staat boven de Ps. 42, 44-49, 84,
85, 87, 88, 2 ).
Een zo'n levitische zanger moet Ps. 42/3 hebben gedicht. In
vs. 5 vertelt hij van zijn leidende functie in de tempeldienst.
Als er een stoet feestgangers de tempel naderde liep hij voor-
op. „Bij jubelklank en lofgezang". Of hij muzikant was? Of
voorzanger? U begrijpt dat deze man zich daardoor nog nauwer
aan de tempel verknocht voelde dan de gewone Israeliet. En u
weet hoe die al aan de tempel gehecht waren: „Als ik Jeruza-
lem niet verhef boven mijn hoogste vreugde!" Ps. 137 : 6. Zulke
gelovigen uit de andere stammen waren gewoon jaloers op
mannen als de levitische dichter van onze psalm: „Welzalig
(hoe goed of !) zij die in uw huis wemen (zoals de Levieten; wij
komen maar zo nu en dan op bezoek), zij loven U (hier in uw
huis) gestddig!" Ps. 84 : 5, ja zij doen dat zelfs 's nachts, (n.l. bij
het avondoffer) Ps. 134: 1.
Op de achtergrond van deze psalm ruisen dus tempelzan-
gen, maar op de voorgrond bruisen watervallen! Onze levi-
tische dichter zit op dit moment eindeloos vér van Gods huis
in het hoge Noorden, aan de zuidzijde van het Hermonge-
310
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
bergte, bij de bronnen van de Jordaan. Een landschap van
grootse, maar woeste schoonheid. Daar bij de toppen van de
Hermon valt de meeste regen en in het voorjaar komt het
gesmolten sneeuwwater er in bruisende watervallen naar bene-
den zetten. „Watervloed roept tot watervloed bij het gebruis
Uwer watervallen", vs. 8, 3). In deze watervallen ziet de dichter
een tref f end beeld van de beproevingen, die over hem zijn
uitgestort. „Al uw baren en golven slaan over mij heen", vs. 8.
„Mijn tranen zijn mij tot spijze dag en nacht... ", vs. 4.
Wat was er dan met hem aan de hand? Want voor een man
tranen in zijn ogen krijgt, moet er meestal wel iets aangrij-
pends voorgevallen zijn. Ook bij de Israelieten, die waarschijn-
lijk wat minder geremd waren dan wij. Was deze man mis-
schien verbannen? Krijgsgevangen? Een overvallen reiziger?
Een vluchteling? Een ernstig zieke? 4 ). Mogelijkheden genoeg.
De enige zekerheid, die we krijgen is dat hij niet naar de
tempel kon gaan. Hij, een Korachiet! Een man die 166f de in
Gods huis!
En nu wordt hij verteerd van heimwee naar „Gods aange-
zicht", „Gods huis", „de feestvierende menigte", „uw heilige
berg", „uw woningen" en „uw altaar". Dat heimwee kunnen we
ons van een gewone Israeliet al levendig voorstellen en zeker
van een Leviet. Tot overmaat van ramp kwam daar nog bij, dat
deze vrome man moest verkeren in een goddeloze omgeving,
die hem dag en nacht treiterde om zijn geloof. Wat heeft hem
dat gestoken!
Straks bespreken we deze dingen wel uitvoeriger. Hier
hebben we ze vast wat naar voren gehaald om de bespreking
van de af zonderlijke verzen wat makkelijker te maken.
Kent u iets van dit verlangen?
Wat nu niet is kan anders zomaar komen. Dan kan Psalm
42/3 ons als „leerdicht" (maskil) dienen. Dat zijn psalmen, die
een bepaalde situatie prof etisch doorlichten met de lamp van
Gods Woord. Zo heeft deze Leviet een gebeds-voorbeeld nage-
laten voor alien die in soortgelijke beproevingen net als hij
hunkeren naar de gemeenschap met Gods trouwe yolk.
311

§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
Nu nog iets over de indeling.
Psalm 42/3 valt duidelijk in drie stukken uiteen:
1) Psalm 42 : 1-6
2) Psalm 42 : 7-12
3 ) Psalm 43 : 1-5.
Alle drie eindigend met hetzelf de ref rein.
Verder verdelen van deze psalm heeft weinig zin. Daar-
voor is hij tezeer het ontroerde relaas van een diep geschokte
gelovige, die heeft geworsteld met God en met zichzelf. Hij
heeft deze worsteling beschreven zoals hij haar heeft door-
leef d: als rollers golf den zijn beproevingen over hem heen,
42 : 8. Er waren zelfs ogenblikken dat hij niet eens verder
spreken kon, omdat tranen zijn stem verstikten. Deze psalm
bestaat dan ook niet alleen uit woorden, maar ook uit stilten,
zodat we zowel aandacht moeten hebben voor wat 6p de regels
staat als voor wat er tfissen staat, 5 ).
2. HEIMWEE, HOON EN HOOP.
Onze tempelzanger had dus heimwe. e.
Ergens had hij een hinde zien staan. Het arme dier stond
boven een uitgedroogde beek, Jer. 14 : 5, Joel 1 : 20. Smachtend
naar water. Weten wij in ons waterland eigenlijk wel wat dat
is: dorst? Binnen enkele dagen dodelijk! Met een hartverscheu-
rende kreet gaf het dier uiting aan zijn teleurstelling over die
droge beek 6 ). Daarin zag onze Leviet zijn evenbeeld: z6
smachtte hij naar God!
Vers 2:
„Gelijk een hinde, die naar waterbeken smacht,
zo smacht mijn ziel naar U, o God".
Smachten naar God.
Laten we eerst vaststellen hoe we dit vooral niet moeten
opvatten. Namelijk niet als een zweverig algemeen-
godsdienstig verlangen. Niet als een vaag en onwezenlijk-reli-
gieus smachten. Beschouw deze Korachiet alstublieft niet als
een excentriekeling, een voorloper van de middeleeuwse
312 313
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
mysticus. Men zou zich daartoe kunnen laten verleiden door
de woorden „mijn ziel", die hij nogal druk gebruikt (42 : 2, 3, 6,
7, 12, 43 : 5). Maar daarmee bedoelde onze Leviet beslist niet
dat „vrome" plekje, diep in het „innerlijk" van een mens, waar
de Middeleeuwse (en latere) mysticus door „inkeer" en „gela-
tenheid" wachtte op de „verborgen aanraking met God". Deze
„ziel" was het centrum van de eigenwillige godsdienstigheid
van mannen als Eckart, diens leerlingen Tauler en Jan van
Ruysbroeck, alsmede van Seuse en Thomas a Kempis. Vooral
Tauler moet in „diepdoorvoelde" preken als geen ander de
„innigheid" van het leven in de „gemeenschap" met God heb-
ben geschilderd. Hij sprak van zalige uren van „Trunkenheit in
Gott". Voor veel christenen in de middeleeuwen draaide de
hele godsdienst om de „beleving" dat „God zijn intrek bij ons
neemt". Zo waren ze altijd gericht op zichzelf in plaats van op
de Heere die hen gekocht had en God die zijn verbond met
hen had opgericht.
Onze levitische broeder was echter juist de tegenvoeter
van de middeleeuwse mysticus en diens latere geestverwanten.
Als de psalmist over „mijn ziel" sprak, bedoelde hij niet de
gef antaseerde „onsterfelijke ziel" van de heidense Grieken,
maar gewoon zichzelf. Mijn ziel = ik. Zijn ziel = hij. Weg met
die af god „onsterfelijke ziel"! En weg met de bijbehorende
afgoderij met „het ziele-leven" als de plaats waar de heilsfeiten
moeten gebeuren! Hebben we als christenen daarvan nu nog
niet voldoende ellende beleefd? „Mijn ziel dorst naar God" in
Ps. 42 : 3 heeft niets te maken met „het fluisterende spreken
Gods tot de ziel" waarop zoveel middeleeuwers zonnen, Col.
2 : 8. Dezen hadden als het er op aan kwam geen bijbel en geen
kerk nodig, evenmin als doop en avondmaal, omdat dit slechts
,,uitwendige" dingen waren. Hoogstens geschikt om een mens
wat voor te verwarmen voor het eigenlijke van de hele
godsdienst: de „gemeenschap" van de Bruidegom Christus met
de „ziel" als zijn bruid, de vereniging van God met de god-
delijke „ziel". Maar zoals gezegd was onze Korachiet van dit
alles juist een tegenvoeter. Want waar deze gelovige man als
§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
een uitgedroogde hinde naar smachtte, was naar de waterstro-
men van de bediening van het Woord! Zijn dorst naar God was
dorst naar de kerkdiensten in de tempel!
Dit blijkt allereerst uit het volgende vers.
Vers 3:
„Mijn ziel dorst naar God,
naar de levende God;
wanneer zal ik komen 7).
en voor Gods aangezicht verschijnen?" 8 ).
Ziet u, dat onze verbannen tempelganger met zijn „dorst
naar God" geen wazige godsdienstigheid op het oog had? Geen
„hemelverlangen". Geen onbepaalde „Weltschmerz-stemming".
Geen verlangen om door de dOOd „voor Gods aangezicht te
verschijnen". Zelfs geen verlangen naar gemeenschap met God
in het algemeen, want die oefende hij in dit gebed wel degelijk.
Nee, zijn diepe verlangen ging uit naar Gods huis. „Voor Gods
aangezicht verschijnen" is immers in de Thora de gewone
uitdrukking voor het verschijnen van de Israelieten in het
heiligdom op de drie grote feesten, Ex. 23 : 17, 34 : 23, Jes. 1 : 12,
Deut. 16 : 16. Jahweh woonde toch in het Heilige boven de
cherubs? Dan beyond men zich toch in de voorhof „voor Zijn
aangezicht"? 1 Sam. 2 : 30.
Misschien zag onze Leviet dagelijks de starre tronies van
afgodsbeelden om zich heen. Machteloze goden, die je niet
hOren roepen of zien lijden, Ps. 115, 135. Dan zal hij toen hij die
dode goden zag nog heviger verlangd hebben naar de liefelijke
tempeldienst in Jeruzalem, zodat hij uitriep: „Mijn ziel dorst
naar God, naar de levende God!" En hij pijnigde zich of met de
vraag: „Wanneer zou ik weer eens in de tempel voor Gods
aangezicht mogen verschijnen? Wanneer zou ik mijn hart weer
eens mogen ophalen aan de of f erdienst en de verkondiging
van Gods Woord? Ik dorst er naar als een versmachtende
hinde naar water."
Hoevelen zouden net zo verlangd hebben naar de kerk-
314
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
diensten in de tabernakel of tempel? Van David weten we het
zeker. Toen hij moest vluchten voor Saul was hij alles kwijt wat
een man dierbaar is: z'n vrouw, z'n vriend, z'n werk. Maar ddar
hoor je de vluchteling dan niet over klagen. Wel dat „zij mij
thans verwijderd houden van de gemeenschap met het erf deel
van Jahweh en zeggen: ga (jij maar) heen, dien (jij maar) andere
goden", 1 Sam. 26 : 19. Toen bad David net als onze tempelzan-
ger: „an ding heb ik van Jahweh gevraagd, dit zoek ik: te
verblijven in het huis van Jahweh al de dagen van mijn leven,
om de lief elijkheid van Jahweh te aanschouwen, en om te
onderzoeken in zijn tempel", Ps. 27 : 4.
Maar als er Eên geweest is, die dit verlangen van de
psalmist moet hebben gedeeld, dan is het wel onze Heere
Jezus Christus. Hij heeft de heimwee-beker van deze psalm tot
de bodem leeggedronken, toen Hij zes weken lang in de
woestijn was — met de duivel zelf ! Matth. 4. Toen heeft onze
Heiland Ps. 42/3 vervuld, dat wil zeggen dat de klachten en
noden van deze psalm bij Hem ten toppunt gerezen zijn (vgl.
over de vraag hoe psalmen vervuld kunnen worden, § 2, 2)
Wij hebben nu geen heilige plaatsen meer. Jeruzalem is
geen heilige stad meer, Palestina geen heilig land en onze
kerkgebouwen geen heilige gebouwen. Die tijd is voorbij. De
Wet met haar heiligdom, priesters en altaren is verouderd en
verdwenen, Hebr. 8. „Alzoo dat het gebruik daarvan onder de
Christenen weggenomen moet worden; nochtans blijft ons de
waarheid en substantie daarvan in Christus Jezus, in denwel-
ken zij hare vervulling hebben", art. 25 N.G.B. En deze blij-
vende substantie en waarheid is: Gods Woord met zijn tekenen
en zegelen van doop en avondmaal. En de gemeente, in wie
God door zijn Geest woont, en die zijn Woord gelooft, Ef.
2 : 21v, 1 Cor. 3: 16. Daarom is de substantie van Ps. 42/3
gebleven: heimwee naar God en zijn Woord in de ge-
meenschap van zijn yolk! En daarom hebben ook veel gelo-
vigen onder het N.T. dit heimwee gekend. Christenen in een
goddeloze omgeving, die de afgoden van onze tijd vereert
315

§ 12 Pscilm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
(wetenschap, genot, sport, enz.). Zieken, gevangenen, zeelui,
bejaarden kennen dit heimwee naar een samenkomst rond het
Evangelie van onze Heere Jezus Christus.
Weet u wanneer dit verlangen er ook is? In tijden dat het
Woord van God schaars is, vgl. 1 Sam. 3 : 1. Prachtige kerkge-
bouwen behoeven dan niet to ontbreken, alleen vindt u daarin
geen bediening meer van het Woord in Geest en in kracht.
Gods yolk krijgt theologische aftreksels voorgeschoteld in
plaats van Gods Woord. Dorre schema's in plaats van het frisse
Evangelie. Dode begrippen in plaats van het levende Woord.
Het vleselijke messias-ideaal van de Joden uit de Evangeliën:
een politieke verlosser, een revolutionaire verzetsheld. Terwijl
Messias Jezus veel en veel meer is: „Want Hij is het, die zijn
yolk zal redden van hun zOnden", Matth. 1 : 21. Als Gods yolk
dergelijke stenen voor brood krijgt voorgezet kan het verkom-
meren tot een amechtig yolk, dat misschien onbewust met Ps.
42/3 instemt: „Gelijk een hert schreeuwt naar de waterstro-
men, alzo schreeuwt mijn ziel tot U, o God!" S.V. „Mijn ziel dorst
naar God, naar de levende God". De rechtvaardigen hunkeren
dan naar de God van de bijbel, de God van Abraham, David en
Jesaja, de God en Vader van onze Heere Jezus Christus. Ook
daar is dan de dorst van Ps. 42/3: „Ik zou zo graag mijn Vader
willen zien!" Niet middeleeuws-eigenwillig, in de „grond van
mijn ziel", ook niet in een zalig uurtje van „Trunkenheit in
Gott", maar nuchter en blij: mijn Vader zien uit zijn Woord, uit
de Heilige Schrift, uit het Evangelic / Ook waar ddt schaars
,
wordt, komt de dorst van deze psalm op en gaan uitgedroogde
kerkmensen op smachtende herten lijken...
Vers 4:
„Mijn tranen zijn mij tot spijze
dag en nacht,
daar men de ganse dag tot mij zegt:
Waar is uw God?"
De heidenen zagen hun goden als aan een bepaald land
gebonden heerschappen. Zo zullen ze Jahweh ook wel hebben
316
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
bekeken en aangezien de psalmist mijlenver van Jeruzalem zat
kon zijn God „natuurlijk" niets meer voor hem doen. En daar
hebben ze hem wat mee gesard! Dagelijks moest hij het horen:
„Waar blijft je God nou?" We moeten daarbij wel bedenken, dat
ook de heidenen Jahweh goed kenden, vgl. Num. 14 : 15, Joz.
2 : 9-11, 1 Sam. 4 : 8. Vandaar het treiterende: „Uw God", van wie
jullie, Israêlieten, immers altijd de mond vol hebt. Waar blijft
die beroemde Helper van jullie nou? 9 ). Hij laat het er maar
lelijk bij zitten!
„Waar is uw God?" Deze vraag zullen wij niet vaak let-
terlijk toegevoegd krijgen. Wanneer u echter als christen met
open ogen leeft, ziet u deze vraag zakelijk dagelijks op u
afkomen en zult u de hoon in deze vraag vaak voelen steken.
Uiteraard ervaart niet iedereen dit in dezelf de mate als de
psalmist.
Wij leven toch in een goddeloze wereld? Waar u ook loopt
of bent, op straat of op uw werk, of u een krant leest of naar
de TV kijkt, overal ziet u de Franse revolutie krachtig doorwer-
ken met haar devies: „Geen God en geen meester!" Laat ons
hele moderne leven geen donderend-massale hoon horen voor
God en zijn Christus? Woordloos klinkt het ook dagelijks in
onze oren: „Waar is uw God?" Bestaat Hij eigenlijk wel? Is Hij
niet dood? Is Hij geen verzinsel uit primitieve tijden? Hoe kan
zijn Boek de Waarheid zijn? Hoe vaak komt het niet in strijd
met de natuurwetten? Hoe kan een bijl drijven? Is de zond-
vloed niet het zwaar overdreven verhaal van een oude lokale
watersnoodramp? Wat doe je in deze tijd met de God van de
bijbel? De opstanding van zijn Zoon Jezus Christus is natuur-
lijk een mythe.
Zo spreekt en schrijft men in de 20e eeuwse Christenheid
over de eeuwige God, de Schepper van de einden der aarde. De
God van de zondvloed, de God die Abraham riep en Israêl door
tien rampen uit Egypte verloste. De God die water uit rotsen
liet lopen, brood uit de hemel liet regenen, doden opwekte,
volkeren verhoogde en later vernederde, Israel bewaarde, zijn
317
§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
verbond met Abraham eerlijk nakwam, zijn Zoon naar de
wereld zond, Hem onze zonde toerekende, Hem na volbrachte
taak uit de doden opwekte en Hem een plaats gaf aan zijn
rechterhand in de hemel. De God die de Heilige Geest gaf,
Paulus naar Europa zond, dat werelddeel met z'n uitzaaigebie-
den uit het heidendom verloste, het begiftigde met de belofte
van het Evangelie en daarin met het bloed en de Geest van zijn
Zoon (vgl. over deze historische heiligmaking, V.L. II, 234-237).
Laten we ons bewust zijn dat onze moderne wereld deze grote
goede en geduchte God dagelijks hoont!
Vers 5:
,Hieraan wil ik denken
en mijn ziel in mij uitstorten: 10 ).
hoe ik optrok in de dichte drom, 11 ).
voor hen uit schreed 12) naar Gods huis,
bij jubelklank en lofgezang -
een feestvierende menigte".
Een bewijs temeer dat deze broeder met zijn „dorst naar
God" niets ziekelijks bedoelde. Verlangen naar God was voor
deze leviet: meelopen in een dr6m, Gods lof bezingen in een
menigte. Dat was hij altijd gewoon geweest, 13 Onze dichter
).
was notabene tempelzanger van beroep. Er kon om zo te
zeggen geen plechtige optocht de tempel binnentreden of hij
liep met andere zingende en muziek makende levieten voorop!
Dat is wat anders dan het mystieke ideaal: „Eenzaam met God
gemeenzaam" of de uitspraak van Thomas a Kempis: „Overal
heb ik rust gezocht, maar nergens gevonden dan in boekskens
en hoekskens". Onze psalmist betrad gehoorzaam Gods weg ter
zaligheid: Geest, Woord, doop, avondmaal, geloof. „En door dit
voorbeeld wordt de hoogmoed van die mensen de bodem
ingeslagen, die deze hulpmiddelen zorgeloos voorbijgaan, ja
zelfs trots verachten", aldus Calvijn bij deze psalm, 14 ).
Maar waar zit hij nu? Ver van Jeruzalem, in een ruig
landschap, tussen goddeloze afgodendienaars. Daar komt het
zoete verleden bij hem boven en als hij daaraan denkt voelt hij
318 319
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
zijn ellende en eenzaamheid nog schrijnender. Golven van
heimwee overspoelen hem. Weerloos geeft hij er zich aan over:
„Hieraan wil ik denken en mijn ziel in mij uitstorten", dat wil
zeggen: mijn gedachten de vrije loop laten, 15 Vgl. de uitdruk-
).
kingen: je „hart uitstorten", Ps. 62 : 9, je „klacht uitstorten", Ps.
102 : 1, je „benauwdheid bekend maken", Ps. 142 : 3, die alle aan
elkaar verwant zijn.
„Wat klonk de muziek mooi... ! Wat liepen wij vooraan... !
Wat zongen de pelgrims.. ! Wat een vreugde rond de alta-
ren... !" Golven van heimwee overspoelen hem.
Ook hierin was deze Korachiet niet de laatste.
Hoe zal het Jeremia te moede geweest zijn, toen hij zijn
„40-jarig ambtsjubileum" herdacht op de bodem van de slijk-
put? Jer. 38. Zou hij Ps. 42/3 hebben gekend? Zou hij in die put
gedacht hebben aan de mooie tijd van Josia's kerkhervorming,
waarvan Jeremia als jonge leviet uit Anathot van nabij getuige
geweest is?
Zoals ook ballingen als Daniel met zijn drie vrienden en
de prof eet Ezechiel met het hele vrome Overblijfsel in Babel
dit heimwee van Ps. 42/3 moeten hebben gevoeld. Klinkt het
niet uit Psalm 137: „Aan Babels stromen, daar zaten wij, ook
weenden wij, als wij Sion gedachten. Aan de wilgen aldaar
hingen wij onze citers... Hoe zouden wij Jahwehs lied zingen
op- vreemde grond? Indien ik u vergete, o Jeruzalem, zo vergete
(mij) mijn rechterhand mijn tong kleve aan mijn verhemelte,
;
als ik uwer niet gedenk, als ik Jeruzalem niet verhef boven
mijn hoogste vreugde".
Ook de geschiedenis van de Nieuwtestamentische kerk is
vol ballingen en verdrevenen. Vanaf de apostolische tijd
(Hand. 8 : 1) tot heden. Uit broederhaat door broeders vervolg-
de broeders, 1 Joh. 3 : 11-17, om God een dienst te doen, Joh.
16 : 2. Denk slechts aan de Waldenzen; eeuwenlang verdreven.
Aan de gelovigen, die in de 16e eeuw vanuit de Nederlanden
vluchtten naar Londen („Austin Friars", Johannes a Lasco) en
Emden („herberg van Gods verdrukte yolk". In 1560 kwamen
§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
350 vluchtelingen over het ijs naar Emden). En hoeveel christe-
nen voelen thans het heimwee van Ps. 42/3?
Vers 6:
„Wat buigt gij u neder, o mijn ziel,
en zijt gij onrustig in mij? 16)
Hoop op God, want ik zal Hem nog loven,
mijn Verlosser en mijn God!"
Hier moeten we niet alleen letten op wat er 6p, maar ook
op wat er tilssen de regels staat. Dan lezen we achter bo-
venstaande woorden als een watermerk in een brief : „Jahweh
is nabij de gebrokenen van hart en Hij verlost de verslagenen
van geest", Ps. 34 : 19, vgl. Ps. 51 : 19.
Kijk maar, de bedroef de psalmist vermánt zich!
Want hij mag dan branden van verlangen naar een kerk-
dienst in de tempel, er mag een zee van ellende over hem zijn
heengespoeld, hij mag dagelijks schimpscheuten op zijn God
hebben aangehoord — heimwee naar Gods huis is iets anders
dan twijfelen aan Gods Woord. Aan twijf el heeft hij zich niet
schuldig gemaakt, dat blijkt uit heel zijn psalm. Hij zit wel diep
in de put, maar blijft op Jahweh vertrouwen. Dat lezen we hier
in vs. 6 duidelijk: „Mijn Verlosser en mijn God!" Zo spreekt hij
nog steeds over Jahweh.
Dit neemt niet weg, dat hij grote moeite heeft in de golven
van verdriet, heimwee, eenzaamheid, hoon en onrecht staande
te blijven. Al doet hij daarvoor zijn uiterste best, zoals in
bovenstaande samenspraak-met-zichzelf goed uitkomt. Overi-
gens voeren wij zo'n alleenspraak anders dan een Israeliet. Wij
leiden zo'n gesprek met onszelf vaak in met de woorden: „Zeg
(volgt onze voornaam)". Maar de Hebreeuwse dichter van deze
psalm sprak zichzelf aan met: „O mijn ziel", wat echter op
hetzelf de neerkomt als onze Nederlandse zegswijze: „Toe, zeg,
waarom zit je zo in de put?" Waarom die onrust? vraagt hij zich
af. Het Hebreeuwse woord (hamah), dat hier vertaald is door:
„onrustig zijn", wordt ook wel vertaald door: steunen, en
320 321
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
bruisen. Dus de psalmist vraagt zich af: Waarom bruist het zo
van binnen? Waarom kreun je zo?
Wat vêcht deze man anders tegen zijn verdriet!
En hij deelt zichzelf (letterlijk: mijn ziel) de vermaning uit:
„Hoop toch op God. Want mijn Verlosser zal er vast voor
zorgen, dat ik Hem weer samen met zijn yolk mag loven in het
heiligdom. Die tijd komt vast terug!"
Hiermee eindigt het eerste deel van Ps. 42/3.
En was toen de strijd gestreden en de zee bedaard? Dat
zou men na vs. 6 verwachten. Maar al vechtend om op GOd te
hopen, flitsen zijn gedachten terug naar vroeger en daar gddt
zijn nauwelijks bevochten rust:
Vers 7:
„Mijn ziel buigt zich neder in mij,
omdat ik aan U denk 17 )
uit het land van de Jordaan en de Hermon bergen,
uit het klein gebergte':
Daar begint de strijd opnieuw! Omdat hij weer aan God
denkt. En we weten dat deze psalmist daarmee bedoelt: God
en zijn huis, God en zijn Woord, God en zijn dienst, God en zijn
yolk.
Aileen al om deze reden lijkt ons het opschrift boven deze
psalm geen vergissing, al wordt het zo wel beschouwd. Ps. 42/3
is een kostelijk „leerdicht", waaruit we kunnen leren, dat ook
bijbelheiligen hun strijd hebben gekend, waarin zij het ene
ogenblik juichten: „Wat buigt gij u neder, o mijn ziel?" om wat
later te moeten klagen: „Mijn ziel buigt zich (nu toch weer)
neder in mij". Wat een troostende les tegenover onwerkelijke
vrome versjes met hun geforceerde: „Blij, blij, blij, mijn hart is
altijd blij!"
Vers 8:
„Watervloed roept tot watervloed
bij het gebruis uwer stromen ;
al uw baren en golven
slaan over mij been".
§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
Het ruige decor van deze psalm. Het hoge Noorden van
het Oostjordaanland, bij de bronnen van deze rivier. Een streek
van bronnen en watervallen, groots, maar voor een bedroef d
hart weinig opbeurend. De watervallen („stromen" zegt de
boven geciteerde NV van het NBG) zullen niet klein zijn
geweest. De dichter voegt er tenminste het woord „Uwer" aan
toe, zodat hij feitelijk ,,stromen GOds" zegt, ofwel enorme water-
vallen. De toevoeging „Gods" dient in de bijbel wel vaker om
de enorme grootte van iets aan te geven vgl. Gen. 30 : 8 SV, Ps.
68 : 16, Jona 3 : 3 SV. 17 a).
„Zo zijn de golven van Gods beproevingen over mij heen-
gegaan", klaagt de psalmist. Hij zegt zelfs: „Al uw golven en
baren ", want het lijkt wel alsof dile beproevingen, die God
over een mens kan uitstorten, op het hoof d van deze verban-
nen tempelzanger zijn neergedaald. Hij zal dus nog meer
hebben doorgemaakt dan de dorst naar God, het heimwee naar
de broederschap, en de onrechtvaardige bespotting, die hij hier
noemt.
Maar hij vermant zich opnieuw!
Vers 9:
„Des daags zal Jahweh zijn goedertiereiiheid gebieden
en des nachts zal zijn lied bij mij zijn,
een gebed tot de God mijns 'evens':
Onze Korachiet kan niet aan het hoof d van een groep
pelgrims lopen, maar zijn roeping verzaakt hij niet: Jahweh
prijzen! Zijn hoop blijft gevestigd op Jahwehs trouw (= goe-
dertierenheid). Zelfs 's nachts zingt hij zijn lied en bidt hij tot
de God die zijn leven leidt en bewaart.
Vers 10:
„lk wil tot God, mijn rots, zeggen:
Waarom vergeet Gij mij?
Waarom ga ik in het zwart
vanwege des vijands onderdrukking?"
Wij bekijken de zaken zo makkelijk uitsluitend in het
322
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
menselijke vlak, maar deze dichter had oog voor G6ds hand,
Amos 3 : 6. Vandaar zijn herhaalde vraag: „Waarom?" Godde1O-
zen hoonden hem, maar daarin zag hij tegelijk „al Uw (Gods)
baren en golven", vs. 8. Lijders die zo over hun ellende spreken
„vernederen zich onder de machtige hand Gods", 1 Petr. 5 : 6.
Verwonderen wij ons over dit: „Waarom?"
Misschien voelen wij ons vertrouwder met de veelgebruik-
te zin in gebeden: „Als het met Uw raad mag overeenkomen".
Je kunt echter over Gods raad onder christelijke vlag feitelijk
heidens spreken. Als bij de oude Grieken het Noodlot iets niet
wilde, kon de Oppergod Zeus ook niets meer aan de zaak
veranderen. Boven Zeus stond het Noodlot. Maar boven onze
hemelse Vader niet! Onze Zaligmaker bad: „Niet mijn wil, uw
Wil geschiede!" Maar dat behoeven wij Hem niet al te spoedig
na te zeggen. Toen onze Heiland zo bad was het Hem duidelijk,
dat Hij de drinkbeker moest drinken, die Hem zeer benauwde.
Desniettemin bad Hij ook: „Indien het mOgelijk is, laat hem
voorbijgaan!" „Opdat wij zouden weten, dat Hij niet eenswil-
lend was met het lijden, maar met de wil des Vaders in het
lijden. Ook daarin was Hij mens van gelijke beweging als wij,
dat Hij voor het lijden terugschrok. Anders ware het trouwens
ook Been lijden geweest. Maar velen zeggen al lang voordat
het hun duidelijk is, hoe de weg Gods zal zijn: Niet mijn wil,
uw Wil geschiede! Ik ben overtuigd, dat dit voortkomt uit een
gebrek aan geloof, waardoor zij niet weten aan te houden in
het gebed, maar zich aan de gebedsstrijd des geloofs onttrek-
ken om zich in het onvermijdelijke te schikken. Dat heidense
geloof in het onvermijdelijke bedekken ze dan zeer vroom met
de woorden: niet mijn wil, maar uw Wil geschiede. Het
mensenhart is veel verdorvener dan wij denken. Traag om te
geloven zijn wij traag tot iedere geestelijke werkzaamheid",
;
aldus schreef dr. J. G. Woelderink eens, 18 ).
Maar de dichter van Ps. 42/3 wist evengoed als die van Ps.
30 en Ps. 88 (zie 11, Ps. 30 : 10) dat Gods kinderen met hun
vader niet als slaven, maar als kinderen mogen spreken. En
kinderen mogen Vader best eens vragen: „WaarOm doet U dat,
323
§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
Vader?" De man die dit hier aan God vraagt, liep overigens in
de rouw („in het zwart") om Gods Naam!
Vers 11:
„Met een doodsteek in mijn beenderen
honen mij mijn tegenstanders,
doordat ze de ganse dag tot mij zeggen:
Waar is uw God?
HOOr dat eens zeggen! En zit dan eens aan alle kanten
tussen afgoden, zoals de psalmist en — zoals wij zelf! Hoevelen
vereren in Oost en West de wetenschappen als gOden? Zoals
bij vs. 4 reeds gezegd, zullen wij bovenstaande vraag niet
dagelijks in die vorm op ons afgevuurd krijgen, maar gelOvige
oren horen hem desniettemin ddgelijks! De God van de bijbel?
Wat doe je daar nog mee? Volken regeren? Dat doen onze
politici toch zeker? Gezondheid in stand houden? Daarvoor
hebben we toch een medische wetenschap! Voor goede
oogsten zorgen? Hebben onze boeren toch de steun bij van
scheikundigen, landbouwkundige ingenieurs en kunstmest?
Welvaart? Is toch een zaak van wetenschappelijk doordachte
economische planning? Recht en onrecht, goed en kwaad?
Maken we toch zeker zelf uit met democratische afspraken?
(Vgl. Rousseau: Contrat Social). Nogmaals, hOOr dat eens al-
lemaal beweren! Zie je God en Vader en je Heiland Jezus
Christus eens volslagen genegeerd en doodgezwegen! Dat gaat
je soms toch door merg en been? Hoe meer je van Hem houdt,
hoe vlijmender dit toch door je heen snijdt. Een massaal doen
alsof God lucht is raakt ook de Naam van onze God! Het
behoeft niet altijd te gaan op de wijze van Sanherib, die in de
dagen van Hizkia ronduit beweerde: „Aan Jahweh heb je niks!"
Jes. 36, 2 Kon. 18, 2 Kron. 32. Om deze taal ging Hizkia in de
rouw! Jes. 37. En onze trouwe Korachiet voelde zulk honen van
onze God als een lijfelijke pijn. Want hij hield zoveel van Gods
Naam (Faam, Dadenrelaas) dat hij het kleineren daarvan ervoer
als „een doodsteek in mijn beenderen" of (zo kan men .00k
vertalen) als „verbrijzeling van mijn beenderen". Hij was er
324
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
„kapot" van: durft men zó over de levende God te spreken? En
wij? We leven in een wereld, die God dagelijks hOOnt door
Hem straal te negeren. Gaat dat Ons ooit door merg en been?
Vers 12:
„Wat buigt gij u neder, o mijn ziel,
en wat zijt gij onrustig in mij? 19).
Hoop op God, want ik zal Hem nog loven,
mijn Verlosser en mijn God!"
Voor de tweede maal klautert de psalmist moeizaam op de
rots van de hoop. Hij zit moederziel alleen tussen goddelozen.
Ze honen Jahwehs macht. Maar Jahweh is toch de levende
God? En onder „levend" verstond een Isra6liet niet allereerst
„bestaand", maar „handelend, aktief". Nu dan? Waarom dan zo
onrustig? Moest hij niet tonen beter te weten door juist nu op
zijn gehoonde God zijn hoop te vestigen? En terwijl hij dat
doet groeit de zekerheid in zijn hart: mijn Verlosser en mijn
God! Hij zal vast de dag doen aanbreken, dat ik mijn ambt
weer mag uitoefenen: als voorzanger Gods lof bezingen temid-
den van de gemeente! „Ik zal Hem (vast) nog (weer in de
tempel) loven!"
Op deze hoogte eindigt deel 2 van Psalm 42/3.
Psalm 43, vers 1:
„Doe mij recht, o God, en voer mijn rechtsgeding
tegen een yolk zonder godsvrucht ;
doe mij ontkomen aan de man van bedrog en onrecht".
Zat onze leviet daar bij de voet van het Hermongebergte
tussen blinde heidenen? Of waren het afvallige Israêlieten?
De dichter bidt letterlijk om bevrijding „van het ongoe-
dertieren yolk" (St.V). En goedertierenheid (verbondstrouw)
waren alle Israêlieten krachtens Gods verbond verschilldigd
zoveel aan Jahweh als aan hun mede-bondgenoten. Men zou
dus aan afvallige („ongoedertieren") Israelieten kunnen denken,
maar te bewijzen valt het niet. Het waren in elk geval wereldse
325
§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
mensen, die onze dichter dagelijks sarden met hun honende
vraag: „Waar blijft je God nou met z'n hulp?"
De psalmist voelde zich tegenover deze hoon van zijn God
kennelijk machteloos. Zoals de gelovigen van onze tijd zich dat
evenzo zullen voelen tegenover de overweldigende hoon van
de God en Vader van onze Heere Jezus Christus in onze
tegenwoordige wereld. Onze balling heeft die hoon niet alleen
door merg en been voelen gaan, maar ook ervaren als krenkend
onrecht.
Nu kan zijn hele ballingschap natuurlijk een zaak van
onrecht zijn geweest. Dat hoeven we uit zijn bede hier in vs. 1
niet weg te denken. Maar zijn verblijf in dat wereldse Noorden
heeft hem wel voor de vraag geplaatst: is Jahweh nu de le-
vende God of is Hij het niet? En terwijl het er op leek, dat God
hem verstoten had en zijn omgeving hem dagelijks treiterde
met de opmerking: „Man, wat doe je met zo'n God?" blêêf hij
over Jahweh spreken als over: „de levende God" (42 : 3), „mijn
Verlosser en mijn God" (42 : 6), „de God mijns levens" (42 : 9),
„God, mijn rots" (42 : 10), „de God mijner toevlucht" (43 : 2), „de
God mijner jubelende vreugde" (43 : 4), „mijn God" (43 : 4). ZO
stonden ze dus vierkant tegenover elkaar:
„Jahweh is niet de levende God!"
,,Jahweh is wel de levende God!"
Dit was duidelijk een rechtsgeding!
Zoals wij ook als gelovigen van deze tijd feitelijk hetzelf de
geding hebben met iedereen, die tegenwOOrdig beschaaf d of
brallend, humanistisch of met christelijke termen beweert, dat
de God van de bijbel niet een levende God is, die wij alien
moeten vrezen met ons hele hart en al onze krachten
Hebben wij ook in dit opzicht Ps. 42/3 niet nodig, juist als
„leerdicht"? Zijn wij ons voldoende bewust, dat Gods eer, Gods
Naam (faam, relaas van zijn daden) op het spel staan, nu de
massa Hem en zijn Woord in alles negeert? Mag de God van
de bijbel als de levende God aanspraak maken op ons leven of
mogen wij Hem als een overwonnen cultuuridee uit primitieve
326
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
tijden uit ons leven bannen om in het voetspoor van Rousseau
bij sociaal contract onderling zelf uit te maken wat wij goed en
kwaad vinden? Psalm 42/3 betoont zich een echt 166rdicht door
ons te leren oog te krijgen voor dit grote geding ook in onze
tijd tussen gelovigen en ongelovigen met hun vierkant tegen-
overgestelde beweringen:
„Vrees de God van de bijbel!"
„Waar is de God van de bijbel?"
Wie heeft er nu gelijk?
Toen heeft de psalmist zich de eer van onze God tot zijn
persoonlijke rechtszaak gemaakt en Jahweh om uitspraak ge-
vraagd met bovenstaande woorden: „Doe mij recht, o God, en
voer mijn rechtsgeding tegen een yolk zonder Godsvrucht doe
;
mij ontkomen aan de man van bedrog en onrecht!" Als Jahweh
hem naar Jeruzalem terug zou leiden, zou Hij daarmee het
klinkende bewijs geleverd hebben, dat Hij de levende God is
en de psalmist tegenover zijn treiteraars in het gelijk gesteld
hebben. Vandaar zijn vraag: Doe mij recht, d.i. „Help!"
„Doe mij recht, o God!", bent u zulke beden wel eens
tegengekomen in een Gezangenbundel? Of bij schrijvers als
Thomas a Kempis? Kent u in dit opzicht „leerdichten" uit deze
kringen? Ook hier zien we weer de heerlijkheid der psalmen
ver uit rijzen boven die van vele gezangen. Het is te vrezen, dat
juist 't bijna uitsluitend gezangen zingen vele christen-ogen
gesloten zal houden voor het grote geding tussen geloof en
ongeloof in deze wereld en daardoor vele christen-monden
weerhouden zal daarin om recht te bidden tot de Rechter der
ganse aarde. Het is verwonderlijk dat zulke christenen vaak
makkelijk te winnen zijn voor aktivistische middelen als „pro-
test"-vergaderingen, pers-hetzes en dergelijke teneinde hun
eigen „recht" te zoeken. Beden als die van Ps. 43 : 1 vindt men
in dat klimaat „lijdelijk"! Alsof de vreze Gods en de verwach-
ting van Hem een mens ooit vals-gerust en lijdelijk kunnen
maken! Alsof deze roep om recht tot Hem ons geloof niet juist
tot het uiterste spant!
327

§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
Maar de Korachiet van Ps. 42/3 stond met deze bede in
goed gezelschap! Zo sprak David net eender in zijn zaak met
Saul (vgl. 1 Sam. 24 : 16) en Nabal (vgl. 1 Sam. 25 : 39 en Ps. 35):
„Jahweh moge rechter zijn... ". En Jeremia sprak van zijn
„vrome" tegenstanders: „Jahweh der heerscharen, rechtvaardige
Rechter (... ), ik zal uw wraak aan hen zien, want op U heb ik
mijn rechtszaak gewenteld", Jer. 11 : 20, vgl. 20 : 12. En ook de
dichter van Ps. 119 bad: „Voer Gij mijn rechtsgeding", vs. 154.
Deze voorbeelden zouden met vele andere te vermeerderen
zijn.
Wij weten nu van de Heere Jezus Christus, dat God aan
Hem de bevoegdheid gegeven heeft straks recht te spreken in
het grote geding tussen Zijn trouwe kinderen en de ongelovige
„kerkelijke" en humanistische of heidense wereld, Joh. 5 : 22, 27.
„Doch als de Zoon des mensen komt, zal Hij dan het geloof
vinden op aarde", vroeg onze Zaligmaker, Luk. 18 : 8. En toen
bedoelde Hij niet „geloof-in-het-algemeen", maar dit geloof van
David en Jeremia en de psalmisten, dat God hun eenmaal recht
zal doen!
Zal dat geloof dan nog gevonden worden?
Vers 2:
„Want Gij zijt de God mijner toevlucht;
waarom verstoot Gij mij?
Waarom ga ik in het zwart
vanwege des vijands onderdrukking?"
Moeten aanhoren, dat je „hier" of „tegenwoordig" aan je
God niets meer hebt! Moeten aanzien hoe Hij ijskoud wordt
genegeerd, dood verklaard, voor een idee gehouden. Moeten
leven in een wereld, die Hem dagelijks op duizend manieren
van Zijn eer berooft: als Schepper, als Regeerder, als Vader, als
Verlosser, als Rechter. Is dat allemaal bij elkaar niet wat de
psalmist noemt: „des vijands onderdrukking"? Zit achter al
deze leugens niet de aartsleugenaar uit de hel, de Vijand van
Gods yolk?
De psalmist ging in het zwart omdat men Gods eer zo te
328 329
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
na kwam en hoe meer wij gaan voelen voor de Eer van onze
God, hoe meer ook ons hart kan rouwen om de smaad op Gods
Naam. (vgl. 42 : 10 en onze bespreking daarvan).
Vers 3:
„Zend uw licht en uw waarheid ;
mogen die mij geleiden,
mij brengen naar uw heilige berg
en naar uw woningen... "
„Duisternis" doet in de Schrift dienst als zinnebeeld van
alles wat bij de duivel hoort en „licht" voor alles wat van God
komt: leven, vreugde, maar ook bescherming en verlossing, vgl.
Job. 10 : 3, 29 : 3, Ps. 18 : 29, 27 : 1, 44 : 4, 118 : 27 Micha 7 : 8. En
„waarheid" is vaak een ander woord voor trouw. Als Jahweh nu
eens Zijn „licht" (verlossing) en „waarheid" (trouw) wilde zenden
om de psalmist als twee bescherm-engelen te begeleiden naar
„uw heilige berg" (Sion) en „uw woningen" (de tempel). Want
zijn dorst naar God was dorst naar de kerkdiensten in de
tempel.
En wat trok hem daarin zo sterk?
Vers 4:
„zodat ik kan gaan tot Gods altaar,
tot de God mijner jubelende vreugde, 20) .
en U love met de citer,
o God, mijn God!"
Wie Schriftgedeelten als Exodus 25-40 en Leviticus 1-7
kent, kan het verlangen van onze Leviet naar Gods Huis des te
beter begrijpen. Wat een prediking ging er uit van de hele
dienst bij het Heiligdom, zoals Jahweh die door Mozes in-
gesteld had! We mogen hiervoor wel verwijzen naar de uit-
voerige bespreking van de tabernakel, zijn dienst en zijn gerei
in deel Ia, blz. 360-502. Of we nu de getallen nemen aan de
tabernakel, zijn metalen, zijn kleuren, zijn stof fen, zijn drie
ruimten, het gerei in de voorhof, heilige of heiligste, de kleding
§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord
van de priesters: alles maar dan ook alles verkondigde op
zinnebeeldige wijze het Evangelie!
Van dit alles noemt de psalmist nu „Gods altaar".
En wie n altaar" zegt, zegt „offerdienst". We mogen hiervoor
wel verwijzen naar de eveneens uitvoerige bespreking, die aan
de Of f erthora (Lev. 1-7) gewijd is in deel Ib, 18-291. We hebben
daar gezien wat een kostelijke Evangelie-verkondiging God
aan zijn oude Hebreeuwse kerk gegeven heeft bij de altaren.
Door de offerdienst gaf Hij Israel niet alleen zinnebeeldig
onderwijs over wat het Lam van God voor de zonden der
wereld zou komen doen, maar tegelijk verzekerde Hij Israel
ook door de of feranden van zijn Evangelie-belof ten. Ja, f ei-
telijk onderwees en verzekerde God Israel sacramenteel van
dezélf de Evangelie-weldaden als Hij ons thans in de belofte
van het Evangelie schenkt: 1. onze rechtvaardiging, 2. onze
heiligmaking, 3. onze heerlijkmaking (Ib, 164-178).
Daarnaar hunkerde onze verstoten Leviet bij de Hermon.
Als God hem weer naar Jeruzalem terugbracht zouden de
priesters hem bij de altaren weer de Evangeliebelofte van de
vergeving van onze zonden laten zien en garanderen, doordat
zijn zonden werden bedekt (= verzoend) met of f erbloed. En
als hij dan zijn of ferdier zou laten verbranden door Gods eigen
altaarvuur, zou hij daardoor zekerheid ontvangen dat God ook
zijn zondige Leven wilde louteren en hem heilig voor zijn
aangezicht stellen. Of verlangde hij er vooral naar Jahweh een
vrede-of fer te mogen brengen, het offer voor als er eens niets
aan de hand is tussen God en zijn dienaar? Als hij dan aan de
vrede-of fer-maaltijd zou aanschikken, zou God hem daarin een
zichtbaar pand geven van de belofte, dat ook zijn nederige
Leviet eenmaal zou delen in de herstelde gemeenschap met
God in het nieuwe paradijs. Nee, de Israêlieten waren niet zo
„arm" als men wel eens beweert.
Kunt u begrijpen, dat onze broeder zong van „de God
mijner jubelende vreugde"? De God, die hem vrijspraak ver-
leend had van zonde en schuld en recht verleend op het
eeuwige Leven! Had hij alvast zijn citer maar in z'n hand en liep
330
Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12
hij alvast maar weer aan het hoof d van een stoet pelgrims? Wat
zou hij Jahweh lOven, !Oven als Hij hem teruggebracht had
naar Jeruzalem! Want verlangen naar God hield voor hem in
heimwee naar de verkondiging van het Evangelie en naar de
lof zangen. Met God wandelen was voor hem juist geen ein-
deloos bezig zijn met zichzelf en zijn „innerlijk", zoals de
middeleeuwse mystieken en hun oude en nieuwere volgelin-
gen, maar met Gods Woord en de sacramenten-voor-die-be-
deling: de offerdienst bij de altaren. En de weg tot God is nog
steeds die van Geest, Woord, doop, avondmaal, geloof.
Men zet de klok van Gods werk twee duizend jaar terug
als men nu nog spreekt over heilige gebouwen, heilige plaatsen
of zelfs een heilig land (Palestina). Zoals we reeds opmerkten
zijn deze dingen met Christus' komst verouderd en verdwenen,
Hebr. 8. Door de Geest van Christus woont God thans in de
gemeente, Efeze 2 : 22. Maar daar kan men nog steeds vurig
naar verlangen! Als ouderdom, ziekte of andere oorzaken ons
verwijderd houden van de samenkomsten van de gemeente
rond het Evangelie van Gods Christus, zoals wij dat thans in
het Oude en in het Nieuwe Testament bezitten. Als we daar-
van verstoken zijn, wordt Psalm 42/3 aan ons vervuld, zoals hij
het allermeest vervuld is aan onze Zaligmaker in de woestijn
en in Gethsemane, maar in Hem niet het allerlaatst vervuld is.
Dan leert de Heilige Geest ons door Ps. 42/3 te zeggen:
Vers 5:
„Wat buigt gij u neder, o mijn ziel,
en wat zijt gij onrustig in mij?
Hoop op God, want ik zal Hem nog loven,
mijn Verlosser en mijn God".
Met deze woorden heeft de verdreven dichter zich als
eerste getroost „in de landstreek der Jordaan". Hij heeft er zijn
vertrouwen in uitgesproken, dat God, zijn Verlosser, hem vast
weer terug zou brengen naar Jeruzalem, teneinde zijn ambt als
voorzanger in Israêls gemeente weer op te nemen. Maar ontel-
bare gelovigen hebben zijn woorden in de loop van de tijd
331
§ 12 Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods Woord § 12

13) „De nu volgende imperfecta duiden aan wat de dichter placht te doen", J.
overgenomen. Gevangenen zongen ze in hun cel. Gelovigen, Ridderbos a.l.
wier hart schreide vanwege de dode kerkdiensten, hebben zich 14) Luther merkt bij dit vers op: „Er wollte gem in die Kirche! Das ist seine
er mee getroost vanwege „des vijands onderdrukking". Ook Meinung. Er filhlt sich fern von Gott, darum wollte er gem bei dem Hause sein,
bei dem man Gottes Wort hOrt. Der lateinische Text hat: unter festlichem
stervenden hebben deze woorden gezongen. Kiang, da man ruhmt und predigt", Luthers Psalmen-Auslegung (Herausgege-
Want deze psalm mag geboren zijn uit heimwee naar het ben von Erwin Milhlhaupt), II.
oude Jeruzalem en nu nog gezongen worden uit verlangen 15) Zo vertaalt Prof. dr Joh. de Groot deze uitdrukking, In de binnenkamer van
het Oude Testament", 41.
naar de bediening van het Woord, waarom zouden we hem ook 16) Dahood vertaalt: „And why do you sigh before me?" Vgl. voor 'al noot 10.
niet mogen zingen vol verlangen naar het nieuwe Jeruzalem, „From this translation the literary genus known as „the dialogue of a man with
dat straks van God uit de hemel zal neerdalen? Dan wordt aan his soul" more clearly comes to light", waarbij hij verwijst naar Ps. 62 : 2, 103: 1,
116 : 7, 142 : 4. 143 : 4.
allen die deze psalm hebben nagebeden ten voile vervuld: 17) Dahood: „Because I remember. 'al ken, „because", as in Ps. xlv 3, introduces
„Want ik zal Hem vast weer gaan loven!" the reason for the poet's despondency.
17 a) James Neil, Palestina en de hijhel, 124 etc.
NOTEN. 18) Dr. J. G. Woelderink, Uit de praktijk der Godzaligheid, 1956, 's Gravenhage,
1) J. Ridderbos vat de lamed in „libne Korach" niet speciaal als lamed-auctoris 102.
op, maar in de meer algemene zin van „behorende aan". („om door de Korachi- 19)Vgl. noot 16.
19a) „(. ) im Hebrdischen sind „Richten" und „Hellen" Parallelbegriffe. ,,Richtet
ten te worden voorgedragen", „uit de Korachitische overlevering"). F. Delitzsch
neemt de lamed wel als lamed auctoris, mede omdat geen van de Korachitische den Vaterlosen", sagt der Prophet (Jesaja 1,17); das bedeutet nicht „verurteilt
psalmen, zoals men anders verwachten mocht, nog daarbij de naam van de ihn", sondern „helft ihm zu seinem Recht", Ludwig Kohler, Der hebrdische
auteur ledawid draagt. Delitzsch denkt bij de auteur aan een Korachitische Mensch, Ribingen, 1953, 151.
leviet in het gevolg van de verdreven koning David. 20) Dahood: the joy of my life". „Deriving gil, „life", from gil", ,,to live", studied
2) Delitzsch noemt a.l. als kenmerkende trekken van de Korachitische psal- at Ps. ii 11. LXX reads the joy of my youth" which is equally possible since
men: „FrOhlich sein und Weinen mit dem Gesalbten Gottes, Lobpreis Gottes gil, used in Dan i 10 in a context dealing with young men, more specifically
des KOnigs und die Sehnsucht nach den Gottesdiensten an h. State". refers to a period of life."
3) J. Ridderbos a.l, vgl. LXX.
4) Mowinckel, Gunkel e.a., overigens op gronden (vijanden = tovenaars, demo-
nen), die de onze niet zijn.
5) Prof. dr Joh. de Groot, In de binnenkamer van het Oude Testament, 44: „De
psalm (... ) bestaat uit stilten en uit woorden".
6) Althans volgens de St. V. vgl. die van A.B. Ehrlich, Die Psalmen, Berlin 1905,
95, gevolgd door M. Dahood: As a hind cries aloud for running streams, so my
soul cries aloud for you, 0 God". Wij hielden ons aan de weergave van KOhler,
Lex. 'arag: lechzen, verlangen nach.
7) „Term. techn. far das feierliche Eintreten ins Heiligtum vgl. Ps. 118: 19",
Kraus a.l. Dahood neemt bo' als „an inchoative verb"
8) Dahood vertaalt: „drink in deeply". Omdat het w.w. 'êrd'ah (MT 'Urdreh) in
deze contekst is more meaningly derived from ydra' or yarê', to be fat, to
drink deeply"... than from redh, ,,to see."
9) „Alle nadruk valt hier op het: UW God", Valeton a.l. (I, 247).
10) Dahood vertaalt: ,,and shall pour out my soul before him". Hij komt daartoe
door het suffix in 'e§pekah ',May evenals in het Phoen. 'ly „upon it" te nemen
als 3e pers. sing. masc. 'al neemt hij als ,,before, in presence of".
11) „De hier gegeven vert. is louter gissing", aldus Edelkoort. „Wij kunnen
alleen maar zeggen, dat we het niet weten." Bijbel met Kantt.
12)Ook deze vertaling is volgens Edelkoort een gissing.

332 333
 § 13

PSALM 46: IMMANUEL - GOD MET ONS!

Wereldoorlog!
Een oude reus, Assyrié, is wakker geworden en doet een
gooi naar de wereldheerschappij. Als een reusachtige poliep
slaat het zijn grijparmen al verder om zich heen. Naar de
zilvermijnen van de Taurus in Klein-Aziê en naar de kust van
de Middellandse Zee. Eindeloze colonnes cavalerie en Mf ante-
rie schuiven onstuitbaar in de richting van de wereldhan-
delshaven Tyrus en van Palestina, de landbrug naar Egypte,
Assyriês grootste rivaal op het toenmalige wereld-schaakbord.
Onheilspellend klinken de cadans van de duizenden solda-
tenlaarzen en het ratelen van de ijzeren strijdwagens in de
oren van de bedreigde volkeren.
Overal waar het immense leger nadert, klinkt de
angstkreet: „Vlucht! De Assyriêrs komen!"
Plattelandsbewoners trachten lijf en goed te redden in de
versterkte steden, maar geen vesting is tegen de Assyrische
stormrammen bestand. Het ene land na het andere capituleert.
Koningen worden de ogen uitgestoken. Sommige gevangenen
worden neus, oren of lippen afgesneden. Anderen worden op
palen gespietst of met een hack door de neus meegevoerd. Om
de weerstand in de veroverde gebieden te breken organiseren
de overwinnaars gedwongen massale volksverhuizingen. Hele
bevolkingen worden op transport gesteld naar verre verban-
ningsoorden. In de streken waar het leger gepasseerd is roken
de puinhopen van huizen en steden. Gieren scheren boven de
lijken. De oogst is geroof d. Het spook van de honger bedreigt
1 de overlevenden.
In 722 v. Chr. valt ook Samaria en worden de Tienstammen
V
335

§ 13 Psalm 46: Immanuê1 — God met ons!
van Israel gedeporteerd. Twintig jaar later wordt ook het
Tweestammenrijk Juda onder de voet gelopen en Jeruzalem
opgeèist. Maar daar komt Jahweh reddend tussenbeide en
roept de wereldveroveraars een halt toe. De stad van God is
gered. Na deze wereldcrisis zongen Korachieten Psalm 46.
I. EEN PSALM UIT DE SCHOOL VAN JESAJA.
Natuurlijk speelde zich hier geen toevallige politieke „ont-
wikkeling" af, zoals ongelovigen het wereldgebeuren vaak
typeren. Lang voordien had Amos al gevraagd: „Geschiedt er
een ramp in een stad, zonder dat Jahweh die bewerkt? Voorze-
ker, de Heere Jahweh doet geen ding, of Hij openbaart zijn
raad aan zijn knechten, de prof eten", Amos 3 : 6v. Tijdens deze
opkomst van het Assyrische wereldrijk deed God dat aan zijn
knecht Jesaja. Deze ziener heeft niet alleen bedoelde wereld-
oorlog zelf meebeleef d, maar ook een grote rol gespeeld in het
voorspel, dat er in Juda aan vooraf ging. Jesaja was immers
bepaald geen onbekende dominee op een achteraf dorp, maar
iemand die als kroniekschrijver aan het Judese hof (2 Kron.
v 26 : 22) een bekende figuur moet zijn geweest in de Judese
hoof dstad en een man, die in het brandpunt stond van het
politieke leven.
Al was Jesaja ook in regeringskringen waarschijnlijk meer
bekend dan bemind, althans in zijn eigen tijd. Jarenlang heeft
hij als een onbegrepen eenling moeten optornen tegen de
publieke opinie in de Judese kerkstaat. Z'n voortdurende
oproep, op G6d te vertrouwen in de nood der tijden werd
slechts door een splintergroepje opgevolgd. Als Psalm 46 van
ditzelf de onbegrensde Godsvertrouwen getuigt, moeten we z'n
dichter wel zoeken onder de geestverwanten en leerlingen van
de onbegrepen Jesaja, want zowel Psalm 46 als de prof etieën
van Jesaja draaien om dit kernwoord: Immanuel.
„GOd met ons!"
Met dat sleutelwoord - in het Hebreeuws: Immanuê1 -
keerde Jesaja zich al tijdens de regering van Hizkia's vader,
336 337
Psalm 46: Immanuë1 — God met ons! § 13
koning Achaz, tegen de Judese politiek om zich door politieke
slimheid veilig te stellen tegen de Assyrische agressie. Het
was toen nog een jaar of tien voor de Assyrièrs het Tien-
stammenrijk in ballingschap zouden wegvoeren. Samen met
Syriê trachtte het een soort NAVO op te richten teneinde de
Assyrische opmars zo mogelijk vOOr de Orontes tot staan te
brengen, maar Juda weigerde tot deze gealliêerden toe te
treden. Koning Achaz zag meer heil in toenadering tot de
Assyrische imperialisten dan in een militair bondgenootschap
met zulke kleinere mogendheden als Israêl en Syriê. Daarop
besloten deze laatsten Achaz met militair geweld ten val te
brengen en in zijn plaats een stroman op de troon van David
te zetten, die wel wilde toetreden tot een anti-Assyrisch bond-
genootschap. Dit zal tenminste wel het motief zijn geweest
voor de Syrisch-Isra6litische inval in Juda, 2 Kon. 16 : 5, 2 Kron.
28 : 5-15.
Jesaja 7 tekent de spanning waarin Jeruzalem in allerijl in
staat van verdediging wordt gebracht. Koning Achaz neemt
zelf het werk aan de waterleiding, vlak bij het Vollersveld, in
ogenschouw. Op dat spannende ogenblik, als men zenuwachtig
door elkaar loopt, verschijnt de profeet Jesaja op het toneel om
koning Achaz uit naam van Jahweh te verzekeren dat Jeruza-
lem niet zal vallen. Als Achaz maar 66n ding wil doen: op v
Jahweh vertrouwen. Hij mag desgewenst een wonderteken
vragen ten bewijze, dat Jahweh voor uitredding zal zorgen.
Maar wat heeft de politicus Achaz intussen al gedaan? De
vreselijke Assyrièrs juist te hulp geroepen. Schijnvroom ant-
woordt hij de profeet: „Nee, Jesaja, ik zal Jahweh niet verzoe-
ken door Hem een bewijs van zijn hulp te vragen". En daarop
antwoordt Jesaja dan met de bekende woorden: Wat? Vraagt u
geen teken? Dan zal God u er 66n geven! Een drievoudig
teken.
Hier is het: De Jonkvrouw ( = H.M. de Koningin Achaz'
jonge gemalin) is,zwanger (dat wist de vorst wellicht ze,kf nog
niet). Dat is eenYEn ze zal een zOOn baren. Dat is twee!' En zij
zal wel op Jahweh vertrouwen. In dat geloof zal zij straks haar
§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
kleine jongen het veelzeggende lievelingsnaampje „Immanuê1"
in z'n oren fluisteren. „Jij bent moeders kleine Immanu61! Wij
vertrouwen samen wel op Jahweh".
Dit jongetje is de latere koning Hizkia, die later samen met
de profeet Jesaja zo'n grote rol zou spelen op de achtergrond
van Psalm 46. Als deze kleine Hizkia geboren is, jubelt de
profeet het uit: „Want een Kind is ons geboren en een Zoon is
ons gegeven ..." (waarmee de profeet uiteraard tegelijk van dat
andere Kind sprak, vgl. § 6, 2, over de vervulling in etappen van
Schriftwoorden), Jes. 9. Deze Hizkia, alias „Immanuê1", wordt
straks de vorst, die door zijn Godsvertrouwen de Assyrische
opmars voor Jeruzalem zal stuiten.
Daarom schreven we boven Psalm 46: „Immanuê1".
Omdat we hem leerden kennen als het in dichtvorm
gestolde geloof-in-Jahweh, zoals dit in de school van Jesaja
jarenlang was geleerd en beleden. Dwars tegen de geest der
eeuw in de kerk van toen in. En zoals Hizkia dat van zijn vrome
moede—rAbigeleerd had en als een echte Immanuêl in het
reddeloos omsingelde Jeruzalem in praktijk bracht.
Voor het zover was moest hij echter nog veel leren!
1 1-L'
Juda in de Assyrische invloedssfeer.
We keren eerst nog even terug naar Hizkia's jeugd. De
pro-Assyrische politiek van zijn vader Achaz werd betaald met
de zelfstandigheid van Juda, 2 Kron. 28 : 21. Van nu af ligt ook
het kleine Juda in de Assyrische invloedssfeer. Jaar op jaar
moeten grote bedragen worden overgemaakt naar het departe-
ment van veroverde gebiedsdelen in Nineve. Alleen Egypte
leidt nog een zelfstandig bestaan.
Zo liggen de kaarten als Hizkia de troon bestijgt.
Als echter in 705 v. Chr. de Assyrische koning Sargon
vermoord wordt breken overal in zijn reusachtige rijk opstan-
den uit. De gedeporteerde volkeren grijpen moed. Merodach
Baladan (bekend uit 2 Kon. 20) herovert Babel (703 v. Chr.). Kort
daarna moet de dodelijke ziekte van Hizkia vallen, 2 Kon.
20 : 1-11, 1 ). Merodach-Baladan zendt een gezantschap om Hiz-
338
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
kia te feliciteren met zijn voorspoedig herstel en zal meteen de
gelegenheid aangegrepen hebben om de Judese vorst op te
wekken ook in Syriè en Palestina een algemene opstand tegen
de Assyrische opperheerschappij te ontketenen, 2 Kon.
20 : 12-19.
Helaas heeft de vrome vorst daarnaar geluisterd. Ook hij
kwam in opstand tegen de koning van Assyriê en schudde
diens opperheerschappij af, 2 Kon. 18 : 7. Misschien gingen zijn
ministers verder dan Hizkia wilde, maar het boek Jesaja leert
ons, dat ook de vorst, die na David in het boek Koningen het
prachtigste getuigenis krijgt (2 Kon. 18 : 3-6), in de jaren voor de
Assyrische inval in Juda niet afkerig was van bondge-
nootschappen met naburige landen. Vooral met de oude we-
reldmacht Egypte. Als alle Vooraziatische staten hun krachten
bundelden en de Grootkoning van Egypte zich bij hen
aansloot, moest de vijand uit het Noorden toch te weerstaan
zijn. Onder de paraplu van deze geallieerden zagen Moab,
Ammon, Tyrus, Filistea, Edom en ook Juda de toekomst met
enig vertrouwen tegemoet. Hizkia moet zelfs min of meer de
spil van dit bondgenootschap zijn geweest.
Jahweh zal Assur naar Juda fluiten.
Evenals thans zullen ook velen destijds de veranderingen
op het wereldtoneel als min of meer toevallige „ontwikkelin-
gen" van krachtsverhoudingen hebben beschouwd. Maar Jesa-
ja liet een ander geluid horen. Tegen koning Achaz had hij al
gezegd: God gaat straks dat Assur hierheen „fluiten", Jes. 7 : 18._
Toen koning Hizkia nog niet eens geboren was, had Jesaja de
opmars van Assyriè al aangekondigd, .Jes. 7 : 17. God gal dit
yolk de wereldheerschappij. Als een overstromende rivier zou
Assyriê „buiten al zijn oevers rijzen, binnendringen in Juda," en
het „tot aan de hals reiken", Jes. 8 : 7. Assyrie was volgens
Jesaja een „scheermes" waarmee God Juda hoof dhaar, benen-
haar en baard zou afscheren, kortom totaal zou ontluisteren,
Jes. 7 : 20, vgl. 2 Sam. 10 : 4.
Natuurlijk zou Jahweh dat niet in een gril doen, God slaat
339

§ 13 Psalm 46: Immanuê1 — God met ons!
niet graag en zeker niet z6 maar, Klaagl. 3 : 33. Juda had al ten
tijde van koning Achaz z'n God vreselijk vertoornd door de ten
hemel schreiende verbondsverlating. Hoor daar Jahweh z'n
Goddelijke verdriet maar eens over uitklagen in Jes. 1 : 2v. Da
was de oorzaak van Assyriès opkomst en Juda's dreigende
ondergang: Juda lag onder Gods oordeel, Jes. 1, 2 : 6-4 : 1,
5 : 1-30. Jahweh stond op het punt de verbondsvloek van Lev.
26 en Deut. 28 ten voile over Juda en Jeruzalem uit te gieten.
Jarenlang heeft Jesaja de toenmalige kerk op deze achtergron-
den van het wereldgebeuren gewezen. „Daarom", zo hield hij
haar voor, „is de toorn van Jahweh tegen zijn yolk ontbrand en
( ) slaat Hij het, zodat de bergen beven en de lijken midden op
de straten liggen als vuilnis (zoals aangekondigd in Lev. 26 : 30).
Ondanks dit alles keert zijn toorn zich niet of en blijft zijn
hand uitgestrekt. Daarom heft Hij een banier op voor het yolk
in de verte (vgl. Deut. 28 : 49) en fluit Hij het tot zich van het
einde der aarde ..." Met prof etische blik had Jesaja de As-
syrische opmars al jaren van te voren aangekondigd: „Zie,
haastig, ijlings komt het. Geen vermoeide of struikelende is er
bij", Jes. 5 : 25v. Wat een superieur leger! Zie de bogen, hoor die
paardenhoeven! Assyriê komt opzetten als een zee, Jes.
5 : 27-30.
Op deze aanschouwelijke wijze had Jesaja jarenlang gewe-
zen op Gods hand in het wereldgebeuren. Assyriê was in Gods
machtige hand de stok, waarmee Jahweh Juda zou gaan slaan.
Een bijl, waarmee God er op los zou gaan hakken, Jes. 10 : 33.
Al zag Jesaja nog verder in de toekomst hoe Jahweh na dit
oordeelswerk ook het trotse Assyriê zelf zou vernederen, Jes.
10 : 5-19, 14 : 24-27, 30 : 27-33, 37 : 26v. Jahweh kan zulke wereld-
machten immers even makkelijk „ontbieden" als „verteren", Jes.
10 : 6, 16.
„Wee hun, die naar Egypte trekken om hulp".
Helaas, in Juda zag men intussen in zijn verblinding maar
een redmiddel: bundeling van alle militaire krachten in een
soort Semitische NAVO onder leiding van Egypte. Ook de
340 341
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
kerk leef de vlak voor die wereldoorlog uit het vertrouwen:
„Egypte is ons een toevlucht en sterkte, ten zeerste betrouw-
baar als hulp in benauwdheden!"
Geen wonder, dat het boek Jesaja veel waarschuwingen
bevat tegen deze berekenende ongeloofspolitiek. „Wee hun,
die naar Egypte trekken om hulp, die steunen op paarden en
vertrouwen op wagens, omdat zij talrijk zijn, en op ruiters,
omdat zij machtig in aantal zijn, maar de blik niet richten op
de Heilige Israels en naar Jahweh niet vragen", Jes. 31 : 1. „De
Egyptenaren zijn mensen en geen God", bedacht men dat wel
in Juda? Jes. 31 : 3. En terwijl er telkens gezanten naar Egypte
reisden „om toevlucht te zoeken onder de bescherming van
Farao en om te schuilen in de schaduw van Egypte" (Jes. 30 : 2),
moest de aristocratische kroniekschrijver Jesaja op Gods bevel
drie jaar lang als een zonderling in zijn ondergoed en op blote
voeten door Jeruzalem gaan lopen. ZO zouden de Assyriérs
straks de gevangenen van dat hoogvereerde Egypte voor zich
uitdrijven: „ongekleed en barrevoets en met ontblote achterde-
len", tot „een smaad voor Egypte"!'Jes. 20.
„Sion zal door recht verlost worden!"
Wat de Judese regering dan volgens Jesaja wel moest
doen? De êne diplomatieke missie na de andere arriveerde in
Jeruzalem. „Wat zal men dan de gezanten des yolks antwoor-
den?" Daarop gaf Jesaja deze raad: U moet die heidenen maar
vertellen, „dat Jahwêh Sion gegrondvest heeft en dat daa qh de
.
ellendigen van zijn yolk zullen schuiln", Jes. 14 : 32Y„Wie
gel6Oft, wordt niet confuus", Jes. 28 : 16.1/,Want zo zegt de Heer
Jahweh, de Heilige Israêls: Door bekering en rust zoudt gij
verlost worden, in stilheid en vertrouwen zou uw sterkte zijn,
- maar gij hebt niet gewild. Gij hebt gezegd: Nee, op paarden
zullen we voortvliegen - ; daarom zult ge vlieden; en: Op snelle
fossen zullen we rijden -; daarom zullen uw achtervôlgers snel
V zijn!" Jes. 30 : 15v. Deze woorden zou men als de amenvatting
kunnen besch_ouesaja s prediking me et oog
op de groeiende wereldcrisis van zijn dawn.

§ 13 Psalm 46: Immanuê1 — God met ons!
,,Sion zal door recht (te gaan doen) verlost worden, en wie
zich daaruit bekeren door gerechtigheid (te gaan najagen)", Jes.
1 : 27. Juda zou Jahwehs iverbondsmatige recht-op-zijn-volk
weer moeten erkennen, Lev. 26 : 40vv., Deut. 16 : 20. En vooral
ootmoedig Jahwehs recht-tot-tiichtigen moeten eerbiedigen.
„Tot de Wet en tot de Getuigenis! Voor wie niet spreekt naar
dit woord is er geen dageraad", Jes. 8 : 20, vgl. 1 : 28. Maar als
Juda alsnog gewillig zou luisteren, wilde Jahweh haar zonden
nog wit maken als sneeuw en zo niet, dan wachtte hear de
ondergang door het zwaard, Jes. 1 : 18vv.
„Wie heeft onze prediking geloofd?"
Slechts een verdwijnende minderheid in Juda bekeerde
zich op Jesaja's prediking. „Wie heeft onze prediking geld•Of d
en aan wien is de arm van Jahweh geopenbadrd?" Jes. 53 : 1. Op
deze treurige gang van zaken had Jahweh hem bij zijn roeping
echter al voorbereid: de massa zal u negeren, Jesaja! Jes. 6.
Ook de prof etische naam van Jesaja's zoon Schear Jaschub
sprak van dit Bemis aan geloof, Jes. 7 : 3: „Een Overblijfsel zal
zich bekeren", niet de massa, Jes. 10 : 20v. „Doch het yolk
(als geheel) heeft zich niet bekeerd tot Hem, die het sloeg en
het heeft Jahweh der heerscharen niet gezocht", Jes. 9 : 12, vgl.
17 : 10, 22 : 11, 26 : 10, 27 : 11:131ind voor de ,,arm van Jahweh" in
het wereldgebeuren ging de kerk de Wereldoorlog tegemoet.
Als een roepende in de woestijn verkondigde Jesaja: „Jahweh
der heerscharen, Hem zult ge heilig achten en Hij moet het
voorkerp van uw sclirik zijn", Jes. 8 : 13. Maar men toonde geen
begrip, Jes. 5 : 12.
Toch kreeg Jesaja zijn beloof de Rest, die wel naar hem
luisterde, in de vorm van niet vele maar toch wel enige leerlin-
gen, Jes. 8: 16. Er groeide rond de profeet een kring van
ootmoedigen, die weliswaar de Judese politiek niet konden
ombuigen, mar wel beleden: „En ik zal wachten op Jahweh,
die (momenteel) zijn aangezicht verbergt voor het huis van
Jakob, ja op Hem zal ik hopen!" Jes. 8 : 17. Tot deze kring heeft
342
Psalm 46: Immanuê1 — God met ons! § 13
misschien ook Abi nog behoord, de vrome moeder van Hizkia.
Maar van deze kring hebben zeker de Korachieten deel uitge-
maakt, uit wier midden Psalm 46 is voortgekomen. Die is
immers van begin tot eind doorademd van hetzelf de „Immanu-
el-geloof" als waaruit de „school van Jesaja" leef de. Geen won-
der, dat sommige commentatoren in de profeet Jesaja de auteur
hebben gezien van Psalm 46, 2 ). En vandaar dat wij de geestelij-
ke bakermat van deze psalm graag betitelen als „de Immanuel-
kring van Psalm 46".
Juda onder de voet gelopen.
Maar Jesaja kreeg wel gelijk, want zijn prof etieen gingen
in vervulling! Wie had gedacht, dat Sanherib, de nieuwe As-
syrische heerser, de opgestane volken ongemoeid zou laten,
kwam wel bedrogen uit. Eerst stelt hij aan de oostgrenzen van
zijn reusachtige rijk orde op zaken en vervolgens wendt hij
zich naar het zuidwesten om de Syro-Palestijnse vorsten, onder
wie Hizkia van Juda, hun opstand betaald te zetten en zo
mogelijk meteen Egypte te veroveren, want zolang dat
zelfstandig bleef zou het onrustig blijven aan de westflank van
het imperium En daar klinkt de angstkreet door de volke-
renwereld langs de Middellandse Zee: „De Assyriers komen
wraak nemen!" Het geratel van hun wagens, het dreunen van
hun stormrammen en de sterkte van hun troepen doen de
harten ineenkrimpen. De geallieerden laten elkaar een voor
een in de steek. Alleen op het gerucht van de Assyrische
opmars worden de stadspoorten geopend, 3). Tyrus en Sidon
geven zich zonder slag of stoot over. „De vrees voor de glans
mijner heerschappij wierp hem terneer", snoeft Sanherib in zijn
relaas van deze veldtocht, 4). Veel kleine staten komen San-
herib met grote geschenken hun onderwerping aanbieden, 5).
Gruwelijk wreed treden de Assyriers op. Opgegraven reliefs
laten nu nog zien hoe ze overwonnen stadskoningen de ogen
uitstaken. Gevangenen worden afschuwelijk verminkt In de
Filistijnse stad Ekron worden voorname burgers op puntige
palen gezet en anderen in ballingschap gevoerd, 6 ).
343

§ 13 Psalm 46: Immanuê1 — God met ons!
In het veertiende jaar van koning Hizkia wordt ook Juda
onder de voet gelopen, 2 Kon. 18 : 13, 2 Kron. 32, Jes. 36. Alle
Judese steden worden ingenomen en bezet. Zoals dat gaat in
oorlogstijd doen de wildste geruchten de ronde (denk aan de
Dolle Dinsdag in Sept. 1944: De Amerikanen zijn al over de
Moerdijk, ze staan al in Dordrecht!). ZO had Jesaja jaren te-
voren de oorlogsgeruchten in het Judese land van te voren al
geprofeteerd: „Ze overvallen Ajath, ze trekken door Migron ( ).
Arm Anathot!" Jes. 10 : 28-34. Nu werd dit prof etische „oor-
logsnieuws" werkelijkheid. Waar bleef de Egyptenaar nu? Hoe
de wachters op de muren van de belegerde steden ook tuurden,
nergens een spoor van een tehulpkomend Egyptisch expedi-
tie-leger te zien ... Wel wegen vol vluchtelingen naar het
sterke Jeruzalem. En allerwegen brandende steden en dorpen.
Rode gloed tegen de nachtelijke hemel. Gruwelverhalen van
ontkomenen. Ook de Assyrische annalen vermelden de vero-
vering van talrijke Judese steden: „En van Hizkia ( ) belegerde
ik 46 vaste, ommuurde steden Ik nam 200.150 mensen alsme-
de veel vee mee. Hem zelf sloot ik als een vogel in een kooi
te Jeruzalem ..." (haar verovering vermeldt hij niet) 7 ). Jeruza-
lem beyond zich f eitelijk in een even hopeloze situatie als
wanneer onze provincie Utrecht als laatste stukje vrij Europa
door een wereldmacht onder de voet gelopen werd.
Nu gaat ook koning Hizkia door de knieéri.
Hij betaalt millioenen guldens om een Assyrisch beleg
van Jeruzalem of te kopen (2 Kon. 18 : 14-16), maar desondanks
eist de meedogenloze Sanherib de stad toch op. Drie hoge
of ficieren verschijnen met een sterke legeraf deling voor de
muren van de Judese hoof dstad en trachten door een stukje
psychologische oorlogsvoering de sterke vesting zonder slag of
stoot in handen te krijgen, 2 Kon. 18 : 17-35, Jes. 36 : 2-20, 2
Kron. 32 : 9-19. Vertrouwden de Judese soldaten op Jahweh?
Dan zou Hij wel de eerste God zijn, die zijn yolk uit de handen
van de Assyriérs kon houden. Dit brengt de Assyrische dele-
gatie Hizkia ook schriftelijk onder de aandacht.
344 345
Psalm 46: Immanuél — God met ons! § 13
De Engel van Jahweh grijpt in.
Op dit hoogtepunt van de crisis komt Hizkia echter naar
voren als een echte telg van David. Een man, die uit hetzelf de
geloof als zijn moeder leef de. Want na ontvangst van de
Assyrische brief trekt Hizkia rouwkleding aan en treedt oot-
moedig het huis van Jahweh binnen, 2 Kon. 19 : 1. En naar wie
zendt hij een deputatie? Naar de prof eet Jesaja, de man die dit
f aillissement van Juda's rampzalige verbonden-politiek al aan
Hizkia's vader had voorzegd en die al jarenlang had opgeroe-
pen tot berouw en bekering. Wat zullen de ootmoedigen van
de „Immanuêl-kring" rond Jesaja zich verheugd hebben, toen
ook hun koning zich ter elf der ure voor Jahweh verootmoe-
digde. De deputatie van de koning verzoekt uitgerekend aan
de jarenlang miskende Jesdja, of hij voorbede wil doen voor de
schijnbaar reddeloze stad. Tevens laat Hizkia de brief van
Sanherib aan Jahweh lezen en als hij Jahweh om bevrij ding
smeekt, verzwijgt de vrome vorst zijn gerechtigheid als tempel-
reiniger (2 Kron. 29-31) en durft in schuldbesef alleen op
Jahwehs geschade Naam te wijzen als grond voor de verhoring
van zijn gebed, 2 Kon. 19 : 14-19.
Dan grijpt de Enggj an Jahweh, Gods nog niet verne- 1-- -;
derde Zoon (vgl. Id 88-92) in en is het Assyrische leger in de
tijd van een nacht geknakt: bij het aanbreken van de morgen
telt het 185.000 doden. Daar had men in Juda nu zo nerveus
verbonden voor afgesloten en zich zulke enorme bewape-
ningsinspanningen voor getroost. De Engel van Jahweh had
het allêên in 66n nacht voor elkaar. Smadelijk vlucht Sanherib
naar zijn hoof dstad terug, 2 Kon. 19 : 35v.
De historische achtergrond ran Psalm 46.
Deze geschiedenis beschouwt men vrij algemeen als de
historische achtergrond van Psalm 46, 8 ). Naar onze mening
terecht. Jeruzalem heeft weliswaar vaker belegeringen
doorstaan, maar deze komen niet in aanmerking omdat de stad
toen wel werd ingenomen, maar ten tijde van Psalm 46 juist

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
niet (vgl. 2 Kron. 12 : 1-16, 2 Kon. 25). Bovendien spreekt de
psalm duidelijk van een wereldoorlog, waarin „volkeren woed-
den en koninkrijken wankelden", vs. 7. Welke periode komt
dan zo duidelijk in aanmerking als die van Sanheribs inval ten
tijde van de vrome Hizkia?
In elk geval lezen we de psalm zo concreet, gedateerd,
situatief, en niet als een algemeen-gddsdienstig lied, dat ie-
dereen onder alle omstandigheden op de lippen kan nemen.
Dit laatste kan zelfs grote gevaren meebrengen, zoals we na
lezing van de psalm nog zullen zien. Psalm 46 is zeker geen
lied voor altijd en iedereen, maar past alleen in de mond van
vroegere of hedendaagse geestverwanten van Jesaja. Vandaar
dat we de vrijheid namen eerst aandacht te vragen voor de
school waaruit de dichter van Psalm 46 moet zijn voortgeko-
men: de „Immanuel-kring" van Jesaja.
2. VS. 1-4: „AL VERPLAATSTE ZICH DE AARDE ...".
Over Juda ligt weer de lief elijke vrede. Het gedreun van
stormrammen en het gestamp van soldatenlaarzen is weg-
gestorven. Heel Juda herademt. Vluchtelingen keren naar huis
terug. Over voedsel hoeft niemand zich bezorgd te maken, Jes.
37 : 30. Nu is het ogenblik gekomen om Jahweh te prijzen.
Wie zullen de Judese gemeente daarin voorgaan? Natuur-
lijk de levieten, die door Jahweh verwaardigd zijn om Hem
beroepshalve te prijzen. En als er onder deze levieten een
familie de eeuwen door vooraan gestaan heeft om Jahweh te
loven, zijn Hifis te dienen en zijn gezalf de, de koning, te eren,
dan wel deVf amine van de Korachieten. Zij waren overigens
niet alleen psalmzángers, maar ook psalmdichters. Behalve
Psalm 46 staan ook Ps. 42-49, 84, 85, 87 en 88 op hun naam. Uit
deze vermaarde zangersfamilie heeft na Sanheribs nederlaag
iemand de pen opgenomen om in de gedrongen taal van de
dichtkunst deze verlossings-geschiedenis levendig te houden
en Jahweh de verschuldigde eer te brengen als toevlucht voor
zijn yolk.
346 347
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
De indeling
Psalm 46 valt duidelijk in drie gelijke stukken uiteen:
1) Psalm 46 : 1-4, 2) Psalm 46 : 5-8, 3) Psalm 46 : 9-12. Het heeft
daarbij de aandacht getrokken, dat de beide eerste delen wel
worden afgesloten door het refrein, maar deel 3 niet. Zowel in
vs. 8 als vs. 12 lezen we: „Jahweh der heerscharen is met ons,
een burcht is ons de God van Jakob", maar na vs. 4 missen we
deze regel. Vrij algemeen nemen de psalmencommentatoren
aan, dat dit ref rein na vs. 4 door een abuis van een overschrij-
ver is weggelaten. Zij herstellen de tekst door het keervers ook
achter vs. 4 te lezen, 9 ). Inderdaad lijkt het voor de hand
liggend ook na deel I (dus achter vs. 4) te lezen: „Jahweh der
heerscharen is met ons, een burcht is ons de God van Jakob".
Lof en vertrouwen
In deel I van de psalm (vs. 1-4) prijst de dichter Jahweh als
z6'n machtige toevlucht en sterkte voor zijn yolk, dat het zich
zelfs bij de ondergang van de wereld nog veilig mag voelen. Zo
werd Psalm 46 niet alleen een loflied voor Jahweh, maar ook
een motie van geweldig vertrouwen in Jahweh, de God en
Vader van onze Heere Jezus Christus, die ook met ons zijn
verbond heeft.
Vers 2:
„God is ons een toevlucht en sterkte,
ten zeerste bevonden een hulp in benauwdheden".
Dit laatste woord gebruikte Hizkia ook, toen hij zijn rouw-
kleren had aangetrokken en z'n deputatie naar Jesaja had
gezonden: „Zo zegt Hizkia: deze dag is een dag van benauwd-
held ...", 2 Kon. 19 : 3. Volk en vorst hadden doodsangsten
uitgestaan. Een beleg moest iets vreselijks zijn. De Assyrische
Rabsak6 had in ruwe soldatentaal de Judese militairen op de
Jeruzalemse muur voorzegd, dat verzet tegen Sanherib zou
uitdraaien op het eten van hun eigen drek en het drinken van
hun eigen urine (volgens Prof. Ridderbos moet „hun water" in

§ 13 Psalm 46: Immanuê1 — God met ons!
Jes. 36 : 12 zelfs vertaald worden door het platte „hun pis"). En
wat dan? Ook Hizkia de ogen uitsteken? En staatssecretaris
Sebna op een paal spietsen? Nee, de Korachieten overdreven
niet, toen ze op de Assyrische omsingeling terugziende in onze
Psalm spraken van „benauwdheden". Alles had die Assyriêr
ontluisterd: hun bondgenoten, hun leger, hun koning en
hun GM! „Kom, kom, heren, uw god is natuurlijk net als de
rest: een god-van-niks!" 2 Kon. 18 : 17-35, 2 Kron. 32 : 10-19, Jes.
36. Hoopt u nu nog op Egypte, „die geknakte rietstaf"? 2 Kon.
18 : 21. En wat king de burgerbevolking, die het beleg hoopte
te overleven, boven het hoof d? Deportatie? Executie? Slaver-
nij? Wie waren zo om hun wreedheid berucht als de Assyri-
êrs? 1 °).
Maar deze angstdroom is nu verscheurd en uit de dankba-
re Korachietenmonden klinkt Gods lof: „God (en niet Egypte)
is ons een toevlucht en sterkte, ten zeerste bevonden een hulp
in benauwdheden." Over dit tweede gecursiveerde woord moe-
ten we niet heenlezen.
„Indien gij Hem zoekt", zo had David al geleerd, „zal Hij
zich door u laten vinden; doch indien gij Hem verlaat, zal Hij
u voor eeuwig verwerpen", 1 Kron. 28 : 9, vgl. 2 Kron. 15 : 2. Dat
hadden de vrome Hizkia en de voorbidder Jesaja met zijn Rest
gedaan: Jahweh zoeken. Hizkia had Jahweh gezocht in het
dappere tempelreinigingswerk, in zijn verwijzing naar de
smaad op Jahwehs naam. Jesaja en zijn leerlingen hadden het
gedaan door jaren op Jahweh te „wachten", Jes. 8 : 16vv. Geluk-
kig was het toen nog „vindenstijd" geweest (Ps. 32 : 6, Jes. 55 : 6),
zodat Jahweh zich had Wen „vinden". En zij nu konden zingen:
„ten zeerste bevonden een hulp in benauwdheden".
Vers 3 en 4:
„Daarom zullen wij niet vrezen, al verplaatste zich
de aarde,
al wankelden de bergen in het hart van de zee.
Laat bruisen, laat schuimen haar wateren,
laat de bergen beven door haar onstuimigheid':
348
Psalm 46: Immanuê1 — God met ons! § 13
Natuurlijk kan men deze verzen lezen als een dichterlijke
beschrijving van de Assyrische invasies in Voor-Aziê. In de
school van Jesaja placht men de Assyrische opmars immers
wel te vergelijken bij een vloedgolf, Jes. 8 : 7v, 17 : 12, vgl. Ps.
65 : 8. De wereldmacht leek toch op een bandeloze oceaan, die
landen en volken met tomeloze kracht had overspoeld en
meegesleurd. Wat waren de volkerendeportaties feitelijk an-
ders? Sanherib had inderdaad een politieke aardverschuiving
veroorzaakt, die koninkrijken had doen wankelen en kronen
over straat laten rollen. Grenspalen en machtsverhoudingen
leken toch als door een bandjir weggevaagd? Deze verklaring
van vs. 3v wordt echter gedrukt door het bezwaar, dat dan de
eerste en tweede strofe van de psalm hetzelf de zeggen. De
volgende verklaring bevredigt ons meer.
Jahweh had zijn yolk een weergaloze verlossing bezorgd:
een wereldmacht geknakt en een wereldoorlog beêindigd. De
bewondering voor Jahwehs kunnen kent nu geen grenzen
meer. Dat heeft de dichter willen uitdrukken in de sterkste
bewoordingen, die hij kon vinden. Zo kwam hij op een zond-
vloedachtige wereldkatastrof e. Als tijdgenoot van Jesaja wist
hij heus wel wat een aardbeving is. 12 ). Jesaja heeft er eens een
beschreven, Jes. 24 : 19v, vgl. 29 : 6, 54 : 10, Ezech. 38 : 19, Hagg.
2 : 7. Die uit de tijd van Uzzia kan hij hebben beleef d, daar
sprak men jaren later nog over, Amos 1 : 1, Zach. 14 : 5, 2 Kron.
26 : 22, Jes. 6 : 1. Maar wat de psalmist hier beschrijft kan men
geen gewone aardbeving meer noemen. Hier moet hij gedacht
hebben aan een wereldramp als de zondvloed, waarbij ook
onvoorstelbare zeebevingen plaats gehad moeten hebben, 13 ).
Hij noemt hier de uiterste mogelijkheden die hij bedenken
kan: dat de aarde zich zou verplaatsen en zelfs de bergen in
zee wankelen. En wat stond er voor Israêls - en ons - besef
vaster dan de bergen? Jes. 54 : 10. Hij schijnt ook aan zeeen
gedacht te hebben, zoals ze schuimden voor de derde schep-
pingsdag of tijdens de zondvloed. Nu, zelfs ddri zullen wij niet
vrezen.
349

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
ZO'n Toevlucht hadden zij Jahweh bevonden.
Krachtiger konden zij hun geloof moeilijk belijden.
En wat een liefelijk lof of f er bereidden zij Jahweh daar-
mee. Bedenk, dat onze goede God vandaag nog niets liever van
zijn yolk ontvangt dan z'n lof en z'n vertrouwen! 14 ).
Ref rein:
„Jahweh van de strijdkrachten is met ons,
een burcht is ons de God van Jakob".
In de school van Jesaja luidde het wachtwoord: „Immanu
(met ons) El (God)". De psalmist bracht daar een kleine wijzi-
ging in aan door in dit ref rein in het Hebreeuws te schrijven:
„Jahweh zebaoth immanu", d.i. „Jahweh van de strijdkrachten
(oude vertalingen: heerscharen) is met ons". Deze wijziging is
echter voluit Jesajaans. Alleen in Jes. 1-39 spreekt de profeet
al 54 x over de „zebaoth" of strijdkrachten van Jahweh.
De historische achtergrond verklaart waarOm profeet en
psalmist dit woord zo graag gebruikten. Juda had toch jaren-
lang geleefd uit de politieke ,,wijsheid": „Egypte met ons!"
Dwars tegen deze publieke opinie in hadden Jesaja en zijn
leerlingen verkondigd: „GOd met ons!" Men kon toch weten in
Juda, dat Jahweh zo nodig zon, maan en sterren voor zijn yolk
kon inzetten? Joz. 10 : 12-14, Richt. 5 : 20, vgl. Id 152-161. Waar-
om dan niet vertrouwd op Jahweh van deze zebaoth of strijd-
krachten? Hij was toch Israels bondgenoot? Waarom dan op de
Egyptische „zebaoth" vertrouwd?
Maar toen de nood op het hoogst rees, had Jahweh zijn
Engel, de Opperbevelhebber van Jahwehs „zebaoth", gezonden.
Deze Engel maakte op zijn eentje in 66n nacht een eind aan de
oorlog door 185.000 Assyrische militairen te doden. Ook als we
,,duizend" hier nemen als ,,leger-eenheid" een enorm aantal, vgl.
Ic 13, 122, 323. En dan te bedenken, dat deze Engel ook met
meteorieten-regens op het oorlogstoneel had kunnen verschij-
nen, zoals de Kanadnieten hebben ondervonden, Joz. 10 : 11,
vgl. Id 151. Alle stênen burchten had Sanherib ingenomen,
350
Psalm 46: Immanuê1 — God met ons! § 13
maar de God van Jakob was voor zijn yolk een burcht geweest,
waarop de machtige Sanherib zich te pletter gelopen had.
En nu zongen Israêlitische sopranen en tenoren: „Een
burcht is ons de God van Jakob", 16 Zo noemden de Korachie-
).
ten en Asafieten Jahweh graag, 17). Had vader Jakob ook al
geen engelen ontmoet en toen gezegd: „Dit is een Leger van
God"? Gen. 32 : 2.
„Jahweh van de strijdkrachten is met ons!" Daarmee mag
Christus' gemeente zich nog troosten in haar strijd tegen het
Beest van het geweld (Openb. 13 : 1-10) en het Beest van de list
(Openb. 13 : 11-18). Niet alleen wereldmachten als van Sanhe-
rib, maar ook kwade gnosis en valse prof etie vormen machtige
bedreigingen voor de heilige Rest in de christenheid van onze
tijd. Maar „GOds wagens zijn twee maal tien duizend, duizen-
den bij duizenden", Ps. 68 : 18. Als we ze maar zien, 2 Kon.
6 : 15-17. „Met ons is meer dan met hem", beleed Hizkia tijdens
de Assyrische omsingeling. „Met hem is een vleselijke arm,
maar met ons is Jahweh (immanu Jahweh), onze God, die ons
helpt en onze oorlogen voert", 2 Kron. 32 : 7v.
Hizkia's moeder zou zeggen: „Immanu El!"
3. VS. 5-8: „HIJ VERHIEF ZUNI STEM, DE AARDE
VERSMOLT".
Na de „motie van vertrouwen" in strofe I noemt de dichter
nu de grond voor zijn vertrouwen: de wonderbaarlijke uitred-
ding van Jeruzalem uit de macht van Sanherib.
De beeldspraak wisselt op treffende wijze.
De Assyrische opmars bracht hem op het beeld van een
zondvloedachtige wereldkatastrofe met wankelende bergen en
kokende zeeèn. Nu hij over de stad van God gaat spreken, kiest
de psalmist het beeld van een lief elijke rivier. En wat konden
waterstromen het Israêlitische hart bekoren!
Vers 5:
„Een rivier, wier stromen de stad Gods verheugen,
is het heiligdom, de woning van de Allerhoogste", 18 )
351

§ 13 Psalm 46: Immanuél — God met ons!
Jeruzalem lag niet, zoals b.v. Babel, aan een rivier. Wel
verheugde de stad zich in het bezit van de Gihon-bron. Daaruit
stroomde een onaanzienlijk beekje, „de zachtvloeiende wateren
van Siloah", Jes. 8 : 6. Nog kan men u in Jeruzalem de ingenieu-
ze waterleiding wijzen, die Hizkia naar deze waterbron heeft
laten uithakken. Het is een tunnel van 530 meter lengte, dwars
door de rotsen, waarop Jeruzalem lag, naar beneden uitgehou-
wen, 19 ).
Maar wat bedoelt de dichter hier nu met z'n „rivier, wier
stromen de stad Gods verheugen"? Op zichzelf kan hij na-
tuurlijk best het oog gehad hebben op de genoemde waterlei-
ding, omdat Jeruzalem daardoor ook tij dens belegeringen over
voldoende bronwater kon beschikken, 2 Kon. 20 : 20, 2 Kron.
32 : 30. Maar of men alleen dit nederige Siloah-beekje voor de
geest moet halen als de psalm spreekt over „een rivier, wier
stromen de stad Gods verheugen" is voor ons bij alle waar-
dering voor nuchtere Schriftverklaring toch wel de vraag. We
vergeestelijken een rivier van water niet graag onnodig tot een
rivier van genade, maar als we bij dit moeilijke vers tot een
aanvaardbare verklaring willen komen, zullen we wel aan
beeldspraak moêten denken. Want het smalle Siloah-beekje
een „rivier" noemen en nog wel een met „armen" of „stromen"
gaat ons wel wat ver. Temeer als we bedenken, dat het beekje
gedurende een groot deel van het jaar nog droog lag ook! 29).
Al achten we het niet uitgesloten, dat Jeruzalems „zachtvloei-
ende wateren van Siloah" (Jes. 8 : 6) de dichter tot dit beeld in
vs. 5a hebben geInspireerd, 21 ).
Intussen gebruikt de psalmist hier een door en door bij-
bels beeld. Kostbaar als drinkwater in het droge Nabije Oosten
nu eenmaal is, kon het in de Schrift gemakkelijk een aanspre-
kend beeld worden van al het goede, dat God aan zijn yolk te
geven heeft, vgl. Jes. 33 : 20v, 55: 1, Jer. 2: 13, Joh. 4: 13v,
Openb. 21 : 6, 22 : 1, 17, 22 ).
Hier in Ps. 46 :5 wordt de zegen van de Tempel voor
Jeruzalem vergeleken met de zegen van een rivier voor een
stad. De dichter vergelijkt Gods Huis dus niet bij een wa-
352 353
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
terbrem of waterbak, zoals elk Israêlitisch stadje die kende,
maar bij een rivier en nog wel 66n met zij-armen! Zo'n machti-
ge waterstroom kenden de meeste Israelieten alleen van horen
zeggen. Welnu, wat zo'n legendarische hoeveelheid water voor
een stad betekent, dat betekent Gods heiligdom voor Jeruza-
lem, de stad van de Allerhoogste.
Uit Gods Woning vloeide toch een stroom van zegen?
Achter de gordijnen van het Heiligste, daar woonde de
Allerhoogste toch echt? Daar stond toch de ark, de troon van
Jahweh en zijn heiligste altaar, tevens de bewaarplaats van de
twee stenen panden van het Horebverbond, waarop heel
Israels leven steunde? Naar smeekbeden uit dit Huis had
Jahweh toch beloof d te zullen luisteren? 1 Kon. 8 : 22-53, 9 : 3.
En daar had Hij Sanheribs dreigbrief toch gelezen en Hizkia's
smeekbede gehoord? Kortom, al het gerei van Gods Huis sprak
van de levenreddende kennis van de ware God.
Misschien klinkt in dit vers wel mede de vreugde, dat deze
stroom, die tij dens Achaz' goddeloze regering was afgedamd,
na Hizkia's tempelreiniging weer vloeide. Wie weet hoeveel de
Korachitische zangers van Psalm 46 voor het herstel van de
dienst van Jahweh hadden gedaan. Zij waren ook levieten! vgl.
2 Kron. 29-31. Bovendien zouden we ook nog kunnen denken
aan Gods „openhartigheid" (Amos 3 : 7) in het prof etische on-
derwijs van Jesaja, die al jarenlang de goede weg had gewezen,
Jes. 8 : 20. En de heilige Rest-die-zich-bekeerde met de mooiste
belof ten had getroost, Jes. 2 : 1-5, 10 : 15-19, 11 : 1-10.
Vers 6:
„GOd is in haar midden, zij zal niet wankelen
;
GOd zal haar helpen bij het aanbreken van de morgen".
Sanherib mocht dan al veel beroemde steden veroverd
hebben, de stad die hij nu vergeefs had opgeéist vond haar
weerga niet. Jeruzalem was „de stad van de Grootkoning" (Ps.
48 : 3) en laat de Assyrische maarschalk uitgerekend op die
„heilige berg" (Ps. 48 : 2) zijn heer Sanherib betitelen als „de
Grote Koning, de koning van Assur", 2 Kon. 18 : 19, 28. Een
§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
deerlijke vergissing, want de Grote Koning woonde niet in
Ninevè, maar in Jeriizalem en dat heeft Israêls Suzerein de
trotse Assyrièr wel pijnlijk aan het verstand gebracht.
„GOd zal haar helpen", dat hadden de Korachitische zan-
gers geleerd in de school van Jesaja en beleden toen „men" in
Juda nog vast geloof de: „Egypte zal ons helpen!" De prof eet
was om zijn „Immanuel"-verkondiging uitgejouwd, 28 : 9v. Maar
hij had wel gelijk gekregen met zijn: „Vertrouwt gij het niet,
dan houdt gij het niet!" Jes. 7 : 9. Godsvertrouwen had Jeruza-
lem voor wankelen bewaard, 23 ). En hoe! „Bij het aanbreken van
de morgen", vs. 6b. Daar kan men natuurlijk in lezen: Jahweh
helpt „na een nacht van smart en zorgen", Ps. 49 : 15, 130 : 6,
143 : 8, Jes. 17 : 14, 21 : 11, maar hier moeten we wel denken aan
het tijdstip, waarop God Sanherib aanpakte: „In die nacht ging
de Engel van Jahweh uit en sloeg in het leger van Assur
honderd vijf en tachtig duizend man. Toen men vroeg in de
morgen opstond, zie, zij alien waren 'liken", 2 Kon. 19 : 35, 24 ).
Op het uur waarop destijds legers ten aanval plachten to
trekken, had de Vorst van de „zebaoth" van Jahweh zijn slag
geslagen, 25 ).
„God zal haar helpen!"
Deze „eenvoudige" waarheid is gauwer gezongen dan in
geloofspraktijk gebracht. Geen supermachten beschermen
Gods yolk, geen grote leiders vormen ons schild, geen hechte
organisaties onze vestingmuren, geen pausen of synoden onze
burchten, God is ons ten schild in het strijdperk van dit leven.
Tenminste, als Gods yolk Hem dient en z'n verbond houdt. Dan
mogen we met Jesaja instemmen: „Juicht en jubelt, inwoners
van Sion, want groot is in uw midden de Heilige Israels", Jes.
12 : 6. En als Gods yolk Hem niet diende? Dan gold het zeker
niet altijd: „God is in haar midden". Maar daar komen we nog
apart op terug.
Vers 7:
„Volkeren woedden, koninkrijken wankelden,
Hij verhief zijn stem, de aarde versmolC
354
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
Achter de eerste zin gaat het onbeschrijfelijke leed schuil
van de juist beéindigde wereldoorlog. Het dreunen van de
stormrammen, de snikken van gemolesteerde vrouwen en
meisjes, de rokende steden, de gesneuvelde militairen, de lange
rijen gevangenen en vluchtelingen, het ratelen van strijdwa-
gens en het gekletter van wapens, 26 ). Inderdaad, „koninkrijken
wankelden", ook dat van Hizkia. Maar zoals we zagen, kwam
Sanherib de hele zuidwesthoek van zijn wereldrijk tot de orde
roepen, z'n machtige rivaal Egypte incluis. Van de Tigris tot de
Nij1 moesten de volkeren onder de „uitgespreide vleugels" (het
embleem van de Assyriérs) gebracht worden, Jes. 8 : 8. Hamath,
Arpad, Chaldeeên, Moabieten, Ammonieten, Filistijnen en
Egyptenaren waren bij deze oorlog betrokken, vgl. 2 Kon.
18 : 34, 19 : 12.
Toen verhief G6d zijn stem.
Niet dat deze wereldoorlog „vanzelf" uitgebroken was. Ook
wereldoorlogen - die van onze 20e eeuw incluis - gaan niet
buiten Gods bestel om, Jes. 10 : 5, Amos 3 : 6. Jahweh had de
Assyriërs zelf naar het Westen geroêpen, Jes. 7 : 18v. En niets
en niemand had ze tegen kunnen houden. Zelfs Egypte wan-
kelde op z'n grondvesten. Jahweh alleen had Sanherib aange-
kund en met wat een Goddelijk gemak had Hij de snoever
neergesmakt. De kortheid van dit vers past prachtig bij de
snelheid van Jahwehs optreden, 27 ).
En allemaal met de beroemde „stem" van Jahweh, waarmee
Hij in den beginne de hemel en de aarde had geschapen. Jesaja
had Assyriês ondergang al op dezelf de wijze aangekondigd:
„Dan zal Jahweh zijn machtige stem doen horen en zal Hij
doen zien het neerkomen van zijn arm in grimmige toorn: een
verterende vuurvlam, overstroming en hagelstenen. Want As-
sur zal voor de stem van Jahweh schrikken, wanneer Hij het
met de roede slaat ...", Jes. 30 : 30v. En wij weten nu achteraf,
dat het Jahwehs Engel was, met Wie Jahweh zijn stem op het
wereldtoneel verhief en Jesaja's prof etie vervulde.
En toen „versmolt de aarde", Jes. 17 : 12-14, Amos 9 : 5. Van
355

s5 13 Psalm 46: Immanuê1 — God met ons!
schrik en ontzag voor de Grote Koning van Israel, die in een
nacht Sanherib knakte. Jahweh stond weer in het wereld-
nieuws. Zelfs heidenen erkenden Zijn oppermajesteit. „Velen
brachten naar Jeruzalem geschenken voor Jahweh", 2 Kron.
32 : 23.
Wie bezien in de christenheid onze eigentijdse
geschiedenis met zulke ootmoedige ogen als deze Korachi-
tische zangers in de 8e eeuw voor Chr.? Hoeveel christenen
hebben de „stem" van God gehoord zowel in het uitbreken als
in het ophouden van onze 20e eeuwse wereldoorlogen? Gelo-
ven wij nog, dat wereldmachten nu nog in Gods hand een stok
kunnen zijn, waarmee Hij zijn afvallige yolk slaat? Jes. 10 : 5.
Vers 8:
„Jahweh van de strijdkrachten is met ons,
een burcht is ons de God van Jakob".
Dat kon men nu weer zingen in Juda! Dertig jaar tevoren
stond Jesaja voor Hizkia's goddeloze vader Achaz, die juist de
Assyriêrs te hUlp geroepen had. Gods verbond lag toen nog
gruwelijk vertrapt. Gods tempel was verregaand verontreinigd.
De lampen waren gedoof d, reukwerk en brandoffers werden er
niet meer gebracht, de deuren van de voorhal waren gesloten,
2 Kron. 29 : 7. Achaz had er zelfs een Assyrisch altaar in
geplaatst, 2 Kon. 16 : 10-15. Was het een wonder, dat Jahweh
met zijn verbondsvloek gekomen was? Jes. 1 : 2-9. Juda en
Israel hadden door hun zonden het Assyrische gevaar als een
oordeel van God naar zich toe getrokken. Dat had Jesaja
jarenlang verkondigd.
Maar Hizkia was Juda voorgegaan in wederkeer tot Jah-
weh door de levieten bevel te geven de tempel te reinigen en
de dienst in het huis van Jahweh te herstellen, 2 Kron. 29 : 35.
Wie weet heeft de dichter van Psalm 46 daarbij wel mee
geholpen. Eindelijk werd het Pascha weer eens gevierd, 2 Kron.
30 : 1-31 : 1. De gewijde palen en stenen werden verbrijzeld.
Hizkia mag dan in de politiek nog zijn zwakke zijden gekend
356 357
Psalm 46: Immanuê1 — God met ons! s5 13
hebben, hij was toch een echte ootmoedige, die zelfs zijn
verbondenheid met de ongerechtigheid van de voorvaderen
niet verheelde: „Zie, hierom zijn onze vaders door het zwaard
gevallen", zo beleed Hizkia, „en zijn onze zonen, onze dochters
en onze vrouwen in gevangenschap", 2 Kron. 29 : 5-10 (in 722
hadden de Assyriêrs heel veel broeders en zusters van het
Tienstammenrijk gedeporteerd). Zelfs de restanten van dat rijk
riep hij tot bekering op: „Israélieten, keert weder tot Jahweh
opdat zijn brandende toorn zich van u afkere ...", 2 Kron.
30 : 6-9. Zo hadden Hizkia en de levieten voor Jahweh geijverd
v6Ordat Sanherib binnenviel. De Kroniekschrijver begint zijn
relaas daarvan dan ook met eerst aan dat ref ormatie-werk te
herinneren: „Na deze gebeurtenissen, waarin Jehizkia's trouw
bleek, rukte Sanherib, de koning van Assur, op ...", 2 Kron.
32 : 1. En deze auteur wijst in zijn boek graag en vaak op het
verband van vroomheid en voorspoed in de geschiedenis van
de Theocratie, 28 ). We mogen dus deze Goddelijke verlossing
van Jeruzalem niet los van Hizkia's tempelreiniging beschou-
wen. Er had eerst schuldbelijdenis plaats gevonden, 2 Kron.
29 : 10. En toen bleek uit Sanheribs nederlaag, dat Jahwehs
„brandende toorn" zich inderdaad van Juda had afgewend. En
dat Jesaja terecht verkondigd had: U moet Jahweh zebaoth te
hulp roepen, de Opperbevelhebber van de hemelse land-, zee-
en luchtstrijdkrachten! Dan blijven onze vijanden nergens.
Toen Juda zich werkelijk bekeerd had van z'n afgoderijen, ook
met militaire macht ter bescherming van het koninkrijk van
God, toen kon het weer zingen: „Jahweh zebaoth is met ons!"
Maar onder Achaz moesten de vromen nog klagen: „Jahweh
zebaoth is tegen ons".
We moeten dit vers dus vooral niet lospellen uit het
geheel van de psalm en nog minder uit de historische situatie,
waarin de Korachieten het zongen. Want zij poneerden geen
tijdloze godsdienstige stelling, maar releveerden gedateerde
ondervinding van de Schear Jaschub, de Rest die zich bekeerd
had: Jahweh is weer met ons!

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
4. VS. 9-12: „KOMT, AANSCHOUWT DE WERKEN VAN
JAHWEH".
Oorlogen vertonen de eeuwen door na afloop hetzelf de
beeld. Daarom kunnen we ons de verwoestingen van de As-
syrische veldtochten wel enigszins voorstellen. Overal waar
Sanherib, de Napoleon van toen, met zijn „Grande Arm6e" was
gepasseerd, zag men verbrande steden, een ontwrichte econo-
mie, een afgestroopt platteland. Precies zoals Jesaja het van te
voren had zien aankomen: „Voorwaar, vele huizen zullen ver-
woest worden, grote en schone zonder bewoner zijn; want tien
juk wijngaard zullen slechts 66n bath opleveren ...", Jes. 5 : 9,
vgl. Jes. 24.
Jesaja had weliswaar in deze wereldschokkende gebeurte-
nissen op Gods hand gewezen, maar wie had daar oog voor
gehad? Vandaar dat de psalmist als een goede leerling uit de
school van Jesaja in de derde strofe van zijn psalm alle aan-
dacht voor Jahweh opeist, als Degene, die de wereldoorlog had
doen komen en verdwijnen.
Vers 9:
„Komi, aanschouwt de werken van Jahweh,
die verwoesting op aarde aanricht".
Dat had Jesaja nu altijd geleerd: dat Jahwéh kerk en
wereld getuchtigd had, Jes. 1 :5. „Waar wilt gij nog meer
geslagen worden?" had hij wel durven vragen, vast ook met het
oog op het geteisterde Tienstammenrijk. „Uw land is een
woestenij, uw steden zijn met vuur verbrand; uw akker, daar-
van eten vreemden voor uw ogen: een woestenij, als door
vreemden ondersteboven gekeerd", Jes. 1 : 7, vgl. 5 : 9. Hieruit
blijkt, dat we bij het bovenstaande vers niet alleen moeten
denken aan Gods verwoesting van het Assyrische leger en zijn
bevrijding van Jeruzalem, maar ook aan zijn werken van ge-
richt en oordeel. Niet alleen over Sanherib en zijn leger, maar
ook over Juda en zijn buurvolkeren, Amos 1. Assyriê was
Jahwehs stok geweest, Jes. 10 : 5-19, 29 ).
358
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
Hizkia zal geen moeite gehad hebben met deze psalmre-
gel, want hij beleed tij dens de belegering al: „Deze dag is een
dag van benauwdheid, straf (a.v. tuchtiging) en smaad ...", Jes.
37 : 3. Maar zeer velen hadden dit oordeelskarakter van die
jaren absoluut niet opgemerkt, zodat Jesaja toen klaagde:
„Doch het yolk heeft zich niet bekeerd tot Hem, die het sloeg",
Jes. 9: 12. „Maar gij richttet de blik niet op Hem, die het
gedaan had, en Hem, die het van overlang geformeerd had,
zaagt ge niet", Jes. 22 : 11, vgl. 26 : 10v, 27 : 11, 1 Petr. 5 : 6. Zelfs
de prof eten, die het yolk tot „ogen" moesten dienen, waren
blind voor Gods oordelen. En daarin kwam ook Gods oordeel
uit. Hij had Juda een tijdlang tot een yolk van slaapwandelaars
gernadkt, Jes. 29 : 10v. En zijn Woord tot „een verzegeld boek",
vgl. Jes. 29 : 11, 6 : 9v, 8 : 16v.
De Korachietenkring van Psalm 46 was echter wakker
gebleven en nu Jahweh de Assyriêr vernederd had, riepen zij
hun Judese broeders en zusters op om eindelijk oog te krijgen
voor Gods daden in heden en recente verleden. G6d had
Assyriê naar het Westen gefloten, Jes. 5 : 26. GOd had de
Egyptische diplomaten verblind en militaire kracht geknakt,
Jes. 19 : 4, 14, 20 : 4, 30 : 3. G6d had hoge Assyrische of f icieren
„knapen" genoemd, Jes. 37 : 6. GM had zijn plannen met San-
herib uitgevoerd, Jes. 37 : 26v. Zag men dat nu eindelijk in?
Volgens Calvijn doet nog niet 1% van de mensen wat hier
van hen gevraagd wordt. De meesten hebben geen oog voor
Gods hand, 30 ). Veel christenen blijven als ze over het wereld-
gebeuren spreken toch thans ook hangen in het menselijke
vlak? Wie gelooft praktisch, dat G6d de wereldpolitiek leidt?
En wie hebben oog voor het oordeelskarakter van onze eigen
eeuw? De gedoopte volkeren hebben tussen 1914 en 1945 twee
maal gebloed uit duizend wonden. De lijken van hun zonen
lagen als mest op de Europese en Aziatische grond, Lev. 26 : 30,
Deut. 28 : 26, Jer. 16 : 4, 25 : 33. Hun steden werden plat ge-
bombardeerd, hun koloniên („wingewesten") gingen verloren
en in de wereldpolitiek werden ze van „hoof d" almeer tot
„staart", Deut. 28 : 13. Maar wie zagen daarin Gods nieuwtesta-
359

§ 13 Psalm 46: Immanuê1 — God met ons!
mentische verbondsvloek neerdalen op de christenheid en zijn
wraak over het vertrapte bloed van zijn Zoon en het smaden
van zijn Geest? Wie zágen, dat het Berlijn verging als Ninevê?
Wie denkt bij een toeristisch bezoek aan een van de uit-
gestrekte oorlogskerkhoven in Europa aan de school van Jesaja
en aan de oproep van de Korachieten: „Komt, aanschouwt de
werken van Jahweh, die verwoesting aanricht op aarde"?
Vers 10:
„die oorlogen doet ophouden tot het einde der aarde,
de boog verbreekt, de lans stukslaat,
de strijdwagens met vuur verbrandr.
Dit vers zet de oproep van vs. 9 voort: „Komt, aanschouwt
de werken van Jahweh!" Waar heel Vooraziê, Egypte met z'n
geallieerden geen kans voor hadden gezien, dat had de Engel
van Jahweh in een nacht voor elkaar. Met een klap maakte Hij
een eind aan het oorlogsrumoer „tot het einde der aarde".
Voortaan trokken er geen legers van Sanherib meer door de
landen. De ramp voor Jeruzalem betekende meteen het einde
van z'n veroveringstochten. „En hij bleef te Nineve", Jes. 37 : 37.
„Want Gij, Jahweh, zijt de Allerhoogste over de ganse aarde",
Ps. 97 : 9. Hij geeft in de geschiedenis aan een bepaald yolk
soms roepingsmacht-tot-historievorming, zodat het zelfs een
wereldoorlog ontketenen kan, maar zo'n oorlog daarna weer te
beêindigen betekent voor God geen enkele moeite.
Nu plegen verslagen legers massa's oorlogsmateriaal ach-
ter te laten. Zo zullen in Juda wel overal lansen, bogen en
strijdwagens van de 185.000 gesneuvelde Assyrische militairen
gelegen hebben. Vooral de strijdwagens waren destijds, zeker
voor de koningen van het bergachtige Juda, peperdure status-
symbolen, die soms alleen de pronkzucht dienden en waarmee
je in bergachtig gebied weinig begon, 2 Sam. 15 : 1, 1 Kon.
1 : 5, 31 ). Jahweh gruwde van deze oud-Oosterse „tanks" en
verbood Israel er veel van te hebben, Deut. 17 : 16. Brengers
van het Woord waren evenveel waard als een compleet strijd-
360 361
Psalm 46: Immanuê1 — God met ons! § 13
wagenpark, 2 Kon. 2 : 12, 13: 14. Daarom fulmineerde Jesaja
niet alleen uit sociaal oogpunt tegen Judese strijdwagens - al
heeft de gewone man daar vast krom voor gelegen - maar
vooral vanwege de daaruit voortvloeiende bedreiging van het
„Immanuel-geloof" Jes. 2 : 21, 32 ).
Maar Hizkia leef de toen hij zijn les geleerd had uit het
geloof : „Dezen beroemen zich op wagens en genen op paarden,
maar wij roemen in de naam van Jahweh, onze God", Ps. 20 : 8,
vgl. 33 : 17. Een ongelovige vorst zou zich de handen gewreven
hebben op het zien van al dat achtergelaten Assyrische oor-
logstuig, maar we zullen wel mogen aannemen, dat Hizkia al
dat vernietigingsmateriaal heeft laten verbranden. En toen
zongen de Korachieten: God heeft het verbrand. En zo was het
toch eigenlijk ook? Alweer een „werk van Jahweh", dat ieder-
een in Juda moest „aanschouwen". Zoals wij in 1945 in de
reusachtige dumps afgedankt oorlogsmateriaal Gods goede
hand mochten opmerken, die dit tuig overbodig maakte. Want
„Hij toch verandert tijden en stonden, Hij zet koningen of en
stelt koningen aan ..." Dan. 2 : 21. Hij maakte ook weer een
eind aan de grote wereldoorlogen van onze eeuw.
Al gaan onze gedachten hierbij vanzelf nog verder.
Wat had Jesaja immers juist tijdens het oorlogsrumoer van
zijn tijd geen schitterende prof etieen uitgesproken over Gods
komende Vrederijk. Tot vertroosting van de Rest-die-zich-be-
keerde, maar desniettemin zwaar mee Teed onder de oorlogsel-
lende van kort voor die eeuwwisseling. „En het zal geschieden
in het laatste der dagen", zo had Jesaja getroost, „dan zullen ze
hun zwaarden tot ploegscharen omsmeden ( ); geen yolk zal
tegen een ander yolk het zwaard ophef f en, en zij zullen de
oorlog niet meer leren", Jes. 2: 1-5, Micha 4: 1-4, vgl. Jes.
11 : 1-10. Toen wees Jesaja op het einddoel van Gods wereldpo-
litiek: de uitschakeling van alle geweldoefening en de vernieti-
ging van alle verdelgingsmiddelen. Zouden Jesaja en zijn leer-
lingen misschien in de nederlaag van de politieke reus San-
herib een voorproef hebben gesmaakt van de uiteindelijke
vernietiging van alle oorlogstuig, ook onze bommen en raket-

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons! Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13

ten, en de ondergang van alle imperialistische wereldverove- Nog eenmaal klinkt het „Kort Begrip" van wat de „Im-
raars ? 33). manuel-kring" in de school van Jesaja had geleerd: „Vertrouwt
gij het niet, dan houdt gij het niet", Jes. 7 : 9.
Vers 11: Vreugde om de gemeenschap met de God van de zebaoth
„Laat af en weet, dat Ik God ben; vermengt zich hier met opluchting om zijn tussenkomst. Ze-
Ik ben verheven onder de volken, kerheid van zijn bijstand met vertrouwen voor de toekomst.
verheven op de aarde!" Hoop op de definitieve vernietiging van het oorlogsgeweld
verzacht het leed van de doorstane oorlogsellende.
Hier wordt Jahweh zelf sprekende ingevoerd. „Laat af",
Tegelijk bevat het ref rein een vermaning aan het adres
gebiedt Hij majesteitelijk. „Houd op!" Daarbij rijst de vraag: wie
van de gemeente er toch steeds voor te zorgen, dat ze dit lied
moeten ophouden en waarmee? We zullen daarbij zowel aan
zingen kAn. Onder de regering van Hizkia's voorganger Achaz
Gods vijanden als aan Gods gemeente moeten denken.
konden veel Judeeêrs deze psalm bezwaarlijk met een eerlijk
Had God zich niet juist tot Sanherib gericht met het bevel:
„Ophouden!" Volken hadden bij 's mans naam al gesidderd, geweten meezingen. Tot hen moest Jesaja zeggen: „aan de Rots,
uw burcht, hebt gij niet gedacht", Jes. 17 : 10. Grondvoorwaarde
maar nu diende er een eind te komen aan de wereldoorlog in
voor het zingen van deze psalm blijft het geloof: „Dat Jahweh
het algemeen en de bestrij ding van Juda en Jeruzalem in het
Sion gegrondvest heeft en dat daarin de ellendigen van zijn
bijzonder. Niet dat deze woorden in een enveloppe naar Nine-
yolk zullen schuilen", Jes. 14 : 32.
ye gezonden moesten worden, want deze prof etie is natuurlijk,
evenzeer als Jesaja's profetieên „Over de volken", bestemd voor Zonder dat geloof kan Psalm 46 gevddrlijk zijn.
binnenlands gebruik Om Gods yolk te troosten.
5. GEEN PSALM OM ALTIJD AAN TE HEIFEN.
Men kan deze woorden echter ook lezen als onmiddellijk
Zoals u merkte, lazen we Psalm 46 niet als een algemeen-
gericht tot de Judese gemeente. Vooral als we de volgende
godsdienstig vertrouwenslied, dat men altijd en overal kan
vertaling zouden kiezen: „Weest stil en weet, dat Ik God ben".
aanhef fen, 35 ). Hij is geboren in een bepaalde situatie en ge-
Dan zou men hier weer het sleutelwoord horen uit de school
zongen door leerlingen van Jesaja. Hij kan dan ook alleen maar
van Jesaja: „Door bekering en rust zoudt ge verlost worden, in
overgenomen worden in een soortgelijke situatie en niet door
stilheid en vertrouwen zou uw sterkte zijn", Jes. 30 : 15. 34). Zo
Jan en Alleman, maar slechts door geestverwanten van Jesaja's
opgevat zouden de levieten in dit vers Juda nogmaals oproe-
„Immanuel-kring". Wie dat vergeet en de psalm opvat als een
pen radikaal te breken met politieke slimheid en het voortaan
boventijdelijke vrome stelling, die altijd en overal opgaat, kan
te wagen met gelovige stilheid. Hier klinkt de oude les van
ernstige kortsluiting veroorzaken. Dat kunt u zien aan de
Psalm 2: het Koninkrijk is Gods zaak. Laten wij ons boven deze
volgende twee geschiedenissen, waaruit duidelijk blijkt, dat
„eenvoudige waarheid" niet verheven achten, want in de prak-
tijk vergeten we het licht: „Weet, dat Ik God ben Ik ben God niet automatisch altijd en onder alle omstandigheden met
;

verheven onder de volken, verheven op de aarde".
Vers 12:
„Jahweh van de strijdkrachten is met ons,
een burcht is ons de God van Jakob".
zijn yolk is. Als zij zich immers van Hem afwendt, kan Hij zich
ook tegen zijn kerk keren.
Een honderd jaar na de Assyrische inval wordt Judal
opnieuw bedreigd door een wereldmacht, nu de Babylonische

362 363
§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
De overgrote meerderheid van de profeten roept het yolk
echter op tot „geloof" en „vertrouwen". Jahweh kon toch zeker
niet toestaan, dat zijn Jeruzalem in Babylonische handen viel?
Jahwehs tempel, Jahwehs tempel, Jahwehs tempel is dit!" Jer.
7 : 4. Oppervlakkig bekeken spraken deze profeten in de geest
van Psalm 46: „Geen onheil zal de stad verstoren, waar God zijn
woning heeft verkoren!" Maar Jeremia sprak dwars tegen deze
publieke opinie in de Judese kerkstaat in. Volgens hem was dit
,,geloof" een „vertrouwen op bedrieglijke woorden" Jer. 7 : 4.
God zou dat huis, waarover zijn naam was uitgeroepen, „waarop
gij uw vertrouwen stelt", evenals indertijd zijn heiligdom te Silo
verwoesten en die „gelovige" Judese tempelvereerders „weg-
werpen", Jer. 7 : 14v. In het jaar 586 v. Chr. viel Jeruzalem
Nebukadnezar in handen. Het „geloof" van Jeremia's collega's
en hun aanhangers kwam wel zeer beschaamd uit.
Toch leken zij geheel in de geest van Psalm 46 te spreken.
Een tweede voorbeeld.
Tij dens de Joodse Oorlog (66-70 na Chr.) werd Jeruzalem
opnieuw belegerd. Nu door de Romeinse wereldmacht. Deze
geschiedenis wordt wel niet in de Schrift verteld, maar is wel
door de Heere Jezus prof etisch voorzegd.
De Joden verzetten zich met ongekend religieus f ana-
tisme. Tot het laatste moment in de vaste overtuiging, dat God
hen natuurlijk helpen zou. Alweer ogenschijnlijk in het geloof
van Psalm 46: „Geen onheil zal de stad verstoren, waar God zijn
woning heeft verkoren!" Maar in 70 nam Titus de stad wel in.
De oorlog had 1.100.000 Joden het leven gekost.
Het is duidelijk, dat zij, evenals in 586 v. Chr., ten onrechte
meenden: „God is in haar midden, zij zal niet wankelen", Ps.
46 : 6. Waarom kon Israel nu wel na de Assyrische belegering
en niet na de Babylonische en Romeinse bedreiging zingen:
„Jahweh van de strijdkrachten is met ons"?
Waarom was God in 701 wel en in
586 en 70 niet met zijn yolk?
364
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
Letten we eerst op de overeenkomst in de situaties.
Zowel in 701 als in 586 en in 70 zond God belegeraars op
zijn eigen stad af, want „geschiedt er een ramp in de stad,
zonder dat Jahweh die bewerkt?" Amos 3 : 6. Maar Gods yolk
kon weten waarom God zo handelde, want „voorzeker, de
Heere Jahweh doet geen ding, of Hij openbaart zijn raad aan
zijn knechten, de profeten", Amos 3 : 7. Voor Hij Sanherib zond V
openbaarde God zijn raad aan zijn knecht Jesaja, die Juda wees
op Gods toorn in de Assyrische bedreiging. Voor Hij Nebu- V
kadnezar zond, wees Jeremia op Gods toorn in de Babylo- /
nische bedreiging. En voor God Vespasianus en Titus op Jeru-
zalem af zond, openbaarde Hij zijn raad aan zijn Knecht Jezus,
die Jeruzalem veertig jaar voor haar ondergang op Gods toorn
wees, vgl. Jes. 10 : 5v, Jer. 1, Lukas 21 : 22. Driemaal openbaarde
God in een beleg van Jeruzalem zijn toorn en driemaal liet Hij
dat bijtijds door zijn knechten de profeten weten.
Daarnaast bestaat er echter ook groot verschil.
Toen Jeremia verkondigde, dat Jahweh de Babyloniers
naar Juda geroepen had om het te tAchtigen vanwege z'n
zonden, wilde de massa zich niet bekeren. Hananja stijf de de
Judeeérs in die houding door zijn schijnbaar zeer „principiêle"
en „gelovige" prediking: „Zo zegt Jahweh van de heerscharen,
de God van Israèl: Ik heb het juk van de koning van Babel
verbroken", over twee jaar is alles achter de rug, Jer. 28 : 2v. In
plaats van Juda in deze zware oordeelstijd op te roepen tot
verootmoediging onder de slaande hand van God, riepen Ha-
nanja en zijn collega's de Judese gemeente juist op tot „geloof"
in Gods onvoorwaardelijke bijstand. Zij waren toch Gods yolk,
wat kon hun dan overkomen? Terwijl Jahweh duidelijk tegen
zijn yolk was, wilden zij - ogenschijnlijk in de lijn van Psalm 46
- beweren, dat Hij voor zijn yolk was!
Veertig jaar lang heeft Jeremia bijna tevergeefs tegen
deze harde, onverootmoedigde houding van de Judese kerk
moeten strijden. Terwijl bijna iedereen Nebukadnezar als „hei-
den" en „vijand van de kerk" verwenste, liet Jeremia het Woord
365

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
van God horen over „Nebukadnezar, de koning van Babel, mijn
dienaar', - om Juda te straf fen! Jer. 25 : 9.
„Gij hebt een hoerenvoorhoof d, gij verkiest u niet te scha-
men", zei de profeet, Jer. 3 : 3, vgl. 2 : 35, 5 : 3, 23, 6 : 14v, 7 : 26-28.
„Niemand heeft berouw over zijn boosheid, dat hij zou zeggen:
Wat heb ik gedaan?" 8 : 6, 19 : 15.
Dat was een diep verschil met Hizkia's houding.
Tijdens de Joodse Oorlog (66-70) nam Israel dezelf de hoog-
moedige houding aan. Nu had de Heere Jezus deze belegering
van Jeruzalem toch aangekondigd als gevolg van Goddelijke
,,toorn over dit yolk" vanwege z'n Messiasverwerping, Luk.
21 : 23. Maar ook toen had niemand berouw van z'n boosheid,
net als in de dagen van Jeremia. Zelfs niet toen een Israeli-
tische moeder haar eigen kind opat en Deut. 28 : 57 weer in
vervulling ging, 36). „Met God als bondgenoot lachen we om al
uw bedreigingen", riepen de Joden Titus scheldend van de
muren toe, 37 ). Hoort u het valse beroep van deze onverootmoe-
digde fanatici op Psalm 46: „De HEER, de God der legerscha-
ren, is met ons!"
Ook hier een diep verschil met de school van Jesaja.
De gebeurtenissen in 586 en 70 bewijzen, dat de gemeente
Psalm 46 dus niet altijd en onder alle omstandigheden kan
aanhef f en. Wat Hizkia in 701 wel mocht zingen, paste Zedekia
in 586 niet. 'n Beroep op Psalm 46 was in 586 en 70 zelfs valse
prof etie en een groot gevaar voor de kerk-onder-het-oordeel.
Toen namen hòògmoedigen een psalm van 66tmoedigen op de
lippen en tartten daarmee de levende God. Wat is immers
dwazer dan, als God duidelijk tegen zijn yolk is, te zingen:
„Jahweh is met ons ..." Als Hij voor zijn yolk veranderd is in
een vijand, een verscheurende leeuw, een beer en tegen zijn
eigen yolk strijdt, te jubelen dat Hij voor je strijdt? Jes. 63 : 10,
Jer. 7 : 10, Hos. 13 : 7. Kortom, wanneer deze psalm wordt aan-
geheven in tijden van oordeel, zonder dat Gods gemeente zich
onder Zijn slaande hand verootmoedigt, heft men met Psalm 46
366
Psalm 46: Immanuê1 — God met ons! § 13
een valse leus aan en sterkt de gemeente in haar schaam-
teloosheid.
Om eens enkele namen te noemen, Psalm 46 paste beslist
niet in de mond van Jeremia's dorpsgenoten, de mannen van
Anathoth, die hem wel konden vermoorden, Jer. 11 : 21. Of in
die van Pashur, de hoof dopziener van de tempel, die Jeremia
een nacht in het blok liet sluiten, Jer. 20 : 1-6. Of van die
collega's van Jeremia, die dwars tegen zijn oordeelsprediking
in verkondigden: „Jahweh heeft gesproken, gij zult vrede heb-
ben", Jer. 23 : 17. Zij achtten Jeremia zelfs des doods schuldig
„omdat hij over deze stad heeft geprofeteerd" (n.l. dat God niet
met haar was en haar tuchtigen zou), Jer. 26 : 11. Eèn van de
eerst weggevoerden, Semaja de Nechelamiet, schreef zelfs
vanuit Babel een brief aan priester Zefanja met het verzoek
tuchtmaatregelen te nemen tegen de profeet Jeremia, die aan
de ballingen in Babel de boodschap gezonden had: „Het zal
nog lang duren voor u terugkomt, bouwt maar huizen in Babel",
Jer. 29.
Al deze „gelovigen" verzekerden: „Jahweh der heerscharen
is met ons" terwzjl dat niet waar was. Jahweh was juist zeer
vertoornd op z'n yolk. Deze voorgangers lieten „troostpredi-
king" horen in oordeelsnood zonder oproep tot verootmoedi-
ging.
Van heel veel Joden in het jaar 70 geldt hetzelf de.
Zij hadden hun eigen Messias gedood en dat kwam Jah-
weh aan hen bezoeken. „Omdat gij de tijd niet hebt opgemerkt,
dat God naar u omzag", had de Heiland gezegd, Luk. 19 : 44. Het
was verborgen voor hun ogen wat tot hun vrede diende, Luk.
19 : 42. Namelijk het ultimatum aanvaarden, dat Johannes de
Doper en de Heere Jezus hun in Gods naam hadden overhan-
digd: „Bekeert u, want het Koninkrijk der hemelen is nabij
gekomen".
Dan helpt Psalm 46 zingen ook niets.
Hij past niet in de mond van „vrome" hoogmoedigen.
367

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
De geloofsbelijdenis van de treurenden Sions.
Maar in 701 v. Chr. was Jahweh toch ook vertoornd op
Juda? Dat hoorden we Jesaja jarenlang verkondigen. Waarom
redde God Jeruzalem dan wel onder Hizkia en niet onder
Zedekia in 586? Omdat de vrome Hizkia een heel andere
houding aannam onder Gods slaande hand dan Zedekia in 586
en de Joden in 70.
Hizkia verootmoedigde zich voor Jahweh.
Hoewel Hizkia met een moedig hart de tempel gereinigd
en de dienst van Jahweh hersteld had, ja zelfs de koperen
slang vernietigd, was hij zich toch bewust, dat daarmee Jah-
wehs gerechtvaardigde toorn over Juda's jarenlange verbonds-
verlating niet op een slag verdwenen was. Zijn vader Achaz
had immers zelfs kinderof fers aan de Moloch gebracht en een
Assyrisch altaar in de tempel geplaatst, 2 Kon. 16, 2 Kron. 28.
En Jahweh had Juda en Jeruzalem betiteld als „Sodom en
Gomorra", Jes. 1 : 10. Daarom hield Hizkia rekening met de
mogelijkheid, dat Jahweh niet met Jeruzalem was.
Toen liet de vorst aan iedereen zien, dat hij zich diep voor
Jahweh verootmoedigde. Als een uiterlijk teken van zijn ver-
brijzelde geest verwisselde hij zijn koninklijk kleed voor een
lelijke zak en in dat begrafenispak begaf hij zich naar GOds
koninklijk paleis, de tempel. Tevens erkende hij het bankroet
van zijn politiek door een deputatie, eveneens in rouwkleding,
te zenden naar Jesaja, die Hizkia's verdragen-politiek altijd al
had afgekeurd. Voor diens oren erkende Hizkia nu schuld:
„Deze dag is een dag van straf". En wat kleedde de koning zijn
verzoek of Jesaja voorbede voor de stad wilde doen ook ne-
derig in: „Wellicht (SV: misschien) hoort Jahweh, uw God" de
hoon van de Assyriers, Jes. 37 : 4.
Hizkia's houding verschilde dus wel diep van die welke
Jeremia's „vrome" collega's aannamen met hun grote mond en
onbeschaamdheid. En van de harde, onverootmoedigde „ver-
zetsgeest" van de latere Makkabeeen, waarop we bij Psalm 74
nog terugkomen. En van de verblinding voor de oorzaken van
Gods toorn, zoals we die bij de Joden in 70 aantroff en. Hizkia
368
Psalm 46: Immanuê1 — God met ons! § 13
beriep zich zelfs niet op zijn gerechtigheid als tempelreiniger,
maar pleitte alleen op Gods naam als argument voor Jahweh
om de stad te sparen, Jes. 37 : 15-20.
Then erbarmde Jahweh zich over Jeruzalem en then moch-
ten zulke ootmoedigen als Hizkia en Jesaja met z'n school en
alle Judeeers, die gehoorzaam teruggekeerd waren tot God en
zijn dienst, zingen: „God is ons een toevlucht en sterkte". In die
monden paste Psalm 46. Men zou hem de kroon kunnen noe-
men op Jes. 1-37 en een van de mooiste vruchten van Jesaja's
prof etische werk.
Kortom, voor wie is Psalm 46? Nogmaals, niet voor zulke
hOOgmoedigen als Pashur, de mannen van Anathoth, de pro-
feet Hananja, de aanklager Semaja, de Makkabeeen, de zelo-
tische Joden in 70, maar voor de „Immanuel-kring" en z'n latere
en hedendaagse geestverwanten. Psalm 46 is de geloofsbelijde-
nis van de „verbrijzelden van geest", de „gebrokenen van hart"
en de „treurenden Sions", Jes. 57 : 15.
6. EEN VASTE BURCHT IS ONZE GOD.
Zo'n „verbrijzelde van geest" was dr. Maarten Luther. „Kom,
Filippus", moet Luther als hij mismoedig was meermalen tot z'n
vriend Melanchton gezegd hebben, „laten we Psalm 46 nog
eens zingen", 38 ). Het was een van Luthers lievelingspsalmen.
In zijn beroemde „Een vaste burcht is onze God" heeft hij er
zoals men weet een vrije dichterlijke bewerking van gegeven.
Men heeft op goede gronden verdedigd, dat Luther dit
gezang gedicht heeft in de tijd, dat hij voor Keizer Karel V
moest verschijnen op de Rijksdag te Worms 1521, 39 ). Misschien
heeft hij zich daar aan zijn eigen bewerking van Psalm 46
opgetrokken, want Luther verkeerde toen allerminst in een
heroische, triomfalistische stemming Ook al verklaarde hij
naar Worms te zullen gaan al waren daar zoveel duivelen als
pannen op de daken. Over duivelen gesproken, Luther was zich
gedurende die maanden terdege bewust, dat hij de strijd uit-
eindelijk niet voerde tegen paus en keizer, maar tegen de
duivel zelf, 40 ). Hij stond als onbetekenende monnik tegenover .
• •
369

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
zulke „grosze Herren der Welt". Uit het nederige smeekgebed,
dat hij to Worms gebeden heeft, leren we hem als een echte
geestverwant van de Jesajaanse „Immanuel-kring" kennen:
„Ach Gott, ach Gott, o du mein Gott. Du, mein Gott, stehe mir
bei wider aller Welt Vernunft and Weisheit. Tue du es; du
musz es tun, du allein!" 41 ). Wat voelde hij zich opgelucht na
af loop van de Rijksdag: „Ik ben er doorheen! Ik ben er door-
heen!" 42
).
Nee, Luther vertrouwde niet op eigen kracht. „Mit unsrer
Macht ist nichts getan, wir sind gar bald verloren", zong hij in
zijn bewerking van Psalm 46. Hij moet in die dagen wel veel
aan die psalm gedacht hebben, want het eerste wat hij zei toen
hij in Worms uit de reiswagen stapte was: „God zal met ons
zijn!" Ook het slot van zijn beroemde rede voor de Rijksdag -
,,God helpe mij" - alsmede Luthers briefwisseling met vrienden
in deze periode bewijzen hoe sterk hij toen geleefd heeft uit
het geloof van Psalm 46: „GOd is ons een toevlucht en sterk-
te", 43 ).
Luther mag deze psalm met dichterlijke vrijheid hebben
omgewerkt, zijn lied: „Een vaste burcht" toont duidelijk, dat hij
Psalm 46 goed begrepen heeft. Luther stond in Worms tegen-
over een angstwekkend op hem afstormende overmacht van
vijanden, maar God kwam tussenbeide en de aanval mislukte.
Luttele jaren later leek het lot van de hele Westerse
7christenheid - Rooms en Protestants tezamen - bezegeld. Eind
ll september 1529 stond derl ia.sse3Lezelc1mach t voor de muren
van Wenen. Drie honderd duizend man sterk. „In ademloze
■ spanning verbeidde Europa de afloop van deze strijd, die over
het lot van een werelddeel beslissen zou", 44 ). Zouden Luther
en andere ootmoedigen zich toen opnieuw gesterkt hebben
door het op Psalm 46 steunende gezang: „Een vasteurcht is
onze God, een toevlucht voor de zijnen"? Dan zijn ok deze
vromen niet beschaamd in hun geloof, 45 Evenals in 701 door
).
een opmerkelijk Goddelijk ingrijpen. „Een van de belangrijkste
oorzaken van het falen der Turken was ongetwijfeld het bui-
tengewoon slechte weer", 46 Anders had het Mohammeda-
).
370
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
nisme waarschijnlijk de hele Europese christenheid onder de
voet gelopen en waren wij evenals de Turken geboren onder de
Halve Maan in plaats van onder de doop van de Gekruisigde.
Maar de 16e eeuw was er ook een van veel bekering!
7. PSALM 46 IN DE WERELDNOOD VAN ONZE EEUW.
„Waar het aas is, daar zullen de gieren zich verzamelen",
sprak onze Zaligmaker, toen Hij de ondergang van Jeruzalem
aankondigde. Daarmee prof eteerde Hij uiteraard in de eerste
plaats de gebeurtenissen rond het jaar 70. De Joodse kerk leek
met haar Christusverwerpende godsdienstigheid op een cada-
ver, dat volgens onze hoogste Prof eet de aasgieren van Gods
gerichten zou aantrekken, Matth. 24 : 28 (vgl. Kantt. SV)
Wie echter in onze tijd bij het Woord leven, vrezen, dat
ook onze 20e eeuwse christenheid zo'n doodslucht verspreidt,
gezien de aasgieren van Gods gerichten, die al enkele malen op
haar afvlogen. We wezen daar in het voorbijgaan al even op.
Twee afgrijselijke wereldoorlogen binnen dertig jaar. Millioe-
nen doden onder de burgerbevolking en militairen. Afbraak en
ontluistering van Europese wereldmacht.
Liggen deze gebeurtenissen niet in het verlengde van de
gerichten, die onze Zaligmaker in Matth. 24 over de afvallige
Joodse kerk aankondigde? Beleven wij daarmee 6tappen van
de „grote verdrukking" of nood, die de Heiland in Matth. 24 : 21
aankondigde? Voor de vromen zal dit oordeelskarakter van
onze eeuw geen vraag zijn. Zij zien Gods gerithten gaan over
de Griekse, Roomse, Lutherse, Methodistische, Anglikaanse en
Gereformeerde kerken binnen en buiten Europa.
Ongetwijfeld heeft de Heere in al deze kerken ook nog
veel trouwe, Godvrezende gelovigen, maar dat was in de dagen
van Jeremia en de apostelen ook het geval. Beschouwen we dit
Overblijfsel op zichzelf dan kon het nog wel groot zijn en een
ontelbare schare vormen. Maar in verhouding tot hele
christenvOlken en het totale millioenengetal der gedoopte
christenheid is deze heilige Rest vermoedelijk maar klein.
Zal dit Overblijfsel wakker blijven?
371

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
Wie houden nog rekening met Gods oordelen?
„Want er is een Dag van Jahweh der heerscharen tegen al
wat hoogmoedig is en trots en tegen al wat zich verheft, opdat
het vernederd worde", kondigde Jesaja zijn tijdgenoten aan,
Jes. 2 : 6-22. Wie vreest tegenwoordig voor zo'n Dag over onze
verheidenste christenheid? Velen die toch oprecht de Heere
vrezen lijken met betrekking tot zo'n oordeelsdag wel te zijn
ingeslapen. Veel christenen lijken niet in te zien, dat onze
situatie veel overeenkomst vertoont met Jeruzalem in Jeremia's
dagen en in 70. Zo ontgaat hun ook de vertroosting van de
profetie voor het Overblijfsel en missen ze voor de praktijk een
stand-punt. Zouden zoveel christenen in politieke zaken daar-
door zo met de wereld meepraten?
Trouwens, als we een nieuwe etappe gaan beleven van de
grote nood, waarover onze Heiland sprak in Matth. 24 : 21, 28,
dan zullen we ook rekening moeten houden met wat Hij
daarop liet volgen: ,,Terstond na de verdrukking (nood) dier
dagen ( ), zullen zij de Zoon des mensen zien komen op de
wolken des hemels, met grote macht en heerlijkheid", Matth.
24 : 29-31, Mark. 13, Luk. 17 : 26-37, 21 : 5-36. Wie houden daar
praktisch, bij hun tijdsindeling en toekomstplannen, rekening
mee? In vroegere katastrof ale tijden, zoals de Napoleontische,
verwachtten velen Hem wel, maar nu?
„En zij bekeerden zich niet ...".
Johannes zag op Patmos, dat de oorlogen als Goddelijke
oordeelsweeen geen bekering brachten, Openb. 9 : 20v, vgl.
16 : 9, 11. Ging deze profetie in onze eeuw niet opnieuw in
vervulling? Reeds tijdens de tweede wereldoorlog was de
houding van veel christenen toch ongebroken voor God? Welk
oorlogsboek getuigt ddärvan? Staarden de meesten zich niet
blind op Hitler? Scholden ze niet op de Duitsers en verwacht-
ten ze hun verlossing niet van de invasie der Anglo-Ameri-
kaanse wereldmacht? Zoals veel Judeeêrs innerlijk ongebro-
ken scholden op Nebukadnezar of Vespasianus. De stem van
hen, die opriepen tot verootmoediging onder GOds slaande
372
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
hand, ging verloren in het geroep van hen, die alleen vol waren
van onze rechten, die inderdaad vertrapt werden. Maar wie zag
en erkende het hoge recht van GOd om de christenheid te
tuchtigen vanwege het vertrappen van het bloed van zijn Zoon
en het smaden van zijn Geest? Hebr. 10 : 29. Wie daarvoor
aandacht vroeg, kreeg soms verwijtend ... Psalm 46 voorgehou-
den! „U mag wel eens wat meer „vertrouwen" tonen, broeder!".
Dan klonk dus ook onder orthodoxe Nederlanders in die
donkere jaren een beroep op Gods hulp tegen Gods oordeel in,
evenals in de dagen van Jeremia. Of die van de Zeloten in 70,
die ook vast „geloof den": God is voor ons! Terwijl Hij tegen hen
was. Toorn van God? Maar wij zijn toch zijn yolk en orthodoxe
en principiele gelovigen?
Niet voor zulke valse gerusten.
Als onze westerse christenheid - Gods yolk van deze tijd
- ooit nog eens door een nieuwe Sanherib overmeesterd zou
worden, mag zij zich dan „troosten" met Psalm 46? Mogen
autonome christenen zich dan opeens sterken met Psalm 46 en
elkaar bemoedigend voorhouden: God staat altijd aan de kant
van „de" christenen? Het belang van deze vraag gaf ons vrij-
moedigheid voor deze nabeschouwing op de lezing van deze
psalm. Psalm 46 is geen verzekeringspolis tegen tijden van
oordeel, dat hopen we duidelijk genoeg in het licht gesteld te
hebben. In de mond van valse gerusten kan hij in valse profe-
tie ontaarden.
Voor de Immanuêlkring van onze tijd.
Maar voor de hedendaagse geestverwanten en leerlingen
van Jesaja, Jeremia, Ezechiel en Daniel bevat de psalm na-
tuurlijk zoete vertroosting. Voor de heilige Rest-die-zich-be-
keert in onze tijd en de afval van onze westerse christenheid
niet alleen opmerkt, maar zich met haar schuld solidair ver-
klaart, zelfs met haar historische ongerechtigheid, vgl. Ezra 9,
Neh. 9, Dan. 9. De Immanuelkring van onze eeuw, die de HERE
rechtvaardigt als Hij „ons" bezoekt en „one. overal tot een proof
373

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
maakt van boze geestesstromingen, welke „ons" als moderne
Sanheribs overmeesteren, ontwapenen en alle verdedi-
gingskracht tegen de geest der eeuw in kerk en wereld ontne-
men. Degenen die geloven, dat God ook thans de wereldpoli-
tiek leidt.
Deze ootmoedigen mogen zich troosten met Psalm 46.
Niet dat hij hun afstel van oordeel garandeert. Toen rond
586 de massa zich niet bekeerde ontliepen Ezechiel en Daniel
met zijn vrome vrienden de ballingschap ook niet. In tijden van
oordeel kunnen de ootmoedigen met de hoogmoedigen moe-
ten mee lijden. Maar dan troostten de prof eten hen met de
beloften-voor-het-Overblijfsel. Zoals het uitzicht op Gods eeu-
wige Vrederijk.
„Daarom zullen wij niet vrezen", zongen de Korachieten, „al
verplaatste zich de aarde, al wankelden de bergen in het hart
van de zee", Ps. 46 :2. Dat was krachtige poetische taal om
onbegrensd vertrouwen in God te belij den. Zo'n kosmische
keten van katastrof en staat ons echter wel te wachten, bij Gods
ladtste oordeel. „Terstond na de verdrukking dier dagen zal de
zon verduisterd worden en de maan zal haar glans niet geven
en de sterren zullen van de hemel vallen en de machten der
hemelen zullen wankelen", Matth. 24 : 29. Ook met het oog
daarop mogen de vromen zingen: „Daarom zullen wij niet
vrezen Jahweh van de strijdkrachten is met ons ..., die
oorlogen doet ophouden tot het einde der aarde."
Vromen, itw wachtwoord mag zijn: „Immanuel!"
NOTEN.
1) A. Noordtzij, Gods Woord en der eeuwen getuigenis, Kampen 1936, 421vv.,
vgl. Korte Verklaring 2 Kronieken, 344, 350, W. H. Gispen, Koningen (Korte
Verklaring dl. 4), Kampen 1956, 83.
2) Hengstenberg dacht aan een leerling van Jesaja.
3) J. Ridderbos, Jesaja, K.V. I, 258.
4) A. Noordtzij, Gods Woord enz. 421.
5) J. Ridderbos, a.w. 258.
6) A. Noordtzij, a.w. 422.
7) idem.
8) „C'est la date communement adoptee", aldus Pannier-Renard (commentaar
Pirot-Clamer) a.l. We trof f en deze mening aan bij: Calvijn, Delitzsch (acht 2
374
Psalm 46: Immanuê1 — God met ons! § 13
Kron. 20 waarschijnlijker, maar denkt ook aan de Sanherib-periode), Ewald,
Gispen (K.V. 2 Kon. 18 : 13), Hengstenberg, Hupfeld, Kissane, KOnig, Lamparter.
9) It is generally agreed that the refrain should be inserted after verse 4",
aldus Kissane in zijn kommentaar a.l. We vonden deze mening bevestigd in de
kommentaren van Bohl, Brigg, Delitzsch, Duhm, Edelkoort, Ewald, Hupfeld,
Kraus, Moll, Olshausen, Pannier/Renard, Lamparter, Weiser. Ook Kittel stelt in
BHK 3 invoeging voor. H. Junker schrijft in een artikel („Der Strom, dessen
Arme die Stadt Gottes erfreuen (Ps. 46, 5) ") in Biblica vol. 43, 197-201, dat
„entgegen der Auffassung fast aller neuern Text- und Formkritiker, nach V. 4
nicht der in V. 8 und 12 gebotene Refrain zu erganzen ist. Denn hier vertritt
der im dargelegten Sinn verstandene V. 5 diesen Refrain. Es ist aber nicht eine
der Abwechslung halber gesetzte Variante dazu, sondern legt das Fundament
ftir das in dem Refrain ausgesprochene Bekenntnis des Vertrauens und der
Zuversicht; er ist Glaubensaussage, auf die sich das Vertrauensbekenntnis
statzt". Op de verklaring van vs. 5, waarop Junker hier doelt, komen we bij vs.
5 terug. Vgl. noot 18.
10) „Bij de triomftochten der Assyrische koningen moesten overwonnen ko-
ningen de koninklijke wagen trekken en maar al te vaak het afgehakte hoof d
van een landsman om hun nek dragen. Daarna stak men een ring door hun
neus of lippen en liet ze strafarbeid verrichten. Of wel: men sloot ze op in een
kooi tezamen met honden of zwijnen en zette ze bij de stadspoort neer om
door het yolk bespot te worden", Sesam, Wereldgeschiedenis, Baarn I, 143v.
11) M. Dahood stelt voor te lezen: „found from of old to be a help in trouble".
„Reading mead, the Canaanite form of mélz, for MT me 6d. Een Schriftmatige
weergave. Jahweh verloste zijn yolk destijds niet voor het eerst, maar vanwege
de ongewoon grote bedreiging lijkt ons MT toch passender: „ten zeerste
bevonden".
12)A. van Deursen beschrijft de Palestijnse aardbeving van 11 juli 1927,
Palestina het land van de bijhel, Baarn, 103v.
13) A. M. Rehwinkel, De zondvloed, Amsterdam 1970, 84 e.v.
14) Pannier/Renard achten vs. 3 en 4 voor tweeerlei uitleg vatbaar: „Les v. 3-4
evoquent l'idee d'un tremblement de terre, soit que le psalmiste decrive sous
cette forme les bouleversements operes dans l'Asie occidentale par les pre-
mieres grandes invasions assyriennes, soit qu'il decrive un phenoméne sismi-
que reel dont le souvenir s'est conserve dans le titre de la prophetie d'Amos
(I, 1) sous Ozias, l'arriére-grand-pére d'Ezechias", a.1. Hengstenberg en Edelkoort
(Bijbel met Kanttekeningen, Baarn 1962) nemen „het geweld der wateren" als
„beeld voor het woelen der volken".
15) De NV van het NBG hield vast aan de verouderde weergave: heerscharen,
alleen in Rom. 9 : 29 en Jak. 5 :4 liet ze „zebaoth" onvertaald, wat ook z'n
voordelen heeft.
16)Als met ,,al-alamooth" in het opschrift een (hoge) toonaard bedoeld is. SV
liet het onvertaald, NV las: „Op de wijze van: De jonkvrouwen", maar vertaalde
in 1 Kron. 15 : 20 door „hoog afgestemd". Hengstenberg al. zag er ook een
muzikale notitie in.
17) „Dieu de Jacob; c'est une appellation frequente dans les psaumes des fils
de Core et d'Asaph", Pannier/Renard a.l.
18)Wij volgen met de vertaling van dit moeilijke vs. Kissane: „A river whose
375

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!
streams rejoice the city of God, Is the sanctuary, the dwelling of the Most
High". Heb. has „the holiness of the dwelling", i.e. the most holy dwelling",
comm a 1 Deze vertaling komt overeen met die welke H. Junker geeft: „Ein
Strom, dessen Arme die Stadt Gottes erfreuen, ist das Heiligste im Gezelt des
AllerhOchsten, Biblica, Volumen 43, 197-201. M. Dahood verdedigt de vertaling:
„God brings happiness to his city, the Most High sanctifies his habitation". Hij
trekt het begin van vs. 5 bij vs. 4 en laat dit laatste vs. eindigen met: „the river
and its channels stand in a heap". „As the result of an earthquake. For MT
selah, reading the verb salah, to heap up." Dan zouden alleen strofe II en III
door selah afgesloten worden en strofe I niet.
19)Vgl. G. Ernest Wright, De Bijbel ontdekt in aarde en steen, Baarn 194-196.
Een foto van deze tunnel in de Atlas van de bijbel, Grollenberg/Van Deursen,
84. Grollenberg, Kleine atlas van de bijbel, 106. Zie ook A. van Deursen,
Palestina het land van de bijbel, Baarn, 87v.
20) A. van Deursen, De achtergrond der psalmen, Baarn, 205.
21) ,,Das Ps. 46, 5 zugrunde liegende Bild ist schon von einzelnen Erklarern mit
Is 8,6 in Beziehung gebracht worden. Nachdem Achaz sich geweigert hat, sein
Vertrauen allein auf die ihm verheissene gOttlichte Hilfe zu setzen, und den
AssyrerkOnig zu Hilfe geruf en hat, droht der Prophet ihm und den Bewohnern
Jerusalems: ,,Weil dieses Volk da die still fliessenden Wasser von Siloah
verworf en hat, ... darum, siehe, lasse ich fiber sie kommen die Wasser des
Stromes, die starken und gewaltigen ... (8,6). Hier steht der Euphrat als Bild
der assyrischen Macht, die den vergewaltigt, der sie um Hilfe anruft, wahrend
die still, aber unversieglich strOmenden Wasser von Siloah, die Lebensader
Jerusalems, Symbol ist ftir den geittlichen Schutz, den Jahwe seiner Stadt
bieten will. Wegen der gegensatzlichen Bedeutung, die der Euphrat im Bilde
des Isajas hat, ist es nicht wahrscheinlich, dass der Psalmist dieses im Auge
gehabt hat. Aber die Isajasstelle zeigt, wie nahe es der israelitischen Denk-
weise lag, das Wasser in seiner gegensatzlichen Symbolik als Bild fiir Heil und
Unheil 711 wM-den", H. Junker, „Der Strom, de'cen Arme die qtadt nnttes
erfreuen (Ps. 46, 5)", Biblica, Volumen 43, 201.
22) Al kan het evengoed een beeld zijn van kwade dingen, zie slot noot 26.
23) Pannier wijst hier op „allusion au tremblement de terre de la premiere
strophe ..."
24) Kissane al.: „The meaning seems to be that God will bring relief from
trouble as day follows night (cf 30 : 6), though there may be an allusion to the
destruction of the army of Sennacherib (Is. 37 : 36, cf. 17 : 4)"
25) „At break of dawn. I.e., the time when attacks were made", M. Dahood a.l.
Vgl. het tijdstip van de invasie 6 juni 1944!
26) Kissane merkt bij zijn vertaling „Nations made tumult" op: „The word is
used above (4a) of the sea, and in 83 : 2 of the noise of an army on the march".
27) Pannier/Renard: „La brievete du vers final a ete voulue pour indiquer la
rapiditê terrifiante du denouement".
28) J. Swart, De theologie van Kronieken, Groningen 1911, 89.
29) „Here there is a special reference to His recent dealings with Israel — His
chastisement of Israel through the agency of Assyria, and then His delive-
rance of Israel by the overthrow of Sennacherib", Kissane
30) Calvijn, al.
376 377
Psalm 46: Immanuel — God met ons! § 13
31) Vgl. H. Wildberger, Bibl. Komm Jesaja, Neukirchen-Vluyn, 101v. A. van
Deursen, De achtergrond der psalmen, Baarn, 173v.
32) Wildberger a.w., 102: „Kriegswagen und andere Gotter stehen auf derselben
Ebene". Daarom is de overgang in Jes. 2 : 8 op het thema van de afgodendienst
geen metabasis eis allo genos.
33) Helmut Lamparter, Das Buch der Psalmen, Stuttgart, I, 239. Kissane vertaalt:
„He will make wars to cease ..." en merkt ter adstructie op: „For the thought
cf. Is. 2 : 4; 9 : 5; 11 : 6ff ; 33 : 18ff." Cf. voor participium pro futuro: JouOn, 121e.
34) Dahood, al.: „Be still. Namely, do nothing; do not enter into military
alliances with other nations, since Yahweh controls history. This is the military
policy advocated by Isa xxx 15, By sitting still and keeping quiet will you be
saved. ... This exegesis, if sound, might bear on the dating of the psalm."
35) Men kan bij de kommentatoren van deze Psalm drie richtingen onderschei-
den. 1. De cultische verklaring. Deze beschouwt Psalm 46 als een algemeen-
godsdienstig lied, gedicht voor de eredienst en geschikt om altijd en overal
door Gods yolk gezongen te worden. 2. De historische verklaring, die gezocht
heeft naar een historische situatie om van daar uit de psalm te verklaren.
Verreweg de meeste kommentatoren van deze richting kiezen, zoals we in noot
8 al opmerkten, dan de Sanherib-periode. 3. De eschatologische verklaring, die
de psalm uitsluitend hoort spreken van de laatste dingen in de eindtijd.
Hoewel wij de waarheidselementen in deze opvatting erkennen en in rekening
brachten, kozen we toch voor de historische verklaring. Trouwens, welk ge-
deelte van de Heilige Schrift moet men niet allereerst lezen vanuit zijn
historische achtergrond? Ook Paulus' brief aan de Romeinen is een stuk
geschiedenis, niet minder dan het boek Kronieken.
36) Flavius Josefus, De val van Jeruzalem, uit: „De Joodse Oorlog", ingeleid
door en vertaald onder toezicht van Prof. Dr. M. A. Beek, Amsterdam, 1958, 140.
37) id em 111
38) S. W. Christophers, Schrijvers van Hymnen en hunne Hymnen, aangehaald
bij Spurgeon in zijn verklaring van Psalm 46, Amsterdam, deel II, blz. 75.
39) Friedrich Spitta, „Ein feste Burg ist unser Gott" (Die Lieder Luthers in ihrer
Bedeutung fur das evangelische Kirchenlied), Gottingen, 1905, 112-169. Volgens
Schmidt (aangehaald bij J. Ridderbos) werd het waarschijnlijk gedicht in 1527,
toen de pest in zijn stad en zelfs in zijn huis was binnengedrongen. Het lied
is „1529 erstmals in einem Gesangbuch nachweisbar", Erwin Miilhaupt, Luthers
Psalmen-Auslegung, Gottingen 1962, II, 175.
40) „Mir wird Christus den Geist geben, dasz ich diese Diener Satans lebend
verachte und sterbend besiege ... Mein Widerruf wird dieser sein: friiher babe
ich gesagt, der Papst sei der Stellvertreter Christi; jetzt widerrufe ich und sage,
der Papst ist Christi Feind und Apostel des Teuf els", de Wette, Luthers Brief e
I, 579f (bij Spitta, a.w. 138).
41 ) „Allmachtiger, ewiger Gott! Wie ist es nur eM Ding urn die Welt! Wie
sperret sie den Leuten die Mauler auf! Wie klein und gering ist das Vertrauen
der Menschen auf Gott! Wie ist das Fleisch so zart und schwach und der
Teufel so gewaltig und geschaftig durch seine Apostel und Weltweisen! Wie
ziehet sie so bald die Hand ab und schnurret dahin die gemeine Bahn und den
weiten Weg zur H011en zu, da die Gottlosen hingehOren; und siehet nur allein
blosz an, was prachtig und gewaltig, grosz und machtig ist und ein Ansehen

§ 13 Psalm 46: Immanuel — God met ons!

hat. Wenn ich auch meine Augen dahin wenden soil, so ist's mit mir aus, die
Glock ist schon gegossen und das Urteil gefallet. Ach Gott, ach Gott, o du mein
Gott! Du, mein Gott, stehe du mir bei wider aller Welt Vernunft und Weisheit.
Tue du es; du muszt es tun, du allein. 1st es doch nicht meine, sondern deine
Sache. Hab ich doch fiir meine Person allhier nichts zu schaf fen und mit
14
diesen groszen Herren der Welt zu tun. Wollte ich doch auch wohl gute,
geruhige Tage haben und unverworren sein. Aber dein ist die Sach, Herr, die
gerecht und ewig ist. Stehe mir bei, du treuer, ewiger Gott, ich verlasse mich PSALM 65: EEN MISOOGST AFGEWEND
auf keinen Menschen. Es ist umsonst und vergebens, es hinket alles was
fleischlich ist und nach Fleisch schmeckt. Gott, o Gott, h6rest du nicht, mein
Gott? Bist du tot? Nein, du kannst nicht sterben, du verbirgst dich allein. Hast
du mich dazu erwahlet? ich frage dich wie ich es denn gewisz weisz; eL so wait
;
Psalm 65 is een echte „zomer-psalm".
es Gott, denn ich mein Lebelang nie wider solche grosze Herren gedacht zu
Als de korenvelden golven in de wind, als de vruchten rijp
sein, habe es mir auch nie filr genommen. Ei, Gott, so stehe mir bei in dem
Namen deines lieben Sohnes Jesu Christi, der mein Schutz und mein Schirm stoven in de zon, als er weer appels en peren aan de bomen
sein soil, ja meine feste Burg durch Kraft und Starkung deines heiligen hangen en de boeren aan oogsten gaan denken, dan is het een
Geistes. Herr, wo bleibest du; du, mein Gott, wo bist du? Komm, komm, ich bin
prachtige gelegenheid om Psalm 65 te zingen.
bereit auch mein Leben darum zu lassen, geduldig wie ein Lammlein. Denn
gerecht ist die Sache und dein; so will ich mich von dir nicht absondern In zo'n tijd is hij blijkens vs. 10-14 ook ontstaan. Toen er op
ewiglich. Das sei beschlossen in deinem Namen. Die Welt musz mich fiber de Israélitische akkers een veelbelovende oogst stond te rijpen.
mein Gewissen wohl ungezwungen lassen, und wenn sie noch voller Teufel
Dat is in Palestina het geval in ons voorjaar, enkele maanden
ware, und sollte mein Leib, der noch zuvor deiner Hande Werk und Geschopf
ist, dartiber zu Grund und Boden, ja zu Triimmern gehn; daftir aber dein Wort eerder dan bij ons. Met Pasen haalden de Israêlieten de gerst
und Geist mir gut ist. Und ist auch nur urn den Leib zu tun; die Seel ist dein al binnen, met Pinksteren de tarwe en in augustus plukten ze
und gehOrt dir zu und bleibet auch bei dir ewig. Amen. Gott, helf mir. Amen",
de eerste druiven al.
Spitta a.w. 142v. Merle d'Aubigne, Geschiedenis der Hervorming, 425.
42) Spitta, a.w. 141v. Toch moeten we ook Psalm 65 niet veralgemenen tot een
43) idem, 135. tijdloos Schriftgedeelte, dat op élke willekeurige zomer van
44) Sesam, Wereldgeschiedenis, Baarn, dl. 9, 105.
45) Luther zag in de komst van de Turken een voltrekking van het oordeel
toepassing is. Heel Gods Woord spreekt situatief, ook Psalm 65.
Gods, zowel jegens de pausgezinden als jegens de kring waartoe hij zelf Er is aan deze psalm een voorgeschiedenis verbonden, die alle
behoorde. Hij schreef : „Denn bey den Unsern ist grosze Verachtung Gottes verzen van deze psalm doorlicht. De psalm bevat zelf de
Worts, bey den Papisten grosze Gotteslasterung, und grauliche Stinde wider
die erste und ander Tafel der zehn gebot Gottes; das macht mir ein bOs
gegevens voor dit verhaal, zodat het niet moeilijk valt het in
Gewissen, und kranket mein Herz. Hilf uns Gott nicht, so sind wir verlorn" hoof dzaak te reconstrueren.
(Tischreden)", vgl. C. P. van Andel, Tussen de regels, 's Gravenhage 1968, 66.
Volgens Van Andel dichtte Luther „Ein feste Burg" kort voor 1529, a.w. 65. 1. „NA BANGE TIJD VAN SOMERDROOGTE IS DAAR DIE
Psalm 46 stond al bij de „Souter Liedekens", een bundel berijmde psalmen en
andere bijbelse liederen, die in 1540 te Antwerpen verscheen, idem 142v. UITKOMS WEER".
46 ) Sesam, a.w. dl. 9, 105. Het valt ons, Nederlanders, misschien niet eens zo mak-
kelijk ons in te leven in deze voorgeschiedenis van Psalm 65,
omdat daarin alles om watergebrek draait. Wij weten toch
eigenlijk niet wat dat is. Bovendien leven wij met een wereld-
economie, die ons graan levert uit Canada, druiven uit Italiê en
vlees uit Argentiniê.
De oude Israelieten leef den in een andere wereld.

378 379
§ 14 Psalm 65: Een misoogst afgewend
Wij vinden het prettig als het eens een paar weken niet
regent. Onze kraan geeft dan toch wel water en onze boeren
zien hun veestapel niet sterven van dorst. Maar Palestina heeft
in zijn westelijke helft geen rivieren, zoals Egypte z'n Nijlar-
men heeft; en pompen met pijpleidingen kende men uiteraard
ook nog niet. De hele welvaart van een Israêlitische Boer en z'n
gezin hing voor honderd procent of van dauw en regen. Geen
wonder, dat de oude Isaak die regen in zijn zegen voor Jakob
voorop stelde: „God zal u geven van de dauw des hemels", Gen.
27 : 28, vgl. Deut. 11 : 14, 28 : 12. En de vrome Israêlieten wisten
wel, dat de regen niet vanzelf uit de lucht viel. Of kan de
hemel regenstromen geven? Zijt gij dat niet, Jahweh, onze
God? Zo zullen wij op u hopen, want Gij doet dit alles", Jer.
14 : 22. De tijd waarop de regens vielen was daarbij voor de
Palestijnse Boer van groot belang. Vooral de zogenaamde late
of „spade regens" kon hij voor een goede oogst niet missen. Ze
moesten vallen in maart en april.
We krijgen sterk de indruk, dat de psalmist weken beleefd
had, waarin de late regens uitbleven. Elke dag keken de boeren
naar de lucht, maar er viel geen regenwolk te bekennen.
Dit betekende dat er een ramp dreigde.
De Schrift vertelt op verschillende plaatsen van de ramp-
zalige gevolgen van een grote droogte, 1 Kon. 17v, Jer. 14, Amos
4 : 6vv, Hagg. 1 : 11. Geen regen hield in: straks hongersnood,
geen tarwe, geen brood, in 't najaar geen zaaizaad. Of men
moest het uit de hongerige monden gespaarde graan „met
tranen zaaien", (vgl. Psalm 126: „Hij gaat al wenende voort, die
de zaadbuidel draagt"). Verder: hoge prijzen, zwarte handel,
afzetterij door harde graanhandelaars („Wie koren achterhoudt,
dien vloekt het yolk", Spr. 11 : 26). Grote moeite om van heinde
en ver water in huis te halen. Slachten van verdorste schapen
en geiten en daardoor minder melkleveranciers. Naar water
happende ezels. Vermagerde runderen. En elke dag opnieuw
een gloeiende zon boven uitgedroogde akkers met een kwij-
nende oogst.
De bron van alle zegeningen lag droog.
380 381
Psalm 65: Een misoogst afgewend § 14
Wat hebben deze geplaagde boeren toen gedaan?
Ze konden kiezen tussen twee mogelijkheden.
In de eerste plaats: Baal er bij roepen.
Baal, de Kanaanitische regen- en onweersgod.
In § 10, 1 hebben we gezien, dat wat de kunstmest voor de
moderne Boer is, de Baaldienst voor z'n Kanaanitische collega
was. Een onderdeel van zijn landbouwmethode. Baal en Astar-
te, dat waren volgens het eeuwenoude Kanaanitische geloof de
twee goden, die voor regen zorgden. Zoals bekend heeft deze
afgodsdienst van de Richteren- tot in de Koningentijd ook op
de Israêlieten grote aantrekkingskracht uitgeoef end.
In 1 Kon. 18 kunt u lezen, hoe het bij zo'n „bidstond"
toeging. Priesters die urenlang riepen: „Baal, antwoord ons!
Baal, antwoord ons!" Uiteraard door onweer en regen te geven.
Misschien heeft Elia met z'n spottende opmerking: „misschien
slaapt hij en moet wakker worden", wel gezinspeeld op de
legende, dat Baal elk jaar 's zomers in de onderwereld ver-
dween, vgl. § 10, 1 1 ). De priesters van Baal namen Elia's opwek-
king nog serieus ook, want „toen riepen zij luider en maakten
zich naar hun gewoonte insnijdingen met zwaarden en speren,
totdat zij dropen van bloed. En zodra de middag voorbij was,
tot tegen het brengen van het avondof fer, geraakten zij in
geestvervoering, maar er kwam geen geluid, en niemand gaf
antwoord of sloeg er acht op", 1 Kon. 18 : 28v.
Zichzelf verwonden was bij deze priesters gewoonte, hoor-
den we zoêven. Dan zullen we wel mogen aannemen, dat
tonelen als dat op de Karmel vaker te zien waren in tijden van
droogte. Hysterische, van bloed druipende priesters, die al
maar riepen: „Baal, antwoord ons!"
Dit was de eerste mogelijkheid bij droogte.
Gods krachtige hand negeren en Baal er bij roepen.
Maar in de tijd die Psalm 65 op het oog heeft koos men de
betere weg. Toen leef de in de harten: „Geschiedt er een ramp
in een stad, zonder dat Jahweh die bewerkt?" Amos 3 : 6. Men
zal gedacht hebben aan wat Jahweh in zijn Thora over regen
§ 14 Psalm 65: Een misoogst afgewend
en droogte gezegd had. „Indien gij in mijn wegen wandelt ( ),
dan zal Ik u te rechter tijd uw regens geven, zodat het land z'n
opbrengst geeft ( ). Maar indien gij naar Mij niet luistert ( ),
dan zal Ik u blijven tuchtigen ( ) en uw hemel maken als ijzer
en uw land als koper. Dan zal uw kracht tevergeefs gebruikt
worden; uw land zal zijn opbrengst niet geven en het geboom-
te des lands zal zijn vrucht niet dragen", Lev. 26, vgl. Deut. 28.
Bij dat licht kijk je anders tegen zo'n droogte aan.
Men ging zich afvragen, of Israel door bepaalde zonden
geen oorzaak had gegeven voor deze droogte. Men vernederde
zich onder de machtige hand Gods, zoals die uitkwam in de
rampzalige droogte. Men ging op de knieen. Niet alleen ten-
einde God te smeken om uitkomst, omdat Hij en niet Baal en
Astarte de enige was, die de dreigende misoogst kon afwenden,
maar ook om tegenover Hem schuld te belijden. De ogen van
deze Israelieten waren open gegaan voor de oorzaak van de
droogte: „allerlei gevallen van ongerechtigheid" (zo mogen we
vs. 4 vertalen), 2 ). Zij kwamen tot de ootmoedige erkentenis: dit
en dat was ongerechtigheid. Toen en toen hebben we overtre-
dingen begaan. En ze gingen daarvoor vergeving vragen. Bo-
vendien deden ze geloften, vs. 2.
Dit was de tweede mogelijkheid bij droogte.
Verootmoediging onder de slaande hand Gods.
Zo had het Israel van Psalm 65 gehandeld.
En toen?
Toen keken die Israelieten met nog meer spanning naar de
lucht dan voordien. Hun geloof kwam nu voor een van de
zwaarste opgaven te staan, die geloof kan moeten verwerken:
letterlijk en figuurlijk op Jahweh wachten. Maar laat het toen
zijn gaan rêgenen! Het ruiste in de bomen en het tikte op de
daken. Dat was Gods antwoord.
„Met geduchte daden antwoordt Gij ons in gerechtigheid".
Toen werd het toch nog voorjaar. Men vertelt, dat de
natuur in Palestina dan in verbazend korte tijd een complete
gedaanteverwisseling ondergaat. De ene dag is alles nog stof-
fig en bruin van droogte, zonder kleur of fleur, maar een dag
382 383
Psalm 65: Een misoogst afgewend § 14
na de regenbuien lijkt het wel alsof diezelf de dorre natuur
door een toverstaf is aangeraakt. Opeens zijn heuvels en dalen
overdekt met een weelderige bloemenpracht. Paarse, witte,
roze, gele en vuurrode anemonen, gele brem, narcissen en
clematis zijn dan in het land van de bijbel te bewonderen. De
amandelbomen staan als reusachtige bruidsboeketten te pron-
ken, 3).
Dat wonder voltrok zich nu ook. De hete wind, die als een
doodsadem het land verzengd had, moest plaats maken voor
regenwolken en zeewinden, die het afgematte land deden
opleven. Mens en dier, plant en boom herademden.
God had zijn yolk verhoord.
Een misoogst was afgewend.
Daarop zijn de Israelieten van huis gegaan om Jahweh te
prijzen en Hem hun geloften te betalen. Bij die gelegenheid
kan de dichter Psalm 65 voor het eerst voorgedragen hebben.
En later kan dat door anderen zijn gedaan bij andere gelofte-
of fer-maaltijden, Lev. 7 : 16. Dan zou ook Psalm 65 een „psalm bij
het gelofteof fer" zijn.
Totius hield met deze voorgeschiedenis rekening in zijn
berijming van Psalm 65:
Na bange tyd van somerdroogte
is daar die uitkoms weer!
Nou pas ons dit op Sions hoogte
U lof te sing, o Heer!
2. VS. 2-14: „NOU PAS ONS DIT OP SIONS HOOGTE U LOF
TE SING, 0 HEER!"
Psalm 65 is dus wel een „zomer-psalm", maar niet van a. tot
z. van toepassing op elke willekeurige zomer. We willen hem
dan ook niet veralgemenen tot een tijdloos lied, maar hem
zoveel mogelijk gedateerd lezen.
Vers 2:
„U komt stilheid toe, een lofzang o God in Sion;
U worde gelofte betddld".
§ 14 Psalm 65: Een misoogst afgewend
Dit is geen algemeen-vrome uitspraak. Een oproep om elke
dag enkele minuten „stil voor God" te zijn. Laten we deze zin
vooral in z'n verband lezen. De machtige hand van Jahweh had
zwaar op Israel gedrukt. In zô'n situatie is het eerste wat
Jahweh thekomt: stilte. Dat hebben de ootmoedigen als ze
zulke tijden beleef den altijd beseft. Toen Jahweh zijn yolk
geslagen had met de Babylonische stok reageerde de Klaaglie-
derendichter daarop met: „Goed is Jahweh voor wie Hem
verwachten, voor de ziel die Hem zoekt; goed is het in stilheid
te wachten op het heil van Jahweh; goed is het voor de man,
dat hij een juk in zijn jeugd draagt. Hij zitte eenzaam en zwijge
stil, als Hij het hem heeft opgelegd. Hij drukke zijn mond in
het stof, misschien is er hoop", Klaagl. 3 : 25-29. Ook Ezra en
„alien die beef den voor de woorden van de God van Israel"
hadden weet van dit stil-zijn. Ze zaten verbijsterd bij elkaar tot
het avondoff er, Ezra 9 : 3vv.
We voelen er daarom niet voor, zoals in veel kommentaren
gebeurt, een andere vertaling van vs. 2 voor te stellen. Dan
verwijdert men een oerbijbelse gedachte uit dit vers en het is
bovendien taalkundig niet nodig, 4). In tijden van oordeel heeft
God recht op stilheid. Dan sterve allerlei gepraat eens weg en
drukke men de mond in het stof, Klaagl. 3. „Wees stil voor
Jahweh en verbeid Hem", Ps. 37 : 7, vgl. Ex. 14 : 14, Klaagl. 2 : 10,
Amos 5 : 13.
De dichter van Psalm 65 kende dit ootmoedige zwijgen.
Deze stilheid staat vierkant tegenover verzet-tegen-Gods-
oordelen, dat Mozes al profeteerde en waarvan de geschiedenis
van Israel en de christenheid zo vol is, Lev. 26 : 18, 21, 23, 28, 40.
Maar als de gemeente zich dan wel verootmoedigd heeft
en Jahweh haar lijdzame wachten op Hem beantwoord heeft
met een uitredding zoals hier op de achtergrond van Psalm 65,
waar de dalen zich tooien met koren, dan- moet de stilte ook
verbrOken worden door een 1Ofzang. Die komt Hem dan even-
goed toe als voordien de ootmoedige tijd van stilte. Dan moe-
ten de gelof ten, die in de nood zijn afgelegd, ook betaald
384
Psalm 65: Een misoogst afgewend § 14
worden. „U komt stilheid toe, een lofzang, o God in Sion; U
worde gelofte betdald."
In vs. 3 begint de psalmist al met zijn lof.
Vers 3:
„Hoorder van het gebed,
tot U komt alle viees"
Kon men na de dreigende misoogst en afgewende hon-
gersnood een passender naam voor Jahweh verzinnen dan:
„Hoorder van het gebed"?
In afwijking van de NV („al wat leeft") vertaalden we vs. 3b
meer in overeenstemming met de SV en wat letterlijker naar
het Hebreeuws met: „tot U komt alle vlees". Daarmee pleegt
Gods Woord de mens aan te duiden als zwakke, zondige
sterveling. Zo stonden de Israelieten voor hun besef met hun
gelofteoffers voor God: als zwakke, sterfelijke mensen, die zelf
geen druppel regen konden laten vallen en door hun zonden
Gods zegen verbeurd hadden.
Vers 4:
„Ongerechtigheden hadden de overhand over mij ;
onze overtredingen, Gij verzoent ze".
We lezen in Psalm 129: „Zij hebben mij ten zeerste be-
nauwd van mijn jeugd aan, zegge nu Israel". Daar spreekt dus
heel Gods yolk over zichzelf als een enkele persoon in de
ik-vorm, vgl. 22, 1. Een spraakgebruik dat in de Schrift meer
voorkomt. Zo zal „mij" in vs. 4a wel de betekenis hebben: ons.
Israel belijdt hier als een eenheid z'n schuld.
Daarop had Jahweh zijn belofte vervuld uit Lev. 26: „Maar
belijden zij hun ongerechtigheid (awonaam) en die hunner
vaderen ( ), dan zal Ik mijn verbond met Jakob gedenken ...",
vs. 40. Hier in Ps. 65 :4 staat hetzelf de woord voor „ongerech-
tigheid". Maar aan de regen hadden ze het gezien: Jahweh is
niet boos meer, Hij wil onze ongerechtigheid verzoenen. Dat
viel uit de feiten te proeven.
385

§ 14 Psalm 65: Een misoogst afgewend
Daaruit bleek weer eens, dat Jahweh degenen, die van een
verbrijzelde geest zijn en weet hebben van „stil zijn voor de
Heere Jahweh", niet laat staan. „Want zo zegt de Hoge en
Verhevene, die in eeuwigheid troont en wiens naam de Heilige
is: In den hoge en in het heilige woon Ik en bij de verbrijzelde
en nederige van geest, om de geest der nederigen en het hart
der verbrijzelden te doen opleven", Jes. 57 : 15, vgl. vs. 18.
En wat verbazen zij zich dan over Jahwehs goedheid!
Vers 5:
„Welzalig hij, dien Gij verkiest en doet naderen,
opdat hij wone in uw voorhoven.
Wij zullen verzadigd worden met het goede van uw huis,
het heilige van uw tempel".
Gelofteoffers behoorden tot de vredeoffers en van vrede-
of fers mochten de of f eraars zelf een flinke portie opeten. „Het
bijzondere van het vredeoffer was het paradisale element
daarin. Door het vredeoffer werd Israel onderwezen en verze-
kerd aangaande de belofte van die schone toekomst, waarin
het tussen God en zijn yolk vrede zou zijn. ( ). Het geheel eigen
karakter van het vredeoffer trad naar voren in de maaltijd, die
er altijd aan verbonden was. Een maaltijd, die werd aangebo-
den door God als gastheer aan de Israêliet als Zijn gast. Dat
geschiedde bij geen enkel ander offer", vgl. Ib 208, 176, 205-218.
Laten we derhalve „verzadigd worden met het goede van uw
huis" niet te gauw vergeestelijken, maar liever eerst denken
aan een gelofteoffer-maaltijd.
Trachten we dit toneel eens voor ons te zien.
Feestende Israelieten aan de vredeoffer-maaltijd. Opge-
lucht omdat God hun gebeden en geloften had beantwoord
met een afgewende misoogst. Op het grote brandoff eraltaar in
de voorhof had een priester namens Jahweh hun zonden
verzoend. De kleuren en de bloemversieringen van de taberna-
kel verkondigden evengoed als de kleding van de priesters
Jahwehs belof ten van gerechtigheid en heiligheid en eeuwig
386 387
Psalm 65: Een misoogst afgewend § 14
leven. En de afrastering om de voorhof stond daar als een
zichtbaar bewijs, dat Jahweh hen uit alle volken had uitgeko-
zen om zijn yolk te zijn. Wat een onuitsprekelijke genade. Wat
waren zij „welzalig", dat is goed af, vergeleken bij de volken, die
Jahweh nog niet kenden, vgl. Deut. 7 : 6, 14 : 2, Ps. 147 : 20, vgl.
Ia 429.
Dit vers draagt wel het koloriet van het Horebverbond.
Onder het Nieuwe Verbond heeft God ook ems, heidenkin-
deren, tot zijn bondgenoten uitverkoren en wij mogen God
thans naderen zonder tussenkomst van Levitische priesters,
door de Hogepriester van onze (christelijke) belijdenis, Jezus,
Hebr. 4 : 14-16. Wij lezen nu Psalm 65 : 5a in het licht van wat
Paulus in Ef. 1 : 3v schreef: „Gezegend zij de God en Vader van
onze Heere Jezus Christus, die ons met allerlei geestelijke
zegen in de hemelse gewesten gezegend heeft in Christus. Hij
heeft ons immers in Hem uitverkoren vOOr de grondlegging
der wereld, opdat wij heilig en onberispelijk zouden zijn voor
zijn aangezicht".
Vers 6:
„Met geduchte daden antwoordt Gij ons in gerechtigheid
o God van ons heil,
Gij, vertrouwen van alle einden der aarde
en van de verste zeeên".
De hemel was van koper geweest en de grond van ijzer
toen de regens uitbleven, maar na Israels boete- en bededagen
had Jahweh met Goddelijk gemak de reddende buien gezon-
den. Had Hij zijn yolk zo niet „met geduchte daden antwoord
gegeven"? En voor honderd procent „in gerechtigheid", dat wil
zeggen: loyaal jegens de afspraken van het Horebverbond.
Had Jahweh die niet eerlijk gehonoreerd? Zegen bij gehoor-
zaamheid, vloek bij ongehoorzaamheid, heil (= uitredding,
bevrijding) bij verootmoediging en bekering, Lev. 26, Deut. 28.
Vertrouwt men feitelijk niet over de hele wereld op Zijn
seizoenen, Zijn regen, Zijn zonneschijn? Bewust of onbewust is

§ 14 Psalm 65: Een misoogst afgewend
Gods trouw aan wat Hij Noach beloof de (Gen. 8 : 22) de grond-
slag waarop alle mensen hun huishouding bouwen. Zelfs
atheïstische economen hun vijfjarenplannen.
Vers 7 en 8:
„Gij, die de bergen vastzet door uw kracht,
met sterkte omgord;
die het bruisen der zeeén doet bedaren,
het bruisen van haar golven en het rumoer der natiên."
Daar zagen de Israëlieten vooral Gods kracht in: de bergen
staan vast! En de oceaan blijft binnen z'n grens! En zijn dit
soms geen verschijnselen waaraan onze moderne techniek nog
steeds maar weinig veranderen kan? De Zwitsers hebben met
hun tunnels en wij Nederlanders met onze Deltawerken toch
feitelijk maar wat prutswerk verricht aan de uiterste rand van
wat Gods handen voortbrachten. Bergen en oceanen verkondi-
gen nog heden de kracht van onze God. Hij houdt de Atlan-
tische Oceaan binnen zijn grenzen. Hij hoeft maar 66n woord
te spreken en Nederland is er niet meer. Dat houden onze
Afsluitdijk en Grevelingendam niet tegen. Als Hij het bruisen
der zeeën 66n nacht toelaat, blijken onze machtige dijken maar
stukken speelgoed, zoals de watersnood van februari 1953
bewijst.
En zoals God de watergolven regeert, zo kan Hij ook de
volkerenzee temmen. We krijgen de indruk, dat er destijds op
rumoer in de volkerenwereld enige ontspanning was ingetre-
den. Maar de psalmist zag daarin geen verheugende politieke
„ontwikkeling", maar de hand van Jahweh.
Vers 9:
„Daarom vrezen zij die de einden bewonen,
voor uw tekenen;
waar de morgen gloort en de avond daalt,
brengt Gij gejuich".
Waarschijnlijk hadden ook Israéls buurvolkeren onder de
388
Psalm 65: Een misoogst afgewend § 14
droogte geleden. Het gejuich ook onder die volkeren over de
regen zag de psalmist als een gave van Jahweh. Van Oost
(„waar de morgen gloort") tot West („waar de avond daalt") had
Jahweh blijdschap gebracht. Een waarheid, die niet van haar
erkenning door de volkeren afhangt.
Wie liet de volkeren in de zomer van 1945 juichen? Wie
bedaarde toen „het rumoer der natiën"? Engeland? Amerika?
Of de levende God? Al erként men dit niet, daarom is het wel
zo.
En nu staat de oogst op het land.
De dichter kijkt z'n ogen uit. Het koren wuift in de wind.
De velden zijn bedekt met kudden. Men leek een rampjaar te
krijgen, maar Jahweh maakte er zelfs een gòed jaar van. Hij
kroonde het als een koningin.
Vs. 10-14:
„Gij bezoekt het land en verleent het overvloed,
Gij maakt het zeer rijk.
De beek Gods is vol water,
Gij bereidt hun koren. Ja, zo bereidt Gij alles.
Gij drenkt zijn voren, Gij voorvochtigt zijn kluiten
;
door regenstromen maakt Gij het week
;
Gij zegent zijn gewas.
Gij kroont het jaar van uw goedheid,
uw sporen druipen van vet
;
de dreven der steppe druipen,
de heuvelen omgorden zich met gejuich
;
de landouwen zijn bekleed met kudden,
de dalen tooien zich met koren:
zij jubelen elkander toe, ook zingen zij .
„
Een schilderij van Palestina in het voorjaar.
Maar een voorjaar, dat Israël had afgebeden met veroot-
moediging en schuldbelijdenis, met geloften en stilheid. Te-
vens een voorjaar waarvoor Israël Jahweh bijzondere eer gege-
ven heeft. Dat is tevens een geloofsbelijdenis in een wereld
389
§ 14 Psalm 65: Een misoogst afgewend
van natuurveraf goding door Baal- en Astartedienst. Dit Israel
wist zich „vlees", zwakke en sterfelijke mensenkinderen, tegen-
over z'n almachtige God. En ook wij kunnen als 20e eeuwers
nog steeds de regen niet regeren.
Laten wij in onze eeuw van wetenschaps-verafgoding onze
hemelse Vader als we de oogst te velde zien staan net zo
hartelijk prijzen als Israel in zijn wereld van vegetatieveraf go-
ding.
God hierom prijzen is nog steeds: Hem belijden!
„Zijn er onder de nietigheden der volkeren, die het laten
regenen?" Kunnen ingenieurs of natuurkundigen dat? „Zijt Gij
dat niet, Jahweh, onze God? Zo zullen wij op U hopen, want Gij
doet dit alles", Jer. 14 : 22.
NOTEN.
1) M. J. Mulder, Ba'al in het Oude Testament, Den Haag 1962, 40.
2) Delitzsch a.l. „Dibre ist so wenig als 35, 20. 105, 27. 145, 5 vgl. 1 S. 10, 2. 2 S.
11, 18f. bedeutungslos: es zerlegt den Thatbestand in seine einzelnen Fdlle und
Umstânde", vgl. A. Noordtzij, Psalmen (Korte Verklaring) 185: „Allerlei onge-
rechtigheid".
3) A. van Deursen, De achtergrond der Psalmen, Baarn, 44v, 82.
4) De MT (dumiya) geeft zoals we zagen de beste zin. Ges. Buhl geeft als
betekenis op: „1) Stillschweigen. ( ) Insbes. stille Ergebung in Gott, Resignation
Ps. 65, 2: ( ) dir (gebuhrt) Hingabe, Lobgesang". F. Delitzsch merkt a.l. op:
„Dumiya ist die Gottergebenheit, welche auf ungeduldiges Vorgreif en und
Eingreif en verzichtend Gotte ihre Sache anheimstellt und Ihn filr sich handeln
ldszt (Ex 14, 14)".
390
§ 15
PSALM 80: EXSURGE, DOMINE!
Juni 1520. Villa Malliano, het pauselijke zomerverblijf.
Jachtpartijen. Wedstrijden. Toneelvoorstellingen. Een stuk valt
bij het feestende gezelschap niet in goede aarde. Tot groot
vermaak van „de heilige Vader" wordt er met vuil geworpen
naar de auteur. Men snijdt hem - een monnik - de broeksban-
den door. Zijn beenbedekking zakt op zijn knieen. Men dient
hem met de vlakke hand meppen toe op ... 1 ).
In Rome vergadert intussen het Consistorium. De hoogste
kerkleiders beraadslagen over een banbul tegen de lastige
Duitse monnik Martinus Luther. Een en veertig van zijn „ket-
terijen" worden afgewezen. Hij krijgt zestig dagen om ze te
herroepen, 2 ).
Paus Leo zelf had alleen het begin van de besprekingen
bijgewoond. Reeds na een dag was hij naar zijn genoemde
jachtslot vertrokken „voor zijn gebruikelijke jachtpartij". Op 15
juni werd de bul hem daar ter ondertekening voorgelegd. Zijne
Heiligheid behoef de er alleen nog een inleiding en een slot
aan toe te voegen. De eerste woorden, die hij schreef, doen
intussen wel vermoeden hoezeer zijn gedachten door de wilde
zwijnenjacht in beslag genomen werden. Want waaraan ont-
leende de „stedehouder van Christus" woorden om uitdrukking
te geven aan de „pijn" die hem vervulde nu hij zich verplicht
zag deze harde maatregel tegen Luther te nemen? Onder
andere aan Psalm 80! „Sta op o Heer, — in het Latijn: „Exsurge,
Domine!", vandaar ook deze naam van de encycliek — en neem
zelf uw zaak ter hand. Een wild zwijn is in uw wijnberg inge-
broken", 3).
Gruwelijk Schriftmisbruik? Inderdaad, maar in een opzicht
391

§ 15 Psalm 80: Exsurge, Domine!
toch terecht aangehaald: Psalm 80 klaagt over verwoestingen
temidden van Gods yolk, wilt u: op het kerkelijke erf. Daar had
Paus Leo X gelijk in. De wijngaard der christenheid lag er in
zijn tijd inderdaad kaalgevreten bij.
Alleen: wie was nu eigenlijk het wilde zwijn?
1. DE HISTORISCHE ACHTERGROND.
Psalm 80 is een klaagpsalm over Israel ofwel het Tienstam-
menrijk. De dichter noemt het Jozef" vs. 2, „Efralm, Benjamin
en Manasse" vs. 3. Zoals bekend hebben de Assyrièrs deze
noordelijke stammen van Israel na de val van Samaria in 722
v. Chr. in ballingschap weggevoerd.
Wat hadden de Tienstammen Jahweh voordien gekrenkt!
Jerobeam, de zoon van Nebat, die Israél zondigen deed,
was begonnen met eigenwillige godsdienstigheid: de kalve-
rendienst-voor-Jahweh te Dan en Bethel. En reeds hem had
Jahweh door de prof eet Ahia laten waarschuwen, dat dit wel
eens op ballingschap zou kunnen uitdraaien: „Dan zal Jahweh
( ) Israel wegrukken van deze goede grond die Hij hun va-
deren gegeven heeft, en Hij zal hen aan de overzijde van de
Rivier verstrooien ...", 1 Kon. 14 : 15v. Maar nadien heeft Jah-
weh deze waarschuwing nog twee honderd jaar lang laten
herhalen door hele rijen profeten, die het waarschuwingen
lieten regenen. Het grote boek Koningen laat breedvoerig zien
wat een moeite Jahweh gedaan heeft om zijn weerbarstige
zoon Efraim te behouden. Prof eten als Elia en Elisa werkten
onder EfraIm (= het Tienstammenrijk). Wat een aandacht
besteedt Gods Woord aan hun werk. En hoeveel andere trouwe
profeten zouden er nog meer in hun dagen en daarna hebben
gepredikt, al zijn hun namen ons niet bewaard gebleven? Maar
hoe verder we in het boek Koningen lezen, hoe zwaarder de
slagen op de Tienstammenkerk neerdalen. Berinnen verscheu-
ren kinderen van Bethel, 2 Kon. 2. Oorlog met Moab, 2 Kon. 3.
Hongersnood, 2 Kon. 4. Voortdurende strijd met de Syriêrs of
Arameeêrs. Zij roven Israêls kinderen (zoals dat dienstmeisje
van mevr. generaal Naaman), 2 Kon. 5. Zij belegeren Samaria zo
392
Psalm 80: Exsurge, Domine! § 15
lang, dat vrouwen razend van de honger hun eigen kinderen
opeten, 2 Kon. 6v. En toen al Gods waarschuwingen in de wind
geslagen werden en de bewegingen voor wederkeer naar God
en zijn verbond telkens weer vastliepen omdat ze maar half
werden doorgevoerd, heeft Jahweh de bedreiging, die Hij twee
honderd jaar tevoren voor de oren van Jerobeam I al had
uitgesproken, tenslotte toch uitgevoerd. Daarvoor heeft Hij de
om hun verschrikkelijke wreedheid bekende Assyriérs ge-
bruikt, vgl. 13 (Psalm 46).
Onder de regering van Menahem overschreden de As-
syrièrs voor het eerst de Israêlitische grenzen, 2 Kon. 15 : 19v.
Het kostte Israel zakken vol zilver (1000 talenten, 4)) om de
indringers tot de aftocht over te halen. „In de dagen van Pekah,
de koning van Israêl, kwam Tiglath-Pileser, de koning van
Assur, en veroverde Ijon, Abel-Beth-Maacha, Janoah, Kedes en
Hazor, Gilead en Galilea, het gehele gebied van Naftali; en hij
voerde de bevolking in ballingschap naar Assur", 2 Kon. 15 : 29.
Toen Hosea, de laatste koning van Israel, de schatting weigerde
te betalen, „nam de koning van Assur hem gevangen en sloot
hem in boeien in de gevangenis. De koning van Assur trok
door het gehele land, rukte op naar Samaria en belegerde het
drie jaar. In het negende jaar van Hosea nam de koning van
Assur Samaria in; hij voerde Israel in ballingschap naar Assur
en deed hen wonen in Halah, aan de Habor, de rivier van
Gozan, en in de steden der Meden" (eindeloos ver van huis, tot
bij de Kaspische zee), 2 Kon. 17 : 1-6.
Psalm 80 moet geboren zijn in deze laatste periode van de
Tienstammenkerk. Althans volgens het opschrift in de Septu-
aginta, de Griekse vertaling van het Oude Testament (vgl. Ia
27v). Dit opschrift luidt: „Over de Assyriêr". Wij zien geen
reden aan de juistheid hiervan te twijfelen, want het past
uitstekend bij het beeld, dat onze psalm van het Tienstam-
menrijk tekent.
Al valt niet nauwkeurig vast te stellen uit wêlke jaren van
wêlke koning gedurende de Assyrische overheersing Psalm 80
precies dateert, 5 ). Dit waren immers stuk voor stuk jaren,
393

§ 15 Psalm 80: Exsurge, Domine!
waarin Jahweh zijn afvallige Ef raim „tranenbrood" liet eten,
zoals Ps. 80 : 6 het uitdrukt. We zullen echter wel veilig met de
Septuaginta mogen aannemen, dat we Psalm 80 moeten lezen
tegen de achtergrond van de harde Assyrische vuist, die vanaf
koning Menahem (752-742) op Israel heeft gedrukt. Tot deze
wrede natie in 722 v. Chr. door Gods bestel de scherprechter
werd, die de Tienstammen uit het beloof de land sleepte.
Een dichter uit het Overblijfsel
Ook in deze zwarte periode van de kerkgeschiedenis had
Jahweh nog een Overblijfsel, dat Hem vreesde, 2 Kron. 30 : 11,
18, 25, 34 : 9. Prof eten als Hosea, Amos, Jona en Micha hebben
,,over Israel en Samaria" geprofeteerd en daarbij wel niet veel,
maar toch wel enig geloof gevonden. Ook in Juda vormden de
vromen destijds trouwens nog slechts een Rest. Jesaja, die de
ondergang van Samaria vanuit Jeruzalem (slechts 60 km van
elkaar verwijderd) heeft gadegeslagen, noemde op Gods bevel
66n van zijn zonen: Schear Jaschub, dat betekent: een Rest
(niet de massa) zal zich bekeren.
Welnu, onder dit vrome Overblijfsel heeft toen een voor-
bidder de nood van de Tienstammenkerk aan Jahweh voorge-
legd. Of deze dichter zelf ook in Efraim woonde? Je zou het
kunnen afleiden uit zijn tot driemaal herhaalde bede: „O God
( ), herstel ons, opdat wij verlost worden", vs. 4, 8, 20, en uit
de klachten: „kom tot onze verlossing", vs. 3, „Gij hebt ons tot
een twistappel gesteld en onze vijanden bespotten ons ...", vs.
7, vgl. vs. 19. Maar dit zou ook het solidaire spreken kunnen
zijn van een Judee6r, die zich door Gods êne verbond 6611 wist
met de broeders in de Tienstammenkerk. Het opschrift: „een
getuigenis van Asaf lijkt ook naar Juda te wijzen, maar er kan
toch ergens in het Noordelijke rijk nog wel een Asafitische
Leviet gewoond hebben (ondanks 2 Kron. 11 : 13v)? Of de
dichter „Noorderling" dan wel „Zuiderling" was valt dus niet uit
te maken, maar wel dat hij behoord heeft tot de vrome Rest, die
in de oordeelsnood van de Assyrische overheersing Jahweh
met Psalm 80 om erbarming heeft gesmeekt.
394
Psalm 80: Exsurge, Dominel § 15
2. VS. 2-20: 0 GOD, UW WIJNGAARD!
Vers 2:
„Herder van Israel, ach wil toch horen!
Gij, die Jozef als kleinvee leidt,
Gij, die troont op de cherubs,
laat uw licht stralen!"
Toen vader Jakob zijn zonen zegende, sprak hij tot JOzef
- de naam die hier in Psalm 80 gebruikt wordt voor alle
Tienstammen - onder meer deze woorden: „zijn sterke handen
bleven lenig door de handen van de Machtige Jakobs, daar de
Steenrots Israêls zijn herder is ...", Gen. 49 : 24.
Een oer-Palestijns beeld, die herder.
Opmerkelijk, dat de psalmist nu hij voor Jozef gaat pleiten
Jahweh aanspreekt met de tere naam, die Jakob juist voor de
oren van Jozef gebruikte: „Herder Israèls"! En dat de dichter
ook zijn geloof belijdt door de bijstelling: „die troont op de
cherubs", boven de ark waarin de oorkonden van het Sinai-
verbond bewaard werden. En dus niet boven de stierkalve-
renbeelden te Dan en Bethel, zoals de massa in de Tienstam-
menkerk al twee honderd jaar geloof de! Jahweh troonde in het
Huis dat Salomo voor Hem gebouwd had in Jerdzalem! In deze
aanspraak horen we al een dappere geloofsbelijdenis van het
trouwe Overblijfsel.
Het verhief zich echter niet farizees-hoogmoedig boven
,,de schare, die de Wet niet kent", maar doet hier juist voorbede
voor de afvallige broederschap. Want ook de Tienstammen
waren toch altijd nog „kleinvee" (schapen en lammeren) van de
„Herder Israels"? Kon Hij zich doof houden voor klachten over
de kudde, die Hij al eeuwen had geleid? Als Hij nog eens zo
schitterend zou willen optreden (vs. 2d) als Hij weleer gedaan
had!
Het werd daarvoor anders wel de hoogste tijd.
Zowel uit burgerlijk als uit militair oogpunt bekeken was
de toestand van Noord-Israêl allengs hopeloos geworden. Wat
kon dat geplunderde lilliput-rompstaatje nog beginnen tegen
395

§ 15 Psalm 80: Exsurge, Domine!
de Assyrische supermogendheid? De vromen in Noord en Zuid
zagen nog maar 66n uitweg: Gods tussenkomst.
Vers 3:
„Wek uw heldenkracht op
voor Efralm, Benjamin en Manasse;
en kom ons verlossen!"
Jahweh hoef de zijn aloude, bekende hulp- en bevrijding-
brengende heldenkracht maar in te schakelen en Israel was
gered. Dringend klinkt het beroep op God: Toe, gebruik uw
kracht voor het arme geteisterde Efralm, Benjamin en Manasse
en kom ons verlossen!
We spraken al even over dit „ons".
Als de dichter geen Efralmiet maar een in Juda woonachti-
ge leviet geweest is, dan heeft hij zich niet hoogmoedig van z'n
afvallige broeders in het Noordelijke rijk gelsoleerd, maar zich
als lid van Gods êne yolk met deze stammen verbonden gewe-
ten, in gemeenschappelijk verleden en gemeenschappelijke
Goddelijke verbondsbelof ten en verbondsbedreigingen. En als
hij tot het Overblijfsel in het Tienstammenrijk behoord heeft,
dan betekende dit voor hem geen isolement-om-het-isolement,
maar bleef hij zich lotsverbonden voelen met de hele broe-
derschap.
Wij kunnen hieruit leren over de desolate toestanden in
de christenheid bij gelegenheden vooral ook duidelijk in deze
„wir- en „ons"-vorm te spreken. Het ligt geheel in de lijn van
Psalm 80 bij voorbeeld eens te zeggen: „Moge God ons genadig
zijn" en dan bij dit „ons" te denken aan de hele Europese en
Amerikaanse christenheid. Gods ene verbond en Gods ène
doop doen „ons" alien op het fundament leven van zijn be-
loften en onder de klem van zijn eisen en bedreigingen.
Vers 4:
„0 God, herstel ons,
doe uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden".
396
Psalm 80: Exsurge, Domine! • 15
In het Nederlands zijn „herstellen" en „bekeren" twee
verschillende woorden; in het Hebreeuws heeft men daarvoor
een woord. Bovenstaand vers kan dan ook op verschillende
manieren vertaald worden: „Herstel ons"—Breng ons weder" of
„Doe ons wederkeren"„,Bekeer ons ...". De NV van Klaagl. 5: 21
geeft hetzelf de Hebreeuwse woord (hasjibenu) weer met:
„Breng ons, Jahweh, tot u weder". De SV luidde: „HEERE,
bekeer ons tot u, zoo zullen wij bekeerd zijn". Voor het He-
breeuwse oor omvat de bede van Ps. 80 : 4 dus meer dan in de
vertaling van het NBG (zie boven) uitkomt. De psalmist bidt
om bekering van Israel, om genade voor Gods yolk. Dat blijkt
ook uit de tweede zin: „Doe uw aanschijn lichten". Zoals een
smekeling aan de voeten van een vorst uit diens vriendelijk
lichtende ogen mocht opmaken, dat hij genade kreeg. Denk
aan de priesterlijke zegen: Jahweh verheffe zijn aangezicht
over u", waarop in 66n adem volgt: „en zij u genadig". De
verlossing van Israel ziet de psalmist dus als een zaak van
genade en bekering. Door Jahweh te bewerken. „Herstel ons"
is voor de psalmist: „Bekeer ons ..." Als Jahweh dat eens wilde
doen! Zijn kudde niet langer donker-dreigend maar genadig
lichtend aanzien, opdat ze in die weg ook verlost zou worden
van het ondraaglijke Assyrische juk.
Een andere weg voor „kerkherstel" kennen Wet en Prof e-
ten niet. Als de ogen gesloten zijn voor de Woordverlating in
de kerk (zowel in heden als verleden), als er geen smeken is om
genade, ook uitkomend in het geven van bekering, dan zijn
alle andere redmiddelen in feite lapmiddelen, 6 ).
Vers 5:
„Jahweh, God van de strijdkrachten,
hoe lang rookt uw toorn tegen het gebed van uw yolk in ?"
Wij spreken liever van de „strijdkrachten" van Jahweh dan
van het verouderde „heerscharen", vgl. 13, Ps. 46 refrein. De
Schrift weet van die krachten waarmee Jahweh placht te strij-
den veel te vertellen. Hij heeft ze gebruikt bij de Uittocht uit
Egypte en de Intocht in Kanaan. Geweldige natuurkrachten
397

§ 15 Psalm 80: Exsurge, Domine!
horen daarbij. Egypte heeft er onder gesidderd. De Sinai stond
er van te trillen. De Jordaan hield er z'n loop van in. Zelfs
onder de heidenen is deze halve eeuw nog lange tijd in herin-
nering gebleven, vgl. Ps. 68 en 114 over Gods „strijdkrachten"
bij Israêls bevrijding uit Egypte. K6smische strijdmiddelen
staan God ter beschikking
En die Oppermajesteit was nu op Israel vertoornd!
Evenals andere „klaagpsalmen over de kerk" blijft ook
Psalm 80 niet in het menselijke vlak hangen, door zich op de
Assyriêrs blind te staren, maar richt hij de blik daar boven uit
op God, GOds hand en GOds toorn. De psalmist zag in de
platgebrande en leeggeroof de Israêlitische landerijen en ste-
den niet uitsluitend het werk van de Assyrièrs, maar in de
eerste plaats het roken van Gods toorn over de ongerechtighe-
den van Ef rem. Z'n Badldienst en Verbondsverlating, hoewel
rijen prof eten naar God en zijn Thora hadden teruggeroepen.
Maar hoelang zou Jahwehs toorn blijven roken? Dwars tegen
de voorbeden van zijn Overblijfsel in? Werden die beden soms
al verzengd door Gods toorn nog voor zij Gods hart en oren
hadden bereikt?
Tref f end, dat de psalmist over de afvallige stammen Ef-
rain, Benjamin en Manasse thans nog tegenover God durft te
spreken als over „Uw yolk"! Vlak voor hun wegvoering in
ballingschap! Realiseer u, dat hij daarmee het Israel van Achab
en Izebel op het oog had. Het land van de hoogten en van de
Bad's. Het yolk, dat Gods verbond had gebroken, zijn inzet-
tingen veracht, Hem zelf gekrenkt, prof etenwoorden als lucht
beschouwd, een man als Elisa uitgejouwd, de knieen gebogen
voor zon, maan en sterren, zie 2 Kon. 17. Alle kenmerken van
wat artikel 29 van de Ned. Geloofsbelijdenis de „valse kerk"
noemt zijn hier aanwezig. Toch spreekt de psalmist nog over
„Uw yolk" en „Uw schapen", „Uw wijnstok", „Uw zoon, die Gij
hebt grootgebracht", „de stek, die uw rechterhand heeft ge-
plant". De Schrift leert ons hier hoe lang we over afgedwaalde
schapen van de Goede Herder nog moeten spreken als over
schapen. Afgedwaalde, mogelijk straks zelfs verloren schapen,
398 399
Psalm 80: Exsurge, Domine! § 15
maar nog steeds schdpen! Onder de rook van Gods toorn, maar
als „Uw yolk"!
Juist dat feit doet Gods toorn zo hevig branden.
Vaders worden niet kwaad als buurjongens hun ge-
zelschap niet verkiezen, maar als hun eigen zoon hen verlaat.
Dat maakt een vader verbOlgen! Zo kunnen afvallige christe-
nen Gods toorn veel feller doen ontbranden dan heidenen.
Vers 6:
„Gij hebt hen tranenbrood doen eten,
hen tranen doen drinken in overvloed".
Ook hier gebruikt de dichter de kracht van de klacht en
probeert hij Jahweh „op zijn hart te werken". Nederig erkent
hij, dat God de volken regeert en dat Hij de wrede Assyriêrs
naar Israel gezonden had, Jes. 7: 18. Hij liet hun troepen
moorden en plunderen. Hij had de Israêlieten tranen laten
drinken „bij kannen vol" 7). Tranen om uiteengeslagen families,
tranen om vernielde huizen en steden, tranen om honger,
ellende, ontreddering, ondergang, rouw, smart. De psalmist zag
in dit alles Gods slaande hand: „Gij hebt dit alles bewerkt!"
Vers 7:
„Gij hebt ons voor onze naburen tot een twistappel gesteld
en onze vijanden drijven de spot met ons".
Nu zagen Israêls buren hun kans schoon om Israel te
vernederen. Als honden om een been vochten zij om Israeli-
tisch bezit. Dan vielen die troepen binnen en dan die benden.
En hun honende woorden en spottende tronies gingen de
vromen door merg en been. Misschien voelt een Oosterling die
hoon nog bijtender dan wij. Ook dit leed - de psalmist erkent
het - overkwam de afvallige Tienstammenkerk van GOds hand.
Hij had haar daar trouwens toch al door Mozes voor ge-
waarschuwd? Deut. 28 : 37.
Vers 8:
„O God van de strijdkrachten, herstel ons,
laat uw aangezicht lichten, opdat wij verlost worden".
§ 15 Psalm 80: Exsurge, Domine!
Zoals vers 4 het eerste gedeelte af sloot, zo beeindigt dit
vers het tweede gedeelte van de psalm. Weer met die schreeuw
om hulp.
Vers 9:
„Gij hebt een wijnstok uit Egypte uitgegraven,
Gij hebt volken verdreven en hem geplant".
Vergeten van Gods verbond gaat vaak samen met verge-
ten van Gods daden in ons verleden. Dat kan ieder in eigen
omgeving constateren. Maar de dichter van Psalm 80 was niet
zo'n oppervlakkig, onhistorisch mens. Evenals de dichter van
de eveneens Asafitische Psalm 74 gaat hij Jahweh nu aan Zijn
roemruchte verleden herinneren. Misschien wil Jahweh nog
reddend voor Israel opkomen als de psalmist Hem herinnert
aan Jahwehs grote werk van de „grondlegging der (Israeli-
tische) wereld", vgl. Ic 102, Ps. 74 : 2. Alleen doet Psalm 80 het
met gebruikmaking van een beeld uit het leven van een Israe-
litische wijnboer: het planten van een wijnstok. Die groeiden in
bijbelse tijden overal in KanaAn. „De bodem van Palestina en
zijn klimaat bieden de best mogelijke voorwaarden voor de
wijncultuur" 8 ). In oude tijden moet die nog veel meer verbreid
zijn geweest dan tegenwoordig, 9). Op hoeveel plaatsen in de
Schrift is wel niet sprake van wijn? Misschien zinspeelt de
dichter op Gen. 49 : 22, waar Jakob juist Jozef - de naam die
deze dichter gebruikt voor de Tienstammen, vs. 2 - zegende
met de woorden: „Een jonge vruchtboom is Jozef, een jonge
vruchtboom aan een bron; zijn takken stijgen boven de muur
uit ..." Of misschien kende hij Hosea's prof etie: „Israel is een
welige wijnstok, die zijn vruchten voortbrengt; naar mate hij
meer vrucht verkreeg, maakte hij meer altaren", Hos. 10 : 1.
Later zou Jeremia hetzelf de beeld gebruiken: „Ik echter had u
geplant als een edele druif", Jer. 2 : 21.
't Is alsof de psalmist in dit vers wil zeggen: „Weet U het
nog, Jahweh? Hoe u ons uit Egypte bevrijdde? Hoe U de
Kanaanitische volken voor ons verdreef en ons als een
wijnstok in dit goede land plantte?"
400
Psalm 80: Exsurge, Dorninel § 15
Wij, christenen uit de heidenen, denken bij zulke bijbel-
woorden aan de historische verlossing van de Europese volken
uit de duisternis van het heidendom tot de verlichting met het
Evangelie, Hand. 26 : 18, Efeze 2, 5 : 8, 1 Petr. 2 : 9v. Wat voor
Israel de verlossing uit Egypte was, dat is voor ons de be-
vrijding uit het Germaanse heidendom: uit een graf gehaald
worden.
Hier leert de Heilige Geest aan voorbidders voor de nood
der christenheid van onze tijd hoe zij Gods hart in tijden van
oordeel nog kunnen raken: als ze Hem aan zijn historische en
fundamentele verlossingsdaden herinneren. Maar daarvoor
moet men dan wel leven in het bijbelse solidariteitsbesef
waardoor men zich samen met generaties van eeuwenher opge-
nomen weet in Gods êne verbond. Dat besef verschafte onze
dichter een pleitgrond voor zijn smeekgebed tot Jahweh: wilde
Hij nu heus zijn grootse werken af breken? En datzelf de besef
bracht de dichter van Psalm 79 tot de bede: „Reken ons de
ongerechtigheid der voorvaderer diet toe", vs. 8a.
Vers 10-12:
„Gij ruimdet (de stenen) voor hem op,
zodat hij wortelen schoot en het hele land kon vullen,
Bergen waren bedekt met zijn schaduw,
cederen Gods met zijn ranken ;
hij strekte zijn takken uit tot de Zee,
zijn loten tot aan de Rivier':
In vs. 10-12 tekent de dichter met een paar kernachtige
zinnen Gods ontroerende zorg voor het zwakke stekje Israel.
Toen het yolk Kanaän binnentrok stonden z'n huizen om zo te
zeggen kant en klaar om te betrekken. Z'n bestaan was verze-
kerd. En dankzij Jahwehs hand groeide het plantje Israel daar
in Kanaan uit tot een reusachtige wijnstok, die zijn takken
uitbreidde van de Middellandse Zee tot aan de Eufraat. Zover
strekte het rijk van David en Salomo zich immers uit. Hun
scepter reikte van Egypte langs de Middellandse Zeekust tot
401

§ 15 Psalm 80: Exsurge, Domine!
aan de rivier de Eufraat. De volken keken met vrees naar Israel
op.
Zo was het eens, maar hoe is het nu?
Vers 13 en 14:
„Waarom hebt Gij dan zijn omheining vernield,
zodat iedereen, die voorbijgaat, hem kaal plukt,
het everzwijn uit het woud hem afvreet
en wat op het veld zich roert hem afweidt?"
Hier krijgen we een dichterlijke uitbeelding van het zwaar
door de Assyrische invallen geteisterde Israel. Het beeld is
alleen verschoven van een wijnstok naar een wijngaard of
wijnberg. Die diende in Palestina beslist door een muur omge-
ven te worden „om de aarde vast te houden, aangezien een
wijngaard op een berghelling terrasvormig moet worden aan-
gelegd, anders neemt het water de aarde mee". Zo'n omheining
dient tevens „als beschutting tegen het vee, dat anders de
planten vertrapt (Jer. 12 : 10), tegen everzwijnen en ieder, die
langs de weg voorbijgaat", 10 ).
Dat everzwijn vormt intussen wel een heel tref f end beeld
voor de verschrikkelijke verwoestingen en wreedheden, die de
Assyriers in het arme Israel aanrichtten. Het everzwijn is veel
woester en vlugger dan het tamme zwijn of varken. Het wilde
,,breekt door omheiningen en muren, woelt den grond om, rukt
de wijnstokken zelven neder en vertreedt ze onder zijne voe-
ten. Enkele van deze dieren zijn genoeg om in een' enkelen
nacht een' ganschen wijngaard te verwoesten. ( ). Het is zeer
groot, gelijkt dikwijls meer op een' ezel dan op een zwijn en is
onbegrijpelijk vlug. ( ). De inwoner der landen, waar het wilde
zwijn veelvuldig voorkomt zou al zoo lief met een leeuw willen
te doen hebben als met een dezer dieren, van welke een slag
met de zeer scherpe slagtanden, met de snelheid des bliksems
gegeven, volstaat om een paard het lijf open te scheuren en
een' hond schier door midden te snijden", 11 ). Met dit dier
vergeleek de psalmist de Assyriêrs. En de zwijnenjager paus
Leo X de kerkhervormer Luther ...
402 403
Psalm 80: Exsurge, Domine! § 15
Maar boven alles had de psalmist met God te doen.
God zelf had eigenhandig de muren van zijn wijngaard
Israel afgebroken, zodat iedere voorbijganger er naar hartelust
van plukken kon. Buurvolkeren, die vroeger aan Israel schat-
ting betaalden, kwamen nu het weerloze land plunderen. Het
machtige Assyriê was als een woest everzwijn de Israêlitische
wijngaard binnengedrongen en had hem kaalgevreten. Het
ontnam het Tienstammenrijk z'n goud, z'n oogst, z'n mensen en
vee. Waarom had Jahweh de omheining ook neergehaald?
Wij mogen als christenen wel bedenken, dat wij nog
steeds met dezelf de God te maken hebben. Wij kunnen Hem
zO toornig maken, dat Hij er toe komt de muren van zijn
wijngaard (de christenheid) eigenhandig af te breken, zodat
„alles" en „iedereen" de kerk kan binnendringen. Allerlei wind
van leer. Ongeloof stheorieen. Godsdienstigheid-buiten-
Woord-en-verbond-om. Wereldgelijkvormigheid. Terugglij den
in heidense levenspatronen. Moeten wij ons niet afvragen, of
God zelf soms onze kerkmuren heeft afgebroken voor de alles
ontwrichtende evolutie-leer? Vertoont de christenheid niet
veelszins het beeld van een kale, af gegraasde en afgevreten
wijngaard? Maar wie ziet daarin nog de hand van God? Heb-
ben wij in onze situatie niet evenveel reden als de psalmist in
de zijne om ons af te vragen: Heeft God „ons" verlaten? Is Hij
bezig zijn Geest en Woord aan „ons" te onttrekken?
Vers 15 17:
-
,0 God van de strijdkrachten, keer toch terug,
aanschouw uit de hemel en zie,
en sla acht op deze wijnstok,
de stek, die uw rechterhand heeft geplant,
op de zoon die Gij u hebt grootgebracht.
Als afval is hij met vuur verbrand;
van Uw dreigende gezicht gaan zij te gronde:
Wat hadden de Assyriers al niet plat gebrand? Ze roof den
en moordden en plunderden maar. Leek het stekje uit de dagen
van Jozua en de bloeiende wijnstok uit de dagen van David en

§ 15 Psalm 80: Exsurge, Domine!
Salomo nu niet sprekend op waardeloos afval, dat men op een
hoop werpt en in brand steekt? Zag Jahweh die ellende van
zijn yolk wel? Of had Hij zich van Noord-Isra61 verwijderd? 0,
dat de God van de strijdkrachten dan van die weg alsnog terug
mocht keren! Kon Hij vanuit de hemel de deerniswekkende
toestand van zijn wijnstok „Jozef" aanzien? Herinnerde Hij zich
niet meer, dat Hij dit stekje plantte? Met zijn eigen „jamin" (=
rechterhand)? — De dichter lijkt in vs. 16 fijnzinnig op de naam
Ben-jamin te zinspelen. — Wist Jahweh niet meer, dat Hij
Mozes de machtige Farao liet bevelen: „Laat mijn zoon gaan!"
Ex. 4 : 22. En wilde Hij z'n zoon nu wel aan de Assyriêrs
overlaten? Werkelijk? Kon Hij dat over zijn Goddelijke hart
verkrijgen?
Zo mogen voorbidders thans met God spreken over de
nood van de wijngaard der christenheid. Hem vragen die
neergehaalde muren te willen bezien. In de hoop, dat die
troosteloze aanblik zijn gekrenkte Vaderhart nog tot erbar-
ming kan brengen. Zoals de Klaagliederendichter na de val van
Jeruzalem kermde: „Zie, Jahweh, en aanschouw wie Gij dit hebt
aangedaan!" 2 : 20. Niet dat we dan garanties ontvangen voor
afwending van oordeelsnood, maar zoals de Klaagliederendich-
ter zei: „Misschien is er hoop!" 3 : 29.
Vers 18:
,,Uw hand zij over de man van uw rechterhand,
over het mensenkind dat Gij u hebt grootgebracht".
Men heeft hierbij wel aan een bepaalde koning gedacht,
Josia of Hosea. Maar waarom zou in dit gebed voor het vOlk
opeens de kerning moeten verschijnen? Vooral daar de dichter
Gods yolk al onder verschillende beelden had getekend (stek,
wijnstok, wijngaard, zoon). We zien hier liever met prof. J.
Ridderbos een aardige toespeling op de naam Benjamin. In 2
Sam. 20 : 1 heet Seba een „isj jemini", een Benjaminiet Hier in
vs. 18 is sprake van een „isj jemineka", een man van uw rechter-
hand. Wij zien hierin in dit verband meer een aanduiding van
de stam Benjamin dan van een bepaalde koning.
404 405
Psalm 80: Exsurge, Domine! s 15
We horen in dit 18e vers deze klacht van de psalmist: „O
God, bescherm toch uw Benjamin. Hij is zo zwak. Een echt
„mensenkind", een ben-adaam, van stof (adama) gemaakt. Een
sterfelijk wezen, dat onmogelijk zonder Uw hoge bescherming
kan leven. Kom toch voor hem tussenbeide en houd de machti-
ge Assyriêr bij hem vandaan!"
Vers 19:
,,Dan zullen wij niet meer van U wijken;
maak ons levend, dan zullen wij uw naam aanroepen".
Wanneer in het oude Nabije Oosten een Grootvorst zijn
vazal onttroonde (b.v. wegens ontrouw), dan heette het, dat hij
zo'n vorst „doodde", ook al spaarde hij hem lichamelijk het
leven. Zo kan men van Farao Necho gezegd hebben, dat hij
koning Joahaz „doodde", 2 Kon. 23 : 31-34. Werd de onttroonde
koning later echter in ere hersteld, dan heette dat: de koning
doen herleven. Toen de koning uit zijn bevoegdheden ontzet
was, waren niet alleen hij maar ook zijn yolk „dood': Ontving
hij het koningschap later weer terug, dan waren land en vorst
„herleefd". In de regel ging het laatste gepaard met verbonds-
vernieuwing. Het geschonden vazallenverbond werd opnieuw
gesloten. Vaak op de morgen van de derde dag, vgl. Hos.
6 : 2, 12 ). Aan deze verbondsterminologie doet ook Ps. 80 : 19
denken.
Israel was tegen Jahweh, zijn wettige Grootvorst, op-
gestaan. Het had daardoor als ontrouw vazal hoogverraad
gepleegd. De Grootkoning Jahweh had vervolgens door zijn
gezant Hosea de boodschap over laten brengen: „Mijn yolk
gaat te gronde door het gebrek aan kennis ( = het gedrag van
een legitieme bondgenoot, êrkentenis van de Grootkoning, vgl.
5 bij Ps. 1 : 6). (-) Daarom heb Ik er door de prof eten op
ingehouwen, heb Ik hen gedood door de woorden mijns
monds", Hos. 4 : 6, 6 : 5. Al mocht dezelf de Hosea als gezant van
Jahweh ook de belofte overbrengen, dat Hij Israel zou doen
„leven" als het zich zou bekeren, Hos. 6 : 2, 13 : 14, vgl. Ps. 85 : 7,
Ezra 9 : 8.

§ 15 Psalm 80: Exsurge, Domine!
Wij beluisteren in Ps. 80 : 19 dezelfde verbondstaal. Geen
wonder, want hij heeft vrijwel dezelfde historische achter-
grond als Hosea. Israel en zijn koning waren in de termen van
deze verbondsterminologie uitgedrukt al „dood". Maar als de
Grootkoning Jahweh het wilde kon Hij hen weer „levend"
maken. Daar smeekt de psalmist Hem nu om: Doe ons „herle-
yen"! Dan zullen wij nooit meer bij U vandaan lopen. Geen
Badls meer aanroepen, maar alleen Uw heilige naam!
Vers 20:
„Jahweh, God van de strijdkrachten, bekeer ons,
doe uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden".
Nog 66nmaal klinkt de bede van het keervers. Driemaal
had de dichter al gevraagd: „Bekeer ons!" Driemaal gesmeekt:
„Doe uw aanschijn lichten!" Nu eindigt hij zijn gebed met de
schreeuw: „Bekeer ons, doe uw aanschijn lichten!"
En hêêft de Herder Israels deze klacht inderdaad nog ter
ore genomen? Heeft Hij zijn aanschijn inderdaad nog doen
lichten en is Hij inderdaad nog teruggekeerd? Ja. Al heeft het
wel enige eeuwen geduurd.
Zoals we reeds opmerkten heeft Jesaja de ondergang van
het Tienstammenrijk van nauwelijks 60 km af stand meege-
maakt. Hij was er zelfs getuige van, dat koning Achaz van Juda
de Assyriers verzOcht Noord-Israel voor hem te willen aanval-
len, 2 Kon. 16 : 7 Jes. 7, vgl. § 13, 1. Waren er toen Judeeers, die
nog durf den te spotten met de geteisterde broederschap in het
Noorden? „Onze vijanden bespotten ons", klaagde Ps. 80 : 7.
Moeten we daarbij zelfs aan Judese broeders denken, die in
hun handen wreven van plezier, toen de Assyrische troepen
Noord-Israel binnenvielen? Dan liet de Heilige Geest Jesaja in
de toekomst andere tijden zien voor het arme Noorden. Lâchte
men in Juda om Galilea, dat nu donkere Galilea? Jahweh liet
bekend maken: „Doch er zal geen donkerheid wezen voor het
land dat in benauwdheid was (toen de wrede Assyriers er
binnen rukten). Zoals Hij (ja, Hij! Zo zag Psalm 80 het ook) in
het verleden smaad bracht over het land van Zebulon en over
406
Psalm 80: Exsurge, Domine! § 15
het land van Naftali, zo brengt Hij in de toekomst êêr over de
weg der zee, de overzijde van de Jordaan, de landstreek der
heidenen (Galilea, in het Noorden). Het yolk dat in donkerheid
wandelt, ziet een groot licht; over hen, die wonen in een land
van diepe duisternis (een „dood" land na de inval en deporta-
ties), straalt een licht", Jes. 8 : 23-9 : 1. Mattheiis, de evangelist
die vooral J6den wilde werven voor Jezus, heeft voorin zijn
evangelie-apologie deze woorden van Jesaja aangehaald als in
Christus vervuld, Matth. 4 : 14.
Waar heeft Christus' licht geschenen als in Galilea? Daar,
in dat donkere Noorden, in het gebied van Zebulon en Naftali,
in stadjes als Nazareth, Kapernaiim en Chorazin, heeft het
Licht het heerlijkst gestraald. Daarheen zond God de engel
Gabriel, want daar woonde „de gezegendste onder de vrouwen",
Maria, de moeder van de Heere. Daar verdreef Jezus de scha-
duwen van de dood, toen Hij in Naln de dode zoon van een
weduwe opwekte. „Ik ben het licht der wereld! Wie Mij volgt
zal nimmer in de duisternis wandelen, maar Hij zal het licht
des levens hebben", Joh. 8 : 12. Waar kreeg men daartoe zulke
gelegenheden als in Galilea, het land waar Psalm 80 voorbede
voor deed? Daar werden de bedrukte discipelen besteld om
hun verrezen Meester weer te zien, Matth. 28 : 7.
3. NOG EENS PAUS LEO EN MAARTEN LUTHER.
Op 15 juni 1520 onderbrak paus Leo X de wedrennen en
toneelstukken op zijn zomerverblijf Malliano voor het schrij-
Yen van een inleiding en een slot van een nieuwe encycliek,
gericht tegen de „ketter" Martinus Luther. Als deze niet binnen
twee maanden zijn dwalingen herriep, zou hij in de ban gedaan
worden. We vermeldden al, dat de paus in zijn inleiding op
deze bul een toespeling maakte op Psalm 80: „Sta op, o Heer
(Exsurge, Domine), een wild zwijn heeft uw wijngaard vernield".
De „heilige Vader", die juist op de zwijnenjacht was, zag in het
wilde zwijn een tref f end beeld van de Duitse monnik dr.
Maarten Luther. Volgens paus Leo X ging Luther in de heilige
Roomse kerk als een wild zwijn te keer.
407

§ 15 Psalm 80: Exsurge, Domine!
De hervormer zelf zag het juist andersom: niet hij was het
wilde zwijn, dat de wijngaard der christenheid omwroette en
kaalvrat, maar de paus was zelf de vertegenwoordiger van de
kerkvernielende machten. Op 17 nov. 1520 beantwoordde Lu-
ther de paus met een geschrift, dat de al even sprekende titel
droeg: Adversus execrabilem Antichristi bullam („Tegen de
vloekwaardige bul van de Antichrist").
Hoezeer elkaars tegenvoeters hadden Paus Leo en Luther
toch echter een ding gemeen: beiden zagen Psalm 80 betrok-
ken op de gebeurtenissen in de christenheid van hun tijd. Zij
hoorden Psalm 80 spreken op het kerkelijke erf van hun eeuw.
Horen wij hem op dat erf in onze eeuw ook nog? Naarmate de
christenheid Gods verbond verlaat, winnen de klaagpsalmen
over Gods gemeente aan aktualiteit. We willen er daarom in
het volgende deel nog enkele van bespreken. De wijngaard der
christenheid wordt immers in onze tijd al zwaarder geteisterd
door de „wilde zwijnen" van Schriftkritiek, Gnostiek en meer
van zulke kerk- en geloof ondermijnende bewegingen. Waar
kan men met het oog hierop Godewelgevallig leren voorbid-
den? In de leerschool van de „klaagpsalmen voor Sion"!
Wie echter geen oog heeft en voor de wijdheid van de
kring van Gods verbond in onze tijd en voor de verwoestingen
die „wilde zwijnen" in de wijngaard der christenheid aanrich-
ten, zal zulke psalmen als verouderde „oudtestamentische"
rariteiten ter zijde schuiven. Maar zij wier ogen door Gods
Geest voor het aangeduide onheil geopend werden, zullen in
psalmen als Psalm 80 een schoolvoorbeeld vinden voor plei-
dooien en voorbeden ten gunste van Gods „wijnstok" en
„wijngaard" in onze tijd.
NOTEN.
1) Dr. J. R. Callenbach, Maarten Luther, Nijkerk 1917, 136v.
2) Deze encycliek was nog niet de banbul zelf, maar de „Bannandrohungsbul-
le". De eigenlijke banbul kwam op 3 jan. 1521 onder de titel: „Decet Romanum
pontificem", Heussi, Kompendium der Kirchengeschichte, 1949, 291. John M.
Todd, Maarten Luther, Roermond en Maaseik MCMLXV, 220 noemt de maand
mei van 1520 als het tijdstip waarop hem „de noodzaak werd bijgebracht van
een pauselijke bul tegen het duitse everzwijn".
408
Psalm 80: Exsurge, Domine! § 15
3) W. J. Kooiman, Luther, zijn weg en werk, Amsterdam 1959, 45. Prof. Kooiman
haalt de beginwoorden van de encycliek verkort aan. Bij Rinn und Jiingst,
Kirchengeschichtliches Lesebuch, 3. Aufl. 1915, 219 luiden ze a.v.: „Mache Dich
auf, Herr, und richte Deine Sache, gedenke der Schmach, die Dir von den
Toren wider' ahrt den ganzen Tag (Ps. 74, 22). Neige Dein Ohr und erh6hre
mich (Ps. 86, 1); denn Fiichse haben sich erhoben und suchen Deinen Weinberg
zu verwiisten, dessen Kelter Du allein getreten hast (Jes. 63 : 3). Ein Eber aus
dem Wa 1 d e sucht ihn zu zerwiihl en, ein wil des Tier weidet ihn ab (Ps. 80, 14).
( ) Mache dich auf Petrus ( ), mache dich auf Paulus ( ), mache dich auf du
Schar der Heiligen und du, ganze heilige Kirche, deren wahrhaftige Erklarung
der h. Schrift von etlichen, die der Vater der Liige geblendet hat, hintangesetzt
wird, damit sie nach alter Ketzerweise aus Ehrsucht und urn eitler Volksgunst
willen ihrem eignen Sinne gernasz die Schrift verdrehen".
4) Zie voor de waarde van een talent Ic 105, noot 4, le.
5) Men heeft aan alle. perioden uit de geschiedenis van Efraim en ook Juda
gedacht. Eiszfeldt geeft een bloemlezing van dateringen in: Geschichte und
Altes Testament, Festschrift A. Alt, Beitrage zur historischen Theologie 16,
69-72. H. J. Heinemann, The date of Psalm 80, in: The Jewish Quarterly Review,
297-302, plaatst de psalm zelfs in de tijd van Saul, omdat deze koning uit
Benjamin stamde (onzes inziens moeilijk to rijmen met Ps. 80 : 12). Eiszfeldt zelf
dateert de psalm „in den drei, vier Jahren, die zwischen Hoseas Auflehnung
gegen die Assyrer und seiner Verhaftung durch sie liegen, also etwa zwischen
727 und 724 v. Chr.", a.a. 75-78. Zijn beroep op 2 Kon. 17 : 2, 4 is weinig overtui-
gend en door J. ', Ridderbos, De Psalmen II, 315 o.i. afdoende weerlegd.
6) Helmut Lamparter, Das Buch der Psalmen II, 1959, 60: „Die Bitte: 'Stelle uns
wieder her' umfaszt beides, die auszere Befreiung vom Druck der Feinde und
die innerliche Heimfiihrung zu Gott. Sie hat einen Buszfertigen Kiang ..."
7) J. Ridderbos a.l.
8) Vilh. Moller-Christensen, K. E. Jordt Jorgensen, Plantenleven in de Bijbel,
Baarn, 3e dr. 145.
9) Dr. A. van Deursen, De achtergrond der psalmen, Baarn, 143.
10)Vilh. Moller-Christensen, a.w. 147.
11)J. G. Wood, in: De dieren des bijbels, 1867, aangehaald via C. H. Spurgeon,
De Psalmen Davids, Amsterdam, 3e dr. 194v.
12)J. Wijngaards, V.T. XVII, 2 (april 1967), 226 [artikel: „Death and resurrection
in covenantal context (Hos. VI 2)"].
409
 INHOUD

Bladz.

§ 1. Inleiding in de Psalmen of Geschriften 5

1. De Psalmen als bijbelbOek en als bijbeldeel 6

2. De Psalmen 7
3. Spreuken 8
4. Job 9
5. Hooglied 9
6. Ruth 10
7. Klaagliederen 11
8. Prediker 12
9. Esther 13
10. Daniel 14
11. Ezra-Nehemia-Kronieken 16
12. De „naad" tussen de Geschriften en het Nieuwe
Testament 19
13. De Geschriften, geen verzameling losse parels, maar
een parelsnoer 20
Noten 20

§ 2 Wat de plaats van het Psalmboek leert over

zijn inhoud 21
1. Liederen op SinaItische grondslag 22
a. Waarover gaf de Thora onderwijs? 22
b. De Thora, grondslag onder de Israelitische wereld 23
c. Verbonds-liederen 24
d. Wie deze verbonds-grondslag miskent, kan de Psal-
men niet verstaan 29
2. De echo van „Mozes" in de Psalmen 33
a. De Thora geen louter godsdienstig boek . 34
b. Ook geen louter godsdienstige weerklank 35
3. De echo van de Prof eten in de Psalmen 40
a. De Prof eten in vogelvlucht 40
b. De weerklank van dit rechtsgeding 42
c. Het ABC van de psalmen-verklaring 45
Noten 46

411

Inhoud Inhoud

§ 3. De rechtvaardigen in de Psalmen 47 b. De goddelozen 125

c. Deze tegenstelling al in de eerste psalmregels 125
1. De rechtvaardige en zijn gerechtigheid 47 3. Toch zijn de rechtvaardigen te feliciteren1 126
2. Hoe worden de rechtvaardigen zoal aangeduid? 52 Noten 142
3. Armen en ellendigen 55
a. De Thora - het schild der armen - gebroken 57
b. Onmenselijke belastingen 59
§ 6. Psalm 2: Tweede sleutel op het Psalmboek 143
c. Arbeidsdienst 61
d. De vele oorlogen 1. Een psalm van David? 145
62
e. Weduwen en wezen, vreemdelingen en levieten 63 2. Hoe ook psalmen meermalen in vervulling kunnen
gaan 146
4. Vervolgden omdat ze gerechtigheid doen 66
5. Treurenden om Sion 3. Eerste stem: opstandelingen tegen Jahweh en zijn
70
messias, vs 1-3 150
6. Het liederenboek van het Overblijfsel 73 a. Jahweh en zijn messiassen 151
Noten 80 b. Van wie en waar ondervonden Jahweh en zijn mes-
siassen altijd weer verzet? 153
4. Tweede stem: de Zetelende in de hemel. Het rijk van
de Messias is Gods zaak, vs 4-6 163
§ 4. De goddelozen in de Psalmen 83
5. Derde stem: de messias laat horen wat Jahweh hem
1. Waar zoeken we de goddelozen? beloof d heeft, vs 7-9 167
83
2. Een yolk zonder Godsvrucht 85 6. Vierde stem: oproep Jahweh en zijn messias te dienen,
vs 10-12 174
3. Het woord goddeloze en zijn synoniemen 90
7. De geschiedenis herhaalt zich: drie keer het grondpa-
4. De dwaas 93 176
troon van Psalm 2
5. De spotters 96
8. De Geschriften ingeleid 179
6. De zondaars 99 a. Psalmen 180
a. „We zijn allemaal zondaars", is dat wel juist uitge- b. Spreuken 180
drukt? 100 c. Job 181
b. Eens zondaar, altijd zondaar? 102 d. Hooglied 181
7. De hoogmoedigen 105 e. Ruth 182
8. Mannen des bloeds en geweldenaars f. Klaagliederen 183
108
g. Prediker 183
9. De leugensprekers 112
h. Esther 184
Noten 117 i. Daniel 185
j. Ezra-Nehemia-Kronieken 186
k. De Schrift kan niet gebroken worden, Joh. 10 : 35 187
Noten 188
§ 5. Psalm 1: Eerste sleutel op het Psalmboek . . 119
1. De opmerkelijke plaats van Psalm 1 120
a. Poort tot het Psalmboek 120
§ 7. Psalm 15: Wie mogen huisgenoot van God
b. Bij Psalm 1 loopt de naad tussen Prof eten en zijn ... en dat ook eeuwig blijven? • 193
Geschriften 122
c. Poort tot de Geschriften 123 1. Geen wetskarwats, die ons naar Jezus drijft . . . 193
2. Het front aangewezen 124 2. Wie z6 handelt zal in eeuwigheid niet wankelen 198
a. De rechtvaardigen 124 Noten 212

412 413
Inhoud Inhoud

§ 8. Psalm 16: Jahweh is mijn eeuwig erfdeel • • 215
1. David en de naweeên van de richterentijd 215
2. Vs 1-4: Een vastbesloten belijdenis 218
3. Vs 5-8: Het beste deel 224
4. Keken de gelovigen van het Oude Testament dan al
over het graf heen? 228
5. Vs 9-11: „Ik geloof de wederopstanding des vleses en
het leven der toekomende eeuw" 234
6. Petrus en Paulus over Psalm 16 236
Noten 239
§ 9. Psalm 26: Jahweh, ik heb in onschuld gewan-
243
deld
1. Farizees? 243
2. Vs 1-12: „Toets mij en beproef mij" 252
3. De „toon" van Psalm 26 klinkt uit de hele Schrift 259
4. Door de grootmoedigheid van God kunnen de recht-
vaardigen met al hun zwakheden en gebreken deze
psalm toch zingen 264
Noten 268
§ 10. Psalm 29: De onweerspsalm 271
1. De stem van Baal 272
2. De psalm van de zeven donderslagen 276
3. „Christelijke" kringloop-godsdienstigheid 283
Noten 284
§ 11. Psalm 30: Jahweh, mijn God, gij hebt mij
genezen 289
§ 12. Psalm 42/3: Dorst naar de bediening van Gods
Woord 309
1. Een leerdicht van de Korachieten 309
2. Heimwee, hoon en hoop 312
Noten 332
§ 13. Psalm 46: Immanuel - God met onsi 335
1. Een psalm uit de school van Jesaja 336
2. Vs. 1-4: „Al verplaatste zich de aarde ..." .... 346
3. Vs. 5-8: „Hij verhief zijn stem, de aarde versmolt" 351
4. Vs. 9-12: „Komt, aanschouwt de werken van Jahweh" 358
5. Geen psalm om altijd aan te hef fen 363
6. Een vaste burcht is onze God 369
7. Psalm 46 in de wereldnood van onze eeuw 371
Noten 374
Psalm 65: Een misoogst afgewend 379
§ 14.
1. „Na bange tijd van somerdroogte is daar die uitkoms
weer" 379
2. Vs. 2-14: „Nou pas ons dit op Sions hoogte U lof te sing,
o Heerl" 383
Noten 390
§ 15. Psalm 80: Exsurge, Dominel 391
1. De historische achtergrond 392
2. Vs. 2-20: 0 God, uw wiingaardi 395
3. Nog eens Paus Leo en Maarten Luther 407
Noten 408

1. Het opschrift 290

2. Ik zal U in de hoogte steken 290
Noten 306 Inhoud 411

414 415